Você está na página 1de 744

$&<'''

V «. C t

DICCION ARIO

D A

LÍNGUA BUNDA

o u

ANGOLENSE,

EXPLICADA
**
N A

POllTUGUEZA, E LATINA,

COMPOSTO

POR

Fr. BERNARDO MARIA DE CANNECATTIM,

Capuchinho Italiano da Província de Palermo, Missionário Apos-


tólico, e Prefeito das Missões de Angola, c Congo.

"LIS B O A,

NA IMPRESSÃO REGIA.
COMPRA

284557

frr \m

"f
- w ' -

' '•/*

- í 1 ' I

- irrr4' • »• • . f i * • - -

: ,' ' . vó
•\ ■ : ■ 'Ã' »

7 ' ' |\
• A
Ir...

ll -1 '• T
• r\ ' - ■
^ «•. • < 11 - :í

óI .

.*
I.

Â'

SENHOR

Eficaz protecção , com que V. A. K. auxilia


as vantagens da Igreja , o incançavel zelo com que
promove a felicidade dos seus vassallos , e o Amor,
e Beneficencia^ que os Missionários Capuchinhos Ita-
lianos tem sempre achado em F. A. R., e seus Au-
gustos Predecessores , são Titulos Soberanos , que
exigem de mim a oferta desta Obra a V. A. R.,
como bum tributo de gratidão , e de obediência. A

A >. • * ii lon-
longa habitação de mais de vinte amos no Reino de
Angola me fez entender, que o conhecimento da Lín-
gua Bunda , ou do Paiz he não só indispensável ao
exercido, e propagação do Christianismo naquella di-
latada Conquista , mas também de muita utilidade
aos seus interesses políticos, c commerciaes ; porém,
ao mesmo tempo observei, que havia quasi hum a to-
tal ignorancia deste Idioma com detrimento 'manifes-
to da Religião, e do Estado. O desejo, e a obriga-
ção de ser útil a ambos me moveo ao cançado traba-
lho de projundar, quanto pude, a Lingua Bunda, e •
de escrever hum Diccionario delia , que servisse de
guia, e de soccorro para a sua intelligencia : conclui
em fim, do modo que me foi possível, esta obra; e o
mesmo animo , que a produzio , a vem trazer cotft
respeito aos Pés do Throno. A Sabedoria -> e Béni-
gni-
#

gtiidade, ^7//^ residem nelle, me promettem a sua ac-


ceitaçao ; e Excelso Acolhimento recommendarà
ao Público o fructo das minhas fadigas , honrará a
minha Religião , ? encherá de Gloria a minha fide-
lidade. O Ceo prospere , e dilate a preciosa vida de
V. A. R., e de Sua Augusta Descendencia , para
Amparo da Igreja , para o Bem da Monarchia , e
para exemplo dos verdadeiros Príncipes.

SENHOR
He

De V. A. R.

O mais humilde c obediente súbdito '

Fr. Bernardo Maria de Cannçcatiim

'Capuchinho Italiano.
•vi -• • ir' &,\ - Vi -■

'> Vi V: ,\v .&#*?'

i:. - .f' | > \ • M


. .•>«. '$**% \

(\ ' • '• t . /v t|F& v . ^ >•/.: vr -: .\ :

>5 C> ii /- — ..J

'
' '-0 ' |

1
' ••'■ '• •'• ^ '

. *
... .. ... \Uín'V '
r

AO LEITOR.

S F. o Diccionario, que cu dou á estampa , fosse do Idio-


ma de huma Nação culta, c civilizada , não seria neces-
sário persuadir , ou demonstrar a sua utilidade , por ser
notorio, que as Línguas sabias são hum deposito riquissi-
mo dos progressos do espirito humano , e huns canacs
abundantes, que os levão ao seio dos Povos com as van-
tagens da miítua comhiunicaçao dos Estados.
Porém ainda que, cm o número destes Idiomas, se
nao possa contar a Lirigtia Bunda, ou Angolense, o seu
conhecimento com tudo não deixa dc ser utilíssimo <i prá-
tica, e dilatação do Ghristianismo nos vastos Paizes, em
que' cila sc falia , c ao commcrcio , c interesses políti-
cos1 de huma 1 das mais importantes Colonias deste Rei- •
Ao- , como talvez o vulgo não advertirá , qualificando o
meu trabalho por hum vão entretenimento.
A Religião depende essencialmente de Ministros ,
que instruão, e administrem os Sacramentos ao Povo liei,
c- csire cxèrcicio sagrado depende igualmente do uso de
huma Linguagem que seja entendida do Pastor, c do re-
banho. A evidencia deste principio faz patente ã absolu-
ta necessidade , que o Otero de Angola tem de saber a
Lingua geral do seu Paiz,
Mas acaso possue o mesmo Clero este conheci-
mento ? Certamente não. Todo , ou quasi tocio , se
compõe de Sacerdotes Regulares, ou Seculares, que do
Reino , c dc íóra , passão a exercer alli o seu Mi-
nis-
*
u

nisterio; e he manifesto, que toda esta gente entra nes-


te exercício sem instrucção da Lingua Bunda , não ha-
vendo em parte alguma Mestre, ou Livro, que a ensine.
Daqui nasce: sujéitarem-se precisamente ao uso dos
interpretes, pelos quaes se persuadem entenderem, e se-
rem entendidos do Povo, fazendo estes homens hum ad-
miniculo indispensável no ministério da Palavra , e na
própria administração dos Sacramentos. Porém .eu não pos-
so mostrar, sem huma viva dor, a insulfícicncia, e os ma-
les gravíssimos deste meio na prática da Religião cm
Angola, como eu mesmo vi, e experimentei.
Os interpretes são Negros do Paiz , gente bruta,
que ignora da sua própria Lingua huma grande parte , e
que da Portugueza apenas sabe os, termos mais vulgares,
e usuaes. Por estes homens , ou por estes brutos, se ha de
annunciar ao Povo a Doutrina da salvação nos seus Dog-
mas, e na sua Moral; mas succede , frequentemente, que'
huns tacs interpretes, ou não percebem a força, e o ver-
dadeiro espirito das palavras Portuguezas , ou não sabem
achar, e escolher na sua Lingua termos, que propriamen-
te lhes còrrespondao, de que pôde resultar o ensinar er-
ros substanciaes , assim a respeito do que devemos crer,
como do que devemos obrar.
Além destes horrorosos males, hc visível , que as
instrucçoes communicadas por interpretes, e tacs interpre-
tes , aos Fieis , ou seja 110 Tribunal da Penitencia , ou
na Cadeira da verdade , perdem huma grandíssima parte
da sua energia, c do seu fructo, passando pela languida
expressão de hum bruto Negro, em cuja boca iica, como
suffocada, a semente Evangélica. .
Os admiraveis effeitos , que produz no auditorio
aquella acção, ou representação, que a Arte de orar cha-
ma cloouencia do corpo , inteiramente se invertem , e
mu-
IH

inutilizão com a interrompida, fria , c maquinal pronun-


ciação dos interpretes : de maneira que a sonora , e to-
cante voz do Evangelho se faz como insipida , e disso-
nante pela indisposição do orgão, que a communica ; e
a agua pura , e vivificante da Santa Palavra contrahe hu-
ma espécie de vicio , e sordidez no infecto canal , por
onde transita,
Para mostrar que o conhecimento da Lingua Bun-
da he também util ao Estado , bastaria ter demonstrado
o quanto cila interessa ao Christianismo i porque a Re-
ligião , fazendo o mais firme apoio do Estado, os males
daquejla são transcendentes a este. Com tudo pôde, além
disto,. fazer-se ver, que a utilidade da Lingua Bunda af-
fecta directamente o corpo politico nas suas relações eco-
nómicas, c commcrciacs.
Pouco he necessário meditar , para se conhecer , quanto
convém que aquellcs, aos quaes está incumbido o governo,
e a administração da Justiça em qualquer paiz, saibao o idio-
ma , que nelle se talla. Se taes pessoas não tiverem esta
intelligencia , constitucm-se na indispensável necessidade
dos interpretes , e, cm consequência, na precisão de inda-
garem , e saberem por outrem o que muitas vezes o bem
público , ou particular exigia , que cilas por si mesmas
inquirissem, e soubessem. O importantíssimo segredo das
disposições politicas, e militares he forçoso* que fre-
, quentemense seja entendido de hum interprete, (isto he ,
. de hum preto venal), ficando exposto a ser revelado, ou
i Por huma simples facilidade , ou por hum insignificante
, premio.
Quantas vezes o acerto, e felicidade de huma ope-
, ração militar , em que se interessa a defensa commum,
ou o vencimento de huma batalha, está dependente da
, exploração , intelligencia f e fidelidade dos interpretes?
** £
17

E será justo que homens de tão pouca instrucção, e con-


fiança sejáo instrumentos necessários do bem, e conserva-
ção pública ?
Todas as representações, ou requerimentos, que a
populosa Nação dos Abundos faz aos Chefes do Governo ,
lhes são declarados pelos interpretes : mas, se o perten-
dcnte, ou a súpplica não he do agrado do interprete, es-
tá no ponto de ser por este illudida, rcpresentando-a di-
versa i pondo assim, ao mesmo tempo, em ludibrio a au-
thoridade de quem manda, e a justiça de quem pede.
O processo, tanto civil, como criminal, dos Abun-
dos , he igualmente feito pelo ministério dos interpretes,
sendo por elles explicadas as testemunhas , que fazem a
prova do direito das partes , c o fundamento do julgado.
Mas, oh quanto arriscada não he a administração da Justi-
ça ! Se o interprete está apaixonado , ou vencido contra
qualquer litigante, elle então vem a ser o arbitro da sua
fazenda , da sua honra, ou da sua vida, transtornando,
como quer, os ditos das testemunhas.
Finalmente o avultado , e interessante commcrcio
de Angola exige o conhecimento da Lingua Bunda j por-
que , sem elle, não só estão os Negociantes sujeitos a se-
rem enganados a cada passo > mas experimentão hum obs-
táculo perpetuo no giro > e trafego da sua negociação,
que lha prende, c diminue com atrazamento, e prejuízo ,
assim do interesse particular, como do Público , e Real
Fazenda.
De tudo, o que iica ponderado, se conclue, que a
intelligencia da Lingua Bunda , ou geral do Reino de
Angola > he utilíssima, e necessaria aos Ecclesiasticos no
cxcrcicio do seu ministério; aos Governadores, e Magis-
trados na Rcgencia do Estado , e Administração da Jus-
tiça i aos Chefes Militares no acerto do seu Commando,
e
t

e na felicidade de suas operações ; aos Commerciantes


cm fim no manejo do seu negocio , sendo liuma rui na,
e huma desgraça , que todas estas pessoas não vejao o
objecto de suas funções , senão ao travéz da opaca som-
bra de hum Negro interprete.
Estes motivos, capazes certamente de tocarem hum
Ministro da Religião , e hum Membro do Estado , me
moverão a compôr o presente Diccionario da Lingua ge-
ral de Angola , para cuja intelligencia não havia soccorro
algum. He inútil entreter-me em mostrar o trabalho , e
difliculdade desta obra; porque o ignorante já mais a po-
derá avaliar, e o sábio conhece os embaraços, que encer-
ra escrever o primeiro vocabulario de hum Idioma , cuja
indole, c extensão he desconhecida.
Não me lisonjeio, com tudo, de presentar ao Públi-
co hum Diccionario completo da Lingua Bunda; porque
isso , a pezar de incançaveis diligencias, não coube nas mi-
nhas forças , nem talvez caberia nas de outro qualquer,
que primeiro entrasse no escuro labyrintho, que cu pene-
trei. Os defeitos , e as imperfeições são quasi insepará-
veis das primeiras obras deste genero ; mas, assim mesmo,
o Público recebe grande utilidade delias , e franqueão o
caminho para outros as chegarem á sua perfeição.
Para que^ a Lingua Bunda podesse igualmente ser
entendida dos Estrangeiros , e, em especial, dos Missioná-
rios, que se destinão para Angola : expliquei também a
mesma Lingua na Latina , não me poupando a trabalho
algum , para conseguir o bem da Igreja , e do Estado ,
que me propuz. E porque entre os Abundos ha humas
syllabas , que se pronuncião gutturalmcnte , e outras nasal-
mente , e assim , para se conhecerem, e praticar , as distin-
gui com apostrofes.
As syllabas h'a, h'e, h'o, h'u , g'a, g'ue , g'o, g'u,
• ** ii mar-
vi

marcadas com huma apostrofe , devem ser pronunciadas gut-


turalmenre, ou estejao no principio, no meio, ou no fim
da palavra. Põe-se a dira apostrofe immediata á letra con-
soante , e não á vogai ; porque nesta algumas vezes se
deve pôr o accento agudo ; e, para não ficarem dous sinaes
sobre a mesma letra , e fazerem confusão , assentei que
era melhor pôr a apostrofe diante da consoante.
A syllaba ih', ou h'i, quando se encontrão marcadas
com a apostrofe, denota que se devem pronunciar nasal-
mente. As duas syllabas c'i, i c'hi, cm se achando signa-
das com a mesma apostrofe , se devem pronunciar do modo,
porque as pronuneiao os Italianos, e podem corresponder
na Linguagem Portugueza a xi, e ki. Também a syllaba
q'ui com apostrofe se deve pronunciar como c'hi, e então
esta vem a ser o mesmo que q'ui- , a pezar de se escre-
verem com diferentes letras. Quando as syllabas não sso
marcadas, todas tem a pronuncia Portugueza. Em os no-
mes proprios mais principaes se póe o singular, e o plu-
ral. Algumas palavras Abundas se achão escritas com hu-
ma risquinha no meio delias > v. g. -, para significar que
sao compostas de duas differentes.
A respeito da palavra Bundo alguns sao de opinião,
que se deve escrever com a letra N por sua inicial, vc g:
ís bundo; mas parece ser erro, porquanto a voz do plural
todos assentao que Jie Abundo com a inicial A. Donde
se segue, que a letra N não pôde ser a inicial do singu-
lar , e he necessário que seja a mesma letra B, e dizer
Bundo, ou preccdcr-lhe a syllaba Mu, e escrever Mubundo
no singular, e no plural Abundo.
Nem lie de pequena extensão o terreno, em que es-
ta Lingua se falia, como farei brevemente ver, servindo
á curiosidade do Leitor , c , recommcndando ao mesmo
tempo ainda mais a importancia da obra. Falla-se a Lin-
gua

X
k
VII

gua;Blinda cm todo o Paiz, que se chama Reino de An-


gola , ou Reino dos A.bundos > que comprchende hum ter-
ritorio de maior extensão que Portugal.
Ainda que o Reino de Angola pela costa não se
estende a mais de quarenta a cincocnta legoas, com tudo
dilata-se muito para dentro do Sertão; e tanto que, em
Cassanc'i , que he a Feira mais entranhada nelle, fallao
aquclles Povos a Língua Bunda, como fui certificado por
vários Pombeiros, que haviao estado naquellas partes fa-
zendo negocio de escravatura, cera , e marfim.
Eu mesmo tendo feito Christáo , hum filho natural
do Potentado Cassanc'i , este não faliava cm outra Lin-
gua, scníío na Bunda ; de sorte que em todos os Distri-
ctos, Feiras, Presídios, eFregueziás dos tres Rios Cuan-
za, Senza, c Dande, c, ainda, os Povos do Rio Luffuni
(exceptuando os moradores da Bança do I.ibungo , que
fallao em Língua do Congo) todos se explicão em Bun-
do até ao Presidio das Pedras de Encogi, onde huns fal-
lão a Lingua Bunda, e outros a do Congo.
No Rio Dande se falia a Lingua Bunda em todo
o Districtò da Capitania Mór do Dante, em todas as ter-
ras dos Sovas, e dos Potentados Nabua-Ngongo , Qiiin-
ghéngo, Ambuilld, etc. até á Nação dos Mal/ungos. No
Rio Senza se falia a Lingua Bunda em todo o Districtò
da Missão do Bengo , que ordinariamente he governada
•no temporal pelo Capitao da Barra do mesmo Rio.
I-alla-se em todo o grande Districtò do Gullungo,
que he liurna vasta Provinda bem povoada: em todas as
terras de QuilambaS, Quimbaes, Sovas, e Dembos, que
estão eomprehendidos neste Districtò: na Capitania Mór
do Presidio de Ambaca, e em todo o recinto da sua Ju~
nsdicção , e até mesmo no Districtò da Missão de Ca-
henda, que he governada no temporal pelo dito Capitao
do
VIII

do Presidio dc Ambaca , a qual Missão confina da parte


do Norte com os Mah'ungos, de Leste com os Povos de
Giaca, e da parte do Sul, que chamão H'ari, faz frontei-
ra com os povos da Rainha Ginga.
A Lingua dosMah'ungos lie mui semelhante á Bun-
da *, c , havendo eu entrado nas suas terras cm huma das
minhas Missões volantes, me demorei nas terras do Sova
Muani-Quissequi, que tive a felicidade de fazer Christao
com toda a sua família , e hum grande número dos seus
súbditos, ficando desde então aggregado á Missão de Ca-
henda: e vi que este Povo era entendido dos meus inter-
pretes, e, fallando estes em Bundo, eraO do mesmo Povo
percebidos. Os Povos de Giaca fallão a Lingua Bunda , a
qual se vai entranhando a longa distancia pelo Sertão den-
tro ; de sorte que, desde Loanda até á Missão de Cahen-
da , se podem contar cento e oitenta legoas , segundo hum
calculo provável.
No Rio Cuanza também se falia a Lingua Bunda,
dentro do Districto do Capitão Mór da Barra , no Dis-
tricto da Missão de Calumbu, pertencente aos Padres da
Terceira Ordem da Penitencia, em toda a jurisdicçao do
Capitão Mór do Presidio de Muchima , no recinto do
Capitão Mór de Massangano, e Sovados, Quilambas , e
Quimbaes , cm todo o circuito da jurisdicçao do Capi-
tão Mór do Presidio de Cambambe, e nas terras dos seus
risinhos , os Potentados do Libólu: em todo o Districto
da jurisdicçao do Capitão Mór do Presidio das Pedras de
Pongo-Ancfongo, e Sovas, e Potentados a elle sujeitos.
Finalmente falla-se a Lingua Bunda nas terras da
Ginga pelo Sertão dentro até á ultima Feira de Cassan-
c'i, que distará de Loanda mais de quinhentas legoas. A
mesma Lingua do Congo, posto que differente, tem vá-
rios termos do Idioma Bundo , comprchendendo este hu-
ma
IX

ma extensão vastíssima depaizcs, e, chamando-se não sem


fundamento, Lingua geral.
Para facilitar ainda mais a sua intelligencia, formei
huma Collecção de Observações Grainmaticaes , que em
diverso opúsculo me proponho também dar ao prelo , e
que servirá de summa vantagem aos que emprehendercm
o estudo desta Lingua. Assim , fiz tudo , quanto pude , pa-
ra franquear ao público o seu conhecimento ; e , se lhe
nSo merecer a sua approvaçao , sempre lhe merecerei a
desculpa de minha ousadia > e dos meus defeitos.

Vale.

DIC-
o

rr sz o':fl i' -knr.rr ..*> :> mshq í>b. fccnter iiaçr o" >a-. mo fim
-f... j -i-';. JE . c "ftii/a: -aOt

• j oi/p . ?.3bdi1; (i.r.sit-1 .aso; .v - 'O 2b o? >39 ■ J na t


. • •[ OB H;!>. r ídífl::T r . • O 'O • ' .ib
a..r ifjmo 5ipfí V IH - ^0.; hiv.
, b tmwty < v-Lj 3 $% ■ rni&A • ij li. • : o a»i-9 o
, 33 .0 ; O!.- >-'O o: j. ..: ; Gfi '' ■
. ' jyi:/cn oíií yif$B3e <■ ô^Êvoiqqí; fittf n 1 crn
•goiiább 3JJ'J/ÍÍ tol; a c^tbfi3i-'0 3& ' í>

Mu'

■»

a
BICCIONARIO

D A

LÍNGUA bunda,

o u

ANGOLENSE.

A A A
AO.- nn . _ ^ r
.'ÀV.Vfc c W' \
, proposição. A.
• LuXv\i ^X H jv ► «
A vós pertence. Ad te attinet, Quiá-cutocála énu.
Ah, interjeição. Ahguá, Ahgué.
• «C; i"
Ah triste de mim. Me miserum. Lambariamí.
Ah triste-de vós. Te miserum. Lambarínu.
A* formiga. Per manas. A Chichiquínha.
A' larga. Distincte. A Sangolóca.
A* maneira de dizer. Dicendi modo. A Quéne fangána.
A' mão. Pr£ manibus. • A cu lucácu.
A- -primeira vista. Prwia fronte..... Garituáma.
A's avessas. Prapostere. Quiá-bangáca.
A's facadas. ■ Ictibus cultelli punctim Nógi pócu.
'.u ) si.ha ''li*!; i i[ 03 injlictis.
,, .mi; ta f.-
A's cegas. Tcmere. ^ Nu Móssu aogíque.
;2 A A
A's dentadas. Mordicus. No Máchu.

A's escuras. Tn tenebris. Muá vúndu.

A's mãos clieias. Plenis manibus. No Mácu ezála.

A revezes. Vicissnn. Múttu nemúttu abatú-


;
I vj jft •„ . '
A's vezes. Interdum. Mu Isúa, Isúa.

f
AB 7L L AB A. AB

•'I: i -■ . <r
Abbade. Abbas, atis. Ngáiiga cota."

Abbadeça. Abbatissa, a. Còta riá Ag'áttu.

Abafada cousa. JEstuans, antis. Ima amu-fíulumíque»

Abafadiço lugar. Locus astúosus, Quiriri muávundâ/


_ ' .yipsn-q 8ÒY 1' I
Abafamento. Prafocatio, «w/V. Quuávunda.
L. • • ' *i I
Abafar j ou cobrir. Úperio \ ts. CufFuhimíca, Ocuomo*
bondo. - 'ji ' j ,

Abafar, ou afíògar. Prafoco, <7/. Cuómobóndo.

Abaixada cousa. Depressus, a , um. Amu-betóca-mána.

Abaixar. Deprimo, /x. Cubetéca-mána. : >.

Abaixo. Ngu-betéca-mána. I

Nghi-a-betéca-mána;
í Abaixei.
t Abaixarei. •»' A\\»V • Glii-hetéta-mana-y?ai>

Abaixar a cabeça. Caput inclinare. Cubetéca mutue.

Abaixar a cabeça signi- Annuo, //. Cuandála, ou\ Cubeté-


ficando sim. w. >.t«\ ca Mutue páía CuánK
ba chim.
•Ti'
i. "Abai-
• AB AB AB 3
Abaixar-se. \Se àeprimere. Muóne U-betéca.

Abaixo, adv. Infra. Bóchi, Culuigi.

Abalar. Moveo, es. Cutululúca.

•r Abalo. Nga-tululúca.

' Abalei; Ghi-a-tululúca.

t Abalarei. Ghi-tululúca-yza.

Abastada cousa. Abundais, antis. Químa Quiavúllu.

Abastado, ou farto. Satiatus, a,.um, Amu-cúta , Amu-sála


riá ocúwua.

Abastança. Abundantia, a. Avúl, Quiátena.

Abater. Dejicio, />» Cutolóca.

Abater-se. (5^ dejicicere. Muéáe Acutolóca.

Abatida cousa. Dejectus, , «»:. Quínia amu-tolóca,

o- Abatido estar. Jaceoy es. Amu-tolóca quiávu.

Abelha. Apis, Àr. • Nhúqui, Jinliiiqui.

Abelha mestra. itev Nhúqui Mesténe.

Abelha nova ainda no Nympba, Ca-nhúqui, h'ánc'i uá-


} favo. la mu guíqui.

eihao, que come as Apiastrà<£. Ngubatéte iaienéne.


abelhas.. O

Abellúnha. . Apicula, a. Nhúqui ca-fcli , ou ,


SA Canhúqui.
iHft ■
Abençoada cousa. . Benedictus, <7, a;;/. Químa amu-benzéla.
!í:i!í jsir: w > •WtôR . S» f *
tw Abencoador. Beneprecator, w/j*. Múca úta benzdô.
m? .BIusijvlO
Abenjoadora. Bcneprecatrix, /V/j. Uta omabenzáo.

A ii Abm-
4 AB AB AB
Abençoando. Beneprecando. Amu-benzéla quiaYU.

Abençoar. Beneprecor, aris. Cubenzéla.


Aberta cousa. Pa tens, entis. Químa Quiágiucúca.

Aberta cousa de contí- Patuius, a, um. Químa Quiágiucuquí*


nuo. lácu.

Abertamente. Valam. Cupòlu já ossolólu.

Abertas para sahir. Maugicúle pála cutún-


da.

Aberto estar. Patco, es. Cucála ogiucúle.


Abertura, ou fenda. Rima, ,e. Mussúla, Missúla.
Abertura na parede. Lysis, is. Mussúla mu palélu.
Abertura de boca. Rictus, us. Tcnhánhu.

Abertura de terra. Cbasma, atis, Ochi u-tandúca Mussú-


la.
Abysmar-se. Stupefieri. Muéne Cussumúca.

Abysmo. Abyssus, /. Muquiuculúcu.,;


Abjurar. Abjuro, as. Cuagíri, Curituna.

A* boa fé. Sincerè. Mucc*íma u-azéle.


Abobora. Cucurbita, «f. Rinháncu, Manháncu-

Aboborinha. Cucurbitula, Ca-rinháncu.

A' boca cheia. P/flw ore. No cánua ricsála.


A bocados. Morsicatim. Riá féii féli.
Abocanhada cousa. Morsicatus, <7, »/«. Químa amu-YUziila.

Abocanhar. Mordico, as. CuYuzúla.

tI •• 9
*. íàÂ\ M Abcv
AB AB AB Ç
Abominação. Abonúnatio., onis. Ocutcchi. .

Abominar. Abominor.ar is. Cutéchi, CucuátangiS-


ma.

Abomino. Nga-téchi.

Abominei. Ghi-a-techí-le.

Abominarei. Ghi-techi-yza.

Abominável cousa. Detestabilis, et /<?. Químa caiibilíla.


AÍÍIÍVI A
Abominavelmente. Detestabiliter. Caiibilíla quinéne. •

A bom tempo. Opportune. Quittangána iambát.

Abonado. Dives, /V/V. Amu-sála riá Quiá-


vvua.

Abonador. Expromissor, fr/V. Múca Cubanafiicaléssa.


,'x/bííl h/A cí«:)
Abonar. í Fide jubeo, w. Cubanaíuca.

r Abono. Nga-banafucà.

< Abonei. Glii-a-banafiiquí-Ie.

Abonarei. Ghi-banafuqu-yza.

Abordar a náo. navis acce- Cucuáta o Navio.


dere.

A bordo da náo. Ad extremitatem navis. Bándu riá Navio, ou#


cuttandu riá Navio.

Abordoar. Báculo fulciri. Cubéta ne Mucc'i.


♦ t <•
Aborrecedor., . Contemptor 3 oris. Muca-Nganc'i.
• ••••• •••«• .Í0T :r i
0<#, />//. Cuanghibíla.
-feiS.. M .Cr.'OÍ ;v-:A

KÍCIA Abor-
Ç AS A'B AB
r Aborreço. •' D 5 ....... ..W »v« v Nga-nghibíla.

< Abonyi."' « • • • •* W • , • tk Ghi-a-nghibilé-le.

í Aborrecerei. Ghi-anghibila-yza.

Aborrecida cousa. Ódiosus, a, um. Químa amu-nghiljíla.


_ .í>Ují10S1-;: Í!:D .ionirpodÁ >
Aborrecidamente. Õdiosb. Cuanghibíla quinéne. j
.i. u 'i ' •' • j
Abortar. Aborto, as. Cuasselúca Móna.
t • . ^,1 A
Aborto. Abortium, ti. Quissélu , , Quífru.
p BÍiiidiisO V ' ' . r. ^ A

Quima amu-ssuluca ' i',
Abortada cousa. Abortatus, tf, aw.
."Òcil .si fiHfcg TÊjjillf) • i »vi* i'' iV ou, U-assuliique.:

Abraçada cousa. Complexus, tf , //>«. Químa amubána Ndán-


du.

Abraçar. Compkctor, /V/x. Çucuáta bu Mácu pála


Cubana Ndándu.

Abraço. Nga-bana-ndándu.

Ghi-a-bana-ndándu.
{^fespíatotd ') • IjRvUiV r*
L Abraçarei.. Ghi-bána-ndándu yza.
.si«-«puír.níio-.f.i' •SdlRDOí! / k
Abraço. Amvkxus, «x. Ndándu, Jindándu.
.ot.; b "Si..,. IA
Abrandada cousa. Mollitus, tf, Quima Quia-tululúca.

: 1
"l* Mo/Iro, //. Cumucribíssá.
,o:y&% >i'i ubneiim
J Abrando. Nghi-mucibíssa.
í>a fiíàdiD . vir l(K
-•-
Abrandei. Ghi-a-muc íbisse.
mw±-sj: LVW ,*W 'V ». tiob modA
Abrandarei. Ghi-muc'ibíssa-yza.
P »• r '>
,£ila:ngnKiJ^ .vn\ , '&0 __ f tl3.'
Abrandar-se logo. MollescO) is. Muene u-a-muc íbissi-
le Iussólu.

Abrazada cousa. Incensus, a, «w. Químa Quiábi.

Abra-
A3 AB AB T
Abrazada mente." Ardentcr. Qutfbi ^uinéQo.^hhí'1

Abrazador. Tnjlammator. Múca Qinábí Kiáíã.

Abrazadora. Xnjlammatrix, /V/V..

Abrazamento.'1 Injlammatio, onis. Oquiábi.

Abrazar. Injlammõ, ár. 0


' V- Cuiábía. .oínomhç-A

Abrazo. i . . . Nghi-ábía.

< Abrazei. : Ghi-á-biéle. -°-

. Abrazarei:.'ui- : 5
........... Ghi-iábia-yza.
> ^
AbrazaNse. Flagro \ as. Muéne a-iabilíle. • -

Abrazar-se cnv^ra. Exardesco, is.' Q " Mucne^cticuátó-te hg4-


JncjA ] '•« igòí! . 'V (v.VvwJs. ™
giánghivul.
L
í:ji. dtp tií.- êdViijIijD teçâ lff iL;; ;.ii.'iidÀ
Abreviaçao. ^ ;I; Compendium, //. Quilcngulnca. . .j

Abrçv^da cou^. Compendiosus^, a ^ um. Químa Quichíma ma-


cáni.

Abreviadamente. Compendlose'. Quichíma macaniíua. j


• y Q^ f
Abreviador. Compendtarius, /. Múca Culenguluquissv
.£XV-í> la guá RiáJa.^ .
Aisrevihclora. f roò'ohC Oy-e compendio utittfr. Múca CulenouUj^uíss*
.eIòv guá Mug'áttu.
Abreviar. Abbrevio.y as.. . Culenguluquíssà. A
-Abrevio. ■>: Nga-lenguluquíssa.,
- Abrevàâ^-PoòIoI-iilD •*•••«•••••• • # • «• Ghi-a-lengiduqiUssí!&
i .^Abreviarei.-:; > • /d • • • i . . . »'v i Ghi-Ienguluquíssaryza,
Abreviar-se. /« pauca redigi. Aculenguluquissí-Ie.
òaiiipjjl
4 • ttinjiiYl
O .loiia.j oJuloítíA

-dà Abri-

4
8 AB ;
AB AB
Abridor de portas fd Ostia aperiens, vel pa- Múca Cugiuculíssa Má-
esí , o que abre as tefaciens. vítu.
portas.

Abridora de janellas. Qí/.e fensstras pandit. Múca Cugiuculíssa ma-


janélla.
.mvpO ,v.\"
Abrimcnto. ...WK Apertio, «w/V. Ogiucúla.

Abrir. _, Pando, //. Cupiucúla.

f Abro. :i-ifll- Nga-giucúla.

J Abri. ,. • " Ghi-a-giucúle.


I Ghi-giucula-yza.
L Abrirei.,: -

Abrir-se a boca. Hisco, //; Acugiuçúla Oricánu.

Abril-í taez. . . Aprilis, ;x. Bégi riá April.


.lT;v:.' : . §
Abrilhantar 0 . ou fazer Nítido., as. Culuríca pála cubánca
luzir. '"" ■ azélc.

Abrogar." Abroga<?j. CugitiH^, otí, Cufolóca-

Í Arrogo. Nghi-gitúla. f
.'.-311i i/
Abroguei.. Ghi-a-gitúle.

i. Abrpgarci. Ghi-gitúla-yza.

Absolver. - )' Absolvo, is. Culolóca, ou,.Cussòlr


.ajih auM àdg véla.

^ Absolvo. Nghi-lolóca. .

< Absolvi. Ghi-a-lolóque.' . ,

í AbsolveréL.ii. Ghi-lolòca-yzá. j

Absolutamente. ;í«' Onmitio. ..... Sem cufaltála , 6U


Quiajaquinéqui. ,

Absoluto senhor. Princeps supremus. Ngánna Jaquinéqui.

-hcIA Ab-
AB AB AB r9
Absorto. A sènsibus abstractus. Amuràntu bucánca riá
quilimgi.

Abstcr-se. Abstineo, es. 2ui Quibánque , ou,


Acubita sem cúria.

Abstendo-se. Abstinens, entis. Cúi ' Quiaquibánque ,


ou , Qjiiaubita sem
cúria.

Abstinência. Abstincntia, te. O cúria fel i feli.

'Àbiindaricia. Affl;leritia\ a'. O Qúiaviií'.

Abundante cousa. Afjluens y entis. Químa Quiavúl.

Abundante ser. Exubero, as. U-ála Cuuyy.úa.


.jJJIÇ li»I ífl c JCl W
Abundante fazer-se. Locupletor, ar is. Muéne U-báncaOcuu-
vYua. .

Abundar. Afjluo, is. Cuuvvúa.

r Abundo. Ngu-uvvúa.

< Abundei. Ghi-a-uvvúa.


I
Abundarei. Ghi-uvvúa-yza.

Abuso. Abusus, us. Fitío.


Abusar. Abutor, m>. Cubánca fitío.
I Abusando. Quínghi-bánca fitío.
Ter abusado, Amu-bánca fitío.
i. Para abusar. Pala Cubánca fitío.
Abusar de mim. Af<? abuti. Cubánca fitío ria mi.

...»

A B Acíi-
10 a A' aA

AC AC AC.

Acabada cousa, id est, Extinctus, //, *;//. Qiiíma QuiáfTii , ou,


' iiiÒrtá, ou cxtíiícta. quima quiasuba.
f s• '
Acabada cousa , idest, Finitus , , «»/.' Químa Uáfôu-c^liiavu,
de ser feita. ou, Uasiíba c'hiavu.

Acabadamente. W* Quiosúbe c'hiávu.


; . .si
Acabado, idest., mor- ...... ... Uáfiu e'hiáyu , ou ,
to. amusubà c'liiávu.

A ca b?.dor. Confector, oris. Múca Cusubíssa.

Acabamento , id êsC, Finis, is: Osúbe, õu, Osubílu.


figu- A
Acabar, idestmorrer. Pereo, is. Cuflua , ou , Cusiíba
Muénhti.

Acabo. Nghí-ffua.

Acabai.. Ghi-a-fFuíle.

Acabarei. Ghí-fíua-yza.

Acabar, idest, matar. Occido, /V. Cugíba.

Acabo. Ngi-gíba. !(

Acabei. Ghi-a-gibíle.

Acabarei. Glii-giba-yza.

Acabar de fazer. Consummp, <7j> Cusúba riá Cubáuca..

Acabo. Nga-súba.

Acabei. GJii-a-subíle.

Acabarei. Ghi-súba-yza.

A
AG AG * AC ir
A cada hora. Tn singulas horas. Cúmbi Calamochitéti,
#
.a. i\r(( »( ^ f ' | # • ' ) ou, Macumbi ossu.

A cada instante. In singula viomenta. Cúmbi rióssu.

A cada niez. In singujos vicnses. Iíégi rióssu.


-mJ < < v«i . /•.
A cada passo. Passinu Ricanda rióssu.

Acalmar, o vento. Vcutus quiescit. Quitémbo quiat.Ua.

Acamada , idest, der- Prostraius , a , um. Amu-ribila bóchi, ou,


rubada , estendida. Amu-íundúca bóchi.
Acamado estar. Jaceoes. . . . Amuribála bóchi.

Acamar, idest, derru- Pj-(sierno, is. Curibála bóchi , ou \


bar, çstender. Cufíunda bóchi.

Acanhado, idest, ras- Abjectas, a, um. Qiiíma Oritutúla, ou ,


íeiro. Amu-ritutúla.-
Acanhada cousa. Idem. Químa Oritutúla.

Acanhador. % Oui extenuar. Muca Curitutulíssa.


&x\ f • - r * *«t r \
Acanhamento. Atiimi demissio, oms. Oritutiila , ou , Mucc'i-
ma ussentíla.
Acanhar. Extenuo, as. Curitutúla.
Acanho/ Nghi-ritutiíla.
Acanhei. Ghi-a-ritutúle.
Acanharei. • •• •••••••• Glii-ritutúla-yza.
Acantoado. hi angulam compulsas, Amuchingiquíla bu g'a-
A a, um. ta , ou, bu h'óngo.
< " ( li ai ;3i/ffrB.nfiiiu •WV* (i» f vf-.v^(\
Acantoar. In angulam compcllcre. Cuchingiquíla bu g'a
ta , ou, bu h'óngo.
Acarretador. Portalor, oris. Múca Cucutuiíssa.

B ii Acar-
n A£ AC AG

A carrerar. Porto, as. Cucutúta, Cuambáta.•>

Acatada cousa. Observatus, tf , um. Químa Qiiiabèza.

A caladamente. Observanter. Quiabeze muéne.

Acatamento. Revercntia, <f. Ocubéza , (?// , Ocon-


»•-»* ' n déca.

Acatar. G?/c, Âr. Cuhéza , , Cucou-


dóca.

r Acato. I Nghi-béza.

< -Acatei. Ghi-a-béze.

( Acatarei. Glii-béza-yza.

Acauteladamente. Cautè. Quiácassucquíle.

Acautelado. Cautus, a, Amu-rímúca vúnda.

Acautelamento , vide Cautela, Guariubíca.


cautela.

Acautelar-se. «SV'£i cavere. Quiá culénga.

Acautelei-me. Mibi consului. Emmi Ghi-a-culénga.

Acautclou-se. Sibi consuluit. Una U-a-culénga.

Acção de fàzer» Actioonis. Quiéne ria cubánca.

Acção de mio faaer. Omissio j Quiéne riá Cacjuiban-


qué.

Acarear. Allicio, Ár. Cuzolóla, ou, Cucua-


béssa.

Acoimada cousa , itl Defrebensus, <z, Químa amutuáma , ou ,


of, achada. Quima amussánga i
ou, Quima quiacua-
te.

Acoimar. Teprehendo, /j. Cussánga, ou} Cucuáta.


Acoi-
ÃG AC AC 13
f Acoimo. \ •. •. . •. •. -. *. Ngha-ssanga;

Acoimei, Shi-a-ssanghéle.

i Acoimarei. Ghi-s&ínga-yza.

Acoimado no furto. b furto ■deprebensus Amutuáma mu cuuhá-


a, um. na, 0//, Amussánga
mu cunhána.

Acolá , id est , para llluc. Cúna , ou , Cubandu


aquella parte. cúna, ou, Uána vá-
na. • ' '
« VO , Cubándu Cúna.
Acolá , id est, naquel- Jllic.
la parte. .

Acolhimento. Asylum, /. Ocubongolóla.

Acolher, id est, recp- Eyciplo , is.. Cubongolóla, ou , Cu-


Iher. zaléla.

Accommettedor. Aggressor, t>râ. Muca Nuúnda , ou ,


• Cussombolóssa.
1
Accommetter. Invado y is. Cussombóla.

Accommetto. Nghi-ssombóla.

Acommettí. Ghi-a-ssombóle.

•i Accommetterei.; Ghi-ssombóla-yza.

Accommertimeoto. Slggressio, f«/>. Ocussorabóle.

Accommodadá cousa. Aptus, <7 , »«/. Químa Quiobandullila,


ou, Químa Quiatóla.

Accommodadamente. Aptè. Quiatóle quinene, ou ,


Quiabandulúle qui-
nene.

Accommodar. Accommòdo, Cubandulúla, Cuatóla.

Ac-
14 AC AC A.C
Accommodo. Nghi-bandulúJa.
A
Accommodei. Ghi-a-banduJúJa.

Accommodarei. Ghi-bandulúla.

Accommodac-se. Se fingere ' ad nutum Muéne Ura-cuabandu-


• • / v:. .MI alicujus'. . lúla.

Accommodar, id est, Apto, as. Culuríca, ou , Cuzuí-


fazer .apto* ca.

Acompanhado. Comi tatus , a. »>;/. Amubaiessa.

Acompanhadpr. Assectator, cr/x. Múca Cubatçsséla. A

Acompanhamento. Comitatus, «x. Ocubaróssa.

Acompanhar. Comitor , àris. Cubatéssa.

Acompanho. Nga-batéssa. - • ^

Acompanhei. Ghi-a-batesséle. ^

Acompanharei. Ghi-batéssa-yza. ^

Acompanhai-se. Alios sibi assoeiare\ Muene . A-cubat&sa ^


aquénu, ou, acuétu.

Acompanhar a casa. Reduco, />. Cubatéssa cubáta , ou, ^


Mónsu.

Acondicionado bem. Vir miti ingemo. Riálà Quiamulúnglrc ,


c'hiambót.

Acondicionado mal. Jrtr duro ingemo. Riála Quiamulúnghe


Cahíba.

Aconselhado bem. Consultus, , »w. Amu-lúnga cMjiambát,


• • ■ iái)à t.«! ) ou , Amutámbula
Quiffiquiríla.

Aconselhado mal. hiconsultus, a, »»/. Amu-lúnga Cuiciito. Ac


■J. ' . i. 1 U 4 1' I/i líiil . >
Aconsel hadamente. Consulto. Quiouhinghe quinéne. Ac

Acon-
•AC AC ÀC 15-
r, ur
Aconselhador. ' Consiliarius, ii. Muca Culongliessa, 0//,
Muca Quifliquiríla.
Aconselhar. Çonsulo, is. Culónga, Cuffiquiríla.
Aconselho. iWV . ^ Nga-lónga.
Aconselhei. •o > ^ Ghi-a-lónghcle.
Aconselharei. Ghi-lónga-yza.
AconselJiar-se. Capere -consilium. Muéne Aculónga. * ,
Acontecer. - Accido, is: Cusuccedéla.
f Acontece. U-succedâa.
I Acòntêceo. U-a-succedéla.
Acontece muitas vezes. Frequenter accidit. U-succedéla-lácu.
•' ' fTt~'
Acontece raras vezes. Rarò accidit. U-succedcla Quiqucnié.
Acontecimento. Rvcntus,. us. Osuccedéla, Cásu.
Acordado, id ^/ ju- Prudens, et/tis. Ginrimiíea, ou, Gua-
dicioso. tóno.
Acordado do somno. \Experretus , «z, //;«. Amubalumuca cui Quí-
lu , ou , Amubalumu-
ca ria quilu.
•J>i: • ■ ■ < iíff • i
Acordai' do somno. Expergiscor, ír/V. Cuatóna mu Quílu.
Acordar a outro. ■ Excito, as. Cuatóna o Omuquá.
Acordo. i Nga-tóna.
Kl* {
Acordei. Ghi-a-tóna.
Acordarei.
Ghi-tóna-yza.
Acordar cedo. Propediem expergiscor. Cuatóna Cameni-méne,
Acordar tarde. Serò expergiscor, ít/j. U-cuatôna Ngolocc'i.

Aços-
16 AC AC AC
Acostado. Iitnixus} a , um. Amu-cuazaménc.

Acostada cousa. Idem. Químa Quiauzaméne.

Acostada á terra. Oram maritimam alle- Quiauzaméne bóclii.


ctus, a , um. •Oll' í|í .
Acostar. Jungo, is. Cuzaméca.

r Acosto. Nghi-zaméca.

J Acostei. Ghi-a-zaméca.

I Acostarei. Ghi-zaméca.

Acostar-se. Jungere se aâ aliquem. Muéne A-cuzaméca.

Acostumada cousa. Assuetus, a, um. Químa Quíffua , Cugi-


ríla quíamuéne.

Acostumadamente. Solitò. Quiflua quíamuéne.

Acostumado bem. Moratus, a, um. Quiolónghe c'hiamb<k.

Acostumar a outrem , Assuefacio, is. Cumulònga Acuénu,


que .he o que se en- ou, Cugiríla Acuétu
tende por simples-
mente costumar.

•r Acostumo. Ngl ú-mulúnga.

< Acostumei. Ghi-a-mulúnga.

I Acostumarei. Ghi-mulunga-yza.

Acostumar-se. Assuesco, is. Muéne A-cumulúnga.

Acovardado. Animo fractus, a, um. Cané Ngúsu.

Acovardadamente. Timidè. Oquiabuíle quinéne.

Acovardar a outrem. Metum injiccre. Cubaqucssa Huóma.

Acovardar-se. Metu àcficere. Muéne AcucatésS


Huóma.

Ac-
AC AC AC 17
Acclamar. Sucçlow, as. Cutónda, Quiguá.

Acclamaçao. Acclamatio, <#//. (Quiguá, Ocutónda. -

Aclarada cousa , iâ esl, Djlítcidys, a,i W^ Químa Quiócuasumó-


declarada. na, , Quima Quia-
gibulule/

Aclaramento dc cousa Seda tio, tw//. Ocucasumóne riâ quí-


turva. ma quiachíri.

Aclarar. Dilucido, Cucasumóna.

f Aclaro. Nghi-casumóna.

-( Aclarei. Ghi-a-casumóna.

í Aclararei. Ghi-casumóna-yza.

Aclarar-sc convém. O por t et ailucidari. A-cucasumóna Omissé-


ne. - - -

Ac!arando-se o caso. Ré dilucidatà. Quia-casumóna Cásu.

Accrescentada cousa. Auttus, a, «w. Químa Quiocunáne.

Accrescentadòr. Ampliai or, fr/>. Múca Cunanéssa.

Accrescemamento. bicrementum, /. Ocunáne, o», Ocuba-


ca rínqui.

Accrcscenrar. Cunána.

r Acçresceuto; • .• • * .■ .* .• .• * ,• .* • Nglii-nána.
< Accr.escentei. <• .• .* .* .• / .• .• .• .• Ghi-a-nanéne.
. t■ o e
l Acrescentarei. .• .• .• .• .• í : .• Ghi-náiia-yza,.. ./ }

Accresccntar-se. Augesco. . Acunáne. ,.. . « ... 0j.

F/V/e/ plenus, Amu-chicána.. •/

Acreditar. *!:! -• Adbibere Jidem» Cucliicána.


»U5U3i {!!D Koníj ioO' ^
^ v* A\i\\ í *iuw ,bQ] •MiryjÁ
i
»
C Acre-
í8 AC AC AC
r Acredito. Nga-chicána.

< Acreditei, Ghi-a-chicanéne.

t Acreditarei. Ghi-chicána-yza.

Acreditar sc. Curare, ut omnes sibi A-cuchicána.


jidem adbibeant.

Actual cousa. Prasens, entis. Químa Quina.

Actualmente. iSunc. Quioquína, ou , Quin-


tóla.

Acudir, ou accdir. Opitulor, ar is. Cucudíla.

( Acudo. Nghi-cudíla.

■< Acudi, Ghi-a-cudíle.

t Acudirei. Ghi-cudila-yza.

Acudir-se. Auxilio prastari. A-cucudíle.

Acumulada cousa. Cumulaius, a , um, Quima Quionghéca,


ou, Quiabongolóla.

Acumuladamente. CumulatK Quiáquionghécn quiné-


ne, ou , Quiacubon-
golóla quinónc.

Acumular, Acumulo y as. Cuquiongliéca.

r Acumulo. Nga-quionghéca.

-< Acumulei. G hi-a-qu ionghequéle.

I Acumularei. •. •. i •. Gli i-qu ionghéca-y za.

Acumular-se. • Coacervari. A-cuquionghéca.

Accusaçaov Accusàtio, onis. Ocutánca, ou, Ocurio*


gula.
.SIIJlOJiJ
Accusaçíío falsa. Calumnia, íf. Ocutánca cumaciítu.

Ac-
AC AC AC i</
Accusado. Jccusatus, a, um. Amu-tánaue.

Accusador. Criminalor, oris. Múca Cutanquéssa.

Accusadora. Criminatrix, ic/s. Múca Cutanquéssa Mu-


g'áttu.

Accusar cm juizo. Postulo, as. Cutânea cupólu riá Ma-


cóta.

Accusar falsamente. Calumnior, aris. Cutânea cumacútu.

Accusar. Accuso, as. Cutânea.

f Accuso. Nghi-tánqa.

< Accusci. Ghi-a-tanqucle.

' Accusarei. Ghi-tánca-yza.

Accusar-se. Se accusarc. A-cutánca.

Acutilado. Vulneratus, a, um. Amu-tcfiríJa.

Acutilar. Vulnero, Cutafiríla.

- A cutelo. Nghi-tafiríla.

Acutelei. Glii-a-tafiríle.

Acutèlarei. • • « Ghi-tafiríle-yza.

Acutifar-se. «R? vubicrare. A-cutafiríla.

Açafroada cousa. Cr oco tincttts, «, Quima Qpiácussúca.


Açafrão. Crocum, Açafrá.
Acccita cousa. Acceptus, a, um. Químa Quíotámbulc. v

Acccitação. Acccptio, Ocutámbule.

Acceitação de herança. Aâitio hareditatis. Ocutámbula Quiáluiv*


dúla;

C ii Ac-
20 AC AC AC
Acceirador , o que re- Accqttor, c/is. Múca Cuchicanéssa ,
cebe. o.v, Muca Cutambu-
lcs?a Oculundúla.

Àcceitador de pessoa. Acceptor personarum. Múca Cutámbula pai-


xáó riá Múttu.

Acceitar. Accipio, ir. Cuchicána, ou, Cutám-


bula.

r Acceíto. Nghi-chicána.

< Acceitei. Ghi-a-chicána.

^ Acceitarer. Ghi-chicána-yza.

Acceitar-se. Accipi. A-cuchicána.

Aeceitar a palavra. Stipujbr, ar is. Cuchicána o Milónga.

Acceitar partido. Accipere conditioucm. Cuchicána Ocuána.

Accelerada cousa. Acceleratus, a, um. Químa Quiacubánque


lussólu.

Acceleradamente. Cekriter. Quiaquinéne lussólu,

Accelerar. Accelcro, <7X. Cuyza lussólu.

Accelero. Ngu-yza lussólu.

1 Accelerei. Ghi-egíle lussólu.

^ Acçelerarei. Ghi-yza-yza lussólu.

Accelerar-se. Festivo, as. A-cuyza lussólu.

Acenar com a cabeça. Nu to } as. Cumuabóle ne Mutue.

Acenar consentindo. Amuo, is. Cumuabéla Quínehian-


dála.

Acenar negando. Aibnuo, />.' Cumuabéle guá guá.

Acenar com os olhos. Comnveo, í\r. ^Cumuabéle ne Mtíssu.

Ace-
AC AC AC 21
Nu tus, us. Quiolunghc, Oculúngâ.
Aceno.

Accendida co.usa. i Acceusus, a , um. Químa Quiatéma, <w,


quima quiamussúun-
ca.

Accendedor- * bi censor, oris. • Múca Cuteméssa.

Acccndcr. incendo, is. Cucendéla, o.v, Cuíca


túbia.

Accendo. Nghi-eèndéla,

« Acccndi. Ghi-a-cendéle.

. Accenderei. Ghi-céhdélá-yza.

Accender-se. Ignesco, is. A-cucendjla.

A' ccrca, id est, con- Juxía. Conda , ou , Quénc


forme. muéne.

Acertada cousa. JEquus, a, um. Químa quiaquíri.

Acertar no alvo. Collineo, Catúla cu quíximbuét,


ou , cucuáta bu qui-
ximbuét.

Acertar , vid. adivi- Cussúma.


nhar.

Acerto. Rectum, u Oquissúma.

Accidental cousa. Fortuitus , <7, «;?/. Químa Quiosucedéla,

Accldentalmente. Fortuitl. Qtiiá quiosucedéle.

Acciiknte na doença. Symptoyna, <?//>, Ucuáta cds-nte bu g'4"


chi.
'
Accidentc. Accidens j entis. Oquisucedéb.
Acima. Sursl.m. Cuttáridu , ou , iim
Tunda.

Aço.
zz AC AC AC
A co. Cbalybs , ybis. Quitári, Itari.

Açoutador. Verbcrator, oris. Múca Cuçottála.

Acoutar. Verbero, as. Cuçotála , 0#, Cubéta.

ç Acouto. Ngu-béta.

< Açoutei. Ngu-a-betéle.

I Açoutarei. Ghi-béta-yza.

Açoutar-se. Se Jdgellare. ' A-cuçoutála.

Açoutado. VapúlaUf, atiris: Amuçoutála.

Açoutada cousa. Verberfítus, a \ um. * Quima Qniaçoutála.

Açoutes. Verbera, rum. Omichínga;

Açucarada cousa. Saccbaro res per fusa. Quíraa Quiatoála.

Açúcar. Saccbarum, /. Súquiri.

Açúcar refinado. Saccbarum refinaturji. Súquiri Qiiiafínu.

Açucarar. Sachara conãire. Cúta Súquiri.

Açucarado. Saccbaro conditus. Amu-cúta Súquiri, ou,


amu-funca Súquiri.

ACH ACH ACH

Acha dc'lenha. Assa/a, <£. Quita Quiá g'únhi.

A cJjacado. Morbidits, <7,' w;;/. • Amu-cuáta g^áchi.

Achacada cousa. Idem. Químa Quiamucuáta


g'áchi.

Achado. * Itruentum, Amu-cuquissánca.

Aehador. Inventor, or/V. Múca Cuquissanquéssa.

Acha-
ACH ACH ACH 23
Achadora. Inventrix, icis. Mug'áttu Cuquissaii-
quéssa.

Adiamento. brventio, onis. Ocuquissánque.

Achada cousa. bmentus, a, um. Químa Quiassánque.

Achar. Invetiio, is. Cuquissánca.

( Acho. Nga-quissánca.

< Achei. Gh i-a-qu íssa nquéle.

V. Acharei. Ghi-quissánca-yza.

Achar-se. hrveni. A-cuquissánca.

Achar-sc presente. íntersum, es. A-cuquissánca Quiri ri.

Achar-se mal. jEgroto, as. A-cuquissánca CaJiíba


ne g'áchi.

Achar-se cada rez p«


peor. JEgresco, is. Cacia Quisiía A-cuquis-
sánca Cahíba quini-
ne.

Achaque, id est, mo- Causa, ,t. Quitúchi, ou, G'áchi.


tivo.

Achaque , doença. Morbus, /. Og'áchi, JigMchi.

A chavascado, vi d. gros- Quuatóva , ou, Pirirílu,


seiro. ou
> Quingúndu.

AD AI) AD

Adagio. Proverbium, i. Pánco.


Adam. Adamus. Ada, Táta rióssu.
Adiante mais. Ulterius. Cupdlu rínqui.
Adelgaçadamónte. Attenuatè. (^iiiassóssu qtiinéne.

Adel-
24 AD A'D AD
Adclgaçador. Attemictor. , Muca Ciíssossissa.

Adelgaçamento. Attenuatio, oms. Ocussóssu.


.
Adelgaçar, Attenuo, rf.r. Cussosséssa.
.um , t. ç ,VÍ\wwjv\
j- Adelgaço. Ngu-ssossíssí

Adelgacei, Ghi-a-ssossesséle.

í Adelgaçarei. Ghi-ssosséssa-yza.
. '■ | jI'. í! J
Adelgacar-se. Cracilèsco, is. A-cussossóssa.""
.cvy-on;/-' 'p-> lOl
A dentro , ou s para Tntrorsiiin. Mónsu , , Insu.
dentro.

Adeósada,cousa. Instar Dei redd/t«s.\ A-mn-báncjue ala Zám- <


a, »»/. bi.
.'::m 02-;.-;ÍDAR-
Adereçada cousa. Adornatus, ^, #»/.' Químa Quiazuhíca. ^

Adereça mento. Adornatioyonis. Ocuzubíca., , Oca-


-{.•li p Efjirlíó. li :
á lurica. '

Adereçar. Adorno, as. Cuzuhíca , o/í, Culú*:


rica. AJ

f Adereço. Nghá;zuhíca.

j Aícrec^.1'"""' Ghi-a-ziiriiquílc. /

I Adcrçjarci. GHÍ-zuÍííc«Vyz'á. ^
O *'
Adercçar-sc. Se adora are. Muéne A-cuzuliíca.

Adliercncía. ^ Gratia, <*.■•'• Favol, oa\' -Ocubano [


Vontáde. . [<

A deshçvas da noije, Cúmbi cúnhi riá usjií* (


iàest\ alta noite. cu quinéne. •iil' ^

A deshoras do dia , ///ta die , seu magna Cúmbi cúWKI" ri£ W


id esf., alto dia.-, diei parte per acta. A

4A> A Ades*

k'.
AD AD AD 2>
Adestrada cousa, Instruaus, a, um. Químa Quiocuquíssc ,
o// , quima quiamu-
I liinghe. •
Adestradamente. Instructè. Quiácuquísse quinéne,
, Quiaculúiighe.
Adestrador. Exercitar, oris. Múca Cucuquissíla.
Adestradora. Exercitairix, /V/V. Mug'áttu Cucuquissíla.
Adestramento. bistructio , onis. Ocucuquissíle.
Adestrar. Instruo, /V. Cucuquissa.
f Adestro. í .* Í 1
■ Ngu-cuquíssa.
.«• } Adestrei, * • • • .* ' Ghi-a-cuquíssa.
l Adestrarei. Ghi-cuquíssa-yza.
''trrtTfttt
Adestrar-se. Se exercere. Muéne A-çucuquíssa.
:u-
Adiantada cousa. Progressus , *, Quima Quiariánca, o*,
Quima Quiamubíta-
lúJ cana.
I *
Adiantamento. Progressio, <w/V. Ocuriánca, ou, Ocubí-
ta-cana.
Adiantador. Pr agressor, <?r/V. Múca Curianquéssa-
Adiantar. Progredior, er/V. Curianca , ou, Cubíta-
caiu.
•• Ufftfc/'. )•
( Adianto. Nga-riánca.
QCl I
, < Adiantei. Ghi-a-rianquéle. .
ím l Adiantarei. Ghi-riánca.
bAfl .cl
Adianta r-se. Praeo y is. ,A-curiánca, ou, Acu-
w bíta-cana.
Adiante. Ultra. Cupólu.

s* D Ad-

k,r-
26 AD AD AD
Addiçao. Additio , onis. Ocuriquíla.

Adivinhador. Dwinus, /. Múca Cusscqucla 3 0//,


Muca Cussúma.
^ • <1
Adivinhadora. Saga, a. Mug'áttu Cussúma.

Adivinhação. Divina tio, onis. Ocussúmu.

Adivinhada cousa. Divinatus, a, um. Quiossúme, £?«, Quia-


mussúme.

Adivinhar. Divino, tfx. Cussúma , ou, Cussc-


qucla.

f Adivinho. Ngu-ssúma.

< Adivinhei, • • • t V • • • • • • Ghi-a-ssumíle.

i. Adivinharei. • •••••••»*• Ghi-ssúma-yza.

Adivinhar-se. ?radiei. A-cussúma.

Administração. Administrado, aw/x. Ocutúme.

Administrador. Administrator, sive rí- Múca Cutumíssa.


f/fr, w/V.

Administradora. ■Qubematrix, ias. Mug'áttu Cutumíssa.

Administrar. Administro, tfr. Cutúma.

'.Administro. . . .» . > . ".Vi .. • • . Ngu-túma.

« Administrei. Ghi-a-tumíne;

Administrarei. Ghi-túma-yza.

Administrar-se. \Gubernart. A-cutúma.

Admiração. Admirai io, w/x. Ocupasmála.

Admirável cousa. Mirus, a, Químa Quiopasmále.

Admiravelmente.,
•i.. , iMirabiliter. Quiájasmálà quinéne.

-ba a Ad-
AD AD AD 2-7
Admirar. Bopere in admr/atio- Cupasmála.
fieir»

C Admiro. Nghi-pasmála.
w
• « k. * *• > Ghi-a-pasmálé. :
J Admirei.

I Admirarei. Glii-pasmála-yza.

Admirasse. Miror
• . . , i.ar/s.
• • « • • » A-cupasmála. ... -
' *1
Admittida coifea. Admissus, , um. Químa Quiocucále, oif
r quiamuboçoléssa,
[ ?■; ssv -r.fj ú i ;Hf ')
Admitrir. Admitto, is, Cucucála , ou, Cumu-
r i bocoléssa.
-õM :
f Admitto. -:r; I Nga-cucála.

J Admittí. .tóJuoO • •• auvj . K


«•••••«* Ghi-a-cucále.

l Admitirei.' Glíi-rucííM-yza.
.11_) idffnA
Admittir-se. Admitti. ,, A-cucucála, ou ^ A-cu-
íRÃt < v. bocolésSa.
I
! f (« f
Admoestação. ^ Monitio j onis. Ocubazélá.

Adoçada còusa. Dulcatus, <7, um. Quima Quiotoále.

Adoçar. DulcO , <7J. Cutoáfa.


Adoecer. JEgrcto, <r/. Cucuáta G'achi , ou.
«Irò J i i. > ,v 'Vi> Cucáta.
C Adoeço. Nghi-cáta.
-! Adoeci. ••••••••••# Ghi-a-caréle.
I
l Adoecerei, Ghi-cáta-yza.

Adòccchdo. AZgrotíws . antis. Quínghi-Cáta.


" Li- ■ < •- ! v
Adopção. 1 Adoj>tio. Ocurámbula pala Mó-
1 »
■ .• I na.
1 v<%
D ii Adop-
28 AD AD AD
Adoptivo, Adoptivus, a, um. Mona U-a-támbule,
o# , Mona riá ocu»
sassa.

Adoptar. Adopto, as. Cutámbula pala Móna.

Adopto. Nghi-tárabula pala Mó-


na.

Adoptei'. Ghi-a-támbule pára


Móna.

Adoptarei». Ghi-támbula-yza pala


Móna.

Adoptar-se. Adoptari. A-cutámbuIa pala Mó-


na» !

Adoração. Ador a t io, onis. Ocubéza.

Adoração só a Dcos. Latria, ce. Ocubéza o Nginna


Zámbi Quiávu.

Adorada cousa. Atdoratus, a, um. Químa Quiacubéza.

Adoração ao ídolo. Idolatria, £. Ocubéza o Quitéqui.

Adorador dos ídolos. Idolatra, <e. Cubezéssa Itéqui.

Adoradora dos ídolos. Idem. Mug'átm Cubezéssa


Itéqui.

'Adorar. Adoro, as. Cubéza.

r Adoro. Ngu-béza.

< Adorei. Ghi-a-bezéle..

{Adorarei Ghi-béza-yza.

Adormecedora cousa, Esoforus j a, w»» Químa Quiobánque Ca*


que faz dormir. zéca , ou , Qiiími
quiamubáca Quilu.

Ador-
AD AD AD ac,
Adormecida cousa. So pitus, a, um. Químa Quiazéca, o// ,
Quiocále mu Quílu.

Adormecer a outrem. Sopio, is. Cucuáta Quílu.

C Adormeço. Nghi-cuáta Quílu.

Adormeci. Ghi-a-cuatéle Quílu.

I Adormecerei. Ghi-cuáta-yza o Quílu.

Adormecer-se. Dormisco, is. Quílu A-cucuáta.

Adormecimento. Sopor, o ris. Ocucuáta o Q\iílu iaic-


néne.

Adormentar, fazer dor- Torporo, ns. Oquílu Cucuáia quiné-


mente. nc.

Adornada cousa. Culíus , a , um. Químa Quíoluríque ,


ou , Químa quiazu-
híca.

Adornador. Concinnator, cr/V. Muca Culuriquéssa.

Adornadissimo. Ornatissimus. Quiá culuríca quenéne-


nene.

Adornadamente. Ornatè, Quiá culuríca quenéne.


Adornar. Orno, as. Cuzuhíca, ou 3 culuríca.
r Adorno. Xghi-zuhíca.
< Adornei. • ♦•»••••••► Ghi-a-zuhíque.
L Adornarei. Ghi-zuhíca-yza.
Adornar-sc. Se ipsum ornare. Muéne A-cuzuhíca.
Adquirida cousa. Acquisitus , a , Químa Quiassúmbe.
Adro. Ccemeterium, /. Bugimbíla.
Adversa cousa. Advcrsus, a, Químa Quiámuzémba.

Ad-
AD AD AD
Adversário. Adversarias, i. Múca Cumuzembalés-
.hIí-jÓ um al&àgjp sa.

Adversidade. Adversitas , a tis. Ocumuzemba.

Adverso sei-, vide con- Infenso 3 as. Cuc.íla Quiámuzémba,


trario, ou, Cucála Quicúm-
1 .illiiiP OrjJCIJC-S-If'. J bi.

Advertencia. Animadvertio, onis. Ocuculembàláléssa,


.t,: Oeubazéla.
• * # vjI* A »V^\
Advertida cousa. L-jO Animadversus 3 a, um. Químa Quiómulemba-
l.álésífa 3 ou, Quiomu-
bazcle.

Advertir:-. Ammaelverto, /i. Gibazéla.

Xghi-bazéla.

<- AdfetfE'1 < • Ghi-a-bazéle.


L Advertirei, Ghi-bazé!a-yza.
- .» • - i>- w» . .'iOi. ■
Advertir-se. Animadhertu A-cubazéla.
•Oli JIIX J ..
Advertir a outrem, ou, Admonco, íx. Cubazéla o Uomuquá,
admoestar. 0// , Culembaiáléssa.
Adulação. Adulai:o, onis. Ocubómba ne Macútu,
.njn.fi-*'. j f > -•<> ou, Cucuabéla fálsu.
Adulador. Adu/ator, oris. Múca Cubómbjssa..
Aduladora. Adulatrix, /V/j. i\iug'áttu CuCuabeléssa
falsu , ou, Cubóm-
.fijrv Eoiíí' • i D
béssa.
AdliláV. '• ' Adulor. Cucuabéla fálsu , ou,
•' MO mxuC Cubómba.

► \ 4 CU

.f/!ili;?:»í£?:í;i X 1 ii'i X' v»\* # *« .r.?!ion ti.

Adu-
AD AD AD 5*
( Adulo, N gu-cuabéiaíalsu , «v/y,
Nghi-bómba.
l
I Adulá. Glu-n-cuabéla fálsu^ ouy
Ghi-a-bomba.

f Adularei. ........ Ghi-çuabéla fálsu ? 0;/,


Ghibómba-yza.' '
I
Adular-se. Sibi blttndiri. A-cuabéla fálsu , ,
Acubómba.

Adultera. Adultera, a. Mug'áttu Culumbulés-


•sa.

Adultero. Adulter, eri. Mú ca Culumfeulessa.

Adultério. Adultcrium, /. Oculumbúla.

Adulterar. Adultero, rfx. Cuculumbúla.

ç Adultero. Nga-culumbula.

^ Adulterei, Gh i-a-cu lumbúle.

i Adulterarei» Ghi-culumbúla-yza.

Adulterar-se. Adulterar i» A-cuculumbú'a.

Advogada cousa.. Vatrocinatus 5 tf, Químa Quiómussoqué-


le.
,f;~ f • :ff
Advogado. Advocat us, i. Múca Cumussoouelós-
sa, ou, Muriongéri.
Advogar. Patrocitior, ánx, Cumussoquéia.

AF AF AF

Afabilidade. Affabilitas, atis. Pmugítu , ou , Chiári.


Affavel; Affabilis, /<?. Múca Ug:'ru, ou, Mú-
ca C'Ííiári.

Af-
31 AF AF AF
Afiàgada cousa. 11 kc tus, a, um. Químa Quiámuabéla',
Químa Quiacuabéssa.

Afiàsadòr. Allector,, oris. Múca Cucuabesscla.

AfTagos. Blandi ti te, ar um. Macuabessa.

Affagar. Mulceo, es. Cucuabéssa.

JAfíago. • • • Nga-cuabéssa.

AfFaguci. Ghi-a-cuabesséle.

I Affágarci. Ghi-cuabéssa-yza.

Affagar-so, Mulceri. A-cucuabéssa.

AfFaimar. Fa me conficerc. Cugíba riá Nzála.

Afíàmada cousa. Famigeratus, ^, um. Químa Quiofíumáne.

Afíamadamentc. Celebriter. QuiofFumánc quinéne.

AfFamado. Pneclarus. Amu-cuftumána.

AfFamar-se. Nomea suum spargere. A-cuflumána Origina


rié Muéne.

Affastada cousa. Remotus, a , um. Químa Quiássangolóca.

AfFastar. Arceo, f\r. Cussaugolóca.

AfFasto. Nglii-ssangolóca.

< AiYastci. Ghi-a-ssangolóquéle.

I AfFastarei. Ghi-ssangolóca-yza.

Affàstnr-se. Rcccdo, //. A-cussangolóca.

Afiàtigada cousa. Fatigaius, * , Químa Quiabuíla.

Affatigador. Fatigator, oris. Múca Cumubuílissa.


Afta ligadora. Fatigans, MugMttu Cumubuílis-
sa.

Aí-
AF AF AF 33
A fatigar a outro. Fatigo, as. Aquá Cumubuíla.
(Affarigo. Nga-mubuíla.
^ Afratiguei. Ghi-a-mubuíle.
I Affatigarei. Ghi-mubuíla-yza.
Affatigar-se. Angor, eris. A-cumubuíla.
Affeada cousa. Deturpatus, a, um. Químa Quiáchíri.
Affeadamente. Fedèi Quiáchíri quinene.
«
Affcamcnto, acção, ou Ftcdatio, onis. Acuçhíri, cubánca quí-
effeito dc affear. ma pala cuachíri.
Affcar. Fado, as. Cuachíri.
AfYccto, id est, incli- Affectio, onis. O G'énda, ou , H'en-
nação. da, , Quigiríla.
Affectuosa cousa. Cupidus, //>;/. Químa Quiali'énda.
Afectuosamente. Cupidè. Quil^énda quinéne.
AffèiçaO. Ajfectus, «j. Ocuah'cnda.
AfFciçoada cousa. Benevolus, a, ?/;«. Químa Quiácuzóla.
Affciçoadamente. Benevole. Quiácuzóla quinene.
Afteiçoar, id est, mo- Afjicio, /V. Cuzóla, ou , Cugiríla,
ver.

Affeiçoar-se. Prope;:dere in ali quem. A-cuzóla.


Affeiçoado estou. Propensus sum in ali- Amucuáta h'6nda quiá-
quem. vu ne Ngánc'i.
Afleiçoado. Propensus in aliquem. Amu-cuáta h'énda.
• »V». «
AfFcininadamcnte. Effieminate. Riála quiabánque Mu-
g'áttu.
til/ , .
E Af-
AF AF
34 AF
Affeminar. Effiemino, tff. Cubánca Mug'áttu.

Affcmioadõ. Effierninatus, a, um. Amubánca Mug'áttu.

AfFerrada cousa. Pertinax, acis. Químa Quiócucuáte.

AfFerradnmente. Teaaciter. Quiácucuate quinéne.

Afferado estar. Adbcereo, es. Cucála Amu-cucuáta.

AfFerrar. Apprehendo, Ár. Cucuáta.

AfFerrar-se. Adbcereo, f jv A-cucuáta.

Afferventada cousa. Feroidus, tf, Químa Quiacól.

AfFervcnrar. Fervefacio, />. Cucoléssa.

ç Affcrvcnto. Nghi-coléssa.

Aftcrvcntei. Glii-a-colesséle.
1 Ghi-coléssa-yza.
i Afterventarei.

Afferventar-se. «Jfe fervefacere► A-cucoléssa.

Affcrvorado estar. Ferveo, es. Cucála amu-tutiíbia.

AfTervorada cousa. Fervens, entis. Químa Quiótutúbia.

Affcrvorar a outro. Excito, as. Cututúbia Omuquá.

AFFervorar-se. Se excitare. Muéne Acututúbia.

Afiíada cousa. Acutus, tf, »w. Químa Quiáttu.

Affíar. Acuo} is. Cuzuhíca, ou , Cui*


suncu.

Affío. Nga-zuhíca.
f

j Affici. Ghi-a-zuluquile.

I Afiarei. Ghi-zuhíca-yza.

AfHar-sc. Se acuere. A-cuzuluca.

Af-
AF AF
Affiadissimo. Acutissimus. Quia-zuhica quinéne.

i. Afiidalgadamente. Graciliter. Quia-luríca quinéne.

AfHdalgar-se. Se numero fatrictoriim Muéne Acubánci


adscribere. Ngánna.
>
Affilhada. Filia spiritualis. Móna Mu"g'áttu riá
u Múnga Zámbi.

Afíilliado. Filius spiritualis. Móna Riála riá Mún-


ga Zámbi.

Affílhados do Demonio. D.emonis flii. Ana riá Cariapémba.

A fim. Causa. Pala , ou, nc Quihmgi.

Affínada cousa , como Aurum obryzum. Químa Quiassóssu , ou,


ouro. químa Quiamussúncu.

Affinar as vozes. Vocês consonas reddere. Acuzangúla MásuL

Affirmaçao. Affirmatio, onis. Ocuchicána.

AfHrmada cousa. Assertus, a , um. Químa Quiochicána.

Affirmadamente. Asseveranter. Quiácuchicána quinéne.

Affirmador. Assertor, oris. Múca Cucuchicanéssa.

Affirmar. Affirmo j as. Cucuchicána, ou, Cu-


lòla.
|- AfHrmo. Nga-cuchicána.
ui? J Afirmei. Ghi-a-cuchicanéne.
Afirmarei. Ghi-cuchicana-yza.
Aflírmar-se. Asseverari. A-cucucliicána.

Affirmar fortemente. Obfirmo, as. Cucuchicána quinéne.

Afflicção. Ajjlictio, onis. Quié , ou, Ocuála tris-


te, ou, Ocúffuamu-
cútu.
E ii Af-
36 AF AF AF
AfHigir. 4fJ'go> is. Cubánca nv.il >ou , Cuf-
fiímba.
r AfHijo. Nghi-bánca mál.
< AfHigi. Glii-a banquélc mál.
(- Affligirei. Gliyza-cubánca mál.
Affligir-se. Doleo, es. Acubánca mál, ou, A-
cufFúmba.
Affligida cousa. Aff.ictus, a, um. Químa QuiácufFúmba.
Afíògada cousa. Suffocatus, tf, «w/. Químa QuioriFogála.
AfFogado n'agua. Submersus, a, AmuriFogála bu Ménha.
Affogadura , acção de Suffoca tio, «r/j. Ocuriíogála, , Ocuo-
afiogar. mobóndo.
AfFogamento , o mes- Idem. Ocuriíogála, , Ocuo-
mo. mobóndo.

AfFogadamentc. Féstinanter. Quia curifogála lussólu,


Quiacucoléla quinc-
ne.

AfFogar. Suffoco, Curifogála, oet , Cuo-


mobóndo.

r AfFogo. Nglii-nTogála.

< Affogueí. Ghi-a-rífogálè.


í- AfFogarei. Ghi-ríFogála-yza.
Affogar-se. Submergor, <■>-/>. A-curífogála.
AfFogueâda cousa. Infammatus, a} um. Químa Quiatéma, ou,
Químa Quiaiúbia.
AíFogucar. Injlammo, <?.r. Cutúbia.
AiFoguear-se. Tgnesco, Âr. A-cutúbia.

Af-
AF AF AF 37
uf- Aflorada cousa. Res capta in cens um. Químa Quialubácu.

Afíorador, o que dá a Dator censtis, Múca Culubaqucssa ,


cousa cm foro. MúttuOcubánaOchi
rié pila Cucálacála.

Afloramento. Res censualis. Ima riá Lubácu.

Afforar , id est, dar a Dare in emphitheusim. Cumubána Lubácu, ou,


A- foro. Culubácu.

r Afforo. Nga-bána-lubácu.
>a.
-s AfForei. Ghi-a-banéne-lubácu.

^ Aflorarei. Ghi-bána-yza-Iubácu.
1)3.
Afforar-se. Dari in empbitbeusim. A-cubána-lubácu.
JO-
Aftoutada cousa. Auâax, acis. Químa Quiazangalála.

10* Afibutamentc. Audacter. Quiazangalála quiniíne.

AfTouttza. jludacia, <e. OcuzangaJála.


Iu,
Affoutar a outrem. Ânimos alicui addere. Cuzangalála , ou, Cu-
né-
mucuatéssa.

Afíouto. Nga-inucuatcssa.
uo-
Afíbutei. Ghi-a-mucuatess<íle.

Affoutarei. Ghi-mucuatéssa-yza.

Afíoutar-se. Aude o, es. A-cuzangalála.


Affracada cousa. Lassus, a , um. Químa Quialevi , ou3
é Químa Qu abuí-a.
Affracar. Dejicio, is. Cualévi, ou, Cuabuí-
w,
la.
Afironra. Injuria, £. Ocuchínga.
Aflíontada cousa. Injuria ajfectus, a> um. Químa Quiochínghc.

Af-
33 AF AF AF
Affrontador. Conviciator, oris. Múca Cuchinghíla.

Afrontamento com cal- jEstuatio, onis. Ocuchinghíla.


ma.

Aflrontar. Injuria afficere. Cuchinghíla.

Afronto. Nga-chinghíla.

- Afrontei. Ghi-a-chinghíle.

Afrontarei. Ghi-chínga-yza.

Affrontar-se. Deàignor, ar is. A-cuchínga.

Afrontosa cousa. ignominiosas, a, um. Químa QuiocatúleUgí-


tu.

Afrontosamente. Ignominiose. Quiacatúle Ugítu qui-


ne nc.

Afrouxada cousa. Laxai us, a, um. Químa Quiabuíle.

Afrouxamento , vid. Relaxado, onis. Ocubuíla , ou, Ngúsu


frouxidão. cana rínqui.

Afrouxar. Laxo, as. Cubuíla , ou , Cuquica-


lé Ngúsu rínqui.

( Afrouxo. Nga-buíla.

< Afrouxei. Ghi-a-buíle.

( Afrouxarei. Ghi-buíla-yza.

Afirouxar-se. Languesço, is. A-cubuíla.


<
Affiigentada cousa. Vugatr.s, a , um. Químa Quiamulénque.

Afugentar. Fugo, as. Culénca , ou, Cumu-


lénca.

Af-
AF AF AF 39
f Afíúgento. Ngfii-fénca , o//, Nga-
inulénca.
J Affugcntei. Ghi-a-mulènquéle.

I AfFugcntarei. Giii-mulcuca-yza.

Affugentar-se. Fugari. A-cuinu!énca.

Affuraada cousa. Fumosas, a , um. Químa Quiofumále, ou,


Químa Quiaríchi.

AfTumar. Fumo, as. Cufumála, ou, Curíchi.

f AfTumo. Nghi-fumála.

Affumei. Ghi-a-fumalcle.

Afíumavci. Ghi-fumála-yza.

Affumar-se. Fumari. A-cufumáia.

AG A G. AG

Agachada cousa; Subâitus, a, um. Químa Quiamúcr.

Agachar-se. Subsiàeo, fx. Muéne A-cumúca.

Agalardoada cousa. Remunerams, , um. Químa Quioflute.

Agalardoador. Remunerator, ar/jv Múca Cuííutéssa.

A galardoar, Remunero, as. Cufíiíta.

f Agalardoo. Nghi-ffuta.
< Agalardoei. Ghi-a-ffóte.

Agalardoarei. Ghi-ffuta-yza.

Agalardoar-se. Remuneraria A-cufíura.

Agarrar. Pr£hendo, /V. Cumucuáta.

Agar-
4<o AG AG AG
C Agarro. Nga-mucuáta.

< Agarrei. Ghi-a-mucuáta.

t Agarrará. Ghi-mucuáta-yza.

Agasalhadeira. Hospi ta lis, et le. Móiisu ria Oiinqucngi,


ou, Ivlòpsu riá Cu-
zaléla jinquéngi.

Agasalhada cousa. Hospi tatus, a . um. Qiiíma Quiocále bu


Móiisu , Químa
Quiacuzaléla.

Agasalho. Hospitalitas, atis. Ocucále Mónsu , ou,


Ocuzaléla.

Agasalhado estar. Diversor, ar is. Cucála Mónsu , ou ,


Amuzaléla.

Agasalhador. líospitalis, is. Múca Curainbuléssa O-


jinquéngi Múca Cu-
zaleléssu Jinquéngi.

Agasalh adora. Hospitalis famiiia. Mug^ttu Cutambuléssa


Ojinquéngi, ou, Mu-
g';ictu Cuzaleléssa
Ojinquéngi.
Agasalhar. Hospi for , Acutámbula Ojinquén-
gi , ou , Cuzaléla
Jinquéngi.

" Agasalho. Nga-iámbula Ojin-


quéngi Nga-zaléla
Jinquéngi.
Agasalhei. Ghi-a-támbula Ojin-
quéngi , Ghi-a-zalélc. |
Agasalharei. Ghi-támbula-yza Ojin-
quéngi,^, Ghizalé-
la-yza,

Aga-
AG AG AG 41
Agasalhar-se. Diverlor, cris. A-cutámbu!â Ojinquén^
gi, Acuzaléla.

Agastada cousa. Irai us, ã, um. Químa Quiafftittuhíquc.

Abastadamente. Iracuitdc. QiiiafFuttulúca quinéne.

Agastamento. IracUndia, a. Ocuftuttulúca.

Agastar. is. CufFuttulúca.

f Agasto. Nga-ffuttulúca.

^ Agastei. Ghi-a-fRittuluquéle.

I Agastarei. Ghi-ffuttulúca-yza.

Agastar-se. Irascor, cris'. A-cufFuttulúca.

Agigantada cousa. Giganteus, a, um. Químa Quiáquinéne.

Agitação. Agitaiio, onis. Ocutungúta.


Agitar. Agito, as. Cutungúta.
Agua. Aqua, -(€•. ••• Ménha, ou , Mása. .
Agua salobra. Aqua insalubris. Ménha Múngua.
Agua serenada. Aqua subdialis. Ménha Lóme.
Agua de fonte. Aqua fontana. Ménha ma cliíma.
Agua turva. Aqua túrbida. Ménha ma vunzúca.
Agua enlamada. Aqua lutata. Ménha mavunzúcu ne
Malóa.
Agua clara. Aqua clara. Ménha Mazele.
Agua amargosa. Aqua amara. Ménlia malúlu.
Agua doce. Aqua du/cis. Ménha Lóme, ou, Ma-
toála.
Agua quente. Aqua calida. Ménha Matéma.

F Agua
4* AG AG AG
Agua morna. Aqua tépida. Ménha Matéma mafé-
li.

Agua fria. Agua frigida. VLénha Matalála.

Aguar, vid. regar. 'pargere aquam. Cutoquéla.

Aguas mortas. JEstus languidiores. Ménha mavúl máffii.

Aguas vivas. Estus ferventiores, si- Ménha ma Muénhu.


ve incrementam ma-
ris.

Agonia. Agonia , a. Busénc'i, Múttu Uála


busénc'i.

Agonizante. Agonia affectus , a Múttu U-ala Busénc'i.


um.
Agonizar. Agonia affici. Cucála pala CúfFua.

Agonizo. Nga-cála pála CúfFua.

Agonizei. Ghi-a-caléle pála Cúf-


fua.

Agonizarei. Ghi-cála-yza pála Cúí*


fua.
i
Agonizar-se. Se agonia' afficere. A-cucála CúfFua.

Agora. Nunc. Quintaóla, ou , Uquc.

Agosto, mtz. Augustus, i. Bégi riá Agosto.

o, id est, a con- Ad placitum. O Quióguandále.


tento.

Agouro. Omen, inis. Ocussúma, ou , Ocus*


soquéle.

Agourar , vid. adivi- Opiinor, aris. Cucussúma , ou, Cu?


nliar. I soquéla.

Agra-
AG AG AG 43
:e- Agradavel cousa. Gratus, a , um. Químa Quiaguába.

Agradavelmente. Jucundè. Quiacuguábele quiné-


ne.

Agradar. P lace o, <\r. Cuaguába, 0#, Cucu-


guabéla.

r Agrado. Nga-cuguábéla.

•i Agradei, Ghi-a-cuguábélc.

i Agradarei. Ghi-cuguàbéla-yza.
íla
Agrada r-se. «fi#j placere. A-cucuguábéla.
Agradecer. Gratias agere. Cussacríla.

ç Agradeço. Nga-ssacríla.
< Agredecí. Ghi-a-ssacrílc.
ia. (. Agradecerei. Ghi-ssacríla-yza»
Agradecer-se. Grãtia' agi. ' * ' A-cussacríla.
úf.
Agradecido. Gratus, * / r/w. Amu-ssacríla.
:úf- Agradecimento. Gratia, «*. Ocussacríla.
Aggravantc. Injuriusy a, um. Múca Culebuléssa.
Aggravar. Offendo, />. Culebúla.
ie.
Aggravar a doença. Morbum uigravescere. Gucuáta Og'achí, 0//,
G'áchi uacuáta c'hi-
ambót.
Aggravar-sc. Aggravesco, />, A-culebúla.
:us* Aggravo. injuria, ^. Nçi-lebúla , Oculebú-

:uí- Agçravo, recurso judi- Provocatio, onts. Ocussómbola, ou, O-


cial. culebúla.

F ii Agres-
44 AG AG AC,
Agreste cousa. Agres t/s, ff. Químa Quiág'uíssu.

Agricultura. Agricultura, Cúbia.

Agro. Acidus, , a»;. Quiá-ngangáma.

Aguçada cousa. Acuminatus, tf , «»;. Químa Quiázuhíca, ou,


Químa quiamussún-
cu.

Aguçadeira, vi d. pedra Cos, otis. 1 Ritári ria cuzuiquhíla,


dc afiar. I I ou, Ritári Qiiiá Mus-
I I súncu.

Aguçadura. I Âcumen, inis. I Mussúncu, Missúncu.

Aguçar. I Acuminó, as. I Cuzuhíca, ou, Cumus-


I I súncu.

Aguço. Nga-zuhíca.

Agucei. Ghi-a-zuhíquíle.

Aguçarei. Ghi-zuhíca-yza.

Aguçar-se. I Aeuminari. I A-cuzuhíca.

Aguçoso, vid, diligen-1Solicitus, a3 um. Múca Quilúnri , ou■>


te. ' I Múcá Guatono.

Aguda voz. I Acuta vox. Rísui riaffínu , Másu:


I I mafHnu.

Agudamente. Licuth Quiazuhíque quinéne.

Agudeza ', id est, Jia-1 Acumeti ingenii. Mussúncu maffínu.


bilidade. ' j j

Agudeza, d'est, sub- Subtilitas, atis. Mussúncu Massóssu.


- tiíeza. I I
Agudeza, ou industria. I Solertia, ce. I Ocurimuca.

Águia. r. \ Áquila, a* Quingíla Quiaquinéne.

ii Agu*
AG AG AG 4)
Agulha. Acus, us. Guia, Jigúia.

Agulha pequena: Acicula, it. Guia iaféli , ou, Ca-


gúia caféli. •;

Agulheiro. Theca acuum. Cama cajingúia , ou ,


Quitávu riá Jingúia.

Aguilhada , com que Pertica, a. Zagáia pála cuchóca o


se picáo os bois. jingómbe.
.ndfcojA
AH AH

*" *. y '1 ' > •


Ahi, ou nesse lugar. mie. Cúna cúna , ou , bo
muéne.

A horas, tdest, a bom Opportuue, Macúmbí mambót, ou \


tempo. Quittangána Qyiam-
bót.

AI AI

Ai. Heu. Ai mé mí. •


Ai de ti. Va tibh Lambarié.
Aia. Fcemina comes. Amasséca,
Aio. P&dagogus, t. Quiirléri,
Airosa cousa. Jucundus, aum-. . Químa Quiaguába.
Airosamente. Voiustè, Quiaguába quinéne.
Ainda.. Adhuc. . G'ánc'i, ou, Quielúe.
Ainda agora. Et iam nunc. G'ánc'i quezelúa.
Ainda mais. Adbuc ampliujx . G'ánc'i rínqui.
f

Aiu-
AI AI AI
Ainda nao; Necdum. G'ánc'i quielúe , ou ,
Cána g'ánc'i.
• • f % ... I ■ i.<
Ainda que. Ouamquam. G'ánc'i quénhe.

Ajoelhado. Gemtjlexus, tf, //w. Amu-lfucáma.


Ajoelhar. Genujlecto, /V. CufFucáma.
O . .. . : *;C lv-■
r Ajoelho.. ; Nga-ffucáma.

^ Ajoelhei. Ghi-a-fíucáma.
I. Ajoelharei. . P.A Ghi-fFucáma-yza.
Ajoelhar-se. Genujlecto, />. A-cufFucáma.
Ajuda, idest; crystel. Clyster, mV. Júla , ou, Muhíngo.

Ajuda, id est, soccor- Auxilium, ú Químa Quiocatéssa ,


- r jO. tj.v , Ocucudíla, o»,
Ocuriquíla.

Ajudada cousa. Adjutus , <7, »;». Químa Quiocatéssa.

Ajudador. Adjutor, tfrâ. Muca Cucatesséla.

Ajudadora. Adjutrix, /V/j*. Mug'áttu Cucatesséla.

Ajudante. Juvans, tf;;//'/. • Ocucatéssa, 00 , Ocu-


riquíla.

Ajudar. JuvOy as. Cucatéssa, , Ciiri-


quíla.

Ajudo. Ngu-catéssa.
r
J Ajudei. Ghi-a-catesséle.

(. Ajudafci, Ghi-catéssa-yza.

Ajudasse. Juvari. A-cucatéssa.

Ajuntada cousa. Juiicluf, tf, «w. Químa Qiiiabongolòla.

.* i
Ajun-
AI Al AI 47
Ajuntados. Adjunctor, oris. Múca Cubongololc-ssa.

Ajuntamcnto. Junctio, onis. Ocubongolóla.


Ajuntar. Conjungo, is. Cubongolóla.
J Ajunto. Nga-bongolóJa.
Ajuntei. Ghi-a-bongolóie.
{ Ajuntarei. Ghi-bongolóla-ysa.

Ajuntar-se. Coco, is. A-cubongoIóJa.


Ajustada cousa. JEquttus, a , um. Quima Qiiinssoquelél».

Ajustamento. JEquatio, onis. Ocussoquelcla.


Ajustar. JEquo, as. Cussoqueléla.
Ajusto. Nga-ssoqueléla.
Ajustei. • Ghi-a-ssoquelcle.
Ajustarei. Ghi-ssoqueléla-yza.
Ajustar-se. ALquari. A-cussoqueléla.

AL AL AL

Ala do exercito. Cornu, u. Culucácu já Atra amu-


tubánga Ita.
Alaburda. Bipcnuis, is. Pòcu iaienéne riá Pút,
ou, Quissocóla Mas-
solári.
Alabardada. Bipennís ictus. Aniucúta Pòcu iaiené-
ne.
Alabardeiro. Bipennifery eri. Múca Cuambatessa Pi5-
cu iaienéne.

Ah-
AL AL
48 AL
Alagada cousa. Naufragus, a, um. Químa Quiasála riá
Ménha.

Alaga Stagnatio, onis. Mábia Muesála riá Mc- £


O mento dos cam-
pos. nha.

Alagamento de embar- Navjragium*, 7.* Manavío Mdffubu Mé-


cações. nha.

Alagar. Aquis^ obrucre. Ménha Cuisáia ima


óssu.
•i %
Alagar-se. Stagno, tf/. A-cuisála Ménha.

Alagado. Jucundatus, tf, «w. Amu-cuisála riá Mé- ,<


nha.

Alagoa. Palus, udis. Risánga, Massánga.

Alampada. Lampas, tfífrx. . . Lampila, Jilampála.

Alar. Extollo, is. Cuzangúla.

j Alei. Ghi-a-zángula,

I. Alarei. Ghi-zángula-yza.

Alar-se. Sublevor, tfr/V. A-cuzángula.

Alado. Sublcvatus, tf, «>«. Amu-zángula.

Alargada cousa. Productus, tf , Químa Quia-ssanzumú-


na.

Alargar. Amplio, tfj*. Cussanzumúna.

f Alargo. Nghi-ssanzumúna.

< Alarguei, Ghi-a-ssanzumunéne.

t Alargarei. G hi-ssa nzu mú na-y za.

Alargar-se. laxor, ar is. A-cussanzumúna.

Alastrada cousa. Constratus, tf, «w. | Químa Quiochié.

Alas-
AL AL AL 49
Alastrar. f íonsterno, is. Guichía , , Cusian-
zumúna.

Alastrar-se. Vrosternor, eris. A-cuichía , ou, Acus-


sanzumúnu.

Alcaide Mór. Areis pr.efectus maxi- Ricota, o-/, Nguvúlu


mus. quiá Riébu.

Alcançada cousa. Adeptus, a, um. Químa Quiotámbule.

Alcançador. Ade pior, oris. Múca Cutámbuléssa.

Alcance. bisecutio, onis. OcuchísSa , Ocúia cu-


rima.

Alcançar. Adipiscor, mV. Gutámbula , , Cu-


cuáta.
r Alcanço. Nghi-támbu!a.
Alcancei, Ghi-a támbule.
í. Alcançarei. Ghi-tdmbula yza.
Alçançar-se. Oltineor, fm. A-cu tá ir. bula.
Alcatifa. Tapetam , /. RicHíssa Riapút, Ma-
chíssa j:í Púr.
Alcatifada cousa. Tapetibus straíus, , Químa Quiasále bdehi.
um.
Alcatifar. Tapetibus sternere. Acusála Bóchi, ou, A-
cuichía bichi.
Alcatrão. Nephtba, Acalatrá.
Almada cousa. Sub la tus, í? , //w. Químa Qu'azánguje ,
ou, Qiiiassanguca.
Alçar. Eveboy is. Cuzdnguia, ou, Cussan-
gúca.

G Al-
50. AL AL AL

Alçar-se. Evebor, eris. Acuzángula , 0# , A-


cussangúca.

Alcofa. Sporta, <e. Malacóva, ouy Ngónga.

Alcofinha. Sportala, Malacóva caféli , ou,


Ca-ngónga.

Alcorcova. Gibbus, /. Ocucotáma, ft* , Ca-


cunda.

Alcorcovado. Gibbosus, a, um. Amu-cucoráma , ,


Múca Cacunda.

A (corcovar. Incurvo, as. Cucotáma.

Alcorcovar-se. íncurvesco, /V. Acucotáma.

Alcoviteira. Mug'áttu Cuvitelu.

Alcoviteirinho. Leúulus, /. Caiála Cuvitélú.

Alcovirciro. J.eno, 'onii, Riála Cuvitelu.

Alcoviteoa. Lenocimum, /. Báta riá Jicuyitélu.

Alcunha. Cognomeh, /»/'x. Origina Quinbúndu ,


/ IVlagína Mabúndu.

Aldeia. P,/£#X , /. Libáta guasála riá A-


.'[1. / .. cáchi,

Alecrim. LibanotiSy idis. Lccrím.

Állegar. Allègo, rfx. Cuzuéla Quiambót ns


Quilúngi.

f A!lego. Nga-zuéla quiambót.

^ Alleguei. Ghi-a-zuélele quiambót.

| AUegarei. Ghi-zuéla-yza quiam-


bót.
I
Allcgar-se. Allegor, aris. A-cuzuéla quiambót.

•IA D Ale-
AL AL AL
Alegre cousa. Ltetus, a j um. Químa Quiodivirí/la ,
ou, Químa Quiaco-
léla.

Alegrar. Exbilaro, as. Cudivirtíla, ou, Colé-


la.

Alegro. Nga-divirtíla.

< Alegrei. Ghi-a-divirtíle.


I Alegrarei. Ghi-divirtíla-y/.a.
Alegrar-se. Gaudeo, es. Á-cudivirtíla, A-
coléla.

Alegremente. Gaudenter. Quiodivirtíla quenéne,


ou, Quiacoléla mué-
ne.
Alegria. L.etit/a, a. Ocudivirtíla, ou, Oco-
léla.
Aleijada cousa. Lie sus, a, um. Químa Quianéma.
Aleijado das mãos. Mancus, a , um. Amunéma já Mácu, cu-
podelé cucála c:íla.
Aleijado dos pés. Captus pedibus. Amunéma já Ináma ,
cupodelé cuénda.
Aleijado de hum só Ancus, /. Amunéma riá Lucácu
braço. lumúchi.
Aleijar. Mutilo, <?/. Cunéma, ou, Cubatúla
químa riá Mucútu.
• i Aleijo.
Nghi-néma.
< Aleijei. Glii-a-néma.
^ Aleijarei.
Ghi-néma-yza.

G ii Alei-
£2 AL AL AL
Aleijar-se. Mu ti for: t aris. Acunéma , ou, Acuba-
iu!a químa ria Mu-
cútu.

Aleivo, id est , trai- Proditioy ouis. O Ndúnghi ria Luírn-1


ção. bi, Ocutucumúca.

Aleivoso. Proditor, oris. Múca Ndúnghi , ou ,


Múca Cutucumúquis-
sa.

Aleivosamente. Insidiose. Quiandúnghi quinéne, j


ou, Quiacutucumúca.

Aleivosia. Calumnia, <£• Ondúnghi, ou, Ocu:u-


cumuca.

Alem disso. Pr<£terea. Anga quíqui.

Alem do mar. Ultra maré. Cubándu riá Calúnca,


ou , Conghéna riá Ca-
lúnca.

Alentada cousa. Animosus, a , um. Químa Quiomubáque


Ngúsu, ou , químa
quiocuátc Ngúsu.

Alentar. Ânimos erigere. Cubica Ngúsu , ou ,


Cubana Ngúsu.

f Alento. Ngu-báca Ngúsu.

< Alentei. Ghi-a-baquéle Ngúsu.

Alentarei. Ghi-baca-yza Ngúsu.

Alentar-se. Ânimos sibi addere. A-cubáca Ngúsu , ou,


Acucuáta Ngúsu.

Alentar, vid. sustentar. x Cubana riá Cúria, ou,


Curiquíla.

Alento. Ani mus, /. Ocubuíma, ou, Ocuri-


quíla.
* if -1 Alen-
AL AL AL 73
Alento ultimo, no# úl- Ultimas balitus, ulti- Ocubuíma mu subiTu ,
timos alentos. mis halitibus. cu Issubílu riá Mu*
énhu:

A'Ierta. Vigilanter. Otongonína q'uiambr>t,


ou , Ocussunglxiia
q'uiambót.:

Alface. Lactuca, <e. Zaláta.

Alfaiate. Sartor, oris. O Culfiáce.

Alfinete. Acicula y a. Funéte, Jifunéte.

Alforria. Mànumissib, ou/f. Ofólo, £>//, For/a.

Algemas. Mamca, Jiálajéma.

Algibeira. Crumena, Gibcla.


Algodão. Pombacium, /. Mugínha, Migínha.
Algoz. Tortor, oris. Cugibíssa Attu.
Alguma cousa. Nonnullus, <7, Químa Quimúchi.
Alguém. Aliquis j od* Múttu quénqui.
Algum. Nonnemo, />. Múttu múchi.
Alguma hora. Ouatidoque. Ricúmbi quénqui.
Alguma vez. AIiquando. Témpo i múchi. ■ •
Alheia cousa. Alienus, <7, aw. Químa Quiangltíné. -
Alheada cousa. Alienatus, tf, Químa Quianghcne.
Alhea mente. Aliene. Quianghéne muene.
Alheamento, vitl alie- Ocuanghénc , ou , Ocu-
nação. bána Químa ossu. ;
• • •
Alho. Allium, i. Aio, Jáio.

AI-
54 AL AL AL
Alii- Wc, r Ciína cúna, ou,, Vána
-:i; » . ulidii a r vána.
Vl
Alicerse. Camentum, i. Ricúngu pála cutúnca [
pariélu.

Alienação. Alienatio, onts. Ocuanghéne, o» , Mú-


ca Cubanéssa químa
óssu angó.

Alienar. Alieno, . Cuanghéne, ou, Cuba-


na angó.

Alienar-se. Alienor, aris. A-cuanghéne, <w/} A-


1 r|/V>| V\ f / .
cubána angó.

Alliviado. Allevatus, a, »#/. Cáchi amutululúca.

Allivio. Levante», itiis. Oeutululúca riáCáchl

AUíviar. Alkvo, «w. Cáchi Cutulultica.

' Allivio. Nga-tuluhíca ria g'á-


chi.

_ Alliviei. . Ghi-a-tululúquíle rii


g'áchi.

Alliviarei. Ghi-tululúca-yza riá


g'áchi.

Alliviarrse. Altevor, A-cutulúca. riá g'áchi.

Alimenpdo.;,^ AlitvS y a 3 um. Amusozentále, ou, A-


muriquíla.

Alimentar. Alo, /V. Cosozcntála, ou , Cu*


.s &n :' ;i » H' ^ » » riquíla. •*>,
^•Alimento. - :• Nghi-sozentála.
■< Alimentei. Ghi-a-sozentalóle.
) . • -f o
Alimentarei. Ghi-sozentála-yza.

-IA Ali-
AL AL AL $$
Alimentai-se. Alou eris. . . . . A-cosozentáU . Acuri-
quíla.

Alimento. Alimeiitum, i. Ociiria.


#•••« •••••• »(- *r*/>• • » fWT
. VT /• '»
Alimpada cousa. Mundas, a, um. Químa Quiamuzóle.
ífU, ■.
Aiimpamento. Munda tio, onis. Ocuzéla, ou, Ociissu-
cúla. • i -

Alimpar lavando. Abluo, is. Cuzela Quinghi-ssuciíla.


•fi: rr. :jo uuZ
Alimpar esfregando. Tergo, is. Cuzéla Quinghi-cònda.
v_
Alimpar-se. Mundor, ar is. A-cuzéla , ou, Acussu-
.... , era i . ciíla. .- or

Aljube. . Carcer, eris. Ocuiquíqua.

Aljubeira, id est, car- Custos carceris. Calzalélo ,; w,, Múc*


• cereiro do aljube. Cuiquiquíssa.

Alizar, Po!io, is. Cuchanária, ou, Culu-


láma. ,• • -'
Alma. Anima, a. Muénhu j ou, Aima.
Aíma peccaciora.' " Larva, a. Alma riá Múttu túchi.
Almas peccadoras. Lcmures, uni. Ojálma já Attu tiíchi.
Alina santa. Anima sanefa. Alma riá Puigatóriu.
Alma bemaventuracja. Anima beata. Alma Obmucútu.
Almas do purgatório. Anima purgatorii. Jálma já Purgatóriu.
Almas do inferno. Anima erebi. Jálma já Infcrnu.
Almirante do mar. Prafeetus mar is. Nguviilu riá. Calunga.
Almoçar. Jento, as. Culumolzála , ou , Cú-
ria riá Camcnçmáitf.
i v" >

Aí-
5-6 AL AL AL
r Almoço. Nghi-lumolzála.

< Almocei. Ghi-a-lumolzálele.

Almoçarei. Ghi-lumolzála-yza.

Almoçar-se. jentor, ar is. A-culumòlzála.


Almoço. Jcntaculum, i. Oculumolzála, ou Cú-
ria riá CamcncmáneJ

Almotaçada cousa. Taxatus, a. um. Amuara pelézu , ov,


Qníma Quiomucika
pelézu.

Almotaçar. Taxo, as. Ciíra pelézu , o.v, Cu-


bana pelézu , íw , Cu-
bana suflu.

Al mora caria. .Edifitas, a tis» Quiri ri riá CuMna pe-


lézu , ou , Quiriri riá
Cubáca suílu.

Alojamento. Castrametatio. Mónsu Majindéngi.


Alojada cousa. Castrametatus, a, Químa Qiiiolúnde, 0.v,
Químa Qu aboeála.
Alojar o exercito. Castrauictor, ar is. Oquifúchi Qu:a soliíri
Cutambúla quiriri.
Alongar. Elongo, rf/. Cuasangúca.
Alongai-se. Discedo, />. Acuasangiíca.
Alpendre. Por ti cus, Lupentúla.
Alpendre largo. Varadromis, dis. Lupentúla lualunéne.
Alpendre pequeno. Porticutà, Lupentúla qu'aféli, f',
Ca-lupentúla caféli.
Alquime, ou orichalco, Aurichalcum, i. ZamMqui, o#, Qiiíina
certa es peeie de la- Quiaúlu.
tão.
Al-
AL AL AL 5?
Alquimia , arte de fa- Alchimia, a. O Muftunu riá cubán-
zer ouro. ca Ulu.

Alquimista o que faz o Alcbimista, a. Muca Cubanquéssa


*
ouro. Ulu.

Alta cousa. Altus, a , um. Químa Quiassáncu.

Alta. noite. Concubium, i. Mussúcu Muaiencne.

Altamente. Alte. Quiassáncu Qyinénê;

Altar. AJtare, /V, Calatóriu pala cussám-


ba Missa.

Altar núr. Altare viaxhnum. Bulatóriu cuquinéne.

Alteração. Alteratio, Acutungúta.


Altcraçlo , ide st, per- Perturbàtío, tw/V. Ocuvunzúla.
turbação.

Alterada mente. Perturbate. Quiocuvunzúla quiriéne.


Alterada cousa. Concitatus, , »w. Químa Quiotungúte.
Alterar-se. Commoveor,. mV. Acutungúta.
Altercação, id est, por- Certamen, /';//>. Ocutemála.
fia.

Altercada cousa. Altereat us, m Químa Quiotemála.;


Altercador. Alterca tor, oris. Múca Cutemaléssa.
Altercar. Diseepto, «aj-. Cutemála, ou, Cubán-
ca Nvunda.
Altercar-se. Disceptor, aris. A cutemála , ou, Acu-
bánca Nvúnda.
Alternaçao. Alternatio, onis. Quiiari Quiéttu.
Alternada cousa. Alt ema tus 3 a, um. Qii/ma Quioubánque
quiiári.
fA
H AI-
AL AL AL
Alternadamente. Alternatim. Quioubánque quiiári.

Alternar. Alterno, as. Acupánca quiiári.

Alteza. Celsi tudo, inis. Ocussangiíca, ou, Ca-


lúnca , , Muené-1
chi.
*
Altibaixos. Salebra, ar um. Cuttándu ne Bochi.

Altíssima eousa. Summus, a, um. Químa Quiassangúca.

Altivez. Elatio, onis. Ozangalála, , Ngán-


c'i.

Altivo. Elatus, tf, um. Víúca Cuzangalála, ou,


Múca Ngánc'i.

Altos. Summitates, tum. Jimilúndu , 0» , Iassán-


cu.

Altura. Alt itudo, inis. Ocussangúc-i.

Altura do monte. Jugum, /. Ocussangiíca cuttándu


riá Mi lundu.

Alva. Aurora, Cameniméne riá Ussú-


cu.

Alva, que sc veste. Túnica alba. Ricúmbi pála cuatúntu.

Alva ccusa. Albus, Químa Quizéle.

Alvo, idest, barreira. Scopus, /. Quixumbuét, ou, Qui-


tóte.

Alvo, id est, intento. hstitutum, /. Ocuchinganéca neQií*


lúngi, ou, OcuttS
riá Qui lúngi.

Alvoraçada cousa. Concitatus, *, #w. Químa Quiaquiléngu.

Alvoracador. Concitai or, or/x. Múca CuquilcnguissJ-


AL AL AL 5-9
Alvoraçadamente. Concite. Quiaquiléngu quinéne.

Alvoraçar. Concito, as. Cuquiléngu , , Cu-


zangúla.

Aluoraçar-sc. CòHcitor, ar is. Acuquiléngu , ou , A-


cuzangula.

Alvoroço. Tumultus, us. Ocuvúnda , ou , Ocu-


quituquíla . ou, Ocu-
zangiíca.

Alvorada. Diluculum, /. Cameniméne.

Alvorar a manha. Dilucesco, is. Cameniméne Cuazéle.

Alvura. Candor, oris. Ocuazcle.

Alugada cousa. Conductus, a, um. Químa Quialocále.

Alugador. Conductor, oris. Múca Culocaléssa.

Aluguer do que di. Loca tio, onis. Cubanéssa olubácu an-


guéne.

Aluguer do que toma. Conductio, 0»//. Cuiambuléssa olubácu


pala muéne.
Alugar, idest, dar em Culocaléssa, ou , Cu-
aluguer. bána culubácu.
Alugo. Nga-localéssa.
- Aluguei, Ghi-a-localéssa.
. Alugarei. Ghi-locoléssa-yza.
Alugar-se. T.ocarc alicui operam Aculocaléssa.
suam.
Alumiada cousa. lílumiriatus, a, «w. Quimata cuzendéln.
Alumiador". Itlumijiator ,'oris. Múca Cuzendeléssa
candéa.

II ii AIu-
6o AL AL AL
Alumiamento, vid. il- 1lluminatio, onis. Ocuzendela Jicandja,
luminacao.
*> ou, Jipíri.
Alumiar. Illumino, as. Cuzendéla jicandéa.
f Alumio. Nghi-zendtíJa.
J Alumiei. Ghi-a-zendeléle.
I Alumiarei. Glii-zendóla-yza.
Alumiar-se. llluminor, ar is. Acuzendéla Jicandéa.

AM AM AM

Ama, rd est, senhora. Domina, a. Ngánna Mug'áttii.


Ama, que cria. Nutrix, icis. Mamánià, ou, Anias-
séca.
Amada cousa. Dilectus y a, um. Químa Quiamuzóle.
Amado, idest, namo- Amasius} i. \muzóla", o», Cuzó-
rado. lessa j ou, h'endaji-
mi.

Amador. Amator, oris. Múca Cuzoléssa , ou,


Múca Ii'enda.

Amadores da mesma Corrivales, lium. Agua acuzóla Mug^í:-


mulher, , tu rimòchi, ou, A-
mucatúla O h'énda.
AmadurifT. Ematuro, * :
Cuiábbia,tW, Cuiabá
y
Amadurecer. " - Ematuresco, Âr. Cuiábbia.
r Amadureço. •••••••• Nghi-iábbi.
-< Amadureci. Ghi-a-iábbile.
I Amadurecerei. GJii-iábbi-yza.

Ama-
AM AM AM 61
Amadurecendo. TLrnaturescens, entis. Quínghi-iábbi.

Âmago. Medulla, a. Gónco, Jigónco»

Amainada cousa. Remissus, a , um. Químa Quiogíque.

Amainar as vélas. Vela contrabere. Cugíca Ojipánnu quiá


Navíu.

Amainou o vento. Ventus cessavit. O Quitembo U-a-subí-


le.

A maior parte. Plerique , pleraque , Cubándu iaiinéne.


pleraque.

Amaldiçoada cousa. Abominaius, a , um. Químa Quiotemarissá.

Amaldiçoar. Abominar, aris. Cutamarissá.

ç Amaldiço-o. Nghi-tãmarissá.

\ Amaldiçoei. Glii-a-támarissá.
1 Amaldiçoarei. Ghi-támarissá-yza.

Amaldiçoar-se. Se execrari. A-cutámarissá.

Amancebada. Concubina, a. Mug'áttu Andúmbu.


Amancebado. Concubinus, i. Riála Andúmbu.
Amancebada com ca- Pellex> eis. Uénda Ndúmbu ne rt-
sado. cása, ou, Ucála ne
Riála ricása.
Amancebar-se com ca- In pellicatum alicujus Acucuáta Ndúmbu ri-
sada. coire. cása.
Amancebar-se com sol- In concubjnatum coire. Acucuáta Ondúmbu ne
teira. • risoléru.
A' maneira. Instar. Muíma, ou, Liga.
A' manhã. ("ras. Múngu.

Amar
AM AM AM
Amanhecer. Dtluceo, es. Ricúmbi cubalumúca.

Amanheço. Nga-balumúca cameni-


raéne.

Amanheci. Ghi-a-balumuquíle ca-


menimcne.
1
| Amanhecerei. Ghi-balumuca-yza ca-
meniméne.

Amanhecendo. Di/ucens 3 oitis. Quínghi-balumúca ca-


meniméne.

Amanhece sedo. Cito âies lucescit. Ricúmbi U-balumúca


cameniméne.

Amansada cousa. Vlacatus, a , um. Químa Qurabuíla.

Amansado inimigo. Hostis sabactus. Ngúma amubuíla.

Amansador. Subactor 3 oris. ■ Múca Cubuilísfà . ou,


Múca Cumuc\b;ssa.

Amansadora. Domitrix, /V/x. Mug'át:u Cubuil/ssa.

Amansar. Mansuefacio, />. CubuiiiVa, ou, Cumu-


c'ibíssa.

r Amanso. Nga-builíssa.

J Amansei. Ghi-a-builissíle.

( Amansarei. Ghí-btiilíssa-yza.

Amansar-se. Mausuesco, /V. V-cubuilíssa, ou, Acu*


muc'ibíssa.

Amante. Amans, antis. Ocuzóla , ou , Múca


Cuzoléssa.

Amantissimo. Amantissimus, a, Ocuzóla quinéne.

Amar. y/w/f, /7J. Cuzóla.

Amo.
AM AM AM 63
r Amo. Nga-zóla.

-< Amei. Ghl-a-zoléle.

I Amarei. Ghi-zóla-yza.

Amar-sc. Amor, aris. A-cuzóla.

Amarella cousa. Pallidus j a, um. Químa Quiocussúque.

Amarcllar-sc. Pa/Use o , is. Acucussúca.

Amarellado.. Pallidus redditus, a, Amucucussúca.


um.

l Amargamente. Acerbe. Quialúlu quinéne.


Amargar. Amareseo, is. Culúla.
r Amargo. Nga-lulu,
< Amarguei. Glii-a-lulíle.
> l Amargarei. • •••••*•••• Ghi-lúlu-yza.
Amargando. Amarescens, entio. Quínghi-lúlu.
Amargor. Amaror, oris. Oculúlu, ou, Quilúlu.
Amargosa cousa. Amarus, a, ///;;. Químa Quiolúle,
Amargosamcnte. Amare. Quialúlu quinéne.
Amargura, id est, af- Angor, «r/x. Oculúlu, ou, Ocucliin-
flicçao. ganéca Quitolólo.
Amarrada cousa. Vinetus, <7, «w. Químa Quiaucúte.
m
Amarrador. AUigator, 0/7/. Múca Cucutéssa.
. Amarrar. AHigo, as. Cuucúta.

Amar-
64 AM AM AM
r Amarro. • •••••••••• Ngu-uciita.

•< Amarrei. Ghi-a-ucutíle.


I
^ Amarrarei. Ghi-ucúta-yza.

Amarrar-se. Alligor, ar is. A-cuucúta.

Amassada cousa. Subaclus j a , um. Qiiíma .Quiamassdne.

Amassador. Sub actor, oris. Múca Cumassalcssa.

Amassar. Pi/iso, is. Cu massa na..

ç Amassa Nghi-massána.

< Amassei. Ghi-a-massanéne.

(. Amassarei. Ghi-massána.
.... ........
Amassar-se. Pwsor, ím. A-cumassána.

Amável cousa. AmabiUs, et /?. Químa Qiiina-aquizóla.

Amavelmente. Amabiliter. Aquizóla queriène.

Ambas. Àniba, Quiiári quiénu.

Ambição. Ambitio, oniè. Lúimbi ocuáta.

Ambicioso. Ambitiosus , ^ Múca Lúimbi.

Ambos de dous. Utcrque , utraque , Quiiári quiénu muéne.


utr muque.

Ameaças. Miii^e, arum. A cutucu muqu íssa.

Ameaçadamente. Minactter. Quiatucumuquíssa.

Ameaçador. Minans, antis. Múca Cutucumuquissí-


4 .4. !a.

Ameaçadora. Minax, Mug'áttu Cutucumu-


quissíla.

Ameaçar. Minor, ar is. Cutucumuquíssa.

A nica-
AM AM AM' ^
f Ameaço. Ngu-tuciímuquíssa.
< Ameacei. Glii-a-tucumuquissíie.
I Ameaçarei.
•> Ghi-tucumuquissa-yza.
Ameaçando,»* Coyiminatus, a, um. Quinglu-tucitniuq&a.
A medo. Timide. Uóma , '«ur, cu Uóma.
Amedrontado. Vavefactus, <?, um. Amuçuáta Uóma , «w,
Amutucumú.ca.
Amedrontar. Térreo, í.r. Ciibáca Uóma, <?.v, Cu-
1
< . " » *. tucumúca.
Amestrada cousa. Instruaus , a , //;;/, Qiiíma Quioulónghc.
Amesírador, u/V/. mes- Instructor, w/j. Mú ca Culonghéssá1,^ ;
tre , ou instructor. Múca Ndónguixi
ulónghésa Jibámbala.
Amestrar, uid. instruir />///> //£?, /V. Culónga, , Culon-
ghéssa Jibámbala.
A metade. Dimidiumj //. Cac'iás.
A mciide, ou a meudo. Frequenter. Uèndilácu.
Amigo. Amicus, i. Cambariá Riála , ou,
Ricamba lliála.
Amiga. Arnica, Cambaria Mug'áttu ,
ou , Ricámba Mu-
•ulf.o ríy'Ò wobzím-/- g'attu.
Amigavelmente. Attiicè. Quiácambariá , ou %
Quiáricámba.
i" <
Amiga cousa. Amicus, d, um. 3uima Quiocambaría'.
Amigo de mulheres. íulierosus, *, »>«. bambaria já- Ag'át-
tu.

Amí-
66 AM AM AM
Amigo de vinho. Vhwsus, a , um. I Cambaria ria Malúvu.

Amigo de comer. Comessator, oris. | Cambaria riá Cúria, ou,


Ricámba riá Cúria.

Amigo de sabedoria. Pbilosopbus, /. i Cambaria riá Ocugí<i |


ima iòssu.

Amisade. Amititia, I Ocambariá , , Quia-


ricámba.

Amimado, Blanditus, a y um. Amu-cucuabéssa , ou,


Amuzolóla.

Amimador. Allector, fw. Múca Cucuabéssa } ou,


Múca Cuzolóla.

Amimar. Allicio, /V. Cucuabéssa, ou , Cu-


zolóla.

r Amimo. I Ngu-cuabóssa.

^ Amimei. i Ghi-a-cuabesséle.

I. Amimarei. Ghi-cuabéssa-yza.

Amimar-se. tS/fo" blandiri. A-cucuabéssa.

Amiudada cousa. Creber, , *w. I Químa Quiassóssu , ou,


Químa Quiaféliféli.

Amiudadamente. Crebro. Quiassóssu quinéne, ou j


Quia Túma tufélifô-
li.

Amiudar-se. Crebesco , /V. | A-cussóssu Cáma café-


t M ' . ', ' liféli;

Amo, id est, senhor. Dom/nus, /. Ngánna riá Abíca, #


Ojíchi.

Amo, que cria. Nutritius, ii. j Ngánna Uomusássi A'


na.

■MA I
AM AM AM 67
A modo de falfar. Ut ita dicanu Fitíu riá Cuzuela.

Amoestaçao , vid. ad- Adbortatio, onis. Ocubàzéla , Ocuricóla


moestação. ne Attu pala culón-
8a-
Amoestada cousa. Admofiitus, a, um. Qij-ma Quiobazéle, ,
químa quiamolón-
glie.

Amocstadora. Hortatrix, /V/V. Mug'áttu Cubazeléssa.

A montar, ou admoes- Admoneo, es. Cubazéla , ou , Curt


tar. cóla.

ç Amoesro. Nga-cubazéla.

Amoestei. Ghi-a-cubazéle.

(. Amoesiarei. Ghi-bazéla-yza.
ir «- , .. - 'y> »
Àmocsrar-se. Admoneor, er/V. A-cubazéla.

Amofinaçao. Moléstia, Ocuffinála, ou, Ocúf-


fua mucútu.
Amofinada cousa. Moléstia, ajjectus, Químa QuiofKnále, ou,
um. Quiamucúfíua mucú-
tu.
Amofinar. Molestiam alicui .//;• Cuffini , Cuchingjn-
ferre. da, Cumiibuila, Cú-
lebúla.
r Amofino. Nghi-ffinála.
V
Amofinei. Ghi-a-ffinaléle.
-V Amofinarei. Ghi-ffínala-yza.V
Àmofinar-se , id ést, Moléstia afjici. A-cuffindla, ou, Acu-
apaixonar-se. cuáta quitolòlo cu
Mucc'íma.

I ii Amol-
68 AM AM AM
Amollecer. Mollesco j is. Cubelequéta.

Amollecida cousa. Emollitus, a , um. Químa Quiobelequéte.



Amontoada cousa. Cumula tus, a, um. Químã Quiaongliéque, j
ou, químa Quiamu- j
bongolóla.

Amontoadamente, Accumulatí\ Quiaonghcque quinéne,


0», quiacumubongo-
lóla muéne.

Amontoador. Coacervat/s^ antis. Múca Conglíequéssa.

Amontoar. Acerco, as. Cunghéca, ou, Cubon-


golóla.

Amontoar-se. Coacervor, aris. Acunghéca , ou, Acu-


bongolÓJa.
• •••••••••*
A montões. Accrvatim. No Onghéque, co Ji-
mónte.

Amor. « Amor, flnV, H'enda , o:l, Qu:giríl.i


ria Mucc'íma.
I W-. I
Amor de proximo. proximi. H'énda ria Miittu gUc-i-
tu , ou, Qiiigiríla rií
Mucc'íma guéttu.

Amor dé Dcos. Amor Dei. H'énda riá Zdmbi.


-!ij . i;:h/rlurf!w ), i.í .w\ \é
Amor deshonesto. Amores, «»/. H'énda iaiíba.

Amorosa cousa. Beuevolus r a y um. • Químa Quiah'c'nda.

Amorosamente. Amanter Quiah'énda quinéne.

Amortalhada cousa. 0 bel a tus > ^, «>«. Químa Quiáffu amuzu-


áta y ou y amumáça.

Amortalhar. Obvelo, tfj*. Culumáca Attu riáffo


pála cuffunda.

'oftl/ l uior-
AM AM AM 6?
f Amortalho. Ngu-Iumáca.

< Amortalhei. «•••••• •••• Ghi-a-lumaqucle.

Amortalharei. Ghi-Iiunáca-yza.

Amortalhar-se. Obvelor, a ris. A-cuIumáçaou, Acu-


zuáta.

Amostra. bidicium, //. Oquiriquisse.

Amotinar. Seditionem concitare. Curilonghéssa, Cuzan-


i• n~"
galala.
Amotinador. Seditiosus } a, um. Múca CuriIongliçssclA;,
ou , Múca Cuzan?*a-
Jaléssa.
Amotinados. seditionem cóncila- Agua Arilongííessâa,
.. f . f \ /\ ti. ou, Agua Acuzanga-
.na mi cri jj&nàupU .\V.VQ < ^\W.V.^V.'.V lála. .inwi.j
Ampla iedusi; Amplus, a, um..w v ;
Qiiínià QuiassansuhnJ-
Cíl
< V-Q . rr\iX: -
.wricbiiÁ
Amplificado J iá Kxaggeratio, onis. Amusansumúca, ou, A-
i i % munána.
•Êbnãitk)
Amplificada cousa, Exaggeratus, a , um. Químa Quiasaqsumií-
ca , ou , químa Qaiu-
.9ÍÒ;,fl-fi-ÍílD munána. ili/fj »J\ 4I
Amplificar. implio j <rx. Acussansumiiça , pu„
Acunána.
Amuado." T
ndignans\ antis. Amu-temála , 'ou, Amu-
c < !j'òqirj LbrúuD futtulúca. .r.:, ■ \
:
Amuadamente; ' Obstinatei Quiaremála quinéne ,
Quiafuttuliicá inu£-
ne.
àVvj j '■ :
Amuar. Jndignor, arls. Cutemála, Cufuttulúca.

A mu
7ô AM AM AM
Amuar-se.. Idem Acutemála , Acufuttu-
lúca.

Amulatado. , Subniger , , gr um. Fussúcu, Jifussúcu.

AN •AN •AN

Ana cousa; Nd nus, a, //>«. Químa Qiiiabútu.

Arianas. Fructus similis spondi- Nanáclie, Jinanáche.


.EiLJfig
lio.

Ancião. , Sénior 3 pr/.r. Quiculacáchi, á» , Mú-


ca Quiculacáchi.

Andada cousa. Peragratus , , »;«. Químa Qulaçúlu, qui-


J*L'Jrsí~ ■ • ' ílOll*. f\ titíflJ « i.WV.v») V» W' . V 111a quiaúbítc.1 " '
-F.£:!BSI»A í;:;^A - V«i
Andadura. Ambulatio, onis. Ocuénda ne Ináma.

Andança.
*> Idem.. Ocuònda ne Ináma.:--'

Andante. Viator, oris. Múca Cuendéssa, 0//,


.\\Wth c Múca Cubita-cána.

Andar. Ambulo, <w. Cuénda.

' Ando. Nghi-énda.

- Andei. Ghi-a-ndéle.

Andarei. Ghi-énda-yzíu

Andando. Ambulans, Quínghi-énda.

Andar diante.. Antecedo, is. Cuénda cupólu , ou >


Cubitacána.
• • \\)» . 4 *
Andar de pressa. Pr opero, <«•. Cuénda lussólu.

Andar para tras. Retrogredior, mV. Cuénda curíma , ou,


«;»V" •' +** * •. < i» Cuvutucdvu curíma.

•lifft/- An-
AN AN. AN 71
Andar dc vagar. Vaulatim. Cuénda féli féli , ,
Cuénda ne muánliu.
Andar de huma parte fíuc illuc errare. Cuénda Bándu ne Bán-
para a outra. du, cuttándu ne Cu-
luígi.
Andar de cima para bai- Sursum deorsum cursi- Cuénda cuttándu ne
xo. tare. bóchi.
Andar ao redor. Obambulo, as. Cuénda • Ocucondolóca
bandu óssu.
IbulUir*.
Anel. Jlnnulus , i, Néla já Milébu.
Anclinho, ou anelzinho. Auellus 3 i. Canéla caféli féli.
Anel para sellar. Annulus sigillaris.. Néla pala cugíca Mi-
ca naa.
Angustia. Angustia, te. Gigínda , ou, OcúíFua
Muciítu. •
Angustiado. Marcus ,• entis. • • • Amu-cuchigínda , ou,
Amucúftua-Mucútu,
Angustiar. Ango, is. Cuchigínda, ou 3 Cúf-
fua-Mucútíi.
Angustiar-se. Angor, eris. Acuchigínda , òu , A-
cúfTua Mucúiu. .
Angelica cousa.' Angelicus, a, Químa Quiariúlu.
Angelicamente, Angelice. Quiariiílu muéne , ou)
Quiaanju.
Anginho. . ' Angelulus, Ca-Anju. * lnA
Anil. * HwrfrÀr. " Aníri, óu, Bií/íZu
Anilada. Caru/eus, a, um. Químa Quiabúnzi. .

Ani-
AN AN AN
7*
«Animal. ■' Animaly a lis. ' ' Q\ii:áma, lama.

Animal bravo. Animal ferox. Q^uiiáma


^uiiáma Quiatóma.
Quiatéma.

Animal silve^c. Animal silvestre. QÍuiiár


^uiiúma QiiiannicliírU;
ou , Quiiama Qu!a-
quisássa.
ar ií:jií jd r;. • tn f ■* Cfz P *j "iií hn A f
Animal do mato. Idem. Q^uiiáma Quiamuchítu.

Animajniajisp. r,í Animal domes ti cus. Q]uiiáma Qiii^mánsu.

Animal pfcqtffcnõ. Animàlculum, i. Q^uiiáma Quiafõli.


I' ' '
Animada cousa. Animatus, a , um. Químa Quiauçálõ lií
ins*. .mué^u , ou., 'químa
quiacucjuÍDá muenhu.
-.r/l- ir
Animar. Erigo, /J". Guquingínda, Cuquíba
ngásu.

Animo. Nghi-quingínda.

Animei. Ghi-a-quingínda.

L Animarei. Glii-quingínda-yza.

Animár-se. Animam tollere. A-cuquingínda.

Animus, /'. Ocuquingínda.


Animo.
"A < , * "'y
AninVosamcntc. - ,J Animosc. Quiacuquingínda qui-
néne.
.«lííi-irúriP Bi ::«0 .wa , t* < rwv.Y. .fiiliOO POIO',
Animoso. Animosus, tr, um. Ocuquingínda ,f«,Qui-
t ; ' <S ncnic Uóma.
.1 :;iBGÍi(P
An Angelus ,.... Anjo.
i°- •vi;.
Anjo da guarda. Bónus genius sive yítf- Anjo riá p,uarda , ou, '
«?/*j custos. ria Quilúnda.

Anjo' mao. Damon, »»//. Diabo, ou, Cariapém-


ba.

-ínA An-
AN AN AN 73
Anno. Anttus, i. MÚfll , 0.7 , MtlVUi
Anno abundante. Amius fertilis. Múfu Mambót, Uabá-
na riá Cúria avúl.
Anno dc fome. Annus sterilis. Múfu riá N?á!ai Mú-
fu riá Quissúla.
Anojada cousa. Mas tus, a, um. Químa Quiamubuíssa.
Anojar. Moléstia afjicere. Cumubuíssa.
Anojar-sc. JEgritudinc premi. Acumubuíssa.
Anoitecer, Fesperascit. Cubánca Ussúcu , ou j
Ricúmbi úfíua.
r Anoiteço. Nghi-bánca-Ussúcu.
< Anoiteci.
Ghi-a-banquéle-Ussúcu.
( Anoitecerei.
Ghi-bánca-yza-Ussúcu.
Anoitecendo. fespcrascens, entis. Quínghi-bánca-Ussúcu.
Ânsia. Anxictas, atis. Ocug'áha.
Ansiado. dnxiatate prcssus. Amúg^áha.
Ansiar. Amei a t ate preniere. Cug'áha.
Antc,/Wfj-/-)na presença. Coram.
Cupólu riá' Múttu.
Antecedente. Amecedens, ?/#/>.• ■ Quióucúlú; Quiaubíte.
Antecessor. Antecessor, fr/>. Múca Oucúlu , Múcà
• t Ciibitacána.
An:e manha. ////te lucem. Quimatéca ociítua olu-
l. tj ánha , Qubnía.éca
cameneniéne.
Antepassados. Maiores, um. Ojimacdia Mámi.
Antcpôr. Antefero 3 rs. Cuturíca cupólú.

K An-
AN
74 AN AN
Antes huma cousa que Potius. Cupòlu riá químa
quiámucá, Angándi
outra.
químa imóchi cquié
uomuquá.

'Antes que. Antequam. Anganc'i úa.

Antes , ul est , pelo Ouin. Oquié quiandále.


contrario.

Antes, id est, primei- Prius. I Mupilimélu , ou, Mu


ro. Quiamochitéti, ou,
Quiá pilimélu.

Antes do tempo. Ante tempusprófixum. Mupilimélu iá témpu.

Anticipaçao. Anticipatio, onis. Quiamochitéti riá Quít-


tangána, ou, Ocuma-
téca pilimélu.

Antícipada cousa. Praventus, a, um. Químa Quiacubánca pi-


limélu , ou, Amuma-
teca pilimélu.

Anticipar. Pr<eoccupo, a/. I Cuyza pilimélu > Cu-


matéca pilimélu.

r Anticipo. j Ngu-yza pilimélu.

■< Antecipei. | Ghi-a-gíle-pilimélu.


Ghi-yza-yza-pilimtlu.
V. Anticiparei.

Anticipar-se. Pr<evenior, íw. A-cuyza-pilimélu.

Antiga cousa. Antiquus, ^, «wfc I Químa Qiiio-ucúlu, ou,


Quiaubite-cána.
' 1
Antigamente. Antiquitíis. IQuio-ucúlu Q^uiávu.

Antiguidade. Antiquitas, atis. Oucúlu q'uiávu.

Antigos. Prisci 3 orum. [Agua Aucúlu.

An-
AN AN AN 75"
Ant'ontcm.- Ntidius tertius. Masarína.

Anullada cousa. Abrogatus, a, um. Químa Quiotundála ,


ou, Químa Qutamu-
jumúna.

Anullar. Abrogo, Cutundála, Cujumúna.

Anzol. Hatnus, /. Nzólu, Jinzólu.

Anzoleiro. Mamarias, /V. Cubanqucssa-nzólu.

AO ' ' AO AO

Ao. In ad. O o.

Ao contrario. Contrarie. O Quiandále.


Ao encontro. Olvi.hu. O Quicúnda.
Ao menos. Saltem. Anga.
Aonde. Ubi. Bebi, ou, Quévi.
Ao perto. Cominus. Opòlu, ocuzucáma.
Ao presente. Imprasentiarum. Quintóla muéne , out
Quittuquina,^, U-
que muéne.
Ao redor. Circiim. Quiacondolóca.
Ao revez. Prapostcrè. O Quiandále.
Ao vivo. Expresse. O Quiatòna.
Aos. Ad. . O! O!
Aos pés juntos. Collatis in wtum pedi- O Inama já popáma.
bus.
Ao travez. In trartsversum. O Quiandila.

K ii A
76 AO AO AO

A outra parte. Aliò. Cubándu iamuquá, 0//,


Conghcna.

A outro proposito. Aliorsum. Ugítu Uomuquá.

AP AP AP ■

Apadrinhar. Patrocinar, aris. Cubínca pála Culolóca,


Cubandulúla.

* Apadrinho. Nghi-bínca pála culo-


lóca.

^ Apadrinhei. Ghi-abinquíle pála cu-


lolóca.

Apadrinharei. Ghi-bínca pála culoló-


ca.

Apadrinhar-se. Protectioncm sumere. A-cubínca pála Culoló-


ca, ou, Acubandu-
lúla.

Apagada cousa. Extinctus, a, um. Químa Quiagirna, 011^


Químa Quiáffu.

Apagador. Extinctaor, «r/r. Múca Cugimcssa.

Apagamento. Extinctio, Ocugíma , ou, Ccusi-


ba quiávu.

Apagar o fogo. Jgnem extinguere. Cugíma o Tubia.

f Apago. ........... Ngi-gíma.

■< Apaguei, Ghi-a g;mc.

v Apagarei. Ghi-gíraa yza.

Apagar-sc. Extinguor, mV. Acugíma, ou, Acus


ba.

Apai-
AP AP AP 77
Apaixonada cousa. Místus, a, um. Químa Qu:o-cua'ta-pai-
xao, 0:/, Amussen-
tila co Mucc'íma.
Apaixonadamente. jEgrè. Paíxe iaicnéne , Qiií-
ancjue-cáte quinéne.
Apaixonar-se. Stomachor, ar is. Acucuáta-paixao , 0# ,
Acuq^ianque-cáte.
Apalavrar. Ver bis conventionem Cumabéla Mulónga ,
facere. ou, Cubana Muíón-
1
• . • ga-
Apala vrar-sc. Verbis a d propositum Acumabéla Mulónga,
attractus. tw , Acubána Mu-
lónga.
Apalavrado. Attrectatus, a, um. Amumabéla Mulónga,
ou , Amubána Mu-
lónga.
Apalpada cousa. Tactus, a , um. Químa Quiobabáta ne
Mabémbu.
Apalpadelas. Tactus, us, Mababáta ne Méssu
magica.
Apalpadaménte. Attrectatus. /at. O Ribabáta , ou , Ocu-
babáta ne Mabémbu.
Apalpar. dttrecto, rfj Cubabáta ne Mabémbu.
V Apalpo.
Ngu-babáta.
-< Apalpei.
Ghi-a-babatélc.
I Apalparei.
Ghibabáta-yza.
Apalpar-sc. Attrector, ^r;>. Acubabáta ne Mácu >
ou, ne Mabémbu. •
Apanhada .Cousa , id Interceptus, rf,
cst, tomada. Químa Quiocaníla, ou,
Químa Quiocudre.

Aca-
AP AP
?8 AP
CoUectlo, onis. Ocubúnga, ou, Ocu-
Apanhadura.
bongolóla.

Collector , oris. Víúca Cubunghéssa, ou,


Apanhador.
Múca Cubongolóla.

Carpo, is. Zubúnga, ou, Cubon-


Apanhar.
golóla.

ç Apanho. NIghi-búnga.

jhi-a-bunghíle.
J Apanhei.
jhi-búnga-yza.
L Apanharei.
'•
Apanhar-se. Legor, cris. A-cubúnga , ou, A cu-
bongolóla.

Apparecimcnto. Apparitio, onis. Ocumoncca , ou, Ocu-


bic'íla, '

Apparecer. Appareo, es. Cumonéca, ou, Cubí-


c'íla.

Appareço. Nghi-monéca.

Ghi-a-monequéle.
Appareci.

Apparccerei. Ghi-monéca-yza.

Apparelhada cousa. Paratus , a, um. Químa Quioluríque.

Apparclhadamente. Paratè. Quialuríca iámbor.

Apparelhar. Paro, as. Aculuríca, ou , Cuzu-


híca.

ç Apparelho. Ngha-luríca.

^ Apparelhei. Ghi-a-Iuríque.

( Apparclharci. Ghi-luríca-yza.

Apparel]iar-se. Paror, ar is. A-culuríca, eu, Acu*


zuliíca.
Apa-
AP AP AP 79
ApparelJio grande. Apparatus, us. Oculur'ca quinéne.
Apparencia. Fácies, ei. Ocuriffangána, , O-
cubic'íla pala cubán-
ca cumòna.
Apparentc cousa. Apparcns, ctais. Químa Quiorifíangánn;
ou , químa quiacu-
móna.
Appnrentado. Dives cognatis. Quiau Ndándu , ou ,
amutámbula Jih'uéri.
Apparentar. Aliquem itt alterius co~ Cundándu , ou, Cutám-
gnationem ducere. bula H'uéri.
Apparentar-se. Sanguiue alicui conjun- Acundándu , Acuram-
&- bula H'ui*ri.
Apartada cousa. Disjunctus, a y um. Químa Quiassangoló-r
ca 3 ou, Quiamucuá-
na.
Apartada do caminho. Devi us, Quiassangolóca mu
Ngílla ,ou, Quiaton-
dála quiá ngílla.
Apartadamente. Separatint. Quiassangolóca mucne.
Apartador. Sector, Múca Cussangoloqués-
sa.
Apartamento. Scjuuctio, onis. Ocussangolóca, ou, O-
cuána.
Apartar, id est, sepa- Abduco, is.
rar.' Acussangolóca, Acuá-
nu.
r Aparro.
Nga-ssangolóca.
< Apartei.
Ghi-a-ssangoloquéle.
I Apartarei.
Ghi-ssangolóca-yza.

-• : \
Apar-
AP AP
8d AP
Recedo, is. \-cussangoIóca.
Apartar-se.
Seorsum. ílii Cubándu , ou, O-
A' parte.
cubándu.

Apascentada cousa. Pastas, a , Químa Quiamubíri, ou,


Químa quiamucurí-
le.

Apacccntador. Pastor, oris. Múca Ocubíri , ou ,


Múca cubanéssa riá
cúria.

Apascentar.
r
asco, Âr. Cubíra , ou , C.ubána
riá cúria.

Apascentar se. Dej ascor, eris. Acubíra , ou , Acuri-


quí!a.

Apasiguada cousa. Pacatus, a, um. Químa Quicbandulúle,


ou, Qjíma Qiramu-
báque Muinhu.

Apas!guadamente. Pacate. Qu:aculymdu!ú'a , ou,


Quiacubínca Muá-
nhu inuéne.

Apasiguador. Vacator, oris. JVÍúca-CubanduIuléssa ,


ou, Múca Cubaqués-
sa Muánhu.

Apasiguamento. Pacatio, <w/V. Ocubandulúla , ou ,


Muánhu.

Apasiguar. P/7£0 , <w. Cubanduhíla, ou, Cu-


báca Muánhu.

r Apasiguo. Ngu-ba:idulú!a.

< Apasiguei. Ghi-a-bandulúle.

Apasiguarei. Ghi-bandulúla-yza.

Ar^-
AP AP AP 3r
Apasiguar-se. Placorar is. A-cubanduIúlg , tw, A-
cubánca Muánhu.
A pé ir. Ire pedi bus. Cuénda bóchi ne Iná-
ma.
A pedaços. Carptjm. Icc'íni, Icc'íni.
Apedrejada cousa. lapida tus, a, um. Químa Quiacutacúla ri-
tári.
Apedrejar. Lapido,] as. Cutacúla ritári.
Apenado. Coadas, a, um. Amuching'ca, ou, A-
mungingíla.
Apenar , id cst , pc Multam irrogare. Cuchingíca , ou, Cu-
pena. báca Quitúchi.
A penas. Viv. Caféli-féli, iatúl.
Aperfeiçoada cousa. Consummatus, a, um. Químa Quiasubíle, ou,
Químa quiabanquélc.
Aperfeiçoar. Cunsummo, ^x. Cusubíla.
- Aperfeiçoo.
Nga-subíla.
Aperfeiçoei.
Ghi-a-subíle.
Aperfeiçoarei.
Ghi-subíla-yza.
Aperfeiçoar-se. j
Corisiimtrior, ar/s. A-cusubíla.
Apertada cousa. dngustus, } Químa Quiacáme, ou,
Quiachingíca.
Apertadamente. . . Auguste. Quiacáma quinéne, ou ,
Quiacuchingíca.
Apertado, v/d. escaço.
Amucucáma, ou, Amii-
cliingíca.

L Aper-
3* AP AP AP
Apertador. Astrictor oris. Múca Cuchingíca,
Múca Cucamessa.

Apertar. Astringo, //. Cuca ma , o?, Cuchin-


gíca.

f Aperto. S!ga-cáma.

K Apertei. Jlii-a-caméne.

L Apertarei. íhi-cáma-yza.

Apertar-se. Astringor, mV. A-cucáma , w , Acu-


f Ví chingíca.

Aperto grande. Magna angustia. Ocuchingínda quinene-


«•Lj . \ à f Ni; néne.

Appellido. Cognomen, /»//. Rigína riá Quibúndu,


<?«, Rigína riá Tá«
ta.

Appetecida cousa. Optatus, a, um. Químa Quiodesejála cu


Mucc'íma.

Appetecer. Ajrpeto, /V. Cuandála ne Jiánc'i.

Appeteço. Nga-desejála.

Appetecí. Ghi-a-desejaléle.

Appetecerei. Ghi-desejála-yza.

A.ppetecer-sc. Appetor, eris. A-cudesejála.


r
Appetite. Appetitus, «x. Ocurisejála , ou , Anc'i.

rAppetite torpe. Libido, itiis. Ocurisejála Químa Caí-


ba , ou, Anc'i iaí*
ba.
♦ . íi .; . ( Ar
Appetitosa cousa; Appetens, «tf/V. Químa Quiorisejála, n®
Químa Jiánc'i.

AP-
AP AP AP 8$
Appetitosamenre. Appetenter. Quiariscjála. quiiiéiie »
0//, Quiajianc'i niué-
ne.

A pezo dc dinheiro. Valde carè. Acuhatcla riá Jibúngu.

Apiedar-sc. Misereor, eris. Cucuata H'énda.

A pique. Properatè. Quiálussólu.

Aplacada cousa. Sedatus, a , um. Químa Quiatuhiluca ,


ou, Quiamuc'ibíssa._
Aplacar. Placo, as. Cutululúca ,ou , Cumu-
c'ibíssa.

Ap!acar-se. Placar, aris. AcutuJulúca » ou j Acii-


muc'ibíssa.
Aplacando. Pla ca tis, antis. Quínghi-tuluhfca.
Aplainada cousa. Explanaius 3 a, um. Químa Quicssónghe.
Applaudir. Applaudo, is. ' Cutònda Quiguà ,
Quiguá.
Applauso. Plausus y us. Ocutónda , Quiguá ,
Quiguá.
Applicacao. Applicalio, ò;//x. Ocuchinganéca , ou, O-
cubánça.
Applicada cousa. Intentos, *«;«. . Químa Quiochingánó-
ca, ou, Quiacubánça.
Applicar. Applico , Í7X. Cuchinganéca, ou, (ju*
bánça.
ç Applico.
Nga-chinganéca.
k Appiiquei. Shi-a-ch:nganequéne.
I Applicarei.
jhi-chingancca-yza.

V L ii Ap-
34 AP AP AP
Applicar-sc. Incumbo, is. A-cuchinganéca, 0;/, A-
cubáca quilúngi.

Apoderada cousa. Possidens, entis. "iuíma Quiangúsu.

Apoderar-se. Capio, is. Acubiínca Ngánna nc


Ngúsu.

Apoderado. Occupans, antis. Amubánca Ngánna nc


Ngúsu.

Apodrecer. Puíresco, is. Cuabólu, Cunúh'a qui-


ávu.

Apodrecimento. Pútrido, inis. Ocuabólu.

Apodrecida cousa. Putridus, a , «w. Químa Quiabólu, Quia-


cunúh'a q'uiávu.

Apodrecer-se. Puíresco, Acuabólu , Acunúh'a


q'uiávu.

•< Apo4receo. . U-a-bólu , U-a-qii!i'a


x . ">QJ . q'uiávu.

Apontar, ou notar. Culondiquóssa, ou, Cus-


soneca.

r Aponto, Nghi-londiquéssa.

J Apontei. Ghi-a-londiquessélc.

I Apontarei. Ghilondiquéssa-yza.

Apontar-se. iSr(7/í?r, *w. A-culondiquéssa, Acus-


•"IJf ',v f ' -
<t! « ■ sonéca.

Apontar, ou designar. Designo, as. Culondiquóssa quíir.a,


ou, Cussonéca.

Apontar com o dedo. Indigito, as. Culondiquéssa ne M'"


lebu.

Apor-
AP AP AP 8?
Aportada cousa. Appulsus, a, um. Quíir.a Quiabic'íJa bu
Távu.

Aportar. Portum capere. CuzucániaButávu, ou,


Cubic'íla Butávu.

Aportuguczado. Instar Lusitani. Amugía Quiambót o


Pút.

Aposentada cousa. Emeritus, a, um. Químa Quiatúla , ou,


Quiacucála.

Aposentar. líospitor, arts. Cutúla, ou, Cutámbu-


Ja Mónsu pala cubí-
ta Ussúcu.
*
r Aposento. Nga-túla.

< Aposentei. Ghi-a-tulíle.

I Aposentarei. Ghi-túla-yza.

Aposentar-se. Diversor, ar/s. A-cutúla, Acubita Us-


súcu.

Aposento. Eospitium, ii. Mónsu já Ojindéngi


oú , Cubata Qyiatú-
la. *

Apossado. Possidens, entls. Amucuatéssa Ochi.

Apossar-se. Posscssiomm adire. Acucuatéssa Ochi.

Apostar. Sponsionem facere. Cupostála.


Aposto. N'ga-postáIa.
Apostei. Ghi-a-postalele.
- Apostarei. '• •• m •• •• ta •• •• * • « Ghi-postála-yza.
Apostar-se. Sponsionem feri. A-cupostála.
Apostemada cousa. : Suppuratus 3 a} um. Quíir.a Quiaquigímbu.

Apos-
26 AP AP AP
Apostemar. - Supporo, as. Cúbia , <?#, Cuqu:gíni-
bu iábi.

Apostcmar-sc. idem. Acúbia, Acuquigírobu.

Apostemado. Suppuratus , a , um. Amuctíbia , ou, Qui-


o -*.•_• » ti <u. gímbu iábi <j'uiávu.

Aprasivel cousa. Gratus} a, um. Químa Quiaguába, ou,


Quiaguabéla.

Apreçada cousa. ALstimatus , a , um. Químa Quiozóle, ou,


Quiamuguabcla.

A pregador. JEstimator. Múca Cuquizoléssa ,


ou , Múca cucuabe-
léssa.

Apreçar. /Estimo} as Cuquizóla, ou, Gucua-


béla.

Apregoada, cousa , id Indictus, a , um. Químa Quioámbi cupó-


est, denunciada so- lu já átru Avúllúj
lem neinente. ou, ria Riébu.

Apregoada cousà , id Premulgatus, <7, um. Químa Quioámbi bári-


est, publicada. du Ossu , AmulYuma-
na q'uiávu.

Apregoar. Promulgo, rfx. Guimba pala cugía Os-


su.

Apregoo. Ngi-ámba pala cugía


Ossu.

Apregoei. Ghi-ambólc pala cugía


Ossu.

j Apregoarei. Ghi-ámba-yza pála cu-


I gía Ossu.

Apregoar-se. Promulgor, jw. Acuámba pála cugía

Apren-
AP AP AP 3/
Aprender, Disco, is. Culónga pála cugía.

f Aprendo. Nga-lónga pála cugía.

J Aprendi. Ghi-afonghéle pála cu-


gía.
,\x> . v w.awv
Aprenderei. Ghi-lónga-yza pála cu-
gía. "

Aprender-se. Percipior, eris. A-culónga pála cugía.

Aprendida cousa. Coticeptus, a, um. Químa Quiamulónghe.


Aprendiz. Tyro, otiis. Chi buiu , ou Bámba-
la , Jibámbaia.

Apresentada cousa. Praswtatus , tf, »»/. Químa Quiamulonde-


quéssa.
Apresentador. Prasetitator, Ãr/j, Múca Culondcquessch.
Apresentar. Pr isento, Culondequéssa.

Apresento. Nga-londequéssa.
Apresentei. Gh i- a-londeq uesséle.
Apresentarei. Ghi-londequessa-yza.
Apresentar-se. iVVíoj />.' A-culondequdssa.
Apressada cousa. restituis > a, »w.' Químa Quialussólu.
Apressadamente. Festihanter. Quialussólu Quinéne.
Apressar'. Maturo, «zx. Culenguluca, ou, Cu-
iábia.
"r Apressei. Ghi-a-lenguluquíle.
\_ Apressarei. Ghi-lengulúca-yza.
A ,proposito. ./W rm, Muíma.

Apro-
8* AP AP AP
Apropriada cousa. Accommodatus, a, um. Químa Quiaffíma, o//,
Químa Quiachicdma.

Apropriadamente. Aptè. QuiafHima Quhmbót,


Quiacuchicáma.

Apropriar. Accommodo, as. Cuframa ,.Cuchidma.

Apropriar-se. Vendico, as. Acuffáma , Acuchicá-


ma.

Aprovada cousa. Probatus, a , um. Químa Quiamulóle.

Aprovar. Probo, as. Culòla.

r Aprovo. Nghi-lóla.

■< Aprovei, \f Xi " V * * Ghi-a-loléle.

v- Aprovarei. Ghi-lóla-yza.

Aprovar-se. Probor, ar is. Aculóla.

Aproveitada coi^a. Promotus, a, um. Químa Quiamucuáte


proveito, ou, Quí-
ma Quiocuatesséle.

Aproveitar. Prosum, Cucuatesséla.

( Aproveito. Ngu-cuatesscla.

< Aproveitei, Ghi-a-cuatesseléle.


t Aproveitarei. Ghi-cuatesséla-yza.

Aproveitar-sc. Proficio, //. A-cucuatesséla.

Apta cousa. Aptus , <7, unu QuiacufFáma Químa ,


ou, Quiacuchicáma.

Apta mente. Aptè. Quiacuffáma rnuéne, o:t,


Quiacuchicáma.
Apurada cousa.' Repurgatus, Químa Quiamuibúla.

Apu-
AP AP AP 89
Apuradamente. Vure. Quiacuibúla muéne.

Apurar. Defeco, as. Cuibúla , ou , Cugía


quiri.

f Apuro. Ngu-ibú!a.

Apurei. Ghi-a-ibúle.

Apurarei. Ghi-ibúla-yza.

Apurar-se. Defcecor, ar is. A-cuibúla , ou, Acu-


gía quiri.

A Q. aq_ aq,

A qualquer lugar. Ouoquò. Bu Quiríri Qu.óssu


Quiòssu.
Aquartelar o exercito. Metari castra. Cunil.i o Quifuchi Ma-
solári, ou, Cubocólá
o Quihichi Masolári,
A que fim. Ouam ob causam. Pala cubánca ináhi, ou >
1'nhí Cubánca.
Aquelle, ou aquella. Ille, illa, illud. Una-Una-Una muéne.
A que proposito. Ouorsum. Pálah'ináhi.
Aquentar. Calefacio, is. Cuteméssa cutúbia.
Aquirir, vid. adquirir. Acquiro, is. Cutámbula pala muéne.
Aqui. Hic. Bóba, ou, Múmu mué-
ne.
Aquietar. Paco, as. Cutululúca.
Aquilio. Illud. Una, ou3 Vínamuéne.

M Ar.
9o

AR All AR

Ar. Aer, eris. Curiúlu, Quiriúlu.

Ar bom. Aer salubre. Curiúlu Qluiambòt.

Ar máo. Aer insalubre. Curiúlu iaiíba.

Ara do Altar. Lápis sacratus. litári riá Zámbi quiá


Calatório.

Arada cousa. Aratus , a, um. Ámurímã q'uiávu , ou,


Amucalacála quiávu.

Aradura. Ar a tio, onis. Dcuríma, ou, Ocuca-


lacála.

Arar. Aro, as. Curíma , ou, Cucala-


cála.

Arame. JEs regularc. Cóbiri, ou , Lóndo.

Aranha. Aratiea, <e. Mandándu, Andándu.

Arbítrio. Arbitrium, ti. Occussúma, ou, Von*


táde.

Arbitramento. JEstimatio, onis. Ocussúma, ou, Oculo-


qucla, ou , Ocuimú-
na.

Arbitrador. JEstimator, oris. Múca Cussumíssa , ou,


Múca Culoqueléssa.

Arbitro. Arbiter, tri. Ocussúma nc Quiondá-


le.

Arbitraria cousa. Arbitrarius, a, »/». QuímaQuiossúme, ou,


quialoqucla.

Arbitrada cousa. JEstimatus, Quíraa Amussúma, ou,


Químa quiaussúnic.

Ar-
AR AR AR V1
Arbitrar. Arbitror , aris. Ciissumissa, Culoqué-
la, Cuimúna.

Arca. • Arca, Baú lo.

Arca de guardar pão. Mactra, Baúl ria culund/la Bó-


lu, ne Ima aquá.

Arca dc agua. CasteUum, i. Baúl riá Ménha.


Arco. Arcus, Lolóndo, Jilolóndo.
Arco da velha. JrÂr, />//>. H'òngolo, Jih'óngoIo.
Arco de edifício. Fornix, teis. Lolóndo riá Parielu.
Ardente. Flagrans, ar,tis. Ochichíma, uála ne Tu-
bia.
tvi' ».i * JèXX
Ardentemente. Ardenter. Quiacuchichíma quiné-
ne, 0#, Quiacussu-
niíca muéne.
Arder. Arde o, fx. Cuchichíma, ou > Cus-
sumíca.
Ardo. Nga-cliichíma>Wi Nga-
ssumíca.
í Ardi.
Ghi-a-chich imíne.
Arderei.
Ghi-chichíma-yza.
Arder-se. Flagror, ar/s. A-cuchichíma, ou, A-
cussumíca.
Ardida cousa. Combustus, <7, Químa Qiiiassom/que.
Ardil para enganar. Fraus ,• audis. • • • Ocúta Macútu pala
Cungannala.
Ardil de guerra. St rata gema, aí/s. Químa Quiamacútu pá-
la cubánca Ita.

M ii Ar-
92 AR AR AR
Ardiloso. Solers, c*lis. Múca Urimiíca , o.v ,
Múca Quicúnda, 0;/,
Múca Ndúnghi.

Ardilosamente. Solerter. Quiarimúca, <?«, Qui-


andúnghi.

Ardor. Ardor, 0>7j\ Ocuchichiauínha, ou j


Ocuchichíma.

Ardor , id cst, desejo. Studium, i. Ocuchinganéca , 0// ,


H'énda , ou, Anc'i
muéne.

Árdua cousa. Arduus, tf, «///. Químa Quiamuffúndu,'


0», Quiatené.
Arduamente. Ardue. Quiamufíundu quené-
ne , ou ^ Quiatcné
muéne.

Arca. Arena, Quissequile, Issequclc.

A' redea solta, Laxis habenis. Agiía Maquitúchi.

Arenga.. Longa oratio, Quibancó, lbancó.1

Arguidor. Damnator, «m. Múca Curicoléssa , ou,


Múca Cubazéla.

Arguir. Arguo/x. Curicóla, ou, Cubazé-


la.

r Arguo. Nghi-ricóla.

^ Augui. Ghi-a-ricóla.

I Arguirei. Glii-ricóla-yza.

Arguir-se. Arguor, «vx. Acuricòla} ou , Acuba-


•» * zéla. <

Argumentado. Argumentaria, w/V. Ocuzóca.

Ar-
AR AR AR 95

Argumentação falsa. ?aralogismus, i. Ocuzòca ne Macútu.

Argumentar. Argumentor, aris. Cuzóca.

Argumento. Argumentam, /. Ocuzóca, , Quizóca.

Armada. Classis , is. Quifúchi Masolári.


•. i
Armada cousa. Armatus, a , um. QuímaQuialuríca, o»,
Qu-aubáquc Cuffun-
dánca pala culòsa.
i '
Armadilha. Excipula j <£. Químa Qiiiáliúta j Quí-
ma ouiassuáme pá Ia
Cugíba.

Armador. Armator, or/V. Múca Cutumíssa Ira.

Armar. Armo 3 as. Cubongolóla Ita.

r Armo. Nghi-bongplòía Ita.

-< Armei, Ghi-a-bongolóle Ita.

i Armarei. Ghi-bongolóla-yza Ita.

Armar-se. Armor, ^r/V. A-cubongolóIa Ita.

Armas defensivas. Arma ad tegendum. MahYita. pála cudifen.-


déla, ou, Mata.

Armas offensivas. Arma ad nocendum. Mah'úta pála cubánca


mal, ouMáta pá-
la cubánca mál.

Armário. Armarium, /. Mónsu caféli pála cu-


liínda Ima.

Armazém. Armamentarium, //. Cu armazém , Mónsu


iaiihéne Pálaculúnda
Ima óssu.

Armonia. Concentus, w. Ocutoghéla Q^uiambót,


Muímba.

Ar-
94 AR. AR AR.
Arpa. Kablium , ii. Bánça pala Cucjiíca.
Arqueada cousa. Curyatus, a, um. Químa Quialolóndo.
Arquear. Cure o, «7J-. Cuquiconcnéca, 0//, Cu-
lolòndo.
Arrancada cousa. Avulsus j <7 , «>//. Químa Quiamucatúle,
o», Quiacatúle.
Arrancamcnto. Avulsio, <w//V. Ocutacúla, ou, Ocuca-
tú!a.
Arrancamcnto de espa- Evaginatio, w/V. Ocussúnga Gi§páda, <j»,
da. Ocurucú!a Gispáda.
Arrancar. /^//o j is. Cutucúla, ou, Cussún-
Sa-
f Arranco. Nglii-tucúla.
■< Arranquei. Glii-a-tucúla.
^ Arrancarei. Ghi-tucúla-yza.
Arrancar-se. Eradicor, mV. A-cutucúla, ou, Acus-
súnga.
Arrasada cousa. Mquatus, tf, Químa Quiachanána ,
^, químa Quiassòn-
ca.
Arrasadura. JEquatio, f?;//V. Cuclianána, <w, Ocus-
súnca.
Arrasador. JEquator, oris. Múca Cuchananéssa.íW,
Múca Cussunquéssa.
Arrasar. JEquo, tfr. Cuchánana, 0/*, Cus-
súnca.
Arrasar-se. Complanor, aris. Acuchanána, Acussiín-
ca.

Ar-
AR AR AR 95*
Arrastada cousa. Raptus, a, um. Químa Quioucóquc, ou,
Quiossúnghe.

Arrastadura. Distractio, otiis. Ocucóca , ou, Ocussún-


ga.

Arrastar. Revinçió , is. Cucóca,.?*, Cussunga.


r Arrasto. Nghi-cóca.
"< Arrastei. Ghi-a-coquéle.
Arrastarei. • •••••••••• Ghi-cóca-yza.
Arrastar-se. Revittcior, eris. A-cucóca, w, Acussún-
*
Arrebatada cousa de re- Extemporaliset le. Químa Quiatucumúca
pente. Quiaquituquína.
Arrebatada cousa. Rap tus, a, um. Químa Quiaquitucumú-
ca.
Arrebatadamente. Raptim. Quiatucumúca quiacu-
léngu.
Arrebatado rio. hnpetuosus, a, Ngfgi Utucumúca.
Arrebatado , iâ est , Pr.eccps, itis. Amúbanque Quiruq tu-
sem consideração. na , sem ocuchlnga-
néca químa.
Arrebatado do demo- Arreptitius, r/w. Amucutucumúca riá Ca-
uio. riapémba.
Arrebatador. Raptor, cr/V. Múcá Cutucumuquéssa.
Arrebatamento; Ext as is, is. Ocutuquína, Ocutucu-
múca.
Arrebatar. Arripio, át. Cutucumúca, Cutuquí-
na.

Ar-
t>6 AR AR AR
ç Arrebato. Ngu-tucumúca.

Arrebatei. Ghi-a-tucumuquíle.

I Arrebatarei. Ghi-tucunuica-yza.

Arrebatar-se. Arripior, eris. A-cutucumúca , 0#, A- '


cutuquína.

Arrebentada cousa. Disruptus, a, um. Químa Quiobatúque.

Arrebentamento. Dispios 10, onis. Ocutandiíca, Ocu-


tolóca.

Arrebentar, Crepo, as. Cutandúca, ou, Cuto-


lóca.

r Arrebento. Nghi-tandúca.

\ Arrebentei, Ghi-a-tanduquélc.

i Arrebentarei. Ghi-tandúca-yza.

Arrebentar-se. Crepor, a ris. A-cutandúca , ou, Acu-


tolóca.

Arrebentar com riso. Risu rurnpi. Acutandúca ne Coléla.

Arrecadação. Exactio, onis. Ocucobelála o Jibóngo.

Arrecadada cousa. Exactus, tf, um. Químa Qiirotámbule ,


ou, Químa Quiauco-
belále.

Arrecadador. Exaclor, oris. Múca Cucobelaléssa.

Arrecadar. Recipio, is. Cutámbula , ou} Cuco*


belála.

( Arrecadei. Ghi-a-tambuléle.

I Arrecadarei. • •••«• ••••• Ghi-támbula-yza.

Arrecadar-sc. Recipior, ír/V. A-cucobelála.

Ar-
AR AR AR 97
Arredondar. Rotundo > as. Cubúmbi.

Arredondada cousa. Rot st ml a tus, a, um. Químa Quiamubúmbi.


» ' i. »'.)•! J•
Arrefecer. Frigesco, is. Cutalála, 00, Curih'o-
lóla.

Arrefecida cousa. Frigefactus, a, um. Químa Quiotalále, ou,


Quiarih'olóla.

Arrefecimento. Refrigeratio, onis. Ocutalála, Ocurih'oló-


la.

Arrefecer a outrem. Refrigero, tf.r. Cutalála aquá.

Arrefecer-se. Frigesco/>.. . . . Acutalála , ou, Acuri-


h'olóla.

Arreigar.; Reifico, as, ... . Cugin4anc'i.


Arreigada cousa. Radicatus, <7, */». Quiagindanc'i.

Arreigar-se. Radie or, '«w/J*.' Acugiridanc'i.

Arrematada cousa. Distraetus, a 3 um. Químa Quiamussúmbe.

Arrcmatador. Distractor, wÂr. Múca Cussumbíla.


Arrematar em leilão. Subhasto, as. Cussúmba mú Praça ,
«f, Cussumbíla mu
Praça. *
Arremeçar. Jacio, />. Cutéchi bóchi.
Arrendada cousa. Locatus, tf , «w. Químa Quiotámbule
cu Lubácu.
Arrendar. <TJ\ Cubána Lubácu.
Arrenegado. Apóstata>. Múca Culenquéssa cu
Fé riá Ngánna riéteu
Zámbi.

N Air
9S AR AR AR
Arrenegador. letestator, oris. Víúca Curitui)4ssa, ou\
Culenquéssa cuá Fé.

Arrenegar da Fé. A jide dejicere. Curitúna cu Fé.

Arrependida cousa. Vomitens, oitis. I^uíma Qjiiacuáta Qui-


lolólo , ou, Q\iián-
quieáii.

iVrrtfpendimenro. Pmitentia, a. Ocuquitolólo, ou , 0-


'' ^ A . \'* curiélai

Arrepender-se. Pccuitet, ebat. Acucuáta Qiiitolólo,


Acuquiánquicáti.

' (r Arrependo-me. Emmi Nghi-cuátaQui-


tolólu já mi.

J Arrependi-me, Ghi-a-cuatcle Quitolólu


jámi. .

Arrepcndci-me-hei, Ghi-cuáta-yza Quitoic)-


lu jámi.

A rrèpcndendo^se; Pcènitens, 'oitis. MuértJò Quíngiii-cuifo


Quitolólo.

Arrepiada cousa. Horridus, a, ;/w. Químa Quiamutequcta,

Arrepiamento." ^ Horror, «r/r, Oguahíva , ou, Ocutc-


quéta o Mucútu.

Arrepiar." Horrorem incutere. Cutequéta Ojindéba.

r Arrepio. , Nglii-requéta.

^ Arrepiai., Ghi-a-tequetéle. - . -
I Arripiarei. Ghi-tequéta-yza.
Arrepiar-tse. Horreo, íj. A-cutequéia riá Nbánt-
bi.

Ar-
AR AR AR 99
Arresoada, ou arrasoa- Medlocris, ct e. Químa Quiaimizdca ,
da cousa. ou, quiacumuabéla,
quiaftula.

Arresoadamente, ou ar- Mediocriter. Quiacuzóca , ou, Quia-


rasoadamente. , cumuabéla , quiaíRíla
1
muéne. •' j

Arrcsoado, ou arrasoa- Sermoctriatiootiií. • Amuzócaõif > Aitiua-


do. bcle.

Arpoador ? ou arrasoa- Serniocinator, oris. Múca Cuzóca, ou, Cu-


dor. mambeléssa.
Arrcsoar, ou arrasoar. Sermocinor, ar is. Cuzôca, ou, Cumua>-
beléssa.

Arriscada cousa. Res commíssa pericuío. Químa Quiamuffunda.


Arriscar. Aliquem pericuto expo- Cumufíunda co Siíngi.
nere.
f r '
r Arrisco. Ngu-mufFúnda.
•< Arrisquei; Ghi-a-muftundíle.
( Arriscarei. Ghi-muffunda-yza.
Arriscar-se. Aleãm subire. A-cumuffunda.
Arrodcllado. Clypeaíus, a, um. Amucucondotóca ne
Ngiiblí.
Arrogancia. Superbia, a. Ngánc'i, ou , Ocugin-
dáma.
Arrogante. Superbttt ; a ^ um. Múca Ngancí, ouy Mú-
ca Cugindaméssa.
Arrogantemente. Superbh. Quiángaflc?i, ou ,Quia-
cugindama.
Arrombada
j ••• • cousa.
* Cotrvulsus, * , um. Químa Quiaburíca,
/ Quiamutolóca.
v'. N ii Ar-
too AR AR AR
Arrombador. T.ffr actor, oris. Múca Cuburiquéssa,
Cutoloquéssa.

Arrombar. Effringo, is. Cuburíca , ou, Cutuló-


ca.

Arrombo. Nga-buríca.
•< Arrombei, Ghi-a-buriquíle.
v- Arrombarei. Ghi-buríca-yza.
Arrombar-sc. Effringor, eris. A-cuburíca, ou , Acu-
tolóca.

Arrotar. Ructo, as. CutaguIÓIa.

Arroto. Ructus, us. Ocutagulúla.


Arroz. Oriza, <e, Lósso, Jilósso.
Arruada cousa. Tn viços dispositus, a, Químa Qiiiagjngílla ,
um. ou, Quialurica Nrin-
gflla.

Arruamento. Vicorum dispositio , Ocungingílla, Oculurí-


O I onis. ca Ngingílla.
Arruar. In viços disponere. Cungingílla , ou y O
Juríca Ngingílla.

Arruda, herva. Ruía, ce. Rúta , MáfFu ria cu* ^


bánca Mulóngo.

Arrufado. Stomachosus, a, Amuritutúla.


Arrufar-sc. Indignor, jrÀíj. Acuritutúla.
Arrufo. Indigna tio, onis, Ocuritutúla.
Arrumada cousa. Prolapsus, a , um. Químa •Quiamucuquis*,
sa.
Arruinar. Conquassór, ar is. Cumucuquíssa.

Ar*
AR AR AR 101
Arrumada cousa. Qrâinatus, a , um. Químa Quiazalúle.

Arrumar. Dispono, is. Cuzalúla, 0*, Culuríca.

Arte. Ars, ar tis. MufFúnu, Miffúnu.

Artelhcria. Tormenta , orum. Maténda.

Artelhar. Tormenta disponere. Culuríca Maténda , <»// ^


Cuzalúla Maténda.

Artclhada. Tormentis munitus , Químa Quiabónghi ,


a, um. Quiamubáque Ma-
ténda.

Artéria. Artéria, a. Muchíba ,• Michíba.

Artéria aspera, ou por Trachia , a, sive ar- Muchíba já chíngu , ou>


onde respiramos. téria aspera. Muchíba riá Quiqui-
lcngu.

Artífice. Opifex, /V/V. Messéne, Misséne, ou9


Ndóguixi.

Artificio. Artijicium, /'/". Ocumesséne.

Artificiosa. Ariificiosus y a, um. Químa riá Messéne.

Artificiosamente, AJfabrè. Quiamcsséne.


Arvorada, vi d. alvora- Mungóma Apúttu u-
da. chíca , Ricúmbi riá
cameneméne.
Arvorar. Erigo, /V. Cuffuntumiica riá Ri-
chíssa.
Arvore. Arbor, oris. Múcc'i, Mícc'i, ou- y
Quisássa, Isássa.
Arvoredo. Arboretum, /. Isássa , ou y Mícc'i.
Arvoresinha. Arbuscula, Ca-qu isássa, ou , Ca-
múcc'i.

A
Asa
IOS
\ •- - '\.
AS AS AS

Asa dc passaro. Ala, a. Mabába riá Ngíla, A-


bába riá NgfJa.

;Ascendencia. Sertis a mhioribns aâ Gicúcu.


maiores.

Asco. T.ed/um, /. Malé vontade.

Asco ter. Tadèt, ebat. Cucála ne fastio.

Ascosa cousa. Squalidus y a , um. Quiabéle, Iabéle.

Ascoso. Uem. Uabuámi.

A' semelhança.. Ad instar. Acurifangána.

^scensão. Ascensio, onis. Ocuvánda.

Asma doença. Asthma, atis. Lásima, H'áchi.

Asmático. Astbmaticus, a , um. Miíca Lásima.

Asna. Asitia, te. Cabula, Jicabúla.

Asnatico. Stolidus, a, um. Quatóva.

Asneiro-j que trata de Asinàriui, /. 'víúca Biri riá jmú'a*,


asnos,, vid. niõjo de niuéne unánca riácu-
burros. b;ína riá cúria , riá
cunúa , ne riá cuba:
téssa mónsu.

Asno. ' Asinus, /. Cabula, Jicabúla.

Aspfccto. Aspectus, //.r. Cuméssu, ou, Cupòlu.

Áspera cousa. Asper, a , Químa QuioflVmde.

Asperamente. Asperè. - Quiacuinufíundu.

As-
AS AS AS 103
Aspereza. Asperitas, atis. Ocumuffúndu.
Aspirar. Anhelo, as. Curisejála.
Assada cousa. Assatus, a, Químa Quiosúse mu
Tubia.
Assadura. Assatura > <e. Ocusúsa.
Assalariada cousa. Stipendiatus, , um. Químa Quiamufúte ,
ou , Múttu quia.ae
cunganhála.
Assaltar. Irrumpo , is. Cuc'imbúca pála cu-
búnda.
f Assalto. Nga-0'imbúca.
■< Assaltei. Ghi-a-c'imbúca.
( Assaltarei.
Ghi-c'imbúca-yza.
Assaltar-se. Wrumpor, ró. A-cuc'imbúca.
Assalto dos soldados. Militum irruptia. Ocuc'imbiíca Masolárí,
iiá abana co Jingií-
ma.
Assanhada cousa. Trritatus , ^, «w. Químa Quiagigínda ,
oA , Quiamucua'ta
ngínta.
Assanhar. Tirito, as. Cugigínda, w,Cuffut-
tulúca.
r Assanho..
Nga-gigíijda.
f
< Assanhei.
Ghi-a-gigindélc.
I Assanharei,
Ghi-gigínda-yza.
Assanhar-se. Bacchor, A-cugigínda, ou, A-
-J(J0 uai Rfí.TTjii! '• • cufhittulúca.

As-
104 A.S AS AS
Assar. Asso, as. Cusúsa cu Tubia,
mu Luánha.

r Asso. Nga-súsa.

< Assei. Ghi-a-súse.

I Assarei. Ghi súsa-yza.


Assar-se. Assor, ar/s. A-cusúsa.
Assedio. Obsidio, «/>. Ocondolóca Obúnghi.
Assegurada cousa. Securus, a, Químa Quiamucuatané-
ne q'uiambót.

Asseguradamcnte. Securè. Quiacucuarancne q'ui-


ambár.
Assegurar alguem. Tranquillo, «rr. Cucuatanánc aquá.
/Asseguro. Nga-cuaranénc.
Assegurei. Ghi-a-cuatanéne.
, .'tífí! 03U.22A
^ Assegurarei. Ghi-cuataniínc-yza.
Assegurar-se. Cavcre periculum. A-cucuatanéne.
Assemelhada cousa. Assimilatus, <7, Químa Quiariffimgána
ne uomuquá.

Assemelhar. Assimilo, Curifiangána.


f Assemelha Nga-riffangána.
^ Assemelhei. Ghi-a-rifFanganéne.
I Assemelharei. GJii-rifFangá'na-yza.
Assemelhar-se. yfrf similitudinem aíi- A-curiffarigána.
cui propius accedere. ■ ■ n.ili •^
Assentado. Sedetts, entis. Amuchicáma mu Quí-
álu.

Af
AS AS AS lc?
Assentar a outro. Colloco, as. Cuchicáma aquá , ou ,
Cubica uomuquá bu
q'uiálu.
Assentar no rol. Conscriho, is. Cussonéca , ou, Cubáca
mu rol.
Assentar-se. Sedeo, es. Acuchicáma cu Q\iiá-
lu , ou , bóchi.
Assento. Sedes, is. Quima, ou, Quiríririá
cucliicáraa.
Assestada cousa. Dispositus, a , um. Químa QiiiamuzaUíle,
ou, Quiamuchicáma.
Assestar. Dispono, is. CuzalúJa, ou, Gulurí-
ca. .
• Assim. 'tu. Quiéne muéne.
Assim como. Sicut. Quiéne-equi.
Assim que. Utp riu hm. Quiénc-cqui, ou, Qui-
«íne-iía.
AssignaJa cousa. Signa tus, a, um. Químa Quiacutúndu ,
ou, Químa Quiauro-
cále.
Assignalada cousa. Insignis, ct e. Químa Quiacutúnda
aquá.
Assignalar. hisi guio, /V. Cutúnda Attu aguénu.
Assignalar-se. Jt? insignire. Acutúnda Miittu aquá.
Assignar.. Ob signo y as. . . Cussonéca bu quináma
riá Mucánda.
***• >■•*• • k
Assignar-se. Subscribo, Ár. Acussonéca . bóchi riá
Mucánda.

O As-
io 6 AS AS AS
Assistente. Assisteas, em is. Múca Culanquiriléssa,
ou, Cuchicaména.

Assistência. Assistentia, a. Ocuchicaména, ou, O-


culanquiríla cojih'á-
clii.

Assistir. Assisto, />. Culanquiríla, ou , Cu-


chicaména.

f Assisto. Nga-Ianquiríla.

< Assisti. Glii-a-lanquiríle.

I Assistirei. ........... Ghi-Ianquiríla-yza.

Assistindo. Assidens, etitis. Quínghi-lancríla.

Assoalliada cousa. Vulgatus, tf, truz. Químa Quiosualhále ,


o//, Químa Quiamu-.
báque Mabáia.

Assoalhador. Vulgator, oris. Múca Cossoalhaléssa ,


0//, Múca Cubaqués-
sa Mabáia.

Assoalhar. Vulgo, tf/. Cussualhála , «w, Ca-


quissanzvca , ou , Cu-
báca Mabáia.

Assolada cousa. Vastatus, tf, um. Químa Quiacuuquíssa.

Assolador. Vastator, oris» Múca Cucuuquissíla.

Assolar. Vasto y as. Cucuuquíssa , ou, O


cliangomóca.

Í Assolo. Nga-cuquíssa.

Assolei. Ghi-a-cuquissíle.
a Assolarei. Ghi-cuquíssa-yza.

As-
AS AS AS I07
Assolar-se. Pastor, aris. Â-cucuuqu:ssa , ou, A-
cuchaugomóca.

Assombrada cousa. Territus, a, //;;/. Amutucumúca , 0#, A-


mucuáta Uóma.

Assombramento. Terror, 0/7J. Ocutucumiíca , ou , O-


cucuáta Uóma.
Assombrar a outrem. Térreo, es. Cutucumúca Attu , 0»,
Cubáca Uóma aíjuck
r Assombro. Ngu-tucumúca.
-< Assombrei. Ghi-a-tucumuquí!a.
I
l Assombrarei. Ghi-tucumúca-yza.
Assombrar-se. Horrescoy is. A-cutucumiica , ou ,
Mu^ne Acutámfctllí
Uóma.
Assombrar, idest, fa- Obumbrõ. Cubánca Quilembé-
zer sombra. quetta.
Assumpto. Argument:n)i, /, Ocuzóca, ou, Quizócít
pala cuamubéJa.
Astrologo. Astrologus, /. Múca Cussúma Ima ,
ou , Múca cumones-
sa co Jitcttambúca.
Astúcia. Astutia j te. Ocuandúnqui.
Astuta cousa. í Astutus, *, Químa Quiandúnqui.
Astutamente. Astutè. Quiacunddnqui.
As voltas. Per gyrum. Ocucondolóca.

O ii Ata-
io3

AT AT AT

Atabafada cousa. Occultatus, a, um. Químa Quiassuéca pá-


la caquimoné.

Atabafador. Occultator, oris. Múca Cussuequéssa.

Atabafar. OcCíflto, as. Cussuéca pala caquimo-


né.

Atabafo. Nga-ssuéca.

Atabafei. Ghi-a-ssuequéle.
1 Atabafarei. Ghi-ssuécn-yza.

Atabafar-se. Occultor, ar is. A-cussuéca pala muéne


caqui moné.

Atacada cousa. Ligu/is astrictus , a, Químa Quiocúte.


um.

Atacar-a praça» Obsidero, es. Cutaquénessa o Búnghi.

( Afaço. Nghi-taquénessa.

< Ataquei. Ghi-a- taquenesséle.

I-Atacarei. Ghi-taquenéssa.

Atada cousa. Religatus, a, um. Químa Qiiiassnnznmií-


ca , ou , Químa Quia-
muchindíla.

Atador. Alligator , oris. Múca Cuicutéssx

Atadura. Alligatura, a. Ocuicúta.

Atar. Alligo} as. Cuicúta.

Ato»
AT AT AT 109
( Ato. Nghi-icúta.

< Atei. Ghi-a-icutíle.

( Atirei. Ghi-icúta-yza.

Atar-se. Kcctor, cris. A-cuicúta.

Atalliar. Impedio 3 is. Cumeh'a , 0:/, Cuvun-


gíssa.

e Atalho. Nghi-meh'a.
< Atalhei. Ghi-a-meh^.

I Atalharei. Ghi-meh'a-yza.

Atalhar-se. hnpetlior, ir is. A-cumeh'a, Acu-


vungíssa.
Ataque. Sedes tormentorum ir.r Quiríri ria Ocutaque-
obsidioue. néssa.
Atassalhada cousa. Dilaniatus, a , um. Químa Quiassancumá-
na.

Atassalhador. Dilanidtor, w/V. Múca Cussanclimúna.


Atàssálhar. Dilernio, Cussancumúna.
C Atassalho. Nga-ssancumiína.
Atassalhei, Glii-a-ssancumunene.
í Atassalharei. • • • ••••••*• Ghi-ssancumúna-yza.
Atassalhar-se. Dilànior, íw. A-cussancumúna.
Até. Usque. Té, té cúcu, técúna,
ou, Bambé.
Até agora. Hactenus. Té ne QÚintóIa , h'ánc'i
elúa.
Até que. Donec. Té úchi.

Até
iro AT AT AT
Até quando. Ouousque. Te hindi.

Até alli. VUateuus Té viína vnna , ou, Té


ciína cúna.

Atear, id cst, pôr fo- Acccndo, is. Cuíca Tubia, ou, Cu-
bica Tubia.

Atear-se o fogo. biceudor, eris. Acuíca o Tubia , ou,


Acucuáta o Tubia.
Atcmorisada cousa. Tcrrilus, a, um. Quíina Quiatequéra, ou,
quiaucuáte Uóma.

Atemorisadamente. Timidè. Quiacutcquéta, ou, Quí-


aucuáteUoma muéne.
Atcmorisar. Terreo , es. Cutequéta, o//,Cubáca
Uóma.
Atcmorisar-se. Paveo, es. A cutequéta, ou, Acu-
báca Uóma.
A tempo. Opportuuè. Quittangana Quiambòt.
Atcnasar. Forcipe evellere. Cubiíta ne Tuxoíra.
Atenasar os cabellos , Capillos forcipe evelle- Cubatúla Ojindéba ,ou}
id est , arrancar os re. Cucatúla cu Tuxoíra,
cabellos com tenaz. ou, Cubúta Ojindé-
ba cu Tuxoíra.
At tenção. Attentio, onis. Quilúngi, ou, Ugítu.

Attcnder. At tendo, is. Cuttendéla, ou, Cub;ín-


ca Vontade.
Attentr.r. Advcrto, />. Cubánza , ou, Cutcra.
Atestada cousa. Rep/etus, *, Químa Quioámbe, ou,
% ^tlii i. ' iit 'jlu Quiamuabéla;
Atestar. es. Cuámba, ou} Cumativ-
bóia.

Ati-
AT AT AT li r
Atiçada cousa. Incltatus, a, um. Químa Quiochingícn.
«>
Atiçar. Excito, as. Cuchingíca , ou, Cus-
sombóla.

Atirar. 'jaculor, aris. Cutacúla, 0# , Culó?a


H'úta , , H'úta
Ualóso.

Atordoada cousa. Attonitus, <?, um. Químa Quialági, <?.v ,


Mutue amucuáta riá
g'áchi.

Atordidamente. Attonitè. Quiaculági.


Atordoar. Attono, ,/r. Curilági.

Atormentada cousa. Afjlictus, a, Químa Quiochigínda ,


ou, Quiáquibube.

Atormentador. Tortor , oris. Múca Cuchigtnda , ou,


Múca Quibúbe.
Atormentar. Crucio, Cuchigínda , ou, Cuf-
fúmba.
A torto, e a direito. J«rt', vel injuria. Amucuíca mu Qiiitiíxi
quiae, sem quitúxi.
Atracar. Apprehendo, is. Cucuáta ne Mácu.
Atracar-se. Apprehendor, trrÁr. Acucuáta pá la cu banca
Nv linda.
Atracou a náo. Navis «avim ferreis U-a-cuatéle o Niigua.
vinculiy apprebendit.
Attraiiir. Allicio, Ãr. Cundúnghi, Cucuabés-
sa.
Áttrahida cousa. AUeçtus, , r/w. Químa Quiandúnghi ,
Quiacumuabéssa.

A
ih AT AT AT
A trancos. Cnrptim. Acuáte, cu , Cucuáte
ne Ngúsu.
A trás. Rctrò. Curínia quiá Macúr.da.

Atravessada cousa. Transjixus, a , um. Químa Quiavúnze.

Atravessar. Transfigo, is. Cuvúnza.

Atrasada cousa. Retroactus, a, um. Químa Quiaunhínque.

Atrasar. Retroago, is. Cunhínca, ou, Cuchís-


sa.

Atraiçoada cousa. Insidiosas, a, Químa Quiángúma ,


ou , Químa Quiatu-
muquíssa.

Atraiçoadamente. Insidiosè. Quiángúma , ou, Quia-


cutumuquíssa.

A' traijao. Per insidias. Angúma ; ou , a Qiii-


tumuquíssa.

Atrevida cousa. AudaXy acis. Químa Qufátucúmúca.

Atrevimento. Auãacia, <?. Ocutucumúca, f.v, Ccu-


bu;umúca.

Atrever-se. / Audeoy.es. Acutucumúca , ou, A-


cubucumúca.

Attribuida cousa. At tributas, a, um. Químa Quiacucc'ílc


.aquá.

Attribuir. Attribuo, //. Cucucc'íla aquá , ou,


Cuquiffíca.

Attribuir-se. Attribuir, 'eris. Acucucc'íle Múéne, o//,


Mucne Acuquifííca.

Atribulada cousa. Oppressus, a, /////. Químa' Quiacliigínda ,


ou , Químa Quiaf-
fúmba.

A Atri-
AT AT AT ri$
Atribular. Vexo, as. Cucliíngínda, ou, Cuf-
fiímba.
Atropelar. Conciiíco, as. Cuvúnza , ou, Cuma-
quéla.
j' Atropelo. Nghi-vúnza.
< Atropelei. Ghi-a-vunzílc.
> Atropelarei. Ghi-vúnza-yza.
Atropelar-sc. Coticukor, ar is. A-cuvúnza, ou, Acu-
maquéla.
Arropelada cousa. Conculcatus, um. Químa Quiovúnzc, ou,
1
f VVJ . IV A S í | !»• ,ltJ l'J C' At» t wúVi; Quiacumaquéla. . -
Atroucho mocho , iel Jnâiscrimhiatim. Ima já Ilági , Irga
est, confusa, e de- Qu:aquifíunga ne
sordenadamente. quibengalála.
Atroz cousa. Atrox 3 oc/Si Químa Quiaritutúla, ou,
Químa Qúiacucóla
Mucc'íma.
Atrozmente. Atrociter. Quiacucóla .Mucc'íma;
Aturada cousa. Perseverais, antls. Químa Quiotulála , ou ;
Químa Quiabuquís-
sa.
Aturar. Per mane o} es. Zutulála , ou , Cubu-
quíssa.
f Aturo.
Síga-tulála.
Aturei.
jhi-a-tulále.
' Aturarei.
Ghi-tulála-yza.
Aturadamente. f
Perseveranter. ^uiacutulála, ou, QuiaV
cubuquíssa muéne.

.. <
P Avar
.i i'«
IT4 «

AV AV AV
t
Avaliação. JEstimatío, onis. Ocubáca prezo Maima
já cussumbissa,
Cúta Suílu.

Avaliada cousa. JEstimatus, a , unu Químa quiamucúte pre-


zo , í/.v , químa Quio-
cúte Suílu.

Avaliador. JEstimator, <?r/V. Múca Curingulíssa pré-


zu, íw , Múca Suílu.
ív.^o-:;.vo':p£rn .ww ,1»
Avaliar. ' JEstimo, 'Curingúla pr-izu , w,
Cúta Suílu. ,

Avançar.
«# Aggredior, ír/x. Qnolóla cupólu Cuá
Jingúma.

A' vante. Ultra. Tuaména. *

Avarenta cousa. Avarus, a, «w. Químa Quiáconghéca.

Avaramente. Avaré. Quiáguéli, ou, Quia*


conghéca muéne.

Avareza. Avaritia, a. Guéli.

Avassalada cousa. Subditus, Químa Quiaubíca, ou,


s * * Qniamubánque Quis-
suéia, Issucia.

Avassalar. Subjugo-, as. • - Cubánca Issuéia.

Audacia. Audacia, a. Ngánc'i, ou y Ocugin*


damána.

Audasmente. Audacter. Quian^ánc'i, ou, Qu a*


+•',
cugindámána.

t i «

-•v/A. 'I Au-


AV AV AV iif
Audiência. Audiência, <*. Ocuiyvúa, <7« , Quiríri
riá cuambéla.

Au-licorio. Auditorium, //. Evvua Attu .uála pála


. cúvvua.

Ave. Avis j />. Ngíla, Jingíla.

Ave de rapina. Avis vexatória, Ngíla ia Quilómbi. ,

Avelada cousa. Ariííusyray um. Químa Quiacucúta.

Avelar. Sicco, Cucúta. •

Ave. Maria* Salutatio Angelica. Ave Maria.


f • *0 ^ * i vy * À # ^ r / V
Avantajadamente. P^estantius. Quiacuçaméjia , ,
Quiacuatúndu aquá.

Avantajada cousa. Prastans j, antis. Químa Quiatúndu Uo~


muquá.

Avantajar. Antefero, rx. Cuatúndu Múttu Uo-


muquá. '

Avantajar-se. E*w//<7 , is. Acuatúndu Aquénu.

Aventura. Fortuna, Fultúna , ou, Ocuqui-


quéle.

Aventurada cousa. fox in casu posita. Químa Quiaquiquéle


ou , Químa Cuába-
Mucútu.

Aventurar. Fortunce commitlcre'. Cuquiqut?le', ou , Cu-


tòsa pála cuába mu-
cútu.
4 *• \ * f ••
Aventtirar-se. Alçam subire. Acuquiquéle.
Averiguada cousa. Explofatus y a > um, Químa Qiijftvuzulúla.,
ou, Químa Quiatun-
gulúla.

P ii Ave-
ri6 AV AV AV
Averiguadamentc. Exp/oratè. Quiacuvuzulúla , ou ,
Qiiia Cu:ungulúla
muéne.
Averiguar o negocio. Rem transi gere. Cuvuzulúla negocio ,
ou , Cutunguiúla o
negocio.
Averiguar a verdade. Feri latem- limare. Cuvuzulula Quiri, ou,
Cutunguiúla Quiri.
Averiguar-se. Absohor, erjs. A cuvuzulula. ou, Acu-
tungu!ú!a.
r ' •
Avessado, id est, fei- Pr<eposterus, a, um. Quimu-quinri qu:aé ,
to ás avessas. ou , Qyiamubánque
110 quicúnda.
Avessa cousa. hruersus , a, um. Químa Quiarilági, ou,
Químa quiaquicún-
■. i x ' da.
• tê. ojiIJv a*
Augmentada cousa. Auctus> a, um. Químa Quiacutáména,
ou, Químa Quianá-
na.
Augmentár. Augeo, es: Cutaména , ou, Cu ni-
na.
ç Augmento. Nglii-raména,^, Ngbi-
nana.
| Augmentei. Ghi-a-temcnénc.
I Augmentarei. Ghi-taména-yza.
Augmentar-se. Augmentor, ar is* A-cutaména, ou, Acu-
nrina. .
Augmento. Incrementum, i. Ocutaména, ou, Ccu-
nána.

Avi-
AV AV AV 117
Aviar, vid. despachar. Expedio, is. Cu tu missa aquá mu
quiríri quénqui.

Aviar-se. Se expedire. Acúia Muéne.

Aviada cousa. Expeditus, a um. Químa Quiamutumíssc.

Avinhar, id est, mis- Aquam vino perfunde- Cubáca Ménha bu Ma-


turar vinho com re. Iúvu, ou y Cufiunga
agua. Mónlia cu Malúvu.

Avisada cousa. Cautus, a, um. Químa Quiaguambéle",


ou , Químa Quiari-
múna.

Avisadamente. Cai/tè. Quiaguambéíe mu^ne,


ou, Quiacurimúna. t

Aviso. Monitum, /. Ocumambela, ou, Ocu-


rimúna.

Avisar. Momo, es. Cumuambcla, ou, Curi-


múna.

Aviso. Ngu-muambcla , ou ,
Nghi-rimúna.

Avisei. . Ghi-a-muambeléle, ou,


Ghi-a-rinnine.
. :.2HJ.
Avisarei. Ghi-muambóla-yza.
Avlsar-se. Vlo/jcor, eris. A-cumuambéla >ou 3 A-
curimúna.
Avistar. Prospicio, /V. Cumóna.
Avivar, vid. aviventar Cuquíba Muénhu } ou,
Cubáca Ngúíu.

Aviventada cousa. Excitatus, a} um. Químa Quioquíba Mu-


€' énhu , ou, Qiiiamu-
báque Ngúsu.

Avi-
irS AV AV AV
Aviventar. Excito, as. Cuquíba Muénhu > 0#,
Cubáca Ngúsu.
Avô. Adus , is. Cúcu, Jicúcu.
Avó da parte do Pai. Avus paternus. Cúcu cubándu riá Tá-
. ta.
Avô da parte da Mái. Avus maternus. Cúcu cubándu riá Ma-
ma.
Avô terceiro. A: avus, z. Cúcu Quiámucc'itatu,
<7//, Cuculúlu.
Ausência. Absentia, a. Ngómbo, «?//, Ocucála
bucánca.
Ausentado andar. Exulo, eis. Amucála Ngómbo, ou,
bucánca.
Ausentar. Absento, Cungómbo, ou, Cucála-
Ngómbo.
Ausente. Absens, «gr/Âr. Ngómbo, ou, Múttu
* * • •••••*•! ucála bucánca.
Austera cousa. Austerus, , //»/. Químâ Quiacucóla, ou,
Quiatéma. .
Austeramente. Au st cr e. Quiacucóla cjuinéne ,
ou, Quiaaitéma mué-
ne.
Austeridade. Aus teritas, atis. Ocuricóla , ou, Ocucó*
Ja, ou, Ocutéma.
Autentica cousa. Autenticus, , »;«. Químa Quiaquíri mué-
•' . • '«- y •
ne.
Autenticamente. Autenticè. Quiaqufri muene.
;v .
Autenticar. Testimomo publico Jir- Cuchicána Quiri, ou,
niare. Culóla quiri.

Au-
AV AV AV W)
Aurhoridadc. Audoritas, a tis. Ocuárifiua.

Authorisada coura. Gravis, et e. Químa Quiamiuiffua.

Authorisadamente. Graviter. QuiacuárifFua.


*
Authorisar. Auctorltate firmare. Cuáriffua.

AZ AZ . AZ

Azeda cousa. Acidus, a, um. Químa Quiassússu, ou,


Químa Qiiiacólo.

Azedamente. Acerbi'. Químa Quiacussússa ,


,r ou y Qiiiiacólo mué-
ne.

Azedar. Acerbo, as. Cussússa , ou y Cuiacó-


lo, ou y Cuangangá-
ma.
Azedar-se. Acco, es. Acussússa, ou, Acun-
gangáma.
Azedas, hervas. Oxal/s y is. MáfFu mangangáma.
Azedo , ou acido de Acrimonia, ,e. Jiiulúra Jangangáma ,
fruta. ou, N"an<?áma quiá
Jifulúta.
Azeitada cousa. Oleatus 5 <7, «w. Químa Quiamufíiínga
Máclii;
Azeite. . Oleum y. ei. MácJii , A chi.
Azenha. Mola aquaria, Ricánga.
Azo.. . : Ausa, <e. . Ocuqif ngínda , ou , O-
cubána Ngiisu.
Azougue. Mercurius, //. Milóngo ria Pút , ou,
Azoúgue.

Azou-
no AZ AZ AZ
Azougado, ou inquie- Arâriio, onis. A mutungiica, amiicálà
to. ne Azoúgue.
Azul. Caruleus, a, um. Azúlu.
Azulejada cousa. Tesscllalus, a, um. Químa Quíazúlu.

BA BA BA

Baba. Saliva, | Rizezéla , Mazezfla ,


c.v, Mate.
Babar-se. Salivo, /tj. | Acurizezéla.
Babosa cousa. Sa/ivosus, a , um. I Químa Quiarizezéle.
Babugem. Distillàtio saliva. Rizezéle riá culumúca.
Baça cor. ■ ií: A
Fuligo, inis. Quitómbi.
Bacello de vides. Novellctum, | Nbútu iaubé Majúva.
Bacia de pés. Pelluvium, ii. Rilónga riá Còbiri pa-
la cussucúla Ináma.
Bacia de ma os. Melluvium, ii. 'Rilónga riá Púr pála
cussucúla Mácib
Eaço, Lie ii, cnis. I Zála, Jizála.
Bacorinho. Porcellus, /. | Cangúlu caféli.
Bafejada cousa. Exhalatus, a , Químa Quiacuh'áha..
Bafejador. Spiratis, anlis. Múca Cuh'áha.
Bafejar. Exbalo, í/x. j Cuh'áha.
Bafo. Haliíus, w. | Mátucuh'áa, ou. Ocu-
h'ália.

Ba-
BA B.A í BA 1-2 r;
Bafo de vento. Vcnti halitus. Risúmba riá
hu , 0// , Oculi'áha riá
Quitembo.

Bagulho. Acinus, Calénde riá Júva.

Baile. Tripudiam, iu Ocucuquína.

Bailadeira. Ludia , te. Mug'áttu Ubánca o


Mufíunu riá Cuquí-
na.
Bailador. 6'altator, twvV.
Múca Cuquinéssa Riá-
« ■' "t la.

Bailar. Salto j as. Cueuquma.

r Bailo. Nga-cuquína.

} Bailei. Ghi-a-cuquinéne.
I Bailarei. • •••••••••■• Ghi-cuquína-yza. '
Bai!ar-se. tripudio ver sari. A-cucuquína.
Bainha da espada. Vagina, «f. Quísu Quiá Jispáda.

Bala. Globus jerreus , ve! Búmbu liicútu quiá Qui-


plúmbeas. lári.
Balança. Kilanx, c/x. Jipésu.
Balanços da Náo. Succussus, «X. Quiriquínta ia Navio,
ou , Iriquínta riá Na-
vio.
Balanços. Agitationes, »»/. Ocuriquínta , ou , Iri-
quínta, ou, Ocutun-
-A , i/Vli o r, • • ■; «\\MN ^ , j'»'. \ gúta.
Balea. Cc/»x, Quinbíci Quiaquinéne,
•WliO ou y Nbíci quinéne.

CL Ba-
íi-i BA BA BA
Balisa. Meta , a. Mubimbe, ou, Bam-
hr: . 'J -C v. bi , , Quitute.

Balsa do vinho. Fax, a eis. Mavúnzu ma Malúvu,


ou , Quitábu riá Ma-
lúvu.

Baluarte. Propugmculum, i. Bánghi, Jibónghi.

Banco. Subsellium, //. Quiálu , Iálu.

Bancos de arca. Brevia } ium. Baxu riá Quissequéle.

Banda d'além. Pars ulterior. Cubándu iamuquá, ou,


Conghéna.

Banda d'aquem. Pars citerior. Cubandóccu, ou, Bán-


du riá cúcu.

Banda de seda. Serica faseia. Pònda riá Retróxo.

Banda do livro, ou pa- Pagina, <e. Icc'íni riá Livúlo.


gina.

Bandeira. Vexillum, i. Ribandéla.

Banhada cousa. Perfusus, a , um. Químa Quiamuzúla.

Banhar. Perfundo, is. Cuzúla , ou, Cucchi


Ménha pála cuzúla.

Banhar-sc. Perfundor, eris. Acuzúla, ou , Muéne


Amuzula.

Banhos. Balueum, ei. Jibánhu , ou , Quir/ri


riá cutámbula Jibá-
nhu.

Banido. Publice damnatus. Múca Quitiíxi, ou, A" |


muchindíla.

Banquete. CoHvivium, ii. O Cucála Cúria.

Bai>
'
"BA BA BA 123
Banqueteado. Epulatus, a, um. Amuiçiita Mala , 0//,
Amuícuta Rivúmbu.

Banqucteador. Conviva tor, oris. Múca Curiéssa , • ou ,


Cusalessa Mala.

Banquinho. Scabcllum, i. Quiálu caféli, ou , Ca-


q'uiálu.

Barafunda. TumultUs, us. Nbúia , ou y Nvúnda,


Jinv únda.

Baralhada cousa. Mistus j a, um. Qiiíma Quiçmufiun-


#••#♦•••• ghe.

Baralhador. Confunâens, oitis. Múca Cuffungh/ssa.

Baralhar. Confundo, /x. Cuffiínga, ou , Cotolo-


cála.

I" Baralho. Nga-ffúnga. ■

< Baralhei; Ghi-a-ftunghíle.

l Baralharei. Ghi-fFúnga-yza.

Baralliar-se. Confundor : í/íj. A-cufílínga , ou, A-co-


tolocále.

Barba.. Barba, . Muésu, Miésu.


•Oncn on . ci
Barba sem cabellos. Mentum, i. Muésu raalé Jindéba.

Barbaya. Barba prolixa. Muésu maquinéne, ou 9


Muésu quialébe.

Bárbaçudo. Multibar&trs^i^ ■ Muésu Uecála Jindéba


mavúl.

Barbar, id tst, princi- Pubesco, is. Cutúirfa Muésu ou ,


„ piar a ter barba. Umatéca qitúnda co
Jiriaéba ria Muésu."

Barbara
• * * ■ cousa»
té* . > < * ' vn Barbar us,, a, um.
" . »'•/ Químa se. h'énda. ,•

Q_ii Bar-
ii4 BA BA BA
Barbaramente. Barbarè. Quiaching/nda quinéne.
Barbaria. fíarbaries. Ocuchinginda se h'énd.i.
Barbeado. Tons tis, a, um. Amubánca Miíésu , w,
Amubúta Muésu.
Barbeadura. Tonsura, a. Ocucolóla Muésu, <7//,
Cubúta Muésu.
Barbear. Tondeo, es. Cucolóla Muésu, Cu-
búta Muésu.
r Barbeio. Nga-colóla Muésu, ou)
Nghi-búta Muésu.
• Barbeei. Ghi-a colóle Muésu.
I Barbearei. GJii-colóla-yza Muésu.
Barbear-se. Tondeor y eris. A-cucolòIa Muésu, A-
cubúta Muésu.
Barca, ou barco. jSavicula, «f. Bálicu , ou , Rilúngu
iaienéne.
Barca dc pescar. Orà, a. Bálcu ia Culoéla.
Barquinha. Navicula, Bálcu ia féli.
MH* .
Barra do porto. Ostium, ii. Ribárra ria Quitávu.
Barra de leito. Sponda, á . 1
Ribárra riá h'áma.
Sarra de vestido. Umbus, /*. Ribárra riá Quizuátu.
Pr^á/vaum,/!. Ricúngu, ou, Quinsen-
.iiJVErn du.
Barrar com lodo. Luto lincrc. Cutúnca ne Mutótu.
"Barrclla de roupa. Lixívia, a. Fundíssa pá la Cussucú-
la Miléli.
; • sr
Barrenta cousa, Lutukntus ; a, Químa (Jjuiamutóto.

< t ÍÍJ3 Bar-


7

BA BA BA ny
Barrete. Pi/eus:., ei. Balétc, ou, Calapúza.

Barriga. Venter, íris. Rivúmbu, Mavúmbu ,


ou, Má!a.
>
Barriga da perna. Sura, <e. B.ivúmbu riá Quináma.

, Barriguinha. Uterus parvas. Ca-rivúmbu caféli.t * fí


Barril de vinho. Doliolum, t. Barílu riá Malúvu , ou,
9 Quitábu riá Malúvu.

Barril de agua. I.agena, a. Barílu riá Ménha.

Barro. Argilla, a. Mutótu, Mitótu, ou


Máfu, Mífu.
. •: . i.
Barro preto. Argilla nigra. Mutótu ia Chiquiléla.

Barro vermelho. Rubrica, a. Mutótu Ricussuca. 1

Barro verde. 'Theodoteum, ei. Mutótu ia Verde, ou,


Mutótu ia Fellísúcui

Barro sccco. Argilla sicca. Mutótu ia Cucúta.


Barro molhado. Argilla humectata. Mutótu Amuzúlu.

Barroca. Rt/pes exesa. Ricúngu , ou , Quin-


séndu.
Basilisco. Basiliscus, if Nhóca riá Corumbólu.
Basta. Satis est. Qluiávu, ou, Quávu.
Basta, e rebasta. Satis, superque. Qluiávu, rínqui Qlui-
ávu.
Bastante cousa. Sufficiens, entis. Químa Qiiiatcna q'ui?
ávu.
Bastantementc. Sufficientcr. Qluiatenéna.
Bastão. Fustis 3 is. Bámba, ou, Libámba,
ou, Mucc'i.

Bas-
12 6 BA BÀ BA
Bastarda cousa. Spurius, a, um. Qu:ma Quiaundúmbu.
Basta rdear. Degenero, as. Cucvvué Táta.
Bastardia. Natalium âefectus. Cutundála Cacuvála.
Bastardo filho. Filius spurius. Mona ia Undúmbu.
Batalha. Pr.elium, //. Ita, íW,Cubánga, <?//,
Culúa.
Batalha naval. Naumachia, a. Ita riá Mcnha Majina-
víu.
Batalhador. Bellator, oris. Múca Ubanghéssa Ita.
Batalhadora. Bella trix, is. Mug'áttu Cubanghéssa
Ita.
Batalhão. Phalanx, g/>. H'dma mavúl Masoiá-
ri.
Batalhar. Decerto, tfj-. Cubánga Ita , , Cu*
bánga Culúa.
( Batalho. Ghi-bánga Ita.
•< Batalhei. Ghi-a-banghéle Ita.
I Batalharei. GhMxínga-yza Ita.
Batalhar-se. Conjiigor, íw. A-cubánga Ita.
Bataria. Oppugnatio, onis. Maténda pala cubánga
Ita.
Batata. Tuber Insularum. Quiríncu Quiabònsu.
Batcca , casta dc abo- Anguria, Linhúncu , ou , Linha'"*
bora. cu, Malinháncu.
Batedor. Pulsans, antis. Múca Cubundéssa, ou,
Curitundéssa, ou, Cu-
vutuquéssa.

Ba-
BA BA BA 127
Batel. Pbaselus, Lancia.

Bater. Pulso, as. Cubúnda , ou, Cupa-


póla.

j Bato. Nglii-búnda.

< Bati. Ghi-a-bundílc.

Í. Baterei. Ghl-búnda-yza.

Bater-se. Tundor, cris. A-cubúnda, ou, Acu-


papéla.

Batida cousa. Pu Is a tus, a, um. Químa Quiabúnda.

Batedura. Pulsado, oitis* Ocubúnda, w,Ocuca-


péla.

Baú. Arca carne rata. Baúlu.

Bautizsdo, ou baptiza- Sacro fonte ablutus. Amucuári Múnga Zám-«


do. bi.

Bautizador, ou baptizà- Baptizais, antis. Muca cubana riá-cuns*


dor. sa Múnga Zámbi.

Bautizar, ou baptizar. Baptizo, as. Cubana curíssa Múnra


Zámbi.
Bautizo. Nghi-bána curíssa
Múnga Zámbi.
, Bautizei. Ghi-a-banéne curíssa
Múnga Zámbi.
Bautizarci. Ghi-bána curíssa-yza
Múnga Zámbi.
Bautizar-sc. hnmergor, eris. A-cubána curíssa Mún-
ga Zámbj.

Bautizar meninos. Pueros baptizare. CuWna curíssa Múnga


Zámbi Anandénghu
H

Bau-
!fi8 BA' BA BA
Bautizar adultos. Adultos baptizàrc. Cubana curíssa Múnga
Zámbi co Má la Ma-
cóta.

BE BE BE

Beatificado. Beatus, a} um. Quiarielela, Amurieíé-


la, ou , Amucuábá
-*?/. t Í.in:idis3-A mucútu.
, | ',n
Beatificar. Beo, as. Curieléla , ou , Cudba
' * • * f\ r ' mucútu.

Beatificar-se. Beor} aris. Muéne A curieléla, ou,


Acuába mucútu.

Bebedo. Ebrius, a, um. H'ollúa, Jih'óllua.

Bebedor. Potor, oris. Múca H'óllua, ou, Cu-


nuéssa quinéne.

Beber. /:;■ Boto, as. Cunúa.

f Bebo. * Nga-núa.

3 Bebi. Ghia-mía,

L Beberei. Ghi-nua-yza.

Bebesse. Potor, aris. A-cunúa.

Beber de companJiia Compota ti o, dw;>. - Cunúa ne Aguénu co<


com outros. móchi.

Bebida. Potatio, onis. Químa riá- Cuniía.

Bebida má. Potatio insalubris. Ocuánua Caiba.

Bebida boa» Potatio sa/ubris. Ocuánua Qluiambát.

Beijo. Labium, //. Risúmbu, Masúmbu.

i
Bei-
BE BE BE 129
Beiços. Lábia, oram, Masúmbu.

Beiçudo. Labeo, oitis. Masúmbu maienéne.

Beijador. Osculans, atitis. Múca Cubejaléssa , ou ,


Cubanéssa jibejo.

Beijar. Osculor, ar is. Cubejála, , Cubana


Btjo.
( Beijo. Nghi-bejála.

Beijei. Ghi-a-bejaléle.

I Beijarei. Ghi-beijála-yza.
Beijar-se. Osculum recipere. A-cubejála , ou y Acu-
bána beijo.
Beijar com afiecto. Sudvior, ar/s. Cubejála cu Mucc'/ma,
ou , Cubejála nc qui-
giríla óssu.
Beijar deshonestamente. Basio, as. Cubejála quiiaíba nc
Mucc'íma aiári.
Beijo. Osculum 3 i. Béjo ia Quitúa.
Beijo deshonesto. Basium, ii. Béjo iaiíba , acubána
ne Mucc'íma aiári.
Beldroegas, lierva. Fortulaca, a. Bémbi, Jibémbi.
Bella cousa. Bellus, a , «/;/. Químa Q\iiaguába.
Bellamentç. Be®. Qluiaguába muéne.
Belleza. Pulcbritudo 3 inis. Ocuába, ou, Ocuaguá-
ba.
Beliscada cousa. Vellicatus, a, um. Químa Quiatámbule
rínqui pala muéne.
Beliscar. Vellico, Cutámbula rínqui.

R Bem
130 BE BE BE
Bem. P,enè. QViambót, , Quia-
guába.
Bemiventurada cousa. Beatas, a , um. Químa Quiaguába Mu-
cútu , ou , Químa
Qiiiarieléla.

Bemaventuradamente. Beate. Quiaguába Mucútu mu-


éne , , Quiacuric-
léla muóne.

Bcmaventuranca. Beatitudo, inis, Ocuába Mucútu , o;/,


Ocurieléla.
Bem creado. Bene educatus, a, um. Amusássa q'uiambót.
Bem ensinado. Idem» Amulónga q'uiambót.
Bem visto , ou bem Gratiosus, a , um. Amumóna q'uiambót.
quisto.

Benção. Benedictio. Ribeiçao.


1
Beneficio. Benejicium, ti. Muffúnu ambót.
Beneficiado. Beneficiarias, ii. Amutámbula MufFúnu,
ou, amucála nc Muf-
fúnu.
Beneficiar. Impensis rem adauge- Cubánca Quiambót
re. aquá.
Benemérita cousa. Benemeritus, a, um. Obómba quiambòt, ou,
Químa ia cuzóla.
Beneplácito. Beneplacitum, /'. Vontade áe. ou, Ndiin-
ghi ria Quilúngi.
Benevola cousa. Benezolus, »»/. Químa Quiauzóle.
Benevolamente. Beneiolè. Quiacuzóla muéne.
Benevolençia. Benevolentia, *f. Ocuzóla.

Ben-
BE BE BE 131

Bengala. Catina Indica. Bengala , ou , Li bam-


ba.

Benigna cousa. Benignus, a , um. Químa Quiahféadn, ou,


Ocuh'énda.

Benignamente. Benignè. Quiacuh'énda muéne ,


ou, Quiacugiríle.

Benignidade. Benignitas, a tis. Ocuh'énda, ou, Oqui-


giríla. •

Bens. Bona, orum. Jibém.

Bens adventícios. Bona adventitia.. Jibém riá Cirfunâúéh

Bens de raiz. Bona immbbilia. Jibém riá Jindéngi.


. ...
Bens móveis. Bona mobília. Jibém Maquiquéle, pa-
la cuambáta bándu
ne bándu.

Benta cousa. Benedictus , a, um. Químa Quiobenzéle.

Benzedeira, ou, feiti- Venefica., a. Mulógi guá MugMtttl ,


ceira. ou, Múca Cusseque-
lóssa ia Mug'áttu.

Benzedor, ou feiticeiro. Veneficus, i. Mulógi guá Riála, ou,


Múca Cussequeléssa
guá Riála.

Benzer. Benedico, is. Cubenzéla.

Benzo. Nghi-benzcla.
< Benzi. Gliia-a-benz&e.
. Benzerei. • •••••••••• Ghi-benzéla-yza.
c
Benzer-se. Munire se signo cru- A-cubenzéla.
éis.

R ii Ber-
13* BE BE BE
Berço. Cana, ar um. H'áma ria Anàndéri-
ghi, , Richíssa.
Berrar o boi. Mugi o, is. Ngómbi uecála Curíla.
Berrar a ovelha. Balo, as. H'ómbo uecála Curíla.
Berro de boi. Mugitus, us. Ngómbi oricóla.
Berro de qualquer ga- Balatus, us. Risúi já Muq'uiáma
do miúdo. quénqui tufêli.
Besta. Béstia, £. Cabula.
Besta fera. Bellua, a. Q\iiáma quiatéma ria
muchítu.
Besta de carga. Jumentum, i. Cabula ria cuambáta
Quimbámba.
Besteiro, que atira com Sagittarius, ii. Múca Cutacúla Musón*
bésta. co, ou, Culósa Mus-
sóneo, Missónco.
Besteiro , que faz bes- Arcuarius, ii. Múca Cubanquéssa Lo-
tas. lóndo.
Bexiga. Vesica, a. Quingóngo, Ingóngo.
Bexigas, doença. Bulluhc, arum. H'achi ria quingóngo.
Bexigoso. Leutiginosus, a, »»/. Múca Quingóngo.
Bezerra. Juvenca, Móna Mug'áttu ria
Ngómbi.
Bczcrrinh?» Juvencula Camóna Mug^itu riá
Ngómbi.
Bezerrinhc. Jwuenculus, /. Camóna Riála r/4
Ngómbi.
Bezerro. Juyencus, i. Mó na Riála riá Ngóm-
bi.
'33

BI BI BI

Bica. Siphon , otiis. Oca nu.

Bicheiro. Notator vwúmarum Múca cucuatcssa Lúim-


rerum. bi.

Bichinho. . Vermiculus, /. Camba mba caféli féli.

Bicho dc madeira. Teredo, inis. Quimbámba ria Múc-


c'i, ou, riá Quisássa.

Bicho das arvores. íuvolvoh/s, /. Quimbámba Quiá Is-


sássa.

Bico* Rostrum, i. Rissúncu, Massúncujá


Jingíla.

Bicuda cousa. ostratus, a , um. Químa quiarissúncu.

Bigodeira. Receptuculum barbitio- Mònsu riá cubánca Mi-


rum. ésu , ou, Mónsu já
Gibalbeíro.

Bigodes. Barbitium, /V. Jibigóde.

Bilhete. Scbedu/a, a. Camicánda caféli.


Birimbáo. ?ecten, /;;/>. Péntu.
Birra. Pertinacia, Quitóma, ou, Ocuté-
ma.
Bisavô. Proavus, i. Cuculúlu Riála.
Bisavô. Proavia. Cuculúlu ia Mug'áttu.
Biscouto. Pauis nautiçus. Muscuóttu, ou , Bólu
riá Púc.
Bisneta. Proneptis, /V, Mulúlu guá Mug'áttu.

•cS
Bis-
134 BI BI BI
Bisneto. | Pronepos, otis.
Mulúlu guá Riála.
Bispado. I JJicecesis,' is. Oclii riá Bíssicu.
Bispo de ave , ou so-1 Uriopygium. ii.
1 Quibétu pá!a cucuáa
brecu. .
Jingíla.
Bisarria. Jactam ia, a. Ocurinánza.
Bisarrear. Glorior, aris. Curinánza.
Bísarro. Arrogans, antis. Múca Curinzessa.

BL BL BL

Blasfémia. Blaspbemia, a. Ocuchínga ndáca no


Zámbi.
Blasfemo. Blaspbemus, /. Múca cuchmga ndáca
no Zámbi ^ Ngânna
guéttu.

BO BO BO

Boa cousa. ^, um. Químa Q\iiambot.


Boa creaçao. Urbani tas, atis. Ocusássa Q>iamb<5t.
Boa condição. Humanitas, <?//>. Quiumbéle iambót.
Boa disposição. Valetudo, inis. i\Tgúsu iambór , ou ,
Ocupassála q'uiam-
bòt.
Boamente. Liber.ter. Quiavontáde iambór.
Boas noites. Noctem fe/icem precor. Ussúcu guambót, Ma-
ussúcu ambót.
BO BO BO ijy
Boca. Os, oris. Risúmbu , , Ricánu ,
Macánu.

Boca aberta. Os apertum. Risúmbu , ou , Ricánu


ogicúla.

Boca muito aberta. Rictus, us. Ricánu ogiciila quia-


quincne.

Boca fechada. Os clausum. Ricánu guá ogíca.

Boca do forno. iPerfumtum, ti. Ricánu riá forno.

Boca do estomago. Os ventriculi. Ricánu riá Rivúmbu,


ou, riá mála.

Bocadinho. Bucella, a. Cáma caféli féli , ou,


Cacc'íni.

Bocado, ou pedaço. Bolus, i. Quicc'íni j Icc'íni.

Boceta. Pi xis, idis. Boceta riá Zámbi.

Bofe. Pulmo, onis. Quizávu, Izávu.

Bofetada. Alapa, <£. Luciichi, Malucúchi.

Boi, ou vaca. Bos, ovis. \'gómbi, Jingómbi.


Bola de jogar. Globus, i. Bóia riá cugiucála, ou
riá cutonóca.
Bolsa de dinheiro. Marsupium, i. H'útu riá Jibúngu, ou
riá Quitári.
Bolso. Si nus, us. Ricúngu , Macúngu
ou, Quinséndu. °
Bom. Bónus, a , um. Q^uiambót, Iambór.
Bomba da náo. Sentina, <e. Ocáuu riá cussúngaMé
nha.
Bombarda. Bombarda, a, seu Tor- Ritenda , Marénda
mcntum, /. ima riá culúa.

Bom-
1^6 BO BO BO
Bombardaia. Tormenti ictus. Aiténda quia culóseJin-
giíma.
Bombardeiro. Tormentarius f/sor. Múca cutumíssa Ma-
tenda.
Bom bordo. Latus dextrum ndvis. Cu Lu cá cu ria Gíria
cu Naviu.
Bonacheirao , id est, Nimis bónus. Mútru Uaguába Qui-
bom demais, ou h o- néne, sem cutámbu-
mem desmaselado , la Qúilúngi ojíma
e sem sensibilidade. quiaiéne muéne ,*Quí
Múrtu guó aniucuá-
ta riá Ussúri.
Bonança.
v Prosperitas, a tis. Uaguába Mucútu.
Bonançosa cousa. Tranquillus, a, um. Químa quia quictu , ou,
químa QuiatúJa.
Bondade. Bonitas, a tis. Guambót, Ndúnghiriá
Qúilúngi.
Boneca. Pupa Jictitia. Mona guar/ssa , ou ,
Mó na Macútu.
Boninal , ou , campo Campus foridus. Iclii Uazuáta, ou , Ma-
florido. ca nca uazuáta nelttu-
lu javúl.
Bons dias. Salve. Tsúa Mambót , Upas-
sála cucc'i.
Boquejar, id est, fal- Mutio j tf/Àr. Cuzuéla cu Máchu ,
tar por entre dentes. ou, CufFéta cu Má-
chu , ou, Culongo-
161a cubindu.

Boqueirão. ?arathrum , /. Ricánu iarinene , ou,


Muquiuculúcu.
Borboleta. Papilio, onis. Tumbámba, Mubánt-
ba.
Bor-
BO BO BO 139
Borbulha. Papu!a, <£. R ivévc, Mavéve, ou
Quingímbu.

Borda dc qualquer cou- Labrum, i. Bándu riáQiumaquuéri


sa. qui.

Bordão. Bacultts, i. Mucc'i, ou, R iburdão


ou, Libámba.

fornida cousa. Politus, a , um. Químa Qiiiazuhíca.

Bornidor. Politor, oris. Múca Cuzuhiquéssa.


*. ) â' i () . * ' i - *'
Bornidora. Ea, qua polit. Mug'áttu Cuzuhíqués
sa.
Bornir. Po f/o, h'. Cuzuhíca.
Borra. Fax, acis. Tugi, Matúgi.
Borraclião. Uter, utris.' Rivúmu, Mavúmu.
Borracha. Ascoptt, <e. Rivúmu caféli, Mavú-
mu Máfeli.
Borracheira , ou bebe- Vinolentia, a. Ol^óllua, Ojih'óllua.
deira.

Borrada cousa. Abolitus, a, um. Químa Quiachíri, ou,


Químa quiacuginui-
na.
Borrar, id est, çujar. Fado, as. Cuchiríssa, ou> Cugi-
miina.
f Borro. Nga-chiríssa, ou, Ngu-
gimúna.
■ Borrei.
Ghi-a-chirissélc.
I Borrarei.
Ghi-chiríssa-yza.
feorrar-se. Fador, <7w. A-cuchiríssa, ou, Acu-
gimúna.

S Bor-
140 BO BO BO
Borrasca, id est, chu- Jsimbus, /. Nfúla jaienóne , ou ,
veiro. Quilúlu riá Nfúla.

Borrcnta cousa , id est, Fracidusj a, um. Químa Quiabólu, 0//,


que está corrupta , Quínia Qu!ah'umía
ou tem .ranço. cahíba.

Bosque. Nemus, oris. Muchítu guá Issássa.

Botada cousa. Ejectus, a , irxtf. Químa Quiotacúle, 0»,


Quiamutéchi.

Botar, ou lançar. Ejicio, /V. Curacúla , <?// , Cuíé-


chi.

r Boto. Nghi-tacúla.

< Botei, Ghi-a-tacúle.

t Botarei. Ghi-taaíla-yza.

Botar-se. Ejicior, cr is. A-cutacúla , <j.v, Acti-


téchi.
Botas. Ocre<e, ar um. Jibóta pálacuzuátalni-
íhá.

Botelha. Cucurbita, Quitábu, Itabu.

Botica. Pbarmacopolium, Butíca , Mónsu jamí-


lóngo.

Boticário. Pharmacopola, <í>. Buticário , ou, Múca


Cussumbissa Ojimi*
lóngo riá Pút.

Bouseador. B/atcro, onis. Múca Curicoléssa.


Bousear. Ulatcro, tfj-. Curicóla , ou , CuaW-
ca ne ngúsu.

Bosina. Buccitia 3 íf. Ritrombéta , Matromi


beta.

Bra-
r4i

BR BR BR

Braçada. Ulna, Mácu masála.

Braçado. Quantum capit ulna. Mácu masála quinéne.

Bracejar. Bracbia movere. Cutactíla o Mácu , ou ,


Cutungúta Mácu.

Bracelete. Dextrochirium, //. Missánga ia cuzuáta


Mácu.

Braço. Bracht um, i. Lucácu, Mácu.


Bràdador* Clamatur, oris. Oricòla , o*, Múca Cu-
ricoléssa.

Brados de tristeza. Ejulatus, wx. Ocuquéma, Ocuricóla


ne h'uáçhi, 0//, Ocu-
ricóla ia Cunzóna.
Bradar. Clamo, as. Curicóla ne h*uáChi ,
ou, Cuquéma.
Brado. Nghi-ricóla ne h'uáclii.
Bradei. Ghi-a-ricoléle ne h'uá-
chi.
Bradarei. Ghi-ricóla ne h'uáchi.
Bradando. Qamans, Quínghi ricóla ne h'uá-
chi.
Brado, id est, grito. Clamor, tjr/>. Ocuricóla ne h'uáchi,
ou , Ocuquéma riá
Cunzóna.
Bramar. Fremo > is, Curicóla, ou t Curiqué-
ma.

S ii Bra-
I4Í BR BR BR
Bramar a onça. Caurio, is. Curicóla Inco.

Bramar o elefante. Barrio, is. Curicóla o Onzámba.


1
Bramar o leão. Rugio, /j. Curicóla cuá H\5s;i ,
ou, Cuzúma riá H'ó-
£'•
Bramido de leão. Rugitus, Ocuricóla riá H'ògi,
ou , Ocuzúma riá
H'ógi.

Branca cousa. Albus, tf, Quíraa Quizéía , ou,


Químa Quiatete.

Branco, ou alva do olho. Álbum oculi. Quizéla riá Ríssu, w,


r ;' • Qiiizéle, o», Quia*
téte já Méssu.

Brancura. Albedo, inis. Ocuzéla, ou , Quiatete.

Branda cousa. Blanàus, <7, »>«. Químa Quiobelequcta.

Brandir. Vibro, as. Culósa , ou, Cúta Qul-


t -■ búndu.

Brandura. Lenitas, atis. Ocubelequ&a. .


• • 9 • •
Branqueada cousa. Dealbatus, tf, Químa Qiiiazcle , ous
Químa Quiamutòte.

Branquear. Albo, as. Cuzéla , ou, Cussucú-


la.

^ Branqueio. Nghi-zéla , ou, Kghi-


ísucúla.

S Branqueei. Glii-a-zeléfè.
I Branquearei» Ghi-zéla-yza.
Branquejar. Albesco, />. Cucuzéla, ou, Cuqui-
tòle.

Bra-
BK BR BR 143
Brasa. Pruria, a. Macála riá Tubia.

Braseiro. Prunarium, ii. Fucaléilu.

Brazil, região. Brasília, U Púttu , ou , Ojichi


ria Muáni Pút.
Brava ccousa. Ferox, ocis. Químa Quiatéma.
Bravamente. Ferociter. Quiacutéma muéne.
Bra veiar. Fe rocio, />. Cutéma, ou, Cungin-
gínda.
Braveza. Ferocitas atis. Ocutéma, ou, Ocun-
gingínda.
Brecha , id est, aber- Ruptura, Ocubúla, ou 4 Ocubu-
tura. ríca o pariélu.
Breve cousa. Brevis, et r. Químa Quiabiítu , ou,
Quiaculéngu.
Brevemente; Breviter. Quiabútu muéne , ou,
Quiaculéngu.
Brevidade. Brevitas, *//>. Oculéngu, ou, Lussólu.
Brcvissinumente. Pcrbrevi. Quilépgú-fengu , ou ,
Quialussólu muéne.
Briga. Rixa, Nvúnda, ou , Búia.
Brigador. Rixator, Múca Cuvundéssa.
Brigar. 2fòwr, *>-/>. Cuvúnda, ou, Cuban-
quéssa Gulúa.
^ Brigo. Nghi-vúnda.
■< Briguei.
Ghi-a-vundíle.
I Brigarei.
Bri
Ghi-vúnda-yza.

4
±44 BR BR BR
Brigar-se. Contendor, eris. A-cuvúnda , o//, Acú-
bánca Búia.

Brilhar. Sclntillo, as. Cutanhínha , <7//, Cuta- j


gim a.

Brilho. Ngu-tanhínha, ou, Ngu-


tagíma.

i Brilhei, Ghi-a-tanliínhe.

í Brilharei. Ghi-tanhínha-yza.

Brincador. Lusor, flrá. Múca Cutonoquéssa.

Brincar, Ludo, /x. Cutonóca.

f Brinco. Nglii-tonòca.

■< Brinquei, Ghi-a tenoquéne.

t Brincarei. Ghi-ionóca-yza.

Brincar-se. Ludor, fr/V. A-cutonóca.

Brinco. Lusas, «j*. Otonóca.

Brincos de meninos. Crepunãia, ar##/. Ocutoncíca Angó nc


Muoc'íma imóchi.

Brindar. ikfor* graco libere. Cuniía nc colóla nocu-


bánca salúri.

Brio. Spiritus, «j. Ocuriéla, ou, Ocurín-


za.

Brioso. Animosus, *, «w. .Múca Curieléssa , ou,


Múca Curínza.

Broma, ou pascacio. Ignavus, <7, Ocuatóva, ou, Piri"'


lu.

Bronze. Quitári, Itári.

Bro-
BR BR BR 145*
Brotâr. Germino., as. Cussabúca, ou , Cua-
tiíntu.

ç Broto. Nghi-ssabdca.
-< Bro:ei. Ghi-a-ssãbuquíle.
I Brotarei. Ghi-ssabúca-yza.
Brotar-sc. Fructificor, aris. A-cussabúca, Acuatún-
tu.
Brutal cousa. Brutus, a, um. Qiiíma Quiagigíle, ou,
Quiagingíhda.
Brutalidade. St u/titia, <e. Ocu^ig/Ia, ou, Ocugin-
ginda.
Brutamente. Stolidè. Quiacugigíla muóne ,
ou, Quiacugingínda.
Bruxas. I ami,e, a rum. Jimirisómi Ag'áttu.
Bruxos, ou feiticeiros. Venejici, orum. Jimirisómi guá Mála,
tw, Agua Nguánga.

BU BU BU

Bucho. Ventriculus, i. Carivúmbu , ou , Ri-


vumbu.
Bufar. Projío, rfx.
Cuatu!amoh'éh'o.
Bufo, ave. Bubo, av/jv Ngíla riá Ussiícu.
Bugia. Simia, a. H'íma , ou, Macacco,
Jih'íma.
Bugio. Simius} ii. H'íma Riála, Jih'íma
MáJa.
Bulia. Diploma, «7/Àr. Bula riá Papa.

Bu-
\\G BU BU BU
BulJm. Tumultvs 3 us. Búia , Jibóia já Attu,
0" , Nvúndà , Ma-
vunda.

Bulhenta cousa. Tumultuosus, a, xm. Químa Quiahrtínda.

Bulir fervendo. Bullio, is. Cutungúta 110 cufFulúca.

Bulir-se. Se mtreere. Acutungúta, ou,Acuf-


fulúca.

Buraco. . For ame n, inis. Ricúngu, Macúngu.

Buraquinho. Foramen exiguum. Caricúngu , Macúngu


ma:ufeli.

Burel. Levi densa, «c. Sáccu, Jissáccu.

Burra. Asina, £. Cabula, Jicabúla.

Burrinha. Asélia, <?. Cabula caféli , ou, Mó*


na riá Cabula.

Burro. Asirns, i. Cabula Riála.


Busca. Indago, /»Âr. Ocuibúla , ou , Ocus-
sóta químa.

Buscada cousa. Outesitus, <7, «w. 3uíma Quiamussóte.

Buscador. Quasitor, oris. Múca Cussotéssa.

Buscar, Ou£ro, /j. Cussóra , ou, Cuibúla.

f Busco. Nghi-ssáta.

< Busquei, Ghi-a-ssotélc.

t Buscarei. Ghi-ssi5ta-yza.

Buscar-se. Inquiror, eris. Acussóta, ou , Acui-


búla.

Cá,
147

CA CA CA

Cá , id est, aqui. liic. Bóba, 0// , Múmu.

Cá , íd est , para cá. Huc. Cubandóccu , ou, m3-


•• .* mu rínqui, múmu.

Cabaça. Cucurbita, <e. Linhúncu, Manhúncu.

Cabaço. Cucurbita ar ida. Linhúncu ia cucúta, ou,


Binda. •

.Cabana. Tugurium, Mónsu riá Iáncu, ou,


riá Míc'ci ne Mu-
tótu.

Cabeça. Caput, itis. Mútua> Mitúe.

Cabeça de casa. Família princeps. Mutue riá Mónsu.

Cabeça de alhos. Molysa, <et Mutue já Jáio.

Cabeça de monte. Vertex, icis. Mutue riá Mulúndu.

Cabeçal. Cervical, alis. Péttu, ou, Béttu, Ji-


béttu. v •

Cabeças, ou principaes Próceres, Macóta riá Bança , ou ,


da Cidade. ria Quiacjli."
Cabeçada. Tctús capitis. . Uamubúndu Miitue.
Cabecear. Nato, as. Cutungutíssa Miitue.
Cabeceira. Caput lecti. . Mutue riá h'áiíia.
Cabeçudo, id est, de Capito, «w/J. Miitue iaienene , ou ,
• grande cabeça. Miitue riá Quiíúngi{
ou , Múca Cugía Ima
massolólu.
y1 • /

T Ca-
*43 CA CA CA
Cabeçudo, iâcst, per- Homo tenax. Uatemála , ou, Mutue
tinaz. quiacólo.
Cabedal. Bona, orum. Cuuvúa , Jibtíngu ja-
vúl.

Cabelladura. Capillitium, /'/*. Ndéba, Jindéba.


Cabellinho. Parvus capillus. Candéba, Jindéba matu-
féli.
Cabello. Pilus, /. Ndéba, Jindéba.
Cabello encrespado. Cirrus, i. Jindéba jaguínde.
Cabelluda cousa. Capillaíus , a, um. Qiiíma Quiandéba avú!.
"t' i ✓ * }
Cabo, Finis, is. Cussubílu, Jissubílu.
Cabo de enxada. Stoleum, ei. Mubínhu guá Ritému.
Cabo de terra. Promontorium, //. Cu*subílu riá-chi.
Cabo de espada. Capulus, /. Mubínhu ria Gispáda.
Cabo da faca. Manubriurti, /V. Bínhu guá Pócu.
Cabra. Capre a , ^. H'ómbo j Jíh'ómbo.
Cabra montez. Caprea , «*. H'ómbo guá Muchúu.
Cabrada , ou rebanho Grav caprearum. Jih^mbo javúl.
de cabras.

Cabreiro. Caprarius, ii. Múca Bíri riá Jih'óm-


bo.
Cabriola. Qyrus in aerc. Cucondojóca no Cuquí*
na.
Cabrito. líteãus, /. Cah'ómbo, ou, Móna ,
riá h'ònibo.
Caça de feras. Vcnatio 3 onis. Ocutómba cuá Jimbám*
ba.
Ca-
CA CA CA 149
Caça de aves. Aucupium, ii. Ocutómba cuá Jingíla,

Caçador de feras. Venator, oris. Múca Cutombéssa cuá


Jimbámba.

Cachaço. Ceruix, icis. Ricóchi, Macóchi, ou,


Chíngu.

Cacho de uvas. Ra cem us, i. Quilénde cuá Júva.

Cacho de fruta. Veluti racemi pende ti- Quilónde cuá Jifulúta,


tia poma. ou, cuá Iríma.

Cacho de bananas. Quilénde cuá MáhVSn»


c'io.

Cachorra. Canicula, £. Imbua ia Mug'áttu.

Cachórro. Càtulus, /. Imbua ia Riiála.

Cada dia. Ouotidiè. Cála Qyisúa, ou , Qui-


súa óssu.

Cada anno. Ouotannis. Cála Múfu, ou, Mu»


vu óssu.

Cada hora. In horas. Cála ola , ou, Cála Ri-


cúmbi.

Cada mez. Singulis mensibus. Cála Bégi, ou , Bégi


óssu.
Cada hum. Unusquisque. Cála Quimóchi , ou ,
Cála Mútíu.
Cada dez. Decimus quisque. Cála Cúnhi.
Cada passo. Passim. Cála Ricánda.
Cada vez mais. In ílies wagis. Cála vez uvutúca rín-
qui.
Cada vez que quizer. Quotiescumque. Cála vez quioguar.dile.

T ii Ca-
15© CA CA CA
Cadea. Carcer, cr is. Caléia, ou, Rilcngue.
Cadea de ferro. Catena, a. Caléia, Quiá Quirári,
ou , Cuquíca ria qui-
tári , 0», Riléngue.
Cadeado. Ser a pensilis. P icúmba, Macumba.
Cadeira, Cathedra, <?. Q^uiiálu guá Jingán-
a
S-
Cadella. • Canis, is. Imbua, Jímbua.
Gadellinha. Catella, a. Imbua guá Fila. >
Caduca cousa. Evamihs, a, um. Químa Quiaucúlu, ou,
9** Quiaubítacana.
Cágado. Testudo, /w>. Nbáchi, Jinbáchi.
Cagado, ou burrado. Cacatus, a , #w. Quiacunéne, oú, Quia-
mucunéne.
Cagar. C<7í-(7 , <7J". Cunéna.

( Cago. Nghi-néna.
^ Caguei. Ghi-a-néne.
À Cagarei. • •••«•••••• Ghi-néna-yza.
Cagando. Cacaus, antis. Quinghinéna.
Caganeira. Dysenteria, Curinenéna , ou, Jicúl-
su , ou, Mocóa.
Caida, ou quéda. Casus , us. Oribála, ou, Quibálu,
Ibálu.
Caida cousa. Delapsus, tf 3 »>//, Químa Quiassonoquí")
ou, Químa Quiari-
bále.
Cair. Cado, Ãr. Curibála, ou, Cusso-
nóca.
Ca-
CA CA CA 15:1
fT Nga-ribála.. i;
Caio. «v

j Cai. ; »- jhi-a-ribaléle.

Cahirei. Ghi-ribála-yza.

Cahir-se. Ruor, eris. A-curibála , ou, Acus-


sonóca. .c .r,

Cahir em soi*te. Olrcenio, is. Curibála cu fortuna.

Caixa. Tbcca, te. Baúl.

Caixão. PluteusV/. Cachão.

Caixeiro, Capsarius, iu Múca Cubanquéssa Ji-


baúl.

Caixinha. Arcula, Cacácha , 00 , Cacha


caféli.

Cal. Gz/.v, c/x. Ricál, MacáL'

Callada, ou silencio. Sikntium, /'/*. Ocurichíva, òu, Ocua-


túla. . ;> •

Callada cousa. Tacitus, ^, um. Químa quian\uricbÍYé'>


ou 3 Quiatúle.
Calladamcntc. . Tacitè. Quiacurichíva muéne,
ou, Quiacutúle mué-
ne.
Caílar. Taceo, rjv Curichíva, ou ,• Cut*-
la.
Callo. Nga-richíva.
Callci. Ghi-arichíve.
. Calla rei. Ghi-richíva-yza.
Callar-se. Conticesco, />. A-curichíva, ou, Acu-
túla emuene.

• kO Cal-
ty.l CA Ca) CA
Calcada cousa, i V-rsssus r a r um. Químa Qiiiocucáme.
:
Calçada. • > Via strata. . Calçála cuá Matári.

Calçada cou?a. Cãlceatus , a , um. Químa Quiozuáte Ina-


nia.
r A
Calçado. Calce ament um, i. Jizapálo pala cuzuáta
Ináma.
•I t v
Calcador. Stipator, oris. Múca Cucaméssa.

Calcadura. Stipatio, onis. Ocucáma , ou , Ocu-


.oxn jy.
çhingíca.

Calcanhar. Calx, eis. Quissénde, Issénde.


Calcar. Calco, tfj. Cucáma, ou, Cuchin-
£ OH.J . . llU 'J
gíca.

Calco. Nghi-cáma.
• i.OíiiiL .
, Calquei. Ghi-a-cáme.

Calcarei. Ghi-cáma-yza.
Calcar-se. Conculcor, ar is. A-cucáma , ou, Acu-
chingíca.

Calções. Subligaculum} i. Jicalçao.

Calcular. Per cálculos supputare. Cutânea ia Michínda.

Caldas. Bahiea, arum. Ménha matéraa cuá JV


bánho.

Caldeado ferro. Ferram repurgatum. Quitári Quiatéma.

Caldeira. Ahenum, Caldeia , ou, Inibia guá


Quitári.

Caldeirão. Lebes, et is. Caldóla ia quinéne.

Caldeireiro. ■aber ararius. Múca Cubanquéssa Ji-


caldéla.

Cal-
CA .CA CA 15-3
Caldeirinha. Ahenulum, /. Cacaldéla, 0#, .Caún-
bia riá Cóbiri.

Callcjado. Duras, *, »/». Quiacolocóta, o», Quia-


cólo.
Callejir. Duro, as. Cucolocòta , tw, Cu-
cuáta Ngúsu.
f Callejo. Nghi-colocóta.
< Callcjci. Ghi-a-colocotéle.
^ Callejarci. GJii-colocóta-yza.
Callcjar-se. Obduresco, /V. A-cucoIocóta , ou, Acu-
cuáta ngúsu.
Callejar-sc bem. Multum çalkye, Acucolocòta .Qlíiiam-
bót.
•■ ■. ^Wtt
Vc~r y>«i .'
Calcndario de Santos. Fasti, www. Químa Quiotánque
Ojissántu Sántu jóssu.
Calma. JEstus, »/. Cáluma , , Muánha
r.'í-JtXflif/Q, Et)!/? avúl.
Callo. Callus, /. Químa Quiossubúque
mu Inániá.
Calor. Calor, oris. Cáluma, o», Muánha.
Calumnia. Calumnia, «?. Ocuzángula fálusu.
Calumniador. Calumniator. Múca Cuzangúla fálú-
su.
Calumniar. Calumnior, «7r/>. Cuzángula fálusu , 0//
Cucc'íla fálusu,
Calva cousa* CfeAuv, tf, Qjjíma Quioribále O-
jindébá.
Calvo. Calvus, /. Múttu sem Jindéba.

Ca-
i?4 GA CA CA
Cama. :
Lectus, •/. H'áma riá-Cuséca/

Cama de noivos. Thalamus, /. H'ama cua Macása


Mábi.

Camada. Rerum st ratar um se- Quita riá cutánca Ima.


-í.O < va» c i DolcOii. ries.
'.IKÍÍ^TA LjfojO
Camara. Cella, a. Inso, Jínso.

Camara de mulher. Gynaceum, ei. Inso ia H'áttu , ou,


Mónsu riá Mucági.

Camara cfc-Vereadores. Senatusus. Inso cuá Macóta ia


Riébu.

Camarada. Commilito, ouis. Ricámba, Macámba.

Cambiar. > ' ' Permutoas. Cutoloeála.

Cambio, ou troco. Permutatio, onis. Cutolocála. , .

Caminhador, ou cami- Ambulator, arÁr. Múca Cuendéssa , cu,


nheiro. Muca Quendelúca.

Caminhadora. . Ambulatrix, /V/V. Múca Cuendéssa gui


Mug'ãttu.
r.miiy 14 »
Caminhante. Viator, oris. Ngámma cuendéssa.

Caminhar. Ambulo, Cuénda , ou, Cuendc-


lúca.

Caminho. Nghi-énda.

Caminhei. Ghi-a-endéle.

Caminharei. • • m4 • 4 • 9. * • Ghi-énda-yza.

Caminhar-se a pé. Pedibus iter facere A-cuénda ne Ináma.


'. - í ■ •
Caminliàr-se a cavallo. In equis ambulare. A-cuénda cu Caválu.

Caminho. Iter, itíneris. Ngílla , JingíIIa , ou,


rámbu, Jipámbu.
Ca-
GA CA GA ifj
Camiza. 0 Subucula, a. Bínsa, Jibínsa.

Campa. Cymbalum, /. Ngúnga, Jingánga.

Campainha. T'intinabulum, /. CangiWa , Jingúnga


TuféB.
• g v) ^ \
Campear, iâ est, fa- Emineo, es. Curinánza, o//, Cuta-
- zer liuma figura bri- nhínha Cupólo cui
lhante. Attu jósso.

f Campeio. Ngu-tenhínha. • '

v Campeei. • •••••••••• Ghi-a-tenhínha.


*i33flíi ^
( Campearei. • •••••••••• Ghi-tanhínha-yza.

Campear, iâ est, cor- vçctys camjuon Culénga: Ocubía pá li»


rer o campo. lustmre, Cudivertíla mu ri-
cánca.

Campina. PJanilies, ci. Quiauzále, Iauzálc. >

Campo. Campus, /. Ricánca, Macánca.

Campo grande. Ager vastus. Ricánca ia ienéne. ^

Campo culciv.âdo. Cultum, i. Ricánca iá rauuríma.


q'uiávu.

Çamponez. Rusticus, i. Múca Curíma, ou, Mú-


ca Cucalácaíéssa.
Cana. • Anuído, •/;//>. Lutetéle, Jitetéle.

Cana da perna. Ttbia, Ngónghe iá Quináma.-


Cana de assucar. C.anna
• dulcis.
i» !. WU \ ' . ; Í*»-' Muéngue, Miéngue. j
Canalha. 'Turba canina. Muabuçumíca , Mia-)
bucumica.
:
Canal de agua. Cana/is, /V. Múchi guá Ménha ,
Míchi guá Ménha.

V Ca-
\t4 ca CA CA
Canastra. Canister, r/. Canássela , Ngón-
a
S -
Candéa de eira. Candela, te. Candéa riá Céla , &y
riá Vigi.
Candéa, ou candeeiro. Lucertia, Candiéro guá Cóbiri.
Candido. Simplex, /V/j*. Quichíniba, <w, Arau-
ztle.
Candura. Candor 0 oris. . Oqtiichímba , ou, Ocu-
zéle.
Caneca Lagena, Rissdnga, ou, Quita-
bu riá lósa.
Caneca de vinho. Lagena vivaria. Bínga riá Malúvô , w,
Quitábu uesáia riá
Malúvu.
Caneca de agua. Lagena aqu<e. Pótte riá Ménha , Qiii-
tábu UesáJa riá Mc-
nha.
Cangar. Jugum imponere. Cutúrica.
*
Canivete. Cultellus, Capócu pála Culur/ca
co Isála.
Cano de agua. Aqua àuctus. Múchi iá Ménha, M/-
chi iá Ménha.
Cançaço. Fatigatio, c/z/j*. Ribu/ma, Mabuíma.
Cançada cousa. Fatigatus, a', um. Químa Quiamubuíla.
Cançadamente. Cum àefatigatione. Quiábiíí/a niiíéne.
dançar a outrem. , Defatigo \ as. [Cubuilíssa Uomuquá.

* ■' • '' ÍJ ! ' .> . . ....*"\


• 11 <
v«iaàM iiltâM I
I
-/O y Can-
CA CA CA' *57
I- Canço. Nga-builíssa.

J Cáncei. Ghi-a-buíiissíle.

I Cançarei. Ghi-builíssa-yza.
»'Í0 DBC/í- J
Cançar-se. Las sor, aris. À-cubuilíssa.

Cantada cousa. Cantatus, a , um. Químa Quiamutoglicla^

Cantador. Cantaior, oris. Múca Cutoglieléssa.

Cantar. Cario, is. Cutoghéla.

^ Canto. Nghi-toghéla.

< Cantei. Ghi-a-togheléle.

^ Cantarei. Ghi-togliéla-yza.

Cantar-se. Ginoreris A-cutoghéla. •

Cantiga. Cantilena <e. < • • Cuímba, Javul. -

Cantiga má. Cantio inbomsta. Cuímba Caiba. , >


K2
Cantiga boa. Cantio honesta. Cuímba Q\iiambót.
»Jiúíkh &qtQ
Canto da casa. Angulus, u HVSta iánsu.
Cao. Canis, is. Imbua, Jimbua.
Cáo de caca.
o Canis venàticus. Imbua iá utóníba. '<
Capa. Pa/lium, i. Capote , 'ou , Ntarigá
pala cuzuáta.Issúeç'*,
Capa, cscusa , ou en- Pratextus, us. Ritáta, Uyza né ritáta.
gano.

Capacidade. Capacitas, dtis.' ' Quiliíngi , ou f Õéii?-


ríffua.
Capacitar. Suadeo, es. febclíilií! >
Múca Culòngnessa ,-ou,
1éf\ .I • , . 1
:
Culonghéssa aquá.
j
•L V ii Ca-
158 CA CA CA
Capada cousa. Castraius, a, um. Químa Quiocapále.
Capado animaL Animal castratum. Q^uiáma, 0», Chiáma
iá capdlu.
Capador. Emasculotor, oris. Múca Cucapalíssa, ou,
Múca Cussáia.
Capadura. Castraiio, ouis. Ocncapála , , Ocus-
sáia.
Capão. B Ca pus, i. Gíu, ou , Corumbólu
iá capálu.
Capar. Castro, Cucapála, o«,Cussáia.
( Capo. Nghi-capála, ou, Nghi-
ssáia.
i Capei. Ghi-a-capaléle.
L Caparei. Ghi-capála-yza.
Capar-se, Emasculor, ar/s. A-cucapála, ou, Acus-
saia.
' • r.tWiL.")
Capaz cousa. Capax} acis. Químa Quia quilúngij
.usnsi £;<>'].[
Químa Qiiiatd-
no.
Capella. Sacellum, i. Calatóriu riá Ngaléja.
Capella Mór. Adytum maius. Calatóriu caquinéne.
. Capelio. Capitium, ii. Ciiapé, Chapé riá Put-
tu , Chape riá Maté*
ba.
Capitão. Dux, rÂr. Capiráncu , ou , Q»i-
íámba.
Capitulada cousa. firmata fícilere Químa Quioámbe,mué- J
.Isupc sitiaria! ; ) scripto. ne amussonéca bu
Mucánda.

-f.D :: V Ca-
CA CA CA
\
Capitular. Gvulhioncs . faderis Zujustála Cuámba. •
scribere.

Capote. Penula mulionia. Capote, t?:/3 Ntánga.

Capricho. Pertinácia, £- Gingínda , ou, Tema


riá Múttu;

Caprichoso. Pcrtinàx, acis. Ocutemála , ou , Mucá


Ngingínda.

Capuz. Cuculio f>u/lus. Calapúza.


Cara. Fácies, ei. Pólu, Jipòlu.
Cara de morto. Pallida fácies. Pólu guá Múttu UáfFu.
Caracol. Limax, acis. Qujh'óle, Ih'óle, ou,
Zímbu rióchi;" '
.ob
Cara cousa. Caras, a, um. Químa quiacálu.
• < oj:-> , OJHJ )
Caraça. Magnus vultus. Pólu iá ienéne.
Caramello, ; & Glacies;3 ei. . <Y. Ménha Macutalaléssa'./'
Caranguejo. Câncer, ri. Hllà, Jih'ála.
drbunculo, pedra pre- Apyrotus, /. Ritári íambót, Matárí
ciosa. v;,\\rU\w Mainbór. ■
Cárcere. Carcer, eris. Riléngue, ou, Cuiquíca.
Carcereira Custor carceris. Múca Cuiauíca , ou ,•
Quilangrilu riá Cui-
quíca.
Carda. Pecten, inis. Pendu, Jipéndu.
Cardeal. . ;)
Cardinali} \ is. Cardea'1 , ou , Mona
■ guá Papa.
.UJHU -i;!"! IX: !M I
Carecer. Carco, í\t. Cumessena.

Ca-
160 C A> CA CA
tr Cai-èco. i . ' •> . • • • Nghi-messéna.
J Careci. Ghi-a-messenéne.
. Carecerei. Ghi-messéna-yza.
Carecendo. Carens, èritis. Qiiinghi-messéna.
Carecida cousa. Cassus, a, um. Qníma Quiamessene.
Careiro. ' Difficilis venditor. Múca Cussumòíssa ca-
iu.
Carestia. . Penúria, <?. Cucámba, ou , Tem-
po riá Nzála.
Carga. I Ónus, «•//. Quimbámba, Imbámba.
Cargõ} id[eh, cuida-1 Cura, <e. Muffúnii , Affiinu ua-
do. misséna Quilúngi.
Cargo, ou encargo de | Ónus conscientia. Quimbámba, ou, Cá-
consciência. lugu iá Muénhu.
Caridade. Cbaritas, atis. H'énda , Ndúnghi riá
Mucc'íma.
Carmezim, côr. Conchylium, //. Qujma gúa Cussúca.
A -
Carmezim vestido. Vestis concbyliata. Jibáõ quiá Cussdca ,
ou , Quizuáçu quiá
Cussúca.
CamadQra. Carnis' temperàmen- Ocucussúca ria Sfucú-
tum. tu.
Carnagem fazer. Cades susçilare. Ocugíba Attu avúlu.
Carnal homem, id est, | Venereus homo. Riála iá Ndumbu/c'i
sensual.
amugiríla quiriéncco
Quitúxi riá cliítu.
Carnal cousa. Carneus, a, um. Químa Quiá chítu.

Car-
CA CA CA 161
Carnalidade. Luxuria, <t. UndumbuiVi , ou,
táxi.
Carnalmente. Libidifjose. QuiandumbuiVi Quiné-
nc.
.oLl:í r>: f,J
Carne. Caro, nis. Chítu.

Carne morta. Caro mortua. Chítu iáffu. .


Carne viva. Caro vivens. Chítu iá Muénliu.
Carneiro. A)-iesMis. H'òmbo iá.JSTbúri.
Carneiro castrado. Petro, oitis. Nbúri io capálé.
Carniceira cousa. Cru delis, et./?. Químa Quiajingóma ,
ou, Quiffumbe.
.F>!
Carniceria. Carnarium, //. : Chítu javúl.
Carniceiro. r' • •
Lamus, //. Múca Cuji&íssa' Oji-
Ji'ómbo.: .. , .
Carnosidade. Carpulétitia, <e. Múca Cundtta, ou. , 0-
cunétta.
. ; • .O
Carnuda cousa. Camosus , * , «;>/. Químa Quiacunétta, ou,
Quiasále riá Chítu.
Caro. Magno preíio. Çálo jávuL.' jjiJ
Caroço de fruta. Os, OSSÍS. Téndu iá fulútta , ou,
Téntu já fuiútta.
Càrpinteria. Ars ligtiaríã. MúfFunu, quiáCalpin-
télu.
Carpinteiro.
f «•. ; ' X t.'í ?àb 'er lignaríus. ' Calpmtélu , Jicalpliuc-'
ialàop lu.
Çarmr. Pioro, as. •Curíla, curíla ne Ma-
Vl
t * < i. chóssi.
Carpir-se. Comas dilaniare. Jindéba jássafúca.

Car-
f«5í CA. CA) CA
Carpida' cousa. Deplorai as, a, um. Químa Quiacuríle.

Carranca. Torvus vultus. Nzúna, Jinzúna, «j»,


Lúma co Mucc'íma.
.c:i
Carrancudo. Fvltuosus, a, um. M.úca Nzúna, o//, Mú-
.ujiii: •lvc ca Lúma. )

Carrapato. Redivius, ti. Quih'úba, Ih'úba.

Carrasco. Qufsquilium, ti: Múca Cujibíssa Attu.

Carregada cousa. Onustus, a, um. Químa Qiiia longhéle.

Carrcgadàtneme. Moleste. Quiá culonghéle muéne.

Carregar. Onero, Culonghék, ou , GuamJ


.'JÓ.'; . - •. Í L-) . V V> háta,<w, Cuabequd-
IJ j « *a'
(Nga-Ionghéla.
| ^1rrcs°-
< Carreguei. • Ghi-a-longliélele.

v Carregarei. Ghi-longhéla-yza.

Carregar-se. Oneror, ar is. A-culónghéla, ou, A-


cuambáta , ou, Acua-
bcquóla.

Carregado bem. Plurimitm oneratus. Amulonghéla Q'uianv


bót, ou , Amubequé-
.ivas f •,.(
5,*a la q'uiambÒt.

Carreira. Cursus} us. Oculénga , ou, Opám*


bu.

Carretar , vià. acarre- Cuambáta , ou, Culun-


tar. •- gliéla, ou , Cuabe-
quéla.

Carreteiro. Vector, om. Múca Cuambátessa ,ou,


Culungaléssa , §u ,
8.1! Cuabcqueléssa. ;

- Car-
CA CA CA 163
Carreto. Vec! ura, a. Muamba, 0*, Mot<ít-
te, ou , Quimbámba.

i Carro. Vehiculum , i. Ricáru já jingómbi.

í_ Carruagem. Curn/s, //x. Caluágem.


Carta. Epistola, Mucánda, Micánda. 7
Carta de seguro. Littera securitatis. Micánda guá chigúlu.

Cartas de jogar. Charta lusor 'i£. Micánda cuájócu, ou,


# riá Cutonóca.

H J »Cartear-se. Mutuis litteris uti. Acusson&a Micánda


Múttu ne Múttu.

Carvão. Carbo, onis. Macála, Acála.


Carvoeiro. Carbouarius, //. Múca cubanquéssa Ma-
/ cála.
Casa. , ///;». Mónsu, ou, Cubata.
Casa de sobrado. Cwuacu/um, /. Mónsu guá sabalálu.
Casa de ladrilho. Domus lateribus stra- Mónsu cuá Jindóbi.
ta.
Casa de palha. Casa, <e. Mónsu riá Quiáncu.
Casa de barro. Domus ex creta coti- Mónsu guá Mutótu'.,
1
j structà. ió cómbi.
Casada. Uxor, Mug'áttu Ricása , ou,
Mucági riá Ri bata.
Casada cousa. Conjugatus, *, Qiiíma Qiiiaricásá.
Casado. Mari tus, i. Riála ricása, ou. Mu?
númi.
Í Casado de pouco. Neogamusyi. Amucasála Quintaóla»
•.. i» D ou, Ricása ióbi.
11
) H...
X Ca-
i<$4 CA CA CA"'
Casado huma só vez. Monogamus y i. Ricasála In múchi q'ui-
ávu.
Casado duas vezes. Bigamus, Ricasála lu iári ,
Amutámbula Miei-
gi maiári.
Casal. Fundus j i. Dote, 0#, Ima cuá of-
funa.
Casamenteira. Vromnestria, Quilúmba Uegíle Bégi,
<
Upodéla cucasála.
Casamenteiro. Conjugalis intemun- Múca cuambaréssa Mu.
tius. cúnc'i pá!a coajustá-
la ocasaleló.
Casamento. Conjugium, //. Ocása , Quis tia muénc
riá Cucasaleló.
Casar-se o homem. Ducere uxorem. Acucasála o Riála.
Casar-se a mulher. Nubo, />. Acucasála o Mug'áttu,
f ; ,• r |
Casar. Matrimonium cohtra- Cucasála , ou, Cutám-
here. bula Mucági.
r Caso. Nghi-casála.
i Casei, Ghi-a-casaléle.
i Casarei. ........... Ghi-casála-yza.
Casar-se. «5V nuptui aHcui dare. A-cucasála , ou , Acu-
támbula Mucági.
Casca. Cirium, //. Qiiiiáncu , Iancu . o»%
Quíba, Iba.
Casquinha. Corticula y a. Ca-iáncu, ou. Ca-Quí-!
ba caféli.
Caseira eousg. Domes ti cus, Químa Quiá Mónsu, |
ou, quiamánsu.

O
CA CA CA
Caso, id est, aconte- Casus, us. Cásu , ou , Ocontecélà.
cimento.

Casaca. EpitogimH, ii. Jibáó , ou , Quízuátu


riá Mucútu.

Casta cousa. Castus, a, um. Químa Quiahínde o


Quigíllà riá Ngánna
Záuiòi, Ougítu.

Castamente. Castè. Quiolúncle o Mucútu


quíae , ou , Ugitu
quíae.

Castanha. Ca st ama, a. Castanha, Jicastánha.

Castello. Arx, eis. Bónghi, Jibónghi.

Castiçal. Candelabrum, i. Catizála, Jicatizála.

Castidade. Castitas, atis. Ugítu rié Muénhu guet-


tu.

Castigada cousa. Castiga tus, a, »>«. Químa Quiamuubéte


q'uiávu.

Castigador. Punitor, íjt/j". Múca Cubetéssa.


Castigar. Castigo, <7/. Cubéta, pála culónga.
f Castigo. Ngu-bétu.
< Castiguei. Ghi-a-betélc.
I Castigarei. Ghi-béta-yza.
Castigar-sc. Punior, er is. A-cubéta, ou, Aculón-
ga.
Castigo. Supplicium, //. Ocubéta , ou y Oculón-
g3-
Castrar, vi d. capar. Cucapála, ou, Cussáia.
Catalogo. Catalogus, /. Lólu, Jilólu.

X ii Ca-
*66 CA CA CA
Catarro. Catarrbus, /. Quichínda , IcJiínda ;
Coh'óna*
Catecismo, Catecbesis, is. Mábu guá Zámbi Ocu-
ginbulúlo.
Catecumeno, Catcchumenus, /. Múttu Ocurilónga má-
bu pála cúria Ornún-
ga Zámbi.
Catequizar. Chriitianis praceptis Múca Culonghéssa 0-
insthucre. sziábu iá Zámbi.
f Catequizo, Nga-lònga Mábu.
v Catequizei. Ghi-a-longhéle Mábu.
(. Catequizarei. Ghi-lónga-yza O mábu.
Qtequizar-se. Doctrha Christiana A-culónga Mábu iá
instrui. Zámbi.
Captiva cousa. Captivus, Químa Qiiiá Ubíca , ou,
Quiocáie Ubíca.
Captiva, ou escrara. Cerva, a. Mubíca Mug'áttu.
Captivar. Captivo, tfj\ Cubánca Ubíca , ou,
Cunhána A bica.
( Captivo. . *. . • *. «••• . . Nga-bánca Ubíca.
< Captivei. Ghi-a-banquéle Ubíca;
^ Captivarei. Ghi-bánca Ubíca.
Captivar-se. in captivitatem da- A-cubánca Ubíca.
re.

CaptivadQ. Captivatus, tf, «w. Amubáuca Ubíca.


Captivo, ou escravo. Servus, /. Mubíca, Abíca.
• • • • . *••••
Catholica cousa. Catbolicus3 tf, //;;/. Químa Quiá católica.


'

CÁ CA CA 167
Catliolicâmcnte. Catholice. Quiá católica muéne.

Catorze vezes. Ottatuordecies. Cúnhi ne Uguána iá


muvímba.

Catorze. Quatuordccim. Cúnhi ne Guána.

Cathcdral Igreja. Ecclesia cathedralis. Mátrici, Ngaléja iá ie-


néne.

Cava. Fossa, <e. Ricúngu , Macúngu ,


ou , Quinséndu.

Cavada cousa. Fossus ■, a, um. Químa Quiamucdnde


q'uiávu.

Cavador. Fossor 3 oris. Múca Cucandéssa bó-


chi.

Cavadura. Fossio, otiis. Ocucánda.

Cavalieiro. Eques, itis. Mundéle guá Caválo,


ou , Múttu úia cu
Caválo.

Cavalla Equus, i. Caválo, Jicaválo.

Cavallo marinho. Hippopoíamus} i. Caválo riá Ménha úià


mu Massánga.

Cavar. ! odio y is. Cucánda bóchi.


Cavo. Nghi-cánda.
- Cavei. Ghi-a-candéle.
^ Cavarei. Ghi-cánda-yza.
T r\
Cavar-se.' Fodior, ir is. A-cucánda bóchi.
Caveira. Calvaria, a. Gali'òllo g'<5nho , ri4
Múttu uáffii.
Caverna. Specits, us. Ricúngu guá iinéne.

V.D Cai*-
168 CA CA CA
Causa. Causa, <2. Causa, Baté, ou,
Cambéxi.

Causador. Auctor, ar/s. Múca Cussomboléssa,


, Culebulcssa.
Causar. Ejjicio, is. Cubánca, ou, Cussom-
bóla , ou , Culébula.
f Causo. Nga-bánca.
< Causei. Glii-a*banquélc.
I Causarei. Glii-bánca-yza.
Causando. Efficiens, ít/Z/V. Quinghi-bánca.
Cautela. Cautio, tw/j. Ocussuequdla j , O-
cuáta quilúngi.
Cautamente. Cautè. Quiá cussueqiiéle miié*
nc, ou, Quiá-quilún-
gi muéne.
Cautelosa cousa. Cautus , *, Químa Quiá cussuc-
quéle.
Cautério. Cauterium, ii. Fónte, ou, Chíma ria
Mucútu.
Cauterisada cousa. Cauteriatus, <7, uttt* Químa Quiotubúlc q'ui-
ávu.
Cauterisar. Uro 3 is. Cussumfca , ou, Cutu-
búla o Quingímbo.

CL CL CL

Clamar. Clamo, ai-. Curicóla, ou , Cuchá-


na ne ngusu ou
Cuailúca.

Cia-
CL cl; CL 167
Cláma Nghi-ricóla.

Clamei. Glii-a-ricòla.

Clamarei.' hi-ricòla-yza.

Clamando. C. amans, antis. Suinghi-ricóla, , no


curicóla.

Clamar com força. Vehementer clamare. Curicóla ne Ngúsu.

Clamor. Clamor, oris. Ocuricóla , ou, Ocu-


chána, «?*, Oriiaiiúca.
Clara de ovo. Albumett, inis. Clála guá Riáqui.

Clara cousa. Ciarus, a , um. Químa Quiazéle , ou,


Químa Quiacutagí-
rna.
Claramente. Clare. Quiá cuzéle muéne, ou ,•
Quiacutagíma mué-
ne.
Clareza. Claritas, atis. Ocuzéla , ou, Ocutagí-
« ■'' - ma, ou-, Ocutanní-'
nha.
Claridade. Splenclor, «r/í. Ocuzéla.
Clarim. Tuba clariqr. Químa Quiocliíque
q'uiambót.
Classe. "Jassis, Àf. Scóla , ou, Mónsu guá
Culónga.
Claviculario, ofikio; Claviger, ri. Muffunu cui Jingan-
gúla.
Claustral cousa. Clausus, ^ .Químa Quiocále mu
Convéntu.
Claustro virginal. Ugítu guá Quitómba.

Cio-
170 CL CL CL
Clemência. Lenitas, aíis. I ÍIMnda , H'énda guá
CJiiári.

Clemente. Clemens, cniis. Múca Chiári , Ndún-


glii riá Mucc'íma.

Clérigo de Missa. Sacerdosotis. Ngánga riá MíSsa.

Clerizia. Clcricatus, us. Ojingánga.

Clima. Clima, atis. Utalálu, Jitalálu.

Clima de Angola. Clima Angolense. Utalálu riá Ngóla.

CO CO CO

Coada cousa. Colatus , a, um. Químa Quioquénsa.

Coadura. Colatio, dwÀr. Ocuquénsa.

Coalhada. Coagulatus, a, //;«. Ocuamucuáta Mavún-


su, 0//, Amutucúta.

Coalhamento. Coagulatio, ohis. Ocuacuáta Mavúnsu ,


w, Ocutucúta.

Coalhar. Coagulo, <7J*. Cuacuáta ne Mavúnsu j


ou , Cutucúta.

Coalhar-se. Concresco , /V. Acuacuáta ne Mavún-


su, ou > Acutucúta.

Coalho. Coagulum, Mavúnsu, Avúnsu.

Coar. Cf/t», tf/. Cuquénsa.

Coarctar. Coarcto} as. Cungingíla , ou , Cu-


chingíca, ou, Cucá-
ma.

Coar-
CO CO CO 171
/ Coarcto. Nghi-Jingínda. ')

■< Coarctei. Ghi-a-Jingíndç. - .)

^ Coarctarei. Ghi-Jingínda-yza.

Coarctar-se". Se coarctare. A-cugingínda Mu ene


áe.

Coberta cousa. Tectus , a, i/m. Químa Quiavuinghíne


q'uiávu.

Coberta, ou cobertor. Lodix, icjs, . Ocuuvinghína ou ,


Ntánga pála cuvun-
ghína 110 cuséca.

Cobertamente. Tectè. Quia-cuuvinghína mué-


\ \ '■ , IívJA ne.
Cobiça. Cupiditas, ttt is. Lu inibi, ou, Ocucuá-
ta Anc'i.
Cobiçar. Cupio, is. Cucúata Luímbi , óu y
Jánc'i.
Cobiço. Nglii-cuáta Luímbi.
Cobicei. Ghi-a-cuatéle Luímbi.
Cobiçarei. GJii-cuáta-yza oluímbi.
Cobiçar-se. , Cupior 3 ir is. A-cucuáta luímbi, ou ,
UlVO;(J
UJli Anc'i.
Cobiçosa cousa. Avidus 3 a, um. Químa Quiocuáte luím-
bi.
IJO
Cobiçosamente. Avidè. Quiacucuáta luímbi
mucne.
Cobra. Angu is, 'is. Nhòca, Jinhóca.
Cobra de agua. tíydrus, Nhóca riá MenJia.

Co-
171 CO CO CO
Cobrada cousa. Recupera tus, a , um. QuímaQuianiuCobelále.
Cobrança. Recupera tio, onis. Ocobelála ma Macón-
co, ou, Macóngo.
Cobrar. Recupero, as. Cucobelála co Macón-
co.
r Cobro. Nga-cobélala.
1 Cobrei. Ghi-a-cobelaléle.
I Cobrarei. Ghi-cobelála-yzã.
Cobrar-se. Rccuperor, ar is. À-cucobelála xá Ma-
cónco.
Cobrar alento. Revivisco, is. Cucuáta Ngúsu , ou,
CutámbuTa Ngúsu.
Cobre. JEs, ar is. Cóbiri.
Cobrir, Operio, is. Cuuvinghína.
j Cubro. Nghi-vinghína.
< Cobri. Ghi-a-vinghiníne.
I Cobrirei. Ghi-vinghína-yza.
Cobrir-se. Opèrior, ir is. ' A-cuuvinghína.
Coça , iã est, panca- Lumbifragium, ti. Quibétu, Ibétu ria' cu-
das. buríca o Miióngo.
Coçador. Fricans, atuis, Múca Cucuása o flfo*
cútu uáe.
Coçar, Frico, Í7J-. Cucuása.

j Coço. Nglii-cuása.
< Cocei. Ghi-a-cuáse.
A- Coçarei. Ghi-cuása-yza.

" y Co<
CO CO CO 173
Cojar-sc. Fricor, ar is. A-cucuása o Mucútu
uáe.

Coche. RJjeda, a. Caluágc , Ima já Attu


Mundéie, ou, Min»
délc.

Cocheiro. Auriga, <t. Múca Cuturaíssa Ma-


cabúla.

CoeJlio. Cuniçulus, i. Tucabúiu.

Coentro. Coriandrum, /. Guéndulu.

Cogula dc frade. 'Tutiica monachalis. Abítu, Jábitu, Quizuá-»


tu riá Ngánga.

Cogumellos. Fungi, orum. Guiugúia, Jiguiugúia.

Cohabitaçao. Cohabitatio, 0///V. Sensála, Jiscnsála, Cu-


cála Quiríri quimó-
chi Ca-iáchi.
Cohabitador. Cobabitator, oris. Múcachi, Aguáchi.
Coifa. Capillare, is. Cabiínca , Jicabúnca j
pala cuzuáta Mútuc.
Coifiiihá. Mitella, Ricófa , ou, Cabúnca
caféli.
Coirama. Cor/tf, /V/w. Quíba, ou, Iba javúL
Coitada cousa. Miser, a, »>//, Ngariáma, ou, Químa
Ngariáma.
Coitadamcnte. Miscrè. Quiangaliâma muénc.
Coitadinha cousa. Missellus, um. • "
Cag'áttu ngaliáma.
Coito. Asylum, /. Quir/ri, ou, Birna ri4
cussuáma.

Y ii Co
174 CO CO CO
Colar, ou manteo. Collare, is. Galavátta , Químa ríi
cubáca mu Issúcc'i,
ou, mu Chíngu.
Colar de ouro. Monile, is. Culdao riá XJIu , pala
cuzuáta o Chíngu.
Colelia. Culcitra Iudica. vSaliíssa guá retrós.
Colchão. Culcitra lauea. Ricolchao.
Cólera. Bi lis, is. Chijínda , ou , Quin-
gínda, ou, Ngínta.
Colérica cousa. Bilosus, a, um. Químa Qiiiajingínda,
Ou, Quiangíma.
Colheita, Collectus , us. Ocubongolóla Ima riá
Cúria.
Colher. Cochlear, ar is. Ngútu, Jingútu.

Colherada. Cocbleare plenum. Ngútu quiesála quii


Cúria.
Colhcrátf.
4
Tudicula y a. Ngútu iaicnéne.
# J:/
Colherinha. Parvum cocbleare. Cangútu cafeli.
Colher. Earpo, is. Cubongolóla, ou, Cu-
bónga.
■: - . v..j .
Colhida cousa. Collectus y a, um. Químa Quiobongolóle.
Colhimento. Collectio 3 onis. Ocubongolóla, ou} Ow
f t bónga.

Cólica. Cólica, <?. Oh*áchi riá Rivúmbu,


?t : owy rú Mila.
Colmo. Culmus, i. Quiesála ne mútucv
CO CO 175
CO
Collo, tomar ao collo. Vhnt, artím, iri uhms Cliíngo , Cucuára cu
acciperc. Cliíngo, , cu Muí-
nu.

Collocaçnò. Collocatio, onis. Dcuboquéssa, <?//, Ocu-


báca mu quiríri.

Collocada cousa. Collocatus, a , um. ^uíma Quioboquéssa.

Coliocar. Colloco, as.' Cuboquéssa , , Cubá-


ca mu bándu.

| Coliocò. Nghi-boqucssa.

J Colloquei. Ghi-a-boquessélè.' '

I Collocarei. Ghi-boquessa-vza.

Collocar-se. Collocor , ar is.- • • A-cuboque-ssa, ou, Acu-


,, . — -|! r. •- bdca mu bándu.

Collcquio. Colloquium 3 ii. Oselámao , Ocúta Se-


lámão.

Colorida cousa. Color at us, tf, «w. Químa Quiotéque.

Colorir. Coloro, <7/. Cutéca.

• r Coloro. Ngu-téca.

J Colori, Ghi-a-téque.

í. Colorirei. Ghi-tcca-yza.

Colorir-se. Colorar, *rÀr. A-cutéca.


,■ . * * **'
Colonsia. Coloraus, Múca Cutequessa.

Columna. Columna? <e. Culúna, Ritári amucá-


lacála.
. r*. . . , '
Com. Cum. Ne, ne ngúnc'i.

Commácire". Commàtèr\ tris'. Cummazínha, Mamg-


múnga.

•©:> Com-
i76 CO CO CO
Gpmmadrinha, ou do- MusteUa, a. Ribéngo iá icnéne.
ninha.

Comarca. Territorium, ii. Ichi , Oclii riá Múttií


iacutumissa.
Combate. Conf.ictio, onis. Ocubánga , 6» , Ita,
ou, Oculúa.
Comba:edor. Oppugnator, oris. Múca Cubanghcs$a. ou
Múca Culua.
Combater, Qppugno, Cubánga, ou, Cuiúa.
r Combato. Nghi-bánga.
< Combati. Ghi-a-banghéle,
Combaterei. • ••»■••••••» Ghi-bánga yza.
Combater-se. Oppugnor, ar is. A-cubánga, ou, Acu-
lua.
Combinar. Confero, rs. Cussoquéla , ou , Cu-
rifFangána.
Comboio. Conductio cibariorum. Ma Navio mavúl.
Começada cousa. Inctptus, <7, //;«. Químa Quiamat<5ca,
ou, Químa Quiorián-
gue.
Comcçador. bic<eptor, oris. Múca Cumatequtíssa ,
ou, Qiiiriángue.
Começar. Jncipio, Âr. Cumatéca, ou, Curiali*
gue.
f Começo. Nghi-mat<5ca.
< Comecei. Ghi-a-matequéle.
L Começarei. GJii-matéca-yza.

i
a! Co-
CO CO CO 177
Comecar-sc. Incipior, eris. Acumatéca, «w, Acu-
riángue.

Começor hútium, //. Ocumatéca, ou, Ocu-


riángue.

Comedia. Comedia, Opala , Químa riá Co-


léla.

Commemoraçao. CoWineihoyatio, m/j. Ocuchinganéca> ou , O-


cubánza.

Comer. .EV/o, /V. Cúria, Ima riá Cúria.

í Comó. Nghí-ria.
< Comi. Ghi-a-ríle.
^ Comerei. Ghi-ría-yza.
Comer-sc. Manducor, rfr/x. A-cúria.
>
Comida. Cr bus y u Ocúria , Químa riá Cú-
i • «
I ria.
Comeres. EpuU, rfr/rw. Macúria , Ima já Cú-
ria.
Commercio. "ommerciuyn, /V. Ocutaguénc'i, ou, Ocu-
bánca negócio.
Commercinr. Commercium babere. Curaguénc,i , ou, Cu-
ba nca negócio.
Comestível cousa. Hdulis, et /r. Químa Quiá cúria.
Comestíveis. Cibaria, orum. Macúria , Ima já Cú-
ria.
Commeta. Cometes, Tettémbuca, Jitettem-s
búca.
Commettcdor de deli- Nocensy entis. Múca Cutéssa Quitú-
cto. chi.

Com-
I78 CO CO CO
Commetter delicto. CommiitQ, is. Cú:a Quitúçhi.

Commetter. Remitto, is. Cutumbíca , ou, Cubá-


na ricénsa.

Commctto. Ngu-tumbíca.

Corametti. Ghi-a-tumbiquíle..

L Commetterci. Ghi-tumbíca-yza.

Commcttcr-sc. Remittor, eris. A-cutumbíca , ou , Acu-


bána ricénsa.

Commettimento. Patratio, onis. Ocúta Quitúçhi.

Comichão. PrurigOy inis. Ocuchichíma , H'áchi


riá Jih'ána.

Comida coiisa. Còmesus, a, um. Químa Quiámuríle.

Comigo. Mecum. Némi, ou, Ne Emmi,

Comilão. Come do, onis. Lalúvi, Jilalúvi, out


Múca Cuánda.

Comilã cousa. Edax, rfaV. Químa Quialalúvi.

Çommissão. Dekgatio, onis. Ocutumbíca.

Commissario. Dclegatus, i. Quiotumbíca, ou, Po-


cladóro.

Como. Ut. Inhí, ou, Ula, ou, Aba


\
Como assim? Ouid ita ? Baté, ou, Eneúque.

Como que. Perinde. Ac si. • Néné , ou, Ula eqiii,


ou, Inga equi.

Como se. y/c x/. Anga , ou, Inguéqui.

Commoda cousa. UhVÀr, et /*. Químa Q^uiaguába, ou,


Químa Quiacumué-
na.

Com-
CO CO CO 179
Commodamcnte. Commodè. Quiaguába quihéne,
Quicumuéne muéne.

Com mod idade. Commoditas, atis. Ocumuéna sáie.

Commodo. Utilitas, atis. O Proveito Ocumuéna.

Compadccer-se. Misereor, eris. Cucuáta H'ónda , ou,


Acumuchibíssa.

Compadeço-me. Em mi Nghi-cuáta-
h'énda.

Compadeci-me. Em mi Ghi-a-cuatéle-
h'énda.

Compadecer-me-hei. Emmi sempére .Ghi-


cuáta-ya-h'éuda. ;

Compadecendo-se. Misertus, a, um. Muéne Quínghi-cuáta-


h'éndai ou. No Cu*
muchibíssa.

Compaixão, Commiseratio, bftis. O H'énda, ou , Ocu-


C *•" l ' ! muchibíssa. v ■ >

Compadre. Compotcr, tris. Compatér, ou, Táta-


Múnga. .

Companheira. Comes, iíis. Múttufúnu , ou , Mat-


► i ' ' ''| * l{±Oíííllf I .*. > s X\\ Sttts'í* •. '„ tafuma,o«, Ricám-
ba iá Mug'áttu.

Companheiro. Soeius, iu Múrtufúnu, ou, Mat-


tafúmu , ou, Ricám-
ba iá Riála.
• • t 4 • «« • 0 % •O 1 /
Companhia. Societas, *///. Macámba mavúl.
Companhia deliomens. Soe/elas hominum. Macámba ma Mála.
• * • • • » #
Companhia de meninos. Societas puerorum. Macámba ma Anandén-
ghi. ■

i Z Com-
180 CO CO CO
Companhia de solda- Cohors, ortis. Maeámba ma Jisolári.
dos.

Comparação. Comparatio 3 ohis. QuifFíca, o:/, Quisso


quélc , ou , Ocurif-
fangána.

Comparar. Comparo, as. CufFíca , , Cussoqué-


la , , CurifFangá-
na.

( Comparo. Nghi-ffica.

< Comparei. Ghi-a-fHque.

I .Compararei, GliiríHca-yza.

Comparar^se. Comparór, aris. A-cuffíca , ou , Acunt


fangána,

Compassada cousa. Dimensus, a, Qiiíma Quiomedíla,


o», Químa Quianiu*
sónga.
-i\'i j t (
Compassar. Dimetior, íris. Cutámbula midíla, ou,
Cusónga.
' ' c
Compasso. Circinus 3 /. Midíla , ou , Qiiíma rií
Cusónga. . , . ;
:
. . '
Compatriota., « Conterraneus > et. Mucáchi i móchi, A*
guáclii avúl.

Compellir. Compello, /V. Cugigíla,, ou, Cunjp


*;í.\ ( <a - uni; .1 gíla.

f Compello. Nghi-gingíla.
■< Compclli. Ghi-a-gingílc.
• i,' ÁWV:'y •'
I Compeli irei. (jlu-gingila-yza.
J
. '* ■ -»i
Compcllir-se. Compe/lor, eris. A-cungingila.

... >
-u.jJ
CO CO CO i3i
i. Compendio. Epil o me, es. Quilengulúja.
#
• ••••••••• Culengulúla.
Compendiar , vid. ab-
ío- ■ breviar. /

Compensador. Compensai or, oris. Múca Cuffutéssa, ou,


Cussacriléssa.
1C-. r
Ocufíuta, ou Ocussa-
Compensaçao. (j)mpensatio, onis. y
críla.

Compensar. Compenso, as. Cufftua , , Cussa-


críla.

f Compenso. Nghi-ffúta,

Compensei. Ghi-a-ftute.

. (, Compensarei. Ghi-ffúta-yza.

Compensa r-se. Rcsarcior, ir is. A-cuffuta, ou, Acussa-


críla.

Competente cousa. Competens, eníis. Químa Quiacutenéna.


v,' Competentemente. Competenter. Quiacutenéna muéne.

Competencia. JEmulatio, onis. Ocuffundíla, ou, Luím«


ria bi.

Competidor. JEmulus, /. Múca Cufiundíla , ou


A- Múca Luímbi.

Competidor namorado. Riva lis, is. Múca Cufiundiléssa no


Cuzóla.
Competir. Competo, /V. CufFundíla.
r Compito. Nghi-fíundíla.
< Competi, Glii-a-fíundíle.
í Competirei. Ghi-ffundíla-yza.

2 ii Com-
i'8a CO CO CO
Competir-se. Certor, ar/s. A-cuíFundíla, d#, Acu-
bánga.
Compositor. Compositor, oris. Múca Cussoncquéssa §
Químa quiacúgia.
t
Compor. Compono, /V. Culuríca, ou, Cubánca
químa equi guegílc
mu quilúngi.
f Componlio. Nga-luríca.
< Compuz. Ghi-a-luríque.
t Comporei. Ghi-luríca-yza.
Compor-se. Componor, ov>. Muéne Aculuríca.
Compostura. Compositura, Amuluríca , ou , Ocu-
zuáta Mucútu.
Compra. Emptio, onis. Ocussúmba.
Comprada cousa. Emptus, * , Químa Qiiiossúmbe.
Comprador. Emptor, oris. Múca Cussúmba.
Comprar. , />. Cussúmba. -
' Compro. Nga-ssúmba.
Comprei. Ghi-a-ssumbíle.
Comprarei, Ghi-ssúmba-yza.
Comprar-se. Emor, w>. A-cussúmba.
r
Comprar caro. Magno onere. Cussúmba cáfo.
Comprar barato. Parvo pretio emere. Cussúmba baláto.
Comprar com dinheiro Vra senti pecunia eme- Cussúmba ne Jibúngu.
á vista. re. ... cu pólu ria MéssU.
Comprar fiado. Fide data emere. Cussúmba fiálo.

Conv
CO CO CO 183
Comprar para vender. Vromercor, aris. Cussú mba pá lã Cus-
sumbíssa rínqui.

Comprar de comer. Obsono, as. aissúmba guá Cúria.

Comprazer. ?omplaceo, es. Zucuabéssa, ou , Cuzo-


léssa.

j- Comprazo. Sghi-cuabéssa.

•< Comprazi. ohi-a-cuabesséle.

I Comprazerei. • • • Ghi-cuabéssa-yza.

Comprazer-se. Sibi obsecundare. A-cucuabéssa , ou , A-


cuzóla.

Comprazimento. Gratificatio, onis. Ocucuabéssa , ou , Ocu-


zóla.

Comprehendida cousa. Comprchensus, a, um. Quínia Quiamuiuvúa..

Comprchender. Comprehendo, is. Cuiuvúa , ou , Cubo-


quéssa.

< f Comprehendo. Nga-iuvúa..

ÍComprehendi. Glii-a-iuvúe.
Comprehenderei. Ghi-iuvúa-yza.
Comprehcndet-se. Comprehendor, eris. A-cuiuvúa, ou , Acu-
boquéssa.

Comprehensão. C.omprehcnsio, «w/V. Ocuiuvúa, ou, Ocubo-


quéssa.
Comprida cousa. Lmgus., a, //;//.. . Químa Quialébu , ou ,
Cualéve.

Compridamente. P/enè. Quialébu Quinéne.

Comprimento. Longitude j /»/V. Midíla quiá Calébu.

Com-
i8+ CO CO CO
Compriinenteira cousa'. Officicsus, a, um. Químa Quiaugítu, 0//,
OcutámbuJa Ugítu.

Comprimento, ou cor- Officium, //. Ocumencquéna neUgí-


tczia. tu.

Compromettida cousa. Compromissus, a, um. Químa Quia cumam-


belácc'hiu.

Compromettçr. Compromitto, is. Cuambelácç'hiti.


f Compromeito. Ngu-ambelácc'hiu.
< Comprometii. GJii-a-mbelácc'hiu.
I Compromcttcrei. • • •«••••••• GIii-amb^Iácc'hiu-yza.
Compromettcr-se. Compromittor, A-cuanibelácc'Jiiu. . ;
Comprometimento. Compromissio, «w/V. Ocuámbelácc'liiu.
Compungida cousa. Compunctus, <7, Químa Quiotungúta
► '/ - a íi ' ' Mucc'íma, ou, Quio-
cuátc Quitolólo.
Compungir.. Compungo, //.. Cutungúta Mucc'íma,
ou , Cucuáta Quito-
lólo.
Computação. lompuPatio, • onis. • • Ocutánca ima já Mi-
chínda.
Computada cousa. Computatus, a, Químa Quiamutánque.
Computar. Computo, Cutânea , Ima já Mi-
chínda.
Í Computo. Nghi-tánca.
^ Computei. Ghi-a-tanquéle.
I Computarei. Ghi-tánca-yza.
Computar-se. Numeror, ^r/V. A-cutánca, Michínda.

Com
CO CO CO 185-
Com razão. Mérito. Ne Quiri, ou, NeQui-
lúngi.

Comsigo. Secum. . . Ne eié , ou , Uáhi-ne


Una.

Com tanto que. Dummodo. Máschi, ou , Quiamé-


ne équi.

Comtigo. Teeum.
x * . . Nc eié muéne, ou, Nc-
ié.

Com tudo. Tamen. Máschi, ou, Encúque,


ou, Súca.
:: -
Commum cousa. Communis, et e. Químa Quiá ossolúlu,
ou, Rióssu.

Commummcntc. Communiter. Quiá ossolólu muéne.

Commungado. Cales ti cibo refeetus. Amu-támbulã o Mucii-


tu guá Nga'nna icttu
:SH'/ " ; ' i íj Jésu Chríssu.

Commungar. " Sa neta Eucharislia Cutámbula o Mucútu


mentem rejicere. riá Ngáijaa iéttu Jé-r
su Chríssu. '
rrp * * ^
' Commungo. Nghi-tambúla o Mucú-
tu riá Ngánna.
Communguei. Ghi-a-támbúle o Mucú-
tu.
i
^ Commungarei. Ghi-támbula-yza o Mu-
cútu.
Commú iigar-sc. Sane ta. Euebafistia À-curámbu!a o Mucú-
summu tu riá Ngánna.
Communhão. CommunicatifD, ottis. Ocutámbula o Mucútu.
Communicar. Communico, as. Cuzuéla nc Úomuquá.

D Com-
ite CO CO CO
Communidade. Communitas, atis. Quifiíchi Quiáttu, At-
tu acuécala comóchi.

Comvosco. Vobiscum. Ne énu , 0#, Nuecála


ne énu.

Commutação. Commutatio, ònis. OcutrocáJ» •, ou, Ocu-


bánca Tróco.

Commutada cousa. Commutatus, a, um. Químa Quiamutrocále.

Commutar. Commuto, as. Cutrocála , ou, Cubas-


ca Tróco.

r Commuto. Nghi-trocála.

< Commutei. Ghi-a-trocaléle.

LCommutarei. Ghi-trocála-yza.

Commutar-se. Coynmutor 3 ar is. Acutrocála, ou , Acu-


bánca Tróco.

Concava cousa. Cavus, , um. Químa Quiá ngonga-


mana.

Concavidade. Cavíma, Oquiangongamána.

Conceber. Concipio, /j. Cuimíta , ou, Cuimi-


china.

Concebo. Nghi-míta, ou, Nglii-


michína.

Concebi. Ghi-a-míte.

(. Conceberei. Ghi -míta-yza.

Conceber-se. Concipior, mV. A-cuimfta, ou, Acuinú*


china.
Conceber tendo já con- SuperfatOy as. Cuimíta rínqui no amu*
cebido. míta..

Con-
CO co ÇO 1B7
Concepção. Conceptio, o»is. . Ocuimíta , Ocui-
michína.
•ii. VcO >
Conceder. Concedo, is. Cubána.

ç Concedo. Nghi-bina.

< Concedi. Glii-a banéne.

) Concederei. Ghi-bána-yza.

Conceder-se. Conccdor, cr is. A-cubána.

Concedida cousa. Conccssus, a , um. Químa Quiottiubáne.

Conceriada cousa. Compositus, a, um. Químa Quioluríque, ou,


Quiazuhíca.

Conccrtador. Compositor, oris. Múca Culuriquéssa.


«••••«••••*
Concertar. v/píO , <7J\ Culuríca, ou , Curibo-
cóla, 'ou, Cuzulifca.

r Concerto. Kgu-Iuríca.

Concertei. Qhi-a-luríque.
,:>í
(. Concertarei. Ghi-luríca-yza.

Concertar-se. Aptor, *r/V. A-culuríca, Acuribocò-


la, Acuzuhíca.

Concerto. Compositio j onis. Ocussáncu , ou, Ocu^


justála.

Consciência. Conscientia, . Muénhu , ou, Mucc'í-


ma.

Concluída cousa. Cirfttoslis', tf, '»>)*. Quinta quiá cujân&saj,


ou y químa quiagu-
be.
Concluir. Coficluâo, />. Cutanéssa, ou, Cusuba.
•»J J
.i;d:nu.,; .a a;:

Aa Con-
18? CO CO CO
> Concluo. Ngu-tanéssa,
i
^ Conclui. Ghia-a-tenesséle.
I Concluirei. Ghi-tancssa-yza.

Concluir-se. Concludor, mV. A-cutanéssa, w, Acu-


-on h i súba.

Conclusão. Conclusio, w»j*. Ocutanéssa, ou, Subí-


lu.
Concordar,
• /• wL. ino.»* / KfTki! Concordo, Cútacána, ou, Cutón-
da , Cubatéssa, ou,
tv\«» ,01 J!O::;£>1 Cunumína.

r Concordo, Nghi-tònda.
■s Concordei. Gliia-a-tondále.

V Concordarei.' Ghitónda-yza".
Concordar-se. Concordar, aris. A-cutónda, Acunumí-
na, Acubátéssa.
Concordei Concôrsordis. ' Ritónda, Macónda.
Concordes todos. Coitscnliènlibus ' òmni- Matónda'Massolólu cO-
i*Í ". 1 biis. móchi.
Concõrdemente. Concorditer. Quiacutònda comóchi.
Concorrer. Cone urro, /x. Cussáncu , ou, Cuia o>
móchi.
I" Concorro. Nga-ssáncu.
< Concorri, Gh i-a-ssanquéle.
t Concorrerei. ...... Ghi-ssánca-yza.
Concorrendo. Concurrens, Quinghi-ssánca.
Concubina. PÍ"//?*, /V/j. Caválu qué , ou , Mu-
g^ttu iá ndúmbu.
,» -
•wQ Con-
CO CO CO iS?
Concupiscência. Cottcupisceçtia, <£. Oculumbúla , çg, Oit-
dumbuíci.

Concurrencia. Concursus, Ocussáncu , , Ocúia


comóchi.

Condescender, id esí , Indulgeo, f-f. Cubánca Vontade guá


fazer a vontade alheia. anghéne, ou , Cuzo-
lóla anghéne.

Condtninaçao. Damnatio, 00/x. Ocuculula, o» , OcU'


quéma. •

Condemnado. Damnatus, , //»/. Amuculúla, <w, Amu-


quéma.

Condemnar. Condemno, .aí. Cuculúla^wj Cuqué-


ma. . r -

^ Condem no. Nghi-culúla.

^ Condeninei. Ghi-a culúle.

( Condemnarei. •••• • • • - Ghi-cukíla-yzaao;

Condemnar-se. Dammr, tfr/x. A-cuculú!a, ou, Acu-


« » ^ quéma. ")

Condição. Condi tio, onis. Quigiríla , ou, Ndún-


'*• "rr ORru í>til ghi. ;
iuj
Condição natural. índoles, Âr. Ndúnghi guá Mucc'í-
V?\ Vt i v "* t ma , 0.7 , quiá Quiú-
chi.
.11!'
Condição ruim. Morositas, Quigiríla qn;a:'ba.
.1 ) , - V.-' . «
tondiscipula. Condiscípula, Camhariáe , ou, No-
bámbala-ae.
Condoer-sc. • •' l
Cmdoleó, es. Acuriqueichája, ou, A-
.ofiunscf-fi-líiO *•••••«•••• curíía.
Conduto, • • Obsotúum . . . Ghetólu, ti?,
bíc'i.
Aa ii Co-
iç,ò CO CO cO
Conego. Canonicus, /. Ngánga Cónigu.

Confederação. Fcedus, tfr/x. Ocubongolóla, Quifú-


r. -/ \ Ç .r.v chi ma Macámba.

Confederada cousa. Fcederatus, Qiiíma Quiamubongo-


lóla , Quiàmuecák
comóchi.

Confederador. Faderator, aw. Múca Cubongolóla.


-L-v . y,$ , >IW0 , ifctW , •' j ■ »Y #«4 1J i. - ,
Confederar, Fa'dero, as. Cubongolóla, Cuecála
comóchi.

/Confedero.. Nga-bongolóla.

Confederei, Ghi-a-bongolóle. ;

í Confederarei. Ghi-bongolóla-yza.

Confederar-se. Coirc tn fèdus. A-cubongolóIa, Acuo-


cála comóchi.

Confeitos de coentro. Coriandri .grana . x<7- JicufFéttò janguéntro.


ftfcrr* tecto,
-i' . vq . r.' ' *,:n /
Confeitos de herva do- Anisi grana sacharo Jicuffétto guá Máffii
tecta. QuiatogáTa.
-:ÇC" . o. >'■ ..
Conferencias. Collationes} onum. Máca ma Macóta pára
cumarabéla co Ima.

Conferida cousa. Collatus, a. um. Químa Quiamubánf


Guénhi, ou, Mufiií-
nu.
.roifji '
Conferir. Confero, rs. Cubána , Guénhi, ou j
•c Muffúnu.
r Confiro. Nghi-bána.
O
■< Conferi. Ghi-a-banéne.
A Conferirei. Ghi-bána-yza.
•t V. 1
■uv is Jí/. Coo-
CO CO CO Ipl

Conferir-se. Cónferor, tis. AcuMna Gucnhi, ou ,


Muffunu.

Confessada cousa. Conjessus, í , um. Químa Q^oiámlíe.'

Confessar. Gonfiteor, «7/í Curiculúla o Itúclii.

Confesso. Nghi-riculúla o Itú-


chi.

Confessei. Ghi-a-riculúle o Itú-


clii. "

Confessarei. Ghi-riculála-yza o Iíií-


chi.

Confessar-se. Peccata Sacerdoti dete- A-curiculúla o Itúchi


gere. cupólu riá Nganga.)

Confiada 'cousa. Confisus, »«/. Químa Qyiabucumúcai

Confiadamente. Audenter. Quiabucumúca muéne.

Confiança. Fiducia, Ocubucumika , * Ocu-


gingoloquéla.

Confiar. Confido, />. Cubucumuca , Cugin-


goloquéla. :. '}

f Confio. Nglii-bucumúca, NghL-


giugoloquéla.,:r ((,j

J Confiei. Ghi a-bucumiSca, Ghi-


a-gingoloquéla.'
Confiarei. Ghi-bucumúca-yzn,Ghi-
gi ngoloquéla-yza. ■

Confiar-se de alguém. Commiltere se alicui. À-cubucumúca , Acu-


gingoloquéla.

Confina Conjftija, iuni. . . . Nbámbi, Jibámbi. ;

Confirmação. , C<piproba(io y Quis- . Cuchicápa Ocutambi^-


ja, ou 3 ÓculóJa.
Con-
i)z co CO CO
Confirmada cousa. Confirmatus, a, um. Químa Qiiiacuchicána,
ou, Quialòle.
Confirmador. Confirmator, oris. Múca Cuchicáncssa.

Confirmar. Confirmo, as. Cucliicána, ou, CulóJa,


ç Confirmo. Nga-cliicána.
< Confirmei. Ghia-chicanéne.
I Confirmarei. Ghi-chicána-yza.
Confirmar-sc. Confirmor, ar/s. A-cuchicána, ou , A-
culóla.
Coníiscaçao. Confisca tio, onis. Ocubúnda.
Confiscada cousa. Cmfiscatus, a, Químa Quicbúnde.
Confiscar. Confisco, as. Cubúnda , ou, Cucarúlí
ima riá Cuffúna.
Con6scador. Proscriptor, oris. Múca C ubundéssa.
Confissão. Confessio, onis. Curicuhila cud Itúxi òs-
su.
Conflicto. Conjlictus, us. Nvúnda, Jrnvúnda, ou,
-(.fá , .. Baia, Jibúia.
Conformada cousa. Conformatus, a , um. Químa Quiocubanquc
Vontade guá aquá.
Conformado. Conformatio, onis. Octibánca Vontade
Ocucuabéssa aquá.
Conformar. Conformo, as. Cuciiabésfa sqiiá, Cue-
cá!a comócJii.
f Conformo. Nghi-cuabúsra.
J Conformei. Ghi-a-cuabesséle.
\ Conformarei. • •'*• . • . . . Ghi-cuabésca-yza.
Con-
cò " CO CO 193
Conformar-se. federe, assentiri. Acucuabássa , Acuccála*
comòchi.

Conforme no animo. Unanimis, et me. Comòclii cu Muénhu,


0#, cu Mucc'íma.

Conforme. Juxtaí Cuecála , , Quónda.

Conformidade. Consensus, us. Quiá comóchi, 0», O-


cuandála.

Confortada cousa. Recreatus, <7, um. Qiiíma Quiacuícuta, ou,


Quiamucuáta Ngií-
su.

Confortador. Consolator, w/j*. Múca H'énda, cubana


cama , ou, Cumuc'hi-
bíssa.

Confortar. Rcficio, /V. Cuicúta, ou, Cumuc'i-


bíssa.
( Conforto. Nghi-icúta.
^ Confortei. Ghi-a-icútdle.
I. Confortarei., Ghi-icúta-yza.
< '- o. r
Confortar-se. Reficior, A-cuicúta.
Confortar, ou consolar. Consolo?-, ^r/V. Cumucibíssa, ou, Cu-
zolóla.
Conforto. Refectio, <w/'r. Ocuícuta,í?»,OcuzoIòla.
Confrontada cousa. Collatus, a, «w. Químa c|uiapopa'ma co-
móchi , ou, Quiata-*
langána.
Confrontar. '"onfero, rj. Cupopáma , ou, Curi-
talangána.

3
Con-
m co CO CO
x Confronto. Nghi-popáma.

< Confrontei. Gli i-a-popa mele.

I Confrontarei. Glii-popáma-yza.

Confrontar-se. Comparor, aris. A-cupopáma, ou, A»


curitalangdna.

Confundida cousa, uiã. Químa Quiaufninghe,


envergonhada. í»7 , Químa Qiiiamu-
búnda , «j.v , Químa
Quiacussuquíssa.

Confundir. Confundo, is. Cuffiínga , ou, Cubún-


da , ou , Cucussu-
quíssa.

r Confundo. Nghi-fFúnga.

< Confundi. Ghi-a-ftunghiJe,

L Confundirei. Ghi-fHínga-yza.
Confundir-se. Confundor, eris. A-cuffunga. ou, Acu-
cussuquíssa.

Confusa còusa. Confusas, a, um. Químa Quioffúrighe ,


ou, Quiossaqzáme.

Confusamente. Confusè.. Quiacuffúnga quinéne,


ou, Quiacussanzároa.
Confusão. Confusio, onte9 Ocufíúnga , ou, Ocus-
sanzáma.
Confuso. Pcrplexus, a, Múca Cussanzamcssa.
Confutação. Refutatio, onis. Ocutuculúla, ou , Ocu-
Yutúla.

Confutar. Refuto, Cutuculúla, ou, Cuvu-


túla.

Con-
CO CO CO 195-
Congelada cousa. Qeliàus, a, um. Qiiíma Quiamutucúte
Mavúnsu.

Congelar. Glacio, as. Cutúcuta Mavúnsu.

Congregar. Congrego, as. Cubongolóla , ou > Cu-


ailúca òssu.

r Congrego. Nglii-bongolóla.

< Congreguei. Ghi-a-bongololéle.

^ Congregarei. Ghi-hongolóla-yza.
Congregai-se. Congregor, ar is. A-cubongolóIa , ou , A-
cuailúca áquénih

Conlíecida cousa. Notus, a, um. Qiiíma Quiagíe.

Conhecedor. Cognitor j 'oris. Múca Cugiéssa.


Conhecer. Cognosco, is. Cugía.
Conheço.' Nga-gía.
Conheci. Ghi-a-gíe. -
. Conhecerei. Ghi-g/a-yza.
Conhecér-se. Cognoscor, et:is. A-cugía Anga Méssu,
Anga Quiiúngi.
Conhecer de vista. De facie aliquem no- Cugía guá Méssu, Cua-
scere. móna q'uiávu.
Conhecimento. Cognitio, oitis. Ocugía ne Quiiúngi ,
ne Méssu.
Conjectura. Conjectura, £. Cah'ínu, ou, Ocubãn-
ça.
Conjecturada cousa. Conjecturaius, a, Qiiíma Quial^ínu, ou ,
Químa Quiamubán-
çe.- '•••- 1

Bb Con-
i pó CO CO CO
Conjecturar. Conjecturo, as. Cuquih'ínu , ou, Cu-
ba nça , ou, Cuchifr
gane ca.

r. Conjecturo. Nga-quih'ínu.

< Conjecturei. Ghi-a-quih'ínu.

( Conjecturarei. • • • • • Ghi-quih^nu.

Conjccturar-sc. Conjecturor, ar/s. A-cul^ínu, ou , Act>


bánça , ou , Acuchia
ganéca.

Conjuração. Conjura tio, onis. Ocuritúna , ou, Ocu-


chinganéca nála cu-
catú.'a Muénhu.

Conjurar. Conjuro, as. Curitúna , ou, Cuchin-


ganóca pala cucaiúli
Muénhu.

Conjuro. Nghi-ritúna,
-n Conjurei, Ghi-a-ritunétfe.
t Conjurarei. Ghi-ritúna-yza.

Conjurar-se. Conjuror, arif. A-curitúna, ou, Acu*


chinganéca pala cu
catúla Muénhu.

Connexao. Connexio y onis. OcurifFangána.


Conquista. Oppugnatio, (?;//>. Quuénda ricánga p'4
Cussombóla
ma.
Conquista , td est, jor- Expedi tio, onis. Quuénda ricánga já As-
nada de soldados. sola ri pála cubúnda
o Jingóma.

Conquistada cousa. Oppugnatus, Químa Quiamutámbu-


la q'uiávu.
Con-
• *•
CO CO CO 197
Conquistador. Oppifgnator 3 oris. Múca Cubundéssa Oji-
ngóma.

Conquistar. Dcbello, as. Cutámbula Ichicuájin-


góma.

r Conquisto. Nghi-támbula. o Ima


riá Jingóma.

| Conquistei. Ghi-a-támbule o Ima.

. I Conquistarei. Ghi-támbula-yza o Ima.

Conquistar-se. Debellor, rfr/j. A-cutámbul# o Ima.

Consagrada cousa. Consecratus, a, um. Químa<Quiossaorálu co


Milónga riá Ngánna
Zámbi.

Consagrar. Consecro, <?J". Cuámba o Ngánga co


Milónga riá Ngánna
iétu Jésu Chríssu.
/j u
Conseguida cousa. Acquisitus , a, um. Químa Quiambatéssa.
•vj;^ . € . € f Ot . v*
Conseguir. Consequor, íW. Cuambatéssa.

• Consigo. Nghi-ambatéssa.

^ Consegui. Ghi-a-mbatesséle.

. Conseguirei. Ghi-ambatéssa-yza.

Conscguir-se. Acquiror, íw. A-cuambatessa.

Conselheiro. Consiliarius, ii. Múca Quicútu , ou ,


Quiffiquiríla.

Conselho. Consilium, //. Quicúto, ou, Quiffiqui-


ríla.

Concelho , idest, ajun- Concilium, //. Agua Quicútu , ou ,


tamento. Agiia Quiffiquiríla.

Bb ii Con-
i?3 CO CO CO
Gorfsenrida cousa. Assettsus, a, a;;;. Químa Quiatongonína;
f.v, Quiaridála.

Consentimento. Assettsus, //x. Ocutongonínai, , 0-


cuandála.
Consentir. Cxisentio, Ãr. Cutongonína, Cu-
andála.
ç Consinto. Nghi-tongónína.
Consenti. Ghi-a-tongoníne.
I Consentirei. Chi-tongoní na-y za.

Consentir, idest, sof- Fero , rs. Curichíva, ou, Cuton.


frer. gonína.

Consequência. Consequentia, Quingliinína, Inghiní-


na.

Consequentemente. Consequenter. Quiaquinghinína mue-


4 ' ne.
•if" :*'.....
ffri*' 7' I '
Conservação. Conservai 10, onls. Culúnaa , o/y, Cuálu*
ca, o//, Culundíla.

Conservador. Servator, orÀr. Múca Culundíssa, <w,


Culundíla.

Conservador da sua Saiu ti sucS consuleiís. Culundíssa cuá Mué-


saúde. nhu quiáe, ou, Cu-
lundíla cuá Muénhu
quiáe.

Conservada cousa. Serva tus, ^ , »;«. Químa Quiamulúnik,


ou, Quialundíle.
Conservar. Servo, as. Culúnda , ou, Culun-

• *' ■ .. •fn

con?
CO CO CO 199
/- Conservo. 1 Nghi-liíudj.

J Conservei. Ghi-a-lúnde.
•r«*xv. , v» . xv.\mwT - ,jrv) ■ • ...•■
'{ Conservarei. • ••«••••••• Ghi-hmda-yza.

Conservar-se. Conservar, ar/s. A-culunda , ou > Acu-


lundíla.

Consideração. Consideraiio, onis. Ocudiihganeca , ou ,


^ %. wâ
Cubánça.

Considerada cousa. Consideraiús, a, um. Químa Qulachingané-


que.

Consideradamence. At Unte Quiacucliingaijcca nyié-


ne.

Considerar. Pondero, as. Cuchingancca ou, Cu-


bánça. •'

r Considero. Nga-chinganéea. '

< Considerei. Ghi-a-chinganequéne.

X Considerarei. Ghi-chinganéca-yza.

Considerar-se. Ponderor, ar is. A-cuciiinganéca , ou ,


Acubánça.

tonsignar. Consigno, as. Cubana , bu Mácu


quiáe.

{Consigno. Nhi-bína , bu Mácu


quiáe.

Consignei. Ghi-a-banéne, bu Má-


cu quiáe,

Consignarei, Ghi-bána-yza, bu Má-


' '* < < •*- '-' K cu quiáe.

Consoada. Symposum, ii.. Cacúria, cúria riá Us-,


VN súcu.
« .I• —*
i i
Con-
200 CO CO CO
Consoar. Loco ctente aliquid de- Cúria qufma cafcli mu
gustar e. Ussúcu.

Consoante cousa. Gonsèhus, a, um. Químa Quiamuiririé ,


ou y Quiacutónda.

Consolação.' So/atium, //. Ocumuchibíssa.

Consolada cousa. Consolatus, a , um. Químa Quiacumuchi*


bísse.

Consolador. Consolai or, oris. Múca Cumuchibissíla.

Consolar, Consolar, aris. Cumuchibíssa.

f Consola. Ngu-mucliibíssa.

< Consolei. Ghi-a-muchibisséle.

L Consolarei. Ghi-muchibíssa-yza.

Constante. Constam, antis. Oamgúsu, ou, Múca


Ngúsu, ou y Cueca-
léssa.

Constantemente. Firmiter. ..... Quiangúsu muéne, ou)


Quiacále, ou, Quia-
t e 'o mána.

Constancia. Constantin, a. Ocungiísu , Ocuccála,


Ocuemána.

Constar. Consto y as. Cucála bánqui.

Constituída cousa , iâ Constitutus, a, um. Químa Quiabánp'


est, feita.. q'uiávu.

Constituir. Constituo y is. Cutumbíca, ou , Cu*


báca.

Constrangida cousa. C.oactus y a, um. Químa Quiangingíia. |

£onstrangidamerite. Coactioiy onis% Quiacungingíja muénO

Constranger. COgOy is. Cungingíla.


Cons*
CO CO CO 201
Constranjo. Nghi- ngingíla.

Constrangi. Ghi-a-ngingí!e.

Constrangerei. Ghi-ngingíla-yza. •••

Consulta. Consultado , onis. Quicútoou , Quigirí-


la já áttu.

Consultada cousa. Consultus , a , um. Químa Quiá quicúto,


ou, Quiaquigiríla. )

Consultar. Consulto, as. Cuiquicúto , ou, Cugw


rifa.

Consummaçao. Consummatio, onis. .. Ocuquigiríssa, ou, Quia


subílu.

Consummada cousa. Consuimhatus j a, um. Químa Quiaquigiríssay


ou , Quiamusubílu.

Consummar. Consummo > as. Cuquigiríssa, ou, Cu-»


súba.

Consumida cousa. Absumptus, a, um. Químa Quiamusúbe >


ou , Quiacuquigirís-
sa, ou , Quiamínjie.
Consumidor. . Consumptor, oris. Múca Cusubíssa , çu \
. ' '..i - • •• • • • ••••• Múca CuiWíflfiajMú-
•-- . i.VVS» ç TOft Yi ca aulalúvi.^ ,,
Consumir. Absumo, is. Cusúba , Cuhánda , ou,
Cumínha , ou, Cuau-
laíúvi.
r Consumo. Ngvsúba.
... ......
■< Consumi. Ghi-a-subíle. '
I Consumirei. Ghi-súba-yzá.
•E2'.c'j fihfisi ríininç»' >

Con-
CO CO CO
Consumir-se. Absumor, cris. A-cusúba, Acuhárida,
í»// , Acumínha, A-
cuaulaluvi.
Conta ou contas. Rfí/70, onis. Ocubãna Jicóntai

Contas de- rezar. Qlobuli deprecatorii. Jicónta cuá Cussámba.

Coiyaj bentas. ^iaeu/ares globuli. Jicònta já obenzela.


^ojintnp ws) • j. '
Contada cousa.. Numeratus, a , um. Químa Quiomutãnque.

Contada cousa;; Rela!us, a, um. Químa Quiomutánglie,


ou, Quiamuambélc.

Cbiftfedor, £-que nume- Calculator, oris. Múca Cutanquóssa Mu-


ra. cfiínda.

Çoatador. >: Narrator, oris. Múca Cutaiighéssa Ma-


' « ca.

Contara . : Narro, as. Cutánga Maca ou ,


.tdf;3 Cuámbaima riá Ma-
ca.
, cdí/suftif :;;0 Brnhjp «£8(103 sO
<■ Contos ; ^ , v.:> Nghi-tnnga.
< Contei. Ghi-a-tanghéle.

V,Contarei. • • • • • ••• ••• GJii-tánga-yza.


Conta r-se. Narror, tfr/V. A-cutánga , ou, Acuám-
ba Maca.
Contar por número.- Numero 3 tf/. Cutânea co Muchínd?.
r Conto. Nghi-tánca.
Contei, Ghi-a-tanquéle.
í Contarei. Ghi-tánca-yza.
Contaminada cousa. Pollutus, /?, Químa Quiamuchíri.

Con-
CO CO CO 205
Conlaminador. Viator, oris. Múca Cuchiríssa aquá-

Contaminar. Contamino, as. Cuchiríssa Attu angué-


ne
- .-, O ,
r Contamino. Nga-cliiríssa..

} Contaminei. Ghi-a-chirísse.

. I. Contaminarei. Ghi-chiríssa-yza.

Contenciosa cousa. Litigiosus, a , um. Químa Quiarinvúnda.

Contemplação. Contemplai io, onis. Ocuchinganéca Ima riá


Ngánna Zámbi.

Contemplador. Contemplator, oris. Múca Cueli ingane^ues-


sa Ima iá RitHú.
Contemplar. Contemplor, ar is. Cucliinganéca Ima ria
Ngánna Zámbi.
f Contemplo. Nga-chingaiiéca.
■< Contemplei. Gh i-a-chin gà héq uénéP-^
■Su-
^ Contemplarei. Ghi-chinganeCa-yy
Contemplativa cousa. Contemplativus, a, um. Químa Quiochingané-
que,
Contenda. Lis, itis. Gicóndo, ou, Nv únda.
Contendor. Altercator, cr/V. Ocussombóla gicóndo.
Contender. Certo, as. Cussombòla gicóndo.
C Contendo. Nghi-ssombóla.
.< Contendi. Ghi-a-ssombóle.
Contenderei. Ghi-ssombóla-yza.
Contentamento. Volúpias, WjC Ocumuclíiíâssa, ou, O-
cussangulúca.

Cc Cou-
&4 CO CO CO
Contentar. Vlaceo, es. Cumuchibíssa, o//, Cus-
sangúlúca.
ç Contento. Nghi-muchibíssa.
<| Contentei. Ghi-a-muchibissíle.
I Contentarei. Ghi-muchibíssa-yza.

Contcntar-sc. Acquiesco, is. A-cumuchibíssa , w,


AcussanguSúca.

Comente cousa. Lktus, a, um. Químa Qiiiomucliib/s-


se , <w, Quiassangu-
lúca.

Conter. Contineo, es. Curieba , <w, Cuvun?


gíssa.

Contenho. Nga-riéba.

Contive. Ghi-a-ricbéle.

. Conterei. Ghi-riéba-yza.
* -<
í ConÇr-sc. Abstineo, íj. A-curiéba , ou , Ad*
vungíssa.

Continência. Conhnehiia, Ociiffica Miícc*iiná pa-


K- *
la Cuába Muénhu.
Continente. C.ontinens, tf»///. Múca Cuffiqúíssa Muc:
c'íma pá ia cuztílâ
Ngánna Zámbi.
Contingência. Contingentia, Ocásu, ou, Ocussucedè-
••••»••»• la.
Contingente cousa» Contitigensentis. Químa Quiá cásu,
Quiasucedéla.
*••••»•»!
Contínua cousa. Assidttus, »»/. Químa Qiiiá cjuuendels*

Co*
CO CO -20^
CO
Continuação. Assiduitas, atis. Ocuendel^çu.

Continuatus, a, um. Químa Quiá Quuende-


Continuada cousa.
lácu.

Assiduè. QuiacuendeHcu muêne


Continuadamente.
se cusúba.

Continuar. Continuo, as. Cucndeláêu , Isuaóssu.

( Continuo. Nga-endelácu.'

«( Continuei. Ghi-a-cndelácu.

I Continuarei. Glii-endelácu-yza.
* - '**'
Continuar-se. Continuor, aris. A-cuendelácu.

Conto, número. Ammme.fatio, oitis. Nga-tánca Magína, owy


Muchínda.

Conto, historia. Narrai io, onis. Nga-tánga cáso , ou,


Maca.

Conto de reis. Dccies centena mil/ia Nga-tánca h'áma Ma>


nummorum. cúnlii riá jibúngu.

Contorno. Territorium, ii. Cujibandóccu.

Contra. Adversas. Quicúnda , ou, Ngóma.

Contradicçao. Impugnatio, onis. Oquicúnda.

Contradictor. Adrcersator, oris. Múca Quicúnda , ou,


Múca Ula.

Contradizer, Contradiço, is. Cuámba quicúnda.

f Contradigo. Nghi-dmba quicúnda.

^ Contradisse. Glii-a-mbéle quicúnda.

I Contradirei. Ghi-ámba yza quicún-


L
da.

Cc ii Coii-
io6 CO CO CO
Contra fazedor, id est, Imitátor, oris. Múca Cubanquessa
imitador. Quimuéne, o//, Mú-
ca Cutetequéja.

Contrafazer. Fitigo j is. Cubánca quicúnda,


Cutetequója.
( Contrafaço. Nghi-bánca Quicúnda.
J Contrafiz. Ghi-a-banquéle Quicún-
da.
I
^ Contrafarei. Ghi-bânca quicúnda.

Contrafazer-se. Fingor, eris. A-cubánca quicúnda ,


ou, Acutetequéja.

Contrapezo. Sacoma, a/is. Ocubáca rínqui quiné-


ma Uomuquá.
Contrapor. Oppono, is. Cubáca quinéma quién-
qui.

Contraria cousa. Contrarius, a , um. Químa Quiaquicúnda.


Contrariamente. Contrariè. Quiaquicúnda muéne.
Contrariador. Adversatis, antis. Múca Cuquicundéssn.
Contrariar. Adversor, rfrÀr. Cuquicúnda, ou, Cu-
zóca.
,f Contrario. Nga-quicúnda.
-< Contrariei. Glii-a quicundéle.
I Contrariarei. Ghi-quicúnda-yza.

Conirariar-se. Reclamor, *ra. A-cuquicúnda , ou, A-


cuzóca.
Contrariedade. QppOsitid 6HÍS. Ocuquicúnda, ou, O-
cuzóca.
Contrastada cousa. Contras tatus, Químa Quiaquicúnda.
Con-
CO CO CO 207

Contrastar. Contrasto, as. Cútanvúnda, 0», Cu-


zóca.

Contrasto. 'gu-tavúnda.

- Contrastei. Ghi-a-tavundílc.

„ Contrastarei. Gliitavúnda-yza.

Contratador.
0
actor, oris. Víúca Gissuílu.

Contratar. Contrabo, is. "ugissuílu , ou , Cúta


guónc'i.

Contrato. Nghi-gisguílu.

Contratei. Ghi-a-gissuílu.

Contratarei. Ghi-gissuílu-yza.

Contratando. Contrahens, eu tis. Quínghi-gissuílu ,


no gissuílu.

Contrato. Contractas, us, Ocugissuílu.

Contribuidor. Coliator, flr/j. Múca Cubanéssa Gué-


nhi, ou , Muffunu.

Contribuir. Confero, rx. Cubana Guenhi , ou ,


Mufiúnu.

£ Contribuo. Nghi-bána.

< Contribui. Ghi-a-banéne.

^ Contribuirei. Ghi-bána-yzá.

Contrição. Contritiò, tw/Àf. Contrição , > Oqui-


tolólo.

Contrito. V xr.it ens, Múca Qiiitolólo , ou,


Cucuatéssa quiiolólo.

Controvérsia. Contentio, 0///V. Gicóndo, ou j Ocuzáca.

Co 11-
2o3 CO CO CO
Contumacia. Contumacia, Tema , ou, Ocugindj
mana.
Contumaz. Cojtíuniax 7 acis. . | Múca Cutoméssa , a
Cugindamanéssa. <
Convalescença. Conformara à morbo Ocumatecucála anibói
vaíetudo. |
Convalescente. ConvaJescens, | Múca Cumatecucalés
ambór.
Convalescer, Cotrvaleo, f j*. Cumatecucála iambót.
í Convalesço. Nghi-matecála iambót

Convalesci. Glii-a-matecaléle iam-


bót.
Convalescerei. Ghi-matecála-yza if
bòt.
Convém. Oportet. Quiépi.
Convém a saber. Scilicet. Quiépi mu Curigía.
- Convencer. Convinco, /«r. Culúnga, ou , Cu 16
qui.
i
Convenço. Nghi-hinga.
Convenci. Ghi-a-lungalele. j
I Convecerei. Ghi-lúngã-yza.
Convencer-se. Conviticor, íw. A-culúnga , ou, A«
lónqui.
Convencida cousa. Convictus, tf, //>;/. Químa Quialúnga, j
Quiaculónqui.
Conveniejicia , id cst, Commodum, /. O proveítu , w, Ocu*
proveito. muéna.

Con-
CO cO 209
CO
ida Conveniente cousa. Appositus, a, um. Químa Quiaquicpi,w.,
Quiacumuéne mué-
ne.
a
Convento. Cxnobium, //. Culúmbu , Mónsu já
Jingánga.

\c.o nversação. Consuetuão, inis, seu VIáca , Aí^ia Cussun-


faríúliaritãs: ' ' ' ghíla pala cútaMá-
ca.

inversas torpes. Còlloquia turpia. Maca Majindáca, ou,


.* Maiíba.

>n versas perigosas. Colloquia in malumver- Maca Majindáca,


gania. Maca já Jiséngi.

x>nversa. Colloqusum, ii. Maca, w , Mancó.

Conversão. Conyersio, onis. O Curió Ia , ou, Curie-


léla.

iversar. Conversor, àrls. Cúta-Máca, ou, Cuam-


béla.

Ngu-tamácá;

Ghi-a-tamáca.

Glii-tamáca-yza.

Coirocrsatus, tf, um. Quinghitamáca.

r/erter. Converto, /V. Curieléssa.

f Converto. Nghi-rieléssa.

\ Converti. Ghi-a-riel&se.

A Converterei, Ghi-rieléssa-yza.

fconverter-se. Convert or, mV. A-curicléssa.

Convindo. Conviva, Amucuvitála pala Cú-


ria.

Con-
2io CO CO CO
Convidar. Imito, as. | -«Cucyvitála pála Cúriaj
Convido. ^ ..^hi-vitála pála ©
rucíf 3.

-( Convidei. Ghi-a-vitalélê , nála C- '


,,J
ria. ÓL

^ Convidarei. Ghi-vitála pála Cúria.

Convidar-se. Invitor, ar/s. A-cuvitála muene pála


Cúria.

Convite. Convivium, //. Ocuvitála pála Cúria.'


M (
Convir. Convénio, is. Cucuabéssa.

Convocar. Convoco, as. Cubongolóla , ou , C-.


anghéca.

Convoco. Nghi-bongolóla. I
Convoquei, Ghi-a-bongolóle.
I
v Convocarei. Ghi-bongolóla-yza.
\
Convocar-se. Convocar., aris. A-cubongolóla , ou ■
Acuanghéca.

Cooperação. Cooperatio, onis. Ocuriambéla, ou, Oa *


batéssa.

Cooperador. Cooperarius, ii. Múca CuriambelésfC

Cooperar. Cooperor, aris. Curiambéla, ou, CuC


téssa.
«
Copo. Ctf/w, /V/x. Rica, ou, Quitábu p
la Cussámba Míss?

Copada. Copulum plenum. Rica riesála , ou, Qui I


tábu quisála. ( I

Copiosa cousa. TJbér, eris. Químa Qluiavúl.

Co»|
CO CO CO 2X1
• Copiosamente. Cop:o:e. Quiayííl nené néne. .

- Copula. Conjugixm, //. Cussocána, Quitúchi riá


chítu.

"M 'Côr. Color, oris, Ricóa, pala cutéca ma


Milélí.

Còr, id est, pretexto. Pratextus, us. Ritáta , Matáta, Cu-


támbula ritáta.

Coração. Cor, ordis. Mucc'íma, Micc'íma.

Corada cousas Coloratus, a, um. Químa Quiá ricóa, Mu«-


lf ' léli quiamutéca.

Coragem. Severitas, «íât. Oquingínda, ou , Suílu


riá Múttu.

Corar , idest, dar côr. Coloro, í/x. Cutéca ,: ow, Gubána


•Hjn .'•/* / m '»í/JUíiÁi. / Ricóa.

Corcova. Gibbus, /. Ocacúnda , ou , Mu-


lómba.

Corcovado. Gibbosus, * , «;//. Múca Cacunda , Cue-


tf ca la ne Mulómba.
_ '\
Corda. Funis > is. Ngógi^JingóffijNgó-
t -Via- : ;c gi ria Matéba.

Cordeir.i. Agna, Nbúri guá Mug'áttu.

Cordeirinha. Agnicula, Canbúri. guá Mug'áttu


caféli.
Cordeirinho. Agmllus, Cambúri guá Riála ca-
féli. • - >•>
Cordeiro. Agnus } i. Nbúri, Jimbúrik ^
Cordel. Ftmiculus j /. Cangógi iassóssu, pála
cuta ima. '

Dd Cor-r
iii CO co CO
Cordinha. Li gula, a'. Cangógi, pála cúta quí-
ma.

Cores de pintor. Colores, um. Macóa iá Pintólo.

Coriscar. Fulmino, Curelugiúca Jinzác-i.

^ Corisco. Ngu-telugiúca.

< Corisquei. Ghi-a-telugiúca.


Ç Coriscarei, Ghi-telugiúca-yza.
.Corisco. Fulmen, /7/Ár. Ocutelugiúca, <w, Nzá-
c'i, Jinzác'i.

Corno. Comum, /. Bínga, Gibínga , Bia-


ga ria Qluiáma.

Cornuda cousa. Cornu tus, a} um. Quínia Quiagibínga.

Cornudo , marido da Corruca, Cunútu , 0», Quigib/n-


adultej#. ga, ou, Quibínga,
Munúmi riá Muci-
gi quané uabanqué):
-Í.ÍJ , EÍ/lliííSíO EOÍjK quitúchi riá chítu.
a/, 'nò!:;M v nii/i
Coroa. Corona, <*. Gicolóa , ou, Jicúnta.

Coroa Real. Diadema, tff/j*. Gicolóa riá Mucnípút-


tu , ou , Colóa rii
KkVA Ngánnã Ojíclii.

Coroa de ouro. Aureola, • <*. Gicolóa guá giílu.

Coroa de clérigo. Corona clericalis. Colóa riá Ngánga.

Coroada cousa. Coronatus, *, Químa Quiamucoioala-

Coroar, Corono, Cubáca Gicolóa ,


Cucoloála.
Coronel. Tribunus militum. Colonélu, ou, Ricóta
cuá Masolári.

Cor-
CO CO CO zi$
Corpinho. Corpusculus, i. Camucútu.caf&i fóíi.

Corpo. Corpus, oris. Mucútu riá múltu.

Corpo morto. Cadaver, eris. Mucíítu guáffu , ,


Mucutu riá Mújtu
guáffu.

Corporal. Cor por alis, et le. Químa Quiá mucútu.

C.orpolcnta. Corpulentas, a , rim. Mucútu guá ghinéne.

Corredor, ou cursor. Cursor, or/r. Múca Cuendéssa qui-


léngu-léngu.

Corredor por onde se Per gula, NgíIIa Qiiiacolcdálo ,


corre, ou anda. ou, Pámbu iá Cubi-
íJ\ '..;dr: ta-bíta , ou, iá Cu-
Iénga-lénga.

Corrigir. Corrigo, /V. Cubóta , ou , Curicóla,


ou, Cubazéla.
j- Corrijo. Ngu-béta.
Í Corrigi. GJii-a-betéle.
Corrigirei. Ghi-béta-yza.
Corrente. Torrens , eu tis. ■> Canghígi, ou, Rissán*
'•P&du. y 1( ( fifit/pà Sa-
Corrente cousa. Versatus, *, uni. Químa Quiénda.
Correr. Curro, is. Culénga-lénga , ou, Cij-
1
énda lussolu. ' .
r Corro. Nghi-léiiga. \ i
< Corri. Ghi-a-lenghéle.
Correrei. r Ghi-lénga-yza.
x f>' *1/1/1» | ' \ fm *
t.orrer-se. Curror, mV. A-culénga , ou; Acuen-
da lussólu.

D d ii Cor-
114 CO CO CO
Correr dt licor. F/uo, is. Cutúnda , ou > Cucha-
múna.
Correr-se, iâ est, cn- Erubesco, is. Jissónhi Acucuáta, #
vergónhàr-se. AcufFuttulúca.
Correspondência. Responsis mutua ami- H'énda ne H'énda , w,
citia. Ocucunbulúla.
Correspondente. Respondeis, Plocoladólo , ou , Mdca
Cucumbululéssa.
Corresponder. Respondeo •, w. Cucumbulúla, ou, Cus-
sonc-ca.
"^'Correspondo. Nghi-cumbulúla.
■< Correspondi. Ghi-a-cumbulúle.
I Corresponderei. Ghi-cumbulúla-yza.
Corresponder-se. Respendeor, <rr/V. A-cucumbulúla-yza.
Corrida cousa. Percursus 3 tf#/». Químa Quicnda , w,
Quiangilácú.
Corriqueira cousa. Trivia/is, et Químa Angó, , Quí-
ma quiá Quatóva.
Corroborar. Corroboro, as. Curifiquilíla, Cu-
riquíla , , Cubáca
ngúsu.
| Corroboro. Nghi-rifiquilíla.
Í Corroborei. Ghi-a-rifiqui!íle.
Corroborarei. • •••••%*<•>« Ghi-rifiquilíla-yza.
Corroborar-se. Corroboror, aris. . . A-curiíiquilíla , o» , A-
cubáca ngÚKu.
Corrompedor. Corruptor, fr/V. Múca Cuchiríssa,
J , "'ò , 1." '•■JllID-.#'
Cucuiquíssa.
•f&iOéiSfj' Cli

Cor-
CO CO CO n?
Corromper. Corrumpo, is. Cuchiríssa, í>«, Cucui-*
quissa.

ç Corrompo. Nga-chiríssa.

^ Corrompi. Ghi-a-chirissílc.

I Corromperei. Ghi-chiríssa-yza.

Corrompcr-sc. Putresco, is. A-cuchiríssa , ou , A*


cuabólu, ou", Acu-
núh'a.

Corrompimcnro. Viola tio, onis. • • Ocuchiríssa, ou , Ocun-


gingíla.

Corrupção. Corrúptio, onis. Ocuabólu, Ocunúh'a.

Corrupta cousa. Contaminai t/s, a, um. Químa Quiabólu, ou ,


Quiamunúli'a.

Corruptível cousa. Corruptibilis, et le. Químa Quiayza Quia-


bólu , ou , Quiacu-
núha-yza.

Cortada cousa. Ciesus, a , um. Químa Quiobatúle, ou,


Quialundúca,

Cortamento. Sectio, onis. Ocubatúla , ou, Culun-


dúca.

Cortadura. Idem. Ocubatúla , ou, Ocu-


lundúca.

Cortador. Sector, oris. Múca Cubatuléssa, ou,


Cutoloqucssa.
Cortar. Seco, as. Cubaúla, ou, Culun-
dúca.
Corto. Nghi-batiíla.
- Cortei. Ghi-a-batúle.
^ Cortarei. Ghi-batúla-yza.
Cor-
5i 6 CO CO CO
Cortar-se. S'ecor, aris. A-cubatú!a , ou, Acu-
Jundúca.
Cortar o páo. Lignum scindere, Cubatúla o Múcc'i,
Mícc'i.
Coriejar. Aulicum agere. Cumenequéna, ou, Cu-
cuabéssa.
f Cortejo. Ngu-menequéna;
< Cortejei. Ghi-a-menequéne.
I Cortejarei. Ghi-menequéna-yza.
Cortejo. Aulicum obsequium. Ocumencquéna ,ou ,0-
cucuabéssa.
Cortez' cousa. Urbams, a , um. Qu ima Qu iacumenequé-
ne.
Cortezamente. Comiter, Qiiiacumenequéne mué*
ne.
Cortczão. Aulicus, /. Múca Cumencquenéssa.
Cortezia. Comi tas, rf//V. Ocumenequéna , ou, 0-
cucuabessa.
Cortiça. Córtex, icís. Quiáncu , íancu riá
Múcc'i.
Cortiço de abelhas. Alveus, ei. Quiáu quiá Jinhuqui.
Cor tida cousa. Maceratus , * , Químa QuidubatigiiíJc.
Cortidor. Alutarius, ii. Múca Cubatigiuléssa.
Cortimento. Maceratio, Ocubatigiúla.
Cortina da cama. Peripetasma, atis. Ocurtína iá H'áma.
(>1 ^ I
Corvo. Corvus, /. Quilómbe-lómbe , 1:
lómbe-lómbe.

Co-
CO CO CO 217
Cozer como alfaitc. Suo, is. Cutúnga ula Cálfiic'i.

Cozer ao fogo. Coquo, is. Culámba cu Tubia.

ç Cozo. Nghi-lámba cu Tubia.

Cozi. Ghiahímbe.

I Cozerei. Glii-lámba-yza.

Cozendo. Coquens, entis. Quí nghi-lámba , ou ,


no-lámba.

Cozida com agulha. Consutus, a, um. Químa Quiatúnque ne


Guia..

Costa do monte. Clivus, i. Nbánc'i riá Mulúndu.


Costa do mar. Ora, a. Nbánc'i riá Calunga.
Costa!. Saccus, i. Risáccu, Masáccu.
Costas. Dorsum, i. Ricúnda, Macúnda.
Costas da roao. Adversa motins, Macúnda riá Lucácu.
CosteUa. Costa, Nbánc'i, ou, Ricúnda.
Costumada cousa. Solitus, a, um. Químa Quiugiríle.
Costumar. Soleo, é\r. Cugiríla, ou , Culónga.
r Costumo. Nghi-giríla.
-< Costumei, Ghi-a-giríle. ,
i Costumarei. Ghi-giríla-yza.
Çostumar-se. Assuesco, /V. A-cugiríla , ou, Acu-
lónga.
Costume. Ocugiríla , ou, Ocu-
lónga.
£ostura. Sartura, Mussuícu, Missuícu. ;

Cos-
fti8 CO CO CO
Costureira. Sarcinatrix 3 íeis.. Cusuléla, ou , Calfiác'!
iá Mug'áttu.
Cotovelo. Cubitus, i. Quippúna Quialucácu.
Cotovelo grande. Cubitus magnus. Quippúna Quiaquincnc
riá Lucácu.
Cova. Speiunca, te. ■ • Ricúngu , Macúngu,
tf», Quinscndu.
Cova dos olhos. Oculorum recessus. Maciíngu cúa J Méssu
guéttu.
Covado de medir. Cubitus j i. Còvalu guá cusónca.
Covarde. Ignavus, a, um. Quatóva , ou , Múc*
Ussúri.
Covardemente. Ttmidè. Quiocuáta Uóma muéf
ne, ou, Quiaussúri
muéne.
Covardia. Ignavia, a. Oquatóva , ou , Ussúri.
Coudel mór. Dux equitum. Ricóta já Masolári.
Couce. Calx. eis. Quissé-ndeUacutíle, Is-
sénde Acutíle.
Covil de fera. Latibulum, /. Risúncu , Masúncu ,
ma Ojinhóca.
Couro. Coriunt, ir. • • Quíba,Iba riá Q^uiáma.
Couro grosso. Scortum, /. Quíba quinéne.
Cousa. , <•/'. Químa , Ima , ou, Ci-
ma , Túma.
Coutada. Saltus circumdatus. Ocutómba, amucondo-
lóca guá Pariélu.
Couteiro. Custos saltih. Mtica Culundíssa Ocu-
I lomba.
Cou-
CO CO CO 219
Couve. Brassica, a. Ricóve, Macóve.

Couve tronchuda. Brassica crispa. Ricóve tronchuda.

Côvo, ou nassa de pes- Nassa, <e. Rióncocjuiá Bíc'i, Ma-


car. ónco já Jibíci.

Coxa da perna. Coxa, a. Ritacaráca riá Qxiiná-


ma.

Coxear. Claudico, as. Cutcngiínha , já Ima


quiaquinémá.'

C Coxeio. Ngu-tengúnha,

< Coxeei. Ghi-a-tengunhéne.

-(j Coxearei. • •• •••'• « • • • Ghi-tengúnha-yza.


Cozedura. Coctura, <e. Oculámba o Bólu riá
Oclii.
Cozimento. Concoctio, onis. Oculámba o Bólu riá
Pút.
Cozinha. Colina, (C. Rinvúla, Manvúla.
Cozinhada cousa. Coctusy a, um. Químa Quiamulámbe.
Cozinhar. Coquihor, aris. Culámba o Cúria já.
guéttu.
( Cozinho. Nghi-lámba.
< CozinJiei. Ghi-a-lambéle.
L Cozinharei. Ghi-lámba-yza.
Cozinhar-se. Coquor, ffr/x. A-culámba o Curia
guéttu.
Cozinheira. Focaria, Culambéssa Mug'áttu.j
Cozinheiro. Coquus, /. Culambéssa Riála.
Cozinlieiro mór. Archimagirus, /. Culambéssa iá Ricota.
Ee Cva-
CR. CU
Cravado. davàrum, fiiíorkm xé- Ocuppapéla já Jipclo-
ries. g"-
Cravejar. F/gere clavos. Cuppapéla Jipelégu.
-:..qiL : ...u v. . j
Cravinho. Claviculus, /. Ca-pelégu ca-féi^féii.
Cvavo ^ ou pv^go. ,; Cl (TVus, /*. Pclégu, .Jipolégu. :
Creatura. Creatura, a. Múttu, Attu.
Cíácéhça: Ylccretio, onis. Ocuísala, ou, Ocuícu-
• 5f/i . uf.-li!J
ia , ou, Cunána.
Crescente áU£ iflàté. Wuxusus>. ■ ■ Peláia Uesálá riá Mé-
.Oíiàrín/igaoj-c-iill) • • • • •/> • nlia.
Crescer» ;.I:: ;|M , Cresço, Js. Cuicúla , £»•<., Cunrína;
ou, Cuisála.
•■•1 Q • .1. cSrtKft£)
f Cresço. . ;> Nghi-icúla.
< Cresci. ■ • • M- J •1 • tGlii-a-icúle....
1 Crescerei. Glii-iciíh-yza.
i;. j
Credo. Symbolum slpõstólo- Ngachiquína.
rum.
Crcdulp.. Credii/uj, * ? Múca Cachiqiiinéssa.
Crença. Credulitas, <?//>. Ocachiquína.
Crivei ccnSa. C/ caibilis, et & Químa Quiacachicjut-
na.
Crer. Credo, is. Cachiquíq^i
Creio. Nga-chiquípa.
« Cri. Gl"-a-chiquinéne.
. Crerei. Chi-chiquína-yza.
Crer-se. Credor 3 w>. \-cucIiiquíná.

' í L Crer,
Cli CR CR £5?
Crtír y id éJt, tet*' j?ã,Vn Existi mó, âs. Cucliicánâ quk Quiri
si. pá!a muénq.

Crepúsculo. Crepusctilum, i. Muquiélu , Miquiélu.

Crespa cousa. • Crispus, a , um. Químa Quiá unhínque.

Crestar, hp<i Suburo , is-. Cuca pila , ou, Gucatú-


la o Quicoga.

Creaçao. Creatio, onis. Oculónga, Olf-, Ocus-


sássa.

Çrcada. cousa. Crcatus, a, um. Químa Quiamulónga,


ou, Quiamussássa.

Creado. Fãmulus/. Mubíca, A bica.


.\ ( . l'. • I \>
Creada. • Barnia, <e., Mubíca guá Mug'áttu.
-ooinuioJ ia:
Criadeira. Altrix, eis. Mug'ártu Quissássa.
Creador. ' • Creiitor, oris. Miíca Cussasséssa.
Creànça. '»& Infatts, auris: Monandénghi , Ànan-
-luhK r.-. im j;iiA sircA m\ - dénglii.
Crear de nada , ©'Se- Cm», , Domiuus nos Cussássa se cuca la quí-
nhor nos creou do creavit. ma. , Ngánna Zám-
nada. bi ua tussássa co mi-
lónga quiae.
Créar de']réqúenò. Alo, Àr. Cussássa riá Ndénglii.
t Crio. Nghi-ssássa.
j Creei. - Ghi-a-ssassélc.
•( Crearci. GJii-ssássa-yza.
Crear-se. Crwr, ^r/>. A-cussássa, ou, Acu-
lónga.
Crime. Crimen, />;/>. Quitúchi, Itúclii.

Ee ii Cri-
222 CR CR CR
Criminal cousa. Crhttii/osus, a, um. Químa Quiaquitúchi.
Criminoso homem. Sceleratus homo. Miíca Quitúchi.
Cria do sol. Solis àefèclui. Ricúmbi Aculcmbe-
quétta.
Cris da lua. Luna labor. Bégi Aculembcquétta.
Crisma. Unctio, onis. Crisímu, Sacramému.
Crismado. Ad luctaik spiri tu alem Amutámbula Crísmii.
unctus.
Crismar. Sacro chrysmateconfrr- Cucrismáfa Cuiaiéssa
mare. ne Máchi a Zámbi
Crista!. Cri st alias, r. Vitúlu, Jivitúlu.
Crista dc gallo. Crista, £. ■ Quicôga riá Corumbo-
lu. • ,
Christa cousa. Christianus , a, um. Químa Quiá Clirístão,
Christamcnte. Cbristianè. Quiá Chr/stão .muénc.
Cbristandadc. Cbristianismus, i. Agua Aria múnga Zám-
bi.
Christao catfiolico. Orthodoxus, /. Múttu U-aríIe Múnga
Zámbi.
Christo. Cbristus, /. Ngánna içtu Jcsu Chr/;-
su.
ÇristcL C/yjttr, fw. Sirínga pála cutámbula
Júfa.
Criticai*.
Cuquicúnda, ou, Cu-
longolóla, CuibiJa,
ou, Cubazéla.
Críticos» Critici, on/w. Agua Icúnda,acugipâta.
Crivar. Cribro} as. Cusséssa nc Quis&su.

Cro-
CR CR CR 22 j
Croccdillo. Crocoàillus, /. Ngándu, Jingándu.

Cruel. Crudelis, et Miica Ngínta , o//, Mu-


ca H'anhi, Jih'ánhi.

Crueldade. Crueklitas, atis. Ocuáta Ngínta, Oli^á-


nhi.

Cruelmente. S<evè.
• h • » • • • • • • Quiacucuáta Ngínta
muéne.

Crueza de cstomago. Dyspepsia, <?. Ocuquiaguíssu riá Ri-


vúmbu.

Cruz. Crux, eis. Riculúz.

Cruzada cousa. Ad crucis actus. Químa Qiilaricuhíz.


Cruzado. Aureus, ei. Cruzálo guá Jibúngo riá
, y.q - j • . - y> Pút.
f l ♦* r •(*1" C tf í T í/i
Cruzeta. Parva crux. Riculiíz caféfi fóli.
Crucificar. Crucifigo, />. Cuppapéla mu Culúz.
- * )'iiO í
cu CU CU

Cu. Culus, /. Ritáccu, Matáccu.


Cuada. Podias' ictus: • • • Guaribúndu.
Cuba. Do li um', ii. Quichíma, Ichíma.
Cuja, ou cujo. Cujus , <7 , »/>/. Muéne.
Cuidada cousa. Cogitatus, <7 , »w. Químa Quiobánse, ou,
Quiachinganéque.
Cuidadamente. Cogitafè. Qniobárise muéne,Quia*-
chinganéca;
Cuidado. , Cura, Amutámfoula conta, ou,
Quilúngi.

Cui-
224 CU CU CU
Cuidadosa cousa. Solteiíus y a, um. Químa Quiotáinhiil?
conta , ou , Riá cu-
báca quilúngi.

Cuidar. Cogito,as. Cubánsa, Cudiingaot


ssnlsft ca, ou, Cubáca qui-
• H» fí lúngi.
í Cuido. •" Nga-bánsa.
< Cuidei. Ghi-a-banséle.
-I . ..o
^ Cuidarei. .J / Ghi-bánsa-yza.
Cuidar-se. | Cogitor, aris: A-cubánsa , ou , A cu-
báca Quilúngi.
% / l. i K». I. v/
Culpa. Culpa, te. Cúmma , ou , Quicúma.
Insira d
Culpada. •i ii'1 Rea, <e. Quicúma qúíáe , ou,
Mug'áttu amubinca
Quitúchi.
Culpadd. Reus, ei. Quicúma quiácy Rhilí
U-abanquéle Quitú-
*j chi. •«>
uo
Culpar. Culpo, as. Cuculpála ,tj«, Cubáca
quitúchi.

f Culpo. Nga-culpála.
;\>f> v.#;. •••>.'*
< Culpei. 1
v / Ghi-a-culpalóle.
• 4i • l»\ V.MVxl
(. Culparei. Ghi-culpála-yza.
Culpar-se. . Culpar, aris. A-cucultrila r.ou, Acu-
{ " ' 1 í'~ báca quitVicJií.

Culpável cousa. Culpabilis, et le. Quínia Quiaquicúnia >


ou, Qiiiabánque qui-
túchi.
GulpavelmCnte. Culpabiliter. iQuiaquicúma miiene.

* Cul-
cu CU CU 225*
Cultivarão. Cultura 3 £. Ocuríma, ou, Ocucá-
lacála Ochi.

Cultivada cousa. Cullus, a, um. Químa Quiacuríme ■


ou, Quiamucálacále
qíuiávu.

Cultivador. Cultor, oris. Múca Curi missa , o//,


Cucálacaléssa..
mv. •i .- .':.L 1
v 5
Cultivar. Colo, is. Curíma , tw , Cucála-
cálà.

f Cultivo. Nghi-ríma.

J Cultivei. Ghi-a-ríme. >>

Cultivarei. -r Ghi-ríma-yza.

Ciiltivar-áe.
«. > Color, eris. A-curíma, ou, Âcucá-
lacala.

Cume. Cacitmèri, hús'. Cuttándu , ou , Mutue


.íJÍlupul-fo;ru «•••••'•• riá Mulúndu.

Cumprimento. Observai it ia, tf. Ocubanca , Ima riá


Ngánna.

Cumprir. Observo, tfx. Cubánca co Igílla riá


Ngánna.
c P '''' :> ■ aVvuO •Ç3U02 iJ20;'ilO
■ Cumpro.' ;' . Nga-bánca.

Cumpri. Ghi-a-banqiwle.
Cumprirei, • • • Ghi-báncà-yza.
rCumprir-se.

Observor, irá. A-cubánca.
Cumprir, id est, con- Ojortet, Acuquiépi, ou, Cucála,
vir. ' | ou, Cutongonína.
Cumulo. Cumulus, /. Conghéca Quíónghi,
ou , Quiaténa , ou,
Quisála ne miitue.
Cu-
226 CU CU CU
Cunhada.* Fratria, <e. H'uéri iá MugMttu , Ji-
h'úeri já Ag'áttu.

Cunhado. Sororis maritus, u H'úeri iá Riála , Ji«


h'úeri ma Mala.

Cunhos de moeda. Sigtmm, /. Ima pála cubánca Oji-


búngu.

Cura da Igreja. Curió, onis. Cúla iá Ngaléja , o»,


Ngánga Vigáriu.

Curador. Curator, 0/vV. Múca Cutambuléssa


quilúngi.

Curada cousa. Curatus, a , Químa Quiamulúque


q'uiávu.

Curar. <w. Cuculála, ne Mttóngo


riá Pút pála culúca.

f Curo. Nga-lúca.

< Curei. Ghi-a-luquéle.

• t Curarei. Ghi-lúca-yza.

Curar-se. Sanor, aris. A-culúca , ou, Acucu-


láia.

Curiosa cousa. Curiosus, a, um, Químa Quiandónghi,


ou, Quiah'étei.

Curiosamente. Curiosè. . . Quiandónghi muéne,


ou, Qiiiah'éte muciic.

Curiosidade. Curiositas, atis. H'éte, Jihéte.

Curral de cabritos. Heedtle, />. Quibánga Quiajinbúri,


ou, Qiiipácca.

Curral de cabras. Caprile, /r. Quibánga Quiajihóm-


bo , ou , Quipácca
Quiajih'ómbo.
%
Cur-
cu CU CU 227
Curral de ovelhas. Ovile, is. •Quibánga Quiajinburi,
ou , Quipácca.

Curral de bocs. 2ovile, is.. ^uibánga riá Jingómbi,


ou , Quipácca riá Jin-
gómbi.

Currículo. Curriculum, i. Za-ngílh çaféli , ou ,


Ca-pámbu.

Cursada cousa. Tritus, a, um. Ngílla Quiaucúhi, ou,


Ngílla Quiiuéle.

Cursar. Cursum a gere. Cuénda lussólu , ou ,


Culénga.

Curso. Nghi-ênda.

« Cursei. Ghi-a-endéle.

. Cursarei. Ghi-^nda-yza.

Cursar-se. . Cursus per agi. A-cuénda lussólu, ou j


Acuiénga.

Curso. Cursas, us. Ocuénda lussólu , ou,


Oculénga.

Curta cousa. Curtas, a, um. Químa Quiabútu, ou ,


Quiatené;

Curto de vista. Lusciosus, a, um. Caníonoé ciuinéne, ou,


Quifóffo.

Curto de palavras. Taciturnas, a, um. Cazuelé muéne.

Curva cousa. Curvus, a, um. Químa Quiaricúnda ,


ou, Quiabetáma.

Curvatura. Curvatura, <e. Ocuricúnda, ou, Ocu-


betáma.
Curvar. Curvo j tfj". Curicúnda, ou, Cube-
táma.

Ff Cur-
22* CU CU CU
^ Curvo. Nghi-ricúnda.
< Curvei. Ghi-a-ricúnde.
Curvarei. Ghi-ricúnda-yza.
Curvnr-se. hicurvesco, is. A-curicúnda, ou , Acu-
betáma.
Cuspinhar. Sputo, as. Gíta-Máte maviil.
Cuspinho. Saliva, <e. Mate, Ta-máte tatufeii.
Cuspir. Sputo, as. Cuta-máte.
i
f Cuspo. Kgu-ta-máte.
J Cuspi. GJii-a-ta-máte.
I Cuspirei. Ghi-ta-máte-yza.

Cuspidor.- Sputator, oris. Múca Cuta-máte.

Çuspo. Exputuni\ i. Máte, Ate. .


Custar. Consto, Cugía.
Custo. Sumptus, «x. Custo, ou, Fúta: Ji-
fúta.
Custas. Impens<e, ar/m. Jiciíssa, ou , Jiftuta.
Custodia, idest \ guar- Custodia, a. Sintinéla , ou , Miíca
4
da. Culundíssa , ou, Qui-
langrílu.
Custodia do Senhor. Pyxis, iãis. Rica iá SS. Sacramen-
to ri^ Calatóriu.
Custosa cousa. Sumptuosus, <7, //»/. Químa Qiiiacúrie jibún-
gu àvúl.
Custosamente. Sumptuose. Quiacuría jibúngu avúl
muéne.

Cu-
cu CU CU 229
Cutelo. Cultrum, /. Pócu , Jipócu.
IA ' I
Cutilada. Casio, onis. Ta-pócu.

Cutileiro. Cultrarius, ii. Múca Cubanquessa Ji-


pócu.

ÇA C.K ÇA

(Jafa , ou çafada cousa. Attritus, a, um. Qiiíma Ou ia-Quitolólo,


0.v , Químa Quiamu-
lenca.

Çáfamento. Attritus, us. Ocutamh-íla Quitolólo,


tw , Oculenca.
C/afar. Deter o, />. Cutambúla Quitolólo,
ou , Culénca , ou ,
Congómbo. .
Çafar-se , id est, fu- Aufugio, /V. A-culénca, ou , Acon-
gir. - gómbo mu Muchitu.
CJapato. Calceus, */. Zapálu, Jizapálu.
Capato de mulher. Calceus muliebris. Zapálu riá Mug'áttu.
Ca patada. Calcei ictus. Amucúta Quissénde.
Capateada. Mamunn , pedumque Qcuchíca Ináma Mó-
crepilus. chi , ou, Ocubimda
Ináma, ne Mácu.
Çapatinhos. r
alceolus, i. Ca-7.apálu , Jizapálu
Tatuféli.
Çapo. Aubeta, Risúndu, Masúndu.
Carça. Rubus, /. Múnha, Minha , ou ,
Quisássa riá Muclu-
tu.

Ff ii Car-
330 ÇA qA CA
>
,r a
Q fí ?°> cspccic de es- Cisthus, is. Ngónga , Jingángs ,
teva. Químa pala culunda
Ima.

CE CE CE

Cea. Cxna, te. Gía , ou, Curia ria Us-


súeu.
Cea pequena. C&nula, <e. CJéa cafeli, .ou, Cúria
tatuféli.
Ceado. Cxnatus, a, um. Amulçála , £?.v, Uari
q'uiávu.
Cear. Canto, as. Cuçeála, <w, Cueeála
* no cúria.
( Ceio. Nghi-çeá!a.
J Ceei. Ghi-a-çealéle.
I Cearei. Gln-çeála-yza.
Cebola. Capa, Zabóla, Jizabóla.
Ceder. Cedo, />. Cuámbula , ou. , Cu-
chála,
Cedo. Cito. Chíma-cána, 5//, L;>-
sólu.
Cedro. Cedr.us, Cídala , fuliita ria Quí-
sássa riá Pút.
Cédula. Schcda, Malevalánsa , Aleva-
lánsa.
Cega cousa. Cecus, a, um. Químa QuiaquiffôflU'
Cegamente. Cíccè. QuiaçjuifíófFu muéne ,
Quiaquimoné muéne.
u
Ce-
CE CE 2}%
CE
Ccgamcnto , ou acção Extcecaiio-, onis. OcuquiffófFu, ou , Ocu-
catúla , ou , CufTo-
de Fazer cego.
méssu.

Cegar a outrem. Ceco, as. lutotóla o Méssn , óuL


Cucatúla o Méssu.

ísghi-totóla o Méssu.
r Cego.
^ Ceguei. ahi-a-rotóíe o Méssu.

( Cegarei. ahi-totóla-yza o Méssn.

Cegar, ou perder a vis- Óculos amittere. Cuftaméssu , ou, Cua-


ta. cucúra o Méssu.

Cegueira. Geri tasatis. OquifFófiu.

Cego. Cacus, 7. QiiiffófFu.

Ccgb dc hum só olho. Luscus/. QuiíFòffu riá Ríssu i


móchi, ou, Ocubén-
ca riá Rissurimóchi.

Ceifa. Messis, is. Ocubatugiúla, ou, O-


cutucuía.

Ceifeiro. Mes sor, oris. Múca Cubatugiul/ssa,


ou, Ocutuculéssa.

Cella dc frade. Cella, a. Inso iá Frate.

Celebração. Celebratio. Ocuámba, ou, CiifFu-


mána.
Celebrada cousa. Celebratus, , um. Químa Quiámbc, ou
Químa Quiaflumáne.
i
Celebrar. Celebro ,• Cuámba, ou , Cuffu-'
máne.

Co
*3* CE CE CE
j Celebro. Nghi-ániba, ou, Nghfc
ffumána.
J Celebrei. Ghi-a-mbéle, ou, GJii.
a-fFumánéne.
| Celebrarei. ........... Ghi-ámba-yza, Glii-
L ffumána-yza.
Celebrar , iâ est, di- Sacrum facio, is. Cuámba, 0.7, Cussára-
zer Missa. ba Missa.
Celebre cousa. Celebris, et Ic. Químa QuiafFumífaè ,
w, Químa' Quiamê*
chimána.
Celleiro. Cellarium, ii. Mònsu iá culundíla ima
riá Cúria.
Celestial cousa. Cxlestis, et le. Quínia Quiá riúlu.
Celestiacs. Ccelites, tum. Agua cuá Magúlu.
Celestialmente. Qelitus. Qúiariúlu muéne.
Celga, Iierva. Beta, Çélaga.
Cem. Centum. H'áma.
Cem homens. Centum hominum. Mala H'áma , ou, Jin-
gámba h'áma.
Cem vezes. Centics. H'áma I.uamuvímba
quiatanéna.
Cemeterio. Cccmcterium, ii. Buazòla cuftunla, ou,
Nbíla, Jinbíla.
Cenáculo. . Crcnacuhnn, Insu iá Cúria..
Censor. Censor, <?m. Múca Cut<5nca,£»v, Mú-
ca Culongololéssa.

é
CE CE CE 233
Censura. Censura, <e. Ocutónca , o//, Oculon-
golóla.

Censurar. Carpo, is. Cutónca, ou , Culon-


golòla.

Censuro. Nçu-tónca, ou, Nghi-


longolóla.

Censurei. Ghi-a-tonquéle , ou ,
Ghi-a-longolóle.

J Censurarei. Ghi-tónca-yza, ou, Ghi-


I Jongolóla-yza.

Centena. Cetucnus mnierus. H'áma riá Magma , Ji-


h'áma ma.Magína.
Cento. Centum. H'áma.
Contro. Centrum, /. CacJiás, ou, Bucacliás.
Ceo. Catlum, i. Riúlu, .Maúlu.
Ceo da boea. Valiatum , /. Riúlu guá Ricánu.
Cepo j tronco. Truncus, i. Quina ma riá Quisássa,
ou, Quic'ínc'i.
Cera. Cera, Céla ^ ou , Vigi riá Ji-
nhúqui.
Cêra dos ouvidos. Cerumen, /«/j. Vigi cuá Mátui.
Cerca. Ocucondolòca, ou, Qui-
pácca.
Cercada cousa. Septus, a, r/w. Quima Quiacondolóca
quiá pariélu.
Cercada, id est. sitia- , tf, Ocucondolòca riá Jin-
da. gòma.

Cer-
CE CE
234 CE
Ccrcador. Demarginalor., oris. Múca Cucondoloqués-
sa, o», Múca Cus-
sotéssa.

Cercador dc cidade,vid. Obsessor, oris. Múca Cucondoloquéssa


sitiador. ríá Bànça.

Cercadura. Demarginatio, onis. Ocucondolóca.

Cercar. Circundo, as. Cucondolóca , ou , Cu-


gíca mú cachas.

f Cerco. Nhi-condoióca , ,
Ngliigíca.

i Cerquei, Ghi-a-condoloquéle.

t Cercarei. Glú-condolóca-yza.

Cercar, ou pôr sitio. Obsideo, es. Cucondolóca pala Cuta-


quenéssa o BJnghi.

Cerceada cousa. Qrcumcisus, a, Químa Quiobatúle ,w, '


Químa Quiassáie.

Ce rceador. Circttmçidens, «tf/j. Múca Cussáia Ana.

Cerceadura. Circuyncisio, o;///. Ocussáia.

Cercear. Circumcido, />. Cussáia.

Cercilio de frade. Corona monachalis. Ricolóa riá Ngánga

Cerebro. Cerebrum, /. Guôngo, Jiguóngò rii


Mutue.

Cereija. Cerasum, i. Fulúta guá Muenipiit- !

Cereeiro. Cereorum opifex. Múca Cutunquéssa 0-


céJa, ou, Vigi-

Ccrinha, Cérula, Cóla , ou , Cavígi- j

Cerol. Cerotum, /. Cela Uachni, Vi-


gi Uachiri.
Ccp
CE CE SCE
Cerrada cousa. Clausus > a, um. . • Químa Quiougíquc. \

Cerradura. Obturatio, onis. Ocugíca r ou , Fecha-


dura ria Rivítu.

Cerralheiro. Fáber clavicular tus. Ngangúla, ou, Múca


• !.*• .# V.' . . » • • •/ ? Cubancjuéssa Jissábi,
ou, Químa uomuquá.

Cerra na. Dux pecoris. Múca Bíri, ou , Passó-


lu cuá Jimbúri.

Cerrar. Cláudio, is. Cugíca.

ç Cerro. Nga-gíca.

1 Cerrei. Ghi-a-gíque.
1
l Cerrarei. Glii-gíca-yza.

Certa cousa. Certus , a, um. Químa Quiá quiri, ou,


Quiri quiá quiri.
''"am - ovi.O
Certa. Sar lago, inis. Quiménga, Iménga.
•O-!;-
Certamente. Certè. Quiá-Quíri muéne, ou,
Quiri quiá quiri mué-
ne.
Certao. Locus mediterraneus. Muceltão, ou, Muchír
tu.
Certeira mão. Manus certa. Lucácu quiá Cúria.
Certeza. Ccrtituâo, inis. Oquiri quiá quiri.
Certidão. Instrumentum veri, Nbánqui iá quiri , Ji-
bánqui já quiri.
Certificada cousa. Certus factus. Químa Quiambéle qui-
.u!ifcvr/)i' o'j ;.ii ri, ou, Químa Quia-
rífFua.
/ tV- -'í
Certificar. Certifico, as. Cuambéla quiri , ou ,
Cuaríffua.
Gg Cer-
CE CE CE
I Certifico. Nghi-ambcla quiri.
< Certifiquei. Ghi-ambeléle quiri.
' Certificarei. Ghi-ambéla-yza o quiri.

.Gártinçàr-se.' Lertificor, aris. A-cuambélá quiri, ou,


Acuaríffua.
Certo. Ou i dam , quedam Quuénqui, ou , Múttu
qtioddam. quuénqui.
Cerva. Cerva, a. Ngulúngu iá Mug'áttu.
Cervo. Cervus, Ngulúngu iá Riála.
Cessação. Intermissio, o>iis. Ocubána , ou , Octichá»
la, ou, Cuchíssa.
Cessão de bens. Ces si o oiiis. Ocubnna iá Jibém Attu
aquénu.
Cessar. Cesso, as. Cusúba.
I
Cesso. Nga-súba.
<ír ,
Cessei. Ghi-a-subíle.
I Cessarei. Ghi-súba-yza.
Cesta. : c ; Ngònga, Jingónga.
,in
Cesteiro. Cist ar um opifex. Múca Cubanquéssa 0-
jingónga.
Cestinha. Cr Stella, d?.i 3angónga cafcli.
Cesto. Cor bis, is. ' ^gónga, Jingónga.
"o i.j iui.n.d
Cevada. Iíordeum, ei. Seva Ia , Qiiíma ria Pút >
pá Ia cubana ria Cú-
ria co Jicavállu.
Ovar, •S'agi;io, as. CuriquíJa.

Ce-
CE CE CE Í237
» Varoxismus, /. Sezão iá. febále , H'á-
Cczao.
chi gína áe ftbéle.

Cl cr Cl .

Ciarica, doença. Jschias, adis. Gingótta , HMchi já


Ináma, ne Mdcu.

Ciático. Ischiadicus, i: Múca Gingótta , ou,


«nJAUA I Múca amucuatessa
ria Gingótta.

Ciciosa cousa. Ra/bus, a, um. Químa Quiaucucúsa.

Cidadão. Civis, is. Mucc'íu Loánda , <?//,


Mãcáchí ria Loánda.

Cidade. Civitas, <?///. Quiáchi, ou, Bánça.

Ciladas. Insidia, rf/v/w. Mabaramcna , Abata-


ména. ...
Cilicio. Cilicium, //. Químa Quiacubéta o
Mucritu. 111»• *' •
Cima , id est, Ceo. Cxlum, /. H'óngo ,Jili ongo, ou,
.'tV\ »\J£ Cussáncu.
Cima. Supra. Cuttándu, ou, Bándu
ria cuttándu.
Cimentar, v/d. fundar. CufFuquéna, ou, Cule-
biíssa.
Cinco. Ouinque. Itáno , ou , Quita nu.
Cinco vezes. Quinquies. Itáno lua muvímba
mucnc.
Cincoenta. Quhiquaginta. Macúnhi atánu.
Cincoenta vezes. Quinquagics. Macúnhi atánn iá mu-
vímba.
Gg ii Cin-
•208 ;ci .C.I Cl
■ Cintel de boes. o' Juguffi. boum. Jingómbi jiári.
Cingida cousa. Gfjctus, a, um. Químa Quiapónda, t?«,
Químa Quiazuáta.
Cingidouro. Zona, Pónda, Jipónda.
Cingir. Cingo, //. Curicúta, <w, Cuzuata
cu Rivúmbu.
j-Cingo. Nglii-ricúta, 00, Nglii-
zuáta.
f■
j Cingi. Ghi-a-ricútc.
I Cingirei. Ghi-ricúta-yza.
CMta para cingir. Faseia, te. Pónda pala Curicúta;
£?v , pá la cuzuáta mu
rivúmbu.
Cinto de corda. Ctngulum, /. Pónda riá Ngógi.

Cintura. •" Médium eorporis. Murivúmu , ou, Póndâ


o cstidaDBiiíQ » riá Rivúmbu.
»•
Cintilar. Scintilio j as. Cugissóssu, Cuoissóssut
róssu riá Tubia.
Cinza. Cinis, frá. Uttóca, Jittóca.

Cipreste; Cupressus, //j-, Cipreste , Risássa


Pút.
Circo. Circus, i. Ricúndu , Macúndu,
• « «v < i 0# , Lolóndo j o®)
.1 i*,:: . ) , v s! {
... ^ Quipácca.
Circuito. Ambitus, //j. Quipácca, Ipácca.
Circumcidada cousa. Circumcisus, , um. Químa Quiassáia, Qí>|a"
.unt'.'. iíInÍD:. í/l .fciuy-v.w' WA mubatúla ca-icc nu
riá quíba quiá Mu-
: r ■ hii: iílninèiV cútu.-

Cir-
cr CI Cl 239
(Circumcizão. Circumcisio, mis. Ocussáia. . • •

Circumcidar , ou ar- Circumcido, is. Cussáia Anandénghi.


cumcizar.

Circumfercncia. Peripheria, a. Oricúndu.

Circumstancia. CÀrcuynstantia, £ Bucumbiába Jibucum-


biába.

Cirurgia. Cb ir urgi a , £. Cirurgia , ou , Múca


I I Qiiiçso^uéle.

Cirurgião. Chirurgus, i. Cirurgião , ou , Múca


Cussoqueléssa.
Cirro, vi d. sirro. Culangála, H'áchi riá
rivúmbu.
Cisma na fé. Schisma, atis. Paca mu Fé , Agua aba-
túla a Fé ria Ngán-
11a Zámbi.
Cismatica." Scfiismaticus ,'K Pacá , ou , Judéo.
Cisterna. Cisterna, «?.' Quicluma, Icliíma.
Citado. Citatus, a , um. Amucitála , pá Ia cúia
cupólu riá . Ngándá
• • Capita ncu.
titar. CitO , Cucitála, ou, Cumam-
béla pá la cuia Cupó-
lu riá Nguvúlu.
Cito. Nga-citála.
Citei.
Ghi-a-citaléle.
' » s » •*r* \
Citarei.
Ghi-citála-yza,
Citar-se. Citor, «r/j. A-cucitála.
ViiiriO

Ci-
14o Cl cr Cl
Civil cousa. Civilis, et le. Químa Quiá Ugítu ,
<?//, Quiaucále ne U«
gítu.

Civilmente. Civilitcr. Quiá-Ugítu muéne, tw,


Quiacucále ne Ugitu.

Civilidade. CÁvilitas y atis. Ugítu , ou , OcucJU


ne Ugítu.

Çu çu ÇU

Çuja cousa. Sordidxs, a, um. Químa Quiachíri, ou,


Guaiíva.
: i:ok'ÍÍ .
ídenirvi
Çujamente.' Sordide. Quiachíri muéne, ou,
•i te Guai.va muéne.

Çujar. Sardi do, Cuchírissa.

Çujo. • Nga-chiríssa.

. Çugei. Ghi-a-chirísse.

. Çujarci. Ghi-chírissa-yza,

C]ujar-se. Sor desço, is. A-cuchiríssa.

Çugidade. Soraes, Ocuchíri , Quich/ri,


Icliíri.

Çumo. Succus, i. H'áqui, JihMqui.

Çurra. Maceratio, ?///>. Ocubéta,<Jv, Ocubár*


Michínga.

Çurrada cousa. Maceratus, *, um. Químa Quiamubctc ,


ou, Quiamutánibuia
Michínga.
.'Difr
Çurrar. Macero, Cubéta , ou , Cubana
Micliínga.

CJur-
CU Çu ÇU 241
■Coimada. Ir, risco* ciamos a. Ocubánca. Zombaria ,
Guá , guá, guá, guá.

CH CH CH

Chã cousa. P/afins, a, um. Químa Quiassanzumtí-


ca.
Chãmente. Plãnè. Quiassanzumúca mué-
ne.
Cliacas, id est, insul- Alterna convitia. Múttu ne Múttu Acu-
tos recíprocos. chínga ndáca. , j j
Chacina. Caro salita. Chítu iá salgálu.
Chacotear. Charcas agcrc. Cubánca Ocuquínà, ou,
Cuquína Ag'áttu ne
Mála.
Chafariz. Aquarium, ii. Ritári iá Ménha.
Chafardada cousa. Mersus, a, um. Químa Quiautafímba
bu Ménha.
Chafurdar. Mergo, is. Cutafímba.
r Chafurdo. Nghi-tafímba.
•< Chafurdei. Ghi-a-rafímbe.* ' I
I Chafurdarei.
Ghi-tafímba-yza.
Chafurdar-se. Mergor, eris. A-cutafímbabu'Ménha.;
Chaga. U/cus, eris. Filíla.
."'•■<rnwD
Chaga viva. Plaga cxulccrata. Filíla já h'u!ssu.
Chagada cousa. Plaga tus, a, um. Químa orí}
Qiiiamucále ne filíla.

Cha-
24* CH CH CH
Chagamemo. TJlceratio, quis. Ocufilíla, o;/, Ocúta fr;
ma.

Chagar. Saneio, as. Cúta filíla, ou , Cufr


H:> líla.

Chago. Nga-filíla.

- Chaguei. Ghi-a-fil:le.

' CJiagarei. Ghi-fiííla-yza.

Chamada cousa. Veocatus, a , um. Químa Quiamucháne,


ou, Quiailúca.

Chamador. Vocator, oris. Múca Cuchanéssa, ou,


Múca Cuailúca.

Chamar. Foco, as. Cuchána, ou, Cuailúw.

r Chamo. Nga-cliána.

^ Chamei. Ghi-a-ehanéne.

L Chamarei. Ghi-chána-yza.

Chamar-se. Vocor, ar is. A-cuchána, ou, A cuai-


lúca.

Chamadura. Advocatio, onis. Ocuchána, ou, Ocuai-


lúca.

Chamejar. Hammigero, as. Cucussúca, ou, Cumán-


ca.

Chamejante. Hammigerans, antis. Quiacussúca mucnc,Wi


Quiacumáncá.

Chaminé. Caminus, i. Ngílla ria Tubi


i)i V1 "i'fSV V > p . Ngílla riá Ríchi.

Chapa de ferro. Haynus, i. Nzòlu riá Quitári-

Chapeo. Gakrus, i. Chapé, Jichapé.

Cha-
CIÍ CH CH 243
;
* Chapeo de sol. Xhnbella, a. Chapó riá Luánha , ou,
guá Muánlia.

Chapim. Sandalium, íjichinéUa.

Charlatão. Blatero , oms. Múca Cuzueléssa qui-


néne, ou , Muzuóri,
p Mizuéri.

CHarlatear. Blatero, as. Cuzuéla quinéne, ou,


Cuzuéla avúl.

' Charneca. Saltus} us. Químa Quiamuchíru ,


ou, Químa Quiacu-
tómba.
>
Charola. Tbensa, a. Quiá Cúria.
Chavão. Clavis major. Sabe quiaquinúie,
Chave. Clavis, is. Sábe, Jisibe.
Chave falsa. Clavis adulíeriua. Sábe iá falsa.
Chavinha. Clavícula, <e. Casábe caféli.
Cheia cousa. Plenus, a, um. Químa Quiamusála, ou,
Quiamucúta q'uiávu.
Clieia do ri
110. AUuvies, eu Nghígi guesála , guesá-
la quinéne.
Chcamcnte. Plenè. Quiacusála muéne ,
Nglugi Uatéma.
Chefe de geração. Generis caput. Táta rióssu ricubáta
quiác.
Chegada cousa, idcst, Advetitus, a, um. Químa Quiamubic'íle,
vinda. ou, Químa quiamu-
gíle q'uiávu.
Chegada cousa, id est, 1'roximus , a, um.
Químa Quiassuéque,*y,
visinlia.
Quiamucuáta ne a-
quá, tw,Cuzaméca.
Hii Che-
244 CH CH CH
Chegar, ouvir. Advento, is. Cubic'íla , ou , Cuyza.

( Chego. Ngu-bic'íla, ou, Ngu-


yza.
L . . ■ Ghi-a-bic'íle..
| Cheguei.

^ Chegarei. Ghi-bic'í!a-yza.

Chegar-se. Advenior, ir/s. A-cubic'íla , o# , Ach-


yza,, Acuzanufca.

Chegar , ou avisinhar- Propirtquo, as. Cussuéta, ou, Cuzamé-


se. ca.

Chego. Nghi-ssuéta.

« Cheguei.' Ghi-a-ssueréle. '

Chegarei. Ghi-ssuéta-yza.

Chegar-se. Propi/iquor, aris. A-cussuéta, ou, Acu-


ifcV.VlVi t. * ■ : \. zaméca.

Cheirar. Qâoror, aris. Cucunúh'a.

r Clieiro. Nghi-cunúh'a.

} Cheirei. Ghi-a-cunúh'e.

( Cheirarei. Ghi-cunúh'a-yza.

Cheirar, ou lançar chei- F/agro, as. Cunúh'a, ou, Cutcchi


ro. risúmba uaguába.

Cheirar mal. 1 Gravè olco. Cunúh'a o Risúmltf f


'i s - \ # IV.uh > iíba. " -

Cheiro. fr/>. Ocunúh'a, ou, Risúm-


ba uaguába.

Cheiro máo. Ftrtor, oris. Risúmba iáiíba.

Cheirosa cousa. Odoraius, a , um. Químa QuiacuniSh'a j


uaguába.

Chiar
CH CH CH 245"
Chiar o passaro. Garrio, is. Risúi riá Ngingíla , ou,
Mímba riá Ngingíla.

Chicória. Cicorea, a. MáfFu riá Cúria.

Chiclsaro. . Ervum, i. Químa riá Cúria.

Chiqueiro. Suile, is. Quibánga, ou ,Quipác-


ca Quiá jing ilu.

Chiste. Dictum facetuni. Milónga pá la Culumá-


ta, ou, pala Cueléla.

Choca gallinha. Gallina glocietis. Sánc'i Quiachóca , ou,


♦ Quiacussáca.

Choca agua. Aqua corr'upta. Ménha Quiabòlu , ou ,


Ménlia Mavúnzu.

Chocalhar. Moyere çrotalum. Cutungúta , ou , Cu-


chíca químa.
Chocalho. Ngu-tungúta.
•< Chocalhei. ........... Ghi-a-tungutíne.
* Chocalharei. Ghi-tungúta-yza.
Chocalhando. Crepitante autis. Quinghi-ssáca.
Chocalho. Crepitaculum, /. Ocussáca, ou, Ocuchí-
«1340113 ca.
Chocar, id cst, coiíi- • ••••••• .... Cubánga, ou, Cubún-
baccr. da, ou, Culúa.
Chocarreiro. Senrra, Pirirílu, Jipirirílu.
Chocolate. Confectura ex semitte, Cicculáte , Químa riá
w/gtf pipere, Cunúa.
et zízimbere.
Chofre. Iclus globuli lapidei. Cutacúla Ritári , ou,
Cutacúla Matári.

Hh ii Cho-
246 CH CH CH
Chorada cousa. Vloratus 3 a, um. Químa Quiamucurífc,
amucuríle ne Ma-
chóssu.
Çhoradora dos defun- Pr.ejica, <e. Múca Curíla cuá Anu
tos, ou carpideira. âfFua, ou, MugMtra
curiléssa Ana áfíua*
Cliorador. Plorator, oris. Múca Curiléssa ne Mn-
chóssi.
Chorar. F/eo3 es. Curíla, ou, Cucfuéma,
:i';; i ' » y<lV ou , Cussonóca Ma-
chóssi.
f Choro. Nghi-ríla.
< Chorei. Glii-a-ríla.
í Chorarei.
Ghi-ríla-yza.*
CJiorar-se. P/oror, ar is. A-curíla, ou, Acuquí-
ma ne ocutulamui-
nliu ne Maclióssi.
Chôro. Fie tus, us. Ocuríla, ou, Ocusso-
nóca Maclióssi.
Chorosa cousa. Lacrymosus, a, um. Químa Quiacuríla, ou,
Quiacussondca Ma-
clióssi.
Chorosa [pente, F/efcliter, Quiacuríla rauéne.
Chorro de agua. Torrens, entis. Canghígi, ou, Ííú&
ria Ménba.
Çliover. P/w, />. Cnnóca, ou Cuísonó-
ca Nfiíla.
C Chove.
Nga-nóca.
< Chovco. Ghi-a-noquéle.
I
t Choverá. GJii-nóca-yza.
2
Clio-
CH CH CH 247
Chover pedras. Granduto, as. Cunóca Matári ria Mé-
nha , , Cussonóca
Nfúla riá matári.

Choviscar. Plure molli pluvia. Cunóca ca issiícu-siícu,


ou , Cunóca cafeli-
féli.
Choupana. Tugurium, ii. luso iá ucúlu, ou , Món-
su riá Múttu Nga-
i liáma.
Chouriço. Aptxabo, onis. Machiríssu , Acjiiríssu
riá CIlítu.
Chumaço. Cervical, a lis. Péttu, Jipèttu pála cu-
séca.
Chumbada' cousa. Plumbatus, a, //;;/. Qiiíma Quiamussonóca
bóxi ne ngúsu.
Chumbar. Plumbo, Cúta H'uta pála cusso-
nóca bóxi, nengúsu
óssu.
ç Chumbo. Nghi-ta-IiMta pála cus-
sonóca.
Í Chumbei. Ghi-a-ta-h'úta.
. I Chumbarei.
Ghi-ta-h'úta-yz,i.
Chumbo. PIitmbum, Chfmbu, Jichimbu.
Chupada còúsa. Exuctus, a, um. Qu/ma Quiamuchíba.
ÇJiupador. Exugens, entis. Múca Cuch/ba , ou f
Múca curíssa.
Chupadura. Suctus, //s. Ocuchíba.
Chupa flores, ave. Avis sugais fores. Ngingíla Uchíba jiflór,
ou, Ngingíla Uchí-
ba Ittúlu.

• Chu-
248 CH CH CH
Chupar. Sugo, /x. Cuchíba, ou, Cumínha
ffáqul
f Chupo. Nghi-chíba, ou, Ngtó
minha H'áqui.

1 Chupei, Ghi-a-chibile.
v- Chuparei. Ghi-chíba-yza.
Chupar-sc. Sugor, mV. A-cuchíba , , Acu-
minha H'áqui.
Chusma. Turba , Quifuchi Qui-Attu.
Chuva. Pluvia, a. Nfiila, Jinfula.
Chuveiro. Nimbus, /. O Nfiila iá ienéne, 0-
cussonóca MénJia
mavúl.
Chuvosa cousa. Pluviosus, a, um. Químa Quianóca Níu^.

DA DA DA

Da. A, ab, ex. lá, iá , iá , ou, A.


Dada cousa. Da tus, . Químa Quiamubáne.
Dadiva. Dotium, /. Mimo, 0», Mucííric'i.
Dador. Dator, oris. Múca Cubanéssa , M
Cubanquéssa Mitf V
ma.
Dado, id est, inclina- Proclivis, er e. Amucujiríla neMucc'1"
do. ma óssu.
Dado de jogar. Talus, /. Dado iá cujocála, ou,
riá cuionòca.
Dahi, Istinc. Anga , riá vána váua,
ou, riá cúna ciína.
Dal-
DA DA DA 249
Dalll. VAuic. Ria cúna ciína, riá vá-
11a v'ána.

Dama. Virgohns. ■ Musúmba, Milúmba ,


Uccála pala cucasá-
la.

Dama namorada. Amatrix, íeis. Mug'át(u iá cuzóla ,


ou , Mulúmba iá cu-
zóla.

Da maneira. ilatenus. Iá Muíma.

Dança. Cborea, £. Ocuquína co Jingóma.

Dançadora. Sãltatrix, icis. Múca Cuquína iá Mu-


g'áttu.

Dançarina. Idem. Múca Cuquinéssa q'iii-


ambót.

Dançador. Saltater, cr/x. Múca Cuquinéssa guá


Riála.
Dançarino. Idem. Múca Cuquinéssa q'ui-
ambót.
Dançar. Salio, /V. Cuquína.
( Danço. Nghi-quína.
'•! Dancei. Ghi-a-quínc.
I Dançarei. Ghi-quína-yza.
Dançar-se. Salior, /V/V. A-cuquína.
Damnificação.. JV&Yrf , rf?. Ocumubúndu.
Damnifícada cousa. Detritus, a, »///. Químa Quiamubúndu
q'uiávu.
Damnificador. Nocens, ?////>. Múca Cucuquissíla, ou,
Múca Culebúla.

Dam-
/

2 5"o DA DA DA
Damnificar. Damnifico, as. Cucuquíssa, ou , Cu-
lebúla.
r Damnifico. Nga-cuquíssa. .
< Damnifiqúei. Ghi-a-cuquissíle.
( Damnificarei. Ghi-cuquíssa-yza.
Damnificar-se. Damnificor, ar is. A-cucuquíssa, ou . A cu-
lebúla.
Damno. Damnum, i. Ocucuquíssa, ou, Ocu*
lebúla.
Damnosa cousa. Dispendiosus, a, um. Químa Qiiiocuquíssc ,
ou, Quialebúle.
Dantes. Anti. Ucúlu, ou, Hánda.
Daquem. Cis. Quiané, ou, ria anáhL
Daqui. Hiuc. Riá bóba, ou, riá mu-
niu.
Daqui a pouco. Dudum. O Qyínga caféli , t«,
Hánda h,«^nc,i cafêli.
Daqui adiante. Debinc. Témpo quiá ciíyzacu-
pólu.
Dar. Do, as. Cubana, cubána bu Má-
t cu.
Dou. Nga-bána.
Dei. Ghi-a-banéne.
Darci. Ghi-bána-yza.
Dar-se. \ Tradere se. A-cubána, acubána bu
Mácu.
Dar conselho. Consulo j is. Cub:na Cuicútu , ou,
QuifKquíla.
Dar
DA DA DA
Dar esmolla. Élemosinam dare. Cubina Jismóla.

Das. E. A. Ab. Quiáji, ou , já.

Dac tiles. Dactilus, i. Mundalangóle, Minda-


longóle.

DE DE DE

Dc. A. Àb. Quiá, iá, a.

De algum modo. Aliquatenus. Quiáchi, Iachí.

Debaixo. Sub. Quiáchi, Cóchi, Móchi.

Debalde. Frusta. Quiangó.


Debate. Gontentio, onis. Nvúnda, Jinvúnda.
Debatida cousa. Decertatus, a, um. Químa Quiá jinvúnda.
Debater. Vrólior, ar is. Cu jinvúnda , ou , Cu-
ba nga , òu, Culúa.
ri;n .uta . VÍ . xw\\<y
Debato. Nga-bánga jinvúnda.
Debati. Ghi-a-banghélc jinvún-
da.
Debaterei. Ghi-bánga-yza jinvún-
da.
Debater-se. Contendor y eris. A-cubánga jinvúnda ,
ou, Acubunda.
De bem em melhor. In melices. Q\>iauguába , ne Q\ii-
auguaba quihènc.
Débil cousa. Debiles, et le. Químa Quiassóssu , ou,
Químa caníni.
Debilmcnte. Fragiliter% f^uiassóssu muéne, ou,
Caníni muéne.

li Dc-
2>2 DE DE DEJ
Debilitarão. Debilitas, atis. Ocussòssu, 0# ., Ocua-
buíla.

Debilitada cousa. Debilita: us, a, um. Qiiiamussóssu q'uiávu,


*4' # » » . itlljii. nA.\ + ou, Quiamucálaeála
q'uiávu.

Debilitar. Debilito , as. Cussóssu , ou, Cubuíla,


t
ou, Cucálacála aquá.

f Debilito. Nghi-ssóssu.
Debilitei. Ghi-a-ssossíle.
9 •
.o.; rn ~t r
C Debilitarei. Ghi-fisòssu-yza.
Debilitar-se. Debilitor, aris. A-cussóssu j ou. Acu-
buíla.

Dc boamente. Libenters Quiá mucc'íma ianibdr,


ou , Ne mucc'íma
óssu.

Debruçar-se. Se inclinare. Muéne Acubetáma.

Debrujos. Pr ónus y a, um. Oibetáma.


r . r
Debulliar. Tero} is. Cubatugiúla icc'íui ic-
c'íni.

Debulho de pão. Tritura, <e. Ocubatugiúla quiá Bó-


lu , ou y Ocuriáta iá
Cólu.

Debuxada cousa. Effigiatus, a, um. Qiiíma Quiopintálcytfj


Quiamusónca.

Debuxar. Delineo, as.' Cupintála , ou, Cusón-


ca.
Debuxador de terras , Geograpbus, Múca Cupintaléssa O-
ok Gcographo. chi, ou, Cupintalés-
< sa o Quixíxi.
•snis nt inhuD

M il Dc
DE DE DE 3-5-3
De cabeça abaixo. hi praceps. QuiacutiséndH nc Mu-
tue bóchi.

De cada parte. Unifique. Quiá cujibándu óssu.


-
De caminho. In transcúrsu. Quiá Mungílla , 0#,
Quiá mu cuénda.

De cá para lá. ííuc, et illuc. Quiá cúcu pála cúna cú-


11a.

De cara a cara. In pra sentia. Quiácu Pólu ne Pólu.

Dcccncia. Decentia, a. Quiamatúnda, ou, Quiá


Ugítu.

Decente cousa. De cens, entis. Químa Qiiiamatiínde ,


ou, Químa quiá Ugí-
tu.
Decente ser. Decet, ebat. Cuccála Ocuamatúnda.
De cento em cento. Centenus, , #w. QuiáH'áma ne H'áma.
De certo. Certè. Quiá Quiri, ou, Quia-
muóne.
Decima cousa. De super. Químa quiá múchi cú-
nhi.
Decima vez, Decimum. Engíle Cúnhi.
Dccizao. Decisio, onis.' Oculunghéssa Jipáta ,
ou , Òculoquóla , ou,
Ocuimúna.
Declaração. Declaratio, onis. Ocujimbulúla, ou, O-
' . '•£) r/rrí F/J - culoquéla.
Declarada cousa. Declaratus, <t, ///«. Químa Quiajimbulúle,
ou, Qui^lòquéla, ou,
quiaímun a.

Ii ii De-
25-4 DE I)E DE
Declaradamente. Enucleate. Quiacujimbulúle mué-
ne , ou , Quiaculo-
quéla muéne.
Declarador. Explanator, oris. Múca Cujimbululessa,
ou, Culoqueléssa.
Declarar. Declaro, as. Cujimbulúla, Culoqué-
la , ou, Cuímuna.
f Declaro. Nga-jimbulúla.
J Declarei Ghi-a-jimbulúle.
( Declararei. Ghi-jimbulúla-yza.
Declarar-se. Declaror, ar is. A-cujimhulúla, Aculo-
quéla , ou , Acuimú*
na emuéne.
Declinada cousa. Declinatus, a, um. Químa Qiiiojimbulúle,
ou, Quiamuloquéle.
Declinar. Declino, as. Cubetáma , ou , Cutu-
lulúca, ou, Cutebu-
núca.
Decontado. Pressenti pecunia. Gibúngu quiá cutánga.
De continua. Continenter. Quiá Quuendelácu.
De côr. Memoriter. Quiá Qiiilúngi , ou ,
• v U\U • O 4... , . . Quiamulónghe mu
quilúngi.
Dç coração. Intime. Quiá Mucc'íma. .
^ r *»v . ijiJJiiJllíi!
Decorar. Memorice commetidarc. Cubáca mu Quilúngi,
ou, Culúnga cu Qui-
lúngi.

Dc-


DE DE DE 25-5-
Decoro. Ngu-báca mu Quilúngi.

Decorei. Ghi-a-baquéic mii Qui-


lúngi.

^ Decorarei. Àcubáca mu Quilúngi.

Decorar-se. Memoria eommendari. Acubáca mu Quilúngi,


ou, Àculúnga cu Qui-
lúngi.

Decóro: Dccorum, i. Ugítu.

De costas. Supinus, a, um. Quiá Cuchamanéna, ou,


Quiá Jinbángi.

De costume. Ex more. Quiá Ugiríle.


Decrepito. Caducus, // j um. O Cucúcn , ou , Quicú-
ca Icúca.

Decretar. Deccruo, /x. Cutúma , Culoquéla


ou, Cuimúna.
( Decreto. Nghi-túma.
Decretei. Ghi-a-tumíne.
( Decretarei. Giii-tuma-vza.
Decretasse. Decernor > eris. A-cutúma, Aculoqué-.
Ja, ou , Acuimúna.
Decreto. Decretam, /. Ocutúma , ou, Quigíl-
la riá Ngáuna.
De degráo em dcgráo. Gradatim. Quiá R icá nda ne, Ri-
cánda.
Dedada. Ictus digiti. Ocutúta já Mitébu.
De dentro. Intus. • • • • Quiánsu, ou, riá qui-
I • , i ánsu.

De
256 DE DE DE
De dia. Diu. Quiá Quisúa.
De dia em dia. In dies. Quiá Quisúa ne Qui-
súa.
Dedicar. Dico, as. Cufelecéla, ou, Cuum-
bifa.
Dedo. Digitus, i. Mulémbo, Milémbo.
Dedo do meio. Medius digitus. Mulémbo guá cachas.
De doze em doze. Duodeni, a, a. ..."
Quiá Cúnlii jiári i ne
. Cúnlii jiári.
De doiis cm dous. Bini , a. Quiári, Quiári.
De duzentos em duzen- Ducenti, <e} a. H'áma maiari , H'áma
tos. maia ri.
De duas maneiras. Bifariam. Quiá-Bándu jiári.
De empréstimo. Commodatò. Quio-sóbe, ou j Quiá
Quisóbe.
De escarneo. Joco. Quiá zombaria.
Defeituosa cousa. Mendosus, a , um. Químa Quiocucámbe.
Defeito. Vitium, ii. Vízzu , ou, QuitúcJii.
Defendente. Propugnai or, oris. Múca Cubangueléssa,
ou, Cubunaéssa.
Defender. Defendo, is. Cubanpuóla , ou, O
búnda.
( Defendo. Nghi-banguéla.
< Defendi. Ghi-a-banguelele.
I Defenderei. Ghi-banguéla-yza.
Defender-se. Se defendere. A-cubànguéla, ou, A-
cubúnaa.

De-
DE DE DE 257
Defensão., ou defensa. Defensio, onis. Ocubanguéle, o//, Ocu-
búnda.

Defensor. Defensor, oris. Múca Cubângueléssa.

De festa. Festas, a. um. Qiiiá Sántu, 0#, Quíá


-MO.". , Y.>. - .ff.; '•.!/ Quisúa iá festa.

De focinhos. Pr ónus, a y um. Quiá-betáma, ou3 Quiá-


tululúca.

De fora. Extra. Quià bucánca-,0//, Qítiá


ricánca.

De forja. Omnino. Quiájingúsu, ou ,Quiá


QgUSU.

Defraudada cousa. Defraudatus, <7, íj/fl. Químa Quiamunháne,


cjuiamungannále, ou",
Quiamucatúle.

Defraiidador. Defraudator, mV. Múv, ou, Múca Cu-


nlianéssa,

Defraudar. Defraudo, Cunhána, ou , Cungau-


nála.
< * V 1
* • w'* |!" )i. IJi a
r Defraudo. Nghi-nhána.
< Defraudei. Ghi-a-nhanéne. t
! Defraudarei. • ••*••••••« Glii-nhána-yza.
I.
Defraudar-se. Defraudor, *r/j. A-cunhána, ró , Acurí-
gannála.
De fronte. £* advçrso»
. V} ' ' Í » VVV ■ .Quiá cu pòlu , ou , Quiá
cu Méssu;"
Defumada cousa. Jnfumatus, a, »w. Químa QuiafTuijiplti,
> /-J ílLlià • v \X
<w , Químa Quiari-
chi.
Defumar. Infamo, í7j-. Cuffumála, ou, Guri-
elli.
De-
25"S DE DE DE
ç Defumo. Nghi-fFumála.
< Defumei. Ghi-a-ffunulóle.
I
L Defumarei. Ghi-fTumála-yza.
Defumar-se. Infumor, a ris. Acuffumála, 0», Acu- .
ríchi.
Defunta cousa. Defunctus, a, um. Químa Quiáffu.
Degolado. Capite truncatus. Amubatúla Mu:úe.
Degolar. Decollo, as. Cubatúla Mutue.
Degradado. Exul, lis. Amutumuquíssa , 0;/
Amuchind.la.
Degradar. Extermino, as. Cutumuquíssa, ou, Cu-
muchindíla.
Degrado. Nga-tumuquíssa.
■< Degradei. Ghi-a-tumuquissíle.
Degradarei. Ghi-tumuquíssa-yza.
Degradar-se. Exterminor, ar is. Acutumuquíssa, ou, A-
cumuchindíla.
Degráo. Gradus, w. Guénhi ,quia Sóva tou,
Químa uomuqua'.
Degredo. Exilium, //, Micánda quiá químa
quiámutumúquiísã ,
ou, Ocumuchindíla.
De huma , e outra par- citroque. Quiá QuimÔcíii , ne
te.
quiámuquá.
Dc hum em hum. Sbtguli, Quiá móchi ric q"»á I
mòcJii.

Dc
DE DE DE 2^9
Dc industria. Data opera. Qu/ma Quiaulónde, ou,
guíma Quiachingi-
néca.

De joelhos. F/exis genibus. Quiá Jipúna, ou , Quiá


Popáma , ou, Quiá
fucáma.
Deitada cousa. Ejectas, a, um. Químa Quialundúca ,
ou, Quiamutéchi.

Deitada fora. Expulsas, a, um. Químa Quiá cutéchi.


Deitada no chão. Prostrai us, a, um. Amulundúca bóchi.
Deitar, ou arremecar. Jacio, is. Cutéchi, ou, CutactíJa.
Deito. Nga-téchi.
Deitei. Ghi-a-tcchíle.
I Deitarei. Ghi-téchi-yza.
Dcitar-sc. Jacior, eris. A-cutéchi, ou, Acúia
Cuséca.
Deitar fora. Expello, is. Cutéchi bucánca , ou.
Guta bucáiica.
Deitar a perder. Perdò,is. Cutéchi a 'cucuquíssa
anguéne.
Deitar a terra. Prosterno, is. Cutéchi Bochi."
Deitar a má-parte. Vitio vertere. Cutéchi mu bándu ia-
iíba.
Deitar-sc. Cubo, as. Acutéchi , ou , Acúia
cuscca.
Deixada cousa. Dere/ictus, a, um. Químa Quiochálê.
Deixar. Relivquo ,is.
•uy r Cuchála, ou, Cuámbu-
Ja.

Kk Dei-
16o DE DE DE
( Deixo. Nga-chála , ou, Nghi-
ámbula.
J Deixei. Ghi-a-cha!élc, ou, Glii-
a-mbuhíle.
I Deixarei. Ghi-chá!a-yza, ou, Ghi-
I ambiila-yza.
Deixar-se. Derelinquor, eris. A-cuchála , ou, Acu-
ánibula.
Deixar, ou consentir. Sino , is. Cuárabula , ou ,Cuton-
gonína.
De- largd passart - A longe prMerire. Cubítai guá enssangu-
lóca.
Deleitação. Qblectatio, onis. Ocuffula , ou, Ocuzua-
luléssa.
Deleitar. • Deleito ,'a's. Cu/ualuléssa; ou, Ocuf-
t i3/ _• j •' :o- ' fula.
( Deleito. Nga-zua luléssa.
I
< Deleitei. Ghi-a-zualulesséie.
1
.' . '
t Deleitarei. Glii-zua!uléssa-yza.
t .* *
Deleitar-se. Detector, aris. A-cuzualuléssa, ou, A-
cufFúla.
Dcleitavel. cousa., Amxnus, a9 um. Qiiima Quiazualuléssa,
') I . ! . • • , 1v V\ ,s
o:/, Qàiacuffíiii'
Deleite. Volúpias, (/tis. Ocuzua luléssa, ou > O'
cuffiila.
Deleitosamente, Deliciosè, Quiá cuzuâluléssa
,\W. c W,'i')iWV.í
^, 01ÍS»S:
Úcfefxaçáo. Langor} õris. Ocubelcquéta, ou, Ocii-
buíla.
Der
' DE DE DE
Deleixada cousa. Languidas , a , um. Químa Qiiiabelequete,
0#, Quiamubuíla.

Deleixadamcnte. Langui de. Quiá cubekquéta mué-


ne , ou , Quiacubuí-
la muéne.

Defeixar-se. Languesço, is.- Acubelcqué.e, Acubuí-


la.

Delgada cousa. Gracilis , et le. Químa Quiossósse, ou,


•. - Cama caníni.

Delgadamente. Tenuiter. Quiacussóssu muéne,


:
ç v.r ' ;') '/jnhi Quiacaníni muérte.

Delgadeza. Cxracilitas , atis. Ocussóssu, ou, Caníni.


xi r . . . II*aO
Deliberada cousa, Delibcratus, a, »/;/. Químa Quioutúme, 0#
Químa quiamubánze.
{ l'f ' * ft if t' '• j J)/»t • .'V»
Deliberadamente. Consulte. Quiacutume muéne, ou,
Quiacuinubánse mué-
ne.
Delibera.?. Consulto,• as.- Cutiíma , -ou , Cuquicú-
to, ou, Çuffiquíla.
f Delibero. Nghi-quicúto.
< Deliberei. Ghi-a-quicúto. • —
Deliberarei. Ghi-quicúto-yza.
Delicada cousa. Delicatus, a , Químa Quiassòssu , ,
Quiabelequéte.
Dclicadamèntc.' Delicatb. Quiacussóssu muéne ,
ou, Quiaciibelequéte.
Delicadeza , id est , Mollities, Ocussóssa, 0», Ocube-
brandura. lequéta.
Delicadeza de engenho. Acumen, Mussúncu guá Qyiliin-
gi.riá Miíttu.
Kk ii De-
2Ô2 DE DE DE '
Pelicas; Delicia, arum. Ima i;í matúnda , óu,
Ima cuába Mucútu.
Deliciosa cousa. Delicio sus, a. um. Químa Qu ia matúnda,
ou, Quiacuába Mu-
cútu.

Deliciosamente. Deliciose.' Quiá cumatúnda qtiiné-


ne, ou , Quiacuába
Mucútu muéne.
Dclicto. Delictum, }. Qu itúchi, Itúchi, ou,
Màlébu. f :• | "
• 4M íélj
iXJinquejite, Nocetti-? entisK Múca Quitúchi , ou,
Múca Malébu.
Delinquir. Delinquo, is. Cu banca Qy itúchi, ou,
Cubánca matébth
.■ <[ : r.; u - .
■ f Delinquo. Nghi-bánca quitúcE
1
. ;I':v <U
I Delinqui. Ghi-a-banquéle quitú-
chi.
I
.1, Pelinquirei. Ghi-banca-yza quitúChiJ
Deliiiquir-se, Peccor, aris. A-cubáiica Quitúchi,w,
Acubánca Malébu.
Delirar, Deliro., Cuulági, ou, Cu •linda
bucanca riáquilúngi.
Deliro. Nga-ulági.
f Delirei. Ghi-a-uláge.
> Delirarei, Ghi-ulági-yza.
Delirar-se. Deliror , aris. A-cuuIági, ou , Acii-
túnda bucánca riá
quilúngi.
Delírio. Delir ament um, Ocuuhígi , ou , Ocu-,
•UJ zuélá angò.
De
DE DE DE 2*j
1
De longe. . Long*. Cu cánca , ou ,.Riái ca-
lébe, (?//, riá sango-
lóca.
Pe má vontade. Invitè. Quiacámpe. vontade. '!
Demanda. Lis, itis. Rimánda , ou, Ocubún-
:bO U -•ir :? ".) .v »íWfcYr> da jicondo.
Demandada cousa, Postulatus, r , um. Químa Quiamubinque.
Demandador. Petitor, oris. Múca Cubinqudssa.
Demandar, Litigo, rfj*. Cubinca, 0#Cussom-
bóla Gicóndo.
De maneira. Itaquè;, Quid quíéqui, ou , E-
neúque.
Demarcação. PràJTnitib,' 0;//'}.' Quirímbu quiolxíque ,
ou, Ocussónga.
£-cmárcãda cousa. Prajiniius, a, Químa Quiossórghe.
Demarcadpr. Fim tor, orá. Múca CussongJjçssa: p:t,
Cubaquéssa Jíbámbi.
Denía rcar. Mcior 3' àrisi Cussónga, ou , Cussón-
ça, ou, Cubáca Bam-
bi.
f Demarco,
Ngi-ssónga.
< Demarquei.
• * Ghwa-ssonghéle. ,
Demarcarei. ...... . Ghi-ssónga-yza.
DemaicaY-se. Pr<eJivior, ir is. A-cussónga', ou, Xcu-
báca Jibámbi. -j Q"
Demasia. Nirrite tas, atis. Ocussubúca, Oissubúca.
Demasiada cousa. Nimius, Químa Q'uiavi11(,"; .oui,
Quiássubúque.

De-
:
jj

264 DE DE > DE
Demasiadamente. Jmmodicè. Q\iiavúl muónc ou,
Quiacussubúca mué-
ne.

Demasiar-ss. Immoderate se gerere. A-cussubuca muéne '


ou, Acutúnda.
% is ' . ...
Dc meio a meio; Ex diâmetro. Bú Cacliás iá Cachás.

Demo. Damon, onis. Riábu, ou, Ca ri a pim-


1 ba , Diraóniu.
'ir ^ r.ii
De modo. Ita, ut. Qiiiá fitíu , ou, Eneú-
que.

De modo que. Itaquè. Quiá fitíu iánhi , ou,


Eneiíque"úchi.
Demónio., vi d. demo. Cariapémba , ou, Riá-
bu , ou, Dittiónió.

Demonstrar. iMonstro, as. Culondequéssa, ou, Cu-


maflibeía.

T Demonstro. Ngh i-lond<?qud<sa." '


<. Demonstrei. Ghi-a-londequesséle.
Demonstrarei. Ghi-londequéssa-yza.
Demonstrar-se. Monstror, ar is. A-culondequéssa , ou,
Acumanb&a. •-
De monte a monte. Ab unousque• ad ali um Quiá MutòndU ncM"-'
montem. lundu.
De muitas maneiras. Multifariam. . Cuá fitíu javúl.
De noite. Noctu. Qiiiá Ussdcu.
De nenhuma parte. Necunde. Ne CubandóccU.
De nenhuma maneira. Neutiquam. Ne fitíu im<5cí»i.
Denegrida cousa. Denigra tus, a, um. Químa Quiacliiqueléle.
Dc-
DE 'DE DE 2 6>-
-Denodada cousa. Pracipitatus, a, um. Qu/ma Quiaimofálc!,
Qiiiá lengulucá-cu.

-Denodadamente. Rapúlà. . Quiá cunotála múéne,


ou Quiá culenguw-
cá-cu niuénc.
Denodo. Pr<ecipitatio, onis. Ocunotála , ou , Qui-
léngu.
'Denotar.' ni >/. 1
Protehdo , is. Culondequessa.
Denoto. . Nglii-Ioridequéfsa.
Denotei. Ghi-a-londequesséle.
t
v Denotarei. Ghi-londequóssa-yza.
I)onotar-se. Protendor, w. A-culondeqtjéssa.
De novo. De integro. Quiaúbe, no vutúca rín-
qui.
.1 i:
Densa cousa. Spissus, a, um. Químa Quiá Quicolo-
h~ liL cóta. i-
Dentada. Dentis impressio. Oculumáta , ou 3 Ocú-
I• < i • -*• ta Mácím.
:'íl í,
Dente. Deus, entis. Ríchu, Máchu.
Centre. Inter. Cachas, ou , ria Gáchás.
Dentro. Intra. Mónsu , Inso 3 ou , Qui-
ánsu.
DaumciaçSo, , . De/a tio, onij. Ocuámbi, ou , Oçuíárf.
J Ri'.,
" O {" YA\v ca , ou, Ocurimu na.
Denunciada cousa,. De/atus, a%y.um. Químa Quiaranquéla j,
ou, Químa Quiamu-
rimuna,
Denunciador. Delator, oris. Múcu Cutanquéssa.

Do-
-2.66 DE DE D E
Denunciar. Denuntio, as. Cutânea , ou, Curimií-
na.

Denuncio. Nghi-tánca, ou , Nghí.


rimúna.
\ !
Dcnúncici. Ghi-a-tanquéle.
Denunciarei. Ghi-tánca-yza.
Dcnunciar-se. Denuntior-, /íris. A-cutánca, ou , Acuri-
nuina.
D cos. Deuset. Zámbi, Ngánna rióssu.

Deosa. Déa, a. Zámbi íá Macútu,


ou, Quitéqui.
De ouira parte. Aliundè. Cubándu jamuqui , ou,
Conguéna.
De palavra em palavra, Everbo in verbum pro- Quiá cubíra náMulón-
gredíeis. ga ne Mulònga.
De parte de fulano. Nomiue alicujus. Quiá bándu riá Ngáo-
c'i.
De parte do meu se- Nomine domini mi. Quiá bándu iá Ngán-
nhor. na lá mi.
De passagem. Obiter. Quiá Cubíta, ou, mu
ngílla.
Dependencia. Dependem ia, a. Rivúnda , ou, Ocubu~
quíssa.
Dependente cousa. Dependens, entis. Químa Quiabuquíssa ,
ou, Quiá Ubica.
Depender. PenaeO, es. Cubuquíssa , ou , Cu-
mu bica.

.sãz j t.jt.l

Ds-
:de DE DE 2 67
I" Dependo. Nga-buquíssa.
< Dependi. Ghi-a-buquísse.
^ Dependerei. Ghi-buquíssa-yza.
Depcnder-se. Fende or, eris. Acubuquíssa , ou , Actfr
bica.
Dependurada. Appetisus, a, um. Qníma Quiánhencanc-
ca.
Dependurar.- Suspendo, is. Cunhencanéca.
• r Dependuro. Nghi-nhencanéca.
< Dependurei. Ghi-a-nhencanequúie.,.
^ Dependurarei. Ghi-nhencanéca-yza.
Dcpendurar-se, Suspenâor, eris. A-cunhencanéca.
De perto. Cominus. Quiazucáma, quiá pól»
ne pólu.
De pessoa. Virili ter. Quiá Múttu muéne.
De poder absoluto. De stintma potestate. Quiá cupcdéla, ou, quiá
Cuffuíma vomádeáe.
Depois. Postea. Té cMiiócMiiu , 0*, Tc
loco , ou , Uque.
Depois que. Postquam. Té loco quiánhi, ou,
Uque úclii.
Dcpòr , ulest y privar. Abdico, as.
Cucatúla cuá MúfFiinu,
Nghi-catúla o Muf-
funu.
^ Deponho,
Nghi-catúla.
| Dcpuz.
Gbi-a-catúle.
Depo rei.
Ghi-catiíla-yza.

' LI Do
DE DE DE
Depór-sc» Tepotior, cr:s. Acucatiila riá Guéiíhí.

Depermcio. Intercedendo. Quínghi riónda , to ,


Qiiiá çubáca cachás
pula ciibShdiiíulá.1
"De ponta. Vuticúirt. - Quiá Mussiiftcu.
De porta cm porta. Qstiatim. Quiá Ribítu ne.Ribítu.
Depositar. Depono y is. CuJundissa, 0,7 , Cuba-
na pá!a culúnda.
Depósitador. Depôsitor y oris. Múca Cubanéssa pála
Culúnda.
Deposito. Depositam •, r. Oculúndu.
Deposto do oflkio. Detrti sus ,•&, -um. Amucatiíla co Muftunu,
Depravada cousa. Mendosus, ^, um. Qiiíma Quiá cuibíssc,
1! . . ftp • :j( ou, Quiamalébu.
Depravar. • Depravo, Cucuibíssa , 0//, Cucui-
quíssa.
f Depravo. Nga-cuibíssa.
< Depravei. Ghi-a-Ctiibissíle.
^ Depravãvei. . .......... Ghi-cuibíssa-yza.
Depravar-sc. Depravor, ar is. A-cuibíssa, ou , Acti-
t C cuiquíssa.
De pressa. Actuthm. Qniá lussólu , ou, ,Qyl"
C *
w
.* f • »• , ■. r lérigu.'^ ' ' . '
Deprimida cousa. Depressas, a, r/w, Qiiíma Quiáucámç, ou,
Quiangingíle.
• i » • ••••»,
Deprimir, idest y a bai- Deprimo, />. Cuca ma , ou, Can«in-
xar. gíla, ou, CiiíVíluluca.

Dc-
DE DE DE 269
j- Deprimo. Nga-tululúca.

< Depremi. Ghi-a-tululúque.

t Deprimirei. Ghi-tululáea-yza.

Deprimir-se. De primor, eris. A-cutululúca, Acungin-


gíla , ou, Acucáiua.
De pròposito. Consulto. Richíndi.
Deputada cousa. Destinatus, a, um. Químa Quiamutúme
ou, Quiamubáne.
Deputar, Destino, as. Cutúma.
r Deputo. Ngu-túma.
Deputei. Ghi-a-tumínè.
' Deputarei.' Glii-túma-yza.
Deputar-se. Destiuor, ar is. A-cutúma.
De qualquer parte. Undecmnque. Quióssu-quióssu , ou .
Quiabándu quénqui.
De qualquer modo. Qualitercumque. Fitíll jÓSSU-jt'S3U , ou,
Jifitíu quenqui.
De quando em quando. Aliquoties, Mú cúmbicúmbi, ou.
Mu equi equi.
De que lugar. U»dl-. . Quiá quiri ri cúcc'i, ou,
riá Quiríri quévi.
De quem. Cff/w, cuja, ;/w. Ria Nái, ou , llid iná-
hi.
De que modo. pacto. Quiá fitíu iánhi.
Dequitar-se a parida. Solvi partu. MugVutu Uagitúle riá
Cuquissénda.
De raiz. Radiei tus. Quiá Ndánc'í , Qiiií
jindánci.
Li ii Dc
ijo DE DE DE
De repente. Súbito. Quiá Cutiquína.

Dc revez. Obliquè. Quiá ucanqueléque.

De riba. Supcniè. Ria Cuttándu ,0//, Quii


Riúlu.

Dc. rigor. Ex rigorc .justitia. Quiá Cutéma riá justiça.


Derivada cousa. Derivarus , a, um. Químa Quiouváie m
bándu jamuquá.

Derivar. Derivo j as. Cussubúca , ou, Cua-


túntu.

Derogar. o, as. Cugimúna.


De rojo ii1. Rcpo y is. Cuia Quiá curicóca.
De rojo trazer. Trabo, is. Cuubéca Quiá curicócai
De rosto a rosto, Facie ad faciern. Quiá pólo ne pólo, ou,
Quiá cu méssu ne
messu.
Derrabada cousa. Cauda mutilatus, a, Químa Quiabatugiúlao
um. Muquíla.
Derrabar. Caudam mutilare. Cubatúla o Muquíla.
Derradeira cousa. Postremas, a, um. Químa Quiacuríma, ou,
Químa Quiasubílu.
Derramada cousa. Fusus, a, um. Químa Quiachamúca,
ou, Quiachamú/J3.
Kerramackmente.. FJfusb. Quiacuchamiica niuénc,
ou Quiacuchamúna
muéne.
Perramamvmo.. F.ffusio, Ocuchamúca , ou, Ocu-
chamúna.
Derramar,. Fjfundoy is. Cuchámúca , ou , Cu-
chamtína.
Per-
DE DE DE 271
( Derramo. Nglii-chamúca.

■< Derramei. Glú-a-chamuquéne.


Xv t*. *»
! Derramarei. Ghi-chamúca-yza.
Derramar-se. Qijfwidoç j eris.t A-cuchamúca, ou, Acii-
chamúna.
» * • • • • • . • •
Derreada cousa. Deltnnbatus > a> um. Químa Quiamuburíqiíe
Mióngo, ou, Quia-
muburíque Mióngo.
f •' ' > i.'t ' * | I í > i }» J ' * -.v;> , .
Derrear. >f Delumbo, as. Cuburiquíssa Mióngo,
ou, Cuburíca Mión?
ir:-x
g°-
Derreio. Nga-buriquéssa Mión-
- - • ) < V.C :: .. J<.
go-
, Derreei.
Ghi-a-buriquissíle Mi-
óngo.
Derrearei.
Ghi-buriquíssa-yza Mi"
óngo.
Perretida cousa. Liqutdatus , tf, Químa Quiassanzumú-
na.
Derreter. Liquo ,* as. Cussanzumúna.
I" Derreto.
Nghi-ssanzumúna.
< Derreti.
Ghi-a-ssanzumúna.
^ Derreterei.
Ghi-ssanzumúna-yza.
Derreter-sc. Liquesco, />. A-cussanzumúna.
f!
Derribada cousa'. Dirutus, a, r/w. Químa Quialúndrica
.'r.Vf s?t*:-grçVI •••••»•#•.• ott, Quiaribale bóchi.
Derrota. Cursus^ us. Pámbu , Jipámbu, ou y
ánhg&íflO Ocuénda.
|

Der*
172 DE DE DE
Derrota, idest, perda. Effitsio, .ouU Ocugimbiríssa, «// /O-
cussanzumúca.

Derrotar. - Prof.igo, í/x. Cucuuquiçsa , ou, Qi.


bunda Õjingúma.

Derroto. . . .• v"V '. j • v . ; Nga-cuuquí&ã.; '


■n Derrotei. Ghi-a-euuquisséle.
Á'S\k í V, ;
• ^ Derrotarei. Ghi-cuuquíssa-yza.
Derrubador. Demolitor, oris. Múca Culunduquéssa,
_' ; y/r , • •-
't »*"'* í' •<'' .v>* e fc-hiteViCÍ ou , CubatuiC-ssa^ 1 i
- rui vA fcò.■; : vs
Derr uba men to. Demoli tio, onis. OcuUindúca , ou, Oca-
batugiúla.
Derrubar. Úiruo, //« Culu/idúca, ou\ Cuba*
tugiúh.

r Derrubo. Ngu-lurídúca.

< Derrubei. Ghi-a-lunduquéle.


Í Derrubarei. Ghi-lundúca-yza.
Dèrrubár-sc. Dtriim, mV. A-culufidúca,f.'/, A cu-
battíla.
Desabafada cousa. Vaténs, «tffc Químa Qniacumóna \
ou , QuiafuuumúrJ
q'uiávu.
Desabafada , ià' est , Hiíaris ,'et re\ Químa Quiaris&za, ouy
alegre. • - » •• • • •• • • • • Quiassaugulúca.
Desabafai:, Relaxo, as. Cuubéca, ou , Cnrisán-
za, t///vCussftngulúca.
. r • lííiuP - lÓ .uns c w A'J.> •
j Desabafo. Nga-risánza;
-< Desabafei. • " .,i.
...Iív.»
... '\ i Glíi-a-risanzé.

I Desabafarei Ghi-risánza-yza,
, ->\ De-
DE DE IDE 273
•Desacatada ctíOsai Tnhottorus, a." Quínia Qiiiairalábuí 0//,
Quiá mussangunúna.
Desacatar. Inhomro, as: Culebúla,.0//, ■CnRsaiii-
gunwna , ou , Gucui-
quíssa.
f Desacato. Nga-lebúla.
-i . .
< Desacatei. .. Ghi-a-lebúle.
; l Desacatarei. Ghi-lebúla-yza.
Desacatar-se. Coutemnor, «vx. À-cuIebúla , tf», Acus-
sanguniíiia', ou, Acu-
:>;i)(.rrtlÓ2:írnÁ tv..iwt' cuiquíssa. . ...q
Dcsãcatb. j Conter,iptus, «x. Malébu , ou , Oculebú-
la , ou, Ocussangunu-
na. • ># K' *
Desacordada cousa. Obliyiosus, tf, «w. Químa Quiaugimbíla.
"l-PlJJ.-.' \AÍ f ÍÍJ
Desacordar. Obliviscor, mV; Cugimbíla.
Desacordo.- . Oblivio, w/j. Ocugimbíla.
Dcsa
s^rtf;om> Desuetus, a, »;//. j Químa Quiaeíríleçtè
Qi> iaugic" YÍii^ ui.
Dbacre^itada cousa.' Tnfamáhís ) h \ uti% Químa Quiaiiiírffiirtiánê
caiba , ou , Quiamu-
lebúla.
Dpaçrcdit^r, ( ^ uFMem.af/cíjus hifír-
Cúfíúmána caiíba, ou }
1
« ri ■ , 1 wai¥rCulebúla. '
Desacreditai. j Fidem amittere.
Miicne AcufFumána ca-
iíba,. ou, Aculcbula.
Desafeiçoftdrt 'oeusa. Inejjtus, a , um. Químa CaqQiandalé
Wénda ou, Maip*
H'énda.

P<
274 DE DE DE
Desaferrar. Solvo, is. Cuc'hiámbula , ou, Cu.
giutúla.

Dcsaffei^oar. Affectum solvcre. Cucatúla H-énda ra


Mucc'íma , a.v, Cu-
múchaléssa H*£ndi .

DesafTciçoar-sc. Atnorem relinquere.. Acumuchíssa H'£ridá,


ou, AcucJiáIa H'éi>
da.

Desafiador. Prcrvocator , oris. ■ • Múca Cussombolc.^a


pá la cu liia , ou, Cus-
sotéssa Nvúnda.

Desafiado. Pr oca tus, £, um. Aniusombóla pála cu-


Júa , ou, Amucuzo
f l quéssa.

Desafiar. Lacesso, is. Cussombóla pála culúa,


•*-r» *| • ^ « t • » \ f.0 • * f T r ou , Cussóta Nvún-
.Wi : WftV;V.:0 ]
da , ou t Cuzoquèssi'

J Desafio. Nghi ssombóla.

Desafiei. Ghi-a-ssomboléle.
....... t ..... . '* I
Desafiarei. Ghi:ssòmbóla yza.

Dcsaíiar-sc. Provoco.r3 ar is. Acussonibòla pala cu-


ida , 0:i , Acussóca
Nvúnda , ou , Acu-
zoqu«íssa.
■ ' ." . úyi
Desafio. Provoca tio, oitis OcussombÕíá , ou > .
cussóca Jivúnda, ou, j
Ocuzoquéssa.

Desafio de dous. Duellum, i. Jivúnda , ou, Culúa já


a!tu maiári.
V >
r
Desa ogada via. desa- Amurisánza Q^uiávu >
bafada. ' ou , Amussangulúca f.
q'uiávu.
Dc-
DE DE DE 27?
Desafogo. Relaxatio, onis. Ocurisánza , 0* , Ocus-
sangulúca.

Desaforada cousa. Protervus, a, um. Químa Quiacuaiíchi ;


, Malé ug tu.

Desaforadamente. Proterve. Quiqaené Sónhi muéne,


ou y Quiaquicalé ugí-
tu.
Desafrontar. Injuriam illatam ul- Cucuáta Ngínta pála
cisci. Cubéta Agua ndica.
Desagazalliado. Nudus , vel priva tus Futúchi Amuchála mu
bospitio. Ngílla.
Desagazalhar. Dispergo, //. Cuchála mu Ngílla Fu-
túchi.
Desagradar. Displiceo, *r. Cuzémba , ou, Cuttan-
tacánha.
f Desagrado. Nghi-zémba.
Desagradei. Ghi-a-zcmbe.
I Desagradarei. Ghi-zémba yza.
-Desagradavel cousa. Injucundus, a, um. Químa Quiazémbe, ou;
Quiatantacánha.
Desagradecer. htgratum se prabere. Cuzémba, ou, Cuttan-
tacánha.
Desagradecido. higratus, *, «w. Ocuzémba , ou, Ocut-
tantacánlia.
Desalmado. Perditus, a, um. Amucucála angó , ou
Amuvuzacánha q'ui-
ávu.
Desamada cousa. Param charus, a,»>». Químa Quiquiauzolé
rínqui.

Mm Dc-
2 7<> DE DE DE
De salto em salto. Saltuãtitn. Qiiiá Cuchimbugiiíca,
V ou, Ríá Quiehimbú*
ca ne Quicliimbúca.
Desamar. Se ab amore abstinere. Cuch;íiaoH'énda, a/,
Cuchíssa riáH'énda.
Desamarrada cousa. Dissolutus, a, um. Químa Quiaucutunike,
ou , Qiiiamugiutúle.
Desamarrar. Dissolvo, is. Ciicutunúna , £?«, Cu«
giutúla.
Desamor. Parvas , vel nullus Malé, Cale H'én-
amor. da.
Desamparada cousa. Relictus, a, Químa Quiamuchísse.
Desamparar. De ser o, />. Cuchíssa, t?.v, Cuchála.
Desandar. Regreâior, mV. Cubilúea curíma, ou9
Cuvutúca curíma.
Desanimada cousa. Tnanimatus, a} um. Químa Quiquiacalé
Muénhu, ou, Malé
Muénhu.
Desanimar. ExanirtiO y as. Cumucuatéssa Uóma,
ou, Cubáca Uóma.
f Desanimo. Ngu-mucuatéssaUóma.
I Desanimei. Ghi-a-mucuatesséle U-
- óma.
Desanimarei. Ghi-mucuatéssa-yza U-
óma.
Desanimar-se. Animo cadete» A-cumucuatessa Uóma.
Dcsapparccer. Eyatiesco, Ãr. Cussuáma, ou , Cua-
gimbiríla.
Dcsapparecida cousa. .//£ abieus. Químa Quiamussuáme,
^v,QuiamugimbiríI.i.
De-
DE DE DE 277
Desapparelhada cousa. Imparatus, a, um. Químa Quiavuzaçánha,
ou, Quiamuvuzúh.

Dcsapparelhar. Imparatum reddere. Cuvuzacánha, ou, Cu-


vuzula.

Desapaixonada cousa. Âperturbatíone liber , Químa Quialuláca , ou ,


a, um. Malé Jiánc'i, Malé
Ocussúma.

Desapaixonadamente. Sitie animi perturba- Quiacululúca muéne ,


tione. ou , Jiánc'i cána rín-
qui.
Desapaixonar. Laxare animum a li cu- Cululúca , ou, Cucatú-
jus. la Jiánc'i, ne Ocus-
súma.
Desaparcntado. Nudus apropinquis. Amucucála sem Ndán-
du, ou, Amuvuzúla
cuá Jindándu.
Desapartar. Dirimo} is. Cubatúla , ou , Cussan-
gulóca, ou, Cubatu-
júla.
Desapegada cousa. Rcfixus, a} um* Químa Quiamuchíssa
H'énda, ou, Quia-
muangúna.
Desapegar. Refigo, is. Cussangulóca, ou, Cu-
muangúna.
Desapertar. Distingo, is. Cugiutúla, ou, CuíFut-
tumúna.
Desapossada , ou tirado Apossessione dejectus.
Químa Quiacatúle riá
da posse.
Cuh'éh'a, ou, Ocuf-
fiina.
Desapossar. Possessione detrudere. Cucatiila quiá Cuffúna,
ou, Cutéchi bucánca
riá cuffiína.

Mm ii De*
278 DE DE DE
Desapropiar. Abalieno , as. Cucueh'éh'a ria Cuffi.
na, ou, Cucútúlariá
Cuffiína.

Desapropiar-se. Domínio se abdicare. Acucueh'éh'a ria Cuf-


fúna.
Desarmada cousa. hermis, et me. Químa Qiiiocliále fiitú-
chi , ou , Químa
Quiavuzacánha.
Desarmar. lixar mo, as. Cuvuzacánha , ou, Cu-
muzúJa.
r Desarmo. Nga-vuzacánha.
< Desarmei, Ghi-a-vuzacánJie.
i Desarmarei. • •••••••••• Ghi-vuzacánha-yza.
Desarranjar. Ordinem conftwdere. Cumangúca , ou , Cuf-
fiínga, ou , Cucuu-
quíssa.
Desarranjo. Ordinis coufusio. Ocumangúca, ou, Ocu*
vuzacánha.
Desarreigada cousa. Extirpatus, a, um. Qiiíma Quiacatúle tii
Jindénc'i.
Desarreigar. Extirpo y as. Cutucúla riá Jindénc'i.
Desassombrado. Impcrterritus, a, um. Múca Cuquengindissa,
ou , Qucné Uóina,
ou, Múca Cuflútó»3*
Desassombrar. Mctum excutere. Cuquingínda , ou , Cu-
catuléssa Uóma.
Desasocegaáa cousa. Inqtàetus, a, um. Cuzangalála, ou, Cu-
tungúta, ou, Amus-
sambóJa.
Dcsasc cegar. Inquieto, as. Cutungúta , ou , Cuzan-
gáta, ou, Cussom-
bóla. De-
DE DE DE 279
Desasoccgo. Ngu-tungúta.

- Desasoceguei. Ghi-a-tungúte.

Desasocegarei. Ghi-tungiua-yza.

Dcsasocegar-se. Turbor, aris. A-cutungúta, Acuzan-


gáta , ou, Acussam-
bóla.

Desasoccgo. Inquietúão, ims, Ocutungúta, ou, Ocu-


zangáta.

Desastrada cousa. Infelix j eis. Qiiíma Quiacúffa mu-


cúru.. - '

Desastradamente. Iufé/iciter. Quiacucuffiía mucútu


muéne , ou, Quiacus-
succedela cásu.

Desastre. Infortunium, ii. Cásu iá Cuffuainucútu,


ou, Cussuccedéia cá-
su iá Cuffuamucútu.
Desatada cousa. Solutus, a, »»i. Químa Quiogiutúle, ou,
Quiacucále ne Von-
táde quiáe.
Desatadura. Solutio, o///'/. Ocugiutúla, ou, Ocu-
bána Ocuk'eléla.
Desatar, Cugiutúla , ou, Cubána
Ocuh'eléla.
j Desato. Nga-giutúla.
< Desatei. Glii-a-giutúle.
I Desatareu Ghi-giutúla-yza.
Desatar-se. Solvor > eris. A-cugiutúla , ou, Acu-
bána Ocuh'elcla.
Desatar o nó. Enodo as. Cugiutúla o Ribúmbu.

De-
28o DE DE DE
Desatentada cousa. hconsideratus, a, um. Químa Quiá cuquicliin-
ganequé, ou, Químa
quiamalébu.
Dcsatentadamcnte. Xnconsideratb. Quiá cuquichinganecí,
ou, Quiamalébu mué-
ne.
Desatentar. Non advertere. Caquichinganecá, ou)
Cugiinbila.
Desatento. Imprudens, entis. Múca Cuquichingane-
qué, ou, Ilági.
Desatinada cousa. Demens, eutis. Químa Quiaiíchi, <»,
Químa Quiamalébu.
Desafinadamente. Itisanè. Quiacuiíchi muéne you}
Quiamalébu muéne.
Desatinar. Mente alienar:. Cuiaiíchi, ou, Curccúca,
ou, Cubánca malcbu.
Desatino. Amentia, Ocuiaiíchi, Malébu.
Desatravessada cousa. De médio aversus. Químa Quiocatúle riá
cachás.
Desatravessar. De médio avertere, Cucatúca mu cachás.
De saúde. Incolumiter. Quiá Saúri, ou, Qúí*
cucále ne Ngúsu.
Dcsaventura , ou des- Infelicitas, atis. Ocuffamucútu, o//, O-
ventura. cíisuccedéla cásu rii
cúfFua mucútu.
Desaventurada cousa, Jnfelix, eis. Químa Quiá cúfiuajnu*
*•«*•••«••» cútu.
Desventuradamente. Infeliciter. Quiá cúfiua inucútu
muéne.

De-
DÉ DE DE
Desavergonhada cousa. Jmpudens, entis. Químa Quiaquicalé Só-
nhi, ou , Àlalò Só-
nhi.

Desavergonhadamente. Jmpudenter. Quiacuquicalé Sónhi ,


ou, Malc Sónhi mué-
ne, ou , Sónhi cana.

Desavergonhar-se. Depudco, es. Acuchála Sónhi , ou,


Acussonóca Sónhi riá
pólu.

Desavezada cousa. Desuetus, a, um. Químa Qiiiaquigirilé ,


ou, Quiamuchána cu-
ríma.
Desayezar a outrem. Desuefacio, is. Cuquigirilá o Uomu-
quá , ou , Cuchána
cu rim a.
Desavizar. Monitum revocare. Cuquigirilá , Cuchána,
ou, Cuildca curíma.
Desbaratada cousa. Projligatus, a, um. Químa Quicucuiquíssa,
ou, Quiamubúnda.
Desbaratar. Dissipo, as. Cucuiquíssa, ou, Cu-
búnda.
f Desbarato.
Nga-cuiquíssa.
•> Desbaratei.
Ghi-a-cuicjuissíle.
Desbaratarei. Ghi-cuiquíssa-yza.
Dcsbarbado. bnpubes, is. A-muquicalé Muésu ,
ou, Quené Muésu*
Des barbar. Barbam vellere. CuCatdla. Mmisu , ou,
Cubúta Muésu.
Desbarretado. Nu do capite. Amucucáia sem calapú- •
za.

Des-
282 DE DE DE
Desbarretar a outrem. Vileum alicui detrahe- Cucatúla Calapúza rii
re. muquá.

Desbarretar-se. Caput nudare. Acucatúla Calapúza, ou,


Acuzúla Mutue.

Desbocada cousa. Mor d a x, acis. Químa Quioculumáte


ne Mucánu.

Desbocar-se. Effranate loqui. Aculumáta ne Mucánu,


ou, Acuzuóla ndáca.

Descabeçada cousa. Truncas, a } um. Químa Quiaucámpe


Mutúe, ou, Querè;
Mutúe.

Descabecar. Trunco, as. Cubatúla Mutue , w,


%>
Cucatúla Mutue.

( Descabeço. Nghi-batúla Mutue.

< Descabecei. Ghi-a-batúle Mutiíe.

I- Descabeçarei. Ghi-batúla-yza Mutiíe.

Descabeçar-se. Truficor, ar is. A-cubatúla Mutiíe, oii}


Cucatúla Mutue.

Descabellar. Crines lacerare. Cuspamúna Jindéba te


Micu.

Descabellada cousa. Passis crinibus. Químa Quiosss/núK


Jindéba.
vfl
Descadeirar. Delumbo, as. Cugiucúla Mió"S°
calacála.

( Descadeiro. Nghi-giucála MiónS0,

•< Dcscadeirei. Ghi-a-giucúle Mióngo-

^ Descadeirarei. Ghi-giucúla-yza Mio*


fi°-

Dcs-
DE DE DE 283
Descadeirar-se. Delumbor, ar is. Acugiucúla Mióngo no
calacála.

Descadeirado. Delumbatus, a, um. Amugincúla Mióngo


q'uiávu.
Descaida cousa. Dilapsus, a, um. QL"'ma Quiacucúca, ou,
Quiaibíla.
Descair. Di labor, eris. Cucúca, ou, Cuibíla,
OU y Curibála.
% :; j . > . . . -.j.
Descalçar. Excalceo, as. Cuzúla Jizapádu , ,
Cucatúla Jizapálu.
Desça Içar-se. Calceos sibi detrahere. Acuzúla Jizapálu, ou,
Acuzúla Ináma.
Descalço. Nudis -peàibus. Uála ne Ináma iá cu-
cútu ,ouy iámuzúJu.
Descansada cousa. Tranquillusa a, um. Químa Quiatúla , ou,
Qyíma .(^luaniiòquev
Descansadamente. Quietè. Quiacutiíla, ou, Quia-
cunhòca muéne.
Descançar. Ouiesco, is. Cutúla, ou, Cunhóca ;
ou3 CumucJiicáma.
f Descanço.
Nghi-nhóca.
Dcscancei.
Glii-a-nhóquc.
^ Descansarei. • • hi-nhóca:yza.
Descancando. Quicscois, cfttis. Quinghi-nhóça,
Desc.anjo. Quicsy et is. Ocunhóca, Ocutúla ne
I muánhu.
Descargo de conscien- Exonerai io anseieiitia..
cia. Ocutebunúna riá Mu-
énliu , ou , Ocucatii-
la Quimbámba riá
MuénJiu.
Nn Des-
284 DE DE DE
Descarnado. Excarnifiçatuf, a} um. Ocubéla, Ocubcia Mo-
cútu.
Descarnar. Excarnifico, as. Cubéla , ou , CubítJ
Muaíru.
Descarregada cousa. Exoneraius, a, um. Químa Quitebunúna,
ou , Quiamucatúle
Quimbámba riáQuis-
súcc'i.
Descarregar. Exonero, as. Cutebunúna, ou, Cu*
caiúia Quimbámba.
Descarrego. Nghi-tebunúna.
4^ Descarreguei. Ghi-a-tebunúne.
Descarregarei. Ghi-tebunúna-yza.
Descarregar-se. Deoneror, ar is. A-cutébumína, Acuo
túla Quimbámba.
Descascada cousa. Decorticatus, a, um. Químa Quiocatúle Ián-
cu , ou, Quicalé Ián-
cu.
Descascar, Decortico, <?j\ Cucatúla Iáncu.
r Descasco. ' • Nghi-catúla Iáncu.
■< Descasquei. Ghi a-carúle Iáncu.
^ Descascarei. Ghi-cátúla-yza Iáncu.
Desca?car-se. Decorri cor, ai-is A-cucatú?a Iáncu.
Descender. Originou âucere. Cutuhíca cuá Jindin^o.
Descendentes. Posteri, orum. Jindándu , ou, Cujin-
dándu guéitu.
Descingida cousa. Discinctus, um. Químa Qiiiamugiutúle
pónda.

Dos-
DE DE DE 2S5
Descingir. Diseifigo0 is. Cugiutúla^j Cucatú-
la o pónda.

Descobrimento. Revelaiio, oitis. OcufFulumúna, ou, Cu-


rimúna.

Descobridor. Revelator, oris. Miica Cuffulumunéssa,


ou, Curimunéssa.

Descobrir. Aperto, is. Cuffulumuna, ou, Cu-


rimúna.

|- Descubro. Nga-fFulumtína.

< Descobri. Ghi-a-fFuIumúna.


*- Descobrirei. ...... . ... . Ghi-ffulumúna.
Descobrir-se. Aperior, ir is. A-cufTu!umúna, ou, A-
curimúna.
Descomedida cousa. ímmoderatus, a, um. Químa Quiamussubúca
quinéne.
Descompassada cousa. Immodicus, a , um. Químa Quiamussanzu-
múca quinéne.
Descompassar. hnmodicam rem red- Cussanzumiíca Químa,
dere. quinéne.
Descomposto , id est, Contumeliis affcctus , Amulebúla ne Jindáca,
insultado. sive provocaius. ou, Amússombóla.
Descompor. Provoco, Cussombóla , ou , Cu-
lebúla Ndáca.
r Descomponho, Nghi-sscmbóla.
"j Descompuz. Ghi-a-ssomboléle.
Descomporei. Ghi-ssombola-yza.
Descompor-sc. Incomposiíè se gerere. A-cussombóla, ou, A-
culebúla, ou, Acuzií-
la.
Nn ii Des-
286 DE DE DE
Descomposta cousa. hcompositus, <7, Ámucála-fiítuchi sem
Quizuátu.
Descompostamente. Tncomjjositè. Quiacucála-fútuchi, w,
Quiacumuzúle niué-
ne.
besçompostura. Actus incompositus. Ocubánca químa ni
-O : fútuchi.
t:
Desconcertada cousa. Jnorihnatus, a, um. Químa Quiamussangu-
núne , ou, Quiainu-
tundáJa.
D.sconcertar. Turbo, <7.r. Cussanpunúna,<7//,fr ,
vuzúía.
Desconcertos. 7>;/*r j-f pugnantia. Jacussanguniína.
Desconcordar. Disconvevio, Àr. Cuqninca , Cuibíla, í»,
Cubalumúna.
Desconfiada cousa. Diffisus, .7, «»/. Químa Quiafiuttulúca,
0# , Qniaimiina quí-
ma Uomuquá.
Desconfiadamente.
< í> >- ' 1 !' - ■ Diffulentcr. Quiacufíuttulúca çiué-H
ne, 0.7, Qiracuimú-K
na químa Uomuquá.
Desconfiança. Dijfidentia, <f. O.cufFuttuJúca ,
muna químa UoflM*
-o ;ifôd iK»3i quá.
Desconfiar. Diffido, /V. Cuffuttulúca , 00, Cui-
múna químa Ucmu-
quá.
VaOu<'Ií>-2~íí""3 'i
f Desconfio.
J .:'-\y-ÍÚ Nga-ffuttulúca.
< Desconfiei. Glii-a-fíustuliíque.
A Desconfiarei. Ghi-ffuttuJúca-yza.

Des-
DE DE DE 287
Dcsconfiar-se. D es peror, ar is. A-cuffbttulúca, ou, À-
cuimúna químa Uo-
muquá.

Desconfortar. Deso/or, ar is. Cumululúla, ou, Cuan-


ghibíla.

Desconhecida cousa. ígnotus, a, um. Químa Quiaquigié.


*
Desconhecer. Parutn eognoscere. Cuaquigiá.
Desconhecimento. Jgnorantia, te. Ocuaqúigié.
Desconhecimento , ou Ingratitudo, inis. H'2'nhi, JihMnhi, ou ;
ingratidão. Ocuaquigié.
Desconsolação. Mceror, oris. Ocululúla, ou} Ocuffua-
mucúiu.
Desconsolado. Jfjlictus, a y um. Amululúla, ou, Amu-
anghibíla.
Desconsolar. Jfjligo, Ãr. Cululiíla , ou , Cuan-
ghibíla.
-J.
r Desconsolo. Ngu-lulúla.
Desconsolei. Ghi-a-lulúle.
^ Desconsolarei. Ghi-lulúla-yza.
Desconsolar-sc. Capere m<£rorcm. A-culu!úla, ou, Acuan-
ghibíla.
Descontente. Non cententus. Múca Culululéssa, ou
Quilulúlu, Ilulúlu.
Descontentar. Disp/iceo, es. Cuzémba, ou, Cuíululu.
Descontinuada cousa. Infrequens, «r/Ar. ' Químa Quiacumáne mu
Quisúa.
Descontinuar. hfrequentem redâere. Cumána mu Isúa, ou,
Cuquituamené.

D es-
?8S DE DE DE
Desconveniente. . Dissentaneus, a, um. Qiliquirié , , Qui-
quiené.

Descorada cousa. Decoloratus, a. um. Químa Qiiiazelulúca,


w, Quiaucámpe ri-
cóa.

Descorar. Decoloro , as. Cuzelulúca, ou, Cuca-


túla ricóa.

Dcscortez. Inurbatius, a, »;». Miittu guacámpiUgítu,


00, Quené Ugítu.

Descortezia. Incivilitas, tfíÁr. Ogitué.

Dcscorrezmente. Inciviliter. Quiaucámpi Ugítu na


éne.

Descredito. Infâmia, Malébu, Ocufiú-


mána caiíba.
Descrepar. Discrepo, tfj. Cuciuizuelé químa Imó-
cíii, o#, Cuibíla.;

Descrever. Describo, /V. Cussonéca Químa, &v,


Cutânea químa.

Descuidada cousa. Incurius, a, «>«. Químa Quiolalcquc,^,


Quiagibíle.

Descuidadamente. Negligenter. Qiiiaculaléque mucn-,


ou, Quiaucuátc Cs-
síiri.
Dcscuidar-se. Obliviscor, eris. Muéne Aculaléca.

( Descuido-me. Emmi Nga-la!éca.

■< Descuidei-me. Emmi Ghi-a-lalequclc.


'
I Desciiidar-me-héi. • «••••«•••• Emmi Ghi-laléca-yza.
Descuidando-se. ludormiais, entis. Muéne Quinghi-laléca.

Dcs-
DE DE DE 289
Descuido. Incúria, <£. Oculaléca, ou, Ussúri.

Desculpa. Excusatio, onis. Ritáta , ou , Ocutebu-


núna, Matáta.

Desculpada cousa. Excusatus, a, um. Qu/ma Quiatebunúne,


ou, Qyíma Qiiiamu-
bána-ritáta.
Desculpar» Excuso, as. Cutebunúna , ou, Cu-
bána ritáta.
'( Desculpo. Nghi-tebunúna.
< Desculpei. Ghi-a-tcbuniina.
V Desculparei. Ghi-tebunúna-yza.
Desculpar-se. Excusor, ar is. A-cutcbunúna , ou , A-
cubána ritáta!
Desd'agora. Debinc. Quintóla , ou , Uque,
ou, Tundé Uque.
Desde. A. Ab. Tundé.
Desde então. Ex eo tempore. Tundé ánca, ou. Tun-
dé luá.
Desdem. Contemptus, us. Ocuzémba, ou }H'ánhi.
Desdanliar. Dedignor, aris. Cuzémba , ou, Cumu-
buíssa.
Desden:ar. Eden to 3 as. Cussocóla Máxu , ou,
Cucatúla Máxu.
Desdita. Infortunium, ti. CuíFuamucútu.
Desditosa cousa. Infaustas, a, Quínia Quiacufíuamu-
cutu.
Desdizer. Refuto, as. Cuvutála, ou, Cuqui-
andalé, ou. Cuzóca.

D cs-
290 DE DE DE
Desdizer, id est, mo Deáecet, ebal. Cuquiandalé, «j#, Cua-
convir. iíchi.

Desdizer-se. Retracto, as. Acuquiandalé,<w, Mué-


ne Acuzócs.

Desdobrada cousa. Explicains, a, um. Químa QuiofFuttumú-


ne, ou, Quiagiucúle.

Desdobrar. Explico, as. Cuffuttumúna, , Cu-


giucúla.
Desejada cousa. Cu pi tus, *} #>;/. Químa Qmocurisejála,
0#, Químa QuiancM.
Desejador. Cupiens, w/f/x. Múca Curisejaléssa,«,
Múca Anc'i.

Desejar. Cupio, /V. Curisejála, ou, Cuan-


dála, 0# ? Cucuáta
Anc'L

■ Desejo. Nga -risejála.


- Desejei. Ghi-a-risejálele.
Desejarei. • •• •*•••••• Ghi-risejála-yza.

Desejar-se. Cupior, iris. A-curisejála, Acu-


cuáta Anc'i.

Desejável cousa. Optabilis, et /fc. Químa riá Cutámb^


Anc'i.

Desejo. Desiãerium, ii , sive Anc'i, Jiánc'i.


Cupido, inis.

Desejo desordenado. Libido, /;//>. Anc'i iaiíba.

Desejos de riquezas. Avaritia, Jiánc'i já cuuvúa, ou,


Quitúxi riá Guéli.

Desejosamente. Cupidè. Quiánc'i mucne , ou,


Qiiiacucuáte Anc 1
muéne.
Dc
DE DE DE 291
De seis em seis. Sem, £, a. Quiá Samánnu, ne Sa-
mánnu.

De seiscentos em seis- Sexcenteni, £, a. Quiá H'áma Samánnu


centos. nejih'áma Samánnu.

Desembainhar a espada. Et/sem stringere. Cuffbmóna o Spáda, ou,


Cussúnga o Spáda.

Desembaraçada cousa. Expeditus, a t um. Químa Quiacurissánça,


ou, Químa Quiamu-
giutúlà.

Desembaraçadamente. Expeditè. Quiacurissánça muénc,


ou , Quiacugiutúlc
muéne.
Desembaraçar. Expedio, is. Curissánça , ou , Cu-
giutúla.
/Desembaraço. Ngu-rissánça.
Desembaracei, Ghi-a-rissánça.
t Desembaraçarei. Ghi-rissánça-yza.
Desembaraçar-se, Se expedire. A-curissánça , ou, A-
cugiutúJa.
Desembarcar. E tiavi cgredi. Cutúnda riá Náviu pi-
la cúyza Còchi.
Desembargador. Senator. Ricóta , Macóta riá
Riébu,
Desembolsada cousa. F.x crumena deprom- GucatúJa mu gibeíla O-
ptus. jibúngu pala cuffiíta.
Desembolsar. Ex crumena pecumam Cuffiíta Ojibiingu, ou,
depromere. Cucatúla o jibúngu
riá Hútu pala Cuf-
fúta.
Desembravecer. Comprime? c ferociam Cutulúla Gingínta riá
a/icujus. Múttu.
Oo De
*92 DE DE DE
Desembravecida cousa. Mansuefactus, a, um. Qu ma Quiotu!u!úqu<
ria Gingínta.
Desembrulhar. Evolvo, />. Cuniuncumína, t».y,Cuf-
fiuúmúna.
Desempedida cousa. Líber, a, um. Químa QuíoúWca, «w,
Químa quiochísse,
ou, Qiiiamugiutúlc.
i •
Desempedir. Impedi mentum tollere. Cugiutúla , ou, Cucatú-
Ja onpcdeménto.
Desempenhada cousa. Repigneratus, *, Químa Quiamuffútc,
QiiiamucatúJc Pini»-
Ju.
Desempenhar. Repiguero 5 <7/. CufFúta pala Cucatúla
Pinhólu.
Desempenho. Repignerapio. Ocuffúta pala cuciíJa o
Pinhólu.
Desempcnhar-se. Absohere pignus. Acuffúia Macóncoq'ui-
ávu.
13esempestar. A peste purgare. Cuquicuhguna, ou, Cu*
zeléssa iá CoMa, ou,
-- Cutcta riá (x>lóa.
Dcsemprenhar. Pari o, is. Cuvála.
Desencadear. Catenis exohere. Curandúca RiléngV^»
Cugiutúla co Meíén-
gue.
Desencalmada cousa. Refrigeraius, a, »w. Químa Quiamurih'oló-
la.
Desencalmar. ^ calore refici. Curih'olóIa.
Desencaliiada cousa. Evulsus 5 a, ftw. Químa Quiacuíca, ou ,
Quiamucatúle
ávu.
De-
DE DE DE 293
Desencalhar. Evélio, is. Cucuáca, 0//, Cucatú-
la.

Desencaminhada cousa. Devius, a , um. Químa Quiotúnde mu


Ngílln, ou , Quia-
cuiquíssa.

Desencaminhar. Aliquem Jterderc. CuCiiíquíssa, o» , Cua-


béca bucánca riá
Ngílla.
.• * J-l' vi
Desencarcerar. - A vinculis emittere. Cugiutúla, ou, Cucatú-
la Artu riá Malén^
gue.

Desencargo, uid. des- Ocutebunúna, ou, Ocu-


cargo. catúla Quimbámba
já Issúcc'i.
Desencarregada cousa. Exoneratus, a, um. Químa Quiamutebunú-
na , ou , Amucatiíla
Quimbámba q'uiávu,
Desencar regar. Exonero, as. Cutebuniína , ou , Cuca-
túla quimbámba.
Desencarregar-se. Ónus deponere. Acutebunúna ,ou, Acu-
catúla Quimbámba.
Desencostada cousa. Erectas, a, Químa Qiiiogiucúque,
ou, Quiassangulóca.
Desencostar. Anurveo, ?j-. - Cugiucúca , ou , Cus-
sangulòcá.
Dcsencovada cousa. Effossus, * , Químa QuiafRicuntí-
que , ou , Químa
Quiamucánde.
Dcsencovar. Effodio, />. Cucánda bóchi , pála
cussúnga bucánca.

Oo ii De-
294 DE DE DE
Desendividar. AUquem are alieno li- CufKíta Ofíuca , ou ,
berare. Cuffúta Acónco riá
aquá.

Desenfasriada cousa. Fastidio solutas. Químa Quiaquicalé fás-


tiu , ou, Cucála ne
Vontáde riá cúsia.

Desenfastiar. Fastidium auferre. Cucatúla fástiu.

Desenfreada cousa. EJfranatus, a, um. Químa Quiaiíchi, ou;


Quiachingínda.
Desenfreadamente. Effranath Quiacuiíchi muéne,w,
Quiacunchingínda.
Desenfrear. Effrano, as. Cuaiíchi jCuchingínda,
ou, Cussangunúna.

Desenganar. Fraudem detegere. Cuciírica , ou, Cuftut-


tumúna o Sénc'i.

Desenganada cousa. Candidus, a, um. Químa Qiiiamucurí-


qtie, ou , Cutuculúía
quiri.

Desenganadamcnte. Syncerè. Quiacucuríca muéne ,


ou , Quiacutuculúla
quiri muéne.

Desengano. Do/i detectio. Ocucuríca, ou , Ooj-


tuculála quiri.

Desenjuriado. U/tus, a, um. Quiamuvingála , ou, A-


mulónga aquá.

Dcsenjuriar-se. U/cisci injurias. Acumulónga Ojindáca,


ou, Amubéta Ojin-
dáca q'uiambòr.
Desenrolar. Expando, is. Cugimbuluíla, ou, Cui-
íuttumúna.

Desensaccado. E sacco extractas. Amucatúla mu Sáccu.


De-
DE DE DE 29?
Desensaccar. E sacco extrahere. Cucatúla mu Sáccu.

Desensinado. Dedoctus, a, um. Amuquilonghó , ou, A-


musássa caiíba.

Desensinar. Dedocco, es. Cuquilonghé.

Desenterrada cousa. Effossus, a, um. Químa Quiaffucunúna,


ou , Amucatúla riá
bóclii riá Uze.

Desenterramcnto. Effossioy onis. Ocuflucunúna, ou, O-


cumucánda riá bóchi.

Desentoar. Dissono, as. Cutoghóla iaiíba, ou,


Cuibila.

Desentranhada cousa. Evisceratus, a, um. Químa Quioucalé Mí-


ria , ou , Amucatúla
Míria q'uiávu.

Desentranhar. Eviscero, as. Cucatúla Míria.

I Desentranho. Nghi-catúla Míria.


< Desentranhei, Ghi-a-catúle Míria.

v- Desentranharei. Ghi-catúla-yza Míria.

Deserta cousa. Desertus, a 3 um. Químa Quiotibéca, ou ,


Químa Quiamuchítu
malé Attu.
Deserto. Eremus, i. Oubéca, ou, Quiónga,
ou , Muchítu uacu-
cútu.
Desesperação. Desperat io, onis. OfTuttuIúca quinéne.
Desesperada cousa. Desperatus} a, um. Químa Quiaffuttuliica
quinéne.

P^scsperadamentc. Despera/Jter. Quiacuffuttulúca quiné-


ne, ou , Quiacuco-
léssa Ngínta.
Dc-
296 DE DE DE
Desesperar. Desper o, as. Cuftuttulúca iaienéne,
^v.Cucoléssa Ngíntj, j

Desestrado , ou desas- Tufe lix, eis. Múca Cuffuamucútu.


trado.

Descstradamentc. Infeliciter. QuiacucufFuamucútu.


Desfalecer. Deficio, is. Cuambúcá , 0// , Cu-
camba Ngúsu.

Desfalecida cousa. Defectus, <7, «ww. Químa Quioambúca,íw,


Quiamusúba ngúsu.
Desfarçar, vid. disfar- Curiéba , 40 , Cugía >'
çar. Méssu, Se Cuziú '
químa.

Desfavorecer. Destituo, />. Cuchómba , ou, Cu-


mululúla.

Desfavorecido. Destitutus auxiliis. Amuchómba, gu} A-


mululúla.
Desfazer. Destruo, />. Cucuuquíssa, ou, Cu-
changomóca, ou, Cu*
vuzacánha.
' Desfaço. Nga-cuuquíssa.
• Desfiz. Ghi-a-cuuquisséle.
Desfarei. Ghi-cuuquíssa-yza.
Desfàzer-se. Destruor, eris. A-cucuuquíssa ,<?//, Acu-
changomóca.
Desfeita cousa. Resolutus, a, Químa Quiamucuuqu/s-
se, ou, Químa
sanzumúna.
Desfolhada cousa. Defroudatus, a, Químa Quiacucumúca,
ou , Quiamucátúla
Máffu.
V cs-
DE DE DE 297
Desfoihador. Trónàator, ar/s. Múca Cucuumuquíssa
Máffu.
Desfolhar. Frondes amputar*. Cucucumúca, o.v, Cu-
catúla MáfflL
Desforçar. JUatam vim repellere. Curiaquóle, o» , Curis-
sánza, 0», Cubúnda
ne ngúsu.
Desforme, ou deforme. ínformis, et me. Quiaguabé, ou, Gua-
iíva.
Dcsform idade , ou de- Deformitas, atis. OcuquifFamé , ou, Oca-
formidade. iíba.
Desgabada cousa. Illaudatus , a, um. Qníma Quiacurinanzé,
ou, Se quiamutónde.
Desgabador. Vituperaior, oris. Múca Culebuléssa , ou ,
Múca Curiífuléssa.
Desgabar. Vitupero, Cuguéh'a , ou, Curifíu-
la, ou, Culebúla.
Desgostar. Fastidio Cuzémba, ou, Cuvu-
zúla , ou 3 Cumubuís-
sa.
J Desgosto,
Nghi-zémba.
■j Desgostei.
Ghi-a-zembéle.
^ Desgostarei.
Glii-zémba-yza.
Desgostar-se. Tadium adsumere. A cuzémba , Acuvuzií-
la , ou , Acumubuís-
sa.
Desgosto. Tcedium, /V. Ocuzémba , Ocuvuzú-
la, ou, Ocumubuís-
sa.

D es-
298 DE DE DE
Desgostosa cousa. Insípidas, a, um. Químa Quiazémbc, o,v,
Quiacumubuíssa.

Desgraça. Infelicitas, atis. OcufTuamuciítu.

Desgraça. Odium, ii. Ngóma , ou , Lúmabj


Mucc'íma.

Desgraçada cousa , id ínsulsus, a, um. Químa Quiquiené grá-


est, sem graça. ça, ou , Malé gráça.

Desgraçadamente. lnfeliciter. Quiacucu ffuaniucú tu


muéne.

Deshabitada cousa. Desertus, a, um. Químa Qiiianvúndu,«,


Químa Quiamudí*
tu j ou, Qiiialundulú-
la.

Deshabitar. De ser o, is. Cuchála quiríri gui


Mónsu, ou, Culun-
dulúla.

Deshabituada cousa , Químa Quiagirilámi,


vid. desacostumada. ou, Quiá camuvutu*
qué rínqui.

Deslionesta cousa. Inhonestus, , »/«. Químa Quiagindáca; |


ou, Quiaiíba.

Deshonestamentc. hthonestè. Quiacugindáca nivéve,


ou, Quiaiíba ítiw»- I

Deshonestidade. Impudicitia, Ocugindáca , ou, Ocu-


banca Malébu.

Deshonra. Dedecus, cr/V. Malcbu , ou , Mal*


Ugítu.

Deshonrar. Dedecoro, * j. Cubamalébu, ou> Cu-


téca Ugítu.

Des-
DE DE DE 299
Desliumana cousa. Immanis, et ne. Químa Quiagíiita, ou,
Químa Quiachingín-
da.

Deshumanamcnte. Crudeliter. Quiacuchingínda muc- .


ne, ou, Quiacuh'án-
Jii muéne.

Deshumanidade. Crude li las, atis. Ocuchingínda, ou, Ocu-


h'ániii. .

Desígnio. Animus, i. Quilúngi, ou, Ocubán-


ça.

Desigual cousa. In£qualis, et Ic. Químa Quioquissoque-


lclé, ou, Quiabalu-
múne.
Desigualdade. bi£qua!itas, atis. Ocuqúissoqiièlelé:, ou,
Ocubalumúna.
Desigualmente. Inaqualiter. Qu iacuq u issoq u eleló. ou,
Quiacubalumúne mu-
éne.
Desigualar. Tnaqualem reddere. Cuquissoquelelé , ou ,
Cubalumúna.
Desimaginar. Dissuadeo, es. Cucatúla mu Quilúngi.
Desimaginar-se. Opinionem deponere. Aeucatúla mu Quilúngi.
Desimaginado. Dissuasus, a, um. Amucucatúla mu Qui-
lúngi.
Desinchada cousa. Detumcns, cútis. Químa Quiagimbuldca.
Desinchar. Deíumeo, es. Cugimbujfica, ou, Cu-
tululúca.
Desinquietarão, Inqiiies, #«■. Ocuzangáta, ou, Ocu-
lebúla .ou, Ocussom-
bóla.

Pp De-
3co DE DE DE
Desinquietamente. Inquietè. Quiacuzangáta muéne,
o//, Quiacutungúta.
/
Desinquietar a outrem. Inquieto, as. Cuzangatéla Aguénu ,
* 0#, Cussombólá A-
guénu.

Desinquieto. Inquietas , a, um. Múca Cuzangateléssa;


00, Cutungúta.

Desinteressada cousa. Non avarus. Químa Quiaquiandalé


Cama, w, Quiaca-
quibinqué químa.

Desinteressai amente. Grátis. Qiiiacubrinca Angó,*®,


Amubánca ngó «
Mucc'íma óssu.

Desistir. Desisto, is. Cucueh'éa , o// , Cuánv


bula.

Desleal cousa. Perfidus, a, Químa Quiangóma > o",


~ *• ; Quiazangalála.

Deslealdade. Perfídia, Qiiiangóma , ou, Ocn«


1
V\ •■ '■ '• •'({' zangalála..

Desligada cousa. Solutus, a, »?;/. Químa QuiagiutúlejW,


èá jjfu ■ ■ Quiasangulóca.

Desligar. />. Cugiutúla , ou, 0&#


sangulóca.

Desmaiada cousa. Examhiatus, a, Químa Quiambiíca, ou,


Quiaibíla Mucuim-

Desmaiar. Animo cackre. Cuambúca , ou, Cuibí*


la Muénhu.

Desmaio. Animi defectio. Ocuambiíca, ou, 0cU"


íbila Muénhu.

Desmamada cousa. Ablactatus, a} um. Químa Quiamucatúle


riá Curíssa.
pes-
DE DE DE - 301
Desmamar. Ablacto, as. Cucatiila ria . Ouríssa ,
ou, Se cubana rínqui
Leite.

Desmanchada cuusa. Destructus, a, um. Químa Quiachangomóí


ca , , Quiamucuu-
quíssa q'uiávu.

Ocsmancliar. Everto, is. Cuchangomóca , ou x


Cucuuquíssa.

I" Desmancho. Nga-changomóca.

■< Desmancliei. Ghi-a-changomoqucne.

Desmancharei. • • »••••• Ghi-changomóca-yza.

Desmancho. Destructio, ottis. Ocuchungomóca , ou,


Ocucuuquíssa.

Desmantelada cousa. Demoli tus, a, um. Químa Quiacuuquísse


q*uiávu, ou , Quia-
mucliangomóca;

Desmantelar a cidade. Civitatem ãemolirt. Cucuuquíssa o Banza,


ou , Cuchangomóca
o Quiáclii.
Desmarcada cousa. Immodicus, a, um. Químa Qtiiavúl , ou,
Químa Quiatondála.

Desmarcada mente. Immodicè. Quiacutondála muénc,


ou , Quiacussanzu-
rnúna.
Desmentir. Meitàacium convincerc. CufFulumiína o Macútu.

Desmerecida cousa. hnmeritus, tf, um. Químa QuiaquifFamé.


Desmerecer. Non mereri. Cuqniffhmé.
Desnarigar. Nares truncai*. Cubatúla o Risúnu , ou,
Cucatúla o Risúnu.

Pp ii Des-
302 • D E DE DE
Desnocar. Ramos frangere. Cubatúla , ou , Cuburi-
ca co Jimgombon-
dómbo.

Desobedecer. Obeàienthe repugnare. Cuquibedeceléj ou, Cus-


sombóca.

Desobediencia. Inobedientia, £. Ocuquibedecelc , ou }


Zembéssa, ou, Ocu-
xibáca.

Desobediente. Tnobediens, entis. Múca Cabelecclé, ou,


Zembéssa.

Desobedientemente. Sitie obedienlia. Quiacuquibedeleló muf


ne, ou , Quiacussonv-
bóca muéne.

Desobrigada cousa. Exautboratus, a, um. Químa Qiiiacussacríli


q'uiávu , ou , Quia-
mugiutúle ria Abíca,

Desobrigar. Obligationem dissolve- Cussacríla q'uiávu , ou,


rá. Cugiutúla riá Abia
C
Desoccupada eousa. Vacuus, a, um. Químa Quiacucúte, ot,
Químa Quiaulundu*
lúle.
Desoccupar. Vácuo, as. Cucucúta , ou, Cu/ffl* •
dulúla.
De sol posto. Ab occasu solis. Quiá Luánlia , luítu, i
ou , Quiá Ricúmbi
v uáfiu.
Desordem. Ordinis itrversio. Ondáca, ou , Malébu.
Desordenada cousa. Inordinatus, a, um. Quibengalála, ou, Q.uí3"
zangaiála.'
Desordenadamente. Confusè. QuiacubengaJála , ou, j:
Quiacuzangalála mu-
DÊ DE DE 303
Desordenar. Or dinern. inverterei. Cubengalála, 0//, Cu-
zangalála.
r Desordeno. Ngu-bengalála.
9
< Desordenei. Ghi-n-bcngalále. . .
Desordenarei. • • • • •'» »i. • • » Ghi-bengalála-yza.
Desorelliado. Auribus mutilatus. Amucámbi Mátui, ou;
-■ - • <« •'
Amubatúla Mátui.
Desorelliar. Aurem mutilare. Cubatúla Mátui.
1 * çi1 »j iCí
Despacliada cousa. Expeditus l a, um. Químa Quiotumísse
Múttu.
AG
Despachador. Expeditor, cr/V. Múca CutumíssaNgám-
ba.
Despachar. Expedi o, /V. ■: •->' '
Cutumissa Ngámba ,
Múttu, ou , Químa
uomuquá.
Despacho.
Ngu-tumíssa.
- Despachei.
Ghi-a-tumissíle.
Despacharei.
Ghi-tumíssa-yza.
Despachar-se. Expedior, />/>, - A-cutumíssa.
Despedaçada cousa. Discerptus} a3 um., Químa Quialundúca
ou , Químa Quiato-
lóque.
Despedaçador. Bilaniator, oris. Múca Culilnduqii&sa,
ou■, Cutoloquéssa Ic-
c'íni Icc®íni.
Despedaçar. Discerpo, is. Culundúca, ou, Cuto-
lóla , ou , Cutolòca
IcCíni Icc'íni.

Des-
304 DE DE DE
-f Despedaço, r. D ... .. . . .u., . . . | Nghi-tolóca Icc'íni Ic-
c'íni.
1 ■ •>
"j Despedacei. Ghi-a-tolúque.

l Despedaçarei. ' -n i 10 Ghi-tolóca-yza.

Despedaçasse. - Discerpor. ,• eris. • • • A-cutolóla<, <w, Acàto*


loca lcc'íni Icc'íni..

D.espcdida cousa. Demissus, a, um. Químa Quiorumísse,íW,


Químa QuiocJiisse.,
.'iljRiví ÊiUiCi ' ^ 1(11 - - v 1 f
Despedir. Emitto. is. Cutumissa bucánca rii »
: • ■iuQ Rtntu£) ,v ' V Mônsuí " ' •
.njjirhd
Despedir-se. Digredior, eris. Acuchála Ossu , ou,
•flsH|"Z&iimtouD nu LI. Acuciiíssa Ossu.
I0U
Despejada cousa. Vacuus, a, um. 1 Químa Quiaulundulúle.
, íA t • '
Dcspejadauiente. Expeditè. Quiaculundulúla muéne.

Despejador. Vacuans, antis. Múca Culundululéssa,


• » • 1 • • • » V.1 ' ou , Cuchamúna já
Itábu.

Despejar. Vácuo, as. Culundulúla , ou, O


chamúna co Itábu.

r Despejo; • •• Nga-lunduhila.

< Despejei. .". . . . . . Ghi-a-lundalúle.

I Despejarei." Ghi-lundulúla-yza.

Despejar-se. Vacuor} ar is. A-culundalúia, ou, A-


cuchamúna.

Despender. Expendo, /j*. Cungassála , ou, Cus-


súmba ima.

Despendida cousa. Expensus, a, «>//. Químa Quiongassálc, j


ou , Quianiussiínili- 1
mia..
Des-
DE - DE DE 30 <T
Dcspcnsar. Dispenso , as. Cubana licénsa.

Despensa. Cella penaria. Inso rid Quilúnda Ima


riá cúria.

Despenseiro. Dispensador, oris* • Múca Jassábi, ou, Cu-


batuléssa Ima.
Desperdiçado. Vroâigus, a -, um.- < Múca Curíssa Imajós^
su.
Desperdiçar. Perdoa is.- .... Cungassála Ima jóssu
angó.
Despertar. Excito, as. Cubalumúna, CuatxSna ,
ou, Cuffuntumúca.
Despertada cousa. Excita tusa, nnu Químa Quiactfbãluitúft
na , íw 3 Quiau>n;i.
Despeza. Expensa, Cutencssa, ou, Ngássu.
. ...^ • i/J.Civ .JV.1
Desneza para o cami- Viaticum, Ngássu iá Ngílla , Ocu-
nho. tenéssa iá Ngílla.
Despedida cousa. Nudus , íJ, t/m. ■ . Químa Quiamuzúlii (J
ou, Quiamuecálc fu-
túchi.
Despir. Exuo, /V. Cucuzúla , w , Cucatú-
la ma Miléli.
Dispo; Nga-cuzúía.
Despi. Gln-a-cuzúlé.
^ Despirei. Glii-cuzúla-yza.
Despir-se. Devestior, />/>. A-cucuzúla , ou, Mué-
ne Acucatúla quizuá-
tu.
Despojada cousa.r Spoliatusj tf, Químa Quiacumuzúlc-
aquá.

Des-
jqó DE DE DE
Despojador. "poliator, orisi MúcaCucuzuióssa aquá.

Pespojar. Spolio, as. Cucuzúla Attu Qiiizuá-


tu.

T Despojo. Nga-cuzúla Attu Qui-


zuátu.

J Despojei. Ghi-a-cuzuléle Attu


Quizuátu.
%
Despojarei. Ghi-cuzúla-yza Attu
Quizuátu.

Pcspojar-sc. Spolior y aris. Muéne Acuzúla riá Qui-


zuátu.

Despójos. Exuvia, arum. Izuátu., ou, Miléli.

Despois da manha. Perendiè. Mungurína.

Desposada. Desponsatus, a, um. Amucasála q'uiávu, ou,


k } .4 f\\ r.^2 f '.1< c • •,*> . Aniutámbula Munu-
ini.

Despojar. Desponto , as. Cucasála , ou, Cutam-


búla Mucági.

( Desposo. Nga casála.

< Desposei. Ghi a-casaléle.

V. Desposarei. Ghi-ca?ála-yza.

Desposar-se. Dcsponsor, aris. A-cucasála , ou , Acu*


támbula Mucági.

Despovoada cousa. Depopulatus, a} um. Químá Quialundulúlu >


Malé Attu.

Despoyoar. Depopulor, aris. Culundulúlu , ou, Cu-


léiícá riá Bánça.
>i ■ - .i
Desprazer. Displíceoes. Cumuliilúía, ou, Cuf-
fuamucútu.
Dcs-
DE DE DE 307
Desprezada cousa. Cotitcmplus, a , um. Químa Quiogipátp, ou,
Químa Quioffunde.

Desprezador. Contemptor, oris. Múca Culcbuléssa , ou,


- FA 9 Cuníubuíssa, ou, Mú-
ca H'ánhi.
Desprezar. Contemno, />. Culebúla, ouCumu-
buíssa.
Desprezo. us, us. • Oculebúla, ou, Ocumu-
buíssa, ou, fPánJii.
Desproposito. «&/*»» ineptus. Quitúchi 3 ou, Maca an-
c t t | « . • .
gó-
Des que. Postquafti. Tundéquiá, ou, Tun-
dé lua.
Desquitada cousa. Divortio separatus,. Químa Quianunúne, ou,
um. Quiamubatúle.
Desquitar. Divortio separare. Guanunúna, ou, Cuba-
túla.
Desquitar-se os casados, Divortium facere.
Acuanunúna Macása ;
ou , Acuabatúla Ma-
cása.
Desquite. Divortium, ii. Ocuanunúna , ou , Cu-
batúla.
Desrabar,
o. j | ou
f* . 11derrabar.
. ». fl« f .■•( Caudam amputare. Cubatúla Muquíla.
Deseccada cousa. Exsiccatus, »/«. Químa Quiacucúte',
• • k .1. , Malé Ménha.
Deseccar. Exsicco, as. Cucúta , ou , Cuba ca
r
j hrirtpt)y - '<** ■U kUtt V tSíVv<"^ mu Luánha pala cu-
ç
cuta.
Dcssemeliiar. Dissimi/em reddere. Cuquissocalessé , ou
Cuquirifíànganá.

Qcj Des-
308 DE DE DE
Destapar. De t ego, is. Cuffulumiína , Cugiu-
cúla, 0», Cucatúla -
o tánipa.

Desterrado. Ixul, #/Ár. Amuchindíla móxj Í2-


muquá.

Desterrar. Cumuchindíla móxi


iamuquá.

-( Desterro. Nghi-muchindíla.

Desterrei. G h i-a-m uchi ndiléle.

Desterrarei. Ghi-muchíndílá-yza.

Desterrar-se. Relegar, aris% A-cumuchindíIa , ,


Acutumíssa nióchi
jiamuquá.

Desterro. Exi/ium, ii. , Ocumucliindíla , ou .


Quibétu já Agua
r&aií'' , mo • n «'I Itúchi.

Destillar. Destil/o, as. Cuquénza.

Destinada
► »,jyj'm cousa.; . Addictus y a, »;?/. Químa Quiociitiíníe, :
ou, Quiamubáquerá j,
bándu.

Destinar. Destino, Cutúma, ou, Cucaiúk .


N gamba.

Destra cousa. Exercitaius, , »w;. Químa Quiaugiríle,0«>


Quiaugíe.

Destreza. Dexteritas, rf/Àr. Quilussólu , ou, Qp|*


léngu-léngu.

Déstricto, ou districto. Territorium > ii. Ichi, riá Ngáuna quJn-


„ui.
t . - • ■

Dcs- j
•?t<i gp

L
DE DE DE .309
Destro jada cousa. Fractus, a , um. Químa Quianhor.cond-
ne . Químa Quio-
cuiquísse.
Destroçar. Ou asso, as. Cunhonconóna, w/, Cu-
cuiquíssa.
Destruição. Vastatio, onis. Ocucuiquíssa, o//, Ocu-
nhonconóná.
Destruidor. Vastator, oris. Múca CunhoncOnones-
sa,íw, Cucuiquissíla.
Destruída cousa. Dirutus, a, um. Químa Quiacucuiquís-
sa.
Destruir. Diruo, />. Cucuiquíssa.
Desvanecer-se. Evanesco, />. Acupululúcà mu Pólu,
tf# , Acumínha já
Messu.
Desvariar. Deliro, as. Cutúnda riá Quilúngi.
Desvario. Delirium, //. Ocutúnda riá Quilúngi.
Desvariar nos pareceres. Dissenti o, />.
Cuimína iá Uomuquá,
ou, Cubalumúna riá
aquá.
Desubito. Repentè. Quiá Cutuquína , ou >
Quiaquilcngu.
Desvelado. Pervigil, //>.
Amubulacána , ou , A-
mussunglnJa.
Desvelar. Curam excitare.
Cuáluca , Cubulacá-
na , ou , Cussongó-

Desvelar-se. Pervigi/o, as,


Acubulacána, ou9Cus- '
songóla.
Desvelo.
Pervigi/imn, //. Ocuísongôla, ou, O-
cubulacána.
Qâ ii Dcs-
3io DE DE DE
Desviada mente. Sitie via. Ngílla cána , 0//, Quia-
cutondála riá Ngílla.

Desviada cousa. Avius, a , um. Químa Quiocámbi


Ngílla.

Desviar. A via sejungere. Cutondála riá Ngílla.

Desviar-se. Dejleclo, is. Acutondála rid Ngílla.

Desvio. Aberrai io, onis. Ocutondála.

Desusada cousa. Inusitatus, a, um. Químa Quiaquigirilé.

Desúsar-se. Obsoleo, «. Àcuquigiriló.

Desuso. Desuetudo, /»/J. Ocuquigirilé.

Deteriorada cousa. Peioratus, a> um. Químa Quiacúca , tf»,


Quiatebunúca.

Deteriorar. Peioro, <w. Químa Quiacúca, 10,


Químa Quiatebunú-
ca.

Determinação. Deliberatio, íW/J. Ocutúma pála Cuba*


ca , ou, Quigílla riá
c' » ~ ' Ngdnna.

Determinar. Statuo > is. Cutúma pala Cubana


químa.

Detestação. Detestado, ottis. Ocuzémba, ou, Ocuan*


ghibíla.

Detestada cousa. Execratus, a, Químa Quiozémbe


Quianghibíl.*..
Cu,ia
Detestar. Detestor, Cuzémba , ou, "
ghibíla.

D*
DE DE DE 311
( Detesto. Nghi-zémba.

J Detestei. Ghi-a-zembéle.

Detestarei. Ghi-zémba-yza.
Detestar-se. In odio esse. Acuzémba, ou, Acuan-
ghibíla.
De todo. Omninò. Quiá ossolólo.
De trás. Ponè. Quiá curíma.
De vagar. Lente. Quiá cuféli féli.
Devassa. Otaestio, onis. Ocubána Jibánqui, ou j
Cucatúla Jibánqui.
Devassante. Outesilor, oris. Múca Cuibululéssa, ou,
Cucatuléssa Jibánqui.
Devassar alguma cou- Vulgo, as. Cuibulúla quiá Químa
sa. quénqui.
Devassar de alguém. Inquiro 3 is, Cuibulúla riá Múttu
quénqui.
Devedor. Debitor, oris. Múca AfFúca, ou, Mú-
ca Macónco , ou ,
Macóngo.
Dever. Debco, es. Cuaffúca, ou, Culeváia
Macónco.
f Devo.
Nghi-ffúca.
Devi.
Ghi-a-fluquíle.
^ Deverei.
Ghi-ffuca-yza.
Devcr-se. Debeor, eris. A-cufFúca, ou, Acule-
váía Macónco.
Devida cousa. Debitus, <7, um. Químa Quiaculevála ri-
ánguc.

De--
312 DE DE DE
Devidamente. Debite. Quiaculevála muónc.

Devoção»' Devotio ,• onis. • ■ Ocussámba Zámbi ,


ou, Mussámbo.

Devota cousa. Devotas, a, uitu Qiiíma riá Ngánn2


Zámbi, ou, Químá
riá Musfámbo.

Devotamente. Devote. Químa riá Zámbi mué-


ne, ou, Quiá Mus*
sambo muéne.

Dezenove. Vndeviginti. Cúnhi ne Ivvúa.

t)czcnove vezes. Undevicies. Cúnhi ivvúa iámuvím-


ba.

Dezeseis. Sexdecim. Cúnlii ne samannu.

Dezesete. Septemâecim. Cúnlii ne sambuári.

Dezembro. December, bris. Bégi riá Dezómbro.

Dezena. Decas, adis. Ocúnlii.

Dezoito vezes. Duodeviginti. Cúnhi ne NáquL

De zombaria. Jocò. Quiá Cutonóca , ou,


Quiacuzombála.

Dez vezes. Decies. H'úmbu lu cúnhi.

DI .DI ... • DI

Dia. Dies, ei. Quisúa, Isúa.

Dia pequeno. Di es brtvis, Quisúa cafcli.

Dia grande. Dies longas. Qu isúa iaienéne.

Dia
.*cr
DI DI DI 313
Dia santo. Dies festus. Quisúa Qyiá Sántu, ou,
Ria quilúnda.
Dia de semana. Dies profestus. Quisúa Quiá cala cála.
Diabo. Diabolus, i. Cariapémba, ou, Riá-
bu.
Diabólica cousa. Diabolicus, a, um. . Qiiíma quiá Cariapém-
ba, ou, Quiariábu.
Diadema. Diadema, <#/>. Ricolóa, ou, Quitúntu
riá Ngánna ojíclii.
Dialogo. Dialogus, i. Masúi já Attu Maiári,
ou , Máca riá Attu
Maiári.
Diamante. Mamas, *»//>. Ritári quiazéle qujijéne,
ou, ÍUtári quiafmu,
Diante, ou deante.
Pr a. • • ("upólu, ou, Tuáména,
ou, Cu Méssu.
Diante, id est, cm pre-
Coratif. Cupólu cuá Attu., ou;
sença. -
Cu Méssti já Attu.
Diámcira. >
-'-•fJOf .23U..i OÍlM , Bw,;'A •- Cupólu, ou,'Cu Mes-
su.
Diarrea.
-um !;ff;p.n,r.-i».) biuJJ Dejluvium uentris. H áchi rja Cunéna, ou.
-3?2U3EÍ|jp c , oní) Jiciírsu. '
Diccioilario. Vuabolarium, //. Livúlu riá Culúnga pá-
Ia Cuzuéla q'uiam-
bòt.
Dictados. Dicterium , /7. Jipánco.
Dieta. (
* ■ *•*, v !jr<t| fíDi,cta, , ;r 0'.U- ■ Ocúria caíeli. ...
Diftamada cousa. Infâmia uotatus. Qiiíma Qiiioffumáne
bándu óssu.

Dcf.
DI DI
3i4 DI
Piffamar. Infamo, as. Cuffumána iaiíba, o»,'
Cussanzumúna bándu
óssu.

f DifFamo» Nga-fRimána.

< DifFamci. Ghi-a-ffumanéne.

Diffamarei. Glii-fFumána-yza.

Diftama r-se. Infamor, <wvj. Muéne Acuffumána.

Differenca. Dijferentia, OcurifFanganá, ca ,0-


euquiriffanganá, u»,
hA-Lí iijíif a , r«^,U Ocussoquelcssa.

DifFerençar. Distinguo, //. Curiffanganá , w , Cw


soquclóssa.
"íf?'»ítO Y*V?AL**1
I DifFercnço. Nga-rifFanganá.

«< Uyrerencei. Ghi-a-riíFanganenó.

i Diffcrcnçarci. Ghi-rifFanganá-yza.

Difíerenças. Discórdia, Nvúnda, Jinvunda.

DifFcrente. Dijferens, entis. Múca Curiffangantfsí,


tw, Múca Cussoque-
léssa.

Differentementc. Dissimiliter. Qiiiá Curiffanganá ínii-


éne , ou, Quiacusso-
.» , h\»V\UW\»ÍO^ queléssa muénç.
-;;q hh u!ir/U
Difficil cousa. Difficilis, Ct /<?. Químa Quiaquivisé.

Difficultas, Ocuquivisé, ou, Ocu-


DifHculdade.
.OpDfi (H s i , fltis.
4*' >. muffundu.

Difficultar;' « f Difficilem, aiit difficile Cuquivisc , ou, Cumuf-


reddere. fundu.

Dif-
DI DI DI 3:ty
Difficultosa cousa. Aràuus, a , um. Químa Quiacumufiun-
du , tw, Quiacuqui-
yisé.

Dificultosamente. Difjiculter. Quiacumuffundu mué-


ne , ou , Quiacuqui-
visé muéne.

Difiiisa cousa. Diffi/sus, a , um. Químa Quialcbe , o.v ,


Quiassanzumúne.

DifFusamente. Dijfusò. Quiacualóbe muéne, 0//,


Quiá Cussanzun.úne
muéne.
Digerír. Digere, is. [Cungíngi.
Digesta cousa. Digestas, a, um. Químa Quianéíngi.
Digestão. Digcstio, onis. Ocungíngi.
Digna cousa. Dig)ius, a, um. Químa QMiâgUába, ou,
Químa Quiacuíqui-
na.
Dignamente. Digne. Q^uiaguába muéne., ou,
• Quiacuíquina.
Dilação. Dilatio, onís. Ocussanzumúna , ou ,
Ocuquínga.
Dilatada cousa. Productus, a, um. Químa Quiassanzumú-
ne, ou , Quiacuquíii-
ga muéne.
Dilatador. Cuvctator, or/V. MúcaCussanzumunéssa.
Dilatar. Dilato, as. Cussanzumúna.
Diligencia. . Diligentiq, Oquimóquio, Imóquto.
Diligente, úiligens, Múça Quimòquio.
diligentemente. Accuratc. Quiá Quimóquio mué-
ne.
Rr Di-
3i 6 DI DI DI
Diminuída cousa. Attenuatus, a , um. Químa Quiatebúnúca,
<w, Quiamussóssu.

Diminuidor. Attenuator, oris. Múca Cutebunuquéssa,


ou, Cussosséssa.

Diminuir. Diminuo, is. Cutebunúca, £»«, Cus-


sóssu.

Diminuo. Nghi-tebunúca.

- Diminui. Glii-a-tebunuquéne.

Diminuirei. Ghi-tebunúca-yza.

Diminuir-sc. Minuor, eris. A-cutebunúca, ou, A-


cussóssu.

Dinheiro. Pecumã, Jinbúngo, ou, Qiiitari ,


Itári.

Direita cousa. Rectus, a , um. Químa Quendelácu.

Direita mão. Dextera, <£. Lucácu luacúria, Lucá-


cu Quendelácu.

Direitamente. Rectè. Quendelácu muéne.

Direitura. Rectitudo, ittis. Oquendclácu.

Dirigida cousa. Directus, «z, um. Químa Quiatumuquís-


sa , ou , Cumulon-
ghéssa.

Dirigir. Dirigo, is. Cutumuquíssa,


mulonghéssa.

Discernir. Dignosco, />. Cussoqueléssa, on, Cu-


gié«sa.

Disciplinas. Flage Hum, /. Muchínga, Miclung*-

Disciplina, id cst, scien- Disciplina, Quiiiíhgi, ouí Ocugía-


cia. í

Dis-
DI DI T>I 3^7
Discípula. Afama a, <c. Scíbulu guá Mug'áttu
0#, Bambála .iá Mu-
g'áttu.

Discipulo. Alumnus, i. Scíbulu guá Riála , 0»,


Bambála iá Riála.

Disciplinar, ou açoutar. Verbero, as. Cubéta, <w, Cu çotá la


Attu.

Disciplinar, ou ensinar. Doceo, es. Culónga Imá cuá affií-


nu.

f Disciplino. Nga-lónga.

< Disciplinei. Ghi-a-longoléle.

^ Disciplinarei. GJii-lónga-yza.

Disciplinar-se. Instruor, eris. A-culónga co ima riá


Muflunu.
Discórdia. Dissidentia, a. NVúnda, Jinvúnda, ou,
Búia, Jibúia.
Discorrer. Discurro, is. Cticóca, ou , Cuambé-
la , ou, Cuámba.
Discrepante. Dissouus, a , um. Ocubalumúna, ou, O-
cuibíla.
Discrepar. Discrepo, as. Cubalumúaa, ou 3 Cui-
bíla.
Discretamente. Prudenter. Ne Quilúngi.
Discreto. Prudens, «•«//>. Múca Quilúngi.
Discurso. Discursus, Quilúngi , ou , Máca
riá quilúngi.
Disfarçar. Dissimulo, tfr. Curiéba , tu, Cutete-
quéja.

Rr ii D»-
3x8 DI DI DI
Disfarçar-se, Habitum mentiri. Acuriéba, <?«., Acutcte-
quéja no quizuátu riá
macútu.

Disfarce. Simula tio, onis. Ocuriéba , ou, Octite*


r \ttyr 7 tequéja.
Disfarçado. Proprium habitum men- Amucuriéba, ou, Amu-
titus. tctequcja.
Dispor. Dispono, is. Culiírica , ou, Cuzuhí-
ca pala cutanhwJia.
Disputar. Disputo, as. Cuzóca , ou , Cugipáta,
ou, Cuibíla.
Dissimular. Dissimulo, as. Cutetequéja, ou , Co*
ricla , ou , Curiclii-
va , ou , Cucuá»
Quiúngu.
Dissoluta cousa. Perdi tus, a, um, Químa Quiattanta»
nha , ou, Quiamuflfr
Ia riá pembéla.
Dissuadir. Dissuadeo, es. Cucuríca , ou, Cumam-
bõla quiri.
Dissuadida cousa. Dissuasus} a, um. Químa Quiacuríquto
ou , Quiamambéli
^ - t>^.' "Vj**. í . quiri.
Distancia. hitervallum, i. Ricánca, Máéánca,w>
Ocussanunúua.
Distante cousa. Distans, antis. Químa Quiaricinea
quinéne, ou, Qi"3"
. xurv.u ,\a ! cussanunúna.
Distar. Disto, as. Curicánca, ou, Cuca-
0 • « sri.' o .TA4 tQ\»Vw\i ÀC ( Jévu , ou ,• Cussana-
.ufrlip núna.
1

Dis-
•!. i ri "H.
$

DI DI DI 3,9
Distincção. Distinctio, onis. Ocussoqueléssa.
Distinguir. Distingido, is. Cussoquelsíssa.
r Distingo. • •••••••••• Nga-ssoquelésâ.
■< Distingui. Ghi-a-ssóqitèlésse.
^ Distinguirei. • ••••••••«« Ghi-ssoqueI<fssa.
Distinguir-se. Distinguor, eris. A-cussoqueléssa.
Distingi r-se. Colorem perdere. Acuquitequé, malé ri-
cóa.
Distincta cousa. Distinctus, a, um. Quíina Quiamussoquií-
Icssa.
Distlnctamente. Distinctè. Quiacussoqucléssa mué-
ne.
Distracção. Divagaiio} onis. Quilúngi Ocupululúca
co Ima ianuiquá. -
Di st ra liido. Distractus 0 a, um.
f •• ■ Quiliíngi Amupululúea
q'uiavu.
Distrahir. Distrabo , is. Cubánça Qiiíma uomu-
9 "4. , Cutundála riá
Qiiiltíngi.
Distrahir-se. Distrahor, eris. Acubánça Qu/ma uo-
muquá Acutundála
riá Quiliingi.
Distribuição. Distribiitto, onis. Ocuanunúna , ou , Ocu-
barúla.
Distribuidor. Di st ributor , oris. i«'I
Múca Guanununéssa ,
ou, Cubatuléssa.
Distribuída cousa. Distribuiu s Qufma Quian\«#mn4úÉ,
ou , Quiamubatúle
çfuiávu.
Jfí
Di s-
}ao Dl DI DI
Distribuir. Distribuo, is. Cuanuniina, ou , Cu-
batúla.

í Distribuo. 'Jga-nunúna.

■< Distribui. Ghi-a-nununéne.

I Distribuirei. • «••••••••• Ghi-anunúna-yza.

Distribuir-sc. Dislribuor, eris. A-cuanunúna, ou, h-


cubarúla.

Dita cousa. | D. ctus, a , um. Químa Quiamuair.be-


ie, w, Químa q'ui-
ámbe.

Ditar, ou dictar. Dicto, as. Cuambéla , Cuámba,


ou, Cumuambéla.

Dito, ou dicto. Dictum, /. Sábu , Jisábu, ou , Pán-


cu, Jipáncu.

Dito galante. Acro ama, tfí/x. Sábu riá Colcla.

Ditosa cousa. Féffx, eis. QuímãQuiacuvváa ,cu,


Quiacuába mucútu.

Ditosamente. Feliciter. Quiacuvvúa muéne, os,


Quiacuába mucift
muéne.

Diversa cousa. Variusif , Químa Quiacussúma ,


ou, Quiamuqua.

Diversidade. Varictas, atis. Ocussúma, ou, Uofffr


quá.

Divertido. Divertens, Múca Coléla , ou, G"3'


búma muéne u"nca
jissábu.

Divertir. Drucrto, is. Coléla, ou, Cutonóca,


ou} Cussangulúca.

Di-
DI dt DI 321
Divida. i DebitutVy . . Fúca, Jifúca, ou t P.i-
cónco, Macónco.
Dividida cousa. Divisus, a , um. Químa Quianunúna, tw,
Quiamubatúle.
Dividir. Divido, is. Cuanunúna, a Cuba-
túla.
' Divido. • • ••#•••••• Nga-batúla.
< Dividi. Ghi-a-batuléle.
Dividirei. ••••••••••• Ghi-batúía.
Dividir-se. Di vi dor, cr is. A-cubatúla, ou, Acua-
nunúna.
Divina cousa. Divinus, »w. Químa riá -Ngánna
Zámbi,í?«, Químa
Quiaquimáfaa guézu.
Divinamente. Divine. Quiacuquimána guézu.
Divindade. Diviniias, «tf/j. Zámbi Ngánna guéttu
gué.
Divisão. Divisio, tfwÀr. Ocubatúla , ou, Cuanu-
núna.
Divorcio. Divoríium, //. Ocuanunúna Macása ,
> Ocuriguanunúna
Macása.
Divulgação. Promu/gatio, iw/V. Ocufíumána.
Divulgada cousa. Tromulgatus , a , QuiafFumána q'uiávu.
Divulgador. Promulgator, íw. Mrica Cufrúmanéssa ,
Cuambeléssa bándu
t* ne bándu.
Divulgar. Promulgo> rfj-. Cufíumána, Cuainbéla
jiddndu jóssu.

Di-
32i DI DI DI
^ Divulgo. Nga-fFumána. .

< Divulguei. Ghi-a-ffumáne.

' Divulgarei. jhi-ffumána-^za.

Divulgar-se. Fulgor, aris. A cuffumána, Acuam-


béla mu quiríri óssu.

Dizer. Dico, is, Cuambéla, o:<. Cuiram-


bé!a , ou, Cutânea.

r Digo. Nghi-ambéla.

< D*e. • • • •••••••# Ghi-a-mbéle.

L Direi. Ghi-ambéla-yza.

Dizer-se. Dicor, eris. A-cuambéfc , ou, Acu-


tánca.

Dizimos. Decima, «nwf. Marícimo, Çjuíma fiá


f cuffura co Ngúniu
* Zámbi.

Dizimeiro. Decimator, oris. Múca Rigímu , ou, Cu-


belaléssa o Rigímu.

Dizimar. Decimo y as. Cucatúla Rígimu.

DO DO DO

Dó , id est, luto. Vestis lugubris. Qui/uátu ria Quiclilci-


léle.

Dó, id est, compaixão. Commiseratio, onis. Dólo riá Mucc'íma, ou,


Quianquicáti , ou ,
Ocussentíla.
*
Do prep. A. Ab. lá.

Doa-lo. f.; Donatiò, onis. Ocubr'na, ou , Oculoló*


ca Macónco.
Doa-
DO DO D0
p3
Doada cousa. Conàonatus, a, Um, Químa Quiarnubáne^l
osr, Quialolóca.
Doador. Donat or, o ris. Múca Cuba nessa , i
Culoloquéssa.
Doar. Dono, as. Cubana, o//, Culolóca
o Macónco. •' vU

Doo. Nga-bána.
Doei. Ghi-a-banéne.
.omomupoG
1 Doarei. Ghi-bána-yza.
Dobra. Plie atura, £. Ocubung^ca , ou, Oca-
riquíla.
Dobrada cou*a. Duplex, r/V. . Químa QuiabuagíquC.:
Dobrada nierite, Dupliciter. Qu:acubungíca>raaénffi (
Dobrador. Duplicator, íw. Múca Cubunglquéssa. í
Dobrar. Duplico, tfj-. Cubungíca , ou , Cucu-
I bl ij
riquíla, ou, Cunghé-
ca. -ryxh: r. njQ
í Dobro.
Nga-bungíca.
<r
Dobrei.
Ghi-a-bungiquííe.
Dobrarei.
Ghi-bungíca-yzi.
Dobrar-se. Duplicor*;•/>. A-cubungfcá' ;*W*, Ocfí
riquíla , ou, Acun-
•.
Ddbrar o vestido. /Y/f*, */. Cubungíca o Quizuátu.
Dobrar'os sinos. Cymbala puis are: Cuchíca, ou, Curiqfài-
la Cua jingúnga.
Dob rez,
Malitia, <?. Mánhá *,c Jíiftártha ou
Malícia mucne.

Ss Dô-
IH DO DO DO
póí>rd.<mf up c- nO Dúplum, /'. Ocucuriquíla , 0//, Quiá
.loi '.olaiiiP e w aiári.
Poce. cousa. Du/cis, et í. Químa Quiatogála.
Docemente. Dulcè. Quiacuatogála muéne,
>IoiuD , Y.à . 'l
Doces. , Bellaria, cr»w. Ndóze, Jindóze.
Dócil cousa. Doçilis, et /?. Químa Quiaquiliíngi.
0», Quialónghe.
• • • • (• •
Documento. Documentum, i. Oculúnga , ou , Mu*
iíSV-f.f cánda.
DoÇúza* Dulcedo y inis. Cutogála, 00, Ocúfo*
gala.
Doença.. C ,j Morbus, /. Uh'áchi, Mah-áchi.
Doente!cousa.,; • .• JEgrotus, a, um. Químa Quiah'áchi.
Doer. Dole o, «\r. Cucáta , ou , Cuq'uiaó>
quicáte, ou, Cussea*
-UJlO t v* t oi . ;
tila.
-yiIgmD t \mt *!jj;r r
Doer a cabeça. Caput dolere. Cucáta Muiúe, ou, Cus*
sentíla Mutue. -
Doer a garganta. Dolere guttur. Cucáta Muínu , tff»!
i' r. • u*
Chíngu , ou, Qui* |
.rfyihigmjd-ifK > quiléngu. .
Poeç a barriga. Dolere venter. Cucáta o Mála , Wj
-nuaA t .w j*" !ii'r>if Cussentíla Mala,
»
Doer os pis. Dolere pedes. Cucáta co Ináma,
.!';);USÍKp o BDljnúrJuJ Cussentíla colrám*

^•se- ; C.ondoleo, é\r. Acucáta, ou, Acuq^i-


•rcii:ja"-isi anquicátc.
Dolorosa cousa., .. Doloribus affectus. Químa Quiajindólo, |
ç ».« , siuisiiiui. , mriMH
.3íiòuffi sialifiM Q^uianquicáte.

-ÒQ s2 VO'
DO DO DO 51?
:
Dolorosamente. Dole»ter, Qu acugindóIo íuíwpÇ
Quiacuq^ianquicáte.

Dom, id e/í, mercê; Donum Favólo, Jifavólõ. ''

Domada cousa. Domitus, a, «;«. Químa Quiaubíque, ,


-.7 v. Qu ia m y tniiMc* r.f . o J

Domar. Domo, <7X. Cumubíca, , Cutu-


lulúca.

r Domo. • Ngu^mubíca. c cv.oCI

< Domei. Glii-a-mubiquílc.


i'lW\ tv . bsnoG
'Domarei-.' Ghi-mubíca-yza.

Domar-se. Doutor, ar is. A-aimubíca, ou , Aç#f


tululúca.
■'! ir oí U /ioG
Do mesmo modo. Rodem modo. ' :
Quiafitiu muéne , ou 9
Quiamuénc úque.

çDomestica
ç > /.1»|cousa.
.17)./ 7 ': •. J Domesticus, a, //;«. Químa Quiaribáta, ot£±
.uíiup!/in ip Quiàmulóngne.
Dompsricar^ Cicuro.i uzs. . 1 «W \A.\
- Cu!
ónga,g^J%:in,0a
.Vi™,
Domesticar-sé. Mansuefio, is. Aculónga Ribáta.
Domésticavel cousa. Domabilis, et /«?. Químa Quialtínghô' Ki-
.ijliup i/i r,? j&juJ-
báta.
Dominiída coussi' Subactus, Químa QuiaubíeF/1]®^
Jittòsip sliq
Quiacubuquíssa q'ui-
.Bsàsiílg/í • •••••«••«• ávu
- .o:in:iCÍ i
Dominador. -
.o; jrim-B-i.-iJ Dominator, cr/j. Múca Cufòum&pg^çu\
Múca Cutu missa, oâ,
Cubuquissíiãnpoêb \
Ngáuna Ojíclii. ..
.XV,\ {"W»WtòC\ Az-nrrno^l
dominar. il» Dominor, <7;v>. Cutumíssa , ou, Cubu-
quíssa aquá , ou, Cuf-
fuíma Ojíchi.
•oíi Ss ii Do-
3 26 DO DO DO
Çomiiigo. D/Vx dominica. Quiá Domingo , 0;/'
«foilipí 'pUDshlp Qiiisúa riá culúnda.
Domínio. Dominium, ii. Ocutumíssa , í?« , Ngiín-
■ V'.. Jp :h-i<:/ na riá Ojíclii.
Dona j - jA cst, senhora. Domina, <?.
Ngánna Mug'áttu riá
rUJuD , tt<4 , 60! óchi áe.
Donde. Undè. Quuébi, 0», Quévi.
Dono, id est<5 senhor. Dominus, i. . Ngánna RiáJa riá Ochi
*1 irntflcrn o rri i
Donzélia. Virgo, inis. Quilúmba , , Mo-
5 v*f r"?ff fi-i r'' N
nandérighi iv'ánc'i.
Do que. Ac. At que. Quiánhi, ou , Co úchi.
.í..- :: íl::j
Dor. Bolor j oris.
, on'um v PiiiJp Dólo Jindólo , ou f
.w&lM KVJWÍ:
.oup'3 onÒLM 6 "■' £ Qlúiánqui, ou, lírifc-
ia.
Dormente cousa. Torpidus, <7, //w. Químa Quiazéca, ou,
iii.;
Quiaecále muQuifô
Dormida Coi&a. Dormiens, w//rjv Químa QuiaÃuzêcá
q'uiávu.
Dormidor. Dormitator, Múca Cuzequéssn, ou,
Cucaléssa ne Quílu.
Dormir. Dormio, />. Cuzéca j ou , Cuiéch'
-iu'p níçxijf. íu» iiC) pala cuzéca.
f Durmo. Nghi-zéca.
*' Dormi. wut»C!
\ { .á&ir-u:.,.) M Ghi-a-zequéle.
^>Dormirei. . -n !iO Ghi-zéca-yza.
~ .ybxjQ r.nuBQ/1
JJormir-se. Dormior, />/>. A-cuzéca , ou, Acuté-
-tirJuD ( v.ft { r, ?.':rr;
chi pala cuzéca.
-iuD evu» < fcupB r.** up
.irbijO juniui
-oCÍ ii è2 Do-
DÓ DO DO fi*
, I Dotada cousa. Lotatus, a, um. Químa Quiandotále,<w,
Quiamubána. dote.
• fI( *F v c» fí' rfi"iiT
Dotar. Doto, tf J". Cundotála, o//, Cuba-
na dote.
f Doto. Nçhi-ndotáJa.
o
< Dotei. Ghi-a-ndotaléle.
^ Dotarei. Glii-ndotála yza.
Dotar-se. Dotor, tfr/V. A-cundôtáIa , «w, Acu-
.•», tuV ta bána dote pála cur
t
casala.
[ Dote. DtfJ" , £?//>. Ocundotálaou, Dóte
muéne. . .
Douda cousa. bis anus, a, «;«. Químa Quiarilági, ou,
xá Quiaqijisóinba.
Doudaménte. Insanè. Quiacurilági muéne, ou,
r
I /« C1 I ^ • Quiaquisómba mu£
ne.
poudejar. ■ f Jus; avio, //. Curilági, <7.7, Cutondáia
riá Quilúngi.
Doudice. bisam a, <e. Ocurilági , H'áchi riá
i
Quilúngi.
Dourar. "u biauro, as. r • ' ;;CT
v-uiquica oru, ou, Cu-
báca oru.
Dous. Duo , du<e, duo. Quiári , Luiári, Iari*,
Maiári.
Dous dias. Biduum, //. 1
Isúa Maíári." ° 'l,a
Dous annos. Biennium \ ii. MúFii, ou, Múvu Ma-
iári.
Dous mezes. Bimestris, />. Jibégi Jiári, Béji
-iJCX maiári.
Dous

I
yi8 DO DO DO
J)ous tantos. Duplus, a, um. Cucuriquíla luiári.
Dous vinténs. Denarius, ii. Jivintém Ji.íri , Vin-
tém maiári.

Douta cousa. Doctus y a, um. Químa Quiaigíe.

Doutamente. Doctè. Quiacuigía muéne.


Doutor. Boctor, òris. Detólo , ou, Múca Cui-
giéssa.
Doutra maneira. Aliter. Quiafítiu iamuquá.
Doutrina. Doctrina, Mábu iá Zámbi.
Doutrinar. Doceo, &r. Culònga o Mábu.
Doze. Duodecim. Cúnhi ne aiári.
ÍIMA . foMneiflO tf .ir-' , E!MV
DR DR DR
«QjfíDinjífcwiQ
Dragão. ZW-o, onis. Móma, ou, Nlióca ia*
ienérie.
Dróga&O. ■:. Aromai a, Ima iá cutempelála é
Curia , ou, Quiacu-
báca mu cúria,
ih ir! .i;'K .

DU DU DU . i .11. >
-«D t t-inO KOlUDliJ
.mo
Duas vezes. B/V. H'úmbu luiári ia®*
r llBi . ;:i.v '
vímba.
U'l
Duas noites... Bwoctium, /V. Maussúcu Maiári.
Duodécima cousa.. ,. Duodécimas, a, »«. Quiiamuchicúnhi
IJVIJj'. tV<J , :: I! '
ri , ou, Químa Qyia"
.nni
cúnhi ne aiári.
iftS t *- ;T. ^L AX t úVamVà. .wsbin 2«r'G
«hhicitt
Du-
sucQ
DU DU D17 327
Duque. DuXyC/s. ■ • • T)émbu , , Diíque
muéne, Ngánna riá
Ochi quiáe.

Duqueza. Dux, eis. Mucági riá Dembu ,


s Ngánna Múval.
t
Duração. Duralio, onis. Ocunancanéna.

Dura, cousa. Durus, a, um. Químa Quiacalacóta ,


ou, Quiacólo.

Duramente. Dure. Quiacucalacóta muéne,,


ou, Quiacutéma.

Durar. Duro, as. Cunancanéna quittangá-


na avlíl.
f Duro. 1
Nga-nancanéna.
< Durei. !Ghi-a-nancanéne.
^ Durarei. Ghi-nancanóna-yza. O
Durando. \Durans, antis. Quinglvnancanéna, ou,
No Cunancanéna.
Durável cousa. Durabilis, et Ie. Químa Quiacunanca-
néne avúl.
Dureza. Duritia, ce. Ocucalacóta, Quicala-
cóta, ou, Quicólo.
Dureza de coração. Cordis duritia. Ocucalacóta riá Muc-
c'íma.
Dúvida. Dubium, //. Jipára , ou , Caquigé
q'uiambót.
Duvidar. Dubito, Cuffiínda Jipáta , OU y
• *' *.
Cuanghicuáta. Jipáta,^

■ V-V L

Dih-
33° D IX DU DU
f Duvido. iNghi-ffúnda jipáta.
s Duvide í. Glii-a-fíunda jipáta.
rei. Ghi-fFúnda jipáta.
Duvidar-se. Dubitor, aris. A-cuffúnda jipára, í//,
Acuanghicuáta jipi-
ta.
I
Duvidosa cousa. Dubius, <7, Químa Quiaffunda ji-
páta.
d
Duvidosamente. Dubiè. Quiacuffúnda jipáta
muéne.
Duzentas vezes. Ducenties. H'áma quiári iamuvím-
ba.
í Qn/lj
Duzentos. Ducenti, d?, H'áma jiári, ou,
ma Maiári.. r
Dúzia. Duodechn. Cúnlii ne iári.

.o hissmã
* . EC EC EC

uA
E, conjunção. Ef. ^r. At que. Ne.
Eclipsada lua. Luna laborans. Bégi Riaffulumána, ou}
, ' - p <v, o Bégi uamucuáta ji
M >ii í"Vvclr- Ii->0
1 Mavúndu.
Eclipsar-se o sol. Sol defici. Luánha Riaffulumátfi
ou , Luánha uamu*
àgiuprD ( < ;; j
cuáta já Mavúndu.
Eclipsar.. Obscuro, as, aiffulumána. ^
•: a . n.\ cí. r f:-; kG.
Eclipse.: Eclipsis, //. DcufHilumána, ou, Cu"
vúndu, Mavúndu.
Eco. Echo:, us. lísui riá Ricungu.

•íiQ Edi-
ED ED ED 33'i~
Edificação. ;0 Exemplum, /. Mulónqui, Milónqui,

Edificada cousa. Conditas, , »;«. Químa Quiamutúnca


q'uiávu.

Edificador. Conditor, oris. Múca Cuumquéssa, <w>


Mestéíxe.

Edificar. . JEdtjlCO , /7J". . , v. Cutúnca , ou, Cujnilón-


ca Anu.
Edifico. Ngu-túnca, ou, Nglii-
•»)iUCG1/Í7^ i milónea.

■< Edifiquei. • • Vc.V.i- • Gliia-tunquéle, (ti, (jlii-


a-milonquéle.
Edificarei. Glii-tiinca-yza, ou>G\\\í
d milónea-yza.. o
Edifício.' JEdificium, //. Túngo, Mónsu iaicné-
•3ii < tiidbT ne.
Effeito. Effcctus, //j-. Ocuibíssa, oa, Ocua-
< mV < sàYt < S\YJ banquéle.- ' - P ° " i
.Efl 1
EfFeituada cousa. Ejfectus y a, um. Químa Quiocuibísse ,
.icdfRBÍ!/'p rJjusuoO t T»V^M -,a^An'ri ou, Quiamubatvjuéle
J **?>'J** -'"ff"*) tniifS q'uiávu.
Effbituador. . l,r.r. Effcctor, oris. Múca CucuibissíJa.
Efiicazr cousa. Efficax , aV..- . . . Químa Quiacucále nc
mi,w c trry* Ngúsu, ou , Quia-
Ng'
• ÍIJÍIW cufl
urfuíma.
Efiicazmentc. Efjicaciter. Juiacucála ne Ngúsu
ma muéne ,6u, Quiacuf-
fuíma muéne.
Efficacia. 3 , V5 . .j/;
Efficacitas, atis. Ocungúsu, ou ^ OouP"
I fuíma muéne,
iaÉS4 1 - lutittAOI .átaq» cBfirTnkdmH
.'.L-jííiip c v.i fjjusto, ouis, . a (lOcussanzáma, ou, Ocu-
,us chamúna.
Xc Eis-
331 EL EL EL
Eis-aqui. Fm. Quienéqui, &&> mu tá* I
la.
r • iuS> <, h «
Elefante. Elephas, antis. Zámba, Jizámba.

Elegantemente. Eleganter. Químa QuiazuéJa q'ui-


ambót.

Eleger. ' w«c Eligo, /j. • Cucussóla, Cussóta, o«,


Cucatúla.

Elegiáa cousa. FJeetus»;«■• • Qiiíma Quiassóle, ou,


Quiamussóte.
:
Eleição. i-t> ' rii.i Eiectio, <»wj. Ocussòla , ou-, Ocu-
•3xâltDflOi
1 mussóta.

Eleito vidit elegida Rissóla, ou, Quissóla,


cousa.-- < Issóla.

Elementos.^/ c Ehmentar., /wwáz. Ima riá Quixíiii.y Ochi,


Ménha , Túbia , ne
Riúlu q'uiávu.
•ttraC t , r;
Elie, e ella- 7//<?, ///tf, /7/W. Muéne, ou, Una, Una,
Una. , j p
r 32' dífJDor-,'' .'UVi . Jk ( IA' ^ .fi«UC3 Bl<&' <*• i-
Eloquência. Eloquentia, te. Ocuzuéla q'uiambór.

Eloquente. Eloquens, oitis. Múca Cuzueléssa q'ui-


ambót.

BiRei. r£> í:. .ij; Rcx, g/V. i , '.UÍW v Muáni Pút NgánnJ
Saéttu,
uéttu ou,
.ffAnmnQ Íjíchi.
•jíchi.
u?òg'/? 9h EÍÍ;3 -■EÍ i
-ÍL3. ir'»EM -ii •"< EM EM
•suúum crcíijl

Etei.O ,v.t , ' 2Í/;"iir,0 br. Mú, ou, Cú,m, M'

Embainhada espada. Qladius vagina reâde- Gispáda Quiaffoméou,


••L-O <\\o {fifnhsnr.23iiDC re. . vj ou, Quiccálacuv"
.rnuiHEito su.
-gia JT Em-
EM: EM EM 5||
Embainhar a espada. Reconderç in. naginam Cuffoméca. Gispada ,
ensem. ou, Cubáca mu Quí-
• • • su.

Embaixada. Legado ,• onis. Ocubéea , VS*, CMm-


báta Lccálu. >v..«
tv.fc < nllócÍKcIiligniiir
Embaixador. -< • Lega tus, /. Múca Cucúnda Rccálu.
Embaixador de paz. Caduccator, tf/v/v Múca Cucúnda CWárSl
." 'i
Embaixo'. fo/h?. Bochi, 0# , Culluígi,
•iuTlu:0 < wq , obnòi ; ( tw, Cóchi.
Embalar. Cunas movere. Curunghitíssa Ananden-
. >*VJÍUY.\ U Wt» ghi.
Embalado. In cunabulis agitatus. Quiacutunghitíssa my
< t;;puaioU koIIò^kJ ,w» c wttovrt RiéWssà, -j' '
-Jj. ) j;i; ) ( w>
Embalsamado. Opobalsamo conditus. Amucuiaiéssa ne mu-
báfiu , 00,. ne Mu-
\ *. H. J . V; «. »\'* lúngo. -
Embalsamar. jiunu!) Opobalsamo condirei ' Cuiaiéssa ne Mubáffu»
ou, nc Mulòngo.
.uv- {^ j
Embaraçador. > Impeditor, fr;>. Múca Cuvungíssa, ou ,
uo .» Cucucolocjuéssa.
Embaraçar. . •/. Impedi o, ;x. Cuvungíssa, ou, Cucu-
colóca.
iiçMiodma
Embaraço. ; hnplicatio, onis. Ocuvungíssa, <?«, Ocu-
cucolóca. .
< ç W,n'\ \ °0y-: -jarad
Embarcação. uj Navigium, //. Navio, ou, Nágua.
Embarcado* Navi imp*situs>- Amucuba!acáIa-çUa éli-
•Vi.\. "l 'W.ViUttvVxV. mambáca cu Pút.
.0D6n;drna
Embarcar. Navem conscendere. Cubalacála pála cuia
mu Púr. ., ,,
vv.,v >AW\ •tvAwÂYv/l
Uúm
-rn.T
Tt ii Em-
334 E® EM ÊW
-pEmbatfco.* JÒrnofltO v. *»«,•
iWMr'V • A» .«•>'•YvutA%$
• . 1V NgliM>diacifo/^<' • "
.RdVVí
< Embarquei. Ghi-a-balacalcle.

|:^mparçarci.;,;^;j:,o • • • \W8& \ Ghi-balacá!ar.}'W

Embarcando. Nave j/i conscendetts. Quinghibalacála , a» ,


.n\i.y>Ai&§hoiO íoi/M • C " 6" No cubalacala. / '•!

Embargar os bens. • Sequejpro, Cuhalacála Qjibém ,t>y>


Cubúnda Ojibém.

Embargos, ■ Intercessio, onis. Jirióndo Ocufíúa-


da Gicóndo. f
•.• • ' • ••U C!5i
♦» r'l^« » . ':íívO
M ir/.ir.OÍ
Embarrar. Creta illinere. Cuiaiéssa ne Máfu, w>
Ne Mávu.
iwn J&fcirignMiD /tvrtv.Yi^t» V\\ &V.MUK* » .o 'liir.Oí:. !
Embebedar & omrem- Inebrio, as. Cag'óllua Uomuquá,
d?«, Cubana ris Ca?
-urn 5n £ ' iBioounA /roViww» tjwtaW-o^O nua Malúvu Mavúí.
"í * ^ - - ç Uv • UT4 *
Embebedar-se. F/w incalescere. Acug'òllua emuéne uáe.

ptítbcbeí^ " iQ Imkiiio.yjf. Cunuquínaar/nctlcò r.I

Emtebidà cousa. Ebibitus j <7, //»/. Químa Qpiaunuauína,


.'c'V\<J f ?>,vAiV\w\: <?« > QuiaínuzúIuV

Embelecaaò. Obc<ecatus, tf, «w. Quiá Quiffóffo ,


-ioijD < vvj f s; rjnnvur; .x'\ , Amunganaáte.-: ta '

Embelecar. Uecipio, />. Cutânea macútu , o-';


-jj„0 •-.<! . ■ ."VIJoC Cungannála aquM

Embelecoa. Fraus, dis. Oeiíta macútu , ou, 0-


ifilijiLK , v» c oivE/1 cungannála.
L
Ç)pbigo^; - ;/ Umbilipus y i' » Ngómbo, Jirigómbo.

Embirrada. Pertinaciter iraíus. Amuffuttulúca <>*> A'


r,h'.o jiiLq jjIbBjpdO .vtt&umciç» «svrtTA mucuáta riá 'Ngintai

Embirrar. -,W a01


Pertinaciter indignari. Cuffuttuhka, ou, O
cuáta Ng""*-
-roa: ii JT
TEM J'EM EM
JSwbdcHftB-O Ermu£) Intrò-conjker&^x?^ Cuhaeóte) rau>Uíira,'ra&,
:a- Ajiiu. mO Mórisu.

Embócádura: > m/; ''. Tra jutas.us. v\V «J Ricánu, Múcánm<im3


-muviO çojfM , w*
W^ica^diiíJigu-p^ Mil cere in crumenam. Cuboquéssa Jibúngu mu
.r,?2Ji H'útu.

^^•BâÍ>ns:)£Suv»D Fe/icibus auspiciis? ^ Gaié ne Zá


-idniiiõ , UQ <Biòcí Daié ne 2Jm6h

Emborcar. Inverto, Âr. Cubilugiúla, t7« , Cuvi-


<sn)opmiuP .w',**í2> rúla. #Mn9nijao3 m3

EmborracliM '■? Ebrius, «w. H'óllua amucuáta , ou,


►sííáiiD ( , uj^qL'D Amucála ti$'ólly%n3

Emborrachar. •' ' Inebrio, /?/. Cunuquína avúl , <j»,


-UJQ < , bdiiijoudO ,*l\W t
Cucuáta riáJSJétoa
fi nò!uín
ílmboscada; n insidia, ar um. Ocutumuquíssa mu
.X'va& < - t sBnomSI
Emboscar no caminho. In itinere latens , yel Cutumuquíssa muSCgíI-
:
»/iòJÍTiirnfi .ii£) ErnUip la

Embotada cousa;'"2 Obtusus, <7, um. Químa Quiauchíte , ou,


tWv t.2'/jilr>nol'■ uD .oíiM •tvro < Quiamuc^ingíça.jT;
Embranquecida cousa. Candefactus , *, #»/. Químa Quiacuzeléssa,
-ÍHJDUD, ViQ . F.3"ÒIÍ7U!) ,i\ {^iWJ ou
> Qyainwterna
0, :, J
Embranquecer. ' Canesco, is. Cuculah'ági , Cuecála
1 | ** . 1
!' T/
—iit; /I r'&^# AKilOin Cl'- uc Jindéb^f^^
0
Embravecer. • - Effero, */. Cuteméssa, ou, CucuJ-
.^lòihnoíii-B-iilS • ••• ••••••• « Ng"nfci:;.n:3 >

Emb.ravecer-se. «SM* , /X.


tn-iiicJ •••*•••••••• Actiremés^ j Açycuáfa
Ngínta.
rjft ..ssnolhuo ' -Q&kb bv ciH r*\àn*H . ,32-iBbn-Yu3
rayecida cousa, bjjeratus, tf, *>//,. Qinma Qujamuteméssa,
f//, Quiamucuáta riá
Ngínta.

Em-
EH 1EM ;E;W
JimbrulhMa cousa; '«O 7nrolvtuf y á , urru v Químa Quiamoffdw;
v
; * .uztibM ou, Quiamubóte.

Embiuihador. ' ■ Conturbator, rò. Múca Curimbulcssa,


ou , Múca Cuv.uza-
IJÍH u^>íii;cJi[s2íòi:pixj:,\ - .utfefnmvro m voVÂlA. canés;a , ou > Cu!x>-
.ojíi'H téssa.

fenbruifeií* M. ; .i:D brvolvo, /V. Cuvuzacanéssa-, cw, Cir-


.ICÍíIlt.A Ofl IÊU bóta, ou y Curimbú-
la
-iví-O c vro < elíiigi id.O •n , QVmal * ocrriH
Em continente. Statim. Quituquína, tw, Quli-
quilóngu. .
Kif.u-j»ffiE r,(>!lò'H
t .uw» c v. {xv.Vv^\

Ert-aiantè.1-^^ l!';- Postbac. Cupólu , ou , Cubita-


mána. ...
cw» , Ijve Bnbipunuj
EÉftéftâá.»-11 Corredio, onis. Ocucuríca, ou , Oto
, X mulónga. ;•;•/{
,;rn K2?iupumiMíoO .IKWt* 't íÂ^VlV
Emenda, id-tsf^za?- Animadiertio, onis. Ocurilónga, ou , Qui-
.I-^íhr L^apormniO :jy t IAV>\VÃ vwy.V\ .01Éfefc. «t MMOd«a
Emendada cousa. Correctus, tf - »w.' Quima Quiamurilón-
h
, v.c r.fniiip .W\l < Vk t ÍVÍÍR\*0 F g W:> sbsradmS
Emendadof."1, Corrector, fr/V. Múca Curilonghéssa,^,
Muca Cuçuriquéssa*
cR28U!^udbíuP .:cni-ir> .ttltt < fc I XWViY.'
Emendãt'. rí;li; )
y^ ' Corrigo, />. Curilónga , ou, Cucurí-
. ca, ou, Curicóla. ■
nlk»u'3 < rah-rifluDiKJ
r Èmendd., ',": Nga-rilónga, ou, Ngi«*
.IVi , curíca. . . i
f .Q . 6?n -rn:>;iO'
1 Emendd. <-S !/í :I Ghi-a-rilonghéle.

stEi^arèfc'^--^ il\ . <»\ r.7. Ghi-rilónga-yza.""


.BJai3>í
Emendar* se. Resipio , />, vel *</ bo- A-curilónga , ou, Ac^*
tBMèrnD^i/rnEiyP nmíoP nam jrugem se reci- cttrícá q'uiávu«
ili'xi.Jcu^urrini(iC> cv.* pere. j

r
T Emcn*
EM EM EM f|?
Emendar, id-est <Icas- i Animadverto, íjv. • ".«Y' Cubéta pála Gtthilóng^TÍ
., tigar. .
■ y . -:V. ( pri.J uD .feban f,ú'I
Emendaveh cousa. : Rmemlabilis , et le. Químa Quiacurilónga.

Eminente cousa. \Eminens, entis. Químa Qyiassanzáma,


,vitíyf/> Qdiassáricuu n:3
«if i » VAN ' f '*( 11' / 4 íi
Emmadeirada cousa. Contabulatus, a, um. Químa Quiachanána,otf,
Quiamubáca Ma-
tTO., olhqL-DKrjjj:)a: ;£) .wa báiauiioo nbr,H"rqrr:3

Emmadeirar. ' " ^ Contabulo, /zj*. Cuchanána, ou, Cubá-


H.:2uD ( ui , í;Ír:qU'j|j3 •l* <*%\0 ca MabáiaaBfbfiqrnSl
.UViMi
Emmagrecer. Macresco. Cubéla , ou, Cucála ne
.V\w quíba curtándu cuá
Iffuba q'uiávu.
{Sili nSigatíias. Frustulutim. ú -úiWv Quicc^ni quiccfáni.",' Icí
-iiV. 'jfl BlEUSliJ '..v* c'íni Icc'íni.
Em montoes. Acervatim. I Móndi Móndi, Amu-
< V.fc SnbtX fijfcfiáiO , V} bongolála; co Milúni
on crfíai^RÍfT) du.
Emmouquecer. Surdesço, is. Cucuáta Uchílu , cána
tv»r w -u'. «>l\> < Tv-» < •» V»\\\í>**
.i\\« •.!> * * ''• cúvua rfnqnlinr.'• H
Emmúdeccr. •I J Obmutesco, is. Cucála Ribúbu , ou j
Cucuáta o Ribúbu.
*Lli; ' I L i!
f Emmudeço. Nga-cuáta o' fcibMi'.Ui
.1.1. cOVaV.lR\
< Emmudêci.' Ghi-a-cuatéle "Õríbóbuí
,W,>*0AV?VÚ ÚVV.V.
^ Émmudccerej.
Ghi-cuiita-yza ÒXbrtfciíI
Çmmudeçendoi ;
um ' fiudn * v» ^ghNoáí?É[^8^
• J. JUi'i búbu.
Emmudccido. Amucuáta Oribúbu
q'uiáYU.
•m3
Em
53$ EM EM EM
Emíimuitói /»íhq s: c'uD V Iuri mi., - GuoTav.úllú«-. , cí

Em nada. VIocci. Cu Gina , ou Calé f


.BjinòIhipEJiP Êmiyp <A «rt
.^\ _ "A IA.*-;».,,
10 < IV*. SíftVrtWrt químa ,f.7 , Muic
químa.
c BipSsn£33fiÍBp fimiuP .I^aví c ri\w'\wv3 .r^uoo ojaâfliiiia jl
Em nenhum liígar.uo Necubi. Quiri ri Cana , o//, Que- í
bé Quirífi, oif, Ma-
jVxvenlflhu^éiup sniluP tó'Qúiríri'Hri^ui.
-bM fiobduirifi: j() »
Empachada cousa. Oppletus, a y um. :Químa Quiacupálu, ou, •
Quiamusále, ,
-b:uO tw» . fini rierbiíJ a* .lE7i3L£raínd l
Empachass e! 2." Oppleo, es. Cucupála , ou, Cusila
q'uiávu.
oíi d» onD f vw ; aiWr.O fv»\* A*'l*\lkVV .lODOlgíííW^H
Empacho. Replectio, onis. Ocucupála , ou ,Ôcusá-j
. .uvhiirp ndàiíí la, ou y Ocuicúta.

Empannar. ::p 0 Vannis involvere.'. Curiinbúla. I


.íni'ooI ini'o ou , Cuzuáta nc Mt*
léli. J
-umA . íbaoiy.. itmoiA -
Empandcirar. InJIo, <*/. Cucuáta Ngánc'i, ív, j
.ub Cuagímbe ne Ngán* |
c'j. 'd
f.nho c ijI-HDU K:luy..O .t\ ^vávivt? .Tooonpomtnil
Empandinado* si o Turgidus, ^, *>». Amucuáta Ngánc'i ,CJt l
Amugímbc ne Ngái>
€ wa < udMifí : 'J ax , c'i.
.udíjdi/i o cil.oiiD
Tnsuccatus, tf, </w. Amusála riá ,H'áqui. , '■
E
ffli&o ,,i,, .0-j?-?-I;íi: H«i
Jnsucco, <7/. Cusála riá.H.'áqui.
E
«5*., - «••••••••••
Empapelada cousa. Cbartis involutus. Químa Quiabungíca r.c
. U1 no ní ) RS^-r.i Cm . J • •••••••••« Micánda;

Cbáriis invólverè^ ^' Curimbiítò^nb Micán3$


-nCJ fccuo O A , v.o ou , Cubungíca
.udud Mucánda.
wdiidhO BJÈuournA .ww , t çi\xV*yi .obioobutnn:3
.JJYÍiiirp
£m-
/ri3
E"M EM EM 339;
Eni parada , óu ampara- Vrotectus, a , um. ' Químa Qpaqúéhi , -,<?//5
da cousa. Qyíma Qaiabandu-
luíla.

Emparar, ou: amparar. Protego, is. jCubanduluíla, ou, Cu-


banpuéla. r ~
filtiinàfâilJp Hí: '}(_ > .W\W < Vi < 'tVA^V ^v.uO Xztioo si/.rnoqrnii
( Emparo. .t.-vl.ii/j; Nga-banduluíla.
< Emparei. .? ■;.C > Ghi-a-bandulúíla - •
..(EinpBrareu uâifi hluD i", ,.^v.'• 'Glii-bandaiofliey^.T! t
Empl&r-sojp iJ£esí<j£> Protegor:; eris.' - -v\vi' - A-cubandu!uíla--,»'>v.v ,1
ttíp £Í abiO , v.Q Acubanguéla.
* "Or '/>
Emparo, ou amparo. Protectio, tw/V. Quélu , f.v , Ocubandu-
r ^ • lfl> M &:/p tlwi.O ' vncW"! luíla , ou, OcubaiW
■>*' WjJ BI:'IDOD guéla.
Em pfliricuJaí. ^mV: .') Privatim.-\\\ Cu Cussunqtíéle,'9 ;<?«5
'ir- ■ sa 9/1! u!> Cu Cussuáma.
Erfipccec. f ) Noceo, Culebúla, o// > .Cubijnci
) , v.Ô < El/11 li D mál, ou , Cumuouí-
.BmHdiíjf) um Ja.
Empecilho. .O i Ol>cx'j eis.. . Cuchíta, ou, Ocuchítai
•:0 :■{( íh>j;; ')
Empeçonhentada cousa. r:>:enatus, *, «>;/. Químa Quianguánga ,
ou , Quiamubáquc
. *§ , uohM nd .v ^
Nguánga. . '
»•?1 • -: rn- i>/i J:.ÍO
c-mpeçonhentar. Veneno? as. Cunguánga ,ou, Cubá-
«".* «anka r-:'"ií.O _-.V ca Nguánga.
!•- : Á L; •
i^m pedaços. Frustathn. Co Icc'íni Icc'íni.
tp; tolví o;: filbumzioQ .v\v <*» f i$V&(Í •OiJt'
Ljltl e
P estar. O/f , <7J\ Cuecála cui Ináma, ou,
Cuimána.
e» T
Migrar. . 5 /'« />{////. Cupiolála , ou , Cu-
.uflui vumlúca.

-rr.'3
Vv Em-
34p EM EM EM
Empenhada cousa. cnnis vclalus. Qiiíma. Quiamussubú-
que Issa la.

Empcnnar. 'h/mOy as. Cussubúca Issála, ou, !


Cuzuáta cuá lssála.

Emperrada cousa. Obstinai us, a , um. Químa Quiatémala


q'uiávu. .

Emperro. Obstinatio, onis. Ocutéma. .


Em pezo tomar. Jbro, as Cutámbula cu Jipéso.

Empoado. °uhere as per sus, Quiasála quiá \ Máfii,


ou , Cuchíla quiá
Máfu.
♦ v* r •
Empoar. Púbere aspergo. Àisála quiá Máfú, ov,
Cuchíla quiá Mifo ;

Çmpobrecer. Egestate premi. Cubánca Ngariáma, ou,


Cumesséna riá cúrÍ2.1

Empoçado. Puteo mersus.. Culundumúca jnu Qu>


,v chíma , ou, Curibáb
mu Quichíma.

Emjioçaf. In puteum a&jtcere. Guta mu Quichíma ,^. J


Cutéc,hi mu Quichí-f.
ma.: -'ilV

Em poder... Penes. Cueca la buMácu,*#»!


Cuecála*1 ••ne.«| emuéne
' - • I[.
Em ponto. Eaâem hora. MuCúmbimuéne,»*>
mu Quitóte cmuént;

Empregado. Deditus, a, um. Quiamucála neMuflwJj


t • . uáe. *
«1^ •
Empregar. Loco, as. Cucála ne
ou , Cubana o «W*
íunu.

£)mi
-iilí vV
EM EM EM 341-
Emprego. "Niga-cála ne MufFúnu»'

Empreguei. !Ghi-a-caIéle ne Maffu-


< nu.

Empregarei. Ghi-cála-yza ne Muffú-


nu. -qãití

Empregar-se. Collocare se in aliqua Acucála ne Muffunu.


re.

Emprego. Merx, eis. Muffunu, Miffunu.


ÈmprenliaiJà. Pragnans, tintis. Ocúimíta q'uiávu.
Emprenhadura. Vr£gnatio, oms. Ocuimíta, ou y Ocuimi-
chína.
Emprenhar. i!(; Gravido, as. Cuimitéssa, ou , Cui-'
michinéssa.
Emprenho. Nghi-mitíssa.
Emprenhei. Ghi-a-mitisséle.
'í.i.uO »'vO
Emprenharei. .... Ghi-mitíssa-yza.
* o ma
Emprenhar, id est> con- Concipio, es. Cuimíta , ou, Cuimi-
ceber.
cJiína.
.O! f * 'Ifj' 'f. *1
Ein presença. . Coram. Cu Pòlu , ou, Cu Més-
su riá Múitu.
Emprestada cousa. Commodatusa , um, \ Qiiíma- Qpiamussóbd
iinV'-' T , v.a . n pála cuvuiúca.
• Á/l Í ' '
Empresiador. Commodator. Múca Cussobéssa.
Em prestar.
Commòdo, as. Cussóba pála cuvutúca
. '.I Wl ç ' . emuéne. .
Empresto.
Nghi-ssòba.
Emprestei.
GJii-a-ssobéle.
Emprestarei.
Ghi-ssóba-yza.
■na
Vv ii Em-
5** MM EM .EM
Emprcsiãfrsef.
h-, .V- •Commodor, ar is. A-cussóba , páia; cíivii-
[ túca rínqui.
-i&rtii-a ?S!^ - : ! 4 , , 4 . , , ,
Empréstimo. Commodatio, onis. )cussóba, pála cuvu-
túca ríuqui.
A:M '.a iro -Blb ,-,c * •
Emprcza. .«(« í Expedi tio, onis. Ocutómba, w, Quimór
quio.
'{hmí,
1
.unuriu!. Mfc sà M v.^tfÃO . • •;.!)- ir..
Empulhar. , aris. Cutonóca, ou , Cuzom-
bála angó.
.r .Oil/I ^ Avs t y.v&V •' o"'.' vl
Empunhar ? espada. 'S.apulo ensem arriperc. Cussúnga , ou Çucuá--
.1 ".M. . V «V* '
ta Gispácla buriíácii.'

Empurra o. c», siimti Pu/sus, US. Oculundúía né ngiísií


.Kilii- óssu.
r
Empurrar. Extrudo/is. ' Culundúla "nc n^iísC
.fagonetouri óssu , ou , Cudung'-
.Zttíútil-Uh: A ca. ,c : ..

Empurrada cousa. Exturbatus , <7 .


Químa Quiolun4ú!c,
ou, Quiamuchingíca.
.k-: *' n: .:oir4:i .yioinal
bm quanta. Dohecvef <fow. Quióssu, Bambé,
-Jrniu - f v.& , eiimiiO .1^ {w<£v>^ ) <^F4^V\cnoiim>r|ma

Em quanto venho. wiw. Quióssu Qiiingm-yzaj


iO - v , •;!' • .uuv.;> ou, Té" émmi quio-
i.íl HZ ghi-yza.

Em quanto ffocoí . í Dtrn pperoc. v Quióssu Quinghl-tóc;


S.puSO\íj. ca , ou , Té éitf*
quinghi-bánca. -t
ir.
Emulação... . JEmulatio. onis. A Luímbi.
í.3»;:ÍJ -.3 Í i • -:(!( ; .V., .c' .v3'A
Emulo. .. ) JEmulator, wÀr. Múca Luímbi, ou, Cu"
catéssa Luímbi.
.r.ébzz-U:^ # • • • .01.oí JI.

.^r^Ioíe-R-illt)

.r.T.V-r.flòcM-iíli^
-rrí3 ii vV Eu-
EN EN EM! 34 j
Encadear. Catetie, as. Cubica Ricúmba íw
Cubánca Ricúmba.

Encadeio. Nga-gíca Ricúmba;,,,'!


j^ Encadiei. Glii-a-giquéleRicúmba.
Encadearei. Ghi-gíca-yza Blícúmba.
Encaixado. biclusus, a , //;//. Quiaboquóssa ? j)u A-
muboquéssa , ou ,
Quiaíénda.
È- j.V.v '■ ,, . ,-0 ^ *'»i
ncáixar. iticluH:, Vjw Uiboquessa, ou , Cui-
énda.
r **f
f Encaixo. Nghi-boquéssa.
J
< Encaixei. , Ghi-a-jbpaue^^. a

^ Encaixarei.
Gli i-boquéssa-y za.
Encalhar. Hareo, ^x. Cucuóca, <w, Cuimána,
«- iv...r. ■'Cl .<J . ",0 . »lV. -V.» V
-i"1 -y.ilfL ( ,.v ou, Cucilátáv
í Encalho. ••••••• I • Nga-cuáca.
•fj (V.Ú •iT. {» «vr t>>v> b
.-irjoizznd
Encalhei. :, d
Ghi-a-cuaquéle.
Encalharei. • •• •. *. ■. Ghi-cuáca-yza. ^
Encail-ando. • , ,> Haréns ,• entisí • • •
Quinghi-Cuáca, ou >dsjõ
Cucuáca.
Encaminhada cousa. Ductus, ^ Quíina Quiá cu endossa ,
ou, Qiliarnútíínibulâ
Ngílla q'uiávu.
Encaminhai. •••"- '! ;
Cuendéssa ;'ou, Cumu-
.v am • v j?' támbula Ngílla, i
. Encaminho.
* '.Tvíivíftti!» tt&mO Nghi-endéssa.- _ i
"S Eneaminhei.
Ghi-a-endèà&ffe
^ ^caminharei.
- ».';J Glii-andéssa-yza.
En~
,44 EN EN EN
Encaminhar-se. Ducor, mV. A-cuendéssa - ou, Acu«
támbula Ngílla.

Encantada cousa. íucantatus, , aw. Químa Quiabuáma ,ou,


Quiariéla.

Encantador. Incantator, mV. Múca Cubuaméssa, ok ,


Curieléssa.

Encantar. Incanto, rfj*. Cubuáma, 0//, CuCuiP


i 1 i gulúca ,<?«, Curiéla.

Encaramelado. Conglaciatus, <7, Quiariquónse, A»


"11K» • ' ' mucuáta.

Encaramclar , ou con- Glacio, Curiquénsa , ou, Cua-


gelar. cuáta.

Encarecida cousa. Exaggeratus, «7*, Químa QuiobirirameBf,


, Quiamuaniòií/e
muéne.

Encarecedor. Exaggerator, fr/V. Múca Cubintaméssa,


íw, Múca Muzucri.

Encarecer. Exaggero}as. Cubintaména , ou, Cu*


bintainéssa.

r Encar.ejo. Nga-bintaméssa.

< Encareci. Glu-a-bintamesséle.

< Encarecerei. Glii-bintaméssa-yza.

Encarecer-se. Exaggeror, aris. A cubintaméssa,


cumambéla muéne.

Encarnação. Jncarnatio, <v//V. Ocubiabiána.

Encarnada côr. Color roseus. Ricóa Quiacucussúca.


Encarnar, id est, to- Carncm assumere. Cubibiáná ,»« , Cutánj-
mar carne. bula Gliíiu riáMut-
tu.
• •••« i t i • • •
En«
EN EN EN 34?
Encarna. Nga-bibiúna , U-bibiá-
na.

, Encarnou. Ghi-a-bibianéne , U-a-


bibianéne.

I Encarnará. Ghi-bibiána-yza ? U-bi-


t biána-yza. 1
Encartar. Proscribo , //. Cubáca cu Micánda, ott>
Cussonéca cu Micán-
da.
Encarvoada cousa. Carbofte denigratus, a , Químa Quiácuchique-
um. léla riá Macála.
Encarvoar. Carbone dcnigrare. Cuchiqueléla co Macá-
la , ou , Cutéca ne
► .■ Iy \\C» iirif*? Macála.
Enccirar.' In sportam recondere. Cugiquíla Mónsu , ou ,
■' .u: Cugíca. Mónsu.
Encerada cousa. Inceratus, a > um. Químa Quiacuribánda.
Encerar. íncero, *r. Curibándá.
Encerrada cousa. Inclusus, a, #7». Químa Quiamugiquíla
t .•
mónsu , ou, Quiamu-
gíca Mónsu.
Encerramento. Tficlusús, " " OcugiquiTa Mónsu, out
Ocugíca. .
Encerrar. Claudo 3 ff. , . Cugiquíla, ou y Cugíca.
J Encerro, • • • • • • » »: % . Nga-giquíía.
< Encerrei.
.Bíin Ghi-a-giquíle.
} Encerrarei. ••••••»•• •• Ghi-giquíla-yza.
Encerrar-se. r>j(Scí Claudor, «yí , vel j* A-cugiquíla, ou, Acu-
abdere. g-ca.

En-
34 6 EN EN "EN
Enchente de maré. Maris accessus. • • Jinvúla Jcsála.

Enchente do rio. biundatio, «w/V. Jinvúla já Sénsa.

Encher. Impleo, es. Cuisála, , Cusalés-


sa , , Cuicúta.
-X-V . .v. f t • •••• ••••••
f Encho. . ...: Nghi-saléssa.

< Enchi.. . Ghi-a-salésse. . ,

i Encherei. Ghi-saléssa-yza.

Encher-se. • Impleor ,■ çris,. A-cusála , ou , Acuicú-


ta értfe:' ' " :
•clipjiM hh «Hf!
Enchimento. Plenitude) , itiis. Ocusála, ou, Ocuicúta
Mála.
► . v.-J , •••
Enchumbar. Implumbo, as. Cuchímbu , ou , Cubi-
ca Chímbu. 'j

Encolerizado. Stomachatus, a, //;;/. Amuffiittuhica, ou,k-


mucuáta Ngínta.
•sBnrarEDCUjp .KM . * t iA\v»v.mv •CZIiOJ «.
Encolerizar-se. Stomachor, <7r/x. AcufTuttulúca, ouy Aj
cucuáta Ngííita.
r Cf !
Encolher. Contraho, /V. Cunghéca , t>V, Cub<5ta, <
, Curicónha.

r Encolho. Nghi-nghcça. . ... j

< Encolhi. • •••••••• •• Ghi-a-nghequéle.


A
•t -Encolherei. Ghi-ngliéca-yztí-

Encolher-se. «SV contrabere. ■ - ■ A-cunghéca


• y'olt y^
bota, ou, Acu.fico-
• •••«•*• • •
nha.

Encolhimento. Contractio, ônis. Ocunghécã, ou, Ca-


-xjoA <\va < ! 'iiipi^!i>Â jj. bv . *: ■ vi {'v> bota , OU-y Qí
• .ct>lâ .vttiwr. nha.

~r:H £»
EN EN EN 347
Encommenda. C.ommçndatum, i. Ocugingoloquéla , ou
Oculuíssa.
Encommendar. Commeudo, as. Cu gingo!oqué!a , ou ;
Culúíssa.
f Encommendo. Nga-gingoíoquéla.
<| Encommendéi. G Jii-a-gi ngoloqiiclc.
V Encommendarei. Ghi-gingoloquéla-yza.
Encommendar-se. Commeudw, ar is. A-cugingoIoquéla, ou,
Aculuíssa.
Encommendar o defun- Pr o defumo exorare. Cugingoioquéía , ou \
to. Cussambeláffa , ou,
Cussarabéla Defunto.
Encontro, Occursus, us. Ocutacána mu Ngílla.
Encontrar. Offendo, is. Cutaçána mu. Ngílla,
ou , Cutacána Qui-
bucánu mu Ngílla.
Encorpada cousa. Corpulentus, a , //>;/.
• V »\ - , ^ Químa Quiaboquéssa
bu Mucútu.
Encorpar. Corporo, as. Cuboquéssa bu Mucií-
tu.
Encostada cousa. Nixus, * , um. Químa Qiiiacliaminc-
na cu pariélu.
Encostar. Applico, <7/.
Cucharhihèiiá, cu Múc-
c'i.
í Encosto.
' " ' ' • ' <WC ^ghi-chaminéna.
< Encostei.
Ghi-a-chaminéne.
(Encostarei.
jhi-cliamihéna-yza.
Encostar-se. , eris. -i-cucliaminena emué-
ne, cu Múcc'i;

Xx En-
343 EN ÉN EN
Encovada cousa. Obrutus, a , um. "Químa Quiacuffaquéne
bu Ricúngu.

Encovar. Obruo, is. Cuffaqucne mu Ricún-


gu , ou, Ciíffungíla
cu Ricúngu.

Encravada cousa. Clavis fixus, a , um. Químa Quiamupapéla.

Encravar. Clavis ftgere. Cupapéla , ou , Cutubú-


la iie Jipelégu.

Encrespada cousa* Crispus , a, um. Químa Quiacuricónha.

Encrespar. Crispo, as. Curicónha, ou , Con-


ghéca Mucútu.

Encrespar os cabellos. Calamistro inurerc. Curicónha co Jindéba,


ou, Conghéça Jindé-
ba.

Encrespar o corpo. Corpus crispare. Curicónha o Mucútu


ôssu.

Encruzada cousa. In crucem rcdactus , Químa Quialiculúz.


a> um.
.JJJlIOUÍ
Encruzar., In cructs formam redi- Culiculúz, Cubica úla
gere. Culúz.

Encuberta. cousa. Occuiíus, a, um. Químa Quioyungh/na,


• ." .iXli jf: ií' ) ou, Quiofiutc.
.ul; 1EQ
Encubertamentc, Oceultè. Quiacuvunghína mui*
ne, ou, Oiiiamulhi- ,
te muéne.
A
Encubridor. Occlillettor, drÂr.' Miíca Cuvunghinéssa,
* !Bíb-E Íli'cJ • «••••• • ou y Cuofíutéssa.

Encubri mento. . Occultatio, tw/>. Ocuvunghína, ou, O'


cuofíúte.

Êncubrir. Occulto, tfX, Cuvunghína, ou, Cu°f-


fúte.
£n-
EN EN £"N (.349
{ Encubro. •. • • / >7 • • • Nghirvucghíba.

< Encubri. Ghi-a-viingliiníne.


r r
* « i
^ Encubrirci, Ghi-vunghína-yza.
1
^* *•'»'- f
Encubrir-sé. Occultor, tfrâ. A-ciivunghína, A-
cuoffúte .einuéne.

Encurvada cousa. ' Curvus, a, um. Químa Quiacononána,


f rtlil -ív .» 1Jti fHWivi1 Quiabetáma.
■ 'i c - *1J -y |
Ericurvadura. < ' Curva! io, onis. Ocucononána, ou, O-
cubetáma.

Encurvar. Curvo, í?J\ • • • • Cucononána, ou, Cu-


betáma.
!
Endireitada cpus<v • Directus, tf , «w. Químa Quiassunumine,
ou , Quiacubáque bu
•.(«'/« r. > | . ' r . . f Ináma. .
: . 1 '
Endireitar. Dirigo, w. Cussununúna , ou , Cu-
• '' * ^ .iÚM . í\ c llYwVtÁV,.-, \ < báca cu Ináma.
. " Endireito; ••••••*. .4' \• Nghi-ssuntwúna. ■
- Endireitei. N ♦••••••• V • Glii-a-ssunumine.
Endireitarei.
, % .. r
Ghi-ssununúna-yza.
Endirèitar-se. Dirigor, >w. A cussununúna, ou, A-
cuimána cmucne.
Endiabrado. Diabolicus, tf , »w. Guá Diábu • ou, Múttu
j guá Cariapómba.
Endoudecer. Insanio, />. Cuulági, Cutondála riá
Quilúngi.
Endoudecer a outrem, j Demento, tfx. Cuulági aquá.
|
Endurecer a outrem. , tfy. Cucolocotéssa aquá.
Endtirecer-se. Duresco, />. Acucolocotéssa emuene.

Xx ii En-
15° EN EN EN
Endurecida cousa. Induratus, a, um. Químa Quiamucoloco-
téssa, c/í, Quiacólo.

Enfadado. Moléstia affectus. AmufFuttulúca , ou, A-


muq'uiapquicáti 3 ou,
Quiabuíla,

Enfadamento. Moléstia, í6. Ocuffuttulrica , ou, 0-


cuabuíla.
Enfadar a outrem. Molesto, Cuffuttulúca , ou, Cua-
buíla , ou, Culebúla
aquá.
■f Enfado. Nga-ffuttulúca.
-s Enfadei. Ghi-a-fiúttulúque.
I
Enfadarei. Ghi-ffuttulúca-yza.
Enfadar-se. A-cuffúttulúca , Aoi-
buíla emuéne.
Enfadonha cousa. Fastidiosus y a, um. Químa Quiaquibutúla.

Enfadonhamente. Molestè, ■ Quiacuquibutúla muéne.

Enfardelada cousa. Sarcinatus , a, um, Químa Quiah'úta, ou,


Quiamugíque.

Enfardelar. Sarcino, Cnh'úta , ou > CugiG


mu H'uta.
Enfarinhar. Farina cotispergere. Cucuéza farinha.
Enfastiado. Verta sus, a} um. Quiacufachiála, ou> A*
j mufachiála, ou, A"
i. t - ];b "
mubuíla.
Enfastiar a outro. Fastidium afferre. Cufachialéssa, ou
mubuíssa, ou, G,dn'
ghibíla.

:. i i •1 .tu '"ttt -

-na ii . X Eu-
EN EN EN 35-1
Enfastinr-sc. Fastidio, is. Acufachiála, 0//, Acu-
mubuíssa emuéne ,
Acuanghibíla.

Enfaxada cousa. Fasciatus , a, um. Químa Quiaunnfnghé,


ou, Quiarimbúle.

Enfaxar. Faseio, as. Cunhínga, ou, Curim-


búla.

Enfeitado rosto. Fucus, i. Póllo quiamuzuhíca


q'uiávu.

Enfeite de mulheres. Mundus muliebris. Químa riá Cuzuhíca


Ag'áttu , ou , Riá
I li f> / I Cuzuáta.
Enferma cousa. JEgrotus, a, um. Químa Quiamucuáte
h'á chi.
Enfermar, JEgroto y as. Cucuáta Ji'áchi.
f Enfermo. «••••••*. • Nghi-cu^ra h'áchi.
< Enfermei. Ghi-a-euatéle h'áchi.
. 'v Enfermarei. • ••••• •♦••• Ghi-cuáta-yza h'áchi.
Enfermando. JEgrotans, antis. Quinghi-cuára h'áchi ,
ou , No cucuáta h'á-
chi.
Enfermaria. ^iktudinarium, //. Mònsu Quiá Jih'áchi.
Enfermeiro. Valetudinarius mini- Múca CuchistíJa Oii-
jftr. h'áclii.
Enfermidade. Mor bus, /. H'áchi, ou, Ocucáta.
Enfiada cousa. Tv/t? transmissus , «z, Químa Quiámiizuiiè iie
um. rinha.
r
Enfiar. T
Trajicere filum. Cuzuíla o nníià- cu
Ngúia.

En-
3 Si EN EN EN
f Enfio. Ngu-zuíla.

< Enfiei. Glii-a-zuiléle.

t Enfiarei. Ghi-zuíla-yza.

Enfiar-se, ou enfiar. Animo commoveri. A-cuzuíla emuéne cu


Mucc'ínja ria Múttu.

Enforcado. Pensilis, et le. Quiaffolocála , ou, A-


inufFoloc.álaquiávu,
ou, Amunhancanéna.

Enforcar. Suspendo, is. Cuffolocála, ou , Cu-


nhencanéna.

Enfraquecida cousa. Debili tatus, a, um. Químa Quiassóssu ,


Quiamuibíla.

Enfraquecer. Elangueo, es. Cussóssu , ou, Cuibíla.

Enfraqueço. Nga-ibíla.
I Ghi-a-ibilíle.
■< Enfraqueci.

L Enfraquecerei. Ghi-ibíla-yza.

Enfrear. Fr£m, as. • Cuabazéla, ou, Gilrié-


ba, ou, Cucuríca.

Enfrear-se. Se cohibere. A-cuabazéla , ou, Aci>


riéba emuóne.

Enfusar fiado. Fila fusis 'ntvolvere. Cubóta rinha cu fusu,


ou, cu Pússu.

Enganada cousa. Deceptus, a, um. Químa Quiouámbe m*


cútu.
MhidÕ < * < •••''•
Enganador. Deceptor, oris. Múca Cuambeléssa ma-
cútu.

Enganar. f. ( Decipio, /V. Cuambéla macútu,


Cucúcha.
.citóí |
£n-
EN EN EN 35*3
r Engano. Nghi-ambéla macútu.

< Enganei. Ghi-ambeléle macútu.

Enganarei. Ghi-ambéla-yza macútu.

Enganar-sc. Cacutio, is. A-cuambála macútu, ou,


Acucúcha.

Engano. Fraus, dis. Ocuambéla macútu, ou,


Ocucúcha.

Enganosa cousa. Fraudulentos, a, um. Químa Quiamacútu, W,


Quiacucúcha.

Enganosamente. Fraudulenter. Quiamacútu muéne, ou,


Quiacucúcha muéne.
Engasgar fallando. Hesito, as. Quinghi-zuela Cucucú-
ma , ou , Cucucúma
no Cuzuéla.
Engeitada cousa. Rejectus, a , um. Químa Quiamutacúle,
ou, Quiamutéchi.
Engeitada criança. Expositus, a, um. Móna UagetáJu.
Engeitar. Rejicio , is. Cutacúla, ou, Cutéchi
Ana.
Engeito. Nga-tacúla.
< Engeitei. Ghi-a-tacúlfc.
Engcitarei. Ghi-tacúla-yza.
Engeitar-se. Rejicior, eris. A-cutacúla, ou, Acu-
■ . / la. téchi Ana.
• • . ... a
Engenho. Ingeri um, //. Quilúngi, Dúnghi riá
Muénhu.
Engenhosa cousa. Ingeniosus, a, #;//. Químa Quiaquilúngi ,
ou, Quiatóno.

Eu-
35-4 EN EN EN
1
Engenhosamente. Tng,eniosc. Qiiiaquilúngi muéne,
ou, Quiacutóno.

Engolfado. Ingurgitatus , a. um. Quiabóba, «r, Quia- j


nuína.

Engolfar, Ingurgito, <7/. Cubóba , 0# , Cunuína.

r Engolfo. Nghi-bóba.

< Engolfei, Ghi-a-bóba.

í Engolfarei. Ghi-bóba-yza.

Engolfar-se. <5V ingurgitare. A-cubóba , o//, Acunuí*


na emuene.

Engolfados nos vícios. In vitiis immersi. Múca Cubobéssa co


Itúchi.
1
Engordada cousa. Saginatus, tf, //;//. Químa Quianéte , w»
Quiagímbe.

Engordar. Pinguesco, Âr. Cunéta , ou, Cungím*


ba o Mucútu.

Engordo. Ngu-néta.

Engordei. Ghi-a-nétc.

Engordarei. Ghi-néta-yza.

Engordando. ucscens, Quinghi-néta , ou,


Cunéta o Mucúiu.

Engordar a outrem. Sagi no , *j. Cunetéssa o Mucútu#


Aquá.

Engraçado. Lepidus, tf, Múca Cussangnluqu^-


sa , ou , Guabú®*
emuéne utánca J'sia'
bu.
Cu
Engrandecer. Extollo, /x. Cucuriquíla, <w> *
zángula.
En-
EN EN EN 35-x
-f; Engrandeço. » f 'V Nghi-curiqutfai-. '
• • * A • V «tjV, .
-iih,.;:;/. .
< JSngrancieci. Ghi-a-curiquílc.
I. Engrandecerei. G h i-c u r iq u í 1 a^v?a.

Engrandecer^. Se..nttt<trfx._,. ... A-cucuriqujla , ou, A-


cuzángula.
Engrandecido. .r.oil Exaltaíus, .iw. Amucucuriquíla,<?//> A-
muzángula q'uiávu.
Engrossada: cousa. Crassus, a P um. Qtiíma Quiacunéte, <w,
tiiOJUÍ' an Qiiiaraugiut.be. .;
*
Engrossar. ";1, •;
Crassesco. Cucúla , ou , Cunéta,
.íJiOJ
, Cugímba.
ú
EnsniUda cousa. * Devoratus , wÂ; Químa Quiíumunhc ;
-< ~-'Í '< ■ • J
Quiarirílê.
-01 ..
Engulir, Devoro, as.. .
Off liHfbílO./ Cumínha, ou, Cunrila.
.M {ov A*.1
Engulo. Nghi-inínha.
"< Enguli. Ghi-a-mínhe.
i .1* . wuAvò
\Engiilirei; \ . r,.. ,. ' . a
Glu-minha-yza.
Engulir-se. Devoror^r/>. A-cumínha, o/t, Acu-
-v-«
Enigma. JEnigma, rfí/x.
-xiu r,'juut1 Ocussúma riá Qyíma
Quianvúndu.
Ènjoada cousa. Nauseai us} a, um. . Químa Quiaufãchiáje-,
c vvo t Mi.;* ou, QuiamubUíssa.
Enjoamento. Nausea, «£. Ocufacliiála, ou, Ocu-
-$mA t av> f r ífMuoA mubuíssa. . ,
Enjoar." c v.<,
Nauseo 3 Cufachiála , ou j Cu mu-
buíssa.
tK-nb.ii;ar.t,jr) BtriJup
«Kú'03 6Í;£V0ÍIÍ3
.MciiudniuO
-n í
Yy En-
35"ó EN EN EN
Enlabusado. F<edatus, a, »;>/. Quiachíri, , Amu-
chi ri, tw, Amuclií-
la.

Enlabusar. Fado ^ as. Cuchíri Cuchíla.

Enlaçada cousa. Illa.jueatuS, <7 , //w. Químa Quiamucuíca


Quibétu pála cucuáta
Ima.

Enlaçar. Ill a que o, as. Cuicuíca Quibétu pala


1
cucuáta Ima.
('•'V. •
Enlameado. Luto conspersus. Quiachíri guá Mutótu,
Amuchíla ne Mu*
tótu.

Enlamear. Luto, Cuchíla ne Mutótu, 0»;


Cuachíri riá Mutó-
tu.

Enlamear-se. Luttsio, /x. Acuchíla ne Mutdro»


00, Acuchíri ne M*
fu.

Enlastrar. Saburro, tfJ. Culunghéla Navi'o, ou,


Cubáca Náco cu Na-
vio.

Enleado, id est, du- Perplexus, tf, Químa Quiocubán<e,


vidoso. ou , Quichinga"*a
h'ánc'i, Amucutun-
guta.

Enlear. Implico, tfj. Cugipáta, ou, Cuv*®*


gíssa, ou, Cuboqucs*
sa.

Enlear-se. líasito, tfj. Acubánsa, ou , Acugi*


páta , ou, Acutuor
guta.

Enlevada cousa. Intentus, a} um. Químa Quiassanzáma,


ou} Quiabuáma^
EN EN EN 35*7
En!evar-€e. R api. Acussanzáma, o//, Acu^-
buáma.
ioií:J£
Enlcdar, uid. enlamear. Cuchíla nc Mutótu.

Ennegrecer. Denigro, as. Cuchiquiríla, ne Ricóa,


ne Macála.
Ennegrecido. Denigratus, a, um. Amuchiquiríla riá A-
guénu.
Ennevoada cousa. Nubilus, a, um. Químa Quiamatúta ,
Químa riá Matúta.
Ennovoar. Nubilo, as. Cumatúta, ou ,Cuffulu-
mána guá Matuta.
Enorme cousa. Enormis, et me. Químa Quiacufíuamu-
cútu.
... J
Enormemente. Enormiter. Quiacufíuamucútu mu-
éne.
Enredada cousa. Irretitus, a, um. Químa Quiocuáta mu
quibetu.
Enredar. Trretio, is. Cucuáta mu quibétu.
Enredos. Insidia, arum. Abataména , Mabata-
ména.
Enregelar. Congelo, í7j-. Curiquénsa.
•Enrijar. Vigesco , /j. . Cucuáta !Ngifeap^c?ri3
Enriquecer. Ditesco, />. Ciívvua, Cubongolóla
t a ;
•' rr ■ ' Jibúngu.
f Enriqueço. -J Ngú-vvua.
K Enriqueci. AUV, { ^ . V^Í>\W»Y.'0
• CjJii-a-vvue.
'-Enriquecerei.
Gh-ívvua-yza.
Enriquecendo, ^ Dites cens*,
Quinghí-ç-Vua;^

Yy ii Eu-
358 EH EN EN
Enriquecida cousa; Di tatus, a, um.' ; Químa Quiáwtfa: |
Enrodilhada coiísa.' Itrvolutus, a , um. Químa Quiaunhínque, f
<w , Qinabóte,
Enrodilhar. Inuoho, /V. Cunhínga ,Gubóta , m,
..liofíM 'ti Cuvuzacána.
(' Enrodilho. ' ti Ngu-nhínga.
•\ Enrodilhei. Ghi-a-nhínga.
■buUOJ • J*lHu H
"• Er.rodiiharoi. Ghi-nhínga-yza.
Enradilliar-^e. , ínvolvor, eris. A-cunhíngaAcubóta,
fcsTB ou , AcuvuzacajM .
emuéne.
líDi
Enrolais Globo, as. Cunhínga , ou, Cubo-
ta, ou, Cuvuzaca'»?. |"
.OJtpi:'. : / 1 ['
Enrolador. Globator, 4>w. Múca Cunhinquéssa,^,
Cuvu^canéssa. (,
.S'1 < ■ j i
fenroupado. Imíutus ,a\ um. Quiazuáta, ou , Arait I
zuáta o Mucútu ds;
:
.ir.'Â'-:ip um ríkuoi su. ' ■

Enroupar. f • hiduo, />. Cuzuáta.

Enroupar-se. Induor, mj. Acuzuáta emuénep3ÍÇ [


.a* , fcV cutu óssu.-

Ensaccadà cousa. «fao-o conditus. Químa Quiáte mu S?>


cu.
cIMpsoodaD c cyvvij •H OVilUVA
Ensaccar. 7» saccum condere. Cúta mu Sáccu , ou, |
Cubáca mu Sáccu.
.ElíVV-IJ^"/! ;&/>> ,
Ensanguentada cousa,, Cruentatus, <7, ///;/. Químa QiiiamanliíiJ1;
.OIJV /-JWCli.) ou, Qurai&slaflé^'
nhuiça.

Ensanguentar. Cruento, as., Cucatúla ManhíncíM^


Cuaiéssa Manhinca.
-j:I ii vT £n-
'ffiST /EN EN
Ensaiada coush. - i '2-'' Prolusus^ a, um.- . Químa Quiacatézay^!,
Quiamulóla.

Ensaiar. . . . Exerceo, es. Cutéza, Culóla.


,fijr(-nooo-in0 • • :'"'({02í • » -
Ensaio. Nchi-téza.
SIDA , «« , .Edòouo-A .XVtt c ° .tó--:r,qçr:..i
Ensaiei.--!' r.[ Glii-a-téze.

Ensaiarei. Glli-tèza-yza. '


•rltírf* rr 'Ár\
Ensaiar-se. Praludo, /x. A-cutéza, £?//, Àculô-
.eoModidudeíuO erniop .ww , c iuu&Ynv»1 la. «e. • ^ í'"' *
_.*jwpiou;nEíijP . «ti
Engato."" Praludiutn, ii. Ocutéza, , Oculóla.
í(< C-.Mmn' 't""} .i\ ,
Ensinado. -BOigurn Eruditus, tf, »;w. Quiaculónga, ou, Amu-
lónga.
U . • ' -O Gtrti: O . . .vi , .v. . .f&ucp BbfcdJsjn3
cjisinaaor \ ou mestre. Magister, r/. Muca Culonghéssa ,t?«,
Mcsténe, ou, Don;
-ukO . w. , pMÍ>) 'u'J guíehi.
Ensinar. Dtfíw, £r. Culònga.
"--ív f .'••• •V oO ."Auo ç mm\ .0''.!ÍJ3! !d
rEns,na Nga-lónga.
< EiKÚwj. . (
Ghi-a-longhéle. .os-r.ri
l* Ensinarei.
Ghi-Iónga-yza.
l )
Ensinai^e: "' " Doceor, cr/s. A-culónga.' ''
Ensino. ° Doctrhiay*:* Oculónga o "Mábii'''ia
• ••••*«•••• Ngánna Záinbi. !
Ensino, iâest, crear Edutath,oi}is.. . .
Oculónga, ou , Ocu-
çao.
sássa Ana.
17 ..BXV-BÚ ; . i !fí" •iróbosáSI J
Ensopada cousa. ímmersus, a, Químa Quiabóba, ou.
.BÒwiuO-J .'•A-n < Quiamuztífa;-''1'
Ensópar.O . Immergo^fis. Cubóba /ó#~} Ciizúla.
niifi-iuj.l j.i-i

í
V -u3-
En-
360 EN EN EN
,ç Ensopo, i Nghi-bóba.

< Ensopei. Ghi-a-bóbe.

C Ensoparei. Ghi-bóba-yza.

Ensopar-se. Tmmérgor j eris. A-cubóba,, ou, Acuzú-


la eniuéne.

Ensordeccr , vid. cm- Cucuáta Uchílu, H'á-


mouquecer. clii já Mátui.

Entalada cousa. Interclusus, a, um. Químa Quiacucucolóca,


, Quiamugíque.
.V\ .v.tv.Y v.;v
Entalar. Inter eludo, is. Cucucolóca , ou , Cu-
mugíca.
Entalhada cousa. Incisus, a, um. Químa Quiassjngúla, :
ou, Quialúrlca. ■

Entalhar. Incido, is. Cussingúla, ou , Cuia-


rica.

Entalho. lucisio, onis. Ocussingúla, ou, Oca-


- .ry£iu>l-f;;í / luríca.

Então. Tunc\ Andá, ou, Luá, W>


Aba.

Entendedor. Tntelligens, entis. Múca Cuivyúa.


Entender. Intelligo, //. Cuivvúa.
. • O !: . J)
f Entendo. Nghi-ivvúa.
1
< Entendi. Ghi-aivvúe.
L Entenderei. Ghi-ivvúa-yza.
Êntender-sc. , Intelligor, A-cuivvúa.

Entendimento..,/ bitellectus, is. Quilúngi , Oaifíuímá


riá Muénliu guéttu«

En-

I
EN EN EN 361
Entcrhecer-se. Moveor, èr is. Acucua'ta H'énda cu
Mucc'ima , ou, Acu-
q'uianquicáti.
Enternecida. Motus, a, um. Quiacuáte H'énda , ou,
Amuq'uianquicáti.
Enterrada cousa. Defossus, a, um* Químa Quiaffuqufoe ,
ou, QuiafFúngílò.
Enterrador. Humator, oris. Múca CufFuquenéssa ,
ou , Múca Cuffun-
gíla.
Enterro, ou enterramen- Funus, eris. Ocuffuquéna riá Miíttu
to. Uáffú, ou, Ocuílun-
giléssa.
Enterrar. Humo, as. Cuffuquéna, ou , Cuf-
fungíla.
f'Enterro. Nghi-fFuquéna.
"S Enterrei.
Ghi-a-fFuqucnéne.
^ Enterrarei. .
Ghi-fRiquéna-yza.
Enterrar-se. Humor, rfr/>. A-cufTuquéna, ou, A-
cuffungíla.
Enterter. . D et itteo y es. Cucuquinghíssa, ou, Cu-
lelequéssa.
Entertenho.
Nghi-cuquinghíssa.
S Enterti, Ghi-a-cuquinghissíle.
Enterterei,.
Ghi-cuqu inghíssa-yza.
Li*. «
Entértimento. Commoratto, wmj. Ocucuquinghíssa , ou,
Oculeléca.
Entibiar-se. Zr/gí?, fj. Acutalaléssa emuéne.

Eu-
562 EN EN: EN
Entoaçao. i Concetus riust Ocumateca: pila Guto-"
'UdA Drni'opuM gliéla o Muímba.
.i - ■ :
Entoar. Comino, is. Cutoghéla q'uiambót o
t**fBbaò'7: . uDnibC Muímba,.
„ . Jwiu nr:';: tu;
bntornart Ejfutido, is. Cuchamúna.
_ i;pii . *.•< ' r. '') ^ < -.ftx
Entortada coUsa. ,.(N' Obliquas , tf, Químa 'Qmabeng^icies-
sa , , Quiacono-
, Cí^rtsupt)''1 ) B:- ;</! nána.
;/I - v.v
ntortar. Obliquo, tf/. Cubengheléssa, ou, Cu-
conanána.
jujltM àii saàupirfiircO ■xm , - \unv\ Xio;nciJ3Jn9»Q
Entrad^ .coiifa. ; . T bitratus, tf, »/5/. Químa Qiilaboç^/a
.B's2-'l3 q'uiávu.

jw«, ra;„, Míria, Acucála.cu.Má-


.BllgUUt la guéttu.

Entranhaycl cousa., Tntimus,


• • • •'> tf• , • . .• • • Quima Qu iab.ocóla;ba
Míria guéttu.;'
• • •
Entranliav cimente. Intimei Quiabocóla bu Mucc'í-
.BM-filiàupijfi-iílt) ma riá Míria guét-
tu.
-A < Efõupi;": io- .mu . tWKviU ,92-lfiTÍWl'*
Entrar. Ingreâior, fr/V. Cubocóla Mónsu.

•í Entro. . . . Nghi-bocòla. .
J _ . .ií i.1
■< Entrei. Glii-a-bocóle.
n.' 2ni t'íi>- ; ' • •
<- Entrarei» • • ^11
Ghi-bocola-yza. -l!

Entrando-5 IfigreHiènsi/r/Âr. ' Quínghi-bocóla.


- nifipm-iíi-)
hntraz. Càrbunculusí. Rímbu, Marímbúj ãa-
t v.vj ç tísldijnii/puDinO .xWQ c chi, ou ,(RÍVCT'C,^*
ÍBDÒIDIudO véve.

EntuCíiin» j:<íMclfju3A Inter. ■li tVç»T Mu cachas. . :


-]ad
Entrega, Traditio, onis. Quicúnda,
-n3 Eu*
EN EN EN 363
Entregada, ^entregue Traditus, a, Químa Quiaquicúnda,
cousa. ou , Qiiiamuchòm-
ba.
Entregador. Traditor, oris. Miíca Quicundéísa> ou,
Cuchombéssa.
Entregar. Trado, //. Cuauicúnda , 0#, Cu-
enómba.
r Enrrcgo. Nga-quicúnda.
< Entreguei. Ghi-a-quicúnda.
Entregarei. Giii-quicúnda-vza.
Entregar-se. «SV dederc. A-cuauicúnda, £7//, Acu-
cbómba.
Entre lusco fusco. In crepúsculo. Mu RifFúquí riá Ca-
meneméne.
Entre mãos. Fra manibus. Bu Mácu , cu Mácu,
láM
ou, No Mácu.
Entremetter. T
nterpouo, />. • "uriboquéssa , ou , Cu-
báca mu cachas.
Entremettedor. Tnterpellator, **•//. Múca Curiboquéssa
Cubinquéfsa, ou, Mú-
ca Cubandulúia.
Entremettido. Ardelio, onls. Múca Cunboquesséle,
ou, Quiamubáque mu
c«ichás.
Entrepcçar , vid. tro-
' • Curibála, ou, Cutám-
APfsar.,
bula Quibucánu, Ibu-
.£!/:: Unir/iuo cánu.
Entrepór. r
>iterpono, />. Curiboqués?a , ou , Cu-
bica mu caçhás.
Entretanto. biterim.
I Quióssu }ou j Equihán-
*3 da.
Zz En-
364 EN EN EN
Entreter. Detineo, «r. Cucuquinghíssa , ou ,
Cuéuatenéna.

f Entretenlio. Nghi-cuquinghíssa.

*< Entreti. Ghi-a-cuquinghissíle.

Entreterei. Ghi-cuquingh tssa-yza.

Entrevada cousa. Membris captus, a,um. Químa Quianemána ,


Cupodelé cuénda.
Entrevar. Capi membris.. . . Cuncmána , Cumucui-
ta riá h'áchi.

Entrevallo. Jntcrvallum, ;. ^uittangána.

Entrevenção. Interventus > us. Ocucalábu, 00, Ocuri-


bocóla.

Entrevir. Intervemo, /V. Cucalábu , ou, Curibo-


cola.

r Entrevenho. Nga-calábu.
< Entrevi. Ghi-a-calábm
' Entrevirei. Ghi-calábu-yza.

Entrincheirada cousa. Vallatus, «7, Químa Qiuamucalat#


ne Maténda.

Entrincheirar. Cumucalatáta nç.Akr


ténda.
Entristecer a outrem. Contristo, Cussuquíssa Attu,0*>
Cummufftnála.

•Entristecer-se. Marco, es. Acussuquíssa,


cummuílinála.

Entrouxar, vi d. eníàr- • ••••••ow*.• ..■ .W . .Cunhínga , ou ,


delar. bula, ou, Cuofiute,
-nl rl ij; . jpl
, • .r.b
i
EN EN EN '$6f
Entrudo. i liacchanalia, a, um. Isúa ria Ciltoncíçg, riá
Cussangulúca.
Entrudar. Dionysia agi tare. Curichiring.íla , Cuto-
nóca , ou , Cussan-
gulúca.
Entulhada cousa. Fartus, a, um. Químa Quisála , ou ,
Quiamusála.0í/,Quia-
muíchia riá Máfu.
Entulhar. Stipo. as. Cusála riá Mutòtu , ou ,
-v,' Cuichía riá Máfu.
Entulho. Nghi-sála riá Máfu.
Entulhei. Ghi-a-salélc riá Máfu.
I Entulharei.
Ghi-sála-yza riá Máfu.
EntuIJiar-se. Stipor, aris. A-cusála riá Máfu, A-
cucáma q'uiámbot ,
ou, Acuichía.
Envasada cousa. | In vasa condi tus , a Químa Quiamuzuíla ,
um. ou y Quiamubáca bu
Quitábu.
Envasar. '« vasis -condcre* Cuzufla, ou , Cubáca
bu Quitábu.
Envelhecer. Senesco, is. CuculaMgi, w, Cua-
cuca.
C Envelheço.
Nghi-culah'ágL
"< Envelheci.
Ghi-a-culah'ági.
CA Envelhecerei' ' • • • «'d . . Ghi-culah?ápi»
Envelhecendo. Sencsccns, entis. Quinghi-culah'ági, ou.
No cuacúca.
Envelhecida cousa.' Invetera tus, a, um. | Químa Quiaculah'ági,
j ou, Quiacúca.
Zz ii En-
3 66 EN EN EN
Envergonhada cousa. Pudibundus, um. Químa QuiajiscSnhi I
Quiamucuáta Sónhi. '

Envergonhar a outrem. Pttdore aliquem affice- Cura Sónhi co Ano


re. anguéne.

Envergonhar-se. Erubesco, is. Muéne Acutámbula Só-:


nhi q'uiávu.

Envermelhcccr. Rubesco. Cucussuquíssa , ou, Cu- •<:


támbula Sónhi.

Envinagrada cousa. Accto perfusus. Químa Quiangangáma,


ou , QuianiubáqiB
Vindágre.

EJnvinagrar. Aceto perfuntlere. Cungangáma , ou, Cu-,


báca V indágri.

Enviuvar. Viduaor, aris. CufFúa Munúmi , eu,


Mucági.

Envolver. hrcoho, is. Cunhínga , ou, Curibo- j


cola aqui, ou, Cu-I.
1
r"' culúla aquá.
li'i
Envolvo, Nghi-nhínca.

Envolvi, Glii-a-nhínca.
1
í Envolverei. Ghi-nhínca-yza.

Envolvcr-se. Involvor, mV. A-cunhínca , ou, A«'


ribocóla aquá ,
Cuculúla emuéne.

Enxada. JJgo, Ritému, Matému.

Enxaguada cousa. Ablutus, tf, Químa Quiossucúle,


Quiamuzéle.

Enxaguadura. Ablutio y onis. Ocussucúla, ou, Ocua-


téte.
EN EN EST 367

•Enxaguar. Abho , Vx, < Cussucúlacptw', .ÇuatÊ-


te.

Enxame de abelhas. Examen, apum. Insu Quiá Jinhúqui ,


0# , Bándu já Jinhú-
qui.

Enxaropar. Potiono, í/Í. CufFúnca Muliinguj ,


Cuanunúna Muiún-
gu-

Enxergar. Discerno*, 'is. ' ' ' Cussoqueléssa, Cutun-


gulúla , Cuialéssa
0;/, Cumóna.

Enxcrir. Insero, is. Cuffíquiríla, Curibocó-


la , <?«, Cubáca mu
cachás.

Enxertada cousa. Insitus, a y um. Qulma Quiamuffiquirí-


le, , Quiamuribo-
cóla mu cachas.

Enxerto. Surculus, i. Ocuffiquiríla,<w,amubá-


« .. . -.. Av. ca múcc'i uomúqua.
< !"
Enxó. As cia, Rissúe, Massúe.
Enxofrada cousa. Sulphuratús, <?, //;«. Químa Quiá Chófiri,
ou , Quiamubáque
Chófiri.
Enxofrar.
) v ?.*■••% ^ f Sulphuro, tfj-. Cuiaiéssa ne Chófiri, ou,
Cubáca ChÔfiri. '
Enxofre. Sulpbur , »w. Chófiri, Jichófiri.
Enxova, peixe. Amt£, <£. Cabíc'i caféli , Jibíci
-b ' ífrA ,w> tuféli. -
. owiíiup l.
Enxovia. • a . Catasta, «?. Mónsu quiá Cucuiquí-
íiO 'V' »' rrm la, ou , Riléngue já
.ÇMpuaiOU 'Jíl Agua Itiichi.

' :pH '


Eu-
3*8 E3J EIS EN
-Enrugada cousa. Siccatus, tf, »«;. Químa Quiamucucúti
q'uiávu.
Enxugar. Sicco, as. Cuçúta , ,£>y , Cubica
bu Muánlia pála cu-
cúta.
< fVEnXUgÓ.lv vD Nghi-cucúta.
-nxuguei.
< Enxi Gh:-a-cucúte.
Enxugarei. ... Ghi-cucúta-yza.
O
;
Enxugar-sÇ. < ;• í Siccor, tfr/x. A-cucúta , ou , A cu-
líiiofl lw í f vxo
ba ca cu Muánfia pá-
-fc* HríD f;!ri? .T-O la cucúta emuéne.
Enxuta cousa. Aridus, tf, //;>/. Químa Quiacucúte ,
quiacucáie ne rinhó-
-niiiphlurnfciiJp Ri:i jT) ta.
-odi jurnRijip f W> , ol
" EP EP EP

Epifania. ítl u Epiphania, <?. Quiá Sántu quindne, ou,


CuquiffulumÚM. f
•1* <
Epilogo. Epilogus ? i. / i Cuámba Quiléngu quí-
ma óssu, ou y Lus-
soneca quiléngu hm
ióssu.
:
E pois hão. Quis dubitar. " Abba cána , ou, Cani.

J
EQj EQ. eq. ;
í'::cX < ÍÍÔÍEO r> te) | oxi.'; < Bvoma
E quando não". [ J»; aliter. Se cána, ou, Anga cí+
-.t/oíuouD
. .| tóòp
* uenòM na, ou, Equi cána.
Equivalente ^oys^. JEquhalens, arf/j. Químa emuéne quiné-
ma ne uomuqua.
Equí»
-jjíí
EQ. EQ. E(
l 3*7
Equivocar. AZquivoco-, as. ■ jCutondála , ou, Químá
Quiariffangána.

Equívoco nome. Nomen aquivocum. Origina Quioutondále,


0//, Químa Quiácu-
cuále ne Magi na ma-
vúl.
• .o» 3

ER ■ ER a. ER • •

Era dos tempos. S<ecu!um, /. • Múfu H'ánia. afiibu .^1


Erguer a outrem. Attollo, />. Cuzanguléssa Attu quia-
muribála bòchi.
Ergucr-se. Surgo, is. |Muéne Acuzángula bu
n
»I' ' ' , i ff!' ^ .v.:*s c ^ t tv.v;-j«t*
Ináraap- I
Erguida cousa. Sub lai us, tf, Químa Quiazanguléssa,
, Quiamuzángula
« %•> *''»iV
• U 1 .« -w fjíi
J 'N
• •• '4! bu Ináma-
Ermida. ' JEdicula, <?. Capela, ou, Canealéia
c 1■>$ < idOiVi; :!Êf! ii' V/.; cafóli. .c \->lS,
Ermitão^ ' Eremita, Múca Mónie, ou, Mú-
c /liou'' '-vi i- ii: , ca Curieíéiáv :
Ermo. Eremus, /. Muchítu , ou, Quiríiji
< i/b r V B: v .fi-itó-idO
Q11 ia múiund ul úiá jha^-
• i'x .t lé Attu.
Eròlca cousa. £>wr, tf, ;/>»., < Químa Quiassanzáma ±
<w, Pángu iaienéne.
Efmda. cousa. or.s. ;J Erroneus, Químa Quiaroridále.'. ^
ÊrradariiíU * 7^ Mendosè.
.ubiijid Quiacutondále muéne.
Errar
, - Cutondála. •16(3
.,rí .faiOtfCl
. ^
-"'3'': iii : 6n.u3sOe«o
.£3
'-ea
Er-
370 ER ER ER
f Erro. . » NgJii-tondála.

< Errei. Ghi-a-tondnléle.

!l Errarei.
w • Ghi-tondála-yza.

Errando. ;- j.'Er rins, a»tis. Quinghi-tondála.


,:1J'
Erro. j Error, oris. Ocutondála.

Erudita cousa. Eruàitus ya, um. tQuíma Quiaugíe cu .


Quilúngi.

Eruditamente.' ' [Eruditò, . t Quiacúgie muéne.


?
-siop lijjÂsezèlijSnesuD ,V\
ES ES ES

I #7 fiv '
Esbofeteada cousa. Çolaphis casus, a, um. Qníma QuiamutániW \
la Luh'úchi , ou,
x... Lucúcc'i.

Esbofetear. Colaphico, as. Cubána JihMchi , w, (


Lucúcc'i, Macúcc'i. \
'J WWiV.i>3.
í Esbofeto-o. Nghi-bana-h'úchi, ou,!
Nghi-h'úchi. ...

J Esbofeteei. Ghi-a-banóne- h'úchi ,


out Lucúcc'i.
LIÍIJ.O ' , Líítl
Esbofetearei. . • • • • Ghi-bána-yza-h'úchí >
ou, Macúcc'i.

Esboroar. Occo, as. Cucuéza , ou, Cutubú« .


la.

Esborrálliar.::Q ' Spargo-j is* t xvj ' ussancumúna .


chamúna bándu
.01! UÍII 9!j;bfXOUJ9fi!í Avfoxiií bándu.

Esbravejar* .fiLiiioi Pra iracunàià insani- CufFuttuIúca quenéne ,


re. ouj Cucuáta riá £,n"
ta.
E*
r*3
ES ES ES 371
Esbugalhados olhos. , Oculi emissi. Méssu Uabúáma, <?y,
Méssu Umachiiiuca.

Esbulhar. Spo/io, as. Cuzuíln , 0#, Cucatúla


Quizuátu.

Esbulho. • NgKi-zuíla.

•('Esbulhei. Ghi-a -zui lélé.


Esbulharei. Gln-zuíla-yza.

Esbulhar-se. Spolior, aris. A-cuzuíla , o.v, Emuéne


A cucatú la quizyám.,
rm ■. r.<w>] ruQ fintiuf Vi ftMWV
Esburacada cousa. Multiçavas, w, «;«. Químa QiiioJubúle, ou,
Quiamubánque risún-
.j)3:,oííM o Kaàmwu^O .IV.Wj , '0\,.J\S\\VS:V\ Su*
Esburacar. Per foro , .rfj".. Cutubúla, oh , Cubánca
.uWj im o B^sòmowD. . • v t ^y.ViUn A risúngu co "VoWíiía.
'V Esbitraco. • • « Nhi-tubúla.
| .u::yj.; M
< Esburaquei. . Ghi-a-tubuléle.
-.aern I
^ Esburacarei. o Ghitubúla-yza.
Esburacar-sc. Ptrfovor, Acutubúla, <7« , Acu*
banca risúngu neVu-
i..J , «o t " íúma.
•Vv c ^ • 4 *\ li I
Esburgada cousa. •- Decortlcatus, /?, »>//. Químa Qyiobntugiúle
, v,*j , i;!uç;i ) co icc'íni icc'íni. .,
A < :o!cr)ns'jca
Esburgar. i Decortico, */. Cubatugiúla , ou, Cuca-
.u\u <sv (xv.Vuv.\,*. túla Quiáncu.
.jr.Jfc ^20ii.r>ns^J
Escabello;-;. ni,i; Scamnum, /. Báncu , ou , Q^uiálu ,
< sfudoluDfiiup
KMsSte: :i
Escabrosa.-coysà. >-.<&
Químa Quiacalacássu
.3oè
quipéne.

•ta
Aaa
37* ES ES ES
Escachar. Abscindo, Ar. oiquissocomónn oQiiif-
fúba IíTúba.

Escada. <5Vtf/tf, Jiscáda , pála cuvánda


cuttándu ria Ima.

Escalar. D iripio y is. Cuvánda Jiscáda , ou,


Cubáca Jiscáda paU
cuvánda.
Escalavrar. Saneio, tf/. Cuca Pòcu , ou } Cubán-
ca fíríla.

Escaldada cousa. ^r/tf ferventi perfu- Químa Quiatéma , ou


sus , a y um. Quiamutéma mu Tu-
bia.

Escaldadura. Excalfactio, A. Ocuteméssa o Muciím


Escaldai-. Excalfacio, /V. Cuieméssa oMuoíru.
-. •
Escaldar-se. Excalfio, is. Acutemcssa cmuéne o
Mucútu.

Escamar. Desquamo, j/l Cuculúla , ou , Cucatúb


»*>.* ' líliT, • • •••••«••• o Quiáncu.

Escandalizado. Offeiisus, tf, aw. Amulcbúla , ou, Ar.--


-w v ')c , imnília cuáia Malóbu.

Escandalizar. Ojfendo, />. Culebúla ou, Guítfni


o!i.' !.'» ..-IciiiT) ut\% , ^ . » •>vV Malóbu w •;
Escândalo. Scandalum, z. Oculcbúla, ou ,
bu.

Escandalosa cõusá. Injurius, , »w. Químa Qiiiolebiíle,^)


t olhiii^) . Y.O , rjjni.H c tttAVW&ic Qiiiamaléhu. so o'â

Escanâàrósámehé. • b/juriosè. Quiaculebúla irwénc,


íiãl :C) < rn':jp • iU .. # >1 • \ M\ I ou ,.Quianial^>liluU"
énc.

Es-
E $ ES 373
Escangalhar-se com ri- In risuni dissolvi. Àcucoléla Aííil\'áh'á ,
zo. 6»// , Emuéne Acus-
sangulúca.
Çf f }
Escapada cousa. Elapsus, a, Químa Quiamubiilúca,
0» , Quiamulcnca
q'uiávu.
Escapar. PJabor, eris. Cubulúca, t?.v, Culcnca.
í Escapo. Nga-bulúca.
"1:1 ■ » .. • . .
Escapei. Glii a-bu!úquc.
vEscaparçi,' • • • • • ••«'• • Giii-bulúca-yza.
Escapando. Evadens, entis, (Juinghi-buliica , «?« ,
jfíni idnihpy éiliC- No Cubuiúca.
Escárapcfâ. Jurgium, ii. Jibuía, o», Jivúnda.
'éscaravclha. . Claviculus., /. Capilccu.
Siiijvii/') r,ctri::'JU'j(
Escarlata. Ostrum, /, Ocucussdca , Mulcli
< >•« i ". íi f; - ) roulv. ocucussúca.
Escarnada cousa. '.i Excarnificatus, </ ? um. Químa Quiacutomòna
Jichítu.
sSfl^u9{«* r fc.bnba: •
Escarnar. Excarnifiço, <7j. Cutomóna Chícu, wa
-W) < Stfà RJfitfJfiçO Jichítu.
Escarncccdor. > Der:sor, or/x. Miíca Cozombaléssa ,
"òioo sjçnifcjip ÇT-JIJJ' ■ f«., Múca Gujipáta.:
•wv> V
Escarnecer. .i:' Derideo, es. Cuzombála , ou, Cuji-
: {> r.-r-"- ( .m < *< • .. . páta A,ccu,
Escarnecidaifcousa,-' Ir ri sus, tf, Químa Quiamuzombá-
.ilòi le,, Quiamujipáte.
Escarjfccimento. Irrisio, Ocuzombála, w, Ocu-
jipáta , ou, Ocubán-
-W «nòIO.fo »j8ft-)2ví' ca Zombária. .
•L vJ&iU
.M iiíj iil
Aaa ii Es-
374 ES ES ES
Escarnéo. Tehisio , ow>. Ócujipara , ou , Zom-
baria.
Escarrado.fr Excreator, Múca CucoliMna, Cue-
cala ne Quichínda.
Escarrar. Excreo, <7x. Cuco!i'óna, Cúta Qui-
chínda riá túllu.
Escarro. Excreatio, onis. Quichínda, Ichínda.
Escascar, v/d. esburgar. Cucatúla Quiáncu, Iin-
cu.
Escassatousa. Parais■, a-, um.- Químa Quiacámbi, «y,
Quiatené.
Escassamente. Parce. Quiacucámbi muéne,tw,
Quiacaquitecé mué-
ne.
Escaceza. Partiras', ãtis. Ocucámba , Ocuecála
%
» O iatúl, , Matuféli.
» • » V\> ^ \ 4 L v
Escavador» Cavator, w/j. Múca Cucandéssa, »
Rabmoyj^T.Usp r, :• ir> •iw <1» t xw^;vy.Vy.a^v.'\ Cuffittidcss*. bócljii
Escavar. Excavo, tf j. Cucánda , ou , Cufíunca
ttfc . .«niríD r-' ■ -iv. Móchi.
Esclarcccr. Lucêsc», /V. Cuamáta cuzéla , ou,
, • scffii! r.-.!'■ .'' VM f tQlV^O. Cutanhíj-ihã» y> ■ ■
Esclarecida cotisa, Lucidus, tf , Químa Quiamáte cuz*
' ) c • ' la.
Escoada cousa. Effusus > a, um. Químa Quiamuquénsa,
-Mrnosi /.*•:r.i(■ O k'rtihi£ •H\V. ç Ti , X\\\\'V\ Quiamubíté cu Mu*
.wjxjijwmíiuèv «M* • lóli.
Escoar. Effunâo, /r. Cuque usa, ou, Cubúa
cu Muléli.
Escola.; - :/>
Schola, Mcinsu riá Culónga pá-
Ja cugía»
_,tt ;; -rt
ES ES ES
, }7$
Escola do ler. huâus~élementarius. Chischóla ria Cutánga,
ne Cussonéca.

Escolha. Delectus, us. Ocussóla, , Cucatúla


químa mu cachas já
Aguenu. ;j :
-ÈlíOíO < 5. .1 U'jO
Escolhedor. Elector 3 oris. Múca Cussoléssa , ou,
: :( «• •» » •. iirVfl r Cubanéssa Guénhi.

Escolher. Eíigo, is. Cussóla , ou , Cuaiiúca


o Rigína riá Múttu
amussóla.
r Escolho. Nghi-ssóla.
< Escolhi. Ghi-a-ssóíe.
^ Escolherei. • •••••••••• f>U- XI
Gni-ssóla-yza.
; >;■ r.w.-iii
Escolher-se. Eligor, ít/V. A-cussdJa, ou, Cuaiiú-
(''• ' ' -1'" *!• >
ca emúene.
Escolhida cousa. . , Electus, <7, *j».
PȒma
•i>tnkt: ou , Amuiluca q'ui-
ávu.
Es'còlhídamcntè'. lx :
■ "i, Electè.
. . ' - > Quiacussófa riu^ne q*u?
ávu.
Escòlta. , Custodia militar is. Chintinélla, 'óu/íHuca'
isamoliiM ftwj
Culúnda, ou, Qui-
2ti roòr' Brn'i í » .ivrtV; v.vvtfòj lahgraittoj fcbfimctjp/T
Hèómmungada couia. Exeommumcatus > * , Químa Quiotemaríssão,
um. ou y Quióre Muióm-
•*12 r.v.O c y& c êdduIUD be, Milómbfciíno^H
Escommungar. ' - Excommumco, Cuca Maríssao , ou, Cú-
.sonífígiiít t '.ÍÂÚft - ■' ta Mulómbeiiq-joo;'i
Escomnui^lraov . , Anathew»* atis,. . >(1 O Ma assacar ;MiG
lómbe, Milómbe.

-c 3
Es-
'$-6 ES ES ES
Escondedor. Occultator, tfr/V. Múca Cussucquíssa, <?//,
Cussuaméssa.
$£scondedouro. Latibulum, i. Quiríri riá Cussuéca, aaj
Riá Cussuáma.
Escosdedura. Absconsio, «wÀr. Ocussuéca, <w, Ocus-
c Vft . R??r3)tWAI.J íiOI!LÍ suama. ' ;
Esconder. Abscondo, />. Cussucca , o», Cussuá-
ma.
f Escondo.1 Nga-ssuéca.
■n Escondi. Ghi-a-ssuequéle.
'f .
^ Esconderei. Ghi-ssuéca-yza.
Esconder-se. I.ateo, es. A-cussuéca;, o«, Acpi*
s.:."z-
suáma émucncV
Escondida cousa. Absconditus ',"a > um. Químa Qui'aniussu<?ca7
ou, Quiamussuáma.
Escondidamente.! Ciam. Quiacussiiéca muéíic,
-w p IVJ:..,Í:ís:. .
ou, Quiacussuáma.
.oyfc
Esçonjuraçao. Adjuratio, «w/j-. Ocú:a Marcssáõ y ou,
-W p&uwra R1Ò2 9U3fitljP
MuMmoe.
EsçQiijurar. Cúta Maressáo OU i
ron/Vr , vwj , BilonnfnnD
-iu£) tw> , fbnuliO Ciíia MulómBe.*
Escornada cousa. yi>;' ?0TW* ictus. Qiiíma Qiiialuéca "c
{cr^hr,rn0i0íiiQ r,rtúu£) . \\ < XVAuYunv.^Wb \
-mòlul. vòluQ t ^ 111 V cuta Binga.
*»l\44
EscomartJfíic!) < sd Gjr«« petcre. Culuéca, ou , Cúta Bin-
-íO <v.Q , miO .XVk , QlW.WttsvV Sa* '.'>0523
''
Escorpiâo.iinó : 7i . : Scorpio, w/x. Jiínca, Jinghínca.
Bécorraihas;) ir.7.1 C Dejiuvtitih^HV -hótu, jíàótu. •
.adínòlilA. todmòl

•«3 Es-
ES ES ES 377
Escorregar. J.abor ,-eris. 'Cuchíngica, «j/z-, Curi-
b.í Ia.

if Escorrego. Nghi-chíngica.

Escorreguei. Ghi-a-chingiquíle.. .

V Escoricgarei. Ghi-chíngiça-yza.

Escorregando. Excidens, *»//>. Quinglii-chíngica, ou;


No Cuchingica o
Quináma.

Escofrèr.1 • ' /;
Defluo is. Cucungijlúca, ou, Cu-
c
.[ íj.ífí zála quinéne.
Escova. Peniculunt, /, vel jtí*- Quiésu,
, arum.
.MKsniSÊOÍuqinMa
-Escovar.
. íínji* /.. Scopis extergere. Cucómba , Gucómba
Mónsii ne Quiesu.
Y Escovo.' Nghi-cómba.
•MGU£ ..
< Escovei.
I •i.lugúS&Blup tr:; [-,l Ghi a
- iéateri.r. 4 - i.
L Escovarei. . Glii-cámba-yza..;., , ;I
•f!i; r: -u.)
Escovar-se. Scopis extergi. A-cucòinba emuéne ne
Quiésu.
Escoucear. Calcitro, /?/*. ' : 'I
nn (• * Cúta Quissénde, Issen
de ne Ináma.
Escrav;;. Ancilla, " Mubíc.1 id Mí'g"atiu. :
* ' • ». . IJ' tI 4 f'
Escravo» Mancipium, //. Mu bica iá Riála.
;
Estremeiife> rb. O Excrementutti', \ Tlígi; 'MáiM1- '— 3
tâ*' iP síuir/ju! > • ■ .inraa no
Escrever. Scribo, Cussonéca cu Mucan-
da.

>8
Es-
378 ES ES ES
f Escrevo. Nghi-ssonéca.

■< Escrevi. Ghia-ssoncquéne.

^ Escreverei. Ghi-ssonéca-yza.
Escrever-se. Senhor, erií. A-cussonéca emuénecji
Muc.inda.

Escrita carta. Epistola scripta. Micánda Amussonéca,


O . jf: KJ o# , Qiiiamussoncca
químa.
Escrivão. Scriba, a. Múca Cussonetjuéssa
Ima iá Riébu.
Escrupulo. Scru pulas , u Túnga, Jitúnga.

Escrupulosamente. Scruptilosè. Quiacutúnga muéne.


,'.T
Escudella. Scutella, Ritamína, MaxalrlM. *

Escudo. Clypeus, eu Dá ca , ou , Ngúbu ,


Jingúbu.

Esculpida cousa. Sculptus, ã , tf' ' Químa Quiassengulá.

Esculpir. Sàulpò CussengúlaV


Escultor. Sculptor: Múca Cussengulá. '

Escuma. S Quiffulu , IffiíluriáRi-


113221 , KJI;. P»»">*:, / .. , J< -x
canu.
.r>n . oL.
Escumada, cousa. . Despumatus, *, »#«. Químa Quiamucatúk
i1 -'nivt
Quiflulu, ou', QT
"i/; 1 t' .U ,* ma Quiaffúlti.
Ak
Escumar,.iâ est, lan- Spumo^as. . Cutéclii Qjúfívlu » Má
çar escuma. Cucatúla Quiflulu rja
.ú , w v v Ricánu. )U

.r.b

Es-
ES ES ES 37^
f Escumo. Nghi-catuía-quiíFóJu. i
■< Escumei. GJii-a-catule-quifíuIu.
I Escumarei. Ghi-catula-yza-quiflulu.
Escura cousa. Obscurus, a, um. Químa Quianvúndu,
Qulamuflulumúna.
Esçuramente. Obscurè. Quiacunvúnda mucne/
ou, Qiiiacufiulu mu-
na mucne.
' . V, -
Escurecer. Obscuro, as. Cunvúnda, t?//, Cuffulu-
múna.
Escureço^. Nghi-nvúnda.
1
Escureci.
Ghi-a-nvúnde.
Escurecerei.
Éjp £i
Escurecida cousa. . Obscura tus, <7, *#/. Químa Quianvúndu,
Qu ia mu íFu lu m ú n a
q'uiáyu.
Escuridade. j;i Obscuritas, Ocunvúndu , ou, OcuP-
fulumúna.
Escuro. Tenebra, Nvúndu, Jinvúndu aviil.
Escusa. Excusatio, onis. Ocuritáta , ou, Ritáta,
• i • .\y i 0 » i .*v Matáta.
Escusar." Excuso, Guritáta, Cuáta rita'ra,
Cúyza ne Matáta.
f Escuso.
1 Nghi-ritáta.
í/.i
Escusei. aã
Ghi-a-rítáte.
^ Escusarei.
Ghi-ritáta-yza; d
Escusar-se. Excusor, ar is. A-curitáta, ou, Emu-
éne Acuyza ne ritáta.

Bbb Es-
580 E S: ES ES
Escuta , id es*/., espia. F.xphratar, í>r/x. Múca Cubulacan<?s<a,
pala cuia cutánca.
.aluno «' • « • i ■ • • • •
Escutar. Ausculto, Cubúla cána , ou , Cue-
cála Ciivvua.

Esfaimar. Kuxr* opprhnere. "lugíba Nzdla ,<w , Cu-


mucatúla Nzála.

Esfarrapar. Lacero, rfx. Cutandugiáía, íw , Cu-


tandúca químa.
«n
Esfera, Sphara, <?. Químa Quiacondolóca
Tnjjvn úla Riúlu , t?#, Octf .
nftòm giondolóca.

Esforçada cousa. Robustas, , w». Químa Quiagingiisu,


I- * ou , Quiacucáíe ne
.obniiVí: h-ii! '>' Ngúsu.

Esforçadamente. Slreriuè. íjuiacugi ngúsu muéne,


>t< ' *. * -Tr J ■ ou , Quiacucáíe ne
e niír ul ii'h : s 4_> Ngúsu muéne.

Esforçar. Roboro, Cugingúsu , ou , Cucui-


-IudC) jTO. ii níi it .. ta Ngúsu.
17 c
bsiorço. •' Robur, «, Ocuji ngúsu, ou, Nj>
o fiijv.i,; fi).. su , ou , Ocubáitf
Ngúsu.
, '1 r v. j
Esfregaçao. Frictio, onís» Cujóla, ou , CMtucúta
ima pála cuatóte.
ir.:::' /
Esffegada cousa. Frictus, a, »/». Químa Quiamujóle,^
Quiamutucúta.

Esfregador. Fricàns, antis. Múca Cujoléssa , *#i


Cutucutéssn.

Esfregar./ Frito, <7j. • • Cujóla, ou, Cutucúta.


-nm3 c vi* f BÍ. .ivã
•whjn -n fis^u?A orò
Es-
-e3 cicS
ES ES ES 381
f Esfrego. Nghi-jóla.
< Esfreguei, Ght-a-joléle.
í Esfregarei. Ghi-jóla-yza.
Esfregar-se. Fr/cor, ar is. A-cujóIa , 0;/, AcuttíaU
ta emuéne.
Esfriada cousa. Frigefactus, a, um. Químa Quiamutalálá
q'uiavu.
Esfriar. Frigcro, as. Cutalála , Cubáca bu-
cánca pala cutalála.
D
Esfria r-se. , pw
Frigesco, is. Acutalála emuéne, pala
Cucuáta o h'áchi.
Esfuracar. Perforo, as. Cutubúh , <?«, Cubánca
Risúncu nèvuramá.
Esgotada cc
cousa. Exhaustus, a , #>;/. Químa Quiossúbe ,
Quiaquicale rínqui.
Esgotador. Fxhattriens, cvtò. Múca Cussúbissa.
Esgotar. Exhaurio, Cussúba.
Esgrimir. Degladior, aris. Cuzóca, ou y Cubúnda
11c Gispáda.
Esguelha.. Ob li quitas , //.
* Si* I Ocuconanána. ou, Ocu-j
betámíf. •
Esguçjhar. Obliquo} Cuconanána , ou, Cu-
betáma ima.
Esmagador. Calcans, «7»/Àr.. Múca Curiatéssa , ou.,
Vt.VV,.-
Cucaméssa. '
Esmagadura. Compressio, onis. Ocuriáta, ou , Ocucá*
ma químa. • •' •
Esmagar. IIlido, is. Cuchína , ou , Cucáma,
ou, Cúchingíca.

Bbb ii Esr
ES ES ES
r Esmago. . Nghi-chína. .
< Esmaguei. Ghi-a chinéiie.

I Esmagarei. Ghi-chína-yza.

Esmerilhar. . Perscrutor, oris. Cumanúncu,- í>« , Cubu-


lacána.

Ermerilhador. Perscrutatororis. Múca Cumanúncu-nún-


cu , <w , Cubulaca-
nessa.
Esmigalhada cousa. Minutaiim factus, a, Químa Quiatucc'íni-ic-
um^ c'íin , ou, Qiiiamu-
£•:/; tSr';/ na r:Ij,* batugiúlc icc'íni ic-
c'íni.

Esmigalhar. Minutatim fraugcre. Cubánca icc'íni icc'/ni,


• i-411# ? lJ A*!-!. i. : yl ou , Cubatugití/a ic-
f sd:.2?OÍiip f;rr; .0 c'íni iccíni.

' Esmigalho. Nga-bánca icc'íni ic-


.iZkÀmKli: > fOlíjM #1.^3 t * ... * c*íni.
Esmigalhei. Ghi-a-banquéle. icc'íri
icc'íni.

*| Esmigalharei, Ghi-bánca-yza icrfm


ícc>idí.
6)0. viç .cnhncnooio')
rmgalhar-se. Minutatim frangi. A-cubánca icc'íni icc'í-
ni.
Esmiuçada cousa- Subtritus , »/«. Químa Quiatucc'íni i<'
c'íni.
—vw .. sxzLi&hvD BDÍIM
Esmiuçador, (. Comminuens, entis. Múca Cucóca icc'/ni
icc'íni.
siou-iO , «n , KthiurjO
Esmiuçar. Obtero, //. Cucóca icc'/ni lánjí»
Cubánca ice mi
Kf,tUI.AÚ),v.& nmíbuD .ú < *fc\Y icc'íni.
.cjignirbi/D . v>^

-33 ii de!a Es-


ES ES ES 383
Esmoer. C.oncoquo, is. Çulámba niuéne q'ui-
ambót.

Esmoída cousa. Concoctus , a, um. Químa Quiolámbe mué-


ne q'uiambór.
Esmola. Ekemosina, a. Chismóla, Jismòla.
Esmoler. Elecmosynarius, //. Miíca Cubanéssa Chis-
móla co jingaliáma.
Esmoreccr. Animo dejicere. Cuambúca , Cubuíla ,
( >v> ( ' • ti . r' . <w, Cuibíla..
Esmoreço. Nghi-ambúca.
Esmoreci. Ghi-ambúque.
Esmorecerei. Ghi-ambúca-yza.
• Jj
Esmorecido. Exanimatus, a, »;«. Amucuambúca , Amu-
buíla, tw, Amuibí-
la.
Esmorccimcnto. De/iquium, />'. Ocuambúca 3 Oçubuíla;
«Bfrarnimii ou 3 Ocuibíla.
Espaço. Spatium, zV. Quittangána , <?//>Tún-
ga riá quittangána.
Espaço breve de tempo. Punçtum temporis.
Quittangána cafeli féli.
Espaço de dez annòs. Decennium, //. Quittangána Quiá Múfu
Cúnhi iamuvímba.
Espaçpsa cousa. Amplusa, .«w, Químa Quiassanzumú-
ca, ou, Quiassanzu-
múna. .
Espaçosamente; Amplè. • Quiacussanzumíicâ mu-
étíe, ou, Qiiiacussan-
"O { t BOilíllli'. U : zumúna muéne.
Espada.. . •oYaca/d
Glaãius, //. Gispáda , Jispáda, ou,
Pócu iaienéne.
Es-
S&4- ES ES ES
Espalhada cousa. Dispersus, a, um, Químa Quiamangugid*
ca , ou , Quiamuftu-
mána.

Espalhadamente. Dispersè. Quiacumangugiúca mu-


éne, ou , Quiacumuf-
fúmána.

Espaíhador. Qui spargit. Múca Cumangugiu-


cjuéssa, ou , Cuffu-
ni a nessa.

Espalhamento. Dispersio, onis.. Ocumangugiúca , ou ,


Ocuflumána.
Espalhar. Spargo, is. Cumangugiúca, ov,Cuf-
fumána.
f Espalho. Nghi-mãrigúgiika.
< Espalhei, Ghi-a-mangiigiiiqbíle.

t Espalharei. Ghi-mangugiúca-yza.

Espãlhar-se. Serpo, is. A-cumangugiúca , ou j


Acufiúmana.

Espantáda eousa. Attonitus, a , um. Químa QuiatucUmúcs,


Ott) Quiacungulúca.
Espiritar. Térreo, es. Curucumdca , ou , Cu*
íili- !A tisiP ,~IT'*I/I cunguhíca.
r Espanto. Ngu-tucumúca.

■\ Espantei. Ghi-a-tucumúque.
Espantarei. Ghi-tucumúca-yza.

Espantár-se. Obstupesto y is. A-cutucumúca, ou, A*


cucungulúca.

Espanto. Admiratio, onis. Ocutucumdca, ou, 0*


cucungulúca.

Es-
KS ES ES 3%
Espantosa cousa. AdyniraUlis, et /t». Quima Quiatucumííca,
tj//, Quiamululúla.
Espantosamente. Mirdbiliter. Quiacutucumúca mijé-
ne, , Quiamululú-
la muéne.
Espasmo. Spasmus, u Ndól iaienéne, ou, O-
cussentíla , o/í , Ocu-
ecála ne Ndól iaie-
rníne.
Especie. Spectes, ei. Fitíu, ou, Quífía.
Especial cousa. Peculiar is, Químà -Quiafitíu ién-
qui, Qiiíma Qiiia-
cassucquélc. ,
Especialmente. Peculiaritcr. Bénghe-bcnghe , o// ,
..
l \r\j «V \. o C. ' r •. Quiacassuequéle, ou >
Quiacutatulúlà "nniê-
nc.
Especificamente. Disiinctè, Quiafitíú Qulénqui mu-
éne , ou, Quiacuta-
tulúla muéjíp,-; -
Especificar. Distiuguo, />. Cugimbulúla , , Cu-
tatuiúla..
Espectáculo» Spectaculum, /. Cubánca químaCupóIu
já Attu avúl.
Especulação. Sbeculdtio<?///>.* Ocuchingancca q'tíiaW
bót, ou, .Qç^Wiiça
q'uiambót , Dunefii
»B\V f I. • • • • • riá QuilúhgK J
Bspecufcdcuv. ' Specu/ator-, Wív Múca CuchingaWty^&í
saq'uiamb/)t<?«, Cu-
bançéssa q'uiambór.
Especular. Contemplor, *r/x. Cuchinganéca, ou} Cu-
bánça.
-23
Es-
386 ES ES ES
Especulativa cousa. Tbeoricus, a, »>«. Qu/ma Quiachirigané-
que, Dúnghi ria Qui-
lúngi.

Espedaçada cou?a. laccratus, *, Químa Quiobatugiúle,


<?// , Quiamubatúle
q'uiávu.

Espedaçador. Lanius y ii. Múca Cubatugiuléssa,


<?;/, Cubatuléssa.

Espcdaçar. l.anio, as. Cubatugiúia, t?//, Cu-


batúla químa.

Espcditamentc. Expcditè. QuiacuJéjiga, ou, Quia-


culengu-lúigu.

Espelho. Speculum, i. Lumuénu, Muénu pála


cutála o Pólo.

Espera. Expecta tio, <wj\ Ocuquínça, ou, Ocu-


quínga.

Esperada cousa. Expecta tus, tf, Químa Quiacuquínca,


o», Quíácuquínga.

Esperança. <5}^j, ci. Ocuriéla , <?« , Murielé-


lo, Mirielélo.

Esperar. Spcro, Curiéla , ou, Curieléla,


1
O'.':. / iflO K)f. :.fl II. J ou , Cuquínga Mu*
rielélo.

Espero. Nghi-riéla.
Esperei. Ghi-a-rieléle.
Esperarei, Ghi-riéla-yza.
Esperar, • -JU"> .. . Expecto, *r. Cuquínca, cw, Cuquífl-
-1?! . *.!u'p RH Sa-
:>> ><JffiííiiiVp •>».«r,d

u'.) t íA t nirlouD
,:?i.:.d
43 Es-
ES ES ES 387
r Espero. ! Nghi-quínca.
< Esperei. Ghi-a-qu/nquc.
Esperarei. Ghi-quínca-yza.
Esperando pela tua vin- Adventum tuum expe- Quinquínca Ocuyza eié,
da. ctais. 0.* , No Cuquínca pa-
la Ocuyza cié.
Esperdiçidor. Prodigus, i. Múca Cutacanhessa quí-
UWiYWVt, i'J V i.".. . . ma ósso.
Esperdiçar. Dissipo, tfj*. Outacanhéssa Ima iós-
' 'infl' * ff* t tf , v.Ylty»'. su.
Espertar do somiio. Expergiscor, cr/V, Cupappumtica riá Quí-
lu , ou, Cuatóna riá
•r.:íi , r,rnlA. v Quílu, ou , Riá Cu-
séca.
Espeto.'' I' . Veru > ijèru. Mussóma, Missóma.
Pspia. Explorator, 6>r/V. Múca Cubulacanéssa ;
ou, Cuvuzululéssa.
Espiga. ) . 'i
c
Ríssa, Massa.
Espigada cousa. Spicatus, *, »///.
Químa Quiaríssa, ou,
Qiiíma Qyiamussu-
búca Quittúlu.
r» «• f •' .NMO ... • .* {
iispigar. Spico, tfj-.
• ./) : 7 Er! -IjO Cur/ssa , ou , Cuassubú-
. ca Quittúlií.'
Espingarda.
H'úta, Mata.
Espingardada.
Cuii'úta , ou, -Amuld-
so H'úta.
Espingardeiro. Scloporum opifex. Múca Cubanquéssa
»A Mata , ou > Ngangú-
< f i ■) Rn la Cubanquéssa Má-
UÍÍI ta. *° , -i •

Ccc Es-
328 ES ES ES
Espinho. Sentis y is. Múnha, Minha.

Espinhaço. Dorsum, /, Mongõngo, Mingóngo.

Espinhal, Spinetum, /. Muchítu guá Múnha,


w, Issássa cuá Mi-
nha.

Espin! iar. Spinis jigere. Cuclióca , , Cu papeia


Minha.

Espinhar-se. Spinis , vel sentibus Acuchóca emuéne nc


conjigi,. Minha.

Espinhosa. Scnticosus, a, um. Químa Quiachòca.

Esperar, ou morrer. Expiro, */. Cuffita, , Cuffuíla.

Espirito. Spiritus, «x. Muénhu, Miénhu,


Alma, Anha.
Espirro. Sternutamentum, i. Gachácha, Macháchâ.

Esplendida cousa. Splendidus, tf, #w. Químa Quiariguána,w,


Quiatanhínha.

Esplendor. Splenâor, cr/x. Ocuriguána, o//, Ocu-


tanhínha , «?«, Mi>
quenghégi, o.v, Oc*
lagíma.

Esposa. Sponsa, a. Quilúmba Uricása.

Esposada. q Virgo pacta. Quilúmba pála Cucas*


Ia, ou, Cuécala pá-
la Cucasála.

Esposar. Desponâeo, rr. Cucasála j'«w, Cutánt*


%hi H o? bula Mucági , f*»
Munúmi.
\ir ;r.c! 'D 14"S\V
Esposasse. Desponsor, tfrix. Acucasála emuéne.
Esposo. Sponsus y u Riála riá Cása ,
Riála Ricása.
-:3 vD Es-
ES ES ES 389
Espremer. Premo, is. Cucáma, 0*, Cuchin-
gíca.

Espremida cousa. Expressus, a, um. Químa Quiamucáme ,


0# , Quiamuchingí-
que.
Espremidura. Press ura, a. Ocucáma , ou, Cuchin-
gíca.
Esprirado. Pbanaticus , i. Muzuéri, Mizuéri,0//,
Quichamanénu, Icha-
manénu.
Esquadrinhada cousa. Explorattts, a, um. Químa Qniamubulacá-
na , ou , Quiamutun-
gulúle,<w, Quiamu-
vuzulúle q'uiávu.
EsquadrinJiador. Scrutator, oris. Múca Cutungululéssa,
ou, Cubulacanéssa.
Esquadrinhar. Seruter, *w. Cutungulúla , Cubula-
cána. ou, Cuvuzu-
iúla.
Esquartejada cousa. Discerptus, r/w/. Químa Quiamubatugiú-
le, out Quiamuba-
túlc.
Esquartejar. Discerpo, Âr. Cubatugiúla, ou, Cu-
batúla cu Bándu juá-
na.
Esquecida cousa. Oblitus, tf, Químa Quiamugimbí-
Ic ,ou, Quiamuchin-
giquíla riá Mutue.
Esquecer. £ memoria labi. Cugimbíla , ou , Cu-
eli ingiquí la riá Mu-
tue.

Ccc ii Es-
yjo ES ES ES
f Esqueço. Nga-gimbíJa.
< Esqueci. Ghi-ã-gimbíle.
Esquecerei. Ghi-gimbíla-yza.

Esquecer-se. Oblhiscor, eris. Acugimbíla emuéne5M,


Acuchingiquíla riá
Mutue.
Esquecimento. Oblivium> ii. Ocugimbíla , , Ocu-
chingiquíla riá Mu-
tue.
Esquentada cousa. C.akfactus , a , um. Químa Quiatéma, ou,
Quiamuffulúca.
Esquentador. Calefactorum, ii. Múca Cuteméssa, w,
Cuffuluquéssa.
Esquentar. Calefa cio, is. Cuteméssa, ou , Cuffu-
lúca , ou, Cuffulu-
giúca.
j Esquento. Nghi-teméssa.
Esquentei. Ghi-a-temesséle.
Á Esquentarei. Ghi- teméssa-yza.
Esquerda cousa. Sinister, a, um. Químa Quiá Q\iiássu.
• ! # Ç* ( »4
Esquerdo. Sinister, r/. Q^uiássu.
Essa parte. Jstic. Cubándu yó muéne
Cubánau ené çpu&tè
Esse, ou essa. Iste, í?, «/. Muéne, Muéne, ou,
Quiquíqui muéne.
Essência. Es senti a, QuifFúa, IfFúa.
-r - ...
Essencialmente. Essentialiter, Quiffúa muéne , oU »
Quiacuécala muéne.

• 'iT Ss-
ES ES ES 391
Essencial cousa. EssentiaUs , et e. Químa Quiaquiffiua ,
ou, Quiaéçala.
Esta, ou este. Is te, a, ud. Quíqui, ou, Yó, y<5
muéne.
Estabelecer. Cónstabilíois. Curibáca, , Culebés-
sa.
Estabelecida cousa. Stabilitus, a, um. Químa Quiamuribáca,
tw, Qiiiamulebéssa.
Estabilidade. Firmitas, a tis. Ocuribáca, ou, Ocu-
colocóta , ou, Ocu-
lebéssa.
Estacada. Locus pa/is munitus. Químa Quiaquipácca ,
Quipácca cuá Míc-
c'i.
Estado. Status, us. Ocucnla , Ocucála Ri-
soltéru.
Esrafa. Spoliatio, onis. Ocumuzúla, ou., QuL-
bétu, Ibéttr.
Estafar. Spolio, <7/. Cumuzúla, ou, Cumu-
béta.
Estafada cousa. Spoliatus, tf, Químa Quiamuzúle,<?//?
Quianiubéte.
Estalar. Crepo, as. Cutandúca, 0//, Cuáffa.
Estancada cousa. Exbaustus, tf, Químa Quiamubuíla ,
ou, Quiamusúbe.
Estancar o sangue. Sanguinis projluvi
v/um Cuchítu o Manhínca'",
sistere. ou, Mali'ác'i.
Estancar, ou esgotar. Hauri o, />. Cucatiíla, ou , Cusúba
riá cucatiíla.
Estandarte,- Vtxillum 9 /. Ribandéla, Mabandé-
1
Ja.
Es-
39i ES ES ES
Estanho. Stamum, i. Rissánga, Massánga,

Estar, Adsum , es. Cuca la , ou, Cuccála.

r Estou. Nga-cá!a.

< Estive. Ghi-a-caléle.


( Estarei. Ghi-cálayza*
Estar em pé. St o, as. Cucála , ou, Cuimána
cu Ináma.
Estar sentado. Se de o , es. Cucála Amuchicáma.
Estar deitado. Cubo, as. Cucála Amuzéca.

Estar de joelhos. Flexis genibus esse. Cucála Amuchicáma ne


Ippúna.

Estatua. St atua, a. Mutála ria Sántu, ou,


Mitála já Jissántu.
Estatura do corpo. St atura, ce. Mutála riá Mucútu.
Estável cousa. Permanens, entis. Químa Quiacolocòta,
ou, Quiacucále.
Este, ou esta. Iste, a ud. Quíqui, ou, Quíqui,
ou, Yó, ne yó.
Esteira. St orca, a. Richíssa, Machíssa.
Estender. Tendo, is. Cuzála, Cussanzumúca,
ou, Cussanzumúna-
r Estendo. Nghi-zála.
< Estendi. Ghi-a-zaléle.
( Estenderei. Ghi-zála-yza.
Estcnder-se. Dilator, aris. Acuzála, ou, Acussan-
zumúna , ou , Acus-
sanzumúca emuéne.

Es-
ES ES Es
395
Estercada cousa. Stercoratus, , tnk. Químa Qiiiachíri, Ima
Iachíri.

Estercar. Stercor o, as. Cueliíla, o>v . Cubáca


Tugi.
Esterco. Stercus, oris. 'Iugi, Matúgi.
Estéril cousa. Sterilis, et /?. Químa Quiaquiónga ,
o», Químa Quiaquis-
súla.
Esterilmcnte. Infaicundè. Quiaquiónga muéne ,
, Quiaquissúla mu-
éne.
Esterilidade. Sterilitas, Quisstíla, Issúla.
Estillar. <SV///«9 , ;Cuchína , <?«, Cubíta
tliíiv:c.. . i,. Vlo. cu Mulóli, , Cu-
1
/D . quénsa.
Estylo, ou costume. A/ar, í>rAr. • Oquifíuaquíe.
Estimação, ou, estima. JEstimatio, • . Ocuzóla, ou>\ Ocuquí-
ta-Quitánda.
Estimador. JEstimator, cr/V. Múca Cuzóla , ou, Mú-
ca Cuquíta-quitánda."
Estimar. JEstimo, tfj. Cuzóla , ou, Cuquíta
quitánda.
Estimular. Stimulo, Cumuchingíca, ou, Cus-
sombóla.
Estimulo. Stimulus, /. Ocumuching/ca , ou
Ocussombóla, \
Estio. j I , to I* W4
JEstas, <*//>. Mubánzi, Mibánzi.
Estirar. , Extendo, is. • Cussumuniína, ou, Cus-
stínga.

' -.3
Ej-
394 ES ES ES
Estirar , id est, exten- Extendo, is. Cussumuijúna, 0#, Cus-
der. súnga.

Estirar , id est, derru- Pr os temo, is. Cussumunúna, o//, Cus-


bar. sanzumána.

Estolido., v/d. néscio. Rilági, Ilági, ou y Qua-


tóva, Iióva.

Estorna go. Stomachus, i. Rivúmu , Mavúmu ,


ou, Rivúmbu, Ma-
vúmbu.
.Si ml: I b
Estorvada cousa. Impeditus, a, um. Químa Quiacocolóca,
ou, Quiacuvísa.

Estorvador. Interpellator, oris. Múca Cucocoloqucssa,


ou, Cucuvísa.
Estorvar. bnpedio, is. Cucocolóca, Cucuv/sa, l
ou, Cuvungíssa.
f Estorvo. Nghi-cocolóca.

•< Estoryei. Ghi-a-cocolóque.


^ Estorvarei. Ghi- cocolóca-yza.
Estoryo. Impedimentum, i. Ocucocolòca , Ocucu-
*w
vísa, ou , Ocuv un-
gida.
Estrada. Via publica. Ngílla Quicóca.
Estrada coberta. Via terra munita. Ngílla Quiavúndu ,ou,
Ngílla Quiavinghí-
na.
Estragada cousa. Profusus, ^, »»/. Químa Quiamugirissa,
ou, Quiamusúbe.
Estragadamente. Perditè. Quiacugiríssa, ou, Qu'ã'
cumusúba.

Es-
ES ES ES 395"
Estragar. Dilapido j as. jCiigir/ssa, £?«, Cu mu-,
súba } ou, Cuba.
Estrago. St r age o, is. •QuifFumBé, Ifílímbe.
Estrangeira cousa. Externas, a, «?;/. Muzenza, Químa Quia-
muzénza.
Estrangeiro. Advena, jMuzénza, Mizénza.
Estranha cousa. Extraneus, , //>;/. Químa Quianghéne, o//,
Químa riá Múttu
uomuquá.
- ■> . ... r
Estranha cousa, ou pás- Ran/s i a, »»/.
Qu/ma Quiabuáma",
mosa.
Químa Quiassanzá-
ma.
Estranhada cousa. Abomina tus, ^ Químa Oiiianghibíla ,
ou, Quiainubazéle.
Estranhar. Ignoro, as. Cuquigié , ou , Cuba-
\
zóla , ou, Cuh'ániii.
f Estranho. Nga-quigié.
Estranhei.
Ghi-a-caqtiigic.
Estranharei.
Ghi-caquigié-yzá.
Estratagema. Stràtagema, *//>. Tuabaiaména.
Estrebaria. Stabulum, Mónsu já Jicavállu. ;
•V (t
Estreita cousa.
Angu stus, a, um, Químa Quiassóssu.
Estreitada cousa.. Arctatus, ^uiaquitoléssa.
Estreitamente.' Angustè.
•- , Quiacuquitoléssa muc-
ne.
Estreitar. f'' *» '*
Arctoy as. Cutoléssa, o*Cubáa-
ca quiatólo.
Estreito. ... • 4 '•
Vrètum J /. Qiiiatòlo, Iatòío.

Ddd Es-
396 ES ES ES
Estrella. Stella , a. Tettembúca, Jitettem-
búca , ou , Nonóchi,
Jinonóchi.

Estreitada cousa. Stellatus , a , um. Qu'ma Quiajitettembú-


ca.

Estrcllas. Sidera, um. Jitettembúca, ou, Jino-


nóchi.

Estrellinha. Asteriscus 5 /. Catetteir.bitea, ou, G*


nonóchi.

Estremecer. Contrcmisco, is. Cutequéta, tw, Cutun-


guia.

Estremecimento do cor- Corporis horror. Ocutequdta quiá Mucú-


po. tu , ou , Ocuiungiita
ria Mucútu óssu.
Estremidade. Extremitas, atis. Sámbi, Jibámbi, ou,
Subilu, Jisubílu.

Estremos. Extrema, orurru Jibámbi, ou, Jisubílu.

Estrebuxar, twestrabu- Manibus , pedibusque Cuacononcna , Cucua-


xar. ritiiti. locóta , ou , CuliÍJ
ne Mácu , ne lnánu

Estroncada cousa. Truncatus, a, um. Químa Quioba?ugiú!<


Quicc'ínc'i.

Estroncar. Trunco, Cuba'ug'úla o Q.ulC"


c'ínc i.

Estrondo. Tumultus, «/. Tulubusávu , Jitulubti*


savu , ou , Búia >
ou, Nvúnda.
E. trcpiar. Slrepoy is. CurifTunáta, ou ,Onc'
má na.

Estudada cousa. Medi tatus, a3 um. Químa Quiamurilónga,


ou, Qu.amubánse.
Es-
ES ES ES 597
Estudante. Scholaslicus, u Bámba'a , Jibámbala,
01/, Estudante, Chi-
púiu.
Estudar. Studeo, es. Curilonghéla bu Can-
deia.
Estudar d candeia. Lucúbro j as. Curilonghéla bu Can-
deia.
Estudo. Sludium, //. Ocurilonghéla co Ma-
livúlu.
Estudo, ou cuidado. Cura, <e. Quilúngi, o» , Ocucuá-
ta Quilúngi.
Estufa. Hypocaustum, /. Báma ritéma , Jibárna
materna.
Estúpido. Stupidus, a, Guanamána riá Mucútu
rióssu.
Estupro. Stuprum, /. Cucatúla Ougítu, Qui-
túclii riá Opánta.
Esturrado. Adustus, tf, Amussumíca q'uiavúl,
Amucutíssa, ou, A-
mucánca avúl.
Esturrar. Aduro, />. Cussumíca q'uiavúl,Cu-
cutíssa , ou, Cucán-
ca avúl.

ET ET ET

Eterna cousa. Mternus, Químa Quiacócu ne cô-


cu , ou , Químa Quia-
cuecalelá ne cócu.
Eternamente. Sempiterna Quiacócu necócumué-
ne, ou, Quiacuecalo-
lá ne cócu muéne.
Ddd ii Eter-
392 ET ET ET
Eternidade. Mtermtas, a tis. Quiquóne Umatcca ne
Subílu , tw , Cueca-
lelá se Subílu.

EV EV EV

Eu , nós. Ego, mei. Emmi, Ettu.


Eu mesmo. Egomet. Em mi Muéne.
Evacuaçao. Exinanitio, onis. Ocucdmba , Ocuclw-
múiia , 0// - Ocúluiv
dulúla.
Evacuada cousa. Exinanitus, a, um. Qiiíma Quiacucútc,
Quiamuchamúnc, ou,
Qiiiamulundulúle.
Evacuar. Exinanio, /V. Cucarúla, Cucliamúna,
ou, Culundulúla.
!
Evangelho. Evangelium. //. Evanjéllio, ou, M.4nv
bu ria Ngánna gucfr
tu Jesus Chrísso.
Evangelista. Evangelista, Evangelista.
Evangclizante. Evaugelii promulga t or. Múca Cuféssa Sclnráo,
ou , Culonghéss? o
Mámbu iá ZámW-
Evangelizar. Evangelium promulga- Cutânea Evanjéllio ú
rc. Ngánna iétu Jesus
Chísso.
Evaporar. Evaporo, rfj. Cumása.
Evidencia. Evidentia, Ocurimonequéna , ou,
Ocuecála cu pó'u*
Evidente. Eviâens, «tf//. Ocurimonequéna.

Evi-
EV EV EV 399
Evidentemente. Evidenter. Quiacurimonequéne, 6//,
Quiacuegíle cupólu.

Evitada cousa. Evitaius, a , um. Químa Quiacubutíssa.

Evitar. Evito } as. Cubutíssa.

Eunuco. Eunuchus, /. Uca pá iu, ou , Múttu


uncámbi Matula.

EX EX EX

Exacta cousa. Exactas , <7. Qi'íma Quiatenéna.


Exactamente. Examussim. Quiacutenéna muéne.
Exaggerada cousa. Exaggeratus, a, uni. Químa Quiatangulúle.
Exaggcrador. Exaggerator. Múca Catangululés^ar,
ou, Cunanessa.
Exaggcrar. Exaggero, as. Cutangulúla, Cu-
nána.
Exaltar. Extollo, /V. Cu much imana, 0*, Cu-
zángula.
Exame. Exaitten, inis. Lubánsu, Ocuitubúla.
Examinada cousa. Examinatus, ^ > «w. Químa Quiamutúmbula
lubánsu, <?.v, Quia-
muiiubúla q'uiávu.
Examinador. Examinator, Múca Cubancssa lubán-
su , ou, Cuitubulcssa.
Examinar. Examino, as. Cubána lubinsu ou
Cuitubuléssa.

.! r,n

Exa-
4oo EX EX EX
j Examino. Ngu-itubúla.

< Examinei. Ghi-a-itubúle.


I
t Examinarei. Ghi-itubúla-yza.

Exasperação. Exacerbatio, onis. Ocufiuttulúca iaienéne,


Ocúffua Mucútu né
Muénhu.

Exasperada cousa. Exacerbatus, a, um. Químa Quiaffuttulú-


que.

Exasperar. Exaspero, as. CufFuttulúca iaienéne


pála Cúffua Mucihc
ne Mucnhu.

Exceder. Excello, is, Cuatúntu , 0//, Cugísa,


ou , Cutondála aquá.

■Excellente cousa. Excellens, entis. Químa Q^uiambót, tw,


Chiambót.

Excellentemente. Apprime. Qhiiambót, ou, Chi-


ambót muéne.

Excepção. Exceptio, onis. Ocutebúnuca.

Exceptuada cousa. Exceptus, a, «w. Químa Quiatebunúca.

Exceptuar. Excipio, /V. Cutebunúca.

Excessiva cousa. Eximius, tf , »>;/. Químa Quiacugísaqui-


néne, ou, Quiaton-
dála quinéne.

Excessivamente. Nimis. Quiacugísa muéne, Ott*


Quiacutondála mue-
ne.

Excesso. Excessus, wx. Ocugísa, ou , Ocuton-


dála quinéne.

Excitação. Excitatio, onis. Ocussombóla, ou, Ocu-


lebúla.
Ex-
EX EX EX 401
Excitada cousa. Excitatus, a , um. Quima Quias<ombóle,
Quialebiíle.
Excitador. Excitator, «ris. Múca Cussomboltíssa
Uomuquá.
Excitar. Excito, as. Cussombóla Uomuquá.
Exclamação. Exclamatio, ottis. Ocurlcóla , , Ocuba-
zéla, 0*/, Ocuailúca
ne ngúsu.
Exclamar. Exclamo, as. Curicóla , ou, Cubazé-
la , ou, Cuailúca ne
ngúsu.
Excluida cousa. Exclusus, a, um. Qu/ma QuiamungúJa ,
ou, Quincuriquéclnle.
Excluir. Excludo, is. Cungiíla , ou, Curique-
chila.
Execração. Execra! io, 0;///. Ocungrng:'nda. ou, Ocu-
bazéla , ou , Ocu-
zémba.
Execrar. Execror, <7r/.r. Cunginginda, ou, Cu-
bazela , ou, Cuzém-
ba.
Execranda cousa. ãbominandus, <7, u m. Químa Quiamuzdmba ;
ou, Quiatandacánha.
Execução. Exequutio, m. Ocubánca quiatúmu ,
ou, Oculibéssa.
Executor. Executor, ít/j. Múca Cubanquéssa
quiamurúmu , ou ,
Múca culibéssa.
Executar. Exequor, mV. Cubánca quiamutúir.u,
ou, Cul.bcssa.

feigf ; >W. .
q1*: •; v?
Exe-
402 EX EX EX
Executo. Nga-bedecéla^»//i Nghi-
fibéssa.

, Executei. Ghi-a-bedeceléie , o;/,


| G Ji i-a-1 i besséle.

| Executarei. Ghi-bedeciHa-yza , ou, j


I Ghi-libéssa-yza,

Exempla. Exemplar, aris. Cumossáma , ou, Cus-


sambéla Mussámbo.

Exemplar homem. Vir probatie vit,e. Múca Mossa ma, Mút-


tu riá Mussámbo.

Exemplo. Exemplum, /. Ocumossáma , ou, Mu- |


t lónqui, Milónqui.
Exéquias. Eu nus, eris. Zámbi, ou , Mussám-
bo pála Defunto.
Exercitada cousa. Exerci tus, a, um. Químa Quiamucála ci-
le, ou, Quiamubán-
que o Muflunu áe.

Exercitador. Exercita tor, oris. Múca Cucalacaléssa cq


Mufiunu.
Exercitar. Exerce o, es. Cucalacála co Muffiini;.
Exercício. Exercitaiio, tw/V. Ocucalacála , ou, Ocu-
t '
bánca o MuÍTiíma
Existência. Existentia, 4g. Cucála , ou , CuecaU
co uze.
Exordio. Exordium, ii. Omatéca, ou, Orián-
gue.
Exorbitante cousa. Exorbitaus, antis. Químa Quiavúl , oV i
i •• Químa Quiassanzá;
me, ou, Quiassubú-
que.

. í Exor-
EX EX EX 403
Exortapo. Adhortatio, otiis. Ocuquiríca , 0//, Ocu-
bazéla.
Exortada cousa. Exhortatus, a , um. Químa Quiocuríauc ,
0;/, Quiamubazéle.
Exortador. Horta ror, oris. Múca Cucuriquéssa,0.v ,
Cubazeléssa.
Exprtar. Hortsr, ar/s. Cucuríca, ou, Cubazc-
Ja.
Expectação. Expectai io, oms. uínca, 0#, Ocu-
quinga.
Expedição. Expedi tio, onis. Ocumucatiica, ou, O-
cuendéssa.
Expedita cousa. Expeditus , a, um. Químa Quiamucndésse.
Expedir. Expedio > is. Cuendéssa, ou, Cutu-
missa.
ExpeJíida cousa. Expulsusy a, um. Químa Quiarmítéchi ,
ou, Quiamucúta bu-,
cánca.
ExpelJir. Expel/o, /V. Cutéchi bucánca , ou,
Cúta bucánca.
Experiência. Experientia, <tr. Ocutésa, ou, Oculóla.
Experimentada cousa. Expertus, <7, »;«. Químa Quiacumutésa,
ou, Quiamulóla q'ufc-
ávu.
Experimentador. Experiens, *&///. Múca Cutésá, ou, Cu-
loléssa.
Explicação. Explica tio, onis. Ocugimbuluíla, oú\ Ri-
imbuluílò, Magiui-
uluílo.
Explicada cousa.
Explicaius, a, um. Qníma Qiiiamug:mbu-'
iúla q'uiávu.
Eee Ex«
4°4 EX EX EX
Explicador. Explicator, oris. Múca Cugimbuloléssa.
Explicar. Explico, as. Ciigimbulúla.
Expor. ExpOTiO , is. Cuturíca, , Cumam-
béla.
Exposta cousa. Expositus, tf, Químa Quioturíque, w,
Quiamambéla.

Expressada cousa. Expressvs, tf, Químa Quiamugimbu-


liile q'uiávu.
Expressa cousa. Expresstis , a, #»/.' Químa Quiogimbulule
q'uiávu.
Expressão. Express io, onis. Ocumugimbuluíla q'ui-
ambót.
Expressar. Exprimo, /x. Cumugimbuluíla q'ui-
ambót.
Exprimir. Idem. Cugimbuluíla mufoe
? •- q'uiambót.
Èxquisita cousa. Exquisitus, tf, »/». Químa Quiaffúlu,
Quiatoála.
Extaáe. Ext a sis, is. Muquibíla cáchi.

Extensão. Extensio , onis. Ocussanzumuca, ou, 0'


cussanzumúna.
Extensa cousa, Ext eus us, í/w. Químa Quiassanzumú*
ca, ou, Quiaiéve.
Exçincta cousa. Extinctus, tf, Qu í ma ,Qu iaugí me, ou»
Químa Quiáffu.
JSxtinguir* • • Extingao, //. Cugíma, ou , Cusábã..
Extraordinário. Insditusy tf, »/», Quiamussánu, ou, Qui"
andaléle,
• V\ iV ^ ^V :A . .crsoo

U"
EX EX EX 405
Extravagante. Exlex, egis. Múca Cacimba Qiii-
híngi, ou, Qiiicha-
nianenu.
Ertripar. Exostero, as. Cucatúla Míria riá Ri-
vúmu.

FA FA FA

Fabrica. Fabricatio, onis. Túngu , ou, Paridlu.


Fabricada cousa. Structus, «w. Químa Quiamúiúnghe
q'uiávu.
Fabricador. Fabricaior, oris. Múca Cutonghéssa Ji-
pariélu.
Fabricar. Fabricor, ar is. Cutúnga, , Cub.ánca
Pariclu.
Fabula. Fabula, Ocutánca químa Angó,
w, H'aba, Jih'ába.
Fabulador. Fabulator, ar/V.
< ;r ' Múca Cutanquéssa Ima
riá Macútu, <7», H'á*
ba.
.fabulosa cousa. Fabulosus, ^, um. Químa Quiamacútu ;
ou, Quiah'ába.
Fabulosamentc. Fabu/osè. Quiamacútu mucne,
Quiah'ába muéne.
Faca de cortar. lultellus, /. Pócu riá cubatuíJa.
f"
Facada. Zeta/ Mtictim Amucúta Pócu.
C - • &' OUS iJ
injlictús.
Face.
Fácies, «. Pólu , Jipcilu.,
Facc.
Superfícies, ei. Cupólu ,ou, Cuttándu-'
•iiòux
cuttándu.

Eee ii Fa*
406 FA FA FA
Faceto. Facetus, a, um. Múca Cozombaléssa ,
0// , Cutanquéssa ji-
h'ába pála coléla.

Facctcar. Jocor, ar is. Cuzombála , ou , Cu-


tânea Jih'aba ,Ji- I
sábu pála coléla. I

Faces do rosto. Maxilla, Ritáma , Matáma riá


Pólu.

Fácil cousa. Facilis, et Químa Quiquifizé.

Facilidade. Facilitas, /tf/x. Oquiquifizé.

Facilitar. Iter aperire. Cugiucúla o Ngílla pála


Cuquifizé.

Facilmente. Faci/è, Quiacuquifizé muéne.

Facinoroso. Facinorosus, /?, «w. Múca Quitúchi.

Facundo. Eloquens, entis. Cuquivári no Cuzué-


la , tw , Muzuéri,
Mizuéri.

tadiga. Solicituào, /'»/>. Ocalacála , Traváiu,


Jitraváiu.

Faisca, ou faula. Scintilla, Sósso, Jisósso.

Faiscar. Scintillo, *7/. Cugissósso o Tubi?.


a
Faixa. Faseia, Pónda , Jipónda
Curicúta o Mucutu.

Falia. <V/X. Rísui, Másui,^,Mica-

Fallador. Blatero, 6>///x. Mtfca Cuzueléssa, cif,


Muzuéri, Mizuén.

Falladora cou9a. Loquax, //áx. Mug'áttu Cuzueléssa ,


•íibíli.. .Ií"-> <» . ;tju *// , Mug'áttu Mu-
.i;' i/MJ zuéri.

-SÍ íiwi Fal-


FA FA FA 407
1
Fallar. Loquor j eris. Cuzuéía, ou j Cumam-
béla.

Fallar com alguém. Colloquor, eris. Cuzuéía ne Muquá.

Fallar alto. Sublata voce loqui. Cuzuéla ne Ngúsu.

Fallar baixo. Submissa voce loqui. Cuzuéía bóxi íeli íéli.

Fallar por entre dentes. Mu tio, is. Cuzuéla cu Máchu ,


ou , Cuámba cu Má-
chu.

Fallar fóra do tempo. Intempestiue lotqui. Cuzuéla bucánça : riá


témpo.

Fallar a verdade. Veritatem dicere. Cuzuéla quiri, ot( , Cu-


ámba quiri.

Faliar mentira. , Mentior, ir is. Cuzuéla macútu , Mi-


cútu.
*"' * àV, * * lv • \ "fipr* "T
Fallecer, id est, mor- Decedo, is. Cúffua, Subílu riá Mút-
• rér. tu. . •• •'
Falíecido. Mortuus, a 'i um. UacufFuíle, wt, Amu£*
fuíle.
Falleci mento. ínteritus, us. Ocúffua , Quíftua , ou,
Subílu guéttu.
Falha. Menda, Quicámpi , ou , Qui-
cámbi.
Falhada cousa. Moídos us j a, um. Químa Quiacámpi.
Falhar. DeJ/cio/>. Cucámpi, ou t Cucám-
C ' *
ba.
• •' -Í3Í!B**T
ralsa cousa. Ftf/jw, a, um. Químa Quiamaciitu ,
ou, Quiachacòcu.
Falsario. Fal/aX j acis. Múca Macútu . ou ,
Xacòcu.
> -rrZ-T
Fal-
4oS FA FA FA
falsaria que diz fal- Falsidus, íí, »w. Múca Cuzucléssa Ma-
sidade. cútu , ou, Cucucc'i-
léssa falúsu.
Falsario, que jura fal- Perjurus, Múca Culoquç-ssa Ma-
so. cútu , ou , Falúsu.
Falsamente. ' '' •"•••'" ' Quiamacútu muéiie, <w,
Quiafalúsu
/ j ... muéne.
Falta. <e. Quiacâtnbi, 0// , Ocu-
.Uií'J cá mba.
Faltar. Desuni, £r. Guçámba, óii, Caquy-
.oqmòj zê.
Fama. Fama y a. Ocuffumána.
Família. Família, Quiffuchi . riá Móftsu
-'.Ill t uitozra SUJUSUD • C\ ç >• * imóchi.
Familiar. Familiaris, et rç. Ricámba, Macámba..
Familiaridade. Familiaritas, *í/>. Máca cuá Macámba.
Faminta cousa.-; Famçlicus, , um, Químa Quiacuátà Nzá-
la, 0», Quiaecále ne
Nzála. . ,
/IV, . XV ' V &s . « y• *
Famojgmçntc. Pr<eclarè. QuiacufFumána muéne,
ou , Qiiiacutoniiá'3
i , 'ir tihi«p : j muéne. -
tidrnh
Fanar. Mutilo , í7J". Cubatugiúla, ou, Cu*
.irjni; ..fp ewiiiP |4V.K « V. # ( batúla.
Fantasia. Phantasia 5 Rittuttúla, Mattutfúb*
_ . .í>d
Fantasiar. Animo agi tare. Curittuttúla o Mucc'L-
( ij: .or.t r,!;.:) Brni:j£) •m tv» < v,ú-. • x
ma. •<
Fantasma. Spectrum, u Súccu, Jissúccu., PH»
4 A iK
« $ « '• Pantásma. •
.uvo^fiX
I
•Ir.1 Fao-'
FA FA FA
, ^
Fnntastica cousa. ' 'Jactabufjdus , a, um. 'Químa Quiassúccuj ft# ^
Quiangó.

Fardel. Pera, HVitu, Jih'útu.

Fardelagem. |Viaticum, /. «• !H'útu riá cúria mu


Ngílla.

Fardinho. Sacculus, i. •CahMtu caféli, ou, Sá-


cu, Jisácu.
Fardo. jSaccus, i. . . |H'útu, Jih'útu, Sácu,
Jisácu.
Farinha. Farina, te. 'Farinha,v Jifarínha.
• ■ • - * ;" ■ f ». . /
V'
Farinha de trigo. Farina triticea. (Farinha riá Pút , Fa-
rinha riá Ochi.
bviíovE 1
Farta cousa. Satiatus, tf, //w. [Químa Quiacuvvúla ,
, Quiacuicúta.
Fartadella. , Saturitas, Ocuvvúla , 00, Ocui-
cúta.
Fartar. Satia , as. ■Cuvvúla, <?«,Cuieúta.-
Fartavcl cousa. • Saturabilis, et /<r. Químa Quiavvúla ,
Quiacuicúte..
Farto, id est., abun- Afjluens, <r«/Àr.
Amuvvúla , , Amui-
dante.
cúta.
.v. , V. ,v.. •tn^a £
Fartura. Saturitas, *//>. Ocuvvúla, t;«, Ocui-
cúta muéií.
Fartura , id est, abun- Ubertas, *///.
Ocuvvúla, o//, Ocui-
« dancla. .v» , <nwta5'
V .1 Cí.) j.}í ,yj A ClSfSí ^ S2-T3SJ. X
Fastio. Fastidium, //. Ocufachiála, <?//, Ocu-
cámbe vontáde riá
w* 1 cúria.
Fatal cousa. Fatal is, et /<?,
•whbisD i. -yl Químa Quiabuáma. . r
.VJ t X&VJL •- A

Fa-
4io F AI FA FA
Fatigada cousa,1 Fatígatus, a, um. Qu'ma Quiabuíle, <w,
Quiamuibile.
Fava. Faba y te. Fava, Jifiíva.
Fava yerde. Cortcbis, is. Fava iá fFeUssácú,
Faula, vid. faísca. Sóssu, Jissóssu.
Favo dc mel. Favus, Quiáu Quiajinhúqui,
Iáu já Jinhúqui.
Favór. r*
, orts. jismóla , ou . Favólo,
Jifavólo.
Favoravel cousa. Propititius, »;». QuímaQuíafavólo,ou, i
Quiaguába Mucútu.
Favoravelmente. >:avorabilitcr. Quisfavólomuénc, ou,
.wvt /a . XV\ Qoiacuába Aíuciííu
. í«Í inuene.
Favorecer. Faveo, w. G b nghíla , ou, Cuf-
favolecéla.
Favorecido. Gr a tiosus , tf, ww. A mubi nghíla, ou, A-
muttávolecéla.
Fazenda. et. Faccnda, Jiíacénda.
Fazer. >?acio, is. Cubánca.
_ , s:iio
Fazer bem. Settafacio, /x. Cubánca Quiambót.
->■>,() . f-W/VVUv O
Fazer-se feio. Deformor, ar is. Acuriibíssa GuaiiVa, ou,
Acubánca Guaiíva-
Fazer-se vermelho. RubescOy is. Acurississuqui's?a,, ou,
I Acubánca Ricussúca.
-uoO < v*. . n! iibiíin-jO *

FE FE

.:l'.úr ■ -í) ;,:!i:up ' '.\s.\V»Í ,p ::qo "í1'b *• I


ré» L'idcs, «, Fé iá Catórica.
-n1? n
FE .FE FE 411
Fé catholica. Vides ortbodoxa. Fé iá Catórica.
Febre. Febris , is. Febélc, Jifebéle.
Febre maligna. Febris perniciosa. Febéle iaienéne Caiba.
Febre contínua. Febris assídua. Febéle Queiidelácil, ou ,
Febéle iágíchi.
Febre pequena.- Febris lenta. Febéle iá féli féli, ou,
Cafebéle.
Febre de sezão. Intervallata.febris. Febélc ma Maçúmbi. [
Fechada cousa. C.ausus , a, upi. Químa Quiamugíque
q'uiávu.
Fechada, idest, sel- Obsignatus, a, um. Químa Quiamugíca
lada cousa.
q'uiávu.
Fechadura. f
Fcchadúla pála Cugí-
ca. .ox.T
Fechar. Clattdo , is. Cugíca , Cugíca o Ri-
vítu, Mavítu.
Fechar cartas. Epistolas complicare. Cugíca Mucánda , Mi-
cánda.
Fecunda cousa. Facundus, a, um. Químa Quiaquivári ;
ou, Quiauvále.
Fecundidade. Fcecunditas, atis. Quivári , Ivári , eu :
Ocuvála.
Feder. Fceteo, es. Cunúh'a, ou, Curisúm-
ba.
Fedor. 7
íetor, Risúmba, Masiímba.
Fedor de boca.
Graveolentia, a. Risúmba riá Ricánu.
Fedorenta cousa. Aditas, .2, »w. Químa Quiarisúmbe,
Feijão, legume. ?
aseo/us/. (Feijáó, JifeijáÔ.

FíF Fci-
4.12;, FE FE FE
Feira, .iti l- TLmporium, ii. Quitánda ,.íltánda.. l'\

Feita cousa. Factus , a , um. Químa Quinmubánqúe,


ou, Quiamusúbe.

Feiticeiro.. Magus, /. Mulógi guá Riála, Mi-


, V.ÍÍ , j)3.. D''0irO 9, jcr. | lógi já Mála. J
c:
Feiticeira. Maléfica, <£. Muiógi guá Mug'át-
tu, Milògi já'Ag'át-
tu.

Fcitiçós.- Veneficium, ». \*guánga, Jinguánga;

Fe3Kd:-rfir ,r
f * '!> Manuspretiúm, ri. Qiiíffua ; Iffua. • '*

Feitor de fazenda. Procurator, oris. Fetólo, Quimbár, Im-


bár.
«L'V 9t* , 4JW f -
Feituja. Factura, <e. Ocuicalacaló, Quiffiía.
?;í q flui
Feixe. Fascis, is. ÍQuita , quita quiá Ji-
h'úni , Ita já Jih'ú-
~;si o eo!•;</') , BOiguC ni.
< 03:7
Ffii^e dç lenli?. , , Livnorum fascis,. Quita quiá Jih'úni.
-jM neTuM saiguj
Feixinho. .cbc; •: Fasciculús, /. Caquíta caféli riá H'ií-
nhi.

Fel. . >1 f., lífcííJ > , Fel, fel lis. Dulúlu, Malúlu.

Felicidade. ' f : :p Felicitas, a tis, ||Ocuába mucútu , ou,


.ejÈVUOO Muvó, Mivó.

Feliz. Felix, eis. Múca Cuába mucútu,


ou, Múca Muvó.

FeJizímente. ;1 . fidrr •; • >. \Feliciter. Quiacuába mucútu mu*


éne.
• i
Femea. \Fwmitia, a. |Mug'áttu, Ag'á«u*

Femenil,cousa. % .. Fteyyineus > /ii um. j Químa Quiamug^áuu.


l";- L t jp •' ç -V >'V' . . " i- ''

-hl. VlTJ Fe-


FE FE FE 413
Femenina cousa. Idem. Químa Quiau«nug'ittu
muéne.
Fenda. Rima, £. Mussúla, Mifsúln.
Fender. Fendo, is. Cutandúla, ou, Cutati-
dúca.
Feno. Fanum, i. Quiáncu , Iáncu pála
cubana co Jicaválla.
Fera. Bel lua, te. (Tuiáma, Iáma.
Fera cousa. Ferus, a, úm. Químa Quiaq^iárnã^j
Quiacutéma.
Fereza. Peritas, a tis. Ocutemanána,0«,Ngín-
.\\\* íTJSÁX*" 8índa-
Ferias. Feri<e, ar um. Isúa riá Cussangulúca.
Ferida cousa. Ctesus, a, um. Firila, ou, Químa Quia-
.vy.tiw:
firífe.
Ferida. ( Vulnus«rrÂr. Firila, JiHrílá.
• • f U: i.ll ' -
Ferida fresca. Vulnus crudum. Firila iá ffelissúcu, OU y
iá g'uíssu.
Ferida antiga. Vulnus vetus. Firila iaucúlu.
Ferida mortal, Vulnus Jethale. Firila iaienéne , ou, Fi-
rila iá cúffua.
Ferir. Ferio , is. Cúta Pócu , ott \ Cu-
bánca firila.
Ferimento. Vulnerário.j onis. Ociita P<5cu, ou> Ocu?
• - .á ..
banca firila.
Ferocidade. Ferocia, Ocutemanána.
Feroz cousa. • Fmw, ocis. Químa Quiotemanáne.
Ferozmente. Ferociter. Quiacutemanána muéne.

Fff ii Fer-
414 FE FE FE
Ferrada cousa; Verratus, a, Químa Quiamúpapéle
Quitári.
Ferramenta. Ferramentum, i, Felaménta, Ima jáltá-
ri.
Ferrar. llamis tegere, vel «£/-<?- Cupapéla Quitári.
re.
Ferreiro. Ferrarius faber. Ngangúla, Jingangúla.
Ferro. Ferrum, /. Quitári, Itári.
ferrugem. Ferrugo, Fulúge.
Fértil cousa. Ferti/is, et /<?. Químa Quiaquivári, ff,
Quiaubárte avúL
Fertilidade, libertas, Quivári, Ivári.
Fertilizar. Facundo, *j>. Cuquivaléza.
Fervedouro. Ebullitio, otiis. Ocuffulúca.
Fervente cousa. Fervidus 3 a} um. Químa QuiafFulúca, w»,
Quiatéma q'uiáyu.
Ferrer. Ferveo, es. Cuffulúea, , Cuffuf-
fulúca.
f Fervo." Nghi-fFulúca.
A v\A4. I ... ' "Vi\
•V*
jF=rvi. , Ghi-a-ffuíúque.
■( Ferverei. • ♦*•••• •••• Ghi-ffulúcn-yza.
Fervor. Fervor, oris. Ocuffulugiúca.
Fervorosa. . '■> Ardens, em is. Quiaffulugiúca , ^ »
-fc'nn liOfl 5- o
Quiatéma.
Fervorosamente, Arden ter. Quiacuffulugiúca,^»
< AQ\' Quiacuténia muenc•

•cr;' um í.'i wiuínsJD :>r.'ii£) /W.Vtfy .: . .i,jn9fQS0 - •

-r/í ii Ti'I Fer-


FE FE FE
Fervura. Ebullitio, onisí?- Oeuffulúca , <?,v , Ócuf-
fuffulúca.
Festa. Dies festus. Féssa , Quiasántu , «7,v $
Quiaquilúnda.
Festas , que se fazem Festa in hotiorem san- Jifc-ssa já Sántu , ou,
aos Santos. ctorum. Isúa cuá Ilúnda.
Festejar. Applaudo, is. Cubánca féssa , ou , Cu-
tónda no cussangulú-
ca.
Fevereiro, mez. Februarius, ii. Bégi iá Fevereiro.
Féz, ou borra. Fax, a eis. Mavdnzu, Avúnzu.
Fezes do azeite. Faces, ium. Mavúnzu riá Máchi.
Fezes do vinho. Floces, ocunu- Mavúnzu riá- Maluvuí
.oheail
FI FI FI
uÃil
ifi.TT
Fiada cousa. Ne tus, a, /<>;/. Químa Qiiiaffi4Ie;°^,
Quiamutámbule fiá-
lu.
Fiadov St ame ti, inis. Amuzuíla o rínhá, ou,
Amucuíta c rinha.
Fiador. Sponsor, oris. Miíca Cubotéssa. oú\
Cubánafúca.
Fiadeira. Nensj entis. Múca Cncuíta, Ciicuí-
ta 9 Mugína.
Fiança. Sponsio, íW/7. Ocubóra, ou,' Ocuba-
nafiica.
Fiar. , «r. Cuzuéla , ou, Cucuíta
4
Mugína. '

Fi-
4i*. FI FI FI
Ficada. O Mansio., oms. Quiachála, o», Arau'
chála q'uiávu.
Fiear. Manco, rx. Cuchála , f.v, CucJiíssL
Fidalga. Mulier nobilis. Mucági riá Fidálgu,
. "o , am\?j r Ngánna MuváJ.
Fidalgamènté. Nobiliter. Quiacussássa q'uTam-
bòt, 0», Quiaubíti
q'uiambòc.
Fidalgo. T7?/* patritius. Fidálgu, ou, Sóva.
Fidelidade. Fide li tas, atis. Muandaleló.
Fiel cousa. Fidélis, et 7f. Químa Quiandále, os,
Ocuaudaleló.
fielmente. Fideliter. Quiacuandála mutíne.
Figado. Jecur, oris. Nzúndu, Jinzúndu.
Figueira. Ficus, /. Risássa guá Fígu.

%>•. Idem. Figo, FuIúraguáPify


-ria jurJínbufíiBiyp ou , Quirlma gtf
Pút.
Figo verde. Grossus, /. Figo iá g'uíssu , ou,
lá h*uissu.
Figura. Figura, «?. Figúla, Jifigúla
Xlutála, Mitala.
Figurada cousa. Figura tus, <7, #w. Químa Quiafigulála,C''>
.Rnl^uM o r.i Quiamutetequéja.
Fifjgo, ./V. • Cufigulála, ou, Cusso-
o» «!|»
:i;ri quéssa , ou, Cutete-
quéja.
Fileira.' Series > ei. Mucalatáta, Micalatá*
ta.

Fi-
FI FI Ft 417:
Filha.. Filia, <e. Mona M»g'áttu , ou,

I Quilúmba.
Filhinha. : Filio/a, a. Camóna Mug'áfrâ, 0» y
Monandénghi Mu-
r.W g'áttu.
Filhinho. Filiolus, /. Camóna Riála, Mo-
v;.:
nandénghi Riála.
Filho. Filius, //. Móna Riála.
•• t ":-
Filho bastardo. Spurius, //. Móna Undúmbu, Ana
ft? ) Andúmbu.
Filho adoptivo. Adoptivas, i. Móna Ossássi, ou, O-
quituíle.
Fim. Finis, is. Subílu , ou , Zubílu,
Jissubílu.
• If-iTIll 'i
Fim de alguma cousa. Fx tremi tas, <?///• Zubílu riá Químa, ou,
Bambi riá químa.
Fina cousa. ...■ Tenuis, et »e. Químa Quiassósso.
Finadoí Vita functus, Zubílu riá Mutti», ou,
Muffungileló.
Final coisa, Ultimus, 4-, »>«. Químa Quiazubíluyw ,
Quiaflungíle.
Finalmente. Deniquè. Eneúque, ou,. Inguiné=
qui. ''' ' *
Fineza, ou finura. Jefjuitas, tf/Àf. Ocussóssa , Cá ma çafô-
li, ou , Cáma canínú
Fineza de amor. Excessus amaris. Ocussòssa riá H'énda,,
ou, Frenda quinéhb
Fingida cousa. Fictus, «, »«/, Químa Quiatete
ou, Quiacuriéoa. *

Fia-
4*8 FI FI FI
Fingidamente. Fictb. 'Quiacutetequeja , ..w;
Quiacuriéba muéne,
Fingidor. Simulator, oris. Múca Cutetequejessa.
Fingimento. Fietio, on is. Ocuretequéja, ou, Ocu-
riéba.
Fingir. Fingo, is. Cutetequéja, o//, Curié-
ba.
Fio. Jilum, i. Rinha, rinha ria Mu-
g'na. .
Firmada cousa. Firniatus , a, «w. Químa Quiassuquíssa,
<w, Quiamucuáte.
Firmador. Firmator, «r/r. Múca Cussuquíssa,«tf,
Cucuatcssa.
Firmar. Firmo, as. Cussuquíssa, ok, Cu-
cuatcssa.
Firmemente. Firmiter. Quiacussuquíssa , ar,
Quiacucuaté.
Firmeza. Firmitas, *///. Ocussúcu, 0//, Ocucuí*
ta.
Fisga de ferro. v:
uscina, Bagiríla, Jibajiríla.
Fisico. Medi cus, /. Fisico, Fisico Mor.
Fisionomia. Physiogtiomia, a. Quíffua quiá Pólu, «*»
Quiá Méssu, r.eM"-
tála já Attu.
Fistola. Fistola, Firíla iaucúlu.
Fistolada cousa. Fistolatus, <7, um. Químa Quiodle ne fi-
ríla iaucúlu.
Fivella. Fibula, a. Fivela, Jifivéla.

-fíll Fi-
FI FT FI 419
Fixa cousa. fixas, a, um. j Químa Quiaquibulun-
gúndu, ou, Quiacu-
cugíque.
Fixar. is. Cuquibulungúndu , Qtl>
Cucugíca.

FL FL FL

Flor. ' Fios, oris. I Quittúlu, Ittúlu»


». •
Flores de laranja. Mali mediei fores. Ittúlu Malaránja.
_ «
Flores do campo. Campi flores. Ittúlu quiá Ricánca ,
ou , Quiá Mucánca.
Florear. Vibro, as. Cubánga ne Gispáda ,
ou, Culúa ne'Gispá-
da.
Floreccr. Floreo, ís. I Cuttúla , ou y Cussabú-
ca Ittúlu.
Florcccnte cousa.
Florens, eníis. Químa Quiaquittúla ,
ou , Quiacussabúca
Ittúlu.
Florid amente. Floridè. Quiacuttúla muéne", ou,
QuiacussabúcaIttúiu
muéne»
Florinha. o>
Flosctiítis, i. [ Caquittúlu cafcii, Ittú-
lu tuféli.
Fluctuar.
Fluctuo, as. I Cutungúta.
Fluida cousa.
Fluidus, a, um. I Químa Quiatnubelequé-í
te.

Ggg Fo-
4^o FO FO FO
Focinhada. -V///, oris. ^umomóna , , Qui-
bucánu riá Mussiín-
cu, 0//, Risumbu.

Focinho de bruto. Rostrum, /. Risumbu, Mas umbu.

Fofa cousa. Mo/Z/j*, et le. Qu ima Qulabelequétc,


6»//, Quiamumbúquc.

Focar. Kar/ro suffodere. Cucánda Móchi nc Ri-


súmbu.

Fogueira. Pyra, Richíta, Machíta.

Foguete. Artijtcialis igniculus. Fuguéte, Taláque, Qiií-


ma riá Guffundánca.

Fogo. Ignls, Àr. Tubia, Matúbia. .

Folego. líalitus j Musa , Mísa , g», Qui-


h'áh'a, Ih'áh'a.

Folga. Otium, ti. Ussúri, m, Oçuemáo#

Folgar. Gaudeo, */. Cutonóca nc colcla, ou,


Cussangulúca.
.«tittiiptóiO ími.ií
Folgar, vid. desçariçar. Cunhòca o Mucútu,
ou, Cutúla , ou, Cui-
r mána.
V . ''. (f ffi í. í j"
Folha. Folium, //. Rífíu, Máffu.

Folhas de arvore. Trens, Máffu riá Qiiisás^; j4


,:I vJ-:o a: ' .api Issássa.

Folhada cousa. Foli osus, <7, Químa Quioniucálc ne


Ay.rgntfw. máffu.

íolhar-^e''?<-'arvora í Frondeoyes. Quisássa ncuzuáw ^


.Di Máffu.

Fome. Fames 3 is. Nzála 3 Nzála avúl.

Yo-
•ol g|h
FO FO FÕ
Fome canina. .*> Bulimia, Nzála Savúl, Cúfitia riá .
Nzála , £>;/ , Nzála
muéne,

Fomentaçao. Refectio, onis.


Fomentada cousa. Foins, a, um. Químa Quiaujóle, ou,
Quiaiéssa.
Fomentador. Fovens, entis. Múca Cujolissa.
Fomentar. J. Fàveo, íx, Cujòla , Cuaiéssa ne
Mu longo.
Fonte. Zmr, ontis. Quichíma quiá Ménha ,
, D! O nííituf) Iclííma já Mónha.
Fontes da cabeça. 7 'empora, oram. JifFónre já Mutúe.
Fora. Foras. Bucánca, Bucánca- mil
Sfl '.fl Ngílla.
Fora , id est > tirando. Prteter. Sc químa cana, Se.
Fora; id est, alóm, Ultra. Bucánca rínqui.
Forasteira cousa.
«BíflOloilÇ , ÊlflOlOÍ Alienígenas, * , »;«. Múca Muchítu , ou ,
Múca Muzériza iá
CV\& . íaaji.fvis<Ii.O t;Jn • Mug'áttu.
:
Forasteiro. - Alienígena, <?. MúcaMuzénza lá Riá-
-lO («í> c atui r.jtii-UíJ Ia. ,,
Força. •!i,nI '*' ■ ' wj*. Ngúsu, Jingúsu.
Forçada cousa. Coacius, d > um. Qii>ma Qiiiómunging£-
le ne Ngúsu.
Fòfçatíàrhcnte, Necessário. ' ;
3uiacung:rígila muéne
"" •#. . .ií s.*
ne Ngúsu.
Força dor. Violator, ow; Múca Cúngihguessa nè
Illlli ) , Rftrin» Ngúsu.
• i. í.c

Ggg ii For-
422 FO FO FO
Forçar. Urge o, es. Cungingíla no cubánca
Ngúsu.
Forçar a mulher. Afferre vim foemitite. Cungingíla o Mug'áttu.
Forçar-se. Sibi vim afferre. Muéne Cungingíla, tw,
Ac ubá oca Ngúsu
emuéne.
Força. Robur y oris. Ngúsu, Jingúsu.
Forcejar. Colluctor, ar is. Cubánga ne Ngúsu, ou,
Cungingíla ne Ngú-
su.
Forçosa cousa, id est, Necessarius, a, um. Químa Quiangingílc ,
necessaria. ou, Químa Quiamcs-
séne.
Forçosamente. Violenter. Quiacumungingíla wvé'
ne ne Ngúsu.
Forja de ferreiro. Fornax, acis. Muánsu riá Ngangúla,
ou , Fugalélo riá
Ngangúla.
Forma. Forma, a. Fóloma} Jifóloma.
Formador. Formator, oris. Múca Cubanquéssa,
Cutunghéssa.
Formar. Formo, as. Cubánca Ima , ou, Ca-
túnga Ima.
Formiga. Formica, Chichiquínlia, JiclúcVA-
quínha.
Formosa cousa. Pulcher, a,, um. Químa Quiaguába, ou,
Chiaguába.

Formosamente, Pulcbrè. Q^uiaguába niuéne.


Formosear. Decoro j as. Cunguába, w,CuI»«-
ca o Mucútu.

-íorj. li •> J?'oiv


FO FO FO 413
Formosinha cousa. Vulchellus, a , um. Químa Quiaguába ca-
féli.

Formosura. Pulchritudo, inis. Ocuaguába.

Fornalha. Fornax, acis. Fólono, ou3 Muánsu.


Fornecer. Consolido, as. Cucolocatéssa Ngúsu.
Fornecida cousa. Consolidatus, a, um. Químa Quiamucoloca-
téssa Ngúsu.

Fornecimento. Muni tio, onis. Ocucolocatéssa Ngúsu.


Forneiro. Fumar ius, iu Múca Cucalacaléssa Ima
riá fólono.
Fornicação. Fornica tio, onis. Ocussócana, ou, Ocu-
Jumbúla.
Fornicador. Scortator, oris. Múca Cussocanéssa, ouj
Culumbuléssa.
Fornicar. Forni cor, ar is. Cussocána, ou, Culum-
búla.
Forno. Furnus 3 i. Fólono , Jifólono, ou,
Muánsu, Miánsu.
Forra cousa. Liber, a, um. Químa Quiafólò , ou,
Quiaecale ne yontáde
quiáe.
Forrada cousa. Manumissus, a, um. Químa Quiotámbule
Foría , ou, Quiamu-
cála ne vontáde qui-
áe.
Forrado vestido. Diplois, idis. Quizuátu amufolála.
Forramento de escravos. Manumissio, onis. Ocufolála Abíca , ou.
Ocucúla Abíca.

*
For-
FO TO FO
Fortalecer. Muni o, is. Cucolocatéssa Nj*úsu,
0//, Cucuáta Ngúsu.
Fortalecido. Muni tus, a, um. Amucucolocat^ssa Nj>ú-
sii, ou , Amucuáta
Ngúsu.
Fortaleza. Fortitudo•, inis. Ngúsu, Ji ngúsu.
Fortaleza, tdest \ Cas- Arx, a>. Bónghi, Jibánghi.
tello.

Forte cousa. F0/7/V, et Ar. Químa Q_uico!oc<5ta,<7^


Químa riá Ngúsu.
Fortemente. Fortiter. Quiacucolocóta muéne,
ou , Quiangúsu mué-
ne.
Fortificar , vide forta- Cucolocat<íssa, ouCtif
lecer. cuáta Ngúsuou ,
Cubáca Ngúsu.
Fortíssima cousa. Fortissimus, 0% Químa Quiamucuátá
•D ;íU
Ngúsu quinéne.
Fortuita cousa. Advcntitius, tf, Químa Quiaugílè, ou,
Químa quiassucccdd-
la.
Fortuna. Fortuna, Fultúna.
Foz do rio. Ostwm,ii. ...r, Ricánu riá Ngli/gi.
Fouce. Falx} eis. Ghínibu , químa páli
cubatúla Quiáncu.
r»»
FR FR FR
■ J . : ■„ 1 } ■ v L
Fraca cousa. j Debilis, et /<?. Qu íma Qu iamucámbc
Ngúsu, ou, Quiaibí-
la.
I
»Kyl Fra-
2

FR FR FR 42?
Fracamente. Debilites. Quiacucámhc Ngúsu
muéne, ou, Quiacui-
bíla muéne.
%
Frágil cousa. Er agi lis-, et le. Químa Quiassóssu, ,
\ Riácubflríca, Quí-
ma angó.
Fragilmente. Fragiliter. Químa angó muéne ,
ott , Quiacussóssu
muéne.
Fragilidade. F/agi li ias , atis. Químa angó , ou, Quia-
cuquicalé Ngúsu.
*
Fralda de monte. Radix montis. Quináma riá Mulúndu.
Franca cousa. Libera/is, et le. Químa Quiabána Cun-
c'i, ou, Quiaúba.
Francamente» Liberalitèr. Quiacubána Cuhc®i
'uiambót, ou, Quia-
be.
Frangida cousa. Contractas, a, um. Químa Quiamubúríque.
Fraqueza. Infirmitas, atis. HMchi , Ngúsu cana.
fraquinho. Languiãulus, , um. Calé Ngúsu, OU y Ca-
ngúsu.
Fraquíssima cousa. Imbelisissimus, a, //>;/. Químa Quiaquicalé
Ngúsu , ou, Químa
Quiacuibíle.
Frasco. Lagena, . Feláscu , ou , Quitábu
iá Vítilu.
Frasco de vinho. sEnoforium, //. Feláscu iá Malúvu , ou;
» » » -• 12 I i Quitábu riá Malúvu»
Frasqueira, JEnoforiorum theca. Felasqueíra.

•»-'
V/ 4 ^r
Fra-
416 FR FR FR
Fraterna! cousa. Fraternus, a, um. Químa Quiapánch'i ,
0#, Quiah'ónda.
Frecha, ou flecha. Sagitta, a. Muss.Sncu , Missóncu
pála Culósa.
Frechada. Ictus sagitta. Àmucúta Mussóncu.

Frechar. Sagitto, as. Cúta Mussóncu.


Frecheiro. Arcitenens, entis. Múca Cutéssa Mussón-
cu.
Freguez. Par açus, /. Freguéze.
Freguezia. Pararia, a, Freguizía.
Freio. Frenum, i. Gógi, Jigógi.
Frcnetico. Pbretieticus, /. Ugísa.
Frcquencia. Crebitas, Ocugilácu, ou , Quen-
ddácu.
Frequentada cousa. Frequentatus, £, Químa Qiiiacugilácu ,
ou, Quiacumuquen-
delácu.
Frequentar. Frequento, as. Cugilácu, <w,Cuquen-
delácu.
Frequentemente. Frequenter. Quiacugilácu muéne ,
ou, Quiacuquendiii-
cu miiéne.
Fresca cousa. Amanus, *, »«, Químa Quiatelála.
Fresca cousa , id est, Recens, «tf/j. Químa Quiatelála uegí-
de pouco. le quintóla muéne.
Frescamente , id est , Recenter. Quiacutelála muéne ,
de fresco. ou , Quiasucedéla.
ricríno muéne.

Frcs-
FR FR FR 427
Frescura. j Amwútas, aí is* •' Ocutelálabóchi cu Qui-
lembcquéte, ou , O-
cutalaléssa.

Fria cousa. Frigidas, a, um. Químa Quiorelála muc-


ne, o» , Quiacutala-
Jéssa muéjie.
4V«« • 'i- X
Friamente. Frigidè. Quiacutelála quinénc ,
00 , Quiacutalaléssa
quinéne.
Frialdade. Frigi ditas, a tis.. Ocutelála quinéne, ou
Ocutalaléssa qiiinérie.
Frigideira, idest, mu- Frigens, e/ítis, Quiménga , Mug'áttu
líier, que frege. uála Cucánca Chítu,
nembíri Bíc'i.
t rr
Frigir. Frigo, is.' Cucánca cu Qúimènga.
Frio. Frigus, oris. Bambi, Bámbi avúl.
< _ I. *•''-> •.
Frio haver. Frigus vigere. Bambi sáie, ou, Cue-
cála ne bárabi.
Frita cousa. Frixus, ^, um. Químá Quiamucánca,
Iábi q'uiávu.
Frivola cousa. Frholus, tf, *>«. Químa Angó, ou, Ca-
ma caníni.
Frontal. Frotitale , //>. Folonrále, Químa quia-
íj 'I |
cubáque cu pólu.
Frontaria. Frontispicium, //. Cuméssu , Ima Ocue-
calelá cupólu. .
Fronte,/Vi**, de fron- £ conspectu.
te. Uála cuméssu, ou, Uá-
la, ou , Uecála. cu-
pólu.
•' . v j '> i

Hhh Frou-
4*8 FR FR FR
Fcouxa cousa. ' nO Laxus > a, ,um. Qumia QiiiabeJequétcfi
o// , Qiiíma quiaus-
súri.
Frouxamente. Rtmissè. Quiacubelequéte mué-
c no , on ne, ou, Quiaussúri.
Frouxidão. Remissio, onis. Ocubelequéta , ou, Us-
r.:- siiri, ou, Ocuibila.
Fruta.' Pomum, i. Fulúta , Jifulút.i , ou,
Quiríma , Iríma.
c> nrt«vn •-o
Fru:o.
■ I1.I..1. j i.lfiJL-. Fructus, r/>. Fulúta ria Quissássa ,
ou, Quiri ma.
Frustrada cousa, Cassus, a, um. Químa Quiacurifíula ,
r
.i 'jicí rinjinor. ou,' Quiabataména.

ÍW-ÍI3, r Fraudo, */. • CurifFúla, ou , Cuba-


taména.
Frutificar. Fructijico, <7J. Cubana Jifulúta ,
•'* \." c Cubana Irima.
Frutuosa. Fructuosus, a, Qiiíma Quiacubáne Ji;
r-"*r(r',i,rvfrittn
c i.. ■ r>■A, f um . < aw.Vvl fulúta, ou y Iríma.
Frutuosamente, Fructuosè. Qiiiacubána Jifulúra
muéne.,. ou, Quiacu-
bana Iríma muéitf.

FU FlT FU

>«> av-.
Fugida. , <t>. Oculénca, ou, Ocon-
gpnjbo.
"'IO
r? • /x.
/•«g/o, •
Smit-yj J . *« .ú Culénca, ou, Conc-
.1!; ho.
Fugitivo. Fugitivas, a, um. Múca Culenquéssa.

-úm iMH FU'


FU ,FiU frtE 429
Fulafula, . ICekritas bitsmpesiiva. (Cutucumuquíssa léftgu-
! lucácu , ou, Quilen-
guléngu. ...
Fulminar.:. ... «Fulmino, as. Culundumúna Jinzác'i.
.0j
Fumaça. Fumus, /. Ríchi, Maríçhi , t;«;
& f enfifir.iriajij. .1. (ah\í'i Ocuríchifc) -1* < r;! 1 u 1
. «Q , KJ
Fumegar. \Fumo, as. íCuríehi Cuffumá-
•V.:v. tvúv\ la. *-* •-
Fumeiro. Fumariam, //. Ríchi Quiavúl, Marí-
«ítJiflãiíiowfíjp b miij£ < ittYttfX cJii Maftákx r.?o'iu'I
Fumo. Fumus, /. {Ríchi, Maríchi.
„ .T-V.WUVj
Fumosa cousa.
• J»» ji.... ) 3íl - bumosus , ^, um. )uíma Quiárícfií. *

.O Mus, ay.m.o;: A li!'ma Quíarici^gpij^


<w, Quiassáncu.
Fundada cousa. Fundatus, a , •</;«. ;\ uíma Quiaculebéssa,
, Quiamutúnga.
RâèeMf .* .ftoUI Conditor, <cniu^
: ^' .-Mitj tv& líca Culebéssa ,' <w ,
Cutunghéssa.
T?,,unda
F ] mente.uO RffllllO .w* ct, .xwnVw i . .MIO-J ebhTti/i
, .vj Quiacuia quinéne, 0#,
Quiassangúca.
Fundamento base. Fundamentam, Oculebéssa, 0/*, Ricún:
'jir.ouD t W r enhiínu' .\m ^u pála CutÚKgíj' o
.nmliip
a d
Fundar. Fundo. y uís. pilebéssa, ou, Cucán-
da mdchi. . ..
•••■••••••# •BllUl >
•furada cousa.
Pcrforatus, a , »w. Quima Quiotubúle nà
•«'(-wiàí!n-ííií) • • ••• • •••••
Valli ma. •i0ir'r:i 7
Furador. . :. . . Obeltis, i. Â .tf-.v -i Múca CutubuMssaf^/
Cubanquéssa Masún-
co.

HJ1I1 u Fu-
43° FU FU FU
Furar. Verforo, tfx. CutuWla, Cubán-
ca risúnco.
Furar com verruma. Terebro, as. Cutubúla ne Valúma
pala cubánca Masún-
co.
Fúria, ou furor. Fúria, <?. Cutemanána , o» , Ng/n-
ta, , Ngingínda.
Fúrias inferna es. Dirce y ar um. Agua Cutemanána rií
Inférnu.
Furiosa cousa. Furens, «r//j. ■Químa Quiatemenána
quinéne.
Furiosamente. Furenter. Quiacutemanána mué-
ne quinéne.
Furioso. Améns, Múca Cutemenána, ou,
Rilági.
.f.
Furo. Foramen, /»Àr; Risúnco, Masúnco.
Furnã. , <e. iRicúngu , Macúngu,
,wj c âaaòrf O \rs * . ou, Guina, Jigii'"*-
Furtada cousa. Furtivus, tf, um. Químa Quiamunháne,
ou , Quiamucatúle.
Furtadella. Ciam.. Quiacynhána.
-HLO. /j . Và*o.
Furtar. . » Furor, *r//. Cunhána, ou, Cucatu-
la químa.
r Furto. Nga-nhána.
< Furtei. Ghi-a-nhanéne.
.hw c* <
' Furtarei. • >« 11 J. */» V Ghi-nhána-yza.
Furto. Furtum, /. Gúi, Jigúi.

-uí ii iIíÍJT Fur-


FO FO FO 431
Furto de dinheiro pú- Peculatus, us. Gúi guajibúngu cup<5-
blico. lu já Attu.

Furtar ao senhor. Res domini surripere. Cunhána a Ngnánna.

Furtar ao proximo. Res proximi furari. Cunhána a Uomuquá.

Fusca cousa. Fuscus, a , um. Químa Quiaquizelió ,


ou, QiiiafFulumánc.

Fusca côr. Fuligo, inis. Ricóa Quiquizelié, ou,


QuifFuIumána.

Futura cousa. Futurus, a \ um. Químa Quiachah'únu,


ou, Químa Quiaúyza.
Fuzil de ferir fogo. Igtiiarium, //• Ritári riá H'úra , ou,
Matári riá cucucc^lc
Tubia.
Fuzilar o relampago , Cutelugiúca o Calubé-
vid. relampaguear. nhi, ou , Nzác'i.
Fuzo. Fusus, us. Pússu, eu} Fússu.

GA GA GA-

Gabada cousa. Laudatus, a, um. Químa Qufamuchimi-


na ,'ou, Quiamutón-
da.
Gabador. Laudator, oris. Múca Cuchimanéssa ,
ou , Cutondéssa.
Gabar. Laudo, as. Cuchimána , ou , Cu-
tónda.
:• iifí};- 1 1 • • < >i »i
Gabar-se, Se ipsum jactare. Acuchimána, ou , Acu-<
tónda emuéne.
€ado, Fe cus} oris. JinbiSri , ou , Quifikhi
t ' • t•
.*;»QijdO < v.<j já Jimbúri.

G*
43* G)% G.À GA
Gado grosso. - Arwentuiii., i. Jingómbi.,..f//.Quifu-
.111: A 5. chi já Jingòmbj. ,
Gado miúdo. Grex, gregAr, Jih'óm£o, Qiíifúchi riá.
Jih'ómbo caníni.
i < ' •; ' r.
Gafanhoto. Locusta, te. Quilúmbi lúmbia, Ilum-
J
bilúmbia;'
Gafo. Leprosus, a, »»/. Múca Quicúnsu, Icún-,
su , ou, Múcà Jíh'i'
11a.
!
Gaguejad Balbucio, is. Cucucúma', ou, Giicáj
sa.
Gagueira, ou tarsa mu- Balbuties, */. Ocucúma, ou, Ocuctfsã?
ndos.

Gago. Calbus , tf , »;«. Múca Cucucúma y.ou+


> O Quicúnia, Icúma,^;
,1 'j * - • . I. Quicúsa Icúsa.
Gaiola. .. Cave a, <e. Gaióla , Jigiiòla pála
: cubáca Jingíia.
Galanteria/ ' > Elegáiittaly.à. Galandéza-,' tthvále, ou,
Q^uiaguába.
Galantemente.' Elegatííer, Quiacuzuéfô ^'uiambóf,1
ou, Q^uiaguába.
Galante, e gracioso. Lepidus, tf , Múca Cuzueléssa nç
p ■; r ■ f 1 ' *^11 » r- * • •» • f
5 u Jingaláça.
Galante, e polido. Elegans, tf;/íÀr. Múca cucuambcléssa.
-(O < \v> , . • < úWu ► q'uiaguába. •"
Galantear. Facetias loqui. Cucuambél;
rWi A , Y.^51 nn':rnli! ):n/' £7)
r \ la cubánca enleia."
nf
Galardão. | Premium, 7/. Ocungradazéla.tw, CiHk
íÁoiíiHip < v.fc f híifíni} .va* i c'i, ou, Ocussaqlífe j"
.bucijait ou, Ocuffúta.

*0 Ga-
GA G(A GA 45 j
Galardoado. Donatus, «7, »;». Amungradazéla , f.v ,
Amussacríla nc Cun-
c'i. .
Galardoar. Compenso, tfj\ Cungradazéla , Cussa-
crila, a#} Cufliua ne-
CunC*i.
, *
Galheta.'' Sympirtiuni, //. Gaétta, Jingaétta.
Galhetas de vinho. Gutti vitrei. Jingaétra ma Malúvu;
• *••••••••« i «miRmO • filv |
Galhofa, 1 Festum geniale. Ima iá cutonóca , a»,
.(. iJ/ , O '-. •\ < 'L\Y$\\ vj
Ocussangulúca 'ne cò-
. i' ' ' ') *. v léla.
• w\ s «. Y .
Galhofa, ou galhofaria. Festivitas, atis. Féssa iá cutonóca , ne
colóla.
.Çalhofcar. Festum geniale agere. Cutonóca , op, Cubáfi*
caféssaána Málà . ne
Ah'áttu.
.ojvifiSinD
Galhofeiro. Fe sth us, Múca Cutonoquiíssa ,
• <. ' ^
ou, Cutanquéssa Jis-
4>dhl::sp ç ÚM*» sábu pala coléía.
Galliuhaí Callina, Sanc'i, JfcstffiCiv •'
Galltnhéiró. G allinarium, ii. Mónsu cuá Jissánc,i.
Gallo. ... .j
- ' UQ íllij.tI! IlD !'• • ) Gallus, /. Corumbòlu, Jicorumbò-
.òn-jurtí lu.
Ga mel Ia. Aheu s, ei. Gamela , JingsnA. 7)
Ganhada cousa. Partus, tf, um, sive Quima Quiamuganhála
lucratus, tf, »;«. ne Guenc'i.
1
Garthador. Lucra tòr ,otiy.
.EZShigtfmtiíJp •/ Múca 'ònigahháfea
t
ne Gu<ínc'i.
«Ganhador no jogo. Victory ró.' Múca CungariMIa' mu'
i g»N$(p
•BitJ.J!, ,.i;J jócu.

Ga-
434 GA GA GA
Ganhar. Lucrir, aris. Cunganhála cu Guén-
c'i.

Ganhar, ou adquirir. Acquiro, is. Cunganhála, tw, Cu-


cuatesséla.

Ganliar dinheiro. Pecuniam acquirere. Cunganhála Jibúngu.

Ganho. Lucrum, i, vel quas- Ganho , t>«, Ocucuates«


tus, US. séla.

Garbo, vid. bisarria. Múttu Aquíri.

Garfo. UJttcus, u Ngálfo, Jingáífo.

Garfo de prata. Argentea fascinula. Gálfo iá Piláta.

Garganta. Guttur , uris. Muímu , Quiquiléngu',


ou, Chíngu.

Gargarejar. Gaargarizo, tf/. Cungalacagiála cuClun-


gu-
Gargarejo. Gargarizatio, onis. Ngalangaléjo pála cus-
sucúla o Chíngu.

Garrafa. AmpuIIa, Galáffa, ou, Quitábu.

Garrida cousa. Lascivus, 'tf, »;». Químa Quiandáca, ou,


Quiandumbuíc'i.

Garridamente. Lascivè. Quiacugindáca , <W-j


QuiacundumbujVi
muéne.

Gasalhado. Hospiíatus, «j». Cubaquiríri, ou , Aom*


bocóla bu Cubaqui-
ríri.
Gastada cousa. Confectus, tf, #>«. Químa Quiongasfále ,
<w, Quiamuginssa.
Gastador. Cousumptor, oris. Múca Cungassaléssa ,
ou, Cugiríssa , ou,
Cusubéssa.
Gas-
-r>0
GA GA GA
Gastar. Consumo, is. Cungassála, Cugiríssa,
0.7, Ciisubésia.
Gastar-se o dinheiro. Pecunia dissipar!. Acungassála co Jibdij-.
gu , o//, Acugirissa
c w « 6 ■ uO - í co Jibúngu. .
Gasto. Stimptus, us. Ocungassála, ou, Ocu-
•'{nífuOil ) VW ginssa.
Gasto dcinaziado. Distendiam, /V. Ocungassála quinéne.
. i 'J
Gata. Fel is, is.' Ngáttu iá Mug'attu ,
Jirígáttu já Ag'áttu.
Gatear. Unguièus sècare. Gucalumdna nc lala.
Gatinho. Parvas felis. Cangáttu ca.^Ji. ..
Gato. Ff/is, />. Ngáttu iá Riála , Jin-
gáttu ma Mála.
Gavetas. Toca lamenta 3 oram. Jigavétta.
Gavião. Nisus, /. Quilómbi-lórabi, llóm-
bi-iòmbi.
f 'ir
GE GE GE

Geada. Pruina, Ocuriquénsa, ou, Ca-


rinfúla, ou , Rimii-
me, ou, Mavúnsu.
Gear.
, ^ x. Curiqucnsa, ou, Cucuá-
ta Mavúnsu.
Geito. , /. Ndúnghi 5 Jindúnghi.
Geitosa cousa.
4»*/ , tf , «w. Químa Quiandúnghi,
"lime;, siwp - níi^T) !
ou, Quiacuribocóla.
Gelosia.
"ransemia, a. Jilótala já janélla.
i

Jii Gc-
43^ GE GE GE
GciHa de ovo. ViteHus, /. Géma riá Riáqui, Jigé-
1
ma já Maiaqui.

Gémea cousa. Gemetlus, a, um. Químa Quiajingóngo.

Gemedor. Gemeus, | Múca Curiléssa , ou ,


Cuqueméssa.

Gemer. Gemo, is. Curíla, 0», Cuquéma,


<w, Cuchúcu chúcu,

Gemido. Gemi tus} us. Ocuqucma , <w, Qui-


chúcu chúcu.

Generosa cousa. Generosas , a , «w. Químa Quiarinánza,


<?//, Químa Quiaúba.

Generosamente. Generose. I Quiacurinánza muéne,


ou, Quiaúba muéne.

Generosidade. Generositas, atis. | Ocurinánza} ou, Ocúba,

Gengiva. Gengiva, Quiffufunha, IffuíVuiha.

Genro. Gener, ri. H'olòmi, Jih'olómi.

Gentalha. Genus infivus conditio- | Arími , Attu Arími,


nis. ou, Attu jipirirílu.

Gente. Gens y entis. I Attu.

Gente de eavallo. Equi tatus, us. Attu aji Cavállu , W


Attu Acuénda &
Jicavállu.

Gente de pé. Pedites, Attu e Má na, ou, ^


tu Acuénda ne kui-
ma.

Gentil cousa.f Elegans, <?«///. | Químa Quiatanl)/»^-


ííLpíii?' * *
Gentílica cousa. Ethnicus, tf, »?;/. j Químa Qiiiacuamátu,
ou, Quiapaca.

Gcn-
GE GE GE 437
Gentilidade. Gentili tas, atjs. Attu Cuamátu, ou, Ji-
pacá.
Gentilmente. Elegantèr. Quiacutanbínha , ou ,
Quiaugúu.
Gentio. Gentilis, is. Múttu Amátu , ou ,
Múttu Pacá.
: id;i : d
Geração. ' '• ' Generatio > onTs. Cundáodu muígi , ou,
Ocuimichína.
Geração, ou linha. Stifj/s, is. Cumuígi, ou, Muca-
latáta riá.' Ndándu.
Gerada cousa.' Geni tus, a , um. Qiiíma Quiomíte, ou,
Quiaimichíjje.
Gerador. Genitor, çris. Múca Cuimitjssa , f//,
u.) Cuimichína.
Geradora. Geni triz, cis, Múca Cuimít? , pú j
Cuimichína.
Geral cousa. Generalis, et le. Químa Quiaffumáne
bándu óssu.
Gerar. Género, as. Cuimitíssa, ou, Cuimi-
chína.
Gesso. Gypsum, i. Quipembéc'i, Ipembé-

HXaurjO
Gesto, ou meríeió. ,r
"b
Gestus, us. Ocuzuéla ne mácu, óu3
Nc Mucútu.
Oí)
GI GI GI
.um ob olhD
'Gibão,'ou ^ jub.lo. Tbórax , ris. Jibão, ou, Jaléque.
Giboso.
Gibbosus, a, um. Cacunda, Càlúrhbaí

Iii ii Gír
438 GI GI GI
Gigante. G/g*/, antis. Muriátu, Miriátu.

Gigote. Vulmentum, /. Químa riá Cúria quia-


mulámbe.

Gyro. Gyr/tf > /. Ocucondolóca quiríri


óssu.

Globo. Orbis, ?. Búmbi, Jibúmbi.


1 v-"> f jjium ii' liswiuJ %o. y* *.
Gloria, ou fama. Gloria, a. Ocuffumána cucondo-
lóca Jibándu j<5ssu.
<' .*•
Gloria, ou bemaventu- Beatituâo, /«/V. Obumucútu, 0//, Mu-
4 rança. rielélo.
' f .* ->•
Gloriar-se. Glorior, /z>7j. Acurinánza emuéne.

Glorificar. Glorifico, Cuába mucútu , m «


Curieléla.

Gloriosa. ■; Inclytus, aytíttl. Químa Quiaciíába mu* :


cútu, <w, Quiamu- [
rieléla.
Wll i .li
Gloriosamente. Gloriosè. Quiacuába mucdtumu-
énc, <w, Quiacurie-
-iíniurj t , t'%i íj.J .-.a, ,sm-.V
léle miicnc.
mío
Glotao. Helluo, ofiis. Múca Ngíngi, ou, t>
bénea, 0», Laluvi.

Glotonaria. Ingluvies, ty. Oeubéiica ,o«t,Ngíngif


c v» t irjtin ?n eiòusu^U
•UJllDUI/i oí»í
GO GO GO

IO IO
Golfo do mar. Pelagus, i. Gòlfo riá Calúnca, ^v»

.9iiplIcT, - u* - oiiciií ."th f '/wH' * &ÇUK»


Coll are) is, Coládão riá
í?,8rnufiD <;a, ..bc.jçup ,\v t V. .
ou} Chíngu.

-iO ii iií Go-


GO GO GO 439
Golosa. Gulosus, a, #>«. Químa Quiacubénca ,
ou, Quialalúvi.

Golosamente. Gu/osè. Quiacubónca miíéne ,


£?«, Quialalúvi muc-
ne.

Goloso. Catillo, onis. Múca Ngíngi, , Mú-


ca Cubénca.

Golpe. Ictus, Quibúndu, Ibúndu.

Golpe, id est, panca- íctus, «J*. Quibúndu, Tá Quibún-


• da. du , Tá , tá Ibúndu.

Golpeada cousa. Vulneraius, a 3 um. Químa Quiocútê Ibún^


du.

Golpear. Vulnero, tfx. Cúta Ibúndu.

Gomma. Gummi. Ríne.


, usn ■ (f5- .,j .isj»joD
Gome de qualquer ar- Surculus, /. Ríne riá Quissássa quén-
vore. qui.
' "rnr • \ or*••••" *
Gor.4a cousa. . Pingais, Químa Quiapéte qui-
f 7n . v- - • .. 'A \o { vvj iiin \ y«jVi. néne. ■ • <•<-
./i ú ■) íisaifíiujul)
Gordinha cousa. Subpinguis, etque. Químa Quianéte Quia-
féli. • -
Gordura. Adeps, • /V. Ocunéta,*#, Ocugím-
be.
•Cd» "jb onvyjo.)
Gostada coysa. Libatus, a, um. Químa Qiiiamufflilu.
Gostadòr. - Libans, antis. Múca Cuffúla.

Gostar. , Libo, Cuffula.
c , íí:V-ru.') •'.vw , i .IésoO
GostóòIoiuD f v.o Nghi-fíula.
1 Gostei. Ghi-a-ffúle.
* Gostarei,
Glil-fiula-yza.
-oD
Gos-
44o GO GO GO
Gostar, idest, ter gos- Detector > ar/s. CufTula, ou , Cuçuabè-
to. la , 0#, Cuabéla.
Gosto , ou deleire. Dclectamentum, /. Ri fluía, Maffiila.

Gosto , hum dos senti- Gustus, us. Rifíula.^ uála quimóchi


:
dos. guáá r Quilúngi
* riá ,
Mi'úttu.
Gostosa cóusa. Sapidus, a, um. Químa Quiaffiíla, w,
Quiacuabéla.
Gostosamente. Suaviter. Quiacuffúla muéne, ou,
Quiacuabéla muóne.

Gota de agua. Gutta, <e. Massúnzu ma Ménlia,


Gota dos pés. Podagra, a. Jingótta já Ináma, H'á-
chi úclii ucuáta bu
quináma.
Gotejar. Guttatim fiuere. Cubónha Massúnzu, ne
:.h Massúnzu.
Governada cousa. Gubernatus, a, um. Químa Quiamucutúme.
Governador. Guber/iator, mV. Nguvúlu , ou , Múcj
Cutumíssa co Issuéia.
Governar. Guberno, as. Cutumíssa.
Governo. Regimen, inis. Ocutúma.
Governo de casa. AEconomia, a. Ocutúma quiá Ribáta.
GOzada cousa. Deleitai us, <7, #w. Químa Qiiiamufiula ,
ou , Quiamuabélc
q'uiávu.
Gozar. Fruor, eris. Cuffúla , Cucúabéla,
ou, Cuzolóia.

O
GO GO GO 441
r Gozo. Nghi-ffula.

< Gozei. Ghi-a-ffóle.


1 Gozarei. Ghi-ffiíla-yza.
Gozar-se. Gaudeo, es. A-cuffula , Acucuabé-
Ja, w/, Acuzolóla.
Gozo, /</ est, prazer. Gaudium 3 /'/*. Riffula, Maflula.

GR GR GR

Graça. Gratia, «?. Opembéla, ou, Ucnmba


ria Ngánna Záinbi.
Graça 110 fallar. T.epor, Opembéla sáie mu cu-
zuéla , 0* , Uabúma
mu cuzuéla.
Graças. Sales > tum. Jingheláça , «w, Jissábu
mu cuzuéla.
Gracejador. Jocu/ator, fr/>. Múca Jingheláça , ou,
Guabúma emuéne
uzucla ne Sábu.
Gracejar. Jocor, aris. Cutonóca pála Còtéla
Attu , ou, Cutânea
Jissábu.
Graciosa cousa. Venustus, a, //w. Químa Qiiiaguába.
Graciosamente. Venustè. Quiaguába muéne.
Graduado, haureatus, a, um. Amutámbula Guénlíi^,
ou, Mufíunu.
Gralhador. Loquax, r/V. Múca Cuzueléssa, ou>
Ç»*' Mrf» r. ". -
Muzuéri,, Mizuérii
"drama, herva. Verbena > <e. RífFu iá mulónço , ou ,
RífFu Quirili'ol<5Ia.
Gran-
44* GR GR GR
Grande cousa. Magnas, ^ Químa Quinóne.

Grandíssima cousa. Immanis, et »?. > Químa Quiaquinéne-r,--


ne.

Grangear. Acquiro, /V. Cutenéssa , Cucates^-


la, o;/, Cuquimóqueo/

Gráo , ou dignidade. Graâus, ar. Guénhi, Jiguénhi, «?:/,


Muftúnu, Miffónu.

Gráo de parentesco. Gradus consanguinita- Guénhi riá Ndándu.


tis. í; )

Grão. Granu m , Cambúndu , ou , Nbú-


tu, Jinbútu.

Grata cousa. Gratus, a 3 «;». Químa Quiacuabéla.

Gretidão. Significado grati ani- Ocussacríla, Ocufíiíra >


mi. ou , OcubánaCúnc'i.

Gratificador. Gratijicans, antis. Múca Cussacríia , ou,


Cubanéssa Cúnc'i ,
, Múca Uba.

Gratificar. Gratificor, Cussacríia , ou , Cuba-


na Cúnc'i.

Gratuita cousa. Gratuitas4 a, Químa Quiamubána .UB


Mucc'íma óssii, ou,
Quiaúbe.

Gratuitamente. Grátis. Quiacubána mucac ne


Mucc'ímaóssu,
Quiaúbe muéne.

Grave cousa. Gravis, et zv. Químa riá Cuchanéca


ne Quitôngi óssu >
ou, Quianéme.
.j .
Gravemente. Graviter. Quiacuchanéca muéne
ne Quilúngi óssu ,
< wJ , mó 'fn ';i uT:' j.
ou, Quiacunéma-
.ntóloMtóiíiQ H
J Gra-
GR GR GR 445
Gmidadé.«:;i Severitasatis. Ocunénia. .rí,ir..í)
1
Grelhas. Crat teu laj <e. MussDiraMissóma.
Grcmio. Qremium, it. Rivúmbu , 'Mavúir.bu ,
ou , Rivúniu , Ma-
vúmu.í... ; «Lchii .0
Grilhão. Co»pes., edis. Jingrílhao ji Iniíma ,
ou, Riléngue. jd Ina-
nia.
Gritaria, Conclamatio^ onis. Búia , Macóla,.o« i Ma-
rísui marúl.
Gritador. Clamator, Múca Curicóla, o//,.Cu-
ailuquéssa ne Ngúsu.
Gritar. CZ*;was. . . Curicóla, f^jCuailúcj
ne Ngúsu..
Grito. !
'ociferatio, «7;;//. Ocuricóla, ou, RicóJa.
.'.' ../' fifl i !
Grossa cousa. Crassus, a, um.
-• mp: Químa Quiagímbi, ou t
Qniâfétcv •■'■'ii.w-1
GrosSa mente. ' ~"'S
Crassè. Quiacugímbi muéns {
" J* ou, Qinacunéte irfú-
-
éne.
Grossura, id esf, gor- Crassamcu, 7; 7»AT. Ocunéta , ou , Ocu^ím-
D
;■ ir»',)
Grudar. Giulino, rfj-.
ç *•. / 'vy Cuffíquiríla ne Ríne. .
Gruta. Crypta, auína , Jiguína , ou,
Ricúnçu.
O ; JlK.'.. • .i>

GU -<'••' GU GU
•"lí ' J*i Jlj. •
Gualdipr
l ar
P , 00 surripiar. Surripio, />. Cunharia ria bándu , se
cugia múttu.
«i«D
Kkk Guar-
GU
4» GOX GU
Guarda. : -n Custos, «fcfcr. .Quilangrílu, llangrílu.

Guarda , id est , pro- Tutamen, ittis. | Quilangrílu quialúnde,


lecqao. oj/, Quilangríiuquia-
bandulúla.
' (f
Guardada cousa. Çustoditus, a, um. Químa Quiamulúnde
q'níávu.

Guardador. \ Conservaior, oris. Múca CulundéssaMón-


su quiác.

Guardanapo. Mappa, «f. Catovállia , ou , Muló-


li riá Ménsa.

Guardar. , as. Culúnda , ou, Culum-


bíla.

-Guardo. Nga-lúnda.
' ..ueu£'»/l
Guarde», Ghi-a-lúnde.
1 m
V Guardarei. Ghi-lúnda-yza.

Guardas , id est , vi-1 Excubia, tfww. llangrílu já CussiíugM-


gias. la.

Guarnecida cousa. | Instrúctus, tf, Qiiínia Quialoríque,


ouy Quiamulónga.

Guarnecer. I Muni o,, is. Cubáca Jingúsu.

Guarnecer o vestido. I Orno, as. Culuríca o Quizuáiu.

Guerra. 1 Bellum, Ita , ou , Ocutingi,


ou, Culiía.

Guerreador. Bellator, cw. Múca Ita , ou, Múca


Cubanghéssa , ou ,
Múca Culúa.

Cubánga Ita O
Guerrear. Belli gero, tf/.
lúa.
UJrx; e.
Gu ia
GU GU GU 44f
Guia. Tiuctus, ms Múca CulondcqucsSa ,
ou , Culopgh^sffl
Ngílla.

Guião. Vcxillum, u Ribandóla , Mabandé-


la
ori ifiaòmfo .vi< -
Guiar. Duco, is. Culoadequéssa, <w, Cu-
longhtsáa Ngílla.

Gula. Gula, tf. Cacório-cório, <w,Ngin-


• • \v\\\ r CvU* ». IW, -.

HA HA HA :

,:;M' is: ) Est} erat. Caquicalé Sum, cs > fui,


Sáie , ou, Udla.
.nlàliia
Há dous annos. Abhinc duobus annis. Uála Mívu Maiári.

Hábil cousa. Habilis, ct /tf. Químa QuiandúnghL

Habitada cousa. 1 Habitatus, , x-w. Químa Quiamucale At-


t fíw-Iíisirimh
tu.
Habitador.
Habitator, or/V. Múca iá Quiríri , ou ,
Mucáchi, Acáchi.
Habitador da terra. Terrico/a, Múca iá Hóchi , ou y
Monáchi, ou , Mu-
• » wvSòliomp ') f cáchi , Acáchi.
Habitador dos matos. Syhicola, a. Múca Muchítu , ou ,
Mucáchi riá Muchí-
imn-r ' 1-::,! V
tu.
Habitar. r Habito, Cuccála, ou y Cutúnça
• '« í a[ r * r ' *"\
rtiJ Ji 1
#
bu quiríri, ''

-otí. O : i , -r'iiíii.i; .oi!


A,b i

KJdí ii Ha-
44$ HA HA HA
.rr.Hàfcrito.i.oí r.y.il • • • • .* . Nga-ecála.

MS: Ghi-a-ecalélc.
- Habitarei. Ghi-ecála- yza.

Habitar junto. Accolo, es. Cueca Ia comóehi ne |


-•j".J , £irr j-J . hl •' • C Acuétu.
Haliítár sozinho. ■W//J habitare. Cueca la Ubéca q^niá- |
vu.
Habito, 'òú'costume. Mos, mor is. QuifTua , Iffiía , c« ,
Oculongalélo.

Habituadá. Assuetus, , ///«. Uamuquiffua, o;/, A mu- I
longalélo.
rir 10
Habituar. Assuefacio, //. Cuquifilia, ou, Cuíon-
Wl 1-
galóla.
\
Habituár-se. As suesco, át. Cuquiffua >ott, Aculoc-
galéla emuéne.
ÍJfiver, ou alcgnçar. Consequor, eris. Cucalanáçc'hiu, íw,Cu-
támbula-yza, ou, Cu*
becála.
< "Q , hhiup ri iHhJA
.ilbbA •
HE HE HE
«w , icfoòH kl trAiM I .í.r/jj r.b lof iJi --'*
-;(i" • - *
™ <S«w, <?j. Wí.-;
Caquicalé Sum, es, fui,
quené, Cuzáía Mu-
t ,*~ ■ 'r' VmJA B;)M i Ii M *V • • > * lónga eri.
Herança. Hareditas, atis. Oculund.ila, Jibém cui
•% K i Jitáta.
rjuiy') c ç bIeoouD
ar
- -i-.l-.ii Alieni succedere. Culundúla jibém jáj'15*
dándu.
Herdeiro. Heres, «/«•. Mulundúri rii Oculun-
diili.

-kH ii MA He*
HE HE HE 447
Herege. H<ereticus, i. Pacá , Jipacá..

Herezia. Hcresis, is. Químa Quiapacá.


Heróica coita. fíeroicus, um, Ouíma Quiassanznma,
0*, Quiavandúca.
Herva. llcrba, a>. RifTu , <?// , Quiúicu 3
Iáncu.
Hcrva verde. Herba viridis. Ríffu íá h'uíssii , 0//,
Quiáncu iá h'uíssuU
Herva secca. Herba árida. Rífíu iá cucúta , ou
Quiáncu iá cucúta.
Herva babosa. Aloé, es. Ríffu riá Mulónco.
Hervinha. Herbu/a, CarífFu , ou , Caquián-
cu cag'uíssu.
lf!OÍ
Hervolario. Herba rius, />*. Múca Cugiéssa o ?/íáf-
fu, ou, Múca Cus?
;
soquel<?ssa. ' ''

Hl Hl Hl f

Hydropesia. Hydroys, H'áchi iá Ménha;


Hydrppico. Hydropicus, /*. Múca Uh'áchi guá M<í-
nlia.
Hypoc: esia. Hypocrisis > is. Ocutetequéja.
Hypocrira. Hypocrita, . Múca Cutetequéja.
Hiscor'a. Historia, á-.
/ ''*v f Jl j') 'ffIT <"• • f Cutánca-Máca Qiiia-
mubíce.
Historiador. Historieus, /. Múca Cutanquéssa-Má-
ca Quiamubíta.

His-
448 Hl 111 Hl
Historiar.. E/turro, as. Cutânea Maca já Atfa
Auculu.

HO HO HO

Hoje. Hoeiiè. Lélu , ou, Ricrínu.

Hombro. Humerus, i. Quissi:clii, Issúchi.

Homem. Homo mis. Riála, Mála.

Homem nobre. Vir nob ilis. Ria la iá rinéne nciie.

Homem baixo. Vir obscurus. Riála Cabúta, ou, Pi*


rirílu.

Homem rico. Jrtr dives. Riála iá Uawúa.

Homem zarrão. Homo vast£ statura:. Riála rialéve, o«, Riá-


la Muriátu.
I
Homem-zinho. Homur.cio, otiis. Cariála, Cabúta, osi} i
Pirirílu.

Homiziado por morte. Homicida, a. Amucúata Qyitúchi


quiá Cugíba.

Homicida. Idem. Múca Cugibéssa,


Múca Culósa Mút-
í.ó. i;t i.i '..V.U I ~>ii'' •\ < • '♦ \i\K tu. v»i • .

Homicídio. Homicidium, ii. Ocugíbe.

Honesta cousa; Honestus, a, um. Químa Quiaquír:,ou >


.r.[. raòl/: Quiachibir/ie , °u >
Quiamatúnda.
. '[■ i 11-r: t i»; >
Honestamente. Honeste. Quiaquíri muéne, f »
Qiiiaculúmla UpW,
ou, Quiacuèhibirile.
t . r.i

Ho*
HO HO HO 449
Honestidade. Honestas, atis. Oculúnda Ugítu , tw,
Ocuchibiríla , w ,
Ocuamatúnda.

Honesto, c justo. Honestam, /. Múttu Culundéssa Ugí-


tu iáie, ou, Alúttu
Ocutenéna, ne Ocu-
chibiríla.

Honra. Honor, oris. Ugítu , Ocuvandúca


Ugítu.

Honrada cousa.' Honoratus, a, um. Químa Quiaugítu, ou,


Quiamuvandúca U-
gítu.

Honradamente. Honorificè, Quiaugítu muéne, ou,


~T1• Qniacuvandúca Ugí-
tu.
Honrador. Cultor, íJr/V. Múca Cubéza, ou, Mú-
ca Ugítu, ou, Mú-
ca Cucuabéla.
Honrar. Honor o, Cucuabcla, ou , Cuba-
na Ugítu.
í
Honras aos dcfunctos. Êxequ/.e, Cussámbcla, ou , Cu-
bungíca Ugítu Ma-
rifúntu.
-••o- ■■
Hontcm. Heri. Masá.
Hora. Hora, «£. Cúmbi imóchi.
Horrenda cousa. Horrenâus, #;>/. Químa Quiatucumúca >
ou , Químa Qiiiate-
quéte.
Horrendamente. Horrendh Qiiiacutucumiíca mué-
ne
> ou , Quiacutequé-
te muéne.

Hor-
4> o HO HO HO
Horror, i; Horror, oris. Oarucunuíca , , Cu-
t v.a , filíjirjiihu tequéte.
Hospede. Hospes, /V/x. Muénhi, Miénhi, ou,
Nqucnc'i, J inquéllgfí
Hospedaria. Hospitale, />. Mónsu já Jinquéuc'i,
-fcihid ou, Já Micnni.
Hospedar. Hospitio sujei pere. Cuzaléla co Jinquéng;
Hospedar-sc. Hospiter, rf/v>. Acuzaléla , ou , Curi-
bocóla co Jinqucngi.
Hóstia. Hóstia 3 a. Ostia , Bólu pála Cus*
sambcla o Missa.

HU HU HU

Hiima a Hititía. Vna post fíftèram\ vel Móclii i Móehi , of,


-|Í.'V ,7. !
si agi latim. QuimócJn i Móchi.
Huma cousa dc duas. Alter, , //>;/. Químa quimócJii rii
, r.iooRíJ.
quiári.
x.tiji.qU : il
Huma vez. Semel. Quimóclii iá muyíuiba,
■:.) ~ > ,»;!'«] . 4"' « VM • '..í .\
ou, Quimóclu q'u&-
J í >: ::i;d
vu.
.1. \r. iiin
Huma vez, c outra. Se mel, atque iter um. Quimòchi iá muvímba,
• i#'W
ne omuquá." *
Hui! Intcrj. ' • • \Huy. Ai, Aigiié.
Huh-niy'" ' • Uhdo, <?/. Curicóla angò.
Jp •• n iP < uq
Iiutvo. IUlulatus, us. Ocuricóla ngó.
Hum. •: j Unus, a • um. Móchi, ou, QuiníóClií,
"'jié Jéií JK1SJ', i . VA 'i ou, RimócJii.
Hum, e outro. Uterque , utraque , Móchi, ne- Uomuquá.
utrumque.
' -10H Hum
HU •• HU HU. 4;i
( Hum de muitos. AUus f a, n d. Móchi quiá Qssotólu.I
Hum pouco. Parumper. Caféli, Tuféli.
Humana cousa. Humanas^ a, um. Químa Quiamúttu, Ima
já Áttu-clfrári.
Humanamente. Bènigttè. .h^V Quiamúttu muéne, <j«j
Qu i a m ú i tu-ch'i á ri'
muéne. . r ..
Humanidade. Uuma;;itãs. /tó. O Múttu , ou j.Cl^iánV
Humedecer. Humecto, tfjv.v Cucuziríssa, ^ jí.Cuzú-1'
la caféli.
^.071 -v niuil cd j.T
Húmida cousa. Humiâus, , #;*. Químa Quiamuzirís&t,
o.v, Quiamuzúla ca-
féli.
.V.íí UK» ÍU-V; fc rtwi Cí! i;t
Humidade. x.;,i Humor, fr/V. Ocucuziríssa , ou, Ocu-
c .í» flffâT f * *;' zúla caféli. , , .v
«3SI£> -:;O'J Cíl £,(,
Humildade. Humilhas, Ocubetéca Mucc'íma"
cupólu riá Ngájiná
1
ZainBí. > •
Humilde cousa. Hum/lis, et /<?. Qiiímá Quiabciéca
Mucc'íma.
humilde , id est, vil. Igftobilis, et /<?.. Químa riá búta , ou,
: < £• :-!;ra sAòmniijp Químa Quiangó, . .
Humildemente. . J • í>|
Humiliter, ' " '^uiabtita muéne , ou,
1
i ' «>*•<» ~ . Quiangó muéne.
Humilhar a outrem, r,(.
p uiiisii, suii- Deprimo, Âr. Cutuluhíca , qu , Cubu-
.M\ií UCV,\
téssa aquá'['ou ,"A'gái
•w* VÍIfiJ JJV .Vv < JAÚT,;^ cnu
' .SOin co-i!onr,T
Humilliar-se. l
Submisse se gçrcre. Acutululúca
Humor. Humor, orÀr.
• « • { -.'A .. \ i Ocucuziríssa, ou }i(f(uiY
gi riil químa.
-Afif*
L1I Hum
I

HU Hl)
45?» HU:
HuWosdP Uriicus, , uvi.. Qu inióchi q 'u iá vu, íw,
Ch'iávu.
,'v A» \\x.n*í

JA JA ' ;J A "

ri» , iP Jam. Quiéqui muéhêl - j

Já agora. Jam hUr.c. Quimaòla , ou , Uquc.

Jacrar-sè. GIorior> ar is. Acurinánza emuéne.

Jietítao. Jam tunc. Quiáqui. ... [

Já ha hum pedaço. Jam dudum. Qulaquittángana q'uiá-


nrfií vu , ou , Quiaucúlu
t>0 fih'jsuo.1, v q'uiávu.

Já ha hum dia. J«™ abhinc una dle.Qiiiaubíre quisiía qui- l


, v.?\, prrthlsitypQ ,vaf> . i móchi q'uiávu.
'J í-íus
Ja lia dous dias. abhinc duabus Quiá Isúa jiári q'uiávu.
an\y.-u?A f..Wr/) diebus.

ja há liumà semana, Jam abbine una heb- Quiaubíte Semána md-


domada. chii amuvímba q'uia-
£oi:.o';;jjp r.u:-'[p 30 ,iv va;y.'. . VU. .! ■' ' • |
.{ fi;' ; . f <*
Já ha hum anr.o. Jam abhinc unum an- Quiaubíte Múvui mádi
«•,, € ,.itS , , rrr: num... iá muvímba q'uiávu, |
I
v •/ " >} Jam ja>n. Quintaóla muéne, ou,
Ja ja.
tv.« f,?nium fi:sjoi»iup ,riV\V\w;v.VV Uque jmicne;. *
.'Jtj.i m õjhirí '
Ja mais. Nuttquam. Nunca , Caná rínqxn. |
1
yij '• ' 1 ( ' * ' ' *' ,X\ , W '.'Uí
Jam diu. Uciiílá ucàiii íuíavu

Janeiro, mez. ,!;r! Januarius, ii. Bégi iá Janclu.


ti
Jancíla;!rí" Fem&mà - ' Janólla.

Járitàr. . Prandiumy ii. Oçuría, ou, Ocitjántála-


.wrjíup i
Jan-
Íjí'K JIJ
M ZJÁ J&t -tffr
Jactar- siiúiip , tr.iih] Vrandium\ ^ Oc uria , 02/, Ocujantájá.
.mói
Jantar. Vrandco, w. Gíjamálá , ou, Cúria.
1
j') .1* , .:J:íj{O1.
Ç Janto. Nghí-ria.
ií&juJ), y.v { mè • ) • .bwW> t fft v«\V, . .nioins: íot
< Jantçfc- ;,^-. i ,U : Glu-a-rifc.

l Jantarei. Ghi-ría yza.


' I Viridaritàii, /V.
Jardim. Quiríri já Issássa , ,
Quiri ri ma Micc'i.

JasPé:,pídk:^"l!J-:LO yaspUy-tifr™1™'- llitári


- iaffína."
< v^ f ' nnituQ .sw* j.3Lf:o ^binanongl
,lWttói ID ID
M3p.

Ocuéndã, , Ocàia.^
Idade. ... Aitas, atis. . M/vU riá Múttu.
, V.\WU\ A
Idéa. . ; . Idea, Ocuchingancca riá Qui-
W * \< lúngi , Dúnghi riá
.òigiupiC .1* . vtw • Muénhu. ,:f,.l0n3í
Idiota. : . Idiota, Quatóva, Ató.viu VJ

Idólatra. ir. Idolatra , • * Pacá , Jipacá.; .'>


.O i • • ■
Idolatrar, ldola colere. Culumbíla, -fi/fad.
za co Itéqui.
hn'j«ar$M e ^èlsàPí
A
Idolatria. j >; Idolatria, eéi Oculumbíla, Ócu-
béza Qyitéqui.
T, , çíVtoÁ
Idolo. J. ' < UM , f.Iuí Ido/um, /. Quitéqui, Itéqui.
1
Idónea cousa. ' Idoneus, a, um. Qiiíma Q\iiámbót, ou,
i no2?oor.itfP Químa QiUftará9í
... /Ji;.\íJpi;:i|0- cola.

1*
LU ii Jc-
45> M -J.E JE
JtfjtintjuoO {v- : Jejumum , ii. Jejtfm, Qiiisúa ria Je-
jum.
r <í •> • »|"
Jejuar. [ Jejuno, as. Cujujuála.

Jerusalenv Hierosolyma, arum. Jerusalém , , Quiáchi


• ••• riá Jerusalém.
â •; shjiib
IG
' IG '-*• - ■ -* * •. «
IG
♦ •
•ii 'rJ• ' < ' /V■* ' /»fj
t er '!
Ignominia. Ignominiaa Cufíumána cahíba.

Ignominiosa cousa. Ignominiosus, a, »»/. Químa Quiandáca, «,


CS ' •Ij Químa Quiaiíba ,cu,
QuiamaTébu.

íguomiiviosamcDttu . . Ignominiosè. Quiandáca muéne, ou,


Quiamalébu muène.'
- .uriiM iiiVuviM
Ignorancia. Ignorantia > a. Ocaquigié.
r . *. . v»
Ignorante. lgnorus, /. Múca Caquigié.

Ignorar. •L' - Ignoro, tfj". Caquigié.

"Ignoròv * : .s. , <\ViVÁ Nghi-quigié.

* Ignorei. Ghi-a-quigié.

- Ignorarei." .-V' Glii-quigié-yzí.

Igreja. Templum, Ngaléja , Mónsu rlá


Nganna iétiu Zím»*

Igual cousa. JEqualis, et /r. Químa Quiacossoquí-


léla, ou, Quiaz.lW"
<V*.}(■ 'rnhh:'0rr-'v.i(j .V". ( ÍI , ">A7JUS\Í\ méssa. ,

Iguàlfaenrè/ JEqiú. Quiacóssoqueléla, ou,


Quiacuzacaméssa.

■oT ii II. r Igua-


IG IG IG 45"^
Igualada cousa. JEquatus, a-9 um. Químa Quiamucosso-
queléla, ou , Quia-
muzaçaméssa.

Igualador. JEquator, oris. Múca Cussoqueleléssa,


«w, Cuzacaméssa.
Igualar. Aâaquo, as. Cussoqueléla , ou, Cuá-
na, ou y Cuzacamés-
sa.
r Igualo. Nghi-ssoqucléla.
< Igualei; Ghi-a-ssoqúeléle.
( Igualarei. Ghi-ssoqucléla-yza.
Igualdade. JEqualitas, aí/s. Ocussoquelcla , ou , O-
-UA' , '<J f k; Jf.fllipO
•4 y { %
' • cuána , ou, Ocuzaca-
méssa.
• • íliJlIfJV / f.rf
1
' IL' »■ • IL • IL :::c \d

Ilha. ínsula, (e. Mulúndr., Milúnda,


, •. tAtauO , . . • 'f>Bf: * \'X
Ilharga. 1 a tus , eris. Nbángi. Jinbángi.
Ilheo, ou ilhota. Parva insula. Múca Mulúnda-, Ca-
Mulúnda.
Illesa cousa. IlMsus , a, um. Químa Qi>iamuvjmba,
0Uy Quiaquivímba.
Illicita cousa. Illicitus\ a, um, Químa Quiaucondequd-
ie.
I llicita mente, I/licitè, >v \ Quiacondequéle «íuéne.
IHuminaçao. lllustratio, ofíis. ' Ocuzendéla jipífí q'ui-
ávu.
.içbejimi
Iluminada cousa. llluminatus, „w. Químa Quiamuzende-
léle,
II-
-45Ó ;i L nL
-lilarainar; n() "*:•;£) CuzchdtfJa o QiitádiS
-fiup f V.>, ceiàl3Õp óssu.
-n : ),>. n
IlJusO. Wusus, a , vw. Amucuciíclm , <w, A-
t . ^ JuI'_:]pO'r?u3 í;:ÍjM /. V-.í , mungannála.
nsossiO < no
Jllusao. 'llusio, onis. Ocucúcha, , Ocuii-
, Blèfeupr*>uD 1 Tv fu>^.K iv gannála.
Y,V "*
Illustrar. J r® ®® Illustro, tf.r. Cutanhínha, , Cuta-
gíma.
.SÍÒbup028-Ífig^4

-1s!ÍIQMEX)22-C-ÍII •) IMi- nuâl >

Imagem. Imago, inis. Sántu , Jissántu.


-<) . \«ã» < M-ihupoawjO .v.i.i , ''WV-.&V jlÉIlj.i
Ixuaginíguo. ;i n Imaginatio, <?////. Ocubánça , ou , Ocu-
,EH2jn: chinganéca, Dúnglii
lia Quilúngi.

Imaginada í<í>usa. Imaginai ifs, <7, um. Químa Qtuamubánçc,


ou , Quiamuchingv
néca.
.f;haiiIiM . -;bni:í' r 11
. ''M " "
Imaginador. , .. Cogitais, antis. Múca Çubançéssa, ttf,
,\;ÍU . . «gní/j/j .IV i . .ií.V Cuchingancquéssa.

Imagmor\ aris. Cubánça-, ou, Cuchin-


-f:b- loiA ganéça.
.wv f t. . ttaaAYl Nghi-Mnça?- ' !
'
| .f.oríKVH.T-EiijP < -n
< Imaginei.. Ghi-a-bançélc.
-{ ;.,l, ioo:'Biup r.niuf> • IN
1 \ 44\\ ^ V\• ç ^ V^ ^1 »*\
•1,••»'\ \ 4' •
' Imaginarei. ,*jl • ••••••••»• Ghi-bançá-yza.

1^1 i»^Q4í»ijpoi)ao3GÍíJp bui ta tio, onis.. . " Ocúteqiíéjg.

Iiuiia^a^ôusn.i;; v-ir.O Imitatjfoi# a, ww/. Químa Quiolcquõj3' -


.iivi
Imitador. Imitator, ow. Múca Cutequejéssa.
>3bn9s«mr,iuP rrr-i íjO (' 'j ' •' * [ ■ • '^
Imitar. - s0lyl Imitator, í/r/x. Cutequéja.

41 Im-
IM 71M IM 4>7
Im maculada cousa. Immaculatus , a, um. 1 ^11 ura Quinjquiv/mba ,
0», Quiamuvimba.

Immcdiata cousa. Jmmediatus , a, um. Químa Quiabancaléba,


0*, Quiâmucuaia nc
upmuquá.

Immehsa cousa. Immensus, a , um. )iiíma Quaiórie nénc ,


Ou, Quiasanzáma.
Immensidadc. Immensitas, a tis. Ocussanzáma Quinénc-
ncne, Subílu cana.
Jramodcradà cousa. hnmoikratus, a, um. Qu íma Quiassubiíca
ou , Quiatondála, ou,
Quiacupisa.
Immodesta cousa. Inhonestus, a, *;>/. Químa Qu:aginda'ca ,
ou , Quiandumbuí-
c,i
- iiobfi iço rn!
Immcdcstamente. Jnhonestè. Qiiiacugindáca muéne,
c», QuiandumbuiVi
*' » » O >! / r muéne.
Immcdcstia. Immodestia, te.. Ocugindaca, <w,Ndum-
buiVi.
Immortal cousa. Immorthlis, ct /é». Quíira Qiiicjtiifrjic, ou,
CaquipodcJc Cuíftía.
Ijpmovçl cousa. Immotus, a, um. Químa Quiaquitungu-
té, ou, Quiacussútu".
Immudavel cousa. Immutabilis, et Químa Quiaquicatuqué,
ou , Quiacatané cu-
catúla.
Immundí-i cousa. lmmutidus\ a, *»/. Químa Qu iachín ^ õu,
.1; Quiamalòi
Impaciência. • Impatiçntia, Qucné Paciência ou j
Ocuffuituíiíca.
.ff T
Im-
I

45# IM ■IM "IM


Impaciente. Impatiensentis, Múca Çuffutuliiquíssa, '
.f:; li' víjfn uQ f v«) Gu.í guá cucuata pa-
ciência.

Impedimento. Impedimeutum, /. Ocucucolóca , ou, Ocu- |


vungíssa.

Impedida cousas: Impedkus, a, ,vw. Químa Quiacucolóque,


ou, Quiavungíssa.

Impedir. Impedi o, is. Cucucolóea, ou , Cu-


vungíssa.

Imperiitencia. Non patiffíxtía, a. Quené.,Penitência, ov, j


A' V i •> «Vi» *» t í » »*'•» Penitencia cana.

Impenitente. Non penitens, e»tis. Múca Caquibanqué Pe-


nitencia , ou, Qiiciií
Penitência.

Imperador. Impera tor, oris. Muchíno, ou, Ngán-


, oiijiirn na Ojíchi iaienóne. ..
; ÍJ ,
Imperar. Impero, as. Cu tu missa Issuéia qui-
ác.
r f
imperfeição! Imperfèctio, onis. Quiffua caliíba.

Imperfeita cousa.. Imperfectus, a 3 um. Químa Quiffúa ca Ju ba.

Imperfeitamente. Imperfcctè. QuiaquifHía Quiahíba.

Imbertiriencrâ.' Sérvio adrem non per- Ocucololdca , ou , Ocu-


,U± . ÍÁtiy/ , < Vi tinetts. vungíssa.

Impertinente cousa. 1
Nos pertincas adrem. Químa Quiacucololrfca,
- ■ i jií .. ou, Quiacuvungissa.
BIúíí^
ímpeto, Impetus, us. Ocuquissúca neNgpsu,
c<& i iiubRríiP Míitiip ou , Qiílílgínd.i, w3
.r.o!;,fnt i|p Quingúsu.

Impctrabao. hnpetrâtio, <?///>. Ocutambúla químa qti>


.),Ji J! jO ' aubínque.
i
-ml Im-
:iM IM IM 4,-9
Impetuosa, Xmpctuosus, a, um. Químa Quiaquissúcu ne1
Jingúsu.

ímpia cousa. Impus, a, um. Químa Quiabuciumíca,


ou , Químa Quian-
dáca.

Impiamente. Impiè. Quiacubucumúca, ou,


Quiamalébu.
Impiedade. Impietas, atis. Ocubucumúca, 00, Ma-
lébu.
Iinpireo. Qelum empyrium. Riúlu iaienéne.
Implorar. Imploro, as. Cubínça pala Cutámbu-
Ia químa.
Impôr. Impono, Âr. Cuba ca , ou , Cuturi-
quíla.
r Imponho. Nghi-báca.
< Iinpuz. Ghi-a-baquéle.
t Imporei.
Ghi-báca-yza.
Impôr pena. Panam irrogare. Cubáca Condemnáçao,
0//, Cubáca Quitúchi.
Importância, Pondus, erls. Ocumesséna , Ocune-
mána, 0//, Páclii.
Importante cousa. Momentosus, *, Químa Quiamesséne ;
ou 3 Quianemána.
Importar. Interest, erat. Cumesséna, ou, Cune^
má na.
f Importo.
Nghi-mcsséna.
4 Importei. Ghi a-messéne.
Importarei.
Glii-messéna- yza.

Mmm Im-
460 IM IM IM
Importuna. Molestus , a, uni. Químa Quiogigíle, ou,
Quiacuvungíssa.

Importunamente. Intempestivo. Quiacugigíla muénc,


<w , Quiacuvuugíssa
muóne.

Importunar. >t Molesto, as. Cugigila , 0//, Cuvun-


gíssa.

Impossibilidade. Impossibilitas, atis. Químa Quiacuvfsa, 0;/,


Quiaquicalé Ngúsu.

Impossibilitado. Impôs, otis. Amueuvíáa , tw, Amu-


cámbe Ngúsu.

Impossível, hupossililis, et k. Ocucuvísa, Malé Ngií-


su.

Impossibilitar. Jmpossibile reddere. Cucuvísa, ou, Cucatií-


!a Ngúsu.

Imposta cousa. Impositus, a . «>//. Químa Quiamubáquc


bu quiríri.

Impotência. Impotência, #.• Ocuvísa , Oquicalé


Ngúsu, ou, Ngúsu
cá na.

impotente cousa. Impotens, Químa Quiacuvíse, ouy


Múca Quibánda.

Imprensa. Prtelum/. Quichína, Ichína.

Imprensada cousa. Pt\elo pressus, ^, «w. Químa Quiamuchína,


ou, Quiacumucima.

Imprensar. Prtflo premere. Cuchina, Cucáma, ou >


Cuchingíca.

Impressa cousa. Impressus, Químa Qiiiamuchínf >


OU , Quiamucame
q'uiáYU.

Im-
IM IM IM 461
Imprimir. Imprimo, is. Cuchína, 0//, Cubácâ
Milóriga cu Mucán-
da.
Imprimo. Nghi-chjna.
Imprimi. Ghi-a-chinéne.
Imprimirei. Ghi-chfna-yza.
Imprópria cousa. Impróprias, a , um. Químa Quiénqui, ou ,
K Quiaquènó.
' * < •"■cm.
Imprudência. Imprudcntia, a. Quené Quilúngi, Qui-
lúngi cana.
Imprudente. Imprudens, entis. Múttu Cucambéssa
Quilúngi.
Impulso. Impulsas, us. Túnga, Jitúnga.
Impulso Divino. Institutos. y us. Túnga iá uyza riá
Ngánna Zámbi.
Imputada cousa. Attributus, a, «w. Químa QuiaquifFíca an-

Imputar. Attribuo, />. Cuquiffíca , Cufíama,


ou, Cuíca.
Impugnar. Impugno, ICumucIiingíca, Cuqui-
cúnda, ou, Culúa.
Impugno.
ÍNghi-chingica.
Impugnei.
Glii-a-cliingiquíle.
Impugnarei.
Ghi-cJiingíca-yza.

IN IN IN

Inadvertência. Sfvcuria, -Qíiituquína , ou , Sc


Cueli inganéca químa.
•■ní
Minm ii Ina-
462 IN IN IN
Inadvertidamente. Sitie cura. | Qyiaquifuquíná muéne,
ou , Sé Qiiiacachin-
ganequé múéne.

Inaudita cousa. hiauditus, a, mu Químa Quiaquivvuc , |


0», Quituquigetu.

Incancavel cousa. Tnfatigabilis, et le. Químa Quiaquiquibui-


lé , 0»', Cucalaca-
leló ibSiiOJ
Se cuabuíla.

Incapaz. Impôs, otis. Só Muánhu , Dúnglii


cána. :i ;ns.óu'

Incauta. Incautus, a, um. Sé Quilúngi , Múca


Quinséndi.

Incêndio. Incendiam, ii. Tubia, Matúbia.

Incensário. Thuribulum, i. Turíbulu, Matúvibúlu;

Incensar. Tburifico, Cuffumála , ou , Curí-


chíne Mubáffu, o»,
•r Ne Ríne. ' "t
Incenso. Tte, uris. Ríne, ou, Mubáffu.

Incerta cousa. Incertus, tf, Químa Quiaquirié.

Incerteza, Incertitudo, /»/j. 0 Quiaquirié.

Incesto. Incestum, /V Cussocána ne Ndándu,


ou , Culumbúla ns
Jindándu.

Inchaçfò. Itijlatio y onis. Ocupimba , ou, Oeussu-


búca Rímbu.
1
Inchada cousa. Tumidus, a, #;//. ÍQuíma Quiamugímbe.

Inchar. Ttnnco > es. Cugímbe , H'ácJú riá


Ménha.

In-
IN I1NT TN 463
Incitada cousa. Incitatus, a , //>;/. ' j Químa Quiachingíca ,
ou , QuiamuSsom bó-
ie.
• V - 'Í0 t-« • / ' t
Incitamento. Incitatio, onis. Ocucbingíca, ou, Ocus-
sombóla.

Incitar.- ' Licito y as. . Cuchingíca.; ou ,- Cus-


*»!« r 1*4 V f*'*. <f7» sombóla.

Inclinação. Propensio, onis. Ociígiríla, Dúnghi ria


. -'\ .IA , * ^ Mucc'íma guéttu.
< Ç*\A\W<&'\iSW\Vsi
Inclinada cousá. Vronus , , «w. Químa Quiamugiríle,
ou, Quiamuzolola.

Inclinar. Inclino, tfj". Cugiríla , ou , Cuzoló-


la, ou, Cuabtla.
f Inclino. Nga-giríle.
i'.!D
< Inclinei. . Ghi-a-giríle.
Inclinarei. j í • .* *. • *.. Ghi-giríla-yza.
Incluída cousa. Tnclusus, a, um, Químa Quiamuculúla
ou, Quiamuribocóle.
Incluir.., , í) Tncludo, is. -• Cuculúca, ou, Curibo-
( »*' k" *
»i: Í- . »;i. . ííiojJ'. , cóla.
Incógnita cousa.- • ' Tgnotusy a, um. Químa Quiandaléla bu-
canca riá Quilúngi. .
Incommoda cousa. ,/ldvcrsus, a, um. Químa Quiá Quiquite-
né, ou, Quiaquicún-
| ."ivs\ ÇWàrav'
j da.
Incomparável cousa.
«1 • ...... » ;... bicomparabilis, et le. Químa Quiá Qiiiquis-
soquelé , ou, Químa
Quiatondála.
Incomprehçnsiycl cousa. focomprehensibilis, et Qyiquivísa Químa,Qui-
le. I podelé Cticuáta ne
Quilúngi.
In*
464 IN IN IN
Inconfidente. hijiãus, tf, »?«. Quené Quiricá, Queni
Fé.

Inconsiderado. Iticonsideratus, tf, um. Múca Caquichinganc >


S: , ( ou > Múttu
inséndi.

Inconstância. Levitas, tfí/r. Oquichamanénu.

Inconstante. hiconstans, antis. Múca Quichamenénaj


Ichamanénu. ....

Incontinência. Tntemporantia, Ocussocána , òu, Oca-


JumbúJa avui.

Incontinente. Intemperans, tf»//x. Múca cussocanéssaavúl, j


, Curicssa , ou,
• <4 Cunuéssa avúli

Inconveniente cousa. Absurdits, <7, . Químa Quiacaqúiban-


qué, ou, Químa Ci-
quiriquié. •

Incorporada cousa. hicorporatus, tfum. Químa Quiabocrfle bú


Mucútu, ou, Qi%
mubocõle mónsu rii
Mucútu.

Incorporar. Incorporo 3 as. I Cubocòla bú Múciítti,


ou , Mónsu riá Mu-
>
V»! « tv
• \V < -' < 'j v X>C\** cútu..r

Incorrupto. Tncorruptus, a, //?;/. Quiamuvímba , & \


! QiiR»q.uiyíftiba* ■':x

Incredulidade. hicredulitas, tf//V. •Ocachicané , ou>


chicana.

Incrçdulò. Increâuhs, tf, //;>/. ,Múca (Tucácíiícané, ou7


Múttu uc/n Cacluca-
né químa.
Incrível cousa. íncredibiliset Ar.' .Químa Quiacaciiican-:
I
In-
IN IN ÍN 4^
Inculcada cousa. | Inctthatus, a, um. I QiJÍma Quiamugin«o-
loquela , g*, Quia-
mambélai
Inculcar. Inculco, as. Cugingolocjuéla , o//,
Cumambéla.
Inculcador. Inculcãtts, ant is. Múca Cugingolòque-
léssa.
Inculcas. Indagaiio, onis, Muánhu , Miániiu, ou,
i Oicuibúla.
Inculpável. Innocens, Quitúa, Itiia.
Inculta cousa. Incultus, I Químa Quiacaquicalo-
calc, <w, Carimé.
Incurável. Insanabilis, et /<?. Ocaquipodelé Culúca.
Incurvar. , /7J-. Cueònanána , ou, Cu-
betáma.
Inda.
Quamvis. Anga, Némbiri.
Inda agora. Modo.
Qiiintaóla , Rier/iio ,
Uque.
Inda bem não. Vix dum.
Quinquiá.
Inda bem. Gaudeo, í\r.
Já Q_'uiambór.
Inda mais. ^r.
I Quiaquiahíba.
Inda não. Nondum.
H'ánc'i, Quiehía.
Indecencia. Deâecus, er/>.
!■ Oquiénqui.
Indecente cousa. 'vdecens,
Químa Quiaqurénqui.
Indisposto, idest, doen- JEgrotus,
te. j Amucudta h'áchi, ou
Amucáia Ucáta.
Indici10.
ndicium j //,
I Quichimbuét.

In-
4^6, IN IN •IN
Indiferente cousa. .") Imlifferens, oitis. Químa Angó, w.,Quí-
ma Canínt.

Indigesta cousa. Indigestas, a , um. Químa Quiattúnga, w,


Quiacubánéa mal.

Indigestão." Cruditas, atis. Ocuttúnga , , Ocu«


- banca mál.

Indigna cousa. Indignus, tf , #»/. Químa Caluba , **,


Quiabucumúca.
aiv/ Caliíba muéne , ou,
Indignamente. Indignb,
Quiacubucumúça.

Indignaçao; Indigvatio., oms. Ocuffuttulúça , Ocufc


gingínda, ou, ISgii*
gínda.

Indignada cousa. Iratus, tf , Químa Quiaffutu/uque.

Indignar-se. Irascor} írw. AcufFuttuWca cmuène,


ou, Acucuáta ísgin-
gínda.

Endividado. Obteratus, tf, Amucála neMacónco,


cupodelé cufíutà.

Indivisível cousa. bidivisibilis, et /*. Químa Quiamangdesi


Cupodelé Cunána.
•Vi
Indomável. Intractabilis , et /<?. Ocutéma, Ocucoloafa
quinéne.

Indoutamente. Imperitè. Quiacaquigié


caqui^ . .
'ou, Quatóva niuene.

Indouto. Imperitas, tf, u m.. Múca Gaquigtó vW''


Quatóva,, Matava,

Indulgência plenaria. P/ena peccaterum re- .Nduleíncia «Mla, 1


missio. NglnmZárab' »#;
loca Itúchi osçu.

In-
IN • IN IN 467.
Indureccr ,-viâ. endure- Cucolocóta , Cucuáta
cer. Ngúsu quinéne.
Industria. industria > a. Ndúngkc, Jindúughc.
Industriar. Instruo, /x. Cugindiinghi, <7.'/, Cu-
lónga pala Conghéci.
Industriosa cousa. Industrias/a} um Químa Quiagindunglic*,
0* 3 Quiaconghéca.
Industriosamente.- Industriè. Quiacugindúnghi muc-
nc, <?:/ , Quiaconghé-
num! , l, ,'ÀY. ca -rnuéne.
Induzida cousa. Persuas:<s, a, »>«. Químa Quiamuio.nghes-
sâ, ou , Quiamuçui-
quíssa.
•*> SM5«1
Induzidor. Persuasor, Múca Culonghéssa, ou,
Cucuiquíssa.
Induzimento. Persuasio, íwj. Oculongliéssa , ou, O-
«ÉiO à$t cucuiquíssa.
Induzir. „ Suadco, es.
• i'.um r'ii, rji.o! ■. Culonghéssa , ou, Cu-
cuiquíssa.
Inércia.' ' Inertia, • Quíipa an<*<5, ou, Qití-
.ma caféli, ou , Cá-
e^íò.y .<.;::niup fímlup o. .V. J .... ma Caníni,.
Tfíetic!: - ** /wrx, ír/Àr. Múca Bata, ou, Qua-
tóva, ou, PiriríJu.
Tivcstimáve! ooiísa. Ittctstimifôi/is 5 ét •/« Químa Quiaquichima-
iv Ril.MiO . oti-j . nó , ou , Capodeíá-
• • .^j
Ui WíiÍ'x..M cussumba.
InçvitaveJ' cousa. Indeclinabilis, et /<r. Químa Qpiamiss£je.pá*
1
• í • J> la cu banca.
Inesperada cousa. hesperatus\ ///». Qúíma Qi!iac3quinf)ué,
" 0:1 j QMÍaqi!Ícuq::í::a.
Til
Na:i In-
'468 IN IN' IN
lnfallivel cousa. Indubitatus, a, //;//.' Químa Quiaquíri ne
quiri.

Infallivelmentc. Certè. Quiacuqúíri muéne, o//,


Quiri quiaquíri mu-
éne.

Infamada cousa. Infàmatus, a, um. Químa Quiamuffumáne


cahíba,

Infamador. bifam aí or, oris. Múca Cuffumanéssa ca-


híba.

Infamar. L/f amo, as. Cuííumána caliíba.

Infame cousa. Infamis, et me. Químa cahíba , «w, Quí-


mà Quiandáca.

Infamia. Ignominia, <e. Ocuffumána cahíba.

Infelicidade. Infelicitas, À/ix. Ocúffúa Mucútu, #>


Ocusucedéla Químa
riá Cúffua Mucútu.

Infeliz. Infclix, f/x» Múca Cúffua Mucútu.

Infelizmente. Infeliciter. Quiacucúffua Mucútu.

Inferir. Infero, rx. Cuambéla, ou, Cumus-


sambúca.

Inferida cousa. Illatus, tf, Químa Quimuambéíe,


ou, Quiamussambú-
que.

Inferior. Inferior, et r/x. Dénghi, ou, Ndt{nghi.

Inferno. JLrebus, i. Inférno , Cuecála cu


Mucc'íma riá Ochi.

Infestar. Infesto, /rx. Gunúh'a cahíba , ou ,


caiíba.

In-
IN "IN IN 469
Inficionado. Infectas, a , Amussambuquéssa , <w,
Amunúh'a caiíba.

Inficionador. Infectar, cm. Múca Ctissambuquíssa,


ou, CufFunghéssa o
•*11 _ ' • * H'áchi quiáe.
i
Inficionar. Infido, Àr. Cussambuquéssa , 0.7,
Cuffunghéssa o H'á-
chi quiáe.

Infiel cousa. Perfidus, a, Químa Quiap?cá , 0#,


Quiaquicúnda.

Infidelidade. Infiâelitas, <?//>. Quiapacá mu ene , ,


Quiaquicúnda muéne.

infielmente, InfiAe. Quiapacá muéne.

ínfima cousa. Injimus, , «w. Químa Quiaqufèsucjui-


rílu , ou, Químa Ca-
' nmi.

Infinita cousa. Infinita*, , «w. Químa Quiadiah'úlu


ou, Quiacucámbe Su-
bílu.
Infinitamente. Infinitè. Quiacuchalnilu muéne,
Subílu cána.
In fiam mação, Infla mm atio, onis. Ocussúca , H'áchi riá
Ocussúca.
tnflam mada cousa. Infiâmmatus, ^, »»/. Químa Quiacussiícn ,
<w,Quiamucututúbia.
' A í.
Inflammador. Inflammans> antis. Múca Cucussuquíssa ,
ou, Cututubiéssa.
Jnflammar. Inflar,imo > CucussCic.^, ou, Cutu-
túbia.
ínfiammar-se. Ilammcsco, />. Acucussúca, ou , Acu-
tutúbia.

Nnn ii In-
47° IN IN IN
Influída cousa.* Jnjluxus, ^, #>;/. Químa Qiiiamuciilon-
ghéssa , , Qiiiamu-
baquéssa cu Mucc'í-
ma.

Influir. Influo, is. Cumulonghéssa, o//, Cu-


baquéssa cu Mucc'í-
ma.
Informação. Inquisitio, onis. Ocutánca Succcsso.
Informador. Docens> «tf//. Múca Cutanquéssa o
Succcsso.
Informado. Ecioctus, tf, #.?/. Amulóngha ria Succcs-
so.
Informar. Doceo, £f« Cutânea, o«.>Guni'uloii
ghéssa co Succcsso.

Infortúnio» bifortunium, ii. Succésso , químa riá
Cúffiiâ Mucútu.
Infriictuòsa cousa. Infructuosus, tf, //;». Químa Quiaquibarié Ji?
fulútta, f», Caqui-
bané Iríma.
Infundida cousa. Infusas, tf, Químa Quiovumbíque,
o», Quiainubáquccu
Mucc'íma.
. irhrá . tôi róO ««y.
Infundir. Infando, />. Cuvumbíca, ou, Cumu*
' - .v »..., fi»n I / báca cu Mucútu, s
Cu Quilúngi.
Infusa, vid. infundida. Quiovumbíque , °''1 >
{ fi'» •V 'tttv j V,^U Qiiiacumubáque cu
•; • 'íuíláíj.) /V., Mucc'íma q'uiávu.
Ingrata cousa» Ingratasa, r/w. Químa Quiacuacólo
Mucc'íma.
-«-• A: "Q . ç: :«> ifJDu- A
liidííjuj
Io-
IN IN TN 47 r
.Ingratidão. Tngratitudo., mis. Ocuacáb Mucc'ímn. ,
ou y Muc$*íma quia-
cóJo.

Inimiga cousa. Hostilis, ct k. Químa QiJ?angámn, 0.7,


Quiacuzcmbn.
•. • r
Inimizade. Liimicitia, <e. Ngúma , ou , Lúma ,
ou, Ocuzémbn.
Injuria. Injuria, <£\ Oculebúla , 0:1, Malé-
bu.
Injuriado. Injuria ajjíctus. AmulebiVa, <«., Anui-
rutalcla Malcbu.
Injuriador. Com: cia: or., <?/•/>. iMúca Culcbuléssa, <?,v ,
Cuchilíssa Mlébu.
Injuriar. Comido,', jr/V. Culebúla , íw Ciichíla
Malébu.
Iujuriosa cousa. 'njuripsus, Químa Quiolebvh, 0:1,
Quiamáíébu.
Injuriosamente. Tnjur.ojh Quiacu!ebiíla,t?#? Quia-
.r;«> *v:>v ' malcbu muénê,
Injusta cousa. Injustus, ^ Químa Quiaçaquiririé.
Injustamente. J bijuste, Quiaçaquiririé mucne.
Injustiça. Injustitia, <?. DcUzémba, <?«, Malc-
bu.
Innovada cousa. Innovatus, Químa Qiiiamucubau-
culúla rínqui.
Innovar, áfow, /7J-. Cubanculúla rínqui, ou,
Cubánca rínqui.
Innoccnc!a. 'ntiocentia, k?. Uiidénque.
Lmocente,
'nnoxius, a3 um. Quitua, Itúa,

lu-
472 IN IN IN
Innocénteíhente. bmocenter. Quitiia muéne , o»
Quiaquítua muéne.

Inquietado. Inquies, ctis. Ocusangáta, , Ocu-


tungúta.

Inquieta cousa. Inquiétus, a , um. Múca Cusangatéssa 5


ou y Cutungutéssa.

Inquietamente. Inquiete. Quiacusangáta muéne,


ou , Quiacutungúte
muéne.

Inquietar. Inquieto, *r. Cusangáta , ou, Cutun-


gúta.

Inquirir. Inquiro, is. Cuibúla, Cussóra


quiri.

Inquirição. Inquisiíio, anis. Ocuibúla, <w,Ocussó-


ta quiri.

Inquisição. Sacra Inquisiíio. Tribunal iá Ciibéta Ji-


pacá, 00, Agua Itú«
chi.

Inquisidor. Inquisitor, am. Ricóta, ou, Quituáma


riá Tribunal.

Insaciavel. Insaturabilis, et /«?. Múca Aulalúvi , ou}


Curiéssa quinéne.

Insensível. Insensibflis, et /<?. Múca CaquiVué


ma.

Insigne cousa. Insignis, cr ;/?. Químa' Qiiiatan/iín/if-


Cu
Insistir. Insisto, /J. Culembelála, ou, *
vutúca rínqi/i.

Insoffrivel. Intolerabilis, et /f. Quicindalé, ou > Cusan-


gatéssa.

Insolência» | Inso/entia <e. Ocnbucumúcá, ou9&


cusangáta. ^
IN MN IN 473

Insolente. Insojens, entis. Múca CubucujÉúçués-


sa, ou 3 Cusangattíssa.

Inspiração Divina. Aff.atus Divinas. rTéli m Zánibi, Jih'e-


li iá Ngánna Zám-
bi.

Inspirar. Afjio, as. Cuh^li , Cuh'éli cu


Mucc'úna.

Instabilidade. Instabrlitas, *//>. Ocussambuffiuca , au \


i Ocutunguta.

Instancia. Instantia, te. Oculembelála, ou, Ocu-


mambéía rínqui.
Instante. Instans, antis. Quittangána , ou, Qui-
to te.

Instar. Insto J Culembelaléssa ;'ou, Cu-


mambéla rínqui.
Instável, Instabilis, et le. Múca Qiiichamanénu,
ou , Múca Cussam-
/
bugiúca.
Instigado; Impulsas, a, um. Anuissombóla^z/jAmu-
chingíca.
Instigador. Impulsor, oris. Múca Cussonrboléssa ,
ou, Cuchingiquéssa.
Instigar. Instigo, Cussombóla, ou, Cu-
chingíca.
Instincto natural. Intellectus, */. Ghi/gi iá Iinnína , ou ,
Ghiígi riá Mucc'í-
ma.
Instituída cousa. Institutus, 4 Quima Quiamiizángula
q'uiávu.
Instituidor, Institutor, oris. Múca Cuzanguléssa
químa,

las-
474 IN IN
Instruída cousa. Eruditas , a, um. Químa Quiaulónghe ;
ou, Quiamug'ía.
Instruidor. Instituíor, oris. Miíca Culonghéssa At-
tu.
Instruir. Instruo, is. Culónga Attu.
Instrumento. Instrumentam, /. Felaménta ria Calacála.
Ineficiente cç>usa. Inhabiíis, et /«?. Químa Qiiiacugísa,
Qúíma Quiaêatené.
Inteira cousa. Integer, <7, Químa Quiam.uvímba,
0//, Quiaquivímba.
Inteirado , vid. infor-- Edoctus,
■ ' tAmulónghe , o.v, A-
íiiado. mugía Ima jóssu.
Inteirar. Integro} as. CuIonghc5ssa , o.v, Cu-
tanquéssa Ima jóssu
c]'uiávu.
Imclligentc cousa. Intclligens, ieutis. Químa Quiacuívvua 110
quiquifizé.
Intclligívéj. (Japtu facilis, et /<•. Ocuívvua no .quiquifi-
zé.
Intenção. hitentioj o ris. Vontáde, w/, Muçc';-
111a , ou, Ocutésá.
Intencionado. bitentus, a, »»/. ■ Amucalacála ne VimK
táde, ou, A mu tesa.
Intensa cousa. Intenstss y a } um, [Químa, Quiamucc'i:!i3.
InrêMfe ctfusí. ' " Intenta tus , tf, #«*. Químa Quiacutesa.
.í -i
Intentar. Intendo, /Vi 'Cutésa , Cutésa nocuerr
j cá!a cu Mucc'íma-
Intento. Czptum, i, vel ctfli/i- ! Ocutésa, Quíipa-no cuc-
tUS.',' US- [ cá!a cu Mlíc^íma.

In-
-IN IN IN 47?
Interceder. ,
ntercedo, is• Curi&ida , 0# , Cuban-
dulúla.
Intercessão. bi terces si o, onis. Ocurióndn , , Ocu-
bandulúla.
Intercessor. Intercessor, oris. Múca Curiondéssa , o:/,
Múca Cubinquéssa ,
0#, Cubandululéssa.
Interessado. Lucrans, antis* Múca Guénc'i ,<?//, Mú-
ca Cutessa Guénc'i.
Interessar-se. ij/ôw/ consulere. Acutámbula Cuicuto ,
ou, Acubána Cuicu-
to , ou, QuifKquíla.
Interesse. Lucram, /. Gánhu ria Gu6nc'í.
Interior. Internus, , r/w. Químa Quiacuccále cu
Mucc^íina.
Interpolar. Interniitto, /j*. Cubáca-mucáchi, ou,
Cubáca-acáchi.
Interpretação. Jnterpretatio, <wÀr. Ocuivíssa, 0// , Ocu-
gimbuíuílo químa.
Interpretada cousa. Interpretaius , a, Químa Quiacuiv/ssa ,
ou , Quiamuginibu-
JuíJa.
Interpretador. F.xplanator, Múca Cucuiv/ssa , ou,
Cugimbululéssa.
Interpretar. Inter pretor, Cucuivíssa, ou, Cugim-
buluíla.
Interpetre. Interpres, «/j. Múca Guivíssa , ou ,
Donguíchi.
Interrompida cousa. Interruptus, Químa Quiabulacdna,'
ou, Quimuchála mu
cacJiás.

Ooo In-
476 IN IN IN
Interrompimento. Interpdlutio, onis. Ocubulacána, , Ocu-
chála mu cachas.

Interromper. Interrumpo, is. Cubulacána , , Cu-


chá la níii cachas.

Intestinos. Intestina, orum. Múria, Míria.

Intima cousa. Intimus, a , um. Químa Quiacuecále ca


Mucc'íma.

Intimada cousa. Intimatus, a, um. Químa Quiamutúme


q'uiávu.

Intimamente.. Intimè. Quiacuecále cu Mucc'í-


ma mucne.

Intjmar. Intimo, as. Cucutúma, ou, Cuvura*


bica.

Intolerável cousa.. Intolerabilis, et le. Quicandalé, ou , Cu-


sangatéssa.

Intrepidamente,. Jmpaviãh Qiiiacubúnda , Uóma


cana , ou, Quené
Uóma muéne.

Intrépido. Impavidus, a, um. Miíca Cubundé$sa5Que-


né Uóma.

Intricada cousa. Implicitus, a, um. Químa Quiacurirímba,


ou y Quiamucuáte ne
aquá.

Iutricadamente. Jmplicitè, Quiacurirímba muéne,


ou , Quiacuniucuite
ne aquá.

Intricar, ou intrincar. Implico, <7/. Curirímba , ou, Curau*


cuáta ne aquá.

Intrínseca cousa. Jntcrnus, a , um. Químa Quiacuecále cu


Mucc'íma.

Di-
' IN IN IN 477
Intrinsecamente. Interié. Q_ iacuecále cu Mucc'í-
mà muéne.
Introducçao. buroductio, otiis. Ocumatéca , <?//, Oqui-
riángue.
Introduzida cousa. 'ntroducius, a , um. Químa Quiamubocòla.
Introduzir. fnâuco , is. Cubocoléssa.
Invalida cousa. Itrvalidus, a, um. Químa Quiacuca q ui-
\ ávu.
Invalidar. Abrogo, as. Cuquigimúna, <w, Cu-
gimúna.
Invariavel cousa. Firmas, tf, Químa Quiacucolocóta,
<?//, Quiacussúcu.
Invariavelmente. onstanter.. Quiacucolocóta , ou ,
Quiacussúcu muéne.
Invectiva. 'nvectio 3 Octihazéla , ou , Oco-
quiríca ,0», Ocumu-
lónga.
Inveja. hrviâit7 , <£. O Luímbi.
Invejada cousa. Invidiosus, <7, Qti ima Qij ia m ucua'te
Luímbi.
Invejar. Tnvideo, fx. Cucuáta Luímbi.
Invejosa cousa. Invidus, tf, »;«. Químa Quiamucuáte
Luímbi.
Invejosamente. brvidb. Quiacucuáta Luímbi
muéne.
Invenção. Irrventio, onis. Ocuquissánca riá Quí-
lúngi.
Invencível. 'nvictus, tf, um. Múca Suílu , Agua Jís-
suílu.

Ooo ii In-
47.8 IN IN IN
Ihvéncivelmente. Tnvictè* Caquiluá niuéne, 0»;
Quiassuílu muéne.

Inventada cousa. Itruentus, a, um. Químa Quiaquissánqu:


ne Quilúngi.

Inventar. Inveuio, is. Cuquissánca neQuilún-


f>'-
Inventor, Inventor, cr/V. Múca Cuquissanquéssa
ne Quilungi.

Invernada. Hyems, ?;//>. Mu Cussamánu, témpo


riá Níula.

Invernar, "lyemo, as. Cuyza o cussamánu ,


ou, Cupassála o Cus-
samánu.

Inverno. Hyems, mis. Cussamánu, Témpo riá


y, • •
Nfiíla.

Investido. Aggressus, tf, Àmussombóla, ou, A-


niuc'imbúca.

Investigada cousa. Invés tigatus, tf , Químa Quiamussóta,


ou , Quiamuibúle.

Investigar* Investigo, as. Cussòta, ou, Cuibúl?-»

Investir. Aggredior, íw. Múca Gussombofêssa»


ou, CucMmbuqués»-

InYiada cousa. Químa Quiamutúmc,


Missus y tf, «w. ou, Químa Qyia'u"
tuquíla.

Inviar. Remitto, />. Cuvutuquíla , ou , Cu-


tu missa.

Inviolada cousa.. Inviplatus, <z, «/«. Químa Quiaquivímba,


ou, Quiamuvímba.

Inviolável cousa. Inuiolabilis, et /*. I Químa Ocuquivi'nib3,


ou. Ocumuvímba.
In-
IN IN IN 479
Invisível cousa.. Quod videri nequiti Químa Caquimond.
Invocação. Invocaiio, onis. Ocuichána, ou, Octia-
ilúca.
Invocada cousa. Imocafas, a'y um. Químa Quiamucliána,
o», Quiailúca.
Invocador. Invocaus, antis. MucaCuchanessa, o//,
Cuailuquéssa.
Invocar. Invoco, as. Cucuchána, 00 , Cuai-
lúca.
Involver. Invoho, /V. Curímbula , t?«, Curi-
bocóla.
Inútil cousa. Inutilis, et /<?. Químa Angó , Qui-
quiaguabé.
r
Inutilmente. Irustra. Quiquiaguabó mu«íne ,
Quiangó muéne.

JO JO JO

Joel lio. , u.
Quippúna, Ippúna.
Jogada cousa. Lusas, ^, //»/. Químa Quiamujocále
q'uiávu.
Jogador. Lu sor, oris. Múca Cujocaléssa , ou,
Cutonoquéssa.
Jogar. Ludo, Ár. Cutonóca, ou , Cujo-
cála.
Jogo. Ludus, /.
Ocutonóca, <w, Ocu-
jocála.
Jogo de cartas. Ludus atearam. Ocujocála já Micánda.
Jornada. Iter neris. Qiiucnda, Ricánga;

Jor-
4*o JO JO
J
°
Jornaleiro. Mercènarhis, //'. Múca «çimganhálá no
Cucalacalélo.

Joyo. LoUum, //'. RífFu iaiíba , Máfiú


iaiíba.
í)?.

IR IR IR

Ir. Eo, is. Cúia, tw, Cuénda.

Ir a pé. Facere iter pedibus. Cuia ne Ináma.

Ir a cavallo. Equo vebi. Cuia cu Caválu.

Ir dc vazio. Vacuus abire. Cuia angó ne mácu acu-


dira.

Ir diante. Anteco, is. Cúia cupólu ,ou, Cuén-


da cudóIu , ou, Cu-
bi ta má na.

Ir com impeto. IrruOy is. Cúia , ou , Cuénda cu-


léngu-léngu.

Ira. Iraçundia, <2. Ngínta, ou, Ngínda,


su, Ngingínda.

Ira de Dcos. Vir£, arum. %'nda riá Ngánna


Zámbi.

Ira boa. Bónus genius. Ngínda qV.ambóf.

Irada cousa. Iratus, a, um. Químa Qi.iiocuáteNg»0*


da.

Ira má. Xlalus genius. Ngínda iaiíba.

Irar-se. Irascor, mV. Acugingínda, Acucfua-


ta Ngínda.

Irman. «fo/w, «r//. Pánch'i iá Mug'áttu,


Jipánch'i já Ag'attu.
* •
Ir-
IR IR IR 431
Irmamente. Fraterne. Quiapánch'i muéne.
Irmão. Frater, íris. PáricJi'i iá Ria Ia , Ji-
pánch'i já Mála.
Irracional. Irrationaíis, et le. Quimúna, Imúna.
Irracioiuvelmente. Siue mente. Qyiaquiniúna muéne ,
c-
Malé Quilúngi > ou,
Quilúngi cana.
Irrecuperável. Trrrcocabifts, et /<?. Ocaquieuaté rínqui, ou,
Caquitambulá rínqui.
Irregular. Abnormis', et w*. Cumangagiána , Cu-
cámba Quilúngi.
Irregularmente. Sitie tiorma. Quiacumangagiána mu-
éne.
Irremediável cousa. Citra medicina spem. Quené Mulúngo , ou;
Caquitenessá pála cu-
lúca.
Jrrepreliensivel cousa. Irreprehensibilis, et le. Qu í maQy iamolt$nga,<>//,
Quiamúia q'uiambór.
Irrcvercncia. Irre-verentia, Ocucámba Ugítu, ou,
Ugítu cá ha , ou, Que-
né Ugítu.
Irrevogável cousa. Irrevocabi/is, et le. Ocaquitambulá rinquí;
ou , Ocaquichaná rín-
qui.
Irritada cousa. Irrita tus, , //w. Químa QiiiocuátaNgin-
gínda.
Initador. Ir-ritans, Múca Cussomboléssa ,
ou, Culebuléssa.
Irritar.
Irrito, Cussombóla, ou , Cu-
chíngica, ou, Cule-
búla.

Ir-
482 IR IR IR
Irritar, id est, annul Infirmo, as, Cugimúna , ou, Cuca-
lar. túla o Quigílla.

IS IS IS

Isca de pescar. Esca, <ei Quíchica riá Culóa Ji-


bíci.

Isca de ferir fogo. Fomes, itis» Quíchica quiacubuqué-


Ia Tubia. „

Isenta cousa. Liber j a, um. Químa Quiariquechíía


riá Mubíca.

Isentamente. Liberè. Quiacuriquechíla 'mué-


ne riá Mubíca.

Isentar-se, Se facere immunem. Acuriquechíla emuéne.

Isso. Id ipsunu Quequíqui, quíqui, ou,


Muéne.

Isso mesmo. Idem. Quéqui muéne, ou,


ye muéne.

Isso por ventura. Istuccinè. Anga quíqui.

Isto, Hoc, Qu íqu i,(?//, Yéye muéne.

JU JU JU

Jubilo. Jubilam, i. Ocoléla, ou, OcuíSin-


gulúca.

Jubilar, vi d. alegrar-se. Gaudeo, es, Coléla, , CuWnca


féssa, ou , Cussangu-,
lúca.

Jucunda cousa. Jucundus y a, um. QuímaQuiacoléle, ou,


Qiiiassangulúca.
JU JU JU 483
Jyrfãica cousa. Judaicus., a, um. iQuíma Qiiiapacá, ou,
Quiandáca.
Judeo, JutLeus, ei. Pacá , Jipacá, Ndáca,
Jindáca.
Jugada dc bois. Par boum. Jingóinbi Jiári..-
J"go- Jugum, /. I MufFúnu, Mifíunu, ou,
Naco, Jináco.
Juiz. Judsx, eis. IJuizi, ou, Múca Cu-
Joqueléssa, ou, Cui-
n
munéssá.' r -■
Juízo. Judiciam, iu. [Qiiilúngi, Uúngí, ou,
Oculoquéla, ou, O-
; e . a . Wo cuimúna.
Julgada cousa. Judicatus, a, um. j Químa Quiamuloqué-
le, ou, Qulamuiinúna.
Julgar. Judico, as. Culoquéla, ou, Cuiraú-
na.
Julho, mez. Mensis quintilis , vel Bégi iá Julho,
Julius. ' ' ' 1
Jumento. Jumentum, /. | Caválu guá Mug'áttu.
Junho, mez. Junius, ti, ji iá Junho.
Junta de bois. Jugum boum. Quibánca Quiajingóm-
bi.
Junta cousa. Junctus, a, um, I Químa Quiamuzucáma,
o" y Quiamucuáta ne
I uomiíqua.
Juntamente. SimuL
Quiaciizucárna comá-
chi
> ou > Qyiacucuá-
ta comóchi muéne.
Junto.
Propc.
I Ocuzucáma , ou, Ocu-
cuita comóchi.
Ppp Jun-
484 JU JU JU
Juntura. Junctura, a. Ngónghi, Jingónghi.

Jurada cousa. Juratus j a, um. Químa Quiamulóque,


quiamulóque ne quí-,
ri.

Jurador. Jurator, oris. Múca Culoquéssa ne


quiri.

Juramento, Jusjuranàum, /. Oculóca , oculóca o Ri-


gína iá Nzámbi ne
quiri.
- JÍ> , .í: > :
Juramento falso. Perjurium, ii. Oculóca Macútu, Ocu-
lóca o 11 igína iá Zám-
• i f* * • • bi ne Macútu.
I \ ' »9
Jurar. IJuroy as. Culóca , pála cug/a o
quiri.
• •• " ; ' t ' * l k""' V,
Jurar falso; Pejero, ^j". Culóca Macútu , ou,
Cuchíla fálsu no Cu-
lóca o Rigína Zám-
bi.

Justa cousa. Jus tus, <7, um. Químa Quiátenctaâ,ou,


Quiacutencssa.

Justamente. Justè. Quiacutcnéna muéne,


ou , Quiacutcnéna
muéne.

Justiça. Justitia, Ocutènéna , ou, Cutc-


néssa.

Justiçado. Capital/ pana affectus. Amuculúla bu fóhca.

Justiçar. Ultimo supplicio affi- Cumuculúla bu fóloca,


cere. ou, Cúffua cu fólo-
ca.

Justificação. Justificatio, (wÀr. Ocussoqucléssa , ou >


Ocumucuteftéssa,

Jus-
JU JU .'JU 485-
Justificada cousa. Probat tis , a, um. Químa Qiiiamussoque-
léssa, tf# , Qiiiamu-
cutenéssa q'uiávu.
Justificador. Comprobator, oris. Múca Cussoquel:s-a ,
tf», Cumucutenéssa.
Justificar. Comprobo, <7/. Cussoqueléssa, tf*, Cu-
mucutenéssa.
Justo, c honesto. JEquum, Múttu Aquíri, nc Qui-
chibiríla.

LA LA LA

Lá, ou nesse lugar. Istic. Cúna cúna , tf« , Bé


muéne.
La. Lana, <f. Lã, ou, Jindéba já Ji-
y h'ómbo.
Labareda. Flamma, <?. Muánca guá Tiíbia ,
tf* , Miánca já Tu-
bia.
Labeo. Labes, />. Rissúmbu , , Mas-
súmbu.
Labia no falJar. Loque 11 a, Massúmbu q'uiambót
mu Cuzuéla.
Laboriosa cousa. Laboriosus, <7, ^uíma Qiuocalacála ,
ou , Quianéma riá
calacála.
Labrego. Ru sticus, i. Quatóva, ou , Riá la iá
Búta, ou, Pirirílu.
Labirintho. Labyrhtbus, /. Dcutantacánlia , Malé
Ngílla pala cutúnda.
Lajada. AWor /«rw( N
gógi, o:t, Jingógi.
... T
Ppp ii La-
486 LA LA LA
Laco. Laqucus, ei. Quibétu , Ibétu , Ocu-
ribála mu quibétu.

Lacrada cousa. Purpurisso sigttatus. Quiamugíca ne quissú-


ca.

Ladainha. Litania, <£. Ladainha, o Mussámbo


riá Mama Zámbi.

Ladina cousa. Versutus, a, um. Químa Quiàladína ,


00, Quiarimúca.

Lado. Latus, eris. Nbánc'i, JiWnc'i.

Ladra mulher. Fur, uris. Muh'áttu guá MiSy, ou,


Mug'áttu cunhanés-
sa.

Ladrão.. Latro, ohisí. Muy, Jimúy,ou, Mú-


ca Cunhanóssa.

Ladrar o cão. Cairo, as. Cubósa Imbua , Jíni-


bua abósa.

Lagarta, que roe as ar- Brucbus, /. Ritataméha , Matata-


vores. ména úclii atubúla co
Issássa.

Lagartixa. Lacerlula, áv Ritònde, Maténde, ou,


CZanliòca caféli , Ji*
nhóca tuféli.

Lagarto. Lacertus, i. Ngándu, Jingándu.

Lage. Lápis plams. Rita ri iá cJianána, Ma-


tá ri ma iluiánia.

Lageada cousa. Lapidtbus pi anis stra- Químa Quiochanána nc


tus. Matári iluláma.

Lagear. Lapidihus p/anis stcr- Cuchanána ne


nere.

Lagoa. . v ,, Palus, j. Rissánga, Massánga.

La-
LA LA LA 487
Lagrima-. Lacryma, te. Richóssi, Machóssi.
Lagrimosa , ou lacri- Lacrymosus, a, um. Químa [Quiarichóssi ,
mosa cousa. <w , Quiacuríla ne
Machóssi.
Lagrimejar. Lacrymo, as. Cumachóssi, 0», Curíla
ne Machóssi.
Lama. Cartum; i. llivúnzu , Mavúnzu ,
Malóa, Alóa.
Lamaçal. Ctenosus locus. Quiríri iá Mavúnzu ;
ou, Quitocaména.
Lamacenta cousa. Canosus, a, um. Químa Quiaquitocamé-
11a, ou , Qu ia malóa.
Lambedor. Lambois, oitis. Múca Culéssa.
Lamber. Lambo, is. Cultfssa.
Lameiro, uid. lamaçal. Cenosus locus. Quiríri iá Mavúnzu ,
ou, lá Quitocaména.
'Lamentação. Querimónia, a. Ocuríla, ou, Ocuqué-
ma . ou, Ocuriquei-
xála.
Lamentada cousa. Ploratus, a, Químa Quiamucuríle;
ou, Quiacuquóma.
Lamentador. Plorator, or/V. Múca Curiléssa , ou,
Cuqueméssa.
i.
Lamentavel cousa. Lamentabilis, et /<?. Químa Quiacuríla, ou
Quiacuquéma.
tampada. Lampas, adis. Lâmpada , Jílámpada;.
Lança. Lance a, Spáda, Jispáda.

Lasi-
438 LA LA LA
Lançada. Lance# ictus. Cúta G is pá da , ou, A-
mucúta Pòcu iaicné-
ne.

Lançada cousa. Projectus, a, um. QuímaQuiamútéchi bu-


cánca.

Lançador. Projector, oris. Múca Cutechíssa, ou,


Cutéssa.

Lançar. Jacio, is. Cutéchi, ou , Cúta, oh,


Cutacúla.
f
Lançar com desprezo. Respuo, /x. Cutacúla, ou, Cutóchi
bóchi, ou , Bucáaca.

Lanceia de sangrador. Scalprum, /. Lancétta iá Cussangalá-


la pala cucauíiaiMa-
h'ác'i.

Lanterna. Lanterna, <f. Lanterna, ou , Rilan-


térna.
« :vr
'Lapa, ou cova. Specus, us. Ricúngu , Macúngu,
ou, Guina , Jiguín?.

"Laranja. Malum medicum. Rilaránja, ou , Quir/ma,


ou , Irima riá Rila-
ránja.
c
Larangeira. Malus medica . Múcc'i , ou , Risa'ssa
guá Rilaránja.

Larga cousa. Largus, «7, »»/. Químa Qiiiassanzumú-


ca , ou , Quiassanzu*
muna.

Largamente. Largè. Quiacussanzumúca mu-


éne.

Largar. Dimitto, is. Cuámbula, ou ,Cuchá-


la, ou, Cuchissa.

Lar-
LA LA LA 489
Largura. Latitudo, inis. Ocussanzumúca.
Lastima. bolor, oris. H'énda iá Curíla, ou,
Ocussentíla, <?«, Qui-
anquícáti.
Lastimosa cousa. Flebilis, et Ic. Químa Quiacuríla ne
Maclióssi.
Lastimosamente. Flebiliter. Quiacuríla muéne ne
Maclióssi.
Lastrar. Saburro, as. Cuchananéssa} ou , Cu-
longhála o Navio. •
Latim. Latinhas, atis. Latim , Rírimi já Jin-
gánga.
Latoeiro. Fáber «crarius. Ngangúla, Jingangúla,
ou, Latoéro.
Lavada cousa. Lotus, a, um. Químa Quiamussucúle,
ou, Quiamuzéie q'ui-
ávu.
Lavadtira. í.otio oitis. Ocussucúla cu Ménha.
Lavandeira. Fulloni a, ,e« Múca Cussucúla, ou,
Lavandéla.
Lavar. Lavo, as. Cussucúla , Cussucúla
cu Ménha ma Mi-
léli.
Lavar-se- Eluor, «*/>. Acussucúla emuéne, cu
ménha.
Lavor. Labor, oris. Traváio, ou, Ocucala-
calélo.
Lavoura. /Igricolatio, *;//>. Molenga , Cu rima , ou,
Cúbia.

La-
LA LA
49o LA
Lavrada ccusa. Cu/tus, a, um. Químa Qiiiamuríme ;
ou, Quiamucalacále
q'uiávu.

Lavrador. Agrícola, a. Múca Curiméssa , I


Cucalacaléssa.

Lavrar a terra. Aro, as. Curíma Ochi, ou, Cu-


calacála Ochi.

Lazaro. Scabiosus, a, um. Jifilíla amucuáta o Ma-


cútu óssu iaicnénc.

Lazarada cousa. Miscr, a, Uesála neJifilíla oMu-


cútii óssu , Ubanca
H'énda.

LE LE LE •

Leal cousa. Fidélis, et /<■• Ricámba. Q_'uiamtót,


Macámba q'uiambót.

Lealdade. Fideliias, atis. Ocubedecéla, ou , U-


cámba q'uiambót.

Lealmente. Fiâeliter. Quia-Ucámba muéne.

Leão. Leo, onis. H'ógi, Jih'<5ji.

Lebre. Lepus, ór/V. Cabúlu, Jicabúlu.

Legitima cousa. Legitimus, a, #»*. Químa Quiaquíri, ou ,


Químa quiaugitu.

Legitimo filho. E.v legitimis nuptiis Móna Ocása, Ana O-


procreatus. casa.

Legume. Legume», in is. Cúria Cuanbúndu.

Lei. Lex , legis. Quigílla, Igílla.

Leite. Lac, lactis. Leite.

Lei-
LE LE LE 491
Leitão. Nefrens, cnâis. Cangúlu caféli, Tujiii-
gúlu tuféli.

Leito. Lectus, /. H'áma riá Cuséca At-


tu.
Leitor. Lector, oris. Mesténe, ou, Donguí-
chi.
Lembqada cousa. Memor, oris. Químa Quiabánze , ou,
Químa (^iiialembelá-
la.
' < >•
Lembrador.. Monitor, oris. Múca Cubanzéssa , ou,
Culembelalessa.
Lembrança, Recordai io, onis. Ocubánza , ou , Ocu-
lembelála.
Lembrar., a outrem. Suggero, is. Culembelála , ou , Cu-
banzéssa.
. 12 JílíiV&i
I Lembro. Nghi-lembelála.
< Lembrei. Ghi-a-lembelaléle.
^ Lembrarei. Ghi-Iembelála-yza.
Lembrar-se. Mernini, isti. A-culembe!áIa, ou,JxOi-
banzéssa emuénc. >
Lenço.. Sudarium, ii. Rilénço, Maiénçp ,W,
Muléli.
Lenha. Ligna, 0/7/7//. H'únhi, Jih'únhi.
Lenha sccca. Acapna, or;/»/. Jih'únlii já cucúta.
Lenha verde. w> I)
T.igna virid/a. Jih®únhi já h'úissu.
.Lenha grossa. ,
Ligna i/j magnas assu- Jih'únhi » •' ' ; J 'í
, Quiágimoe,
las scissa. ou y Quiangolóssu.
Lenha meuda. Ligna minuíim scissa. Jiii'iinhi jass<;ssu tufcli-
féli.
Lc
Q.qq -
492 LE LE LE
Lenho. IJgnum > HYmhi , Múcc'i pala
cubánca químa.

Lenta cousa. Lentus, a , um. QuímaQuiaquimuánhu,


0//, Quiaussúri.

Leopardo. Leopardus, i. H'6gi iá Qiii.índa.


Ler. Lego, is. Cutânea mu Micánda,
ou , Cumóno o Livú-
lu , ou, Mucánda.
Levada cousa. Allatus, a, um. Químa Quiamuambáte
q'uiáyu.
Levantamento. Seditio, (n/s. Ocuzangiíca, ou, Ocu-
bánca Nvúnda.
Levantar. F.rigo, is. Cuzangúca , o», Cubán-
ca Nvúnda.
Levantar-se. Surgo, Acuzangúca , ou, Acu-
bánca Nvúnda.
Levar. Eero., rs.. Cuambáta, ou, Cucu-
túta.
f Levo. Nghi-ambáta.
< Leíei. Ghi-ambatéle.
V. Levarei. Ghi-ambáta-yza.
Levar boa vida. bidulgere génio. Cuambáta Muénhu c'/u-
ambót.
Levar era conta. Boni covsulere. Cubáca mu Jicònra, ou,
Cutúlica mu Jicônta.
Levar por vontade. Duco, />, Cuambáta mu Vontácie,
ou , Cubatéssa &
Vontáde.

lo-
LE LE LE 473
Levar pela mão. Manuducere. Cuambára cu Mácu ,
ou , Cubatéssa no cu-
cuáta Lucácu.

Levar por força. Traho, is. Cuambáta ne Jingúsu,


w, Cucóca neNgú»
su.

Levemente. Leviter. Quialengulúca/w.Quia*


quiléngu-lóngu.

Leveza. Levitas, atis. Oculengulúca, ou, Ocu-


nemé químa.

LI LI LI

Liada , ou ligada cousa. Vinctus, a, um. Químa Quiamucúte ,


ou, Quiamucuáte né
aquá.
Liada , ou ligada cou- F&deratus, a;;;, Químa Quiamucúte co»
sa com amizade. móchi ne Oricámba.
Liberal. Libcralis, ec /<r. Múca Uba , úu, Mú-
ca Cussacriléssa.
Liberalidade. Liberalitas, atis. Ocúba, ou, Ocussacrí-
la.
Liberdade. Libertas, atis, Ocuecála Ngánna riá
f
Vontádc íjuiáe.
Libertador. Liberator y oris. Múca Cuculéssa Abíca.
Libertar. Libero, Cucúla Atta riá Ubí-
ca , ou, Cubanguéla
Attu riá Abíca.
^.ibidiaoso. bitemperans, Múca Quitúchi-, Agua
ItúcJii.

-iJ
Qflq ii Li-
494 L1 LI LI
Lição. Lectio, ok/s. Ríção , Maríçao , já
Ocolongahélo.

Licenje. Vénia, <e» Ricénssa, Maricénssa.

Licenciar. Facultaiem conceâere. Cubana Ricénsa.

Licita cousa. Licitus, a j um. Químa Quiopodila cu-


bjnea , ou , Químa
Quiquicaíue.

Licitamente.- Liciiè. Quiacupodóla cubánca


Quiaquiquicalué mu-
éne.

Lide, ou demanda. Lis, itis. Rímánda , Marimánda,


ou , Ocuffúnda Ji-
cóndo.

Ljga de amizade. Fatdus, eris. Taíúía' ria Ricdmba ,


Jitulúla já Macámba.

Ligados. Confcederati. Macámba Atalúla co-


móchi.

L'gadura. Ligamen, inis. Ocutalúla , ou , Ocucú-


tu y ou y Ribiímbu.

Ligar, ou liar. Ligo, ús. Cutalúla, ou , Cucútu


nc Ribiímbu , ou ,
Mabúmbu.

Ligeira cousa. Vr/ox, ^/V. Químa Qiiiárimuca,


ou , QiiiaquiJengu-
léngu.

Ligeiramente.- i Rapidè. Quiacurimúca .mucne ,


lf:|J'.) , >. ( KD ou, Quiaquilengulen-
gu muéne.
Jjgeircza. Velocit:>s, tf/AT. Ocurimiíca ,.ott} Ocu-
íl" 'Vi f lenguléngu.

-íà ii
LI _ 1.1 49?
(Ligeireza dos pis. Per ni cilas., 4/Âr. Ocurimúca cui Jnáma'»
ou, Ocupupulúca ne
Ináma.

Lima. Lima, a. Lima riá calacála , ,


Ria Cuzuliíca quima
riá Quitári;

Lima, frucço. Malum Hesperium. Lima ri;i Curia , Qui-


rínia riá Quisássa.

Limada cousa. Limatus, , //w. Químa Quiachananéssa


< v.a t rrr olèxuDfuyÇ » .1 » iiíj ne Lima1, ou , Cu-
zuhíca ne Lima.

Limadamente. Limatè. Quiacuchananéssa ne


Lima niuéne , ou ,
Quiamululáma ne Li-
i Bdkti&W ' rm«£
ma.

Limador. Politor, w/j*. Múca Cuchananéssa ne


Lima , ou, Mutfunu
riá Ngaqgúla.

Limão, Malum citreum. Rímao, Marímao.


Limar. Limo j as. Cuchaiiánéssa neLíma ,
^sgoi»J$ efianuT # • 4( I ou , Cuzuhica ne Li-
• Ó'-'o/ < " t '
> ma , ou, Cuiuiáma.
Limbo. Limbus, /«v \ Quiríri riá Cuviindu
quinéne , Riléngue
uccála éclii cu muc-
c'íma riá óclii.
Limitada cousa. Termbiaius, «7 , Quima Quiocále ne
np\f- ^»{- kJ»If ^
Nbámbi , su , Ne
Subílu.
•OinsfíjRviJ
Limitar. Determino, as. Cunbáca , Nbámbi ,
ou, Cuchincica o Su-
•íjdi. Í.,O0 bílu. . .
♦m* , •n^i? iv»

Li-
496 LI LI LI
Limite. Limes y itis. Nbámbi, Jibámbi, ou]
Subílu, Jissubílu.
Limites. Fines, iunu Jinbámbi, 0// , Jissubí-
lu.
Limoeiro. Cytrus, Múcc'i, ou, Risássa ii
Marímão.
Limpa cousa. Mundus, a, um. Químa Quiazéle, Imi
Iazéle.
Limpamente. Munditer• Quiacuzélemuéne, ou,
Quiatéte inuéne.
Limpeza. Munditia, a Ocuzéla, ou, Quitére,
Itéte.
Linda cousa. Pulcher, tf, Químa Q^uiaguába ,
Ima Iaguába.
Lingua. Lingua, 'a* Rími, Marími.
linguagem. Idioma, atis. Rírimi, Marírimi.
Linguagem tosca. Idioma impoíitum. Rirími riá Attu quia*
muchítu. • *. •.
Linha. Linea, Túnga , Jitúnga , ou,
Rinha, ou, Ngógi.
Linhagem. Genus, eris. Ndándu , Jindándu ií
múttu.
Liquida cousa.. Lfquidus', a, Químa Quiabelaquéte.
Lisa cousa. Rasilis-y et.le, Químa .Quialuhln^x í#
í. ' Quiachanána.
Lisamente. Politi'. Quiacululáina muénc,
ou, Quiachanáuá niur
ene.
Lisonja. Assenta!io, onis. Ocu bomba.

Li-
li LI LI 497
Lisongeador. Mulatm-, oris. Múca Cubombéssa.

Lisongear. Aduhr, ar/s. Cubòmba.

I.ista , ou rol. Catalogas, /'. Rólu , Maròlu.

Litigante. Litigator, oris. Múca Muzuóri , ou ,


Cufiundéssa Jicóudo.

Litigar. Litigo, CufFúnda Milónga ,<?«,


Jicóndo.

Litigio. Litigium, //. Ocuffunda Milónga ,


ou, Jicóndo.

Livrada cousa. Liberatus, <7, r/?;/. Quinta Qtiiamulclóca,


ou, Qyiamuequía.
Livrar. Solvo, is. Culolóca y-ou ,Cuequía.
Livre cousa. Liber, tf, #;«. Quiquiocále ne Vonta-
de auiáe.

Livremente. Liberè. Quiacuecile ne Vonta-


de quiáe muéne.
Livro. Liber, bri. • Livúlu, Malivúlu.

LO LO LO

Loba. Quibúngu guá Mug'át-


tu.
Lobo. , 7. Quibúngu gud Riála.
Lodo. Lutam, /. Malóa , Alóa , ou, Ri-
\ ..<M vúnzu , Mavúnzu. .
Logo. mico. Té lógo , ou , Quilén-
gu, ou, Luá.
L°S°j iàest. portan- Igitur. Andá, ou , Cambóctii.
to.

Lo-
49B 'LO LO LO
Lograda cousa ✓ Verfunctus , a, um, Químa Quióvve.

Lograr. Fruor, cr/s. Cúwua.

Lombo. Lumbus, Nbánc'i, «?//, Mióngo»

Lombrigas. Lumbrici, orum. Ribúca, Mabúca.

Longa cousa. Longus, a, um. Químa Quialébu , a»,


Quialéve.

Longamente. Diffuse. Quiacalébu muéne.

Longe. . , Procul, vel longe: Calébu , ou, Caléve."

Longe deitar. Projicio, Âr. Cutéchi ricánca , atf,


Cutéchi calébu.

Loquacidade. fjjquacitas, atis. Muzuéri, M izu&i, ou?


Ocuzuéla Mildngár

Louça. Vasa, orum, Lóusa, Ima pálacubá-


ca o ocúria.

Louça de barro. Fictilia, ium, Malónga má Mutótu.

Loucamente. < Demcnter. Quicubuáme muéne.

Louco. Améns, entis. Ocubuáma, ou, Quató-


O ' va , Atóva.

Loucura. Insania, <£. Ocubuáma.

Loura cousa. Flavus, *, ttttt,' Químa Quiazulumú<&

Louvada cousa. Laudatus, tf, «?;/, Químa Quiamutóndane


Quiguá , qui£t'3> ou,
Quiacucurénda.
A t ;««..< I |
Louvar. ' Irando, tf/. Cutónda ne quiguá >
nuá , ou j Çucar
i.

Louvável cousçi. ; Laudabilis ? et /c. .Químa, Quiatónda jie


quígtiá , ou , Q.uia'
cucurénda.
-o/f Lou-
LO LO LO 49?
Louvor. I aus, dis. Ocutónda Quigud,.Qui-
gui , <?« , Ocucurén"

Louvor Divino. Hymnus, i. Ocutónda Ngá nna Zá m-


bi quinghisámba, ou,
No Mussámbo , no
Cucurénda Zámbi.

LU LU LU

Lua. Luna, a. Riégi.


Lua cheia. Pletiilunium, ii. Riégi riesála.
Lua nova. Nwvilunium, ii. Riégi riáube.
/. 4 - ' fc
Lua mingoantc. Luna dccrescens. Riégi Cutebulúca.'
Luar. Lux lunaris. Riégi cuámara cuzéla.:
Lucro. Lucrum, /. Lúculu, ou, Guénc'i.
Lufada de vento. Venti impctus. Quitémbu Q^úiavuí ,
Itémbu Javiíl.
Lugar. Locus, u Quiríri, ou, B'áma, Ji-
báma.
Lume. Ignis, is. Tubia, ou, Muquuen-
glíégi riá Tubia.
• iij ■ .* è 44 . *
Lustrada cousa. Distinctns, a, um. Químa Quioquenghégi,
ou, Quiatondála.
Lustrar. Niteo3 es. Cuquenghégi, ou, Cu-
tanhínha.
Lustrosa cousa. Nitidus, a, r/w. Químa Quiaquenghégi,
ou, Quiatanhínlia. '
Lutar. Luctor, Cubánga, ou, Culiía.

-fiM
Rrr Lu-
5tO> tu* LU LÚ
Litíb:, ' Tuctus, /at. Quíndo, Indo.
.
Luxuria. \uxuria, UndubuiVi, Ocussocí-
na,0# , Oculúáibúla.

Luz. '.v.v, r/x. Ocutanhínha , Ocu-


ôíl OC.íl.V quenghégi.

Luzchtè.' \ucens, entis. Ocutanhínha , tf#, Oai-


qucnghcgi.

Luzida cous.i» Nitidvs, tf, «;//. Químa Quiatanhínlia,


o», Quiaqiienghcgi.
i
Luzir. Luceo, es. Cutanhínha , , Gi;
qucnghégi... ... [

'.:J
MA MA MA
.r-;! ' . 1

,^ cousa. Malus, tf , *»//. Químa Caiíba , ou-~,Ga-


híba, w, Malébu.

Macerada cous3. Maceraius, tf, #»/. Químa Quincòca, .«»,


t IuycvjS' «gw QuiacuCámc. 1
«Cf(ff • !'
ftjacerar... Macero, as. Cucóca, Cudma.

Machado. Securis, ;V. Richádu, Machádu.


;
Macho. - A/tf/, tfr/V. Riála, Mála. •

Machucar. Confundo y is. Cubúnda you, Cucóca»


ou, Cucáma.

Macilenrr. Macileittus> tf, »w. Ocubéla , ou y Mab-Ie,


Abele.

Maco.
*> Mal/eus, ei. Malatélu.
r/,,ry
Macula. LabeSj is. Nolúa, ouy Quitótc,
Itóte.
.r/MíO tV • • KV

Ma-
M;A ,MA .M A 5-0 r
Macular. Maculo} <7x. Çumulebúla , 0#, Cu-
chiríssa.

Madeira. Matéria, Múcc'i, Mícc'i , <w,


- .Í.MudO Túngu, Jitúngu*
Madrasta. ,( Noyerca, Manliandénghi, Jima-
nhandénghi.
Madrinha. Mater spirituàlis. Mama iá Múnga.
Madrugada. Diluculum, i. Camcncménc riá tfssií-
CU. ;
Madrugar. . Diluculc, <7/. Cuzangtíla Cucamene*
•»" ^ r f ■ * \ • • méne. . ._
JfiiOJcM
Madura cousa. Maturas, a, um. Químa Q^uiábi , ou y
Iábi q'uiávu.
-V.0 v,o t,:- n:Bí Í>' 4 ''"lOIClrL
Madurar. Maturo, «zj. Cúhia , ou, Cubcleque-
téssa. . ,.
Mad.urccer, Maturesco, />. Cúbia, ou, Cubclcquc-
--'13 il{ «j < i í)íib ínpntl?:
téssa. " -~
ilQ
Madureza. . Matar/tas, /?//>. Ocuábi, ou y Q^uiábi. -
.i!'fíc:np jypni^i
Magano. Baiulus y i. Guabúma, Abúma.
* - J . <« ' t
Magestadc. :: .' > Magestas, <7//x. O Ngánna já Attu ,
9<! )(uup ,".i|jf) ;f CiJi ou y Ngánna iOjíchl,
{ vTVs. \i w
.inpnn i i: c:,.S'. «o ou y Mueiléchi.
Magestosa cçusa. Magnificas, at um. Químa Quiamochiiná-
.V» t iliPfll i fioMullJ f na,^,QiíiaiiiulivirdIè'.
Magnifica-cousaj 's Idem. Químa QuiamoCliimá-
•■vl-ÍL ^{i«3nh ir.- onUJ •V- V i'v^í\ na, ou,Qu i amu 11 v uálc.
'• -Mi' Z.i l
Magnificência. Magnijicentia, Ocumochimána , ou ,
i£) iijoràfi Ocurínza ,y nvuája
iUj • > | Kl S/.TA
.i "»nri BJÍU.K

. .cllfaiO iupn:/í .Kiciíp sfcM


éíí:H Rrr ii Ma-
joi MA MA MA
Magoar, Lado, is. Cumulebúla , , (íu-
chila Malébu ,
Cububíla.

Magreza. Macies, ei. OcuWla.

Magra cousa. Macer, era, crum. Químa Quiabéle.

Mãi. Mater, tris. Mama, ou , Mánha.

Mãi de família. Mater famílias. Máma já Ana.

Maio , mez. Maius, Bégi riá Mayo.

Maior. Maior, et maius. Ricóta, Macóta.

Maioral. Archon, ontis. Ricóta riá Bánça, Ma-


cóta ma Bánça.

Maiormente. Maximè. Batá muéne, ou, Qyé-


-O!»!/V *"• '■'* ne muéne.

Mais. Plus. Rínqui, tw, Ríngui.

Mais ainda. Amplius. Ríncjui ánc'i,


c'i ríngui.

Mais, ou menos. Susque, deque. Rínqui quiaféli.

Mais dentro. ínterins. Rínqui Mónsu jOí/jBo-


cola ríngui.

Mais alto. Superius. Rínqui Quiaquin&ie>


ou, Zángula rínqui.

Mais baixo. Inferius• Rínqui Quiabiitu , ou,


T ululúca rínqui, ou,
Rínqui bóchi.

Mais ainda. U/eerius. Rínqui ánc'i, ou, H'án«


c'i rínqui.

Mais perto.1 Propius. Rínqui Quiazucáma,c>/,


Zuéta rínqui.

Mais querer. Maio, 'l7>. Rínqui Cucndála. .


flfcús
MA MA MA 503
Mais vezes. S.fpiur. Rínqui mucne, ou, Vu-
túca rínqui.
Mal. Malum, i, Mál, «?//, OcuIcMla ,
Malébu.
Mal acondicionado. Intractabilis, et k. Amucugiuríla quíbi, w,
Amucubumúca.
Maldade. ímpropitas, atis. Quíbi, Ibi, ou , Ocu-
lebúla Malébu.
Maldição. Makdictio, onis. Maríçao , o*, Mulóm-
be, Milómbe.
Maldiçoada, ou amal- Execratus, a, um. Quiamucucc'íle Mari-
diçoada cousa. çao, ,Quiamucuá-
te Mulómbe.
Maldita cousa. Maledictus, a, um. Químa Quiamucúte
Maríçao, ou'; Mu-
lómbe.
Maldizente. Maleãicus, Múca Cm&sa* Marí=
çao, ou, Mulómbe.
Mal dizer. Maledico, />. Cuzuéla quíbi, ou , Cú-
ta Mulómbe.
Malefício. Malejtcium, //. Nguánga, Jinguánga.
Maleitas. Febris intervallata. Maléta, Jimaléta.
Malevolencia. Malevslentia, Ocuzémba aquá, ou\
Ocucuáta Lúma cu
Mucc'íma.
Mal fazer. ,.i Malefacio, Cubánca quíbi, ou, Cu-
bánca Malébu.
Malfeito. MaUfactum, /. Quiamucála cahíba, ou,
Caiíba.

' "isH

Ma-
jMÁ MA

ií-piií-í Sctkratus, a , um. Múca Cuzémha ,\ou;


:
Ã. 'siiii r.jn' Múca cubanquéssa
malcbu.
r if
Malho. , ,V3 M/illcus, <■/. Rimarilélu, Maritélu.

■Aiai/Cía:. :.ir/-:. iw.mÁ Malitia j <?. Májiha., Ocuecala ■ mjç


lcbu cu Mucc'íma.
jfi£ !,KÍ:;
J/£aiiciqsa cousa. .• ... blali tios us ,.a, um. Qiisma Quinmnlia, ou)
Quiacucále ne inalé-
.uiJMsívl r ud-ji
bu cu Mucc'íma.
t uv. oibrsM .r - v-y0- íÚVÍWJWA Quiacumánha muene >
Mahcios^^jte. ;.jd Mifltgne.
ou , Quiaeucálc ne
*:bW£ , - . i\;ivtw.3. . malcbu cu Muçc?inià
- :jr^n: :iJÍ ■ .< •• ;
Maligna cousa, ,7, ,, Malignus, a , Qmma Quiatcma, ou,
Quiandáca. r

mriurnriijp cm-uO fvS> - lV*YÀ\n\fc\/V


jTgnarçicme. lúahgrie. Quiacutcma mucne, ou,
Quiandáca muénc.
.odmí>I
s Ocuicma, oq,r QculjV?
boíijA ^Hmíí
cu múca, ou, Male-
,odffiò!(.M , v.. . or.*2 bu
- , , ,r
íVlál-sáo. Ma/e sanus. Queluqué, ou , Ucata
11'dnc'i.
r . -V r W V • Cububíla, o«', Cumu-
«ar1/ Lado, is.
.sjSkrmt. , '.iòicl x \\isxi\i\ x\-v4v'i banca malébu.

Malv.aj^lierva. Maha, <e. ■ RífFuiá Mâluva, M&


i, / ;ii;. 1 F>í - ' fu ma Malúva.
CÍÍIl -•
Malvada cousa. Imprdus j a , um. Qiiíma QiiiazémJ3 > Gtu>
sl\ Quiflbucumúcá. •'■ÍA
•iÒ { V.»lt idlíl^
, .u/ttlcM wnW " Quiacuzémba niue^ >
Malvadamente. Impiè.
ou, Quiacubucumuí
tv . r.<í.r.r.j
.fidiifil) ca muénc.

Mamnia. Mamma, a. Riélc, Méle.


Ma-
MÁ má MA
• »
Ma fumador. L adens, Móna cúnúa Leír %>['òir\
Mona riá Curíssjy r ,
Vw> v '
Mammãr. Lácteo, es. Cuamúa , ou, Cubana
J * J #f J f t i '. ria curnssa.
>Q
1
Manancial cousa.-'^ j Perennis, et //?. Ricánu riá Ménha, Ma-
. i'ir/unQ • '.»«« - Si <
Manar. ,j. , I <V/<?;/0, <7j. Cujúnra Mcnha , ou,
, ÍA LÍòIuDuiméiuX) Cuiúnda Mçnha., -
j.• plifi£i
Majtcebá. Concubina, Mug'áttu guá Ndúm-
.011 bu , «w, ^Caválu riá
:i o« Riála.
Manceba de casado. Pellex, eis. MugMttu o Ndúmbu
guá Ricása.
Mancebia. • iO Lupanar ,• «?rÃf. Ocuandúmbu, tw ,^Ocui
ecdla no .Ndúmbu. ^
t .* '-^u/x fiííj- ^
Mancebo. Juvenis, is. Monandénghi.íw, Mun-
.')/ w , ^ h v, VJV. I i'. & dénghi, MindcnghL.
Mancha. :;r . Macula, d?. Quiróte, Itóre, ou, Nò-
h i' •v.xú t v- la. Jinóla.
f " « M\,i'
Manchada cousa. Macula tus, ^, «w. Químa Qiiiaquitóte ,
i , w , fciiL'pi'ru". ou , Quiamuchíri. ..
.tjju;XU
Mandada cousa. hnperatus, *, mn. [j Químa Quiamutúme.
Mandar. : ' . A Impero^as.
CutúWia, oil, GtaUHíísi'
.MÒtmi tój,
sa.
•f Mando, 'm : .. ; íijí
Ngu-túma. -ii-:
\ Mandei!"' * • *.... ..... Ghi-a-ruménc.
.IV; r XMVyf^ .Wrojni.TsI/
ÍMa,4,rá; •f"
' tèlkJ '
• • • (jlu-tuma-yza.
Mandioca. .
u
" ' { I»1JI JjiiJK/ Pauis Br^silicus, Quiríncu, Irineu ,. 0;/u
r
-W>.b /Í |w> <£0 Mandióca.

Ma-
5TO 6 MA MA MA
Maneira. Modus y i. Fítiu.

Manlia. Mané. Múngu , 0# , Quisúa


riá Múngu. ' i

Mania. Insatúa, <?. Ocu<sa!úca, H'áchi riá i


.*A/r f . TS f ....• \ 1" Quilúngi.

Manifesta cóusá.' Manifestos, a, «w. Químa Quiautuculúle,


0#, QuiafFumána.

Manifestamente. Falam. Quiacutuculúla , £>«,


•** Quiacuffumária muí-
:;h . \A ne.

Manifestar. Aperio 9 /V. Gutucujúla, Cuftumá-


na', f//j Cumangu-
giúca.

Manquejar. i>0(; Claudico} as.r .. . Culundugiúca..

Mansa cousa. Mansuetus, a, um. Químa Quiotúle , ou ,


Quiamánsu.

Mansidão. Mansuetudo, /;;/>. Ocutúla, ou, Quimu-


-o'/ , ánhu.

Manteiga dé porco. Liquamen, inis. Magi riá Nglílu , ou,


Máclii riá.NgúíU'
i
Manter. ^/í», is. Curiquíla, ou, Cusás-
.'j;n:;::.íii!:ii>í) r.fíj; :Cj .WS' { V f sa aquá.

Manter-sc á sua custa. !*SWx expensls ali. Acuriquíla iá qul®1


quiáe muéne.

Manteudo. Sustfiiitatys.a.} um, Amucuriquíla riá M"c*


tu quénqui.

Mantimento. Victus, «j*. Manteménto , Ima riá


Cúria.

Mão. • Malus\ a, itriti Ocutéma, Ocubucunw


ca, ou 3 Ndáca.

Máo
MA MA MA ^
Máo cheiro. Graveolentia., <?.. Risúmba -jajíba , Ma-
súmba iaiíba.
Mdo fim. Exitium, ii. Risubílu iaiíba, MasU-
bílu iaiíba.
| , admhiupslijj ,
Máo ensino. Tncivilitas, ilÂr. Amulónga iaiíba , 0#,
Amusássa iaiíba.
[
Mao. Manus, ///. Lucácu , Mácu.
Mão cheia. /Y<r»rf mams. Lucácu In esála, Má-
cu Masála. ,
Miío dírcita. Manus dextera. Lucácu lu acúria , ,
•r .
Lucácu ria ca laca !a.
Mão esquerda. Manus Uva. Lucácu lu quiássu.
Maquinada cousa. ;J\ Machinatus, a, ««/. Químa Quiamuçhinga-
néca, w Quiamu-
. ir.* bánse. " ' "
Máquina. Machina, Químa riá'Quilúngi.
Maquinador. Macbinator, ar/r. Múca Cuchinganéca
ima riá QuHúngi. -
I
Maquinar. Machinor, ^r/V. Cuchinganéca químa
riá QuiWngi.
.Mar. >: ' Mare, ris. ■ ?
-v Calunga.
Maravilha. Prodigium, //, Químa Ocumatúnda ,
cíijfiq ou, Ocuamáta, ou,
Ocubuáma.
Maravilhar. '■ i'
hi admirai ionan rapè- Cuchimanéna , Cufon*
™ K&Mr.uâuD re.
>■ v. -I dála, ou, Cubuáma.
Maravilhar-se.
• ) . • ' ... * \ Miror, ^r/x. Acuchimanéna , Acu-
t ' «*'• tondála , ou, Acu*
buáma.
t oiyjitf.íniii .V» < ablà»vM
Sss Ma-
5T>8 MA MA MA
Maravilhosa cousa. \Mirus-y a y um. Químa Quia maránda,
, Qu ia bua ma.

Marca. Nota, a. iQiiirímbu, Irímbu.

Marcada cousa. Signatus, a, um. Químa Quiaquirímbu, I


ou , Qaiamubáquí I
quirímbu.

Marcar. Signo, as. Cúta Qirrímbu , tw,


Cubáca quirímbu.

Marchar. bicedo, is. Zuéndajguá Masoláii)


Jingúnsa.

Março , mcz. Martins me/isis. Bégi riá Março.

Marco. Limes , itis. Bámbe, Jibámbe.


:
Marfim. <• Ebur,- oris. Marfínu.

Marido. Marilns, /. Munúmi, Minúmi.

Marinha cousa. Mari nus, a, um. Químa Quiacuecála mí


Calunga.
.VíM .ir& < . --.vv.VV.úW
Marinheiro. Nauta, Malinhélo, ou, Múà
riá Calunga.

Mariola. BajuluSy i. Quingúndu, Ingúndu.

Marrão de ferro. Malleus ferreus. Maritélo iaienéne psia


cuburíca Matári.
X. . • •
Martellada. Jctus rnallei. Cúta Maritélo. «wA
papeia ne Maritíta»

Martellador. Malleator. Múca Cupaw$ss.j;*?>


Cubundéssa nc Ma-
ritélo, ou y Ngangula-

Martellar.
■ Malho,
,w
ç •• • • as.
• Cupapéla, ou, Cutó*
da ne Maritélo.
Martello. Malleus, ei. Rimaritélo, Maritélo-
ffc.-•. Mr *2l
MA MA MA 5-09
Mártyr> . i: : • : :
/. } Marty, jw. Máaír,em uéne Uainan-
gngiiica o Mairác'i
pala curiculiHa o Fé
rii Ng,inna guétCu
f jesr. Cnríssu.

Marivrip.. , •' ^ MartjrhiYit, •//. Múca Jipácnl pálá cui-


ricurúlaoNgánnaJc-
tu Jcsu Chrissu.

Mariyrizada% cousa. Cruciatus, a , #»/. Quima Quiapáchi, ou,


_. 4(*, ' - - í f f . .?"
• »i { -i J 41 1. Quiamututaléla.,. ou,»
r
Quia mu man gugiúca
si L';hh»í. •MtW) v;V' ' o Mah*ác,i.

Maftyrizar. Crucio, as. '


Cugipáchi , eu , Cuf-
hímba co Ana riá
< finscmos soíièdaraA Ngánna Jetu Jesu
VWiUiVJ 10 < W-.xÂ
Chrissu.
.r.<If':O30inA ( v.v> .XW\\
Mas. , , ^ Sed. Más, MácJii, Bó, Sú-
ca.
Mas ainda. Verum et iam. Más h'ánc'i, Súca-pé.
• ui vi. ( • í /i «4 / V*' v\U l*>v
Mas antes. Imo. Más J^ánc'!, Hánda-pé.
. . <iM-cav
Mascarrada cousa. Dcnigratus, , »wv Químa Quioritcca, ou,
1/ 1. 1 'i Quiaffulumána.
Mas que. - Iitsi. Abaquilái , Equi-bó ,
< ir! i)-\ I;i 1:1 . IIBJ Súca-échi.
,u t «oinoini: '
Massa. Massa, Ríssa, Massa.
Matador. hiterfector, w/V. Múca Cugibéssa , ou,
•ico ÊQLDV^j
O Múca Culósa.^ -
Matagal. Campus sterilis. Ocumuchítu . ou. Mu-
í\>vjiQ \ St j chítu.
Matar. Interficio, ;V. Cugíba , ou, Oucatúla
Muénhu.

Sss ii Ma-
JI<? -<M''À MA MA
rtMató.vir~i»fíí5, ;i;. Y* • ••»••»•••• Nghi-gíba.
!: O B
K Maieú,,, Ghi-a-gibíle.

l Matarei; Ghi-gíba-yza.

Material cousa.- Crassas,, a.?uyn. Qiiíraa Qiiiacjuatóva,


-:to nJSlj líDLq ■ i r,OUi.'i
oa, Quianiiicliitu.
<í>^oSNh
Matizar. J/lustro, <?/. Cutanhínha , ou , Cu-
mica.
Vv Mi3£íJÍ»]*m ' f.fn. j( -
Màto. Syfaa, <e. Muchítu, Michítu.
foui^-â -iF.fi* "«•!-O
Mató de lenha. Sylva ctedua. Muchítu iá Jih'únhi.

Macraca... Clamorosa irrisio. Zombaria , ou, Qui-


ih li».£ o:> cornir sómba.

JJáVraquèjado. . Risu, et clamore exce- Amubánca zombaria ,


ptus. OU) Amusómba.
Ma fraquejar* Clamore irridere. Cubánca zombaria ,ou,
Cusómba.
1 •iW-- li v"\" V
Matricúía- ' Catalogas, i. Rólu, Jirólu.'

Matricular. Ascribo, />. Cussonéca niu Roía.

Matrícular-se-. nomen. Acussònéca mu Rólu,


oa, Cubana o Rigí-
. tóiupá na p;íla Cussonéca.'
Matrimonio. Matrimoniam, ii. Matrimónio iá ZámVi,
ou, Ocucasála cupó-
lu riá Ngánga.
, -10 c 6'«çli;i:0 yjís '»*
Matrona. . j.. ; Matrona, Mug'áttu Aguába qui-
nene.
-uM . .5, (njirioumuaO .\V\"v«vi ^»vsysO
Max ima. Proloquium, ii. QuífFua, Iffua.
5/! 2Í/J , Y*Õ - í.'ir*"'íf J . .1..... i
.i:rlauuM

< i íi
ME M-E ME 5-11
Meada cousa. Dimidia tus, a, um. Químa Quiozónghe ,
Ou , Quiaguána mu
cachas.
Mear o gato. Mu tio, is. Curicóla o Jih'ómbo.
Mecha) de candeia.. Sulpburata'. papyrus. O Torcíla ria .Candéia.
Medianeiro. Intercessor, oris. Múca Cubinquíla, tw,
Gubandulúla.
Mediante, i Medians, aniis. Cuturíca bu cachas:, <j//,
Cubáca mu cachas.
Medição. Mensura, Ocussónga, Túnga
riá cussònga.
Medicina. Medicina, <?. Ocugía cubáca co Mi-
lóngo Attu Jih'achi.
\»C !• '7 ' (
Medico. Medicus, /. Médicu , w V Múca
Cussequòla.
Medida. Mensura, Químa Quiamussónghç
q'uiávu.
Medida falsa. Mensura adp/terJna. Ocussónga çu macúru,
ou , Cussònga ne tún-
ga iá fálusn.
Medida cheia. Mensura plena. Ocussónga UesáJa q'ui-
.itlAO , «a c &rfc»O -V\ , ambór.
Medida cousa. Mensus, Químa Quiainussónghe
q'uiávu.
Medidor. Mensor, cr/V. Múca Cussonghéssa.
1
Medíocre cousa. Mediocris,. et Químa Quiaffiíla, ou.
Quiazónghe.
Mediocremente. Mediocriter. Quiacuftúlla rnuéne, ou,
Quiacuzónghc mué-
ne, .

Me-
fiz ME ME ME
Medir. Metior f íris. Cussónga.

Meditada cousa. Cogita tus, a, um. Químa Quiamubánça,


0# , Quiamuchinga-
né<jue. .

Meditar. Meditoraris. Cubánça , , Cuchin-


ganóca.

Medo. Metus, Uóma.

Medonha cousa.1 Metuendus, , tf Químa Quiaquénghi ,


.'dt:íStn r.^LdiO ou, Químa Quiabu-
cumúca. .r

Medrosa cousa. Tímidas, <2, a«. Químa Quiaucuáte Uó-


ma , £7» , Quiucile
ne Uóma.

Medrosamente. Titnidè. Quiacucuáta Uóma,o(/,


B'juJA . vw { » - ( V • ■' Quiacuecále 'nc Uó-
ma.

Meia cousa. Medius, v* , í/w. Químa Quiacachás, m,


Quiaeuzónghe.

Meia cheia1 cousa. Semiplenus, <7 , #>#. Quiesála cachas.'

Meia hora. Semihora. Cattangána caféli, ou,


Ricúmbi cachas.
-j• 11 -^ RIS.:'Tf' uJjiiOe
n„\-v,/l
^ 5l \V ,fc\ j
Meio. Médium, /*/". Cachás , ou , Cáchi.

Meio dia. 1. 1 MeriditS, ei. Cachas iá Qpisúa, Qj»'1"


sua cachas.

Meio frasco. Médium Jàgetueu Cachas ca filáscií*

J&eirinho. '> r.> iíi Apparitor., ar/x. Marínhu, Mirínhu.

Mel. Mel, mel lis. Guíqui.

J&elancia. ') Pepo, w/V. Balacía, Jibalac/a.

Me-
ME ME ME ) 13
Melancolia. Atra bilis• Paíxno , Ocussúna , ou,
Ocututaléla > ou, O-
cunzóna.
Melancolizado. M&stus, a, um. Anuis?una , o-i, Amu-
turaíéla, ou, Amua-
zona.
Melancolizar. Contristo, as* Cussuncssa, oa , Cutu-
taléla, 6», Cunzó-
na.
Melhor cousa. Melior, et us. Quiaguába , 0//, Quí-
ma Quiatondála.
Melhoria na doença. Remissio morbi. Ocualiviála ria h'áchi,
av, Ocutululúca O-
h'áchi.
Melhorar na doença. Cmvaksèo, jj. Cufululúca Oh'a'chi ,
ou, Cuturíssa riá h'á-
chi.
Melindrosa cousa. Delicatus , ^, mm. Múca Cusóssa, o», Mu-
ca Cunenganéssa.
Melindre. Teneritudo, /»//. Usóssa, o*, QuinGngá-
na.
Membro viril. Meu tuia, Ingia, w, Ingi.
Membro , ou vazo da Cunnus, i. Súndi, ou, Inho, ou \
mulher. Risónga , 0//, Mu-
blinda.
Memorável cousa. Memorabilis et &. Qiiíma QuiafFumáne
o*, Qyiacuchingané-
quc.
Memoria. Memoria, Quilúngi, IIúngi, Ocus-
suína riá Muénliu
guéttu.

Me-
ME ME
5*14
Memoria , w-menção. Menti o, onis* Oculembelaléssa , w ,
Químa pála cuchin-
ganéca.

Menção. Idem. Oculembelalcssa , 0» ,


Ocuchincanéca.

Menina. Puellula, tc. Camóna , Camug'áttu,


Monandénghi.

Menina dos olhos. Pupilia, a. Camóna já Mcssu.

Meninices. ,,, Inepti£, Oitonóca Cuangndén-


'■ ' - oiriuO cia' glii, òii, Ocusóiíga
• O < • 4 . » - ^ * #- já Anandénghi.

iWenino. Puelius, i. Móna Ndénghi guá


Riála.
JHaVi
Menino, que naofàila. Infans, antis. Camóna rJi'ánc'i Çuqui-
zuelé.

Menor cousa. Minor, et //j. Químa Quiandtínghi.

Menos. Miiius. Quisseléla bu Quiári.

Menos nada. Nibil minus. Bu Químa cána.


<i , wv
Mensageiro. Nuntius, //. Múca Cuambatcssa Le-
cálu , ou, Pómbe.
,} j"]|V O..1 JiH
Mente. , «irôr, Quilúngi , Ocussuína
-ria Muónhu.

Mentida cousa. Fictus, ^ j //w. Químa Quióte Macú-


tu.

Mentira. Mcndacium, //. Maciitu, Acútu.

Mentir. Mentior, />/>. Cúta Macútu, ou, Co-


chila Maciitu.

Mentirosa cousa. Maulax, rfíÀr. Múca Macútu, ou >Cu*


cliiléssa Macútu.
I
Mer-
ME ME MK 5-rrc
Jvfercaáór. i. ilrAO Mercator, <wv'jv Mica Cussronbíss». <?uf
,umòl>r- f>. ,v Múca Cúta Guénc'i.
Merco. O Renfjiciirm , ii. (c ;.C Favfilo^

^crçcçdóra ; cònja.. I Dignas, [jQuíma Quamutocále ,


"•v ,I (iuiacuccála 1JV
nc
-I Ifbòd R2ZbilpB(luZ) •iv, ** * • •j/jor;
.r-Çuónhi. •
-r; í \»<\ r •
Merecer.. ' . Mereo, íx. Cumutocála , Cuecála
nc Guénhi.
R ii!;;ò<J E^òunfwJii > d"q ioó oxíf.cíaL~)oM
,t a
Merítum, '' cumutocála, Ocuecá-
-rmhíil 211 Ja ne Guénhi.
^«cuda, - Merende^*..., j, Melénda
.c^iiimj3u2-3 na Ngplocc i.

Í4®flter<l .'.-iàupsdiO Wre Cumetapa .c .£&)$


u-J a&;M:Uíiwu) . cjuia Ngolócc i.
Mergulhar. -^vlA Mcrgo > is. Cutafímba, Cutafímba
k ura M-iiupsduO .1^ , QVA\U\U cu M^?.on
Wcfgufhadá^cóíftã1.'.} Mcrsus, tf, tfw. Quíraa Quioteflmba cu
.sEupoio-;.^
Ménha.
Mcrgíiffioi ií' r.: iiop
.1:2 Ocutafímtíã IQ
Mesa. ;
.íii/íiX < iiuíliijp

/jM*, , o» , Q«#
.ifílfil
; muénc.
f
Mestra. < Bgí.iífítiO Magistra, #2 <
.BJÍJJ Méssene Mug'árf3J^^
Donguíclii guá Mu-
c - Bniíop •svv, c Vi < g'átni. cbixaM
n
Mesft^ "^fi'«iP . v\«s Magister, ri. Méssene, ou, Donguí-
W. tvtò , cgníTííiiDO «1\W» < c1
"* .fiittóoM
Metal. .EUtlífl
Metal/um, /. Lóndo, Jilóndo.

•saM
Ttt Met-
5^^? M-E'í M.E «ME
tyflíMr toiro.- • • • -V f Aàmitto^is. *W .. Cuboquéssa MórmTj
.i^iiòuO slij.) r. • • ou, CuMca Mónsu.

Mctier (fcbaíxò do chão. j Obruo, is. . "ubaquéssa bóchb riá


Mavú, <?;/ , Máfu,
, e»Ik»oii,rnr.ii_0 o.v, (Duffiíhdaniòdii.
S:I sibo J- -ú:£ , «
Metter debaixo d'agu a. Submcrgo, /V. Cubaquéssa bóclii riá
Ménha , , Cuta-
51S39:.J .V- tÇY\'\<\ fímba cu Ménha.

Metter ! dos pés. Cto, *.r. ;. .(1 Cubaquéssa bóchi j£


•^LOQIjáv lnáma /&/, Cucíms
IML UÍ ne lnáma.
. ?r
Metter medo.- Metum incutere. — ' Cubaquéssa Uóma, W,
Io;)/I í.r: Cutucumúca.

Mettet na. éàtó;rr > VersiiÉèV;*?. Cubaquéssa btf&ímfc,"


jwol-^Vi r. up , ou , Cuambatcssa cu
Mlltúc
pdrnriBl^D { «dir?;.'. J3 -
Metter no seio. Insinuo, /7J. Cubaquéssa muTúlIu,

no cdmílsJC :^) 6rnluj~ •wv* . < ruvnVi


gmgoloquela.
.EfiavM
^suida cousa., , ., Químa Qiiiarpubaqués,'
sa.
A . "fcixviV-.
Methodus, /." Quifíua, Iffúa.
aaStô?£
Mws,a,Mu fc<v^
, 'M , sn'jtM Iami.
.OflÒUffi
Cuffunga , ou, Cuv^
túca.
-U..V. huy iibiugnoO
Mexida cousa.*":,^'3 Mixtus, *, »;#. Químa Quiafíunghe,
."v< ou, Quiaffún<$fk9M
-\|J£ OCJ . AO ? 3ílO?'/jM
Mexedura. Pcrmixtio, onis. Ocuffúnga, ou, Ocuf-
fúnca, v .; '
.õhfiòl:^ ç obnòJ Â , waWbViU.

-JOM MT Mez,
M'E M'E ME
Mezl ■ iP DrnivS
Metais.yJs.,x v" — Bégi , Jsíia-Macúi?tíí
.orniM aratu.
Mez das mulheres. Menstrua} onon. - Bégi já Ag'áttu ,-.'ifu-
c:i, Jifúcu , ou . Ocu-
£1:j3£0U0 fílfiqj i ; tolóla.
Mez e meio. e<«I • Sesquimensis, Ár. Bégi i nutehi ne cachas.
Mezinha. "iJ Medela, <£. Mulónco. Milónco.
Mezinhar. Mv//w, at. Culónga , ou, Cubáca
i;i a-inis:iJ t 3u\'
MilóllCO. > : lei
( rfcjiyP r.i upnuoià , fcvtsmvl .onál í'b áiiiM
- O tÀMth' ev* MI MI

Migalliai: . Mica t a>. ^ v, Cachínhi i Tuchínhi ,


. ipòiyT ,-j tóo .Q\ÍtyÚwfo Sitt« 1 ou, Cacc'j'ni, Tuc-
j-usO ; cm ■
M'/f, />. Cussússa.
?9% ■;:> ;,o ." "V. . V. . •
Mijo. \::C) Urina, Másso.
;
Mil. :u O l. ':•:£)
•') H'áma CÚiíJh <ouyJí-
h'áma Cúnhi , ou.
fPuluçági.
' • •» ... V
Milagre. Miraculam, /. Miláquiri , ou , Ocu-
Midútll j.j ojaòV clí imana.
Milagrosa cousa. Miraculosas, Químa Quiamiláquiri,
ou, Quiacucliirhana.
Milagrosan
aniente. Miraculosè. Quiamiláquiri mucne ,
ou , QuiacuchihSana.
Miiitar. ' ■
Milito > as. Cubánca ôMíiftunú rijf
Risotóri, 0/í,Ngún2a.
Milmo
»W dadiva. Mums>3 eris. I Mimo, Jimímo. :r

Ttt ii MI-
*** Ml :m.i Ml
Mimosa cousa. , r r De li ca tus, a, um* '' Químa QuiacubánqUe
Mimo.

Mimosamente. D dica tl\ • . ' Quiacubánque. 'Mimo


muéne.

Mina. Fodina, <e. Ricúngu [pala cucatúla


ó: " í".i3ri mDoai t ig-H •V. t Ima riá lUláo, Sc?

Mina de ouro. Aur fodina % <e. ' '' Ricúngu riá A.ylU , qúí*
ma riá cúvvua.

Mina de prata. Argentifoãina, tf. Ricúngu iá Piláta.


Mina de ferro. Ferraria, <f. Ricúngu iá Quirári,
IM ou, Ritáíi iá Quitá-
ri.

^luW::dq sal, £z/Ár fodina. . e . Ricúngu riá Mlíngua.


MÍiigoarirc de lua, ^ diminutio. Cachas ca Riégi , ou,
Riégi Ocutebulúca.
'í\
Minha cousa. Meus, a, um. Químa Ch'iámi , ou,
.5. e smvíU Q\iiámi.
Minima cousa. Minimus, d, . Químa QuiacussucjuiR*
■ • i■ ) Í i >. ' c j lu, ou, Quíiiia Canín i.
MioIIo da cábeçá. Cerebrum, i. Vóngo guá Mútuc.
Miollo, ou medulados Ossium 'mèdulla. Vóngo iá Qúiffubá,
ossos. Vónjo já IfTííba.
.. \y, & . -.v " -'y. ' 21\ ' ' . .
Mirrada cousa. Arejactus, Qmma Quiacúcúta ,W i
Químa Quialúlu.

Miscra cousa. Miser, a, um. Químa Qiiíangalrama.

Miseramente,
!,i. *. !Ui .lij fi o I Miserè. Quiangaliáma niuéjic-
Miseriã. u^<í Miséria, <e. Ngaliáma, Jingaliáma.
Misericórdia. j Misericórdia, HM-nda , H'enda rií
Ngánna Zámbi.
:T :: «,~i» Mir
MI 'MI -MI 5_7^
Misericordiosa cousa. Misericors, ordis+\ Químa Quiah'énda:^tf,
Quiamuchibíssa cu
Mucc'íma.
Missa. Missa, <e. Missa, o Ngangã Os-
sambéla o Missa.
Missão. Mis si o, onis. Missão, Missão iáBái-
OM J gu. O ?/I
Mister haver. Indigno, W. Cumisséna, OcuíJa Cu-
-1. ■ :r íi V»Va\, misséna. j -' > b ÒM
Mysterios. Mysteria, í>r«w. Missámbu iá Ngánna
• ivn! . . «I
*f . . íilii'0 . 7.\\'iVCí guéttu Zámbi. • 'r
Mysteriosa coilsa. > Myst teus j ^, *w.
Químa Quiamissambu,
Quilúngi guéttu Ca-
tené cubicc'íJa.
•Mistura, .ii ' •Oylij /L
Mixtio, Ocuffónga, ou, Cuf-
funca.
Misturada cousa. (/
Químa Quiamuffiínea",
.Wl&uwwQ r («
ou, Quiamuftunga.
Misturar. - Misceo, «. .
Cuífiínca , ou\ 'i CufFún-
ga-
r Misturo,
Nghi-ffiinca.
v Misturei.' "
Ghi-a-ÍFúnque.
*• Misturarei.
• • • Ghi-ffunca-yza.
Mitigada cousa. Mitigatus, <7, »>*. QuímnQiiiamutuIufdca',
ou, Químa Qiiiamu-
O .v.w tebumka.,, ,x,koM
Mitigar, Mitigo, as. Cutuiulúca, ou, Cute-
bunúca.
«oboM
^uda cousa. Minutus, tf, »;>/. Químa. Quiassòssu, ou:
Químa Caiuni.

Mia-
yffp II® I ; mi MT
.Miudamente.: • ' siC Minutim. . «•■■■jv Quiacussdssú» niaérié/t,
, Còcaníni mitó-
ne.

Míaieza, Minutia, <?. Ocussóssu ngó , Ci-


.EÍ1Í-M O ma Caníni.

>ci "ii ofezií í


MO MO MO

-uJr.n -,G r^r. inioD


Mó da boca. Deus molaris. Ríxu, Máxu iá Ricá-
J1U.
Ví M udiír-';M .KtVTO c v.: O •
Moça.. . i, ! -jí Puèlla, Quildmba, Ilúmba.

Mocidade. O ' Pucrititi . a.. Qiiiari«ko, 00, Quia»


mundénghi.

Puer, tfr/v Ritóco, Matóco, ^ >


;
.tvtò ç Mundénghi.5. Min*
dénghi.

JAodèrada cotisa. £) Temperaius , p , um. Químa Quiatululúca,


.R»-luílu nfiiiiP f ou, Quíamuffúnca.

Módcí-àdamcntc, • ■! •;1 Modcratè. Quiacutululúca mirJnc,


ou , Quiacuffiínca
muéne.
.6*1:/ - il;í/I »í)lí>#íl! 'X i
Moderar. ... Moderor, */■//. Cutululúca, 00, Çut«*
.si;cjíiu*I-Í :ii.) • •• bunúca, ou , Cuffini*
ca.
• • « •••• •
Modcr/ia cousa. Rtcens, o/í/f. Químa, Quióbe , ou >
Quiaúque.
-umniiip s.fiiixjp tu<»
Modesta cousa. Modestus, a, Químa Qiiiachibiríla ,
: ou, Quiámat&ida;
-si:0 , \rô . r >íj jÍ!*;: '
Modo. Modus, Fítiiij 0#, Quifrúa.

/íàlniO ..;ÍI

-'.rA Mo-
MO MO M'0 5*.2i
Modo de faiiàr. formula loque/idi.. Qiiiíuía..;:iá Cu:<ué!avJ
, Fíiiu riá Cuzué-
la.
Modorra. Lethargus, i, Ocuçochíla, íw , QuíM
..t iaicnénc.
Moeda. ' : Moneta, <e. *; Jibúngu, ou., Quitar] ,
Itári.
Moeda antiga. Nt/mus vetusi Jibúngu guá Ucúlu ,
ou, C^iiitári quiaycú-
< •>1 -IniuO JA 5a,t :
' » ""**»(' . lu. • '"M
Moeda falsa. Nu mus adulterinus. Jibúngu guá M^cúui j
ou , Falúsu. • i!
Moeda nova. Numus asper. Jibtíriglflóbfe '^Cgiíí
tári Ióbe.
•i .. if
Moenda } ,vúL moinho.^ • • • Riróla , M-aròIa , ou.
Ocucóca. tmoM
Moa1. - ' ' 'r' I Moio > is. 1
« • Cucóca. .oííjoM
Móittíáitò j ou cancãs'- Lassitud», ishr^'-
S Ocubu/ma,
°. | :vi../'n
1 Ali ' li 1 .'j. < > °c,ul?íl?- ,e„„;í
jipinho. Mokndinum . . .. Camgénjjp.,,^ ^
ca Massa ne Ima
Aquá, ou, Acua.
Moíçquei '' . BJ-MU Aãolescens nigeY. ' |Moléque,/a,-â?^
.* < ou, Múndéngh(i. »
Molesta cousa.1 Molestus, <7, »«. Químa Quioh'áchi, ou,
jO •x , ttunViuoM Químa QuiatfítíM
-upO «w t E'Ji;muDuj
nc1 h'áchi.
.07ÍUPOJ ij ■ h J"* * i'
Molestar. Molesto, <7j-, Culebúla, Cussombóla.
| »liw , ti {wwiw1;'.o' ou, Cuç^ingísEar o '-:
^Íf§SuK;VVi
':!r' -Jjvfp Moléstia. ÍUh'áciii.
t f
•fioumu^
"'-noM
Mo-
?22 MO MO. MO
Molhada coúsa.< • Madefnctus > .a,> um. Quima . Quianiuziilu; $
w, Nviila Quiamu*
cuáte.

Mulhaç. Humecto, asv Cuzúla, Cuzúla nc Mê-


nha.

Molhadura. Ma dor, orií. Ocu/.iíla riá Nvúla ,^,


Mcuha.
;
Mólho. :íJg Kw/J, />, .; .. Quita, Itajá Jih'úni.

J&oíic cousa. "" Af/tár, et Químa Quiabclequéte,


ou, Quiacumuánliu.
r
R> :• ff . .1 «•

, J\*0 k . «. BmoÉí^rs. * ' Cabelcquetéssa.

Mpmento dp Momemuy , i. ..... Q!;!«angára,,oSa^tó


* li, o:/, lempocare-
•oo jl i fci
li-féli.
-i\v. < nlòifilv" < iíIòtUI , | .; \ ; . -KnKilvT
Morna. .Bate () Af/w/rf ' ' ' ' ' Òiiabúma' iá 'Mugáttu.

Momo. M/ww, Guabuma iá Riála.

Momrcba-, f(x,: , Muáfii; Ngán^apjíchi,.;


tRmi«fJí;>0
l, j!J v:
Monarquia. « Monarchia, <f. Quifuxi quinénc. *

MdHdàdacou&, ' EruncatusV?, r/w. Químa Qiiiamut&e', oU>


£ífll ori r,j Químa quiamuzcle.
.iií/oA < «a < cupA
Er um o, í?x. Cutéta , ou , Cuzéla. ./
v... oM.:,i .•hyA .o a p i ■>&
Mongé.d j , v.q Monachus, /. Ngánga iá Zámbi, ou,
NgángaFrá,^
.v.a t ' r/Hoifj ' f.a '•'.>£) f v. . xaUsVoM
Móastro..;; s.~v.; Moustrum, i. Quiáma cahíba , Ocu-
. ibí/í! Dn tucumiica, oti, Ocu-
,C Uéle
, r.iòdfno%ij), LÍÍKHJO ,W\ , , 1 ' :>M
Monstruosa cousa. Por tentos us, <7, Químa Quiatucumúca,
ou , Quínia QuiatÇ-,
■uIJ:; li s/ .í, {\Av-V.s*_í'. quéte, ou, ''QuiSia^
1
cumúca.
•oM
MO MO, MO w
Monstruosamente. Prodigiosa, . | Quiacutucurmíca mué-
I ne,i& , Quiavandúca.
Montanha. Syfafl,> .<*.> vel morna- fjMuIiindú ouinéne, Mi-
>/<z, orum. hindu iaienéne,
Montão. Accruus, i. ' I Móntc, Jimóntc.
Monte. Mons, oh tis. ' I Muíúndu , Milúndu.
M<5r. Ma or cr
J » nuyus. JjCÓra Quiabánde , ou
Ricóta.
M:I , KÚftlnp erníii
Morada. liabitatio, onis. .Quir/ri Quiánsu , o»
Bança , ou, Ribáta
i :. .» \Ji \ u.v , Scnsála.
Morada cousa,.; Habitatus, a, um. I Quima Quiánsu , cue-
i - i ' .»• çála ne Acáchi.
r. .. M\>& " on , Vi gDfiinoM
Morador. liabttator, oris. 'Mucáchi, Acáchi , ou,
Múcua, Agua.
Morar. . rr
1a tbit
• •-^**>^\
o, as. WVuWi\r pCuecálá Mucáchi, ou,
Cuecája Acáchi.
Morcego. rr . • '•,} < V-V. ."t.
respertiho, oms. Rimandòndu, Mandón-
" du.
Mordedura. Morsus, us.
, tóúpijjiupíD r.zniih' Oculumáta, Ocuíumá-
ta ria Nhoca,
Morder.-' " Mordeo, f/, Culumáta, culumáta ne
• Hi\ \ Máchu.
Mordida í cousa.
Químa QuiamulumáJa
.u;
q'uiávu.
^ól-gado.. j .. »Foji/'> Primogcnitus,
• é ■ -| f . . Múcua , Móna quiá
primeíru.
Mormente. Maxiniò. Bénque.
Morna cousa. Tepidus, a, um. I Químa Quita lá Ia , ou:
Quiatéma caféii.
Vvy Mo-
fi4 MO MO MO
Morrer. Morior, cris. Cúffua, Siibílti TÍá Mut-
tu co úze.

Morro. Ngí-fTua.

Morri. Ghi-a-fYuíle.
, Wn
^ Morrerei. • • • • • Ghí-ffua-yza.

Morta cousa. Mortuus, a , um. Químa Quiáffu q'uiá-


vu.

Mortal cousa. Mortalis, et le. Qiiíma QuífFua , Ima


• - íi-n^ *1 • ,->'1 Ifíua.

Mortal golpe. Vulnus lethale. Quibúndu iá Calúnca,


ou , Quibúndu riá
Quífiua.

Mortaes, id est , lio- Mortales, ium. Attu IfFua , ou y Ana


< mens. < total Iffua.

■» Mortalha. Amiculum fera/e. Mortáia, Quizuátu riá


Múttu guóffu:
, <i3j •). r.ifc. (O
Mortalidade. Mor ta li tas, atis. Ocúffua, Ocúftua AtpJ
javúl.

Morte. Mors, ortis. Calúnca, ou, Quitúmba.

Morte violenta.. Ni?#, cts. Calúnca Caquituquín3,


ou, Quitúmba hánda.

Morte súbita... Mors repentina. Calúnca Caquituquína.

Mortificada cousa. Afjlictãtusja„ »>;*. QuímaQuiarologióca nc


quibétu.

Mortificar. Afjligo, />. . Cutologióca, ou, Cais-


sucáma ne Malcbu.

Mortuorio. F//W/J-, mV. Támbi, Jitámbi.

Mosca* Musca., a. Ingi, Jíngi.

Mos-
MO M'0 MO
Mosquito. Culex, eis, ;
H ámua, Jih'ámua,
Mestra. Speei meu, inis, Oculondequéssa , ou ,
Ocussanuina ,0//, O-
cuiríca.
Mostrada cousa. Ostensus, a, um. Químa Quiamulonde-
quésrc \ óu, Qiiia-
mussamima.
Mostrador. Monstrator,, oris. Múca Cubndequéssa ,
0», Cussamunéssa.
Mostrar. Ostendo, is. Culondequéssa, 0», Cus-
samunéssa.
Mostro. Nghi-londequéssa.
Mostrei. • Ghi-a-londcquess-ilc.;
- Mostrarei. .O
Ghiiondequéssa-yza.
Motim. . Factio, onis. Búia , Ocuzangúca, ou,
'm ^ u j Nvúnda.
Motivar. WC * |T
Pr.ebere ansam. Culebúla', &, Cussoni-
| bóla.
.Motivo. Causa, Quiámbu, Iámbu.
Mouco. Surdus, /. Muchílu, Michílu.
<Movedor. -)| Motor > oris. Múca Oizangúca , ou,
Múca Cutungutéssa,
ou > Cussomboiçssa,
Mover. Moveo, t\r.
Cutungutéssa, ou, Cus-
sombóla.
Movida cousa. Mútus.y a, //w. Químa Quiaiinitimgu-
tc-ssa , ou , Qiiíamus-
sombóle.
Movim entò; Mor/o.
Ocutungutcssa , ou, O-
cussombóla.
Vvv ii Mou-
J 20 MO MO (MO
Mouro. Ma urus, /. Móru , o», Paca.

Moxinga, ou çurra. Maceraiio, onis. Muchínga ,* Cuçotáía,


ou , Quibétu riá Mu-
chínga.

> I • ,*
<> . MU MU '"2MUk',,0jU
« *o {

.Muda cousa. Mutus, a, um. Químa Quuribúbu, Rr-


búbu caquicalé Mu-
lónga.
-k-jO .VA .S2í6up'JIXlO!llD 1
Mudada cousa. Mutatus} } Químa Quiamubilúla,
! ó/, Quiamubáque cu-
• • • • • • • bándu iamúquá.
1
MrKÍador, -^noi ^ Mutatororis. Múca CubiliiWssâ , ou,
Cubaquós^ cutyúiclu
.r.r(-ô?^-p^LnoíinO
iamuquá."
S, .AWÍ.jtfVlV
Mudança. ^/ Conversio, oms. Ocubilúla, Ocúriéla.

Mudança 4c <£sa.„ Emigratio, <w/>. Ocubilúla quiá.Mónai»


ou, Ocubítá co Mofc
.1 :00 su iamuquá.
;i • U(; Mulo, as. Cubilúla, ou, Cussarà-
Mudar.
fjhibi.M j\ 'tx&v&t bugiúca.

Mudável cousas ;:fM Mutabilis.•, et /«?. •,, . Químa Quibilúça, ou,


' ''...j') ÊDL-M Ocussambugiúca.

Mugido de boi. Mugitus, «x. Neómbi Uricóla , ou,


Ngômbi Uríla.

Mui, ou muito. Valde. Qluiavúllu, Javúllu.

Muita cousa. Mu/tus, a , Químa Q\íiavúllu, Ii«a


javúllu.

Muitas cousas. plurbue. Ima javúllu.

Mui-
MU • "MU MU <ri7
Muito, Multum. Q^uiavúllu, Iavúilu.

Mula. Mula, a. Cabula, Jicabúla.


m ' ff ) VUfc f
Mullicr. '» Mulicr, éris. MugMttu, Ag'átru.

Mulher núbil. Mulicr nifbilis. Mup'a'ttu Monandén-


ghi, ou, Qiiilumbí.

Mulo. Mulus, /. Cabula ia Riála.

Multidão. Turba, <£. Attu QuifiSchi.

Multiplicação, Multiplicntio, onis. Ocubongolóla , 0//, O-


cutánca Miebínda.

Multiplicador. Multiplicam, /wf/x. Miiça Cubanquóssa Ji-


cónta , ou, Cubon-
gololcssa Michínda.
riup ulvisqí
Multiplicar. . Multiplico, Ãr. Cubongolòla Jicónta ?
ou, Michínda.
LíO.lir- :T c II;;;;;
■Multiplicada cousa. Multiplica tus, a , Químa Quiamubongo-
,L. MJ, 03 S^CIt lóle,<w, Quiamubán-
que jicónta q'uiávu.
Mâfíi
Mundana cousa. . Mundanus, tf, «;>/. Químa Quiariémbu/fltf,
I0 0 »4 .1. Químa Quiaquixíxi.
Mundo. Muváus, /. Quixíxi, Ixíxi, Ochi
•tvto . i • •; A sour:> . tv quiósso.
• ti j Í0 J.' ««i/MuV » i
M uniçao. Globuli plumbei. Chumbo pala cubáca
cu H*úta.
Murada cousa. Munitus, #»/. Químa Quiaquipápa ,
ou , Químa quiacu-
cále nc Ngúsu.
Muralha. Munimeniãni, Quiparclu , Pariélu , Ji-
pariélu.
Murar. Mmibus cingcre. Cutúnga , ou, Cucala-
cála Pariélu.
Múr-
>23 MU MU MU
Murmuração. Detractio, onis. Oculengoíóia, <5//, 0-
cufTciéla cubándu.

Murmurar. De t rabo, is. Culongolóla , 0//, Cuf-


fetéJa cubándu.

MurmUrador. Detractor, oris. Múca Culongololtíssn,


ou , CutFctcléssa cu-
bándu.
Murmuradores. Detractores. Agua Culongolóla , ou,
Agua Cufictcldssa cu-
bándu.
Murmurar, ide st, fal- Musso, rfj-. Cuffeta , ou, Cuzuéla
lar baixo. cu Máchii , ou, Mu
chióchu.
Muros. Mania, ium. Iparélu , Iparólu quiá
Quiáchi-
Murros , id est, jogar Pugnis certare. Ndúndu , Jindúr.du ,
os murros. emiléne gué , Cuto-
nóca co Jindúndu.
Musica. Musica, a» Múmbu, Mímbu.
r . r» ' ^ "
Mutilar. Mutilo, rfj-. Cubatúla , ou , Cubatu-
giúla.
. ' i' ' A
Mutim, vid. motim. Factio, nis. Ocuzangúca Attu, ou,
Nvúnda já Attu.

NA NA NA
.1 U INOVAM'-. ' • í.SÍlCi '
Na ,'prep. li. Mu, Bu, Cu, Co.
Nação. Natio, onis. Múchi, Agua, Múcbi-
Cóngo , Múclii-I-o-
ánda, Agua-Cóngo.
"Na casa. In domo. Mu Báta, ou, Cu'M<fr-
su . ou, Co Insu.
Na
NA NA NA 5-29
Na cidade. Tu chitatc. Mu Quiáxi, ou , Mu
Quiáxi riá Loánda.
Na mestra. Apud magistram. Cu Méstcna , ou , Cu
Donguíchi ia Mu-
f w" f ovòl hi uL/ihdu" g'áttu.
Nada. Nibil. Nada, Galé químa.
Nada disco. Nihil ex boc. Químa cana.
Nada de bem. Nibil boni. Caquicalé químa Q^ui-
ambór.
Nadador. Natator, <?rÃr. Múca-Cóa , ou, Múca
Cucóa.
Nadar.. Na/o, as. Cucóa.
Não! Kon. Né, Cana, Sé, Ca, Qui.
Não fazer. Non-facere. Ca-quibanqué, ou. Sé
r
~ wJ.v ri i ijfíi' (\ j %
I Cubánca.
Não se vé. N«w videtur. Ca-quimoné, ou, Ca-
: monequé.
o :*!r^ '
Não. diga. ■ Ne dicat. Cauq'uiambé, ou , Sé
Uq'uiámba.
/'v".; ; ;
Nao dizer. Non dicere. CacuqVambá, ou, Sé
Cuq'uiámba.
Não sómente. Nofi soltou. Sé quíqui cana.
Na mesma confcw Tanti, quanti. Mu cúnta muéne.
Namorada. Amatrix xcis. Ocurauandála Mug'át-
rJvcX/i ; o vi/f tu , ou , Ocuzóla ia
• * '> f\ Mugáttu.
Namorado, Amator, er/r. Ocumuandála Ria Ia ,
ou, Ocuzóla ia Riá-
la.

Na-
5^0 NA 'NA NA
Namorar-se, Amore ca pi. Acumuandála, ou, H'én-
da Amucuáta.

Não. Navis, is. Navio, Jinavío.


Na parte mais alta. Altrinsecus. Cubándu iá leve, ou,
lá Sasáncu.

Na parte mais baixa. In ima parte. Cubándu iá butu, ou,


Cubándu riá bóchi.
Naquelia parte. lllic. Cubándu cúna.

Ná realidade. Reapte. Muquíri , Muquíri ià


quiri.

Nariz. Nasns, /. .Risúnu, Masúnu.

Narração. Narratio, onis. Ocutánca , Químa ri;


Cutânea.

Nascença de aguas. Aquarutnfons, sive or- Quichíma riá Mínlia


tus. ou, Chíma riá Mc-
nha ,JichímariáM^
nlia.

Nascente do sol. Ortus solis. Bándu riá Cutundíla o


Luánha,<w, Ricúnibi.

Nascer. Nas cor, eris. Cussabúca, ou , Cuvála


Químa.

Nascer a barba. Pubesco, Àr. Cussabúca Muésu,Mj£


su.

Nascer os dentes. Dentio, is. Cussabúca Máeliu.

Nascida. Glandula y a. Rímbu, Marímbu,of j


Rivéve, Mavéve.

Nascida cousa. Ortus y a y um. Químa Quiamussabú-


que, í>«,Químa
muvále.

Nas-
1

NA ' NA NA 531
Nascido com fortuna. Feliciter natits. Amuvála ne foltúna ,
cw, Amuvála ne Mu-
vô.
Nascimento. Nativitas, aí/s. Cuvála, Cussabúca, ou
Quisúa Quiauváíe.
Nascido á luz. bi fucem editus. Amuvála cocotanhínha.
Nassa dc pescar. Nassa, <e. lliòngo.
Natal. Natale, is. Quisúa Quiamuuváía»'
Natural cousa. Nativus, a y um. Químa Quiaiemúna, «w,
Químa Quióchi.
Natural de alguma ter- Oriundus, a, um. Móna riá Ochi quínha ;
ra. Quénqui.
Naturalmente. Naturaliter. Quiacugimúna , ou ;
Quiaquióchi muéne.
Natureza. Natura, Ocugimúna.
Navalha. Novacula, d. Nàváia , Jinaváía pala
cubósa o Jindéba.
Navegajao. Navigatio, <?;;/>. Cuchimbíca mu Calún-
Sa*
Navegante. Navigans, <?;;//>. Múca Cuchimbíca , ou ;
Múttu riá Calunga.
Navegar. Navigo, as. Cuchimbíca, ou, Cuia
cu Calunga.
Na verdade. Reverá. Mu Quiríquia.
Navio. Navigium, //. Navio, Jinavío.
Naufragio. Naufragmn h ii. Cuffundála cu Calunga,
ou, Cúffua cu Mé-
nlia.

Xxx Ne-
NE NE N';E
Necessaria cousa. Necessarius , a, r/w/. Químa Qiiiamesséna ,
, Quiaquibíri.

Necessidade. Necessitas, atis. Ocumesséna , , Qui-


bíri, Ibiri.

Necessitar. Egeo, ex. Cumesséna, o//, Cuecá-


la ne Quibíri.

r Necessito. Nga-mess<5na.

< Necessitei. Ghi-a-messenéne.


A Necessitarei. Ghi-messéna-yza.

Necessitar, ou obrigar Qgtf, /x. Cu n cingi Ia Múttu, 'w,


a alguém. Àttu quénqui.

Negação. Nega tio, w/V. Ocuárituna, w, Ocui<


niúna , ou , Oguá-
guá.
Negada cousa. Negatus, <7, //>//. Químa Quiaumíne, ou,
Quiamuritime.

Nègador. Inficiator, cr/V. Múca Cuiminessa, ou,


Curitunéssa.

Negar. Cuimína, ou, Curitú-


na.
r Nego. Nglii-imína.
< Neguei, GJii-a-imíne.
í Negarei. Ghi-mína-yza.
Negativa cousa. Negativus, a, Ocuimína , ou, Ocuri-
túna, ou, Guá-gua.
Negl;gencia. Negligentia, .*>. Ussúri , Ocucuáta riá
Ussúri.

Negligente cousa. Negligens, mis. Múca Ussúri.

No
NE NE NE ?33
Negociação. Negotiatio, onts. Guénc'i, Jiguénc'i.

Negociada cousa. Curatus, a. um. Químa Qjiamucútc.


Guenc'i q'uiávu.
Negociador. Negotiator, oris. Múca Guénc'i > oui Mú-
*ca Cutéssa Guénc'i.
Negociar. Negotior, ar is. Guta Guénc'i.
Negocio. Negotium, //. Guénc'i, Jiguénc'i, ou,
Negócio.
Negra cousa. Niger, a, r/w. Químa Qiiiachiquiléla
ou, Qyialómbe.
Negro. JEthiobs, pis. Mubúndu, Abúndu, ou,
Malómbe, Alómbe.l
Negrejar. Nigro, tf/. Cuchiquiléla.
Nem. Neque. Né, Nó Táta, N<$ Má-
ma.
Nem mais , nem me- Scilicet. Sé químa cana rínqui ;
nos. ou , Quiaténa q'ui-
ávu.
Nem para Jiuma, nem Neutro. Ne p.-íln Bóba , rie pa-
para outra parte. la Cubándu buarnu-
quá.
Nem por isso. No v ideo. Né quíqui Anc'i.
Nem tanto , nem tão Ne quid nimis. Né Quiósso, né q'uia-
pouco.
túl.
Nenhum, ou, nenhuma. Nemo, ia is* Né Imóchi ria Mala,
ou. Já Ah'áttu , ouy
<o' ' Quebé dá enu.
Nenhuma cousa, Nullus, a, um. Né Químa Quimóchi,
ou, Quebé químa.

Xxx ii Ner-
*34 NE NE NE
Nervo. Nervus, i. Muchíba, Michíba.

Nervosa cousa. Nervosas , a , um. Químa Quiamuchíba.

Néscia cousa. Stupidus, a, um. Químa Quiaquatóva ,


ou, Quiaucámbe qui-
liiugi.
Nesse tempo. Tuhc. Bu-cúmbi-a'ba, ou, Rie-
rínó muéne.

Neste lugar. Hic. Bu-Quiríri-ába , ou ,


Cu Báma cúcu.
Neste dia. Hodiè. Bu Quisu-ába, ou, Qui-
súa yo muéne.

Neta. Neptis, is. Muláula iá MugMttu,


Alaú!a já Ag'nttu.

Neto. Nepos, otis. Muláula iá Riála, A-


laúla ma Mala.
Neve. Nix} nivis. Neve , Mónha quiacu-
cuáta.
Névoa. Nebula, £. Ritúta, Matuta.
Nevoada , ou enovoa- Nebulosus j a, «>;/. Químa Quiaritúta , ou,
da cousa. Quiamucãle ne Ma-
tuta.
Nevoar-se o ar» Aer nebula obduci. O Riúlu acuvinghína
ne Matuta. „
Neutral cousa. Neutralis 3 et /<?. Químa- Qiiia:ungú(3 ,
ou , Quiacucále "lU
cá chi.
Neutralmente, Neutro. Quiacutungúta mu ca*
chás.
NI NI NI
Nigromancia. Necromantia, a. Lundu, Jilundú.

Nigromantes. Necromanta, ar um. Mulógi, Milógi, <w.


Agua Lundu.
Ninguém. Nem, inis. Múttu-cána, <w, Quc-
bé.
Ninharias. Vug<e9 aram. ima iangó, 0//, Ima Ca-
níni.
Ninho. Nidus, /. Qiiiánsu, Iánsu já Jm-
gíla.
Ninhada v. g. de ratos. Fa-tura, (S. Quiánsu já Mabéngu.
Nisto. •n hoc. Cu Bóba , Ne yó.

NO NO NO

Nó. Nodus, /. Ribiímbu, Mabúmbu;


Nó das arvores. Tuber , eris. Ribúmbu cuá Isássa j
ou, Cuá Mícc'i.
No. hi. Mu, Co, Bu.
Nociva cousa. NociVUS , * , #>;/. Químa Quianguánga;
No chão. Humi. Bochi, Móchi, cuttán-
du riá Mávu 3 ou,
Ria Uze.
Nobre cousa. Nobilis, et /<?. Químa Quiassanzáma,
ou, Quiamichiúo.
Nobreza. Nobilitas, Ocussanzdma, ou, Ocu-
michiúo.
Nodosa cousa. Nodosus, a, unu Químa Quiaribúmbu ,*
ou , Quiacucáie ne
Mabiuubu.

No-
£3<S NO NO NO
Nojo, iâ est, tristeza. Mteror, oris. Zéitiba, Ocunzó-
na , ou , Ocuccála nc
Nzóna.

Nojosa cousa. Squalidus, tf, um. Químa Qiiiazémba, ou,


Quiacunzóna.

Noite. Nox, setis. Ussúcu, Massúcu.

Noiva. Nova nupta. Mug'áttu Ricása quió-


bi.

Noivo. Nuptus, i. Riála Ricása quiòbi.

Nome. Noníen, /;;/>. O Rigína, Magína.

Nome, idest, credito. Fama, a. OcufFumána , Rigína


riá Cuffumána.

Nomeada cousa. Nominatus, a, um. Químa QúiafTuma'na.

Nomeadamente. Nominatim. Quiacufíumána muéne,


ou, Quiaciigimbulú-
la o rigína.

Nomear. Nomino, as. Cugimbulúla magína.

No mesmo lugar. Ibidem. Bu Quiríri muéne.

No mesmo tempo. Frotinus. 3u cúmbi muéne.

Nonagésima cousa. Nonagésimas, a, Químa Macúnhi iárL

Nono. Nonus, tf, »;//. QuiamúcJii ivvúa.

Nora. Nurus, us. Mucági guá Móna.

Nos, prep. In. Apud. Cu, Mu.

Nos campos. In agris. Cu Macánca. '


Nós. Nos , mstrurn, rei «0- Ettu, ou, Essu.
slri.

Nos
NO NO NO ?37
Nossa cousa. Noster , tra, trunu Químa Quiéttu.

Nota. Nota, a. Rólu.


Notada cousa. Notatus, a, um. Químa Quiassonéca;
Notar. Noto, as. Cussonéca cu Micánda.;
Notável cousa. Notabilis, et le. Químa Quiacussonéca.
Noticia. Notitia, a. Notícia , ou j Máca
mái.
Notificada cousa. Notijicatus, a} um. Químa Quiamuguám-
bele q'uiávu.
Notificar. Notifico, as. Cuambéla, Cuámba, ou,
Cuabána o recálu.
Notoria cousa. Notus, tf, »>«. Químa Quiassanséque
ou , Quiacumangu-,
giúca.
Nova cousa. Novus, a3 uns Químa Quióbe.
Novamente. Noviter. Quiòbe m úén e, ou}Qu la-
cutalaléssa muéne.
Novato. Tyroj o,ih. Amubicíle quintaòla ;
ou, Amucuyza uque
muéne.
Nove. Novenu Ivvúa.
Novecentos. Nongenti, <e > a* H'áma cúnhi, ou, H'á-
ma Macúnhi.
Novecentos por ordem. Nonager.tessimus, tf, H'áma cúnhi Quiamu-
um. luríque.
Nove vezes. Nevies* Ivvúa iamuvímba,
^ove dias. Novem dies. Isúa ivvúa.

No
5-3S NO NO NO
Nove por ordem. Nonus, a, »/;/. Ivvúa qu ia mu Iuri que.

Novel la , id est , pa- Fabula, £. H'ába, Jih'ába.


tranha.

Novembro, November, ír/V. Bégi iá Novémbro.

Noventa. Nonaginta. Macunhi ivvúa.

Noventa vezes. Nomgies. Maeúnhi ivvúa iá mu-


vímba.

Novidade. Novitas, a tis. Máca , ou , Químa


quióbe.

Noutra parte. Alibi. Gubándu iamuquá, 0//,


Conguéna.

NU NU NU

Nu.' Nudus, <7 , «w. Futúchi, 0// , Quizú-


lu.

Nua cousa; Nu dal us, tf, Químa Quiafutúchi ;


«?//, Quiamuzúlu.

Nublada. Obnubilaius, a, //>;/. Químa Quiamatúta,


Qiiiamucuáta riá Ri-
tma.

Nublar. Obnubilo, Cumatúta, ou, Cuvun-


ghína ma Matuta-

Nudez. Nu ditas, atis. Ofutúchi, 0//, Ocuzúía.

Número. Numcrus, i. Muchínda guá,Miclun-


da euá.
Numerar. Numero, Cutânea Ima co Mi"
chínda.
Nunca. Nunquam. Quiquiá, ou} Nunca.

Nun-
NU NU NU s-39;
Núncio. Nuntius., ii. Ubcca notícia, <?«, Mú-'
ca Cubequéssa mica
mai.
Nutrir. Nu trio, is. Cusássa , 0// , Múca
Cusasséssa.
Nuvem. Nubes, bis. Ritúta, Matuta.

OB OB OB

O', partícula de cha- O. E, E Maria, Maric-'


mar.

Obedecer. Obedio, is. Cubedccéla, ou , Cu-


eli icá na , ou, Cucon-
déque. >
Obediencia. Obedientia, a. Ocucondéca , ou, Ocu-
bedecéla Ocuiqiuiiã./
Obediente cousa. Obediens, eutis. Múca Cuchicanéssa, ou,
Acubedeceléssa. >'
f
Obedientes. Obedientes. Agua Achicanéssa, o?,
m f- • . A f •/ * *
Cubedeceléssa.
Objecto de alguma po- Objectum , /'. Dúnguejá Méssu , já
« tencia. Mátui, já Masúnu,..'
Obra. OpUS , Í77>. Muffúnu, Miftunu, ou,
Ocalacaló.
Qbrada cousa. fíw/w, a , Químa Quiamusúba ,•
ou, Quiamucajacaló.
Obrador ; vi d. opera- Operius, //.' Múca Cubanquása, ou,
dor.
Múca Cucalacaleló./
Obrar. Operar, *r/x. Cubanquéssa Mufíúnu
ou 3 Cucalacaleló.

Yyy Obri-
ÓB OB OB
Obrigação. Obligaúo, tftf/jv Cutocála, o*} Ocutum-
bíca.

Obrigada cousc. ObligatuS y a> um. Químa Quiamutocále,


«?#, Quiamutumbicá.

Obrigar. Obligo, <7/. Cungingíla, «?//, Cuto« :


cála.

Obscena cousa. Tur pis, et Químa Quiafutúchi, cf,


Quiamuzúlu.

Observancia. Observam ia f te. Oculúnda, f//, Ocuia- ;


lóca.

Observar. Observo, *r. Culúnda, o//, Cutála,


o», Cuialúca.

Obstáculo. Ofo#, /V/V. Ocucocolòca, ou, Xpfr


dimento.
•Ti W • '«) •
Obstina-lo. Obstinaiio j onis. Ocutemála, 00, Ocu-
gísa.

Obstinada cousa. Obstinatus, a, um. Químa Quiougíse, ou,


Quiamutemála.

Obstinadamente. Obstinatè. Quiacugísa , ar, Qi»*


cutemála muéne.

Obstinar-se. Objirmare animum. Acugísa , Acutemála


emuéne.

OC OC OC '

Oca cousa. Vacuus, /</«. Químa Quiamuácliu

'Occaslãô. - Occasio, w/V. Quitucúlu-culábu.

^/ccasionar. Occasionem -offere. Cussombòla, ou, Cu-


bána Quitucúlu-cula-
bu.
Qc-
oc OC oe ?+i-

Gccidcnte. Occasus, us. Bándu Quiacuffila.o Ri-


cúmbi.

Ocio. Otlum, ii. Ngó, Ussúri, ou, Çu-


-*»• -> '■>' cála Ngó.

Ociosa «cousa. Otiosus y a, mui. Químa Quiacucále An*


gó-
Ociosidade. Otium, ii. Ocucála <Qcil-
cála ne Ussúri.
Óculos. Çonspicilium, ii. Méssu iá Vítulu páU
Cu mona, ou, Jissu-
birissé.
Óculo de ver ao longe. Tubus ópticas. Ríssu iá.ví:u!u pala cu-
tála ricánca , ou 9
Guia riá cutaléla ri-
cánca.
Occulta cousa. Recônditasa, um. Químa Quiassuáma, ou;
Químa Quiaricánga ,
t • iJ l J.: I . ou, Rialébe.
Occultamente. Abditè. Quiacussuáma ,ouy Quia-
cufetéle cubándu mu-
éne.
Occupação. Occupatio, onis. OcucaIaca'la, ou, Ocue-
cala ne Trávaio.
Occupada cousa. Occupatus, a, um. Químa Quiamucucáía-
cále, ou, Quiacue-
•cálç. ,ne
. traváio.
\ > .. . #
"Occupar, OeCUpO 3 «7J-. Cubanèssa riá Cucala-
cála, ou, Cutumíssa
riá cucalacála. . .

Yyy ii O dia-
5-4-- OD Ot> OD
Odiada cousa. Oàibilis, et le. Químa Quiamuzémba;
ou, Quialúma.

Odiar. Oáia serere. Cuzémba, o//, Cucuáta


W Ngúma, <?//, Liíma.

Odio. Odium, //. Ocuzémba, Ngú-


ma, o;/, Lúma.

Odiosa cousa. Oàiosus j <7, Químa Quiacuzémba,


ou, Qiiialúma.

Odiosamente. Odiosè. Quiacuzómba mntfne,


0//, Quiacucuáta Lú-
ma muéne.

Odorífera cousa. Odorifer, a, «w. Químa Quiarisúmbu.

Odre. . ... Uíter, »/w. Químa quiá Quíba.

OF OF OF

Offcnder. Offendo, />. Cubanghílfl ne Itdchij


ou, Culebúla neltú-
chi.

Offendida cousa. • OJfensuf, a, »»/. Químa Quiamubcnghií-


Ic, ou, Quiamulebu-
a £i:r. le.

Offensa. Offensio, 0»Àr. Ocubenghéla, ou, Ocu-


lebúla nc Quitúchi.

Ofierecedor, viâ. offer- Offerens, entis. Múca CofTeleceléssa,


tador. ou, Múca Cuiauw
léssa.

OfTerccer. Offer o, ers. CufFelecélâ, ou ,


lambcla.
OF OF OF 5-4,'
Offèrccida cousa. Oblatus. Químa Qiiiamufíelecdr
le,<?«, Quiamulam-
béle q'ui;ívu.

Offerecimento. Oblatio y onis, Ocuffelccéla, w , Ocu-


lambóla. .
OfFcrta. Oblatum, Oculámba, w , Ocuf-
fúta Zámbi químa.
OfFertador. Qfferens, entis. Múca Cufíutéssa',
Culambcléssa Mu-
g'áttu.
OfTcrtar. Offero, ers. Cuffuta , ou , Culámba
nc Jibúngu Mug'ác-
tu pála-Cussocána.
Official. Opifer, íeis. Ficiál, Jificiál.
Ofíicio. Officium, //. Mutíunu, Miílúnir.
Ofíuscada cousa. Offuscatus, <7, »;«. Químa Qiiiamatiíta ,ou9
QuiafTulumáne, ou,
Quiamutebulúquc.
Offuscar. OJfusco, Cumatúta, CufFuIumá-
na , ou, Cutcbulúca.

01 OI OI

Oitava cousa. Octavus, a, uvu Químa Q^ianáqui, ou.;


Quiamúchi náqui.
Oitavo» Ocíàvum. Quia náqui, ou, O ná-
qui.
Oitenta. Octoginta. Macúnhi náqui.
Oitenta e nove. Undenonaginta. Macúnhi náqui ne iv-
vúa.

Oir
*44 'O? 01 0'I
Oitenta e nove vezes. XJndenotiagies. Macúnhi náqui ne iv«
rúa amimmba.

Oito. Octo. Náqui.

Oito dias. Octo dies. Isúa náqui.

Oitocentos. Octingenti, a, a. H'áma náqui, ou, Ji«


h'áma náqui.

Oito vezos. Octies. Náqui iamuvímba. ,

Oito vezes dobrado. Octo plicatus, a, um, Náqui iá muvímba riá


vel octuplus, a ,um.1 lucuriquíle.

DL OL OL

O lá. Heus. Elá.

Óleo. Oleum, //. Máchi, Máchi riá pút


Máchi riá Jingóba.

Olfàto senti d* de chei- Odora tus, usi Risúmba , Dungúc riá


rar, Cunúh'a , ou, Riá
risúmba.
I
Olliada cousa* Visus, a, um. Químa Qyiamutaléle ;
ou, Quiamumóne.
\
Olhador. Observator, oris. Múca Cutaléssa , ou,
Cumonéssa.

'Olhar. /V. Cutála, Cutaléla, ou,


Cumóna.

tflhar para' baixo. Despido, /x, Cutála bóchi, ;Cutuld-


Ia Méssu móchi.

Olhar pafa cima. Suspicio j Ár. Cutála búlu , ou, Cu-


VV » ^ zángula itM&au-.cuC-
tándu iá Riúlu.
'

Olhar
OL OL Of. 54?
Olliar para traz. Respicio, is. Cutála Curíma, ou, Cu-
virúla Méssu curíma.

Olhar ao redor. Oircumspicio 3 is. Cutála mu Cucondolór


ca quiríri.

Olhar de longe. Prospicio, is. Cutála Quialébe,*?//, Cu-


tála quiá ricánga.

Olhar para dentro. ífitrospicio.y is. Cutála Mónsu.


Olhar com máos olhos. Torvè aspicere, Cutaléla ne Méssu mai-
íba , ou, Cutaléla nô
Méssu mabéuque.
Olho. Oculus, /. Ríssu , Méssu.
Olhos atravessados. Oculi obliqui. Méssu Mabénque.

Olhos ligeiros. Oculi lubrici. Méssu Maquia , ou £


Méssu Jindáca.

OM OM OM
•• 1
■ • •
Omnipotência. Omnipotentia, a. Uaffíma, ou, Ngúsu.
Omnipotente. Omnipotcns, entis. Uaffíma pála cubánca
Ima ióssu, Guéne nc
Ngúsu.

ON ON ON

Onça, pezo. XJncia, a. Péso, Jipéso, ou} Qui-


néma, Inéma.
Onça, mmaL Panthera 3 a, Inco, Mánco, ou, Ri-
vála, Mavála.
Onda, Unda } «f. Ribúcu riá Ménha,Ma-
búcu ma Ménha.

On-
ON ON
Onde. Vbi. Cuévi, Cuébi, v<5vi.

Onde vas. Oito is. Iá Cuévi, f» ,Uía cué-


vi.

Ondear. Flucíuo, as. Cutungúta bándu ne


bándu.

Onde quer que. Ubicumque. Cuénqui, o quioandá-


Ja1 cuévi.

Onze. Undecim. Cúrilii ne móclii.

Onze por ordem. ' Undecimus, a, um. Quiacúnhi ne móchi,

Onze dias. Undecim dies. Isúa Cúnhi ne móchi.

Onze vezes, Undecies, Cúnhi ne móchi a mu-


YÍmba.
C.
OP OP OP

. O
Operação. Operatio, w/x. Muffúnu riá Surgi ao,
ou, Ocucalacaló riá
Surgíao.

Operador. Actor, oris. Múca Cubanquéssa o


Muffuiiu, ou, Cu-
calacaló.

Operar. Ago , *x. Cubánca o Muffúnu na


Calacála.

Opinião. Opinio, o)iis. Dúnglii riá Quiliíngi,


ou, Ocuqujtuíb -qUr
. ■ . ,■ w>'i ma riá Qgihíngu

Oppor. Oppono, ix. Cumaquéla, ou , Ca*


xungíssa, ou, Cuco-
loquéssa.
•f
Oppor-se. Obsisto, ix. Acumatjuéla, íj//,Acu-
* vuneissa.
Op-
OP OP °p 5-47
Opportuna cousa. Opportunus, a , um. Químa Quiatuciilucu-
lábu.

Opportun idade. Opportunitas, atis. Quitucúlyculábu q'ui-


ambót.

Opposição. Obex, /V/V. Ocumaquéja, «w, Ocii-


cucolóca , 0//, Ocu-
vungíssa.
Opposta cousa. Oppositus, a, um. Químa Quíacr maqueta,
ou, Quiacuvungíssa.
Opprimida cousa. Oppressus, a , Químa Quiamungingí-
la,«?//, Quianiucáma.
Opprimir. Opprimo, /'j. Cungingíla , 0// , Cucá-
nia 3 0//, Cuchingíca.
Opprobrio. Opprobrium, /'/. Oculebúla, tf// , Ocu-
chinghíla ndáca.
Opulência. Opulentia, </. Riláo, tf//, Ocuvúla.
Opulenta cousa. Opulentus, <7, //>;/. Químa Qiiiacucálc ne
Maláo.

/ OR OR OR

Oração. Oratio, Mussámbo, Missámbo,


tf/í, Ocubínca Ngán-
11a Zámbi.
Oráculo. Oracttlum, /. Zámbi Ocuáinba.
Orador, Orator, tf/vjy Múca Cutéssa Sclmáo.
Orar. Otf, Cubínca , ou, Cubánca
mussámbo.
Orar a Deos. Precor} ar is. Cubínca muéne co
cr-' Ngánna Zámbi.

Zzz Or-
0R ÒR OR
Orçar, ou avaliar. JEstwio, as. Cubáca, ou, cúta pe-
lézu, «?.v, Suílu.

Ordem. Ordo, ims. Oculuríca pala cubáea


q'uiambot.

Ordenada cousa. Constituíus, a, um. Químa Quiamulúriquc


q'u:ambót.

Ordenadamente. Ordiuatè, Quiaculúrica muéne


q'uiambót.

Ordenar. Ordino, as. Cu lú ri ca , Cutúma,(?//j


Cutumíssa.

Ordenar, idest, deter- Deccmo, />. Cutomíssa pala cubáca


minar. q'uiambót.
Ordinaria cousa. Frequeris, <*»//>. Químa Qtiiouba'nque
Macúmbi óssu , ou,
Químa Quiamúgie.
Ordinariamente. Ordinário. Quiacubánca Macúmbi
óssu , ou, Quiactimú-
gie muéne.

Ordir. Òrdior, />/>. Cumuculúla , ou , Cuiu-


cumúca MalObu.

Orelha. Auris, is. Rítui, Mátui.

Orelha?. Aures, iuw. Mátui.

Orfa cousa. Orbus, , //;;/. Quíriia quiá H'uh'iSn-


hu, QuiaffuíleTáta,
ne Mama.

Órfão. Orpbavus, i. H'uhYmhu , JHiWú'


nhu.
Orgulho. Jactantia, a. Ocujrindamána , ou ,
Ngánc'i.
Orgulhoso, itl cst} -al- Ela tus, ^, ///». Múca Cug:nd amanha,
tivo. ou, Múca Ng^i.
• v» » On-
OR OR OK 549
Oriente. Oricns, entis. Bándu Quiácu tunda o
Ricúmbi, ou, Luá-
nha.
Original cousa. Origina/is, et le. Químa Qiiiamuchitéti
muéne , ou , Químa
Quiariángue emuene.
Ornada cousa. Ornatus, a, um. Químa Quiazuhíca, <jy,
Quiamúlurique.
Ornador. Exornatpr, oris. Múca Cuzuhiquéssa ,
0.7, Culuriquéssa.
Ornamento. Ornamentem, i. Ocuzuhíca, 0//, Quiztiá-
tu quizcle.
Ornar. Orno, tfj". Cuzuhíca , ou, Culurí-
« ca qViaínbót.
Orta, ou horta. Uortus, r/j. Holòta, Jiholóta.
Ortaliça, ou hortaliça. O/w, W. Máffn riá Cúria , w,
Riá Culámba pala
cúria.
Oortelao, ou hortelão. Bortulanus, /. Múca Hólota , eu, Ho-
loteíru.
Orvalhada cousa. Roscidus, ã j //;«. Químa Qiiiamueóáta ri-
múme, o//,Quiamu-
zúle ne rimiíme.
Orvalhar. Atra, «7.T. Curimúma, ou , Cunó-
ca Rimúme.
Orvalho. ifor', or/>. Rimúme, Mamúrnc.

OS os OS

Ossada. Ojw, iuitl, • | Quifíúba, Iffúbajavúl.

•vO
Zzz ii Os-
5?° OS OS' OS
Osso. Os, ossis. Quiffúba.

Ostentaçao. Ostente,tio, oitis. Ocurinánza.

Ostia, vid. hóstia. Hóstia , ou , Bólu iá


Zárnbi pá!a cussara-
béla o Missa.

OU OU OU

Ou. VeL Sive. Aut. O', ou, Nembíri.


Ovelha. Ovis, is. Nbúri Mug'áttu, Nbú-
ri iã Riála.
Ovo. Ovum, /. Riáqui, Maiáqui.
Ovo choca. Ovum fatuosum. Riáqui riabólu, Maiá-
qui Mabólu.
Ovo fresco. Ovum recens. Riáqui iá g'uíssu , Ma-
iáqui mag'u/ssa.
Oyos fresccs. Ova recentia. Maiáqui Mag-uíssu ,
ou \ Maiáqui mata-
lála.
O urina. Urina, Mássu.
O uri liar. Meio, is. Cussússa, ou > Cumus-
sússa.
f Ourino. Nghi-ssússa.
< Ourinci. • • • • Ghi-a-ssússe.
O urinarei. Glii-ssússa-yza.
Ouro. Aurum, /. UJu , Lóndo riá cubán-
ca Jibúngu.
Ousar. ^#0, es. Cubucumúca, ouyCus-
sombóla.
Ou-
ou OU OU yyt
Outeiro. Collis, is. Mulúndu , Milúndu.

Outeiro pequeno. Colliculus, i. Camulúndu caféli, Ca


milúndu tuféli.

Outra, ou outro de dous. Alter, a, um. Quiamuquá , ou, Miít


1u imóciii já aiári.

Outra vez. Itcrum. Quiamuquá rínqui, Vil


túca rínqui.

Outro tanto. Tantumdem. Quiamuquá qtiióssu


ou, Q_'uiamuénerín
qui.

Outros. Alii, <e, a. Amuquá , ou., Ingui.

Outros também. Itidem alii. Amuquá-pé , ou , In-


fiui-pc.

Outros não. \~on alii. Amuquá cana, ou, A-


qua cana.

Outros sim. Et iam alii. Amuquá chim.


Outubro, viez. October, br is. Régi riá Outubro.
Ouvida ccusa. Auditus, a , um. Químa Quiaívua.
Ouvido, sentido. Auditus, us. Rítui, ou , Ocuívua
QuiliVngi riá' Múttu,
Ouvinte. Auditor, oris. Múca Cuívua.
Ouvintes. Auditores. Agua Cuívua.
Ouvir. Audio , is. Cuívua.

PA PA PA

Paciência. Paticntia, tf. Paciência, ou, Ocutu-


lalclu.

Pa-
57* PA PA PA
Paciente. Patiens, entis. Múca Paciência , «w,
Cututaleléssa.
Pacientemente. Patienter, No cupaciéncia muér.c,
, Quiacututalélc
muéne.
Pacifica cousa. Pacifícus, a, //;;/. Químa Quiaquimuá-
nhu , ou, Quiatime-
munúna.
Pacificamente. Vacate, Quiacumuáhhu muéne,
ou , QiiiacutunemiH
núna muéne.
Pacificador. Pacator, Múca Cumuánhu,
Cutunemununésja.
Pacificar, Pacifico, Cumuánhu, <?«, Cutu-
• nemunúna.
Paço. Palatiurtiy ii. Palácio, Insu ria" Ngan-
na Nguvúlu.
Facto. Pactum * /. Ocutenéssa.
Padecer. Patior, eris. Cupadecéla, <w, Cutu-
taléla.
Padrasto. Vitricus, i. Táta iandénghi.
Padre. Pater, tris. Táta-Ngánga , Jir:!r,i-
Ngánga, j», Ngá fi-
ga , Jingánga.
Padre nosso. Oratio dominlca.. Tatétru , ou, Tátagi^f-
iu .Mussámbo ria Ta-
! tcttu.
/..
Pa Irinliar , vi d apa- ........... Cubandulúla, ou, Cu-
drinhar. banguéla.
Padrinho da pia. /V/ír spiritualis. (Táta-Múngua, Jitáta-
- Múngua,
Pa-
PA PA PA yyj
Paga. Solvi io, o:; is. Ocuffúta, OU, Ocuzor
quéla.

Pagador. Solvais, em is. Miica Cuffutéôa, ou,


Cuzoqúeléssa.

Pagamento. Solutio, onis. Ocuffúta , ou , Paga-


mdntu.

Pagão. Paga nus, i. Paca , Jipacá.

Pagar, Solvo, is. Cuftuta , ou, Cugiutúla.

j Pago.. Nghi-ffiita.

< Pagueh Glii-a-fiute.

Pagarei. Ghi-fílita-yza.

Pai. Valer, íris. i ata, Jitáta.

Pai de familias. Pater familias. patris Táta-iána, Jitáta-jána,


familias.

Pai de filhos. Pater habens filies. Tá ta cchi Cuecála nc


Ana. ■

Pai de muitòs filhos. Pater muitos habais fi- Táta-iána Ctti-dle nc


lios. Ana Avúilu muéne.

Painel. Tabula, te, Sdntu guá Pinrfla.

Paixão. Angor. Paixão, ou , Ocua tu fui-


la ria Ngánna guét-
tu Jésu Chrísso.
Paixão dejesu Christo. Passio, onis. Páixao ria Ng-ínna Jcttí
Jésu Çhrisso , nc
Ocuatufuíla.
i r
falacio. Palatihm \ }}, Palácio, Thsií riá Ngíín-
íia Nguvúlu.
Palavra. Verbunij i. VIulónca , MiMnca, ou,
Mulónga, Milónga.

Pa-
574 PA PA PA
Palavras. Verba, (rum. Milónca Mavúl , <w,
Milònga Mavúl.

Palavrada. Dicterium, ii. Mulónga, Malú!u.

Paleada cousa. Coloratus, a, um. Químa Quiotéque, o«,


Químa Quicvinghí-
nc.

Paleador. Coloraus, antis. Múca Cu teca, ou , Mti-


ca Cuvinghinéssa.

Pallear. Pallio, as. Cutéca , ou, Cuvinglu-


na químa.

Palha. Palea, <e. Quiáncu, Iáncu.


Palma, arvore. Palma, £. Rié, Máie.
Palma, id cst, victoria. Victoria, a. Ocubandulúca. ou , 0-
** curínza, ou , Oca-
mutolóla.
Palma da mao. Vola, a. Rieánda iá Jucácu,
Mácánda já mácu.

Palmatória. Fcrula, <c. Balamattfria pála cubé*


ta bu mácu.

Palmeira, Palma, a. Rié, Máie.


palmeiras. Palma, Máie mavúl.

Palmito. tenera. Mussócu, Missdcu.

Palmo. Palmus, /. Palmo , Túnga ria Iu-


cácu , ou , Ocusònga
nc milébu.
Palpada cousa. Attrectatus, tf, #7».. Químa Quiamubabáte,
ou, Qiiiamucuáte nc
mácu.

Pai-
PA PA PA
Palpar. Palpo, as. Cubabáta, ou, Cuacuá-
ta ne Mácu , ou, Ne
Mabámbu.

r Palpo. Nghi-babáta.
< Palpei. Ghi-a-babáte.
Palparei. Ghi-babáta-yza.
? •i*t' •' -
Palpar, id est, experi- Tento, as. Cubabáta , ou, 'Cut&a,
mentar. ou, Cubucumúna.
Palpavel cousa. 'Tractabilis, et Je.m Químa QuiaCtibâbáte ne
Mabémbu.
Palpitar. Palpito 9 a Sr. Cutequéte, ou, Cutun-
gúta o Muce'íma.
Pança. Vinter tumidus. Rivúmbu, Marúmbu,
ou , Rivúmu, Ma-
vúmu.
Pança , ou ventre de Ventèr mulieris pne- Rivúmu riá Mug'áttu
mulher pejada. gnantis. Uamíta, ou, Páncií
riá Mug'áttu Uatní-
ta.
Pancada. Percussus, ús. Quibúndu, Ibúndu.
Panei la. Olla, a. ímbia, Jímbia.
Panei la de cobre. Cacabus, i, Imbia iá Qyitári, Jím-
bia já Itári.
Panella de barro. Fidélia, a. Imbia iá Mutóto.
Paiicilinlia, Auxilia, <e. Cambia Caféli, Cajím-
bia tuféli.
Panno. Pannus, i. Muléli, Miléli.
Panno de linho. Linteúm, //. Muléli gu&rínho , Mi-
JéJi ma rínho.

Aaaa Páo.
& PA PA PA
Páo. J.ignum j /. Muce'/, ou, irúnhi,
ou, Túngu.

Pao. Pauis, />. Bólu, Jibólu , Bólu riá


Búndu , ou, Mussi.

Pao de trigo. Fanis triticcus. Bólu iá Púttu , ,


Mussá já Púttu.

Páo de milho. Pauis miliarius. Bólu já Massa.

Papa. Pontifex Maximus. Papa, Ricótajá Jingán-


ga jóssu.

Papagaio. Psittacus, Papagáiu, Jigapagáiu.


Papar. Devoro, as. Cuánda, 0//, Cuialávi.

f PaP°- Ngu-ánda.
y Papei. Ghi-ánde.
V Paparei. Ghi-ánda-yza.
Papeira, doença. Angina, tf. H'áchi ria' Mu/mu, ou,
Riá Quiquilcngu.
Papel. Papyrus, i. Mueánda, Micánda.
Papo. Guttur, uris, Mu/mu, ou, Chíngu,
ou, Quiquiléngu.
Par. Numerus par. Muchínda Qiiiári,
Para, prep. In. Ad. Pá la , ou, Yá.
Par a par. Pari passa. Quiári quiári Cuzaca-
méssa , ou, Acuénda
ricánda imóchi.
Parabéns. Qratulatio, i/w. Ocutónda Qiiigoá/Qs"-
guá.
Para bola. P ar abola, a. Ocuvingliína Máca pi-
la Cugimbulúla.

Pa-
PA PA PA fff
Para cá. Huc. Cuband&ccu , ou, Cu-
bándu riá muniu.

Parada cousa. Stans, antis. Qníma Quiatungamána.


Para cima. Sursum. Cuttándu.
Paradeiro, ou termo. Terminas, i. Bambi, ou, Quisubílu.
Para sempre. In perpetuam. Pala Quittangána dssu.
Para fora. Foras. Pála Bucánca.
Paragem. Sitas, as. Báma, ou, Quiríri.
Para liuma , e outra Jtroquè. Pala B.índii imóchi, nc
parte. Uomuquá.
PataiZo. Par adi sus, i. Cuúse, ou jRiúlu, Ma-
úlu.
Para outra parte. Aliorsam. Pá 1 a cubá ndu. i amuquá.
Paraizo terreal. Paradisus terrestris. Cuúse quiá Ochi, úu,
Quichíchi.
Para o diante. bt posterum. Pala Quittangána cuyza;
Paramentar. Ornare peristromate. Culuríca, ou, CuZuIií-
ca, ou, Cuzuáta.
Para onde. Quò. Iá Cuévi, ou, Uia Cué-
vi.
Parapeito. Pectoris muni meu. Búnghe, Jibónghe.
Para> que. Ad quid, Baté, Maluahím, ou.
Enó.
Para que'não. Ycv Abba cána.
Para tra"s. Retro. Cu rima.
Parar. * Si st o, is. Cutúnca-mána.

Aaaa ii Par-
5*5? PA PA PA
Parca couca. Parcas, a, um. Qiiíma, 0» , Cama café-
li, 0// , Cama caníni.
Parcamente. Parcè. Cama caféli muéne.
Parceira. Sócia, a. Múttu-afiínu Mug'áttii,
Attu-afúnu Ag'áttu.
\
Parceiro. Soeius, ii. Múttu-afúnu Riála, At-
tu-afúnu "Má Ia.
Parda cousa. Fuscus, a, um. Químa Quiaffuetéla.
Parecer. Viâeor, eris. Oquilúngi q'uiámi quí-
ie.
Parecer-sc com o Pai. Patrisso j as. Emuéne AcurifFangána
ne Tá ta.
Pareccr-se com a Mai. Alair isso, as. Emuéne AcurifFangána
ne Má ma.
Parede. Paries, et is. Quipariélu, Jipari&u.
Parenre por consangui- Consatiguineus, a, um. Ndándu bándu riá 'la-
nidade. ta , ne Máma.
Parente por aíKnidadc. Affiuis, et ne. Ndándu bándu riá Mu-
cági Ricása.
Parentes. Propinqui, or#;;/. Jindándu.
Parentesco. Cognalio, w//>. Jindándu óssu comóchi.
Parida cousa. Partus, <7 , Químa Quiamuvále.
Parida mulher. Afer/fer Mug'áttu Uamuvá/a.
Parir. Pario, is. Cuvála.
Parodio, Parochus, /. Ngánga Vigário.
Parreira. ^/7/V per gula?; a. Paréla iá Júva.
Parriih-i. C/raticula, tf. Mussóma, Issóma.

Par-
PA PA PA 5-5-9
Parte. Pars, artis. Bándu , Ji bándu.

Parte, ou quinhão. Portio 3 onis. Bándu quiamutocali


Múttu imóchi.

Parte pequena. Partícula, <e. Cama canjónco , jin-


jóneo.

Parte, id est, lugar. T.ocus, Báma , ou, Quiríri.

Parte genital. Pudenda, orum. Cubándu ioiála , 0:/ ,


Quibunda, ou t Mu-
búnda.

Partesinlia. Partícula, Bándu iafeli-feli , av,


Bándu canjór.co-jón-
co.

Partido. Divisio, 0///V. Ocuána , 0#, Ocubatu-


giúla.
D
Farticipada cousa. articip.itus, <7, Químa Quiamulu'ssa ,
ou , Quiamutámbula
bándu.
Participante. Partictps, cipis. Múca Culuíssa , ou ,
Cutambulcssa bándu
quiáe.
Participar. Participo, ííx. Culuíssa, ou, Cutám-
bula bándu quiáe.
Partícula. Partícula, Cama canjónco-jónco.
Particular cousa. Privaius, , »;//. Químa Quiacassuequé-
la.
Partida cousa. Divisus, <7, Químa Quiamuáne,#;* ,
Qu ia mu b a tu gi 11 le
q'uiávu.
Partida cousa, id cst, Digressus, tf, »>//. Químa Quiandéle, ou;
ida. Aic q'uiávu.

Par-
$.6o PA PA PA
Partido, ou concerto. PtíCtio , oms. Ocujustála , ou, Panai,
Partidor. Partitor, oris. Múca Cuanunúna,
Cuba:ugiuléssa.
Partilha. Partitio, onis. Ocuána, , Ocubatú-
la químa.
Partir. Divido, is. Cuána , Cubatóla, <w,
Cubatugiúla.
Partir dc Angola. Ab Angola projicisci. Cucatúca quiá Angola.
Partir em duas partes. Biparlior, ir is. Cuána Bandu quiári ,
0* , Cuána Jibándu
Jiári.
Partir pelo meio. Dimidio, tf/. Cuána mu cachas, ou,
Cubatúla mu cacliás.
Parto. Partus, wx. :
Ovala, o//, Ocuvála.
Parvoíce. Stultitia, (Químa Quinndenghi ,
ou , Quisómba já A-
nandénghi.
Parvoíces. hieptia, ar um, Quiajindénghi muéne,
Isómba já Anandén-
ghi.
Pascoa. Pascha, *///. Pássu , Quisúa Uaffu-
cunuauíne N gánoa
Jciu Jesu Cr/sso.
Pasmada cousa. Stupidus, ^ , r/;;/. iQuíma Quiabuánia.
Pasmar. \Stupco, <\r. ICubuáína.
Fa imo. Stupor, jvvr. Alé , H'áchi, Quítém-
bu Cahibá.
Pasmosa couta Síupendus} a 3 um. Qyímã Qj»iabuánia,^>
Qiiiaciigíse.

Pas-
PA PA PA yrfi-
Pasmosamente. Mirabiliter. Quiacubuáma,
cugíse muéne.

Passada cousa. Trahsactus, a, um. Químa Quiamubíta.

Passado lugar. Trajcctus, a, um. Quiríri Quiamúbita.

Passado, id esl, atra- Transjixus, a, um. Amubítabándu nebán-


vessado. du, ou , Amuzcíla
bándu ne bándu.

Passado do sol. Sole arejactus. Amubíta ria Luáuha.

Passador, que passa. Transicns, «;//>. Múca C.ubitóssa mu


Ngílla.

Passador, que atravessa. Transjigens, entjs. Múca Cubitéssa.

Passageiro. Victor t oris. Múca Cubíta , Agua


Cubíta.

Passagem. Transi tio, ohís. Ngílla já Attu Ossoló-


lu.

Passar. Transeo, /V. Cubíta.


r Passo. Nghi-bíta.
4 Passei, Ghi-á-bite.
í Passarei. Ghi-bíta-yza.
Passar a riãáo. Trauo, as. Cubíta iá Còa.

Passar a pé. Pedi bus transire. Cubíta ne Ináma.


Passar em silencio. Silentio transire. Cubíta cu richíva , Sé
cuzuéla.
Passar o tempo. Tererc t&nipvs. Cubíta o Quittangána
c]'uiáiv.boc.
Passarinho. Avicula, Cangíla caféli.
Passaro. Avis, is. Ngila, Jingíla.

Pas-
5-Ó2 PA PA PA
Passatempo. Animi relaxatio. Bíta Quittangána , 0-
cussangulúca riá Mu-
énhu.
Passear. Ambulo, as. Cubíta-bíta mu Pámbu.
Passeio. Deariibulatio, ou is. Pámbu , Jipámbu , ou,
Ocubíta-bíta.
Passo. Gressus, tis. Ricánda, Macánda.
Passo apertado. Gressus accekratus. Ricánda guá Quiléngu.
Passo vagareso. Gressus lentus. Ricánda guá Quimuá-
nhu.
P. star o gado. Pasço, is. Cubíra co Jih'ómbi.
Pastar no campo. Pascor, íris. Cubíra mu Ricánca, ou,
Cubíra mu Tándi.
Pasto. Pabulum, i. Ocúria quiá JihMmbo,
ou, Quiáncu.
Pastor. Pastor, oris. Múca Bíri, ou, Passò-
lu.
Pastorar as ovelhas. Oves dttccre. Cubíra co Jih'ómbo ,
ou, Culundíssacoji-
h'ómbo.
Patada. Ictus fjant<e. Qiiissénda quiá Qiiini-
ma.
Patente. Diploma atis. Patente, ou, MucáncU
riá Guénj)i,(W>M"f"
fúnu.
Patente cousa. Pai eus, oitis. Químa Quiacumóna.
Patentemente. Aperte. Qiiiacumóna muéne.
Pateo. Atrium, ii. Quiiitári.

Pa.
PA PA' PA yíj
Paterna , ou paterna! Paternas, a, um. Químa Qyiá Táta a# ,
cousa. Riá Táta.

Patife. Gerulus, i. Quizangalála, ou, Rili-


chi, ou, Pirirílu.
Pato. Atiser 3 eris. Pá tu, Jipátu.

Patranhas. Nuga, ar um. K'ába , Jih'ába , Quí-


ma Quiandénghi.
Patria. Patria, tc. Cuémbu , ou, Ocuém-'
bu.
Patricidio , ou parrici- P arriei dium, //. Cugíba o'Táta .quiáe.X
dio.

Pavilhão de cama. Cadurcum, i. Papínhao pála cuben-


ghéla já Jihamúa.
Pavor. Pavor, oris. Uóma.
Pavorosa cousa. Metuendus, a, um. Químa Quioucúte Uó*
ma.
Pausa. Pausa, a. Ocunhóca, Ocuimána i
ou , Ocucála bóchi
pála cunhóca.
Pausada cousa. Placidus, a, um. Químa Quiamunh<5ca,
ou, Químa Quiamuá-
nhu.
Pausadamente. P/acidè. Qiiiacunhóca muéne ,
ou, Quiacumuánhu.
Pausar. Pauso, as. Cunhóca, ou, Cumuá-
nhu.
Paz. PaX y eis. Muánhu, ou , Ouimuá-
nliu, Imuáuhu.
i

Bbbb P6
?64 PE PE PE
Pó. PcSy (ilS. Quimíma, Ináma.

Pc ligeiro. Pes velox. Quina ma Quiarimúca,


ou ,-Quiaquilénga.

Pós ligeiros. Pedes ve/oces. Inríma iarimúca , ou,


iaquiléngà.

Pé do monte. Montis radix. Quindma guá Mulúa-


du.

Peça de qualquer cousa. Res, rei. Peça Quiaquíma quen-


qui.

Peça de panno. Panneum involucrum. Péça iá Muléli.

Peça de artilheria. Tormentum bellicum. Riténda, Maténda.

Pcccado. Peccatum, /. Quitúchi, Itúchi.

Fcccados. Peccata, orum. Itúchi.

Peccado mortal. Peccatum lethale. Quitúchi cugíba Mué-


nhu.

Peccado venial. Peccatum veuiale. Quitúchi caféli, Itúchi


Á• lufeli.

Peccador. Peccator, oris. Múca Cubanqucssa Itú-


chi.

Peccadora. Peccatrix, eis. Mug'áttu Cubanquéssa


Itúchi.

Peccador grande. Scelerum gurges• Múca Itúchi iaienéne.

Peccar. Pecco, as. Cúta Itúchi, ou, Cu-


banca Itúchi.

í Pecco. Nghí-ta-Itúchi.

^ Pequei. Ghi-á te-Itúchi.

Peccarei. Ghí-ta-Itúchi-yza.

Pc-
PE PE PE
Peçonha. Virus, /. Nguánqa, Jm<rjánga,
ou, Firício, Jifitício.

Peçonhenta cousa. Veaenosus, a , um. Químa Quianguánga.

Pccuniaria pena. Multa, <e. Condendáçao já Jibúu-


g°-
Pedaço. Frustum, i. Quicc'mi, Icc'íni.

Pedida cousa. Oratus, a , um. Químa Quiamubínque,


ou, Quiamulóuiba.

Pedinte. Oreins, antis. Múca Cubinquéssa, oa,


Culombéssa.

Pedir. Peto, is. Cubínca , ou, Culómbi.


Pedir com humildade. Supplico, as. Cubínca quiafucáma ne
mucc'ima óssa,

Pedir com rogos. Rogo, /7J". Cubínca ne oitiónda.


Pedir com importuna- F/agito, rfx. Cubínca ne ocugísa.
ção.

Pedir com efficacia. Exposco, /V. Cubínca nejingúsu jós~


su jóssu.
Pedir soccorro. Ouirito, <7/. Cubínca pála cucudíla.
Pedir esmola. Mendico, as. Çubínca Jismóla.
Pedir de porta em porta. Ostiatim menditarei Cubínca quia' rivíru nc
rirítu co Jismóla.
Pedir conselho. Cousuíere aiiquem. Cubínca ocuicúto , ou,
Cubínca milóngui.
Pedir misericórdia. Misericorâiam implo- Cubínca li*enda.
rare.
Pedra. Lápis, /V/V. Ritári, Matári.
Pedra de afiar. Gv, cot is. Ritári iá cuzuliiquíla.

Bbbb ii Po-
5'66 PE PE
. P;E
Pedra de sal. Mica salis. Rita ri riá Múngua.

Pedrada. Lapidis ictus. Amutacúla Ritári pala


cucuáta Múttu.

Pedradas. Lapida tio, onis. Acumutacúla Matári


pala cucuáta Múttu.
Pedregosa cousa. Lapidosus, a , uni* Químa Quiasála ma
Matári.

Pedmgoso caminho. Iter petrosum. Ngílla quiacusála ma


Matári,

Pedreiro. Lapieida, a. Petelélo, Jipetelélo.

Pegada. Vestigium, ir. Rinhdnhu , ou , Ri-


cánda iá quináma.
Pegada cousa, id est, Contiguus, a, um. Químa Quiamucatené-
vizinha. na, ou t Quiachamc-
néna»
Pegado, id est, junto. Proft. Amucuatcn<?na , ou, A-
muchamenóna.

"Pegar de alguém. Comprebeudo, is. Cucuáta, ou , Cumu-


> cuáta.
Pegar-se. Adhareo, es. Acucuarenéna, ou, A-
cuchamenéna muéne.
.Pegulhal de ovelhas. Qrex ovium. Quibánga Qiiiajiiróm-
bo.
Pejada cousa. Pr>egnaus, a ti lis. Químa Quiomíte, ou,
Quiamichíne.
Pejada mulher. Mu/ier gravida. Mug'áttu Uamíta, ou,
Uamich/na.
Pejar-se. Verecundor9 ar is. Acucuáta Sònhi emué-
ne,

Pci-
PE PE PE ^7
Peido. Crepitus ventris. Chóto, Jichóto.

Pejo, idest, vergonha. Pudor. Sónhi, Jisònhj, O-


cucuáta riá Sónhi.

Pèiorar. In peius rucrc. Cuvumvulúca.

Peiorar na doença. /Egresco, is. Cuvumvulúca mu H'á-


chi.

Peior cousa. Peior, et us. Químa Quiavumlúca.

Peitar. Corrumpo, is. Cubana Jibúngu , ou,


Cueuiquíssa ne jibún-
gu-
Peito. Pectus, oris. Túllu, Jiníllu.

Peixe. Piseis, is. Bíc'i, Mabíc'i, ou, Ji-


bíc'i.

Peixinho. Pisciculus y i. Cabíc'i, Cajibíc'i tufóli.

Pela, prep. Per. Pala , ou} Yá.


Pelada cousa. Qlaber, br a, br um. Quima Quiotéte.
-Peleja. Pugna, <e. Ocubáugá, ou , Nvun-
da ,<w,Oculúa, ou,
Ita.
Pelejador. Pugnator, orÂr. Múca Cubánga , ou,
Múca Nvunda, ou.
Múca Gulúá.
Pelejadores. Pugnatores. Agua Abánga , ou, A-
gua Jivúnda , Agua
Culúa.
Pelejar. Pugno, rfj. Cubánga, ou, Culúa,

•1*1
5T68 PE PE PE
( Pelejo. Ngln-bánga.
« Pde^ci. Ghi-a-banghélc.
I
l Pelejarei. Ghi-bánga-yza.
Pelle. P cl lis, is. Quíba, lba.
Pelo. Vilas, Quicónda, Icónda.
Peio, prep» Per. Quiá.
Poio contrario. Contra. Quiá Quénqui , ou
Eneúque.
Pelo que. Ouflmobrem. Pala inái, ou, Cambó-
chi, ou, Ené.
Pcrnu cias aves. Pluma, te. Quissála, Issála já Jin-
gíla.
Penna dc]cscrcvcr. Cala mus, i. Quisála riá cussonc-
ca.
Pena, ou castigo. Pana, a. Quibétu , Quima pala
cubéta.
Pena pcaraiaria. Muleta, a. Condemnáção, ou, Qui-
bétu já Jibúngu.
Penar. Patior, eris. Cupadecéla , ou, Cutu-
taléla.
Penar era tormentos. Crucioar is. Cupadecéla mu quibií-
bc, ou ,Cu-utaIv;!acu
ibúbe.
Pena de fogo. Jgfte cruciar;. Quibétu riá Túbia , ou,
Ocututaléla quiá 'Iu-
bia.
i
Penas do inferno. 1 Erebi peente. Ibétu já Inférnu , ou,
Oitutaléla já Infér-
nu.

Pcn-
PE PE PE sh
Pcndencia. Conientio, [onis. Nvú ida, ou , Ccuma-
quéla.

Pendente cousa. Vendais, eniis. Químa Quiassenzéque.

Pendurar. Suspendo, is. Cunhencanéca.

Pendura. Suspensio, onis. Ocunhcncanéca.

Pendurada cousa. Suspensus, a, um. Químa Quiamunhenea-


néca.

Penedo. Saxum, i. Mulúndu quiá Rirári.

Peneira. Incerniculum, /. Quiss&su, Issessu.

Peneirada farinha. Farina cribro decussa. Farinha Amusséssa.

Peneirar. Incérno, is. Cusséssa.

Penetrada cousa. Penetratus, a, um. Químa Quiatubulúca.

Penetrar. Penetro, as. Cutubulúca, Cutungu-


r
lúla, ou, Guffuitu-
múna ne quilúngi.

Penha. Rupes y is. H'ón«a , Jih'ónga , ou,


Quissóndu, Isséndu.

Penhasco. Alta rupes. HVSnea ialébe, 0*,Ri-


quenhi, Maquénhi.
Penhor. Pignus, oris. Pinhólu, ou , Quígi.
Penhora. Pigneratio, onis. Ocubanca Pinhólu.

Penhorar. Pigneror, ar is. Cubánca Pinhólu.


Penitencia. Panitentia, Piritencia ( ou, Pinitéo-
cia, Jipiniténcia.

Penitenciado. Pa-»* scelcris affectus. Amutámbula Piriténcia.

Penitenciar. Pana afficere. Cubana Piritcucia pála


Cuzoquela.

Pc-
$7° PE PE PE
Penitente. Pan}tens, entis. Múca Cubanquéssa Pi-
ri téneia , 07 , Cnzo-
queléssa Piritcncia.

Penosa cousa. Molestus , a, um. Químa Quiaquibétu, <w,


Q\iianquicáti.
Penosamente. Molestè. Quiaquibétu muéric ,
*■ OJuianquicáti quinc-
ne.
Pensada cousa. Meditâtus, a, um. Químa Quiachingané-
que q'uiambót.

Pensamento. Cogitatio, onis. Ocucliinganecó ,ou, 0-


cubáiisa.

Pensar. Cogito, as. Cuchinganéca, ou, Cu-


ba nsa.
r Penso. Nga-chinganéca.
■< Pensei. Ghi-a-chinganequéne.
I Pensarei. Ghi-chinganéca-yza.

Pensativa cousa. Cogitabutldus, a, um. Químa Quiamuchinga-


néque.
Pentear.. Pecto, is. Cussamúna , ou , Culu-
ríca o Jindéba.
Pente. Pecten, inis. Péntu, Jipéntu.
Penteada cousa. Pexus, tf, «w. Químa Quiamussamá-
. ne , ou , Quiamulurí-
que q'uiávu.
Penteador Dipsacus, i. Múca Cussamunéssa.
Penúltima cousa. Penultimus, *, Quiassúca comóchi ne.
Subílu.
Penúria. Penúria, <?. Ocubindáira , ou, Ocu-
missena, o:t, Quib/ri.
Pc-

*
«PE PE PE 57i
Pequena cousa. Parvas, a, um. Qyíma cafeli, «r, Quí-
ma Quianjónco.

Perante o Juiz. Coram judice. Cupólu , 0//, Cumóssu


riá Juiz.

Perceber. Perri pio, is. Cubúla-caná.

Percebo. Nghi-búla-cána.

j Percebi. Ghi-a-búle-cána.
I
^ Perceberei. Glii-bú!a-cána-yza.

Percebida cousa. Percèptus, a, um. Químa Quiamubúla-cá-


na.

Percevejo. Cimex, /V/V. H'ússo, Jiírdsso.


Perda. Damuum, /'. Ocupeldéla, ou, Ocus-
sonóca.
Perda de alguma cousa. Amissio, onis. Ocupeldéla , ou, Ocus^
sonòca Químa cuén-
quí.
Perda de filhos. Filiorum orbatio. Ocupeldéla Ana , ou;
Ocuffuíla Ana.
Perda de mantimentos. Cibariorum amissio. Ocupeldéla Oiríma, ou.
Oiríma UáfRi.
Perda de bens. Bonoram amissio. Ocupeldéla Jibém. .
Perdas muitas. Amissiones plurinue. Ocupeldéla Ima javúl.
Perdão. Vénia, Oculolóca, ou, Ocue-
quía.
Perder. Per d o , />. Cupeldéla, ou, Cusso-
nóca.

Cccc Per-
57* PE PE PE
f Perco, I Nghi-peldéla.
< Perdi. Ghi-a-peldóla.
I
l Perderei, Ghi-pddéla-yza.

Perder o caminho. Devio, a s. Cupeldéla o Ngílla, ou,


Cutandála riá Ngíl-
la.

perdição. Perdi tio, onis. Ocupcldéla , av , Oeus-


souóca.
Perdida cousa^ Perditus, a, um* Químa Quiamupeldéla,
<»//, Quiamu. sonóea.
Perdidamente. Perdi tè. Quiacupeldéla muéne-
cj'uiávu.
Perdida mulher. Meretrix, eis*. Mug'áttu Amupeldé/a
q uiávu.
Perdiz. Perdix, r/jv Guári, Jiguári.
Perdoar. Parco, eis. Culolóea, ou, Cuequía.

Peregrina cousa, Peregriíius., a, Químa Quialébe ? ou,


Quimochimána.

Peregrino, Advena, «f» Múca Nghónc'i, Agua


Jinghéne'i,
Peregrinar. F.xu/o, Cunungána.
Perenne cousa. Perenais, et fie. Químa Quianánqué
quittangána óssu.
Perennemente. Jugiter. Quiacuiiánea muénc
quittangána óssu.
Perfeição. Perfectio, onis. Ocutanéna , ou, Ocu-
súba q'uiambót.
Perfeita cousa. Perfectus, <7, //>//. Químa Quiotanéneq'ui-
ambót.
*- í r/.O Per-
PE PE PE f75

Perfeitamente. lerjcctè» Quiacutaníne mucae


quia-mbót.

Pérfida cousa. hífidelis, et k. Químa Qiiiajip.íte.

Perfidamente. Infidclitcr. Quiacujipáte fr.uéne.

Perfilhada cousa. Adoptatus, a , um. Químa Quiamu.ss.íssa,


0// , Quiamuquituíle.

Perfilhar. Adopto, as. Cusaássa , 0» , Cuqui-


tuíls.

Perfumada cousa. Suffitus, // , Químa QiiiaríeJii, 0*-,


QuiamufVumnlê.

Perfumar. Suffumigo, as. Curíchi, 0# , CufTumá-


Ia.

Perfume. Suffitus, /(V. Ríchi, Maríchi, 0^,


£i£ ; J - , Vv • f i' Ocufíumála.
• ■* - i
Pergunta. b/! er roga tro, <wrV. Ocuibúla.

Perguntada cousa. interrogaius, <7, //?;/. Químa Quiamubtflc. -

Pcrguntador. Percontator, oris. Mitea Cuibuléssa.

Perguntar. Interrogo, -7X. Cuibtila.

•Perigar. Per/clitor, cr/V. Cunzénda, 0//, Cubin-


dáma.

Perigo. Peri cu/u j /.• OcubindámaOicubin-


dáma , 0«, Quioscn-
du, Inséftdu.

Perigosa cousa. Peticolosltf ,'a'y uín. Químa Quiabiivdáma ,


.v *t vrT cu, Quiacunzçnda.

Perigosamente. Perico/osè. Qu iacubi ndá mn .muéiic,


1
ou , Quiacunsénda
• muéne.

Cccc ii Per-
574 PE PE PE
Perjudicar. 'Oficio, is. Cussengukíca, Culèbó-
la , ou. Cubánca Ma-
lébu.
Perjudicial. Perniciosús, a, um, Quiassengulúca,<?//, 0-
cúta Malébu.
Perjuizo. Damutfm, i. Ocussengulúca , ou ,
Maiébu.
Perjurar. Pejero , as. Culóca-Macútu , Cu-
chíla fálsu.
Perjuro. Perjurus, a, um. Múca Culoquéssa-Ma-
cútu.
Permanecenre cousa. Permanens, oitis. Químa Quiacunánca ,
ou, Quiacucála quic-
tangána óssu.
Permanecer. Permaneo, es. Cunánca, ou , Cucála
témpo avúl.
Permissão. Permissio, onis. Ricénsa, ou, Ocuh'c-
léla , ou , H'eléla,
Jih'eléla.
Permittida consa. Permissus, a, ww. Químa Quioh'eléla.
Permitcir. Permiti o, Àr. Cuh'eléla, *ou, Cubana
ricénsa.
f Pcrmitto. Ngu-heléla.
•<j Permitti. Ghi-a-heléle.
i Permittirci. Ghi-h'eléla-yza.
Perna. Crw, cr uris. Quináma , Ináma.
X r
Perniciosa cousa. Perniciosús, .7, #>/;. Químa Quiaiíba , ou,
Qiiiamalcbu.
Perpendicular cousa. Perpemlicularis, etr*. Químa Quialumáma.

Per-
PE PE PE y7y
Perpetua cousa. Perpctuus, a, um. Qun\ia Quiacaiúnca ,
ou, Quianánca.

Perpetuamente. Perpetuò. Qiiiacucatiínca i»u6je,


« , Quiacunánca
muéhe.
Perpetuar. Perpetuo, as. Cuacatúnca, o//, Currôn-
ca quinangána avúl.
Perplexa cousa. Perplexas, a, um, Químa Quitenghéta ,
Quiatungúta.
Perseguição. Persecutio, anis. Ocubutula , Oicubutú-
Ja , w, Ocutuncamá-
na.
Perseguida cousa. Vexa tus, a, um. Químa Quiamubutúle ^
00, Quiamungingín-
da.
PèrSeguidorâ cousa. Persequens, */////. Químa Quiaubutúle.
Perseguir. Persequor, mV. Cubutúla, ou, Cungin-
gínda , Ou, Cutunca-
mána.
Perseverança. Persever anti a, Ocuendelácu bambó eij
subílu. •• •• •
Perseverante cousa. Persever ans, rfv/Àr. Químa Quiacuendeldcu.
i .
Perseverar. Persevero, <7J. Cuendelácu bambé cu
subílu.
Persinar-sé. Signare se sacro cru eis AcuchíndaQuichimbuéx
signo. quiá S. Culdssu.
Persuadida cousa. Per.sua sus, »/;/. Químa Quiacumuginv-
buluíla quiamulónco.
Persuadir. Persuatko, é\r. Cugimbuluíla pala Cu-
lór.ca.

Per-
576 PE PE * PE
Persuasor. Sff a sor , oris. Miíca Cugimbu!uílap3*
la Culónca.
Fcrtcnccntc cousa. Pertinens, tntis. Químa Quiorocdle*.
Pertencer. Pertineo, es. Cutocála, ,Cuzáma.
Pertendente. Candidatos, /". Múca Cutocalçssa quí-
ma.
Pertinaz, Tenax , a eis. Múca Cutemaléssa, tw,
Múca Cugindamiína,
Múca H'óchi.
Pertinazmente. Pertinaeiter. Qu iscutemá la,*?,*/, Quin-
cugínda má na'.
Perto. Propè. Ocuzucáma , 0,7 , Ocu-
zucta, ou, Ocubic'/-
la.
Perturbação. Commotio, ow/V. Ocuttantacúnha , <w ,
Ócutungúta.

Perturbada cousa. Commotus, {7, um. Químa Quiamuttanta-
cánha, <w, Quiamu-
tungúte.
Perturbador da paz. Seditiosus, a, , vel Múca Cuttantacanh&sa
perturbais, quiá Muánhu.
Perturbar. Perturbo, Cuttantacánha, «w , Cu-
vungíssa , ou, Cuco-
lolóca.
Perturbar-se. Turbar, «w. Acuttantacánha , cu ,
Acuvungíssa emuéne.
Perversa cousa. Perversus, //;;/. Químa Quiacubuciimú-
ca, ou, Quiamalébu.
Perversamente. Perversè. Quiacubucumúcá muc-
ne, ou, Quiamalcbu
muéne.
i
Per-
PE PE PR ^77
Perversidade. ímproba as, aí is. Occhucumúca, tf», Ma-
lébií.

Pesca de peixes. Fiscal io, oms. Oculóa AmbiVi , tf//,


Já Jib:'c'i.

Pescador. Piscator, oris. Pescalólu , ou , Múca


Culocssa Jibíc'i.

Pescoço. Coll um, /. Chíngu, Machíngu.

Pescjuizar, Inquiro, /r. Cutóniba , tf», Cubula-


c.tna.

Péssima cousa. Pessi mus, a, »>//. Químa Quiaiíba , tf»,


Quiabucumúca.

Pessimamente. Pessimh Quiacubucumúca mné-


ne , tf» , Quiaiíba
'* « K1 mucne.

Pessoa. Persorta, <*. Múttu, Attu.

Pestanas dos olhos. Pálpebra > *r»w, Quibeletéte , Ibeletéte


já Mést-u.

Peste. Píj/Àf , zx. Ocubóla , H'áchi riá


Cuamucuáta Attu.
Pestifera cousa, Pertifer, <7 , »w. Químa Quiacubóle, oi/}
Quiacuiuíh'a avúl.

Pestilencial cousa. Pestilais, *w/zx. Qjiíma Quiacubóla niu-


éne, ou, Quiacunú-
h'a quinenenéne.

Petição. Petit io, Ofiis. Pitiçao, ou, Ocubínca.

Petrechar. Apparo, rfj". Culuríca Ombónglii ,


ou , Cuquíba Om-
bónghi.


i
5-78 PE PE PE
Petrechos de guerra. Bellicus apparatus. Ima já Ma tenda , ne
Mata ,nc CufFundán-
ca gué pala Culóa,
f//, Pala cubángá Ita.
Pevide de fructos. Fructuum semen. Jítui já Jifiliíta.
Pevide de língua. Trarium, /. Jítui iá Ririmi ,
Qiissunhéte iá Ríri-
mi.
Pez. Pix, eis. Guássu, Jigiiássu, ou,
Ríne, Marine.
Pezada cousa. Li bratus, a, um. Químa Quianéme, ou,
Químa Quiasònca.
Pezar. Libro, as. Cusónca , ou, Cunéma.
Pezar, id est, dor. D olor, Cuq'uianquiçiti , ou ,
Cusseiitíla.
Pezar-llie. Pamitet, ebat. Acuq'uianquicáti, ou,
Acussentíla.
Pezo. Pondus, cr is. Jipéso , ou, Ocusónca,
ou, Quinéme.
Pezo igual. JEquilibrium, ii. Jipéso jassoquelélç.

PI . PI PI

Pia cousa. Pius, tf, //?;/. Químa qúiá H'énda.


Piedosa cousa. Mi sericors, ima quiá iréncl^
Piedosamente. Piè. Quiah'énda muéne.
Piamente. Religiosè. Quiah'«Jnda muéne.
Piao, ou plebeo. Homo de plebe. Pirirílu , Jjpirirílu, ou,
Quingúndu 3 Ingún-
du.
Pi-
PI PI PI 5-79
Picada cousa. Vunctus, a, um. Químa Quiamuchóque.

Picador. Pungens, entis. Múca Cuchóquessa.

Picadura. Punctio, onis. Ocuchóca.

Picar. Pungo, is. Cuchóca, Cuchóca nc


Mínlia.

Picar-se. Pungor, eris. Gunhána, ou, Cucatá-


la.

Piedade. * Pie tas, aí is. H'«Srida.

Pilhada cousa. Surreptus, a, um. Químa Quiamunliáne


ou, Quiamucatúle.

Pilhar. Expilo, as. Cunhána, 0,7, Cuçatú-


la.

Piloto. Gubernator, oris. Pilóto, ou, Múca Cu-


tumíssa Návio, ou,
Múca Cuchibíca.

Pimenta. Pi per, íw. Ndúngu , Jindúngu ;


químa jpála cubáca
mu Cúria.

Pimentão. Siliquastrum, /. Ndúngu iaienóne.

Pimpolho ao pé da ar- Stolo, o/iis. Ana riá Quissássa, ou;


vore. Ana riá Múcc'i.

Pimpolho da arvore. Surculus, /. Móna riá Quissássa


ou, Riá Múcc'i.

«5W//*, «*, Cassóssu, Jissóssu, ou;


Ocubónha , Oibó-
nha.
Pingar. Stillo} as. Cussónha, ou, Cubó-
nha.

Dddd Pi-
>

PI PI PI
Pinheiro. Vi)!US , /. Quissássa riá Pút guá
muchítu pála cubán-
ca ma baia.
Pintada cousa. Picíus, a, um. Químa Quiamupintále.
Pintar. Pingo, is. Cupintála.
Pintor. Victor, oris. Múca Cupintaléssa.
Pintura. Pictura, a. Ocupintála.
Piolho. Pediculus, i. Gina, Magínâ.

Pipa. Dolium, ii. Pipa id Mal ivu riá Pút.


Pipa de vinho. Dolium vitii. Pipa riá Malúvu.
Pique, hir a pique. Omnino mergi. Cubóba bòchi riá Mé-
nha.

Piques. Jurgium, t. Jivúnda, ou, Jibúia.

Pisada. Vesligium, ii. Ricánda riá Quináma,


ou , Rinhánhu, Ma-
nhánhu.

Pisada cousa. Contritus\ a, Químa Qiiiamucámc ,


ou, Quiamassáne nc
Ináma.

Pisador. "ontritor, Múca Cumassána, ou,


Múca Curiatéssa.

Pisadura. Contusio, onis. Ocumassána, ou, Ocu-


riáta.

Pisar. Calco, <7x. Cumassána , ou, Cu-


riáta nc Ináma.

Pla-
PL PL PL 581
Plana cousa. PI anus, a, um. Químa Quiachanááa ,
ou, Quialuláma.

Planície. Planícies, ei. Ocuchanána, 0», Qui-


luláraa, Iluláma.

Planeta. Planeta, <e. Tetembúca, Jitetembá-


ca , ou , Nonóchi,
Jinonóchi.
Planta. Planta, <e. Químa Qiiiacucúne c
, Nbútu.
Planta do pé. Idem. Ricánda guá Quináma,
Macánda cuá Ina-
nia.
Plantada cousa. Satus, a, um. Químa Quiamucucúne
q'uiávu.
Plantador. Sator, oris. Múca Cucunéssa.
Plantar, Planto, ar. Cucúna.
f Planto. Nghi-cúna.
< Plantei. Ghi-a-cucúne.
' Plantarei. Ghicucúna-yza.
Plebca cousa. Popularis, et re. Químa Quiapirirílu.'
Pleito, ou demanda. Lis 3 li tis. Nvúnda , Jinvi'n,da, ou,
Ocuffúnda Jocóndo.
Pleitear. Litigo, tf/. Cuvúnda , ou, Cufliín-
da jocóndo.
Plenária indulgência. Tnâulgentia generalis. Jindulgécia Ocuesála ;
ualalóca itúchi óssu.
Plcnarianiente. Plenè. Quiacuesála muénè ,
Quiaculolóca itúchi
ióssu.

Dddd ii Pli-
$2z PL ' PL PL
Plica no vestido. Plicatura, a. Peleca mu Qiiizuátu ,
o.v, Ocubungíca mu
Quizuátu.

PO PO PO

Pó. Puhis, erts. Puúla, ou , Mávu.

Pobre cousa. Pauper, eris. Ngaliáma, Jingaliáma.

Pobres. Pauperes. Jingaliáma.

Pobreza. Paupertas, atis. Ongariáma, Ofutúchi.

Pobríssima cousa. Pauperrimus, a , um. Químa Quiangariáma,


Químa Quiafurúchi.

Pobrissimamente. Pauperimè. Quiangariáma , Quiafu-


túchi muéne.

Poço de agua. Puteus y ei. Quichíma quiáMénha,


IcJiíma já Mênlia.

Poda. Putàtio, o/jís. Ocucapála cuí Issássa,


ou, Jipaléla.

Podada cousa. Putatus, a, um. Químa Quiamucapáie


q'uiávu.

Podador. Putator, oris. Múea Cucapaléssa.


■ "! - '
Podão. Falx putator ia. ínvó, Jinvó.

Podar. Puto, as. Cucapála.

Poder. Possum, tes. Cuténa , ou, Cufiuíma.

Poderosa cousa. Poteus, e>itis. Químa Qiiíacuténa,fW>


QuiacufFuíma.

Poderosamente. Potenter. Quiacuténa muéne.»011 >


QiiiacufTuíina muéne-

To-
PO PO PO 583

Podre cousa. Vutris, et e. Químa Quiabólu , ou


Quiacunúh'a.

Podridão. Putredoy ittis. Ocuabólu, ou, Ocund-


h'a.

Poeira, que se levanta. Pulvis, eris. Mávu ma- Q11 ia?angu-


la , ou, OQuitémbu
uzangúla mávu.

Poeira de areia. Tbeca pukcri a[>ta. Mávu ma Quissequéle.

Poente. Occidcns, ettíis. Quiríri , Báma , ou ,


Cubándu riá Ricúm-
bi guáffu.

Pois. Ergo, Abá, Bebó..

Pois não. Ouis dubitat. Aba-cána.

Pois que. Siquidenu Quiéqui, ou, Sucapé >


ou, Ené.

Polegar. Pollex, eis. \'u!émbu guá quicóta,


òu, Guá quinéne.

Poleiro. Gallinarium cubile. Mónsu cu í Jissánc'i ,


ou, Quicalaníã.

Policia. Civilitas, atis. ?itíu, Jifítiu you, Quia-


téte, Iat-ite..

Polida cousa. Volitus, a , um. Juíma Quialoríque, ouy


Quiâiéte.. ^

Polidamente. Politi. Quiaculuríca muíne ,


ou , Quiacuzuhíque
muéne..

Polidor. Politor, oris. Múca Culuriquéssa, ou,


Cuzuhiquóssa.

Polir. Poli o, is. Culuríca, ou, Cuzuhí-


ca, ou, Cucungóna.

?>•
sh po PO PO
Politica cousa. Poli/icus, a, um. Químa Quiacunrdaa.
Politicamente. Civiliter. Quiacucungdna muéne.
PoJmao. Tttber, eris. Quizávu, Izávu.
Poios do ceo. Púlus, u Mácu ma Riróla guá
Riúíu.
Polpa.
°alj>amentum, i. Chítu, Jichítu.
Polluçao. °ollutio, onis. Mutúta, Atúta.
Pólvora. Pulvis sulphureus. Cuffundánca , Químa
pálacubáca mu H'ú-
ta.
Polvorizada cousa. °ulvere spar sus. a, um. QiiímaQ^iiamupulviála.
Polvorizar. 0
ulvere spargere. Cupulviála.
Pomar. D
ornarium, Pomár , Quiríri já Is-
sássa já Laranja, ne
Malimáó.
Pomba.
Columba, a. Pómba, Jipómba.
Pompa.
Pompa, a. Ocurinánza , ou, Ocu-
vandúca , ou , Ocu-
mochimána.
Pompa de enterro. Pompa funebris. Ocuvandiíca quiá Cuf-
fiínda o defunto.
Pomposa cousa.
Fastosus 3 //»/. Químa Qiiiarinánza ,
ou , Químa Quiavan-
dúca.
Pomposamente. Turgidè. Quiacurinánza,<w,Quia-
euvandúca mucne.
Ponderada cousa.
Pondera tus, Químa Quiamuchinga-
"éca q'uiamb<5t.

P011-
PO PO PO 5-S5-
Ponderar. Pondero, as. Cuchinganéca, £>« , Cu-
bánça q'uiambor.

Ponta aguda. Aci/meu, ;:;is. Mussúncu atTínu, Mis-


súncu aiíínu.

Ponta de faca. Cu heili cus pis. ?»lussúncu guá Pócu.

Ponta de boi. Cornu, u. Bírigà iá Ngómbi, Ji-


bínga já Jingómbi.

Pontada. D olor lateris. Sóngo, Jisóngo , H\i-


chi já Jibángi.

Pontaria. Collhnatio, onis. Quichimbuét, ou, Qui-


tóte, Itótc.
"V
Pontapé. Jactus extremt pedis. Quissénde. ne mussúnca
quiá quinámà.
Pon te. Pons, pontis. Quichíngi , Ichíngl.
Ponti fice. Pontifex, /V/V. ;,
ápa, Ngánga-Cóta já
Jingánga ria Quichí-
/ chi quiossolólu.
Ponto. Pune tus, /• Quitòtc j Itòte.
Pontos de honra. Honoris leges. Itóte guá Ugítu,
Pontual cousa. Civilis, et /<?. Químa Quiafute , ou ,
Químa Quiacungóna.
Pontualidade. Civi/itas, <7í/V. Quiacucungóna inuéne.
Popular cousa. Popular is, ct r*. Qjíma Quiariébu , ou ,
Quiapirirílu.
Popularmente. Vulgariter. Quiariébu muéne.
Por, prep0 Pro. Cu, Pala , iá.
Pôr. Pono, /V. Cubáca.

Po-
6 PO PO PO
f Ponho. Nghi-báca.
< Puz. Glii-a-baquéle.
J
•- Porei. Ghi-báca-yza.
Pòr a perigo. Adducere indiscrimen. Cubáca bu Séngi.
Pôr em lugar seguro. In securo loco statuere. Cubáca bu Quiríri quiá
condáma.
Pôr era mãos de ou- Per nut to 3 is. Cubáca bu Mácu cuá
i r trem. Attu aguénu.
Pôr em paz. Paco, as. Cubáca cu Muánliu ,
ou, Mu Muánhu.
Pôr a culpa. Imputo, as. Cubáca Quitúchi, ou,
Cubáca Quiciíma.
Pôr sello. Signo, as. Cubáca Quirímbu cu
Mucánda.
Pôr-se o sol. Sol occidit. Rieiimbi acubáca, ou,
Ricúmbi uáffu.
Por agora não. Non jam. Pala qitéqui cana , ou,
Pála Rieríno cána.
Por aquella parte. Illuc. Pá!a cubánducúna, Pá-
la vána yána , ou,
Cúna cúna.
Por de trás. Pone retro. Cubáca Curíma , ou ,
Quiacuríma.
Por comprimento. Perfunctoriè. Pála Ocusubílu , ou ,
Quisubílu.
Por conseguinte. Consequenter. Pála Quinghinína.
Por vossa vida. Amabo. 'ála Cumuénhu gué.
Por ventura. Forte. Pála vintúla, ou , Ne
uca ula.
Por-
PO PO PO ^7
Porca por geração. Scropba, <e. Ngúlu iá Mug'uáttu
pála Cuvála.
Porcada , ou rebanho Grex porcorum. Jingúlu Iffiíchi , ou ,
de porcos. Qiiifúchi já Jihgúlu;
Porco. Pdrcus, /. Ngúlu, Jingúlu.
Porco espinho. Histrix, íeis, Ngúlu-Qiiissáca, Jingú-
lu Issáca.
Porco montez. Aper, pri. Ngúlu-Quiómbo, Jin-
gúlu lombo.
Porco castrado. Maialis, is. Ngúlu Uacapálu, Jin-
gúlu Acapálo.
Porém. Cteierufff. Maschí, ou, Súca.
Porfia. Altercar io, onis. Ojipáta , ou, Ocuffún-
da Jocóndo.
Porfiador. Allercator, oris. Múca Cujipáta , oui
Cufíundéssa jocóndo.
Porfiosa cousa. Contentiosus, a, um. Químa Quiagipáte, ou,
Quiacufíúnde jocón-
do.
Porfiar. Verbis contendere. Cugipáta, ou, Cutcmá-
la quinéne.
Poros do corpo. Poyus, i. Jichínhu guá Múcutu
óssu.
Porque. Cur. Baté, Pála iirihi.
Porque. Euim. Né, Súca, ou, Ené.
Porque nao. Ouidni. A bacana, Caná.
Porquidade. Immunditio, <e. Ocuchíla , ou, V.ndu,
Jivíndu.

Eeee Por-
5*88 PO PO PO
Porquinho. Porcellus, i. Cangúlu caféli.

Porta. Ostium, ir. Rivítu, Mavítu.

Portador dc carta?. Tabel/arius , Ngámba guá Mucánda,


Jingámba cuá Mi-
cánda.

Portador dc noticias. Nuntius, ii. NgJmba já Maca , Jin-


gámba já Maca.
Por tanto. Ideò. Anga, Encúque.
Porteiro. Jtwitor, oris. Pulutélu , Múca
Quilangrílu riá Ri-
vítu.

Porto. Portus, us. Ritávu, Matávu , ou,


Quitávu, Itávu.
Portugal. Lusitania, Oclii riá Muáni Pút
Ngánna léttu. .
Portuguez. Lu si t anus, /. Móna riá Muáni Pút,
Ana já Muáni Pút,
ou , Qiiissuíia riá
Muáni Pút.
Pospor. Postbabco, es. Cuchíssa curíma.
Posse. Possessio, <wÀf. Richíma, Mach/ma.
Possessor. Possessor, oris. Múca Cuffuna, ou, Cu-
caléssa ne químa.
Possível cousa. Possibilis, et /<?. Químa Quicalévu.
Possuída cousa. Posses sus, <7, r/w. Químa Qiiiamuftúne.
Possuir. Possideo, <\r. CufFúna, Curichíma.

< '" ' : V>1 < 1

Pos-
PO PO PO 589
^ Possuo. Nghi-fiunn.

< Possui. Ghi-a-fíunéne.

L Possuirei. Ghi-fluna-yzá.

Posta de carne. Qffa, <*• Quicc'íni ria Chítif, Iç-!


c'ínijá Chítu.

Posta de toucinho. Frustum lardi. Quicc'íni riá tuchínhu.

Posta cousa. Positus, a, um. Químa Quiamubáquc


q'uiávu.
Posfema. Abscessus, us. Quigímbu , Igímbu.
Postcma,^/^ lança ma- Fornica, a. Quigímbu quiautuliíca'
térias. ou , Quigímbu quia-
cutéchi Mutulúa.

Posto , id est, sitio. Si tus, rís. Quiríri, 0:1, Báma.

Posto que. Et iam si. Anga, Cambéchi.


Posto que seja assim. Licet res se babeat. Anga quicála quiamué-
ne.
Posto isto. Hoc posito. Anga quíqui.
Postrada cousa. Postratus, a, um. Químa Quiafucáma mó-
chi.
Pote. Urna, <e. llissánga, Massánga.
onbf ",-v, 1
Potencia. Potestas, atis. Diínghe, ou, Ocuftuí-
ma.
Potente cousa. Potens, eiitis. Químa Quiatenéna, ou,
Quiacuffuíma.
Potentemente. Potcnter. Qiiiacutenéna,íw, Quia-
cuffuíma muéne.

Eeee ii Po-
5*9° PO PO PO
Porrão, ou homem iner- Jgtiavus, a, um. Quatòva, Matóva ,<?//.
te. Riláchi.
Pouca cousa. Paucus, a, um. Qiiíma caféii, ou , Ci-
ma Caníni.
Pouco. Parum. Caféli, latúl, Quicc'í-
ni.
Pouco a pouco. Paulatim. Ca-fôli ca-féli, ou, Qc-
c'íni icc'íni.
Pouco ha. Nuper. Ubíta cattangána ca-fô-
li, ou, Ca-féli JiáiJ-
da.
Pouco antes. Paulo ante. Cattangána caféli cu
pólu, ou, Caféli fé-
li há nda.
Pouco depois. Paulo post. Cattangána caféli qui-
auyza , ou , Caféli
féli iauvza.
*
Pouco mais. Paulo amplius. Ubáca rínqui caféli fé-
li.
Pouco mais, ou menos. Circiter plus , minus- Cubáca rínqui caféli,
ve. ou, Ucatúla.
Povo. Populus, /. Riémbu, Mémbu.
Povo pequeno. Popellus, i. Riémbu riaféli, Mém-
bu tuféli.
Povo grande. Magnus populus. Riémbu riiaiinéne ,
{ _t BIÇ «'■ " ií-1'
Mémbu Maiinéne.
Povo meudo. Plcbecula, te. Riémbu riassòsu , ou,
Riémbu Pirirílu.
Povoação. Coloma, a. Riémbu muéne.

Po-
PO PO PO
-Povoada cidade. j Chitas ■freqttens. Quiáchi Uecála neRié-
bu, iw, Bánça uasá-
la nc Ritíbu.
,rJ:.v I
Povoar. Frequento, as. Curiémbu.
"ÍSUQB r/nns fioiihu
Povos. Populi, omm. Mcmbu Mavúl.
Poupada cousa. Custoditus, ^, um. Químa Quiaconghéca,
f* DM2
Poupador. Par cus, tf, ituck Cucongliíqucssa.
Poupar. Parcere sumptibus. Cuconghéca.
■JFóúbiiissima ccnsaV,1'^ PaucTsíiinus, , um. Químa (^niKFélPR&1;
•UYC
w, Quiacahíni.
-/sl-aoa') cv&«ilSúsíO '«VW T\W
PR PR PR
*• ^'
.iita* c A ,0'jhf/l?
Praça. Forum, /. Praça, w, Quitánda,
<?«, Fúndu.
Praça, ou lugar fortifi- Oppidum munit um. Bónghi Qiiiamiicucnlá
cado. Ngiísu r;á Maténda-í
fe/; riòl nc Masoíari.' -
Praça para passear. Platea, Ricánga p;íla- Cuiunca-
néna, ou, Cúbitabí-
ta.
fraga de bichos. Examen verm/um. Qiiibubílu Quiá Iana.
Pragas. Ma/edictum, /. Quibubilu, Ibubílu.
Praguejar. bnprecor, ar is. Cububíla.
Praia. Littus, oris. '' '■ Cubándú a Calunga.
Prantear, Plango, Curíla , ou, Cuquéma
. ne Machóssi.
Pranto. PlaMus , 7/V. Ocuríla , ou , Cuchamú-
na MacJióssi.
Pra-
PR PU
Prata., f '.'3f: Argentum, i. Piláta j.Lóndo páJa cu-
{uri bánca Jibúngu.
„ ,. • cL1)1 w r:!
Pratica. Sermo, onis, Selámão.
Prática entre dous. Col/oquium, //. Cusóca, <w, M4ca Quiá-
ii quiá , **, Máca
ma Attu maiári.
.toòftanoOKinP Bni; ip .ure íiO i
Práticaou exercido. Praxis, is. Amatucalacála, ou , 0-
cuénda ne Ocalaca-
• .$1 . . . _ *4. » » ló.
Prática cousa. Practicus, a, um. Qiiíma Qiiiamugíe q'uj-
jniavBhjP <#»
âvu.
Praticar. Col/oquor, ír/r. Cuzuéla, ou, Cuenda-
Jácu páia xuzuéla.
Pratico. Bloque-,is, «tf//. Múca Cugiéssa , ou,
. nhnbiiip % t nWl f WY.KS I Cuecaleléwa ne Qui-
lúngi.
Pratlnho. Catillus, /. Ga-rilónga caféji.
Prato grande. Catinus y i. Rilónga iaienéné, Ma-
lónga Maiinéne.
Praza a Deos. Utinam. N^ánna Zámbi Andá-

Prazer. Gaudium, ii. Quiffúla, ou, Ocufôíla,


ou, Ocucuabóla.
Precedência. Prastantia, a. Cupólu, ou, Ocutua-
inéna.
Precedente cousa. . Pr ateritus, 3 a, um. Qiiíma Quiacupólu ,
ou, Quíraa Quiatua-
ména.
Preceder. Pr acedo, is. Cutuamena, cupólu.
Preceito. Praceptum, /. QuigíIIa, Igílla.

Pre-
PR PR PR
5-93
Preciosa cousa. Pretiosus, a, um. Químa Quiassanzáma,
f», Quiamochimána.

Precipício. Pr&cipitium, //. Quiiiséndu , Inséndti ,


.•& , VtVV. , MuauiucuJúcu,
Miquiuculúcu.

Precipitada cousa. Praceps, /V/V. Químa Quiamunsêndu ,•


0#, Quiamucuuquís-
sa.

Precipitar. Precipito y as. Cunséndu, ou, Cucuu-


quíssa.

Precepitar-sc. Se dare precipitem. Acúnséjidu, ou f Acir-


cuiiqu ís^a,-çjaiuéiw.;
Precisa cousa. Necessarius , a, um. Químa Quiamesséna ,
ou, Quiaquibíri.

Precisamente. Necessário. Quiacu miss<?na^,Quiaf


quibíri muéritr.
Prejo. n . t xwÃlQ ^ . .£ÇU(X> E80.i !
Pretium, //. Ocu justa Ia , ou, Cu ta
/rt^i Pelézo, ou, Suílu.
Predestinar. Predestino, <?/. ■; . Cussóla. .
Prefeito. Prafectus, Ricóta , ou, Ngánra
Cota.
Preferida lcousa. Pnelatus, a, »;?/. Químa Quiacussòla, ouj
Quiamucuzolóla.
Preferir. Prefero, rs. Cucussóla , ou, Cuzo-
lóla.
Prega no vestido. Plicatura, a. Peléca mu Quizuátu ,
ou, Ocuvungíca mu
Quizuátu.
legada cousa. ^ixus, a, um. Químa Quiamupapélc.
Pregador. Figetis, entis. Múca Cupapeléssa.

Pré-
í5?4 -PR PR PR
Pregador. Concionator, oris. Muça Cuffumáhéssã
Ima riá Ngánna guct-
lu Zámbi. . v ■ •
ruhnhal f ol nàariiupi Á\ ç i • .OPiqmr*
Pregkdura.m ' , v- Fixura, Ocupapéla.
Prégarv ' " Concionor, tfr/V. Cúta Selámão, cw, CuF-
, ubiiò-ni/mEÍJip srnh fumána Ima guá Riú-
ui>'ju5UfnBijjQ cV.<J lu.
r
Pregar. Figo, />. Cupapéla ne Jipelccu.
Prego. Cíavus, Pelécu, Jipelccu.
Pregos,,.. Clay_ir orum. Jipelócu. . .•
Prego'grosso;' Cíavus trabalis. Pelécu iaienéne.
Pregoar. Prático, as. Cussanzéca , ou, Cuf-
íumána.
Preguiça. Pigrilia, <?. Ussúri.
Preguiçosa cousa. Otiosus, um.. Químa Quia ussúri.
-U .
Preguiçosamente. Pigrè. Quiaussúri muéne.
Prelado. Prasuly ulisi Ricota riá J/ngáriga ;
ou, Ncanga Cota riá
Quicácni.
Premiada cousa. Prémio donatus , * Químa Quiamussáçrila,
um. ou , Quiamubáne
Cúnc'i.
Premiar. Pramior, ar is. Cussacríla, ou , Cuba-
na Cúnc'i.
Premio. Pramium, //.• Ocussacríla, ou, Cún-
c'i.
Prenhe. Gravidus, a, *>;/. -uimita , ou, O™-
chína.

Pre-
PR PR PR W
Preparação. Praparatio^, onis. Oculuríca, <?//, Ocuzu-
iiíca.
Preparada cousa. Paratus, a, um. Quínia Quiamuloríca,
, Quiamuzuiiíça.
Preparar. Pr aparo, as. Çuluríca, 0» , Cuzulií-
ca.
Prepôr. Prapotiois. Cuffundíla , ou , Cu-
mambéla.
Presa. Prada, a. Ocucuatéla.
Presa cousa. llnctus, a. um. Qiiíma QiiiamuciV^tô ;
oh , Químa Quia'mu-
cútc.
Presença. Prasentia, a. Cupó.'u , ou , Ocucal.í-
vu , ou, Cumcssu.
Presenciar, ou estar pre- Prasentcm se exbibe- Cucalávu cupólu , ou,
sente. re. Cuir.éssu.
Presencialmente. Coram. Quiacucalávu cupclu
inuéíie.
Presente. Munus, eris. Pilisénte, Cupólu, ou>
Cuecála cumessu.
Prcsèntc cousa. Prasais , entis. Químa Quiacálávu cu-
pólu.
Presépio. Prasepium, //. Prisépio, ou, Càsasám-
ba.
Preservada cousa. Praservatus, <7, um. Químa Quiamulúnde ,
ou, Quialuncífiir;; -
Preservar. Praservo, rfj". Culúiída , ou, Culundí-
ia , ou, Cussubúla.
Presidiar. Munire praudio. Cujineiisu, ou , Cuba-,
ca Jiugúsu.

FfíT Pro
596 PR PR PR
Presidio. ^ Prdsiílium, ii. Ichi , ou, Béma riá Bon-
ghi.
Pressa. Vestinatio, o;:is. Lussólu , £?//, Qiiiléngu,
Prestar. Vâleo, es. Cubandulúla.
Préstimo. XJtilitas, atis. Biiitdte, Oucumúéna.
Presumida cousa. Conjectus, a , um. Químa Quiamugia.
Presumida cousa , iâ Superbtis, a, um. Qgíma Quiangánc'i,
est, soberba. e//, Quiacumugísa.
Presumir, ou conjectu- Conjieio, is. Cucána , ou, Cuzuéla
rar. cu Quilúngi.
Presumpçao. Conjectura, a. Ocucána , 00, Ocuzué-
Ja ne Quilúngi.
Presumptuozo. Arrogans, antis. Ocuzangalalóssa , ou ,
Múca NgáncM.
Preta cousa. Niger, a , Químa Qiiiaquicliicalé-
la.
Prevalecer. Pr,eva/eo, es. Cuculúa, ou, Culiía.
Prevenção. Providentia, Ocucurimúna.
Prevenida cousa. Prarvisus, a, um. Químa QuiamuriniiÍM.
Prevenir. Prtéveriio, />. Cucurimiína.
Prever. Prdvideo, es. Cucumóna.
Prevista cousa. Prdvisus, a, um. Químa Qiiiacumòna.
Prezador. /Estimator, «r/x. Múca Çuzoléssa , ou,
Cucuabeléssa.
Prezar. /Estimo, *>. Cuzóla , ou, Cucuabé-
Ja.
Prezár-se. /Es ti mor? aris. Acuzóla , ou , Acucua-
béJa.
Prc-
PR FR 1>R s'97
Prezo. Captus, a \ um. Peléso, ou , Múííu A-
mucuatélc q'uiávu.

Prima com irmã. Patruelis soror. Pánq'ui ne PánqV.

Primeira cousa. Primas, a , um. Químa Quiamatcca.

Primeira face. Froas, ontis. Pólu iá pilimélu.

Primeiramente. Imprimis. Pilimélu muéne , ou ,


Quiacumatéca mué-
nc, ou, Quiariàngue.

Primeira vista. Prima speciés. Cupólu iá pilimélu , ou ,


Cupólu iá riángue.

Primeiro que tudo. Ante omniá, Pilimélu quiéne quiós-


su.

Primeiro de dous. Prior, et tis. Pilimélu já aiári.

Primeiro dia do mcz. Kalenda, ar um. Quisúa Pilimélu iá Bé-


gi, ou , Quiariángue
o Bégi.

Primeiro homem. Proioplastus, /. Múttu iá pilimélu.

Primeiro pai. Protoparens, entis. Tá ta iá pilimélu.

Primeiro filho. Primogénitas, i. MÓna iá pilimélu.

Primo com irmão. Patruelis frater. PánclW ne Pánch'i.

Primogénito. Primogénitas, /. Mona pilimélu.

Princeza. Princcps faimina. Móna Mug'áttu riçóta


riá' Ngánna Muchí-
1)0.

Principaes, ou grandes. Magnates, um. Macóta guá Riébu.

Principal cousa. Pracipuus, a 3 um. Químa Qniatuáma.

Principalmente. Pracipuè. Quiacutuáma muéne.

Ffff u Prin-
$<A PR PR PR
Principe. Princeps, is. Mona Ria la ricota ria.
Ngánna Muchíno ,
Mutíre Mulundúrj
Cuc quiá Pó , ne Qiii-
íuxi quióssa.
Principiada cousa. Initiatus, a, um. Qii/ma Quiamatéca.
Principiante. Tyro, onis. Múca Qiiimatéca ánc'i,
ou , Quiariángue
úque.
Principiar. Initio, as. Cumateca , ou , Curián-
gue.
Principio. Principiam, ii. Ocumatéça, ou , ORi-
ángue.
Privada cousa. Priva!us, a, »/;/. Químa Quiacnnibe, ou,
Quiamucatúle.
Privar. Privo, as. Cucámba, ou, Cucatú-
ia.
Privilegiado. Privilegiarias, ii. Amussanzáma.
Privilegiar. bnmutiem facere. Cussanzáma.
Privilegio. Tmmumtas, a tis. Ocussanzáma.
Prizão, oh cadeia. Carcer, «v*. Ocuiquica , ou , Rilén-
gue, Malóngue.
Prizionciro. Captus, a, Mu bica, Abíca.
Proa do navio. Pr ora, <?'. Ndangálu riá Navíu.
Probabilidade. Probabilitas, <7/;V. Quicalábu.
Procedei Procedo, is. Curibána, ou, Cumu*
luvála.
Procedimento. Progressio, o.iis. Ocuribána , ou, 0c>
luválu.
PR PR PR
Processar. Processam facère. Cucattila Jibánghi.

Processo. Processas, lis. Divássai , Acussonéca


Jibánghi.

Procurador. Curator, oris. Quiaqúéla, Iquéla.

Procurar, Procuro, as. Cussóta , ou, Guibúla.

j Procuro. Nghissóta.

<. Procurci. • ••• ••••••* Ghi a-ssotéle.

C Procurarei. Ghi-ssóta-yza.

Pródiga cousa. Prodigus, a, um. Químa Quiabána <5ssu,


íw, Quiaúba.

Progidamente. Protiigè. Quiacubána quióssu ,


ou , Quiaúba mué-
nc.

Prodigio. Proâigtum, //. Muláquiri, Miláquiri.

Prod'giosa cousa. Ostentosas, »>;/. Quiamiláquiri muéne.

Produzir. PrOcluco, />. Cuválâ.


Profana cousa. Profanas 3 a, Químa Qiiiachíri.

Profanada cousa. Profanatas, <7, um. Químa Qúiamuchírii

Profariadcr. Sacri violator. Múca Cuchiríssa.

Profanar. Profano, <7/, Cuchiríssa, ou, Cuchí-


la.

Profecia. Vatickiúm , //. Ocussúma, Milónga riá


Ngánna Zámbi.
Profeta. Vates j //. Múca Çussú missa Ima
iá Ngánna Zámbi.
Profetizar. Cano} Ár. Cussúma Ima riá Ngán-
na Zámbi,

Pro-
6co PR PR PR
Profunda cousa. - ') Profundus, a, um. Químa Quiacalacóchi.
Prohibida cousa. Prohibitus, a, um. Químa Quiamunquéla.
Prohibir. Probibco, es. Cuaquélâ , 0», Cugirí-
ca.
Prolixa cousa. Longus, a, um. Químa Quialcve ,
Quialébe.
Prolongada cousa.; Prola tus, a, um. Químa Quiassununúna,
í>« , Qyiacubíta-d-
na.
Prolongar. Prolongo, as. Cussununúna , f#, Cu-
bitacána.
Promessa. Projnissum, /. Ocucána.
Promessa a Dcc*. Votum , i. Ocucána a Ngnánna
Zámbi.
Promcttcr. Promitto, //. Cucána , 0//, Cubáiu
Mulónga.
Promettida cousa. Promissus, ^, »>;r. Químa Quiamueána,
<?», Quiamubáne Mu-
lóngi.

Promettimcr.to de ca- Spousalia, tjrww. Ocubána Mulónga pi-


zar. la cucasála.
Promover. Promoveo, es. Cumubnndcssa, ou, Cu-
bana Guénhi.
Promovida cousa. Promotus} //;?/. Químa Quiamubandcs-
sa.
Prompta cousa. Promptus, a, um. Químa Quiatenéne, ou,
Quiamucále prónto.
Promptamente. Ccleritcr. Quiacurenéne uw-nc,
ou, Quiacucále pron-
to.
Prom-
PR PR PR óor
Proir.pt idão. Vromptitudo, itiis. Ocutenéna, Quiléngu-
léngu.

Promulgada cousa. Promufgatus, a, 'um. Quilha Quiamuffumár


nc, t«.v , Quiamuman-
gugiúca.

Promulgar. Promulgo, as. Cuffumána , 0# , Cu-


ir.angugiúca.

Pronunciada cousa. Pronuntiàtus, a , um. Qaírtía Quiaglrribulúle.

Pronunciador. Pronuntiator, oris. Múca Cugimbululéssa.

Pronunciaçao. Prolatio, onis. Ocugimbultila, 0;/, Ri-


giinbuluílo.

Pronunciar. Pronuncio, as. Cugimbulúla.

-Propagação. Propagatio, onis. Ocujindándu , 0// , O-


culuváln.

Propagada cousa. Propaga tus, a, um. Qu/nia Quiamujindán-


du , ou, Qniamuvá*
la q'uiávu.

Propagador. Propagator, orts. Múca Undándu , ou f


Cuchamunéssa.

Propagar. Propago, <7/. Cujindándu , ou , Cui-


michsna, ou, Cucha-
munéssa.

Propensa ccusa. Proc/ivis, ct rf. Químa Quiagiríle, ou,


Quiacucále nc von-
tade.

Propensão. Propensie, tw/V. Ocugiríla , ou, Ocucá-


lc nc vontade.
Propiciar. Propitio, <7/. Culolóca, ou, Cuequía.
Propicio, ou favorável. Propitius, <7, Oculolóca, ou j Ocuc-
quía.
( 6óz PR PR PR
Proposição. Propositio, onif. Mulónca, Mil6ncak
Propina. Mercedula, Ngánhu id Muffúnu.
Propinqua' cousa. Propinquits, Químa Qiiiajihdáncu,
o» , Químa Quiazu-
cáma.
Propor. Propono, />.* Cuffundíla.
Troporcionada cousa. Aptus, Qu/ir.fi Quiassoquéía,
<?//, Quiãhémç.
Proporcionadamente. Pró rata. Q<:?acus<oqueía 'muéne,
0//,QuiacimémciiiU<?-
ne.
Proposito.. • Propositum, /. Quiocáne, «w., Quito-
lólo, ItolóJo.
Própria cousa. Proprius, <7, Químa Q'uiámi , o«,
Quiacufiune quinta.
Propriamente. Propril. QuiacurifFangána , w,
Quiacufiunc quica
muéne.
Proprietário. Dominus, í. Ngánna riá Químa.
Prorogaçao de tempo. Temporis .prorogatio. Ocuquínga quittangá-
Jia tínqui, ou , Ocu-
quínga ch'iócli'io.
Prosa. Oratio soluta. Quimuánhu-miiánJiu.
Proseguir. Proseqiior, «y/r. Cuénda , ou, Cuende-
Jácu cupólu.
Prospera cousa. Prosper, <7, //;//. Químa Qgiavintúla, w»
Químa Quiacuábà
Mucútu.
Prosperar. Prospero, «7/. Cuába Mucútu aquá.

Prós-
PR PR PR 603
Prosperamente. "Prospere. Quiacuáha Mucútu
muéne.

Prosperidade. Prosperitas, atis. Ocuúba Mucútu.

Prostrada cousa. Prostratus, a, um. Químa Quabetúma, ,


Qiiiaffucáma bóchi.
Prostrar. Sterno, is. Cubetáma , ou , CufFu-
cáma bóchi.
Prostar-se. Proculo., is. Acubetáma, Acúffuca-
115 a ernuéne.
Protector. Protector, oris. Múeà Cubaaduiuléssa.
Protecção. Proteclio, onis. OcubandulúJa.
I ff. - L AlftOffS (C\ ' 1
Protestação. Protestaiio, oitis. Ociigimbulúla. 0.7, Ca-
cucjuilolá.
Protestar. Protestor, Cácuquilolá.
Prova. Probatio, ou is. Ocutésa.
Provada cousa. Probatus, a, um. Químa Quiamutésa.
Provar. Probo, (7J-. Cutésa.
Provar com os beijos. Degusto, as. Culequetta ne Musúm-
bu co Ima riá Cú-
ria.
Proveito. Commoâum, i. Ocurialéla , ou, Ocu-
miiéná.
Proveitosa cousa. Utilis, et /<:, Químa Q11 ia rialéla }ou,
Quiacumuóne.

Proveitosamente. Utiliter. Quiacurialéla muéne ,


ou, Quiacucumuena
muéne.
Prover. Coasulo, />. Cuchinganéca.

Ggss
604 PR PR PR
Prover de sustento. Consulere. annon.e. Cutambúla riá Cúria,
Prover a outrem. Suppedito, as. Cubana riá Cúria.
Próvida cousa. Abundam, antis. Quínia Quíainutcna no
Ocuvtila.
Providamente. Caittè. Quiacuténa , ou, Qiiia-
cu tá mb ula Ócuscr..
ga.
Providencia. Providentia, te. Ocuatenéne 4 í>« , Oo>
tonghinína.
Provimento, Provisio, onis. Ocubonoolòla iá Iríma
cu Mónsu.
Provimento dc manti- Annona, a. Ocubocóla Ima iá Irí-
mentos. ma mu Quiáflsir.
Provisão dc cousas de Pernis, íís. Ocubocóla Ima riá Cú-
comer. ria Móiiíu.
Provocar. Provoco, Cuzoqu^ssa , ou, Cts*
sombóla Attu.
Próxima cousa. Próximas, a, um. Qiiíma Quiazucáma K
químa uomuquá.
Proximidade. Proximitàs, àtis. Quiacuzúcáma.
Proximo. Próximas, /. Múttu cuénqui.
Prudência. Prudentia, «í1. Ocucíngu, ou, Ocucuái
ta Qiiilúngi.
Prudente. Prudens, £/;//>. Múca Qúicíngu, Aguá
Icíngu.
Prudentemente. Pri/dcnter. Qiiiaquicíngu muéiie.

Pa-
\

PU "PU PU 605-
Publícanò. Publicam/s, i. Mútíu iá Itúchi , ou,
Miíctu r.dáca.

Publica cousa. Publicas, a], um. Químa Quiassanzéque.

Publicação. Promulgai'io, onis. OcufFumána, <?.?, Ocus-


sanzéca.

Publicadori Divulgator, oris. Múca Cuffumanéssa ,


, Cumungugiu-
quéssa.

Publicar. Publico, as. CufFumána , o:/., Cus-


sanzéca , ou , Cumun-
gugiúca.

r Publico. Nghi-ftumána.

< Publiquei. Glii-a-Humanóne.

I Publicarei. Ghi-ffumána-yza,
Público. Lux, eis. Ocussanzéca, ou, Ocu-
mungugiiícaj
Pucara. OU a} a. Imbia, Jímbia.
Púcaro dc agua. A/[»a!is, is. Murínqui , Mirínqui
má Mónha , ou ,
<*Í Quíttu , Ittu má Mc-
nha.
Pulga. Pulex, ;V/x. Púluga, Jipóluga.
Pulso. Pulsus, iis. Ngónghi iá Lucácu ,
jingónghi já Má cu.
Punhada. Pugtius, /. Ndúndu, Jinaundu-
Punhado. Pugnus plcjius. Ndúndu neLucúcu ua-
gíca.
V
Punhal. Pugio , O/z/V. Pócii riá mussúncu., Ji-
pócu má Mussúncu.

Gggg ii Pu-
606 PU PU PU
Punho. Vugnus, /. H'émi pala cuta Ndún-
du.
Punida cousa. Puni tus 3 a, um. Qufma Quiamubvíia
q'uiávu.
Punir. Punio, is. Cubéta.
Pura cousa. Purus, a, um. Químa Qiíisçéla , out
Quivímba.
Pura, idest> sem mis- Mcrus , a, um. Quizéla sé Ocuffunga
tura. . riá quírriá uoiimqua.
Puramente. Castè. QuiacuzéJa , 0#, Qui-
vímba inuéne.
Pureza. Pr/r/ias, rf/Ár. Ocir/cla , ou, Quivím-
ba.
Purga. Pharmacum, i. Mulónco palaCulússa,
ne Cuncna.
«Itt
Turgaçao. Purgatio, oitis. Oculússa., ou, Ocuivj-
na.
«Riuffiil Rida!
Purgada coustr. Expiaius, <7, «w. Químa Quiamuhíssa,
Quiamuzéla q^uiávu.
Purgar,; .1 Purgo y as, Cuba Milónco, ou, O
culsála.
Purgatório. Purgatorwm, //'. Purgatório , Rilèigue
pala cussucúla Itú-
clii. •
1 »■ t i! . . ,
Purificar. Lustro, <7/. Cuzéla , ou, Cutanhi-
'iibnibul' . ubuui.X nha.
Purificada cousa. Expiatus , tf , .'/>». Químa QuiàDiúsSÒcúle,
Quiazéie q'uiávu.
Puta. Mcretrix, icis. Mug'áttu guá RtóbU )
ou , Mug'áttu Mú-
cJia itúxi.
Pu-
PU- PUi PU .607
Pútariai I lupanar, 'arIs. • Ocujindáca.

Putear. Merelncorar.is. Agua Cuzuela ne Agát-


tu guá Riébu.

Puxada cousa. Tráctus, a , um. Químa Qniassónque ,


ttft f''i tccr>ftt I*/* -« 5 xywrtví t VWTJÍJ 0//., Quiaçóco. .

Puxar arrancando." Vello, //« Cussónca pala cucatúla


ria Ndenc'i, , Cus-
súnga.

Puxos de curso. Tenasmus, .v «s Quiqueméte, Iqueniéte


já Md la , ou , (J'áclú
riá mucúa.

.wnwwm VA'».
QU A QU A QUA

. . '■ . V/,
Qii aderno. Quatcruio, 0///j\ Quiaguáná, Uguána.'

Quadrada. cpusã..-'i Quadra tus, , r/w;. Químa Quiacuadelélií.

Quadrado. í:: £0 Quaârum, .V, t vã CuadeliHu. . .

Quadragésima cousa. Ouaârageshn::s , a , Químa Quiamaçúnlii


//;w. aguana.

Quadrar. Quadro, as. Culuríca , ou, Cub;íca


r
tV * A • . • . * \ %. • .j^. cu Cuadelélu. '

Qual. Ou alis, et /<?. . Qité, &uy Oié , ou 9


Quinhí, ou, Equi.
,Qual de dous. Ifor, , viram. 0 Cué ria Qiiiáii,^, Qui-
nhí quiá Quiári.

Qualidade. Oualitas, rf/Ár. . Cáçsa , ou , Quíffa.

Qualificado. Probatus, a , »»/. Múttu Aquíri, Cuccá-


la nQ Guénhi.
Qualificador. Qualificaior, 0/7/. Múca Cutcséssa.

Qua-
6o8 QU A QUÀ citHA
Qualificar. Probo, as. Cutésa.
Qualquer. Quhis, qut-vis, quod- Cuénqui, ou . Quénqii,
v/s. ou , Quióssu quiós-
su.
Qualquer de dòus. XJtcrvis , 'utraxis, u- Múttu Cuénqui riá qul-
trunrvis. ári.
Qualquer dclles. Quhis ex i/lis. Múttu Cuénqui riá A*
gua.
Quando. Quando. Cúmbi cúcc'i you, Qiiit-
tangána cúcc'i, ou,
Equi.
Quando muito. Ad summum. Quando avúlu, ou, Equi
/ ' IO 1 7P avúlu.
Quanta, ou quanto. Quantas, a, um. Quicúcc'i, Icúcc:i.
Quantas vezes. Quoties. H'úmbu Lucúcc'i, Ji>
.vlilsí-Eu^Elop* nrn • ix\ •< { « t V >V. 1 'iBM - h'úmbu Jicúcc'i.
Quantia. Summa, a. OMuchínda., ou, Mi*
çhínda.
(Quantidade. Qiiantitas, atis. Muchínda, ou, Mon-
MM) .*> de. .

Quanto: ' Quantum. Quicúcc'i , Icucc'i.


Quanto mais. Nedum. Anga rínqui, ou, Equi
nnqui.
Quanto tempo. Quandiu. Quittang4*»à cúcc'i, ou,
Témpo cúcc'i.
Quantos cm numero. Ouot. Quicúcc'i riá Muchín-
da , ou, Atm Icúcc'i.
Quantos vierem. Quotquot accesserint. Qnicúcc'i Quiyza, los*
solólo já Acuyza.

Qua-
QUA QUA QU A

Quarenta. Quadraginta. Macúnhi .Aguána. »

Quarenta por ordem'. Ouadragesimus , a , Quiá Macúnhi aguána


is}?;, Quioluríque.

Quarenta vezes. Oufídragics. Macúnhi aguána iá Mu-*


v iniba.

Quaresma. Qyàdragephna, <e. Pássu, mu RÍS5U.

Quanta de agua. Urna, <e. Rissánga . Massánga


riá Ménha.

Quarta feira. Mercuri: dics. Quiá quarta , Qujsúa


riá quarta.
f
Quarta,- parte. Pars quarta. Bándu quiguána.

Quarta cousa. Quartus, a, um. Químa quiguána.


Tf 'I *M ~ i' )
Quarta ns. Febris quartàna. JimaléttaV

Quarto de? Lua. biterlumum, ii. Bándu juána lá Ricgi.

Quarto de carneiro. Quarta pars arietis. Bándu quiguána quiá


Nbiíri.

Qoasi. Fere. Uacámpi fé li féli, ou]


Clabicilé h'áuc'i.

Qiiasi todos. PIcriquc omites, Quiatúlu quiacampécu.

Quasi nadrv Ni bi! fere. Cáma caféii féli , ou]


Cáma caníni-níni.

Quatorze. Ouatífordeàm. Cúnhi rie Uána.


Quatro; Ouatuor\ Uána , ou, Quiguána.
Quatro dias. Ouatriduum, ii. Isúa q Iguana.
Quatro Yezcs. Ouater. Uána iá Muvímba.
Quatro liomens. Quatuor hemines. Má Ia ju .na, ou, Attu
1
C " I . juána.

Qua-
6ro Q_U'A QUA QUA
Quatrocentos. Ouadringemi, ,s, a. JihMma juána.
Quatrocentas vezes. Quãò-ingemics. Jih'ráma juána já Mu-
vímba.
Quatro mil. Quatuor willia. Míri juána, ou, H'i>
lucági juána.
Quatrocentos mi!. Ou adringeria mi ília. H'áma juána. já Hí;!ii-
cági , ou , I-Páma
juana já Bilámi.
Quatro annos. Quadriennium, ii. Mivú Qyiguána , ou,
' li' \ Mífu ju-ina. • 1

Quatro vezes tanto. Ouadruplex, /r/V. HYimbu Luána iasso-


" O ". ' ** #* x ««*4 vW»' A it .Vi _* quela qíiiam.uéne.
.Êntuglup snàuQ .\\\'ú ( b . XWVsfcttO
que ojje QJJE
!.

Que, ou do que. Quam. Quíae, ou, Riá Viná-


Jii, pronuncia-sc na-
zalmcnte.

Que. Ouid. Ih', ou, Uchi, Eclii,


Que cousa. Qj/i, qu,2, quod. Químa Ih', ou, Qiií-
• <3\UVV\j ^ i.w . \ v . ma h'inái.
, ' » It
Quebra de amizade. Amiciti<e vi da ti o. Oricámbn Qu:ab.u!Íquc,
ou, CaváluXábu.'
Quebrada cousa. Fr a c tus tf, Químa Quicburíquc ,
out Quiamutancluqúe.
Quebradiça cousa. Fr agi lis, et /<>. Químa Quiaubúríque,
ou y Quiassóssu.
Quebrado. Ruptus , a, um. Amuburica q'uiáv»J >
ou, Amutandúca.
Quebrador. Effraclarius, <7, *>;/. Miíca Cuburiquíssa ,
ou, Cutanduóúcssa.
Que-
QUE QUE QUE 6ll -
Quebradura, doença. Hérnia, te. Ocubur/ca, H'áchi ri;í
Mídia , 0», Míria.

Quebrantada cousa. Fractus, a, um. Quiamuburíca q-uiávií.

Quebrantar. Frango , is, ycI âebi- Guburíca, ou, Cussós-


lilo, as. sa , 0», Cuibíla.

Quebrar. Frango, is. Cuburíca , 0//, Cutan-


dúca.

•f Quebro. Nga-buríca.

"I Quebrei.. Ghi-a-buriquíle.

Quebrarei. Glii-buríca-yza.

Quédã. Casus, lis. Quibálu , Ibálu , ou,


Ocuribála, Oiribála.

Queijo. Caseus, <•/. H'éju, Jih'cju.

Quéijò fresco. Caseus recens• Ii'éju iá h'uíssUt

Queima. Tncendium, //. Tubia , Matubía , ou


Ocussumíca.
Queimada cousa. Cfr/or , a, um. Químa Quiamussumíca
q'uiávu.
Queimar. Cremo, <7X. Cussumíca, ou, Cuíca
Tubia.

j Queimo. Nga-ssumíca.
< Queimei. Ghi-a-ssumiquélc.
^ Queimafci. Glii ssumíca-yza.
Queimar-sc. Cremor, *râ. Acussumíca muéne.
Queira Dcos. Utinam. \*gánna Ziimbi uan-
dále.
Quem. Quis vcl qui. íhruíi > ou
> Náu,

Hlihh Quem
6ia QUE QUE <& E
Quem quer- que. Oureis , quóUis , (jvod- MtrttU cuenqui.
z'is, vel, quidvis.
Que níto. Nè. Gina > <>« , Né.
Quenre cousa. Ctíliàut, a , um. Químa Quiatéma.
Quentura. Calor, or/x. Ocutéma.
Querela. Postulado, <w/x. Queixa, ou, Riqueixá.
Qucrelame. Postulator, w/x. Múca cubána Rique:-
xa , ou, CufYundilés-
sa Riqueíxa.
Querelar. Postulo, <?/. - Cuqucixála, <?.v, Cuf-
fundíla Queixa,
QjttWfiÇá , ou amor , Benevolentia, ,r. H'énda , Jih'énda , ou,
vi d. amor. Quigiríla, Jgirila.
Querer. ^0/0, wx. Cuandála , 0//, Cuzo-
161a.
Qucitr bem. Amo, tf x. Cuandála nc HYnda,
w, Cuzóla ne Muc-
c'íma.
Querer mal. 0<#, ofo//. Cuandála quíbi, ou, Cu-
euáta Lúma.
Querido. Chara s , tf, Amatuzóla , ou, Amu-
zóla riá Muee'íifls.
Querubins. Chcrubiv. Járiju.
Questão. Quastio y o>iis, Ocujipnta, nu y Ocuf-
funda Milónga.

QUI QUI our

Quiçá, 114. por ventu- Forsitan..


Anga, ou, Maliím.
ra.
Quie-
QUI QJ31 OU! <5r$
Quieta cousa. , Tranjtíillus, a, Um, Qiiíma. Qixrtu&!* , o* ,
Qniacucále ne Muá»
nhu.

Quietação. Qu:es, et is. Oeutulúla, c-v, Ocucá-


la ne* Míiádhu.

Quietamente. Tranquillè, Quiá Cutúla.

Quietar. Sedo, as. Cutiila, o;/, Cuturísaa.

Quietar-se. Quicsco, Ãr. A cutúla , ou, Acutam-


búla muáuiiu.

Quinhentos. OuingC/íti J rf? , tf. H'áma Itánu , ou, Ji-


;<Sll6U((l h'áma jitánu.

Quinhentas vezes. Ouingenties. H'áma Itánu iá muvím-


ba.

Quinquagesima cousa. Quinquagtsimus , a, Químa Quiacúnhi Itáf


um. nu.

Qliirita cousa. Ouintus, tf, ítoft Qiiíma Quiatántt.

Quinta feira.* D/Vj Jovis. Quiá Quinta, ou\ Qm-


súa riá Quinra.
>*•'<>:£ S W» t - í*
Quinta. Villa, <f. Ichi, ou, Ar/mu.

Quintal. Hortus tomsticUS. Quintári, ou, HóLua.

Quinze. Ouindecim. Cúnhi ne. Itánu.

Quinze vezes. Quimkcies. HYnnbu Cúuhi ac Itá-


nu ia muvímba.

Quita, Remissio, onis. Oculolòca, ou , Ocue-


quía, ou, Quiss-ímbo.

Quitação da diriiJa. Remissio debiti. Oculolóca quiá Ricón-


go, ou, Ocuc^iia o
Ricóngo.

Hlihh ii Qui-
ói4 QUI QUI QUI
uQitar a divida. Bebil um remi itere. Culolóca o Ricóngo;
0# , Guéquia o Ri-
cóngo.

QUO QUO QUO

Quotidiana cousa. Quotidianas, a , um. Qníma auiá Quisúa ,


ou, Ria Quisúa ós-
su.
Quotidianamente, ' Quotidiè. Quiá Quisúa muéne ,
ou , Riá Quisúa óssu
mucne.

RA RA RA

Ra. Rana, <e. Ritaráncu, Mataráncu.


Rabcar. Caudam movere. Cuquiníssa o Muquíla.
Rabo. Cauda, <e. Muquíla, Miquíla.
Raça , id est, casta. Genus, eris. Cassa , ou, Qiiíffa.
Ração. Portioj onis. Lá cão.
Ração dc Farinha. Portio 'farme. Láçao riá Fannlia.
Racha, ou fenda. Rima, <e. Mussúia, Missúla.
Rachada cousa. Scissus, a, um. Qiiíma Qu ia mussúia ,
ou , Quiacucálc nc
Mussúia.
Rachadura. Scissura, ,e. Ocumussúla, ou > Mus-
súia.
Rachador. Findens, entis. Múca Cumussulésa
qníma.

Ra-
RA HA RA 61?
Rachar. Scindoy isy vcl findoK\ CumuSstíla , , Cuba-
is. tugiúla qufma.

Racional. Rationalis, et le. Múca Quilúngi. Dún-


•í i • I' •)'» • I- ghi riá Muónhu guét-
tu.

Raciocinar. Ratiocinor, aris. Cuzuéla ne Quilúngi.

Radical cousa. Radica/is, et le. Químa Quiagindánc';.


Á ,-uuttv./V
Rainha. Regina y <e. Qui.ih'cla, láh'é!a.

Rainha de Portugual. Regina Lusitania. QuiahMla ria Púttu


Mucági guá Muáni
Pút, Muéne Ngánna
«A guéttu Mug'áttu pué}
,U Ngánna Zambi u!ún-
de mífu mavúl.

Raiar. Diluculo y as. Cucjuenghógi, ou, Cu-


:
#
p V^W 'X riguáma , ou, Riílu-
■• qui riá Cameneméne.

Raio. Fubnen y inis. Nzági , ou y Nzác'i,


*#I '.■« uL< " / w0rr|O|; Jy '
Jinzác'i.

Raio, id est , relâm- Fu/gur, uris. Nzác'i, ou, Calubénhi,


pago- '; Jicalubcnhi.
Raio do Sol. R adius, ii. Calubénhi riá Luánhaj
ou y Riá Ricúmbi.

Raiva. Rabies, ei. Ngínta , ou, Ngínda,


V pv::>\Q • W\V» ç s) ç \ V» / 1 Jingínda.

Raivosa cousa. Rabidus, a, »;>/. Químa Quiajingínda.

Raivosamente. Rabi dê. Quiagingínda muéne.


Raiz. Radix y icis. Ndánc'i, Jindánc'i.
Ralar. Aliquid lyrocncsti iin- Cusséca.
minuere.

Ra-
M KA HA /HA
Rayía ctaaraore. \'dómbo ndómbo rii
Qijissássa, ou, Rii

, •• - <
Ramada. Umbraculum ramor um. Jind ';vbondómbo já
M I? assa, ou, Ma Mie-
"c^i.
Ramalhete. Fasciculus, /. Ca quita já Ituilu.
Ramo. | Rtmus, /. :| >-r,di5n>bor)_ Jinr
í«0 :
*"'* íj dcmbo-ndónrix».'
Ranoosa cousa. - :ii- * Rawi-fus, a, um. j Qtfrma Qu!a:ta:táía.
§&&» , Raiicidè. j■ Juiaomatrála.
Rapco;-. Oàium, ii. NTgúoia, jingtfmj, ou.
Lún.a J jiloina.
Rapariga. , Puellula, <c. Qii lumba, Ilúmba.
Raj>az. Puer, eri.
Quiála, lá la , tw, Ban-
d;ila, Jibandála.
Rapaz i'a. Inchilitai, atis. Quisómba Quianandtín*
ghi.
Rapina. Rapina, <e. Otunhána ne òcúngih-
gíla.
Rapozn. Vulpes, />.• Ch'ímba, Jichímba.
Rapozo. Idem. Chímba iá Riála.
Rara cousa. Rarus, <?, *;». Q11 í ma Qu iabutá ma,
Químa QuiamqcJii-
má na.
Raramente. Rarò. Qi!Íacubu'táma,w/,Qii?a-
cuinussánu niucK*
Raridade. I Riirkãs, <?//>. Ocuburáma , ou , Ocu-
mussánu , ou, Ocu-
mochimána.
Ra-
RA RA R A- (fi?
Rarissimamenrr. Raríssimo. Qiiiacubutáifta f ^ *
-ijfu Màafíir>fíiirjniiK - Quiacumussánu qui-
nene-nene.

Rasgada ccusS. 6'cissus, a, um. Químa Quiamuttfiftfctafe

Rasgadura. Scissura, a. Ocutandúca, ou, Ocu-


r • buríca.

Rasgar. Sein do , />. Cutandúca , ou, Cuba-


«i\\ ♦ f ' * * tugiúla, Cubií-
rícã.

Rastejar. Vestigt, as, < *' v Cumanh iniia , ou, Cus*


sota químa.

Rasteiro. Repetis humi. Quitánde, ou, Piririiu ,


ou y Quingúndu.
Rasto. Vestigium y ii. Rinhánhu, Manhanhu,
Rato. Mus , ffrÀr. Ribcsigu, Mabéngu.
Raza cõilsa. Plauus"yfo y um. Químa Quiassánzunití-
«ww ^ , %vx^tv^5"' ca, QjiiacJianáinvo.y,
ASW'JVLni Quiaiufame.
Razamcme. Pla-iK Qiiacussanzumikíf ,ou,
Quiaculiiláaie.
Razar. Complano, r/x. Cussanzumúca , CueJia-
nina , ou, Culuiáiiia.
Razão.» Ratio y O/iis. Diínghe ria Quitóníci,
ou , Maca riá Qui-
lúngi.
Razão natural. Meus, entis. Máca riá Quilttngi a
ou y I.azao ;tí Juni-
na.
Razoada c usa. JEquus y a, »«. Químa Quiamuaiiéla ,
ou y Quiamambéle.

Ra-
618 RA RA RA
Ra zoada mente. justè. Quiacuzuéla muéne,w,
Quiacumambéle mu-
éne.
Razoar. Uti rationihus. Cuzuela ne Quilúngi.

RE^ RE RE

Real cousa , id est, Perus*, a, um. Qiiíma Qu inquiri.


verdadeira»
Real cousa , id est, Regius, a, um. Químa ria Nránnn guef-
d'ElRei, tu quiaquiri o Muá-
lii Pút , Ncánija
• -«\\vua v\: Zámbi ulúnde mt-
vú aviíl.
Realçar. Emitieo, es. • Cuzangúla , ou, Guvan-
dúca.
Realidade. Veritas,, atis. Quiri quiat|uiri.
* t" c
Reatada cousa. Re liga tus, a, r/w. Qu/ma Qtiiamutumísi
amucúiu.
Reatar. Religo, /?j-. Cuquitr.míssa snnicitu.
Rebanhar, idest, jun- Congrego y as. Cubongolóla o Jih'óiih
tar rebanho?. bu pala Cuabéca mtt
Quibánga.
Rebanho de gado. Grex, g/j. Quibánga riá
bo.
Rebanho de asnos. GV^v asinorum. Quibánga riá Mabúbj.
Rebate. Impe tus y us. Ocuvutúla ne Ngusu.
Rebate de inimigos. Tumuhus, us. Ocuvutúla ne NgúíU
co Jingdma.
Rebater. Jletinulo y is. Cuniuvutúla ne Ngúsu.

Re-
RE RE RF" 619
Rebatida cousa. Retusus, a, um. Quíina Quiamúvutiifa
quiávu.

Rebatimento. Recussus, ffs. Ocumuvutúla.

Rebeide. Rebellator, cr is. Múca Cuzangalaléssa.

Rebellado. RcbcÚjs, et le. Amuzangalálc.

Rcbellar-se. Rebel/o, as. Àcuzangalála emuéne.

RebslliãÒ. Rcbellio, o)i! s. Ocuzangaláia.

Rebentada cousa; Crepitas, a, um. Qiiíma Qi!Íamub;\se; 0//,


Quiamuiundúca.

Rebentar. Crepo, as. Cubása, o.v, Culundú-


ca, ou, Cutandúca.

Rebocada cousa. íncrustatus, a, um. Químa Quiachigulúla.

Rebocar as paredes. Incrusto, CucliiguhUa Jipariélu


ne H'ál azóle.

Reboliço. Tumultus j tis. Ocuquituquíla, ou, Tu-


lubusáyu.

Rebotada cousa. Retusus \ a, um. Qiiíma Quiacutéchi, ou,


Quiacucolóca.

Rebotar. Obtunati, Ár. Cucutéchi ne Ngúsu,


(w,Cuvutúla ne ngú-
su.
Recado. Mandat um, i. Recálu, ou, Mucúnc'i.
Recadista. Pucr a mandatis, Múca Mucúnc'i , ou,
c -'n r Múca Cuabecjuéssa
Recdlu.
Recahida na doença. Morbi iteraúo. Quiavutuculávu rínqui
mu H'áchi.
Recahir na doença. In morbum recidere. Cuvutuculávu mu H';í-
chi.

Iiii Re-
6io RE RE RE
Recalcar. Rejercio, is Cusóma, o;/, Cusséla,
o//. Cuca ma.
Recear. Timeoy es. Cucuáta Uóma , ou,
Cuchinganéca ca
Mucc'íma.
Receada cousa. Quce timetur. Químa Qiiiachihganéca
cu Mucc'íma.
Receber. Recipio, is. CutambMla químa.
Recebida cousa. Receptas , a , um. Químa Quiamutair.blú-
le quiávu.
Receio. Timor, oris. Uóma.
Receosamente. Timidè. Qiiiacucuáta Uóma mu-
énc.
Receita do Fysico, ou 5, Recipe Medici.
Medico. Receita iá Ngánna Fi-
síco Mór.
Receita do Cirurgião. Cbir urgi. Receita iá Ngánna Sor-
giao Mór.
Receitada cousa. Recita tus, ^ Qu/ma Quiamussõnéca
mu Receita.
Recente cousa. Recais, a//>. Químa Quiaúbe . ou,
Quióbe.
Receptáculo. Receptacuium, i. Inso Quiaubocóle Atiu
ossolólu se ocusfo-
queléssa.
Recinto de terra. Rccessus teme. Quiríri , Báma , onf
Qiiipácca riá Ichi.
Reclamar. Reclamo, Curicóla, ou, CuritJ-
na.
Recobrada cousa. Recuperai us, a , um. Químa Quiaucobeláb,
ou, Quiamutáinbula
rínqui.
Re-
RE RE RE for.
Recobrar. Recupero, as. Cutámbula rínqui.

Recolher. Recipio, is. Cubocóla , ou, Curibo-


cóla.

Recolher-se. Se recipere. Acubocóla emuene.

Reco!b.ida cousa. Receptas, a, um. Químa Qtiiamubccóle.

Recolhimento. Receptas , ús. Ocubocóla , Ocuribo-


cóla.

Recommendacao. Commendatio, onis. pcubaiidulúla, ou, Ma-


xaúlu.

Recompensa. Compensatio, onis. Quicó, OcuíFúta, ou y


Ocussacríla o Cúnc'i.

Recompensada cousa. Repensas, a, um. Químa Quiamúsacríla


nc Quicó.

Recompensador. Re per. deus, entis. Múca Cubancssa ucún-


c'i, ou, Quicó.

Recompensar. Compenso, tis. Cub:ína Ucúnc'i.

Reconcentrada cousa. Corde imo repositus. Químe Quiacubocóla cu


Mucc'íma.

Rccónccntrar. Cor de imo obducere. Cubocóla cu Mucc'íma.

Reconciliada cousa. Reconciliatus, a , um. Químa QuialuhYiluca,


ou , Quiacutunemu-
núnc.

Reconciliador. Rcconciliator, oris. Múca Culi)h'uluqu<5ssa.

Reconciliar. Reconcilio, as. CuluhYiluca , ou, Cu-


tunemumína.
Reconhecer. Recognosco, is. Cutondéla , ou , Cun-
gúgia.

Reconhecimento. Recognitio, onis. Ocutcyidéla.

Iiii ii Re-
6*2 RE RE RE
Recontada cousa. Recensitus, a, um. Químa Quiamutánque,
ou, Quiamuambéle.
Recontar. Recenseo, es. Cu mu tá rica , ou , Cu-
mambéla.
Recordação. Recordatio, onis. Oculembclála, ou, Ocu-
clunganéca.
Recordar. Reco/o, is. Culembelála ou, Cu-
eli inganéca.
Recorrer, Recurro, is. Cuia, ou, Culèngucla.
j' Recorro.
Nglji-ia.
■< Recorri.
Ghi-a-ndéle.
^ Recorrerei.
Ghi-ia-yza.
Recortada cousa. Resectus, a, um. Químa Quiamubatúla,
ou, Quiamubatugiú-
la.
Recostado. Accumbeus, oitis. Amuzemána, ou, Anw<
téchi cuséca.
Recostar-se. Cubo, as. Acuzemána ou, Acu-
mutéchi emuéne.
Rccozer. Rccoqtio y is. Cuteléca, ou, Culámba
• rínqui.
Recreação. Recreatio, oms. Ocussangulúca.
Recreada cousa. Rccrcatus, a, um. Químa Quiamussangu-
lúca.
Recrear. Recreo, as. Cussangulúca.
Recrescer. Superuoiio, is. Cunána rínqui.
Recrescimento de een- Supcrvcntus, íis.
te. Ocunána Andne rínqui,
ou , Ocubongolóla
rínqui Attu avúlu.
Re-
RE RE RE 623
Recta cousa. Reãus, a , um. Químa Quiaiuca ou,
Quiagiúque.

Rectamente. Recíè. Quiacuiúca muéne, ou ,


Quiacughíque mué-
ne.

Rectidão. Rectitudo, inis. Ocuiúca, ou, Ocugiú-


ca.

Rectíssima cousa. Mquissimus, a, um. Quiacuiúca quinéne-né-


ne, ou, Quiacugiúca
néne-néne.

Recuperai'. Recupero, as. Cucobelála, 0.7, Cuf-


fúna rínqui.

Recusar. Recuso, as. Cuaritúna , ou , Cus-


sombóca.

Redarguida cousa. Redargutus, a, um. Quiacuricóla-cóla, ou,


Quiamubazéla.

Rodarguidor. Redarguais, entis. Múca Curicóla-cóla.


Redarguir. Redarguo, is. Curicóla-cóla, ou, Cu-
bazéla.
Rede de pesca. Re te, />. Guánda guá Culóa , ou ,
H'óca.
Rede de tarrafa. Funda, y. Guánda guáH'óca Ca-
cúzu.

Redemida cousa. Redemptus, «, Químa Quiamucucúla.


Rcdemir. Redimo, ;V. Cuctíla , Cucúla Ana
Abíca.
Redobrar. Iterum duplicará. Cubungíca.
Redonda cousa. Rotundus, ? Químa Quiaricúndu \
ou 3 Quiaunhínca.

Re-
Ó24 RB RE RE
Redundar. Redunda, as. Curicrindu , ou , Cu-
nhínca.
Reduzida cousa. Reductus, a, um. Químa Quiamucócu.
Reduzir. Redigo, is. Cumucócu.
Reedificar. Reedifico y as. Cuttínca rínqui.
Reenchcr. Repico, Caisaléssa, ou, Cts.íJa
rínqui.
Refazer. Rejicio, />. Cubanculúla, ou > Cu-
banca rínqui.
Refeição. Refectio, otiis. Ocúria.
Refeicorio. Friclinium, ii. Insii ria Cúria.
Referida cousa. Relatus, a, Químa QuiamainbeJéle,
Referir. Recenseo, t\r. Cumambéla.
,'f Refiro. Nga-mambéla.
.< Referi. Glii-a-mambelele.
Refirirei. Ghi-mambéla-yza.
Refinar. Repurgo, as. Cuissóssa , 00, Cuizcía."
Refocillada cotisa. Refocillatus , *, //>;/. Químa Quiamuicúta
q'uiávu.
Refocillar. Rcfocillo, Cuicúta.
Reforçar. Xejicio, Àr. Cucucuáta Ngiísu rín-
qui.
Reformação. Icparatio. Ocubanca Quióbi.
Reformador. Reformator, fr/V. Múca Cub'anquésaí
Quióbi.
Reformar. Reformo, as. Cubánca Quióbi.
RE RE RE 62?
Refreada cousa. Refranatus, a, um. Químa Qiiiacucuáta ,
, Quiaeuríca q'uiá-
vu.

Refreadamente. Contineriter. Quiacucu.íta muéne ,


00, Quiaeuríca mué-
ne.

Rcfreador. Freenator, oris. Múca Cucuatéssa.

Refrear. RefriZno, as. Cucuáta, ou, Cucurí-


ca.

Refrescar. Refrigero, ar. Cutalála , ou, Curih'o-


lóla.

Refresca o vento. Ventus increbescit. Quitembo Ocuáta Ngú-


su.

Refrescar a memoria. Memoriam renervare. Cutalála, ou , Curih'o-


lóla o Quilúngi.

Refresco. Refrigerado, onis. Ocutalála, ou, Ocuri-


h'olóla.

Refresco de mantimen- Rccens ohsonium. Ima riá Cúria Jaffelis-


to. súcu.

Refrigerada cousa. Refrigeraius, a, «;7/. Químa Quiamutalalés-


sa , ou , Quiamussan-
gulúca»
Refrigério. Auimi relaxatio. Ocutalaléssa, ou, Ocus-
sangulúca.
Refugio. Refugi um, ii. Ocussuámiou , Ocu-
1
támbula Padrínliu.
Refusar, vi d. recusar. Recuso, tfx. Curitiina.
Refutada cousa. Refutarus, <7. »»;. Químa Quioritiine.
Refutar. Refuto, as. Curitiina. ou, Cussom-
bóca.

Re-
616 RE RE RE
Regalada ccusa. • De Uca tus, a, um. ' Químa Quiamiiicúta.
I
Regalar. Indulgeo, dr. | Cuicúta , ou , Cussan-
gulúca.
Regalar-se. <5V£/ indulgere. A cuicúta, ou, Acussan-
gulúca.
Regalar os olhos , ou Óculos excrere. Cuicuréssa ma Messuno
arregalar os olhos. cutála ima avúl.
Regalo, ou mimo. Inâulgentia, , vel de- Mimo, ou, Ocuicúta;
licite, arum. ou, Ocussangulúca.
Regatear. De pretio cohtendcre. | Cúta (^uitíínda , ou, Cú-
ta Guénc'i.
Regeneração. Regeneraiio, otiis. Ocussambuiúca r/nqui,
<?//, OcuimicJima r/n-
qui.
Regenerada cousa. Regenera tus , a, um. | Químa Quiassambulúca
rínqui.
Regenerar. Regenero, as. I Cussambulúca, Cuimi-
tíssa, ou , CuimicJií-
na rínqui.
Regente cousa. Regeus, £////>. Químa Quiatumíssa.
Reger. ■fogí», is. Cutúma , ou, Cutumís-
sa.
Regia cousa. Regius, a, um. ' Químa ria Nga'nna
guéttu Muáni Fút
ulúndeNgánna Zám-
bi.
Regida cousa. Rectus, a, //>;/. Químa Quiamutúmc.
Regimento. Regimen, inis. I Quigílla riá Múttu ,
ou, Ocuíuca.
Registo, ou rol de no- us. /. |Ló1u , ou, R<51u, Jir6-.
mes.
lu.
R<*
RE RE RE 617
Regra. Regula, a. Ocuiúca , ou , Quiiúca.

Regra no comer. . Fruga/itas, atis. Ocuiúca mu Cúria.

Regrada, ou, regulada Regu/atus, a, um. Químa Quiamuiúca ,


cousa. ou, Quiamubáque o
Quiiúca.

Regrar, ou regular. Aã normam âirigere. Cuiúca , ou , Cubáca


Quiiúca.

Regulador. Aã normam dirigens, Múca Cuiuquéssa.

Rei. Rex, gis. Muchíno , Micliíno ;


Ngánna Ojíchi , ne
Iáchi, ne ifiichi.

Rei.dc Portugal. Rex Lusitânia. Muchíno ria Púttu , ou


Muáni Pút, Ngánna
Ojíchi, ne Iáchi, ne
* ' « •• • ; - ; ' Ifuchi javúl, muéne
Ngánna guóttu gue,
Ngánna Zámbi ulún-
de inífu mavúl.
Rei do Congo. Rex Congi* Muchíno riá Cóngo
ou , Muáni Cóngo ,
Ngánna Ojíchi.
Rejeitada cousa. Rejectus, a, um. Químa Quiauvutúle ,
ou, Quiacucoloqués-
sa.
Rejeitar. Rejicio, /V. Cuvutúla, Cutéchi, Cu-
ritúna t ou, Cucolo-
quéssa.
Reinar. Rcgno, as. Cutumíssa, ou , Cutú-
ma cuttándu riá Qui-
» y
fúchi quióssu.
Reino. Regnum, i. íchi 11c quiáchi , Qui-
fúchi, ou, Ojíchi.

Kkkk Re-
62$ RE RE RE
Relação. Relatio, onis. Ocuriffangána ne qu/-
ma Uomuçjuá.
Relampaguear. Fulguro, as. Cunsác'i, ou, Culun-
dumúna.
Relatar. Narro, as. Cutânea, ou, Cumam-
béla Máca.
Relaxar. Relaxo, as. Cugitúla , ou, Cuhibi-
la.
Religião. Re Vigio, onis. Religião;
Religiosa cousa. Religiosus, *, Qiiíma Quiah'énda,<w,
Quiamatúnda.
Relogio. Horo/âgium, ti. Rilógio, Marilógio.
Reluzente cousa. Lucidus, a, um. Cumíca , ou, Qu/ma
Quiacumfca , eu ,
Quiatanhínha,
Reluzir. Luceo, es. Cumíca, ou, Cutanhí-
nha.
Rcmanecer. Re manco, es. Cuchála, Cuchissa, oa\
Cucála bo muéne.
.Remediar. Remedium adbibere. Cubanduluíla, ou , Cu-
curícà.
Remedio contra a pe- Antidotum, i. Mulónco ria cucatúla
çonha. Òngudnga.
Remendada cousa. Resartus , a, um. Quínia Quiaquibánc'i.
Remendar. Resa rei o} is. Ciita Quibánc'i, Ciira.
lbánc'i.
Remetter. Remitto, is. Cutumuquíssa Cu-
vutuquíssa.
Remou cousa. Remotas, a, um. Qu/ma Q_iia!('be, o'i,
Quiandaléla.
Re-
UE RE RE 629
Remuneração. Compensa tio, onis. Ucúnc'i , 0:/ Ocussa-
cri la ne quico.

Remunerar. Remunero, as. Cussacríla, ou , Cuffií-


ta, 0.7, Cubana U-
cúnc'i, , Quicó.

Renascida cousa. Renatus, a3 um. Químa Quioivále, ,


Quiassubúca rínqui.

Renascer. Renascor, tr/V. Cuivála, «?//, Cussubú-


ca rínqui.

Renda. Reditus j rár. Ocubongóla, Oicubon-


góla o lubácu.

Render. Reddo, is. Cuvuróla, ou, Cubána


avúl.

Rendimento. Reditus, 7/X. Ocubongóla quiríma


riá lubácu.

Renovação. Renova tio, «w/V. Ocubanculúla, ou, O-


cubánca rínqui.

Renovada cousa. Instauratus, rf, »#/. Químa Quiamubancu-


hile > ou , Quiamu-
báttque rínqui,

Renovador. Instauràns, antis. Múca Cubanculuhíssa.

Renovar. Instauro, as. Cubnncuhíla, ou, Cu-


ba nca rínqui.

Renovar-se a chaga. Rc cru desço, />. Fillla Acuban'culúla,<w,


Filíla Acuih'uíssu.

Renunciar. Renuntio, Ãr. Curitiina , Cuvutúla ,


ou, Cutóclii.
Réo. Ifcftr, ei. Múca Quitúchi.

Reparar, ou reparar. Reparo, <7/. Cuquiaqucla , Cucurí-


ca, ou, Cubandulúla.

Kklvk ii Rc-
630 RE RE RE
Reparar. Kotoy as. Cutonghinína , Cubu-
lacána, ou , Cutun-
gulúla.
Repartida cousa. Parti tus, a, um. QuíniaQuiamuanunúna.
Repartidor. Par til or, oris. Múca Cuanununéssa.
Repartir. Partior, /V/V. Cuanunúna , ou , Cuá-
na.
Repassar. Perforo. Cuchíma , Cutubúla ,
ou, Cuzuíla.
Repentina cousa. Subi tus , a, um. Químa Quiacutuquína.
Repentinamente. Súbito. Quiacutuquína muéne.
Repetida cousa. Repeti tus, a, um. Químa Quiavutuqu/Ja
rínqui.
Repetir, Re peto, is. Cuzuóla rínqui , ou ,
Cubanculúla.
Réplica; Rep/icatio, onis. Ocuvuttíla r/nqui, ok,
Ocubanculúla.
Replicar. Replico, as. Cuvutúla , cuzuéla , ou,
Cumambéla rínqui.
Repousada cousa. Placidus, a, um. C^uíma Qíliamutúfa ,
ou, Químa Quiamu-
nhóque.
Repousar, Quiescoj is. Gutúla, ou, Cunhóca,
ou, Cuséca.
Repouso. Quies, et/s. Ocutúla, ou, Ocunhó-
ca, ou, Cucála mu
Quílu.
Reprehensao. Objurgai io, onis, Dcumulònga , ou, Ocu-
bazéla.

Rc-
RE RE RE Ó31
Reprehe.K-.er. Reprehendo, is. Cumulónga , ou, Cu-
bazéla.

Represar. Reprimo, is. Cuiquíca, ou, Cucuá-


ta.

Representação. Representai io, onis. Ocuriquíssa, 0», Ocu-


turíca.

Representar. Represento, as. Curiquíssa , Cuturíca ,


Çulondequéssa, 0//,
CumambéJa.

Reprimida cousa. Repressus, tf, um. Químa Quiamucuríca,


ou , Químa Quiatu-
Julúca.
Reprimir. Reprimo, r>. Cucur/ça, Cutululúca,
Cumaquéla , ou, Cu-
vungíssa.
Reprovada cousa. hnprobatus, a, Químa Quisguéh'a, o//,
Quiamuimína.
Reprovador. Improbans, antis. Muca CucuguéJi'a , ou,
Cuiminéssa.
Reprovar. Réprobo, Cucuguéh'a , , Cul-
mina.
Repudiar. Repudio, as. Cucaiessa , Curitúna,
o», Cutéclii.
Repugnancia. Repugnam ia, <e. Ocuibíla, Ocuimí-
na.
Repugnante. Repugna-,is, Múca Cuibilcssa , ou,
Cumaqueléssa.
Repugnar. Repugno, /?j*. Cuibíla , Cumaquéla,
ou, Cuvungíssa.
Reputar. Existi mo , as. Cuquiffíca , Cuabéla ,
Cucuabéla.
Re-
63 2 RE RE RE
Reputação. Existir,satio, onis. Ocuffumána, ou, Ocu-
cuabéla.
-Requerer seu direito. Jus sutim postulare. Cuffiínda, o//, CufTun-
díla químa quiáe.
Requerida cousa. Requisitas , a, um. Químa QiiiamuíRínde
cupólu ria Ngánna.
Requerimento. Petitio , onis, vel Ocuffunda cupólu riá
quisitio, Ngánna Juiz.
Reservada cousa. Reservai us, ^ , »«*. Químa Quiamulúnde,
0», Quiamuiundíla.
Reservador. Reserva tor, Múca Culundiíssa , ou,
Culundiléssa.
Reservar. Reservo, Culúnda, ou. Cuíuit-
díla.
Resfriada cousa. Refrigeraius, *, a»/. Químa Quiocalaléssa ,
, Quiamurili'oIó-
Ia.
Resfriar. Refrigero, ^j-. Cucalaléssa. ou. Curi-
h'ólola.
Resgatada cousa. Redemptus, * , «w. ^uíma Quiamucucúia.
Resgatador. Redemptor, <?>*//. Múca Cueuléssa ,
Mubanguíri.
Resgatar. Redimo, /V. Cucúla, Cucúla A bica.
Resgate. Redemptio, w//x. >ucúla , , Ocuffúra
Jibúngií pala cugiu-
túla Abíca.
Resguardar. Ibservo, ^utaléla , ou , Cufáía
químa.
Resíduos.
c■ - '•-* < • • leliquia,
■ arum. assúbuca.

Re-
RE RE RE 633
Resistencia. Obluctatio, onis. Ocubanghéssa, 0», O-
culúa , 0», Ira.

Resistir. Resisto j is. Cubanghéssa , Culúa ,


o«, Cucurica.

Resoar. Resono, as. Cussúma Rísui cu Rí-


tui.

Resolução. Évodo tio, onis. Ocussecumúca.

Resolver. Solvo, is. Cussecumúca, 0#, Cu-


giutúla.

Resoluta cous3. Resolutus} a, um. Químa Quiacusscctimií-


ca, 0//, Quiacucua-
locòte.

Resolutamente. Deliberatè. Quiacussecumúca 'mué-


ne, 0//, Quiacucua-
lacóte muéne.

Respeitada cousa. Observaius, a, «w. Químa Quiacóndeca


0//, Quiamulúnde.

Respeitar. Observo, tfx. Cucondéca , ou, Culún-


da Quiambót.
Respeito. Causa, «r. Pala Quimilángi. .
Respeito. Respectus, tis. Cu Quimilángi.
Respeito. Observaria, a. Ocondéca, ou, Ugítu.
Respiração. Respira tio, tw/>. Ocuh'áh'a , Oicuh'á-
h'a.
Respirada cousa. Respira!us, a , »»/. Químa QuiahWa.
Respirar. Respiro, Cuh'áh'a.
ReSpirsr com trabalho. Anbelo, ^.r. Cuh'áh'a no traváiu ;
ou, No ricalacalelò.

Res-
634 RE RE RE
Resplandecente cousa. Vulgens, entis. Químa Quiacutagíma,
o//, Químa Quiacu-
ranhínha.
Resplandecer. Luceo, es. Cutagíma, 0;/, Cura-
nhínha, 00, Cumíca.
Resplandor. Fulgor y oris. Ocutagíma, 0», Ocuta-
niunha.
Responder. Respondes, es. Cutambugíla, ou, Cum-
bulúla.
Resposta. Responsum, Ocutambugíla.
Resposta boa. Responsum bonum. Ocutambugíla , ou, 0-
cumbulúla Q'uiam-
bót.
Resposta má. Responsum malum. Ocutambugíla Caiba.
Restar. Resto, as. Cuchála , tw, Cuchís-
sa curíma.
Restaurada cousa. Restauraius, a, um. Químa Quiamufíiquí-
la, ou, Quiamutún-
que rínqui.
Restaurador. Restaurator, or/V. Múca Cuffiquiléssa, ou,
Cutunquéssa rínqui.
Restaurar. Restauro, <7/. Cuffiquíia, ou, Cutim-
ca rínqui.
Réstia de alhos. Restis, />. Mucólo cuá Jiáio.
Restituição. Restitutio, onis. Ocuvutuquíla, ou,Ocu-
zoquóla.
Restituída cousa. Restitutus, tf, r/w. Químa Quiavutuquíla,
ou, Qiiiamuzoquéla.
Restituidor. Resti tutor, mV. Múca Cuvutuquiléssa.

Res-
RE RE RE 63?
Restituir. Restituo, is. Cuvutuquíla, ou, Cu-
zoquéla.

Resto. Residuum, tti. Qiiissubúca, Issubúca.

Restringida cousa. Restricttis, a, um. Químa Quiamupopé-


que, ou , Quiainu-
chingíque.

Restringir. Restrifigo, is. Cupopéca , ou, Cucá-


ma , ou, Cuchingíca.

Resultar. Resulto, as. Cussambúca.

Resurgida cousa. Resurrectus, a, um. Químa Quiaffucunúca


q'uiávu.

Resurgir. Resurg/o, is. Cuffucuniíca.

Ressurreição. Resurreaio, ows. Ocuffucunúça.

Resuscitado. Redivivus, a, um. Amuffucunúca.

Resuscitar. Resuscito, as. CufTucunúca.


*
Retalhar. Intercido, is. Cuibatúla , ou, Cuteté-
la , ou, Cubatugiúla
co quitetéle-tetéle.
Retalho. Intercisio, w/V. Quitetéle, Itetéle.
Retalho de panno. 0, 0//Àr. Quitetóle quiá Mulé-
li , Itetéle já Milò-
li.
Retardada cousa. Remoratus, a, Químa Quiaculelcqués-
sa.
Retardar. Remoror, ar is. Culelequdssa , ou , Cu-
coloquéssa.
Reter. Retinto, es. Culelequéssa , ou , Que-
cuambúla caia , ouy
Cuvungíssa.

L1I1 Re-
636 RE RE RE
Retida cousa. Retentus, a, um. Quiamuleleqiiessa, ®.v ;
Quiamuvungíssa.
Retirar. Semoveoy es. Cussangulóca, <?«, Cu-
ringúla.
Retira r-se. Rccipere se in locum Acussangiilóca , ou, A.-
aliquem. currngúla.
Retorcer. Retorqueo, es. Curinhongonóna , 0«,
Cunhuncunúna.
Retorcida cousa. Rctortus, a, um. Químa Quiamurinhon-
gonóna , ou, Quia-
niunhuncunúna.
Retorno. Retributio, ofiis. Ocuvutúca curíma, w,
Quivutuculávu.
Rctractaçao. Retractatio, oitis. Ocuambulúla} o.v, Ocu-
gimbuluíla, eu, Ocu-
anghibíla.
Retractar. Retracto, <7j\ Cuambulúla , ou , Cu-
gimbuluíla, ou, Cu-
anghibíla.
Retratar. E
ffi"go y is. Cuplntála o Figúla ,out
Mutála ria Múttu.
Retrato. F-ffigies > Figúla ria Múttu, Ji-
figiílajá Attu.
Retroz. F/7»;» sericum retor- Fiu riá Retroz.
tum.
Retumbar. As sono, Cussúma, ou , Cunu-
mína.
Revelação. Revelai io, «w/V. Ocussanzéca , Ng.ínni
guéttu Zámbi Ocu-
zuéla químa.

Re-
RE "RE RE 637
Revelador. Revelans, antis. Múca Cussanzequéssa,
Ngánna Zámbi mué-
ne Cussanzaquéssa.

Revelar. Revelo, as. Cussanzéca, Cutuculú-


la , Cumambé-
la.

Revender. Caro vendere. Cussumbíssa Ima Quio-


súmbe.

Reverdecer. Ri vire sco, is. Cussabulúca rínqui.

Reverdecida cousa. Reviresce)!s, entis. Químa Quiamussabulú-


ca rínqui.

Reverente. Reverens, entis. . Múca Cucond<íca, ou,


Múca Ugítu.

Reverberar. Repercutio, is. Cuquilúcu-lúcu.

Reverencia. Reverentia, a. Ocondeca, ou, Ugítu.

Reverenciar. Revereor, ítvV. Cucondéca ne Ugítu.

Revestido. Indutus, <7, /«?«. Amuzuáta, ou, Amu-


zuhíca.
Revez, id est, ao rc- Zs.v opposito. Ocaquiandalá , ou , Cu-
vcz. quiássu j ou, Cu qui-
cúnda.

Revingádo. Bis vindicatus. Amuvutúca quiári ne


Ngúsu.

Revogar. Revoco j rfx. Cuchána curíma , ou,


Cuailúca curíma.

Revogada cousa. Revocatus, a j um. Químa Quiamuchána


curíma.
Reviver. Revivisco. Cuftucunúca , ou, Cu-
vutucuíla Muénhu.

Llll ii Re-
6i 8 RE RE RE
Revoltosa cousa. Turbulentas, a, uni. Químa Quiazangáta'^
ou, Quitungúta.
Revoltosamente. Seditiosè. Quiacuzangáta mucne,
ou , Quiacutungúta
muéne.
Revolver. Revolvo, is. Cuvirúla, ou, Cufíunca.
Revolvida cousa. Rcvolutus, a, um. Químa Quiàvirúlc, ,
Químa QuiamufTún-
que.
Rezar. » Preces fundere. Cussámba co Nffánná
Zámbi.
( Rezo. Nghi-ssámba.
< Rezei. Ghi-a-ssambéle.
^ Rezarei. Ghi-ssdmba-yza.

RI RI RI

Riacho. F/uvius parvus. Ca-nghígi caféli , Jin-


ghígi tatuféli.
Ribeira do mar. Littus, oris. Nbándu ria Calunga.
Ribeira do rio. Ripa, <e. Nbándu riá Ngígi.
Rica cousa. Dizes, /7/j. Químa Qiiiavvua.
Ricamente. 0pujem er. Quiacuávvua;
Ridicu!a cousa. Ridiculus, tf , Químa Ngóquio.
Ridiculamente. Ridicu/r. Quiangó muéne.
Rifar. Lu do, /V. Cugiucá!a.
Rigor. Severitas 3 atis. Ocutéma, ou, Ocuáts
Ngínta.

Ri-
RI RI RI 639
Rigorosa cousa. Severas, a , um. Químa Quiatemále, ou,
Químa Quiocuáte
Ngínta.

Rigorosamente. Severè. Quiacutemála muéne ,


ou , Quiaçucuáta
Ngínta muéne.

Rija cousa. Durus, a , um. Químa Quiangúsu , ou,


Químa Quiocoiocó-
te.

Rijamente. Durè. Quiacucolocóta muéne.

Rijeza. Durities, ei. Ocucolocóta, ou, Qtiia-


cólo.

Rijíssima cousa. Adamantinas. ,* a, um. Químa Quiacucolocóta


Quinéne-nciie.

Rijo. Validus, a , um. Ocucála ne Ngúsu , ou,


Múca Ngúsu^z/jMú-
ca Cucolocotéssa.

Rilhar. Rodo.> is, Cumumúnha , ou, Cu-


chichíma.
Rim. Rea, enis. Rim, Mongóngo Min-
gòngo.
Rio. Flumen, inis, Ngíg»> Jinghígi.
Rio grande. Magnum flumen. Ngígi iaienéne, Jinghí-
gi jaienéne.
Rio de fogo. Phlegeton, ontis. Ngígi riá Tubia.
Riqueza. Divitite, arum. Ocúvvua , ou . Ri-
Ho.
Rir. Ri de o j es. Cueléla.

Rir-
640 RI RI RT
Rir-se. Ri de o, es. Acueléla emuéne.
j- Rio-me. Nghi-lé!a-mi,
■< Ri-me. Ghi-a léle-mi.
I Rirmc-hci. Emmi Ghi-IéJa-yza.
Risada. Cachinnus, i. Oculéla ne Mah'áh'a,
OicuJcla nejimah'á-
Ji'a.
Riscada cousa. Delelus, a, um. Químa Quhgimiíne ,
ou, Quiamucatúla.
Riscar. Deleo, es. Cuginuína , ou, Cuca-
túla quiá Rôlu.
Riscas das mãos. Line a y a. Michínda já Macu.
Risco, id est, perigo. Periculum, /. Ocuzénda, ou , Ocu-
bindáma, ou> Séng'i,
Riso. Risas, tis. Ocueléla, Oicueléla.
Riso fingido. Risus sardonicus. Dcucléla Macútu.
Riso demaziado. lachitmus, /. Dcueléla ne H'áh'a quí-
néne.
Risonlio, ou alegre. ^7r affabilis. Qaiamuémua , Iamué-
mua.
Risonha cousa. Ridcns, etttis. ^iiíma Qiiiamuémua.

RO RO RO

Robusta cousa. Robustas, «7, //,?/. Químa Quiaquindánda-


lacáta.
Robustamente. Robustè. Quiacuquindánda-lacáta
muéne.

Ro-
RO RO RO 641
Roçar. Altero, is. Cussóla , ou , Cubatúla
químa.

Roçar mato. Ruaco, as. Cuseóla , ou , Cucaníla


Muchítu.

Rocha. Ruges, is. Riquénhi, Maquénhi,


ou , Quinséndu , In-
séndu.

Rochedo. Saxum , i. Riquénhi, ou , Mulún-


du quiá Ritári.

Roda. Rota, a. Rilóta, Malóta.


*
Roda de carro. Orbita, a. Rilóta quiá Carro.

Rodar. Provoho, is. Cusséca.

Rodeada cousa. Ambitus, a, um. Químa Quiacondolóca,


ou , Quiamugíque
mu cachás.

Rodear. Ambio, is. Cucondolóca , ou , Cu-


gíca mu cachás.

Rodeio. Ambitus, ús. Ocucondolóca , ou, O-


cugíca mu cachás.
Roer. Rodo, is. Cumumíínha, ou, Cu-
cuása.
Rogada cousa. Rogai us, a, um. Químa Quiariónde, ou,
Quiamubínque.
Rogador. Orator, oris. Múca Curionddssa.
Rogar. Rogo, as. Curiónda 3 ou, Cubín-
ca.
Rogar chorando. Imploro, as. Curiónda no Cur:'Ia, ou,
Cubínca neMachós-
si.

Ro-
C^z RO RO RO
Rogar com humildade. Supplico, as. Curiónda ne HVnda,
6», Cubínca ne Muc-
c ima ossu.
Rogar mal. Mtila imprecare a li cu i. Curiónda Caliíba.

Rogos. Preces, um. Quirióndo, Iriondo.


Rolm. Malus , a , um. Quiaiíba.
Rol. Catalogus, /. Rolo, Jirólo.
Rola. Turtur, //r/r. Riémbi, Mémbi.
Rolo de cOra. Globus cereus. Quina iá Cela , ou ,
Quina iá Vigi.
Roma. Romay a. Roma , Berna rii Pa-
pa , ou, Quíáçlii riá
QuicKíchi òssu.
Romance. Língua vernacula. Quizuéla químa riá
quiáchi.
Romaria. Votiva peregrinai io. Rumaria, co Jínquéníí
Anangána paia Cuf-
futa Ngánna Zámbi
o quiumbíla quiáe.
Rompei*. Rumpo, is. Cutandúca , ou, Cubu-
ríca.
j Rompo. Nghi-tandúca.
■< Rompi. Ghi-a-tandúlque.
I Romperei. Ghi-tanduca-yza.
Rompida cousa. Ruptus, a, //w. Químa Quiatandúca.
Roncar dormindo. Surto, is. Cona Qiiinghi-séca, ou,
Cóna 110 cuséca.
Ronco. Rhoncus, /. Dcuziíma, ou , Quizii-
ma ria H'ógi.

Ro-
RO RO RO 643
Rosa. Rosa , <e. Rosa, Quittúlu riá Pút.

Rosario. Rosarium Deiparte. Télzu, Mussámbo riá


Mama Zámbi.

Rosto.' Os, oris. PÓIú, Jipólu.

Rota cousa. Ruptus, a, um. Químa Quiamutandúla,


ou, Químa Quiamu-
buríca.

Rotura. Scissura, <f. Ocutandúla, ou, Ocu-


buríca.

Roubada cousa. Direptus, a, um. Químa Quiaunháne.

Roubador. Pr<edo, onis. Múca Cunhána.

Roubar. Dir ipio, is. Cunhána.

r Roubo. Nga-nhána.

< Roubei. Ghi-a-nhanéne.


I
^ Roubarei. Ghi-nhána-vza.

Roubo. latroctnium, //. Ocunliána.

Roupa. Vestis, />. Quizuátu, Izuátu.

Roxa cousa. Subruber, Químa Quialóxu.

RU RU RU

Rua , ou caminho. Via, a. Ngílla, Jingílla.

Rua da cidade. Vlatea, a. Ngílla iá Loánda , ou,


Ngílla iá Quiáchi
riá Loánda.
Rude cousa. Rudis, et de. Químa Quiagímbe.

Rugido. Striâor, oris. Ocuríla riá H'ógi.

Mmmm Re-
644 R U' RU RU
Rugir o Leão. to, is. Cuzúmu iá H'c)gi, 0//,
Quizúmu riá H'ó«i.
Ruína. Casus , ús. Ocuribála bóchi , oa,
Ocucuuquíssa.
Ruiva cousa. Gilvus, a , um. Químa Quialebiíca, ow,
Quiacussúca.
Rumor. Rumor, oris. Tulubusávu, Jitulubu-
sávu.
Rústica cousa. Agrcstis, et te. Químa Qiiiag'uíssu, ou,
Quiá muchítu.
Rusticamente. Rusticè. Quiacug\iíssu muéne;
ou , Quiá Quatóva
muéne.
Rusticidadc. Rusticitas, Ocug'uíssu, <?//, Qua*
tòva.

SA SA SA

Sa cousa. Sanus y a > um. Quima Quialúca , o/í ,


Quiamuvímba.
Sa, c salva. hicolumis, et Quiluca iá muv/mba,
Sãmente* Salubriter» Quiacuhíca muéne, ou>
Quiamuvímba mué-
ne.
Sabbado» Sabbathum, ;. Quiá Sábalu , ou, Qui-
súa riá Sába!u.
Sabão. Sapo y mis* Sábão, JV.bfOk
Sabedora cousa. Scietis, entis. ^uíma Quiamu >íe.
Sabedor. Sapiens > entis. Vlúca Cugiéssa.

Sa-
SA SA . SA 64?
Sabedoria. Sapientia, a. Ocugía.

Saber. Seio, is. Cugía.

Sabia cousa. Doctus, a , um. Químa Quiagía.

Sabor. Sapor, oris. H'áqúi, Jih'áqui, 0* >


Ocufíula o Há'qui.

Saborosa. Sapidus, a, um. Químa Quiah'áqui, ou ,


QinmaIQuiafIuieH'á-
qui,
Saborosamente. Sapidè. Quiah'áqui muéne , ou,
QuiacufFúlc H^áqui.
Sacerdote. Sacerdos, olis, Ngánga, Jingánga.
Sacco. Saccus, i. Sácu, Jissáccu.
Sacco de dinheiro. Marsupium, /V. Sácu quiá Jibúngu.
Sacco de mandioca. Saccus brasilici pauis. Sácu quiá Quiríncu.
Sacco de farinha. Saccus farina. Sácu quiá Farinha.
Sacco dc carvão. Saccus carbonis. Sácu iá Macála.
Sacramentar. Sacra mimstrarc. Cubána Jissaclaméntu
co Attu,
Sacramento. Sacramentam, Saclaméntu , Jissacla-
méntu.
Sacrificar. Sacrifico, Cubatuíla Zámbi guét-
tu.
Sacrifício. Iíostia, Ocubatuílo ,ou, Ocus-
sámba Missa.
Sacrílega cousa. Sacrilegus, <7, //;//. Químa Quialuba, 01/,
Químa Quiaquitúchi
quinene.
Sacrilegamente. Sacri/egè. Quitúchi Quiaquihénc.

Mmmm ii Sa-
646 SA SA SA
Sacrilégio. Sacrilegium, ti. Quitúchi iaienéne.
Sacristio. JEdituus, ui. Saclístao.
Sacristia. Sacrum apoâiterium. Saclistía.
Sacudida cousa. Excussus, a, um. Químa QuiamuCucumú-
na, ou, Quiamusso-
cóla.
Sacudidor. Excuticns, em is. Múca Cucumunéssa ,
ou, Cussocoléssa.
Sacudidura. Quassus, íis. Ocucumúna, ou, Ocus-
socóla.
Sacudir. Excutio, tis. Cucumúna, ou, Custo-
cóla.
I" Sacudo. Nga-cumúna.
■< Sacudi. Ghi-a-cumuncr.e.
^ Sacudirei. Ghi-cumúna-yza.
Sacudir-se. Excutior 3 eris. Acucumúna , ou, Acus-
socóla.
Sacudir muitas vezes. Ouasso, as. Cucumúna Jih'úmbu
avúl, ou, Cussocóla
Jih'úmbu avúl.
Sadia cousa. Salubris, et bre. Químa Quielúca , ou,
Quiáçubána Salúri,
ou, Ngúsu.
Safar-se. Atteror, eris. Acussangulóca, ou, Ar
cungómbo.
Sagaz cousa. Sagíix, eis. Químa QuiaquUúngi ,
ou , Químa Quiari-
múca.
Sagrada cousa. Sacer} a, um. Químa Quia Nzánibi.

Sa-
SA • SÁ 647
SA
Sacro, as. Cubáca Ribénção riá
Sagrar.
Ngánna Zámbi, ou,
Cubenzéla.

Egressio, onis. Ocutúnda, Oicutúnda.


Sabida.
Digressio a proposito. Ocutúnda quiá Quia-
Sabida dc prqposito.
cáne.

Sahida ccusa. Egressns, a, um. Químa Quiamutúnde


bucánca.

Sabida não tem. Egressa expers. Ocutúnda cána , ou ,


Calé ritúndila.

Sahida boa tem. Vacile expeditu. Cucála ne ritundíla


Quiambót.

Saliir fora. Exeo, / r. Cutúnda bucánca.

Sahir do propósito.' /Ire propôs:ta digredi. Cutúnda quia Quiocá-


ne, ou , Cutúnda riá
Maca.

Saliir com impeto. Erumpo, is. Cutúnda ne Ngigínda.

Sahir do caminho. De -cia decedere. Cutúnda riá Ngílla.

Saliir debaixo da agua. Emergo, is. Cutúnda bucánca riá


bóchi guá Mcnha.

Sahir ao encontro. Alieni obviam ire. Cutúnda cu Ngílla, ou,


Cutúnda pala cutacá-
11a mu Ngílla.

Saia de mulher. Túnica muliebris. Rissáia quiá MugMt-


tu, Massáiajá Ag'ár-
tu.

Sal. Sal, salis. Múnga.

Sala. Aula, <e. Mónsu iá Cánca.

Salario. Salarium, ii. OcuíTúta.

Sal-
648 SA SA SA
Salgada cousa. Salsus j a, um. I Químa Quiassariquíle.
Salgada carne. Caro muriáta. Clritu quiassariquíle.
Salgado peixe. Piseis muriatus. ' Bíc'i quiassariquíle, Ji-
bíc'i quiassariquíle.
Salgar. Sallo, is. Cussariquíla , ou, Cu-
báca Múnga.
f Salgo.
Nghi-ssariquíla.
Salguei. * • • • GJii-a-ssariquiléle.
- Salgarei.
Ghfcssariquíla-yza.
Salmoura. Muria y Mussónghe iá Mún-
gua.
Salpicada cousa. Respersus, a, um. Cucuésa iá Múngúa ,
ou, Químa Quiacué-
sanc Múngua.
Salpicar. lespergo, /V. Cucuesane Múngua.
Salpicado com sal. 'ale aspersus. Amucucsa ne Múngua.
Salsa. Apium hortense. Sálsa, MáfFu quinmbót
pala cuffunga ocúria.
Saltar, Sa li o, is. Cuchimbúca.
f Salto.
Nga-efiimbúca.
< Saltei.
| Ghi-a-chimbúque.
I Saltarei.
| Ghi-chimbúca-yza.
Saltar de cima para bai- De si li o, is.
xo. Cuchimbúca riá Cut-
tándu pála bóclii.
Saltar fora. Étnico , as. Cuchimbúca bucánca.
Saltar além. Transi li o, is. Cuchimbúca cuCubán-
du iamuquá.

Sal-
SA SA SA 649
Saltar para cima. Subsulto, as. Cuchimbúca cutrándu.

Salto. Sa//us, lis. Ocuchimbúca, <?;/, Qui-


chimbúca, Ichinibú-
ca.

Salto a salto. Sa'tuatm. Quichimbúca ne QuL-


chimbúcs.

Salva cousa. Salvus, tf, //w. Químa Quiamupalv.íla,


ott , Quiamubenguó-
la quiáyu.

Salvaçíío. «Ww, //í/V. Ocurisalvála Muénhit,


ou y Ocuába Mucú-
tu, ne Muònhu.

Salvar. Libero, tfx. Cumubanduhíla Mué-


nhu, ou, Cuába Mu-
cútu, ne Muénhu.
Salvar, tdest, saudar. Saluto, as. Cumcnequéna nc Ugí.-
tu.
Salvar-sií. Safoum esse. Acurisalvála emucne ,
ou , Acubenguéla e-
muéne.
Salvo. Prater. Iogó Caquitumú , ou}
Iogò uchále.
Sancta cousa. Sanctus, a , «?;/. Químa Quiasántu , ou ,
Químa Quiculúndn.
Sanctamente. Sawéè. Qiiiasdntu muéne, ou,
Quiacuába Mucútu
muéne.
Sanctificar. Sanctifico, Cuába-Mucútu , ou ,
Culundíla o Quia-
Sántu.

San-
6)0 SA SA SA
Sancto. Divas, i. Santo, Múttu uacuabé-
le mucútu.

Sandeo. bisanus, a, um. Rilági, Malági.


Sangrador. Venarum sector. Múca Cussangalála,
Cucatuliíssa Mah'á-
c'i.
Sangrar. Jrenam inciderc. Cussangnldla , , Cu-
catúla Mah'ác'i.

Sangria. Pblebotomia, a. Sangaría, Jissangar/a.

Sangue. Sanguis, inis. Mah'ác'i , ou , Ma-


nhínca.
Sanguinario. Crude lis, et le. Múca Manhínca, ou,
Múca H'ánhi, Agui
Jih'ánhi.

Sanguinha cousa. Sanguineus, a , Químa Quiamanhínca,


ou , Quiacucále ne
Mah'ác'i avúl.
Sanguixuga. IUru do, inis. Risa ia, Masáia.

Sanha, ou furor. Furor, ot;. Ocutemanána, ou, H'i-


nlii iaienéne.

São. <fo///Ar, a , *;//. Oculúca, ou, Cuecála


ne Ngúsu óssii, ou,
Quiv iniba.

São, e salvo. bico/umis, et ;;/£•. Uabulúca, ne Quivíni-


ba.
Sapiência. Sapientia, <?. Diinghe ria Qiiílúngi,
ou, Ocúgia.
Sapientc. Sapiens, sntis. Múca Cugiéssa.
Saqueada cousa. Direptus, a, Quiamunhanéne químa
óssu.

Sa-
SA. SA SA 65-1
Saqueador. Direptcr, oris. Miica Cunhanéssn , ou,
Múy, Jimúy.

Saquear. Diripio, ii. Cunliána-nána químa


óssu.

Saque. Direptio, onis. Ocunhána-nána Mabáta


ióssu.

Sarar. Sano, as. Cuclúca , Cumutúnda


riá H'áchL

f Saro. Nghi-eiúca.

• Sarei. Ghi-a-elúque.

Sararei.- • •••%♦••••• Ghi-lúca- yza.

Sarilhar. Huc, illuc cufsare. Cubatugiúla-giúla Ima


mavúl.

Sarjar. Scarijico, as. Cussalajála»

Sarjado. Scarificatus, <7, um. Amussalajála.

Sarna. Scabies, <7. H'ána, Jih'âna.

Sarnosa cousa. Scabiosus, , //?;/. Químa Quiagiirána.

Satírico. Satyricus, a, Múca Jipatéssa , *ir ,


Jipáta.

Satisfação. Satisfação, cw>. OcufTúla, ou, Ocucua-


béla.

Satisfazer. Satisfacio, //. Cuffúta , ou f Cuzoqué-


Ia.

Satisfeita cousa. Satisfactus, Químa Qu i a mu ffií te, ou,


Qiiiamuzoquéle.

Saudação. Salutatio, onis» Quimenequéno , ou ,


Ocusalvála.

Nnnn Sau-
6$ 2 SA SA SA
Saudada cousa. Salutatus, a, um. Químa Quíamumene-
quéne q'uiávu.
Saudadòr. Salutatcr, oris. Múca Cumencquenéssa.
Saudar. Sa luto, us. Cumenequéna, ou, Cu-
sa I vá Ia.
Saudades. Desiderium, //. Jih'énda.
Saudavcl cousa. Sahtber, br is, et Químa Quiabulúca.
Saúde. >fo/ar,, utis. Ocuabulúca.
Saudosa cousa. Desiderio obnox ius, a, Químa Quia.Vénda.
um.
Saudosamente. Cum desiderio. Quiajih'énda muéne.

SE SE SE

Se. jv. Muéne.


Sé. Ecc/esia primax. Ngaléja riá Sé , Ma-
tríc'i.
Secca. Siccitas , <?///. Quiacucúta, o//, Qui-
cúta.
Secca cousa. , //;«. Químa Quíamucucúta,
ou, Quiaquicalé quí-
ma.
Secca mente. Aridè. Quiacucúta muéne, íw ,
Malé químa muéne.
Scccar. Sicco, <7.r. Cucúta , ou , Cubáca
cu Muánha pála cu-
cúta.
Seccjr-se. Aresco, />. Acucúta emuéne.

Se-
SE SE SE 65-5
iSc cios?. Balias, a, um. Múca Quir/mi, Agua
Irími.

Secreta cousa. Arcanas, a, um* Químa Quiamuchóchio,


f.v, Quiaffetóle.
Secretamente. Occultè. Quiamuchóchio , ou ,
Qiiiacufetéle niuénc.
Secretario. A secretis. Sagála, Jisagála.

Sectário. Sectator, oris. Múca Cubczcssa 0Q111-


téqui riá Jindándu
jiác.
Secular. 1,ateus, a, um. Múttu quiá Ríémbu ,
ou, Múttu ngó.
Seccura. Ari ditas, a/is. Ocucúta, ou, Quiaqui-
cúta.
Seda. Sericum, i. Séda.
Sedição. Seditio, onis. Nvúnda , ou, Ocuzan-
galála.
Sedicioso. Seditiosus, a, //;;/. Múca Nvúnda,Mú-
ca Cuzangalaléssa.
Seduzir. Seduco, is. Cucuiquíssa , ou, Cu-
curíca, ou , Cussan-
gunúna.
Segada cousa. Messus, a , um. Químa Quiamussóla.
Segador. Messor, <?r/7. Múca Cussoléssa.
Segar. Â/í/f > /V. Cussóla.
Segredo. Secretum, /. Qiiissuequéla.
Seguinte. Consequens, entis. Múca Cubatcssa Agua
achiquína Itéqui.

Nnnn ii Sc-
<55*4 SE SE SE
Seguir. Sequor, eris. Cubatóssa aji -Macdta
máe.
Segunda cousa. Secundas, a, um. Qu/ma Quiamúciii lá-
ri.
Segunda vez. Secundo. HYimbu quiá Iári.
Segundo. Juxta. Quiáchi, ou y Anca.
Segura cousa. Tuius, ti y um. Químa Quiacucuáta.
Segurador. Assertor, oris. Miica Cubanduíuíla,^,
Cucuatancne.
Seguramente, Securè, Quiúcubanduluíla , ou,
Quiacucuatanéne mu-
éne.
Segurança. Securi tas, a/is. Ocubanduluíla, ou, 0-
cucuatanéne.
Seguro das mercadorias. Pr<estatio, otiis.
Quicubanduluíla já Fa-
cénda , ou, Ima má
Uomuquá.
Seio. Si nus y v.s. Túllu, Jitúllu.
Seis. Sex. Samánnu.
Seis annos. Scxennium, //. Múfu , ou y Múvu Sa-
mánnu.
Seis vezes. Sexies, H'úmbu Samánnu, ou,
Samánnu iamuvím-
ba.
Seiscentos. Sexccnti, a y a. I'áma Samánnu , ou,
Jiii'áma Samánnu.
Selada, ou Salada. Acetarium, //. Sáláda , MáíFu riá cú-
ria , gína nae SaM-
da.

Sei-
SE SE SE 65f
Sello. Sigilhttn, /. Qiiirímbu pala cugíca
Micánda.

Sem. Absque. Sé.

Sein cuidado. Secarus, a, um. Sé Uòma , Sé Ocuchin-


ganéca.

Sem culpa. hiculpatus y a, um. Só Cúmma , Sé


Quicúmma.

Sem dúvida. Indubitatus, a, um. Sé QuifFúnda Jipáfa.

Sem olhos. Exoculatus, a, um. Sé Méssu , malé Més-


su , Méssu cá na.

Sem honra. tnhonorus, tf, um. Sé Ugítu, Malé Ugí-


tu, Ugítu cána.
Sem lei. Ex/exy legis, Sé Quigílla, Malé Qui-
gílla, Fué cána.
Sem testamento. Intcsiatus, a, um. Sé Tesaméntu, Caqui-
banejué Tesaméntu.
Sem medida. Immensus, a, Sé Miríla , ou , Sé Qui-
sónga, ou j Quisónga
cána.
S:m sabor. Insipiâus, a, um. Sé Háqui, ou, Sé Qiiif-
fúla.
S-m síl. Ivsulse. Sé Múngua , Malé
Múngua , ou , Ua-
cárnbi Múngua-.
Sem vergonha. Impudenter. Sé Ugítu, Malé Ugí-
tu , Ugítu cána.
Semana. Hebâomas, adis. Semána, ou, Sóna.
Semblante. Vultus, Pólu, Jipólu.

Sc-
6f6 SE SE SE
Semeada cousa. Satus, a , um. Químa Quiamucimc
q'uiávu.

Semeador. Sa for, oris. Múca Cucuniíssa.

Semear. Ser o, is. Cucúna.

Semelhança. Similituào, itiis. OcurifFangána , Oicu-


rifíangána.1

Semelhante cousa. Similis, et le. Químa Quiacurifiangá-


ne.

Semelhantemente. SimUiter. Quiacuriffàngána mué-


ne.

Semelhar , ou asseme- Si mi lo, as. Curiflangána.


lhar.

Semente. Semett, inis. Nbútu , Jimbútu pala


cucúna.

Sempiterna cousa. JEternus, a, um. Químa Quia-Macúmbi-


ossu , ou , Qiiiacócu
ne cócu.

Sempre. - Scmper. Cumbi-rióssu.

Senado. Senatus, ús. Macóta quiá Riémbu,


ou , Macóta quiá
Qúiáchi.

Senador. Senator, oris. Ricota, Macóta.

Senão. Nisi. Anga-cána.

Senhor. Dominus, i. Ngánna, Jingánna.

Senhor de si. Cotnpos sui. Ngánna quiá vontade


quíae.

Senhora. Domina, a. Ngánna Mug'áttu.

Se-
SE SE SE . 657
Senhoreada cousa. Subjectus > a, um. Químa Quiangánna ,
ou , Quiamucucále
ne Nsánna.
***
Senhorear. Dombior, ar is. Cutúma , ou, Cutumis-
sa.

Sensível cousa. Sensibilis, et le. Químa Quianquicáte.

Sensualidade. libido, inis. UndubuiVi, tw,Ocue-


cála ne Jiánc'i riá
Cussocána.

Sensualmente. Libidinosè. QuiacundubuiVi mué-


ne.

Sentar-se. Sedeoy es. Acuchicáma emuénc ,


ou, Acucála bóchi.

Sentença. Scntentia, a. Ocuculúla , ou, Quicu-


lúla.

Sentenciada cousa. Judicatus, a , um. Químa Quiamucuculú-


la q'uiávu.

Sentenciador. Judex, /V/V. Múca Cucululéssa.

Sentencear. JudicOy as. Cuculúla.

Sentida cousa. Sensus, <7, »/». Químa Quianquicáte ,


ou, Quiamuívua.

Sentido. Sensus, /?V. Qiiilúngi riá Múttu ,


Dúnghi riá Mucútu.

Sentimento. Dfl/or, cm. Quinnquicáti, ou, Dol ,


ou, Quianghibíla.
Sentir , id est, tomar Do/ore affei. Cuquianquicáti bu Múc-
pena. c'i má , ou , Cuan-
ghibíla cu Mucc'í-
ma, ou, Cucotánn,

Se-
65*8 SE SE SE
SeparaçSo. Separatio, onis. Cussangulóca, , Cua-
núna.
Separada cousa. Sep aratus, a3 um. Químa Quiassanguló-
ca, Qiiianúna.
Separadamente. Seorsum. Quiacussangulóca mué-
ne.
Separar. Separo, as. \ Cussangulóca", 0//', Cua-
mína.
Sepulchro. Sepulchrum} i. Quina, Ina , ou, Nbí-
ba, Jimbíla.
Sepultada cousa. Sepultus, a, um. Químa Quioffúnde, tw,
Quiamulfungíle.
Sepultar. Sepelio, /r. Cuffúnda Aflua , <?;/,
Cufiungíla Afiua.
Sepultura. Sepulchrum, Quina, w, Nbíla.
Sequazes. Sequaces, ium. Agua Cubatéssa Macó-
ta máe.
Sequestrar. Sequestro, *>• Cubúnda , , Cucatú-
la Jibém.
Sequiosa cousa. Sittculosus , rf, «w. Químa Quiacucútaou>
■ Químa Quiocále nc
rinhóta.
Ser, ou èssencia, Substantia, Mucne Cueca la.
Serafim. Serapbim. Jisserafím ria Riúlu.
Serena cousa. Tranquillus, a, Químa Quiatululúca.
Serenar. dio expofierj. Cutululuquíssa.
Serenidade. Serenitas, «rz/j. Ocutululúca, ou, Qiii-
tululúca.

. i
Sc-
SE SE SE 65-9
Seringa. Syringa, a. Chirínga.

Sermão. Condo, onis. Selamíío.

Serpe. Serpens, entis. Nhóca Quinúne, Jinhó-


ca jaienene.

Serra. Monsy ontis. Mulúndu iaienéne , Mi-


lúndu Maienéne.

Serra de seriar. Serra, .c. Sela pala cusséssa.

Serrada cousa. Serra scissus, â, r/w. Químa Quiamusselála.

Serrar. «SWtí», as. CusseJála , ou, Cussés-


sa.

Serva. Ancilla, Mubíca Mug'áttu.

Servidor. Famulus, /. Mubíca Riála.

Servil cousa. Servi/is, et /<?. Químa Quiamesséne ,


ou, Químa Quiabíca.

Servir. Sérvio, is. Cumesscna , ou , Cus-


servíla.

Servir-se. Ulor, cris. Acumesséna, ou, Acus-


servíla.

Sessenta. • Sexaginta. Macúnhi Samánnu.

Sessenta vezes. Sexagics. HVimbu , ou, Jih'úm-


bu Macúnhi Samán-
nu.

Sessenta c nove vezes. Undcseptuagies. Jih'«imbii Macúnhi Sa-


mánnu nc ívvua.
Sesta. Meriãics, ff/. Sessa , ou, Mu Ricúm-
bi Cacliás , ou , Me-
iódia.
Seta. Sagitta j <?. Mussóngu, Missóngu.

Oooo Se-
66o SE SE SE
Setada. Sagilta ictus. Quiamucúte Mussóngu.
Sete. Stptem, Sambuári.
Sete a sele. Septeni, ,e, a. Sambuári, ne Sambuá-
ri.
Sete vezes. Scptics. HVimbu Sambuári, 03,
Sambuári iamuvím-
ba.
Setecentos. Scpttngenti, £, a, H'áma Sambuári, ou,
Jih'áma Sambuári.
Setecentas vezes. Septivgenties. Jih'áma Sambuári ia-
muvímba.
Setembro. Scptember, £>•/>. Begi iá Setémbru.
Setenta. Septuagijita. Macúnhi Sambuári.
Setenta vezes. Septuagies. JihYimbu Macúnhi
Sambuári iaiuuvíin-
ba.
Setim. lrcstis bombyeina. Quizuátu riá Migína.
Sétima cousa. Septimus, a, um. Químa Quiamúchi
Sambuári.
Setro. Sceptrum, /. Li bimba riá Muáni Put
Ngánna guéttu, ulún-
de Ngánna Zámbi
Mívu mavúJ.
Seu. «SW.r, a , #?;/. Quíai.
Severa cousa. Severus, Químa Quiabetáma ,
ou, Químa Quiacu-
rid-ba.
Severamente. Sevcrè. Quiacubctáma , ou ,
Quiacuriéba muenc.

Sc-
SE SE •SE 661
Sexo masculino. Sexus masculinas. Ingia, Jíiigia.

Sexo feminino. Sexus femininus. Súndu , Jisúndu, ou,


Inho.

Sexta cousa. Sextus, a, um. Quiá Samánnu.

Sexta feira. D/es veneris. Quiá Séssa , ou, Qui-


sua ria Séssa.

Sezão. Accessio febris. Jisessao , ou , Fcbele,


Jifébele.

SI SI SI

Silencio. Silentium, ii. Ocurichíva.

Sim. Etiam. Chim , ou, Eue.

Simpatia. Sympathia, <•*. Quiandála o Uomuquá ,


ou, Quigiríla, Igi-
ríla.

Simples. Simp/cx, /V/x. Quicucútu ,ou, Quimó-


chi moéne.

Simplesmente. Simpliciter. Qiiiacucútu , Quiaqtii-


móchi mucnc q'uiá-
vu.

Simplicidade. Simplicitas, atis. Ocucútu , ou, Undén-


que.
Simulada cousa. Simulatus , a, um. Químa Quiatetequéja.
Signal. Signum, /. Quichimbuét , Ichim-
buét.
Signal falso. Signum adulterinum. Quichimbuét quiama-
cútu.
Signal, ou marca. Nota, Quirímbu, Irímbu,

Oooo ii Si-
66i SI SI SI
Signalada cousa. Signatus , a, um. Químa Quiacubíta-cá-
na , ou , Químa Quia-
cutúndu.
Signaiar. Signo, as. Cubíta-cána , ou , C113-
túndu aquá.
Signaladamente. Egrcgiò. Quiaçubíta-cina aquá
Muéne.
Sincera cousa. Syncerus , a, um. Químa Quiaquírr.
Sinceramente. Syncerè. Qu inquiri muéne nequi-
ri.
Slncerklade. Synceritas, atis. Quiri, ou, Cuquíri.
Sincope. Syncopa, a. Qui.imbúca, Iambúca.
Sinfonia. Symphonia, a. Quichíca , Ichíca , Ma-
rimba.
Singular cousa. Singularis, et re. Químa Quimochima'na,
ou, Químa Quiaguá-
ba.
Singularmente. Unicè. Quiaguába muóne, ou,
Quiamoeliimana mu-
óne.
Significação. Significatio, onis. Ocugimbulúla , Oicu-
gimbulúla.
Significada cousa. Significai us, a, um. Químa Quiamugimbu-
lúla.
Significar. Significo, as. Cugimbulúla.
Signo. Signuvi, /. Quichimbuét , Icliíni-
buét, ou , Qiiirím-
bu , Irímbu.
Sintiliar. MVf, í7j". Cugissòssu-sóssu.

Sin-

. 1. s. ■
SI Si SI Ó63
Sintillar fogo. Sein ti lio , as. Cugissóssu id Tubia.

Sintinella. Vigil, ilis. Quilanquirííu, Ilanqui-


rílu , 0:1 , Quilangrí-
lu.

Sisniatico. Sebismaticus, i. Pacá , Jipacá.

Sitiador. Obsessor, oris. Múca Cucondoloqués-


sa o Nbónghi.

Sitiar a praça. Obsiâeo, es. Cucondolóca o Nbón-


ghi , ou , Cugíca o
Bónghi mu cachas.

Sitio, ou ccrco. Obsidio j onis. Ocucondolóca , ou , O-


cugíca oBónglii mu
cachas.

Sitio. SÍtUS y íls. Quiríri, ou, B.íma, Ji-


báma.

Situada cousa. Si tus, a, um. Químa Quiobáque, ou,


Quiamucála.

Situar. Loco, as. Cubácá cu Quiríri.

SO SO SO

Só. Solus, , //;». Ubéca.


Só, ou único. LT>//w, a , jjwi. Ubóca quimuciie.
Soada, iâ est, fama. Fama, te. Quiafíumána }ou, Mui-
na.
Soar. Sono, tfj*. Cuchícá, ou, Cunumí-
na.
Soante. Sonans} atitis. Ocuchíca, ou 3 Ocunu-
mína.

So-
664 SO SO SO
Sobeja cousa. Molestus, a, um. Qiiíma Quialebiíle.
Sobejamente. Nimium. Quiacutúnda, Quia-
cussubúque.
Sobejar. Super abundo, as'. Cussubúca.
Sobejos. Relíquia, arum. Massubúca, Ássubúcn,
ou , Massúnsu, As-
súnsu.
Sobejos da meza. Analecta, orum. Massubúca riá Ménsa,
ou , Massúnsu riá
Cúria.
Soberana cousa. Excelsas, a, um. Químa Quiariúlu, o:/,
Quiamochimána.
Soberanamente. Excel se. Quiariúlu rnuéne, cu,
Quiacumochimána.
Soberba cousa. Super bus, a, um. Químa Qiiiangánc'i.
Soberbamente. Superbè. Quiangánc'i niudiie.
Sobornada cousa. Corruptas, a, //;;/. Químa Quiámuiquíssa,
ou, Quiamunzér.da.
Sobornador. Corruptor, flrÁr. Múca Cucuuiquíssa,
ou, Cuzcndéssa.
Sobornar. Corrumpo, /V. Cucuuiquíssa , Cuzcn-
da , ou , Culundúla.
Sobpena. Imposità pa na. Quiamucála Condemna-
ção.
Sobrado. Tabu latim, i. SoSalálu.
Sobrancelha dos olhos. Supercilium, /"/. Malolóndo riá Méssu.
Sobrar. Súperabundo, as. Cussubúca.
Sobras. Relíquia, arum. Mafsúnsu, Assúnsu.

So-
so SO SO 66$
Sobre. Super. Cuttándu.
Sobredita cousa. Pnedictus, a . um. Qyíma Quiamuzuelé-
le , ou, Quiamambe-
• léle.
Sobre natural cousa. Divinas, a, um. Qtiima Qiiiàbíta-cána
Ngúsu, "ou, Quíraa
Mugingúsu.
Sobrenome. Cognomen, inis. Origina riá Táta , ou,
Rigína riá Búndu.
Sobrepor. Superporto, is. Cubáca rínqui.
Sobre posse. Plus justo satttr, Quisála ne Ngíngi, ou,
Quiicúta ne Ngíngi.
Sobrepujar. Antecello, is. Cuatúndu , ou , Cuton-
dála cuttándu riá
aquá.
Sobrinha. Filia fratris , vel so- Muébu guá Mug'áttu ,•
roris. Miébu cuá Ag'áttu.
Sobrinho. Fi/ius fratris, vel so- Muébu guá RiáIa,Mié-
roris. bu má MáJa.
Socegada cousa. Seda tus y a, um. Quima Quincutúla .ou,
Qiiiamucálc ne muá-
nhu.
Socegar. Sedo, as. Cutója, ou y Cucuáca
muánhu.
Scccgo. Ouies, et is. Ocutúla , ou, Ocucála
ne muánhu.
Soçobrada cousa. Obrutus, a, um. Qiiíma QuiafHrimíca ,
ou , Quiamuvinghí-
na.
Soçobrar. Obruo y is. Cuffirimíca, ou, Cuviíi-
ghíiia.

Soe-
666 SO SO SO
Soccorrer. Succurro, is. Curiquíla , 0//, Cucu-
díla.
Soccorrida cousa. Leva tus auxilio. Químa Qiiiamuriqufla,
Soccorro. Auxiliam, ii. OcuriauíJa, ou, Ocu-
cudíla.
SoíTrcdor. Ferens, oitis. Múca Muánhu , ou,
Múca cussoffeléla,
ou, Cututaleléssa,
SofFrcr. Fero, rs. CussoiTeléla, ou, Cutu-
tâléia.
Soffrida cousa. Patievs, entis. Químa Quiamusscffe-
Jéla , ou, Quiamutu-
taléla.
Sofírivcl cousa. Tolerabilis, ct le. Químa Quiassoffcléla,
Quiatutaléla.
Sogeiçao. Subjectio, onis. Quiquéli, Iquóli.
Sogcita cousa. Subjectus, a, um. Químa Quiaubíca, oú,
Químa Quiamubu-
quíssa.
Sogeitar. Subigo, is. Cubuquíssa.
Sogra. Socrus, «j. Ucoh'aquimc iá Mu-
g'áttu.
Sogro. Socer, cri» Ucoh'aquíme guá Riá-
la.
Sol. jVÀT. Ricúmbi, ou, Luánlia.
Sol posto. in occasú. licúmbi Uáffu , ou,
Ricúmbi Uabáque.
Soldada. Merces, edis. Sacólu, ou j Ocuriffútu.

Sol-
so SO SO ^7
Soldado. Mi/es, itis. Netírisa, Jingúnsa, 6.v ,
Risolári, Masolári.

Soldados. Milites. Masolári.

Soldados do presidio. Milites frasidiarii. Masolári ma Tunda ,


ou , Masolári ma
Bónghi.

Soledade. Solitudo , if;is. Muchítu.

Solémne cousa. Solemnis, et «e, Químa Quiamatúndu ,


ou, Químa quiá cu-
tónda.
c
Solemnidade. Solemnitas, atis. Féssa , ou , Quiá Sántu
Quiautónde.

Soicmnisar. Solemniter celebrare. Cubánca FóssaQ^uiám-


bot, ou , Cutònda.
Solhado. Pavimentum, /. Quitúiu , ou , Quiamu-
báque Mabáia.
Sol liar. Coassoy as. Cubáca Mabáia.
Solicita cousa. Scdulus, a, um. Químa Quialussólu, <?//,
Quilcngu.
Solicitar. Solicito, <7/. Culussolá-cu , ou, Cu
lengá-cu.
Solida cousa. Solidustf 3 um. Químa Quiagirílc, ou
Químa Quiacólo.
Solta cousa. Solutas, <7, //;«. Químa Quiagitúlc.
Soltar. Cugitúla.
r boi
Solto.
to, Nga-gitúla.
< Soltei. Ghi-a-gitúle.
• Soltarei. Ghi-gitúla-yza.

Pnpp Sol-
6Ó8 SO SO SO
Solteira, ou solteiro. GaJebs, ulis. Risolteíru, Masolteíru.
Soluçar. Singultio y is. Cuquichiúcu-chúcu, ouy
Cuquéma.
Soluços. Singultus, rís. Quichúcu-chúcu, Ichá-
cu-chúcu.
Som. Sonus, /. RJsui , Másui , ou,
Múmbu, Mímbu.
Sombra. Umbra > te. Quilembequéta > Ilcm-
bequéta.
Sombria cousa. Umbrosus, a, um. Químa Quiaquilembe-
quéta.
Somente. Solum. Ubeçagué.
Sommetter. Submitto, />. Cubuouísfa , ou y Cii-
muDÍca.
Sommettida cousa. Submissus, a, Químa Quiamubuquís-
sa, o» j Quiamubíca.
Somno. Somnus. i. Quílu.
Somnolenta cousa. Somniculosus y a, um. Químa Quiaquílu.
Sonliada cousa. Semniatus, a, um. Químa Quiamunsóngi.
Sonhador. Somai ator, flr/j. Múca Cuandansóngu
Sonhar. Somai o, Cuandansótigi.
Sonho. Somuium, /7. Nsóngi, Jinsóngi-.
Sopradura. Flamen, ims. Ocubússa.
Soprar. Fio, as. Cubússa.
Sopro. Fiatus, Múh'a, Míh'a.
Soro de leite. Serum 5 /. Sólu quiá Leite.

Sor-
so SO SO 669
Sorri r-se. Subriâeo, es. Acueléla ernuéne , ou,
Acumuémua.

Sorrizo. Subrisus, ús. Ocueléla , ou , Ocu-


muémua.

Sorte. Sors, sortis. Foltúna, ou , Ocussú-


ma.

Sorteada cousa. Sorti tus, a, um. Químa Quiamussúme.

Sortear. Sortior, iris. Cussúma.

Sorvo. Sorbitio, onis. Quicúmba , Icúmba.

Soster, ou sustentar. Sujftulcio, is. Curiquíla , ou , Cuza-


méca, ou, Cucuatés-
sa.

Soterrada cousa. Dcfossus} a, um. Químa Quiovumbíca.

Soterrar. Dcfodio, is. Cuvumbíca.

Sou. Sum, es* Uacámpi, Malé sum,


es, fui.

Sovcrter. Everto, is, Culundúla , ou , Cucu-


uquíssa.

Sovertida cousa. Erersus, a, um, Químa Quiamulundú-


la, ou, Quiamuuquís-
sa.

SU SU SU

Sua cousa. Ao/x, um. Químa Quiáe.


Suada cousa. Sudatus, , um. Químa Qiiiamussuála,
ou, Quiamubuíla.

Suadouros. Hypocausta, orum. Nbínsa, Jibínsa.

Pppp ii Suar
670 SU SU SU
Suar. Suão, as. Cussuála, £7.v , Cubufla;
Suave cousa. Suavis, et ve. Químa Quiafiulu, 0//,
Quiatoála.
Suavemente. Suaviter, Quiacufiulu muénejfltr,
Quiatoála tnuéoe.
Suavidade. Suavitas, atis. Ocuffulu , Oicuffiílu,
<?//, Quiatoála,
Súbdito. Subdiíus, a, um. Mubíca , ou , Múca
Cubuquíssa, ou, Mú-
ca Quissuéia.
Subida. Ascensus, lis. Químa Quiamuvánde,
ou , Quiamussamba-
léla.
Subir. Sc ande, is. Cuvánda, ou, Cussam-
balela.
Súbita cousa. Subi tus 3 a, um. Químa Quiaulénga, out
Quiámubánque quit-
tuquína.
Subitamente. Repentè. Quiaculénga muéne, ou}
Quiacuttuquíne.
Sublime cousa. Sublimis, et w/f. Químa Quiavaçdúca ,
ou , Quiassanzáma ,
ou , Quiachah\ilu.
Submergida cousa. Submersus, <7, »;//. Químa Quiamubobéssa
mu Ménha , ou,
Quiamucutafímba.
Submergir. Submergo, />. Cubobéssa mu Ménha,
ou , Cutaíímba cu
Ménha.
Substancial. Substantia/is, et /<-. Ocucála ne Ngúsu , ou,
Quíffa.

Subs-
su SU SU 671
Substancia. Sub st anti a , a. Quicála neNpúsu,
QuífFa , Ifía.

Substituição. SubstHutio, onis. Ocucála bu Quir/ri, ou,


Ocugingoloquéla, 6;/,
Ocubáca Quiquéia.

Substituir. Substituo, is, Cubáca o Quiquéia, out


Cugingoloquéla Qui-
quei a.

Substituto. Substitutus, a, um. Múca Cucaléssa bu


Quiríri, ou , Qiiiqué-
la, Iquéla, ou, Mú-
ca Cugingoloquelés-
sa.
Subtil. Subtilis, et le.] Qiiísscjssu, Issóssu.
Subtilmente. Subtiliter. Quiacussóssu muéne.
Succeder, ou acontecer. Accido, is. Cussucedéla cásu.
Succcder. Succcdo, is. Cubocóla o Mulundúri
11111 Oculundúla.
Successao, Successio, <w//>, Ocubocólà Mulundúri
mu Oculundúla.
Successo. Eventus, tis. Ocussucedóla cásu.
Successor. Successor, tj/vV. Mulundúri, Milundú-
ri.
Succinta cousa. Compendiosus, <7, Qii-ma Qiiiaricónha ,
ou, Quiamucuquilén-
gu.
Succintamente. Strictim, Quiacuricónha , ou ,
Quiacuquiléngu mué-
ne.
Siiffieiénte cousa. Idoncus, a, um. Químa Quiatenéna.

Su-
(fri SU SU SU
Sujar. Sordido, as. Cuçhiríla, <w, Cuclii-
ríssa.
Sumida cousa. Absortus, a, nm. Químa Quiamumínhc
q'uia'vu.
Sumidouro. Vorago, inis, Quimínlia, o//, Ocu-
mínha.
Sumir. Absorbeo, «. CumínJia , , Culalú-
vi.

■ Sumo. Nghi-mínha.

- Sumi. Glii-a-mínhe.
Sumirei. • ••••«•«••• Ghi-mínha-yza.

Suor. Sudor, or/fr Suálu.


Suores. Sudores. Jissuálu.
Superficial cousa. Perfunctorius, a}unu Químa Quiacurtándu,
ou, Químa Quiacu-
cále cuttándu.
Superficialmente. Pcrfunctoriè. Quiacuttándu-tándu.

Superfície. Superfícies, ei. Ocuttándu , ou, Bándu


riá Cuttándu-tándu.
Supérflua cousa. Superva caneus, a,»?«. Químa Quiassubúque,
ou, Químa angó.
Superfluameme. Supervacuè. Quiacussubúca mucne.
Superior cousa. Superior, et ár. Químa Quiaricóta.
Supersiiçlo. Superstitio, w/x. Mandinga , ou, Quis-
súmu.
Supplicaçío. Supplicatio, 0///V. Quibínca you, Ocubín-
ca , ou, Ocumulóm-
ba.

Sup-
su SU SU ($73
Suppl içada cousa. Supplicatus, a, um. Químa Quiobínque, í>//,
Quiamulómba.

Supplicar. Suppl: co, as. Gubínça , <?:/, Cumu-


lómba.

Supporfjr. Fero, rs. Cussoffeléla, Cu-


tutaióJa.
Suprema cousa. Supremus, a, um. Químa Quiariúlu,
Quiacliah'úlu.
Supprida cousa. Suppletus, a, um. Químa Quiamuiquíla»
Supprir. Suppleo, í-x. Cuiquíla.
Supprir as faltas. Defectus supplere. Cuiquíla cuá Icámpi.
Surda cousa. Surâus, , //>«. Químa Quiamuchílu.
Surdamente. Surdè. Qiiiamuchílu muéne.
Surdez. Surdi tas, Ocumuchílu, Oicumu-
chílu.
Surdir. Emargo, /V. Cutúnda riá Mdnha.
Suspeita. Suspiciò 3 onis. Ocuquicána, Oicuqui-
edna.
Suspeitador. Suspicans, antis. Múca Cuquicantíssa.
Suspeitar. Suspicor, ar is. Cuquicána.
Suspirada ccusa. Suspiraius, «, .vw. Químa Quiáhc'i , •
Químa Quiali'áh'a,
tw , Quiamuquéma.
Suspirar. Suspiro, <v. Cuh'á!i'a , ou, Cuqué-
ma.
Suspiro. Suspirium, //, Quih'áh'a , Ih'áh'a, w/,
Anc'i, Jiánc'j.
Sustentação, Victus, lis. Ocuriquíla, w, Ocúria.

Sus-
67 4 SU SU SU
Sustentada cousa. Ali tus, a, um. Químa Quiamuriquíla,
t?», Quiamusássa.
Sustentador. A/lor, oris. Múca Guriquiléssa ,
Cusássa.

Sustentar. Alo, is. Guriquíla, «?//, Cusás-


sa.

j- Sustento. Nghi-riquíla.

< Sustentei. Ghi-a-riquíle.

I. Sustentarei. Ghi-riquíla-yza.

Sustentar-se. Victito, as. Acuriquíla, ou, Acu-


sássa.

TA TA TA

Tabaco. Betum, i. Ricánha, Macánlia.

Tabaco de pó. Bei um puheratum. Ricánha riá CufFéiiJia.

Tabaco de fumar. Betum globos um. Ricánha riá Cunúa.

Taboa. Tabula, d'. Ribáia, Mabáia.

Tachar. Noto, as. Cachínga, ou , Cuai-


íchi.

Tacitamente. Taci ti. Qiiiacurichíva,0j/,Quia*


cufetóle muéne.

Tacto. Tactus, ús. Mabémbu, Abémbu.

Tal. Talis, et /«f. Muéne, ou, Una-úna,

Taleigo. Sacculus, /. Casácu caféli , Jissácu


tutuféli.

Talento. Talentum, i. Dúnghe riá Quilúngi,


ou, Múca Quiatóno.'
Ta-
TA TA TA é/í
Talhar. Seco, as. Cubatúla , , Cubatu-
giúla.

Tamanha cousa. Tantus, a, um. Químa Quinéne , ou,


Químa Quiatondála.

Também. Ouoquè. H'ángi, , Ocupé ,


1 c.
Tambor. Tympanum, /. Cacha , Mungóma 3
Mingóma.
Tamborete. Cathedra trunca. Q^uiálu, ou, Ch'iálu ,
Iálu.
Tanque. Stagnum, i. Ritánqué , Matánque,
ou , Rissánga, Mas-
sánga.
Tanta cousa. Tantus, a, Químa QJuiavúl , ou,
Ch'iávul.
Tanto que. Ut primum. Quíquia, ou, Quiamc-
ne.
■i .
Tanto por tanto. Ta li o, ouis. Quióssu iá Quidssu.
Tanto tempo. Tandiu. Quittangána avúl, ou,
Ucúlu q'uiávu.
Tantas vezes. Tot/es. Múh'u óssu, ou, H'úm-
bu avúl.
Tão. Adeo. Eneúque, ou , Quinéne.
Tão rico. Adeo dives. Riláo Quinéne.
Tão pobre. Adeo pauper. Ngariáma Quinéne.
Tapada cousa. Obturaius, a} um. Químa Quiacuribucá-
na, ou, Quiamuchí-
te.
Tapar. Obturo j Curibucána , ou, Cu-
cliíta.
Qcjqq Ta-
676 TA TA TA
f Ta
P°- Nghi-ribucána , ,
I Ngu-chíta.
"j Tapei. Ghi-a-chitéle.
Taparei. Glii-chíta-yza.
Tapete. Tapes, eeis. Calaça ti fa , ou, Richís-
sa riá Pút.
Tarda cousa. Tardus, a, um. Químa Quiacumuánhu,
ou , Químa Quiala-
léca.
Tardança, Mora, <s. Oculalcca.
Tardar. Commoror, ar is. Culaléca.
Tarde. Serò. Quilaléca , <7//, Ngofóc-
c'i.
Tardio no fallar. Hásilator, oris. Ocucucúma , 0//, Qui-
cúma, Icúma.
Tarrafa de pescador. Funda, a Ngúnda riá Piscalóín,
Jingúnda já Piscaló-
lu.
Tartamuda cousa. Balbus, a, um. QuímaQuiatatála, ou,
Quiacucúma.
Tartamudear. Balbutio, /V. Cutatála ou, Cucucii-
3
ma.
Tartaruga. Testado, inis. Fulucutútu, Jifulucutú-
tu.
Ta vão. Tabauus, i. Ingi, Jíngi iaienéne.
Taverna, ou taberna. Caupotm, «e, Tá vali na, ou, Mónsu
riá Cúria , ou , Ocu-
toríca.
Taverneiro. Caupo; onis. Múca Cutoríca.

Ta-
TA TA TA 677

Taxada , ou taixada Taxa:us, a , um. Químa Quiainubáquê


cousa. Pelézo, ou , Quiamu-
báque Suílu.

Taxador. JEstimatcr , oris. Múca Cubaquéssa pc-


lézo , OU , Suílu.

Taxar, ou taixar. Taxo, as» Cubáca pclézo, ou, Cu-


báca Suílu.

TE TE TE

Té que. Donec. Tc boba , ou, Té mú-


mu.

Toa. Tela, a. Pánno iá rínho , çu,


Muléli riá rínho.

Téa dc aranha. Avanca, <e. Guandánda qulá Ndán-


da.

TJicatro. Theatrum, /'. Mónsu , ou , Báma riá


Cutonóca.

Tcccdor. Textor, oris. Múca Cutunquéssa


Ntánga.

Tecer. Texo, /V. Cutúnga Jinfánga.

Tecida cousa. Textus, a, um. Químa Quianiutúnga


q'uiávu.

Tédio, ou fàstio/ Fastidium, ii. Fastíu , ou , Oculúla


Ricáuu.

Teima. Pervicacia, <e. Ccutemála , ou, Ngín-


ra, Jingínta.

Teimar. Contendo, is. Cutemála nc Nvúnda,


ou , Cucuáta Ngín-
ta.

Qqqq ii Tei-
67% TE TE TE
Teimosa cousa. Vertinax, acis. Químa Quiatemála, ok
Quiamucuáta Ngíu-
ta.
Teimosamente. Mordi cus. Quiacutemála nniéne ;
0" , Quiacucuáta
Ngínta,
Telha. Tegu/a, <e. Ritéia , Matéia pála
Cuvinghína Mónsu.
Telhado. Tectum, i. Riúlu riá Mónsu.
Telhar. Imbrico, as. Cubáca Matéia.
TJiema. Thema, atis. Ocutemála.
Temente a Deos. Deum ti meus, vel re- Múttu Ucondéca a
ligiosas y a, um. Ngánna Zambi.
Temer. Timeo, er. Cucuáta Uóma.
Tcmcraria cousa. Temerarius, ^, .7;;;. Químa Qyiazangalála,
ou, QuiaiícJu.
'J emera ria mente. Temerè. Quiacunzangalála mué-
ne, ou , Quiacuaiíchi
muéne.
Temerário. luconsultus j rf, Miíca Ciizangalaléssa,
Múca Cuaiíchi.
Temerosa cousa. FormidabUis, et /?. Químa Quiacutucumú-
ca , ou, Químa Quia-
tequéte.
Temerosamente. Timidè, Quiacucuatéssa Uóma
muéne.
Temor. Mel us, //j-. Uóma;
Temor de Deos. Re/igio, onis. H'uénda a Zámbi, ouy
Cucondéca, ou, Cu-
zolóJa Ngánna Zám-
bi.
Tem-
TE TE , TE 679
Temperada cousa. Temperatus, a, um. Químa Quiumuffúnghe
q'uiávu.

Temperado 110 comer. Cibo parcus, a, um. Amuftunga mu Cúria ,


0// , Amussóco ne
Nzála.

Temperado no beber. Sobrius, a, um. Amuftunga cu Cunúa,


ou, Amussóco ne Cu-
núa.

Temperado no gasto. Par cus , a, um. Amuftunga cu Ngásso,


ou, Amuconghéca cu
Ngásso.

Temperadamente. Temperanter. Quiacuftunga muc-nc ,


ou, Quiacuconghéca
muéne.

Temperança. Temperantia, ce. Tempelánza, ou, Ocu£-


fúnga.

Temperar. Tempero, as. Cuffúnga.

Temperar a panella. Concito, is. Cuftunga Imbia, Jím-


bia.

Tempero. Condi ment um, i. QuiftVmga, ou} Tem-


pélo.

Tempestade. Tempestas, atis. Qiiilúlu, Ilúlu.

Tempestuosa cousa. Procellosus, a, um. Químa Quiaquilúlu.

Templo. lemplum, Ngaléja, Jingaléja.

Tempo. Tempus, or/V. Quittangána, ou, Tém-


po.

Tempo roim. Tempus asperum. Témpolaiíba, ou, Ia-


híba.

Tempo bom. Tempus bonum. Tempo ambor.

T'cm-
68o TE TE TE
Tempo de chuva. Pluvium tempus. | Tempo riá Nvúla, 0.7,
Tempo riá Cunóca.
Tempo de sccca. Tempus aridtim. I empo iá Luánha, ou,
Tempo riá Muánha,
Temporal cousa. Temporalis, et le. Químa Quiah'ári, ou,
Químa Quiariébu.
Tenda aonde se vende. Tahema, a. Malója , ou , Mdnsii
riá Cussumbíssa Ima
riá Cúria.
Tenra cousa. Tener, a, um. Químa Quianangána ,
ou, Qiifma cafeJi.
Tenrinha cousa. Tencltus, a, um. Químa Quiacanangánii,
ou, Químa quiafêJi-
féli.
Tenrura. Tener itas, aíis. Ocunengána, ou, Qiii-
nengána, Inengána.
Tenraçao. Tenta tio, Quibucumima , Ibucu-
muna, ou, Ocubu-
cumúna.
Tentada cousa. Tentaius, a, Químa Quiacubucumú-
11a , ou, Quiamucui-
quíssa.
Tentador. Tentator, oris. Múca Cubucumunéssa.
Tentar. Tento, Cubucumúna , ou, Cu-
cuiquíssa.
Theologo. Tbeologus, i. Teológo, ou , Cugi<ís-
sa Ima riá Nganna
Zámbi.
Ter. Habeo, í j. Cucalanachíu.

Te-
TE TE TE 681
Tenho. Nga-calanach^u.

Tive. Ghi-a-calanach'íu.

Terei. Ghi-calanach^u-yza.

Ter odio. Odi, odisti. Cucála ne Ngúma , ou,


Cueca la ne Lúma.

Ter febre. Febricito, as. Cucála ne Fébiri, éw,


Gicalannccl^íu ne
Fébiri.
Ter razão. Rationem babere. Cucála ne Rázao, ou,
Cucalanacch'íu ne
Rázao.
Ter necessidade. Egeo, es. Cucála ne Quibíri.
Ter respeito. Respectum babere. Cucála ne Ugitu , ou,
Cucalana cch'íu ne
Ugítu.
Ter vergonha. Pudet, Cucála ne Sónhi , ou,
Cucalanaccli'íu nc
Sónhi.
Ter gosto. Voluptate affici. Cucála neRiffúla , ou y
CoecáJa ne Riffula.
Ter por certo. Exploratum babere. Cucuáta mu Quiri, ou >
Cocca !a mu quiri.
Ter para si. Existi mo, <7/. Cucuáta pála muéne ,
ou , Coecála pála náe
muéne.
Ter por bem. Approio, Cucuáta munbár.
Ter mão. Retine o, &r. Qiiuéh'a, ou, Cuqué-
h'a, ou, Cunanguéne.
Ter ganho. Lucrifacio, ;V. CucuátaJingánho, ou,
Coecála nc Ngánhu.

Ter
682 TE TE TE
Ter fome. Esurio, is. . Cucuátâ Nzála , ou ,
Coecála ne Nzála.
Ter sede. Sitio, is. Cucuáta Rinhóta, ou,
Coecála ne Rinhóia.
Terça feira. Dies Martis. Quiá télza , ou, Quisúa
riá rélza.
Terceira cousa. Tertius, a, um. Qiiíma Quiamuchitátu,
ou , Qiiísua quiatá-
tu.
Terço de Rosario. Tert ia pars rosarii sa- Télzu riá Mama Zám-
cri. bi.
Terminada cousa. Termina tus, a, um. Químa Qiiiamusiibe,^,
Quiamubánque q'ui-
ávu.
T erminar. Ter mi f/o, as. Cusúba , ou , Cuamu-
bánca.
Termo. Terminus, /. Subílu, Jissubílu, ou,
Quisubílu, Isub/Ju.
Ternário. Ternarius, ii. Qiiitátu , Itátu.
Terra. Humus, /, vel terra , Ichi, ou, Ochi, Jíchi.
a.
Terra limpa de liervas. Terra herbis expurga- Ochi Quizéle calé Qui-
ta. áncu.
Terra com herva. Terra habens berbas. Ochi Quiachíri uecála
ne Iáncu.
Terra lavradia. Terra patiei/s aratri. Ochi Quiamuríme?, Jí-
chi Imuríme , ou ,
Ochi Qiiivári.
Terra estéril. Terra infecunda. Ochi iá Qiiióngo , Jí-
chi já longo.

Ter-
TE TE TE 683
Terremoto. Terramotus, ús. Ichi Iatungúta, 0//, O-
cutungúta riá Ichi.

Terrena cousa. Terrenus , a, um. Químa Quiáchi , Ima


Iáchi , ou , Químa
Quiaúze.

Terrivel cousa. Terribilis, et Ic. Químa Quiacucóla, ou,


Quiaqui lulu.

Terrivelmente. Horribiliter. Quiacucóla muéne, ou,


Quiaquilúlu quinéne.
Terror. Terror, oris. Ocutucumúca,{W, Qui-
lúlu quinéne.

Thesoureiro. JErarius, ii. Tesolélu, Jitesolelu.

TJiesouro. Thesaurus, /. Ocutuáma Jibúngu.

Testa. Frons} ou tis. Poliu , ou , Mutue cu-


bándu riá póllu.
Testador. Testatw, <?r/V. Mubángue Testaméntu.

Testamenteiro. Testamentarius, ii. Tessamcntélu , Jitessa-


mentélu.
Testamento. Tesíame?jtum, i. Testaméntu.
Testar. Testor, *rrjv Cubánca Testaméntu.
Testemunha. Testis} is. Bánqui, Jibánqui.
Testemunha de ouvida. Testis auritus. Bánqui iáRitúi, Jibán-
qui já Mátui.
Testemunha de vista. Testis oculatus. Bánqui riá Ríssu , Ji-
bánqui já Méssu.
Testemunha falsa. Testis falsus. Bánqui iá Macútu , Ji-
bánqui ma Macútu.

Rrrr Tes-
634 TE TE TE
Testemunhar. Attestor 3 ar is. Cusservíla, ou , Cuclii-
biríla ria Banque.
Testículo. Testicuh/s, /. llitúla Matula.
Testificada cousa. Testificatus, a, um. Químa Quiamuambélc
q'uiávu.

Testificador. Testificans, antis. Múca Bánqui, o*, Mu-


ca Cuambeléssa.
Teta. TJber, eris. Riôle, Mele.
Teu, ou tua. Tuus, <7, //;;/. Quiié, ou, Quíai.

TI TI TI

Tia, irmã do Pai. Amita, Pánch'i rii Táta , 0//,


Jipánch'i ria Táta.
Tia, irmã da Mãi. Matcrtera, Pánc'hi riá Mama.

Tibia cousa. Tepidus, <7, Químa Quialabúca.

Tibia mente. Tepidè. Quiaculabúca muéne.

Tigela. Gabata, £. Ritamína, Matamína.


Tigre. Tigris, is. Ingo , , Inco, Jíngo,
ou, Jínco.

Tijolo. Later, eris. Ritijólu, Matijólu.


Timida cousa. Timidus, tf, Químa Qyiamucjatéssa
Uóma.
Tingida cousa. Ti»ctus, tf, «/«. Químa Quiamutéque
q'uiávu.
Tingir. Tiago, is. Cut<íca.
Tinta. Atramcntum, /. Tinta , Jicínta , ou ,
Búnzi.

Tin-
TI TI TI 685*

Tintureiro. P.aphcus, et. Múca Cutequéssa.

Tio, irmão do Pai. Patruus, ui. Pánch'i iá Riála ria Tá-


ta.

Avunculús, /. Pnnch'i iá Riála riá


Tio, irmão da Mai.
Mama.

Tirada cousa. Sublatus, a, um. Químa Quiamucatúle ,


ou, Quiamunháne.

Tyrannia. lyrannis, idis. Ocufíúmba , ou, Oh'á-


nlii, ou, Oquilúlu.

Tyranno. Tyramius, u QuifFúmba, ou , Múca


Cufíumbéssa, oú, Mú-
ca H'ánhi.

Tyrannica cousa. Tyraniiicus, a#»/. Qiiínia QuSâffiímBè.

Tirar. /lufcro, rr. Cucatúla , ou, Cunliá-


na.

Tirar- para fora. Educo, is. Cucatúla Bucánca, ou,


Cusúnga bucánca.

Tirar da cabeça. Dissuadeo, Cucatúla mu Mutue.

Tirar os olhos. Exoculo, tfj*. Cucatúla Méssu , ou,


Cofía Mcssu.

Tirar o somno. áVww ali quem privare. Cucatúla o Quílu.

Tirar a vida. Fita aliquem prhare. Cucatúla o Muénhu, ou,


Cugíba.

Tiro de espingarda. Sclopi jactus. Oculósa riá H'úta, Oi-


lósa ma Máta.

Tiro de peça. Tor menti jactus. Oculósa riá Riténda ,


Oilósa ma Maténda.

Tisica. Pbtisis, />. . H'áchi riá Túllu.

Rrrr ii Ti-
636 TI TX TI
Tisoura. Forfex, icis. Tijóla , 'Matijóla.
Titubear. Ti tubo, as. Cutungúta.

TO TO TO

Toalha, ou vco. Itrvolucrum, /. Toalha, Jitoállia, Ma*


toálha.
Toalhas de meza. Mappa, Toáilia tua Ménsa.
Toalhas de mãos. Mantelum, i. Matoválha ma Mácu.
Toar. 'Tono, Cu lundu muna, 0//, Cuii-
sác'i.
Tocada cousa. Tactus, tf, «w. Químa Quiamubabátc,
ne Mácu , ou, Kc
Mabémbu.
Tocadura. , 7/7. Ocubabáta , ne Mácu,
ou, Mabémbu.
Toca mento» Contactus, ils. Quibabáta , ou , Ocu-
babáta , ou, Mabém-
bu.
Tocar. Tango, is. Cubabáta, aibabáta ne
Mácu , ou, Ne Ma-
bémbu.
f Toco. Nghi-babáta.
< Toquei, Ghi-a-babáte.
t Tocarei. Glii-babáta-yza.
Tocar-se. Attingor, fw. Acubabáta emuénc, ne
Mácu, ou , Ne Ma-
bémbu.
Toda, ou todo. Tot us, a, um. Ióssu, ou, Qu ióssu.

To-
TO TO TO 687
Todas as vezes. Tot/es quoties. Macúmbi Jóssu.

Todavia. At. Inda chi.

Tola coura. Slultus, a, um. Químa Quiaquntáva ,


ou, Quiamubucumí-
ca.

Tolamente. Síolidè• Quiáquatóva muérie ,


ou , Quiacumubucu-
míca muéne.

Toldar. Umbro, as. Cubánca Quilcmbequét-


ta.

Toldo. Velabruni, /. Miléli ria Canda, pala


cubánca, Quilembc-
quétta.

Tolcirao. Morio, o»is. Quatòva muéne , ou,


Quingúndu.
1 ornada dos inimigos. Prada, <e. Amucuáta já Jingòma,
ou y Amucubuquíssa
já Jingóma.
Tomada cousa. Captus y a, «»/. Químa Quiamucuáta ,
ou y Quiamubuquís-
sa.
Tcmar. Capio, is. Cucuáta , ou , Cubu-
quíssa.
Tomar conselho. Consulo, //# Cutámbula Cuicúto, ou,
QuifHquíla.
Tomar na mao. Sumere in manu. Cutámbula cu Lucácu,
ou y Bu Mácu.
Tomar exemplo. Sumere exemplum. Cutámbula Milónghi.
Tomar paixão. Moléstia affici. Cutámbula Páchi.
Tombar. Prosterno, is. Curibála, ou, Cutechi
bóchi.
Tom-
6S8 TO TO TO
Tombada cousa. Volutus, a, um. Amuribála, Amu-
támbula Quibálu.

Tombo. Lapsus, ús. Quibálu, Ibálu.

Tonta cousa. Delirus, a, um. Rilági , ou , Químa


Quiarilági.

Topada. Offensio, onis. Quibucánu, Ibucánu.

Topar com alguém. Offendo, is. Cutacána ne Omuquá.

Torcer. Torqueo, es. Curinhonconóna , 0// ,


Cunluínca,

Torcida da candeia. Mergulus, u Tulcíla ria Candeia.

Torcida cousa. Tortus , tf , um. Químa Quiabengalála,


ou, Quiamunliuncu-
núna.

Tormenta. Procella, Quilúlu, Ilúlu.

Tormento. Tormentum, /. Quibúbe, Ibiíbe , ou',


Quibétu, Ibétu.

Tornada. Reversio, onis, Amimmíca curíma,,ou,


Qiiiamunhuncunúca.

Tornada para trás. Regressio, Químa Quiavutúca cu-


ríma , ou, Quiamu-
nhlinca curíma.

Tornada cousa. Rcdditus, a, um, Químa Quiavutúca, ou,


Quiamunhúnca q'ui-
ávu.

Tornar. Rcdeo, is. Cuvuttíca, ou, Ctuihun-


cunúna.

Tor-
TO TO TO 689
I" Tórno. • ••«••••••• Nghi-vutúca.

< Tornei. Glii-a-yutuquíle.

I Tornarei. Ghi-vutúca-yza.

Torpe cousa. 'Turpis , et pe. Químa Quiandáca, ou,


Quiniíchi.

Torpemente. Tur pi ter. Quiacundáca muéne ,


ou , Quiacuiaiíchi.

Torpeza. Turpitudo, inis. Ocundáca , ou, Quin-


dáca , ou, Quiaiíchi.

Torrada cousa. Torridus, a , um. Químa Quiamucánghe.

Torrar. Torreo , es. Cucánga.

TorrcQte. Torrens entis. Canghígi caféli % Jin-


ghígi tutuféli.

Torta cousa. Tortuosas, a, um. Químa Quiabengála, ou,


Quiabénca.

Torto dos olhos. Lu seus, i. Múca Cu bénea ri;í


Méssu.

Tosada cousa. Ra sus, a, um. Químa Quiaubúte, ou,


Quiamubatúle o Jin-
a
déba.

Tosadura. Pexitus, atis. Ocubúta. ou, Ocuba-


túla o Jindeba.

Tosca cousa. Rudis, et de. Químa Quiagímbe.

Toscamente. Impolitè. Qtiiacugímbc muéne.

Tosse. Tussis, is. Coli'óna , Jicoh'óna ,


ou, Tosca.

Tossir. Tussio, />. Cucoh'óna.

Tostar. Torreo, t\r. Cuzúsa.

To-
69 o TO TO TO
lotai mente. Ommno. Quióssu-Quióssu mu(í-
ne.
Total cousa. Universus, a, um. Químa Quióssu-quids-
su.
Toucinho. Larduin, i. Tossínho, ou, Ocuné-
ta riá Ngúlu.
Touro. Taurus, /. Ngómbi guá Riála,Jin-
gómbi já Mála.

TR TR TR

Trabalhada cousa , id Lassus, //;;/. Químa Quiamucalacá-


est , cangada. la, Uabuíla q'uiávu.
Trabalhada cousa. Laboratus t a, irár. Químa Quiamuríma
q'uiávu.
Trabalhador. Operarius, ti. Múca Cucalacaléssa.
Trabalhar. Laboro, tf/. Cucalacála.
r Trabalho. Nga-calacála.
•< Trabalhei, Ghi-a-calacále.
t Trabalharei. Ghi-calacála-yza.
Trabalho. Labor, ow. Ocucnlacálo, Oicucala-
cálo.
Trabalhosa cousa. Laboriosus y a, Químa Quiamubáne
Trava iu.
Traça, bicho. Tinea. Riquénsa, Maquénsa.
Traduzida cousa. Traductus, tf, //w. Químa Qiiiamugimbu-
lúle , ou, Quiacuiví-
sa químa.

Tra-
TR TR TR 691
Traductor. Interpres, et is. Miica Cugimbuluíla ,
ou , Muca Ocuiví-
sa.

Traduzir. Traduco, is. Cugimbulúla, 0//, Cui-


vísa.

Traduzir cm língua ver- In sermonejn ixrnacu- Cugimbulúla mu Ríri-


nacula. lum vertere. mi riá Quiáchiquiét-
tu,

Tragada cousa. Devoratus, a, um. Qiiíma Quiomínhc q'ui-


ávu.

Tragador. Dezorator, oris. Múca Cuminhéssa , ow,


Múca Lalúvi.

Tragar. Devoro, Cumínha, í>«, Cuala-


lúvi.

Trage. Habitus, ris. Quizuátu curissuéca.

Traição. Prodiíio, or.is. Ocutumuquíssa , ou ,


Ocuzómba.

Traidor. Proditor, oris. Múca Cutumuquissa ,


ou, Cuzómbessa , ou,
M úca Quicúnda.

Trair. Prodo, />. Cutumuquíssa, ou, Cu-


zembéssa.

Trama, ou engano. Techna, Qtiichómba , ou, Nbu-


ánga, Jinbuánga.

Tramada cousa. Molitus, <7 , Químa Qiiiamuchóm-


be, ou, Quiamuzém-
ba.

Tramar. Molior, /V/V. Cuchómba , ou , Cu-


zémbe , ou , Cútá
Malcbu.

Ssss Tran-
692 TR TR TR
Tranca da porta. Rcpagulum, i. Capári-pári ria Riví-
tu.

TranquiJIa cousa. P/acidus, a , um. Qiiíma Qiiiatiíla , o;/,


Quiácuééále ne muá-
nhu.

Tranquillidade. Tranquillitas, atis. Quiacutúla muénc, <?#,


Quiacuecále ne muá-
nhn muénc.

Transferir. Transfiro 3 rs. Cubanculúla, ou, Cua-


béca , cuambáta cu-
bándu iamuquá.

Transfigurada cousa. Transjiguratus, a, um. Químa Quiamuzelulú-


ca , ou , Quiambúca,
ou j Quiaquitúca.

Transfigurar. Transfiguro, Cuzelulúca , o«,Cuam-


búca, ou, Cuquiiú-
ca.
Transformar. Transformo, Cuzelulúca, ou, Cuam-
búca , ou , Çuquitú-
ca.
Transgressão. Transgressio, Ocussómba , ou, Ocu-
chibáca.
Transitória cousa. Caducus, *, m Químa Quiabíta-cána.
T rapo. Pannus, i. Muléli, Miléií.
Traque. Crepitus, «V. Ciòtto, Jic'iótto, ou,
Quitúttu, ItúttU.
Traquejar. Pedo3is. Cúta-c'i6tto, cru , Qui-
túttu.
T rás. R(trò. Curíma.
Trasantonte, Nudius quartus• Masarinacc'híu.

Xra*
TR TR TR 693
Traseiro. Po.lex, /V/V. Ritácu, Matácu.

Trasnoitar. Pernocto, as. Cubíta-Ussúcu, 0//, Cu-


séca.

-Traspassada cousa. Transfixus, a > um. Químa Quiabíta-cnna,


ô//, Químa Quiàzuí-
la.

Traspassada cousa a ou- Transiatus, a , um. Químa Quiàbíta-cána


tra parte. Cubándu iamuquá.

Traspassar. Transfigo, is. Cuzuíla , w, Cúta-pó-


cu pá Ia cubíta bán-
du ne bándu.

Traspassar para outra Transfiro, rs. Cubíta-cána Conghéna ,


parte. ou, Cubíta-cána bán-
du iamuquá.

Tratada cousa. Tractatus, a, r/w. Químa Quianánque ,


ou , Químa Quia-
chistíla.

Tratamento. Tractatio, o;//>. Ocunánca , ou , Ocu-


chistíla.

Tratar. Tracto, as. Cunánca o negócio, ou ,


Cuchistíla q'uiambót
o Muénhi.

Tratar bem. Magmfce tractare. Cuchistíla Q\iiambót o


Muénhi.

Tratar mal. Ma/c excipere. Cuchistíla. cahiba o


Muénhi.

Trato. Commercium, //. Cucála-Caválu, <w,Ocii-


ecála neCaválu.

Trato. Coiruersatic, w/V. Cúta-Máca , ou, Maca,


ou, Ocussúnghila.

Ssss ii Tra-
6^4 TR TR TR
Trave. Trabs, trabis. Múcc'i, ou, H Yinhu
ou y Túngu.
T ravesseiro. Pu binar, ar is. Péttu, Jipéttu.
T razer. Feroy rs. Cubéca, ou y Cuanibá-
ta.
Trazer ao pescoço. Collo aliquid gestare. Cubéca mu chíngu , ou,
Cubéca cu qtiiqui-
léngu.
Trazer ás costas. Super dorsum aliquid Cubéca co Macúnda.
portare.
Trazer no seio. In sinu gestare. Cubéca cu Mucc'íma.
Trazer á memoria. In memoriam redigere. Cubéca mu Quilúngi.
Trazida cou?a. Gestatus, a} um. Químa Quiamubéca
quiãvu.
Tremer. Tremo, is. Cutequéta, ou, Cutun-
gúta.
Tremor de terra. TerramotuSj iis. Cutequéta , ou, Cutun-
gtko riá Ochi.
Trepar. Repo, is. Cubánda, ou, Cuvin-
da.
Trepador. Repetis > entis. Múca Cuvandéssa.
Tres. Tres y et tria. Quitátu.
Três, e tres. Temi, a, a. Quitátu, Quitátu.
Tres dias. Triduum, ui. Isiía Jitátu.
Tres noites. Trinoctium, //'. Massúcu Matátu.
Tres annos. Triennium, //, Múvu Matátu , Mívu
Itátu.

Tré-
TR TR TR
Trevas. Tenebrs, arum. Quítómbi, Itámbi, ou,
Rivúndu, Mavúndu.

Treze. Tredecim. Cúrihi ne Tatu.

Trezentas vezes. Trecenties. Jih'áma Matátu.

Trezentos e vinte. Treccnlum, et viginti. Jih'ima Matátu ne Ma-


cúnhi maiári.

Triangulo. Triangulus, /• Cutancamcca.

Tribunal. Tribunal, <?/;>. Mónsu ma Macóta.


Tributar. Tributum solvere. Cubacúla Lubácu , o//,
Cuffiíta Lubácu.
Tributo. Tributum, /. Lubácu , Mabácu , ou,
Luánda.
Trigésima cousa. Trigesimus, <z, Químa Quiamacúnhi
atátu.
Trilhada cousa. Iritus, Químa Quiausásse, o.v,
Qu ia m u bá nq ue Ca-
chínhi-cíiínhi.
Trilhar. Tcro, is. Cussássa , o//, Cubánca
cachxnhi cacliínhi.
Trindade. Trinitas\ a tis, Attu Matátu , Zámbi
Imóchi Quiacócu ne
cócu.
Trinta. Triginta. Macúnhi atátu.
Triste. Tristis, et /í*. Quinzòna, Inzóna.
Tristemente. MéCsth Quiacunzóna muéne.
Tristeza. Tristiíia, <£. Ocunzóna, Oicunzòna.
Triunfador. Triumpbator, oris. Cultmca , ou, Múca Cu-
lunqucssa , ou , Cu-
mutololéssa.

Tri-
696 TR TR TR
Triunfar. Triumpbo, as. Cukír.ca , ou, Cumuto-
161a.
Troca. Permutatio, oh/s» Ocutolocála, w , Ocu-
trocála.
Trocada cousa. Commutatus, a, um. Químa Quiatolocaléle.
Trocador. Comjnutator, orís, Múca Cutolocalte.
Trocar. Commuto, as. Cutolocála, ou, Cutro-
cála.
r Troco. • ••••••»••• Nghi-tolocáíà.
< Troquei. Ghi-a-tolacaléle.
I Trocarei. Ghi-tolocála-yza.
Trofeo. Trophóum, ei. Ribandéla , M^>andé-
Ja.
Trombeta. Tuba, <f. Ritrombéta, ou, Npún-
ghi, Jinptínghi.
Tronco de ars'ore. Truucus j i. Quicc'ínc'i ria Quisás-
sa , Ic'ínc'i já Isás-
sa.
Tronco, prizao. Jlrgastulum, /. Ritilónco, ou , Rilén-
gue, Malóngue.
Tronco de geração. Stirps, pis. Quicc'ínc'i riá Ndán-
du.
Tropeçar. Offendo, is. Cutacána cu Matári.
Tropeço. Offenàiculúm, i. Quibucánu, Ibucánu.
Tropel de gaite. Agmen, inis. Quifuchi Quiáttu, ou,
Quizónga quiáttu.
Trovão. Tonitrus, th. Nzác'i, Jinzác'i.

Tro-
TR TR TR 697
Trovejar. Tono, as. Culunduniúna,Cun-
zác'i.

Trovoada. Tonatio, on:s. Oculundumúna ,ou ,0-


cunzác'i.
Trouxa. Sarcina, a. Ribúnda, Mabúr.da.

TU TU TU

Tu. Tu , tu:, tibi, te. Eié.


Tua cousa. Tuus, a, um. Qiiíma Quiié, ou, Quiái.
Tudo. Omnis, et ;/*. Ióssu , Quióssu, Ossu.
Tudo o que mandar. Omnia qu£ disposue- Quióssu Quioutúme.
rit.
Tudo o que quer. Omtiia qttí€ vul. Quióssu Quiuandále.
Tufáo de vento. Vortex > icis, Quitémbo Quiaquinéne.
Tuinba. Feretrum, u Rttúmba, Matúmba.
Tumulo. Tumulus, Quina , Ina , ou, Nbí-
la, Jimbíla.
Tumulto. Tumultus, i. Icoh'ó , ou, Ocuzán-
guca , ou, Ocuqui-
tucjuíla.
Turbação. Turbatio, <w/V. Ocutondála Quilúngi ,
ou, Ocuvuzúla.
Turbada cousa. Turba tus, a, Qiiíma Quiotondále ,
ou y Quiamuvuzúle.
Turbadamcnte, Turbate. Quiacutondála muóne,
ou, Quiacumuvuzúla
muéne.

Tur-
69 8 TU TU TU
Turbador. Turbator, oris. Múca Cuttánta-cánha,
w, Múca Cutonda-
léssa riá Quilúngi.

Turbar. Conturbe, as. Cuttánta-cáiilia, ou, Cu-


tondálariá Quilúngi,
Cuvuzúla.

Turba multa de gente. Cuneus, ei. Quifúchi Quiáttu.

Turco. Turca, arum. Túrcu , Jitúrcu , w,


Pacá, Jipacá.

Tutano. Medulla, Guóngo, Jiguóngo.

Tutor. Tutor. oris. Titólo, Jititólo.

VA VA VA

Vã cousa, idest, vazia. Vacuns} , #/». Químa Quiaquissémbi,


ou , Químa Quian-
gô-
Vã cousa , id est, fra- Gaducus, <7, »>//. Químa Qiiiassóssu , ou ,
t* . XV; Quiangó.

Vangloria. Inanis gloria. Ocurittutúla, ou, Ngán-


ci.

Vanglorioso. Jactator, or/j. Múca Curittuttúla.

Vãmente. Inani ler. Quiacurittuttúla.

Vacante. Vacans, antis. Quitábu quichamúna,


ou, Quicútu , Icútu.

Vaca. Vacca, <?. Ngómbi guá Mug'át-


tU
*
Vacada. Vaccarum grex. Quifúchi cuá Jingóm-
bi.

Va-
VA VA VA ^9
VaciUar. Vacillo, as. Cubentugiúca, ou, Cu-
tungúta.

Vagabunda cousa. Vagus, a 3 um. Químa Quiah'ábu , ou,


Qu ima Qyiaquingún-
du.

Vagado. Vertigo, inis. Quicuáta Quitómbi cu


Mutue.

Vagar. Otium, ii. Cucuáta Ussúri.

Vagar, ou estar vago. Vaco, as. Cunhóca, ou, Cucála


Ucucútu.

Vagarosa cousa. Lentus, a, um. Químa Quiacocolóca,


ou, Quia ussúri.

Vagarosamente. Cunctanter. Quiacucocolóca muéne,


ou, QuiaUssuri mué-
ne.

Vaidade. Vamtas, a ris. Quissémbi, Issémbi.

Vaidade de mulheres. Mulierum vanitates. Issémbi cuá Ag'áttu.

Vai pouco. Param referi. Quianquicuatélami quí-


ma.

Vai muito. Multum referi. Quianquipoltála quiné-


he.

Valentão. Valde stremius, a, Múca Ngúsu, ou , Mú-


ca Suíiu, Agua Jis-
suílu.

Valente, e sao. Valais, Múca Ngiísu ne Qtie-


híca , ou, Suíiu, ne
Quelúca.

Valentia. Fort iludo, '////V. Ngúsu , Jingúsu, ou,


Oquissuílu.

Valer. Vako, &r. Cubanduluíla, ou, Cus:-


suílu.
Tttt Va-
700 VA VA VA
Valerosa cousa. Validus, a, um. Químa Quiagingiisu ;
0# j Quiassuílu.

Valorosamente. ValidL Quiacugingúsu muéne,


o», Quiaeussuílu.

Valer-se de outrem. Alicujus opem implora- Emuénc Aeubandulúla


re. riá Uomuquá.

Valha-me Deos. Pro Dei, atque homi- Ngri nna idmi Zámbi
num /idem. Ucuatésse.

Valia, ou preço. Pretium, ii. Suílu, ou, Osuílu, Oi-


suílu.

Valor. Valor, oris. Suílu, ou, Osuílu.

Vantagem. Vr<estantia, <e. Ocubíta-cána.


Vao, e soberbo. Elatus, a, um. Quissémbi, ne Nganc'i.

Vapor. Vapor, «?;•/>. Múh'u, Míh'u.


Vaporar. Vaporo, tfj-. Cumúh\a.

Vara. Libámba , ou, Ba'mba


Mabámba.
Varanda. Xis tus y i. Mávu, ou, Puéla.

Varão. Vir, vi ri. Riála gué, ou, Múca


Suílu.
Varar, id est, atraves- Transjigo, />. Cutabúla, ou, Cubíta
sar. Conguéna.
Varejar. Ouatio, //. Cubiha , Cubéta nc
Múec'i.
Varia cousa. , a, »;//. Químa Quiasambugiií-
ca.
Variar. Vario, as. Cutantaeánha, ou, Cus-
sambugiúca.

Var-
VA VA VA 701
Varredor. Scopartus, ti. Múca Cucòmba.

Varrer. forro, is. Cucómba.

Varrida cousa. Versus, a , um. Químa Quiamucómba


q'uiávu.

Vasar. Exbaurio, is. Cuchamúna, ou , Cuca-


túla químa riá Qui-
tábu.

Vasia cousa. Vacuns, a, nm. Químa Quiacucdtu.

Vaso. Vas, vasis. Quitábu, Itábu.

Vaso de prata. Vas argenteum. Quitábu riá Piláta.

Vaso dc barro. Vas Jictile. Quitábu riá Mutótu ,


ou, Riá Mávu.

Vaso cheio. Vas plenutii. Quitábu Quiesála.

Vassoura. Scoptc, arum. Qiiiésu.

Vassourinha. Scopula, <£. Caquiésu.

Vasta cousa. Vastas, a, um. Químa Qiiiassanzumii-


ca quinéne.

' VE VE VE

Vca. Vena, <e. Muchíba, Michíba.

Vêá da cabeça. Gepba/ea, a. Muchíba iá Mútuc.

Vêa do braço. Bracbii vena. Muchíba quiá Lucácu.

Véa do peito. Pectoris vena. Muchíba riá Túllu.

Vêa do pé. Pedis vena. Muchíba riá Quináma.

Veado. NgUlúngu, Jingulúngu.

Tttt ii Vea-
702 VE VE VE
Veados. Cervi, orum. Jingulúngu javiil.

Vedada cousa. Prohibitus, a , um. Quina Quicgir;que3 c;/,


Quiamuequéle.

Vcdador. Vetans 3 antis. Múca Gugiriquéssa, íw,


Cuaqueléssa.
Vedar. Veto, as. Cugiríca, 0#, Cuaqué-
la.

Vebemcncia. Vebementiç, a. Ngúsu iavúl.


Vchcmente cousa. Vèhemens, entis. Químa Quiajingúsu.
Vela de cera. Cereus, <7. Vela iá aia , ou, Ve-
la iá Vigi.
Velador. Vigilam, antis. Múca Cussunghiléssa,
<W, Quilangrílu.
Velar. Vigilo J as. Cussunghíla, ou, Cua-
tóna.
' r Velo. Nghi-ssungliíla.
Velei. Ghi-assungliíle.
I Velarei. Ghi-ssunghíla-yza.
Velar toda a noite. Pervigilo j Cussunghíla, o.v, Cua-
tóna Ussúcu Ossu.
Velha cousa. Vetus, eris. Químa Qiiiouciílu, í//,
Quiaculacági.
Velhaca cousa. Flagitiosus, a, »w. Químa Quiandumbuí-
c'i, ou, Quiandácj.
Velha caria. Scelus, eris. Ocundumbuíc'i , ou ,
Ndáca.
Velhaco. Nebulo, cwj. Undumbuíc'i} ou, Mfc
ca Ndáca.

Ve-
VE VE VE 703
Velhice. Senectus, ittis. Oculacági.

Velhinha. Anicula, <e. Quiculadgi guá Mu-


g'áuu. "

Velho. SeneXy is. Quiculacági guá Riá-


la.

Veloz cousa. Vclox, ocis. Qiiima Quiabíta qui-


léngu-léngu.

Velozmente. Velociter. Qiiiacubíta qniléngu-


léngu muéne.

Vencedor. Victor, cr is. Múca Culunquéssa , o//,


Múca Molónquf.

Vencer. Vinco, /V. Cu!únca, 00, Cumuto-


lóla.

Vencida cousa. Victus, <7, íw/. Qiiíma Quiamulúnca.

Vencimento. Victoria, <£. Oculúnca , ou 3 Ocumu-


tolóla.

Vencível cousa. Vmcibilis, et /f. Qiiíma Quioulúnquc,

Venda. Vendi tio, fwr. Quitánda, Iránda.


Vendedor. Venditor, aw. Múca Cussumbíssa.

Vender. Vendo, /'/. Cussumbíssa.

^ Vendo. Ngi-ssumbíssa.

"< Vendi. Glii-a-ssumbissílc.

^ Venderei. • ••••• '••••• Ghi-ssumbíssa-yza.

Vender caro. Plúrimo "vendere. Cussumbíssa cálu.

Vender barato. Parvo vendere. Cussumbíssa balátu.

Vcn-
704 VE VE VE
Vender muitas vezes. Vendito, as. Cussumbíssa Mali'úm-
boavúl ,tf#, Jih'óm«
bo javúl.

Vendida cousa. Vendi tus, a, um. Químa Quiassumbísse.

Veneno. Venenum, i. Nguánga, Jinguánga.


Venenosa cousa. Venenosus, <7, r/w;. Químa Quianguánga.

Veneração. Venera tio, tf#//. Ugítu , ou , Ocondéca,


tf«, Ocuiquína.

Venerada cousa. Veneratus, a, um. Químa Quiacondéca,


tf;/, Quiamubéza.
Venerador. Venerator, oris. Miíca Cucondéca , ou,
Miíca Ugítu , tf« >
Múca Cuiquinéssa.
Venerar. Veneror} ar is. Cucondéca , tf//, Cucuá-
ta Ugítu, tf:/, Cui-
quína, Cubéza.
Ventar. Spiro, Cubánca Quitémbo ,
tf.v, Cupcpumúca.

Ventilada consa. Ventilaius, <7, um. Químa Quiapepumúca.


Ventilar. Ventilo, as. Cupcpumúca , tf« , Cu-
bánca Quitémbo.

Vento. Ventus, Quitémbo, Itémbo.

Vento favcravel. Secundus ventus. Quitémbo Q\iiambòr,

Ventp contrario. Rejlatus, tís. Quitémbo Quiénqui.

Ventosa cousa. Ventosas , a, //;//. Químa Quiá-Qu itém-


bo.
Ventosidade. Fiat us, fts. Quitúttu , Itúttu, ou,
Ciótto, Jic'iótto.

Ven-
VE VE VE 7cy
Ventre. Venter, ír/s. Rivúmbu, Mavúmbu.

Ventura. Fortuna, te. Fultúna, Jifultúna.

Venturosa cousa. Fortunatus, a, um. Químa Qyiaful tiSna, ou,


Químa Cuába mucú-
tu.

Venturosamente. Feliciter. QiiiaCuába Muciítu mu-


éne , , Quiamivó
muéne.

Vco. Velamen, inis. Rilénso, Muléli.


Miléli.

Ver. Video, «. Cumóna.

rvejo. Nghi-móna.
V, Ghi-a-monéne.
l Verei. Ghi-móna-yza.
Ver pouco. Ctecutio, /V. Cumóna caféli féli.
Verbal cousa. Verbalis, et /<r. Químa Quiamildnga ,
ou, Quiamucánu.
Verbalmente. Verbo tenus. Quiamucánu muéne.
Verbi gratia. Verbi gratia. Vinha-séli, ou, lá Mu-
lónqui.
Verbo. Verbum, i. Mulónga, Milónga.
Verdade. Veritas, rf/Âr. Quiri.
Verdadeira cousa. Verus} a, Químa Quiaquíria.

Verdadeiramente. Verè. Quiaquíri muéne , ou >


Quíria-quíria.
Verde cousa. Viridis, et Químa Quiag'uíssu, ou}
Quiah'uíssu.

Ver-
706 VE VE VE
Verde côr. Color viridis. Ricólo riá RífFu jag®úis-
# su , «w, Qiiiatelisúcu.

Verdugo. Carnifex, /V/V. Mugíbe áttu , 0,7, Cu-


gibíssa áttu.

Verdura. Viriditas, atis. Ricánca jag'úissu, ou,


MáfHi riá Cúria.

Verga. Virga, <e. Vala Bámba.

Vergonha. Pudor, oris. Sónhi, Jjjssónhi.

Verificada cousa. Veritate Jirmatus, a, Químa Quiamussúme,


um. o//, Quiamucasumó-
ne.

Verificar. Veritate fulcire. Cumussúma, ou , Cuca-


sumóna.

Vermelha cousa. Ruber, br a, Químa Quiacussúca.

Verónica. Jeuncula, <e. Viloníca, Jiviloníca.

Versada cousa. Versaius, a, um. Químa Quiacliamúne ,


ou, Químa Quiamu-
gía.

Versar. Ver sor, rfrÀr. Cuchamúna, ou, Cu-


lundulúla.

Vertedor. Effundens, entis. Múca Cuchamun&sa,


ou, Culundululéssa.

Verter. EJfundo, /V. Cuchamúna , ou, Cu-


lundululéssa.

Verter, ou traduzir. Traduco, />. Cuvilúla, ou, Cubin-


culúla, Cuivísa.

Vertigem, ou vagado. Z7?r//g0, /;//V. Uláchi riá Mutue.

Vespa, Ngubatéte , Jingubaté-


te, ou, MariDÚndu,
Aribúndu.
Vcs-
VE VE VE 707
Véspera, idest, tarde. Vésper, eris. Ngolccc'i, à» , Táridi.

Veste. Vestis, /'. Quizuátu, Izuáru.

Vestida cousa. Vesti tus, a, um. Químa Quiamuzuáta.

Vestido. Vesti tus, lis. Quizuátu , ou, Amu-


zuátu.

Vestir. Vestio, is. Cuzuáta.

Vexaçao. Vexatio, tw/V. Ocunginjnla , ou, Ocu-


bánca Malébu.

Vexada cousa. Vexa tus, a , "w. Químa Quiangingile ,


tw , Quiamubàiica
malébu.

Vexar. /^.V0 , tfX. Cunginsíla, ou, Cuban-


ca Malébu.

Vexiga. Fí\r/Vrf , Qiiissuchínu , Issuchí-


nu.

Vexigas. Variohe, ar um. Quingóngo, Ingóngo.

Vez. Vi eis, vicem, vice. Quitúma bu Quiríri ,


ou, Quiquéla.

Vezes. Vices, vicibus• Itúma bu Quiríri, ou,


Iqucla.

Vezinha cousa. Vicimis, a, Químa Quiazucáma ,


ou, Quiamucuáte 11c
aquá.

Vezínhança. Vicifiitas, atis. Ocurizucáma, ou> O-


cucuáta 11c aquá.

Vezinliar. Vicinum esse. Cuzucáma , ou, Cucuá-


ta ne aquá.

Ufano. '"jactabinidus, tf, »«/. Múca Curinanzéssa, ou,


Múca Ngánc'i.

Vvtv Via.
708 VI VI VI
Via. Via, a. Ngílla, Jingílla.
Via , id est, maneira. Modus, /. Muíma , íw , O Ngílla.
Viagem. Cursus, iís. Ricánga, Macánga.
Viarico. Viaticum, /. Mafclotnjcm , 0//, II'ú-
ta pá la cúria mu
Ngílla.
Vibrar. Vibro, Culósa, o.v, Cúta.
Viciar. Gylónpa , , CufFiín-
ga Itfua iaiíba.
Vicio. V:tirou, /V. QuífFua Quiaiíba.
Viciosa ccusa. Vitiosus, <7 , /////. Qiiíma Qiiiaquicuáta
QuííFua iaiíba.
Viciosamente. Vitiosè. Quiacucuáta Otiiffua
iaiíba muéne.
Vida. Vita, Muénhú, Miénhu, ou,
Ocubuíma.
Vida comprida. Longa -cita. Muénhu Quialcbu.
Vida curta. Brcvis vita. Muénhu Quiabútu.
Vidrara. Speeular, aris. [.11 muéne.
Vidro. Vir rum, i. Vídilu.
Viga. Trabs, £//. Múcc'i, ou, Viga, Ji-
víga.
Viga pccinc.ia. Tigillus, i. Tónga, Matúnga.
Vigário. Vicarius, iu Ngánga Vigário.
Vigésima cousa. Vigésimas, a, um. Qiiíma Quiamacúnlú
maiári.

Vi-
VI VI VI 709
Vigia. Vigília, a. Cússuiighila pála Cuje-
juála.

Vigia' de toda a noite. Pervigilatio, onis. Cussungliíla ria Ussú-


cu óssu.

Vigiada cousa. Vigilaius, a , um. Químa QuiasSunghíle,


0#, Quiamutóna.

Vigiador. Vigil, i/is. Múca Cussunghiléssa.

Vigiar. Vigilo, as. Cussunghíla, ou, Cua-


tóna.

Vigilante. Vigilans, antis. Quissungliíla, Issunghí-


la , ou , Uatóno.

Vigor. Vigor, oris. Ngúsu , Jingiísu , ou,


Suílu, Jissuílu.

Vigorosa cousa. Vigens, /V. Químa Quioucuáte ngú-


su, ou, Quiassuílu.

Vil, e baixa cousa. 7^/7/V, et K Químa Quiapirirílu ne


Quiabúta , ou, Quí-
ma Angó.

Vilmente. Ru s ti d. Quiangò muéne.

Vileza. Vilitas, atis. Quiangó, Angó.

Vinagre. Acetum, i. Vidágre.

Vínculo. Vwculum, /. Logé.

Vinda. Aâvetitus, //x. Ocuyza, ou, Tanáco.

Vingada cousa. »/>/. Químa Quiamucucurí-


que, ou, Quiamulón-
ghe q,uiávu.

Vingador. UZíor, flnV» Múca Cuciiriguéssa ,


ou, Múca Ngingín-
da,

Vvvv ii Vin-
7io VI VI VI
Vingança. XJItio, onis. Ocucuríca , ou, Ocu-
vingála, o//, Ngínta.

Vingar. llndtco. , ar. CucuríCa, ou, Cuvin-


gála.

Vingar-se. Ulciscor, eris. Acucuríca, ou, Acnvin-


gála.

Vingativo. Viiídcx , /V/V. Ocucuríca , ou , Múca


Ngínginda.

Vinho. Vinum, i. Malúvu, Alúvu.

Vinho puro. Merum, /. Malúvu Ocucútu ,


Malúvu iá qoivím-
ba.

Vinho branco. Vinum álbum. Malúvu Quizélc.

Vinho tinto. Vinum rubeum. Malúvu Qiriçhiqueléla.


Vinho ds palmeira. Vinum palmare , vel, Malúvu amáie , Ma-
a palma expressum. lúvu riá Ric.
Vinte. Viginti. Macúnhi aidri.

Vinte , e vinte. Viginti y et viginti. Macúnhi aiári , Ma-


cúnhi aiári.
Vinte VC2CS* 'licies. Macúnhi aiári iamu-
vímba.

Violência. Violem ia j Qniagingúsu,f//, Qiiin-


gingínda.

Violenta cousa. Violentus, a , //;;/. Qúíma Quiagingúsu ,


ou , Qiiíma Quia-
mungingínda.

Viol enta mente. Violcnter. Quiacungingínda.


Violentar. Vim itiferre. Cungigínda.

VjV.
VI VI VI 711
Vir. Venio, is. Cuyza yza.

r Venho. Ngu-yza.

Vim. Glii-a-gíle.
I
l Virei. Ghi-yza-yza.

Virada cousa. Versus, a , um. Qiiírna Quiavilúla , 0# ,


Quiamutucúta.

Virar. Verto , is, Cuvilúla , j Cuitucú-


ta.

Virar a meudo. Volutare. Cuvihlla, 0//, Cuitucú-


ta Uendihicu.

Virgem. Virgo, inis. Quilúmba, Ilúmba.

Virgindade. Virginitas, atis. Ugítu , ou , Ocucála


ne Ugítu.

Viril cousa. Vi ri tis, et le. Qiiima Qiiia-Iiílla, ou3


Quiangúsu.

Virtude. Vir tus, uris. Pángu , Jipjngu.

Virtuosamente. Honeste. Quiagipá ngu niucnc.

Virtuoso. Vrobus, a, um. Múca Jipángu.

Visão. Visio j onis. Quiruguána, Iruána.

Visco para caçar aves. Viseus, /. Guássu pala Cuçuáta


Ngingíla.

Visconde. Vicecomes, /V/V. Ngánna Viscònde ,


Kgánua Cucuíllu.

Visitada cousa. Visitaius, a, um. Quíina Quiamumcne-


quéne.

Visitador. Visitator, orâ. Múca Cumenequenés-


sa.

Vi-
7i2 vr vr VT
Visitar. Viso, is. Cumenequéna.
t Visito. Nghi-menequéna.
< Visitei. ••••••••*** Ghi-a-menequéne.
1. Visitarei. Ghi-menequéna-yza.
Visivelmente. Evidenter, QuiacumBna muéne,
Vista. Vi sus, ús. Amumóna, ou, Ocu-
mona.

Vista dos olhos. Oculorum acies. Ocumóna já Méssu.


Vista curta. Acies oculorum bebes. Ocumóna Qiiittulun-
gúngu.

Vista cousa. Vi sus, a, um. Químa Qtiiamumonéca


q'uiávu.
Vistosa cousa. Conspicuus, a, um. Químa Quiaguába, ou,
€ Quiamochimána.
Vistosamente. Conspicvè, Quiaguába muéne, ou,
Qu ia cu mo chi má n a
muéne.
Victoria. Victoria, te. OCulúnca , ou , Ocu-
mutolóla.
Victorioso. Victor, oris. Múca Culunquéssa 9ov,
Cumutololéssa.
Vituperada cousa. Vituperai us, a , um. Químa Qiiiamuchinghí-
la , ou j Quiamuzém-
ba.
Vitupcrador. Vituperator, oris. Múca Cuchinghíla }ou,
Cuzcmbéssa.
Vituperar. ímprobo, «?j\ Cuchinghíla, ou, Cu-
zémba.

Vi-
VI Vi 713
Vituperavel cousa. Vituperabilis, et le. Químa Quíachinghíla,
ou, Quiaqúizémba.

Viva cousa. Vivus, a, um. Químa Quiocálê r.e


- \ . Muénhu.

Vivamente. Alacriter. Quiamuléla muéne ,


ou , Qu iacussa ngulú-
ca.

Vivente. Vivens, entis. Quiacucuáln ne muénhu


muéne, ou, Quiacu-
buíma.
Viventes. Viventes, et entia. Agua Acucála ne Mué-
nhu.
Viver. Viro, is. Cucála ne Muénhu.
Viver muitos annos. Satis diu vivere. Cucála ne Muénhu Mi-
yú mavúl.
Viver virtuosamente. Sanctissime vivere. Cupapéla Muénliu co
Jipáncu.
Viver mal. MoUiter vivere. Cupapéla Muénhu mu
Quitúchi.
Viver a seu gosto. Arbitratú suo vivere. Cubíia Muénhu a Quif-
fula Qiiiáe.
Viver cm paz. In tranqiiillitate vive- Cubíta Muénhu cu Mu-
re. ánhu.
Viver de esmolas. Alena misericórdia ali. Cubíta Muénhu cuá Jis-
mólla , ou , Curiquí-
la ne Jismóla.
Viveza de engenho. Ingenii a cies. Quimuénhu riá Qui-
lúngi.
Viuva cousa. Viduus, a . um. Químa Quiamutúri.

Viu-
714 VI VI VI
Viuvar , ou, enviuvar. Vuluitate capi. Cuutúri , ou , Gíflua
Mucági, ou, Mu-
númi.

Viuvo. Vuhius y a, um. Mutiíri, Mitdri.

UL UL UL

Ultima cousa. Ultimus, a, u7iu Químa Quiassuciicu ;


> Quiassubílu.
Ultimamente. Postremum. Quiassuquirilácu muc-
ne, o;/, Quiacussu-
bílu muéne.

UN UN UN

Unção. Chrisma, a tis. Ocuaéscha Máchi a


Zámbi.

Undécima cousa. Uidecimus, a, »;//. Químa QniaciínJii ne


Móchi.

Ungida cousa. Inunctus, <7, «;//. Químa Quianíuaéscha


ne Máchi.

Ungido. Unctus, a, um. Amuaéscha.

Ungir. Ungo, //. Cuaéscha.

Unguento. Unguéntinn, /. Milónco iá Butíca.

Unha. Unguis, /V. Q^uiála, Iála.

Unhas dos pés. Uugufis pedum. Iála já Ináma.

Unhas das mãos. Uugues. Iála má Mácu.

União. Uni o, <?///>. Quilombo Quiáttu.

Uni-
UN UN UN 715-
Única cousa. TJnieus, a, um. Químa Quimóchi.

Unicamente. Unieè. Quiaquimóchi muéne.

Unicornio. Monoceros, otis. Báda.

Unida cousa. Conjunctus, a , um. Químa Quiaripopcca.

Uniforme cousa. JEquaMis, et Ic. Químa Quiaricáte.

Uniformemente. ÂiqiHibiliter. Quiaciiricáte muéne.

Uniformidada. JEquabilitas, atis. Quiacáte.

Unir. Uni o, is. Curipoppáma , , Cu-


bancléca.

tini versai cousa. XJnhersalis, et le. Químa Quiassan^íma.

Universalmente. Gcneraliter. Quiacussair/áma mué-


ne.

Universo. Unhcrsus, a , um. Riémbi cu Quissanzá-


ma, ou f Quixíxi.

Untar. UtJgo, is. Cuaéscha.

Unt'ador. Unctor, (ris. Múca Cuacschéssa.

VO VO VO

Voador. Volatts, nntis. Múca Cupululuqufea.

Voar. Volo, *r. Cupululúca.

Voar de cima para bai- Devo lo} as. Cupululúca quiá cut-
xo. tându mu bóchi.

Voar debaixo para ci- Sursum xolare. Cupululúca riá bóchi


ma. mu cuttándu.

Volta de parede. Vcrsura, tf. Ocunhuncunúca o Qui-


palclu.

Xxxx Vol-
716 yo VO VO
Volta de caminho. Flexus itineris. Ocunhuncunúca ria
Ngílla.

Volta cm redondo. Circuitas orbiculáris. Ocunhuncunúca mu


Quicondolóca.

Votóf^v-^ «<»yp Gyrus, /. Cunhuncunúcri.

Volto. Ngh i-nhuncunúca.

• Voltei. • •••••••••• Ghi-a-nhuncunúque.

-Voltarei. • .\Ut •' w .


•••%•»•••• Ghi-nhuncunúca-yza;

Volver. Verto ) is. Cuitucúta.

Voluntaria cousa. Voluntarius <7, Químa Quiavontídé ^


^ ou, Quiocálc ne Von-
■ itrt l víu^b.oeíujQí táde.

Volutnaria mente. Voluntária Quiavontáde, ou, Quia-


cucála ne Yontáde
muéne.

Vomitar. Vomo y is. Culússa.

Vomito* •. Vomitus, us. Quilússa, ou, Oculús-


sa.

Vomitorio. i- Tropis y is. Púluca, ou\ Milónco-


pála culússa.

Vontade. Volantes* a [is. Vontade, Jivo ítáde.

Voragem. Vorago, inis• Quilóa , II 5a , ou, Ri-


cúngu, Macúngu.
■&2J> iiifíp ..'viiljlIlKfuD
s Vos , vestrum , vel , Enu , Enu niueae.
: .
vestri.
" 'i •!
Vossa cousa.. Vestcr/r<7, /r#>w. Qu/ma Ri-6nu,t7/,Qui*
ma Quiénu.

Vossa mercê. T//<z digna tio. Quimána GuézU.

Vos-
vo VO VO 717

Vossa Excellencia. Tua Excelleníia. Calúnca, 00, Munvále.

Vossa Magestade. Tua Majestas. Muenéchi.

Votada cousa. Võtus, a, um. Químa Qiii^muimbíle


cu Ngánna Zámbi.

Votante. Vovens, oitis* Múca Cuambeléssa , ou,


Cuumbiléssa Ngánna
Zámbi.

Votar. Vovco, es» Cuambéla Ngánna


Zámbi, ou\ Cuum-
bíla Ngánna Zámbi.

Voto. Votum, /. Quiuambéla a Ngánna


Zámbi, ou, Ocutum-
bíla, ou , Ocucána.

Voz. Vox, voeis. Rísui, Másui.


i •. * f f
Voz de mulher. Fox mo/lis. Rísui quiá Mug'áttu.

Voz alta. Vox contenta. Rísui iá Zangiica.

Vos baixa.. Fox submissa. Rísui iá Fefetéla.

Vozes muitas. Frequentes -vocês. Másui Mavúl, ou, Má-


. r * * C*'i. / sui Mandelácu.

Vozeria.' Clamor, oris. Másui Mamenéne.

Vozear. Vociferor, rfr/V. Curicóla, ou, Cuilúca


avúl.

UR UR UR

Urgente cousa. Urgens, Químa Quiamesscne ,


ou, Quiaquibíri.

Ursa* Ursa, <e. Ursa , calé mu Ango-


la , Quiáma quinéne
riá Pút.
Xxxx ii Ur-
7x8 UR UR UR
Urso. Ursus, /. Urso , Quiáma Quiné-
ne riá Pút.

US US US

Usança. Usi/s , 1!S. Quiffua, I filia.*


Usar. Utor, errs. Cuca!anácc'hiu «?// ,
Cussèrvíla.
*
Usar mal. • Abutor, eris. Cubánca-quifíúacahíba.
Uso. Vst/s, lis. Quiffua, Iffúa.
Usura. Usura, a. Guénc*i ,Jiguénc'í,Mr.
Guéli, JiguéIL
Usurário. Usurarius, /V. Múca Guénc'i , ou ;
Múca GuóJi.
Usurpada cousa. Usurpa tus, Qiiiamunháne químa
Quianghéne.
Lsurpador. Usurpa tor, oris. Múca Cunhan&sa quí-
ma Quianghcnc.
*" V
Usurpar. Usurpo, ív. Cunhána Anghéne, ou,
Cutámbula químa riá
acuctu.
•• '
'UT UT UT

Util cousa. Utilis, cr /f. Químa Quiacumuéha.


Utilidade. Utilitas, atis. Ocumucna, ou, Ocu-i
misséna, ou, Ocus^
scrvíla.
Utilmente. Utiliter. Quiacumuéna muénc \
ou , Quiacumisséne
mucne.
yufc
vu 'VU vu 7,?
Vulgar cousa. Vulgar is, et re. Quima Qiiiassifssu An-
ó, <w, Quiacucále
•ándu jósso.

Vulgarmente. Vulgo. Ossu aq'uiámbe , ou,


Muabuaimíea quia-
cuq'uiámbe.
Vulgo. llebs, bis. Agua-Ricbu, ou, Mua-
bucumíca.
Vulto. Fácies, ei. Póllu, Jipóllu.
Uva. Uva, .f. júva , Quiríma ria Pút
pala cubinca o Ma-
lúvu.

XA XA XA

Xarope. Syrtipum, i. Mulóneo pala Culússaà


ne Cursála.

ZE ZE ZE

Zelar. Zelo, as. Cubazéla, ou, Cubú-


la cana.
Zelo. Zelus, i. Quibazéla, ou , Ocu-
bazéla > 011 > Ocubú-
la-cána.
Zeloso. Zelotypus, /. Múca Cubazclcssa, ou,
Cubulacanéssa.

ZO ZO ZO

Zodíaco. Zoiliacus y i. Pónda quiá Riúlu.

Zom-
720 Z0 ZO ZO
Zombada cousa. Trrissus, a, um. j Qiiíma Quiamuzombif-
Ie, 00, Quiamuzém-
ba.

Zombador. Irrisor, tfrà. Múca Cuzombaléssa ,


0« , Cuzcmbcssa, o»,
Múca quiámbu.

Zombar. Irrídeo, es. Cuzombála , ow, Cu-


zémba.

Zombaria. Irrisio, <w/x. Quiámbu , ou , Qui-


zombála.
JÍV i
Zombarias. Nug<e, ar um. Oizombála, ou , Izom-
bála , ou, Quidmbu-
iámbu.

F I M. FINIS. SUBILU.

'.T ' •IX'

' c

OS

ER-
ET.R RATA 8.

Erros, e emendas da columna Pcrtugueza.

Pag. Linha. Erros. Emendar.


ICO . . 17 . . . Arrumada couss. . . Arruinada cousa.
208 . . 14 . . . Conveccrei. . . . Convencerei.
255 , . 8 . . . Contro. ..... Centro.
5C5 . . 10 . . .• Despedida cousa. . . Despida cousa.
588 . . 7 . . . Esperar. ..... Espirar.
476 . . 12... lutricadarçcnte. . . Intricadamente.
S5- . • 8 . . . Facro Facto.
642 . . 4 . . . Rolm Roim.
587 . . 5 . . . Tola coura. . . . Tola cousa.

Erros, c emendas da columna Latina.

Pag. Linha. Erros. Emendas.


166 . . 10 . . Cerva t<c. . . . * Serva, a.
>79 . . 10 . . .• Gmpoter, tris. . .- Ccmpater, tris.
240.. . 11 . . .. Solvi es, ium. . . Sordes, ium. •
241 ... 1 . . .. Irrisco clamosa. . .■ Irrisio ciainosa.
242 . . 14 . . . Hannnigcro, as. . .• Elammigero-, as.
242 ..iç... Hammigerans, atuis. ■ Hammigerans, atuis,
25J . . 15• ... Ih meiices. . . . . In melius. '■
568 . . 10 . . . Quis duhitar. . . . Quis dúbitai.
415 • • 6 . . . Eax, <ecis.- . . . . Ecx, .1ris. •
539 . . 1-2 . . OperiuS) ii. . . . OperariuS, ii. ■
577 . . 11 ... Pertifer, a, um. . . Pesfijer, a, utn.
614 . 8 . . . Fiii l:iiiu"t, ii. . . Triciinium, ii.
0í)~ • - 8 . . . Omnia qu.c vul. . . Omitia qux vult.

Erros, 1 emendas da columna Bunda.

Pag. Linha. Erros. Emendas.


15.. 9 . . . Nnúnda Nvúnda.
iç . . 21 ... U-ctiatóna. . . . Cuatóna.
17 . . 3 . . . Quiagibulúle. . . . Quiagimbulúíf.
52 . . 15 . . . Ric Riáe.
44 . . 5 . . . Cuzuiquhiía. . . . Cu^iihiquíla.
56 . , 6 .. . Qnima Qtúma.
56 . . 9 . . . Majindcnèi. . . . Majinghengi.
56 . . 10 . . . Quiabo cá Ia. . . . Quiahocóla.
8ç . . 10 . . . O.indcngi Ojinghcngi.
140 . . 1 . . . Nfula, Nfula. . . Nvúla, Nvúla.
152 . . 16 . . . Quiatéma Quiazcle.
219 . . 11 ... Rinvúla, Manvúla. . Rinfulá, Manfúla.
246 ..13... Cnnóca, Nfula. . . Cunóca, Nvúla.

\
i
Erros. Emendas.
Nfúla. . . ; ; Nvúla.
Nfúla, JinfjjJa ,Nfúla. Nvúla, Jinvúla, Nvúla.
Musúmba Mulúmba.
Cutiquina Cucuquina.
Araugincúla. . . . Amugiucúla.
llid cúsia Ria cúria.
Qtijacuquibcdelcle. . Quiacuquibedecclc.
Jidándu. .... Jibándu.
Ngaúna ojichi. . . Nganna ojichi.
Caquigc Caiquigic.
Ocubcea. .... Ocubtca.
Cuzucla." .... Cuzuila.
ricnno. .... riermo.
Ngnánna. .... Ngánna.
Nfúla, Nfúla. . . Nvúla, Nvufa,
Bc mucne. . . . Bó roucne.
Ocuimúna. . . . Ocuimína.
JSIacunJii iuri. . . Macunhi ívvua.
Cubenghcla. . . . Cubcngalála.
Quiamubonghcle. .. Quiamubcngalála.
Ocubenghéla. . . Ocuben^alála. g
Inco, Manco. . . Inco, Jinco.
Cuxungí.sa. . . . Cuvungíssa.
Máffn. ..... Máffu.
HVisso, Jih'ússo. . . Huisso, JihViisso."
Atúta Mitúta.
Ngánni Ngánna.
Jinqucngi Jinghcngi.
Ghi-a-tandúlque. . . Ghi-a-randúque.
Quiaftuic Quiaffúle.
Nbiba. . . . i . Nbíla.
B.moul Bánmii.

Você também pode gostar