Você está na página 1de 295

GRAMÁTICA GREGA

Antônio Freire, S .J

Martins Fontes
Sõo Paulo 2001
Ct>p\n(hr C /«Λ7. Ln rana \taivns Fonivs Εώη>ια Lhi>i.
S./11 Paulo, pura a ptcwnic Ctl\ào

I*edição
ahnl de /Wf7
2* edição
nhiiu de /V97
2* tiragem
iimho de 2001

Adaptação para a edição brasileira


e acompanhamento da produção gráfica
Gilum Ccuir Cardoso de S*>u:a
Produção gráfica
GeralJu Alves
Composição
Osssaldo l oívihIív
Arte-final
Mouvir Kuisiimi Matsnsali
Capa
Kalia Hanoiit Tcrauiku

Dados lnlernadonafa de Catalogação na PubBcaçáo (O P)


teim ara Braòkira do L íit u , SP, Brasfl)

Freire. Antônio
Gramática grega / Antônio Freire. - São Paulo : Martins Fon­
tes. 1997.

ISBN 85-336-0618-1

I. Gramática comparada c geral 2. Grego - Gramática I. Titulo.


II Série.

97-1452 CDD-485

Índices para catálogo sistemático:


I. Gramática : Grego : Lingüísika 485

Tinias o s direitos desta edição resen udos. conforme


acordo com Livraria Apostolado de Imprensa - Porto, à
Livraria Martins Fontes Editora Ltda.
Riu Conselheiro Ranudho. 3MV340 01325-000 Sào Paulo SP Brasil
Tcl. til) 2393Λ77 F a x tlh 3I05.6H67
c-inail: infiel nuriinsftmrcs.nnn.hr http:/ h m u j m i h tinsfonlcs.cum.hr
ÍNDICE

Prefácio.......................................................................................................
Abreviaturas de autores e obras citadas................................................... XIH

PRIMEIRA PARTE
FONÉTICA
Alfabeto ..................................................................................................... 3
Escrita ........................................................................................................ 4
Pronúncia ............................................................................................... 4
Vogais......................................................................................................... 6
Consoantes ............................................................... jl............................... 7
Espíritos ..................................................................................................... 7
Acentos....................................................................................................... 9

SEGUNDA PARTE
MORFOLOGIA
Noções preliminares.................................................................................. 15
Raiz, tema, desinência............................................................................... 15
Gênero, número e caso........................................ 15
Capitulo I — Declinações.......................................................................... 17
Declinação do artigo................................................................................. 17
Primeira declinação.................................................................................... 17
Segunda declinação.................................................................................... 22
Declinação ática......................................................................................... 23
Terceira declinação.................................................................................... 25
Irregularidades principais nas declinações dos substantivos.................. 32
Capítulo II — Declinação dos adjetivos................................................ 35
Adjetivos de tema em vogal...................................................................... 35
Adjcmos de tema em consoante.............................................................. 37
Adjetivos em consoante e em vogal........................................................ 39
Adjetivos irregulares................................................................................... 41
Capitulo 111 — Comparativos c superlativos........................................... 43
Comparativos e superlativosirregulares.................................................... 44
Comparativo c superlativo dos advérbios................................................ 45
Capitulo IV — Pronom es.......................................................................... 47
Pronomes pessoais....................................................................................... 47
Pronomes possessivos.................................................................................. 48
Pronomes demonstrativos............................................................................. 48
Pronomes reflexivos..................................................................................... 49
Pronomes relativos....................................................................................... 50
Pronomes interrogativos e indefinidos..................................................... 50
Pronome reciproco.................................................................................... 52
Pronomes correlativos.................................................................................. 52
Capitulo V — Numerais.............................................................................. 55
Declinação dos num erais............................................................................. 56
Capitulo VI — V erbos................................................................................ 59
Aumento e redobro....................................................................................... 61
Conjugação de είμί, s e r .............................................................................. 68
Conjugação de λύω, desligar...................................................................... 70
Verbos contratos............................................................................................ 81
Conjugação de τιμάω, honrar..................................................................... 83
Conjugação de φιλέω, a m ar........................................................................ 89
Conjugação de δηλόω, m ostrar.................................................................. 95
Verbos em oclusiva....................................................................................... 98
Verbos em liquida...................................................................................... 100
Conjugação de άγγέλλω, anunciar............................................................ 104
Tempos segundos (ou fortes)....................................................................... 106
Verbos em - μ ι ................................................................................................ H0
Conjugação de Ιστημι, colocar................................................................... 112
Conjugação de τίθημι, p ô r .......................................................................... 118
Conjugação de Τημι, lançar.............................................................. *22
Conjugação de δίδωμι, d a r ........................................................................ 124
Conjugação de ψημί, d izer......................................................................... 129
Conjugação de είμι, ire i.............................................................................. 130
Conjugação de δείκνυμι, m ostrar.............................................................. 134
Conjugação de οίδα, saber......................................................................... Π9
Conjugação de δέδοικα. tem er.................................................................. 139
Capítulo Vil — Adjetivos verbais........................................................... 141
Capítulo VIII — Advérbios..................................................................... 143
Capítulo IX — Preposições..................................................................... 147
Capítulo X — Conjunções....................................................................... 149
Capítulo XI — Interjeições....................................................................... 151
Apêndice à morfologia............................................................................. 153
Proclíticos ou átonos................................................................................. 153
Enclíticas .................................................................................................... 153
Modificações fonéticas.............................................................................. 156
Modificações das vogais............................................................................ 156
Alongamento.............................................................................................. 156
Metátesc quantitativa................................................................................. 156
Síncope ...................................................................................................... 156
Contração.................................................................................................. 156
C rase.......................................................................................................... 158
Elisão ......................................................................................................... 158
Modificações das consoantes.................................................................... 159

TERCEIRA PARTE
SINTAXE
Capítulo I — Sujeito................................................................................. 163
Capítulo II — Regras de concordância................................................... 165
A tração....................................................................................................... 168
Capítulo 111 — Emprego do artigo.......................................................... 171
Omissão do artigo..................................................................................... 172
Colocação do artigo.................................................................................. 173
Capítulo IV - Complementos circunstanciais........................................ 175
L ugar........................................................................................................... 175
Tempo ........................................................................................................ 176
Matéria ....................................................................................................... 179
P reço........................................................................................................... 180
Causa .......................................................................................................... 180
Meio ou instrumento.................................................................................. 181
M odo........................................................................................................... 181
Companhia ................................................................................................. 182
Fim .............................................................................................................. 182
Parte .......................................................................................................... 182
Limitação ................................................................................................... I33
Distância ....................................................................................................... 134
Agente da passiva........................................................................................ 184
Capítulo V — Construção dos adjetivos................................................ 185
Genitivo ..................................................................................................... 185
D ativo............................................................................................................ 186
Genitivo ou
Capítulo VI — Partitivo............................................................................ 189
Capítulo VII — Comparativo e superlativo........................................... 191
Capítulo VIII — Construção dos verbos transitivos............................. 195
Acusativo.................................................................................................... 195
Genitivo além de acusativo........................................................................ 196
Dativo além de acusativo........................................................................... 197
Dois acusativos...................................................................................,.,.Γ 198
Capítulo IX — Construção dos verbos intransitivos............................... 201
Genitivo ..................................................................................................... 201
D ativo......................................................................................................... 203
Acusativo................................................................................................... 204
Capítulo X — Construção dos advérbios............................................... 205
Capítulo XI — Preposições.................................................................... 207
Capítulo XII — Interjeições.................................................................... 215
Capítulo XIII — Tempos e modos naoração principal........................ 217
Emprego de alguns tem pos...................................................................... 217
Emprego dos m odos................................................................................ 218
Orações interrogativas diretas.................................................................. 220
Capítulo XIV — Uso dos modos nas orações subordinadas................ 223
Orações completivas................................................................................. 223
Infinitivas .................................................................................................. 223
Completivas com infinitivo ou com modo finito.................................. 225
Completivas com δπως (ώς) ou μ ή ........................................................ 227
Interrogativas indiretas............................................................................ 229
Orações subordinadas circunstanciais..................................................... 230
Causais ......................................................................................................
Finais.......................................................................................................... ^
Consecutivas.............................................................................................. 231
Condicionais...............................................................................................
Concessivas ................................................................................................. 234
Comparativas ............................................................................................. 234
Temporais................................................................................................... 235
Relativas.................................................................................................... 236
Capítulo XV — Partidpio........................................................................ 239
Partidpio circunstancial............................................................................ 240
Particípio absoluto..................................................................................... 241
Capítulo XVI — Adjetivo verbal............................................................. 243

QUARTA PARTE
DIALETOS GREGOS
Dialeto eólico............................................................................................ 247
Dialeto dórico............................................................................................ 248
Dialeto homérico (ou jónico antigo)........................................................ 250
Dialeto ático............................................................................................... 255
Dialeto do Novo Testamento................................................................... 255
Apêndices ................................................................................................... 261
Derivação das palavras............................................................................. 263
Composição das palavras.......................................................................... 265
Composição e derivação nos helenismos portugueses............................. 266
Lista dos principais verbos irregulares..................................................... 272
Abreviaturas principais.............................................................................. 285
índice alfabético......................................................................................... 287
Prefácio

Sem pretenderpublicar uma Gramática Grega esf\\'ializada, pn>pus tnc ela-


botar um compêndio didático c\ quanto /xissivel, completo no estudo integral
dos princípios gramaticais mais necessários /\tra o conhecimento do idioma he­
lénica
Mais do que vãos pruridos de erudição ou alarde de noções filológicas,
preocupou-me a exatidão da doutrina e a exi*osição metódica, clara e prática
da mesma. Procurei, além dissa sobretudo nas últinurs λ lições, aproveitar algu­
mas das mais recentes conclusões dos lingiiistas motiermvs.
Não obstante a elevada tiragem de exemplares, em contraste com o escasso
mimem de alunos que em Portugal estudam grega e apesar de não ser "livro
único” e de haver outras gramáticas gregas publicadtis em fwrtuguès, as ciiiçòes
anteriores esgotaram-se rapidamente.
A s palavras de franco aplauso e de caloroso estímulo com que abalizados
helenistas nacionais e estrangeiros acolheram esta rmxlestíssima obra, a aprova­
ção oficial outorgada pelo Governo Brasileinx citja Sulxxnnissão de Língua Por­
tuguesa e Línguas Antigas, depois de "exame acurado do texto”, não hesitou
em qualificá-la de uma "das melhores no gèneio até hoje publicadas” , são pro­
va inequívoca de que a sua publicação algo concorreu fkiru facilitar o estudo
do idioma helénico em Portugal e Brasil.
Muito mais do que na segunda e terceira etHções, intnxiuzi, já na quarta
edição* aditamentos e modificações, sobretudo na Morfologia. 7bis moil(ficações
mantêm-se inalteráveis nesta sétima edição, com fwjuenas correções aqui e além.
Na Sintaxe que, segundo impressões transmitidas /K>r intermédio do .Minis­
tério da Educação Nacional, fo i reconhecida por crítico competente como “mo-
delarmente apresentada e com boa exemplificado de autores gregos” , pntferi
de novo nada alterar.
Dos Dialetos, desenvolvi, como nas edições anteriores, aftetuts os dois mais
importantes: o Dialeto Homérico e o do Novo Tfcstamcnto. Neste último, julguei
mais ütil deter-me no aspecto prático das questões em que se tornam mais fla ­
grantes as diferenças entre o grego clássico e a linguagem da Κοινή. Nos restan­
tes dialetos contentei-me com esboçar rxipidas noções.
Resolvi não inserir nenhum aditamento sobre “Grego Moderno ”, visto que
professores e alunos interessados encontrarão elementos mais que suficientes no
meu livro intitulado “Grego Moderno” .
Por motivos pedagógicos, inseri de novo em Apêndice à Morfologia o estu­
do das enclíticas e proclíticas e das Modificações fonéticas que, logicamente,
deveriam tratar-se na Primeira Parte, como faz a maioria dos autores. É que só
depois de certo treino de tradução e de flexões o aluno se encontra apto para
compreender e assimilar regras tão importantes. Nada obsta, porém, que outros
professores que discordem do meu ponto de vista estudem estas e outras ques­
tões no lugar que lhes parecer mais apropriado.
Sempre que prudentemente julguei poder adaptar a terminologia à nomen­
clatura adotada nas nossas Universidades e em outros estabelecimentos de ensi­
no oflcial ou particular, fi-lo de bom grudo.
Procurei, no entanto, salvaguardar acima de tudo a clareza e os processos
que reputo mais didáticos numa Gramática elementar da língua grega.
Tanto na Morfologia, como na Sintaxe, salientei com tipo maior o que con­
sidero mais importante.
Para não alterar o texto e facilitar a fotocomposição, não modifiquei a or­
tografia segundo normas mais recentes. Professores e alunos relevarão compreen­
sivamente esta lacuna em boa parte justificada.

Braga, 2 de abriI de 1985.


A. F.
ABREVIATURAS DE AUTORES E OBRAS CITADAS

Aristóf. =Aristófanes G. = Górgias


Demóst. = Demóstenes H.M . =Hfpias Maior
Eurfp. =Eurípides: Laq. = Laques
l/ig. em Ául.=Ifigênia em L. = Leis
Àulis; El. -Eletra. Menéx. = Menéxeno
Fil. = Filebo
Hom. = Homero Prot. = Protágoras
Isócr. = Isócrates R. = República
Jo. =S. João B. = Banquete
Lis. = Lísias Teet. = Teeteto
Lc. = S. Lucas Ti. = Timeu
Mc. = S. Marcos
Mt. = S. Mateus Sóf. = Sófocles:
Men. =Menandro. Antfg. -A ntigona
R. Éd. - R e i Édipo
P. = Platão: Fil. - Filoctetes
A icib. = A leibíades I
Ap. =Apologia de Sócrates X. = Xenofonte:
Càrm. = Cármides A. = A nábase
Cràt. = Crátilo Ages. = A gesilau
Cr(t. = Críton Banq. = Banquete
Eutid. = Eutidemo C. = Ciropedia
Eutífr. -E utifrone M. = Memórias
PRIMEIRA PARTE

FONÉTICA
1. Alfabeto1. — O alfabeto grego consta de vinte e quatro letras:

Maius­ Minús­ Nome Designação Pronún­ Nome


culas culas clássico em grego cia moderno

A α alfa άλφα α alfa


B β beta βήτα b vita
Γ Y gama γάμμα g gama
Δ δ delta δέλτα d delta
E ε èpsilón § Πηλόν ê épsilon
Z ζ dzeta ζήτα dz zita
H η eta ήτα ê ita
Θ 3, θ theta12 θήτα th thita
I ι iota Ιώτα I iota
K κ capa κάηκα k capa
A λ lambda λάμβδα 1 landa
M μ rnü2 μϋ m mi
N V nii2 νϋ n ni
Ξ ξ xi (csi) ξϊ x (cs) xi (csi)
O ο òmicrón δ μικρόν õ ómicron
Π π Pi η\ P Pi
P Ρ ró βώ rh ró
Σ σ, ς sigma σίγμα s sigma
T τ tau ταυ t taf
Y υ üpsilón2 ύ ψιλόν ü ipsilon
Φ Φ fi φΐ ph fi
X X khi2 χΐ kh khi
Ψ Ψ psi ψΐ ps psi
Ω ω omega ώ μέγα õ omega

1. A palavra Alfabeto deriva das duas primeiras letras gregas: alfa e beta.
2. Veja-se a pronúncia no N? 3.

3
4 FONÉTICA

Observações
2. A) Escrita1
1) A letra β (beta) costuma ser escrita no princípio (ou no meio) das pala­
vras, e 6 no meio (ou no fim, em vocábulos estrangeiros).
Ex.: βάρβαρος ou βάρβαρος, bárbaro.
2) A letra Θ (theta) também pode ser grafada Θ.
Ex.: παρθένος ou παρθένος, virgem.
3) A letra σ (sigma) éusada no princípio e no meio das palavras; ς escreve-se
no fim (e, às vezes, também no meio dos compostos).
Ex.: σοφιστής, sofista; σεισμός, abalo; προς-βάλλω (ou προσ-βάλλω),
lançar contra.

B) Pronúncia
3. a) Pronúncia clássica
1) γ tem valor gutural: γεωργός (pron. gueorgóss), lavrador.
Antes de γ, κ, ξ, χ, pronuncia-se como v.
Ex.: άγγελος (pron. ánngueloss), mensageiro; έγκώμιον (p. enncó-
mionri), elogio; σάλπιγξ (p. sálpincs), άγχειν (p. ánnkheinn)
sufocar.
2) Θ pronuncia-se como th forte em inglês (em think).
3) Em μ, v, υ, o w, segundo é representado nas notações fonéticas interna­
cionais, pronuncia-se como u francês ou ü alemão.
μ e v pronunciam-se distintamente, e não com som nasal.
Ex.: μέμφομαι (p. mémmfomai), censurar; ένδον (p. énndonn), dentro.
4) Nos grupos γν e λλ pronunciam-se ambas as letras.
Ex.: γιγνώσκω (p. guignóssco e não guinhósco), conhecer.

1. N o g r e g o p r i m i t i v o e x i s t i a m m a i s t r ê s l e t r a s : q ' copa, s i t u a d o e n t r e ο π e o p , e c o r r e s ­
p o n d e n te a o n o ss o q ; F, F, digama o u vau; f i c a v a e n t r e ο ε e ο ζ , e c o r r e s p o n d e a o n o s s o v . O n o ­
m e d e digama v e m - lh e d o f a t o d e r e p r e s e n t a r d o is g a m a s m a iú s c u lo s ( Γ ) s o b r e p o s to s . A e x is tê n c ia
d e s ta le tr a e x p lic a v á r i o s f e n ô m e n o s f o n é t i c o s : δ Λ ς , ovis, ovelha; F o I k o ç , vicus, casa, povoação.
Q * , sampi, s i t u a d o d e p o i s d o ω e e q u i v a l e n t e a sp.
A l g u n s g r a m á t i c o s a c r e s c e n t a m o Yod (Y, \), q u e r e p r e s e n t a m , à s v e z e s , p o r J, j. T a l l e t r a
n u n c a e x is tiu n o a lf a b e t o g r e g o , e m b o r a a e v o lu ç ã o d a lín g u a p o s t u le a s u a p r o n ú n c ia e m v á r ia s é p o c a s .
D e s t a s le tr a s , s u b s is te m n a n u m e r a ç ã o : ς ' , sti ( e q u i v a l e n t e a o a n t i g o digama)= 6 ; q ' = 9 0 ;
9 b '= 9 0 0 .
FONÉTICA 5

5) σ, ς é sempre sibilante (s, ç) e não z.


Ex.: Ίησοϋς (p. Iessús), Jesus; γνώσις (p. gnásrâs), conhecimento.
6) χ tem a pronúncia de κ aspirado como a de c/t alemão (em buch,
machen), ou a de j espanhol (em mujer). Contudo, há autores que pronunciam
esta letra como simples k: χαϊρε (p. Kairè), Sa/ve.
7) TVoj ditongos: αι pron. ai; ει pron. ei; oi pron. oi;
ui ” ui; αυ ” au; ευ ” eu;
ου ” u; ηυ ” eu.

4. b) Pronúncia moderna
1) γ antes d e o e i pronuncia-se como j. Antes de γ, κ, ζ, χ tem ο som
de v, como na pronúncia clássica.
2) π depois de μ pronuncia-se como b: άμπελος (p. ámbeloss), vinha.
3) σ antes de vogal tem o valor de ç; antes de β, γ, δ, e das líquidas λ,
μ, v, p, pronuncia-se como z.
Ex.: μούσα (p. muça), musa; mas άσμενος (p. ázmenoss), contente.
4) Ditongos: αι= é; ει=/; οι=/; υι=/; ου = u; αυ= a f ou αν; ευ= e f ou ev;
ηυ = if ou /v.
N. B. — Nos ditongos terminados em υ (à exceção de ου), ο υ pronuncia-se
v antes de vogal e das consoantes β, γ, δ, λ, μ, ν, ρ.
Pronuncia-se / antes das consoantes π, κ, ξ, τ, φ, χ, θ.
Ex.: εύαγγέλιον (ρ. evanguélion), boa nova; εΰνοια (ρ. évnia), bene­
volência; mas: ηΰξατο (p. ifcsato), pediu, ταϋτα (p. taftá), estas
coisas.

C) Sistemas de pronúncia
5. 1? — Pronúncia clássica e Pronúncia moderna
A pronúncia clássica, defendida por Erasmo e admitida hoje pela maior
parte dos filólogos, é a mais seguida nas escolas e a que mais se aproxima da
pronúncia dos gregos do período clássico.
A pronúncia moderna, já propugnada no Renascimento pelo professor ale­
mão Reuchlin, é denominada também iotacista, pela predominância do i (jota),
ao contrário da erasmiana em que predomina ο η (eta) e é designada, por isso,
com o nome de etacista.
N. B. — Em algumas escolas costuma-se dar ao η som fechado (ê).
6 FONÉTICA

Parece preferível o som aberto (é), É conhecido o verso de Cratino (séc.


V a.C.):ô δ'ήλίθιος ώσπερ πρόβατον βή βή λέγων βαδίζει, ο insensato cami­
nha dizendo bé bé, como uma ovelhal, Neste verso representa-se o balir das
ovelhas por βή, em que ο η não parece ter som tão fechado como o nosso ê\
muito menos pode ser vi vi, como quer a pronúncia moderna.
Tanto originariamente, como na língua da Κοινή, ο η ε ο ω tiveram som
aberto. É este o som que lhes atribuem também eminentes filólogos modernos.
Em certas escolas, porém, incluindo as nossas Faculdades de Letras Clássi­
cas, costumam pronunciá-los convencionalmente como e e o fechados,

6. 2? — Pronúncia segundo a acentuação e segundo a quantidade


Há dois modos de pronunciar as palavras:
a) Segundo a quantidade: εϊδωλον (p. eidólon), imagem;
β) Segundo a acentuação: εϊδωλον (p. éidolon), ”
Dado o restabelecimento universal dos acentos na escrita, a pronúncia se­
gundo a acentuação oferece maior comodidade e tende a generalizar-se cada vez
mais, embora não tenha ainda conseguido implantar-se em algumas escolas da
França, Bélgica, Inglaterra e Holanda.

7. Vogais. — As vogais são sete: α, ε, η, ι, ο, υ, ω.


Dividem-se:
a) quanto à duração, em:
breves12: ε, o;
longas34: η, ω;
comuns?: α, ι, υ.
b) em:
ásperas: α, ε, η, ο, ω.
brandas (ou semivogais): ι, υ.
Obs. — Para indicar que uma vogal é breve, longa ou comum, empregam-
se, como no latim didático, os sinais (u ), (—), (W), os quais se colocam sobre
a respectiva vogal, por baixo dos acentos ou dos espíritos, se houver.

8. Ditongos. — Os ditongos podem ser:

1. C ratino, fra g . 43 K och. Igual mente em Aristófanes (frag. 642 K.) e em Hesíquio.
2. As breves pronunciam -se mais rapidam ente.
3. As longas levam, na pronúncia, o dobro do tempo das breves.
4. As com uns sào as que podem ser longas ou breves.
FONÉTICA 7

a) Próprios: cn, ει, οι, υι, αυ, ευ, ου (pron. μ) , ηυ1.


b) Impróprios: São formados por uma vogal áspera e longa (ã, η, ω) e
por um i mudo: çt η ω.
Obs. — O i escrito por baixo destas vogais chama-se iota subscrito, e não
se pronuncia.
Ex.: $δειν (p. ádeiri), cantar, φδή (p. òdê), ode.
Se essas vogais são maiusculas, ο i costuma ser escrito à direita — Ai, Hi,
Ωι — e denomina-se iota adscrito; também não se pronuncia.
Ex.: "Αιδης (p. Hádess), Hades.

9. Consoantes. — Classificam-se do modo seguinte:

Orais
Nasais
sonoras surdas aspiradas
labiais p η Φ μ
Oclusivas dentais δ τ θ ν
“guturais” Ύ κ X γ antes de
gutural

sonoras surda
sibilantes ς σ
Espirantes líquidas λ, p
aspiração *
Consoantes compostas ou mistas: ξ, ψ.

10. Espíritos. — Em grego, todas as palavras que começam por vogal ou


ditongo são marcadas com um sinal diacrítico chamado espírito. Há duas espé­
cies de espíritos:
a) Espírito brando (’), que nenhuma influência exerce na pronúncia.
Ex.: άνήρ (p. anér\ homem.

1. O ditongo ηυ é raro, e mais raro ainda o seu correspondente ωυ.


8 FO N ÉTIC A

b) Espírito áspero O , que equivale a uma aspiração e é, por isso, represen­


tado em latim pelo h l.
Ex.: άρμονία (p. harmonia), harmonia.

11. Regras dos Espíritos


1) Todas as palavras que começam por vogal levam espírito (brando ou
áspero) sobre a vogal inicial.
Ex.: άνθρωπος, hom em ; ήρως, herói.
2) As palavras que principiam por ditongo têm o espírito sobre a segunda
vogal.
Ex.: ούρανός, céu; οίνος, vinho; αίμα, sangue.
3) As palavras que principiam por p e por υ levam espírito áspero.
Ex.: ί>ήτωρ, orador; ύμνος, hino.
4) Quando no meio de uma palavra se encontram dois rós (pp), ou ficam
ambos sem espírito, ou coloca-se o espírito brando sobre o primeiro, e o espíri­
to áspero sobre o segundo.
Ex.: Πύρρος ou Tlúfrpoq, Pirro.
5) Nas letras maiusculas, o espírito é colocado ordinariamente ao lado da
primeira letra, se é vogal, ou sobre a segunda vogal, se é ditongo.
Ex.: "Α λλος, outro; Αίμων, H émon.
Obs. — Nos ditongos impróprios, espírito e acento incidem sobre a primei­
ra vogal, se esta é maiúscula.
Ex.: "Αιδης, Hades; "Αιδειν, cantar.
N . JB. — Também se escreve em poesia 'Αιδης.
6) Se uma vogal tem espírito e acento, o espírito é colocado à esquerda
do acento, se este é agudo ou grave; debaixo, se é circunflexo.
Ex.: άριστος, ótim o; οίνος, vinho.
Obs. — Quais os vocábulos que têm espírito brando ou áspero, só o co­
nhecimento da língua ou o uso do dicionário o poderão indicar.
Excetuam-se, como se disse, as palavras principiadas por o ou por p, que
levam sempre espírito áspero no dialeto ático.

1. E m p o r tu g u ê s e s c r e v e -s e ig u a lm e n te o h n a s p a la v r a s p r in c ip ia d a s p o r v o g a l, d e r iv a d a s d e
v o c á b u lo s c o m e s p ír ito á s p e r o .
E x .: ώρα, l a t . hora , p o r t . hora; Αρμονία, l a t . harm onia, p o r t . harm onia.
FO N ÉTIC A 9

12. Sinais de pontuação


1) O ponto fin a l e a vírgula são escritos como em português.
Ex.: πάντα γάρ άφείκα, ώς όρςις: Tudo deixei, como vês.
2) O ponto de interrogação tem a forma do ponto e vírgula português (;)
Ex.: σύ δέ τίς εί; quem és tu?
3) O ponto de exclamação encontra-se em alguns livros como o ponto de
exclamação português (!).
4) Dois pontos e ponto e vírgula têm a forma de um ponto no alto da
linha (*).
Ex.: ού προίκα, ώ βέλτιστε* και γάρ... — de graça não, meu amigo;
com efeito...
5) O trema (·*), sinal da diérese, indica que duas vogais juntas não for­
mam ditongo.
Ex.: προΐημι, envio.
Obs. — Às vezes, a distinção das sílabas já é indicada pela colocação
do acento.
Ex.: δις, forma poética que se distingue da forma ordinária οις, ovelha.

13. Acentos1. — Os acentos são três: agudo ('), grave ( ') e circunflexo
(-)ou(-).

Regras gerais da acentuação


1) O acento agudo pode ser colocado numa das três últimas sílabas.
Ex.: πόλεμος, guerra; λόγος, discurso; άγαθός, bom.
a) Só pode recair sobre a antepenúltima sílaba quando a última é breve
por natureza.
Ex.: στέφανος, coroa; mas στεφάνου, da coroa.
b) Quando o acento agudo recai sobre a última sílaba e não se lhe segue
sinal de pontuação, muda-se para grave, exceto antes de enclíticas.
Ex.: άγαθός ήν, era bom ; mas άνήρ τις, certo homem.

Obs. — Antes de vírgula, também se encontra em alguns editores o acento


grave e, em outros, o agudo segundo a regra.

1 . S ó n o fim d o s é c u lo I I I ( a .C .) é q u e s e o r g a n iz o u , e m A le x a n d r ia , a G r a m á t ic a G r e g a . A r is -
tó fa n e s d e B iz â n c io f o i , a o q u e p a r e c e , o in v e n t o r d o s e s p ír ito s e d o s a c e n to s .
10 FO S ÉTIC A

Ex.: Και μην, ώ κάκιστοι, na verdade, d malvados.


— Ti δε, ώ Σω κρατες; Ο que, Sócrates?
2) Ο acento grave só pode ser colocado na última sílaba.
Ex.: καλή κεφαλή, linda cabeça.
O acento circunflexo é colocado na última ou penúltima sílaba, se estas
são longas por natureza.
Ex.: δωρον. dom ; τιμώ, honrar.
S. B. — O acento circunflexo só pode ser posto na penúltima sílaba quan­
do esta é longa por natureza e a última breve também por natureza.
Ex.: δούλος. escravo; σώμα, corpo; πνεύμα, espírito; mas δούλου,
λόγος.
Exceção: O pronom e οστις, qualquer, composto do relativo ός e do pro­
nom e indefinido τις, conserva na antepenúltima o acento circunflexo do relati­
vo: ούτινος, ήσ τινος, φ τινι, ήτινι, ώντινων, etc. (cf. n? 101).
O mesmo se diga da form a poética τοΐσδεσι e ταισδεσι.

14. Nome das palavras quanto ao acento


á) O xítona é a palavra que tem acento agudo na última sílaba: άρετή,
virtude.
b) P aroxítona é a palavra que tem acento agudo na penúltima sílaba:
παρθένος, virgem .
c) P roparoxítona é a palavra que tem acento agudo na antepenúltima síla­
ba: ά νεμ ος, vento.
d ) Perispôm ena é a palavra que tem acento circunflexo na última sílaba:
δουλω , escravizar, θυρων, das portas.
e) Properispôm ena é a palavra que tem acento circunflexo na penúltima
sílaba: δούλος, escravo.
f ) B arítono é a palavra que não tem acento na última sílaba: νίκη, vitória;
δήμ ος, povo; δίκα ιος, ju s to .

15. Terminação das palavras — As palavras gregas só podem terminar em


vogal ou em v, p, σ, (ψ, ξ); outras consoantes, se houver, ou desaparecem, ou
sofrem modificação.
Exceção: A preposição έκ , de, e a negação ούκ (ούχ), não.
Obs. — 1? Έ κ usa-se antes de consoante, e έξ antes de vogal.
FONÉTICA 11

Ex.: έκ κεφαλής, desde a cabeça; έκ-βάλλω, expulsar; έξ-οικέω,


emigrar.
2.* A negação ούκ escreve-se antes de vogal; ού, antes de consoante; ούχ.
antes de vogal com espírito áspero; ούχί indiferentemente.
Ex.: ούκ εστιν, não é; ού ταϋτα λέγω, não digo isso; ούχ ούτος. este
nâo; ούχί τούτο, isso não.

16. N eufônico. — Costuma-se juntar um v móvel às formas seguintes:


a) Aos dat. p i em -σι, -ξι, -ιμι: βήτορσι(ν), φύλαξι(ν), φλεψί(ν).
b) Às 3°5pessoas dos verbos terminadas em -ε e em -σι: £λυε(ν), δίδωσι(ν),
λύσουσι(ν).
c) Α έστΐ(ν) e a εΐκοσι(ν), vinte.
O emprego deste v é obrigatório antes de vogal, ou antes de um sinal de
pontuação importante; é facultativo antes de consoante.
Ex.: "Εστιν άγαθός, é bom; Πασιν έδωκεν έκεινα, deu a todos aque­
las coisas; Πασι δίδωσι ταύτα ou πασιν δίδωσιν ταϋτα, dá a
todos estas coisas.
Obs. — Ούτως, assim, escreve-se geralmente οΰτω antes de consoante.
Ex.: ούτως δχει, assim é; mas οΰτω δοκεΐ, assim parece.

16-a. Divisão das sílabas: a) A translineação, ou passagem para nova li­


nha, faz-se passando à linha seguinte a consoante que segue a vogal e forma
nova sílaba: μνή/μη, memória.
b) Passam igualmente para a linha seguinte as consoantes que podem co­
meçar palavras gregas: άπι/στέϊν, desconfiar.
c) Duas consoantes diversas ou duplicadas (exceto no caso de oclusiva
seguida de líquida) separam-se passando a segunda à linha seguinte: έλ/θεΐν,
ter ido; μαλ/λον, mais.
M as: Φιλο/κράτης, Filócrates.
d) Nas palavras compostas a translineação faz-se depois da preposição ou
prevérbio: έκ/βαίνω, sair; συλ/λεγω, reunir; εύ/τρεφής, nutrido.
SEGUNDA PARTE

M ORFOLOGIA
N oções preliminares

Na estrutura das palavras podem ser distinguidos os seguintes elementos:


17. 1) Raiz. — É o elemento simples que indica o sentido geral numa série
de palavras a que dá origem.
Assim: a raiz. τι, pagar, honrar, deu origem a: τίνυμι, τίνω, τίω, eu pago,
eu honro; τίσις, pagamento; τιμή, honra; τιμάω, eu honro; τίμιος, precioso;
τιμητής, apreciador.

18. 2) Tema. — É a parte mais ou menos invariável da palavra separada


da desinência, que exprime uma modalidade da idéia fundamental. Pode ser a
própria raiz, ou esta com vários afixos.
Ex.: λόγος, discurso: raiz λεγ-, tema λογο-; em λύω, desligar, λυ- é
ao mesmo tempo raiz e tema.

19. 3) Desinência. — É constituída por sufixos que se colocam no fim das


palavras variáveis, para indicar o caso e o número nas declinações, e o número
e pessoas nos verbos.
Ex.: λόγος: raiz λεγ-, tema λογο-, desinência ς. Em λύ-ο-μεν, desliga­
mos, a desinência é μεν.
Obs. — 1) Não se confunda desinência com terminação. Esta aplica-se às
letras móveis da palavra e difere, não poucas vezes, da desinência.
Assim: em ί>ήτορ-ος, ος é simultaneamente desinência e terminação; mas
em δούλο-ς a desinência é ς e a terminação é -ος, que compreende a vogal o
do tema e a desinência ς.
2) Chama-se vogal temática a vogal que se encontra, por vezes, entre o
tema e a desinência.
Ex.: λύ-ο-μεν: tema λυ, desinência μεν, vogal temática o.

Gênero, Número e Caso


20. Gênero. — H á três gêneros em grego: masculino, fem inino e neutro.

15

U F M G - Faculdade de Letras
Biblioteca
16 M ORFOLOGIA

Regras gerais dos Gêneros


a) Sào masculinos: òs nomes de seres masculinos, os nomes de rios, ven­
tos e meses.
Ex.: ó Σωκράτης, Sócrates; ô Βορέας, o vento Bóreas.
Exceções: Entre outras: ή Λήθη, o rio Lete\ ή Στύξ, o rio ou lago Estígio;
ή όδός, o caminho; ή βίβλος, ο livro; ή δρόσος, ο orvalho.
b) São fem ininos: os nomes de seres femininos, os nomes de ilhas, países,
cidades e a maior parte dos nomes de árvores.
Ex.: ή Κόρινθος, Corinto; ή Αίγυπτος, o Egito; ή Σάμος, a ilha de
Samos; ή άμπελος, a vinha; ή κέδρος, ο cedro; ή φηγός, a faia.
Exceções: Entre outras: ό κάλαμος, α cana; ό κισσίς, a hera; os nomes
de cidades em -oi; oi Φίλιπποι, a cidade de Filipos.
c) São neutros: Os nomes das letras do Alfabeto, os nomes terminados em
-ov, e todos os diminutivos em -iov, embora designem seres masculinos ou fe­
mininos, e os nomes em -a (gen. -ατος).
Ex.: TÒ άλφα, το βήτα; τό τέκνον, ο filh o ; τό δπλον, a arma; τό
γερόντιον, ο velhinho; τό παιδίον, a criança; τό οωμα (-ατος),
ο corpo.
Obs. — Certos nomes de pessoas e animais são comuns:
Ex.: ό, ή θεός, o deus, a deusa; ό, ή παΐς, ο menino, a menina; ό,
ή ίππος, ο cavalo, a égua; ό, ή βοϋς, ο boi, a vaca.

21. Núm ero. — H á, em grego, três números: singular, plural e dual


O d u a l1 designa duas pessoas ou duas coisas.
Substitui-se, muitas vezes, pelo plural.

22. Caso. — H á, em grego, cinco casos12: N om inativo, Genitivo, Dativo,


A cusativo e Vocativo.
N ão existe ablativo, que é suprido pelo genitivo ou pelo dativo.
O vocativo é muitas vezes precedido da interjeição ώ: ώ άνθρωπε, ó homem.

1. Ο dual é u s a d o m a i s f r e q ü e n t e m e n t e p o r H o m e r o e p e l o s p o e t a s ; m a i s r a r o n o s p r o s a ­
d o r e s á tic o s .
2 . H á v e s tíg io s d e m a is tr ê s c a s o s p r im itiv o s q u e d e s a p a r e c e r a m d a d e c l i n a ç ã o : o a b la tivo ,
o lo ca tivo e o in stru m en ta l
Capítulo I

Declinações

23. Declinação do artigo

SINGULAR
Masculino Feminino Neutro
Nom. ó ή τό — ο, α
Gen. τοϋ τής τοϋ — do, da
Dat. τω τή τφ — ao, à
Acus. τόν τήν τό — ο, α
PLURAL
Nom. οί αί τά — os, as
Gen. των τών τών — dos, das
Dat. τοις ταϊς τοις — aos, às
Acus. τούς τά ς τά — os, as
DUAL
Nom., Acus. τώ 1 — os dois
_ \ para os tres generos
Gen., Dat. τοιν ) — dos dois, aos dois

Obs. — 1? O artigo não tem vocativo.


2.® Consideram-se incorretas as formas τά e ταΐν no dual feminino.

Primeira declinação
24. A primeira declinação compreende os temas em -a:
a) dos substantivos femininos terminados em α puro1, em α misto e em η.
Ex.: ή χώρα, o país; ή τιμή, α honra.
b) dos substantivos masculinos que terminam em ας e em ης.
Ex.: ό νεανίας, o jovem ; ό πολίτης, ο cidadão.

1 . V e j a - s e n o N ? 2 6 a d i s t i n ç ã o e n t r e α pu ro e α m isto.

17
/
18 MORFOLOGIA

25. Substantivos femininos cm -a t -fi, -η


Substantivos: em -a puro; em -a misto; em -η.
ή χώρα, o país; ή θάλαττα, ο mar; ή τιμή, a honra.

Temas: χωρά- θαλαττά- τιμά-

SINGULAR
N. ή χώρα, o país ή θάλαττα, ο mar ή τιμή, a honra
G. τής χίόρας, do país θαλάττης τιμής
D. τή Χώρςι, ao país θαλάττη τιμή
A. τήν χώραν, ο país θάλατταν τιμήν
V. ώ χώρα, ό pais θάλαττα τιμή
PLURAL
N. αΐ χώραι, os países θάλατται τιμαί
G. των χωρών, dos países θαλαττών τιμών
D. ταΐς χώραις, aos países θαλάτταις τιμαΐς
A. τάς χίόρας, os países θαλάττας τιμάς
V. ώ χώραι, ô países θάλατται τιμαί

DUAL
N. A. τώ χώρα θαλάττα τιμά
G. D. τοίν χώραιν θαλάτταιν τιμαΐν
V. — χώρα θαλάττα τιμά

Exemplos
em α puro em α misto em η
ή ήμέρα, ο dia ή μέλιττα, a abelha ή κεφαλή, a cabeça
θύρα, a porta άμιλλα, ο combate φωνή, α νοζ
γέφυρα, a ponte γλώττα, a língua άρετή, a virtude
άγορά, a praça pública δίψα, a sede ψυχή, a alma
φιλία, a amizade πείνα, a fo m e σελήνη, a lua

Ν . Β. — Os nomes θάλαττα, μέλιΐτα, γλώττα e outros com dois ττ


são mais próprios do dialeto ático. Na linguagem comum costuma-se escrever
θάλασσα, μέλισσα, etc., sendo os dois ττ substituídos por dois σσ.
DECLINAÇÕES 19

Observações
26. 1) Distinção entre a puro e α misto
a) Substantivos em α puro são aqueles em que o a final do nominativo
é precedido de ε, i, p. Nestes substantivos ο α conserva-se em todos os casos
do singular (Cf. n? 25).
b) Substantivos em α misto são aqueles em que ο α final do nominativo
é precedido de uma consoante que não seja p. Nestes, o Genit. e o Dat. do sin­
gular terminam em -ης e em j), e não em -ας, e em ç (Cf. n? 25).

27. 2) Acentuação
a) O acento mantém-se na sílaba que o tem no N om in., enquanto as re­
gras da acentuação o permitem.
b) As sílabas finais, longas e acentuadas têm sempre acento circunflexo
no Genit. e Dat. de todos os números: στρατιά, exército: Genit. στρατιάς
— στρατιών. Dat. στρατιφ — στρατιαΐς.
c) Nas palavras que no Nom. do sing. têm acento na antepenúltima sílaba
(proparoxítonas), o acento recai sobre a penúltima no Gen. e Dat. do sing., e
no Dat. e Acus. do p l.: γέφυρα: γεφύρας, γεφύρςι, γεφύρας.
d) No Gen. do plural, todos os substantivos femininos (e masculinos) da
1? Declinação têm acento circunflexo na última sílaba, devido à contração do
α do tema com a terminação -ων: γεφυρών, γλωττών, etc.28

28. 3) Quantidade
a) Ο α fin a l é longo:
1?) Em grande parte dos substantivos e adjetivos femininos em α puro:
χώρα, país; ήμέρά, dia; oIkíõ, casa; έλευθέρά, livre.
2?) No dual: τώ θαλάττά.

Exceções:
α) Os substantivos γέφυρα, ponte; άλήθεια, verdade; μοίρα, destino;
εΰνοια, benevolência; άσφάλεια, segurança; ύγίεια, saúde; άσθένεια, fraque­
za, etc.
P) Os adjetivos em -υς, -εια, -υ: ήδύς, agradável; -fem . ήδεια.
γ) Os participios em -υια: πεπαιδευκυΐα (παιδεύω, educar).
b) A terminação -αν do Acus. sing. é breve, exceto nos substantivos em
que ο α ou ας (para os masculinos) do N om . é longo: θάλατταν, γέφυραν,
γλώτταν.
Mas οίκίάν, χώραν, νεανίαν.
20 M ORFOLOGIA

c) A terminação -ou do N om . e Voc. do pl. dos substantivos femininos (c


masculinos) é breve·, χώραι, μέλιτται, πολΐται.
d) A terminação -ας do Gen. do sing. e do Acus. do p l. é longa: χώρας,
θαλάττας, μούσας, γέφυρας.

29. Substantivos masculinos em -ας e em -ης.


ó νεανίας, o jovem ; ó πολίτης, o cidadão; ó δικαστής, o ju iz.

Temas: νεανία- πολιτα- δικαστα-

SINGULAR
Ν. ó νεανίας, ο jovem ό πολίτης, ο cidadão ό δικαστής, ο juiz
G. τοϋ νεανίου, do jovem πολίτου δικαστοϋ
D. τφ νεανία, ao jovem πολίτη δικαστή
A. τόν νεανίαν, ο jovem πολίτην δικαστήν
V. ώ νεανία, ό jovem πολΐτα δικαστά

PLURAL
N. οί νεανίαι, os jovens πολΐται δικασταί
G. των νεανιών, dos jovens πολιτών δικαστών
D. τοις νεανίαις, aos jovens πολίταις δικασταΐς
A. τούς νεανίας, os jovens πολίτας δικά στάς
V. ώ νεανίαι, ó jo ven s πολΐται δικασταί

DUAL
N. A. τώ νεανία πολίτα δικαστά
G. D. τοΐν νεανίαιν πολίταιν δικασταΐν
V. — νεανία . πολίτα δικαστά

Exemplos__________________________________________________________
Com o νεανίας com o πολίτης com o δικαστής
ó ταμίας, o intendente ò στρατιώτης, o soldado 6 κριτής, o ju iz
μονίας, o solitário τεχνίτης, o artista ποιητής, o poeta
ΑΙνείας, Enéias οΐκέτης, o criado μαθητής, ο discípulo
D EC LIN AÇ Õ ES 21

Observações
30. 1) O vocativo dos nomes próprios de homens (antropônimos) em -ης
termina em -η.
Ex.: Ά τρείδης,/ι/Λ ο deA treu : V. Ά τρείδη. Ευριπίδης, Eurípides, V.
Εύριπίδη.
2) Os nomes de povos (etnônimos) terminados em -ης formam o Voc.
em -a.
Ex.: σκύθης, cita: V. σκύθα; πέρσης, persa: V. πέρσα.
N. B. — Mas Πέρσης, Perseu: V. Πέρση (porque é nome de um homem).
3) Todos os nomes em -της formam o Voc. em -a.
Ex.: Πολΐτα, στρατιώ τα, προφήτα.
N. B. — Δεσπότης, senhor, tem o Voc. δέσποτα.

31. 4) Genitivos irregulares:


a) Alguns substantivos em -ης têm no Gen. sing. a terminação jónica -εω,
em vez de -ου.
Ex.: Καμβύσης, Cambises: G. sing. Καμβύσεω.
b) Alguns substantivos em -ας têm no Gen. sing. a terminação dórica -a,
em vez de ου.
Ex.: πατραλοίας, a , parricida; μητραλοίας, a , matricida; *Αννίβας,
a, Aníbal; Σύλλας, a , Sila.

32. Substantivos contratos da l í Declinação


Contração: -õã contrai-se em -ã.
-έα, depois de p, em -ã; depois de qualquer outra letra, em -ή.
São poucos os nomes contratos da l í Declinação. Eis os principais: μνα
(μνάα), mina; Ά θη να (Ά θηνάα), A tena (Minerva); γη (γέα), terra; συκή
(συκέα), figueira; Έ ρ μ η ς (Έ ρμ έας), Herm es (M ercúrio).

Paradigma
Temas: μνα- (μναα-) συκη- (συκεα-) Έ ρμη- (Έ ρμεα-)

____________________________ SINGULAR_____________________________
Ν. ή μνα (μνάα), a mina ή συκή (συκέα), a figueira ô Έρμης (Έρμέας), Hermes
G. μνας (μνάας) συκης (συκέας) Έρμοϋ (Έρμέου)
D. μνςί (μνάςΟ συκή (συκέςι) Ερμή (ΈρμέςΟ
Α. μναν (μνάαν) συκήν (συκέαν) Έρμήν (Έρμέαν)
V. μνα (μνάα) συκή (συκέα) Ερμή (Έρμέα)
22 M ORFOLOGIA

PLURAL
N. μναί (μνάαι) συκαΐ (συκέαι) Έρμαΐ (Έρμέαι)
G. μνών (μναών) συκών (συκεών) Έρμων (Έρμεών)
D. μναΐς (μνάαις) συκαΐς (συκέαις) Έρμαΐς (Έρμέαις)
Α. μνας (μνάας) συκάς (συκέας) Έρμας (Έρμέας)
V. μναΐ (μνάαι) συκαΐ (συκέαι) Έρμαΐ (Έρμέαι)

DUAL
Ν. A. V. μνά (μνάα) συκα.(συκέα) Έρμα (Έρμέα)
G. D. μναΐν (μνάαιν) συκαΐν (συκέαιν) Έρμαΐν (Έρμέαιν)

Obs. — 1? γη, terra, não tem plural.


25 oi Έ ρ μ α ΐ (no pl.) significa: A s estátuas de Hermes.

Segunda Declinação
33. A segunda declinação compreende os temas em -o e alguns em -ω, dos
três gêneros.

Masculino Feminino Neutro


ό πόλεμος, α guerra ή όδός, ο caminho τό δώρον, ο dom

Temas: πόλεμό- όδο- δώρο-

SINGULAR
Ν. ό πόλεμος, α guerra ή όδός, ο caminho τό δώρον, ο dom
G. πολέμου όδου δώρου
D. πολέμφ όδω δώρφ
Α. πόλεμον δδόν δώρον
V. πόλεμε όδέ δώρον

PLURAL
Ν. oi πόλεμοι αί όδοί τα δώρα
G. πολέμων όδών δώρων
D. πολέμοις όδοΐς δώροις
Α. πολέμους όδους δώρα
V. πόλεμοι όδοί δώρα

DUAL
Ν. Α. V. πολέμω όδω δώρω
G. D. πολέμοιν όδοΐν δώροιν
DECLINAÇÕES 23

Exemplos
Como πόλεμος como όδός como δώρον
ó άνθρωπος, o homem ô ούρανός, o céu τό ζωον, ο animal
ô άγγελος, o mensageiro ό άγρός, o campo τό δένδρον, a árvore
ή άμπελος, a vinha ό ποταμός, o rio τό μήλον, a maçã
ô άνεμος, o vento 6 Ιατρός, ο médico τό δόδον, α rosa
ó λόγος, a palavra 6 νεκρός, ο defunto τό δεΐπνον, ο jantar
ô όνος, o burro Ô καρπός, ο fruto τό δάκρυον, a lágrima
ó νόμος, a lei ό όφθαλμός, ο olho τό δίκτυον, a rede
ó δήμος, o povo ό χρυσός, ο ouro τό έλαιον, ο azeite
ή παρθένος, a virgem 6 λιμός, a fom e τό άγκιστρον, ο anzol

Obs. — Os nomes neutros acentuados na antepenúltima sílaba, como


δάκρυον, seguem a acentuação de πόλεμος.

Declinação Ática
34. Dá-se este nome à declinação de alguns substantivos e adjetivos cujo
nominativo termina em -ως em vez de -ος, e que são usados sobretudo pelos
escritores áticos.

ô νεώς, o templo; Ιλεως, clemente.


Temas: νεω- ΐλεω

SINGULAR
Masc. e Feminino Neutro
N. ô νεώς, o templo Ιλεως, clemente ϊλεων
G. νεώ ϊλεω ϊλεω
D. νεφ ϊλεφ ϊλεω
A. νεών ϊλεων ϊλεων
V. νεώς Ιλεως ϊλεων
PLURAL
N. ol νεφ ϊλεφ ϊλεα
G. νεών ϊλεων ϊλεων
D. νεφς ϊλεφς ϊλεφς
A. νεώς Ιλεως ϊλεα
V. νεφ ϊλεφ ϊλεα
DUAL
24 M O R FO LO G IA

Exemplos
como νεώς como ιλεως
ó λαγώ ς, a lebre; 6 λεώς, o povo εϋγεως, εΟγεων, fé rtil
b ταώ ς, o pavão; ή έως, a aurora έκπλεως, έκπλεων, cheio

Obs. — 1) Έ ω ς , aurora, tem o A cus. δω e não 6ων.


Outros nomes, como λαγώ ς, formam o Acus. em ων ou em -ω: λαγών
ou λαγώ
2) Q uantidade e acento: Nas proparoxítonas (Cf. n? 14), como ιλεως,
έκπλεω ς, a letra ω é considerada breve, porque originariamente tais palavras
escreviam-se ϊληος, δκπληος.
3) Os adjetivos formam o N. A. V. do pl. neutro em -α: ϊλεα, έκπλεα,
εΰγεα.

35. Substantivos contratos da 25 Declinação

Contração: -εο e -oo contraem-se em -οϋ; -ε& em -õ: ô νους (νόος), a in­
teligência; τό όστοϋν (όστέον), o osso.

Temas: νου- (voo-) όστου- (όστεο-)

SINGULAR
N. ό νοϋς (νόος), a inteligência το όστοϋν (όστέον), ο osso
G. νοϋ (νόου) όστοΰ (όστέου)
D. νφ (vótp) όστφ (όστέφ)
A. νουν (νόον) όστοϋν (όστέον)
V. νοϋ (νόε) όστοϋν (όστέον)
PLURAL
N. νοΐ (νόοι) όστά (όστέα)
G. νών (νόων) όστών (όστέα)
D. νοΐς (νόοις) όστοίς (όστέΐς)
A. νοϋς (νόους) όσ τδ (όστέα)
V. νοΐ (νόοι) όστά (όστέα)
DUAL
N. A. V. νώ (νόω) όστώ (όστέω)
G. D. νοΐν (νόοιν) όστοΐν (όστέοιν)
D EC LIN AÇ Õ ES 25

Terceira Declinação
36. A terceira declinação compreende os nomes masculinos, femininos e
neutros de tema:
a) Em consoante: £>ήτωρ (t. ί>ητορ·), orador;
b) Em -ος e -ες (neutros): άνθος (t. άνθος e άνθεσ-), flo r;
c) Em -t e -υ (genit. ε-ως): πόλις (t. πολι-), cidade; πήχυς (t. πηχυ-), braço;
d) Em -υ (genit. υ-ος): ιχθύς (t. ιχθύ), peixe;
e) Em -o e em -ο: ήρως (t. ή ρω-), herói; πειθώ (t. πειθο-), persuasão;
f) Em ditongo: βασιλεύς (t. βασιλεύ-), rei;
g) Em p sincopado: πατήρ (t. πατερ-), p a i.

Observações gerais
37.1) Tema: Para encontrar o tem a dos nomes da 3? declinação, basta ge­
ralmente cortar a desinência -ος do genitivo do singular.
Ex.: βήτωρ, orador: G. βήτορ-ος (t. βητορ-);
φύλαξ, guarda: G. φύλακ-ος (t. φυλακ-).
38. 2) Quantidade: d) As desinências -a e -ας do A cus. sing. e pl. são
breves: φύλακα, φύλακας.
b) As desinências -i e -σι(ν) do D at. sing. e pl. são breves: βήτορι,
£>ήτορσι(ν).
39. 3) Acentuação: Os m onossílabos têm o acento sobre a últim a sílaba no
Genit. e Dat. do sing. e do plural.
Ex.: φώρ, ladrão: G. φωρός — φωρών
D. φωρί — φωρσί(ν)
Exceções: Acentuam-se na penúltim a:
a) No Genit. pl.:
ó παΐς, a criança: G. παιδός — παίδων; D. παιδί — παισί (v)
xò ούς, a orelha: G. ώ τός — ώτων; D. ώτί — ώσί (v)
DUAL: G. D. ώτοιν
b) O Genit. e D at. p l. da forma masculina e neutra do adjetivo Π ας,
πάσα, πάν, todo, toda:
G. παντός — πάντω ν; D. παντί — πάσι (v)
c) Os particípios m onossilábicos
ών (part. de ειμί, ser): G. δντος — δντων; D. δντι — όύσι (v)
θείς (part. de τίθημι, colocar): G. θέντος — θέντων
D. θέντι — θεΐσι (v)
d) τό ήρ (έαρ), a prim avera: G. sing. ήρος — D. sing. ήρι.
26 M O R FO LO G l

40. A) Temas em Consoante


1) Labial 2) Gutural 3) Dental
ó γύψ, o abutre; ó φύλαξ, o guarda; fy έλπίς, a esperança; τό σώμα, o corpo 1
Temas: γυπ- φυλακ- έλπίδ- σωματ-

Sing. Ν. ό γύψ ό φύλαξ ή έλπίς τό σώμα


G. γυπ-ός φύλακ-ος έλπίδ-ος σώματ-ος
D. γυπ-ί φύλακ-ι έλπίδ-ι σώματ-ι
Α. γϋπ-α φύλακ-ι έλπίδ-α σώμα
V. γύψ φύλαξ έλπί σώμα

Plur. Ν. γϋπ-ες φύλακ-ες έλπίδ-ες σώματ-α


G. γυπ-ών φυλάκ-ων έλπίδ-ων σωμάτ-ων
D. γυψ-ί(ν) φύλαξι(ν) έλπί-σι(ν) σώμα-σι(ν)
Α. γϋπ-α ς φύλακ-ας έλπίδ-ας σώματ-α
V γϋπ-ες φύλακ-ες έλπίδ-ες σώματ-α

D ual
Ν. Α. V. γϋπ-ε φύλακ-ε έλπίδ-ε σώματ-ε
G. D. γυπ-οΐν φυλάκ-οιν έλπίδ-οιν σωμάτ-οιν

1) Em labial
ή φλέψ, φλεβός, a veia

2) Em gutural 3) Em dental
ό κόραξ, -κ ο ς, ο corvo ή πατρίς, -ίδος, a pátria
ό κόλαξ, -κ ο ς, ο adulador ή φροντίς, -ίδος, ο cuidado
ό κήρυξ, -κ ο ς, ο arauto ή λ α μ πά ς, -άδος, a lâmpada
ή άλώ πηξ, -εκος, a raposa τό πνεύμα, -ατος, ο espírito
ό τέττιξ, -ιγος, a cigarra τό στόμα, -ατος, a boca
ή σάλπιγξ, -ιγγος, ο trom beta τό βήμα, -ατος, a palavra
ή αϊξ, αίγός, a cabra τό όνομα, -ατος, ο nom e
DECLINAÇÕ ES 27

4) Líquida (λ, p) 5) Em v- e ντ-


ó δλς, o sal; ó φήτωρ, o orador; ó ποιμήν, o pastor; 6 γέρων, o velho
άλ- φητορ- ποιμεν- γεροντ-

ό δλ-ς ό £ητωρ ό ποιμήν 6 γέρων


άλ-ός Μ τορ-ος ποιμέν-ος γέροντ-ος
άλ-ί £>ήτορ-ι ποιμέν-ι γέροντ-ι
δλ-α £>ήτορ-α ποιμέν-α γέροντ-α
δλ-ς φήτορ ποιμέν γέρον

δλ-ες όήτορ-ες ποιμέν-ες γέροντ-ες


άλ-ων ί»ήτορ-ων ποιμέν-ων γέροντ-ων
άλ-σί(ν) δήτορ-σι(ν) ποιμέ-σι(ν) γέρου-σι(ν)
δλ-ας φήτορ-ας ποιμέν-ας γέροντ-ας
δλ-ες φήτορ-ες ποιμέν-ες γέροντ-ες

δλ-ε φήτορ-ε ποιμέν-ε γέροντ-ε


άλ-οΐν φητόρ-οιν ποιμέν-οιν γερόντ-οιν

4) Em líquida 5) Em -v e -ντ
ó θήρ, θηρός, a fera 6 λιμήν, -ένος, o p o rto
ô φώρ, φωρός, o ladrão ό χειμών, -ω νος, ο inverno
ή χελιδώ ν, -όνος, a andorinha
ό λέων, -οντος, ο leão
ό γίγα ς, -α ντος, ο gigante
ό όδούς, ό δόντος, ο dente
28 MORFOLOGIA

Observações sobre os nomes de tema


em consoante
41. 1) O A cus. sing. das palavras barítonos (N. 14) em -ις e em -υς dé
tema em dental é em -iv e em -υν.
Exemplos:
ή χάρις, a graça: G. χάριτος, A. χάριν, V. χάρι
ή έρις, a disputa: G. δριδος, A. Êpiv, V. êpi
ή κόρυς, o capacete: G. κόρυθος, A. χόρυν (ou κόρυθα)
N . B. — Mas έλπίς, esperança: A. έλπίδα, porque não é barítona.

42. 2) O Voc. sing. dos substantivos de tema em -v e em -p (líquida) é igual


ao nominativo, se a palavra tem o acento na última *flaba.
Ex.: ήγεμών, -όνος, chefe: V. ήγεμών.
θήρ, θηρός, fera: V. θήρ.
Mas se o acento não recair sobre a última sílaba, o Voc. será semelhante
ao tema.
Ex.: δαίμω ν, -ονος, divindade: t. δαιμον-: V. δαίμον.
βήτωρ, -ορος, orador: t. βήτορ: V. βήτορ

43. 3) Com σ:
a) As labiais (β, π, φ) dão ψ: γυψί(ν) por γυπσί(ν).
b) As guturais (γ, κ, χ) dão ξ: φύλαξι(ν) por φύλακσι(ν).
c) As dentais (δ, θ, τ) caem: έλπίσι(ν) por έλπίδσι(ν).

•44. 4) Regra prática para form ar o Dativo do plural dos temas


em consoante.
Basta tom ar o dativo do singular e substituir:
por Ex.: φλεβί (ή φλέψ, a veia) — D. pl. φλεψί(ν)
tf γυπί (ô γύψ, o abutre) — ” γυψί(ν)
»»
)
por ' Ex.: σάλπιγγι (ή σάλπιγξ, a trombeta) — D. pl. σάλπιγξι(ν)
»» κόρακι (6 κόραξ, ο corvo) — ” κόραξι(ν)
*» ►ξι τριχί (ή θρίξ, ο cabelo) — ” θριζί(ν)1
>» νυκτί (ή νύξ, a noite) — ” νυξί(ν)

1. Diz-se τριχί e não θριχί para evitar que na mesma palavra haja duas sílabas seguidas come­
çadas por aspirada. (Cf. N. 265)
DECLINAÇÕES 29

δι por' Êx.: λαμπάδι (ή λαμπάς, a lâmpada) — II λαμπάσι(ν)


θι Μ
δρνιθι (ή άρνις, a ave) — II δρνισι(ν)
»»

σι
τι χάριτι (ή χάρις, a graça) — 11
χάρισι(ν)
VI »> χιτώνι (6 χιτών, a túnica) — 11 χιτώσι(ν)

ρι por ρσι : φήτορι (6 £>ήτωρ, ο orador) — ” £ήτορσι(ν)


αντί ” ασι : γίγαντι (6 γίγας, ο gigante) — II γίγασι(ν)
εντι ” εισι1 : λυθέντι (part. de λύω, desatar) — >1 λυθεΐσι(ν)
οντι ” ουσι : λέοντι (ό λέων, ο leão) — II λέουσι(ν)
όδόντι (6 όδούς, ο dente) — II όδοϋσι(ν)
υντι ” υσι : δεικνύντι (part. de δείκνυμι, mostrar) — II δεικνϋσι(ν)

B) Temas em ς
45. 1) Temas em -ος e -εσ: τό άνθος, a flo r\ ó Σωκράτης, Sócrates.
Temas: άνθος e άνθεσ- Σωκρατεσ-
SINGULAR
Ν. τό άνθος, α flor ό Σωκράτης, Sócrates
G. άνθους (άνθε-ος) Σωκράτους (Σωκράτε-ος)
D. άνθει (άνθε-ι) Σωκράτει
Α. άνθος Σωκράτην ou Σωκράτη
V. άνθος Σώκρατες
PLURAL
Ν. άνθη (άνθε-α) Σωκράται
G. άνθων (άνθέ-ων) Σωκρατών
D. άνθεσι(ν) Σωκράταις
Α. άνθη (άνθ-εα) Σωκράτας
V. άνθη (άνθε-α) Σωκράται
DUAL
Ν. Α. V. άνθη (άνθε-ε) Σωκράτα
G. D. άνθοΐν (άνθέοιν) Σωκράταιν

Exemplos
como άνθος com o Σωκράτης
τό τείχος, -ους, α muralha ό Διογένης-ους, Diógenes
τό γένος, -ους, α raça ό Δημοσθένης-ους, Demóstenes
τό έτος, -ους, ο αηο ό Κράτης -ους, Crates

1. Exceção: χαρίεντι (χαρίεις, gracioso ), D. p i. χαρίεσι(ν).


30 M ORFOLOGIA

46. Obs. — Os nomes próprios terminados em -ης, como Διογένης, ora


formam o Voc. em ες: ώ Δίογενες, ora o têm igual ao N o m i n como em
Κράτης: ώ Κράτης.
N . B. — Περικλής, Péricles: G. Περικλέους, D. Περικλεΐ, A. Περικλέα,
V. Περίκλεις.
47. 2) Temas em ασ-:
1. το γήρας, a velhice: G. γήρως (γήρα-ος), D. γήρςι (γήρα-ι).
Plur.: N. A. V. γήρα (γήρα-α), G. γηρών (γηρά-ων), D. γήρασι(ν).
2. το γέρας, ο prêm io: G. γέρως, D. γέρςι.
Plur.: Ν. A. V. γέρα, G. γερών, D. γέρασι(ν)
3. τό κρέας, a carne: G. κρέως, D. κρέςι.
Plur.: Ν. A. V. κρέα, G. κρεών, D. κρέασι(ν).

C) Temas em vogal
48. 1) Temas em -ι, -υ (genit. em -εως) e -υ (genit. em -υος).
ή πόλις, a cidade; ó πήχυς, o braço; ό Ιχθύς, o peixe

Temas: πολι- πηχυ- ιχθύ*

SINGULAR ί
Ν. ή πόλις, a cidade ό πήχυ-ς, ο braço 6 Ιχθύς, ο peixe ί
G. πόλε-ως πήχε-ως ίχθύ-ος Ι
D. πόλε-ι πήχε-ι Ιχθύ-ϊ
A. πόλι-ν πήχυ-ν Ιχθύ-ν
V. πόλι πήχυ Ιχθύ

PLURAL
N. πόλε-ις (πόλεες) πήχε-ις (πήχεες) Ιχθύ-ες ou Ιχθύς
G. πόλε-ων πήχε-ων ίχθύ-ων
D. πόλε-σι(ν) πήχε-σι(ν) Ιχθύ-σι(ν)
A. πόλε-ις πήχε-ις Ιχθύς (Ιχθύας)
V. πόλε-ις (πόλεες) πήχε-ις (πήχεες) 1%θύ-ες ou ΙχθΟς

DUAL
N. A. V. πόλε-ι (πόλεε) πήχε-ι (πήχεε) Ιχθύ-ε ou Ιχθδ :
G. D. πολέ-οιν πηχέ-οιν ΐχθύ-οιν
DECLINAÇÕES 31

Exemplos
como πόλις e πήχυς com o ιχθύς
ή πίστις, -εως, a f é ή Ισχύς, -ύος, a fo rça
ή φύσις, -εως, a natureza ό σΰς, συός, ο porco
ό δφις, -εως, a serpente ό μυς, μυός, ο rato
τό &στυ, -εως, a cidade (capital) ή χέλυς, χέλυος, a tartaruga
ό πέλεκυς, -εως, ο machado ή πίτυς, -υος, ο pinheiro

Obs. — Nas desinências -ως e -ων ο ω é considerado breve; por isso o acento
pode ser colocado na antepenúltima- πόλεως.
Esta acentuação de πόλεως explica-se por um a metátese quantitativa, pro­
veniente de πόληος (que subsiste em Homero). Do mesmo modo πήχεω ς pro­
vém de πήχεος (existente em Heródoto).

49. 2) Temas em -ω e -o:


1) ô ήρως, o herói (t. ήρω): G. ήρωος, D. ήρωι (ήρω), A. ήρωα (ήρω).
Plur.: N. V. ήρωες (ήρως). G. ήρώων, D. ήρωσι(ν)', A. ήρω ας (ήρως).
2) ή πειθώ, a persuasão (t. πειθο-): G. πειθοΰς (πειθόος), D. πειθοΐ (πειθόι),
Α. πειθώ (πειθόα).
Ν. Β. — Como πειθώ: ή ήχώ, ο eco; Πυθώ, D elfos; Καλυψώ, Calipso.

D) Temas em ditongo e temas em p sincopados


50. ô βασιλεύς, o rei; ό πατήρ, o pai.
Temas: βασιλεύ- πατερ-

SINGULAR
Ν. 6 βασιλεύ-ς, ο rei ò πατήρ, ο pai
G. βασιλέ-ως πατρ-ός
D. βασιλει πατρ-ί
Α. βασιλέ-α πατέρ-α
V. βασιλεύ πάτερ
PLURAL
Ν. βασιλείς (βασιλής) πατέρ-ες
G. βασιλέ-ων πατέρ-ων
D. βασιλεϋ-σι(ν) πατρά-σι(ν)
Α. βασιλέ-ας (βασιλείς) πατέρ-ας
V. βασιλείς (βασιλής) πατέρ-ες
32 M ORFOLOGIA

DUAL
Ν. A. V. βασιλή πατέρ-ε
G. D. βασιλέ-οιν πατέρ-οιν

Exemplos
com o βασιλεύς com o πατήρ
ό ίππεύς, -έως, ο cavaleiro ή γαστήρ, -ρός, ο estômago
ό ίερεύς, -έως, ο sacerdote ή μήτηρ, -ρός, a mãe (V. μήτερ)
ό φονεύς, -έως, ο assassino ή θυγάτηρ, -ρός, a filh a (V. θύγατερ)

Observações
51. 1) ó άνήρ, o hom em : G. άνδρός, D. άνδρί, A. άνδρα, V. άνερ.
Plur: N. V. άνδρες, G. άνδρω ν, D. άνδράσι(ν), A. δνδρας.
Δημήτηρ, Deméter: G. Δήμητρος, D. Δήμητρι, A. Δήμητρα, V. Δήμητερ.
52. 2) O utros substantivos de tem a em ditongo:
1. ó, ή βοϋς, o boi, a vaca (t. βου-): G. βοός, D. βοΐ, A. βουν, V. βοΰ.
Plur: N. V. βόες, G. βοών, D. βουσί(ν), A. βοΰς (βόας).
2. δ, ή οϊς, ο carneiro, a ovelha (t. oi-): G. οίός, D. oií, A. olv, V. oi.
P lur.: N. V. οΐες, G. διώ ν, D. oloí(v), A. οϊς.
3. ή γρ α ϋς, a velha (t. γραυ-): G. γραός, D. γραΐ, A. γραδν, V. γραϋ.
P lur.: N. V. γ ρ δ ε ς, G. γραώ ν, D. γραυσί(ν), A. γραϋς. 53

53. Irregularidades prindpais nas declinações


dos substantivos
Prim eira Declinação
ô δ εσ π ό τη ς, o senhor: V. ώ δέσ ποτα .
Segunda Declinação
δ Θ εός, D eus: V. ώ Θ εός.
δ Ί η σ ο ϋ ς, Jesus: G. D. V. Ίη σ ο ΰ , Α. Ίησ οΰν.
ό ά δελφ ός, ο irm ão: V. ώ δδελφ ε (melhor do que άδελφέ).
ό φ ίλος, ο am igo: V. & φίλε ou ώ φίλος.
ό ζυγός, ο ju g o : Ρ1.: τά ζυγά.
δ σ ίτο ς, ο trigo: Ρ1.: τ ά σ ΐτα.
ό δεσ μ ό ς, ο laço: Ρ1.: τά δεσ μ ά ou oi δεσμοί.
DECLINAÇÕES 33

ό σταθμός, a jornada: Pl.: τά σταθμά ou oí σταθμοί,


τό στάδιον, ο estádio: Pl.: ol στάδιοι ou τα στάδια,
ό υίός, ο filh o : G. υίοϋ ou υΐέος, D. υίφ ou υΐεΐ, Α. υίόν, V. uté. Pl.: Ν. V.
υίοί ou υίεΐς, G. υίών ou υίέων, D. υίοϊς ou υίέσι(ν), Α. υΙούς ou υϊεΐς.
τό δάκρυον, α lágrima: D. pl.: δακρύοις ou δάκρυσι(ν).
τό δένδρον, α árvore: D. pl.: δένδροις ou δένδρεσι(ν).

Terceira Declinação
ò Ζευς, Zeus (Júpiter): V. ώ Ζεϋ, G. Διός, D. Διί, A. Δ ία1,
ό Α πόλλω ν, A poio: V. ώ "Α πολλον, Α. Α π όλλω να ou Ά πόλλω .
ό σωτήρ, ο Salvador. G. σω τήρος, V. ώ σώτερ.
ό άστήρ, ο astro: G. άστέρος, D. ρΐ.: άστράσι(ν).
ό κύων, ο cão: G. κυνός, D. κυνί, Α. κύνα, V. κύον.
Ρ1.: Ν. V. κύνες, G. κυνών, D. κυσί(ν), Α. κύνας.
ή γυνή, α mulher: G. γυναικός, D. γυναικί, Α. γυναίκα.
V. γύναι. Pl.: Ν. V. γυναίκες, G. γυναικών, D. γυναιξί(ν).
Α. γυναίκας.
ή χείρ, α mão: G. χειρός, D. ρΐ.: χερσί(ν).
ή ναϋς, ο navio: G. νεώς, D. νηϊ, Α. ναΰν, Pl.: Ν. νήες, G. νεών,
D. ναυσί(ν), Α. ναϋς.
τό δναρ, ο sonho: G. όνείρατος, etc.
τό δδωρ, α água: G. ϋδατος, etc.
τό πϋρ, ο fogo: G. πυρός, D. ρΐ.: πυροΐς.
τό δόρυ, α lança: G. δόρα τος, D. δορί.
τό γόνυ, ο joelho: G. γό να το ς, etc.
τό γάλα, ο leite: G. γά λ α κ το ς, etc.
τό φως, α luz: G. φ ω τός, etc.
τό φρέαρ, ο poço: G. φ ρέατος, etc.
ό μάρτυς, ο mártir: G. μάρτυρος, D. ρΐ. μάρτυσι(ν).
ό πούς, ο pé: G. πο δό ς, D. ρΐ. ποσί(ν).
ό άναξ, ο rei: G. ά να κ το ς, etc.
ή θρίξ, ο cabelo: G. τρ ιχό ς, D. ρΐ. θριξί(ν).
ή νύξ, α noite·' G. νυκ τός, D. ρΐ. νυξί(ν).
ή κλείς, α chave: G. κλειδός, D. κλειδί, Α. κλεΐν (κλείδα).
Pl.: Ν. κλείδες, G. κλειδών, D. κλεισί(ν), Α. κλείς.

1. Ζηνός, Ζηνί, Ζήνα são formas jónicas e poéticas.


C apítulo II

D eclinação dos adjetivos

54. Classificação geral dos Adjetivos:

não-contratos
a) Adjetivos de tema em -a, -o
contratos

não-contratos
b) Adjetivos de tema em consoante
contratos

não-contratos
c) Adjetivos de tema em consoante e vogal
contratos

d) Adjetivos irregulares.

I. — Adjetivos de tema em -o, -a


A) Não-contratos
55. καλός, καλή, καλόν, lindo; δίκαιος, δικαία, δίκαιον, ju sto .

Temas: καλό-, καλα-, καλό- δίκαιο-, δίκαια-, δικαιο-

SINGULAR
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Ν. καλός καλή καλόν δίκαιος δικαία δίκαιον
G. καλοϋ καλής καλού δικαίου δικαίας δικαίου
D. καλώ καλή καλώ δικαίφ δικαίςι δικαίφ
Α. καλόν καλήν καλόν δίκαιον δικαίαν δίκαιον
V. καλέ καλή καλόν δίκαιε δικαία δίκαιον

35
36 M ORFOLOGIA

PLURAL
N. καλοί καλαί καλά δίκαιοι δίκαιαι δίκαια
G. καλών καλών καλών δικαίων δικαίων δικαίων
D. καλοΐς καλαΐς καλοΐς δικαίοις δικαίαις δικαίοις
A. καλούς καλάς καλά δικαίους δικαίας δίκαια
V. καλοί καλαί καλά δίκαιοι δίκαιαι δίκαια
DUAL
N. A. V. καλώ καλά καλώ δικαίω δικαία δικαίω
G. D. καλοΐν καλαΐν καλοΐν δικαίοιν δικαίαιν δικαίοιν

Exemplos
como καλός como δίκαιος
'α γαθός, ή, όν, bom δγιος, άγία, δγιον, santo
κ α κ ό ς, ή, όν, mau δξιος, άξία, δξιον, digno
άγνός, ή, όν, puro δάδιος, φςιδία, όόδιον, fácil
λευκός, ή, όν, branco έλεύθερός, έλευθέρα, έλεόθερον, livre

Observações
56. 1) Estes adjetivos declinam-se, no masc. e no neutro, como όδός,
πόλεμ ος e δώ ρον da 2? declinação; a terminação do feminino em -ή segue a
1? declinação, como τιμή.
57. 2) Os adjetivos terminados em -ρος, -εος, -ιος têm o feminino em a
puro, o qual se conserva em todo o singular, como em χώρα.
Ex.: έλεύθερος, α, ον; νέος, α, ον, ηονο; δξιος, α, ον.
58. 3) Ο Nominat. e ο Genit. do plural feminino dos adjetivos em -ος, -η
(ou -α), ον, que têm o acento na penúltimaou na antepenúltimasílaba (baríto­
nos), acentuam-se como no masculino.
Ex.: άξιος, digno: N. pl. m. δξιοι — G. pl. m. άξιων
N. pl. f. δξιαι — G. pl. / . άξίων
θείος, divino: N. pl. m. θείοι — G. pl. m. θείων
N. pl. / . θέϊαι — G. pl. / . θείων
59.4) Declinam-se como estes adjetivos: oscomparativostm -τερος, -τέρα,
-τερον, os superlativos em -τατος, -τάτη, -τατον e em -ιστός, -ίστη, -ιστόν,
os particípiospassivosdos verbos (ex.: λυόμενος, η, ον) e os adjetivosverbais,
como λυτέος, α, ον.
60. 5) Em geral os adjetivos compostos ou derivados apresentam só duas
formas: -ος para o masc. e fem., e -ov para o neutro.
D ECLIN AÇÃ O DOS A D JE TIV O S 37

Ex.: άθάνατος, ον, imortal; βασίλειος, ον, real


έντιμος, ον, honrado; βάρβαρος, ον, estrangeiro
άδικος, ον, injusto; φρόνιμος, ον, prudente
Ν. Β. — Há outros que admitem duas ou três terminações.
Ex.: τίμιος, α, ον ou τίμιος, ον, precioso
βέβαιος, α, ον ou βέβαιος, ον, seguro
ώφέλιμος, η, ον ou ώφέλιμος, ον, útil.

Β) Contratos
61. χρύσοϋς (χρύσεος), χρυσή (χρυσέα), χρυσοϋν (χρύσεον), de ouro.

SINGULAR PLURAL
N. χρυσοϋς χρυσή χρυσοϋν χρυσοί χρυσαι χρυσά
G. χρυσοΟ χρυσής χρυσού χρυσών χρυσών χρυσών
D. χρυσφ χρυσή χρυσφ χρυσοϊς χρυσαΐς χρυσοις
A. χρυσοϋν χρυσήν χρυσοϋν χρυσοϋς χρυσάς χρυσά

Exemplos
άπλοϋς (άπλόος), ή, οϋν, sim ples έθνους, εϋνουν bondoso
άργυρους, ά, οϋν, de prata1 όνους, άνουν, insensato

II. — Adjetivos de tema em consoante


A) N ão-contratos
62. εύδαίμων, εύδαίμων, εύδαιμον, feliz.
Tema: εύδαιμον-
SINGULAR PLURAL
Μ. eF . Ν. Μ. e F . Ν.
Ν. εύδαίμων εύδαιμον εύδαίμον-ες εύδαίμον-α
G. εύδαίμον-ος εύδαιμόν-ων 1
D. εύδαίμον-ι 1 3 gêneros 3 gêneros
εύδαίμοσ-ι(ν) ]
Α. εύδαίμον-α εύδαιμον εύδαίμον-ας εύδαίμον-α
V. εύδαιμον εύδαιμον εύδαίμον-ες εύδαίμον-α
DUAL
Ν. Α. V. εύδαίμον-ε (3 g.) — G. D. εύδαιμόν-οιν (3 g.)

1. No fem . sing. conserva ο α puro.


38 M O R FO LO G IA

Exemplos
σώφρων, ον, prudente έπιστήμων, ον, sábio
άφρων, ον, insensato άγνώμων, ον, ingrato
Obs. — Estes adjetivos seguem a decl. dos subst. de tema em -v (N? 40).

63. 2) No Voc. sing. dos 3 gêneros, bem como no Nom. e Acus. sing.
neutro, o acento recua o mais que lhe permitem as regras da acentuação.
Ex.: άγνώ μω ν, ingrato: V. (3 g.): άγνωμον.
N. A. (neutro): άγνωμον.
64. 3) Os adjetivos εϋχαρις, i, grato, ά χαρις, i, ingrato, άπολις, t, sem-
pátria, form am o acusativo sing. em -iv, como χά ρις, G. χάριτος, A. χάριν
(N? 41).

Contratos
B)
65. άληθής, άληθής, άληθές, verdadeiro.
Tema: άληθεσ-
SINGU LAR PLURAL
Μ . e F. N. Μ. e F. Ν.
N. άληθής άληθές άληθεϊς (έ-ες) άληθή (έ-α)
G. άληθοϋς (έ-ος) ) , „ άληθών (έ-ων)
3 gêneros
D. άληθει (έ-ι) J άληθέσι(ν)
Α. άληθή (έ-α) άληθές άληθεϊς άληθή (έ-α)
V. άληθές άληθές άληθεϊς (έ-ες) άληθή (έ-α)
DUAL
Ν. A . V. άληθεϊ (έ-ε) (3 g.) — G. D. άληθοϊν (έ-οιν) (3 g.)

Exemplos
εύγενής, ές, nobre άσθενής, ές, fraco
εύσεβής, ές, piedoso ά κριβής, ές, exato
N. B. — άληθες significa: é verdade?
Obs. — 1) Estes adjetivos declinam-se como Π ερικλής (N? 46) e Σωκράτης
(N? 45).
66. 2) Os adjetivos, cuja term inação é precedida de um a vogal, contraem,
geralmente, no Acus. masc. efem. do sing. e no Nom. neutro do pl. -έα em -ã.
Ex.: ύγιής, são: ύγιδ (ύγιέα).
ένδεής, necessitado: ένδεά (ένδεέα).
D ECLIN AÇÃ O DOS A D JE TIV O S 39

67. 3) Os adjetivos paroxíionos (que levam acento agudo na penúltima) têm


no N. A. V. neutro do sing. o acento na antepenúltim a.
Ex.: εύήθης, morigerado: εϋηθες.
συνήθης, habituado: σύνηθες.
N. B. Excetuam-se os adjetivos em -ώδης, -ώρης, -ήρης, -ώλης.
Εχ.: εύώδης, odorífero: εύώδες. — ποδήρης, que desce até os pés:
ποδήρες.

III. — Adjetivos em consoante e enr vogal


A) N ão-contratos
68. 1. πας, πάσα, παν, todo.

Temas: παντ-, πασα-, παντ-


SINGULAR PLURAL
Ν. πας πάσα παν πάντ-ες πάσαι πάντ-α
G. παντ-ός πάσης παντ-ός πάντ-ων πασώ ν πάντ-ων
D. παντ-ί πόση παντ-ί πά-σι(ν) πάσ αις πά-σι(ν)
A. πάντ-α πάσαν παν πάντ-ας πάσας πάντ-α
V. πας πάσα παν πάντ-ες πάσαι πάντ-α
DUAL
N. A. V. πάντ-ε πάσα πάντ-ε
G. D. πάντ-οιν πάσαιν πάντ-οιν

2. μέλας, μέλαινα, μέλαν, negro.


Temas: μελαν-, μέλαινα-, μελαν-
SINGULAR PLURAL
Μ. F. Ν. Μ. F. Ν.
N. μέλας μέλαινα μέλαν μέλανες μέλαιναι μέλανα
G; μέλανος μελαίνης μέλανος μελάνων μελαινών μελάνων
D. μέλανι μελαίνη μέλανι μέλασι(ν) μελαίναις μέλασι(ν)
A. μέλανα μέλαιναν μέλαν μέλανας μελαίνας μέλανα
V. μέλαν μέλαινα μέλαν μέλανες μέλαιναι μέλανα
DUAL
N. A. V. μέλανε μελαίνα μέλανε
G. D. μελάνοιν μελαίναιν μελάνοιν
40 M ORFOLOGIA

Exemplos___________________________
•άλας, τάλαινα, τάλαν, desgraçado
μάκαρ, μάκαιρα, μάκαρ, feliz.

3. Declinação de λύων, λύουσα, λυον (partic. pres. de λύω, desatar).


SINGULAR ------------ I1 PLU R A L
Ν. λύ-ων λύ-ουσα λύ-ον 1I λυ-οντες λύ-ουσαι λύ-οντα
G. λύ-οντος λυ-ούσης λ ύ -ο \το ς ί1 λυ-όντων λυ-ουσών λυ-όντων
D. jjü-ο ν τι λυ-ούση λ ύ -ο \τι 1 λύ-ουσι λυ-ούσαις λύ-ουσι
Α. λύ-οντα λύ-ουσαν λύ-ον λύ-οντας λυ-ούσας λύ-οντα
V. λΰ-ων λύ-ουσα λύ-ον λύ-ο\αες λύ-ουσαι λύ-οντα

DUAL
Ν . A . V. λ ύ -ο ν τ ζ λυ-ούσα λύ-οντε
G. D. λι>-ό\τοιν λυ-ούσαιν λυ-όντοιν

Exemplos
έκών, έκούσα, έκόν, de boa vontade: G. έκόντος, έκούσης, έκόντος
άκων, ακόυσα, άκον, contrariado: G. άκοντος, άκούσης, άκοντος
άπας, άπασα, άπαν, todo: G. άπαντος, άπάσης, άπαντος
χαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν, gracioso: G. χαρίεντος, χαριέσσης, χαρίεντος *6970

Ν . Β. — χαρίεις forma irregularmente ο Dat. pl. masc. e neutro em


χαρίεσι(ν) (cf. N. 44); Voc. χαρίεν, χαρίεσσα, χαρίεν.
69. Obs. — Declinam-se como πας muitos particípios ativos e passivos
dos verbos.
Ex.: ών, ούσα, δν (είμί, ser): G. δντος, οϋσης, δντος
λύσας, -ασα, -αν (λύω, desatar): G. λύσαντος, -όσης, -αντος
λυθείς, -εϊσα, -έν (part. aor. ρ.): G. λυθέντος, -είσης -έντος
λείπων, -ουσα, -ον (λείπω, deixar):G. λείποντος, -ούσης, -οντος
τιθείς -εϊσα, -έν (τίθημι, colocar): G. τιθέντος, -είσης, -έντος
δοϋς, δουσα, δόν (δίδωμι, dar): G. δόντος, δούσης, δόντος
δεικνύς, -Οσα, -ύν (δείκνυμι, mostrar): G. δεικνύντος, -ύσης,
-ύντος
λελυκώς, -υια-ός (part. perf. at.): G. λελυκότος, -υίας, -ότος
ίστάς, -ασα, -άν (Τστημι, pôr): G. ίστάντος, -άσης, -άντος.

Contratos
Β)
70. ήδύς, ήδεϊα, ήδύ, agradável.
D ECLIN AÇÃ O DOS A D JE T IV O S 41

Temas: ήδυ-, ήδεια-, ήδυ-


SINGULAR PLURAL
Ν. ήδύ-ς ήδεια ήδύ ήδεϊς (ήδέες) ήδέϊαι ήδέ-α
G. ήδέ-ος ήδείας ήδέ-ος ήδέ-ων ήδειών ήδέ-ων
D. ήδεϊ (ήδέι) ήδείςι ήδεϊ (ήδέι) ήδέ-σι(ν) ήδείαις ήδέ-σι(ν)
A. ήδύ-ν ήδείαν ήδύ ήδεϊς ήδείας ήδέ-α
V. ήδύ ήδεια ήδύ ήδεϊς (ήδέες) ήδεϊαι ήδέ-α
DUAL
Ν. V. Α. ήδεϊ (ήδέε) ήδεία ήδεϊ (ήδέε)
G. D. ήδέ-οιν ήδείαιν ήδέ-οιν

Exemplos
γλυκύς, -εΐα, -ύ, doce βαθύς, -εΐα, -ύ, profundo
βαρύς, -εΐα, -ύ, pesado τα χύς, -εΐα, -ύ, veloz
όξύς, -εΐα, -ύ, agudo ήμισυς, ήμίσεια, ήμισυ, meio

IV — Adjetivos irregulares
71. πολύς, πολλή, πολύ, muito.
Temas: πολύ-, πολλο-
SINGULAR PLURAL
Ν. πολύς πολλή πολύ πολλοί πολλαί πολλά
G. πολλου πολλής πολλου πολλών πολλών πολλών
D. πολλω πολλή πολλω πολλοΐς πολλαΐς πολλοΐς
Α. πολύν πολλήν πολύ πολλούς πολλάς πολλά
Obs. — 1) πολλοί, muitos; oi πολλοί, α maior parte (plerique).
2) έπι τό πολύ e τά πολλά significam: ο mais das vezes. geralmente.
72. μέγας, μεγάλη, μέγα, grande.
Temas: μεγα-, μεγάλο-
SINGULAR PLURAL
Ν. μέγας μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα
G: μεγάλου μεγάλης μεγάλου μεγάλων μεγάλων μεγάλων
D. μεγάλφ μεγάλη μεγάλω μεγάλοις μεγάλαις μεγάλοις
Α. μέγαν μεγάλην μέγα μεγάλους μεγάλας μεγάλα
V. μεγάλε μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα
DUAL
Ν. Α. V. μεγάλω μεγάλα μεγάλω
G. D. μεγάλοιν μεγάλαιν μεγάλοιν
Capítulo III

C om parativos e superlativos

73. 1? — Os adjetivos terminados em -ος formam o Com parativo m udan­


do a terminação -ος em -ότερος ou -ώτερος, e o Superlativo m udando -ος
em -ότατος ou -ώτατος.
N. B. — Escreve-se -ότερος e -ότατος, se a penúltim a sílaba do adjetivo
é longa; escreve-se -ώτερος e -ώτατος, se é breve1:
δίκαιος, ju sto : Comp. δικαιότερος, α, ον — Superl. δικαιότατος, η, ον
έντιμος, honrado: 99 έντϊμότερος, α, ον — *' έντϊμότατος, η, ον
Mas: δξιος, digno: 99 άξιώτερος, α, ον — ” άξιώτατος, η, ον
σοφός, sábio: ” σοφώτερος, α, ον — ” σοφώτατος, η, ον

74. 2? — Os adjetivos terminados em -ων formam o com parativo e su­


perlativo juntando ao neutro -έστερος e -έστατος.
εύδαίμων, feliz: Comp. εύδαιμον-έστερος Superl. εύδαιμον-έστατος
σώφρων, prudente: 99 σωφρον-έστερος ” σωφρον-έστατος

75. 3? — Os adjetivos terminados em -ης, -ας, -υς formam o com parativo


e superlativo juntando ao neutro -τερος e -τατος:
άληθής, verdadeiro: Comp. άληθέσ-τερος — Superl. άληθέσ-τατος
μέλας, negro: 99 μελάν-τερος — ” μελάν-τατος
βραχύς, curto: 99 βραχύ-τερος — ” βραχύ-τατος

76. 4? — Alguns adjetivos formam o com parativo em -ιων e o superlativo


em -ιστός.
N. B. — O superlativo declina-se como δίκαιος, e o com parativo declina-
se do modo seguinte:
Ex.: κ α κός, mau: Comp. κακίω ν — Superl. κ άκ ισ τος.

1. Exceção: στενός, estreito, κενός, vazio têm o Comp. στενότερος, κενότερος, e o Superl.
στενότατος, κενότατος, embora a penúltima sílaba seja breve.

43
44 M O R FO LO G IA

SINGULAR PLURAL
M. e F. Ν. M. e F. Ν.
N. κακιών κάκιον κακίους (κακίονες) κακίω (κακίονα)1
G. κακίονος κακιόνων
D. κακίονι
3 gêneros κακίοσι(ν)
3 gêneros
A. κακίω (κακίονα) κάκιον κακίους (κακίονας) κακίω (κακίονα)
DUAL
Ν. A. V. κακίονε
3 gêneros
G. D. κακιόνοιν

77. Comparativos e Superlativos irregulares


M. e. F. Ν.
άμείνων, mais excelente άμεινον άριστος
AvnfíAr /)/ί μ ι á
βελτίων, mais honesto βέλτιον βέλτιστος
U f U U U ^ U Uffl
κρείττων, maisforte κρεΐττον2 κράτιστος
λωων, mais vantajoso λφον λφ στος

1Γ κακιών, pior κάκιον κάκιστος


κ α κός, mau \ χείρων, inferior (deterior) χείρον χείριστος
\[ ήττων, inferior (inferior) ήττον3 ήκιστος
καλός, belo καλλιών κάλλιον κάλλιστος
αίσχρός, feio αισχίων αίσχιον αΐσχιστος
ήδός, agradável ήδίων ήδιον ήδιστος
τα χύς, rápido θάττων θάττον4 τάχιστος
βφδιος, fácil βςιων βςίον βαστος
έχθρός, inimigo έχθίων δχθιον έχθιστος
( φιλώτερος (raro) φιλτατος
φίλος, amigo \ φίλτερος (poético)
1 φιλαίτερος (raro) φιλαίτατος (raro)
μέγας, grande μείζων μειζον μέγιστος
μικρός, pequeno μικρότερος5 μικρότατος
πολύς, muito πλείων πλέον πλεΐστος

1. Ή δίω e ήδίους provêm das contrações de ήδίο(σ)α, ήδ(ο(σ)ες.


2. Οθ κρείσσων, κρεΐσσον.
3. Ou ήσσων, ήσσον.
4. Ou θάσσων, θασσον.
5. Alguns gramáticos dão também a forma μείων e έλάττων.
COM PARATIVOS E S U P E R LA TIV O S 45

όλίγος, pouco { έ^άττω ν έλαττον1 έλάχιστος


| μείων μειον όλίγιστος

μακρότερος μακρότατος
μαχρός, longo
μάσσων μήκιστος

Comparativo e Superlativo dos advérbios


78. 1? — Os advérbios derivados dos adjetivos formam-se substituindo a
terminação -cov do genitivo do plural por -ως.
Ex.: δίκαιος, justo: G .‘ p l. δικαίω ν — Adv. δικαίω ς
σοφός, sábio: ” σοφών — ” σοφώς
εΰδαίμων, feliz: ” εύδαιμόνων — ” εύδαιμόνως
σαφής, claro: ” σαφών — 99 σαφώς
πας, todo: ” πάντω ν — ” πάντω ς
ήδύς, agradável: ” ήδέω ν — ” ήδέως
Obs. — A forma neutra de alguns adjetivos faz as vezes de advérbio: ταχύ,
depressa; πολύ, muito; μικρόν, pouco; όλίγον pouco; άγαθός, bom (tem o
adv. εύ, bem).

79. 2? — O comparativo dos advérbios tom a a forma do Acus. sing.


neutro do comparativo do adjetivo respectivo.
0 superlativo recebe a form a do Acus. pl. neutro do superlativo corres­
pondente:
σοφώς, sabiamente: Comp. σοφώτερον Superl. σοφώτατα
εύδαιμόνως, felizmente: ” εύδαιμονέστερον ” εύδαιμονέστατα
σαφώς, claramente: ” σαφέστερον12 ” σαφέστατα
ήδέως, agradavelmente: ” ήδιον ” ήδιστα
καλώς, belamente: ” κάλλιον2 ” κάλλιστα

80. 3? — Comparativos e Superlativos irregulares de alguns advérbios


εύ, bem άμεινον άριστα
μάλα, muito μάλλον μάλιστα
έγγύτερον έγγύτατα
έγγύς, perto
έγγυτέρω έγγυτάτω
πό^ω , longe πο^ω τέρω ποφφωτάτω

1. Ou έλάσσων, έλασσον.
2. Também se encontra, embora raramente, σαφεστέρως, καλλιόνως, bem como μειζόνως,
ao lado de μέϊζον.
46 M ORFOLOGIA

81. Comparativos e Superlativos derivados de preposições


πρό, diante πρότερος (prior) πρώτος (primus)
ύπέρτατος (supremus)
ύπέρ, sobre ύπέρτερος (superior)
ϋπατος (summus)
ύπό, debaixo, depois ΰστερος (posterior) ύστατος (postremus)

Observações
82. 1) O segundo termo de comparação pode, geralmente, ser expresso
pelo genitivo ou por ή.
Ex.: Oi φίλοι πιστότατοι βεβαιότεροι είσι των τιμιωτάτων θησαυρών
ou ή oi τιμιώτατοι θησαυροί, os amigos maisfiéissão mais se­
guros que os mais preciosos tesouros.
83. 2) Se o adjetivo não tem comparativo ou superlativo, emprega-se
μάλλον para o comparativo e μάλιστα para o superlativo antes do adjetivo
no grau positivo.
Ex.: μάλλον φίλος, mais amigo.
Para exprimir o grau de inferioridade, usa-se ήττον, menos.
Ex.: ήττον σοφός, menos sábio.
84. 3) P ara exprimir o grau mais elevado possível, usa-se ordinariamente
ώ ς e ότι antes do superlativo.
Ex.: Ώ ς τάχιστα, o mais depressapossível (lat. quam citissimé).
Capítulo IV

Pronom es

I. — Pronomes pessoais

85. l.aPessoa: έγώ, eu; 2? Pessoa: σύ, tu;


3? Pessoa: (pr. refl.): ού, de si, dele, dela.

SINGULAR
Ν. έγώ, eu σύ, tu
G. έμοϋ, μου, de mim σου, σου, de ti ού, dele, dela
D. έμοί, μοι, α mim σοί, σοι, α ti οί, α ele, α ela
Α. έμέ, με, me σέ, σε, te ê, lhe, ο, α
PLURAL
Ν. ήμεΐς, nós ύμεΐς, vás σφεΐς
G. ήμών ύμών σφών
D. ήμϊν νμΐν σφίσι(ν)
Α. ήμάς ύμ δς σφας
DUAL
Ν. Α. νώ σφώ σφώ
G. D. νφν σφφν σφωΐν

86. Obs. — 1) As formas acentuadas έμοϋ, έμοί, έμέ, σου, σοΐ, σέ,
empregam-se:
a) No princípio de uma frase: έμοι πείθου, crê em mim.
b) Depois das preposições: πρός σέ, contra,ti.
c) Quando se quer dar maior relevo ao pronome: έμοι ού σοι τούτο
άρέσκει, istoagrada-me a mim, não a ti.
N. B. — Nos outros casos, empregam-se as formas enclíticas μου, μοι, σου,
σοι, σε: δοκεΐ μοι, parece-me.

47
48 MORFOLOGIA

87. 2) Para dar mais ênfase ao pronome pessoal, junta-se-lhe, algumas ve­
zes, a partícula γε: έγωγε, eu mesmo (egomet, ego quidem), έμοιγε, σύγε, etc.
88. 3) Para substituir o pronome da 3? pessoa (dele, a ele), emprega-se no
Nom in. ούτος ou έκεΐνος (N? 94 e 93), e nos outros casos αύτός (N? 91).
O reflexivo simples só se usa em orações subordinadas (refl. indireto).

II. — Pronomes possessivos


89. έμός, έμή, έμόν, meu ήμέτερος, -α, -ον, nosso
σός, σή, σόν, teu ύμέτερος, -α, -ον, vosso
90. Obs. — Em vez do pronome possessivo da 3.a Pessoa, emprega-se
έαυτοϋ, -ής, έαυτών, ou αυτού, -ής, αυτών.
Ν . Β. — Com έαυτοϋ, -ής, έαυτων, ο artigo é colocado antes do pronome;
com αύτοϋ, -ής, αυτών, o artigo é colocado antes do substantivo.
Ex.: Στέργει τόν έαυτοϋ φίλον, ele ama o seu amigo; στέργει τόν
φίλον αύτοϋ ou αύτοϋ τόν φίλον.

λ
ΠΙ. — Pronomes demonstrativos
91. 1? Αύτός, αύτή, αύτό, ele, ela (ipse); ο mesmo; ο, α...

SINGULAR PLURAL
N. αύτός αύτή αύτό αύτοί αύταί αύτά
G. αύτοϋ αύτής αύτοϋ αύτών αύτών αύτών
D. αύτφ αύτη αύτφ αύτοΐς αύταΐς αύτοΐς
A. αύτόν αύτήν αύτό αύτούς αύτάς αύτά
DUAL
Ν. Α. αύτώ
3 gêneros
G. D. αύτοίν

Ν . Β. — As formas femininas αύτά e αύταιν do dual são pouco corretas.


92. Obs. — αύτός ó υΙός ou ó υΙός αύτός, o próprio filh o ; ó αύτός υΙός
ou ύιός ô αύτός, o mçsm o filh o .
Notem-se as crases seguintes:
ταύτοϋ, ταύτφ , ταύτή, ταύτό, ταύτά
por: τοϋ αύτοϋ, τφ αύτφ , τή αύτή, τό αύτό, τά αύτά.
93. 2? Ε κ ε ίν ο ς, έκεϊνη, έκείνο, aquele, aquela (ele), declina-se como:
αύτός (N.° 91).
PRONOMES 49

94. 3? Οΰτος, αϋτη, τούτο, este, esta, isto (hic).


SINGULAR PLURAL
Ν. ούτος αΰτη τούτο οΰτοι αΰται ταϋτα
G. τούτου ταύτης τούτοι τούτων τούτων τούτων
D. τούτφ ταύτη τούτω τούτοις ταύταις τούτοις
A. τούτον ταύτην τούτο τούτους ταύτας ταϋτα
DUAL
N. A. τούτω
3 gêneros
G. D. τούτοιν

N. B. — Muitas vezes, para dar realce ao pronome, junta-se um i aos dife­


rentes casos: ούτοσί, αύτηί, τουτί (neutro), τουτονί, ούτοιί, αύτανί, ταυτί.
Ούτος tem, por vezes, sentido exclamativo: Ό οΰτος, τί ποιείς, (Aristóf.,
Rõs, 198), Tu por aqui! Que fazes?
95. 4? δδε, ήδε, τόδε, este (hicce): é o artigo seguido da partícula δε:
declina-se como o artigo (N? 23).
N. B. — δδε refere-se à pessoa ou coisa de que se vai falar: οΰτος re-
fere-se à pessoa ou coisa de que se acaba de falar.
Ex.: τεκμήριον δέ τούτου και τόδε (Xen. An. 1, 9, 29), Prova disto
(que acabo de dizer) é o seguinte.
Algumas vezes junta-se também a este pronome um i de realce, como em
οΰτος: ήδί, τοδί.

IV. — Pronomes reflexivos


96. έμαυτοϋ, de mim mesmo; σεαυτοϋ, de ti mesmo; έαυτού, de si mesmo.

SINGULAR
G. έμαυτού, -ής, -οΰ σεαυτοϋ, -ής, -ού έαυτού, -ής
D. έμαυτφ, -ή, -ω σεαυτώ, -ή, -ω έαυτώ, -ή
Α. έμαυτόν, -ήν, -ό σεαυτόν, -ήν, -ό έαυτόν, -ήν
PLURA L
G. ήμών αύτώ ν ύμών αύτών έαυτών
D. ήμϊν αύτοϊς, -α ΐς ύμΐν αύτοϊς, -αϊς έαυτοϊς -αϊς
Α. ή μά ς αύτούς, -ά ς ύμ α ς αύτούς -άς έαυτούς, -άς

TV. B. — Em vez de σεαυτοϋ..., έαυτού..., έαυτών..., pode-se dizer:


σαυτοϋ..., αΰτοϋ..., αύτών... .
50 MORFOLOGIA

V — Pronomes relativos
97. "Ος, ή, δ, que, o qual, a qual; este, esta, isto.

SINGULAR PLURAL DUAL


N. βς ή δ οΐ αί &
G. ού ή ς ού ών ών ών Ν. Α. «δ )
D. Φ ή Φ οίς αϊς οίς G .D .olv t 3gênems
A. δν ήν δ οϋς & ς &

N . B. — Para dar mais relevo a este pronome, junta-se-lhe por vezes a par­
tícula περ: δσπερ, ήπερ, δπερ, ούπερ...

VI — Pronomes interrogativos e indefinidos


98. τίς, que, quem, qual (quis)? τις, alguém, algum, um (aliquis).

Interrogativos Indefinidos
SINGULAR
M. e F. Ν. Μ. eF . Ν.
Ν. τίς τί τίς τΐ
G. τίνος, τοϋ τινός, τού
3 gêneros 3 gêneros
D. τίνι, τφ τινί, τω
A. τίνα τί τινά τί
PLURAL
N. τίνες τίνα τινές τινά (άττα)
G. τίνων τινών
3 gêneros 3 gêneros
D. τίσι(ν) τισί(ν)
A. τίνας τίνα τινάς τινά (άττα)
DUAL
N. A. τίνε 1 τινέ
3 gêneros 3 gêneros
G. D. τίνοιν ί τινοΐν

Observações
99. 1) τίς, τί, pronome interrogativo, leva sempre acento agudo: τίς
άνθρωπος; que homem?

100.2) τις, τι, pronome indefinido, éenclítica e só leva acento quando tem
duas sílabas e as regras das enclíticas o permitem (N? 255).
PRONOMES 51

Ex.: άνθρωπός τις, certo hom em .


Mas: λόγοι τινές, alguns discursos.

101. "Οστις, qualquer (que) (quicumque).

SINGULAR
N. δστις ήτις δ τι
G. δτου (ούτινος) ήστινος δτου (ούτινος)
D. δτω (φτινι) ήτινι δτψ (φτινι)
A. δντινα ήντινα δ τι
PLURAL
N. οϊτινες αϊτινες άττα (άτινα)
G. ώντινων ώντινων ώντινων
D. οίστισι(ν) αΐστισι(ν) οϊστισι(ν)
A. οϋστινας άστινας άττα (άτινα)
DUAL
N. A. ώτινε
3 gêneros
G. D. οίντινοιν

Obs. — 1) Escreve-se "Ο τι (N. A . neutro sing. de "Οστις), para se distinguir da


conjunção "Οτι, que, porque.
2) A "Οστις juntam-se, por vezes, partículas como περ, δή, ούν: δστισπερ,
quem quer que; όστισδή ou όστισδήποτε, qualquer que; δστισοϋν, qualquer que; declina-
se só "Οστις, ficando a partícula invariável: δστισοϋν, ήτισοϋν, δτιοϋν, etc.

Outros pronomes
102. 1. "Αλλος, άλλη, άλλο, outro (como αύτός).
Obs. — 1. άλλος com artigo (δ άλλος) significa: o resto (lat. reliquus).
Ex.: δ άλλος δήμος, o resto do povo.
2) άλλοι sem artigo quer dizer: outros (lat. alii);
ol άλλοι significa: os outros (lat. ceteri).
3) Frases como esta, άλλοι άλλα (φέρουσιν), traduzem-se: uns (levam) uma coisa,
outros outra (lat. alii alia ferunt).
4) Note-se a expressão τά τε άλλα, e entre outras coisas.

103. 2. "Εκαστος, έκάστη, έκαστον, cada um, cada uma. Declina-se como δίκαιος
(N? 55).
N. B. — Note-se a expressão καθ’ έκάστην ήμέραν, todos os dias.
52 MORFOLOGIA

104. 3. Έ κ ά τερ ο ς, έκατέρα, έκάτερον, u m e outro (lat. uterque). De­


clina-se como δίκα ιος.

105. 4. "Ε τερος, έτέρα, έτερον, ο outro, ο segundo (lat. alter). Declina-se como
δίκα ιος.

Obs. — 1) As crases: άτερος, θάτερον, θάτέρου, θάτέρω, θάτερα1 cor­


respondem a: έτερος, τό έτερον, τοϋ έτέρου, τφ έτέρω, τά έτερα, e resultam
da forma mais antiga άτερος.
2) A frase δυοΐν θάτερον ή... ή... traduz-se: de duas uma: ou... ou.
106. 5. Ούδέτερος, ούδετέρα, ούδέτερον, nem um nem outro(lat. neuter).
107. 6. Pronome recíproco: άλλήλων, uns dos outros.

PLURA L DUAL
G. άλλήλω ν άλλήλω ν άλλήλω ν G. D. άλλήλοιν
D. ά λλή λοις ά λλή λα ις άλλήλοις Α. άλλήλω
A. ά λλήλους ά λλή λα ς άλληλα

108. 7. O pronome ό (ή, τό) δείνα, um tal, um qualquer, umas vezes


é indeclinável, outras declinável.

SINGULAR PLURAL

Ν. δείνα 1 δείνες ϊ
G. δεινός δείνων I . _ ..
►3 gêneros > M asculino
D. δέϊνι
Α. δείνα . δείνας J

VIL — Pronomes correlativos


109. Dá-se o nome de Correlativosaos pronomes relacionados quer pela
forma, quer pela significação.
Tais são:

1. Também se pode escrever: θάτερον, θατέρου, θάτερα, etc.


PRONOMES 53

Interrogativos
Indefinidos Relativos Demonstrativos
Diretos Indiretos
τίς; quem δστις, quem τίς, algum δς, que, o qual δδε, ούτος, este
(quis)? (quis) (aliquis) (qui) (is)
ποιος; qual όποιος, qual ποιός, de certa οίος, qual τοιόσδε, τοιοϋτος,
(qualis)? (qualis) qualidade (qualis) tal (talis)
πόσος; quão όπόσος, quão ποσός, de certa δσος, quanto τοσόσδε,
grande? grande grandeza (quantus) τοσοϋτος, tão
(quantus) (quantus) (aliquantus) grande (tantus)
πόσοι; quantos όπόσοι, quantos, δσοι, quantos τοσουτοι, tantos
(quot)? todos os que (quot) (tot)
(quot) ó Ετερος, um dos
πότερος; qual όπότερος, aquele dois
dos dois (uter)? dos dois que
πηλίκος; de que όπηλ(κος, de que ήλίκος, quão τηλικόσδε,
tamanho, de tamanho, de grande τηλικοϋτος, tão
que idade? que idade grande, tão
idoso

110. Obs. — O pronome relativo οίος seguido da partícula τε tem o senti­


do de “capaz”. A frase olóv τέ έστιν traduz-se por “é possível
Capítulo V

Num erais

111. Cardinais Ordinais Advérbios

1 α' είς, μία, έν πρώτος άπαξ, uma vez


2 β' δύο δεύτερος δίς, duas vezes
3 γ' τρεις, τρία τρίτος τρίς
4 6' τέτταρες, τέτταρα1 τέταρτος τετράκις
5 ε' πέντε πέμπτος πεντάκις
6 ς' έξ έκτος έξάκις
7 ζ' έπτά έβδομος έπτάκις
8 η' δκτώ δγδοος όκτάκις
9 θ' έννέα ένατος (έννατος) ένάκις (έννάκις)
10 ι' δέκα δέκατος δεκάκις
11 ια' ένδεκα ένδέκατος ένδεκάκις
12 ιβ' δώδεκα δωδέκατος δωδεκάκις
13 ιγ' τρεις καί δέκα2 τρίτος καί δέκατος τρισκαιδεκάκις
14 ιδ' τέτταρες καί δέκα3 τέταρτος καί δέκατος τετταρακαιδεκάκις
15 ιε' πεντεκαίδεκα πεντεκαιδέκατος πεντεκαιδεκάκις
16 ις' έκκαίδεκα έκκαιδέκατος έκκαιδεκάκις
17 ιζ' έπτακαίδεκα έρτακαιδέκατος έπτακαιδεκάκις
18 ιη' όκτωκαίδεκα όκτωκαιδέκατος όκτωκαιδεκάκις
19 ιθ' έννεακαίδεκα έννεακαιδέκατος έννεακαιδεκάκις
20 κ' εικοσι(ν) είκοστός εικοσάκις
30 λ' τριάκοντα τριακοστός τριακοντάκις
40 μ' τετταράκοντα τετταρακοστός τετταρακοντάκις
50 ν' πεντήκοντα πεντηκοστός πεντηκοντάκις
60 ξ' έξήκοντα έξηκοστός έξηκοητάκις
70 ο' έβδομήκοντα έβδομηκοστός έβδομηκοντάκις
80 π' όγδοήκοντα όγδοηκοστός όγδοηκοντάκις
90 q' ένενήκοντά ένενηκοστός ένενηκοντάκις

1. Ou τέσσαρες, τέσσαρα.
2. τρεισκαίδεκα.
3. τετταρεσκαίδεκα.

55
56 M O R FO LO G IA

Cardinais Ordinais Advérbios


100 ρ' έκατόν έκατοστός έκατοντάκις
200 σ ' διακόσιοι, -αι, -α διακοσιοστός διακοσιάκις
300 τ ' τριακόσιοι τριακοσιοστός τριακοσιάκις
400 υ ' τετρακόσιοι τετρακοσιοστός τετρακοσιάκις
500 ψ' πεντακόσιοι πεντακοσιοστός πεντακοσιάκις
600 χ ' έξακόσιοι έξακοσιοστός έξακοσιάκις
700 ψ ' έπτακόσιοι έπτακοσιοστός έπτακοσιάκις
800 ω ' όκτακόσιοι όκτακοσιοστός όκτακοσιάκις
900 "V ένακόσιοι ένακοσιοστός ένακοσιάκις
1.000 ό χίλιοι, -αι, -α χιλιοστός χιλιάκις
2.000 /β δισχίλιοι δισχιλιοστός δισχιλιάκις
3.000 Ύ τρισχίλιοι τρισχιλιοστός τρισχιλιάκις
4.000 'δ τετράκισχίλιοι τετρά κισχιλιοστός τετρακισχιλιάκις
10.000 ί μύριοι, -αι, -α μυριοστός μυριάκις
20.000 'Κ δισμύριοι δισμυριοστός δισμυριάκις
100.000 'Ρ δεκακισμϋριοι δεκακισμυριοστός δεκακισμυριάκις

Declinação dos numerais


112. Declinam -se com o os adjetivos em -ος, -η, ον, os ordinais; como os
adjetivos em -ο ς, -α , -ον, os cardinais a partir de 200 (διακόσιοι). Os outros
números cardinais são indeclináveis, à exceção dos quatro primeiros:

Ν. 1. εις μία έν 2. δύο 3. τρεις τρία 4. τέτταρες τέτταρα


G. ένός μιας ένός δυοιν τριών J τεττάρων J ^
D. ένί μι$ ένί δυοΐν τρισί(ν) J τέτταρσι(ν) j
Α. ένα μίαν έν δύο τρεις τρία τέτταρας τέτταρα

N. B. — Com o είς, declinam-se ούδείς e μηδείς, nenhum; como δύο,


άμφω, ambos (ambo).
declina-se
113. 1) Em vez de δμφω emprega-se mais frequentemente άμφότεροι,
-αι, -α.
Δ ύο pode construir-se com ο plural ou com o dual.
Ex.: δυο πόλεις ou δύο πόλει, duas cidades.
M as, se quiserm os dizer: as duas cidades em conjunto, empregamos ou
άμφότεραι αί π όλεις (no plur.), ou άμφω τώ πόλει (no dual).

114. 2) Para números superiores a 10.000 pode-se também usar o substan­


tivo μυριάς (ή), miríade (10.000).
NUMERAIS 57

Ex.: δύο μυριάδες, 20.000; τρεις μυριάδες, 30.000.

115. 3) Construções:
a) De 20 a 10Ó podem usar-se três construções. Assim 25 pode exprimir-se:

Cardinal Ordinal
πέντε καί εΐκοσι(ν) πέμπτος καί είκοστός
είκοσι πέντε είκοστός πέμπτος
είκοσι καί πέντε είκοστός καί πέμπτος

b) Para números superiores a 100 podem empregar-se quatro construções.


Assim 165:
πέντε και έξήκοντα καί έκατόν (melhor), έκατόν και έξήκοντα πέντε
έκατόν πέντε καί έξήκοντα, έκατόν έξήκοντα πέντε
Ν. Β. — Do mesmo modo se procede nos ordinais.
c) Os números 18, 28, etc., 19, 29, etc., podem também exprimir-se do
modo seguinte:
δυοΐν δέοντες είκοσι, τριάκοντα... 18, 28...
ένός δέοντες εϊκοσι, τριάκοντα
(ένός δέοντα, μιας δέουσαι...) 19, 291.
116. 4) Os distributivoslatinos singuli, bini, terni... exprimem-se em grego
pelas preposições κατά ou άνά com o acusativo dos números cardinais.
cada um (singuli), κατά δύο, cada dois (bini).
Ex.: κ α θ 'έν α ,
N. B. — Algumas vezes emprega-se a preposição σύν (com) ligada aos nu­
merais para traduzir a idéia de distribuição.
Ex.: σύνδυο, dois a dois\ σύντρεις, σύντρια, três a três; σύμπεντε,
cinco a cinco, etc.
117. 5) Os multiplicativosformam-se pospondo -πλους, -ή, -οϋν ao radical
dos cardinais ou dos advérbios respectivos: ά-πλοϋς, simples; δι-πλοϋς, dúpli­
ce; τρι-πλοϋς, tríplice.
118. 6) Os proporcionais formam-se juntando ao radical dos cardinais
ou dos advérbios respectivos -πλάσιος, -α, -ον: δι-πλάσιος, duplo\ τρι-πλά-
σιος, etc.
119. 7) Quando se seguem vários números, só se coloca o acento superior
na última letra que os representa.

1. Cf. lat.: undeviginti, undetriginta (19, 29), duodeviginti, duodetriginta (18, 28)...
58 MORFOLOGIA

Ex.: π η ', 88; /α ω ο ε ', 1875; 'α ^ ν ζ ', 1957.


120. 8) Não se confunda μυρίος, infinito e μυρίοι. inumeráveis (lat. sex-
centi), com μύριοι, -αι, -α, 10.000
121. 9) Usam-se também alguns substantivos numerais: ή μονάς, -άδος
(ένας), unidade: ή τριάς, trindade; ή δεκάς, dezena; ή δεκάς, milhar; ή μυριάς,
miríade (10.000).
Capítulo VI

V erbos

I. — Vozes verbais

122. Há na conjugação grega três vozes: ativa, passiva e média.


A voz médiacorresponde à nossa reflexiva diretaquando a ação é exercida
pelo sujeito sobre si mesmo; ou indireta, quando o sujeito pratica a ação para
si mesmo, em seu proveito.
Ex.: λύομαι, desligo-meou desligopara mim mesmo; λούομαι, lavo-
me γυμνάζομαι, exercito-me.

II. — Modos
123. Os Modos, em grego, são seis: quatro principais — indicativo, sub­
juntivo, optativo, imperativo — e dois secundários — infinitivo e participio.

Observações
124. 1) Não há futuro do pretérito. Este traduz-se, em grego, ou pelo im­
perfeito com a partícula &v, ou pelo aoristo com a mesma partícula.
Ex.: Έ λεγο ν άν, eu diria; είπον άν, eu teriadito.
125. 2) O optativo exprime geralmente desejo e, embora não tenha modo
perfeitamente correspondente nas línguas românicas, equivale a diversas formas
do nosso subjuntivo e potencial.
Ex.: λύοιμι, oxalá que eu desligue, que eu possa desligar.I
.

III. — Tempos verbais


126. Há, em grego, setetempos verbais: quatro principais e três secundá­
rios ou históricos.
São principais: o presente, ofuturo, o perfeitoe ofuturoperfeito(oufutu­
ro anterior); são secundários: o imperfeito, o aoristo e o mais-que-perfeito.

59
60 MORFOLOGIA

N. B. — Alguns verbos têm fufuros,aoristos,perfeitose mais-que-perfeitos


primeiros ou fracos, e futuros, aoristos,perfeitose mais-que-perfeitossegundos
ou fortes.

127. Enunciação do verbo grego. — O verbo grego enuncia-se dizendo o


presente,futuro, aoristoe perfeitodo indicativo, na primeira pessoa do singular.
Ex.: λύω, desligar: λύσω, έλυσα, λέλυκα.

Observações
indicativocorresponde geralmente ao perfeito latino.
128. 1) O aoristo do
Ex.: έλυσα, desliguei (lat. solvi),

129. 2) Entre o aoristo e o perfeito gregos, nota-se a diferença seguinte:


O aoristoexprime uma ação passada, sem idéia alguma de duração: έλυσα,
desliguei.
O perfeito, que se pode chamar, de algum modo, tempo presente, exprime
o resultado atualmentepresente de uma ação já concluída.
Ex.: λέλυκα, acabei (agora) de desligar.

IV. — Números e Pessoas


130. Os Números são três: singular, plural e dual.
O dual, pouco usado em prosa, não tem a primeira pessoa, que é substituí­
da pelo plural.
As Pessoas são três, como em português.V.

V. — Temas verbais
131. Além do tema verbalgeral, há os temas verbais temporais, que são
comuns a todos os modos de um tempo e se formam pela aposição de afixos
temáticos.
Assim: Em λύω, o tema verbal geral é λυ-, o tema verbal temporal é,
por exemplo no futuro, λυσ- comum a todos os modos do futuro ativo e médio,
e λυθησ- comum a todos os modos do futuro passivo.
132. Desinências e Terminações
a) As desinências indicam as pessoas.
Ex.: λύ-ο-μαι e λύ-ο-μεν: -μαι e -μεν são as desinências, e designam:
uma, a 1? p. sing. da voz passiva, e a outra, a 1? p. pl. da voz ativa.
VERBOS 61

b) A terminação é o conjunto de letras móveis que se juntam ao tema


verbal temporal para formar os modos e as pessoas. Consta, por vezes, de
desinência e de uma vogal temátical.
Ex.: Em λύ-ο-μεν e λύ-ο-μαι: a terminação é ο-μεν e ο-μαι formada
pelas desinências -μεν e -μαι e pela voga/ temática o.

Obs. — A vogaltemática, que liga as desinências ao tema, consiste em o


para a l.a pessoa do sing. e do plur. e para a 3? pessoa do plur., e em ε para
as restantes.
Ex.: λύ-ο-μεν, λυ-ό-μεθα, λύ-ο-νται, λύ-ε-τε.
Estes verbos chamam-se temáticos.
Há, porém, outros verbos chamados atemáticos.
São aqueles em que as desinências se unem diretamente ao tema, sem inter­
posição da vogal temática.
Ex.: τίθη-μι, φα-μέν.

VI. — Aumento e Redobro


A) Aumento
133. Dá-se o nome de aumento à sílaba inicial que caracteriza os tempos
secundários do indicativo.
Há duas espécies de aumentos: silábico e temporal.
N. B. — O aumento é essericialmente silábico; o aumento temporal é
um aspecto (fonético) do aumento silábico, ou uma conseqüência analógica
desse aspecto.

134. a) Aumento silábico: consiste na sílaba ε que se antepõe aos verbos


começados por consoante.
Ex.: λύω: imperf. έλυον, aor. έλυσα, m.-q.-perf. έλελύκειν.

Observações
135. 1) Os verbos que principiam por consoante p duplicam o p depois
do aumento.
Ex.: £>ίπτω, atirar, imperf. έρριπτον.

1. Os gramáticos chamam-lhe geralmente vogal de ligação ou vogal conjuntiva, mas erradamente.


62 MORFOLOGIA

136. 2) Os verbos βούλομαι, querer, δύναμαι, poder, μέλλω, estar a pon­


to de, dever, têm por vezes o aumento em η em vez de ε.
Assim: ήβουλόμην, ήδυνήθην, ή μέλλον.

137. b) Aumento temporal: consiste no alongamento da vogal inicial dos


verbos que principiam por vogal ou ditongo. Assim:

α muda-se em η: άγω, conduzir, imperf. ήγ ον


ε η 99
η: έγείρω, despertar, >1 ήγειρον
99 99
ι ι: ικετεύω, suplicar, 99
Ικέτευον
99 99
ο ω: όνειδίζω, insultar, 99
ώνείδιζον
99 99
υ 0: ύβρίζω, insultar, 99
ϋβριζον
99 99
αι η: αισθάνομαι, sentir, 99
ήσθανόμην
99 99 99
9 tj: $δω, cantar, ήδον
99 99
αυ ηυ: αύξάνω, aumentar, 99
ηύξανον
99 99
οι ω: οίκίζω, edificar, 99
φκιζον

Observações
131. 1) Os verbos começados peio ditongo ευ têm o aumento em ηυ, ou
conservam o mesmo ditongo ευ.
Ex.: εύρίσκω, encontrar, imperf. ηϋρισκον ou εύρισκον
εύχομαι, pedir, 99 ηύχόμην ou εύχόμην

139. 2) Os verbos que principiam por η, I, ου, ω e, por vezes, ει não têm
aumento.
Ex.: ούτάζω, ferir imperf. οϋταζον
εικάζω, supor ” εΐκαζον (e ήκαζον)

140. 3) Os nove verbos seguintes alongam em ει a vogal inicial ε:

έχω, ter, imperf. είχον


99
έάω, permitir, εΙων(εΙ«ον)
99
έργάζομαι, trabalhar, εΐργαζόμην
99
έπομαι, seguir, είπόμην
99
έθίζω, acostumar, εΐθιζον
99
έλκω, arrastar, είλκον
99
έρπω, arrastar-se, εΐρπον
έλ(ττω, rodar, 99
εϊλιττον
99
έστιάω, banquetear, είσΐίω ν
VERBOS 63

141. 4) Alguns verbos que primitivamente começavam por digama (F), e


hoje principiam por vogal, têm aumento silábico.
Ex.: ώθέω, impelir imperf. έώθεον
ώνέομαι, comprar, ” έωνεόμην

142. 5) Outros têm ao mesmo tempo aumento silábico e temporal:


Éx.: όράω, ver, imperf. έώρων
άν-οίγω, abrir, ” άν-έωγον.

B) Redobro
143. Redobro é a repetição da consoante inicial do verbo antes da vogal ε.
Ex.: λύω, perf. λέλυκα.
Encontra-se no perfeito, no mais-que-perfeito e no fu tu ro perfeito de to­
dos os modos. O mais-que-perfeito leva aumento antes do redobro.

144. a) Têm redobro:


1? — Os verbos que principiam por uma consoante que não seja p.
Ex.: παιδεύω, educar, perf. πεπαίδευκα.
N. B. — Se a consoante inicial do verbo for aspirada, substitui-se, no redo­
bro, pela surda correspondente. (Cf. N? 9.)
Ex.: χορεύω, dançar, perf. κεχόρευκα
θύω, sacrificar, ” τέθυκα
φυτεύω, plantar, ” πεφύτευκα
2? — A maior parte dos verbos que começam por oclusiva seguida de
liquida.
Ex.: κλείω , fich a r, perf. κέκλεικα.

145 b) Têm redobro igual m aumento:


1? — Os verbos que principiam por vogal ou ditongo.
Ex.: έλπίζω, esperar, ' imperf. ήλπιζον, perf. ήλπικα
αυξάνω, aumentar, ” ηδξανον, ” ηϋξηκα
2? — Os verbos começados por duas consoantes, exceto se for oclusiva se­
guida de líquida.
Ex.: οκευάζω, preparar, imperf. έσκεύαζον, p. έσκεύακα.
64 MORFOLOGIA

3? — Os verbos que principiam por p ou por uma das letras compostas,


ζ, ξ,
Ex.: βίπτω, atirar, aor. έρριψα perf. êppupa
ζητέω, procurar, 99 έζήτησα, ” έζήτηκα
ψαύω, tocar 99 έψαυσα, ” έψαυκα

146. Obs. — Os verbos seguintes, começados por consoante líquida, têm


o redobro do perfeito em ει:
λαμβάνω, tomar, perf. ειληφα
λέγω, dizer, 99 εϊρηκα
λαγχάνω, obter em sorte, 99 εΐληχα

147. c) Redobro ático. — Consiste em repetir as duas primeiras letras do


verbo antes do aumento temporal.
Verifica-se em alguns verbos que principiam por uma das vogais breves
α, ε, o, seguidas de consoante.
Ex.: άκούω, ouvir, perf. άκ-ήκοα
έγείρω, despertar, >> έγ-ήγερκα
όρύττω, cavar, 1» όρ-ώρυχα
άλείφω, ungir, tt άλ-ήλιφα

C) Aumento e redobro nos verbos compostos


148.1) Nos verbos compostos de preposição o aumento e o redobro colocam-
se, geralmente, entre a preposição e o verbo.
Exemplos:
προσ-βάλλω, lançar contra, imperf. προσ-έβαλλον, pf. προσ-βέβληκμ
συλ-λέγω, reunir, imperf. συν-έλεγον, perf. συν-είλοχα.

149. 2. As preposições terminadas em vogal perdem-na antes do aumento,


à exceção de περί e πρό.
A preposição πρό contrai-se, por vezes, com o aumento, formando a síla­
ba πρού (crase).
Ex.: παρ-ακούω, obedecer, imperf. παρ-ήκουον
Μ
έπι-βάλλω, lançar (sobre) έπ-έβαλλον
παρα-βάλλω, lançar (ao lado de), ' »» παρ-έβαλλον
δια-λύω, dissolver, »» δι-έλυον
Mas: περι-βάλλω, lançar (à volta de), ft περι-έβαλλον
VERBOS 65

π ρ ο - β ά λ λ ω , lançar ( d i a n t e ) ” π ρ ο -έβ α λ λο ν o u π ρ ο ύ β α λλο ν


π ρ ο - β α ί ν ω , avan çar ” π ρ ο - έ β α ιν ο ν o u π ρ ο υ β α ιν ο ν

150. 3) As preposições έν e σύν, embora sofram as devidas modificações


diante de certas consoantes (N. 267), conservam a sua forma diante do aumento.
Ex.: έμ-βάλλω, lançar (em), imperf. έν-έβαλλον
έγ-γράφω, gravar em, ” εν-έγραφον
συ-στέλλω, enviar em conjunto, ” συν-έστελλον
συλ-λέγω, reunir, ” συν-έλεγον
συβ-βάπτω, coser em conjunto, ” συν-έββαπτον
συγ-καλέω, convocar, ” συν-εκάλουν
συμ-πίπτω, coincidir, ” συν-έπιπτον

151. 4) A preposição έκ toma a forma έξ antes de vogal e, portanto, antes


do aumento.
Ex.: έκ-λέγω, escolher, imperf. έξ-έλεγον.

Observações
152. 1) Alguns verbos compostos de preposição recebem o aumento antes
da preposição. São geralmente os verbos aos quais a preposição não altera o
sentido da forma simples.
Ex.: καθ-ίζομαι (ιζω), sentar-se, imperf. έκαθ-ιζόμην
έναντιοϋμαι, opor-se, ” ήν-αντιούμην
καθ-εύδω (εϋδω), dormir, ” έκάθ-ευδον

153. 2) Há verbos compostos de preposição que admitem dois aumentos:


um antes da preposição e outro depois dela.
Ex.: άν-ορθόω, restaurar, imperf. ήν-ώρθουν(-οον)
έν-οχλέω, perturbar, ” ήν-ώχλουν(-εον)
άν-έχομαι (méd.), suportar, M ήν-ειχόμην

154. 3) Os verbos compostos de advérbios e de α privativo têm o aumento


e redobro no princípio.
Ex.: όμο-λογέω, confessar, imperf. ώμολόγουν(-εον)
ά-τυχέω, ser infeliz, ” ήτύχουν(-εον)

155.4) Os verbos compostos dos prefixos δυς e εύ têm aumento e redobro


no princípio, se os prefixos não estão antes de vogal ou ditongo; depois do pre­
fixo, se este for seguido de vogal.
MORFOLOGIA

im p e rf. έ δ υ σ τ ύ χ ο υ ν
E x .: δ υ σ -τ υ χ έ ω , s e r i n fe liz
p e rf. δεδυσ τύχηκα

im p e rf. ε ύ τ ύ χ ο υ ν (o u η ύ τύ χ ο υ ν ),
ε ύ -τ υ χ έ ω , s e r f e l i z
p e rf. εύτύχηκα

M a s : δ υ σ -α ρ ε σ τ έ ω , e s ta r d e m a u h u m o r , im p e rf. δ υ σ -η ρ έ σ τ ο υ ν
ε ύ -ε ρ γ ε τ έ ω , f a z e r h e m , ” ε ύ -η ρ γ έτο υ ν
VERBOS 67

Quadro Geral dos Verbos


Não-contratos: υ — λύω, desligar
Tema em
vogal α — τιμάω, honrar

Em ω 1 <
(
ε — φιλέω, amar
ο — δηλόω, mostrar
labial — γράφω, escrever
Em oclusiva I gutural — άγω, conduzir
dental — πείθω, persuadir
Tema em
consoante λω — άγγέλλω, anunciar
μω — νέμω, distribuir
Em líquida
νω — μένω, permanecer
ρω — φθείρω, corromper
ΐστημι, colocar (t. στα-)
τίθημι, pôr (t. θε-)
Tema em
δίδωμι, dar (t. δο-)
vogal
φημί, dizer (t. φα-)
Em μι2 < είμι, ir (t. 1-)

Tema em í δείκνυμι, mostrar (t. δεικ-)


consoante \ είμί, ser (t. έσ-)

1 . O u d e c o n j u g a ç ã o tem ática .
2 . O u d e c o n j u g a ç ã o atem ática.
M OR FOLOGIA

156. Conjugação do verbo είμί ser1

Indicativo Subjuntivo Optativo

Presente Eu sou Que eu seja Que eu possa ser


S. 1 p. ειμί ώ εΐην
2 p. εί ής ειης
3 P- έστί(ν) 4 εΐη
P. 1 p. έσμέν ώμεν είμεν (εϊημεν)
2 p. έστε ήτε είτε (είητε)
3 p. εΐσί(ν) ώσι(ν) είην (εϊησαν)
D. 2 p. έστόν ήτον είτην (εΐήτην)12
3p- έστόν ήτον είτην (εΐήτην)

Imperfeito Eu era
S. 1 p. ή ou ήν(ήμην)
2 p. ήσθα
3P. ήν
p. 1 P· ήμεν
2 P- ήτε(ήστε)
3 P. ήσαν
D. 2 p. ήστην(ήστον)
3 p. ήστην

Futuro Eu serei Que eu possa vir a ser


S. 1 p. έσομαι έσοίμην
2 p. £σει(έση) έσοιο
3 Ρ. δσται έσοιτο
P. 1 p. έσόμεθα έσοίμεθα
2 p. έσεσθε άσοισθε
3 Ρ- έσονται έσοιντο
D. 2 p. έσεσθον έσοίσθην
3p. έσεοθον έσοίσθην

Obs. — 1.· O verbo είμί não tem aoristo nem perfeito. Estes tempos são supridos
pelo aoristo e pelo perfeito de γίγνομαι, tomar-se; έγενόμην, eu fu i; γεγένημαι ou
γέγονα, eu tenho sido.
2? Os principais compostos de είμί são: δπειμι (dat.), estar ausente; πάρειμι (dat.)
estar presente; μέτειμι, participar; ένεστι(ν), épossível (com èv significa “contém-se”
— inest); έξεστι(ν), é lícito.

1 . C o lo c a m o s o v e r b o ú μ ί e m p r im e ir o lu g a r p o r c a u s a d a s u a im p o r tâ n c ia .
2 . O u ε ίτ ο ν (ε ίη τ ο ν ).
VERBOS
69

T em a: ές

Im perativo Infinitivo Particípio

S ê S er S en d o , o q u e é
ε ίν α ι Μ . ώ ν 1
ϊσ θ ι
δ ν το ς
έσ τ ω

F . ο ύ σ α
δ ο τέ ο ΰ σ η ς
δ ο τ ώ ν (δ σ τω σ α ν )2
δ σ τ ο ν N . õ v
δ σ τω ν ό ν τ ο ς

H a v e r d e ser H aven d o d e ser


δ σ εσ θ α ι Μ . έσ ό μ εν ο ς
έσ ο μ έν ο υ

F . έσ ο μ ένη
έσ ο μ έν η ς

N . δ σ ό μ ενο ν
έσ ο μ έν ο υ

3. e Nos compostos de είμί o acento não recua no imperfeito, fu tu r o (3 p. sing.),


su b ju n tiv o , in fin itivo e particípio:
Assim: πάρειμι: παρήν, παρέσται, παρώ , παρέϊναι, παρών.
4. · Acentua-se £στι(ν): no começo de uma frase; quando significa “épossível”, exis­
te; depois de et, καί, ούκ, μή, μέν, ότι, ά λ λ \ τοϋτ' (Cf. N? 255, 6?).1
2

1. V e ja -s e a a c e n tu a ç ã o n o N ? 3 9 c ).
2 . N a s in s c r iç õ e s e u m a v e z e m P la t ã o e n c o n tr a -s e δ ν τ ω ν .
70 M ORFOLOGIA

157. Voz ativa de λύω, d esligar

In d ic a tiv o S u b ju n tiv o O p ta tiv o

P re se n te Eu desligo Que eu desligue Que eu possa desligar


S. 1 p. λύ ω λύ ω λύ οιμι
2 p. λύ εις λύ Τ|ς λύ οις
3 p. λύ ει λύ η λύ οι
P. 1 p. λύ ομεν λύ ωμεν λύ οιμεν
2p. λύ ετε λύ ητε λύ οιτε .
3 p. λύ ουσι(ν) λύ ωσι(ν) λύ οιεν
D. 2p. λύ ετον λύ ητον λυ οίτην3
3 P. λύ ετον λύ ητον λυ οίτην

Im p e r fe ito Eu desligava
S. 1 p. Ελυ ον
2 P- Ελυ ες
3 p. Ελυ ε(ν)
P. 1 p. έλύ ομεν
2 p. έλύ ετε
3 P· Ελυ ον
D. 2 p. έλυ έτην1
3 P- έλυ έτην

F u tu r o Eu desligarei Que eu poesa vir


a desligar
S. 1 p. λύ σω λύ σοιμι
2 p. λύ σεις λύ σοις
3 P. λύ σει λύ σοι
P. 1 p. λύ σομεν λύ σοιμεν
2 p. λύ σετε λύ σοιτε
3 p. λύ σουσι(ν) λύ σοιεν
D. 2 p. λύ σετον λυ σοίτην4
3 P- λύ σετον λυ σοίτην

A o r is to Eu desliguei Que eu desligue Que eu possa desligar


S. 1 p. Ελυ σα λύ σω λύ σαιμι
2 p. Ελυ σας λύ σης λύ σειας (λύσαις)
3 p. Ελυ σε(ν) λύ ση λύ σείε (λύσαι)
P. 1 p. έλύ σαμεν λύ σωμεν λύ σαιμεν
2 p. έλύ σατε λύ σητε λύ σαιτε
3 p. Ελυ σαν λύ σωσι(ν) λύ σειαν (λύσαιεν)
D. 2 p. έλυ σάτην123 λύ σητον λυ σαίτην3
3 p. έλυ σάτην λύ σητον λυ σάΤτην

1. O u έλ υ έτο ν . 4 . O u λ ύ σ ο ιτ ο ν .
2. O u έλ ύ ο α το ν . 5 . O u λ ό σ α ιτ ο ν .
3 . O u λ ύ ο ιτ ο ν .
VERBOS 71

Tema: λυ-

Im perativo Infinitivo Particípio

Desliga Desligar Desligando, o que desliga


λυ ε λύ ειν Μ. λύ ων
λυ έτω λύ οντος
λύ ετε F. λύ ουσα
λυ όντων (λυέτωσαν) λυ ούσης
λύ ετον Ν. λϋ ον
λυ έτων λύ οντος

Haver de desligar Havendo de deatigv

λύ σειν Μ. λύ σων
λύ σοντος
F. λύ σουσα
λυ σούσης
Ν. λϋ σον
λύ σοντος

Desliga Desligar, ter desligado Tendo desligado


λυ σον λύ σαι Μ. λύ σβς
λυ σάτω λύ σαντος

λύ σατε F. λύ σασα
λυ σάντων (λυσάτωσαν) λυ σάσης
λύ σατον Ν. λϋ σαν
λυ σάτων λύ σαντος
72 MORFOLOGIA

Voz ativa do

Indicativo Subjuntivo Optativo

Perfeito Eu desliguei Que‘eu tenha Que eu possa


(acabei de desligar) desligado ter desligado
S. 1 p. λέλυ κα λελύ κω1 λελύ κοιμι123
2p. λέλυ κας λελύ κης λελύ κοις
3 p. λέλυ κε(ν) λελύ κη λελύ κοι
P. l p . λελύ καμεν λελύ κωμεν λελύ κοιμεν
2 p. λελύ κατε λελύ κητε λελύ κοιτε
3 p. λελύ κασι(ν) λελύ κωσι(ν) λελύ κοιεν
D. 2 p. λελύ κατον λελύ κητον λελύ κοιτον4
3 p. λελύ κατον λελύ κητον λελυ κοίτην

M.-Q.-Perf Eu tinha desligado


S. 1 p. έλελύ κειν (έλελύκη)
2p. έλελύ κεις (έλελύκης)
3 p. έλελύ κει(ν)
P. l p . έλελύ κειμεν
2p. έλελύ κειτε
3 p. έλελύ κεσαν (έλελύκεισαν)
D. 2 p. έλελύ κειτον»
3p. έλελύ κείτην

Observações sobre a Voz ativa

1) Como λύω conjugam-se:


τίνω, fut. τίσω, aor. έτισα, perf. τέτικα, pagar
θύω, θύσω, έθυσα, τέθυκα, sacrificar
βουλεύω, βουλεύσω, έβούλευσα, βεβούλευκα, deliberar
παιδεύω, παιδεύσω, έπαίδευσα, πεπαίδευκα, educar
2) Formação e significação de alguns tempos:
a) O futuro anterior (ou futuro perfeito) forma-se do particípio perfeito com o futu­
ro έσομαι do verbo είμί, ser: λελυκώς, έσομαι, terei desligado.
b) O aoristo do imperativo tem a mesma significação que o imperativo presente.
O mesmo se diga do aoristo do subjuntivo, optativo* e infinitivo, os quais, geralmente,
não têm significação passada. Note-se que não têm aumento, sinal do passado.

1. Ou έλελυκείτην.
2. Ou λελυκώς ώ, ής, ή, etc.
3. Ou λελυκώς εΓην, εΓης, είη, etc.
4. Ou λελυκοίτην.
VERBOS 73

Verbo λύω

Imperativo Infinitivo Particípio

Tem desligado Ter desligado Tendo desligado

λελυ κέναι Μ. λελυ κώς


(λέλυ κε) λελυ κότος
(λελυ κέτω)
F. λελυ κυΐα
(λελύ κετε) λελυ κυίας
(λελυ κέτωσαν)
(λελύ κετον) Ν. λελυ κός
(λελυ κέτων) λελυ κότος

ou melhor:
λελυκώς ίσθι
λελυκώς έστω

λελυκότες έστε
λελυκότες έστων
λελυκότε έστον
λελυκότε έστων

3) Quantidade: a) São longas as terminações -οι, -αι, do optativo: λύοι, λύσαι.


No verbo λύω ο υ é longo (ύ) no presente, no futuro, no aoristo ativo e médio e
no perfeito passivo; nos outros tempos é breve.
b) É breve a terminação ·αι do infinitivo: λυσαι.
4) Acentuação: a) No imperativo presente e aoristo dos verbos de mais de duas síla­
bas, o acento recua para a antepenúltima.
Ex.: παιδεύω, educar: παίδευε, παίδευσον.
Mas no infinitivo aoristo e perfeito, coloca-se sobre a penúltima.
Ex.: παιδεϋσαι, πεπαιδευκέναι.
b) Nos verbos compostos, como em geral nos verbos simples, o acento afasta-se o
mais possível do fim da palavra.
Ex.: προσβάλλω, lançar contra: imperat. πρόσβαλλε.
Exceção: Nos verbos compostos, o acento nunca recua para trás da sílaba que tem
o aumento.
Ex.: περιάγω, conduzir (à volta): imperf. περιήγον.
74 MORFOLOGIA

Voz passiva do

Indicativo S u b ju n tivo O ptativo

P resente Eu sou desligado Que eu seja Que eu possa ser desligado


desligado
S. 1 ρ. λύ ομαι λύ ωμαι λυ οίμην
2ρ. λύ ει (λύη) λύ η λύ οιο
3 ρ. λύ εται λύ ητα\ λύ οιχο
Ρ. 1 ρ. λυ όμεθα λυ ώμεθα λυ οίμεθα
2 ρ. λύ εσθε λύ ησθε λύ οισθε
3 ρ. λύ ονται λύ ωνται λύ οιντο
D. 2 ρ. λύ εσθον λύ ησθον λυ οίσθην3
3 ρ. λύ εσθον λύ ησθον λυ οίσθην

Im p e r j\ Eu era desligado
S. 1 ρ. έλυ όμην
2 Ρ- έλύ ου
3ρ. έλύ ετο
Ρ. 1 ρ. έλυ όμεθα
2 ρ. έλύ εσθε
3 ρ. έλύ οντο
D. 2 ρ. έλυ έσθην1
3 ρ. έλυ έσθην

F u tu ro Eu serei desligado Que eu possa yir a ser


desligado
S. 1 ρ. λυ θήσομαι λυ θησοίμην
2ρ. λυ θήσει (λυθήση) λυ θήσοιο
3ρ. λυ θήσεται λυ θήσοιτο
Ρ. 1 ρ. λυ θησόμεθα λυ θησοίμεθα
2 ρ. λυ θήσεσθε λυ θήσοισθε
3 ρ. λυ θήσονται λυ θήσοιντο
D. 2 Ρ- λυ θήσεσθον λυ θησοίσθην4
3 Ρ- λυ θήσεσθον λυ θησοίσθην

A o rísto Eu fui desligado Q ue eu seja Que eu possa ser desligado


desligado
S. 1 ρ. έλύ θην λυ θώ λυ θείην
2ρ. έλύ θης λυθής λ υ θ ε ίη ς
3 P- έλύ θη λυ θή λυ θείη
Ρ. 1 Ρ- έλύ θημεν λυ θωμεν λυ θεϊμεν (λυθείημεν)
2 Ρ- έλύ θητε λυ θητε λυ θεΐτε (λυθείητε)
3 ρ. έλύ θησαν λυ θωσι(ν) λυ θείεν (λυθείησαν)
D. 2 ρ. , έλυ θήτην2 λυ θητον λυ θείτην (λυθειήτην)5

3 ρ* 1έλυ θήτην λυ θητον λυ θείτην (λυθειήτην)

1. Ou έλυ εσθον. 2. Ou έλυ θητον. 3. Ou λύ οισθον. 4. Ou λυθήσοισβον. 5. Ou λυ θεΐτον


(λυββίητον).
VERBOS 75

Verbo λύω, desligar

Im perativo In finitivo P erticipio

Sê desligado Ser desligado Sendo desligado

λύ εσθαι Μ. λυ όμενος
λύ ου λυ ομένου
λυ έσθω
F. λυ ομένη
λύ εσθε λυ ομένη ς
λυ έσθων (λυέσθωσαν)
λύ εσθον Ν. λυ όμενον
λυ έσθων λυ ομένου

Haver de ser desligado H avendo de ser desligado

λυ θήσεσθαι -Μ. λυ θησόμενος


λυ θησομένου

F. λυ θησομένη
λυ θησομένης

Ν. λυ θησόμενον
λυ θησομένου

Sê desligado Ser, ter sido desligado Tendo sido desligado

λυ θηναι Μ. λυ θείς
λύ θητι λυ θεντος
λυ θήτω
F. λυ θεϊσα
λύ θητε λυ θείσης
λυ θέντων (λυθήτωσαν)
λύ θητον Ν. λυ θεν
λυ θήτων λυ θεντος

U F M G - F a c u ld a d e d a L e tr a s

B ib lio te c a
M O R F O L O G IA
76

Voz passiva do

Indicativo Subjuntivo Optativo

Perfeito Tenho sido Que eu tenha sido Que eu possa ter sido
desligado desligado desligado
S. 1 p. λέλυ μαι λελυ μένος ώ λελυ μένος εΤην
2p. λέλυ σαι λελυ μένος ής λελυ μένος εΐης
3 P. λέλυ ται λελυ μένος ή λελυ μένος εΐη
P. 1 p. λελύ μέθα λελυ μένοι ώμεν λελυ μένοι είμεν
2 P- λέλυ σθε λελυ μένοι ήτε λελυ μένοι είτε
3 p. λέλυ νται λελυ μένοι ώσι(ν) λελυ μένοι εΐεν
D. 2 p. λέλυ οθον λελυ μένω ήτον λελυ μένω εϊτην
3 p. λέλυ σθον λελυ μένω ήτον λελυ μένω εϊτην

M .-Q .P erf Eu tinha


desligado
S. 1 p. έλελύ μην
2 p. έλέλυ σο
3 p. έλέλυ το
P. 1 p. έλελύ μέθα
2 p. έλέλυ σθε
3 p. έλέλυ ντο
D. 2 p. έλελύ σθην1
3 p. έλελύ σθην

Fut. A nt. Terei sido


desligado
λελύ σομαι λελυ σοίμην

1. Ou έλέλυσθον.
VERBOS 77

Verbo λύω

Im perativo Infinitivo Particípio

Sê desligado Ter sido desligado Desligado


λέλυ σο λελύ σθαι Μ. λελυ μένος
λελύ σθω λελυ μένου

λέλυ σθε F. λελυ μένη


λελύ σθων (λελύσθωσαν) λελυ μένης

λέλυ σθον Ν. λελυ μένον


λελύ σθοων λελυ μένου

Haver de estar desligado Havendo de estar desligado


λελύ σεσθαι λελυ σόμενος
78
MORFOLOGIA

159.
Voz média do
Indicativo Subjuntivo Optativo
Presente Desligo-me Que eu me. Que eu possa
desligue desligar-me
λύ ομαι λύ ωμαι λυ οίμην
Imperf. Eu me desligava
έλυ όμην

Futuro Desligar-me-ei Que eu possa vir


a desligar-me
S. 1 p. λύ σομαι λυ σοίμην
2p. λύ σει (λύση) λύ σοιο
3 p. λύ σεται λύ σοιτο
P. 1 p. λυ σόμεθα λυ σοίμεθα
2p. λύ σεσθε λύ σοισθε
3 p. λύ σονται λύ σοιντο
D. 2 p. λύ σεσθον λυ σοίσθην2
3 p. λύ σεσθον λυ σοίσθην

Aoristo Eu me desliguei Que eu me Que eu possa


desligue desligar-me
S. 1 p. έλυ σάμην λύ σωμαι λυ σαίμην
2 p. έλύ σω λύ ση λύ σαιο
3 p. έλυ σατο λύ σηται λύ σαιτο
P. 1 p. έλυ σάμεθα λυ σώμεθα λυ σαίμεθα
2 p. έλύ σασθε λύ σησθε λύ σαισθε
3p. έλύ σαντο λύ σωνται λύ σαιντο
D. 2 p. έλυ σάσθην1 λύ σησθον λυ σαίσθην3
3 p. έλυ σάσθην λύ σησθον λυ σαίσθην

Perfeito Tenho-me Que cu me Que eu me possa ter


desligado tenha desligado desligado
λέλυ μαι λελυ μένος ώ λελυ μένος εΐην

M.-Q.-Perf. Tinha-me desligado


έλελύ μην

1. Ou έλυ σασθον.
2. Ou λύ σοισθον.
3. Ou λύ σαισθον.
VERBOS 79

Verbo λύω

Im perativo Infinitivo Particípio

Desliga-te Desligar-se Desligando-se


λύ ου λύ εσθαι λυ όμε'Ό ς, -μένη, -μενον

Haver de desligar-se Havendo de desligar-se

λύ σεσθαι Μ. λυ σόμενος
λυ σομένου

F. λυ σομένη
λυ σομένης

Ν. λυ σόμενον
λυ σομένου

Desliga-te Desligar-se Tendo-se desligado

λύ σασθαι Μ. λυ σάμ ενος


λϋ σαι λυ σαμένου
λυ σάσθω
λύ σασθε F. λυ σαμένη
λυ σαμένης
λυ σάσθων (λυσάσθωσαν)
λύ σασθον Ν. λυ σάμενον
λυ σάσθων λυ σαμένου

Tem-te desligado Ter-se desligado Tendo-se desligado

λέλυ σο λελύ σθαι λελυ μένος, -μένη, -μένον


80 MORFOLOGIA

160. Observações sobre a Voz Média


1) Acentuação: No imperativo aoristo da voz média dos verbos de mais
de duas sílabas, como παιδεύω (educar), o acento recai sobre a antepenúltima:
παίδευσαι, diferente de παιδεύσαι (opt. aor at.) e παιδευσαι (inf. aor. at.).

2) Significação da Voz M édia


a) A significação mais comum da voz média é representada pelo reflexivo
como com plemento indireto.
Ex.: λύομαι, desligo para mim mesmo;
πορίζω, prover, πορίζομαι, prover-se;
αΐτέω, pedir, αΐτουμαι, peço para mim.
b) Para traduzir a nossa forma reflexiva direta, usa-se, como vimos (N?e
122, 159), a voz média, sobretudo com os verbos que exprimem ação material
ou moral, como: τρέπομαι, volto-m e; καλύπτομαι, encubro-me.
N. B. — O pronome reflexivo pode substituir a voz média.
Ex.: έμαυτόν λύω (ou λύομαι), desligo-me;
έμαυτόν γυμνάζω (ou γυμνάζομαι), exercito-me.
c) A voz média pode também significar:
a) M andar fazer: Έ γώ σε ταϋτα έδιδαξάμην, mandei ensinar-te estas
coisas.
β) Intensidade ou parte que o sujeito toma na ação: παρέχω e παρέχομαι,
forneço, ofereço; πολιτεύω, sou cidadão — πολιτεύομαι, tomo parte nos ne­
gócios públicos (administro).

d) A voz média emprega-se com sentido passivo, especialmente nos futuros


dos verbos em ω de tema em vogal contratos e não-contratos, em vez da forma
θησομαι.
Ex.: φιλέω amar: φιλήσομαι, serei amado (por φιληθήσομαι)
χωλύω, impedir; κωλύσομαι, serei impedido
ταράττω , perturbar: ταράζομαι, serei perturbado
βλάπτω , prejudicar: βλάψομαι, serei prejudicado
VERBOS 81

Verbos contratos
161. Nos verbos em -άω, -έω, -όω, vale notar as particularidades seguintes:
a) No presente e no imperfeito, estes verbos sofrem as contrações que abaixo
se indicam.
N B. — Na contração do infinitivo presente ativo procede-se tendo em conta
que o infinitivo é em -εν [e não em -ειν]1.
b) O optativo presente ativo tem, geralmente, conjugação particular.
c) O futuro, o aoristo e o perfeito conjugam-se como λύσω, έλυσα,
λέλυκα, mas alongam as vogais α, ε, o12. Assim:
j τιμάω -ώ, f. τιμήσω, a. έτίμησα, p. τετίμηκα
α e ε em η j ^ f φιλήσω, a. έφίλησα, p. πεφίληκα
o em ω: δηλδω -ω f. δηλώσω, a. έδήλωσα, ρ. δεδήλωκα

162. Regras de contração


1) Nos verbos em -άω:
α+ε ουη contrai-se em ã: (έτίμαε) έτίμα, (τιμάητε) τιμάτε
α + ει ου η ” ” çt: (τιμάει) τιμςΐ, (τιμάη) τιμςί
a + o, ω, ου ” ” ω: (τιμάον) τιμών, (τιμάω) τιμώ
a + οι ” ” ω: (τιμαοίη) τιμφη
2) Nos verbos em -έω:
ε+ε contrai-se em ει: (φίλεε) φίλει
ε+ ο ” ” ου. (έφ(λεον) έφίλουν

3) Nos verbos em -όω:


ο + ε ou ο, ou ου contrai-se em ου: (δήλοε) δήλου
ο+ ω ou η ” ” ω: (δηλόηται) δηλώται
ο+ει, οι, η ” ” οι: (δηλόεις) δηλοΐς

1. Portanto, τιμάν e não τιμ$ν, como se 16 em algumas gramáticas.


2. Excetuam-se, porém, os verbos em -άω, cujo α é precedido de ε, i ou p (Cf. Nf 166).
82 M ORFOLOGIA

UB- Verbos contratos em -άω

Indicativo Subjuntivo Optativo

Presente Eu honro Que eu honre Que eu possa honrar


S. 1 p. τιμ ώ άω τιμ ώ άω τιμ φην αοίην*2
2 p. τιμ $ς άεις τιμ άης τιμ φης αοίης
3 p. τιμ μ άει τιμ $ άτ) τιμ φη αοίη
p. 1 p. τιμ ωμεν άομεν τιμ ωμεν άωμεν τιμ φμεν άοιμεν
2p. τιμ ατε άετε τιμ ατε άητε τιμ φτε άοιτε
3 p. τιμ ώσι(ν) άουσι τιμ ώσι(ν) άωσι τιμ φεν άοιεν
D. 2 p. τιμ ατον άετον τιμ ατον άητον τιμ φτην αοίτην3
3p. τιμ ατον άετον τιμ ατον άητον τιμ φτην αοίτην

Imperf. Eu honrava
S. 1 p. έτίμ ων αον
2 p. έτίμ ας αες
3p. έτίμ α αε
P. 1 p. έτιμ ωμεν άομεν
2 p. έτιμ ατε άετε
3 p. έτίμ ων αον
D. 2 p. έτιμ άτην αέτην1
3 p. έτιμ άτην αέτην

Futuro τιμήσω τιμήσοιμι

Aoristo έτίμησα τιμήσω τιμήσαιμι

Perf. τετίμηκα τετιμήκω τετιμήκοιμι

M.-Q.-Perf. έτετιμήκειν (έτετιμήκη)

h Ou έτιματον (έτιμάετον).
2. Melhor que: τιμφμι (τιμάοιμι).
3. Ou τιμφτον (τιμάοιτον).
VERBOS 83

C onjugação de τιμάω , honrar — V oz ativa

Imperativo Infinitivo Particípio

Honra Honrar Honrando


τιμ αν άεν Μ. τιμ ών άων
τ(μ α αε τιμ ώντος άοντος
τιμ άτω αέτω
F. τιμ ώσα άουσα
τιμ ατε άετε τιμ ώσης αοϋσης
τιμ ώντων1αόντων
τιμ ατον άετον Ν. τιμ ών άον
τιμ άτων αέτων τιμ ώντος άοντος

τιμήσειν τίμησών, τιμήσουσα, τιμήσον

τίμησον τιμήσαι τιμήσας, τιμήσασα, τίμησαν

τετιμηκέναι τετιμηκώς, -κυΐα -κός

1. Melhor que τιμάτωσαν.


84 MORFOLOGIA

164. Verbos contratos em -άω

Indicativo Subjuntivo Optativo

Pres. Eu sou honrado Que eu seja honrado Que eu possa ser


honrado
S. lp - τιμ ώμαι άομαι τιμ ώμαι άωμαι τιμ φην αοίμην
2 p. τιμ $ άει τιμ $ άη τιμ φο άοιο
3 p. τιμ άται άεται τιμ αται άηται τιμ φτο άοιτο
P. l p . τιμ ώμεθα αόμεθα τιμ ώμεθα αώμεθα τιμ φμεθα αοίμεθα
2p. τιμ άσθε άεσθε τιμ ασθε άησθε τιμ φσθε άοισθε
3 p. τιμ ώνται άονται τιμ ώνται άωνται τιμ φντο άοιντο
D. 2 p. τιμ άσθον άεσθον τιμ άσθον άησθον τιμ ώσθην αοίσθην
τιμ άσθον άεσθον τιμ άσθον άησθον τιμ ώσθην αοίσθην

Imperf. Eu era honrado


S. 1 p. έτιμ ώμην αόμην
2p. έτιμ ώ άου
3 P. έτιμ άτο άετο
P. 1 p. έτιμ ώμεθα αόμεθα
2p. έτιμ άσθε άεσθε
3p. έτιμ ώντο άοντο
D. 2 p. έτιμ άσθην αέσθην
3p. έτιμ άσθην αέσθην

Futuro τιμηθήσομαι τιμηθησοίμην

Aoristo έτιμήθην τιμηθώ τιμηθείην

Per/. τετίμημαι τετιμημένος ώ τετιμημένος εϊην

Af.-Q.-P. έτετιμήμην

F. Ant. τετιμήσομαι τετιμησοίμην

Voz

Futuro πμήσομαι1 τιμησοίμην

Aoristo i>τιμησάμην τιμήσωμαι τιμησαίμην

1. Também tem sentido passivo: eu serei honrado (por τιμηθήσομαι).


VERBOS 85

Conjugação de τιμάω. — Voz passiva

Imperativo Infinitivo Particípio

Sê honrado Ser honrado Sendo honrado

τιμάσθαι άεσθαι Μ. τιμ ώμενος αόμενος


τιμ ώ άου τιμ ωμένου αομένου
τιμ άσθω αέσθω
F. τιμ ωμένη αομένη
τιμ άσθε άεσθε τιμ ωμένης αομένης
τιμ άσθων1 αέσθων
τιμάσθον άεσθον Ν. τιμ ώμενον αόμενον
τιμ άσθων αέσθων τιμ ωμένου αομένου

τιμηθήσεσθαι τιμηθησόμενος, -μένη, -μενον

τιμήθητι τιμηθήναι τιμηθείς, -θεΐσα, -θέν

τετίμησο τετιμήσθαι τετιμημένος, -μένη, -μένον

τετιμήσεσθαι τετιμησόμενος, -μένη, -μενον

média

τιμήσεσθαι τιμησόμενος, -μένη, -μενον

τίμησαι τιμήσασθαι τιμησάμενος, -μένη, -μενον

. Melhor que τιμάσθωσαν.


86 MORFOLOGIA

Observações sobre os verbos contratos em -άω


1) Gomo τιμάω, conjugam-se:
τολμώ (τολμάω), ousar; έρωτώ (έρωτάω), interrogar
νικώ (νικάω), vencer; άγαπώ (άγαπάω), amar.

165. 2) Alguns verbos em -άω têm as contrações em η em vez de a.


Tais são:

ζώ (ζάω)1 infín. ζην, viver


χρώμαι (χράομαι), 99 χρήσθαι, usar (dat.)
διψώ (διψάω), ” διψήν, ter sede
πεινώ (πεινάω), 99 πεινην, ter fo m e

Conjugam-se do modo seguinte:


Indicativo presente Im perfeito
ζώ, eu vivo δζων, eu vivia
ζη ς ε ζη ς
CO δζη
ζώμεν έζώμεν
ζήτε έζήτε
ζώσι(ν) δζων, etc.

1. O verbo primitivo era ζηω, que os gramáticos converteram em ζάω.


VERBOS 87

166. 3) Os verbos em -εάω, -ιάω, -ράω têm o futuro, aoristo, perfeito e


mais tempos que destes derivam, em a em vez de η.
Ex.: έάω, permitir: f. έάσω, a. εΐασα, p. ειακα
δράω, fazer: ” δράσω, ” έδρασα, ” δέδρακα
άνιάω, afligir: ” άνιάσω, ” ήνίασα, ” ήνίακα

Exceção: ο verbo χρώμαι (χράομαι), usar, forma ο futuro χρήσομαι, aor.


έχρησάμην, p e rf κέχρημαι.

167. 4) Os verbos κλάω (κλαίω), chorar, e κάω (καίω), queimar, não so­
frem contração.

168. Alguns verbos em -άω conservam ο α breve no futuro, aoristo, perfei­


to e formas que deste derivam.
Ex.: γελώ (γελάω), rir-se, f. γελάσομαι, a. έγέλασα.
σπώ (σπάω), puxar, f. σπάσω, a. έσπασα, ρ. έσπακα.

Ν . Β. — Estes verbos têm geralmente o fu t. em -σθήσομαι, o aor. em


-σθην e o p e rf em -σμαι.
Ex.: σπασθήσομαι, έγελάσθην, έσπασμαι.
88 MORFOLOGIA

169. Verbos contratos em -έω

Indicativo Subjuntivo Optativo

Pres. Eu amo Que eu ame Que eu possa amar


S 1 p. φιλ ώ έω φιλ ώ έω φιλ οίην εοίην12
2p. φιλ εις έεις φΛής έΐ)ς φιλ οίης εοίης
3 p. φιλ εΐ έει φίλη έη φιλ οίη εοίη
P. 1 p. φιλ oOpfev έομεν φιλ ώμεν έωμεν φιλ οίμεν έοιμεν
2 p. φιλ είτε έετε φιλ ήτε έητε φιλ οϊτε έοιτε
3 P- φιλ οϋσι(ν) έουσι φιλ ώσι(ν) έωσι φιλ οΐεν έοιεν
D. 2 p. φιλ εΐτον έετον φιλ ήτον έητον φιλ οίτην εοίτην3
3p. φιλ εΐτον έετον φιλ ήτον έητον φιλ οίτην εοίτην

Imperf. Eu amava
S. 1 p. έφίλ ουν εον
2p. έφίλ εις εες
3 p. έφίλ ει εε
P. 1 p. έφιλ οΟμεν έομεν
2 p. έφιλ είτε έετε
3 p. έφ(λ ουν εον
D. 2 p. έφιλ είτην εέτην1
3 p. έφιλ είτην εέτην

Futuro φιλήσω φιλήσοιμι

Aoristo έφίλησα φιλήσω φιλήσαιμι

Per/. πεφίληκα πεφιλήκω πεφιλήκοιμι

M.-Q.-P. iέπεφιλήκειν (έπεφιλήκη)

1. Ou έφιλεΐτον (έφιλέετον).
2. Melhor que φιλοίμι (φιλέοιμι), φιλοις, φίλοι.
3. Ou φιλοίτον (φιλέοιτον).
VERBOS 89

Conjugação de φιλέω, am ar — Voz ativa

Imperativo Infinitivo Participio

Ama Amar Amando


φίλ εΐν έεν Μ. φιλ ών έων
φίλ ει . εε φιλ οϋντος έοντος
φιλ είτω εέτω
F. φιλ ουσα έουσα
φιλ είτε έετε φιλ ούσης εούσης
φιλ ούντων εόντων
φιλ είτον έετον Ν. φιλ οϋν έον
φιλ είτων εέτων φιλ οϋντος έοντος

φιλήσειν φιλήσων, φιλήσουσα, φιλήσον

φίλησον φιλήσαι φιλήσας, φιλήσασα, φίλησαν

πεφιληκέναι πεφιληκώ ς, -κυΐα, -κός


90 MORFOLOGIA

170. Verbos contratos em -έω

Indicativo Subjuntivo Optativo

Pres. Eu sou amado Que eu seja amado Que eu possa ser


amado
S. 1 p. φιλ οϋμαι έομαι φιλ ώμαι έωμαι φιλ οίμην εοίμην
2p. φιλ εΐ1 έει φιλ ή έη φιλ όΐο έοιο
3 p. «"' "~αι έεται φιλ ήται έηται φιλ οιτο έοιτο
P. 1 p. φιλ ουμεθα εόμεθα φιλ ώμεθα εώμεθα φιλ οίμεθα εοίμεθα
2 p. Φίλ είσθε έεσθε φιλ ήσθε έησθε φιλ οΐσθε έοισθε
3p. φιλ ουνται έονται φιλ ώνται έωνται φιλ οίντο έοιντο
D. 2 p. φιλ εΓσθον έσθον φιλ ήσθον έησθον φιλ οίσθην εοΐσθην4
3 p. φιλ εΐσθον έεσθον φιλ ήσθον έησθον φιλ οΐσθην εοίσθην

Imperf.
S. 1 p. έφιλ ουμην εόμην
2p. έφιλ οϋ έου
3 p. έφιλ εϊτο έετο
P. 1 p. εψιλ ουμεθα εόμεθα
2 p. έφιλ είσθε έεσθε
3p. έφιλ oGvro έοντο
D. 2p. έφιλ είσθην εέσθην2
3p. έφιλ είσθην εέσθην

Futuro φίληθησομαι φιληθησοίμην

Aoristo έφιλήθην φιληθώ φιληθείην

Perf. πεφίλημαι πεφίλημένος ώ πεφίλημένος ειην

M.-Q.-P. έπεφιλήμην

F. Ant. πεφιλήσομαι πεφιλησοίμην

Voz

Futuro φιλήσομαι3 φιλησοίμην

Aoristo έφιλησάμην φιλήσωμαι φιλησαίμην

1. Ou φιλή. 2. Ou έφιλεΐσθον (έφιλέεσθον). 3. Tem também sentido passivo: eu serei amado.


4. Ou φιλοΐσθον (φίλέοισθον).
VERBOS 91

Conjugação de φιλέω — Voz passiva

Imperativo Infinitivo Partidpio

Sê amado Ser amado Sendo amado

φιλ εΐσθαι έεσθαι Μ. φιλ ούμενος εόμενος


φιλ oG éou φιλ ουμένου εομένου
φιλ είσθω εέσθω
F. φιλ ουμένη εομένη
φιλ είσθε έεσθε φιλ θυμένης εομένης
φιλ είσθων1εέσθων
φιλ έίσθον έεσθον Ν. φιλ ούμενον εόμενον
φιλ είσθων εέσθων φιλ ουμένου εομένου

φιληθήσεσθαι φιληθησόμενος, -μένη, -μενον

φιλήθητι φιληθηναι φιληθείς, -θεΐσα, -θέν

πεφίλησο πεφιλήσθαι πεφιλημένος, -μένη, -μένον

πεφιλήσεσθαι πεφιλησόμενος, -μένη, -μενον

média

φιλήσεσθαι φιλησόμενος, -μένη, -μενον

φίλησαι φιλήσασθαι φιλησάμενος, -μένη, -μενον

1. Ou φιλείσθωσαν (φιλεέσθωσαν).
92 MORFOLOGIA

O bservações sobre os verbos contratos em -έω

1) Conjugam-se como φιλώ:

ποιώ (ποιέω), fazer; οικώ (οΐκέω), habitar


φορώ (φορέω), levar; άσκώ (άσκέω), exercitar

171. 2) Os verbos em -έω, que têm apenas duas sílabas, como πλέω, nave­
gar, χέω, derramar, admitem, de ordinário, só as contrações em ει.
Assim:

Pres. Im p erf Subj. Optat. Infln. Part.


πλέω, eu navego έπλεον πλέω πλέοιμι πλεϊν πλέων
πλεΐς έπλεις πλέης etc.
πλεΐ έπλει πλέη
πλέομεν έπλέομεν etc.
πλεΐτε έπλειτε
πλέουσι(ν) έπλεον
VERBOS 93

Exceção: δέω (δώ), ligar (não δέω, necessitar) tem todas as contrações dos
verbos em -έω.

172. 3) Alguns verbos em -έω conservam ο ε breve no futuro, aoristo, per­


feito e mais formas que deles derivam.
Ex.: έπαινώ (έπαινέω), louvar: f. έπαινέσομαι, a. έπηνεσα.
τελέω, realizar: f. irreg. τελώ, a. έτέλεσα, p. τετέλεκα.

N. B. — A maior parte destes verbos forma o perfeito passivo em -σμαι.


Ex.: τελέω: τετέλεσμαι
ζέω, ferver: f. ζέσω, a. έζεσα, p. pass. έζεσμαι.

173. 4) Os verbos πλέω, navegar, νέω, nadar, πνέω, soprar, conservam


sob a forma de υ, a partir do futuro, o digama (F), que desapareceu entre duas
vogais no presente e no imperfeito; o futuro é em -εύσομαι.
Assim: πλέω, f. πλεύσομαι, a. έπλευσα, p. πέπλευκα
νέω, ” νεύσομαι, ” ένευσα, ” νένευκα
πνέω, ” πνεύσομαι, ” έπνευσα, ” πέπνευκα
94 MORFOLOGIA

*74· Verbos contratos em -όω

Indicativo Subjuntivo Optativo


1
Pres* Eu mostro Que eu mostre Que cu possa
mostrar
S 1 p. J δηλ ώ όω δηλ ώ όω δηλ ο(ην οοίην2
ip . ί δηλ οϊς όεις δηλ οϊς δηλ οίης οοίης
3P- 1 δηλ οί όει δηλ οΐ άν δηλ οίη οο(η
P. 1 p. 1 δηλ ουμεν όομεν δηλ ώμεν όωμεν δηλ οΤμεν όοιμεν
2 p. 1 δηλ ούτε όετε δηλ ώτε όητε δηλ οΤτε όοιτε
3 p. 1 δηλ ουσι(ν) όουσι δηλ ώσι(ν) όωσι δηλ οΤεν όοιεν
D. 2 p. δηλ ουτον όετον δηλ ώτον όητον δηλ οίτην οοίτην*
3 p. δηλ ουτον όετον δηλ ώτον όητον δηλ οίτην οοίτην

Irnperf. Eu mostrava
S. 1 p. έδήλ ουν οον
2 p. 1 έδήλ ους οες
3 p. έδήλ ου οε
P. 1 p. έδηλ ουμεν όομεν
2p. έδηλ οϋτε όετε
3p. έδήλ ουν οον
D. 2 p. έδηλ θύτην οέτην1
3p. ; έδηλ θύτην οέτην

F uturo δηλώσω δηλώσοιμι

A o risto έδήλωσα δηλώσω δηλώσαιμι

P e r /; δεδήλω κα δεδηλώ κω δεδηλώκοιμι

έδεδηλώ κειν ou
M .-Q .-P .
έδεδηλώ κη

1. O u έ δ η λ ο ϋ τ ο ν (έ δ η λ ό ε τ ο ν ).
2 . M e lh o r q u e δ η λ ο ΐμ ι ( δ η λ ό ο ιμ ι) , δ η λ ο ίς , δ η λ ο ΐ.
3 . O u δ η λ ο ίτ ο ν ( δ η λ ό ο ιτ ο ν ) .
VERBOS
95

Conjugação de δηλόω, mostrar. — Voz ativa

Imperativo Ir\finitivo P artidpio

Mostra Mostrar Mostrando

δηλ οΰν όεν Μ. δηλ ών όων


δήλ ου οε δηλ οϋντος όοντος
δηλ ούτω oéxto
F. δηλ οΰσα όουσα
δηλ οϋτε όεχε δηλ ούσης οούσης
δηλ ούντων οόνχων
δηλ οϋτον όετον Ν. δηλ οΟν όον
δηλ ούτων οέτων δηλ οϋντος όοντος

δηλώσειν δηλώσων, δηλώσουσα, δηλώσον

δήλωσον δηλώσαι δηλώσας, δηλώσααα» δηλώσαν

δεδηλωκέναι δεδηλω κώς, -κυΐα, -κός

.
96 MORFOLOGIA

175. Verbos contratos em -όω

Indicativo S u b ju n tivo O ptativo

Pres. Sou mostrado Que eu seja Que eu possa ser


mostrado mostrado
S. 1 p. δηλ οΟμαι όομαι δηλ ώμαι όωμαι δηλ οιμην οοίμην
2 p. δηλ οΐ όει δηλ οΤ όη δηλ οΐο όοιο
3 p. δηλ οΟται όεται δηλ ώται όηται δηλ οΐτο όοιτο
P. 1 p. δηλ ούμεθα οόμεθα δηλ ώμεθα οώμεθα δηλ ο(μεθα οοίμεθα
2 p. δηλ ουσθε όεσθε δηλ ώσθε όησθε δηλ οΐσθε όοισθε
3 p. δηλ οϋνται όονται δηλ ώνται όωνται δηλ οΐντο όοιντο
D. 2 p. δηλ οϋσθον όεσθον δηλ ώσθον όησθον δηλ οίσθην οοίσθην3
3p. δηλ οϋσθον όεσθον δηλ ώσθον όησθον δηλ οίσθην οοίσθην

Im p e rf. Eu era mostrado


S. 1 p. έδηλ ούμην οόμην
2p. έδηλ οϋ όου
3 P- έδηλ ουτο όετο
P. 1 p. έδηλ ούμεθα οόμεθα
2 p. έδηλ οϋσθε όεσθε
3 p. έδηλ οϋντο όοντο
D. 2 p. έδηλ ούσθην οέσθην1
3 p. έδηλ ούσθην οέσθην

F u tu ro δηλωθησομαι δηλωθησοίμην

A o risto έδηλώθην δηλωθώ δηλωθείην

P erf. δεδήλωμαι δεδηλωμένος ώ δεδηλωμένος εϊην

A/-Q.-P. έδεδηλώμην

F. A n L δεδηλώσομαι δεδηλωσοίμην

Voz

F u tu ro δηλώσομαι123 δηλωσοίμην

A o risto έδηλωσάμην δηλώσωμαι δηλωσαίμην

1. Ou έδηλοϋοθον (έδηλόεσθον).
2. Também se emprega com sentido passivo: eu serei mostrado.
3. Ou δηλοΐσθον (δηλόοιοθον).
VERBOS 97

Conjugação de δηλόω — Voz passiva

Imperativo Infinitivo Particípio 1

Sê mostrado Ser mostrado Sendo mostrado 1

δηλοΰσθαι Μ. δηλ ούμενος οόμενος I


δηλ ου όου δηλ ουμένου οομένου 1
δηλ ούσθω οέσθω
F. δηλ ουμένη οομένη 1
δηλ οϋσθε όεσθε δηλ θυμένης οομένης 1
δηλ ούσθων1 οέσθων
δηλ ούσθον όεσθον Ν. δηλ ούμενον οόμενον 1
δηλ ούσθων οέσθων δηλ ουμένου οομένου 1

δηλωθήσεσθαι δηλωθησόμενος, -μένη, -μενον

δηλώθητι δηλωθηναι δηλωθείς, -θεΐσα, -θέν

δεδήλωσο δεδηλώσθαι δεδηλωμένος, -μένη, -μένον

δεδηλώσεσθαι δεδηλωσόμενος, -μένη, -μενον

média

δηλώσεσθαι δηλωσόμενος, -μένη, -μενον

δήλωσαι δηλώσασθαι δηλωσάμενος, -μένη, -μενον

1. Ou δηλούσθωσαν.
98 MORFOLOGIA

Verbos em ω de tema em consoante

A) Verbos em oclusiva
176. Verbos em oclusiva são aqueles cujo tema termina em consoante
o clu siv a.
Dividem-se em: labiais, guturais e dentais.
177. Modificações de consoantes:
1) C om σ as labiais β, π , φ, dão ψ: τρίβω , esmagar, f. τρίψω ( = τρφιβ-σω)
C om σ as guturais γ, κ, χ, dão ξ: ά γω , conduzir, f. &ξω ( = άγ-σω)
C om σ as dentais δ, τ, θ, caem: πείθω , persuadir, f. πείσω ( = πειθ-σω)
2) A ntes de μ as labiais m udam -se em μ: τρίβω , perf. pas. τέτριμμαι (= τετριβ-μ αι)
A ntes de μ as guturais m udam -se em γ: ά ρ χω , governar, p. p. ήργμαι (= ή β χ-μ α ι)
A ntes de μ as dentais m udam -se em σ: πείθω, perf. pas. πέπεισμαι ( = πεπειθ-μαι)
3) D ental seguida de o u tra dental m uda-se em σ.
E x.: ψ εύδω , enganar, fu t. pas. ψ ευσθήσομαι ( = ψευδ-θήσομαι)

Formação dos tempos nos verbos em oclusiva


1) Verbos de tema em labial
178. Os verbos terminados em -βω, -πω, φω, -πτω (proveniente de -njco),
formam na voz ativa o fu tu ro prim eiro (ou fraco) em ψω, o aoristo primeiro
(se o têm) em -ψα, e o perfeito (se existe e é regular) em -φα; na voz passiva
têm o fu tu ro l? em -φθήσομαι, o aoristo l.° em -φθην e o perfeito em -μμαι.
τ ρ ί β ω , esm agar , fu t. τ ρ ίψ ω , a o r. ίτ ρ ιψ α , p e r f. τ έ τ ρ ιφ α
Μ
τ ρ ί β ο μ α ι , se r esm agado, ” τ ρ ιφ θ ή σ ο μ α ι, ” ( έ τ ρ ίφ θ η ν ) , τ έ τ ρ ιμ μ α ι
Μ
γ ρ ά φ ω , escrever, ” γ ρ ά ψ ω , ” έγρ α ψ α , γέγρα φ α
Μ
γ ρ ά φ ο μ α ι , se r escrito, ” ( γ ρ α φ θ ή σ ο μ α ι) , ” (έγ ρ ά φ θ η ν ), γέγρ α μ μ α ι
Μ
β ί π τ ω , atirar, ” β ίψ ω , ” έ ρ ρ ιψ α , έ ρ ρ ιφ α
»»
β ί π τ ο μ α ι , ser atirado, ” β ιφ θ ή σ ο μ α ι, ” έ ρ ρ ίφ θ η ν , έ ρ ρ ιμ μ α ι

Obs. — Muitos destes verbos têm, na voz passiva, o fu tu ro e aoristo segun­


dos (ou fortes), de preferência aos prim eiros.
Ex.: τρίβομαι, fut. 2. τριβήσομαι, aor. 2 έτρίβην
γράφομαι, ” γραφήσομαι, ” έγράφην.2

2) Verbos de tem a em gutural


179. Os verbos terminados em -γω, -κω, -χω e a maior parte dos termina­
dos em -ττω (σσω) (proveniente de -icj<o, xjoo), formam, na voz ativa, o fu tu ro
1? em -ξω, o aoristo 1? em -ξα e o perfeito em -χα; na voz passiva têm o
fu tu ro J? em -χθήσομαι, o aoristo l? em -χθην e o perfeito em -γμαι.
VERBOS 99

Αγω, conduzir, fut. Αξω aor. 2 ήγογον, perf. ήχα


99
Αγομαι, ser conduzido ” άχθήσομαι, ” 1?· ήχθην. ήγμαι
99
Αρχω, governar, ” Αρξω, ” ήρξα. ήρχα
99
Αρχομαι, ser governado1 ” Αρχθήσομαι ” ήρχθην, ήργμαι
99
πράττω, fazer ” πράξω ” Επραξα, πέπραχα2
** πραχθήσομαι, ” έπράχθη- 99
πέπραγμαι
πράττομαι, ser feito |
f. 2. πραγήσομαι, aor. 2 έπράγην

Obs. — Alguns verbos em -ζω (proveniente de -γ}ω), porque são de tema


em gutural, seguem a conjugação própria destes temas.
Ex.: στίζω, picar , fut. στίξω, aor. Εστιξα, aor. p. έστίχθην, p. p. Εστιγμαι
οΙμώζω, lamentar-se , fut. οίμώξομαι, aor. φμ ω ξα .

3) Verbos de tema em dental


180. Os verbos terminados em -τω, -δω, -θω e os terminados em -άζω,
-είζω, -ίζω (proveniente de 6jco), formam, na voz ativa, o fu turo em -σω, o
aoristo em -σα e o perfeito em -κα; na voz passiva, o futuro em -σθήσομαι,
o aoristo em -σθην e o perfeito em -σμαι.
άνύτίο1, acabar, fut. Ανύσω, aor. ήνυσα, perf. ήνυκα
Ανύτομαι, ser acabado, ” Ανυσθήσομαι, Μ ήνύσθην, 99
ήνυσμαι
ψευδω, enganar, M ψευσω, ” Εψευσα, 99
Εψευκα
ψεύδομαι, ser enganado, ” ψευσθήσομαι, ** Εψεύσθην, 99
Εψευσμαι
πείθω, persuadir, ” πείσω, ” Επεισα, πέπεικα
πείθομαι, ser persuadido, ” πειοθήσομαι, ” Επείσθην, πέπεισμαι
Αναγκάζω, forçar, ” Αναγκάσω, ” ήνάγκασα, ήνάγκακα
99
Αναγκάζομαι, ser forçado, ** Αναγκασθήσομαι, Μ ήναγκάσθην ήνάγκασμαι
ύβρίζω, insultar, ” ύβρίσω, ” ύβρισα 99
ύβρικα
Ελπίζω, esperar, ” Ελπίσω, ” ήλπισα, 99
ήλπικα
νομίζω, julgar, ” νομίσω, ” Ενομισα, νενόμικα

N. B. — Estes verbos em -ίζω com mais de duas sílabas também podem


ter o futuro segundo em -ιω (Cf. N. 196, b): ύβριώ, έλπιώ, νομιώ, etc.
Obs. — Alguns verbos em -ττω (proveniente de -xjco, -0j(o) conjugam-se
como os de tema em dental:
Ex.: πλάττω, modelar, fut. πλάσω, aor. Επλασα, perf. πέπλακα
πλάττομαι, ser modelado, ” πλασθήσομαι, ” έπλάσθην, ” πέπλασμαι
άρμόιτω, adaptar, ” Αρμόσω, ” ήρμοσα, ” (ήρμοκα)
άρμόττομαι, ser adaptado, ” Αρμοσθήσομαι, ” ήρμόσθην,123 ” ήρμοσμαι

1. Na voz média Αρχομαι, Αρξομαι, ήρξάμην, ήργμαι, começar.


2. Perf. 2 πέπραγα.
3. Ou άνύτω (άνυω).
100 MORFOLOGIA

181. Conjugação dos verbos em oclusiva. — Os verbos em oclusiva con­


jugam-se como λύω (N? 157), menos no perfeito e mais-que-perfeito passivos
e tempos derivados do perfeito. Estes tempos conjugam-se do modo seguinte:

Conjugação dos perfeitos passivos em -μμαι, -γμαι, -σμαι


e seus derivados
Perfeito
Indic. Eu estou esmagado Fui feito Estou persuadido
S. 1 p. τέτριμμαι πέπραγμαι πέπεισμαι
2 p. τέτριψαι πέπραξαι πέπεισαι
3p. τέτριπται πέπρακται πέπεισται
P. 1 p. τετρίμμεθα πεπράγμεθα πεπείσμεθα
2p. τέτρκρθε πέπραχθε πέπεισθε
3p. τετριμμένοι ε1σ((ν) πεπραγμένοι εΐσί(ν) πεπεισμένοι εΐσί(ν)
Subj. τετριμμένος ώ πεπραγμένος ώ πεπεισμένος ώ
Optat. τετριμμένος εϊην πεπραγμένος εϊην πεπεισμένος εϊην
Imperai. ν . ___

S. 2 p. τέτριψο πέπραξο πέπεισο


3p. τετρίφθω πεπράχθω πεπείσθω
P. 2 p. τέτριφθε πέπραχθε πέπεισθε
3 P· τετρίφθων πεπράχθων πεπείσθων
Infin. τετρΐφθαι πεπραχθαι πεπέίσθαι
Particíp. τετριμμένος, -η, -ον πεπραγμένος, -η, -ον πεπεισμένος, -η, -ον
Mais-que-perfeito
S. 1 p. έτετρίμμην έπεπράγμην έπεπείσμην
2p. έτέτριψο έπέπραζο έπέπεισο
3 p. έτέτριπτο έπέπρακτο έπέπειστο
P. 1 p. έτετρίμμεθα έπεπράγμεθα έπεπείσμεθα
2 p. έτέτριφθε έπέπραχθε έπέπεισθε
3 p. τετριμμένοι ήσαν πεπραγμένοι ήσαν πεπεισμένοι ήσαν

B) Verbos em líquida
182. Verbos em líquida são aqueles que terminam em -λω, -μω, -νω, -ρω:
άγγέλω, anunciar; νέμω, distribuir; φαίνω, mostrar; φθείρω, corromper.
Ο tema verbal geral obtém-se extraindo a terminação -ω do futuro ativo.
Ex.: άγγελ-ώ (t. άγγελ-), νεμ-ώ (t. νεμ-), φαν-ώ (t. φαν-).

Formação dos tempos nos verbos em líquida


a) Voz ativa e média
VERBOS 101

183. Futuro. — Em vez das terminações -oco e -σομαι, estes verbos for­
mam o futuro segundo ativo em -ω e o médio em -οϋμαι.
Ex.: κρίνω, julgar: fut. at. κρινώ, fut. méd. κρινοϋμαι.
Obs. — Como a penúltima sílaba do futuro deve ser breve, este perde ou
uma consoante, se o presente tem duas, ou ο i dos verbos em -αίνω, -είνω,
-αίρω, είρω.
Αγγέλλω, anunciar: fut. άγγελώ
φαίνω, mostrar: ” φανώ
τείνω, estender: ” τενώ
αίρω, levantar: ” άρώ
φθείρω, corrom per: ” φθερώ
184. Aoristo. — Ο aoristo dos verbos em líquida termina em -a e não em
-σα na voz ativa; em -άμην na voz média.
Ex.: κρίνω, /. κρινώ, aor. έκρινα aor. méd. έκρινάμην.
Obs. Ao contrário do que se verifica no futuro, a penúltima sílaba do
aoristo é longa. Por isso ο ε e ο α da penúltima sílaba do futuro mudam-se res­
pectivamente em ει e em η.
Ex.: τείνω, fut. τενώ, aor. έτεινα
φθείρω, ” φθερώ, ” έφθειρα
φαίνω, ” φανώ, ” έφηνα
Exceção: Ο α breve do futuro passa a α longo no aoristo de alguns verbos em -αίνω
e -ραίνω.
Ex.: σημαίνω, fa z e r sinal, fut. σημανώ, aor. έσήμανα (έσήμηνα)
μιαίνω, m anchar , ” μιανώ, ” έμίανα (έμίηνα)
μαραίνω, m urchar, ” μαρανώ, ” έμάρανα
185. Perfeito ativo. — Ο perfeito ativo forma-se mudando a terminação
-ω do futuro em -κα e antepondo ao verbo o redobro.
Ex.: άγγέλω, fut. άγγελώ, aor. ήγγειλα, perf. ήγγελκα
φαίνω, ” φανώ, ” έφηνα, Μ πέφαγκα1

Observações
186. 1) Nos verbos de duas sílabas em -λω e -ρω que têm ε no futuro,
substitui-se ο ε por α no perfeito.
Ex.: στέλλω, enviar, fut. στελώ, aor. έστειλα, perf. έσταλκα
φθείρω, corromper, 99 φθερώ, ” έφθειρα, ” έφθαρκα
187. 2) Os verbos de duas sílabas em -ίνω e -ύνω perdem o v no perfeito
e formam este tempo como se o presente fosse em -ίω e -ύω.

1. O v antes de κ muda-se em γ.
K/2 Μ Ο Μ Ό Ι/Χ Ρ Λ

Ex.; rçij<s>t jul'/ar, fu». Kpívfo, aor. έκρινα, perf. κέκρικα


lavar, ” π λ ί/ν ώ , 99 Iriorm., ” ntoú*»r.<i
J88. 3j Os verbos terminados em -μω e -μνω, bem como μένω, βάλ//η e
κ^ρδοίνω, formam o perfeito em -ηκα;
νέμω, d Lurí buir, fut. νεμώ, sor. I ένειμα, perf. νενέμηκα.
r/jM Μ), falijar-%e, *' κ'/μοΟμαι, M 2 έκαμο^/, ” κέκμηκο.
τέμνω, cortar, ” τεμ>7ι, " 2 έτεμον, ” τέτμηκα.
μένω, perm anecer. " μενώ, Μ ί έμεινα, *· μεμένηκα
Ϋ/ÚJJJ), lançar, *' βάλω, Μ 2 έβαλαν, ” βέβληκα.
vxpòfjívfji, %anhar 99 κερδανώ, Μ I έκέρδανα, ” κεκέρδηκα1

b) f^oz passiva
189. O futuro, aorísto e perfeito formam-se do perfeito ativo suprimindo
o redobro (no futuro e no aorísto) e mudando a terminação -κα em Όήσομαι,
-4ην c μαι.
Ex.: ήγγελκα: fut.άγγελθησομαι, aor. ήγγέλβην, perf. ήγγελμαι
έσ τα λκ α : " σταλθήσομαι. ” έστάλθην, 99 έσταλμαι
κ έκρικ α : " κριθήσομαι, 99 έκρίθην, 99 κέκριμαι
τέτα κ α : ” ταθήσομαι, ” έτάΟην, ” τέταμαι
τέτμ ηκ α ; ” τμηθήσομαι, ” έτμήθην, 99 τέτμημαι
βέβληκα: 99 βληθησομαι, ” έβλήθην, ” βέβλημαι

Observações
190. 1) Os perfeitos cuja desinência é precedida de consoante, como
ήγγελμαι, δσταλμαι, δφθαρμαι, etc., perdem ο σ das terminações -σθε,
-σθων, -σθαι.
Ex.: ήγγελθε (e não ήγγελσθε).
2) Os verbos em -νω que têm γ no perfeito ativo, como φαίνω - πέφαγκα,
formam o perfeito passivo em -σμαι em vez de -νμαι. Este v reaparece antes
de σ, τ, Θ.
Ex.: φαίνοκ perf. pass. πέφασμαι (e não πέφανμαι), πέφανσαι,
πέφανται, πεφάσμεθα, πέφανθε, πεφασμένοι εΐσ((ν).
Exceção: — Alguns verbos em -νω mudam o v em μ na primeira pessoa
do perf. passivo.
Ex.: αίσχύνω, envergonhar, perf. pass. ήσχυμμαι, ήσχυνσαι, ήσχυνται,
etc.
όξύνω, irritar, perf. pass. ώξυμμαι.

1. Ou κεκέρδαγκα.
VMHOS V ii

191. Perfdlo pa*dvo de φαίνω, mostrar


Per/, Passivo ! Μ ,^ 'P e r f e i t o ím^Murat, ín fm iti*'/
S. κέφασμαι έπεφΑσμην
πέφανσσι ' έχέφανσ ο T sW i W i
πέφανται 1 kr/ φ α ν τ ο TSJt/sJb*:* Partitdpifj i
P. πεφΑσμεθα 1 έχεφΑσμε^/ τχφ ασ μ έ/ο ς
πέφανθε ί έπέφανθε T Á W ifa ΤΛΑ^Ζ/Τμέ Λ\
πεφασμένοι είσιίν) j πεφαομένοι ήσαν T & t/v J v tn í χεΦ ασμένο/ ;

APÊNDICE
Esquem a das características principais d o s verbos em líquidah
I) Presentes geralmente sufixados:
* άγγέλ-jo) > Αγγέλλω * τεν-jo) > τείνω
νέμ-ω * φθέρ-jco > φθείρω
II) Futuros e aoristos sígmáticos, de tipos diferentes, todavia irredutíveis
um ao outro:
a) Futuros contratos — suf. -εσω (queda do σ intervocálico c contração
das vogais cm contato).
άγγελ + έ(σ)ω > άγγελέω > άγγελο)
νεμ-έ(σ)α > νεμέω > νέμω
£) Aoristos fracos em sigma:
1) Verbos em nasal: queda do sigma, em verbos quer radicais, quer
denomi nativos.
Radicais: * έτεν(σ)α> έτεινα (alongamento compensatório).
Denominativos: * έσημαν-(σ)α> έσήμηνα (pres. σημαίνω).
2) Verbos em líquida — Formação analógica dos verbos em nasal,
έφθερσα > έφθειρα
N. B. — Alguns verbos em líquida apresentam ainda ο σ característico:
Κέλλω — aor. έκελσα.
III) Perfeitos geralmente em k, muitas vezes com alternativa vocálica.
Αγγέλλω — perf. ήγγελκα
νέμω — ” νενέμηκα
μένω — ” μεμένηκα ou μέμονα
τείνω — ” τέτακα
φθείρω — ” έφθαρκα ou έφθορα
192· Conjugação dos verbos em líquida
Os verbos em líquida conjugam-se geralmente como λύω.
No futuro ativo e médio conjugam-se como φιλώ (N? 169) e φιλοϋμαι
(N? 170).1

1. Embora tenha preferido manter o estudo dos verbos em líquida, apresentado nas edições
anteriores, pareceu-me bem propor nova modalidade, certamente mais do gosto de alguns professores.
104 MORFOLOGIA

193. Conjugação de άγγέλλω, anunciar Voz

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. άγγέλλω άγγέλλω άγγέλοιμι
Imperf. ήγγελλον
άγγελω άγγελοίην
Futuro άγγελεΐς άγγελοίης
άγγελε!... άγγελοίη, -ο!...
Aoristo ήγγειλα άγγείλω άγγείλαιμι
Perf. ήγγελκα άγγέλκω ήγγέλκοιμι
M.-Q.-P. ήγγέλκειν, -κη
Voz
Pres. άγγέλλομαι άγγέλλωμαι , άγγελλοίμην
Imperf. ήγγελλόμην
άγγελοϋμαι άγγελοίμην
Futuro άγγελή, -εΐ άγγελοΐο
άγγελεΐται... άγγελοΐτο...
ήγγειλάμην άγγείλωμαι άγγειλαίμην
Aoristo ήγγείλω
ήγγείλατο...
S. ήγγελμαι ήγγελμένος ώ ήγγελμένος εϊην
ήγγελσαι
Perf. ήγγελται
Ρ. ήγγέλμεθα
ήγγελθε
ήγγελμένοι εΐσί(ν)
M.-Q.-P. ήγγέλμην
Voz
Futuro άγγελθήσομαι άγγελθησοίμην

Aoristo ήγγέλθην άγγελθώ άγγελθείην


VERBOS 105

ativa

Imperativo Infinitivo Particípio


άγγελλε άγγέλλειν άγγέλλων

άγγελεΐν Αγγελών
άγγελοϋσα
άγγελοϋν
Αγγειλον άγγειλαι άγγείλας
(ήγγελκε) ήγγελκέναι ήγγελκώς

média
άγγέλλου άγγέλλεσθαι Αγγελλόμενος

άγγελεΐσθαι άγγελούμενος

άγγελαι άγγείλασθαι άγγειλάμενος

ήγγελσο
ήγγέλθω
ήγγέλθαι ήγγελμένος
ήγγελθε
ήγγέλθων

passiva
άγγελθήσεσθαι άγγελθησόμενος
άγγέλθητι άγγελθήναι Αγγελθείς
106 MORFOLOGIA

Tempos segundos (ou fortes)


194. Além dos futuros, aoristos e perfeitos primeiros, encontra-se em cer­
tos verbos uma segunda forma para o futuro, aoristo e perfeito, a qual coexiste,
por vezes, com os tempos primeiros e, mais freqüentemente, os substitui.
A característica destes tempos é a ausência de σ no futuro e aoristo ativos
e médios, de Θ no futuro e aoristo passivos e de κ no perfeito ativo.

195. Futuros segundos ativos e médios — Formam-se juntando ao tema


verbal geral ώ e -ουμαι em vez de -έσω e -έσομαι.
Ex.: κρίνω, julgar: f. 2. at. κρίνω, méd. κρινουμαι
βάλλω, lançar. ” βάλω, ” βαλοϋμαι

Conjugam-se como φιλώ e φιλοϋμαι.

Indicativo O ptativo Infinitivo Particípio


At. βαλώ βαλοίην βαλεΐν βαλών, -οϋσα, -οϋν
Méd. βαλοϋμαι βαλοίμην βαλεΐσθαι βαλούμενος

Observações
196. 1) O fu tu ro segundo encontra-se principalmente:
a) Nos verbos em líquida (Cf. n?s 182-192).
b) Nos verbos em -ίζω que têm mais de duas sílabas.
Εχ.: νομίζω, pensar, fut. 2 νομιώ
κομίζω, transportar, 11 κομιώ
βαδίζω, caminhar, 11 βαδιοϋμαι
χαρίζομαι, agradar, 11 χαριοϋμαι
197.2) Em alguns verbos o futuro segundo coiijuga-se como τιμώ. Tais são:
βιβάζω, fa zer andar, fut. 2. βιβώ, -$ς, -ç, etc.
έλαύνω, im pelir para diante, ” έλώ, -φς, etc.
Do mesmo m odo os verbos em -άννυμι, como πετάννυμι, abrir: fut. 2.
πετώ, -ας, -ç (por πετάσω ...).
198. 3) Alguns verbos apresentam no futuro médio juntamente a caracte­
rística σ do futuro primeiro e -ουμαι do futuro segundo. Dá-se a esta forma
o nome de fu tu ro dórico, pouco usado em prosa.
Ex.: πνέω, soprar, fut. πνευσουμαι
πλέω, navegar, ” πλευσοϋμαι
VERBOS 107

199. Aoristos segundos ativos e médios. — Formam-se juntando ao tema


verbal geral -ov e -όμην em vez de -σα e de -σάμην, e antepondo-lhe o aumento.
Ex.: βάλλω, lançar, (t. βαλ-): aor. 2. at. έ-βαλ-ον, méd. έ-βαλ-όμην
λείπω, deixar, (t. λιπ): aor. 2. at. έ-λιπ-ον, méd. έ-λιπ-όμην
Conjugam-se, no indicativo, como o imperfeito de λύω: έλυον e έλυόμην.
Nos outros modos, seguem a conjugação de λύω, como se pode ver no quadro
seguinte:

Indicativo Subjuntivo Optativo Imperativo Inf. e Part.


έβαλον βάλω βάλοιμι βαλεΐν
έβαλες βάλης βάλοις βάλε —
1δ έβαλε(ν) βάλτ| βάλοι βαλέτω βαλών
< έβάλομεν βάλωμεν βάλοιμεν βαλοϋσα
έβάλετε βάλητε βάλοιτε βάλετε βαλόν
έβαλον βάλωσι(ν) βάλοιεν βαλόντων
έβαλόμην βάλωμαι βαλοίμην βαλέσθαι
έβάλου βάλη βάλοιο βαλοϋ —
Médio

έβάλετο βάληται βάλοιτο βαλέσθω βαλόμενος


έβαλόμεθα βαλώμεθα βαλοίμεθα βαλομένη
έβάλεσθε βάλησθε βάλοισθε βάλεσθε βαλόμενον
έβάλοντο βάλωνται βάλοιντο βαλεσθων

Acentuação dos tempos derivados do aoristo


200. 1) Recai sobre a últim a sílaba o acento:
a) A gudo: nos cinco imperativos seguintes:
είπέ (λέγω, dizer), εόρέ (εύρίσκω, encontrar).
έλθέ (έρχομαι, ir), Ιδέ (όράω, ver), λαβέ (λαμβάνω, tomar).
b) Circunflexo: em todos os infinitivos ativos e em todos os imperativos
da voz média:
λιπεΐν (λείπω, deixar), λαβεΐν, βαλεΐν1 — λιποϋ, λαβοϋ, βαλοϋ.
Ν. Β. — Ο mesmo se verifica nos compostos: άποβαλεΐν, άποβαλοϋ.
c) Agudo: nos particípios ativos: λιπών, λαβών, βαλών12.

1. βαλεΐν é também o ir\f. fu tu ro .


2. βαλών distingue-se de βαλών, que é o particípio futuro.
108 M ORFOLOGIA

201. 2) N os verbos compostos:


a) Em geral o acento afasta-se o mais possível da última sílaba.
Ex.: πρό-βαλε, εΐσ-ελθε, κατά-λαβε.
b) Contudo, no imperativo aor. 2. at. o acento não pode recuar para trás
da sílaba final da preposição, a não ser que esta se elida.
Ex.: άπό-δος (άποδίδωμι, dar), παρά-θες (παρατίθημι, apresentar).
Mas: &π-ελθε (άπ-έρχομαι), κάτ-ειπε (κατα-λέγω), άπ-αγε(άπ-άγω).

202. Segunda categoria de aoristos segundos ativos.


São os que terminam principalmente em -ην, -ων, -αν, -υν.
Ex.: βαίνω, caminhar, aor. 2. έβην
γιγνώσκω, conhecer, ” £γνων
Αποδιδράσκω, evadir-se, ” άπέδραν
δύομαι1, vestir-se, ” 6δυν

1. Voz média de δύω, penetrar, submergir.


VERBOS
109

203. Conjugam-se do modo seguinte:

άπέδραν, δβην, έγνων 6δυν,


evadi-me caminhei conheci vesti-me

S. άπέδραν δβην έγνων έδυν


ç> άπέδρας δβης έγνως έδυς
ΪΪ άπέδρα δβη έγνω έδυ
Ρ. άπέδραμεν δβημεν έγνωμεν έδυμεν
.5 άπέδρατε δβητε έγνωτε έδυτε
άπέδρασαν δβησαν έγνωσαν έδυσαν
0
> S. άπόδραθι βήθι γνώθι δϋθι
1 άποδράτω βήτω γνώτω δύτω
Ρ. άπόδρατε βητε γνώτε δϋτε
1 άποδράντων
.s βάντων γνόντων δύντων
S. άποδρώ βώ γνώ δύω
0 άποδρφς βής γνως δύης
>
c: άποδρςί γνώ δύη
§ βή
5· Ρ. άποδρώμεν βώμεν γνώμεν δύωμεν
άπόδρατε βήτε γνώτε δύητε
άποδρώσι(ν) βώσι(ν) γνώσι(ν) δύωσι(ν)
S. άποδραίην βαίην γνοίην δύην
άποδραίης βαίης γνοίης δύης
0 άποδραίη βαίη γνοίη δύη
3 Ρ. άποδραίημεν βαίημεν γνοΤημεν δύημεν
-S άποδραιμεν
A βαιμεν γνοΐμεν δϋμεν
O άποδραίητε βαίητε γνοΐητε δύητε
άποδραΐτε βαιτε γνοίτε δϋτε
άποδραΐεν βαίεν γνοιεν δϋεν
Inf. άποδράναι βήναι γνώναι δϋναι
Μ. άποδράς βάς γνούς δύς
Part. F. άποδρασα βάσα γνοϋσα δϋσα
Ν. άποδράν βάν γνόν δύν
110 MORFOLOGIA

204. Perfeitos e mais-que-perfeitos segundos da voz ativa. — Formam-


se acrescentando ao tema geral α (para o perfeito) e -ειν ou -η (para o mais-que-
perfeito), e antepondo-lhe respectivamente o redobro e o aumento e redobro.
Ex.: πράττω, fa zer (t. πραγ-): perf. 2 πέπραγα, m.-q.-.p. έπεπράγειν
ou έπεπράγη.
Conjugam-se como λέλυκα e έλελύκειν (ou έλελύκη). O optativo termina
em -οίην de preferência a -οιμι.

Indicat. Subjunt. O ptat. I n f e part. M .-Q.-Perf.

S. πέπραγα πεπράγω πεπραγοίην πεπραγέναι έπεπράγειν-η


πέπραγας πεπράγης πεπραγοίης έπεπράγεις -ης
πέπραγε(ν) etc. etc. πεπραγώς έπεπράγει(ν)
P. πεπράγαμεν έπεπράγειμεν
πεπράγατε έπεπράγειτε
πεπράγασι(ν) έπεπράγεσαν

Obs. — Se o verbo tem perfeito segundo e perfeito primeiro, o perfeito


segundo assume geralmente significação passiva ou neutra e equivale muitas
vezes ao presente.
Ex.: πέπρα χα , fiz ; πέπραγα (εύ, κακώς), sou (bem, mal) sucedido
πέφαγκα (φαίνω), mostrei; πέφηνα, apareço.

205. Futuros e aoristos segundos passivos. — Apresentam as terminações


-ήσομαι e -ην em vez de -θήσομαι, e -θην.
E x.: τρίβω, esmagar, f. 2. pass. τριβήσομαι, a. 2 pass. έτρίβην
άπαλλάττω , libertar: f. 2. pass. άπαλλαγήσομαι, a. 2 pass.
άπηλλάγην
Conjugam-se como λυθήσομαι e έλύθην. Mas a 2? pessoa do sing. do
imperativo termina em -θι e não em -τι.
Ex.: τρίβηθι e não τρίβητι.

Verbos em -μι
206. 1) Em que diferem dos verbos em -ω. Os verbos em -μι diferem dos
verbos em -ω apenas no presente e no im perfeito das três vozes e no aoristo
segundo da voz ativa e média.
VERBOS 111

As diferenças consistem:
a) No desaparecimento de vogais temáticas. Nos verbos em -co as desinên­
cias unem-se ao tema por meio de vogais temáticas: λύ-ο-μεν. Nos verbos em
-μι as desinências unem-se ao tema ou diretamente, ou por interposição da
sílaba -νυ-.
Ex.: τίθε-μεν (t. τιθε), δείχ-νυ-μι (t. δεικ-).
b) Nas desinências da voz ativa1.

207. 2) Divisão dos verbos em -μι. Os verbos em -μι podem classificar-se


em dois grupos: os de tema em vogal e os de tema em consoante.
a) Os verbos de tema em vogal compreendem:
a) Verbos de conjugação completa:
ΐ-στη-μι, colocar (t. στα-)
τί-θη-μι, p ôr (t. θε)
ΐ-η-μι, lançar ' (t. é-)
δί-δω-μι, dar (t. δο)

β) Alguns verbos defectivos:


φημί, dizer (t. φα-)
είμι ir (t. 1-)
κείμαι, jazer (t. κει-)
ήμί, eu digo.

b) Verbos de tema em consoante. — Uns recebem o sufixo νυ, outros não:


a) Com sufixo νυ: δείκ-νυ-μι, m ostrar (t. δεικ-).
β) Sem sufixo:
είμί (έσ-μι), ser (Vide Conjug. N? 156);
ήμαι, estar sentado (t. ήσ-), usado principalmente no composto κάθ-
ημαι (t. καθησ-).

1. As desinências são:
a) Indic. pres. sing.: -μι, -ς, -σι: τίθη-μι, τίθ^-σ, τ(θη- σι.
b ) σαν na 3. ρ. pl. dos tempos secundários: έτίθε-σαν (imperf.).
c) θι em alguns imperativos: στη-θι.
d ) ναι no infinitivo: τιθέ-ναι, στή-ναι.
112 MORFOLOGIA

208. Conjugação de ΐστημι, colocar

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu coloco Que eu coloque Que eu possa colocar
S. 1 p. ΐστημι Ιστώ ίσταίην
2 p. ίστης ίστης ίσταίης
3 p. ΐστησι(ν) Ιστή ίσταίη
P. l p . ϊσταμεν ίστώμεν ίσταϊμεν (Ισταίημεν)
2 p. ϊστατε Ιστητε Ισταϊτε (Ισταίητε)
3 p. ίστασι(ν) ίστώσι(ν) ίσταΐεν (ίσταίησαν)
D. 2 p. ιστατον ίστητον ίσταίτην (Ισταιήτην)1
3 p. ϊστατον ίστητον ίσταίτην (Ισταιήτην)
Imperf. Eu colocava
S. 1 p. ϊστην
2 p. ϊστης
3 p. ϊστη
P. 1 p. ϊσταμεν
2 p. ϊστατε -
3 p. ϊστασαν
D. 2 p. ίστάτην (ϊστατον)
3 p. ίστάτην
Futuro Eu colocarei
στήσω στήσοιμι
Aor. I Eu coloquei
έστησα στήσω στήσαιμι
Aor. 2 Pus-me de pé (steti) Que eu me ponha Que eu me possa
de pé pôr de pé
S. 1 p. έστην στώ σταίην
2 p. έστης στης σταίης
3 p. έστη στη σταίη
P. 1 p. έστημεν στώμην σταιμεν (σταίημεν)
2 P- έστητε στήτε σταιτε (σταίητε)
3 p. έστησαν στώσι(ν) σταΐέν (σταίησαν)
D. 2 p. έστήτην (έστητον) στήτον σταίτην (σταιήτην)2
3 P- έστήτην στήτον σταίτην (σταιήτην)
Perf. Ponho-me de pé (sto)
έστηκα έστήκω έστήκοιμι
Af.-Q.-P. Punha-me de pé (stabam)
είστήκειν ou εϊστήκη

1. Ou Ισταΐτον (Ισταίητον). 2. Ou σταϊτον (σταίητον).


VERBOS
113

Tema: στα — Voz ativa

Im perativo In fin itiv o Particípio


Coloca Colocar Colocando
Ιστάναι Μ. Ιστάς
ίστη Ιστάντος
ίστάτω
F. ίστάσα
ϊστατε ίστάσης
Ιστάντων
ίστατον Ν. ίστάν
ίστάτω ν Ιστάντος

στήσειν στησων, στήσουσα, στήσον

στησον στησαι στήσας, στήσασα, στησαν


Põe-te de pé Pôr-se de pé Pondo-se de pé

στήθι στήναι Μ. στάς


στήτω στάντος

στητε F. στάσα
στάντω ν στάσης
στητον
στήτω ν Ν. στάν
στάντος

έστηκέναι έστηκώ ς, έστηκυΐα, έστηκός


114
M O RF O LO G IA

209.
Voz passiva do

In d ic a tiv o S u b ju n tiv o O ptativo


1 Pres. Eu sou colocado Q ue eu seja colocado Que eu possa
ser colocado
S. 1 p. ίσ τα μ α ι Ιστώ μαι Ισταίμην
2 p. Γστασαι Ιστη Ισταΐο
3 p. Γσταται ίσ τή τα ι Ισταΐτο
P. 1 p. Ισ τά μεθα Ιστώ μεθα Ισταίμεθα
2 p. Γστασθε Ιστήσθε Ισταΐσθε
3 p. Γστανται Ισ τώ ντα ι Ισταΐντο
D. 2 p. ισ τα σ θ ο ν Ιστήσθον Ισταίσθην (Ισταΐσθον)
3 p. ίσ τα σ θ ο ν Ιστήσθον Ισταίσθην
Im p e r f. E u era c o lo ca d o -
S. 1 p. ίσ τά μ η ν
2p. ΐσ τ α σ ο
3 p. ϊσ τ α τ ο
P . 1 p. Ισ τά μ εθ α
2p. ϊσ τ α σ θ ε
3 p. Γσταντο
D . 2 p. ισ τ ά σ θ η ν (Ιστα σθον)
3 p. ίσ τ ά σ θ η ν

F u tu r o σταθήσομαι σταθησοίμην

I A o r is to έστάθην σ τα θ ώ σταθείην
Voz

F u tu r o στήσομαι στησοίμην

A o r. 1 έσ τ η σ ά μ η ν σ τή σ ω μ α ι στησα ίμ η ν
VERBOS 115

Verbo ϊστημι

Imperativo Infinitivo Particípio


Sê colocado Ser colocado Sendo colocado

ϊστασο (ϊστω) ϊστασθαι Μ. Ιστάμενος


Ιστάσθω Ισταμένου

Τστασθε F. Ισταμένη
Ιστάσθων (Ιστάσθωσαν) Ισταμένης
ϊστασθον
Ιστάσθων Ν. Ιστάμενον
Ισταμένου

σταθήσεσθαι σταθησόμενος, -μένη, -μενον


στάθητι σταθήναι σταθείς, σταθεΐσα, σταθέν
Média
στήσεσθαι στησόμενος, -μένη, -μενον
στήσαι στήσασθαι στησάμενος, -μένη, -μενον

Significação das diversas formas de ϊστημι

Colocar Colocar para si Pôr-se de pé Ser colocado


Pres. ϊστημι ϊσταμαι ϊσταμαι ϊσταμαι
Futuro στήσω στήσομαι στήσομαι σταθήσομαι
Aoristo έστησα έστησάμην έστην έστάθην
Perf. έστηκα
F. AnU έστήξω

U F M G - FacuWad© (kt Leiras


Biblioteca
116 M OR FOLOGIA

Observações
210. 1) Significação de Ιστημι. — O verbo Ιστημι nos quatro primeiros tem­
pos da voz ativa tem sentido ativo de colocar; nos três últimos tem sentido
neutro de pôr-se de p é (lat. stare).

Ex.: έστησα (aor. 1), coloquei


έστην (aor. 2), pus-m e de pé.

Na voz média Ισταμαι significa colocar para si, ou colocar-se. Quando


significa pôr-se de pé, tom a no aoristo a forma έστην (aor. 2 at.), no per­
fe ito έστηκα, no m ais-que-perfeito είστήκη, no fu t. ant. έστήξω.
Algumas formas do perfeito e seus derivados são substituídas por outras
mais breves: Indic. έσταμεν, έστατε, έστασι(ν) (por έστήκαμεν, etc.). — Subj.
έστώ μεν, έστώσι(ν). — Opt. έσταίην. — Im perai. έσταθι, έστάτω, έστατε.
— In f. έστάναι. — Part. έστώς, έστώσα, έστός (έστώς). hf.-q.-p. έστασαν
— Fut. ant. έστήξω.

211. 2) Seguem a conjugação de ιστημι:


a) O presente e o im perfeito dos verbos:
πίμπλημι, encher, f. πλήσω, a. έπλησα, p. πέπληκα (t. πλα-)
πίμπρημι, queimar, f. πρήσω, a. έπρησα, p. πέπρηκα (t. πρα-)
κίχρημι, em prestar, f. χρήσω, a. έχρησα, p. κέχρηκα
VERBOS 117

b) O presente de όνίνημι, ajudar, f. όνήσω, a. ώνησα (t. òva-).


O imperfeito deste verbo é substituído por ώφέλουν, forma do verbo
ώφελέω, ser útil a.
O imperfeito da voz média (όνίναμαι, tirar proveito de) é ώνινάμην e o
aoristo 2 (aor. 1 ώνήθην) ώνήμην ou ώνάμην, que se conjuga do modo seguinte:

Indicativo Optativo Infinitivo


ώνήμην όναίμην δνασθαι
ώνησο δναιο
ώνητο δναιτο
etc. etc.
212. 3) Seguem a conjugação de Ισταμαι o presente e o imperfeito dos ver­
bos depoentes:
άγαμαι, admirar, f. άγασομαι, a. ήγάσθην (t. άγα-)
δύναμαι, poder, f. δυνήσομαι, a. έδυνήθην, p. δεδύνημαι (t. δυνα-)
έπίσταμαι, saber, f. έπιστήσομαι, a. έπιστήθην
N . B. — Nestes verbos o acento recua o mais possível no subjuntivo e no
optativo.
Assim: δύνωμαι — δύναιο, etc. — έδύνω (2. p. sg. do imperf.).
έπίστωμαι — έπίσταιτο, etc. — άγαιντο;
ήπίστω (2 p. sg. do imperf.) — έπίστω (imperativo).
118 M O R FO LO G IA

213. Conjugação de τίθημι, pôr

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu ponho Que eu ponha Que eu possa pôr
S. 1 p. τίθημι τιθω τιθείην
2 p. τίθης τιθης τιθείης
3 p. τίθησι(ν) τιθη τιθείη
P. i p . τίθεμεν τιθώμεν τιθεϊμεν (τιθείημεν)
2 P- τίθετε τιθητε τιθειτε (τιθείητε)
3 p. τιθέασι(ν) τιθωσι(ν) τιθείεν (τιθείησαν)
D. 2 p. τίθετον τιθητον τιθείτην (τίθειήτην)1
3 p. τίθετον τιθήτον τιθείτην (τίθειήτην)
ImperJ\ Eu punha
S. 1 p. έτίθην
2p. έτίθεις (έτίθης)
3 p. έτίθει (έτίθη)
P. 1 p. έτίθεμεν
2 p. έτίθετε
3p. έτίθεσαν
D. 2 p. έτιθέτην (έτίθετον)
3 p. έτιθέτην
Aoristo Eu pus Que eu ponha Que eu possa pôr
S. 1 p. έθηκα θω θείην
2p. έθηκας θησ θείης
3 p. έθηκε(ν) θί) θείη
P. 1 p. έθεμεν (έθηκαμεν) θωμεν θεΐμεν (θείημεν)
2 p. δθετε (έθήκατε) θήτε θείτε (θείητε)
3 p. έθεσαν (έθηκαν) θωσι(ν) θεΐεν (θείησαν)
D. 2 p. έθέτην (έθετον) θήτον θείτην (θεΐτον)
3p. έθέτην θητον θείτην
Eu porei
Futuro θήσω θήσοιμι
Eu pus
Perf. τέθεικα ou τέθηκα τεθείκω τεθείκοιμι
Eu tinha posto
M.-Q.-P. έτεθήκειν ou έτεθήκη

1. O u τ ιθ ε ϊτ ο ν (τ ιθ ε ίη τ ο ν ).
VERBOS 119

Tema: θε — Voz ativa

Imperativo Infinitivo Particípio


Põe Pôr Pondo
τιθέναι Μ. τιθείς
τίθει τιθέντος
τιθέτω
F. τιθεΐσα
τίθετε τιθείσης
τιθέντων (τιθέτωσαν)
τίθετον Ν. τιθέν
τιθέτων τιθέντος

Põe Pôr (ter posto) Tendo posto


θεΐναι Μ. θείς
θές θέντος
θέτω
F. θεΐσα
θέτε θείσης
θέντων (θέτωσαν)
θέτον Ν. θέν
θέτων θέντος

θήσειν θήσων, θήσουσα, θήσον

τεθεικέναι τεθεικώς, -κυΐα, -κός


120 M O R FO LO G IA

214. Voz passiva do

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu sou posto Que eu seja posto Que eu possa ser posto
S. 1 p. τίθεμαι τιθώμαι τιθείμην
2 p. τίθεσαι τιθή τιθέϊο, τίθοιο
3 p. τίθεται τιθήται τιθείτο, τίθοιτο
P. 1 p. τιθέμεθα τιθώμεθα τιθείμεθα
2 p. τίθεσθε τιθησθε τιθέϊσθε
3 p. τίθενται τιθώνται τιθέιντο
D. 2 p. τίθεσθον τιθήσθον τιθείσθην (τιθεΐσθον)
3 p. τίθεσθον τιθήσθον τιθείσθην
Imperf. Eu era posto
S. 1 p. έτιθέμην
2p. έτίθεσο
3 p. έτίθετο
P. 1 p. έτιθέμεθα
2 p. έτίθεσθε
3p. έτίθεντο
D. 2 p. έτιθέσθην (έτιθεσθον)
3 p. έτιθέσθην
Futuro τεθήσομαι τεθησοίμην

Aoristo έτέθην τεθώ τεθείην

Perf. τέθειμαι τεθειμένος ώ τεθειμένος εΙην

M .-Q.-P. έτεθείμην

Voz

Futuro θήσομαι θησοίμην


Aor. 2 Pus-me Que eu me ponha Que eu possa pôr-me
S 1 ρ. έθέμην θώμαι θείμην
2 ρ. έθου θβ θειο, θοΐο
3ρ· έθετο θήται θεϊτο, θοΐτο
Ρ. 1 ρ. έθέμεθα θώμεθα θείμεθα
2 Ρ- έθεσθε θήσθε θεϊσθε
3ρ· έθεντο θώνται θείντο
D. 2 ρ. ίθέσθην θήσθον θείσθην (θεϊσθον)
3 Ρ· έθέσθην θήσθον θείσθην
VERBOS
121

Verbo τίθημι, pôr

Imperativo Infinitivo Particípio


Sê posto Ser posto Sendo posto
τίθεσθαι Μ. τιθέμενος
τίθεσο τιθεμένου
τιθέσθω
F. τιθεμένη
τίθεσθε τιθεμένης
τιθέσθων
τίθεσθον Ν. τιθέμενον
τιθέσθων τιθεμένου

τεθήσεσθαι τεθησόμενος, -η, -ον

τέθητι τεθηναι τεθείς, τεθεΐσα, τεθέν

τέθεισο τεθεΐσθαι τεθειμένος, -η, -ον

média

θήσεσθαι θησόμενος, -η, -ον


Põe-te Pôr-se Tendo-se posto
θέσθαι Μ. θέμενος
θοΟ θεμένου
θέσθω
F. θεμένη
θέσθε θεμένης
θέσθων
θέσθον Ν. θέμενον
θέσθων θεμένου
122
M ORFOLOGIA

Conjugação de ϊημι, lançar (como τίθημι)

Indicativo Subjuntivo Optativo


Eu deixo ir
Pres. άφ ίημι1 άφ ιώ άφ ιείην
Imperf. άφ ίην ou άφ ίειν
Futuro άφ ήσω άφ ήσοιμι
Aoristo
S. 1 p. άφ ηκα άφ ώ άφ είην
2 p. άφ ηκας άφ ης άφ είης
3 p. άφ ηκε άφ η άφ είη
P. 1 p. άφ εΐμεν (άφήκαμεν) άφ ώμεν άφ εΐμεν (άφείημεν)
2 p. άφ εΐτε (άφήκατε) άφ ήτε άφ εΐτε (άφείητε)
3 p. άφ εΐσαν (άφήκαν) άφ ώσι(ν) άφ εΐεν (άφείησαν)
Perf. άφ εΐκα άφ είκω άφ είκοιμι
M.-Q.-P. άφ είκειν

Voz

Pres. άφ {εμαι άφ ιώμαι άφ ιείμην


Imperf. άφ ιέμην
Futuro άφ εθήσομαι άφ εθησοίμην

Aoristo άφ είθην άφ εθω άφ εθείην

Perf. άφ είμαι άφ ειμένος ώ άφ ειμένος εΐην

M .-Q.-P. άφ είμην

Voz

Futuro iάφ ήσομαι άφ ησοίμην

Aoristo iάφ είμην, άφεΐσο άφ ώμαι άφ είμην, άφεΐο

1. A 3? pessoa do plural de ΐημι é lãoi(v).


VERBOS 123

Tema: i — Voz ativa1

Imperativo Infinitivo Particípio

άφ ίει άφ ιέναι άφ ιείς, -ιεΐσα, -ιέν

άφ ήσειν άφ ήσων, -σουσα, -σον

άφ είναι Μ. άφ ε(ς
άφ ες άφ έντος
άφ έτω F. άφ εΐσα
άφ είσης
άφ ετε Ν. άφ έν
άφ έντων άφ έντος
άφ εικέναι άφ εικώς, -κυια, -κός

passiva

άφ ίεσο άφ ίεσθαι άφ ιέμενος, -η, -ον

άφ εθήσεσθαι άφ εθησόμενος
άφ έθητι άφ εθήναι άφ εθείς, -εϊσα, -έν
άφ είσο άφ εΐσθαι άφ ειμένος, -η, -ον

média (άφ ίεμαι, desfalecer, cessar de)

άφ ήσεσθαι άφ ησόμενος
άφ ου άφ έσθαι άφ έμενος

1. Apresentamos antes άφίημι (άπό — ϊημι), porque ίημι em prosa quase só se usa nos com­
postos, como παρίημι, άνίημι, afrouxar; προΐεμαι, abandonar; συν(ημι, compreender.
M O R F O L O G IA
124

216. Conjugação de δίδωμι, dar

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu dou Que eu dê Que eu possa dar
S. 1 p. δίδωμι δίδω διδοίην
2 p. δίδως διδφς διδοίης
3 P- δίδωσι(ν) δίδω διδοίη
P. 1 p. δίδομεν διδωμεν διδοίμεν (διδοίημεν)
2 P· δίδοτε διδωτε διδοΐτε (διδοίητε)
3 P· διδόασι(ν) διδωσι(ν) διδοίεν (διδοίησαν)
D. 2 p. δίδοτον διδωτον διδοίτην (διδοιήτην)
3 p. δίδοτον διδωτον διδοίτην (διδοιήτην)
Imperf. Eu dava
S. 1 p. έδίδουν
2 P- έδίδους
3 P- έδίδου
P. 1 p. έδίδομεν
2 p. έδίδοτε
3p. έδίδοσαν
D. 2 p. έδιδότην (έδίδοτον)
3 p. έδιδότην
Eu dei Que eu dê Que eu possa dar
S. 1 p. £δωκα δω δοίην
2 p. έδωκας δφς δοίης
3 p. έδωκε(ν) δφ δοίη
P. 1 p. έδομεν (έδώκαμεν) δωμεν δοΐμεν (δοίημεν)
2 p. έδοτε (έδωκατε) δωτε δοιτε (δοίητε)
3 P- έδοσαν (έδωκαν) δώσι(ν) δοιεν (δοίησαν)
D. 2 p. έδότην (δδοτον) δώτον δοίτην (δοιήτην)
3 p. έδότην δώτον δοίτην (δοιήτην)
Eu darei
Futuro δώσω δώσοιμι
Eu dei
Per/. δέδωκα ιδ εδώκω δεδώκοιμι
Eu tinha dado
M.-Q.-P. έδεδώκειν ou έδεδώκη
VERBOS
125

Tema: δο — Voz ativa

Imperativo Infinitivo Particípio


Dá Dar Dando
διδόναι Μ. διδούς
δίδου διδόντος
διδότω
F. διδοϋσα
δίδοτε διδούσης
διδόντων (διδότωσαν)
δίδοτον Ν. διδόν
διδότων διδόντος

Dá Dar (ter dado) Tendo dado


δοΟναι Μ. δούς
δός δόντος
δότω
F. δοϋσα
δότε δοϋσης
δόντων (δότωσαν)
δότον Ν. δόν
δότων δόντος

δώσειν δώσων, -σουσα, δώσον

δεδωκέναι δεδωκώς, -κυΐα, -κός


126 M O R FO LO GIA

217. Voz passiva do

1 Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu sou dado Que eu seja dado Que eu possa ser dado
S. 1 p. δίδομαι διδώμαι διδοίμην
2 p. δίδοσαι δίδω διδοΐο
3p. δίδοται διδώται διδοιτο
P. 1 p. διδόμεθα διδώμεθα διδοίμεθα
2 p. δίδοσθε διδώσθε διδοΐσθε
3 p. δίδονται διδώνται διδοίντο
D. 2 p. δίδοσθον διδώσθον διδοίσθην (διδοΐσθον)
3p. δίδοσθον διδώσθον διδοίσθην
Imperf. Eu era dado
S. 1 p. έδιδόμην
2 p. έδίδοσο
3 p. έδίδοτο
P. 1 p. έδιδόμεθα
2p. έδίδοσθε
3 p. έδίδοντο
D. 2 p. έδιδόσθην (έδίδοσθον)
3p. έδιδόσθην
Futuro δοθήσομαι δοθησοίμην
Aoristo έδόθην δοθώ δοθείην
Perf. δέδομαι δεδομένος ώ δεδομένος εϊην
M.-Q.-P. έδεδόμην

Voz

Futuro άποδώσομαι1 άποδωσοίμην


Aor. 2 Eu vendi Que eu venda Que eu possa vender
S. 1 p. άπεδόμην άποδώμαι άποδοίμην
2 P* άπέδου άποδφ άποδοιο
3 P· άπέδοτο άποδώται άποδοιτο
etc. etc. etc.

1. δίδομαι na voz média usa-se sobretudo nos compostos: άποδίδωμι, restituir; άποδίδομαι,
vender; έκδίδομαι, entregar.
VERBOS 127

Verbo δίδωμι, dar

Imperativo Infinitivo Particípio


Sê dado Ser dado Sendo dado
δίδοσθαι Μ. διδόμενος
δίδοσο διδομένου
διδόσθω
F. διδομένη
δίδοσθε διδομένης
διδόσθων
δίδοσθον Ν. διδόμενον
διδόσθων διδομένου

δοθήσεσθαι δοθησοίμενος, -η, -ον


δόθητι δοθηναι δοθείς, δοθεΐσα, δοθέν
δέδοσο δεδόσθαι δεδομένος, -η, -ον

média

άποδώσεσθαι άποδωσόμενος, -η, ον


Vende Vender Tendo vendido
άποδόσθαι Μ. άποδόμενος
άπόδου άποδομένου
άποδόσθω
etc. F. άποδομένη
Αποδομένης

Ν. άποδόμενον
άποδομένου
128 M ORFOLOGIA

Observações sobre a acentuação dos compostos


de τίθημι, ϊημι e δίδωμι
218. 1) No aoristo segundo do subjuntivo, optativo, ir\fmitivo e particípio,
o acento permanece na mesma sílaba que o tinha na forma simples.
Ex.: Subj. θώ, θώμάι παραθώ, παραθώμαι (παρατίθημι, apresentar)
Opt. θείμην, θείο παραθείμην, παραθείο...
Inf. θεϊναι παραθεΐναι
Part. θείς παραθείς
219. 2) No aoristo segundo do subjuntivo dos verbos τίθημι e Ιημι o acento
passa algumas vezes para a antepenúltima.
Ex.: περιθήται ou περίθηται (περιτίθημι, atribuir)
προήται ou πρόηται (προίημι, lançar)
O mesmo se diga do optativo, quando as formas -εΐο, -εΐτο, etc., são subs­
tituídas pelas formas -οιο, -οιτο, etc.
Ex.: περιθοΐτο ou περίθοιτο
προοΐτο ou πρόοιτο
220. 3) A segunda pessoa do singular do imperativo aor. 2 ativo θές,
δς, δός, bem como σχές (de δχω, ter) tem, nos compostos, o acento sobre a
penúltim a.
Ex.: παράθες, άφες, άπόδος (e não άποδος), παράσχες.
Mas: παράθετε, άφετε, άπόδοτε, παράσχετε.
221. 4) Na segunda pessoa do singular do imperativo aor. 2 médio, o
acento coloca-se sobre a última sílaba, se a preposição de que se compõe o ver­
bo é monossilábica; na penúltim a, se a preposição é dissilábica.
Ex.: έν-θου, άφ-οϋ, προσ-δοϋ.
Mas: κατά-θου, άπό-δου, παρά-σχου.
VERBOS 129

222. Conjugação de φημί, dizer (t. <pa-)

Indicat. Presente Imperfeito Futuro Aoristo


D. 1 p. φημί, Digo έφην, Eu dizia φήσω, Direi έφησα, Eu disse
2p. <ρής (φις) έφησθα (έφης) φήσεις έφησας
3 p. φησί(ν) δφη φήσει έψησε
P. 1 p. φαμέν έφαμεν φήσομεν έφήσαμεν
2p. φατέ έφατε φήσετε έφήσατε
3p. φασί(ν) έφασαν φήσουσι(ν) έφησαν
D. 2 p. φατόν έφάτην φήσετον έφησάτην
3p. φατόν έφάτην φήσετον έφησάτην
Subj. φώ φήσω
Optat. φαίην φήσοιμι φήσαιμι
Imperai. φάθι (φαθΟ (φήσον)
Infinit. φάναι φήσειν φήσαι
Part. φάσκων (φάς) φήσων φήσας

Observações
1) As formas φάσκω, έφασκον, φήσω, έφησα usam-se sobretudo no sen­
tido de “afirmar”.
2) O imperfeito tem também significação do aoristo. Assim as formas
έφην e έφη, que muitas vezes se intercalam em reproduções de diálogos, signifi­
cam: disse eu, disse ele.
3) O infinitivo φάναι traduz-se, por vezes, por “disse” (subentende-se
λέγεται, diz-se, ou λέγουσιν, dizem).
130
MORFOLOGIA

Conjugação de είμι, irei

Indicativo Subjuntivo Optativo


Pres. Eu vou Que eu vá Que eu possa ir
S. 1 p. έρχομαι ΐω ιοιμι ou Ιοίην
2 p. έρχει (δρχτι) ΐχις ΐοις
3 p. έρχεται fri ιοι
P. 1 p. έρχόμεθα Τωμεν ίοιμεν
2 p. έρχεσθε ΐητε ιοιτε
3 p. έρχονται ίωσι(ν) ίοιεν
D. 2 p. έρχεσθον ίητον Ιοίτην (ϊοιτον)
3 P. έρχεσθον ΐητον ίοίτην
Imperf. Eu ia
S. 1 p. ήα
2 P- ήεισθα
3 p. ήει(ν)
P. 1 p. ήμεν
2 p. ήτε
3p. ήσαν ou (ήσαν)
D. 2 p. ήτην
3 p. ήτην
Futuro Eu irei
S. 1 p. είμι Τομι ou Ιοίην
2p. εΐ ΐοις
3 p. εΐσι(ν) ιοι
P. 1 p. Τμεν ίοιμεν
2 p. ϊτε ιοιτε
3 p. ίασι(ν) ίοιεν
D. 2 p. ϊτον Ιοίτην (ϊοιτον)
3p. ΐτον Ιοίτην
Eu fui
Aor. 2 ήλθον έλθω έλθοιμι
Eu tenho ido
Perf. 2 έλήλυθα έληλύθω έληλυθοίην
Eu tinha ido
M.-Q.-P. έληλύθειν ou έληλύθη
VERBOS 131

Tema: l- 0at. ire)

Imperativo Infinitivo Particípio

Vai Ir Indo
Ιέναι Μ. Ιών (έρχόμενος)
ϊθι Ιόντος
ϊτω
F. Ιουσα (έρχομένη)
ΐτε Ιούσης
Ιόντων ou Ττωσαν
ιτον Ν. Ιόν (έρχόμενον)
Ιτων Ιόντος

Haver de ir Havendo de ir
Ιέναι Μ. Ιών
Ιόντος

F. Ιοϋσα
ιούσης

Ν. Ιόν
Ιόντος

έλθέ έλθεΐν έλθών, έλθούσα, έλθόν

έληλυθέναι έληλυθώς, -υΐα, -ός


Adj. verbal
Ιτέον
132 MORFOLOGIA

Observações
224. 1) Uso e significação de είμι.
a) O indicativo presente είμι tem sempre significação de futuro e, por isso,
emprega-se em vez deste tempo.
b) As formas ήρχόμην (imperfi), έρχομαι, έρχοίμην, έρχεσθαι, έρχόμενος
e ο futuro jónico έλεύσομαι são muito raras em prosa ática; έρχου (imperat.)
não aparece em prosa.
c) O optativo, o infinitivo e o particípio podem ter o sentido de presente
e de futuro.
225. 2) Compostos de είμι. — Os principais são: άπειμι (άπιέναι), ir-se em­
bora; πρόσειμι (προστέναι), aproximar-se; έξειμι (έξιέναι), sair: πρόειμι
(προιέναι), avançar; διέξειμι (διεξιέναι) percorrer, narrar.
Ν. Β. — Não se confundam os compostos de είμι com os de είμί, ser.
Iguais na 1f e 2f pess. sing. do indicativo pres. (fut. de είμι), diferem na signifi­
cação e na maior parte dos tempos.
VERBOS 133

Outros verbos deffectívos de tema em vogal


226. 1. Ήμί, digo (inquam): em prosa só se usa nas expressões ήν δ* έγώ,
digo eu, ή δ* δς, diz ele.
227. 2. Χρή, épreciso (opus est): imperf. χρήν ou έχρήν,/wí. χρήσει, subj.
χρη, opt. χρείη, inf. χρήναι.
O particípio neutro χρεών, seguido ou não de έστι, pode significar ”é
preciso**.
228. 3. Κείμαι, estar deitado, jazer (jacere): Pres. indic. κείμαι, κεΐσαι,
κείται, etc., Imperf. έκείμην, έκεισο, έκειτο, etc., Subj. κέωμαι, κέη, κέηται,
etc., Opt. κεοίμην, κέοιο, κέοιτο, etc., Imperat. κεΐσο, κείσθω, etc., Inf.
κεΐσθαι, Part. κείμενος.
134 MORFOLOGIA

229 Coojugação de δείκνυμι, mostrar

Indicativo Subjuntivo Optativo

Pres. Eu mostro Que eu mostre Que eu possa mostrar


S. 1 p. δείκνυμι δεικνύω δεικνύοιμι
2p. δείκνυς δεικνύης δεικνύοις
3 p. δείκνυσι(ν) δεικνύη δεικνύοι
P. 1 p. δείκνυμεν δεικνυωμεν δεικνύοιμεν
2p. δείκνυτε δεικνυητε δεικνυοιτε
3p- δεικνύασι(ν) δεικνυωσι(ν) δεικνύοιεν

D. 2 p. δείκνυτον δεικνύητον δεικνυοίτην


3 p. δείκνυτον δεικνυητον δεικνυοίτην

Imperf. Eu mostrava
S. 1 p. έδείκνυν
2p. έδείκνυς
3 p. έδείκνυ
P. Ip . έδείκνυμεν
2p. έδείκνυτε
3 p. έδείκνυσαν
D. 2 p. έδεικνυτην (έδείκνυτον)
3p. έδεικνύτην

Futuro δείξω δείξοιμι

Aoristo έδειξα δείξω δείξαιμι

Perf. δέδειχα δεδείχω δεδείχοιμι

M.-Q.-P. έδεδείχειν ou έδεδείχη


135
VERBOS

Tema: δεικ- Voz ativa

Imperativo Infinitivo Particípio

Mostra Mostrar Mostrando


δεικνύναι Μ. δεικνύς
δείκνυ δεικνύντος
δεικνύτω
F. δεικνΰσα
δείκνυτε δεικνύσης
δεικνύντων (δεικνύτωσαν)
Ν. δεικ νυν
δείκνυτον δεικνύντος
δεικνύτων

δείξειν δείξων, δείξουσα, δεϊξον

δεΐξον δείξαι δείξας, δείξασα, δεϊξαν

δεδειχέναι δεδειχώ ς, -χυΐα, -χός


136 MORFOLOGIA

230. Voz passiva do

Indicativo Subjuntivo Optativo


Eu sou mostrado Que eu seja Que eu possa ser
Pres. mostrado mostrado
S. 1 p. δείκνυμαι δεικνύωμαι δεικνυοίμην
2p. δείκνυσαι δεικνύη δεικνύοιο
3 p. δείκνυται δεικνύηται δεικνύοιτο
P. 1 p. δεικνυμεθα δεικνυώμεθα δεικνυοίμεθα
2 p. δείκνυσθε δεικνύησθε δεικνύοισθε
3p. δείκνυνται δεικνύωνται δεικύοιντο
D. 2 p. δείκνυσθον δεικνύησθον δεικνυοίσθην2
3 p. δείκνυσθον δεικνύη σθον δεικνυοίσθην

i I Imperf. Eu era mostrado


: S. 1 p. έδεικνύμην
2 p. έδείκνυσο
' 3 p. έδείκνυτο
:· p i p. έδεικνϋμεθα
■\ 2 p. έδείκνυσθε
1 3 p. έδείκνυντο
> D- 2 p· έδεικνύσθην1
έδεικνύσθην
Μ "
’*· í
•í Futuro δειχθήσομαι δειχθησοίμην
1 L
I Aoristo έδείχθην δειχθώ δειχθείην

Per/. δέδειγμαι δεδειγμένος ώ δεδειγμένος εϊην

M.-Q.-P. έδεδείγμην

Voz

I Futuro δείξομαι δειξοίμην

I Aoristo iέδειξάμην δείξωμαι δειξαίμην

1. Ou έδείκνυσθον.
2. Ou δεικνυοισθον.
VERBOS 137

Verbo δείκνυμι, mostrar

Imperativo Infinitivo Particípio


Sê mostrado Ser mostrado Sendo mostrado

δείκνυσθαι Μ. δεικνύμενος
δείκνυσο δεικνυμένου
δεικνύσθω
F. δεικνυμένη
δείκνυσθε δεικνυμένης
δεικνύσθων (δεικνύσθωσαν)
δείκνυσθον Ν. δεικνύμενον
δεικνύσθων δεικνυμένου

δειχθήσεσθαι δειχθησόμενος, -η, -ον

δείχθητι δειχθήναι δειχθείς, -θεΐσα, -θέν

δέδειξο δεδεΐχθαι δεδειγμένος, -η, -ον

média

δείξεσθαι δειξόμενος, -η, -ον

δέϊξαι δείξασθαι δειξάμενος, -η, -ον


138 MORFOLOGIA

231. 1) Conjugam-se como δείκνυμι:


ζεύγ-νυ-μι, juntar, f. ζεύξω, a. δζευξα, p. δζευγμαι
δμ-νυ, μι, jurar, f. όμοϋμαι, a. ώμοσα, p. όμ-ώμοκα
βήγ-νυ-μι, romper, f. βήξω, a. έρρηξα
•άπ-όλλυμι, arruinar, f. άπ-ολω. a. άπ-ώλεσα, p. άπ-ολώλεκα

232. 2) O subjuntivo e o optativo presente seguem, nas três vozes, a conju­


gação do verbo λύω, como se em vez de δείκνυμι fosse δεικνύω.
A mesma conjugação adotam algumas formas, particularmente dos verbos
δείκνυμι e δμνυμι.
Ex. δεικνύω (por δείκνυμι), δεικνύουσι (por δεικνύασι), δείκνυε (por
δείκνυ), δεικνύειν (por δεικνύναι), δεικνύων (por δεικνύς).
Ν . Β. — Na voz ativa, ο υ de δείκνυμι é longo (ϋ) no singular, e breve
(0) no plural.
Na voz passiva é sempre breve.

233. 3) Os verbos φύω, produzir, e δύομαι, vestir-se, têm o aoristo 2 em


-υν, que se conjuga como o imperfeito e presente de δείκνυμι com sentido
neutro.
Ex.: φύω, aor. 2 δφυν, nasci: subj. φύω, inf. φϋναι, parí. φύς (gen.
φύντος), perf. πέφυκα, sou (por natureza).

234. Κάθ-ημαι, estar sentado (t. καθησ-):


Pres. indic. κάθημαι, κάθησαι, κάθηται, etc., Imperf. έκαθήμην, έκάθηοο,
έκάθητο, etc., Su b j. καθώμαι, καθή, καθήται, etc., O pt. καθοίμην, καθοΐο,
etc., Im perat. κάθησο (Comédia: κάθου), καθήσθω, etc., In f. καθησθαι,
Part. καθήμενος.
VERBOS 139

235. 1) Οίδα, saber (t. 16-)

Indic. Presente Imperfeito Futuro


Eu sei Eu sabia Eu saberei
S. 1 p. οίδα ήδη (ήδειν) εΐσομαι
2p. οίσθα ήδησθα εισει (εΐση)
3p. ofôe(v) ήδει εισεται
P. 1 p. ΐσμεν ήσμεν εΐσόμεθα
2p. ϊστε ήστε εισεσθε
3 p. Τσασι(ν) ήσαν είσονται
Subj. είδώ
Optat. είδείην είσοιμην

Imperai. Τσθι, Τστω


ΐστε, Ιστών
Infinit. είδέναι είσεσθαι
Partic. είδώς εΐσόμενος

236. 2) Δέδοικα, temer (t. δι-)

Indic. Presente Imperfeito | Aoristo


Eu temo Eu temia Eu temi
S. 1 ρ. δέδοικα (δέδια) έδεδοίκη (έδεδίειν) έδεισα
2 Ρ· δέδοικας (δέδιας) έδεδοίκης (έδεδίεις) έδεισας
3 Ρ· δέδοικε (δέδιε) έδεδοίκει (έδεδίει) έδεισε
Ρ. 1 ρ. δέδιμεν (δεδοίκαμεν) έδεδίειμεν έδείσαμεν
2 Ρ· δέδιτε (δεδοίκατε) έδεδίειτε έδείσατε
3 Ρ· δεδίασι (δεδοίκασι) έδέδισαν (έδεδοίκεσαν) έδεισαν
Subj. δεδίω δείσω
Optat. δεδιείην δείσαιμι
Imperat. δέδιθι δεισον
Infinit. δεδιέναι (δεδοικέναι) δείσαι
Partic. δεδιώς (δεδοικώς) δείσας

237· Algumas formas comparadas dos verbos em -μι

í 2? p. sing. indic. pres. de πάρειμι, estar presente


} 2? p. sing. indic. fut. de πάρειμι, adiantar-se
140 MORFOLOGIA

παρή: 1? ρ. sing. imperf. de πάρειμι, estar presente


3? p. sing. subj. pres. de πάρειμι, estar presente
παρη

παριη
1 3? p. sing. subj. aor. 2 ativo de παρίημι, afrouxar
2? p. sing. subj. aor. 2 médio de παρίημι, afrouxar
( 3? p. sing. subj. pres. ativo de παρίημι, afrouxar
1 2? p. sing. subj. pres. médio de παρίημι, afrouxar
παρίη: 3? p. sing. subj. pres. de πάρειμι, adiantar-se

παρείη í 3? p. sing. opt. pres. de πάρειμι, estar presente


( 3? p. sing. opt. aor. 2 at. de παρίημι, afrouxar

παρεΐεν ( 3? p. pl. opt. pres. de πάρειμι, estar presente


[ 3? p. pl. opt. aor. 2 ativo de παρίημι, afrouxar
ιν
3? p. pl. ind. pres. de πάρειμι, estar presente
πάρεισι(ν)
κ 3? p. sing. ind. fut. de πάρειμι, adiantar-se
r
παρεισι(ν): Dat. pl. m. do part. aor. 2 at. de παρίημι, afrouxar
παριεϊσι(ν): Dat. pl. m. do part. pres. at. de παρίημι, afrouxar
παρίασι(ν): 3? p. pl. ind. fut. de πάρειμι, adiantar-se
παριασι(ν): 3? p. pl. ind. pres. at. de παρίημι, afrouxar
παροϋσι(ν): Dat. pl. m. do part. pres. de πάρειμι, estar presente
παριοϋσι(ν): Dat. pl. m. do part. pres. ou fut. de πάρειμι, adiantar-se
2? ρ. pl. imperf. de πάρειμι, estar presente
Ui
παρήτε

παρήτε:
( 2? ρ. pl. subj. pres. de πάρειμι, estar presente
2? p. pl. subj. aor. 2 at. de παρίημι, afrouxar
2? p. pl. imperf. de πάρειμι, adiantar-se
' 2? p. pl. opt. pres. de πάρειμι, estar presente
παρείχε « 2.® p. pl. ind. aor. 2 at. de παρίημι, afrouxar
2? p. pl. opt. aor. 2 at. de παρίημι, afrouxar
έστέ: 2* p. pl. ind. pres. de είμί, ser
έστε: 2? p. pl. imperat. de είμί, ser
ήσαν: 35 p. pl. imperf. de είμί, ser
f 3? p. pl. imperf. de οίδα, saber
ήσαν [ 3? p. pl. imperf. de είμι, irei
. 3.® p. pl. aor. at. de φδω, cantar
είσέσθαι: inf. aor. 2 médio de είσίημι, deixar entrar
εΐσεσθαι: inf. fut. de οίδα, saber
έσεσθαι: inf. fut. de είμί, ser
Capítulo VII

Adjetivos verbais

238. Há em grego duas espécies» de adjetivos verbais: uns terminados em


-τέος, -τέα, -τέον, que exprimem obrigação e correspondem aos adjetivos ver­
bais latinos em -ndus; e outros terminados em -τός, -τή, -τόν, que indicam pos­
sibilidade, como os adjetivos latinos em -bilis.
Ex.: λυτέος, que deve ser desligado (solvendus)
όρατός, visível (de όράω, ver).
239. Formam-se geralmente do particípio aoristo passivo, substituindo -θείς
por -τέος e -τός.
Ex.: λύω, desligar, λυ-θείς: λυ-τέος, λυ-τός
άκούω, ouvir, άκουσ-θείς; άκουσ-τέος, άκουσ-τός
τιμάω, honrar, τιμη-θείς; τιμη-τέος, τιμη-τός
δίδωμι, dar, δο-θείς: δο-τέος, δο-τός
αίροϋμαι, escolher, αίρε-θείς: αίρε-τέος, αίρε-τός

Outros mais difíceis


φέρω, levar: οίστέος, ί-έναι, ir: Ιτέος. παύω, fazer cessar: παυστέος
οίδα, saber: Ιστέος. φημί, dizer: φατέος. σφζω, salvar: σωστέος

141
Capítulo VIII

Advérbios

240. I· — Advérbios de modo


a) Em ως: Além dos advérbios derivados dos adjetivos (Cf. N? 78), há os
seguintes:
πώς; como? έκείνως, assim, daquele modo
πως (encl.), de algum modo; οϋτω, οϋτως, assim, de tal modo
όπως, como; ώδε, assim, do modo seguinte
ώς, como, assim;
Obs. — οϋτως refere-se geralmente ao que precede; ώδε ao que se segue.
b) Alguns dativos empregam-se como advérbios de modo:
lôíçt, em particular; σπουδή, às pressas; píçi, à força
δημοσίφ, em público; άλλη, de outro modo; ήσυχη, em sossego
κοινή, em comum; ταύτη, assim; κομιδή, com cuidado

c) Outros formam-se diversamente:


έλληνιστί, em grego; μάτην, em vão; μόλις, μόγις, com dificuldade
όνομαστί, pelo nome; εΐκή, ao acaso; δίκην, à maneira de
προίκα, de graça; ταχύ, depressa; χάριν, em favor de, por causa de
τά πάντα, completamente

241. II. — Advérbios de lugar


a) Vários advérbios têm terminações correspondentes às questões de lugar:
ποΟ (πόθι); onde? ποΐ (πόσε); para onde? πόθεν; donde? πη; por onde?
πανταχοϋ, em toda a parte πανταχοί, πανταχόσε πανταχόθεν πανταχη
οόδαμου, em nenhuma parte ούδαμόοε ούδαμόθεν ούδαμή
πολλαχου, em muitas partes πολλαχόσε πολλαχόθεν πολλαχή
αύτοϋ, αύτόθι, no mesmo lugar αύτόσε αύτόθεν —

οίκοι, em casa οίκαδε οίκοθεν —

άλλοθι, em outra parte άλλοοε άλλοθεν &λλη


*Αθήνησι, em Atenas Άθήναζε Άθήνηθεν —

143
144 MORFOLOGIA

b) Outros advérbios de lugar:


έγγΰς τηλε, /onge; έξω, fora
πέλας πόρρω, d frente, ao longe; άνω, para cima
> perto;
άγχι εϊσω, έντός, no interior; κάτω, para baixo
πλησίον ένδον, dentro; όπίσω, a/rás
ένθα, ali ένταϋθα, j// έκέί, ali
Obs. — A maior parte destes advérbios pode reger genitivo, à maneira de
preposições. Alguns, caracterizados pela terminação -θεν, têm significação cor­
respondente ao lugar “donde”:
Ex.: έγγύθεν, de perto; ένδοθεν, de dentro; άνωθεν, de cima;
πόρρωθεν, de longe; έξωθεν, de fora; κάτωθεν, de baixo.

242. ΠΙ. — Advérbios de tempo


võv, vuví, agora; νυκτωρ, de noite; άρτι, há pouco
σήμερον (τήμερον), hoje; άεί, sempre; τάχα, dentro em pouco
aCpiov, amanhã; έτι, ainda; εύθύς, imediatamente
χθές, ontem; πρώτον, primeiro; πάλιν, de novo
πρω, πρωί, de manhã cedo; dxa, έπειτα, em seguida; αύθις, de novo
όψέ, de tarde; πολλάκις, muitas vezes; τέλος, τελευταΐον, por fim

243. IV. — Advérbios de quantidade


παντάπασι(ν), inteiramente; όλίγον, pouco
j muito, demasiado;
λίαν J πάνυ, completamente; ήττον, /neraos
άλις, bastante; μάλα, muito; ήκιστα, muito pouco
πολύ, muito; μάλλον, mais; μόνον, somente
πλέον, mais; μάλιστα, muito, sobretudo;

244. V. — Advérbios de afirmação


ναι, sim; ή, certamente; άρα
πάνυ ] μάλαγε ] όά (enclít., poét.) } certamente
πάνυ γε >sim; και μάλα \ certamente; τοί (enclít.)
πάνυ μέν ούν J μάλιστα J νή τόν Δία, srm, por Zeus/

245. VI. — Advérbios de negação


oú (antes de consoante) οόδαμώς I ^ moí/o nenhum
oúk (antes de vogal) μηδαμώς ]
ούχ (antes de vogal com espírito áspero) ^ noo; ουδέ, μηδέ, nem (nec)
ουχί (ática) ούτε... ούτε \ nem... nem
μ* μήτε... μήτε
ού μά τόν Δία, não, por Zeus!
ADVÉRBIOS 145

246. VII. — Advérbios interrogativos


ή, άρα; porventura? (ne) — quando não se espera afirmação nem negação,
άρ’ού; não é verdade que? (nonne) — quando se espera afirmação,
μή, άρα μή, μών, porventura? (num) — quando se espera negação.
Capítulo IX

Preposições1

247. Das dezenove preposições gregas» nove pedem um só caso, quatro


regem dois, e seis constroem-se com três casos:

1) Preposições com um só caso


a) Com genitivo:
άντί, em vez de (pro); έκ, έξ, de, de dentro de, depois de (ex);
άπό, de, desde, de junto de (ab); πρό, ante, diante, antes de, em nome
de (pro)
b) Com dativo:
èv, em, entre, dentro de (in); σύν, ξύν, com (cum)
c) Com acusativo:
είς, ές, a, para (in, ac); άνά, por, através de (per)
ώς (só com nomes de pessoas), para, para casa de

2) Preposições com dois casos:


Genitivo e Acusativo
grá j G. através de (per)
l A. p o r causa de (propter)

κατά Ia contra> debaixo de


[A. segundo (secundum)

ύπέρ { 50^ re· a f avor de


μ 1 A. para além de (ultra)

μετά12!G' com (cum)


l A. depois de (post)

1. Reservamos para a Sintaxe (Nf* 376-379) o estudo mais desenvolvido das preposições.
2. Μετά com dativo significa “entre”, e encontra-se nos poetas.

147
148 MORFOLOGIA

3) Preposições com três casos:


Genitivo, Dativo, Acusativo
G . so b r e (super)

I D . p o r causa d e (propter)

A . p a ra , co n tra

G . de, d e ju n to d e (ab)

I D . ju n to d e (apu d)

A . p a ra ju n to d e (ad)

G . de, d e ju n to d e (ab)

I D . j u n to de, além de
A . p a ra , co n tra

G . so b , d e b a ix o de, p o r ( a g . d a p a s s . )

I D . d e b a ix o d e (su b)

A . p a r a d eb a ix o d e

G . acerca d e (de)

I D . à v o lta d e (circum )

A . acerca de, à vo lta d e

G . acerca de, à vo lta d e

I D . à v o lta d e
A . à v o lta de, cerca d e 1

1. ’Αμφί com genit. c dat. é usada pdos poetas.


Capítulo X

Conjunções

248. A) Conjunções coordenativas


1) Copulativas: καί, τέ1, e; ούτε, μήτε, ούδέ, μηδέ, nem, e não.
2) Disjuntivas: ή... ή, ou... ou; είτε... είτε, quer... quer.
3) Adversativas: άλλά, mas; δέ12, porém; δμως, contudo; άλλ* δμως,
todavia; μέντοι, contudo; ού μόνον... άλλά καί, não só... mas também; άλλά
μήν, καί μήν, por outro lado.
4) Conclusivas: γάρ2, com efeito; καί γάρ, com efeito; τοιγαροϋν,
τοιγάρτοι, pois, portanto; διό, δι* δ, portanto, por isso; άρα, portanto (ergo);
ούν, portanto (igitur); γοϋν, portanto (itaque).

249. B) Conjunções subordinativas


1) Causais: δτι, διότι, έπεί, porque (quia); έπειδή, άτε, porque (cum).
2) Finais: Ινα, ώς, δπως, para que, a fim de que; μή, Iva μή, δπως μή,
para que não.
3) Consecutivas: ώστε, ώς, de tal maneira que.
4) Condicionais: εΐ, άν, έάν, ήν, se; εΐ μή, πλήν εί μή, se não, a não
ser que.
5) Concessivas: εί καί, κάν, καίπερ, ainda que.
6) Temporais: δτε, δταν, ήνίκα, quando; πρίν ή, antes que; έπεί, έπειδάν,
depois que; έως, até que; μέχρι, enquanto.
7) Comparativas: ώς, ώσπερ, como.

1. τέ (enclít.) coloca-se sempre depois de uma palavra, e muitas vezes junta-se a καί: τε καί, e.
2. Sempre depois de uma palavra.

149
C apítulo X I

Interjeições

250.

ά, ah! Ιδού, eis


ώ, ó (vocat.) δεύρο, aqui!
ώ, oh! (dor ou surpresa) εΐεν, seja, bem!
Ico, oh! άγαγε, fora! rua!
οι, οΐμοι, ai de mim! παπαί, ui!
Ιού, ai! (dor) εΐα
φεϋ, ai! φέρε, φέρε δή
vamos!
αίαϊ, ai! άγε, άγε δή
ούαί, ai de (vae) ΐθι
βαβαί, oh! εύγε, bravo!

151
A P Ê N D IC E À M O RFO LO G IA

I. — Proclíticas ou Átonas
251. Proclíticas (de προκλίνω, inclinar-se para diante) são palavras des­
providas de acento, que se apóiam sobre à palavra seguinte.

1) A s proclíticas são dez:


á) Quatro formas do artigo: ô, ή, oi, aí.
b) Três preposições: έκ (έξ), είς (ές), έν.
c) Duas conjunções: ώς, εΐ.
d) A negação οό (ούκ, ούχ).

252. 2) Levam acento:


a) A negação ού antes de um sinal de pontuação.
Ex.: Σύ μέν οίσθα, έγώ δέ ού. Tu sabes, eu não. — Πώς γάρ οΰ;
Por que não? — Ούχ, ώς φησιν. Não, ao menos como ele diz.
b) A conjunção ώς, quando significa "assim”; equivale a ούτως.
Ex.: ώ ς ειπεν, assim disse.
c) As proclíticas antes de enclíticas.
Ex.: εί τις, se alguém; — ξΐ φησιν, se diz; — οΰ μοι, não a mim;
— εις τινα, contra alguém; — ούτε, δγε, ήγε, etc.
Obs. — ώ ς e algumas vezes έξ e είς, quando em poesia se pospõem à pala­
vra que determinam, têm acento agudo.
Ex.: Θεός ώς, como um deus; — κακών έξ, de entre os males.

Π. — Enclíticas
253. Enclíticas(de έγκλίνω, apoiar-seem) são palavras que perdem ordi­
nariamente o seu acento, apoiando-se sobre a palavra precedente.

153
154 M ORFOLOGIA

1) As enclfticassão:
a) As formas do pronome pessoal: μοΟ, μοί, μέ — σοϋ, σοί, σέ — ού, οί, 6.
b) Ο pronome indefinido τΙς1 em todos os casos, à exceção da forma
άττα (nom. e ac. pl. neutro).
c) Os advérbios indefinidos: πού, ποί, ποθέν, πή, πώ, πώς, ποτέ12.
d) Ο indicativo presente dos verbos είμί e φημί, exceto na segunda pessoa
do singular: εί e rfc.
è) As j cicutas γέ, τέ, τοί, πέρ, νύν, νύ, £ά, κέ(ν) (por &ν).
J) Ο sufixo inseparável δε (não δέ, mas).

2) Regras da acentuação das enclfticas


254. a) As enclfticasperdem o acento:
1? — Depois de uma oxftona; esta leva acento agudo e não grave.
Ex.: Έ γώ είμι, sou eu; — Θεός σου, o teu Deus; —* σοφοί τινες,
alguns sábios.
2? — Depois de uma paroxftona, se a enclítica tiver uma sílaba; se tiver
duas, a enclítica conserva o acento.
Ex.: λόγος μου, o meu discurso; — λέγει τις, diz alguém.
Mas: φίλος έστίν, é amigo; — λόγος τινών, discurso de alguns.

3? — Depois de uma proparoxítonaou de uma properispômena;estas, além


do seu acento próprio, têm acento agudo na última sílaba.
Ex.: άνθρω πός τις, certo homem; — δίκαιός έστιν, éjusto;
δουλός σου, teu escravo; ούτός φησιν, diz este; — τοϋτό
έστιν, é isto; — είναί που, estar em alguma parte.

4? — Depois de uma perispômena.


Ex.: φιλώ σε, amo-te; — όρώ τινα, vejo alguém.

5? — Depois de um a proclftica: οϋ μοι, ει τις, ώ ς φησιν.


Exceção: ούκ είμί, ούκ εΐσίν, ούκ έστέ3.
Obs. — Ainda que a enclítica se elida, a palavra anterior leva o acento pe­
dido pela regra
Ex.: οίός τ ’ είμί, sou capaz; —- oíoí τ ’ ήσαν, eram capazes.

1. O pronome interrogativo τίς nunca é enclítica e conserva sempre o acento agudo.


2. Distingam-se estes advérbios dos interrogativos: που, ποΤ, πόθεν, π$, πώ, πώς, πότε.
3. Também há quem acentue ούκ, segundo a regra geral: ούκ είσιν.
APÊN D IC E λ M ORFOLOGIA 155

255. b) A s enclfticas levam acento:


1? — Depois de uma paroxítona, se a enclítica tiver duas sílabas.
Ex.: τέκνα τινά, certas crianças; — λόγοι τινές, certos discursos.

2? — Quando se lhes quer dar maior relevo.


Ex.: Διά σέ, por tua causa; — ένεκα μοϋ, por minha causa.
3? — Quando sc seguem várias enclfticas. Neste caso todas levam acento
agudo, exceto a última1.
Ex.: El τίς τί σοί φησιν, se alguém te diz alguma coisa — φαμέν πού
τι, dizemos, sem dúvida, alguma coisa.

4? — Quando a palavra anterior se elide, perdendo o acento da última síla­


ba, exceto em άλλ’ (άλλά) e τοϋτ’ (τοϋτο) quando se segue έστ(ν.
Ex.: Α γαθός δ* έστίν (por άγαθός δέ έστιν), πράγμ 'έστίν (por
πράγμά έστιν), οίός τ' είμί, άλλ' εΐσίν.
Mas: άλλ* έστιν, τοϋτ’ έστιν.

5? — As formas de ε1μ( e φημί no princípio de uma frase.


Ex.: ΕΙμΙ έγώ, sou eu; — φησίν ó Λόγος, diz o Verbo.
Obs. — Por sua natureza, as enclíticas não podem começar uma frase.
Excetuam-se είμί e φημί.

6? — Έ στι(ν) tem acento na primeira sílaba:


a) Quando significa “é possível” ou “existe”.
Ex.: El έστιν, se é possível; — Θεός έστιν, Deus existe.
β) No começo de uma frase.
γ) Depois de: εΐ, καί, ούκ, μή, μέν, δτι, που, ώ ς, τοϋτ' (por τοϋτο)
e άλλ* (por άλλά).
Εχ.: Ούκ έστι τοϋτο, não é isso; — άλλ’ έστι τόδε, mas é isto; — εΐ
μή έστι τοϋτο, se não é isto.

1. Outros autores preferem a colocação alternada do acento, como se as enclíticas fossem in­
dependentes umas das outras. Assim, no ex. acima apontado, seria: εΐ τις τί σοι φησίν.
156 M ORFOLOGIA

MODIFICAÇÕES FONÉTICAS

A) Modificações das vogais

256. 1) Alternativas vocálicas


1. Dá-se esta designação às várias alterações que podem sofrer as vogais
nas palavras. Tais alterações podem ser:
d) de natureza qualitativa (alternativas de vogais ou ditongos diferentes).
Distinguem-se três graus:
grau e, quando as consoantes constitutivas da raiz se ligam a uma vogal
de som e: πατέρες, λέγω, λείπω, έγερω.
grau ο, quando a vogal é de som ο: εύπάτορες, λόγος, λοιπός, έγρήγορα.
grau zero, quando a raiz é formada somente por consoantes ou por uma
vogal diferente de e ou de ο: πατρός, έλιπον, ήγρόμην.
b) de natureza quantitativa (alternativas de vogal longa e de vogal breve):
δαίμω ν, δαίμονος — ποιμήν, ποιμένος — φημί, φαμέν.
256-a. 2. Alongamento. — É a mudança de uma vogal breve para uma lon­
ga ou para um ditongo. Pode ser:
a) alongam ento orgânico: o que resulta da flexão ou formação das pala­
vras: γλώ ττα , γλώ ττης, — τιμάω, τιμήσω — ποιέω, έποίησα.
b) alongam ento com pensatório: é o alongamento de uma vogal para com­
pensar o desaparecimento de consoantes:
π α ς, em vez de παντς — λυθείς, em vez de λυθεντς — έψηνα, em vez de
έφανσα.
256-b. 3. Quando duas vogais longas se encontram juntas, a primeira
abrevia-se: βασιλέων, em vez de βασιλήων — έως, em vez de ήώς — τεθνεώς,
em vez de τεθνηώς.
256-c. 4. Metátese quantitativa: é a transposição de uma vogal longa para
o u tra vogal breve contígua: πόλεω ς, em vez de πόληος — ΐλεως, em vez
de ίλη ος.
N. B. — A colocação do acento, contrariamente às regras gerais em
π ό λεω ς, ΐλεω ς e outras form as análogas, explica-se pela metátese quantitativa.
Os poetas consideravam freqüentemente o grupo εω como monossílabo.
256-d. 5. Síncope: é a queda de vogais breves em posição interconsonânti-
ca: γίγνομαι, em vez de γιγενομαι.
256-e. 2) Contração. — É a fusão de duas ou mais vogais em uma só vogal
ou em um ditongo.
APÊND ICE À M ORFOLOGIA 157

Regras de contração
a) Vogais de som idêntico
1? — Quando duas vogais têm o mesmo som fundamental, contraem-se
na longa correspondente.
α + α = α: μνα (μνά-α) ε+ η
=η: φιλήτε (φιλέ-ητε)
ο + ω = ω: δηλω (δηλό-ω) η+ε
Exceção: ε + ε = ει: φίλει (φίλε-ε); — ο + ο = ου: νοϋς (νό-ος)
2? — Uma vogal igual à primeira do ditongo seguinte desaparece.
ε + ει = ει: φιλεΐ (φιλέ-ει)
ο + οι = οι: δηλοΐ (δηλό-οι)
ο + ου = ου: δηλοϋ (δηλό-ου)

257. b) Vogais de som distinto


1? — No encontro dos sons a e e, prevalece o primeiro, que se alonga; se
o segundo componente tem i, este subscreve-se (iota subscrito).
α+ε ] _ : τίμα (τίμα-ε) ε + α = η : άνθη (άνθε-α)
α+η ί : τιμάτε (τιμά-ητε) η + αι= η: λύη (λύη-αι)
α + ει 1 _ : τιμςΐ (τιμά-ει)
α+η 1 ^ : τιμςΐ (τιμά-η)
2? — Quando nas vogais componentes se encontra o som o, a contrata é
sempre ω; se houver i, subscreve-se.
α + ο = ω: τιμώμεν (τιμά-ομεν)
ο + η = ω : δηλχοτε (δηλό-ητε)
α + ο ι= φ : τιμφμι (τιμά-οιμι)
Exceções:
ε+ ο Ι : άνθους (άνθε-ος) ε + ιο 1 : φίλοι (φιλέ-οι)
ε + υ > =ου: φιλοϋ (φιλέ-ου) ο + ει I 01 : δηλοΐ (δηλό-ει)
ο+ε J : νοϋ (νό-ε)

258. Acentuação
a) Quando nenhuma das vogais contraídas tem acento, a sílaba resultante
da contração também não o leva.
Ex.: έφίλε-ε dá έφίλει. — τίμα-ε dá τίμα. — τείχε-α dá τείχη.
b) Se a contração se faz no fim da palavra e uma das vogais contraídas
tem acento, o acento da sílaba contraída será:
158 MORFOLOGIA

Agudo, se era a segunda que tinha o acento;


Circunflexo, se era a primeira.
Ex.: έστώς (de έστα-ώς). — τιμών (de τιμά-ων). — νους (de νό-ος).

259. 3) Crase (χράσις, mistura). — É a contração de uma vogal ou de um


ditongo que se encontra no fim de uma palavra com a vogal inicial da palavra
seguinte.
Ex.: τοϋνομα (de τό όνομα), o nome.

Regras da crase
a) O sinal que indica a crase chama-se corônide (’) (κορωνίς, ίδος).
b) A crase faz-se principalmente com o artigo, com o pronome relativo,
com καί, πρό, ώ:
Ex.: ó άνήρ dá άνήρ, ο homem
και έγώ ” κάγώ, e eu
και άν ” καν, e se
ώ άγαθέ ” ώγαθέ, ό meu amigo
ώ άνθρωπε ” ώνθρωπε, ό homem
προ-έβαλλον ” προϋβαλλον, eu lançavaΚ
260. Acentuação: A segunda palavra conserva geralmente o acento, ao passo
que a primeira o perde.
O i, se pertence à primeira palavra, desaparece entre duas vogais; se à se­
gunda, subscreve-se.
Ex.: και άν dá κάν; — έγώ οϊμαι dá έγφμαι, eu julgo; — έγώ οίδα
dá έγφδα, eu sei.
Obs. — Quando a crase forma um troqueu12, nem todos os gramáticos são
uniformes na acentuação.
Ex.: τάλλα e τάλλα (τά άλλα), τάρα e τάρα (τοι άρα), κούτε e κοΰτε
(και ούτε).

261. 4) Elisão. — É a supressão de uma vogal final breve3 antes de outra


palavra começada por vogal.

1. Outros exemplos de crase: τουναντίον (τό έναντίον), τάνδρί (τφ άνδρί), ώριστε (ώ
άριστε), τάν (τοι άν), κάστι (και έστι), κει (καί εί), χοί (καί οί), χαί (καί αί).
2. Troqueu é a palavra formada por duas sílabas, a primeira das quais é longa e a segunda
breve (— u ).
3. Os poetas elidem, por vezes, ditongos: βούλομ’ έγώ (por βούλομαι έγώ), eu quero.
APÊNDICE À M ORFOLOGIA 159

Ex.: δΤ έμοϋ (por διά έμοϋ), por mim; άλλ’ έγώ (por άλλά έγώ),
mas eu.

Regras da elisão
a) A elisão é indicada pelo apóstrofo (’).
262. b) Acentuação:
l.° — O acento desaparece nas preposições e nas conjunções que têm acen­
to agudo na última sílaba.
Ex.: έπ’ έμοϋ (έπΐ έμοϋ), άλλ’ έγώ (άλλα έγώ).
2? — Todas as outras oxítonas elididas levam acento agudo na penúltima.
Ex.: δείν’ έπαθον (δεινά έπαθον), sofri coisas espantosas; φήμ’ έγώ
(φημι έγώ), digo eu.
3? — Nas barítonos o acento não se altera.
Ex.: οΰτ’ έγώ (οΰτε έγώ), nem eu.
263. c) Não se elidem:
1? — As preposições πρό e περί1.
2? — A conjunção δτι, bem como άχρι, μέχρι.
3? — Os monossílabos τί, τι e os terminados em o e α breves como
τό, &, õ.
4? — O dativo do singular -i da 3? declinação e o dat. plural -σι, exceto
em poesia épica.
5? — As palavras terminadas em υ breve.
264. Obs. — Algumas vezes, sobretudo em verso, desaparece a primeira
sílaba da palavra seguinte, se a última da palavra anterior é longa. Dá-se a
Aférese.
Ex.: ώ ’γαθέ (por ώ άγαθέ), ó meu caro; — ποϋ ’στιν (por ποϋ έστιν),
onde está? — έγώ ’φάνην (por έγώ έφάνην).

Β) Modificações das consoantes


Além do que já observamos nos n?s 43 e 177, bastará acrescentar o se­
guinte:
265. 1) Quando duas sílabas seguidas começam por uma aspirada, geral­
mente uma das aspiradas (a primeira e também, às vezes, a segunda) é substituí­
da pela surda correspondente:

1. περί elide-se no dialeto eólico.


160 MORFOLOGIA

Ex.: πεφίληκα (por φεφιληκα), amei (primeira)


ταχύς (por θαχυς), rápido (primeira)
τίθημι (por θιθημι), pôr (primeira)
παιδεύθητι (por παιδευθηθι), sê educado (segunda)
Obs. — Por vezes ambas as aspiradas ficam intactas.
Ex.: έφάνθην, πεφάνθαι, φάθι, etc.
266. 2) As oclusivas surdas, antes de espírito áspero, são substituídas pela
aspirada correspondente:
Ex.: ούχ ούτος (por ούκ ούτος)
άφ* ού (por άπ’ ού)
έφίστημι (por έπ* ϊστημι)
άνθ* ών (por άντ* ών)
267. 3) Ο ν antes das labiais muda-se em μ, antes das guturais em γ, antes
das dentais fica invariável; antes de uma líquida, assimila-se; antes de σ, cai:
Ex.: συμφέρω (por συνφέρω), ser útil
συγκαλώ (por συνκαλω), convocar
σύνταξις, disposição
συλλέγω (por συνλέγω), reunir
συρράπτω (por συνράπτω), coser juntamente
μέλας (por μέλανς), negro
TER C E IR A PA R T E

SINTAXE

1/
Capítulo I

Sujeito

268.1) O sujeito pode ser um substantivo, ou parte da oração substantiva­


da, ou até uma oração inteira com valor de substantivo.
Ex.: Ό Θεός έστιν άγαθός, Deus é bom. — Tò ζην καλόν έστιν,
a vida (lit. o viver) é bela. Oí παρά Κόρου έλεγον, os (que vi­
nham) de junto de Ciro diziam.
269. 2) O sujeito de uma oração de modo pessoal põe-se no nom inativo;
se o verbo está no infinitivo, o sujeito vai para acusativo.
Ex.: Άναβαίνει ò Κόρος (X., A . 1 , 1 , 2), Ciro marcha para o interior.
— Πάντες νομίζουσιν είναι θεούς (Ρ., L . 886 a), Todos crêem
que há deuses.
270. 3) O sujeito indeterminado exprime-se ou pela terceira pessoa do sin­
gular da voz passiva, ou pela terceira do plural da voz ativa.
Ex.: Καί τόν άποκρίνασθαι λέγεται (X., C. 4, 2, 13), Diz-se que ele
respondeu. — Και έφασαν αύτόν λεγειν, e afirmava-se que ele
disse.

163
C apítulo II

Regras de concordância

A) Concordância do predicado com o sujeito


271. 1) Regra gerai. — O verbo concorda com o sujeito em número e
pessoa.
Ex.: Ό Θεός ύπήγεν αύτόν (Lis., 6, 19), Deus conduzia-o. — Η μ είς
τοϋτο σκοποϋμεν (P., Laq. 179 d), Nós observamos isto.
272. 2) Com o sujeito do plural neutro. — Se o sujeito é um plural neutro,
o verbo vai ordinariamente para o singular (a não ser que represente pessoa,
ou se queira fazer sobressair a idéia de pluralidade).
Ex.: T à ζφα τρέχει, Os animais correm.
Πάντα τά δίκαια καλά έστιν (Ρ., A lcib. 115 a), Todas as coisas
justas são belas.
Ταυτα έδόκει ώφέλιμα είναι (X., A ., 1,6, 2,), Estas coisas pa­
reciam ser úteis.
Mas também: Φανερά ήσαν καί ίππων καί άνθρώπων ίχνη πολλά
( Χ . , Α . 1,7, 17), Viam-se muitas pegadas de cavalos e de homens.
273. 3) Com vários sujeitos. — Quando o verbo se refere a vários sujeitos,
coloca-se, geralmente, no plural. Mas pode também concordar com o sujeito
mais próximo, embora este esteja no singular.
Ex.: Μαχούμεθα κοινή έγώ τε καί σύ (Ρ., R. 335 e), Eu e tu com­
batemos juntos.
Σύ τε Έ λ λ η ν εί καί ήμεΐς (X., Α . 2, 1, 16), Tu és grego e nós
também.

Observações
274. a) Se o sujeito é um nom e coletivo do singular (πλήθος, multidão,
όχλος, turba, στρατός, exército), o verbo pode ir para o plural.
Ex.: Tò πλήθος έψηφίσαντο πολεμεΐν (Tucíd., 1, 125), A maioria
votou pela guerra.

165
166 S IN TAXE

275. b) Encontram-se no singular as formas verbais έστι, ήν, γίγνεται, con­


cordando com sujeito do plural.
Ex.: Έ σ τ ι μέν που καί έν άλλαις πόλεσιν άρχοντες τε και δήμος;
(Ρ., R. 462 e), Há também nas outras cidades magistrados epovo?
276. 4) Com sujeito dual. — Quando o verbo se refere a dois sujeitos no
singular, ou a um sujeito no dual, pode empregar-se o plural ou o dual
Ex.: Πρόξενος και Μένων είσιν ύμέτεροι εύεργέται (X., Α . 2, 5, 41),
Próxeno e Mênon são vossos benfeitores. Έ στόν αύτφ δύο ύει
(Ρ., Ερ. 20 a), Ele tem dois filhos (lit. são para ele dois filhos).

B) Concordância do predicativo com o sujeito


277. 1) Regra geral. — O predicativo do sujeito, bem como o particípio,
concorda com o sujeito em gênero, número e caso.
Ex.: Ή πενία χαλεπή έστιν, a pobreza é penosa.
278. 2) Se o predicativo é um adjetivo substantivado, coloca-se no neutro,
embora se refira a sujeito masculino ou feminino.
Ex.: Έ σ τ ι ψυχή άθάνατον (P., Fédon 88 b), A alma é imortal.
Ή άρετή ώφέλιμόν έστιν (Ρ., Mênon 87 e), A virtude é útil
(é coisa útil).
279. 3) Com vários sujeitos:
a) Quando o predicativo se refere a dois ou mais sujeitos, concorda com
um só sujeito (geralmente o mais próximo), se os sujeitos se consideram se­
paradamente.
Ex.: Και νόμος και φόβος Ικανός (έστιν) έρωτα κωλύειν (X. C.
5, 50, 1), A lei e ο tem or são suficientes para refrear a paixão
amorosa.
b) Pode também concordar com os vários sujeitos, do modo seguinte:
280. 1? — Se os sujeitos são nomes de pessoas de gênero diferente, o pre­
dicativo vai para o plural masculino.
Ex.: Ό έμός πατήρ και ή έμή μήτηρ όλβιοί είσιν, Ο meu pai e a
m inha mãe são felizes.
281. 2? — Se os sujeitos são nomes de coisas de gênero diferente, o predi­
cativo põe-se no plural neutro.
Ex.: Λίθοι τε καί πλίνθοι καί ξύλα, καί κέραμος άτάκτω έρριμμένα
ούδέν χρήσιμα έστιν (X., Μ 3, 1, 7), Pedras, tijolos, madeira
e barro, lançados sem ordem, não servem para nada.
REGRAS D E CONCORDÂNCIA 167

282. 3? — Se os sujeitos são nomes de pessoas· juntos com nomes de coisas,


o predicativo concordará com o substantivo cuja idéia domina na frase.
Ex.: Ή τύχη καί ó Φίλιππος ήσαν £ργων κύριοι (Ésquines, 12, 118),
A fortuna e Filipe eram senhores dos acontecimentos.
283. Obs. — Se o sujeito for um infinitivo ou uma oração inteira, o predi­
cativo toma o gênero neutro, no singular ou no plural.
Ex.: Δίκαιον άπόλλυσθαι τούς έπιορκοϋντας (X. Λ . 2, 5, 41), É ju s­
to que morram os perjuros.

C) Concordância do atributo
284. 1) Regra geral. — O atributo concorda com o substantivo, a que se
refere, em gênero, número e caso.
Ex.: Παράδεισος μέγας καί καλός (X., A . 1, 4, 10), Um jardim
grande e lindo. — Κόσμιος άνήρ (P., Mênon 90 a), Um homem
modesto.
285. 2) Com vários substantivos. — Quando o atributo se aplica a vários
substantivos, vai sempre para o singular, observando-se as regras seguintes:
a) O atributo concorda com o substantivo mais próximo.
Ex.: Tòv καλόν κάγαθόν άνδρα καί γυναίκα εύδαίμονα είναι φημι
(Ρ., G. 470 e), Digo que ο homem e a mulher honestos são felizes.
b) O atributo repete-se, algumas vezes, antes de cada substantivo, para
maior ênfase ou clareza.
Ex.: Ή καλλίστη πολιτεία καί ό κάλλιστος άνήρ (Ρ.,), Ο melhor
governo e ο melhor chefe.
286. Obs. — Entre os poetas e, por vezes, também em prosa, dá-se a con­
cordância segundo o sentido e não gramatical.
Ex.: Φίλε τέκνον (por φίλον τέκνον) (Hom., Iliad. XXII, 86) Meu
querido filho.

D) Concordância do aposto
287. 1) Regra geral. — O aposto concorda em caso com o substantivo a
que se junta.
Ex.: Δαρεΐος ό βασιλεύς, O rei Dario.
Άθήναι, μεγάλη πόλις, Atenas, grande cidade.
288. 2) Com vários substantivos. — Se o aposto se junta a dois ou mais
substantivos, vai geralmente para o plural (ou dual).
168 SIN TAXE

Ex.: "Υπνος πόνος τε, κύριοι ξυνωμόται (Ésquilo, Eum. 127), Sono
e trabalho, conspiradores dominantes.
Θάρρος καί φόβον, άφρονε συμβούλω (Ρ., Timeu 69 d), Cora­
gem e medo, dois conselheiros estultos.
289. Obs. — Os nomes próprios geográficos, se são do mesmo gênero,
podem colocar-se entre o artigo e o aposto.
Ex.: Ή ‘Ρώμη πόλις, A cidade de Roma (lat. wrfes Roma),
Έ π ι τόν Εύφράτην ποταμόν (X., A . 1, 4, 11), A té ao rio Eufrates.
Mas: Ό Παρνασός τό όρος, O monte Parnaso (não são do mes­
mo gênero).

E) Concordância do relativo com o seu antecedente


290. 1) Regra geral. — O relativo concorda com o seu antecedente em
gênero e número.
Ex.: Ε κείνη τή ήμέρα, ή άν ό άνθρωπος άποθνήσκη (Ρ., Fédon
70 a), N o dia em que o homem morrer.
291. Obs. — O antecedente omite-se muitas vezes.
Ex.: "A μή οίδα ουδέ οΐομαι είδέναι (Ρ., Α ρ. 21 d), Aquilo que não
sei, não julgo sabê-lo.
Έ γώ και ών έγώ κρατώ μενουμεν παρά σοί (X., Α . 5, 1, 26),
Eu e aqueles sobre os quais tenho poder ficaremos contigo.
292. 2) Entre dois substantivos. — Quando o relativo se encontra entre
dois substantivos, pode concordar com qualquer deles.
Ex.: Φίλος δ (em vez de ôv) μέγιστον άγαθόν φασιν είναι (X., Aí.
2, 4, 2), Um amigo que dizem ser o maior bem. — Λόγοι μήν
είσιν έν έκάστοις ήμών, άς (por οϋς) έλπίδας όνομάζομεν (Ρ.,
Fil. 40 a), H á em cada um de nós aspirações a que chamamos
esperanças.

3) Atração.
293. a) O antecedente pode algumas vezes passar para a oração do relativo;
neste caso o relativo δ ς, ή, δ precede o antecedente, o qual assume o gênero,
número e caso do relativo.
Ex.: ΕΙς rjv άφίκοντο κώμην, μεγάλη ήν (X., A . 4, 4, 2), A aldeia,
a que chegaram, era grande (por ή κώμη είς ήν...).
294. b) Quando o antecedente está no genitivo ou no dativo, o relativo,
que devia ir para acusativo, como complemento direto, coloca-se também, ge-
REGRAS DE CONCORDÂNCIA 169

ralmente, no genitivo ou no dativo. Se o antecedente é um pronome demonstra­


tivo, omite-se ordinariamente.
Ex.: "Οπως ούν έσεσθε άνδρες άξιοι τής έλευθερίας, ής (por ήν)
κέκτησθε (X., Α . 1,7, 3). Sede dignos da liberdade que possuís.
Σύν οίς (por σύν τούτοις οϋς) μάλιστα φιλεΐς (X., Α. 1,9, 25),
Com aqueles que mais amas.
295. Obs. — A atração inversa, que é mais rara, consiste em pôr o ante­
cedente no mesmo caso do relativo, sem contudo o fazer passar para a oração
deste.
Ex.: Την ούσίαν (por ή ούσία) ήν κατέλιπεν ού πλείονος άξια έστίν
(Lis., 19, 47), A fortuna, que deixou, não vale mais.
296.4) Se o antecedente é um pronome demonstrativo ou relativo do gêne­
ro neutro, pode ou não concordar com o substantivo seguinte, por uma espécie
de atração.
Ex.: Τούτο πρόφασίς έστιν ou αΰτη πρόφασίς έστιν, Isto é um pre­
texto. — Αϋτη έστίν άρετή (Ρ., Mênon 71 e), A virtude é isto.
Obs. — Nas definições encontra-se muitas vezes o neutro: Tí έστι νόμος;
(X., Μ. 2, 1, 43), Que é a lei?
Capítulo III

Em prego do artigo

297. A) Usa-se o artigo


1? — Com nomes de pessoas ilustres ou geralmente conhecidas.
Ex.: Λέγει τήν μαντείαν τφ Σωκράτει (X., Α . 3, 1, 7), Comunica α
Sócrates α resposta do oráculo.
2? — Com sentido possessivo e, algumas vezes, com sentido distributivo.
Ex.: Έ ρ χετα ι αύτή τε ή Μανδάνη πρός πατέρα (X., C. 1, 3, 1),
Mandana dirige-se à casa de seu p ai. — Κύρος άναβάς έπι τόν
ίππον (X., Α . 1,8, 3), M ontando Ciro no seu cavalo. — Ύπισχνεΐ-
ται δωσειν τρία ήμιδαρεικά τοϋ μηνός τφ στρατιώτη (X., Α .
1, 3, 21), Promete dar α cada soldado três m eios dáricos p o r mês.
3? — Com os substantivos acompanhados de um pronome possessivo, se
designam um objeto determinado.
Ex.: Ό έμός πατήρ, ó πατήρ μου, o meu pai.
Ό έμαυτοϋ πατήρ, ο meu próprio p a i.
4? — Com adjetivos, particípios, advérbios de tempo e de lugar, e com
preposições, dando-lhes valor de substantivos.
Assim: ot άγαθοί, os bons; ό λέγων, o orador; oi νϋν, os atuais; oi πάλαι,
as antigos; oi άπό τίνος, os descendentes de alguém; oi έφ’ ήμών, oi καθ’ ήμάς,
os homens do nosso tem po.
Ex.: Oi παρά τήν θάλατταν οίκοϋντες (X., Α . 1, 2, 24), Os que ha­
bitam perto do mar.
Ό νϋν βασιλεύς (X., C. 4, 6, 3), O rei atual.
Των νϋν oi τότε διέφερον (P., Polít. 272 c), Os de então eram
diferentes dos de hoje.
Obs. — O artigo junto às preposições άμφί e περί (com acus.), μετά (com
genit.) e σύν (dat.) indica a pessoa com a sua comitiva, ou a própria comitiva.
Ex.: Oi άμφι "Ανυτον (P., A . 28 b), Â n ito e os seus partidários. — Ot
περί τόν Ξενοφωντα ένδον ήσαν (X., Α . 7, 4, 16), X enofonte
e os seus estavam no interior.

171
172 SINTAXE

5.° — O artigo junta-se também a infinitivos e a orações completas.


Ex.: Σοί τό μή σιγησαι λοιπόν ήν (D., 18, 23), Restava-te a ti ο não
te calares. — Έ τ ι Εν λείπεται, τό ή πείσωμεν ύμας (Ρ., R. 327
c), Resta-nos ainda um expediente, o persuadir-vos.
6? — O artigo faz as vezes de pronome demonstrativo, nas expressões se­
guintes:
ó μέν — ó δε1 (em todos os casos), um — outro, este — aquele.
τα μέν τα δέ (jnVariável), parte — parte, não só — mas também.
τό μέν — τό δέ
τό καί τό, isto e aquilo.
τόν καί τόν, este e aquele.
Ex.: Οί μέν έτόξευον, οί δ* έσφενδόνων (X., Λ . 3, 3, 7), Uns lança­
vam dardos, outros pedras.
Έ δ ε ι τό καί τό ποιήσαι (D., 9, 68), Era preciso fazer isto e
aquilo. Καί τόν άποκρίνασθαι λέγεται (X, C. 4, 2, 13), Diz-se
que ele respondeu.

B) Omissão do artigo
298. Omite-se o artigo:
1? — Com o predicativo do sujeito.
Ex.: Ούτος έμός έταιρος ήν (Ρ., Ερ. 21 a), Este era meu companheiro.
Obs. — Se o predicativo for um particípio empregado como substantivo,
leva artigo.
Ex.: Eloi δ* ούτοι οί είδότες τάληθές; (Ρ., Η. Μ. 284 e), Ε são estes
os que conhecem a verdade?
2? — Em muitos substantivos comuns, como θάλαττα, o mar; ούρανός,
o céu; πόλις, a cidade; ήμέρα, o dia; ήλιος, o sol, e principalmente em senten­
ças ou pensamentos gerais, é freqüente omitir-se o artigo.
Ex.: Π άντω ν μέτρον άνθρωπός έστιν (Ρ., Teet. 178 b), Ο homem é
a medida de todas as coisas.
Α νθρώ που ή ψυχή του θείου μετέχει (X., Μ . 4, 3, 14), Λ alma
hum ana participa da natureza divina.
299. Obs. — O emprego ou omissão do artigo modifica o sentido de cer­
tas expressões:

1 . A lg u n s g r a m á tic o s a c e n tu a m 0 μ έν — õ δέ.
EMPREGO DO ARTIGO 173

Ex.: πολλοί, muitos; ot πολλοί, a maior parte


όλίγοι, poucos; oí όλίγοι, os oligarcas
πλείονες, vários; oí πλείονες, a maioria
πλειστοι, grande número; oi πλεΐστοι, a maior parte
/ Αλλοι, outros; oí Αλλοι, os restantes.
Notem-se as expressões sem artigo:
Έ κ παιδός, desde a infância; Αμ’ δω, ao romper da aurora; έπι δεΐπνον
ίέναι, ir à ceia.

C) Colocação do artigo
300. 1) Com o aposto. — O aposto coloca-se, em geral, depois do nome
ou pronome que determina, precedido quase sempre do artigo.
Ex.: Ά στυάγης ó Μήδων βασιλεύς (X., C. 1, 2, 1), Astíages, rei
dos medos.
Η μ είς oí στρατηγοί (X., A . 5, 7, 20), Nós, os generais.
301. 2) Com os adjetivos. — Alguns adjetivos mudam de sentido, confor­
me a colocação do artigo. Tais são: Ακρος, μέσος, ήμισυς, έσχατος, πας,
σύμπας, Απας, όλος, μόνος e αύτός. Assim:
τό Ακρον δρος, ο alto m onte — Ακρον το δρος, ο alto do monte
ή μέση χώρα, a região central — μέση ή χώρα, ο centro da região
ή έσχατη νήσος, a última ilha — έσχατη ή νήσος, a extremidade da ilha
ή πάσα πόλις, ο conjunto da cidade — πάσα ή πόλις, toda a cidade
αί πασαι πόλεις, todas as cidades em conjunto — πασαι αί πόλεις, todas
as cidades
ó μόνος παΐς, o filh o único — μόνος ό παΐς, só ο filho
6 αύτός βασιλεύς, ο mesmo rei — αυτός ό βασιλεύς, ο próprio rei

302. 3) Com os pronomes.


1? — Com os pronomes possessivos, com o genitivo dos pronomes reflexi­
vo e demonstrativo empregados em vez de possessivos, o artigo coloca-se antes
do pronome.
Ex.: Ό έμός πατήρ, ό πατήρ ό έμός, πατήρ ό έμός, ο meu pai.
— Ό έμαυτοϋ πατήρ, ο meu pau
Ή τούτων πόλις (e não ή πόλις τούτων), a cidade destes, a sua
cidade.
2? — Com o genitivo dos pronomes pessoais, com o genitivo de αύτός e
com os demonstrativos ούτος, δδε, έκεΐνος, έκαστος, etc., ο artigo coloca-se
antes do substantivo, e não antes do pronome.
174 SINTAXE

Ex.: Ό πατήρ μου, o meu pai. — Αύτοϋ τήν μητέρα φιλώ, amo α
sua (dele) mãe (ou τήν μητέρα αύτοϋ). — Η μ ώ ν ή πόλις ou
ή πόλις ήμών (e não ή ήμών πόλις), a nossa cidade. — Ούτος
ό άνήρ, este homem.
303. Obs. — Em grego, é freqüente omitir, depois do artigo, certos subs­
tantivos que facilmente se subentendem.
Ex.: Α λέξα νδ ρ ο ς ό Φιλίππου (υιός), Alexandre, filh o de Filipe. —
Τή υστεραία (ήμέρςΟ, no dia seguinte.
Τήν τάχιστηv (όδόν), ο mais depressa possível.
Capítulo IV

C om plem entos circunstanciais

1. LUGAR
A) Lugar onde (ποϋ, ubi)
304. O lugar onde exprime-se pelo dativo com a preposição έν; com os
nomes de pessoas emprega-se o dativo com παρά.
Ex.: Έ ν τηδε τη πόλει (Ρ., G. 517 a), N esta cidade.
Έ τύγκανε παρά Τισσαφέρνει ών (X., Α . 2, 1, 7), Encontrava-se
ju n to (ou em casa de) de Tissafernes.

Observações
a) Alguns nomes próprios que designam localidades da Ática usam-se no
dativo sem preposição: Μαραθώνα, Σαλαμίνα, etc.
Efc.: Τά τρόπαια τά τε Μαραθώνα και Σαλαμίνα κ α ι Π λαταιαΐς (Ρ.,
Menéx. 245 a), Os triunfos alcançados em M aratona, em Salami-
na e em Platéia.
b) Empregam-se também as antigas formas do locativo.
Ex.: οίκοι, em casa (domi); χαμαί, em terra (humi); Ά θήνησιν, em
Atenas; Μεγαροΐ, em Mégara; Πυθοΐ, em D elfos.
N . B. — A expressão “ em casa” diz-se οίκοι ou έν τφ οΐκω. Mas “em
tua casa” diz-se: έν τη ση oíkíql. — έν τη· οίχίςι Σ ω κράτους, em casa de
Sócrates.
c) Entre os poetas é freqüente o emprego do dativo sem preposição, para
exprimir o lugar onde: δόμω, em casa; άγρώ, no campo; χθονί, em terra; πόντω,
no mar; οΰρανφ, no céu, etc.
Ex.: Νυν δ ’ άγροΐσι τυγχάνει (Sóf., El. 313), Agora encontra-se nos
campos.
N . B. — Note-se a locução: έν "Αιδου (οΐκω), nas moradas de Hades (no
inferno).

175

UFM G - Faculdade de leiras


Bibiicteca
176 SINTAXE

B) Lugar donde (πόθεν, unde)


305. O lugar donde exprime-se pelo genitivo precedido da preposição
έκ (έξ); com os nomes de pessoas emprega-se o genitivo com παρά.
Ex.: Ξέρξης δτε έκ τής Ε λλά δος άπεχώρει (X., Α . 1, 2, 9), Quando
Xerxes voltava da Grécia. "Ερχονται παρά βασιλέως κήρυκες
Chegam mensageiros da parte do rei.
Obs. — Também se empregam as formas adverbiais em — θεν.
Ex.: Άθηνηθεν (ou έξ *Αθηνών), de Atenas; Μεγαρόθεν, de Mégara;
οϊκοθεν, de casa; άλλοθεν, de outra parte.

C) Lugar para onde (ποΐ, quó)


306. O lugar para onde exprime-se pelo acusatiyo com είς, πρός, έπί.
Com os nomes de pessoas usa-se παρά, πρός e ώ ς com acusativo.
Ex.: ΕΙς Π έρσας έπορεύετο (X., C. 8, 5, 20), Partiu para a Pérsia
(lit. para os persas).
Ά φικνοϋνται έπί τόν Τίγρητα ποταμόν (X., Α . 2,4,13), Chega­
ram ao rio Tigre.
Ειήμεν παρά τόν Σωκράτη (Ρ., Fédon 59 d), Dirigimo-nos para
ju n to de Sócrates.
Πορεύεται ώς βασιλέα (X., A . 1, 2, 4)%Dirige-se para junto do
rei.
Obs. — Com alguns nomes de cidades empregam-se as formas adverbiais.
Ex.: Ά θηναζε, para Atenas; Μ εγαράδε, para Mégara; οΐκαδε, para
casa.

D) Lugar por onde (πή, qua)


307. O lugar p o r onde exprime-se pelo genitivo com δίά.
Ex.: Κύρος έξελαόνει διά της Λυδίας (X., Α . 1,2, 5), Ciro avança
através da Lídia.
Obs. — Com όδός, caminho, emprega-se o dativo.
Ex.: Έ πορεύετο τή ό δ φ ήν αύτός έποιήσατο, Passava pelo caminho
que ele m esm o fizera.

2. TEM PO
A) Tempo quando (πότε, quando)
308. O tempo quando expressa-se pelo dativo com ou sem έν (e número
ordinal, se o há), ou pelo genitivo.
COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIAIS 177

Ex.: Έ ν τφ χειμφνι (X., Econ. 17, 3), No inverno. Τρίτω έτει (Lis.,
7, 10), N o terceiro ano.
Χειμώνος, de inverno.
I
Observações
309. 1) O dativo com έν significa em, durante.
Ex.: Έ ν τφ βίω (P., Fédon 81 e), Durante a vida.
Έ ν χειμώνι, durante o inverno.
Έ ν τη εΙρήνη καί έν τφ πολέμφ (Lis., 7, 7), Να paz e na guerra.
310. 2) As palavras χρόνος, tempo, e καιρός, ocasião, levam quase
sempre έν.
Ex.: Έ ν τούτφ τφ χρόνφ, neste tempo.
Έ ν τούτω τφ καιρφ, nesta ocasião.
Exceção: ήμίσει χρόνφ, em metade do tempo.
311. 3) O dativo sem preposição emprega-se:
a) Com os nomes de dias (ήμέρα), meses (μήν) e anos (έτος), acompanha­
dos de um adjetivo.
Ex.: Ε κείνη τη ήμέρςι (P., Fédon 70 a), Naquele dia.
Τφ έπιόντι μηνί (P., L . 767), N o mês seguinte.
Τετάρτφ έτει (Tuc., 1, 103, 1), N o quarto ano.
N .B . — A palavra ήμέρα omite-se muitas vezes: Τη προτεραία, na véspe­
ra; τη δευτέρςι, no dia seguinte.
b) Com os nomes que designam festas.
Ex.: Θεσμοφορίοις νηστεύομεν (Aristóf., Aves 1519), Jejuamos nas
Tesmofórias.
312.4) O genitivo emprega-se em expressões gerais, como: ήμέρας, de dia;
νυκτός, de noite; χειμώνος, de inverno; θέρους, de verão; ήρος, na prima­
vera.
N . B. — Estas expressões acompanhadas de artigo têm sentido distributivo.
Ex.: Δραχμήν έλάμβανε τής ήμέρας (Tuc., 3. 17, 2), Recebia uma
dracma por dia.
313. 5) Com os nomes de pessoas emprega-se έπί com genitivo. Κατά com
acusativo significa tem po incerto.
Ex.: Έ π Ι Κόρου (X., C. 8, 8,15), N o tempo de Ciro. — Κατ’ έκεινον
τόν χρόνον (Tuc., 1, 139, 4), Por aquele tempo.
178 SINTAXE

N . B. — Cada dia diz-se: έκάστης ήμέρας, καθ’ ήμέραν, καθ’ έκάστην


ήμέραν. — Cada ano: έκαστου έτους, κ α τ’ ένιαυτόν. — Λ ο romper do dia:
άμα τη ήμερα.
314. 6) Tempo futuro (Dentro de quanto tempo). Se o tempo quando se
relaciona com o futuro, emprega-se ou genitivo, ou a preposição èv, com dativo.
Ex.: βασιλεύς ού μαχεΐται δέκα ήμερων (X., Α . 1,7, 18), Ο rei não
combaterá dentro de dez dias.
Έ ν έτεσιν έβδομήκοντα (P., Crit. 52 e), Dentro de setenta anos.
315. 7) Se se compara o tempo de qualquer fato com outro, usa-se πρό
(πρότερον), antes de, com genitivo, ou έκ, άπό, depois de, com genitivo, ou
ύστερον, depois.
Ex.: Δέκα έτεσιν (ou δεκάτω έτει) πρό (ou πρότερον) τής έν Σαλαμίνα
ναυμαχίας άφίκετο (Ρ., L. 698), Chegou dez anos antes do com-
bate naval em Salamina.
Γίγνεται ού πολλοΐς έτεσιν ύστερον τά προερημένα (Tuc., 1,
118, 1), N ão m uitos dias depois, realiza-se o que fo ra predito.

B) Em quanto tempo
316. Esta circunstância exprime-se pelo dativo com έν.
Ex.: Ταύτην την όδόν έν μηνι κατήνυσεν ό Α γη σίλα ος (X., Ages.
2, 1), Este mesmo cam inho percorreu-o Agesilau em um mês.
Obs. — Ε ν τ ό ς com genitivo significa “em menos d e”.
Ex.: Ε ν τ ό ς εϊκοσιν ήμερων ήγαγε τούς δνδρας (Tuc., 4, 39, 3),
Conduziu os hom ens em m enos de vinte dias.

C) Durante quanto tempo (πόσον χρόνον, quamdiu)


317. Para indicar durante quanto tem po dura uma ação, emprega-se o
acusativo e o número cardinal, se o há.
Ex.: Ό Κύρος χρόνον μέν τινα κατεδάκρυσεν (X., C. 7, 3, 11),
Ciro chorou durante algum tem po.
Ε ντα ύ θα έμειναν ήμέρας τρεις (X., A . 2, 5, 1), A q u i permane­
ceram durante três dias.

Observações
1) Se se quer exprimir um a duração ininterrupta, emprega-se διά com
genitivo ou παρά com acusativo.
COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIAIS 179

Ex.: Δια παντός του βίου (X., Μ . 1, 2, 61), Durante toda a vida.
— Παρά πάντα τόν βίον (Ρ., R. 412 d), Durante toda a vida.
2) A duração exprime-se também por meio das preposições έπί e άνά
com acusativo. .
Ex.: Έ π ί τρεις ήμέρας (X., A . 6, 6, 36), Durante três dias.
Ά ν ά τόν πόλεμον (Heród., 8, 123), Durante a guerra.

D) Há quanto tempo (έκ πόσου χρόνου, a quo tempore)


318. 1? — Se a ação dura ainda atualmente, usa-se o acusativo e o número
ordinal, podendo acrescentar-se o pronome demonstrativo ούτος.
Ex.: Πρωταγόρας έπιδεδήμηκε; τρίτην ήδη ήμέραν (Ρ., P rot. 309 d),
Protágoras está p o r aqui? H á já três dias que está aqui.
Έ ν Βαβυλώνα κείμαι τρίτην ταύτην ήμέραν (Luciano), H á já
três dias que ja zo em Babilônia.
Obs. — Com γεγονώς, nascido, emprega-se o cardinal.
Ex.: Είκοσιν έτη γεγονώς (X., Μ . 3, 6, 1), De vinte anos de idade (vi-
ginti annos natus).
2? — Para indicar há quanto tem po um fato se passou, emprega-se o
acusativo com ούτος (sem artigo) e o número ordinall.
Obs. — Para exprimir há quanto tem po uma coisa dura, emprega-se tam ­
bém έκ ou άπό com genitivo ou somente o genitivo.
Ex.: Έ κ νεότητος, desde a juventude; έκ τούτου, desde então; ά π 9
άρχής, desde o princípio.
Ούδείς μέ πω ήρώτηκε καινόν ούδέν πολλών έτών (Ρ., G.
448 a). H á já m uitos anos que ninguém m e propõe questão nova
para mim.

3. MATÉRIA
319. A matéria de que um a coisa é feita exprime-se pelo genitivo e algumas
vezes com έκ.
Ex.: Νόμισμα άργϋρου και χρυσού (Ρ., L . 705 a), M oeda de prata
e de ouro.
Έ ποιοϋντο διαβάσεις έκ τω ν φοινίκων (X., Α . 2, 3,10), Faziam
pontes de palmeiras.

1. O número cardinal com ούτος usa-se raramente: τέθνηκε ταϋτα τρία £τη (Lísias), M or­
reu há três anos.
180 SINTAXE

4. PREÇO
320. O preço por que se compra, ou vende, ou faz uma coisa, bem como
o valor de um objeto, exprime-se pelo genitivo.
Ex.: Πόσου διδάσκει; — Πέντε μνων (Ρ., Λ ρ. 20 b), Quanto ganha ele
pelo ensino? — Cinco minas.
Δόξα χρημάτων ούκ ώνητή (Isócr., 2, 31), A glória não se pode
comprar p or dinheiro.

Observações
1) Emprega-se também algumas vezes άντί com genitivo.
Ex.: Ά π ό δ ο ς άνθ’ ών σε διεπόρθμευσα (Luciano), Paga a despesa
da passagem (lit. aquilo por que te passei).
2) Notem-se as expressões: τιμάσθαι πολλοϋ, estimar muito; πολλοϋ
ποιεισθαι, apreciar m uito; περί πολλοϋ, περί πλείονος ποιεισθαι, estimar mui­
to, mais; περί έλαχίστου ποιεισθαι, estimar m uito pouco.

5. CAUSA
32Í. A causa exprime-se pelo dativo.
Ex.: Ού γάρ κακονοίςι τούτο ποιεί, άλλ* άγνοίςι (X., C. 3, 1, 38),
N ão fa z isso p o r maldade, mas p o r ignorância. — Φόβφ μειζόνων
κ ακώ ν ύπομένουσι τόν θάνατον (Ρ., Fédon, 68 d), Com receio
de m aiores males, sofrem a morte.
322. Outros modos de exprimir a causa:
a) Com genitivo.
Ex.: Τούτους οίκτείρω τη ς νόσου (X., Banq., 4, 37), Tenho pena
deles p o r causa da doença.
b) Com διά e acusativo1.
Ex.: Δ ιά καύμα ού δύνανται οίκείν άνθρωποι (X., A . 1, 7, 6), Por
causa do calor, os hom ens não podem habitar. — Διά τήν των
χρη μά τω ν κτησιν (Ρ., Fédon 66 c), Por causa da posse das ri­
quezas.
c) Com genitivo, precedido das preposições ύπό, έκ, άπό.

1. E m g e r a l, δ ιά c o m acusativo d e c o i s a s i g n i f i c a “p o r causa d e ”; δ ι ά c o m gen itivo d e c o i s a


s ig n ific a “p o r m eio d e ” ( i n s t r u m e n t o ) . M a s , p o r v e z e s , é d ifícil n otar esta d i f e r e n ç a .
181

Εχ.: Ού δυνάμενοι καθεύδειν ύπό λύπης και πόθου πατρίδων (X.,


Α . 3, 1, 3), Não podendo dormir por causa da tristeza e da sau­
dade da pátria.
Τούς μέν έκ διαβολής, τούς δέ έξ ύποψίας (X., 2, 5, 5), Uns
por medo, outros por desconfiança. — *Από ξυμμαχίας αύτόνομοι
(Tuc., 7, 57), Autônom os em virtude da aliança.
d) Com dativo precedido de έπί.
Ex.: Έ πΙ τοίς άγαθοΐς των φίλων χαίρεις (X., Μ. 2, 6, 35), Alegras­
te com os bens dos amigos.
e) Com o genitivo precedido ou seguido de ένεκα ou χάριν (lat. causa,
gratia).
Ex.: Των χρημάτων ένεκα (Lis., 11, 2), Por causa do dinheiro. —
Τούτου χάριν (X., Μ . 1,2, 54), Por causa disto.
Mas: Τήν σήν χάριν, por tua causa: Την σήν δ* ήκω χάριν (Sóf., Fil.
1413), Venho por tua causa.

6. MEIO OU INSTRUMENTO
323. O meio ou instrum ento exprime-se pelo dativo.
Ex.: Βάλλοντες τοΐς λίθοις (Tuc., 4, 43, 3), Ferindo com pedras.
— Τη αύτου σοφίςι κτησάμενος (χρήματα) καί έπιμελείςι (Ρ.,
M ênon 90 a), Alcançando riquezas com a sua ciência e atividade.
Obs. — Também se emprega, sobretudo com os nomes de pessoas, o geni­
tivo precedido de διά.
Ex.: "Ελεγε Τισσαφέρνης δι* έρμηνέως τοιάδε (X., Α . 2, 3, 17),
Tissqfernes disse, p o r meio do intérprete, o seguinte.7

7. MODO
324. O m odo exprime-se pelo dativo.
Ex.: ΠαντΙ τρόπφ (P., Fédon 69 d), De todos os modos. — Κραυγή
πολλή έπίασιν (X., A . 1, 7, 4), Avançam com grande gritaria.

Observações
1) O dativo de m odo usa-se em muitas locuções:
βíç, à força; σπουδή, às pressas; σιγή, σιωπή, ?m silêncio; ήσυχή, sosse­
gadamente; άνάγκη, p o r necessidade; tSty» em particular; δημοσίφ, κοινή, em
público, etc.
182 SINTAXE

2) O modo pode também exprimir-se pelo genitivo precedido de μετά, ou


com dativo precedido de συν.
Ex.: Ίκέτευσε μετά πολλών δακρύων (Ρ., Apol. 34 c), Pediu com
muitas lágrimas.
Oi "Ελληνες συν γέλωτι έπΐ τάς σκηνάς ήλθον (X., Α . 1,2, 18),
Os gregos voltaram para as tendas a rir.

8. COMPANHIA
325. A companhia exprime-se pelo dativo.
Ex.: Έπορεύοντο τρισχιλίοις όπλίταις (Tuc., 1, 61), Puseram-se a ca­
minho com três m il hoplitas.
"Ιπποις και άνδράσι πορευώμεθα (X., C. 5, 3, 35), Marchemos
com cavalos e hom ens.
Obs. — O complemento de companhia pode também colocar-se em geniti­
vo com μετά, ou em dativo com συν.
Ex.: Έ παιδεύετο σύν τφ άδελφω (X., A . 1,9, 2), Era educado em
companhia do irmão.

9. FIM
326. O complemento de fim põe-se no dativo.
Ex.: Έ κέλευε στεφανοϋσθαι πάντας τω θεω (X., / / . 4, 3, 21), Orde­
nou que todos se coroassem em honra do deus.

10. PARTE
327. O complemento de parte exprime-se pelo acusativo.
Ex.: ’Αλγεΐν τον πόδα (X., Λ/. 1,6, 6), Sofrer de um p é. — Βέλτιόν
έστι σώμα γ* ή ψυχήν νοσείν (Men., frag. 75), M ais vale estar
doente do corpo, do que da alma.
Obs. — 1) O complemento de parte pode também colocar-se no dativo.
Ex.: Τσχϋειν τοις σώμασι (X., Μ . 2, 7, 7), Ser robusto de corpo.
— Έ γώ ούτε ποσίν είμι ταχύς ούτε χερσίν Ισχυρός (X., C.
2, 3, 6), Eu não sou ligeiro de pés, nem fo rte de mãos.
2) Para designar a parte pela qual se toma um objeto, emprega-se o
genitivo.
COM PLEM ENTOS C IR CU N S TAN CIA IS 183

Ex.: Έ λ α β ο ν της ζώνης τόν Ό ρ ό ν τα ν (X., Λ . 1 , 6 , 10), Pegaram


em Oronta pela cintura.

11. LIMITAÇÃO
328.. A limitação exprime-se pelo acusativo. Este acusativo, muito usado
em grego, é também denominado acusativo de relação.
A limitação usa-se principalmente:
a) Com os acusativos seguintes: ψυχήν, quanto à alma; δνομα, de nome;
γένος, de raça; είδος, de aspecto; κάλλος, quanto à form osura; άρετήν, quan­
to à virtude; μέγεθος, de tam anho.
Ex.: Πόλις δνομα Καιναί (X., A . 2, 4, 28), Uma cidade de nom e
Cenas. — Φϋναι δ Κϋρος λέγεται είδος μέν κ άλλισ τος, ψυχήν
δέ φιλανθρωπότατος (X., C. 1 , 2 , 1), D iz-se que Ciro era de
form osíssim o aspecto e de coração boníssim o.
N. B. — Com a palavra φύσις, natureza, emprega-se freqüentemente o
dativo.
Ex.: Φύσει, άγαθοι γίγνονται (P., M ênon 89 b), Tornam -se bons p o r
natureza.
b ) Com o acusativo de uma série de adjetivos e pronom es neutros: τί,
τούτο, ταϋτα, ούδέν, πολλά, πάντα, μέγα, μέγιστα, etc.
Ex.: Τί αύτω χρήση; (X., C. 1, 4, 13), Que fa rá s dele? (lit. em que
usarás dele)
329. c) Com os seguintes acusativos de dimensão: μήκος, de com prim ento;
εύρος, de largura; ύψος, de altura; π ά χος, de espessura.
O número da dimensão põe-se em genitivo, ou em acusativo se se usa o
verbo έχω.
Ex.: Ά φ ικνοϋνται έπΐ τόν Ζ α πάτα ν ποτα μ όν το εύρος τεττάρω ν
πλέθρων (X., Α . 2, 5, 1), Chegam ao rio Zapata que tinha qua­
tro pletros1 de largura.
d) Com certos acusativos determinativos, que se empregam com o expres­
sões adverbiais.
Ex.: Τούτον τόν τρόπον, deste m odo; την τα χίσ την (όδόν), ο m ais
depressa possível; την πρώτην (άρχήν), no princípio; τό έμόν,
pela m inha parte.

. Ο pletro equivalia a 30,83 m.


184 SINTAXE

12. DISTÂNCIA
330. A distância e o espaço percorrido exprimem-se pelo acusativo. O lu­
gar donde se dista põe-se no genitivo.
Ex.: *Απέχει ή Πλάταια των Θηβών σταδίους έβδομήκοντα (Tuc.,
6, 49, 3), Platéia dista de Tebas setenta estádios. — Έξελαύνει
σταθμούς δύο παρασάγγας δέκα (X., Λ . 1,2, 10), Avança duas
jornadas de dez parassangas1.

13. AGENTE DA PASSIVA


331. O agente da passiva coloca-se em genitivo com ύπό.
Ex.: Λέγεται ύπό των βαρβάρων (X., C. 1, 2, 1), É dito pelos bár­
baros. — Πολλά λέγεται ύπό των ποιητών (Ρ., Eutífr. 6 b),
M uitas coisas são ditas pelos poetas.
Obs. — Também pode exprimir-se pelo dativo, ou pelo genitivo com έκ
ou παρά.
Ex.: "A πέπρακταί μοι' (D., Coroa, N? 58), A s coisas que foram
feita s p or mim. — Aí πόλεις έκ βασιλέως δεδομέναι (X., A .
1, 1, 6), A s cidades dadas pelo rei. — Tá παρά σοϋ λεγάμενα
(Xenof.), A s coisas ditas por ti.

1. Parassanga (medida persa) equivalia a 30 estádios; o estádio equivalia a 180 m.


Capítulo V

Construção dos adjetivos

I· — Genitivo

332. Pedem genitivo os adjetivos que significam propriedade, participação,


dignidade e indignidade, cuidado e descuido, conhecimento e ignorância, abun­
dância e carência. Tais são:
ίδιος, próprio έπιθυμητής, desejoso μεστός, cheio
μέτοιχος, participante φιλομαθής, amigo de saber πλέως, cheio
αίτιος, responsável έμπειρος, perito σύμπλεως, cheio
άξιος, digno άπειρος, imperito πλήρης, cheio
άνάξιος, indigno έπιστήμων, douto κενός, vazio
έπιμελής, cuidadoso άνεπιστήμων, ignorante ένδεής, necessitado
άμελής, negligente άμνήμων, esquecido έρημος, privado
Ex.: Μέτοιχος σοφίας (P., L. 689 d), Participante da sabedoria.
— Ανάξιον ύμών (Demóst., 10,25), Indigno de vós. — Έπιμελής
των φίλων εϊ (X., Μ. 26, 35), Andas solícito pelos teus amigos.
— Ό δώ ν έμπειρος (X., C. 5, 3, 35), Perito nos caminhos. —
Ό γραμμάτων άπειρος ού βλέπει βλέπων (Men., frag. 438), Ο
que ignora as letras, vendo, não vê.

Observações
1) Os adjetivos em -ικός derivados de verbos transitivos, que significam
aptidão, constroem-se com genitivo.
Ex.: Παρασκευαστικόν των είς τόν πόλεμον τόν στρατηγόν είναι
χρή (X., Μ. 3, 1, 6), É preciso que ο general seja capaz de pre­
parar o necessário para a guerra.
2) Muitos adjetivos que indicam relação regem igualmente genitivo.
Ex.: Έ σ τ ι μοι θυγάτηρ γάμου ήδη ώραία (X., C. 4, 6, 9), Tenho
uma filha já em idade de se casar.
3) Note-se a expressão: ούδέν άξιον λόγου, nada que valha.

185
186 SINTAXE

4) Ao contrário do que se verifica em latim, o adjetivo dependente de um


pronom e não se coloca em genitivo, mas concorda com esse pronome.
Ex.: Tí καινόν; (Demóst.), Que há de novo? (quid novi?).
Mas: είς τοσοϋτον αίσχύνης έληλύθατον (Ρ., G. 487 b), Chegaram a
tanta vergonha.

II. — Dativo
333. Rc^ciii dativo os adjetivos que significam utilidade, benevolência, sub­
missão, semelhança, igualdade, proximidade e seus contrários. Tais são:
χρήσιμος, útil βλαβερός, nocivo κοινός, comum
ώγέλιμος, útil εΰνους, benévolo όμοιος, semelhante
σύμφορος, útil συγγενής, parente άνόμοιος, dissemelhante
Ex.: Χρήσιμοι ταις πόλεσιν (Ρ., Mênon 89 b), Úteis ao Estado (às
cidades). — oi έμοι εύνοι (X., Λ ρ. 17), Os que são benévolos
para comigo.

Observações
1) Regem igualmente dativo os adjetivos compostos de σύν, μετά e όμοϋ.
Ex.: Συνήθης μοί έστιν (Ρ., Crít. 43 a), É-me familiar.
2) De modo análogo a όμοιος, constrói-se com dativo a expressão ó αύτός,
o mesmo que.
Ex.: ΕΙς τό αύτό ήμΐν σπεύδετε (X., C. 1, 3, 4). Pretendeis ο mesmo
que nós.

III. — Genitivo ou Dativo


334. Alguns adjetivos podem construir-se com genitivo ou com dativo.
Tais são:
ίδιος, próprio ένοχος, réu πιστός, fie l
οικείος, próprio φίλος, amigo πολέμιος, inimigo
άλλότριος, alheio έχθρός, inimigo κοινός, comum

Observações
335. 1) Os adjetivos que indicam propensão, aptidão, admitem acusativo
com as preposições είς, έπί, πρός.
Ex.: Σω κράτης (ήν) πρός πάντας πόνους καρτερικώτατος (X., Μ.
1, 2, 1), Sócrates era capaz de suportar qualquer trabalho.
CONSTRUÇÃO DOS AD JETIVOS 187

336. 2) Os adjetivos que regem genitivo ou dativo podem construir-se com


o infinitivo precedido do artigo em genitivo ou dativo, segundo o caso do
adjetivo.
Ex.: "Αξιος έδόκεις είναι τοϋ τοιαϋτα άκούειν (Demóst., 21, 134),
Parecias ser digno de ouvir estas coisas.
"Ομοιόν έστι τω όνειδίζειν (Demóst. 18, 269), É semelhante a
um insulto.
337.3) Os adjetivos que significam aptidão, facilidade, gosto, podem tam­
bém construir-se com infinitivo sem artigo.
Ex.: Tò κελευόμενον Ικανός ποιεΐν (X., Μ. 2, 10, 13), Capaz de
fazer o que se manda. — Έ γώ έτοιμός είμι έπαινειν (Ρ., G.
510 a), Estou disposto a louvar.
Capítulo VI

Partitivo

338. O genitivo partitivo emprega-se:


1? — Depois dos nomes que indicam idéia de divisão, isto é, que signifi­
cam número, parte, etc.
Ex.: "Ανδρα οίδα του δήμου (X., C. 2, 2, 22), Conheço um homem
do povo. — Έβοήθει Ά ρίσταρχος και των Ιππέων νεανίσκοι
(Tuc., 8, 92, 7), Prestavam auxílio Aristarco e os jovens de ca­
valaria.
2? — Depois de adjetivos e particípios acompanhados de artigo.
Ex.: Oí φιλότιμοι των άνθρώπων (Isócr., Evág. 3), Os homens amantes
de honras. — Ό βουλόμενος Αθηναίων (Demóst. 21,47), Aquele
de entre os atenienses que quiser.
3? — Depois dos superlativos.
Ex.: Τών έπτά σοφών σοφώτατος ήν Σόλων (Ρ., Tim. 20 d), Sólon
era o mais sábio dos sete sábios.
4? — Com os numerais.
Ex.: Θρασύλος, είς τών στρατηγών (X.), Trasilo, um dos generais.
5? — Com os pronomes.
Ex.: Tòv μέν γιγνώσκων ύμών, τόν δέ μή γιγνώσκων (Ρ., Teet. 193 a),
Conhecendo um de vós, mas não conhecendo o outro.
ΟΙ μέν èv τούτφ παρασκευής ήσαν (Tuc., 2,17, 5), Eles estavam
neste ponto de preparativos.

189
Capítulo VII

C om parativo e superlativo

A) Comparativo
339. Regra geral. — O segundo termo de com paração pode ser colocado
em genitivo, ou no mesmo caso que o primeiro com a partícula ή, ou ainda em
nominativo precedido da mesma partícula.
Ex.: Μ ητρός τε καί πατρός τιμιώ τερόν έστιν ή πατρ ίς (Ρ., 0 7 /.
51 a), A pátria é mais digna de honra do que a mãe e o pai.
Εΐ τισι μάλλον άπιστοϋσιν ή ήμϊν (Demóst., 8, 15), Se descon­
fia m mais de alguns, do que de nós.
340. a) Uso do genitivo. — O genitivo emprega-se geralmente quando o
primeiro termo está em nom inativo ou em acusativo.
Ex.: Πολλών χρημάτων κρείττω ν 6 παρ ά του πλήθους έπαινος
(Isócr., 1, 37), Ο louvor que vem da m ultidão é m elhor que
muitas riquezas.
Νέοις τό σιγάν κρεΐττόν έστιν τοϋ λαλεϊν (M en., Sent. 387),
Para os jovens é m elhor estar calado do que fa la r.
Obs. — O genitivo usa-se também em certos casos, nos quais parece que
se devia empregar ή.
Ex.: Προσήκει μοι μάλλον έτέρων (por ή έτέροις) άρχειν, mais me
com pete a m im governar do que aos outros.
341. b) Emprego da partícula ή. — Esta partícula usa-se:
1? — Quando o primeiro termo não está em nom inativo nem em acusativo.
Ex.: Μάλλον πιστεύετε τοις ύμετέροις αύτών όφθαλμοίς ή τοις τούτου
λόγοις (Lis., 24, 14), A creditai m ais nos vossos próprios olhos,
do que nas palavras deste.
2? — Quando se comparam dois adjetivos. Neste caso, am bos os adjetivos
se põem no comparativo.
Ex.: Oí όξεϊς μανικώτεροι ή άνδρειότεροι φύονται (Ρ ., Teet. 144 a),
Os que têm agudeza de espírito são naturalm ente m ais exaltados
do que corajosos.

191
192 SINTAXE

3? — Nas expressões ή κατά e ή ώστε, demasiado para. Quando se quer


indicar que uma coisa é desproporcionadamente superior a outra, emprega-se
depois do comparativo ή κατά (mais raramente ή πρός) e acusativo com os subs­
tantivos (lat. quam pró), e fl ώστε ou ή ώς antes dos verbos, com infinitivo
Oat. quam ut, quam quí).
Ex.: Μεΐζον ή καθ’ ήμάς (Ρ., Tim. 40 d), Demasiado grande para nós.
— Μεΐζον ή ώστε φέρειν δύνασθαι κακόν (X., Μ. 3, 5, 17),
Desgraça demasiado grande para se poder suportar.
342. O comparativo sem termo de comparação traduz-se por "algum tan­
to ", "bastante", "demasiado".
Ex.: Ή ν μέν (Κύρος) πολυλογώτερος (X., C. 1,4, 3), Ciro era bas­
tante loquaz.
343. Os advérbios πλέον, mais, έλαττον, menos, μεΐον, menos e os adjeti­
vos πλείους, πλείω, έλάττους, έλάττω juntam-se, com ou sem ή, aos subs­
tantivos que indicam grandeza, sem lhes alterarem o caso.
Ex.: Έ τ η γεγονώς πλείω έβδομήκοντα (Ρ., Αρ. 17 d), Tendo mais
de setenta anos de idade.
344. Antes de um comparativo, ainda mais traduz-se por έτι (lat. etiam);
m uito por πολύ ou πολλφ Oat. multo); pouco por όλίγω Oat. pauló); quanto
por δσφ (quanto); tanto por τοσούτφ, τόσω (tanto).
Ex.: Πολύ άμεινον (P., Fédon 63 c), M uito melhor.
Πολύ κάλλιον (X., C. 1, 3, 4), M uito mais belo.
Ό λ ίγφ πλειον (X., C. 1, 3, 1), Pouco mais.

B) Superlativo
345. O superlativo admite genitivo para designar o grau mais elevado.
Ex.: Μήδων ó έμός πάππος κάλλιστος (X., C. 1, 3, 3), Meu avô é
o mais form oso dos medos.
Νομίζοντες τόν Δία τών θεών άριστον καί δικαιότατον (Ρ.
E utífr. 5 e), Julgando que Zeus é o melhor e o mais justo dos
deuses.
346. Para dar mais ênfase ao superlativo, usam-se as partículas δτι (δ τι)
ώ ς e, mais raramente, δσον, δπω ς e fj.
Ex.: Προθύμου δ τι κάλλιστος είναι (Ρ., Alcib. 131 D), Procura ser
ο melhor que puderes. — Ώ ς τάχιστα (Xen., An. 3, 1, 38),
O mais depressa possível. — "Ινα ώς δικαιότατη ή κρίσις ή (Ρ.,
G. 524 a), Para que ο julgam ento seja o mais justo possível.
COMPARA TIVO E SUPERLA TIVO 193

"Οσον τάχιστα (Sóf., Ant. 1103), O mais depressa possível.


— "Οπως άριστα (Ésq., Agam. 600), O melhor possível.
Obs. — Com ώς e ή (raramente com δπη), pode-se empregar o verbo
δύναμαι ou uma expressão sinônima, como οίός τέ είμι, sou capaz de.
Ex.: *Ως άν δύνηται κάλλιστον (Ρ., Banq. 177 d), ο melhor que pu­
der. — Πάντα ήμΐν δίελθε ώς δύνασαι Ακριβέστατα (Ρ., Fédon
88 e), Narra-nos tudo com a maior exatidão possível. — Πειρά-
σομαι διδάσκειν ύμάς ώς άν οίός τε ώ σαφέστατα (Demóst.,
43, 2), Procurarei informar-vos ο mais claramente possível.
347. Podem também empregar-se os advérbios πολύ, πολλφ ou μακρφ
(lat. longe)t para dar mais ênfase ao superlativo.
Ex.: Περσών μέν πολύ κάλλιστος 6 έμός πατήρ (X., C. 1, 3, 2),
Meu pai é o mais belo dos persas.
Capítulo VIII

C onstrução d os verbos transitivos

I. — Acusativo

348. Objeto direto. — Os verbos transitivos têm o objeto direto em


acusativo.
Obs. — Só a leitura dos autores permitirá distinguir facilmente os verbos
gregos transitivos dos intransitivos. Assim, φιλέω, amar, é transitivo e pede
acusativo; mas èpáco, amar, é intransitivo e constrói-se com genitivo.
349. Alguns verbos que em latim ou em português são intransitivos, em
grego são transitivos e regem acusativo.
Tais são:
ώφελειν, ser útil a, ajudar βλάπτειν, prejudicar
όνίνημι, ser útil a, ajudar άδικεΐν, com eter injustiças contra
εύεργετείν, fazer bem a alguém, lesar
ευ ou καλώς ποιειν, fa zer bem a κ α κ ώ ς λέγειν, dizer m al de
καλώς λέγειν, dizer bem de λανθάνειν, passar despercebido a
αίσχύνεσθαι, envergonhar-se de δμνυμι, jura r p or
Ex.: Φίλους ώφελειν (X., C. 1, 4, 25), Ser útil aos amigos. — Τούς
φίλους ευ ποιειν, τούς δ9 έχθρούς κ α κ ώ ς (Ρ., M ênon 71 e),
Fazer bem aos amigos e m al aos inimigos. — Ο ύδεις ποιων
πονηρά λανθάνει Θεόν (Men., frag. 582), N inguém , que prati­
que o mal, se esconde de Deus.
N . B. — Muitos verbos intransitivos tornam-se transitivos quando entram
em composição com preposições, principalmente com διά, μετά, ύπέρ, παρά,
περί, ύπό.
Ex.: Διαπλεϋσαι τόν βίον (Ρ., Fédon 85 d), Fazer a travessia da vida.
— Μετιέναι τήν σοφίαν (X, Af. 4, 2, 9), Procurar a sabedoria.
— Τούς όρκους ύπερβάς (Demóst., 11, 3), Tendo violado os
juram entos. — Τήν Ε λ λ ά δ α περιήει (X., Λ . 7, 1, 33), Percorria
a Grécia.

195
Ύ ·* ·*
SiSTAXE

Εχ,: Της τελεστής τ ν γ χ β ^ ν νΧ-. -4. 3. 2. 7), Conseguir a marre. —


Oi τάντες δοκούσι σοα τών άγαμων έπιθυμεϊν; (Ρ., λίέηοη
~~ cK S ã o :e parece que iodos desejam o que é bom? — Του
λόγον 5ε ήρχετο ώδε (X-, Α . 3, 2, 7), Começou assim ο discur­
se — Βία γάρ έρωτος ούχ άχτεται (Ρ., Banq. 196 c). Com
efeito, j violência não annge o amor. — 'Ο ταν τούτων τίνος
Αγος (X.. C. 1, 2, 5), Quando rocas em alguma desias coisas.
364. A) Pedem igualmenie gem m o os verbos que significam abundar, pre-
d scr. àisiar. cessar, abster-se, errar, como:
γέμω. esiar cheio στέρομαν. estar privado παύομαι, cessar
δέομαι, precisar άχέχω. disiar λήγω, cessar
δει. é preciso άπέχομαι, absier-se άμαρτάνω, errar
Ex.: Αϊσχρότητος γέμουσαν την ψυχήν εϊδεν (Ρ., G. 525 a), Viu a
alma cheia de fealdade. — Λήγουσι τών κακών (P., Fédon
114 b), Cessam de sofrer.

Observações
1) O verbo impessoal δει corresponde ao latim opus est: δει μοί τίνος,
preciso de alguma coisa.
Notem-se as locuções πολλοϋ δει, falta muito, όλίγου δει, falta pouco.
2) Δέομαι seguido de um pronome ou adjetivo neutro requer esse prono­
me ou adjetivo no acusativo: δέομαι τι, preciso de alguma coisa; δέομαι ούδέν,
não preciso de nada.
Δέομαι com genitivo de pessoa significa, geralmente, pedir: δέομαι σου,
πεό-τε.
365. 5) Pedem genitivo os verbos que significam recordar-se, cuidar de, des­
prezar, governar e sobressair, como:
μιμνησκω, lembrar-se έπιμελέομαι, cuidar de άρχω, governar
μνημονεύω, recordar-se άμελέω, descuidar ήγέομαι, guiar
άμνημονέω, esquecer-se καταφρονέω, desprezar διαφέρω, sobressair
Ex.: Τών άπόντων φίλων μέμνησο (Isócr., 1, 47), Lembra-te dos
amigos ausentes. — Ούδέν αύτών χρή φροντίζειν (Ρ., Eutífr.
3 c.), Não se deve fazer caso deles. — Tò άνθρωπον άρχειν
(X., C. 1, 1, 3), O governar os homens.

Observações
1) O verbo μνημονεύω constrói-se mais cpmumente com acusativo, prin­
cipalmente se o seu complemento é nome de coisa.
COSSTRLÇÃO DOS \TRBOS IS T R A S S im OS

Ex.: Έ άν τα παρεληλυθότα μνημονεύης (Isócr., 2, 25), Se ie lembra-


res do passado.
2) Os restantes verbos que significam lembrar, esquecer, adrnrem, n::±Z5
vezes, acusativo de coisa, em vez de genirivo, sobretudo quando significam re­
ter ou não reter na memória.
Ex.: Tò αυτό μεμνησθαι (P., Teet. 166 a), Recordar a mesma coisa.
— Ούδ’ άμνημονα τους /-άγους (DemósL 6, 12), .Vem esquece
as suas palavras.
3) Ή γεομαι rege dativo quando significa servir de guia.
Έχ.: Κέλευε σοι τούς ηγεμόνας ήγεϊσθαι (X., C. 2, 4, 27), Manda
aos guias que te dirijam.

Π. — Dativo
366. 1) Os verbos ειμί, γίγνομαι, υπάρχει, com dativo, significam ter (lai.
sum com um dat.).
Ex.: Τούτω ήσαν έραστα'ι πολλοί (Ρ., Fedro 237 b), Este tinha mui­
tos amigos. — Τφ δικαίω παρά θεών τε και άνθρώπων δώρα
γίγνεται (Ρ., R. 614 a), Ο homem justo recebe (tem) dons dos
deuses e dos homens.
367. 2) Constroem-se com dativo os verbos que significam parecer, auxi­
liar, ser útil, obedecer, injuriar, repreender, usar, seguir, alegrar-se, afligir-se,
como:
δοκέω, parecer ύπακούω, obedecer έπομαι, seguir
φαίνομαι, parecer πείθομαι, obedecer άκολουθέω, seguir
βοηθέω, socorrer πιστεύω, acreditar χαίρω, alegrar-se
λυσιτελέω, ser útil όνειδίζω, insultar ήδομαι, alegrar-se
συμφέρω, ser útil χράομαι, usar άλγύνομαι, sofrer
Ex.: Βοηθήσατ* ούν κάκείνφ κ&μοί (Lis., 11, 12), Socorrei-o a ele
e a mim. — Πείσομαι μάλλον τώ Θεώ ή ύμίν (Ρ., Αρ. 29 d),
Obedecerei antes a Deus do que a vos. — Tò μέλλον συνοίσειν
τη πόλει (Demóst., 1, 1), Ο que há-de ser útil ao Estado. —
Χρήσθαι ούδενι αυτών (X., Ec. 9, 16), Não usar nenhum deles.
— Ό Κρίτων ειπετο αύτφ (P., Fédon 116 a), Critão seguiu-o.
— Ό Κύρος ήδετο τη στολή (X., C. 1,3, 3), Ciro sentia-se ra­
diante com o seu vestido.
Obs. — 1) Alguns verbos que significam ser útil como ώφελειν, prejudi­
car, como βλάπτω, etc., regem acusativo e não dativo (Cf. N? 349).
204 SINTAXE

368. 2) O verbo πολεμέω constrói-se com dativo, ou com acusativo com


πρός e έπί.
369. 3) Constroem-se também com dativo alguns verbos impessoais: δοκεΐ
μοι, parece-me; προσήκει μοι, compete-me; δει μοι, preciso; μέλει μοι τούτου,
tenho a meu cuidado isto; μέτεστί μοι τούτου, tenho parte nisto; πρέπει μοι,
fica-m e bem.

III. — Acusativo
370. 1) Pedem acusativo muitos verbos intransitivos que significam senti­
m ento, como: θρηνέω, lamentar; όδύρομαι, lamentar; δακρύω, chorar.
Ex.: Δακρύειν τόν τετελευτηκότα (P., L. 960 a), Chorar o defunto.
371. 2) Vários verbos intransitivos admitem acusativo de significação aná­
loga à do próprio verbo. Tais são:
ζάω, viver κινδυνεύω, correr perigo ήδομαι, alegrar-se
άσθενέω, adoecer δουλεύω, servir αμαρτάνω, errar
Assim: βίον βιοϋν, βίον ζην, viver; κινδύνους κινδυνεύειν, arriscar-se;
μάχην μάχεσθαι, πόλεμον πολεμειν, combater; ύπνον καθεύδειν, dormir.
Ex.: Βίον άπορον έζων (Luciano), Vivia vida difícil. — Πάντας
κινδύνους κινδυνεύειν (Ρ., L. 814 b), Correr todos os perigos.
— Ή δόμενος ήδονάς τάς μεγίστας (Ρ., FU. 21 a), Experimen­
tando as maiores alegrias.
Capítulo X

Construção dos advérbios

372. a) Advérbios derivados. — Os advérbios derivados de adjetivos regem


o mesmo caso que esses adjetivos.
Ex.: Ά ξίω ς των καλώς πεποιημένων (X. C. 5, 4, 14), De modo
condigno das suas belas ações.
Πάντες όμοίως σοι (P., Teet. 169 a), Todos como tu.
373. b) Genitivo partitívo. — Alguns advérbios de tempo, lugar e quanti­
dade constroem-se com genitivo partitivo.
Ex.: Οόκ οίσθα όπου γης εί (Platão), Não sabes em que terra estás.
— Πηνίκα (έστιν) τής ήμέρας; (Aristóf., Aves, 1948), Que ho­
ras são? — Επειδή ένταϋθα λόγου γεγόναμεν (Ρ., R. 588 b),
Quando chegamos a este ponto do discurso. — Τούτων ήδη
άλις (X., C. 7, 7, 25), Disto já basta. — Ποϋ γής; em que ter­
ra? (ubinam terrarum?). — Δις τής ήμέρας, duas vezes por dia.
374. c) Muitos advérbios regem genitivo à maneira das preposições.
Tais são:
εΐσω, para dentro de
έξω, para fo ra de
&μα, όμοϋ (dat.) junta-
πόρρω, longe de m ente com
εύθύ(ς), direito a
έναντίον1 diante de
δχρι, μέχρι, até ένεκα2, por causa de
έμπροσθεν, diante de χάριν ^ ° r amor
ένδον, no interior de por causa de
έντός, dentro de δίκην, à maneira de
έκτός, fo ra de πλήν, exceto

1. έναντίον com dativo significa contra.


2. Ou ένεκεν, εΐνεκα, είνεκεν.

205
206 SINTAXE

375. Obs. — Certos advérbios como εύ, καλώς, κακώς, etc., juntos a
alguns verbos formam locuções próprias.
Assim: εύ, καλώς λέγειν... ποιεΐν, dizer bem... fazer bem. — εύ, καλώς
άκούειν, receber elogios (lat. bene audiré). κακώς, φλαύρως άκούειν, ser
desonrado, ser censurado. — καλώς έχω, estou bem; κακώς έχω, estou mal;
πώς έχεις; como estás? ούτως έχει, assim é; έχ’ ήρέμα, έχ* ήσυχη, sossega,
acalma.
Capítulo XI

Preposições

I. — Preposições com um só caso

376. Genitivo
1. Αντί:
diante de: (pouco freqüente).
em vez de: βασιλεύσει άντ* έκείνου, reinará vem vez dele.
preferência: αίρεΐσθαι τό χείρον άντι τοϋ βελτίονος, preferir ο pior ao melhor.
por: άποδος άνθ* ών σε διεπόρθμευσα, paga por te ter passado.
Em composição: oposição, em troca de: άντι-λέγω, contradizer; άντι-
δίδωμι, recompensar.
2. Άπό:
de, de junto de, desde: άφ#ίππου, de cima do cavalo; άπό ταύτης τής ήμέρας,
desde este dia.
meio: άπό τούτων χρημάτων, com este dinheiro.
causa: άπό τούτου τολμήματος, por causa desta ousadia.
Em composição: afastamento, restituição, acabamento: άπ-έρχομαι, afas-
tarse; άπο-δίδωμι, devolver; άπο-τελέω, completar.
3. Έ κ, έξ:
desde: έκ παιδός, desde criança; έκ παίδων, desde crianças.
depois de: έκ τοϋ άρίστου, depois do jantar.
de dentro de: έκ της πόλεως φεύγειν, fugir da cidade.
meio: έκ τούτου ζην, viver disso.
causa: έκ τούτου, por causa disso.
modo: άσπάσασθαι έκ τής ψυχής, abraçar de coração.
Em composição: fora de, acabamento: έκ-βαίνω, sair; έκ-πονέω, elaborar.
4. Πρό:
diante de: πρό των πυλών, diante das portas,
antes de: πρό της μάχης, antes do combate.

207
208 SINTAXE

em favor de: μάχεσθαι πρό τής πατρίδος, combater pela pátria.


em vez de: έρώ πρό τώνδε, falarei em nome destes.
preferência: αίρεϊσθαι πρό δουλείας θάνατον, preferir a morte à escravidão.
em nome de: πρό τώνδε, em nome destes.
Em composição: antes, vantagem, a favor de: προ-γιγνώσκω, conhecer
antes; προ -έχω, avantajar-se; προ-κινδυνεύω, arriscar-se por.
377. Dativo
5. Έ ν:
em: έν τή Έ λλάδι, na Grécia; έν οικφ, em casa.
em, durante: έν χειμώνι, durante ο inverno.
diante de, entre: έν τοΐς δικασταΐς, diante dos juízes.
advérbio: έν τούτφ, entretanto; έν τάχει, rapidamente.
Em composição: cm, conformidade, aumento: έν-οικέω, habitar em;
έν-δικος, segundo a justiça; έν-τείνω, estender.
6. Σύν, ξύν:
com, em companhia de: σύν τω άδελφφ com o seu irmão,
com o auxílio de: σύν τοΐς θεοΐς, com o auxílio dos deuses.
conform e a: σύν τοΐς νόμοις, segundo as leis.
m odo: σύν κραυγή, com gritaria.
Em composição: juntam ente, com: συλ-λέγω, reunir; συν-τίθημι, compor.

Acusativo
1. Ά ν ά 1:
através de (subindo): άνά τά δρη, através dos montes.
ao longo de: άνά τόν ποταμόν, ao longo do rio.
durante: άνά πάσαν τήν ήμέραν, durante todo o dia.
sentido distributivo: άνά έκατόν άνδρας, de cem homens cada.
modo: άνά κράτος, com toda a força; άνά μέρος, alternadamente.
Em composição: elevação, repetição, retrocesso, aumento: άνα-βαίνω, su­
bir; άνα-τρέχω, correr de novo; άνα-βάλλω, atirar para trás: άνα-πείθειν,
persuadir.
8. ΕΙς, ές:
para: είς τήν πόλιν, para a cidade.
contra: εις πολεμίους Ιέναι, ir contra os inimigos.

1. *Avá com dativo encontra-se em poesia e significa sobre. Quando se pospõe, escreve-se õva.
PREPOSIÇÕES 209

em honra de, em favor (ou contra): ϋμνος εις Α πόλλω να, hino em honra
de Apoio.
Em composição: para dentro: είσ-άγω, introduzir.
9. Ώ ς 1:
(só com nomes de pessoas), para, para casa de: ώς βασιλέα, para casa do rei.

II. — Preposições com dois casos


378. Genitivo e Acusativo
10. Διά:
a) Genitivo:
através de: διά τής Αγοράς, através da praça pública,
por meio de: δι’ έρμηνέως, por meio de intérprete,
durante: διά βίου, durante a vida.
sentido distributivo: δι* έτους πέμπτου, cada cinco anos.
b) Acusativo:
por causa de: διά τούτο, por causa disso; διά καύμα, p o r causa do calor,
com o auxílio de: διά τούς θεούς, com o auxílio dos deuses.
Em composição: através, distribuição: δι-έρχομαι, atravessar: δια-τάττω,
distribuir.
11. Κατά (κάτα, quando se pospõe):
a) Genitivo:
do alto de: κατά τής πέτρας, do alto do rochedo,
sobre: κατά όρων, sobre os montes,
debaixo: κατά γής, debaixo da terra,
contra: καθ’ ήμων, contra nós.
b ) Acusativo:
ao longo de: κατά τόν ποταμόν, ao longo do rio.
por, através de: κατά γήν καί κατά θάλατταν, p or terra e por mar.
conforme a: κατά τόν νόμον, segundo a lei.
durante: κατ’ έκεΐνον τόν χρόνον, por aquele tempo.
sentido distributivo: κατ’ ένιαυτόν, κ ατ’ έτος, cada ano.
modo: κατά κράτος, com toda a força.

1. Não é propriamente preposição.


210 SINTAXE

Em composição: descida, contra, intensidade: καταβαίνω, descer; κατα-


γιγνώσκω, condenar; κατα-καίω, abrasar.
12. ‘Υπέρ (ύπερ, quando se pospõe):
a) Genitivo:
acima de: ύπέρ τής κώμης, por cima da aldeia.
além de: ύπέρ ποταμού οίκεΐν, habitar do outro lado do rio.
em fa vo r de: μάχεσθαι ύπέρ τής πατρίδος, combater pela pátria.
em nome de: έγώ ύπέρ σοϋ άποκρινοϋμαι, eu responderei por ti.
b) Acusa ti vo:
para além de: ύπέρ τύν Ελλήσποντον οίκεΐν, habitar para além do Heles-
ponto; ύπέρ τόν καιρόν, fora da ocasião.
excesso: ύπέρ δύναμιν, superior às forças.
Em composição: superioridade, desprezo, em favor de, veemência: ύπερ-
έχω, sobrepujar; ύπερ-οράω, desprezar; ύπερ-μάχομαι, lutar por; ύπερ-
αγαπάω, amar com veemência.
13. Μετά (μέτα, quando se pospõe)1:
a) Genitivo:
com: μετά των νόμων, segundo as leis; μετά καιρού, segundo a ocasião.
modo: μετά κινδύνων, entre perigos.
b ) Acusa ti vo:
depois de: μετά τούτο, μετά ταύτα, depois disto; μετά χρόνον, algum tempo
depois.
durante: μετά βίον, durante a vida; μεθ’ ήμέραν, durante o dia.
Em composição: participação, modificação: μετ-έχω, participar; μεθ-
ίστημι, m udar de lugar.

III. — Preposições com três casos


379. Genitivo, D ativo, Acusativo
14. Έ π ί12:
a) Genitivo:
sobre: έπι τής γής, sobre a terra.
em direção a: έπι Σάμου πλειν, navegar com rumo a Samos.

1. μετά com dativo encontra-se, geralmente, entre os poetas e significa entre.


2. Escreve-se έπι quando vem depois do complemento: πύργους έπι, para as torres.
PREPOSIÇÕES 211

no tempo de: έπΐ Κόρου, no tempo de Ciro.


modo: έπΐ σπουδής, com ardor.
sentido distributivo: έπΐ τεττάρων πορεύεσθαι, marchar quatro a quatro.
b) Dativo:
sobre: ènl τή κεφαλή, em cima da cabeça.
junto a: έπΐ τή θαλάττη, junto ao mar.
por causa de: χαίρειν έπ* αίσχραις ήδοναΐς, alegrar-se com prazeres ver­
gonhosos.
diante de: έπΐ τοΐς δικασταις, diante dos juízes,
em poder de: ènl βασιλει γίγνεσθαι, cair em poder do rei.
para (fim): έπΐ θανάτφ, conduzir à morte,
depois de: άλλοι έπ* άλλοις, uns depois dos outros,
contanto que: έφ* ώ, contanto que.
c) Acusativo:
para: έπΐ τόν γήλοφον, para a colina.
contra: έπΐ τούς πολεμίους Ιέναι, ir contra os inimigos.
durante: έπΐ τρεις ήμέρας, durante três dias.
pelo que toca a: τό έπΐ σέ, pelo que te diz respeito.
Em composição: sobre, além de, contra, aumento: έπι-τίθημι, impor;
έπι-δίδωμι, dar a mais; έπι-στρατεύω, fazer uma expedição contra; έπι-τελέω,
concluir.

15. Παρά (Πάρα, quando se pospõe):


a) Genitivo:
de, de junto de: παρά βασιλέως, de junto do rei.
por: (ag. da pass.): παρά πάντων όμολογειται, é confessado por todos.
b) Dativo:
jun to de: παρά τω πατρί, em casa do pai.
em, entre: παρά Πλάτωνι, em Platão; παρ’ ήμίν, entre nós.
c) Acusativo:
para junto de: παρά Φίλιππον, para junto de Filipe,
ao longo de: παρά τόν ποταμόν, ao longo do rio.
durante: παρά πάντα τόν βίον, durante toda a vida.
contra: παρά τούς νόμους, contra as leis.
em comparação: παρά τά άλλα ζωα, em comparação dos outros animais.
Em composição: violação, proximidade: παρά-νομος, que procede con­
tra as leis; παρα-βάλλω, comparar.
212 SINTAXE

16. Πρός:
a) Genitivo:
de: πρός Θεού τάγαθά, os bens (vêm) de Deus.
do lado de: έστάναι πρός του ποταμού, colocar-se do lado do rio.
em nom e de: πρός θεών, pelos deuses.
diante de: πρός Θεού και πρός άνθρώπων, diante de Deus e dos homens,
por: (ag. da pass.): όμολογεΐται πρός πάντων, é confessado por todos.
b) D ativo:
ju n to de: πρός τα ΐς πηγαΐς, ju n to das fo n tes,
além de: πρός δέ τούτω, πρός δέ τούτοις, além disso.
c) A cusativo:
para: έρχομαι πρός σε, vou ter contigo,
contra: πρός τούς πολεμίους, contra os inimigos,
conform e: π ρός τήν δύναμιν, segundo as forças,
em comparação: π ρ ός τον πατέρα, em comparação com o pai.
respeito a: τα πρός τόν πόλεμον, ο que diz respeito à guerra.
Em composição: para, aum ento: προσ-άγω, conduzir; προσ-τίθημι,
acrescentar.
17. 'Υ πό (ϋπο, quando se pospõe):
a) G enitivo:
sob, debaixo de: ύπό γης, debaixo da terra,
p o r causa de: ύπό λύπης, p o r causa da tristeza.
p o r (ag. da pass.): νικάσθαι ύπό τώ ν Ε λλή νω ν, ser vencido pelos gregos.
b ) D ativo:
debaixo de: ύπό τ φ ίματίω , debaixo do m anto.
em p o d er de: oí ύπό βασιλεΐ δντες, os que estão em poder do rei.
c) A cusativo:
para debaixo de: άπήλθον ύπό τά δένδρα, afastaram -se para debaixo das
árvores.
em p o d er de: ύπό βασιλέα γίγνεσθαι, cair em po d er do rei.
p o r (tempo): ύπό τούς αύτούς χρόνους, pela m esm a época.
Em composição: inferioridade, às ocultas: ύπο-τάττω , subordinar; ύφ-
αρπάζω , roubar às ocultas.
18. Π ερί1

1. Escreve-se πέρι quando se pospõe ao complemento.


PREPOSIÇÕES 213

a) Genitivo:
acerca de: περί της ψυχής, acerca da alma.
superioridade: περί πάντων, sobre todos.
b) Dativo:
por: δεδιέναι περί πάση τή πόλει, tem er p o r toda a cidade,
à volta de: περί τή χειρί, à volta da mão.
c) Acusativo:
à volta de: ot περί Σωκράτην, os discípulos de Sócrates (os que rodeavam
Sócrates).
nas cercanias de: περί τό δρος, nas cercanias do m onte,
cerca de: περί μέσος νύκτας, p o r volta da m eia noite,
para com: εΰσεβεΐν περί θεούς, ser piedoso para com os deuses,
respeito a: τά περί τήν γεωργίαν, ο que se refere à agricultura.
Em composição: à volta, superioridade, desprezo, aum ento: περι-άγω,
conduzir à volta; περί-ειμι, ser superior; περι-οράω, desprezar; περί-φοβος,
cheio de medo.
19. Άμφί*
a) Genitivo:
à volta de: άμφΐ τής πόλεως, à volta da cidade,
acerca de: άμφΐ άστέρων, acerca dos astros.
b) Dativo:
à volta de: άμφΐ μάχη, à volta da peleja,
acerca de: άμφΐ γυναικί, acerca de um a m ulher.
c) Acusativo:
à volta de: ol άμφΐ Π ρωταγόραν, os discípulos de Protágoras.
cerca de: άμφΐ τούτον τόν χρόνον, p o r esse tem po.
aproximadamente: άμφΐ τά ς δώ δεκα μυριάδας, um as doze m iríades (120.000).
Em composição: à volta, dúvida: άμφι-βάλλω, lançar à volta; άμφί-βολος,
duvidoso.1

1. Ά μφ ί com genitivo i rara; com da tivo é usada pelos poetas.


Capítulo XII

Interjeições

380. As interjeições admitem algumas vezes genitivo.


Ex.: Φεϋ τοϋ άνδρός (X., C. 3, 1, 39), Pobre homem!
"Ω τής άναισχυντίας (Luc., Pise. 5), Oh! que pouca vergonha!
Obs. — 1) Parecido com o genitivo de interjeição é o genitivo exclamativo.
Ex.: ΤΩ Πόσειδον, δεινών λόγων (Ρ., Eutid. 303 a), Ó Netuno, que
terríveis palavras!
2) Podem incluir-se no número das interjeições as palavras μά ε νή,
por, que se constroem com acusativo: μά usa-se depois de vai, sim, ou ού,
não; νή emprega-se nos juramentos afirmativos.
Ex.: Ναι μά τόν Δία, sim, por Zeus!
Οό μά τόν Δία, não, por Zeus!
Νή τόν Δία, sim, por Zeus!

215

U FM G - F a c u ld a d e d e L e tra s

Biblioteca
Capítulo XIII

Tem pos e m odos na oração principal

A) EMPREGO DE ALGUNS TEMPOS


381. Presente e imperfeito. — Empregam-se por vezes:
1? — Para exprimir uma ação que se repete, um hábito.
Ex.: Ή πρύμνα τοϋ πλοίου δ είς Δήλον Α θηναίοι πέμπουσι (Ρ., Fé-
don 58 a), A popa do navio que os atenienses enviam (cada ano) a Delos.
—Σωκράτης διά παντός τοϋ βίου πάντας ώφέλει (X., Μ. 1,2,
61), Durante toda a sua vida Sócrates costum ava socorrer a todos.
2? — Para exprimir a idéia de tentativa.
Ex.: Νϋν 8è έξελαύνετε ήμάς έκ τήσδε τής χώ ρα ς (X., Α . 7, 7, 7),
Ε agora pretendeis expulsar-nos desta região. — (Φίλιππος)
Ά λλόνησον έδίδου (Ésquines, Ctesif. 83), Filipe queria dar
Haloneso.
3? — Também existe em grego o presente histórico.
Ex.: Ε νταύθα δή Κύρου άποτέμνεται ή κεφαλή (X., A . 1, 10, 1),
Então corta-se (por cortou-se) a cabeça a Ciro.
4? — Muitas vezes na narração histórica emprega-se o im perfeito como
equivalente do aoristo grego e do nosso perfeito.
Ex.: Τή δ ’ ύστεραίςι πρφ Κύρος μέν έθύετο, ό δ ’ ά λλος στρατός
έξωπλίζετο (X. C. 6, 4, 1), N o dia seguinte, de m anhã cedo, Ciro ofereceu
um sacrifício, e o resto do exército tom ou as armas.
Obs. — Alguns presentes e imperfeitos empregam-se com sentido do per­
fe ito ou do m ais-que-perfeito. Tais são: ήκω , vim , ήκον, eu tinha vindo;
οΐχομαι, parti, φ χόμην, eu tinha partido; άκούω , ouço, ouvi; πυνθάνομαι,
observo, observei; ήττώ μαι, fu i vencido.
382. Aoristo. — Indica um fato passado sem idéia de duração. Emprego:
1? — É o tempo, por excelência, da narração histórica.
Ex.: Κϋρος τούτη τή παιδείςι έπαιδεύθη (X., C. 1 ,3 , 1), Ciro teve
esta educação.

217
218 SINTAXE

2? — Em máximas e pensamentos gerais o aoristo equivale, às vezes, ao


presente (é o chamado aoristo gnômico).
Ex.: Ούδεις έπλούτησε ταχέως δίκαιος ών (Men./rag. 290), Nenhum
ju sto enriquece depressa.
Obs. — Em alguns verbos que indicam estado ou condição, o aoristo
exprime, além desse estado, o seu começo.
Ex.: Έβασίλευσα, fu i rei ou comecei a ser rei; έσχον, possuí ou
; έπλούτησα, fu i rico, ou fiz-m e rico; ένόσησα, estive
doente, ou caí doente.
383. Perfeito.
1? — Indica uma ação já completa, mas cujo efeito perdura.
Ex.: Έ κ πένητος* πλούσιος γεγένησαι (X., C. 8, 3, 39), De pobre
tornaste-te rico.
2? — Muitos verbos têm no perfeito significação de presente, como:
έστηκα, estou de pé; δέδοικα, temo; μέμνημαι, lembro-me; τέθνηκα, estou
m orto; άπόλωλα, estou perdido; κέκτημαι, possuo; κέκμηκα, estou cansa­
do; etc.
384. Imperfeito e Aoristo com ôv. — Empregam-se:
1? — Para exprimir um fa to não-realizado (modo irreal). Podem também
exprimir um fato possível, no passado (potencial do passado). Em ambos os
casos traduzem-se pelo nosso futuro do pretérito simples ou composto.
Ex.: Έβουλόμην ôv όμοίως έμοι γιγνώσκειν αυτόν (Isócr., 18, 51),
Quereria que vós o conhecêsseis como eu. — Αυτοί μέν ôv
έπορεύθησαν ήπερ oí άλλοι (X., A . 4, 2, 10), Teriam seguido
pelo mesmo caminho que os outros.
2? — Com o sentido de costumar.
Ex.: Ei τις αύτφ δοκοίη βλακεύειν, δπαισεν ôv (X., Α . 2, 3, 11),
Se alguém lhe parecia mostrar-se indolente, costumava castigá-lo.

B) EMPREGO DOS MODOS


I. — Imperativo
Emprega-se:
385. a) Para exprimir uma ordem.
Se o verbo está na segunda ou na terceira pessoa, a ordem exprime-se
pelo imperativo (presente ou aoristo).
TEMPOS E MODOS NA ORAÇÃO PRINCIPAL 219

Ex.: Ααβέ τό βιβλίον καί λέγε (Ρ., Teet. 143 c), Toma ο livro e lê.
—Κέλευσον τόν Σάκαν έμοΐ δούναι τό έκπωμα (X., C. 1,
3, 9), Ordena a Sacas que me dê a taça.
N. B. — Na primeira pessoa do plural emprega-se, como em latim, o sub­
juntivo (presente ou aoristo) que pode também ser precedido de άγε, φέρε,
ϊθι e έα.
Ex.: "Αγε σκοπώμεν τα έμοί πεπραγμένα (X., C. 5, 5, 15), Vamos,
examinemos as minhas ações.
386. b) Para exprimir uma proibição.
Para exprimir uma proibição, emprega-se a negação μή com o imperativo
ou com o subjuntivo.
1? — Usa-se o imperativo presente ou o subjuntivo aoristo, quando a proi­
bição se formula na segunda ou na terceira pessoa.
Ex.: Μή θορυβείτε (Ρ., A p. 21 a), Não façais barulho.
Μή κατά τούς νόμους δικάσητε (Demóst., 21, 211), Não ju l­
gueis segundo as leis.
Obs. — Com a terceira pessoa emprega-se algumas vezes o imperativo
aoristo.
Ex.: Καί μηδείς ύμων νομισάτω άλλότρια έχειν (X., C. 7, 5, 73),
Ε nenhum de vós pense em possuir coisas alheias.
2? — Quando a proibição se formula na primeira pessoa do plural, usa-se
o subjuntivo (presente ou aoristo).
Ex.: Μή πειθώμεθα (P., Fedro 217 c), Não obedeçamos.
Καί νϋν μή μέλλωμεν (X., A . 3, 1, 46), Eagora não demoremos.
Obs. — A ordem e a proibição podem exprimir-se ainda pelo futuro do
indicativo (ou pelo subjuntivo)1 com όπως, όπως μή, ou pelo infinitivo.
Ex.: "Οπως ούν έσεσθε άξιοι (X., A . 1, 7, 3), Sede dignos.
Τούς Θράκας άπιέναι (Aristóf., Acarn. 172), Afastem-se os
trácios.

II. — Optativo
387. a) Optativo sem άν. — Emprega-se para exprimir um desejo realizá­
vel; pode ser precedido das partículas είθε, εί γάρ. Negação μή.

1. Subentende-se um verbo que signifique tomar cuidado.


220 SINTAXE

Ex.: Δοΐτέ μοι καλώ γενέσθαι (Ρ., Fedro 279 b), Oxalá que me per­
m itais ser fo rm o so .
Είθε σύ φίλος ήμΐν γένοιο (X., HeL 4, 1, 38), Oxalá que tu
sejas nosso am igo.
Obs. — Se o desejo não é realizável, emprega-se είθε, εί γάρ com o imper­
fe ito do indicativo sem &v se se trata de um tempo presente ou futuro, ou com
o aoristo do indicativo sem &v quando se refere ao passado.
Ex.: Ei γάρ τοσαύτην δύναμιν είχον (Euríp., A lc. 1072), Oxalá que
eu tivesse tanta fo rça .
Είθε σοι συνεγενόμην (X., Μ. 1,2,46), Oxalá que eu tivesse con­
vivido contigo.
O desejo irrealizável tam bém pode exprimir-se por ώφελον, ώφελες,
ώφελε, etc.1, com infinitivo.
Ex.: Ά λ λ ’ ώφελε Κύρος ζην (X., A . 2, 1 4), Oxalá que Ciro vivesse.
388. b) O ptativo com &v. — Emprega-se para exprimir um fato simples­
m ente possível. Negação ου.
Ex.: Ε ΐποι τις fiv (X., C. 5, 1, 35), Poderá alguém dizer.
Δ ίς ές τον αύτόν ποταμόν ούκ όν έμβαίης (Ρ., Crátilo 402 a),
N ão entrarás duas vezes no mesm o rio.

III. — Subjuntivo
389. M odo deliberativo. — P ara exprimir uma dúvida, ou para formular
um a pergunta sobre o que se há de fazer, emprega-se o subjuntivo. Nega­
ção μή.
Ex.: Ε ϊπω μεν η σιγώμεν; (Euríp., fo n 758), Devemos fa lar ou calar-
nos? — Tí πάθω , τί δε δρω; (Ésquilo, Supl. 1049), Que vai
acontecer-m e? Q ue hei de fa zer?
Obs. — Algum as vezes usa-se o fu tu ro do indicativo.
Ex.: Tí oõv ποιήσομεν; (P ., G. 505 c), Que farem os?

ORAÇÕES INTERROGATIVAS DIRETAS


390. As orações interrogativas diretas podem ser sim ples ou compostas,
segundo constam de um ou dois membros.
Podem ser introduzidas pelos pronomes e pelos advérbios interrogativos
τις, πού, π ότε, etc., e po r partículas.

1. A o r. 2 de όφείλω, dever.
TEMPOS E MODOS NA ORAÇÃO PRINCIPAL 221

Partículas:
a) Na interrogação simples emprega-se:
1) ού,. άρ* ού, ούκουν, não é verdade (nonne), se se espera resposta
afirmativa.
Ex.: Ούκοϋν σοι δοκεΐ σύμφορον είναι; (X., C. 2, 4, 15), Não te
parece ser vantajoso?
2) μή, άρα μή, μών, porventura (num), quando se espera resposta
negativa.
Ex.: Μών τί σε άδικεΐ Πρωταγόρας; (Ρ., Prot., 310 d), Porventura
Protágoras prejudica-te em alguma coisa?
3) ή, άρα, é verdade que (ne), quando não se prevê a resposta.
Ex.: Ή μνημονεύεις & σοι παρήνεσα; (Sóf., Filoct. 122), Lembras­
te dos meus avisos?
b) As orações interrogativas diretas compostas podem ser disjuntivas ou
contraditórias.
1) Nas disjuntivas, emprega-se no primeiro membro πότερον (πότερα),
e no segundo ή, ou (an).
Ex.: Πότερον έ$ς άρχειν, fl άλλον καθίστης άντ’ αύτοϋ; (X., C. 3,
1, 12), Permites que governe, ou pões outro em seu lugar?
2) Nas contraditórias emprega-se ή οΰ, ή μή, ou não (annon).
Ex.: Πότερον έχρήν ή μή; era preciso ou não?
Capítulo XIV

U so dos m odos nas orações subordinadas

A) ORAÇÕES COMPLETTVAS

1. Infinitivas
Constroem-se só com infinitivo:
391. 1? — Os verbos impessoais e locuções análogas: χρή, δει, épreciso;
έστιν, épossível; έξεστιν, é lícito; δίκαιόν έστιν, é justo; άναγκαΐον έστιν,
é preciso; καλόν έστιν, é belo; αίσχρόν έστιν, é vergonhoso, etc.
Ex.: Χρή με άπολογήσασθαι (P., Fédon 63 b), Épreciso que eu me
defenda. — Δίκαιόν έστιν ύμάς διαφέρειν τι τούτων (X., Α. 3,
1, 37), É justo que vós vos distingais destes em alguma coisa.
392. 2? — Igualmente se constroem os verbos e locuções impessoais que
significam acontecer: συμβαίνει, acontece; δυνατόν έστιν, é possível.
Ex.: Συνέβη τούς Αθηναίους θορυβηθήναι (Tuc., 5, 10, 7), Suce­
deu que os atenienses se perturbaram.
Obs. — Alguns destes verbos admitem também infinitivo com ώστε.
Ex.: Πολλάκις γέγονεν ώστε καί τούς μείζω δύναμιν έχοντας ύπό
τών άσθενεστέρων χρατηθήναι (Isócr., 6, 124), Sucede muitas
vezes que até os que têm maiores forças são vencidos petos mais
fracos.
393.3? — Os verbos que exprimem vontade ou esforço, como: βούλομαι,
querer; έπιθυμέω, desejar; αίτέω, pedir; κελεύω, mandar; συμβουλεύω, acon­
selhar; πειράομαι, procurar; etc. Negação: μή (que não).
Ex.: Πειρώ εύρεΐν καί είπείν τό όνομα (Ρ., G. 504 c), Procura en­
contrar e dizer o nome.
Κελεύει αύτούς μή λόγοις παράγεσθαι (Tuc, 1, 91,1), Ordena-
lhes que não se deixem levar por palavras.
N. B. — Note-se a construção de βούλομαι com o subjuntivo, sem par­
tícula, na frase: βούλει σοι εΐπω; (P., G. 521 d), Queres que te diga? (vis
tibi dicam?).

223
2 24 SINTAXE

394. 4? — Os verbos que significam proibir, impedir, como: άπαγορεύω,


proibir; κωλύω, im pedir, etc.
N. B. — O infinitivo destes verbos é sempre precedido da partícula μή,
se a oração principal não tiver negação; μή ού, se tiver negação.
Ex.: Άπαγορεύω σοι μή κινείσθαι (X., C. 1, 4, 13), Proíbo-te de te
moveres.
Obs. — Omite-se a negação depois das locuções ούκ έάω, proibir (não
deixar); ούκ έθέλω, recusar (não consentir) e, por analogia, κωλύω, proibir
Ex.: Oi θεών ήμδς όρκοι κωλύουσι πολεμίους είναι δλλήλους (X.,
Λ . 2, 5, 7), Os juram entos feito s em nome dos deuses proíbem-
nos de sermos inimigos uns dos outros.
395. 5? — Os verbos que significam poder, dever, dar, eleger, como:
δύναμαι, poder; δίδωμι, dar, perm itir; αίρέομαι, eleger, etc.
Ex.: Δός μοι τρεις ήμέρας δρξαι αύτοϋ (X., C. 1, 3, 11), Permite-
m e ser senhor dele durante três dias.
Oi άρχοντες οϋς εΐλεσθε δρχειν μου (Ρ., Λ ρ. 28 e), Os chefes
que escolhestes para m e governar

396. Observações
1) Έ χ ω (ter) com infinitivo significa saber, p o d er
Ex.: Ούκ έχω σοι είπεΐν (Ρ., G. 503 b), Não te sei dizer
2) Notem-se as expressões: έδν χαίρειν (com acus.) e χαίρειν είπεΐν ou
φράζειν (com dat.), mandar passear (sentido irônico).
3) As expressões πολλου, μικρού δει (com infin.) significam está longe
de, pouco fa lta que.
Ex.: Πολλου δει ούτως έχειν (Ρ., Λ ρ . 35 d), Está longe de ser
assim.
4) Note-se o sentido do verbo κινδυνεύω (correr perigo) em frases como
esta: κινδυνεύεις άληθή λέγειν (P., A lcib. 120 a), Talvez fa les verdade.
397. 6? — Os verbos έλπίζω, esperar; προσδοκάω, aguardar;
ύπισχνέομαι, prom eter, constroem-se com o infinitivo fu tu ro ou com o infi­
nitivo presente.
Ex.: Π α ρ’ δνδρας έλπίζω άφίξεσθαι άγαθούς (Ρ., Fédon 63 b),
Espero ir para ju n to dos hom ens bons.
398. 7? — O verbo μέλλω constrói-se com infinitivo fu tu ro ou presente
e significa:
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 225

a) Estar a ponto de.


Ex.: Μέλλουσι παρά τόν Θεόν άπιέναι (Ρ., Fédon 85 a), Estão pres­
tes a partir para ju n to de Deus.
b) Ter intenção de.
Ex.: Ό τι μέλλετε (πράττειν) εύθύς πράττετε (Tuc., 7, 15), Ο que
tendes intenção de fazer, fazei-o depressa.
c) Estar destinado a.
Ex.: Μέλλω ύμάς διδάξειν (Ρ., Α ρ . 21 b), Vou informar-vos.
Obs. — Μέλλω precedido de εΐ (se) traduz-se, às vezes, por “se queres”:
εΐ μέλλω σοι έπεσθαι (Ρ., Prot. 334 d), Se queres que te siga.
Traduz-se algumas vezes por poder: Ό τι μέλλει χαριείσθαι τφ δχλφ (Ρ.,
G. 501 e), Aquilo que pode dar prazer à m ultidão.

2. Completivas com infinitivo ou com modo finito (δτι e ώς)


399. Os verbos que significam declarar, ver, conhecer, podem construir-
se com infinitivo ou com a partícula δτι ou ώ ς seguida de:
a) Indicativo, depois de um tempo principall.
b) Indicativo ou optativo, depois de um tempo secundário.
Negação ού de preferência a μή.
Ex.: Oi ήγεμόνες οϋ φασιν είναι άλλην δδόν (X., Α . 4, 1, 21), Os
guias dizem que não há outro caminho. — Λέγει ώ ς ούδέν
έστιν άδικώτερον φήμης (Ésquines, 1, 125), D iz que nada há
mais injusto do que a fam a. — Εύ τοίνυν έπίστασθε δτι ύμεΐς
μέγιστον έχετε καιρόν (X., Α . 3, 1, 36), Bem sabeis que tendes
ótima ocasião. — Έ λ εγο ν δτι Κϋρος τέθνηκεν (X., Α . 2, 1, 3),
Diziam que Ciro tinha morrido. — Π ρός με έλεγεν δτι άσθενοΐ
(Ρ., Cárm. 155b), Dizia-me que estava doente.
Obs. 1) φημί, afirmar, só admite oração infinitiva.
Ex.: Ου φημι12 ποιεΐν αύτούς δ βούλονται (Ρ., G. 467 b), A firm o
que eles não fazem o que querem.

1. Os tem pos principais são os que se referem ao presente ou ao futuro. Tais são: presente ,
fu tu ro , perfeito do indicativo, todos os tempos do imperativo e subjuntivo, optativo potencial
e optativo de desejo, e os tempos do infinitivo e do particípio.
Os tem pos secundários são os que se referem ao passado: aoristo, im perfeito e mais-que-
perfeito do indicativo, presente histórico e o optativo subordinado a um tempo passado.
2. Note-se a negação ού que precede o verbo φημ( (na oração principal), quando em portu­
guês se põe na oração subordinada.
226 SINTAXE

2) Depois de um verbo declarativo emprega-se, por vezes, a partícula


δτι, mas citam-se as palavras como foram pronunciadas. Neste caso δτι equi­
vale a dois pontos seguidos de aspas.
Ex.: Πρόξενος είπεν δτι αύτός είμι, δν ζητείς, Próxeno disse:
“sou eu quem procuras
400. Os verbos que significam saber (οίδα), ver (όράω), conhecer
(γιγνώσκω), ouvir (àκούω), aprender (μανθάνω) podem também construir-se
com o particípio.
Ex.: Οίδά σε λέγοντα άεί (X., C. 1, 6, 6), Sei que dizes sempre.
— Tà τοϋ πολέμου τοιαϋτα έγίγνωσκον δντα (X., C. 7, 5,46),
Eu sabia que eram tais as coisas da guerra.
Obs. — As diversas construções de άκούω, ouvir, dão ensejo a várias
significações.
Assim: άκούω σε άδειν, ouço dizer que cantas.
άκούω σε άδοντα, ouço dizer que cantas.
άκούω σου άδοντος, ouço-te cantar.
401. Os verbos que significam crer (νομίζω), julgar (ήγέομαι, οϊομαι ou
οιμαι) constroem-se geralmente com infinitivo, raramente com ώς e quase nunca
com δτι.
Ex.: Νομίζω ύμάς έμοι είναι φίλους (X., Α . 1,3, 6), Creio que sois
meus amigos. — Σωκράτης ήγεΐτο θεούς πάντα ειδέναι (X.,
Μ. 1, 1, 19), Sócrates julgava que os deuses sabem tudo.
402. Os verbos que significam sentimento, como χαίρω, alegrar-se,
θαυμάζω, admirar-se, άγανακτέω, indignar-se, etc., constroem-se com δτι ou
εί e indicativo (lat. quod e conj.).
Ex.: Χαίρω δτι εύδοκιμεΐς (P. Laq. 181), Alegro-me de que sejas
apreciado. — Θαυμάζω δ* έγωγε εί μηδεις ύμών μήτ* ένθυμεΐται,
^ μήτ9 όργίζεται (Demóst., 4, 43), Admiro-me de que nenhum de
vós reflita nem se indigne.
Obs. — Pode-se também usar o particípio, ou έπί com infinitivo.
Ex.: Ό Κύρος ύπερέχαιρεν αύτοϊς χαριζόμενος (X., C. 1, 3, 12),
Ciro sentia-se fe liz por lhes agradar.

OBSERVAÇÕES SOBRE AS ORAÇÕES INFINITIVAS


I. — Emprego do sujeito
Em geral, quando o sujeito do infinitivo é o mesmo que o sujeito da ora­
ção principal, quase nunca se exprime; se não é o mesmo, vai para acusativo.
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 227

Ex.: Έγώ ήγούμαι όμόδουλος είναι των κύκνων (Ρ., Fédon 85 b),
Eu julgo que sou companheiro dos cisnes na servidão. — Οίμαι,
ώ Γοργία, και σέ έμπειρον είναι πολλών λόγων (Ρ., G. 457
c), Penso que também tu, ó Górgias, tens experiência de muitas
discussões.

II. — Emprego do predicativo


O predicativo e o particípio vão para o mesmo caso em que está o sujeito.
Se este estiver em genitivo ou em dativo, o predicativo poderá concordar com
ele ou colocar-se no acusativo.
Ex.: Έρωτώμενος ποδαπός ειη, Πέρσης έφη είναι (X., Α. 4,4,17),
Interrogado de que país era, respondeu que era persa. — Κύρου
έδέοντο ώς προθυμότατου γενέσθαι (X., Hei. 1, 5, 2), Pediam
a Ciro que fosse o mais corajoso possível. — Ύμίν εύδαίμοσιν
έξεστι γενέσθαι (Demóst., 3, 23), Podeis ser felizes. — Εϊ σοι
ήδομένω έστίν (Ρ., Fédon 78 b)., Se te agrada. — Έ ξεστί σοι
μηδένα προσκυνοϋντα (X., Hei. 4, 1, 35), Podes não adorar
ninguém.

III. — Construção pessoal


403. A construção pessoal substitui muitas vezes a construção impessoal,
sobretudo com os verbos que significam dizer, crer, e com locuções como:
δίκαιός είμι, é justo que eu, δηλός είμι, é evidente que eu, e δοκέω, (cf.
lat. videor).
Ex.: Έπύαξα έλέγετο Κύρφ δούναι χρήματα (X., A . 1,2,12), Dizia-
se que Epiaxa dera dinheiro a Ciro. — Τάς άποδείξεις δίκαιός
είμι ποιεΐσθαι (Demóst., 18,245), É justo que eu faça a demons­
tração. — Δίκαιος εϊ βοηεΐν τφ άνδρί (Ρ., Prot. 399 e), É justo
que socorras esse homem. — Δήλος ήν άνιώμενος, (X., A. 1,
2, 11), Era evidente que ele sofria. Δοκώ γέ μοι μανθάνειν
(Ρ., Mênon 72 d), Parece-me que compreendo. — Καλώς μοι
δοκεις λέγειν (Ρ., Crit. 48 d), Parece-me que dizes bem.

3. Completivas com όπως (ώς) ou μή


A) "Οπως (ώς)
Os verbos que significam ter cuidado (έπιμελέομαι ou έπιμέλομαι, ter
cuidado; σκοπέω, φροντίζω, olhar por que; παρασκευάζομαι, preparar-se,
etc.) constroem-se:
228 SINTAXE

404. a) Com δπω ς e fu tu ro do indicativo. Negação: μή.


Ex.: "Οπως δ ’ άμυνούμεθα ούδείς έπιμελεΐται (X., Α . 3, 1, 14),
Ninguém se preocupa com que nos defendamos. — Φρόντιζ’
δπω ς μηδέν άνάξιον τής τιμής ταύτης πράξεις (Isócr., 2, 37),
Procura não fa zer nada que seja indigno de tal honra.
405. b) Com δπω ς ou δπω ς fiv e subjuntivo, depois de um tempo princi­
pal; com δπω ς e optativo ou subjuntivo, depois de um tempo secundário.
Negação: μή.
Ex.: "Η άλλου του άρα έπιμελήσει, ή δπω ς δ τι βέλτιστοι πολΐται
ώμεν; (Ρ., G. 515 b), Terás porventura outra preocupação que não
seja a de nos tornarmos cidadãos o mais perfeitos possível?
Έ πεμελεΐτο δπω ς μή άσιτοί ποτέ έσοιντο (X., C. 8, 1, 43),
Procurava que nunca ficassem sem alimento.
Obs. — Os verbos φυλάττομαι, tomar cuidado, εύλαβέομαι, evitar que,
podem construir-se com μή e infinitivo, com μή e subjuntivo, com δπως μή
e fu tu ro do indicativo, ou com subjuntivo.
Assim: acautela-te de cair: εύλαβού μή πεσεΐν, ou μή πέσης, ou δπως
μή πεσεΐ, ou δπω ς μή πέσης.

Β) Μή ou μή ού
406. Os verbos que significam temer (φοβέομαι, δέδοικα), suspeitar
(ύποπτεύω) constroem-se:
a) Com μή, quando se receia que uma coisa aconteça (Iat. ne).
b) Com μή ού, quando se receia que uma coisa não aconteça (lat. ne
non, ut).
M odos:
Depois de um tempo principal: subjuntivo.
Depois de um tempo secundário: subjuntivo ou optativo.
Ex.: Φοβούμαι ούν μή με ύπολάβης (Ρ., G. 457 e), Temo que me
tenhas na conta de... — Έφοβούντο μή τι πάθη (X., Banq. 2,
11), Temiam que ele sofresse alguma coisa. — 'Εφοβούντο μή
έπιθόϊντο αύτοΐς ol πολέμιοι (X., Α . 3, 4, 4, 1), Temiam que
os inimigos os atacassem. — Δέδοικα μή ού θάνη, Temo que
ele não morra.

Observações
407. 1) Estes verbos também admitem, por vezes, δπω ς μή e fu tu ro do
indicativo, ou δπω ς μή e subjuntivo ou optativo.
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 229

Ex.: Δέδοιχ* δπως μή τεύξομαι (Aristóf., C avai, 112), Receio que


venha a conseguir. — Oò φοβεΐ δπως μή άνόσιον πράγμα
τυγχάνης πράττων; (Ρ., Eutífr. 4 c), Não tens medo de cometer
uma ação sacrílega?
408. 2) Quándo estes verbos significam não se atrever, têm infinitivo.
Ex.: Ό κνεΐς άποκρίνασθα (P., G. 515 b), Receias responder.
409. 3) A expressão ού μή equivale a οό δεινόν έστιν μή, não há perigo
de que, e constrói-se com o subjuntivo, e mais raramente com o futuro do
indicativo.
Ex.: Oi Αρμένιοι ού μή δέξωνται τούς πολεμίους (X., C. 3, 2, 8),
Os armênios não sustentarão o ímpeto dos inimigos.
Οΰκ έτι μή δύνηται βασιλεύς ύμάς καταλαβεΐν (X., Λ . 2,2,12),
Não há perigo de que o rei nos possa surpreender.

4.. Interrogativas indiretas


410. As orações interrogativas indiretas são introduzidas pelos pronomes
e advérbios interrogativos, e pelas partículas:
a) Interrogação indireta simples: άρα, se porventura, e mais freqüentemente
εΐ, se, que se usa sobretudo depois dos verbos que significam perguntar, saber,
informar-se, ignorar, etc.
b) Interrogação indireta composta.
Disjuntiva:
πότερον — ή, εΐ — ή
se — ou se (utrum — an).
πότερα —- ή, είτε — είτε
Contraditória:
πότερον, εΐ — ή ού, ή μή, se — ou não (utrum — necne).
Modos:
Depois de um tempo principal, emprega-se o indicativo.
Depois de um tempo secundário, emprega-se o optativo ou o indicativo.
A negação pode ser ού ou μή.
Ex.: Έ ρω τας εΐ ού καλή μοι δοκεΐ είναι (ή βητορική) (Ρ., G. 462
d), Perguntas-me se não me parece bela (a retórica). — Ούκ
έχω είπεΐν πώς μοι τότε έδοξεν (Ρ., Mênon 71 c), Não sei dizer
o que (como) então me pareceu. — Ή μήτηρ διηρωτα τόν Κυρον
πότερον βούλοιτο μένειν ή άπιέναι (X., C. 1, 3, 15), Λ mãe
perguntou a Ciro se queria ficar ou partir. — Σκοπώμεν εΐ ήμιν
πρέπει ή ού (Ρ., R . 451 d), Examinemos se nos convém ou não.
230 SINTAXE

411. Obs. — Em uma interrogativa que exprime dúvida emprega-se o sub­


juntivo depois de um tempo principal; o optativo ou o subjuntivo depois de um
tempo secundário. Negação: μή.
Ex.: Ούκ έχω εγφγε πώς εΐπω (Ρ., G. 503 d), Não sei como hei de
dizer. — Έβουλεύετο ει πέμποιέν τινας (X., Λ . 1 , 10, 5), De­
liberou se havia de mandar alguns.
N B. — Pode-se também usar o futuro do indicativo.
Ex.: Ούχ έξει δ τι χρήσεται αύτοΐς (Ρ., G. 521 b), Não saberá em
que há de empregá-los.

B) ORAÇÕES SUBORDINADAS CIRCUNSTANCIAIS


1. Causais
412. Partículas: δτι, διότι, ώς, porque (quod); έπεί, como (cum); έπειδή,
já que (quoniam); δτε, δπότε, visto que (quandoquidem).
M odos:
Depois de um tempo principal, emprega-se o indicativo.
Depois de um tempo secundário, emprega-se o indicativo ou o optativo.
Negação: oò.
Ex.: Ε πειδή συ βούλει, άποκρίνου (Ρ., G. 448 b), Já que queres,
responde. — Ίδεΐν έπεθύμει, δτι ήκουεν αύτδν καλόν είναι (X.,
C. 1 , 3 , 1), Desejava ver (ο menino), porque ouvia dizer que
era form oso.
Tòv Περικλέα έκάκιζον, δτι ούκ έπεξάγοι (Tuc., 2, 21, 3),
Injuriavam Péricles, porque não os levava para a guerra.
413. Outros modos de exprimir as orações causais:
1? — Particípio, geralmente com άτε, otov, ola, dado que, pois que, ou
ώς, sob pretexto de.
Ex.: Ό Κύρος άτε παις ών ήδετο τη στολή (X., C. 1, 3, 3), Ciro,
com o criança que era, sentia-se radiante com o seu vestido.
— ΟΙα δή παΐς φιλόστοργος ών (X., C. 1, 3, 1), Como crian­
ça terna que era.
2? — Infinitivo com διά τό, p or causa de; έκ τοϋ, devido a; έπΐ τφ, pelo
fa to de.
Ex.: Διά τό έπιθυμεΐν άκοΟσαι (Ρ., Fédon 84 d), Por desejar ouvir.
— Έ κ τοϋ πρότερος λέγειν (Demóst., 18, 7), Em razão de falar
em prim eiro lugar.
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 231

2. Finais
414. Partículas: ινα, δπως e (raramente) ώς, para que (em poesia δφρα),
a fim de que (ut); μή, para que não (ne); ίνα μή, δπως μή, ώς μή, para que
não (ut ne).
Modos:
Depois de um tempo principal, emprega-se o subjuntivo.
Depois de um tempo secundário, emprega-se o optativo ou, mais raramen­
te, o subjuntivo.
Ex.: Δίδαξον έμέ ϊνα σοφώτερος γένωμαι (P., Eutífr. 9 a), Ensina-
me para que eu me torne mais sábio. — ΠαρακαλεΤς ιατρούς,
δπως μή άποθάνη (X., Μ. 2, 10, 2), Chamas os médicos para
que ele não morra. — Φίλος έβούλετο είναι, ϊνα μή διδοίη δίκην
(X., Α . 2, 6, 21), Queria ser amigo, para não ser castigado.

Observações
1) A δπως e ώς com o subjuntivo, junta-se às vezes &v sem alterar o
sentido.
Ex.: 'Ως δ#άν μάθης (X., A . 2, 5, 16), Para que aprendas.
2) Pode-se também usar um tempo secundário do indicativo precedido de
ϊνα, quando a oração principal é irreal e se quer indicar que o fim se frustrou.
Ex.: "Αξιόν ήν άκοϋσαι, ϊνα ήκουσας άνδρών (Ρ., Eutid. 394 e),
Valia a pena ouvir, para escutares os homens.

415. Outros modos de exprimir as orações finais:


1? — Particípio futuro acompanhado muitas vezes de ώς, a fim de.
Ex.: "Ερχεται κατηγορήσων μου (P., Eutíf. 2 c), Vem para me
acusar. — Άνίστατο ώς λουσόμενος (P., Fédon 116 a), Le-
vantou-se para se lavar.
2? — Infinitivo com του ou ένεκα τοϋ, ou com έπι τό, προς τό.
Ex.: Πάντα κίνδυνον ύπομεΐναι τοϋ έπαινεΐσθαι ένεκα (X., C. 1,
2, 3), Suportar toda a espécie de perigos para ser louvado.
N. B. — Notem-se as locuções: ώς (έπος) εϊπεϊν, para assim dizer (ut ita
dicam); ώς συνελόντι εϊπεϊν, numa palavra, de uma maneira geral.

3. Consecutivas
416. Partículas: ώστε (ou ώς), que, de tal maneira que.
232 SINTAXE

M odos.
а) Se a conseqüência é real, emprega-se o indicativo. Negação: ού.
б) Se a conseqüência é possível ou intencional, emprega-se o infinitivo.
Negação: μή.
Ex.: Οΰτως άγνωμόνως έχετε ώστε έλπίζετε αύτά χρηστά γενήσεσθαι
(Demóst., 2, 25), Sois tão inconsiderados, que esperais que essas
coisas se tornem prósperas. — Παν ποιοϋσιν ώστε δίκην μή
διδόναι (Ρ., G. 479 c), Fazem tudo de modo que não venham
a ser castigados.
N B . — O infinitivo com fiv equivale ao modo potencial ou ao irreal.
Ex.: Καί μοι oí θεοί οΰτως έσήμηναν ώστε καί Ιδιώτην όν γνώναι
(X., Α , 6, 1, 31), De tal maneira os deuses mo deram a entender,
que qualquer idiota o teria compreendido.
Obs. — Depois dos pronomes τοιουτος e τοσουτος emprega-se geralmen­
te οίος e δσος em vez de ώστε, com infinitivo.
Ex.: Δούλος τοιουτος, οίος μηδενί δεσπότη λυσιτελεΐν (X., Μ. 2,
1, 15), Escravo tal, que a nenhum senhor aproveita.

4. Condicionais
417. Partículas: εί, έάν, ήν, fiv, se

A negação é μή na oração condicional: εΐ μή, se não; εί δέ μή, mas se não;


εί μή... άλλα γε, se não... pelo menos.
M odos:
Distinguem-se quatro modos: real, eventual, potencial e irreal.
418. a) Modo real. — A condição é apresentada como certa.
Emprega-se, na oração condicional, εί com indicativo; e na principal: indi­
cativo ou imperativo.
Ex.: Εί σοι ήδιόν έστιν, έγώ έρω (Ρ., G. 504 c), Se te é mais agra­
dável, eu direi. — Ά λ λ α σι), εί βούλει, έρου αύτόν (Ρ., G.
448 d), Se queres, interroga-o.
Obs. — Também se encontra εί com indicativo na oração condicional, e
na principal optativo com &v.
N B. — Note-se a locução είτε... είτε com indicativo.
Ex.: Είτε βούλονται είτε μή (Ρ., Rep. VIII), Quer queiram quer não.
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 233

419. b) Modo eventual. — A condição é apresentada como realizável


no futuro.
Emprega-se, na oração condicional, έάν (άν, ήν) com o subjuntivo e, algu­
mas vezes, el com o futuro do indicativo; na principal usa-se o futuro do indica­
tivo ou o imperativo.
Ex.: Ή ν δέ πάλιν έλθη, πώς ποιήσεις; (X. C. 1, 4, 13), Se voltar
de novo, que farás?
Tò σαφές εΐσόμεθα, ftv Θεός έθέλη (P., Fédon 69 d), Sabere­
mos a certeza, se Deus quiser.
N. B. — Também se encontra èáv com o subjuntivo na oração condicio­
nal, e indicativo presente ou optativo com &v na principal.
Note-se a construção de έάν τε — έάν τε, quer-quer, com subjuntivo.
Ex.: Έ άν τε πένης έάν τε πλούσιος ή (Ρ., Alcib. 107 b), Quer seja
pobre, quer seja rico.
420. Obs. — Quando a condicional exprime uma repetição (todas as vezes
que), emprega-se έάν (ήν) com o subjuntivo depois de um tempo principal, ou
εΐ com optativo depois de um tempo secundário. É uma variante do modo real.
Ex.: ΔιατελεΙ μισών, έάν τινα ύποπτεύση βελτίονα έαυτοϋ είναι (X.,
C. 5, 4, 35), Todas as vezes que desconfia que há alguém melhor
do que ele, odeia-o.
Eí τις άντείποι, εύθύς τεθνήκει (Tuc., 8, 66), Todas as vezes
que alguém o contradizia, era condenado à m orte.
421. c) Modo potencial. — A condição é apresentada como possível no pre­
sente ou no futuro.
Emprega-se, na oração condicional, εί com optativo; e, na principal, opta­
tivo com άν.
Ex.: Ού πολλή άν άλογία εΐη, εί φοβοίτο τόν θάνατον ό τοιοϋτος;
(Ρ., Fédon 68 b), Não seria uma sem-razão, se tal homem te­
messe a morte?
422. d) Modo irreal. — A condição é apresentada como não-realizada no
passado, ou que não se realiza no presente.
Emprega-se, na oração condicional, εί com um tempo secundário do indi­
cativo (imperfeito, aoristo ou mais-que-perfeito); e, na principal, um tempo
secundário do indicativo (imperfeito ou aoristo) com άν.
Ex.: El ήσαν άνδρες άγαθοί, ούκ άν ποτέ ταϋτα έπασχον (Ρ., G.
516 e), Se eles fossem homens bons, não teriam sofrido isso.
— Ei μή ύμεΐς ήλθετε, έπορευόμεθα άν έπι βασιλέα (X., Α .
2, 1, 4), Se vós não tivésseis vindo, marcharíamos contra o rei.
234 SINTAXE

— Ei ούν ούτως είπες, ίσως άν έθαύμασεν (Ρ., Mênon 75 a),


Se assim respondesses, talvez ele se admirasse.
Obs. — Omite-se a partícula άν na oração principal, com os seguintes im­
perfeitos: έδει, έχρήν (ou χρην), era ou seria preciso; έξην, era ou seria lícito;
παρήν, estava ou estaria presente; προσήκε, convinha ou conviria; άξιον ήν,
era ou seria digno; δίκαιον ήν, era ou seria justo; εΐκός ήν, era ou seria
natural
Ex.: Ei έβούλετο δίκαιος είναι, έξην αύτφ μισθώσαι τόν οίκον (Lis,,
32, 23), Se ele quisesse ser justo, poderia alugar a casa.
N. B. — Também se encontra εί com um tempo secundário do indicativo
na oração condicional, e o presente do indicativo na principal.

5. Concessivas
423. Partículas: ει καί, και εί, κεί, ainda que; έάν καί, και έάν, κάν,
ούδ’ ει (έάν), ainda mesmo que.
Negação: μη.
Modos: São os mesmos que nas condicionais.
Ex.: Γελά δ* ó μωρός, κάν τι μή γελοίον ή (Men., frag. 19), Ο tolo
ri-se, ainda que não haja motivo de riso.
424. Obs. — Pode também fazer as vezes de concessiva o particípio com
και, καίπερ.
Ex.: Καίπερ ειδώς Αίσχίνης (Demóst., 18, 243), Embora Esquines
soubesse. — Καί πρώτος άναστάς (Demóst., 4, 40), Embora
tenha sido o primeiro a levantar-me.

6. Comparativas
425. Partículas: ώς, ώσπερ, δπςω, como; ώσπερ άν εί, como se.
Modos:
As orações precedidas de ώς, ώσπερ, δπως, constroem-se como as condi­
cionais de modo real e eventual·, as precedidas de ώσπερ Αν εί, constroem-se
como as condicionais de modo potencial e irreal.
Ex.: Ταύτα δ* ύμεΐς ούτως ώς βούλεσθε λαμβάνετε (Demóst., 1,19),
Tomais isto como quereis. — Tò πέρας ώς άν ô δαίμων βουληθη,
πάντων γίγνεται (Demóst., 18, 192), Ο fim de todas as coisas
acontece como o quiser a divindade. — "Ωσπερ άν εί τις πάλαι
φιλών άσπάζοιτο (X., C. 1, 3, 1), Como se alguém abraçasse
um velho amigo. — Λέγε δή μοι, ώσπερ Αν εί έξ άρχής σε
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 235

ήρώτων (P., G. 474 c), Responde-me como seu eu te interrogas­


se desde o princípio.
426. Obs. — As orações comparativas exprimem-se também pelas locuções:
τόν αύτόν πρόπον ώσπερ, do mesmo modo que; ô αυτός — δς (ou καί),
o mesmo — que.
■ N. B. — Em vez de δς (καί) com αύτός, pode-se empregar o dativo.
Ex.: Πειράσομαι καί σέ ποιήσαι ταύτά έμοι λέγειν (Ρ., G. 473 a),
Tentarei fazer com que digas o mesmo que eu.

7. Temporais
427. Partículas: δτε, όπότε, ήνίκα, ώς, quando; έπεί, έπειδή, como, de­
pois que; πρίν, πρό τοϋ (inf.), antes que; ώς τάχιστα, έπειδή τάχιστα, έπει
πρώτον, logo que; έως, έστε, μέχρι, άχρι, enquanto, até que; άφ* ού, έξ ού,
desde que; έν φ, enquanto que; όσάκις, όποσάκις, todas as vezes que.
Modos:
É preciso distinguir o modo real, o modo eventual e a idéia de repetição.
428. a) Modo real. — Se o fato é apresentado como real, emprega-se o
indicativo na oração temporal. Negação: oò.
Ex.: *Ότε δέ ταϋτα ήν, σχεδόν μέσαι ήσαν νύκτες (X., Α . 3, 1, 33),
Quando isto se passava, era quase meia noite. — Έπει ταϋτα
είπεν 6 Άστυάγης, ή μήτηρ διηώτα τόν Κϋρον (X., C. 1,3,
14), Depois de Astíages ter dito isto, a mãe interrogou Ciro.
429. b) Modo eventual. — Quando o fato é apresentado como possível,
emprega-se o subjuntivo com &v na oração temporal. Negação: μή.
N. B. — A partícula &v forma uma só palavra com certas conjunções:
δταν, όπόταν, έπάν (por έπει &v), έπειδάν. Coloca-se depois das outras: έως
άν, ήνίκ* &v, μέχρι άν.
Ex.: *Όταν μέν έν Πέρσαις ώ, οίμαι νικήσειν (X., C. 1, 3, 51),
Quando estiver entre os persas, julgo que hei de vencer. — Έπειδάν
πάντα άκούσητε, κρίνατε (Demóst., 4, 14), Depois de terdes
ouvido tudo, julgai.
430. c) Repetição. — Quando na oração temporal se exprime a idéia de
repetição (todas as vezes que) no presente ou no futuro, usa-se o subjuntivo
com &v, depois de um tempo principal, e o optativo sem &v, depois de um
tempo secundário.
A negação é μή em ambos os casos.
236 SINTAXE

Ex.: Ό τ α ν τούτων τινός θίγης, εύθύς άποκαθαίρη τήν χεΐρα είς τά


χειρόμακτρα (X., C. 1, 3, 5), Todas as vezes que tocas em algu­
ma coisa, limpas as mãos no guardanapo. —- Ό π ό τ ’ εδ πράσσοι
πόλις, έχα ψ ε (Euríp., Supl. 867), Alegrava-se sempre que o Es­
tado prosperava.
431. Com πριν, antes que, pode-se empregar sempre o infinitivo (oração
infinitiva).
Mas geralmente emprega-se o infinitivo quando a oração principal é afir­
mativa·, quando, porém, a oração principal é negativa, πρίν pode construir-se
como as outras conjunções temporais.
Ex.: Α ποθνήσ κει πριν τόν άγγελον άφικέσθαι (Ρ., Eutífr. 4 d), Mor­
re antes de chegar a mensageiro.
Ού χρή με άπελθεϊν πριν άν δώ δίκην (X., Α . 5, 7, 5), Não
devo afastar-m e antes de ser punido.
432. Obs. — Podem empregar-se também como partículas temporais as
expressões: πρό του (com infin.), antes de; άμα, μεταξύ, εύθύς (com particí-
pio), logo que.
Ex.: Πρό του πολιτεύεσθαι έμε (Demóst., 18, 245), A ntes de eu exer­
cer as funções públicas. — Εύθύς γενόμενοι (P., Fédon 75 c),
A penas nascemos.

8. Relativas
433. As orações relativas são introduzidas por pronomes e advérbios.
Podem ser sim ples ou exprimir idéia de causa, fim , consequência, con­
dição.
M odos:
A) Relativas simples
Constroem-se como as orações independentes.
Ex.: Έ σ τ ιν δίκης όφθαλμός δ ς τά πανθ’ ôpçi (Men., Sent. 179),
Existe o olhar da justiça, o qual tudo vê.
Ούκ είπον δ μοι δοκεΐ (Ρ., Fédon, 85 d), Não disse o que me
parecia.

B) Relativas circunstanciais
Empregam-se geralmente os pronomes δ ς ou δστις.
434. 1) Causais. — Constroem-se com indicativo. Negação: ού.
USO DOS MODOS NAS ORAÇÕES SUBORDINADAS 237

Ex.: Θαυμαστόν ποιείς, δς ήμίν ούδέν δίδως (X., Μ. 2, 7, 13), É


para admirar ο que fazes, pois que nada nos dás.
435. 2) Finais. Constroem-se com o futu ro do indicativo. Negação: μή.
Ex.: Έ δο ξε τφ δήμφ δήμφ τριάκοντα δνδρας έλέσθαι, οΐ τούς
πατρίους νόμους ξυγγράψουσι (X., H ei 2, 3, 2), Pareceu bem
ao povo nomear trinta homens para redigir as leis da nação.
436. 3) Consecutivas. — Constroem-se com o indicativo e, geralmente, fu ­
turo. A negação é oò e, por vezes, μή.
Ex.: Τίς ούτως εύήθης έστίν ύμών, δστις άγνοεΐ τόν έκειθεν πόλεμον
δεϋρ’ ήξοντα; (Demóst., 1, 13), Quem de vós é tão louco que
ignore que a guerra passará de lá para cá?

Observações
437. a) Έ φ ’ φ ou è<p* φτε, com a condição de, constrói-se com o infi­
nitivo.
Ex.: Άφίεμέν σε, έπΐ τούτφ μέντοι, έφ* φτε μηκέτι φιλοσοφεΐν (Ρ.,
Α ρ. 29 c), Soltamos-te com a condição de não filosofares mais.
b) Como em latim, também em grego se relacionam com as consecutivas
as expressões: είσιν ol, há quem (sunt qui); 6στιν οίς, há pessoas a quem; ούκ
6στιν δστις, οΰδεις δστιν δστις, não há quem (nemo est qui); ούκ δστιν δστις
ού, ούδείς ίστιν δστις ού, não há ninguém que não (nemo est qui non, ou quin);
ούκ έστιν δπως, não há maneira de.
Estas locuções constroem-se geralmente com indicativo:
Ex.: ΕΙσΙ μέν ot λέγουσιν (P., G. 503 a), H á quem diga.
Έ σ τ ι δ* οίς δδωκεν είναι τροφήν (Ρ., Prot. 321 b), Houve al­
guns aos quais deu por alimento...

438. 4) Condicionais. — Constroem-se como as outras orações condicio­


nais. (N? 418-422).
Ex.: 1! — Modo real: "A μή οίδα, ούδέ οΐομαι είδέναι (Ρ., Αρ.
21 d), Aquilo que não sei, não julgo sabê-lo.
2? Modo eventual: Ά πόκριναι δ τι ftv σε έρωτώ (Lis., 12,
24), Responde ao que eu te perguntar.
3? — Modo potencial: Πώς ούν ftv είδείης περί τούτου του
πράγματος, ού παντάπασιν άπειρος είης; (Ρ., Mênon 92 c),
Como poderás tu entender deste negócio, se não tens nenhuma
experiência.
23S SINTAXE

4? — Modo irreal: Ούτε γάρ fiv αυτοί έπεχειροϋμεν ά μή


ήταστάμεθα (Ρ., Cárm. 171 e), Nem nós empreenderíamos fazer
aquilo que nào percebêssemos.
439. Quando em português a oração relativa indica uma ação possível (ação
futura), emprega-se em grego o subjuntivo com ôv.
Ex.: Ταύτη τη όδω άπειμι ήν άν μοι δείξης, irei pelo caminho que me
mostrares.
Capítulo XV

Particípio

Emprego do particípio
440. a) Nominalmente:
1? — Como substantivo.
Ex.: Ό λέγων, o orador. — Ό διώκων, o perseguidor. — Ό την
γνώμην ταύτην είπών (Tuc., 8, 68), Ο autor desta opinião.
2? — Como atributo.
Ex.: Ό παρών καιρός (Demóst., 3, 3), A presente ocasião.

3? — Como predicativo do sujeito.


Ex.: Έ γώ ειμι ό ύμάς σφζων (X., Mem. 2, 7, 14), Eu sou o vosso
salvador.

441. b) Particípio predicativo ou suplementar


O particípio emprega-se como predicado, com os verbos que exprimem
maneira de ser, como: τυγχάνω, sucede que estou; διάγω, διατελέω,
διαγίγνομαι, estou sem cessar; παύομαι, cesso; φθάνω, adianto-me; λανθάνω,
estou oculto; φαίνομαι, mostro-me, estou, etc.
Ex.: Έτύγχανον λέγων (X., A . 3, 2,10), Estava eu dizendo. — Ό σην
εύνοιαν έχων έγώ διατελω τη πόλει (Demóst., 18, 1), A bene­
volência que eu não tenho cessado de mostrar para com o Esta­
do. — Διψών παύεται (X., C. 1, 3, 11), Deixa de ter sede. —
Παύομαι λέγων (Demóst., Fil. 7), Cesso de falar. — Λέληθας
έχθρός ών (Sóf., Rei Éd., 415), Não sabes que és inimigo.
N. B. — Note-se a expressão έφθην ειπών, já disse.

Observações
1) Alguns verbos assumem diversas significações, conforme se construam
com o particípio ou com o infinitivo.

239
240 SINTAXE

Assim: κλαίων έφαίνετο, via-se a chorar (estava chorando); κλαίειν


έφαίνετο, parecia chorar; αίσχύνομαι λέγων, tenho vergonha do que digo;
αίσχύνομαι λέγειν, tenho vergonha de falar (não me atrevo a falar).
2) Alguns particípios, que concordam com o sujeito, podem ter sentido
adverbial.
Assim: έχων, δγων, λαβών, φέρων, podem traduzir-se por com; χρώμενος,
p o r meio de; έρχόμενος, ao princípio; τελευτών por fim ; διαλιπών χρόνον,
pouco depois; λαθών, secretamente; κλαίων, a mal (chorando); χαίρων, impu­
nemente.
Ex.: Κατελαμβάνομεν Εανθίππην §χουσαν τό παιδίον (Ρ., Fédon
60 a), Econtramos Xantipa com o filh o . — Tfj διανοίςι χρώμενος
(P., Fédon 66 a), Por meio do pensamento. — "Απερ άρχόμενος
είπον (T., 4, 64), Como ao princípio disse.
3) A negação no particípio é geralmente ού. Contudo, emprega-se μή
quando o particípio equivale a uma oração que exigia μή.
Ex.: Ξύνοιδα έμαυτώ άντιλέγειν ού δυναμένφ (Ρ., Banq. 216b), Sei
que não posso responder.
Ούκ μή νικώσι (= έ ά ν μή σικώμεν) σωτηρία (X., Α . 6,
5, 18), N ão há salvação, se não vencermos.

441 a. c) Particípio circunstancial.


O particípio pode exprimir também circunstâncias de:
1? Tempo.
Ex.: Δειπνήσαντες δέ άπελαύνετε (X., Cir. 3, 1, 37), Depois de jan­
tar, parti.
2? Causa.
Ex.: Ά π είχο ντο κερδών, αίσχρά νομίζοντες είναι (X., Mem. 1, 2,
22), Afastavam -se da ganância, p o r a julgarem vergonhosa.
3? M odo.
Ex.: Ληζόμενοι ζώσιν (X., Cir. 3, 2, 25), Vivem da pilhagem.
4? F m . Emprega-se, geralmente, o particípio futuro.
Ex.: Παρελήλυθα συμβουλεύσων (Isócr., 6,1), Vim para aconselhar.
5? Condição e Concessão.
Ex.: Ούκ έστιν αΙσχρόν άγνοοΟντα ( = εί τις άγνοεί) μανθάνειν (Men.,
Sent., 405), N ão é vergonha que quem não sabe aprenda. —
'Ολίγα δυναμένοι xpoopõv, πολλά έπιχειροΟμεν πράττειν (X.,
PARTICÍPIO 241

Cir. 3, 2, 15), Embora possamos prever poucas coisas, tentamos


contudo fazer muitas.

442, d) Partidpio absoluto


1? — Em genitivo: O particípio absoluto coloca-se, geralmente, em geniti­
vo (lat. ablativo).
Ex.: Ταϋτα είπόντος του Σωκράτους (Ρ., Fédon 84 b), Tendo dito
isto Sócrates. — Κύρος άνέβη ούδενός κωλύοντος (X., A . 1,
2, 22), Ciro subiu sem ninguém o impedir. — Τούτων δε ούτως
έχόντων (Ρ., G. 508 c), Sendo isto assim.
Obs. — O particípio absoluto pode exprimir idéia de tempo, de causa, de
condição e de concessão.
443. 2? — Em acusativo: Encontra-se também o particípio absoluto em
acusativo, em vez de genitivo:
a) Com os verbos e expressões impessoais, como: έξόν, παρόν, sendo
permitido, sendo possível; δέον, sendo preciso; δοκοϋν, parecendo bem;
προσταχθέν, tendo sido prescrito; είρημένον, tendo sido dito.
Ex.: Tí δή ύμας έξόν άπολέσαι, ούκ έπι τούτο ήλθομεν; (X., Α .
2, 5, 22), Por que é que agora, quando podíamos dar cabo de
vós, não nos lançamos a isso? — Oi δ’ ού βοηθήσαντες δέον
ύγιεϊς άπηλθον; (Ρ., Alcib. 15 b), Ε os que não prestaram auxí­
lio, quando era preciso, escaparam-se sãos e salvos?
β) Com o verbo ειμί acompanhado de um adjetivo neutro, como: δυνα­
τόν δν, sendo possível: δίκαιον δν, sendo justo; oióv τε δν, sendo possível.
Ex.: Σέ ούχι έσώσαμεν olóv τε δν (Ρ., Crit. 46 a), Não te salvamos,
embora nos fosse possível.
γ) Com os particípios dos verbos pessoais, precedidos das partículas ώς,
ώσπερ.
Ex.: Σιωπή έδείπνουν, ώσπερ τούτο έπιτεταγμένον αύτοΐς (X., Banq.
1, 11), Jantavam em silêncio, como se isso lhes tivesse sido
ordenado.
Capítulo XVI

Adjetivo verbal

444. a) Formação (cf. N? 239).


b) Significação
1) Os adjetivos verbais em -τός, -τή, -τόν exprimem:
α) uma coisa feita: λυτός, desatado; άκρατος, não-misturado.
P) uma coisa realizável: βρωτός, comível; άόρατος, invisível; νοητός,
inteligível
2) Os adjetivos verbais em -τέος, -τέα, -τέον exprimem uma necessidade:
λυτέος, que deve ser desligado (solvendus); πειστέον, deve-se obedecer (oboe-
diendum).
445. c) Emprego dos adjetivos verbais em -τέος
1? — Construção pessoal: A pessoa que deve fazer a ação coloca-se em
dativo; a coisa que se deve fazer coloca-se em nominativo e, nas orações infini­
tivas, em acusativo.
Ex.: Τιμητέα μοί έστιν ή άρετή, devo honrar a virtude (mihi colén-
da est virtus).
Obs. — A construção pessoal usa-se geralmente quando o sujeito represen­
ta a idéia principal.
2? — Construção impessoal: Emprega-se quando a idéia principal é repre­
sentada pela ação a fazer.
O adjetivo verbal coloca-se no nominativo neutro do singular (e, algumas
vezes, do plural) com ou sem έστί. O agente vai para o dativo e, por vezes, para
o acusativo.
Ex.: Τφ άδικοϋντι δοτέον δίκην (Ρ., Eutífr., 8 d), Quem comete
injustiças deve ser castigado. — Πάντα ποιητέον (X., A . 3, 1,
18), Tudo se deve fazer. — Παρασκευαστέον έστιν δύναμίν
τινα (Ρ., G., 510 a), Deve-se adquirir certa força.
Obs. — Essa construção é obrigatória quando o verbo tem o seu comple­
mento em genitivo ou dativo.
Ex.: Άκουστέον σου (Euríp., Ifig. em Ául. 1010), Deves ser ouvido.

243
QUARTA PARTE

DIALETOS GREGOS
Distinguem-se na língua grega quatro dialetos principais: eólico, dórico,
jónico (ou tônico) e ático. São estes os dialetos literários, tais como os gregos
os distinguiam, embora não correspondam à moderna divisão dos lingüistas
atuais.

I. — Dialeto eólico
446.1.0 dialeto eólico é, na literatura hoje existente, o que mais se aproxi­
ma do grego primitivo1. Falava-se na Beócia, em Lesbos e nas colônias eólicas
da Ásia Menor.
447. 2. Autores: Os poetas principais que escreveram no dialeto eólico
foram: Alceu e a poetisa Safo.
Teócrito usa-o nos idílios 28, 29 e 30; Píndaro e outros poetas do lirismo
coral adotam, na sua linguagem, muitas formas eólicas.

3. Características principais
448. a) Acentuação:
1) As palavras dissilâbicas têm sempre acento na primeira sílaba. Se esta
é longa, o acento é circunflexo.
Ex.: Σόφος (át. σοφός). — λευκός (d/, λευκός). — αυτός (át. αύτός).
— κάλος (át. καλός).
2) As palavras trissilábicas levam acento na antepenúltima, se a última é
breve; na penúltima, se a última é longa.
Ex.: πόταμος (át. παταμός). — βασιλεύς (át. βασιλεύς).
449. b) Espíritos. — Grande parte das palavras que têm espírito áspero nos
outros dialetos aparecem no eólico com espírito brando.

1. O dialeto árcado-cíprico, que não é empregado na literatura vinda até nós, é o que mais
se aproximaria do grego primitivo.

247
248 DIALETOS GREGOS

Ex.: άμέρα (por ήμέρα), ύψηλος (por ύψηλός), ô, ά, ol, al (formas


do artigo por ô, ή, ol, al).

450. c) Modificações de vogais


α por ε: πότα (por πότε), πρόσθα (por πρόσθεν).
α »» ο: ύπά (por ύπό).
ε Μ α:
κρέτος (por κράτος), θέρσος (por θάρσος).
ι »» ε: χρύσιος (por χρύσεος), χάλκιος (por χάλκεος).
0 Μ α:
στρότος (por στρατός), òv (por άνά, nos compostos).
a »>
η: δόξα, δόξας... (por δόξα, δόξης), στρατιώτας
(por στρατιώτης), άγον (por ήγον).
»» ει:
η έλθην (por έλθεϊν), λέγην (por λέγειν).
ω »> ου: μώσα (por μούσα), λείπωσα (por λείπουσα), ών
(por ούν).
οι >> ου: μοισα (por μούσα), θανοΐσα (por θανοϋσα).
αι *» α: καλαίς (por καλάς), παΐς, todo (por πας).

451. d) Modificações de consoantes


κ por χ: δέκεται (por δέχεται).
π »» μ: πέδα (por μετά).
Μ
μ π: ματειν (por πατεΐν).
Μ
φ θ: φήριον (por θηρίον).
Μ
τ σ: τύ (por σύ).
κ >» π: όκοΐα (por όποια).

452. e) Emprego de consoantes duplas sobretudo nos verbos líquidos


Ex.: στήθεσσι (por στήθεσι), δμμες (por ήμεΐς), ΰμμες (por ύμείς),
έμμι (por είμί), έμμεναι (por είναι), κρίννω (por κρίνω),
δστελλα (por έστειλα), έγέλασσεν (por έγέλασεν).
453. /) Na l.a declinação o genií. plur. é em -αων=αν; o dat. plur. é em
-αις e em -αισι: δόξαις ou δόξαισι; o acus. plur. é em -αις: δόξαις.
Na 2.* declin. o d a t plur. é em -οις ou em -οισι.
Os verbos contratos ora seguem a conjugação dos verbos em μι, ora a dos
verbos em ω.
Ex.: φίλημι, -ης, -η...

Π. — Dialeto dórico
454.1. O dialeto dórico falava-se no Peloponeso, em Rodes, em Creta, na
Cária, na Sicília, na Dórida e na Itália Meridional ou Grande Grécia.
DIALETOS GREGOS 249

455.2. Autores: Escreveram em dialeto dórico: Píndaro, Teócrito e Arqui-


medes. Encontra-se também o dialeto dórico em vários fragmentos das comé­
dias de Epicarmo, em algumas passagens de Aristófanes, em que o poeta
introduz personagens de Mégara e da Lacônia, e nos coros dos trágicos áticos.

3. Características principais
456. a) Acentuação:
1) Algumas palavras têm acento agudo na penúltima sílaba, embora esta
seja longa por natureza e a última breve.
Ex.: παίδες, γυναίκες.
2) Várias palavras que na linguagem comum têm acento agudo na antepe­
núltima ou na penúltima passam a ser acentuadas na penúltima ou na última.
Ex.: άνθρώπος (por άνθρωπος), έλέγον (por έλεγον), ούτως (por
ούτως) άλλων (por άλλων).

457. b) Modificações de vogais


α p or ε: τράχω (por τρέχω), Ιαρός (por Ιερός),
α >» η: φάμα (por φήμη), πλαγά (por πληγή),
>1
α ω: μούσαν (por μουσών), πράτος (por πρώτος),
Μ
η α e çl: δρη (por δρα, vê), γελής (por γελςίς).
ί»
η ει: λαβήν (por λαβεΐν).
Μ
ω ε: ώνεκα (por ένεκα),
))
ω ο: ώρεα (por δρεα ou δρη, montes).
>>
ω ου: Ιππω (por Ιππου), νόμως (por νόμους),
»>
ευ ου: τείχευς (por τείχους), φιλευσι (por φιλοϋσι).
458. c) Modificações de consoantes
π por φ: άμπί (por &μφΟ·
** π: έφιορκέοιμι (por έπιορκέοιμι).
φ
>> π: βατέϊν (por πατεΐν).
Ρ
κ >> δέκομαι (por δέχομαι).
χ;
>1 γλέφαρον (por βλέφαρον).
Υ Ρ:
λ >> δ: Όλυσσεύς (por Όδυσσεύς, Ulisses).
V >> ήνθον (por ήλθον), βέντιστος (por βέλτιστος).
Λ·
τ η σ: τύ, τοί, τέ (por σύ, σοί, σέ), δίδωτι (por δίδωσι), είκοτι
(por είκοσι).

459. d) Nas declinações, notar os genitivos em -a e em -ãv na lf declina­


ção: Α τρείδα (por Άτρείδου), πυλάν (por πυλών). O dat. da 2.f declinação
é em -οις e freqúentemete em -οισι.
250 DIALETOS GREGOS

Nos verbos substitui-se a desinência -μεν por -μες: λύομες (por λύομεν).
Escreve-se também λύοντι (por λύουσι).
O futuro ativo é geralmente em -σώ (contrato); o futuro médio em -σεϋμαι.
Forma-se em ξέω (ξώ) o futuro dos verbos em -ζω: νομιξώ.

ΠΙ. — Dialeto homérico (ou jónico antigo)1


460. 1. O dialeto homérico não constitui propriamente uma língua falada
em determinada região. É antes uma linguagem convencional baseada no jóni­
co e em certas formas eólicas, árcado-cípricas e áticas, de que se utilizou o autor
da *‘Ilíada* *e da “ Odisséia**, e que influenciou depois os diversos gêneros poé­
ticos: lirismo, elegia e drama.

2. Características
461. a) Modificações de vogais
1) η por α: σοφίη (por σοφία).
ει ** ε: ξεΐνος (por ξένος).
ου ** ο: οΰνομα (por δνομα).
αι *’ α: αιεί (por άεί), παραί (por παρά).
2) Junta, suprime1 e separa3 vogais.
Ex.: άδελφεός (por Αδελφός), όρόω (por όρω), έείκοσι (por είκοσι),
έών, έοϋσα (por <δν, ούσα), έειπε (por είπε). —- τίπτε (por
τίποτε). — πάϊς (por παΐς).
3) Evita geralmente as contrações: νόος (por νους). Contrai εο em ευ:
καλεϋντο (por έκαλοϋντο).

462. b) Modificações de consoantes


1) Insere, transpõer1234 e dobra consoantes.
Ex.: πτόλις (por πόλις), πτόλεμος (por πόλεμος). — κραδίη (por
καρδία). — έλλαβε (por έλαβε), ποσσί (por ποσΟ, δττι (por
δτι).
2) Conserva ο digama, cuja existência (embora os editores não o escrevam)
explica certos hiatos aparentes, bem como o alongamento de vogais breves.

1. Dá-se o nome de jónico (ou tônico) antigo à linguagem de Homero, por oposição à de
Heródoto, denominada jónico novo.
2. Por aférese (no princípio) e por síncope (no meio).
3. Diérese.
4. Metátese.
DIALETOS GREGOS 251

Ex.: Άμύμονα έργα Ιδυίας (por Fepya FiÔuiaç) (Ilíad. IX, 128). —
άμειβόμενος έπεα (por Ρεπεα).

e) Declinações
463. 1? — Artigo: Além das formas comuns, existem as seguintes:

Singular Plural Dual


N. δς — õ τοί, ταί — —

G. τοΐο — τοΐο — τάων — τοιιν


D. — — τοισι, τήσι ou τής τοΐιν

Obs. — O artigo, em Homero, equivale a um pronome demonstrativo e,


por vezes, a um relativo.
Ex.: Την δ* έγώ ού λύσω (Ilíad. 1, 29), Não a soltarei.

464. 2? Primeira declinação


Sing. N. -η por -a: puro: θύρη, νεανίης.
-a por -ης: Ιππότα (por Ιππότης), εύρύοπα (por εύρυόπης).
G (masc.) -αο, -εω, -ω: Άτρείδαο, Πηληιάδεω, ΑΙνείω.
Plur. G. -αων, εων: θυράων, πυλέων (por πυλών).
D. -ησι(ν), -ης: πύλησι ou πύλης.

465. 3? — Segunda declinação


Sing. G. -οιο, -ου: θεοιο (por θεού), πολέμοιο (por πολέμου).
Plur. D. -οισι(ν), -οις: θεοΐσιν, θεοΐς, πολέμοισιν.
Dual G. D. -οΐιν: όφθαλμοιιν (por όφθαλμοΐν).

466. 4? — Terceira declinação


Plur. D. -σι(ν), -σσι(ν), mais raro -εσι(ν): χερσίν, βέλεσσιν, άνάκτεσιν.

Observações
1) Os substantivos de tema em -i conservam geralmente o -i, o qual se
muda por vezes em ε ou em η: πόλιος ou πόληος, etc.
2) Os substantivos em -ις, -υς, de tema em dental, formam o acusativo
em -a ou em -v: έριν ou έριδα. — κόρυν ou κόρυθα.
3) Os substantivos de tema em p sincopado apresentam ora as formas com­
pletas, ora as sincopadas, segundo as exigências da métrica: πατήρ, πατέρος
ou πατρός, etc.
252 DIALETOS GREGOS

4) Os substantivos em ευς têm η em vez de ε: βασιλεύς: βασιλήος, -ήι,


-ήα, etc.
5) Os adjetivos em -υς formam o femin. em -εια ou -εα.
Πολύς, além das fôrmas comuns, admite as seguintes:
Sing. N. πουλύς e πολλός, G. πολέος, A. πουλύν.
Plur. N. πολέες ou πόλεις, G. πολέων, D. πολέεσσι, A. πολέας
467. 5? — Casos primitivos: Encontram-se freqüentemente em Homero
casos formados por sufixos adverbiais. Tais são: ·φι ou -φιν, como instrumen­
tal, para formar o genit. e o dat. do sing. e do pl. das várias declinações; os
locativos: -θι, -i (onde), -θεν (donde), -δε, -σε, -δις (para onde).
Ex.: άγέληφι (por άγέλτι), θεόφιν (por θεού, θεφ, θεών, θεοϊς),
δρεσφι (por όρέων, δρεσι). — οικοθι ou οίκοι, em casa;
ούρανόθεν, do céu; θύρασ-δε, para as portas; πάντοσε, para
todas as partes; χαμάδις, para terra.

d) Pronomes
468. 1? — Pessoais

1? Pessoa 2.a Pessoa 3f Pessoa


Sing. N. έγώ, έγών σύ, τύνη
G. έμέο, έμεΐο σέο, σειο, τεοιο §ο, είο
έμεύ, μεύ, έμέθεν σεϋ, σέθεν εύ, έθεν
D. έμοί, μοί σοί, τοί, τεΐν έοΐ, οί
Α. έμέ, μέ σέ έέ, £, μίν
Plur. Ν. ήμεΐς, δμμες όμείς, ϋμμες
G. ήμέων, ήμείων ύμέων, ύμείων σφέων, σφών
D. ήμΐν, δμμι(ν) ύμιν, ΰμμι(ν) σφίσι(ν), σφί(ν)
Α. ήμέας, δμμε ύμέας, ύμμε σφέας, σφέ
Dual Ν.Α. νώϊ σφώϊ, σφω σφωέ
G.D. νώϊν σφώϊν, σφών σφωΐν

469. 2? — Possessivos
Sing. έμός, ή, óv σός, τεός έός, δς
Plur. ήμέτερος, άμός ύμέτερος, ύμός σφέτερος, σφός
Dual νωΐτερος σφωΐτερος
Obs. — Ο adjetivo φίλος emprega-se com ο sentido de possessivo: φίλον
ήτορ, ο seu coração.
DIALETOS GREGOS 253

470. 3? — Relativo
Além das formas regulares, admite as seguintes:
Sing. N. õ (por δς), G. δου, έης (por οδ, ής).
Plur. D. οίσι, ήσι ou ής (por οίς, αίς).

471. 4? — Interrogativo
Além das formas áticas, tem as seguintes:
Sing. G. τεϋ, τέο, D. τέφ.
Plur. N. άσσα, G. τέων, D. τέοισι.
e) Verbos
472.1) Aumento. — É facultativo: λϋσε (por έλυσε), έλε (por είλε), έξαγε
(por έξήγεν).
473. 2) Modos:
a) O subjuntivo com ou sem άν (κέν) equivale muitas vezes ao futuro.
Ex.: Καί ποτέ τις είπησι (Ilíad. VI, 459), Ε um dia dirão.
P) O infinitivo termina, muitas vezes, em -μεναι, -μεν (por -ειν): tem por
vezes significação de imperativo.
Ex.: άμυνέμεναι e άμυνέμεν (por άμύνειν).
474.3) Tempos: O imperfeito e o aoristo segundo tomam, por vezes, a for­
ma freqüentativa -σκον, -σκόμην, perdendo geralmente o aumento.
Ex.: ímperf. έχεσκον (έχω), έασκον (έάω).
Aor. 2 εΐπεσκε (λέγω), γενέσκετο (γίγνομαι).

Verbos em ω
475. Desinências pessoais
I. — Voz ativa
Subjuntivo: -ωμι, -ησθα, -ησι (por -ω, -ης, -η).
Ex.: έθέλωμι (por έθέλω), έθέλησθα (por έθέλης), έθέλησι (por έθέλη).
Optativo: -οτσθα (por -οις): βάλοισθα (por βάλοις).
Imperativo: -θι (por -ε, -σον): κλυθι (por κλϋε, κλϋσον).
Mais-que-perfeito: -εα, -εας, -εε (por -η, -ης, -ει).

476. II. — Voz média e passiva


1. Segunda Pessoa do singular
Ind. pres.: -εαι: λύεαι (por λύει)
254 DIALETOS GREGOS

Imperf.: -εο: έλύεο (por έλύου).


Aor. méd.: -αο: έλύσαο (por έλύσω).

2. Primeira Pessoa do plural


Termina muitas vezes em -μεσθα (por μέθα): λυόμεσθα.

3. Terceira Pessoa do plural


Tem, não raro, as desinências -αται, -ατο (por -νται, -ντο): λελύαται (por
λέλυνται), λυοίατο (por λύοιντο).

477. Verbos em -μι


Aparecem, por vezes, terminações contratas.
Ex.: τιθεΐς (por τίθης), διδοΐς (por δίδως).
τιθεΐ (por τίθησι), διδοΐ (por δίδωσι).
τιθεΐσι (por τιθέασι), διδοϋσι (por διδόασι).
478. Obs. — No imperativo encontra-se a desinência -θι: δίδωθι (por δίδου).
Ο futuro tem, por vezes, redobro: διδώσω (por δώσω).

Verbos anômalos
479. ΕΙμι, ser. Pres. ind. 2 sg. έσσί, εις, L p i ειμέν, 3. δασι. Subj. t o
(ειω), δης, etc.
Opt. δοις, δοι. lmperat. δσσο. Inf. έμμεναι (δμεναι), δμμεν (δμεν). Im-
p e rf 1. sg. ήα, δα, δον, 2. sg. δησθα, 3. sg. δην, ήεν, 3. pl. δσαν. Fut. 3. sg.
έσσεται.
480. Είμι, ir. Pres. ind. 2 sg. είσθα. Subj. 2 sg. ϊησθα, 3. sg. ϊησι, 1. pl.
ϊομεν. Opt. 3. sg. Ιείη. Inf. Γμμεναι, Γμεναι, ίμεν. Im perf 1. sg. ήϊα, ήϊον, 5.
sg. ήϊε, ήε, Ιέ, 1. pl. ήομεν, 3. pl. ήϊσαν, ϊσαν. Fut. είσομαι. Aor. είσάμην.
481. Οϊδα, saber. Perf. ind. 2 sg. οίδας, 1. pl. ϊδμεν. Subj. 1. pl. είδομεν.
In f. ίδμεν(αι). Parí. fem . ΙδυΤα. M .-q.-p. I. sg. ήδεα, 2. sg. ήείδης, 3. pl. ϊσαν.
Fut. είδήσω.
482. Φημί, dizer. Voz média: Pres. ind. 2 pl. φάσθε. lmperat. 2. sg. φάο,
3. sg. φάσθω. Inf. φάσθαι. Partic. φάμενος. Imperf. I sg. έφάμην, φάμην,
3. sg δφατο. — 3. pl. δφαντο.

483. Preposições
1) Têm, por vezes, formas próprias: etv, èví, είνί (por èv). — ποτί, προτί
(por πρός). — παραί (por παρά). — ύπαί (por ύπό), etc.
DIALETOS GREGOS 255

2) Outras vezes, juntam-se duas preposições: άποπρό (άπό + πρό), longe


de; διέκ (διά + έκ), através de.
3) Têm, não raro, valor de advérbios: έν δέ, ali; σύν δέ, juntamente; πρός
δέ, além disso.
4) Separam-se facilmente do verbo: έκ δέ βάλε (por έξέβαλε δέ).

484. Partículas
Assumem freqüentemente formas próprias: κέ(ν) (por &v). — al, αϊ κε(ν)
(por el, έάν). — όφρα (por ΐνα e έως.) — πάρος (por πρίν). — εύτε, ήμος (por
5τε), etc.

IV. — Dialeto ático


485. 1. O dialeto ático, derivado do jónico, era a linguagem que se falava
em Atenas no período de maior esplendor literário (500-300 a.C.).
Pela sua perfeição e elegância, pela importância dos autores que nele escre­
veram, tornou-se o dialeto mais geral. Dele nos ocupamos, principalmente, no
decurso desta Gramática.
486. 2. Autores. Em prosa: Entre outros, Tucídides, Xenofonte, Platão,
Isócrates, Lísias, Demóstenes e Ésquines.
Em verso: Ésquilo, Sófocles, Eurípides, Aristófanes, Menandro.

V. — Dialeto do Novo Testamento


487.1. Todos os livros do Novo Testamento (Evangelhos, Atos dos Após­
tolos, Epístolas e Apocalipse), à exceção do Evangelho de S. Mateus, foram re­
digidos primeiramente em grego.
O grego bíblico, porém, difere em muitas particularidades do grego clássico.
Com a expansão da civilização helénica pelo mundo oriental, a língua gre­
ga difundiu-se tão universalmente através dos povos conquistados, que veio a
chamar-se língua comum ou Κοινή (διάλεκτος).
A κοινή era um idioma eclético, proveniente da fusão dos vários dialetos.
Predominava, contudo, o dialeto ático.
Os livros do Novo Testamento foram escritos não na κοινή erudita usada
pelos escritores aticistaslt como Plutarco e Luciano, mas na κοινή popular,
bastante diferente da primeira.
488. 2. Autores: Distinguem-se, no uso e seleção das palavras, S. Lucas
e S. Paulo. As obras de maior perfeição estilística são a “Epístola aos Hebreus”

1 . A s s im d e n o m in a d o s p o r p r e te n d e r e m im ita r o s a n t ig o s e s c r ito r e s á t ic o s .
256 D IALETO S GREGOS

e a “Epístola” de S. Tiago; as que mais se afastam da pureza de linguagem são


o Evangelho de S. Marcos e as obras de S. João, sobretudo o Apocalipse.

3. Características principais
A linguagem do Novo Testamento é a da κοινή popular, com influências
semíticas (hebraicas e aramaicas).

489. A) ELEMENTOS SEMÍTICOS ΝΑ κοινή DO N. T.


1? — Vocábulos hebraicos e aramaicos
Άββά — 6 πατήρ (vocat.) Μαριάμ, Γαβριήλ, Ιωσήφ
Μεσαίας — Χριστός άλληλούϊα
βαββονί — διδάσκαλε, Κύριε άμήν
Κηφάς — Πέτρος μαμωνάς
κορβάν — δώρον σατανάς, etc.

490. 2? — Vocábulos com significação semítica


1. άδελφός (cláss. irmão), qualquer parente, especialmente primo.
2. δαιμόνιον (cláss. divindade), anjo rebelde, falsa divindade.
3. άνάθεμα (cláss. oferta votiva), objeto de maldição, anátema.
4. Έ λλην (cláss. grego), gentio, pagão.
5. θάλασσα (cláss. mar), lago.
6. κοινός (cláss. comum), impuro (=άκάθαρτος).
7. βήμα (cláss. palavra), fa to , acontecimento, coisa.
8. σάρξ (cláss. carne), carne (mas no sentido de homem, pessoa humana).

491. 3? — Frases com significação semítica


1. άρτον φαγεΐν=έσθίειν, comer.
2. άρτους κλάν εις τινας, partir pão a alguém, isto é, dar de comer.
3. έκ κοιλίας μητρός=έκ γεννήσεως, desde ο nascimento.
4. ποιειν νόμον, observar a lei (Jo. 7, 19; Gál. 2, 13).
5. ot ποιηταί του νόμου (factores legis), os que observam a lei (Rom. 2 ,13).
6. ποιειν κράτος, mostrar o poder.
7. ποιειν έλεος, fazer obras de misericórdia.

4? — Elementos semíticos na construção


492. 1) É freqüente o emprego do genitivo qualificativo em vez de adjeti­
vos, sobretudo com υιός ou τέκνον.
D IALETO S GREGOS 257

Ex.: Ό κριτής τής άδικίας (Lc. 18, 6), O ju iz injusto. — Υιός


ειρήνης (Lc. 10, 6), Filho da paz (= pacífico). — Yloi του αιωνος
τούτου (Lc. 18,6), Os mundanos. — Ylol του φωτός (Jo. 12,36),
Filhos do leito nupcial, isto é, amigos do noivo.
493. 2) É freqüente exprimir o predicativo (do sujeito ou do objeto direto)
pelo acusativo precedido de είς.
Ex.: Έ σ ομ α ι ύμΐν είς πατέρα και ύμεϊς έσεσθέ μοι είς υιούς (2
Corínt. 6, 18). Serei vosso pai e vós sereis meus filhos. — ΕΙς
προφήτην αύτόν είχον (Mt. 21, 46), Tinham-no como profeta.
494. 3) Encontra-se, por vezes, o positivo em vez do comparativo ou do
superlativo.
Ex.: Καλόν έστίν σε είσελθεΐν είς τήν ζωήν χωλόν, ή τούς δύο πόδας
έχοντα βληθηναι είς τήν γέενναν (Mc. 9, 45), Mais vale entrares
coxo na vida (eterna), do que seres lançado ao inferno com am­
bos os pés.
495. 4) Repetição do substantivo para exprimir totalidade ou plenitude.
Ex.: ΕΙς τούς αΙωνας των αΙώνων (Λρ. 1, 6), Pelos séculos dos séculos.
496. 5) ΕΙς, μία, έν, um, usado em vez de πρώτος, η, ον, primeiro, princi­
palmente para indicar o primeiro dia da semana.
Ex.: Έ ν μίςι των σαββάτων (Mt. 28, 1), No primeiro dia da semana.
Obs. — Note-se, de passagem, o emprego de είς em vez de τ'ις, com senti­
do equivalente ao nosso artigo indefinido um.
Ex.: ΕΙς γραμματεύς, um escriba.

497. 6) É freqüente, sobretudo em S. Lucas, o emprego de έγένετο, suce­


deu (συνέβη), com indicativo em vez de infinitivo.
Ex.: Καί έγένετο ήλθον περιτεμεΐν τό παιδίον (Lc. 1, 59), Ε aconte­
ceu que foram circuncidar o menino.

498.7) Καί, além do sentido de partícula copulativa (e), traduz, por vezes,
a idéia de “retorno” (então, em consequência).
Ex.: Et Υίός et Θεού καί κατάβηθι άπό του σταυρού (Mt. 27, 40),
Se és Filho de Deus, desce então da cruz.

499. 8) A conjunção εΐ (cláss. sé) usa-se, muitas vezes, como interrogativa


direta.
Ex.: El πατάξομεν έν μαχαίρςι; (Lc. 22,49), Feriremos com a espada?
Obs. — Emprega-se também como interrogativa direta δτι em vez de τί.
258 DIALETOS GREGOS

Ex.: "Ελεγον τοΐς μαθηταΐς αύτοϋ δτι μετά τών τελωνών καί
άμαρτωλών έσθίει; (Mc. 2, 16), Diziam aosseusdiscípulos:Por
queéque (o vosso mestre) come com ospublicanosecom ospe­
cadores?

500. B) ALGUMAS DIVERGÊNCIAS ENTRE O GREGO


BÍBLICO (ou κοινή popular) E O GREGO CLÁSSICO

1) Introdução de neologismos e alteração de sentido em vocábulos clás­


sicos.
Ex.: τό νΐκος (ή νίκη), a vitória;πραιτώριον, pretório
άλας, -ατος (άλς, άλός), sal;λεγιών, legião
τό ζυγόν (ό ζυγός), οjugo; τίτλος, inscrição
είδωλον (cláss. imagem), estátuadefalsosdeuses.
είκών (cláss. estátua), semelhança.
έρωτάω (cláss. interrogar), pedir.
λειτουργία (cláss. serviçopúblico), ministériosagrado.
νεκρόω (etim. matar), mortificar.

501. 2) Divergências morfológicas


I. — Nas Declinações
a) O vocalivo do sing. é igual ao nominativo.
Ex.: πατήρ (cláss. πάτερ), θυγάτηρ (cláss. θύγατερ).
N. B. — Mas θεός tem o vocativo novo θεέ.
502. b) O acusai. pl. é igual ao nominat. pl. nas palavras da 3.a decl. em
-εύς (Ιππείς, άρχιερείς, γονείς), e em τέσσαρες e χιλιάδες.
503. c) £ρις, contenda, forma o nominat. pl. δρεις ou έριδες.
συγγενής, parente, tem o dat. pl. συγγενεϋσι.
504. d) As palavras νους, espírito, πλους, navegação, passaram de contra­
tas da 2.· decl. para a terceira:
νοϋς, νοός, νοί, νοϋν (2 Tessal. 2, 2; Rom. 7, 25).
πλοϋς, πλοός, πλοί, πλοϋν (At. 27, 9).I.

II. — N os Verbos
505. a) O presente e o fu tu ro retomam, por vezes, a desinência primi­
tiva -σαι.
DIALETOS GREGOS 259

Ex.: όδυνάσαι (por όδυνςί), afliges-te (Lc. 16, 25).


καυχάσαι (por καυχ$), glorias-te (Rom. 2, 17).
φάγεσαι (por φάγει), comerás (Lc. 17, 8).
πίεσαι (por πίει), beberás (Ibidf.
506. b) O imperfeito e o aoristo formam freqüentemente a 3. p. do p i
em -οσαν (por -ov).
Ex.: εΐχοσαν (por εΙχον),έλάβοσαν (por έλαβον),
ήλθοσαν (por ήλθον).
507. c) Futuros novos:
αίρέω: f. έλω (derivado de είλον) em vez de αίρήσω.
έσθίω: f. φάγομαι (derivado de έφαγον) em vez de έδομαι.
λαμβάνω: f. λήμψομαι (por λήψομαι).
Os verbos em -έω começam a ter o futuro regular, em vez do futuro
ático (-ώ).
Ex.: καλέω: f. καλέσω (por καλώ).
Os verbos em -ίζω têm também o futuro regular -ίσω, em vez do futuro
ático (-ιώ).
Ex.: χωρίζω: f. χωρίσω
χαρίζω: f. χαρίσομαι.
508. d) Nota-se a tendência para os aoristos primeiros em -σα ou em -a.
Ex.: έβίωσα (por έβίων), ήμάρτησα (por ήμαρτον), έκέρδησα (por
έκέρδανα), είπα (por είπον), ήλθα (por ήλθον), είδα (por είδον),
ήξα (por ήγαγον), etc.
509. e) Verbos contratos
Alguns verbos em -άω apresentam formas dos verbos contratos em -έω.
Ex.: ήρώτουν (por ήρώτων), νικοϋντι (por νικώντι), κοιμούμενος
(por κοιμώμενος).
N. B. — διψάω, ter sede, πεινάω, ter fom e, têm a contração em α e não
em η: διψςζ πεινςΐ, πεινάν (cláss. πεινήν...).
Mas: πεινήσω (por πεινάσω), διψήσω.

510. 0 Verbos em -μι.


1? — Muitos verbos áticos em -μι apresentam no N. T. formas análogas
às dos verbos em -ω.
Ex.: ίστάνω por ΐστημι
έτίθουν (como έφίλουν) ” έτίθεσαν
διδώ ( ” δηλώ) ” δίδωμι
260 D IALETO S GREGOS

έδίδουν έδήλουν) >» έδίδοσαν


( ”
δοΐ δηλοϊ) I) δω
( ”
δφη τιμωη) >» δοίη
( ”
Μ
άφέω ( μ φιλέω) άφίημι
άφεΐς φιλεΐς) »» άφίης ou άφίεις
( ”
Μ
άφίομεν ( ” λύομεν) άφίεμεν
ήφιεν δλυεν) >> άφίει
( ”
511. 2? — Οίδα, saber.
Cláss. οίδα, οϊσθα, οίδε, ΐσμεν, ΐστε, ίσασι.
Bíbl. οίδα, οίδας, οίδε, οΐδαμεν, οΐδατε, οΐδασι.
512. 3? — Είμί, ser.
Im perf. Cláss. ή ou ήν, ήσθα, ήν, ήμεν...
Bíbl. ήμην, ήσθα ou ής, ήν, ήμεθα ou ήμεν...
APÊNDICES
A) NOÇÕES DE ETIMOLOGIA

513. A etimologia (έτυμος, verdadeiro + λόγος) estuda a verdadeira for­


mação das palavras. Tal formação pode obter-se ou por meio de sufixos (deri­
vação), ou pela reunião de várias palavras (composição).

I. — Derivação das palavras


As palavras derivadas formam-se mediante sufixos que se juntam às pala­
vras simples.
514. a) Substantivos derivados. — Os principais sufixos que entram na
formação de substantivos são:
1) Sufixos de agente: -εύς, -εια, -της, -τις, -τηρ, -τειρα.
Εχ.: ίερ-εύς, sacerdote (Ιερός, sagrado); οΐκέ-της, criado (οίκος,
casa); ίέρ-εια, sacerdotiza; οίκέ-τις, criada; σω-τήρ, salvador
(σφζω, salvar), σώ-τειρα, salvadora.
2) Sufixos de ação ou resultados da ação: -σις, -σια, -α, -η, -μα, -μη, -μός.
Εχ.: μάθη-σις, estudo (μανθάνω, estudar); θυ-σία, sacrifício (θύω,
sacrificar); φθορ-ά, corrupção (φθείρω, corromper); εύχ-ή,
oração (εύχομαι); διωγ-μός, perseguição (διώκω).
3) Sufixos de instrumento e lugar: -τρον, -τρα, -τήριον, -ειον.
Ε χ.: άρο-τρον, arado (άρόω, arar); θέα-τρον, teatro (θεάομαι, con­
templar); όρχήσ-τρα, lugar da dança (όρχέομαι); δικασ-τήριον,
tribunal (δικάζω, julgar); γυναικ-εΐον, aposento de mulheres
(γυνή).
4) Sufixos de qualidade: -ος, -ια, -σύνη, -της.
Ε χ.: έχθ-ος, ódio (Εχθομαι, odiar); σοφ-ία, sabedoria (σοφός, sábio);
σωφρο-σύνη, prudência (σώφρων, prudente); νεό-της, juven­
tude (νέος, ηονο).

263
26 4 APÊNDICES

5) Sufixos diminutivos: ιον, -ίδιον, -ίσκος, -άριον.


Εχ.: παιδ-ίον, criancinha (παΐς); οίκ-ίδιον, casinha; νεαν-ίσκος, jo-
venzinho (νεανίας); παιδ-ίσκος, παιδ-άριον, menino.
Obs. — Nos diminutivos em -ιον, o acento recai sobre ο i se a palavra é
composta de uma sílaba longa seguida de duas breves; fora deste caso, recai
sobre a antepenúltima.
Εχ.: παιδίον, χρυσίον, mas λόγιον, άργυριον.
6) Sufixos de patronímicos e gentílicos: -δης, -ις, -ευς, -της, -ιος.
Ε χ .: Πριαμί-δης, filh o de Príamo; Πριαμ-ίς, filha de Príamo;
Μεγαρεύς, megarense; Σπαρτιά-της, espartano; Κορίνθ-ιος,
coríntio.

515. b) Adjetivos derivados


1) Sufixos de aptidão ou propriedade: -κός, -μος.
Ex.: μαθηματι-κός, estudioso; μάχι-μος, apto para a guerra.
2) Sufixos de ação ou estado: μων, -ός, -ης.
Ex.: έλεή-μων, que se compadece (έλεέω); ισχυρ-ός, forte (Ισχύς,
força); ψευδ-ής, mentiroso (ψευδός, mentira).
3) Sufixos de matéria: -εος, -ινος, -ίνεος.
Ex.: χρύσ-εος, de ouro (χρυσός); λίθ-ινος, de pedra (λίθος); φηγ-
ίνεος, de faia (φηγός).
4) Sufixos de relação e semelhança: -αιος, -ειος, -ιος, -ειδής.
Ex.: άγορ-αΐος, de mercado, mercantil (άγορά, praça pública); άνδρ-
έϊος, viril (άνήρ); ούράν-ιος, celeste (ούρανός); θεο-ειδής, se­
melhante a Deus, divino (θεός).
5) Sufixos de abundância: -εις, -αλεος, -ωδής.
Ex.: χαρί-εις, cheio de graça, gracioso (χάρις); άργ-αλέος, triste;
θρην-ωδης, choroso (θρήνος).

516. c) Verbos derivados


1) Sufixos denominativos: -αω, -εω, -οω, -αζω, -ιζω.
Ex.: βοάω, gritar (βοή, grito); άνβέω, florescer (άνθος, flor); μαστιγόω,
açoitar (μάστιξ, açoite); άναγκάζω, obrigar (άνάγκη, necessi­
dade); έλπίζω, esperar (έλτας).
2) Sufixos im itativos e freqüentativos: -αζίο, -ιζω.
NOÇÕES D E ETIM O LO G IA 265

Ex.: έλλην-ίζω, falar como os gregos; φιλίππ-ίζω, ser partidário de


Filipe; αΐ-άζω, gemer (at -interjeição).
3) Sufixos incoativos: -σκω.
Ex.: γηρά-σκω, envelhecer; μιμνη-σκω, recordar-se.

11. — Composição das palavras


517. O primeiro elemento componente pode ser um tema nominal, um
tema verbal ou um prefixo.

518. 1? — Tema nominal.


a) Os temas em -o da segunda declinação perdem, além da desinência, a
vogal o, quando o segundo elemento começa por vogal; mas conservam-na
antes de consoante.
Ex.: όλιγ-αρχία (t. όλιγο-), governo de poucos, oligarquia, χορο­
διδάσκαλος (t. χορο-), mestre do coro.
b) Os temas em -a da primeira declinação e os da terceira costumam to­
mar o por analogia com os da segunda.
Ex.: νικό-λαος, vencedor de povos (t. νίκα-), φυσιο-λογία, estudo da
natureza (t. φυσι-).

519. 2? — Temas verbais. Antes de vogal não sofrem alteração; antes de


consoante, intercala-se uma das vogais ε, i, o.
Ex.: φέρ-ασπις, escudeiro; πείθ-αρχος, obediente à autoridade; φερ-έ-
καρπος, frutífero; τερψ-ί-χορος, que gosta de danças.
520. 3? — Prefixos. Além das preposições1existem os prefixos inseparáveis;
ά- (àv- antes de vogal) chamado alfa privativo.
Pode ser: privativo e, algumas vezes, aumentativo.
Ex.: ά-θεος, ateu (sem Deus); άν-άξιος, indigno.
Mas ά-πας, total; ά-τενίζω, olhar fixam ente.
δυς- dificuldade: δυσ-τυχής, desafortunado.
εύ- bem: εύ-τυχής, afortunado.
ήμι- meio (semi): ήμί-θεος, semideus.
νη- negação (poét.): νή-πιος, infante (que não fala); νή-νεμος,
sem vento.

. Cf. N?· 376-379.


266 APÊNDICES

521. O segundo elemento componente pode ser um substantivo ou verbo


que existem separados, ou um tema nominal ou verbal com desinências que não
possui fora da composição.
Ex.: φιλο-σοφία, δυσ-τυχέω (τυγχάνω), ser infeliz.

Significação dos compostos


522. 1) O primeiro elemento de composição determina geralmente o segun­
do, ou conv ..i'o ou advérbio, ou como objeto direto, circunstancial de
instrumento e lugar, ou como especificação possessiva.
Ex.: άκρό-πολις, cidade alta, acrópole (=άκρα πόλις).
όμό-δουλος, companheiro de escravidão (=όμο0 δουλεύων).
λογο-γράφος, escritor de discursos ( = λόγους γράφων).
χειρο-ποίητος, feito à mão (=χειρΙ ποιητός).
γλαυκ-ωπις, de olhos brilhantes ( = γλαυκούς όφθαλμούς
δχουσα).
523. 2) Algumas vezes é o segundo elemento que determina o primeiro.
Ex.: φιλό-λογος, amigo da palavra, filólogo, μισ-άν-θρωπος, que
odeia os homens, misantropo.
524. 3) A significação dos compostos em -ος, cujo segundo elemento é um
tema verbal, pode ser conhecida pelo acento: se este estiver na última ou na
penúltima sílaba, o elemento verbal tem significação ativa; se o acento recair
sobre a antepenúltima, tem significação passiva.
Ex.: θεο-φόρος, que leva a Deus — θεό-φορος, inspirado por Deus.
θηρο-τρόφος, que alimenta feras — θηρό-τροφος, alimentado por
feras.
ναυσι-πόρος, navegante — ναυσί-πορος, navegável.

COMPOSIÇÃO E DERIVAÇÃO
NOS HELENISMOS PORTUGUESES

1) COMPOSIÇÃO

525. IP Prefixos:
a-, an- (ά, άν): privação: abulia (βουλή, vontade)·, ateu (θεός, deus); anestesia
(αΓσθησις, sensação); analgia (άλγος, dor).
ana- (άνά): semelhança: analogia (λόγος, razão).
NOÇÕES DE ETIM OLOGIA 267

repetição: anáfora (φέρω, levar).


inversão: anacrônico (χρόνος, tempo).
intensidade: anafonese (φωνέω, falar).
anfi- (άμφί): de ambos os lados: anfípode (πούς, ποδός, pé).
à volta de: anfiteatro (θέατρον, teatro).
anti- (άντί-): oposição: antipirético (πυρετός, febre)\ antípoda.
substituição: antiptose (πτώσις, caso).
apo-, af- (άπό): separação: apócope (κόπτω, cortar); aférese (αίρέω, tomar).
negação: apocalipse (καλύπτω, encobrir).
mudança: apóstolo (στέλλω, enviar).
privação: apogamia (γάμος, matrimônio).
arqui- (άρχι): primazia: arquimagiro (μάγειρος, cozinheiro); arquiteto (τέκτων,
artífice).
cata- (κατά): descida: catadupa (δουπέω, ressoar); cataptose (πίπτω, cair).
distribuição: catalografia.
oposição: catafônica (φωνή, voz, som).
dia- (διά): divisão, separação: diálise (λύω, solver); diagnóstico (γιγνώσκω,
conhecer).
através de: diáfano (φαίνω, aparecer).
dis- (δυς): dificuldade: dispepsia (πέπτω, cozer, digerir); disopia (δψ, όπός,
vista).
ec-, ex- (έκ-, έξ): fora de: ectopia (τόπος, lugar); êxodo (όδός, caminho).
en-, em- (èv): lugar onde: encefalalgia (dor no encéfalo).
endo- (ένδον-): dentro: endocárdio (καρδία, coração); endoscópio (σκοπέω,
observar).
epi- (έπί): superposição: epígrafe (γράφω, escrever).
adição: epifenômeno (fenômeno adicional),
repetição: epílogo (recapitulação ou conclusão),
eu-, ev- (εύ): bem: euemia (αίμα, sangue): eugenia (γένος, descendência); evan­
gelho (άγγελία, notícia).
hemi- (ήμί): metade: hemiopia (δψ, όπός, vista).
hiper- (ύπέρ): excesso: hiperalgia; hiperestesia.
hipo- (ύπό): diminuição: hipoalgia; hipobulia.
por baixo de: hipogástrico (γαστήρ, ventre).
meta- (μετά-): mudança: metograma (γράμμα, letra).
palin-, palim- (πάλιν): de novo: palingenesia (γένεσις, geração); palimpsesto
(ψάω, raspar).
268 APÊNDICES

para (παρά); aproximação: paráfrase (φράσις, elocução).


irregularidade: paralogia.
anormalidade: paranóia (νους, mente).
peri- (περί): rodeio: peristilo (στύλος, coluna).
superabundância: períergia (έργον, obra).
pro- (πρό): anterioridade: programa; propedêutica (παιδεύω, instruir).
sin-, sim- (συν): união: sinagoga (συναγωγή, reunião); simbiose (βίωσις, meio
de subsistência).
simultaneidade: síncrono (χρόνος, tempo).

526. 2? Justaposição:
arqueo- (άρχαίος, antigo): arqueolítico (λίθος, pedra); arqueologia (λόγος,
tratado).
caco- (κακός, mau): cacófato (φημί, dizer).
deca- (δέκα, dez): decástilo (στύλος, coluna).
dis-, di- (δίς, duas vezes): díptico (πτύσσω, dobrar); dipodia (πούς, ποδός, pé).
hecto- (έκατόν, cem): hectoédrico (έδρα, base, face).
hepta- (έπτά, sete): heptacórdio (χορδή, corda).
hexa- (έξ, seis): hexáptero (πτερόν, asa).
macro- (μακρύς, comprido): macrócero (κέρας, chifre); macrócomo (κόμη,
cabeleira).
méga- (μέγας, grande): megalítico; megascópio.
micro- (μικρός, pequeno): microscópio; micróbio (βίος, vida).
míria- (μόριοι, dez mil): miriâmetro (μέτρον, medida, metro).
mono- (μόνος, único, só): monolítico; monodátilo (δάκτυλος, dedo); mono-
fobia (φόβος, medo).
neo- (νέος, novo): neofobia; neolítico; neófito.
octo- (όκτώ, oito): octógono (γωνία, ângulo).
penta- (πέντε, cinco): pentágono; pentâmetro.
poli- (πολύς, muito): polimatia (μανθάνω, aprender); polígono.
proto- (πρώτος, primeiro): protomártir (μάρτυς, testemunha, mártir).
quilo- (χίλιοι, mil): quilograma; quilômetro.
tele- (τήλε, longe): telescópio (σκοπέω, observar); telepatia (πάθος, sentimento).
tetra- (τέτταρα, quatro): tetralogia; tetrâmetro.
tri-, tris-, tricô- (τρεις, três; τρίς, três vezes; τρίχα, em três partes): trilogia;
triságio (άγιος, santo); tricotomia (τομή, corte).
NOÇÕES D E ETIM O LO G IA 26 9

2) DERIVAÇÃO
527. Sufixos principais:
-ia (-(a): designa geralmente ciências, doutrinas, estado (físico ou moral):
filosofia, biologia; anemia, apatia.
Obs. — Quanto à prosódia das palavras derivadas do sufixo grego -ia, po­
dem dar-se as duas normas seguintes:
1) Têm sufixo -ia tônico (acentuação no i) as palavras que forem substan­
tivos abstratos, isto é, que designem estado (físico ou moral), ciência, artes e
doutrina, ação, etc.
Ex.: apatia, afasia, hidrofobia, anomalia, filologia, agronomia, teoso­
fia, psicoterapia, flebotomia.
2) Têm sufixo -ia átono (são esdrúxulas) as palavras que forem substan­
tivos concretos, isto é, que designem animais, plantas, coisas, pessoas, regiões,
cidades e figuras de retórica (excetua-se alegoria).
Ex.: tinia, actihia, astéria, acácia, artéria, Olímpia, Ibéria, metonímia.
N. B. — Encontram-se ainda muitas palavras em -ia, que o uso consagrou
como esdrúxulas: prosódia, rapsódia, comédia, toponímia, etc.
-ismo (-ισμός): designa freqüentemente doutrina: teosofismo, teísmo.
-ite (-ϊτις): designa doenças, inflamação: estomatite (στόμα, boca), flebite (φλέψ,
βός, veia).
-ite (-ίτης): designa minerais: pirite (πυρ, fogo), antracite (άνθραξ, carvão).
-ose (-ωσις): designa estado e (impropriamente) doenças: osmose (ώσμός, im­
pulso), psicose (ψυχή, espírito).

528. 3) APORTUGUESAMENTO DE VOCÁBULOS GREGOS


Regra geral: 1) Traslada-se a palavra grega, letra por letra, do alfabeto
grego para o latino, e aplicam-se-lhe as regras da acentuação latina.
Obs. — a) axé representado em latim por ae, e em português por e; oi é
representando em latim por oe, e em português por e; ει converte-se em /;
ευ passa para eu, ou para ev se é seguido de vogal.
Ex.: άφαίρεσις, lat. aphaeresis, port. aférese
οΐκόνομος, ” oeconomus, ” ecónomo
δλειψις, ” elipsis, ” elipse
Περσεύς, ” Perseus, ” Perseu
Mas εύαγγέλιον, ” evangelium, ” evangelho.
270 APÊNDICES

b) φ é representado, geralmente, em lat. e emport. por o; por vezes passa


irregularmente para oe em latim e e em português.
Ex.: μελφδία, lat. melodia, port. melodia
φδή, ” ode, 99 ode
Mas κωμωδία, ” comoedia, 99 comédia
τραγωδία, ” tragoedia, 99 tragédia.
c) Θ é representado em latim por th, e em português por f; φ é represen­
tado em latim por /?Λ, e em português por/* χ é representado em latim por ch,
e em português por c ou q.
Ex.: θέμα, lat. thema, port. tema
φιλόσοφος, ” philosophus, 99 filósofo
τεχνικός, ” technicus, 99 técnico
χιλιάρχης, ” chiliarches, 99 quiliarca.
d) O β inicial e os ββ mediais são, em latim, seguidos de h correspondente
ao espírito áspero grego.
Ex.: βυθμός, lat. rhytmus, port. ritmo.
Πύββος, ” Pyrrhus, 99 Pirro.
é) Ο υ quando não faz parte de ditongo passa geralmente para latim com
o valor de y , e para português com o valor de / e, por vezes, de u.
Ex.: άμυγδάλη, lat. amygdala, port. amígdala, amêndoa.
κύβος, lat. cubos, port. cubo.
/ ) O espírito áspero é representado ordinariamente por h.
Ex.: ύδροφόβος, lat. hydrophobus, port. hidrófobo.
2) Em geral, a palavra portuguesa forma-se do acusativo latino.
Ex.: έγκέφαλος, acus. lat. encephâlum, port. encéfalo.
3) N om es próprios: a) Os da 1? declinação, quer masculinos, quer femini­
nos, passam geralmente para português xom a forma do nominativo.
Ex.: Πυθαγόρας, ου (ô), Pitágoras; Μιλτιάδης, ου (ô), Milcíades;
*Αφροδίτη, ης (ή), Afrodite.
Ν . Β. — As formas da 1? decl. usadas no plural (-αι, ών) dão em portu­
guês -as.
Ex.: *Αθήναι, ών, Atenas; Θήβαι, ών, Tebas.
b) Os da 2.a declinação seguem a regra geral, formando-se do acusativo
latino.
Ex.: Τάνταλος, ου, acus. lat. Tantalum, port. Tântalo; Τππόλυτος,
ου, acus. lat. H ippolytum , port. Hipólito.
NOÇÕES D E ETIM OLOG IA 271

N. B. — A forma -oi do plural dá em português -os: Φίλιπποι, Filipos;


Δελφοί, Delfos; Ταϋροι, Tauros.
c) Os da 3? declinação terminados em -cov, em -ης e em -ις trasladam-se
também comumente para português com a forma do nominativo.
Excetuam-se, porém, alguns cuja adaptação à prosódia portuguesa está já
consagrada pelo uso.
Ex.: Κρίτων, ωνος, Críton; Φαίδων, ωνος, Fédon; Σόλων, ωνος, Só-
lon; ‘Αγαμέμνων, ονος, Agamémnon; Σωκράτης, ους, Sócrates;
Θεμιστοκλής, Temístocles; Αύλίς, ίδος, Âulis.
Mas Πλάτων, ωνος, Platão; Κρέων, οντος, Creonte; Χάρων, ωνος
(ou οντος), Caronte; Μαραθών, ωνος, Maratona; Σαλαμίς,
ΐνος, Salamlna.
272 APÊND ICES

529. B) LISTA DOS PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES1

Presente Futuro Aoristo Perfeito


"Αγαμαι (άγάσομαι) ήγάσθην — adm irar
άγείρω άγερω ήγειρα — reunir
δγνυμι δξω έαξα — quebrar
δγνυμαι — έάγην έαγα ser quebrado
δγω δξω ήγαγον ήχο conduzir
δξομαι ήχθην ήγμαι ser conduzido
άγομαι
άχθήσομαι
$δω φσομαι ήσα cantar
φδομαι φσθήσομαι ήσθην ήσμαι ser cantado
αΐδέομαι αΐδέσομαι ήδέσθην ήδεσμαι respeitar, ter vergonha
αΐνέω αΐνέσομαι ήνεσα ήνεκα louvar
αΐνέομαι αΐνεθήσομαι ήνέθην ήνημαι ser louvado
αίρέω αίρήσω είλον2 ήρηκα tom ar
αίρέομαι αίρήσομαι είλόμην ήρημαι escolher
αίρέομαι αίρεθήσομαι ήρέθην ήρημαι ser tom ado
αίρω δρω ήρα ήρκα levantar
αίρομαι άρθήσομαι ήρθην ήρμαι ser levantado
αίσθάνομαι αίσθήσομαι ήσθόμην ήσθημαι sen tir
αίσχυνω αίσχυνω ήσχυνα — envergonhar
αίσχύνομαι αίσχυνοϋμαι ήσχύνθην ήσχυμμαι envergonhar-se
άκουω άκούσομαι ήκουσα άκήκοα ouvir
άκουομαι άκουσθήσομαι ήκουσθην ήκουσμαι ser ouvido
άκροάομαι άκροάσομαι ήκροασάμην ήκρόαμαι escutar
άλείψω άλείψω ήλειψα άλήλιψα ungir
άλείφομαι άλειφθήσομαι ήλείψθην άλήλιμμαι ser ungido
άλέξω άλεξήσω, ήλέξησα — repelir, preservar

1 . O m it ím o s o s v e r b o s c u ja c o n ju g a ç f to f o i e s t u d a d a p o r e x t e n s o n a m o r f o lo g ia , e in c lu ím o s a lg u n s d o s
v e r b o s c o n t r a t o s , e d o s v e r b o s e m o c l u s i v a e e m l í q u i d a d e u s o m a i s f r e q u e n t e . A o r d e m d a s v o z e s é : ativa,
média e passiva ( q u a n d o c o e x i s t e m a s t r ê s ) .
2 . Imperai. CXs, subj. ÍXc u , opt. CXotpu it\f. έ λ κ ι ν , part. έ λ ώ ν .
PR IN C IPAIS VERBOS IR R EG U LA R ES 273

έάλων e έάλωκα ser tom ado


άλίσκομαι άλώσομαι
ήλων ήλωκα
άλλάττω άλλάξω ήλλαξα ήλλαχα m udar
άλλάττομαι άλλάξομαι ήλλοξάμην — trocar
άλλαχθήσομαι ήλλάχθην ήλλαγμαι ser m udado
άλλάττομαι
άλλαγήσομαι ήλλάγην
ήλάμην — saltar
άλλομαι άλοϋμαι
ήλόμην
άμαρτάνω άμαρτήοομαι ήμαρτον ήμάρτηκα errar
άμαρτάνομαι — ήμαρτήθην ήμάρτημαι ser p riva d o de
άμείβω άμείψω ήμειψα ήμειψα m udar
άμείβομαι άμείψομαι ήμειψάμην ήμειμμαι responder
άμιλλάομαι άμιλλήσομαι ήμιλλήθην ήμίλλημαι rivalizar
άμπ-έχομαι άμφέξομαι ήμπεσχόμην — envolver
άμύνω άμυνώ ήμυνα — repelir, p ro teg er
άμφι-έννυμι άμφιώ ήμφίεσα — vestir
άμφι-έννυμαι άμφιουμαι ήμφιεσάμην ήμψίεσμαι vestir-se
άνα-γιγνώσκω άνα-γνώσω άνέγνων άνέγνωκα ler
άν-αλίσκω άναλώσω άνήλωσα άνήλωκα gastar
άν-αλίσκομαι άναλωθήσομαι άνηλώθην άνήλωμαι ser gasto
άνδάνω άδήσω δαδον δαδα agradar
άν-έχομαι άνέξομαι ήνεσχόμην — su p o rta r
άνίάω άνιάσω ήνίασα ήνίακα a flig ir
άνιωμαι άνιάσομαι ήνιάθην — ser a flig id o
άν-οίγω άνοίξω άνέωξα (άνέψχα) abrir
άν-ο(γομαι άνεώξομαι άνεφχθην άνέψγμαι ser aberto
άντι-βολέω άντιβολήσω ήντεβόλησα — su p lica r
άνύω(άνυτω) άνύσω ήνυσα ήνυκα levar a cabo
j άπηγόρευσα άπείρηκα p ro ib ir 1
άπαγορεύω άπερω
( άπειπον
άπαγορεύομαι άπορρηθήσομαι άπερρήθην άπείρημαι ser p ro ib id o
άπαντάω άπαντήοομαι άπήντησα άπήντηκα ir ao enco n tro de
άη-εχθάνομαι άπεχθήσομαι άπηχθόμην άπήχθημαι ser odioso
άπ-έχω άφ-έξω άπ-έσχον άπ-έσχηκα d ista r
άπο-διδράσκω άποδράσομαι άπέδραν άποδέδρακα evadir-se
άπο-θνήσκω άποθανοϋμαι άπέθανον — m orrer
άπο-κρίνομαι άποκρινουμαι &πεκρινάμη\’ άποκέκριμαι responder
άπο-κτείνω άποκτενώ άπέκτεινα ànèκίονα m a ta r
άπο-λαύω άπολαύσομαι άπέλαυσα άπολέλαυκαi gozar
άπ-όλλυμι άπολώ άηώλεσα άκολώλεκα arruinar
άπ-όλλυμαι άπολοϋμαι άπωλόμην άπόλωλα perecer
άπό-χρη άποχρήσει άπέχρησεν — bastar
άπτω άψω ήψα — tocar , acender . atar
άπτομαι δψομαι ήψάμην ήμμαι ligar-se a
274 APÊNDICES

άπτομαι — ήφθην ήμμαι ser atado , aceso


άρέσκω άρέσω ήρεσα — agradar
άρκέω άρκέσω ήρκεσα — bastar
άρμόττω άρμόσω ήρμοσα ήρμοκα adaptar
άρμόττομαι άρμοσθήσομαι ήρμόσθην ήρμοσμαι ser adaptado
άρνέομαι άρνήσομαι ήρνήθην ήρνημαι negar
άρόω άρόσω ήροσα άρήροκα lavrar
άρπάζω άρπάσομαι ήρπασα ήρπακα arrebatar, cativar
άρπάζομαι άρπασθήσομαι ήρπάσθην ήρπασμαι ser arrebatado
άρχω δρξω ήρξα ήρχα governar
άρχομαι άρξομαι ήρξάμην ήργμαι começar
άρχομαι άρξομαι ήρχθην ήργμαι ser governado
αύξάνω (αύξω) αύξήσω ηύξησα ηδξηκα aumentar
ί αύξήσομαι ηύξήθην ηΰξημαι ser aumentado
αυξάνομαι
( αύξηθήσομαι
άχθομαι άχθέσομαι ήχθέσθην — indignar-se
Βαδίζω βαδιοϋμαι έβάδισα βεβάδικα caminhar
βαίνω βήσομαι έβην βέβηκα andar
βάλλω βάλω έβαλον βέβληκα lançar
βάλλομαι βληθήσομαι έβλήθην βέβλημαι ser lançado
βάπτω βάψω έβαψα — mergulhar
βάπτομαι — έβάφην βέβαμμαι ser mergulhado
βαρύνω έβάρησα βεβάρηκα tom ar pesado
βαρύνω
βαρήσω
βαστάζω βαστάσω έβάστασα βεβάστακα transportar
βιάζομαι βιάσομαι έβιασάμην βεβίασμαι forçar
βιάζομαι βιασθήσομαι έβιάσθην βεβίασμαι ser forçado
βιβάζω βιβω, ας έβίβασα — fa zer andar
βιβρώσκω βρώσομαι έβρων βέβρωκα devorar
βιβρωσκομαι βρωθήσομαι έβρώθην βέβρωμαι ser devorado
(βιόω) βιωσομαι έβίων βεβίωκα viver
βλάπτω βλάψω έβλαψα βέβλαφα prejudicar
βλάπτομαι βλαβήσομαι έβλάβην βέβλαμμαι ser prejudicado
βλαστάνω βλαστήσω έβλαστον βεβλάστηκα brotar
βλέπω βλέψομαι έβλεψα — olhar
βλώσκω μολοϋμαι έμολον μέμβλωκα ir
βοάω βοήσομαι έβόησα βεβόηκα gritar
βόσκω βοσκήσω έβόσκησα βεβόσκηκα apascentar
βούλομαι βουλήσομαι έβουλήθην βεβούλημαι querer
1. έβρεξα ί 1. βέβρεχα m olhar
βρέχω ιβ ρέξω
2. έβραχον 1 2. βέβροχα
1. έβρέχθην βέβρεγμαι ser m olhado
βρέχομαι βρεχθήσομαι
2. έβράχην
βρίθω βρίσω έβρισα βέβριθα estar carregado

Γαμέω γαμω Ιγη μ α γεγάμηκα tom ar p o r esposa


γαμούμαι γαμουμαι έγημάμην γεγάμημαι tom ar p o r esposo
PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES

γελάω γελάσομαι έγέλασα — rir


γελώμαι γελασθήσομαι έγελάσθην γεγέλασμαι ser objeto de riso
γεύω γεύσω έγευσα — provar
γηθέω — — γέγηθα alegrar-se
γηράσκω γηράσομαι έγήρασα γεγήρακα envelhecer
γεγένημαι tornar-se, ser
γίγνομαι γενήσομαι έγενόμην
γέγονα
γιγνώσκω γνώσομαι έγνων έγνωκα conhecer
γιγνώσκομαι γνωσθήσομαι έγνώσθην έγνωσμαι ser conhecido
γλύφω γλύφω έγλυψα γέγλυφα gravar
γράφω γράψω έγραψα γέγραφα escrever
γράφομαι γραφήσομαι έγράφην γέγραμμαι ser escrito

Δάκνω δήξομαι έδακον — m order


δάκνομαι δηχθήσομαι έδήχθην δέδηγμαι ser m ordido
δει δεήσει έδέησεν — ser preciso , fa lta r
δέω δεήσω έδέησα δεδέηκα precisar de
δέομαι δεήσομαι έδεήθην δεδέημαι p ed ir
δέω δήσω έδησα δέδεκα1 ligar
δέδοικα tem er
(δείδω) — έδεισα
δέδια
δέρκομαι δέρξομαι έδέρχθην δέδορκα ver
δέχομαι δέξομαι έδεξάμην δέδεγμαι receber
διήτησα δεδιήτηκα regular
διαιτάω διαιτήσω
έδιήτησα
διαιτώμαι διαιτήσομαι διητήθην δεδιήτημαι viver
δια-λέγομαι διαλέξομαι διελέχθην διείλεγμαι conversar
διδάσκω διδάξω έδίδαξα δεδίδαχα ensinar
διδάσκομαι διδαχθήσομαι έδιδάχθην δεδίδαγμαι ser ensinado
διδράσκω δράσομαι έδραν δέδρακα fu g ir
διώξομαι έδιωξα δεδίωχα perseguir
διώκω
διώξω
δοκέω δόξω έδοξα δέδογμαι parecer
δύναμαι δυνήσομαι έδυνήθην δεδύνημαι p o d er
δύω δύσω έδυσα — penetrar
δύομαι δύσομαι έδυν δέδυκα vestir-se
δύομαι δυθήσομαι έδύθην δέδυμαι ser subm ergido
Έ άω έάσω εΐασα εΐακα perm itir
έώμαι έάσομαι εΐάθην εϊαμαι ser perm itido
έγγυάω έγγυήσω ήγγύησα ήγγύηκα dar em prêm io
έγγυώμαι έγγυήσομαι ήγγυησάμην — garantir
έγγυώμαι — ήγγυήθην ήγγύημαι estar em penhado
έγείρω έγερω ήγειρα έγήγερκα despertar
έγείρομαι (έγεροϋμαι) ήγρόμην έγρήγορα acordar

1. O u β έβ η κ α .

U FM G - F a c u ld a d e de L e tra s

B ib lio te c a
276 APÊNDICES

εγείρομαι — ήγέρβην εγήγερμαι ser despertado


1 έδοΟμαι — έδήδοκα com er
έδω
1 εδομαι
εθέλω έθελήσω ήθέλησα ήθέληκα consentir
έθίζω έθίσω e έθιω είθισα είθικα acostumar
έθίζομαι — είθίσθην εΤθισμαι acostumar-se
(έθω) — — είωθα ter costum e
(είδω) εΐσομαι — οίδα saber
είκω όξω είξα — ceder
(είκω) — — εοικα1 parecer-se
εϊργω είρξω είρξα — encerrar
είργομαι εΤρξομαι (είρχθην) εΐργμαι ser encerrado
είργω είρξω είρξα — separar
είργομαι εϊρξομαι (είρχθην) εϊργμαι ser separado
έλαύνω έλω, ςΐς ήλασα έλήλακα im pelir
έλαύνομαι ελαθήσομαι ήλάθην ελήλαμαι ser im pelido
έλέγαω ελέγξω ήλεγξα — convencer, acusar
έλέγχομαι ελεγχθήσομαι ήλέγχθην ελήλεγμαι ser convencido
έλίττω έλίξω είλιξα — rodar
έλίττομαι — είλίχθην είλιγμαι ser rodado
£λκω ελξω εΙλκυσα εΐλκυκα arrastar
έλκομαι έλκυσθήσομαι είλκύσθην είλκυσμαι ser arrastado
1
1
έν-θυμέομαι ένθυμήσομαι ένεθυμήθην refletir
1
έν-οχλέω ενοχλήσω ήνώχλησα ήνώχληκα incom odar
έπ-αινέω επαινέσομαι έπήνεσα έπήνεκα louvar
έπ-αινοϋμαι έπαινεθήσομαι έπηνέθην έπήνημαι ser louvado
έπείγομαι έπείξομαι ήπείχθην — apressar-se
έπι-μέλομαι2 έπιμελήσομαι έπεμελήθην — cuidar de
έπίσταμαι έπιστήσομαι έπιστήθην — saber
έπομαι εψομαι έστόμην — seguir
έράω έρασθησομαι ήράσθην — am ar
έργάζομαι έργάσομαι είργασάμην είργασμαι trabalhar
— έργασθήσομαι εΐργάσθην εϊργασμαι ser trabalhado
(έρομαι)3 έρήσομαι ήρόμην — interrogar
έρπω ερψω εΐρπυσα — arrastar-se
ερρω έρρήσω ήρρησα ήρρηκα ir-se embora
είμι ήλθον4 έλήλυθα ir, vir
έρχομαι
(έλευσομαι)
έσθίω εδομαι έφαγον έδήδοκα com er
έσθίομαι — ήδέσθην εδήδεσμαι ser com ido
έστιάω έστιάσω είστίασα είστίακα banquetear

1. Perfeito com sentido de presen te. Pari. έοικώς e εΐκώς: εΐκός έστιν, é ju s to .
2. Ou έπιμελέομαι.
3. είρομαι (épico e jôn.); έρωτάω (ático).
4. Aor. 1. ήλθα.
PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES

εύλαβέομαι εύλαβήσομαι ηύλαβήθην — precaver-se


εύρίσκω εύρήσω ηύρον ηύρηκα encontrar
εύρίσκομαΐ εύρεθήσομαι ηύρέθην ηυρημαι ser encontrado
εύφραίνω εύφρανω ηύφρανα — alegrar
εύφραίνομαι εύφρανθήσομαι ηύφράνθην — regozijar-se
εύχομαι εύξομαι ηύξάμην ηύγμαι suplicar
ίχω έξω e σχήσω έσχον1 έσχηκα ter
έξομαι έσχόμην — agarrar-se a
έχομαι
σχήσομαι
έχομαι έξομαι — έσχημαι ser possuído

Ζάω ζήσω — — viver


ζεύγνυμι ζεύξω έζευξα — ju n ta r
ζευγνυμαι — έζύγην έζευγμαι ser ju n ta d o
ζέω ζέσω έζεσα — ferver
ζέομαι — — έζεσμαι ser fervid o
ζώννυμι ζώσω έζωσα — cingir
ζώννυμαι — έζωσάμην έζωμαι cingir-se

Ή β ά σ κω ήβήσω ήβησα έβηκα se r jo v e m


ήγέομαι ήγήσομαι ήγησάμην — gu iar, ju lg a r
ήδομαι ήσθήσομαι ήσθην — alegrar-se
ήκω ήξω — — v ir
ήττάομαι ήττήσομαι ήττήθην ή ττη μ α ι se r ven cid o

Θάλλω θαλώ έθαλον τέθηλα flo re sc e r


θαλλήσω τέθ α λ κ α
θάπτω θάψω έθαψα — sep u lta r
θάπτομαι ταφήσομαι έτάφην τέθα μ μ α ι ser sep u lta d o
θαυμάζω θαυμάσομαι έθαύμασα τεθ α ύμ α κ α adm ira r
θέω θεύσομαι — — co rrer
θιγγάνω θίξομαι έθιγον — to ca r
θνήσκω θανοϋμαι έθανον τέθνηκα* m orrer
θύω θύσω έθυσα τέθυκα sacrificar
θύομαι τυθήσομαι έτύθην τέθυμαι ser sacrificado
Ίάομαι Ιάσομαι Ιασάμην — curar
— — Ιάθην — ser curado
Ικνέομαι3 Ιξομαι Ικόμην Ιγμαι chegar, vir
Ιλάσκομαι Ιλάσομαι (λασάμην — apaziguar
Καθαίρω καθαρω έκάθηρα — pu rificar
καθαίρομαι — έκαθάρθην κεκάθαρμαι ser pu rificado
καθέζομαι καθεδούμαι έκαθέσθην — sentar-se

1. Subj. σχώ, o p t. σχοίην, im perai, σχές, σχέτω ...


2. P erf. p i.: τέθναμεν, τέθνατε, τεθνάσι. O pt. τεθναίην. Jnf. τεθνάναι. P ari. χεθνεώς, τεθνεώσα, τεθνεώς.
F ui. p e rf. τεθνήξω. Im perai. τέ&ναθι.
3. Usado sobretudo no composto άφικνοΟμαι, chegar.
278 APÊNDICES

καθεύδω καθευδήσω — — dorm ir


καθίζω καθιώ έκάθισα — fazer sentar
καθίζομαι καθιζήσομαι έκαθισάμην — sentar-se
καίνω κάνω έκανον κέκονα matar
κάω (χαίω) καύσω έκαυσα κέκαυκα queimar
κάομαι καυθήσομαι έκαύθην κέκαυμαι ser queimado
καλέω καλέσω έκάλεσα κέκληκα chamar
καλούμαι κληθήσομαι έκλήθην κέκλημαι ser chamado
καλύπτω καλύψω έκάλυψα κεκάλυφα cobrir
κάμνω καμοΟμαι έκαμον κέκμηκα fatigar-se
κείμαι κείσομαι — — jazer
κελεύω κελεύσω έκέλευσα κεκέλευκα mandar
κελεύομαι — έκελεύσθην κεκέλευσμαιl ser mandado
κεράννυμι — έκέρασα — misturar
ί έκράθην κέκραμαι ser misturado
κεράννυμαι κραθήσομαι
1 έκράσθην
κερδαίνω κερδανώ έκέρδανα κεκέρδηκα ganhar
κίχρημι χρήσω έχρη σα κέχρηκα emprestar
κίχραμαι — έχρησάμην — pedir emprestado
κίχραμαι — — κέχρημαι ser emprestado
ί έκλαγξα ί κέκλαγγα gritar
κλάζω κλάγξω
[ έκλαγον 1 κέκληγα
ί κλαύσομαι έκλαυσα — chorar
κλάω (κλαίω)
( κλαήσω
κλάω κλάσω έκλασα — quebrar
κλώμαι — έκλάσθην κέκλασμαι ser quebrado
κλέπτω κλέψω έκλεψα κέκλοφα roubar
κλέπτομαι — έκλάπην κέκλεμμαι ser roubado
κλίνω κλίνω έκλινα κέκλικα inclinar
ί κλιθήσομαι ί έκλίθην κέκλιμαι ser inclinado
κλίνομαι
( κλινήσομαι 1 έκλίνην
κλύζω κλόσω έκλυσα — irrigar
κοιμάω κοιμήσω έκοίμησα — fa zer dorm ir
κοιμάμαι κοιμήσομαι έκοιμήθην — dorm ir
κόπτω κόψω έκοψα κέκοφα cortar
κόπτομαι κοπήσομαι έκόπην κέκομμαι ser cortado
κράζω κεκράξομαι έκραγον κέκραγα gritar
κρεμάννυμι κρεμώ, έκρέμασα — pendurar
κρέμομαι κρεμήσομαι έκρεμάσθην — ser pendurado
κρίνω κρίνω έκρινα κέκρικα julgar
κρίνομαι κριθήσομαι έκρίθην κέκριμαι ser julgado
ί έκρυψα κέκρυφα esconder
κρύπτω κρύψω
[ έκρυβον
κτάομαι κτήσομαι έκτησάμην κέκτημαι1 adquirir

1. Κέκτημαι (έκτημαι) eu possuç.


PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES 279

— — έκτήθην κέκτημαι1 ser adquirido


ί έκτεινα — m atar
κτείνω κτενώ
( έκτανον
κύπτω κύψω έκυψα κέκυφα inclinar-se
έκύρησα
ί κυρήσω
κυρέω έκυρσα — ser
I κύρσω
. έκυρον
Λαγχάνω λήξομαι έλαχον είληχα obter em sorte
λαγχάνομαι — έλήχθην είληγμαι caber em corte
λαμβάνω λήψομαι έλαβον είληφα tom ar
λαμβάνομαι — έλαβόμην — apoderar-se de
λαμβάνομαι ληφθήσομαι έλήφθην είλημμαι ser tom ado
λανθάνω λήσω έλαθον λέληθα estar oculto
λανθάνομαι λήσομαι έλαθόμην λέλησμαι esquecer
1. λέγω έρω είπον2 ειρηκα dizer
λέγομαι βηθήσομαι έρρήθην είρημαι ser dito
2. λέγω λέξω έλεξα (εΐλοχα) colher, escolher
ί έλέχθην εϊλεγμαι ser escolhido
λέγομαι λεχθήσομαι «
[ έλέγην
λείπω λείψω έλιπον λέλοιπα deixar
λείπομαι λειφθήσομαι έλείφθην λέλειμμαι ser deixado
λογίζομαι λογιοϋμαι έλογισάμην λελόγισμαι calcular
Μαίνομαι μανοΟμαι έμάνην μέμηνα estar fu rio so
μανθάνω μαθήσομαι έμαθον μεμάθηκα aprender
ί έμαρψα μέμαρπα agarrar
μάρπτω μάρψω 1
[ έμαρπον
μάχομαι μαχοΟμαι έμαχεσάμην μεμάχημαι com bater
μεθύσκω — έμέθυσα — embriagar
μεθύσκομαι — έμεθύσθην — embriagar-se
μείγνυμι3 μείξω έμειξα — m isturar
μείγνυμαι μειχθήσομαι έμείχθην μέμειγμαι ser m isturado
μέλει μελήσει έμέλησε μεμέληκε preocupar
μέλλω μελλήσω έμέλλησα — estar para
μένω μενώ έμεινα μέμένηκα perm anecer
μήδομαι μήσομαι έμησάμην — cuidar de
μιμνήσκω μνήσω έμνησα — lem brar
μιμνήσκομαι μνησθήσομαι έμνήσθην μέμνημαι lembrar-se
Νέμω νεμώ ένειμα νενέμηκα distribuir
νέω νεόσομαι ένευσα νένευκα nadar
Ξαίνω ξανω έξηνα έξαγκα dilacerar
"Οζω όζήσω ώζησα — exalar odor

1. Κέκτημαι, eu sou possuído


2. Aor. 1. είπα. Ambos derivam de έπω, desusado.
3. Ou μίγνυμι, f. μίξω, aor. Ιμιξα.
28 0 APÊNDICES

όδύρομαι όδυρούμαι ώδυράμην ώδυρμαι lam entar-se


οίκτείρω οίκτερω φκτειρα — ter com paixão de
οΙμώζω οίμώξομαι φμωξα — lam entar-se
οίομαι1 οίήσομαι φήθην — crer
οίχομαι2 οΐχήσομαι — — ir-se, perecer
δλισθάνω ( ώλίσθησα ώλίσθηκα escorregar
δλισθήσω
1 ώλισθον
δλλυμι όλω ώλεσα δλωλεκα deitar a perder
δλλυμαι όλοϋμαι ώλόμην δλωλα perecer
δμνυμι όμούμαι ώμοσα όμώμοκα ju ra r
δμνυμαι δμοθήσομαι ώμόθην όμώμομαι ser jurado
δνίνημι όνήσω ώνησα — ajudar
δνίναμαι δνήσομαι ώνήμην ~ tirar proveito de
όράω δψομαι έώρακα ver
είδον
(έόρακα)
όρώμαι όφθήσομαι έώραμαι ser visto
ώφθην
ώμμαι
όργίζω όργιώ ώργισα — irritar
δργιοϋμαι ώργίσθην ώργισμαι irritar-se
όργίζομαι
δργισθήσομαι
δρέγομαι δρέξομαι ώρέχθην — apetecer
όρύττω δρύξω ώρυξα όρώρυχα cavar
όρύττομαι όρυχθήσομαι ώρύχθην δρώρυγμαι ser cavado
όσφραίνομαι όσφρήσομαι ώσφρόμην — cheirar
ώφείλησα ώφείληκα dever
όφείλω οφειλήσω
ώγελον
όφλισκάνω δφλήσω ώφλον ώφληκα ser devedor
Παίω παίσω έπαισα — fe rir
πάλλω παλω έπη λα πέπαλκα lançar
πάλλομαι παλουμαι έπηλάμην πέπαλμαι palpitar
παρ-οξύνω παροξύνω παρώξυνα — irritar
παροξύνομαι — παρωξύνθην παρώξυμμαι ser irritado
πάσχω πείσομαι έπαθον πέπονθα sofrer
πατάσσω πατάξω έπάταξα — fe r ir
πείθω πείσω έπεισα πέπεικα persuadir
πείθομαι πείσομαι έπιθόμην πέποιθα3 obedecer
πείθομαι πεισθήσομαι έπείσθην πέπεισμαι ser persuadido
πειράω πειράσω έπείρασα πεπείρακα tentar
πειρωμαι πειράσομαι έπειρασάμην πεπείραμαι experim entar
πειρωμαι — έπειράθην πεπείραμαι ser tentado
πέμπω πέμψω έπεμψα πέπομφα enviar
πέμπομαι πεμφθήσομαι έπέμφθην πέπεμμαι ser enviado

1. ΟιιοΙμαι
2. Ο presente οΓχομοι tem, às vezes, significação de perfeito.
3. κέχοιθα, tenho confiança; parí. χεχοιθώ ς, confiado.
PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES

πέρθω πέρσω έπερσα — destruir


πετάννυμι πετώ, έπέτασα — estender
πέτομαι πτήσομαι έπτόμην πεπότημαι voar
πέττω πέψω έπεψα — cozer
πέττομαι — έπέφθην πέπεμμαι ser cozido
πήγνυμι πήξω έπηξα — fix a r
πήγνυμαι παγήσομαι έπάγην πέπηγα ser fix a d o
πίμπλημι πλήσω έπλησα πέπληκα encher
πίμπλαμαι πλησθήσομαι έπλήσθην πέπλη(σ)μαι ser enchido
πίμπρημι πρήσω έπρησα πέπρηκα incendiar
πίμπραμαι — έπρήσθην πέπρησμαι ser incendiado
πίνω πίομαι έπιον πέπωκα beber
πίνομαι ποθήσομαι έπόθην πέπομαι ser bebido
πιπράσκω — — πέπρακα vender
— πεπράσομαι έπράθην πέπραμαί ser vendido
πίπτω πεσοϋμαι έπεσον πέπτωκα cair
πλάττω πλάσω έπλασα — m odelar
πλάττομαι — έπλάσθην πέπλασμαι ser m odelado
πλέκω πλέξω έπλεξα — entrelaçar
έπλέχθην πέπλεγμαι ser entrelaçado
πλέκομαι πλεχθήσομαι
έπλάκην
πλέω πλεύσομαι έπλευσα πέπλευκα navegar
πλήττω πλήξω έπληξα πέπληγα fe r ir
έπλήγην πέπληγμαι ser fe rid o
πλήττομαι πληγήσομαι
έπλάγην
πνέω πνεύσομαι έπνευσα πέπνευκα soprar
πνίγω πνίξω έπνιξα — estrangular
πνίγομαι πνιγήσομαι έπνίγην πέπνιγμαι ser estrangulado
πορεύω πορεύσω έπόρευσα — fa ze r passar
πορεύομαι πορεύσομαι έπορεύθην πεπόρευμαι passar , ir
{ πέπραχα agir
πράττω πράξω έπραξα
1 πέπραγα
πράττομαι πραχθήσομαι έπράχθην πέπραγμαι ser fe ito
πυνθάνομαι πεύσομαι έπυθόμην πέπυσμαι inform ar-se
‘Ρέω βυήσομαι έρρύην έρρύηκα m anar
ΜΥνυμι Μ ξω έρρηξα — rom per
βήγνυμαι βαγήσομαι έρράγην έρρωγα ser rom pido
βίπτω βίψω έρριψα έρριφα atirar
( βιφθήσομαι [ έρρίφθην έρριμμαι ser atirado
Νίπτομαι
[ βιφήσομαι 1 έρρίφην
βώννυμι βώσω έρρωσα — fo rtific a r
βώννυμαι — έρρώσθην έρρωμαι ser fo rtifica d o

ί έσάλπιγξα — tocar a trom beta


Σαλπίζω —
1 έσάλπισα
σβέννυμι σβέσω έσβεσα apagar
σβέννυμαι σβήσομαι έσβην έσβηκα extinguir-se
282 APÊNDICES

σβέννυμαι σβεσθήσομαι . έσβέσβην — ser apagado


σημαίνω σημανώ έσήμηνα σεσήμαγκα fa zer sinal
σημαίνομαι σημανθήσομαι έσημάνθην σεσήμασμαι ser significado
σήπω σήψω έσηψα — fa zer apodrecer
σήπομαι σαπήσομαι έσάπην σέσηπα apodrecer
σιγάω σιγήσομαι έσίγησα σεσίγηκα guardar silêncio
σιωπάω σιωπήσομαι έσιώπησα σεσιώπηκα calar-se
σκάπτω σκάψω έσκαψα έσκαψα cavar
σκάπτομαι — έσκάφην έσκαμμαι ser cavado
σκεδάννυμι σκεδώ, ς[ς έσκέδασα — dispersar
σκεδάννυμαι — έσκεδάσθην έσκέδασμαι ser dispersado
(σκέπτομαι)1 σκέψομαι έσκεψάμην έσκεμμαι examinar
σκοπέω2 — — examinar
σπάω σπάσω έσπασα έσπακα arrancar
σπώμαι σπασθήσομαι έσπάσθην έσπασμαι ser arrancado
σπείρω σπερώ έσπειρα — semear
σπείρομαι — έσπάρην έσπαρμαι ser semeado
σπένδω σπείσω έσπεισα — fa zer libações
σπένδομαι σπείσομαι έσπεισάμην έσπεισμαι fa zer um tratado
σπουδάζω σπουδάσομαι έσποόδασα έσπούδακα apressar-se
στέλλω στελω έστειλα έσταλκα enviar
στέλλομαι σταλήσομαι έστάλην έσταλμαι ser enviado
στερίσκω στερήσω έστέρησα έστέρηκα privar
στέρομαι στερήσομαι έστερήθην έστέρημαι ser privado
στίζω στίξω έστιξα — picar.
στίζομαι — — έστιγμαι ser picado
στρέφω στρέψω έστρεψα έστροφα fa zer voltar
στρέφομαι στραφήσομαι έστράφην έστραμμαι ser voltado
στρώννυμι στρώσω έστρωσα έστρωκα estender
στρώννυμαι — έστρώθην έστρωμαι ser estendido
σφάλλω σφαλώ έσφηλα έσφαλκα enganar
σφάλλομαι σφαλήσομαι έσφάλην έσφαλμαι ser enganado
σφάττω σφάξω έσφαξα — degolar
σφάττομαι σφαγήσομαι έσφάγην έσφαγμαι ser degolado
σώζω σώσω έσωσα σέσωκα salvar
σώζομαι σωθήσομαι έσώθην σέσωμαι ser salvo

Ταράττω ταράξω έτάραξα — perturbar


ταράττομαι ταράξομαι έταράχθην τετάραγμαι ser perturbado
τάττω τά.ξω έταξα τέταχα dispor
τάττομαι ταχθήσομαι έτάχθην τέταγμαι ser disposto
τείνω τενω έτεινα τέτακα estender, dirigir-se para
τείνομαι ταθήσομαι έτάθην τέταμαι ser estendido
τελέω τελώ έτέλεσα τετέλεκα realizar

1. Ο presente e ο imperfeito slo substituídos por σκοπώ e έοκόπουν.


2. Os restantes tempos slo substituídos pelos de σκέπτομαι.
PRINCIPAIS VERBOS IRREGULARES 283

τελοΟμαι τελεσθήσομαι έτελέσθην τετέλεσμαι ser realizado


τέμνω τεμώ έτεμον τέτμηκα cortar
τέμνομαι τμηθήσομαι έτμήθην τέτμημαι ser cortado
τήκω τήξω έτηξα — fu n d ir , dissolver
τήκομαι (τακήσομαι) έτάκην τέτηκα fundir-se
τίκτω τέξομαι έτεκον τέτοκα gerar
τίνω τίσω έτισα τέτικα1 pagar
τίνομαι — έτίσθην τέτισμαι ser pago
τιτρώσκω τρώσω έτρωσα — ferir
τιτρώσκομαι τρωθήσομαι έτρώθην τέτρωμαι ser ferid o
(τλάω) (τλήσομαι) έτλην (τέτληκα) suportar
τρέπω τρέψω έτρεφα τέτροφα voltar
τρέπομαι τρέφομαι έτρεφάμην — fa ze r fu g ir
τρέπομαι τρέφομαι έτραπόμην — fu g ir
έτράπην τέτραμμαι ser voltado
τρέπομαι (τραπήσομαι)
έτρέφθην
τρέφω θρέφω έθρεφα τέτροφα alim entar
έτράφην τέθραμμαι ser alim entado
τρέφομαι θρέφομαι |
έθρέφθην
τρέχω δραμοϋμαι έδραμον δεδράμηκα correr
τρέω — έτρεσα — trem er
τρίβω τρίψω έτριψα τέτριφα esmagar
έτρίβην τέτριμμαι ser esmagado
τρίβομαι τριβήσομαι |
έτρίφθην
τρώγω τρώξομαι έτραγον — roer
τυγχάνω τεύξομαι έτυχον τετύχηκα obter
τύπτω τυπτήσω — τετύπτηκα bater
Ύπισχνέομαι ύποσχήσομαι ύπεσχόμην ύπέσχημαι prom eter
Φαίω φανώ έφηνα πέφαγκα m ostrar
φαίνομαι | φανήσομαι έφάνην πέφηνα aparecer
φανοΟμαι
φαίνομαι φανθήσομαι έφάνθην πέφασμαι ser m ostrado
φέρω ί ήνεγκα ένήνοχα levar
οίσω
1 ήνεγκον
φέρομαι οϊσομαι ήνεγκάμην ένήνεγμαι levar para si
[ ένεχθήσομαι ήνέχθην ένήνεγμαι ser levado
φέρομαι |
ί οίσθήσομαι
φεύγω φεύξομαι έφυγον πέφευγα fu g ir
φθάνω έφθασα έφθακα adiantar-se
φθήσομαι
έφθην
φθείρω φθερώ έφθειρα έφθαρκα corrom per
φθαρήσομαι έφθάρην ί έφθαρμαι ser corrom pido
φθείρομαι
φθεροϋμαι { έφθορα

I. No dialeto át. tem u fornias: ΐείσω, Ιταοα, τέτακα, etc.


284 APÊNDICES

φοβέω φοβήσω έφόβησα πεφόβηκα assustar


φοβούμαι φοβήσομαι έφοβήθην πεφόβημαι tem er
φυλάττω φυλάξω έφύλαξα πεφύλαχα guardar
φυλάττομαι φυλάξομαι έφυλαξάμην — acautelar-se
φυλάττομαι φυλάξομαι έφυλάχθην — ser guardado
φύω φύσω έφυσα — produzir
φύομαι φύσομαι έφυν πέφυκα nascer, crescer
Χαίρω χαιρήσω έχάρην κεχάρηκα alegrar-se
χαλάω — έχάλασα — afrouxar
χαλωμαι — έχαλάσθην — ser afrouxado
χάσκω χανοϋμαι έχανον κέχηνα abrir a boca
χέω χέω έχεα κέχυκα derram ar
χέομαι χέομαι έχεάμην — derram ar para si
χέομαι χυθήσομαι έχύθην κέχυμαι ser derram ado
χράω χρήσω έχρησα κέχρηκα vaticinar
χρώμα» χρήσομαι έχρησάμην — consultar o oráculo
χράομαι, ώμαι χρήσομαι έχρησάμην κέχρημαι usar
ΧΡή χρήσει — — ser preciso
χωρέω χωρήσομαι έχώρησα κεχώρηκα adiantar-se
Ψεύδω ψεύσω έψευσα έψευκα enganar
ψεύδομαι ψεύσομαι έψευσάμην έψευσμαι m entir
ψεύδομαι ψευσθήσομαι έψεύσθην έψευσμαι ser enganado
’Ωθέω ώσω έωσα — im pelir
ωθούμαι ώσομαι έωσάμην — repelir
ωθούμαι ώσθήσομαι έώσθην έωσμαι ser im pelido
ώνέομαι ώνήσομαι έωνησάμην έώνημαι com prar
— ώνηθήσομαι έωνήθην έώνημαι ser com prado
ABREVIATURAS PRINCIPAIS 285

530. C) ABREVIATURAS PRINCIPAIS

<wnf αύτοϋ. Μν μετά. S»» στη.


tw rrj ούτφ. W μο. 57» στρ.
$ γάρ. βφ μών. ςυ στυ.
ycuj γαυ. Η ου. συ συ.
yi γει. ατκ ουκ. OWJ συν.
γεν m ούτος. X σ /.
X γρ. παρα. σχρ.
κ
Y· γυ. παρα. ται.
d
A δ. τηω παυ. ? ταΐς.
δια. i§r περ. tL · την.
Λ δυ. περί. ¥ τήν.
i ει. 9f> προ. £ τής.
€4 ει. & ρο. £ το.
% είναι;
ελ.
c σ. ¥
/V
τόν.
s oC σβ. ΤΗ τοϋ.
% έξ. «ôtt σθα. V του.
fci έστι. 3 σθαι. ¥ τοϋ.
dj ευ. Τ\
t& q σθαι. ΟΠΓ τους.
lw ην. S íw σθην. τρ.
?
è καί. ar σπ. τρ.
τ<Γ
•ê
καί. JDttr σπα. τών.
κατά. CJMf σπαι. υι.
Μ
λ® λο. am σπι. •ώίρ ύπέρ.
A μεθ. απλ σπλ. υς.
$ μέν. ç· στ. χθην.
A »
μεν. çtt στα. χρ·
h
μένος. W στει. φ.
ín d ic e a l f a b é t ic o *

A Átonas, 251.
Ablativo, como se constitui, 22. Atração do relat., 293-296.
Acentuação, 13; na 1? decl., 27; na 2? Atributo, 284-286.
decl., p. 24, na 3? decl., 39; nos adj., Aumento, 133; silábico, 134; temporal, 137;
58, 63, 67; nos verbos, p. 73; nos tem­ nos v. compostos, 148-155; facultativo
pos der. do aor. 2, 200, 201; nos verbos em Homero, 472.
em -μι, 218-221.
Acusativo, nos temas em dental da 3? B
decl., 41; verbos c. acus., 348-349; v. c.
dois acus., 359; acus. de relação, 327; Barítono, palavras b., 14; subst. b., 41;
acus. absol., 443. adj. b., 58.
Adjetivos, de tema em vogal, 56-61; de t.
em cons., 62-67; irregul., 71; c. gen., C
322; c. dat., 333.
Adjetivo verbal, formação, 238-239; em­ Casos, 22.
prego, 444-445. Causa, 321-322.
Advérbios, de modo, 240; de lugar, 241; Causais, orações, 412-413.
de tempo, 242; de quantidade, 243; de Comparativo, dos adj., 73-77; dos adv.,
negação, 245; adv. interrogai., 246; adv. 78-80; das prepos., 81; comp. irreg., 77;
c. gen., 374. segundo termo de comparação, 82, 339-
Agente da passiva, 331. 344.
Alfabeto grego, 1. Composição das palavras, 513-525.
Alongamento, 256a. Concessivas, orações, 423-424.
Alternativas vocálicas, 256. Condicionais, 417-422.
Aoristo, significado, 128; aor. 2., 199-203; Conjunções, 248.
aor. c. &v, 124. Consecutivas, orações, 416.
Aposto, 287-289. Consoantes, quadro, 9; modificações das
Apóstrofo, 261. cons., 43, 267, 451, 458, 462.
Artigo, decl., 23; art. tom ado como subs­ Constritivas, cons., 9.
tantivo, 297; 4? c. os adj. μέσος, Contração, 161, 162, 256e, 257, 258.
έσχατος, etc., 301; c. os pronomes, 302. Contratos, da 15 decl., 32; da 25 decl.,
Ático, dialeto, 485. 35; verbos contr., 161-175.
Ativo, formação de alguns tempos dos Correlativos, pron., 109-110.
verbos em -ω, p. 72. Crase, 259-260.

* Este índice contém os assuntos principais tratados na gramática. Os números referem-se


aos parágrafos, exceto os precedidos por p (página).

287
288 CiR A M ÁTICA GREGA

o I

D a liv o , dal. pl. dos t. cm cons. da 3.* I m p e r f e ito , c o m õ v , 124, 384.


decl., 44. I n f in itiv o , v e r b o s c . in f in ., 3 9 1 -3 9 8 ; in fin .
D e c lin a ç õ e s , I.* d e c l., 2 4 -3 2 ; 2‘ d e c l., 33; e m - μ ε ν α ι c - μ ε ν ( h o m .) , 473.
d e c l. á t ., 3 4 ; 3* d e c l., 3 6 -5 3 ; ir r e g u la r i­ I n s t r u m e n t o , 323.
d a d e n a d e c l. d e a lg u n s s u b s t ., 5 3 ; d e c l. I n te r je iç õ e s , 2 5 0 , 380.
d o s a d j . , 5 4 ; d e c l. d o s c o m p a r a i , c m I n te r r o g a tiv o s , p r o n . 9 8 -1 0 1 ; in lc r ro g . in-
-<ov, 7 6 ; d e c l. d o s p r o n o m e s , 8 5 -1 1 0 ; d ir . ( o ra ç õ e s ) , 4 1 0 -4 1 1 .
d e c l. d o s n u m e r a is , 112. l o t a , s u b s c r ito c a d s c r ito , 8 obs.
D e m o n s tr a tiv o s , p r o n . . 9 1 -9 5 . I rre g u la re s , s u b s t. ir re g ., 53; a d j. irre g ., 71;
D e r iv a ç ã o d a s p a l a v r a s , 5 1 3 -5 2 4 . c o m p a r a i , ir r e g ., 7 7 ; v e rb o s ir re g ., 529.
D e s in ê n c ia , n o s s u b s t., 19; n o s v e r b o s , 132.
D ia le to s , e ó lic o , 4 4 6 ; d ó r i c o , 4 5 4 ; h o m é ­ L
r ic o . 4 6 0 -4 8 4 ; á tic o , 4 8 6 ; κ ο ιν ή e N . T . ,
4 8 7 -5 1 2 . L im ita ç ã o , 328.
D ig a m a . p . 4 ; d ig . e m H o m . , 4 6 2 . L iq u id a , c o n s ., 9; v e r b o s e m lfq ., 182-193;
D i s t r ib u tiv o s , 116. c o n s . líq ., 9.
D i to n g o s , 8 . L u g a r , 3 0 4 -3 0 7 .
D u a l. 21.
M
E
M a té ria , 319.
Elisão. 2 6 2 -2 6 3 . M é d ia , v o z m . , 122, 160.
Eadíticas. 2 5 3 -2 5 5 . M e io , 3 2 3 .
Escrita, g r e g a . 2 . M e tá te s e q u a n t i t a t i v a , 2 5 6 c .
Espíritos. 10-14. M o d o , 324.
Eufõnico. ί γ ) . 16. M o d o s , 1 2 3 -1 2 5 , 3 8 5 -3 8 9 .
M o n o s s íla b o s , d a 3‘ d e c l., 39.
F M u ltip lic a tiv o s , 117.

Feminino. género d o s s u b s t . , 2 0 b . N
Funis, o ra ç õ e s . 4 )4 -4 1 5 .
Futuro, p e r f e it o , p . 7 6 ; f u t . s e g u n d o , 195- N e g a ç ã o , ο ύ , ο ύ κ , ο ύ χ , σ ύ χ ί, ρ . 11.
198; f u t. c o m õ w ir ;. 4 0 4 ; d o p r e té rito , N e u tro , g é n e ro , 20c.
c o m o se e x p r i m e e m g r e g o , 124. N u m e r a is , I I 1 -121.
N ú m e r o , n a s d e c l., 2 1 ; n o s v e r b o s , 130.
G
O
Género, 2 0 .
Genitivo, a c e n t . n o g e n . s g . d a 3.* d e d . , O d u s iv a s . c o n s ., 9; v e rb o s em o c lu s .,
3 9 b ; a d j . c . g e n .. 3 3 2 ; v e r b o s c . g e n .,
1 7 6 -1 8 1 .
2 5 0 -3 6 5 ; g e n . a b s o l . , 4 4 2 ; g e n . ir re g .
O p ta tiv o , s i g n if ., 125; o p t . de d e s e jo ,
d a I.· d e d . , 3 1 .
3 8 7 -3 8 8 ; o p t . c . fiv , 3 8 8 ; o p t . se m &v,
387.
H O r d e m , c o m o se e x p r im e , 3 8 5 .
Homérico, d ia le to , 4 6 0 -4 8 4 . O x í t o n a , 14.
ÍNDICE ALFABÉTICO 289

P S

P aro x íto n a, 14. S íla b a s , d iv is ã o , 16a.


P a rtlc fp lo , c . a r t . , 4 4 0 ; v e rb o s c . p a r t ., S in c o p e , 2 5 6 d .
441; p a r t. c ir c u n s t., 4 4 1 a ; p a r t. a b s o l., S u je ito , c o n c o r d â n c ia , 268 -2 8 3 .
442-443. S u p e r la tiv o , d o s a d j . , 73-77; d o s a d v .,
P e r fe ito , d if e re n ç a e n tr e o p e r f e ito e o 7 8 -8 0 ; d a s p r e p ., 81; s in ta x e d o s u p e rl.,
a o r is to , 129; p e r f. segundo, 204. 8 4 , 3 4 5 -3 4 7 .
P e r is p ô m e n a , 14.
P e s s o a is , p r o n ., 85. T
P o n tu a ç ã o , 12.
P o ss e ss iv o s, p r o n ., 89-90. T em a, 18; n a 3? d e c l., 37; n o s v e r b o s ,
P re ç o , 320. 131.
P re p o s iç õ e s , 2 4 7 , 3 7 7 -3 7 9 . T e m á tic a , v o g a l t . , 132.
P ro c lftic a s , 2 5 1 -2 5 2 . T e m á tic o s , v e r b o s , 132 obs.
P ro n o m e s , 8 5 -1 1 0 ; s in ta x e , 3 0 2 ; p r o n . em T e m p o , q u e s tõ e s d e t . , 3 0 8 -3 1 8 .
H o m ., 4 6 8 -4 7 1 . T e m p o r a is , o r a ç õ e s , 4 2 7 -4 3 2 .
P ro n ú n c ia , c lá s sic a , 3 ; m o d e r n a , 4 ; p r o n . T e m p o s , p r im á r io s e s e c u n d á r io s , 126; t.
se g u n d o a a c e n tu a ç ã o e s e g u n d o a q u a n ­ s e g u n d o s , 126.
tid a d e , 6. T e r m in a ç ã o , 19; te r m . d a s p a la v r a s g r e ­
P ro p e ris p ó m e n a , 14. g a s , 15.
P ro p o r c io n a is , 118.
V
Q
V e r b o s , p . 5 9 ; v . te m á tic o s e a te m á tic o s ,
Q u a n tid a d e , v o g ais lo n g a s , b re v e s, c o m u n s , 132 obs.\ q u a d r o g eral d o s v ., p . 67; v.
7 ; q u a n tid a d e n a 1.* d e c l., 2 8 ; n a d e c l. ε ίμ ί, 156; v . e m - ω , 157; v . c o n t r a t o s ,
á t . , p . 2 4 ; n a 3.* d e c l., 3 8 ; n o s v e r b o s 1 5 1 -1 7 5 ; v . e m o c lu s iv a , 176 -1 8 1 ; v . e m
e m -ω , p . 73 . l í q u id a , 1 8 2 -1 9 3 ; v . e m - μ ι, 2 0 6 -2 3 9 ; v .
Q u e s tõ e s , d e lu g a r , 3 0 4 -3 0 7 ; d e te m p o , ir r e g ., 5 2 9 ; v . c o m a c u s ., 3 4 8 -3 4 9 , 370;
3 0 8-318. c . g e n ., 3 5 0 -3 5 6 , 3 6 1 -3 6 5 ; c . d a t . , 357-
3 5 8 , 3 6 6 -3 6 9 ; c . d o is a c u s ., 3 5 9 -3 6 0 ;
R c . i n f in ., 3 9 1 -3 9 8 ; c . δ π ο ις , 4 0 4 -4 0 5 .
V o c a tiv o , p r e c e d id o d e ώ , 2 2 ; v o c . d o s
R a iz , 17.
s u b s t. e m - η ς d a 1.* d e c l., 30; v o c . sg.
R e c ip ro c o , p r o n . 107. n a 3? d e c l., 4 2 .
R e d o b r o , 1 4 3 -144; r e d . á t . , 147. V o g a is , 7 ; m o d if ic a ç õ e s , 2 5 6 , 4 5 1 , 4 5 8 ,
R e fle x iv o , p r o n ., 9 6 . 462.
R e la tiv a s , o r a ç õ e s , 4 3 3 -4 3 9 . V o z , v o z e s v e r b a is , 122; s ig n if ic a ç ã o d a
R e la tiv o , p r o n . , 9 7 ; a t r a ç ã o , 2 9 3 -2 9 6 . v . m é d ia . 122.

Você também pode gostar