Você está na página 1de 20

1

Jos Aristides da Silva Gamito (Org)

LATIM CIENTFICO Pronncia e vocabulrio

Conceio de Ipanema 2009

TAXONOMIA E O USO DO LATIM 1. Regras Internacionais de Nomenclatura Para que a linguagem taxonmica seja uniforme, convencionou-se uma srie de regras que devero ser observadas em qualquer trabalho cientfico. Eis algumas dessas regras:

Todos os nomes cientficos devem ser escritos em latim. Quando forem derivados de outra lngua, devero ser latinizados. O nome da espcie binominal e deve ser sublinhado, itlico ou grifado: o primeiro termo indica o gnero e o segundo o termo especfico. Salvo algumas excees, o segundo termo e escrito com inicial minscula. Exemplo:Canis familiaris.

As designaes dadas segundo essas regras so chamadas nomes cientficos. Exemplo: Nome cientfico: Felis catus; Nome vulgar: gato.

Por ser nico e universal, o nome cientfico facilita a comunicao entre pessoas que falam diferentes idiomas e mesmo entre pessoas de diferentes regies geogrficas de um mesmo pas, pois as espcies de seres vivos recebem nomes vulgares oupopulares que variam de regio para regio e de idioma para idioma. Ora, sendo os nomes cientficos escritos em latim, faz-se necessrio que o Professor(a) de Cincias Naturais conhea as regras bsicas de pronncia desta lngua, j que ir utiliz-las para apresentar os nomes dos seres vivos aos seus alunos. 2. Alfabeto latino Na poca clssica, o alfabeto latino compreende 21 letras, das quais apenas uma no usual, o K (k). So elas: A (a), B (b), C (c), D (d), E (e), F (f), G (g), H (h), I (I), L (l), M (m), N (n), O (o), P (p), Q (q) R (r), S (s), T (t), V (u), X (x). 3. Regras bsicas de pronncia do latim A pronncia do latim tem sofrido, nos muitos pases em que estudado, adaptaes s caractersticas fnicas da respectiva lngua nacional. Essa pronncia, que se cristalizou no decorrer dos sculos em cada pas, chamada hoje de pronncia tradicional. No Brasil, tem tido ampla difuso no s a pronncia portuguesa, mas tambm, atravs da Igreja, a pronncia de influncia romana hodierna. Estudos lingsticos realizados, desde o sculo XIX, pelos comparativistas levaram a reconstituir aquela pronncia que teria sido a da elite culta de Roma no perodo clssico de sua literatura (nos dias de Ccero, Horcio, Verglio); essa pronncia conhecida hoje como restaurada ou reconstituda.

As principais caractersticas da chamada pronnciareconstituda, ou tambm restaurada, exatamente a que vem sendo adotada em escolas de todo o mundo, baseada em pesquisas recentes sobre os mais provveis sons que os Romanos atribuam a cada letra, embora no haja em alguns pontos um uniformidade de opinies. Os sons correspondentes s letras do alfabeto em latim tm a mesma caracterstica da pronncia em portugus, com algumas pequenas diferenas, que apresentamos a seguir: As vogais devem ser pronunciadas com o som original da letra, mesmo quando no so tnicas. Por exemplo: em portugus, a palavra "belo" pronuncia-se ''blu''; j em latim, a palavra ''bello'' pronuncia-se ''blo''. Em portugus, a palavra ''triste'' pronuncia-se ''trsti''; j em latim, a palavra ''Christe'' pronuncia-se ''krste''. A palavra ''objeto'' em portugus pronuncia-se ''objetu''; em latim, a palavra ''objecto'' pronuncia-se ''obikto''. Isto , as vogais so sempre pronunciadas com os seus sons originais. Note-se a existncia dos grupos voclicos 'oe' e 'ae', que so pronunciados como 'e' aberto. Por exemplo, 'coelum' pronuncia-se 'clum'; 'laetitia' pronuncia-se 'letcia'. Algumas consoantes assumem sons diferentes, conforme o caso: A letra ''t'' antes de ''i'' tem som de ''s'', quando a slaba no tnica. Ex.: ''gratia'' pronuncia-se ''grssia''; ''locutio'' pronuncia-se ''locssio''; ''fortiori'' pronuncia-se ''forsiri''. A letra ''j'' tem sempre som de ''i''. Ex.: ''jus'' pronuncia-se ''is''; ''Jesus'' pronuncia-se ''isus''; ''jacta'' pronuncia-se ''icta''. O grupo consonantal ''ch'' tem som de ''k''. Ex.: "pulcher" pronuncia-se "plker"; ''charitas'' pronuncia-se ''kritas''; ''chorda'' pronuncia-se ''krda''. O grupo consonantal ''gn'' tem som de ''nh''. Ex.: ''ignis'' pronuncia-se ''nhis''; ''cognosco'' pronuncia-se ''conhsco''; ''regnum'' pronuncia-se ''rnhum''. O grupo consonantal ''ph'' tem som de ''f'', igual ao portugus arcaico. Obs.: Em geral, no h palavras oxtonas. O uso das consoantes 'j' e 'v' na lngua latina: Os romanos da poca de Ccero (sculo I a.C.) no conheciam os sons correspondentes s consoantes 'j' e 'v', utilizando as letras 'i' e 'u', respectivamente. S a partir do sculo XVI, nos dicionrios e livros escolares comearam a aparecer estas consoantes na grafia das palavras, todavia a pronncia continuou sendo correspondente das vogais 'i' e 'u'. Isto quer dizer que estas consoantes no pertencem ao latim clssico, mas foi j uma influncia reversiva das lnguas latinas sobre a lngua me. Particularidades da pronncia reconstituda Estas so as principais caractersticas da pronncia restaurada (entre parnteses a pronncia e a marcao do acento tnico):

a) c soa sempre como k: Cicero (Kkero) b) g sempre como gue ou gui: angelus (nguelus) c) h levemente aspirado, quase como o h do ingls d) j soa sempre como i (nos livros recentes, de fato, o j sempre substitudo, na escrita, pelo i) e) m e n nunca so nasais: campus (k-m-pus, e no kpus) f) r nunca como rr: Roma (rma, com o r pronunciado como embarato) g) s sempre como ss: rosa (rssa) h) u do grupo qu sempre pronunciado: qui, quem (ki, kem) i) v sempre como u: vita (uta) (nos livros recentes o v sempre substitudo, na escrita, pelo u) j) x como ks: maximus (mksimus) l) z como dz: Zeus (dzeus) m) os ditongos ae () e oe pronunciam-se como e; Quando a e e no formam ditongos, devem ser pronunciados distintamente, neste caso deve-se colocar um trema sobre o e. Exemplos: Arngis, Arnthes, Arides, Ades aegypti. Os ditongos so indicados pelas letras: Ae (ae), Oe (oe), Au (Au) n) as vogais mantm sempre seu som original, em qualquer posio que ocupem no vocbulo, evitando-se pronunciar o o como u e o e como i no final das palavras; o) as letras restantes (a, b, d, e, f, i, l, o, p, t, y) so pronunciadas como em portugus. ltima observao: letras dobradas como ll, tt, mm, etc., devem ser pronunciadas separadamente: uma coisa coma e outra comma. 4. Acentuao do latim Quanto acentuao tnica, os Romanos faziam distino entrevogais breves e vogais longas, estas ltimas com o dobro de durao das primeiras. Na prtica, essa diferena perceptvel apenas com o treino. No h nenhum sinal para marcar o acento em latim.

Mas para efeitos de acentuao tnica, os Romanos usavam aregra da penltima: se a penltima vogal for longa, ela recebe o acento; se curta, o acento recua para a antepenltima, se for o caso. Para a maioria das palavras a posio das vogais longas e breves deve ser memorizada. Existem, contudo, algumas poucas regras que nos ajudam em alguns casos como, por exemplo, as eguintes: 1) vogal seguida de outra vogal geralmente breve: filius (flius; o i antes do u breve; portanto o acento recua); 2) vogal seguida de duas consoantes geralmente longa:puella (o e vem antes de duas consoantes; longo e, portanto,acentuado). Note que s nos interessa saber a quantidade (longa ou breve) da penltima vogal. Atente tambm para o fato de que em latim no existem palavras com acento na ltima slaba (oxtonas). No latim apenas a penltima e a antepenltima slabas levam acentuao tnica, ou seja, palavras paroxtonas e proparoxtonas. Exemplos: anceps Colax = Clax

nceps

Localizando a slaba tnica em palavras de mais de duas slabas: a) A que serve de base para localizar a tnica sempre a penltima. Se a vogal dessa slaba for seguida de x ou z ou de duas consoantes duplas (ll, tt) ou de duas simples (nt, sc...), a tnica ser nesta mesma slaba. Exemplos: Bulbophllum , Polyrhzia, chysotxum, Scaphyglttis, colssus, rufscens, flavscens, pubscens, nigrscens, albscens, e outros terminados em scens. b) Se na penltima houver ditongo: = e, = e, au, eu, e, ei, oi, ui, a tnica estar tambm nesta slaba. Exemplos: Promena Dicha amnum = amnum

= =

Promena Dika

c) Se a vogal da penltima slaba for seguida de outra vogal (da ltima slaba), o acento tnico estar na antepenltima, Exemplos: Stanhpea Bltia = Loddigsii Neomre Cymbdium = Cym-b-di-um

= Bl-ti-a = =

Stan-h-pe-a Blcia Lod-di-g-si-i Ne-o-m-re-a

d) O i pode influenciar na acentuao quando estiver na penltima slaba. Exemplo: longipes dever pronunciar como proparoxtona Nos compostos de color o acento dever estar na antepenltima. Exemplos: bcolor, dscolor, trcolor uncolor, cncolor. e) O sufixo inus das palavras latina devero ser pronunciadas como paroxtona. Exemplos: matutna, velutna, tigrnum, lilacnus. Mas nas palavras derivadas do grego devero ser pronunciadas como proparoxtonas. Exemplos: cinnabrina, xnthina, tyrinthina. Porm no entraremos no mrito do grego. Outros livros costumam marcar as vogais longas com um trao sobre a vogal (chamada de macro), e as breves com um circunflexo invertido (chamado de braquia), tambm sobre a vogal. No caso de dvidas, consulte gramticas do latim. Adaptao: Bergue Rios Bibliografia 1. Texto de Miguel Barbosa do 2. Texto de Luiza Augusta Rossi Barbosa - e-mail: larossi@net.em.com.br

lngipes.

Rosrio

3. LINHARES, Sergio e GEWANDSZNAJDER, Fernando. Biologia. So Paulo: tica, 2001. 4. LOPES, Snia. Biologia. So Paulo: Saraiva, 2001. PRONNCIA DO LATIM CIENTFICO:

AE: ai Canidae (Kandai) C: k Coffea (Kofa) Orcinus (rkinus) cetacea (ketkea) CH: kh Chordata (Khordata) Chilopoda (Khilpoda) G: gu Giraffa (Guirafa) H: soa r homo (rmo) J: i Jalapa (ialapa) OE: i entamoeba (entamiba) PH: f metaphyta (metfita)

RR: r terrficus (terfikus) S: ss phaseolus (fassolus) TH: t panthera (pantera) V: u vermicularis (uermikulris) X: cs oxyurus (ocsirus) Y: ii labyrinticus (labiirntikus) Z: dz Petromyzon (petrmiidzon) VOCABULRIO DE LATIM E GREGO L = Latim, G = Grego, e LG = comum s duas lnguas. A Latim/Grego acaulis acutus, acuta agrestis albus americana amphiampulla anthropos aquaticus archaeos, archaeoarctos argentatus Lngua G L G L L G L G L G ,Portugus sem caule agudo, pontudo do campo, silvestre branco Americano de dois tipos ou lados Garrafa, frasco ser humano Exemplo Gentiana acaulis; ,Cirsium acaule Crocodylus acutus; Curetis acuta; Anas acuta Microstus agrestis;Veronica agrestis Eudocimus albus; Quercus alba; Viscum album Ursus americanus;Corylus americana Amphipoda;Amphibia Hyperoodon ampullatus Paranthropus

encontrado n' Scalopus aquaticus gua Antigo Archaeopteryx Ursus arctos horribilis;Arctostaphylos uvaursi Larus argentatus

G L

urso de prata,

prateado arthron arvensis astron, astro-, asteroaureus australis B Latim/Grego Lngua baccata blanda borealis brachion brachys, brachybradys, bradybranchia brasiliensis L L L G G, G, Portugus Exemplo que tem bagas macio do norte brao curto Slow Taxus baccata Anemone blanda Lissodelphis borealis Brachiones przewalskii;Brachiopoda (filo);Brachiosaurus Brachycephalus didactylus Bradypus pygmaeus Lamellibranchia(classe);Branchiopoda(classe) Agonandra brasiliensis G L G ,,L L junta, articulao do campo estrela Arthropoda Alauda arvensis Asteroidea Canis aureus;Staphylococcus aureus(bactria) Eubalaena australis

dourado do sul

LG guelra L brasileiro

brevis L curto Ceratogymna brevis C Latim/Grego caecus caeruleus canadensis Lngua L L L Portugus Exemplo cego azul do Canad Talpa caeca;Smerinthus caecus Parus caeruleus;Passiflora caerulea Ovis canadensis

canis canus cauda caulos cephale, cephaloceps ceros cestus chilensis chlors chroma cneme cola corax coronatus costatus crasscristatus crocos cyanos D

L L L

co cabelo cinza rabo

Canis latrans;Dipylidium caninum(um nematelminto) Picus canus; Seneciocanus Aegithalos caudatus;Dipturus leptocaudus Gentiana acaulis Larus melanocephalus;Cephalopholis argus Kogia breviceps Monodon monoceros Cestoda Tangara chilensis Gallinula chloropus Chromobotia macracanthus Platycnemis pennipes Scolopax rusticola Corvus corax Eulemur coronatus

G caule G cabea L G L L cabea chifre cinto do Chile

G verde G cor G perna L G L L L L habitante corvo coroado

com costela Platydoras costatus grosso com crista Vaccinium crassifolium Proteles cristatus Crocus sativus;Crocidura leucodon Cyanopica cyana

G amarelo G azul

Latim/Grego Lngua dactyls deca G G

Portugus

Exemplo Rissa tridactyla

dez

Beryx decadactylus

10

decem derma dididelphis

L G G L

dez pele dois

Leptinotarsa decemlineata Agaricus xanthodermus Christmas Orchid,Dipodium punctatum Didelphis virginiana

dino-, deino- G diplododeca dolichodomesticus dorsum dulcis dynamE Latim/Grego eburneus, eburniechinatus echinos, echinoedulis elatior electrenanti ennea ensatus Lngua L G G L L G G G L L L G

terrvel duplo doze

dinossauro,Deinotherium Diploglena capensis Dodecatheon hendersonii

comprido, alongado Anolis dolichocephalus domstico dorso doce poder, fora Passer domesticus Mustela strigidorsa Prunus dulcis Dinmica

Portugus cor de marfim espinhoso espinho comestvel mais alto mbar, eltrico oposto nove como espada

Exemplo Pagophila eburnea Procambarus echinatus; Pinus echinata Echinops sphaerocephalus;Echinothrix diadema;Echinopsis pachanoi Ostrea edulis;Cerastoderma edule, Passiflora edulis Primula elatior Electron platyrhynchum; Electrophorus electricus Enantiornithes Oxalis enneaphylla;Enneacanthus obesus Dicamptodon ensatus

G G G L

11

ensi-, ensis erectus erion, erioerosus erythros, erythroF

L L G L

espada levantado, duro l serrado

Ensis minor;Juncus ensifolius Homo erectus,Moenchia erecta Eriophorum angustifolium Pachyrhizus erosus; Kinixys erosa Tringa erythropus;Erythronium dens-canis

G vermelho

Latim/Grego Lngua Portugus familiaris felis flavus florfolium fulvus fuscus G Latim/Grego gaster, gastro-, gastrgeoglabra glycys gyrinos Lngua L L L L L L L comum gato dourado flor folha

Exemplo Canis familiaris Felis nigripes;Ctenocephalides felis Sarracenia flava;Apodemus flavicollis Magnolia grandiflora;Trillium grandiflorum Fagus grandifolia

amarelo forte Pluvialis fulva;Spermophilus fulvus escuro Sterna fuscata;Notomys fuscus

Portugus Exemplo Drosophila melanogaster Geografia, Geologia Rhus glabra;Omphiscola glabra Glycine max Gyrinophilus porphyriticus; e.g.Crassigyrinus,Proterogyrinus

G barriga G , Terra Lglaber macio

G doce G girino

H Latim/Grego Lngua Portugus Exemplo

12

haema-, hema- G hali-, haliohaplohedraheli-, heliohexahippohirsuta homo hortensis hydrohyperhypo-, hypI Latim/Grego Lngua indicus K Latim/Grego L G G G G G G L L L

sangue do mar simples face Sol seis cavalo cabeludo

Haemosporida;Haemophilus influenzae Halichoerus grypus;Haliotis cracherodii Apoldontia rufa;Mongolosaurus haplodon Ephedra sinica; poliedro Helianthus annuus;Euphorbia helioscopia Ludwigia hexapetala Hippocampus;Rhinolophus hipposideros Cardamine hirsuta;Artibeus hirsutus

ser humano , Homo sapiens;Homo neanderthalensis do jardim Sylvia hortensis Hydropotes inermis Hypericum perforatum Hypancistrus zebra;Hypochoeris radicata

G ,- gua G G acima debaixo

Exemplo da ndia Tapirus indicus

Lngua Portugus Exemplo Cestoda

kestos (veja o latimcestus) G cinto L Latim/Grego Lngua Portugus Exemplo lateralis latus lepus leucs L L L do lado lado lebre

Petrogale lateralis Caranx latus Lepus californicus Chlidonias leucopterus

G branco

13

lineatus lutea M

L L

com listas Leptinotarsa decemlineata amarelo Vicia lutea; Red-billed Leiothrix, Leiothrix lutea

Latim/Grego Lngua macro maculatus major malabaricus mauromaximus megas mephitis melanomicro minimus minor monomontanus morphomys N Latim/Grego nans nona nothos

Portugus

Exemplo Tachyoryctes macrocephalus Actitis macularius Parus major

G- comprido L L L manchado maior

de Malabar Sturnus malabaricus Crocidura maurisca Sterna maxima Carcharodon megalodon Mephitis mephitis Thalassarche melanophris Antennaria microphylla Empidonax minimus Fregata minor Oceanodroma monorhis

G- escuro L G L mximo grande fedor

G- preto G L L G L pequeno mnimo menor nico

montanhoso Passer montanus Morpho menelaus Phoberomys,Telicomys.

G- forma G rato

Lngua Portugus G ano L nono

Exemplo Dendrocopos nanus Armillaria nabsnona Nothobranchius rachovii;Nothofagus fusca

G falso, errado

14

notos

G do sul de Nova Holanda(Austrlia) de Nova Zelndia de Nova Iorque (NovumEboracum) nove

Notomys cervinus Dromaius novaehollandiae Ninox novaeseelandiae Seiurus noveboracensis Dasypus novemcinctus

novaehollandiae L novaeseelandiae L noveboracensis L novem O Latim/Grego Lngua obscurus occidentalis ocean octo-, octa-odon, -odus oeosofficinalis oleum ops opsis orientalis orthoL L G G , L

Portugus escuro do oeste oceano oito

Exemplo Lagenorhynchus obscurus Thuja occidentalis Posidonia oceanica Octopus vulgaris Dimetrodon,Rhizodus Oesophagostomum,Oesophagostomum bifurcum Rosmarinus officinalis Omphalotus olearius Triceratops Conuropsis carolinensis Blatta orientalis Orthoptera

G , dente G L L G G L G,tubular do laboratrio leo face face do leste direito, correto

P Latim/Grego Lngua pachyG , Portugus grosso, espesso Exemplo Pachycephalosaurus

15

palustris pan- pantoparvus pedipelagpennpennatus pentapetra phobia pholis, pholidphyllophysiphytoplatypolypratensis protos pterpubescens pulchellus punctatus

L G , genitive L L pes,pedis G L penna L G G G L G G G G , G , L G G L L L

do brejo tudo pequeno p mar alto pena com asas cinco pedra medo balana folha natura planta chato muitos do prado primeiro asa com penugem bonitinho pintado

Crocodylus palustris Pandemia,Panorama Burramys parvus Cypripedium reginae Phalacrocorax pelagicus Pinguinus impennis Aquila pennata Chalcides pentadactylus Erigeronpetrophilus;Sauromys petrophilus Arachnophobia,Agoraphobia Cephalopholis argus Lupinus polyphyllus Symphysia Astrophytum,Astrophytum myriostigma (um cactus) Salmo platycephalus Polygonum aviculare; Alopecurus pratensis Prton, Protozoa Chlidonias leucopterus Quercus pubescens Nettapus pulchellus Hippodamia tredecimpunctata

16

R Latim/Grego repandus repens reptans rhis, rhinorhiza rhynchos rhyti-, rhytis rostra rostralis ruber, rubra, rubrum rufus S Latim/Grego Lngua sanguis sapiens sativus saura, -saur septemsilvestris sinensis speciossperma L L L Portugus Exemplo sangue sbio cultivado Sanguinaria canadensis Homo sapiens sapiens Pisum sativum Alepisaurus; Maiasaura(dinossauro) Coccinella septempunctata Felis silvestris Camellia sinensis Lagerstroemia speciosa; Lilium speciosum Osteospermum Lngua L L L Portugus curvado que rasteja rastejante Exemplo Cereus repandus;Hydnum repandum Ranunculus repens;Trifolium repens Potentilla reptans;Reptilia Rhinonicteris aurantia Ludwigia helminthorrhiza;Rhizobium Anas platyrhynchos Rhytidiadelphus triquetrus;Rhytidodon (syn.Rutiodon) Loxia curvirostra Hypena rostralis Centranthus ruber;Piranga rubra; Acer rubrum

G ,- nariz G G G L L L L raiz bico doblado bico, focinho com bico vermelho

avermelhado Canis rufus

G lagarto L L L L sete da selva da China vistoso

G semente

17

sphenstoma striatus suchs T

G G L G

cunha boca em tiras crocodilo

Sphenodon punctatus Gnathostomata Butorides striatus Eusuchia, Koolasuchus

Latim/Grego Lngua tardus, tardi- L tele-, teltenuis tetratinctorius tomentosus tres, tris, tritrich-, thrix triquetrus U G L G L L L G

Portugus

Exemplo

devagar, tardio Otis tarda; Quercus tardifolia distante fino quatro para tingir peludo trs Telopea speciosissima Juncus tenuis;Polygonum tenue Polycarpon tetraphyllum;Tetrapoda Isatis tinctoria Philadelphus tomentosus Rissa tridactyla Auricularia polytricha Allium triquetrum

G , - cabelo L triangular

Latim/Grego Lngua Portugus Exemplo unus V Latin/Greek variabilis variegatus velox, velocis ventralis Language English L L L L varivel diversificada veloz ventral, da barriga Example Emberiza variabilis Garrulax variegatus;Codiaeum variegatum Vulpes velox;Velociraptor Amazona ventralis;Bradypodion ventrale L um Monotropa uniflora

18

vernus, vernalis verrucosus versicolor verus villosus viridis virosus volans vulgaris W, X, Y, Z

L L L L L L L L L

primavera pele spera de diversas cores verdadeiro peludo verde venenoso que voa comum

Gentiana verna;Adonis vernalis Sus verrucosus; ,Synanceia verrucosa Lichenostomus versicolor;Tragulus versicolor Aloe vera; ,Galium verum Picoides villosus,Vicia villosa Alnus viridis;Coeloglossum viride Lactuca virosa;Cicuta virosa Glaucomys volans Octopus vulgaris;Ligustrum vulgare

Latim/Grego Lngua Portugus Exemplo xanthos zygos G amarelo G junto Agaricus xanthodermus Zygoptera

A pronncia do grego: Comparao entre convenes Pronncia moderna idem v idem idem idem idem

Letras

Pronncia erasmiana a: father b: boy g: got1 d e: get dz

Pronncia tica idem b: mob idem idem idem idem

Pronncia bblica idem v mas usando s os lbios y: year ou g como em go th: this idem idem

19

a: late th i: pit (breve) i: ski (longo) k: kite l m n x o: obey p: pick r s t u francs ph como phone ch alemo ps o: note Ditongos ai como aisle a como fate

e: francs fete t-h:tarnation i: ski (sempre) k: pick idem idem idem idem mais rpido que o em or p: skip(menos aspirado) r escocs idem idem idem p-h como tip-him k-h idem aw: saw

i: ski th: moth idem idem idem idem idem idem idem idem r alemo ou francs idem idem idem ph como em phone h ou chalemo idem o: or

idem idem idem idem idem idem idem idem idem idem idem idem idem i como em ski idem idem idem idem

idem idem

e como pet ou ai em air ei como receive

idem idem

20

oi como em oil ow em cow eu em feud como ou em soup


1 2

idem idem idem idem

i como em ski av em Ave Maria2 ev como em ever3 idem

idem idem idem idem

Quando gamma precede kappa, chi, ou outro gamma soa omo ng. Quando este ditongo precede auma letra aspirada como t soar no lugar de av. 3 Quando este ditongo precede auma letra aspirada como t soar no lugar de ev.

Você também pode gostar