Você está na página 1de 39

LATIM I

2021-2022
ANDRÉ SIMÕES

asimoes@campus.ul.pt
https://videoconf-colibri.zoom.us/j/9260783485
asimoes1971
https://www.facebook.com/asimoesEC
https://www.youtube.com/c/AndreSimoes71
https://sites.google.com/campus.ul.pt/andresimoes/home

1
FUNÇÕES SINTÁCTICAS BÁSICAS – SÍNTESE

Definições retiradas, com adaptações, de:

Celso Cunha e Lindley Cintra, Breve Gramática do Português Contemporâneo, Lisboa,


1989
Carmen Nunes, M.ª Luísa Oliveira, M.ª Leonor Sardinha, Nova Gramática de
Português, Lisboa, 1997

SUJEITO: o sujeito é o ser sobre o qual se faz uma declaração.

O João chamou o amigo.

Aposto: termo de carácter nominal que se junta a um substantivo, a um pronome ou a


um equivalente destes, a título de explicação ou de apreciação.

O João, rapaz valente, chamou o amigo.

NOME PREDICATIVO DO SUJEITO: os verbos de ligação (ou copulativos) servem para


estabelecer a união entre duas palavras ou expressões de carácter nominal. Não trazem
propriamente ideia nova ao sujeito; funcionam apenas como elo entre este e o seu nome
predicativo.

O João é alto.
A Maria está preocupada.
O meu amigo ficou contente.

COMPLEMENTO DIRECTO: a acção expressa por um verbo transitivo directo transmite


se directamente a outro elemento, que se designa então complemento ou objecto directo.

O João chamou o amigo.

COMPLEMENTO INDIRECTO: a acção expressa por um verbo transitivo directo transmite


se indirectamente a outro elemento, que se designa então complemento ou objecto
indirecto.

O João deu um livro ao amigo.

VOCATIVO: serve para invocar, chamar ou nomear uma pessoa ou coisa personificada.

2
Ó João, anda cá!
Maria, não fiques triste.

COMPLEMENTO DETERMINATIVO: Numa oração desempenha a função de


complemento determinativo um nome ligado a outro pela preposição de. Este
complemento introduz uma noção, geralmente, de posse (...) ou de parentesco. O
complemento determinativo estabelece, pois, relações diversas entre dois nomes,
particularizando a ideia contida no nome determinado.

O carro do João é azul.

Identifique as funções sintácticas dos segmentos sublinhados.

1. os ataques de pânico da maria da graça começaram assim. (1)


2. és uma empregada, dizia-lhe a amiga. (1)
3. e a quitéria respondia, sim, senhor padre, sim, não se preocupe. (1)
4. o velho recebia-a com um entusiasmo indisfarçável. (1)
5. Lenz manteve-se impassível. (2)
6. São surdos e mudos, o que não é bom, se com eles queremos conversar. (2)
7. Enojava-o a surpresa que os elementos não controlados do mundo provocam no
corpo. (2)
8. – Tem de ir prantar os exorcismos a esta desinfeliz – proferiu a ama em voz cantada
de dó. (3)

(1) valter hugo mãe, o apocalipse dos trabalhadores, 2008


(2) Gonçalo M. Tavares, Aprender a rezar na Era da Técnica, 2007
(3) Aquilino Ribeiro, Andam faunos pelos bosques, 1926

3
INSTRUMENTOS ELECTRÓNICOS DE TRABALHO

DICIONÁRIOS

Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary (tufts.edu)


Existe uma aplicação gratuita para Android. Para iOS a aplicação
é paga, mas há uma alternativa gratuita, o LOGEION, que usa a
mesma base de dados.

Gaffiot en ligne | Gaffiot.org


Existe uma applicação gratuita para iOS.

Dicionário de Latim-Português

Dicionário escolar Latino-Português do mec por Ernesto Faria 1962

GRAMÁTICAS

Ernesto Faria, Gramática Superior Da Língua Latina. Rio De Janeiro Acadêmica:


Rebouças

Allen and Greenough's New Latin Grammar for Schools and Colleges (tufts.edu)

4
FICHA 1 – ALFABETO E PRONÚNCIA

1. O latim que ainda falamos.


agenda modus operandi
alibi [omni]bus
curriculum vitae pari passu
e pluribus unum per capita
ego placebo
habitat sic
in vide
ipsis verbis etc.
media (multimédia)

2. O alfabeto e a pronúncia restaurada.

N.B.: os diacríticos não eram usados em latim, são intervenções modernas.


ā mālŭm T t tonsŏr
A
ă mălŭm ū nūdŭs

B b hăbĭtārĕ V ŭ lŭpŭs

C k cĭcĕr w căuērĕ

D d dŏmĭnŭs X ks nox

ē hăbērĕ [Y] ü ăbyssŭs


E
ĕ lĕgĕrĕ [Z] dz baptizārĕ

F f făcĕrĕ
DITONGOS
G g rēgīnă

H h hŏmō AE ai aequŭs

ī uītă OE oi poenă

I ĭ bĭbĕrĕ AV au paupĕr

y iăm
DÍGRAFOS
K k kălendae

L l fīliŭs CH kh chordă

M m fŏrŭm PH ph phiălă

N n crīmĕn TH th aethĕr

ō pōpŭlŭs
O CONSOANTES LONGAS
ŏ pŏpŭlŭs

P p ăpĭs Consoantes duplas = som longo. Por exemplo:

Q kw quattuŏr CC kk acciă (≠ ăciă)

R r pars GG gg ăggĕr (≠ ăgĕr)

S s rŏsă PP pp appellĕrĕ (≠ āpellĕrĕ)

TT tt uittă (≠ uītă)

Etc.

5
2.1. Como sabemos?
a) Testemunhos directos.
[C]
“Considero que o K não se deve usar em quaisquer palavras, a não ser como
abreviatura. […] Alguns acham que é necessário quando se segue um A, quando já
existe a letra C, que conserva o seu valor antes de qualquer vogal”. (Quintiliano, Inst.
Or. 1.7.10)

[V]
“Os nossos professores escreveram seruum e ceruum com as letras V e O
[seruom e ceruom], porque receavam que duas vogais iguais seguidas se unissem num
só som e se confundissem. Agora, por essa razão, escrevem-se com dois V […].
Mas nenhuma das formas transcreve exactamente aquilo que ouvimos, e não foi
inutilmente que Cláudio acrescentou aquela letra eólica [Ⅎ], para estes casos.
(Quintiliano, Inst. Or. 1.7.26)

[H]

1. “Quando dizemos uos, […] movemos as extremidades dos lábios em direcção


àqueles com quem falamos.” (Nigídio Fígulo, citado por Aulo Gélio, Noites Áticas
10.4)

2. “Khómodo, se acaso cómodo queria


dizer, e insídias Árrio hinsídias dizia,
e esperava então ter maravilhosamente falado,
quando, o mais que pudera, hinsídias dissera.
Parece-me que já assim a sua mãe, assim o seu tio livre,
assim o avô materno e a avó tinham falado.
Enviado ele para a Síria, a todos haviam os ouvidos descansado:
essas palavras ouviam branda e levemente ditas,
e já, daí em diante, tais palavras não receavam,
quando de repente surge a notícia terrível:
as Iónicas ondas, depois de lá ter estado Árrio,

6
já não Iónicas, mas Hiónicas eram!”
(Catulo, 84)

b) Transliterações antigas para outros alfabetos.


1. Πρίσκιλλα [Prískilla] (Act. 18:18) – Priscillă
2. Ἰούλιος [Iúlios] (Act. 27:3) – Iūliŭs
3. Σιλουανός [Siluanós] (2 Tess. 1:1) – Siluānŭs
4. κηνσίτωρ [kēnsitōr] – censĭtŏr
4. ‫[ القيصرية‬al-qayṣãriya] < Caesăr

c) Empréstimos antigos.
1. Basco: bakea < pācĕm
2. Alemão: kaiser < *kaisaraz < Caesar

d) Erros ortográficos.
1. Agato Herenni serus rogat Venere ut periat. (CIL 4.1839)
[Ăgătō Hĕrennī seruŭs rŏgăt Vĕnĕrĕm ŭt pĕreăt]

2. P. Comicius Restitutus cum fratre ic stetit. (CIL 4.1321)


[Publiŭs Cŏmĭciŭs Restĭtūtŭs cŭm fratrĕ hīc stētĭt.]

3. Abiat Venere Bompeiiana iratam qui hoc laesaerit. (CIL 4.538)


[Hăbeăt Vĕnĕrĕm Pompēiānăm īrātăm quī hŏc laesĕrĭt]

4. Exequiae non execiae. (Appendix Probi)

e) Jogos de palavras.
1. cauneās vs. căuē nē eās (Cícero, De diuinatione 2.84)
2. “aurēs [“orelhas”] provém de ăueō [“desejo muito”], pois com elas
sempre desejamos muito aprender.” (Varrão, De lingua latina 6.83)

f) Composição de palavras.
ăuĭs – auspĭciŭm
nāuĭs – naufrăgiŭm

7
3. Diacríticos.

Salvo em algumas inscrições, e de forma não consistente, não se usavam sinais


diacríticos. Modernamente usam-se, opcionalmente, sinais para identificar vogais ou
sílabas longas ( ¯ ) e breves ( ˘ ): uītă.

4. Acento tónico.

Regra geral

1. Os dissílabos são graves (ex.: hómo).


2. A acentuação dos polissílabos depende da quantidade da penúltima sílaba:
2.1. penúltima longa > grave (ex.: na⸱tū́ ⸱ra)
2.2. penúltima breve > esdrúxula (ex.: pó⸱pŭ⸱lus)

A quantidade silábica pode ser conhecida por natureza ou por posição. No


primeiro caso, só a prática e a consulta de um dicionário a podem clarificar, e não deve,
portanto, ser um problema nesta fase do nosso estudo.
No segundo caso, há algumas regras a saber, adquiridas pela prática e consulta
de bibliografia específica. Nesta fase do nosso estudo, importa saber as seguintes:

1. vogal1 antes de vogal é breve (ex.: fi⸱lĭ⸱us, ti⸱mĕ⸱o);


2. vogal2 antes de duas ou mais consoantes é longa (ex.: āp⸱tus, ā⸱ppē⸱llo).

Qualquer uma destas regras tem as suas excepções, que serão conhecidas com a
prática.
INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

1
Para sermos mais rigorosos: sílaba aberta.
2
Para sermos mais rigorosos: sílaba fechada antes de consoante, ou sílaba aberta antes de duas
consoantes.

8
FICHA 2 – O SISTEMA NOMINAL: 1.ª E 2.ª DECLINAÇÕES (M/F)

1. Textos
A.
I. Lăbyrinthŭs. Hīc hăbĭtăt Mīnōtaurŭs. (CIL 4.2331)
II. Stronniŭs nīl scĭt. (CIL 4.2409a)
III. Longă est uītă, sī plēnă est. (Séneca)
IV. Vītă uĭgĭliă est. (Plínio)
V. Fortūnă caecă est. (Cícero)
VI. Vērae ămīcĭtiae sempĭternae sunt. (Cícero)
VII. Pūpă, quae bellă ĕs, tĭbĭ mē mīsĭt quī tuŭs est. Vălē. (CIL 4.1234)

B.
I. Marcus Spendūsăm ămăt. (CIL 4.7086)
II. Marcellŭm Fortūnātă cŭpĭt. (CIL 4.111)
III. Fortūnātŭs ămăt Ampliandăm. Ianuāriŭs ămat Vĕnĕriăm. (CIL 4.10697)
IV. Sĕrēnă Īsĭdōrŭm fastīdĭt. (CIL 4.3117)
V. Ăbyssŭs ăbyssŭm inuŏcăt. (Vulgata)
VI. Ăsĭnŭs ăsĭnŭm frĭcăt. (provérbio)
VII. Ĕtiam căpillŭs ūnŭs hăbĕt umbrăm suăm. (Publílio Siro)
VIII. Vĭrŭm expectō meŭm. (CIL 12.5193)
IX. Mūlŭs hīc muscellās dŏcuit. (CIL 4.5251)

X. Restĭtūtŭs multās dēcēpit saepĕ puellās. (CIL 4.2016)


XI. Ăquĭlă non captăt muscās. (provérbio)
XII. Ō Tĭtĕ, aegrōtēs! (CIL 4.2960)

9
2. Exercícios.

I. Construa frases seguindo o modelo das alíneas I-VI do grupo B.


Vocabulário sugerido para este exercício:
Claudia, -ae Marcia, -ae
Claudius, -iī Publia, -ae
ĕquus, -ī puella, -ae
Iūlia, -ae Tullia, -ae

II. Diga em Latim:


a. As matronas [matrōnă, -ae] estão zangadas [īrātŭs, -ă, -ŭm].
b. Os cavalos são elegantes [lĕpĭdŭs, -ă, -ŭm].
c. Os ursos [ursŭs, -ī] comem [uŏrant] os coelhos [cŭnīcŭlŭs, -ī].
d. As moscas são pequenas [paruŭs, -ă, -ŭm].
e. Os mestres ensinam [dŏcent] os meninos e as meninas.
f. Os rapazes estão cansados [fessŭs, -ă, -ŭm].
g. O Tito é aborrecido [fastīdiōsŭs, -ă, -ŭm].

III. Complete o quadro seguinte.

Nominativo do Acusativo do Acusativo do plural


plural singular
ancilla, -ae
cēra, -ae
lĭbĕr, -brī
nāsus, -ī
ōra, -ae
porta, -ae
seruus, -ī
stĭlus, -ī
tŏga, -ae
tŭnĭca, -ae
uia, -ae
uilla, -ae
uĭr, -ī

ab urbe u[e]n[i] munus tibi gratum adfero


acul[eat]um ut habe[a]s memor[ia]m nostram
rogo si fortuna dar[e]t quo possem
largius ut longa uia ceu sacculus est [u]acuus
Venho da Cidade, trago-te uma bela prenda
afiada, para que te lembres de mim.
Peço, se a Fortuna o concedesse, se poderia
stĭlus dar-te mais, quando a viagem é tão longa quanto a carteira está vazia.

https://www.mola.org.uk/blog/i-went-rome-and-all-i-got-you-was-stylus-rare-inscribed-roman-writing-implement-discovered

10
3. Vocabulário adicional (1.ª e 2.ª declinações M/F)

SIGNIFICADO SIGNIFICADO
inimicitia, -ae poena, -ae
aqua, -ae puella, -ae
cura, -ae terra, -ae
fortuna, -ae uia, -ae
gloria, -ae uigilia, -ae
ira, -ae uita, -ae
memoria, -ae umbra, -ae
natura, -ae unda, -ae
patria, -ae

amicus, -i oculus, -i
animus, -i populus, -i
annus, -i seruus, -i
asinus, -i uentus, -i
dominus, -i ager, -gri
equus, -i magister, -tri
filius, -ii puer, -i
uir, -i

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

11
FICHA 3 – O SISTEMA NOMINAL: 1.ª E 2.ª DECLINAÇÕES (M/F)

1. Textos.

I. Antiŏchus Līuiae seruus. (CIL 4.3123)


II. Ăuārus ipsĕ mĭsĕriae causa est suae. (Publílio Siro)
III. Marcī Iuniī insŭla sŭm. (CIL 4.4429)
IV. Ŏcŭlus dŏmĭnī săgīnăt ĕquum. (provérbio)
V. Pătientia ănĭmī occultās dīuĭtiās hăbĕt. (Publílio Siro)
VI. Magna glădiōrum est lĭcentia. (Cícero)
VII. Crescens rētiārius pūpārum nocturnārum, mātūtīnārum […] mĕdĭcus. (CIL
4.4353)
VIII. Rētiārius Crescens pūpārum dŏmĭnus. (CIL 4.4356)

2. Exercícios.

I. Complete os espaços.
a) Antiŏchus __________ (Marcus, -ī) seruus.
b) __________ (Sĕrēna, -ae) insŭla sum.
c) Marcus __________ (ăquĭla, -ae [pl].) et __________ (ĕquus, -ī [pl]) mĕdĭcus
est.
d) Tĭtus __________ (seruus, -ī [pl].) et __________ (serua, -ae [pl].) dŏmĭnŭs est.

II. Complete o quadro seguinte.

Genitivo do singular Genitivo do plural

ăgĕr, -grī INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES


ăsĭnus, -ī
dŏmĭna, -ae
ĕquus, -ī
mĭnistĕr, -trī
terra, -ae
unda, -ae

12
FICHA 4 – O SISTEMA NOMINAL: 1.ª E 2.ª DECLINAÇÕES (M/F)

1. Textos.

A.
I. Fuscus Fructō sălūtĕm. (CIL 4.1875)
II. Prīmĭgĕnius Successae sălūtĕm. Vălē, mea pistilla. (CIL 4.5094)
III. Sĕcundus Prīmae suae […] sălūtĕm. Rŏgō, dŏmĭnă, ŭt mē ămēs. (CIL 4.8364)
IV. Līuiă Alexandrō sălūtĕm. Sī uălēs, nōn multum cūrō. (CIL 4.1593)
V. Ănĭciae fēlīcĭtĕr. (CIL 4.10511)
VI. Nōlānīs fēlīcĭtĕr. (CIL 4.1512)

B.
I. Mŏdestus cŭm Albānā. (CIL 4.6818)
II. Antiŏchus hīc mansit cŭm suā Citherā. (CIL 4.8792)
III. Săbīnus cŭm Prīmĭgĕniā hāc. (CIL 4.8260)
IV. Gĕmellus cŭm Proclō hāc. (CIL 4.88)
V. Restĭtūta cŭm Sĕcundō domnō suō. (CIL 4.1665)
VI. Daphnĭcus cŭm Fēlīcŭlā suā hāc.
Bĕnĕ Fēlīcŭlae, bĕnĕ Daphnĭco. (CIL 4.4477)
VII. Ămethysthus nec sĭnĕ suā Vălentīnā. (CIL 4.4858)
VIII. Ănĭmus ĭn ŏcŭlīs hăbĭtăt. (provérbio)
IX. Ănĭma dē caelō cădĭt. (Tertuliano)
X. Ex uītā discēdō tamquam hospitiō, non tamquam ex dŏmō. (Cícero)

C
Cur non mitto meos tĭbĭ, Pontĭliānĕ, lĭbellōs?
Nē mĭhĭ tū mittas, Pontĭliānĕ, tuōs. (Marcial, VII.3)

13
CIL 4.1293
2. Exercícios.

I. Construa frases segundo o modelo do grupo A, recorrendo aos seguintes nomes:


agrĭcŏla, -ae măgistĕr, -trī
Claudia, -ae nauta, -ae
Claudius, -iī Publia, -ae
discĭpŭlus, -ī Rōmānus, -a, -um
seruus, -ī

II. Diga em latim:


a) O Marco esteve aqui com o Isidoro, a Serena e os escravos.
b) O Tito sai (exit) da sua ínsula.
c) O Júlio caiu (cĕcĭdit) do muro (mūrus, -i).
d) A Serena chegou (aduēnit) com o Aulo.

III. preencha os quadros seguintes.

Dativo do singular Ablativo do singular Dat. / Ab. do plural

ăgĕr, -grī
ăsĭnus, -ī
dŏmĭna, -ae
ĕquus, -ī
mĭnistĕr, -trī
terra, -ae
unda, -ae

14
Singular Plural
Nom. ăquĭla
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

Singular Plural
Nom. uentus
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

Singular Plural
Nom. puĕr
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

15
FICHA 5 – O SISTEMA NOMINAL: 2.ª DECLINAÇÃO (N)

1. Textos.

A.
I. Hospĭtium Gāii Hygīniī Firmī. (CIL 4.3779)
II. Marthae hoc trīchĭlīnium est. Nam in trīchĭlīniō căcăt. (CIL 4.5244)
III. Suspīrium puellārum Cĕlădus traex. (CIL 4.4345)
IV. Nulla terra est exsĭlium, sĕd altĕra patria. (Séneca)
V. Incertus ănĭmus dīmĭdium est săpientiae. (Publílio Siro)
VI. Ănĭmus aequus optĭmum est aerumnae condīmentum. (Plauto)
VII. Maxĭmum rĕmĕdium īrae mŏra est. (Séneca)
VIII. Sĭlentium est signum săpientiae. (Petrus Alphonsi)
IX. Verbă uŏlant, scriptă mănent.
X. Ĭnīquă numquam regnă perpĕtuō mănent. (Séneca)
XI. Instrūmentă bŏnum făciunt bŏnă saepĕ măgistrum. (medieval)

2. Exercícios.

I. Complete os espaços:
a. __________ (gaudium, -iī) uŏlant, __________ (templum, -ī) mănent.
b. __________ (fātum, -ī) mănent.

II. Diga em latim:


a. Os dardos (tēlum, -ī) voam, os gládios (glădius, -iī) permanecem.
b. Os grandes (magnus, -a, -um) impérios (impĕrium, -iī) nunca duram
perpetuamente.
c. O Célado e o Tito são os suspiros das meninas.
d. Os melhores remédios da ira são a paciência e a pausa.
e. Longos são os ócios (ōtium, -iī).

III. Complete os seguintes quadros.

Nominativo do Acusativo do plural


plural
ăsĭnus, -ī
ĕquus, -ī
fātum, -ī
iŭgum, -ī
ōtium, -iī
seruus, -ī
uerbum, -ī

16
Singular Plural
Nom. bellum et impĕrium
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

3. Vocabulário adicional (2.ª declinação N)

SIGNIFICADO
auxilium, -ii
bellum, -i
consilium, -ii
exemplum, -i
gaudium, -ii
officium, -ii
oppidum, -i
proelium, -ii
regnum, -i
telum, -i
uitium, -ii

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

17
FICHA 6 – O SISTEMA NOMINAL: ADJECTIVOS DE 1.ª CLASSE

1. Textos.

I. Ĕpăphra: glăbĕr ĕs! (CIL 4.1816)


II. Ănĭmus săcĕr ĕt aeternus est. (Séneca)
III. Saepĕ est ĕtiam sub palliŏlō sordĭdō săpientia. (Cecílio)
IV. Părātae lacrĭmae insĭdiās, non flētum indĭcant. (Publílio Siro)
V. Crescens conseruīs ūnĭuersīs sălūtĕm. (CIL 4.4752)

VI. Non cēnat sĭnĕ aprō noster, Tĭtĕ, Caecĭliānus:


bellum conuīuam Caecĭliānus hăbet. (Marcial, VII.59)

2. Exercícios.

I. Complete os espaços com as formas adequadas dos adjectivos.

uerbă (bŏnus, -a, -um)


uĭrōrum (hŏnestus, -a, -um)
poētam (clārus, -a, -um)
ĕquōs (albus, -a, -um)
agrĭcolă (pĭger, -gra, -grum)
puĕrīs (paruus, -a, -um)
nautā (laetus, -a, -um)
mūrīs (altus, -a, -um)
uīnum (ātĕr, atra, atrum)
ăquĭlārum (magnus, -a, -um)
pōpŭlus (altus, -a, -um)

II. Preencha os quadros seguintes.

Singular Plural
Nom. nauta strēnuus
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

18
Singular Plural
Nom. pĭrus magna
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

Singular Plural
Nom. bellum trĕmendum
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

3. Vocabulário adicional

SIGNIFICADO
alienus, -a, -um
beatus, -a, -um
certus, -a, -um
dignus, -a, -um
gratus, -a, -um
laetus, -a, -um
longus, -a, -um
malus, -a, -um
miser, -a, -um
nouus, -a, -um
paruus, -a, -um
pulcher, -chra, -chrum
saeuus, -a, -um
tutus, -a, -um
uerus, -a, -um

19
FICHA 7 – O SISTEMA VERBAL: INFECTVM, PRESENTE DO INDICATIVO ACTIVO

1. Enunciado de um verbo.
1.ª pessoa do
2.ª pessoa do pretérito
presente do perfeito do
indicativo indicativo

ămō, ămās, ămārĕ, ămāuī, ămātum


1.ª pessoa do Infinitivo Supino
presente do presente
indicativo

2. Textos.

I. Rĕpĕtīta iŭuant.
II. Teucrus ămat. (CIL 4.8359)
III. Expĕrientia dŏcĕt. (Tácito)
IV. Marcellum Fortūnāta cŭpĭt. (CIL 4.1111)
V. Bĭs uincit quī sē uincĭt in uictōria. (Publílio Siro)
VI. Certa āmittĭmŭs, dum incerta pĕtĭmŭs. (Plauto)
VII. In tĕnĕbris lūgēs āmissum, Galla, mărītum:
nam plōrāre pŭdet tē, pŭto, Galla, uĭrum. (Marcial 4.58)
3. Exercícios.

I. Complete os espaços.
a. Teucrus __________ (cănō, -ĭs, -ĕrĕ).
b. Tĭtus ĕt Lūcius __________ (currō, -ĭs, -ĕrĕ).
c. Spendūsa __________ (clāmō, -ās, -ārĕ).
d. Puĕr __________ (crescō, -ĭs, -ĕrĕ).
e. Aulus et Marcus __________ (păueō, -ēs, -ērĕ).
f. Seruī dŏmĭnam __________ (fastīdiō, -īs, -īrĕ) et __________ (tĭmeō, -ēs, -ērĕ).
g. Sĕrēna ĕt Spendūsa hīc _________ (măneō, -ēs, -ērĕ).

20
II. Identifique o tema e conjugação dos seguintes verbos:
ămō, -ās, -ārĕ discō, -ĭs, -ĕrĕ horreō, -ēs, -ērĕ
audiō, -īs, -īrĕ dŏceō, -ēs, -ērĕ mittō, -ĭs, -ĕrĕ
bĭbō, -ĭs, -ĕrĕ dūcō, -ĭs, -ĕrĕ rŏgō, -ās, -ārĕ
cădō, -ĭs, -ĕrĕ făciō, -ĭs, -ĕrĕ stătuō, -ĭs, -ĕrĕ
cŭpiō, -ĭs, -ĕrĕ fastīdiō, -īs, -īrĕ uĕniō, -īs, -īrĕ
currō, -ĭs, -ĕrĕ hăbeō, -ēs, -ērĕ uŏcō, -ās, -ārĕ
dīcō, -ĭs, -ĕrĕ hăbĭtō, -ās, -ārĕ

III. Preencha os quadros seguintes com o presente do indicativo activo.


uŏcō, -ās, -ārĕ dŏceō, -ēs, -ērĕ cădō, -ĭs, -ĕrĕ cŭpiō, -ĭs, -ĕrĕ fluō, -ĭs, -ĕrĕ uĕniō, -īs, -īrĕ
(ĕgŏ)
(tū)
(ĭs/ea/ĭd*)
(nōs)
(uōs)
(iī/eae/ea*)

* Pronomes meramente exemplificativos. Havendo necessidade de um pronome, o Latim pode recorrer a qualquer um dos pronomes
demonstrativos de que dispõe.

4. Vocabulário adicional
SIGNIFICADO
cogito, -as, -are, -aui, -atum
fero, fers, ferre, tuli, latum
gero, -is, -ere, gessi, gestum
iaceo, -es, -ere, iacui
interficio, -is, -ere, -feci, -fectum
inuenio, -is, -ire, -ueni, -uentum
iubeo, -es, -ere, iussi, iussum
laudo, -as, -are, -aui, -atum
promitto, -is, -ere, misi, missum
paro, -as, -are, -aui, -atum
peto, -is, -ĕre, -iui, -itum
pono, -is, -ere, posui, positum
rapio, -is, -ere, rapui, raptum
scio, scis, scire, sciui, scitum
scribo, -is, -ere, scripsi, scriptum
sentio, -is, -ire, sensi, sensum
seruo, -as, -are, -aui, -atum
soluo, -is, -ere, solui, solutum
sumo, -is, -ere, sumpsi, sumptum
tollo, -is, -ere, sustuli, sublatum
trado, -is, -ere, -didi, -ditum
traho, -is, -ere, traxi, tractum

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

21
FICHA 8 – O SISTEMA VERBAL: INFECTVM, PRETÉRITO IMPERFEITO DO INDICATIVO
ACTIVO

1. Textos.

I. Vībius Restĭtūtus hīc sōlus dormīuĭt ĕt Vrbānam suam dēsīdĕrābăt. (CIL 4.2146)

2. Exercícios.

I. Complete os espaços com as formas adequadas do pretérito imperfeito do indicativo


activo.
a. Vīta uĭgĭlia __________ (sum, ĕs, esse).
b. Vērae ămīcĭtiae sempĭternae __________ (sum, ĕs, esse).
c. Lăbyrinthus. Hīc __________ (hăbĭtō, -ās, -ārĕ) Mīnōtaurus.
d. Marcus Spendūsam __________ (ămō, -ās, -ārĕ).
e. Marcellum Fortūnāta __________ (cŭpiō, -ĭs, -ĕrĕ).
f. Sĕrēna Īsĭdōrum __________ (cŭpiō, -ĭs, -ĕrĕ).
g. Ĕtiam căpillus ūnus __________ (hăbeō, -ēs, -ērĕ) umbram suam.
h. Vītam __________ (rĕgō, -ĭs, -ĕrĕ) fortūna, nōn sāpientia.

II. Complete o quadro seguinte.

Presente do indicativo Pretérito imperfeito do


indicativo
ămāmŭs
āmittĭmŭs
cŭpiunt
dŏcent
fluĭt
inuĭdēmŭs
iŭuăt
mănēmŭs
mittō
pĕtĭmŭs
pōnĭtĭs
ruĭt
uīuĭt

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

22
FICHA 9 – O SISTEMA NOMINAL: 3.ª DECLINAÇÃO, TEMAS EM CONSOANTE (M/F)

1. Textos.

I. Pĕrārī, fūr ĕs! (CIL 4.4764)


II. Oppī, embŏliārī, fūr, fūruncŭlĕ! (CIL 4.1949)
III. Brūtus cănĭs est. (CIL 4.10093c)
IV. Glădiātŏr ĭn ărēnā consĭlium căpit. (Séneca)
V. Littĕrae nōn dant pānĕm. (provérbio)
VI. Consuētūdō concinnat ămōrĕm. (Lucrécio)
VII. Mercŭrius hīc lucrum prōmittĭt, Ăpollō sălūtĕm, Septĭmānus hospĭtium cum
prandiō. (CIL 13.2031)
VIII. Obsĕquium ămīcōs, uērĭtās ŏdium părit. (Terêncio)
IX. Nīcērăte, uānă sŭcŭlă, quae ămās Fēlīciōnĕm, et ad portăm dēdūcis. (CIL
4.2013)
X. Sĭlentium est signum săpientiae, lŏquācĭtās est signum stultĭtiae. (Petrus
Alphonsi)
XI. Ăpex autem sĕnectūtĭs est auctōrĭtās. (Cícero)
XII. Călămĭtās uirtūtĭs occāsiō est. (Séneca)
XIII. Ăuĭda est pĕrīcŭlī uirtūs. (Séneca)
XIV. Diūturna quiēs uĭtiīs ălĭmenta mĭnistrat. (Disticha Catonis)
XV. Aemĭlius Fortūnātō fratrī sălūtĕm. (CIL 4.5350)
XVI. Euplia hīc cum hŏmĭnĭbus bellīs. (CIL 4.2310b)
XVII. Mansuētus prōuŏcātor uictor Vĕnĕrī parmam fĕret. (CIL 4.2483)

2. Exercícios

I. Indique e justifique os casos de:


a. Pĕrārī (I) j. uĭtiīs (XIV)
b. fūr (I) k. Fortūnātō fratrī (XV)
c. [ĭn] ărēnā (IV) l. [cum] hŏmĭnĭbus bellīs (XVI)
d. pānĕm (V)
e. consuētūdō (VI)
f. uērĭtās (VIII)
g. sĕnectūtĭs (XI)
h. diūturna quiēs (XIV)
i. ălĭmenta (XIV)

23
II. Complete os quadros seguintes.

A Singular Plural
Nom. diūturna quiēs
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

B Singular Plural
Nom. bellus hŏmō
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.

3. Vocabulário adicional.
SIGNIFICADO
coniux, -ugis
dux, ducis
lex, legis
lux, lucis
pax, pacis
rex, regis
INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES
honos, -ris
mos, moris
frater, -tris
mater, -tris
pater, -tris
sanguis, -inis
homo, -inis
legio, -nis
oratio, -nis
sermo, -nis
aetas, aetatis
eques, -itis
miles, -itis
uirtus, -tutis INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES
uoluntas, -tatis
lapis, -idis
pes, pedis
imperator, -is
soror, -is

24
FICHA 10 – O SISTEMA NOMINAL: 3.ª DECLINAÇÃO, TEMAS EM CONSOANTE (N)

1. Textos.

I. Balnea, uīna, Vĕnus corrumpunt corpŏra nostra, sĕt uītam făciunt balnea, uīna,
Vĕnus. (CIL 6.15258)
II. Auctŏr ŏpus laudat. (Ovídio)
III. Fīnĭs cŏrōnat ŏpus. (provérbio)
IV. Pignus ămōrĭs hăbēs. (CIL 13.10024.147)
V. Vīnum laetĭfĭcat cŏr hŏmĭnĭs. (Sal. 103:15)
VI. Vna hĭrundō nōn effĭcit uēr. (medieval)
VII. Hīc mĭsĕr Anthērus pŏsuit duŏ corpŏra fratrum. (CLE 416)

VIII. Quisquis ămat uĕniat. Vĕnĕrī uŏlo frangĕrĕ costās


fustĭbŭs et lumbōs dēbĭlĭtārĕ deae.
Sī pŏtest illa mĭhĭ tĕnĕrum pertundĕrĕ pectus,
quīt ĕgĕ non possim căpŭt illae [illī] frangĕrĕ fuste? (CIL 4.1824)

IX. Dōtātae ūxōrī cŏr hărundĭnĕ fīxĭt ăcūtā,


sed dum lūdit Ăper: lūdĕrĕ nōuit Ăper. (Marcial 10.16)
2. Exercícios.

I. Indique e justifique os casos de:


a. corpŏra nostra (I)
b. ŏpus (II)
c. pignus (IV)
d. ămōrĭs (IV)
e. Vĕnĕrī (VIII)
f. dōtātae ūxōrī (IX)
g. hărundĭnĕ ăcūtā (IX)

II. Complete os quadros seguintes.


A Singular Plural
Nom.
Voc.
Ac. tĕnĕrum pectus
Gen.
Dat.
Abl.

25
B Singular Plural
Nom.
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl. hărundĭnĕ ăcūtā

C
Presente do indicativo Pretérito imperfeito do
indicativo
corrumpunt
făciunt
hăbēs
laudat

3. Vocabulário adicional.
SIGNIFICADO
agmen, -inis
carmen, -inis
crimen, -inis
flumen, -inis
fulmen, -inis
nomen, -inis
corpus, -oris
genus, -eris
ius, iuris
latus, -eris
litus, -oris
munus, -eris
opus, -eris
scelus, -eris
tempus, -oris
uulnus, -eris
caput, -itis
iter, itineris
os, oris

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

26
FICHA 11 – O SISTEMA NOMINAL: 3.ª DECLINAÇÃO, TEMA EM I (M/F/N)

1. Textos

A
I. Sēdĭtiō cīuium hostium est occāsiō. (Publílio Siro)
II. Prŏba merx făcĭlĕ emptōrem rĕpĕrit. (Plauto)

B
I. Eccĕ tū pulchĕr ĕs, dīlectĕ mī, ĕt dĕcōrus. Lectŭlus nostĕr flōrĭdus, tigna
dŏmōrum nostrārum cedrĭna, laqueāria nostra cypressĭna. Ĕgŏ flōs campī, ĕt
līlium conuallium. (Cântico dos Cânticos, 1:16-2:1)

II. Thāĭs hăbet nigrōs, nĭueōs Laecānia dentēs.


Quae rătiō est? Emptōs haec hăbet, illa suōs. (Marcial 5.43)

2. Exercícios.

1. Indique e justifique os casos de:


a) cīuium (A.I) e) pulcher (B.I)
b) hostium (A.I) f) dīlectĕ mī (B.I)
c) emptōrem (A.II) g) conuallium (B.I)
d) tū (B.I) h) nĭueōs dentēs (B.II)

2. Complete os seguintes quadros:


A
Nominativo do singular Genitivo do plural Nominativo do singular Genitivo do plural
ănĭmăl, -ĭs lăpĭs, -ĭdĭs
ars, -tĭs mărĕ, -ĭs
calcar, -ĭs mĭlĕs, -ĭtĭs
cĭnĭs, -ĕrĭs mons, -tĭs
cīuĭs, -ĭs mors, -tĭs
cŏmĕs, -ĭtĭs nox, -ctĭs
dens, -tĭs pars, -tĭs
dux, -cĭs sanguĭs, -ĭnĭs
fēlēs, -ĭs sŏdālĭs, -ĭs
finis, -is uox, -cĭs
hostĭs, -ĭs urbs, -ĭs
imber, -brĭs uulpēs, -ĭs

27
B
Presente do indicativo Pret. Imperfeito do indicativo
est
hăbet
rĕpĕrit

3. Vocabulário adicional (3.ª declinação, temas em I)

SIGNIFICADO
ars, artis
auris, -is
caedes, -is
ciuis, -is
finis, -is
gens, -tis
hostis, -is
ignis, -is
imber, -bris
mors, -tis
nauis, -is
nox, noctis
nubes, -is
orbis, -is
uenter, -tris
urbs, urbis

animal, -is
iubar, -is
mare, -is

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

28
FICHA 12 – O SISTEMA NOMINAL: ADJECTIVOS DE 2.ª CLASSE (TEMA EM I)

1. Textos

A
I. Marcus Lucrētius Frontō, uĭr fortis et hŏnestus. (CIL 4.6796)
II. Crescens, hăuē, ănĭma dulcis et suāuis. (CIL 4.4783)
III. Cestilia, rēgīna Pompeiānōrum, ănĭma dulcis, uălē! (CIL.4.1435)
IV. Grăuis īra rēgum est semper. (Séneca)
V. Omnis ars nātūrae ĭmĭtātiō est. (Séneca)
VI. Fēlix est Iānuārius Fūfĭcius, quī hīc hăbĭtat. (CIL.4.2413h)
VII. Omnia mūnĕra uīcistī. (CIL 4.1111)
VIII. Verbum dulcĕ multĭplĭcat ămīcōs ĕt mītĭgat ĭnĭmīcōs. (Eclesiastes)
IX. Sōl omnĭbus lūcet. (Petrónio)

B
I. Diffĭcĭlis făcĭlis, iūcundus ăcerbus ĕs īdem:
Nec tēcum possum uīuĕrĕ, nec sĭnĕ tē. (Marcial 12.46)

II. Omnia prōmittis, cum tōtā noctĕ bĭbistī:


Mānĕ nĭhil praestas. Pollio, mānĕ bĭbe. (Marcial 12.12)

III. Īliăcō sĭmĭlem puerum, Faustīnĕ, mĭnistro


lusca Ly̆cōrĭs ămat. Quam bĕnĕ lusca uĭdet! (Marcial 3:39)

2. Exercícios

1. Indique e justifique os casos de:


a) rēgum (A.IV)
b) omnia mūnĕra (A.VII)
c) omnia (B.II)

2. Decline em todos os casos:


a) ănĭma dulcis et suāuis
b) uerbum dulcĕ

3. Complete o quadro seguinte:

29
Presente do indicativo Pret. Imperfeito do indicativo
est
lūcet
mītĭgat
prōmittis

3. Vocabulário adicional (adjectivos de segunda classe, temas em i e em consoante)

Tema em i
SIGNIFICADO
audax, -cis
celer, -is, -e
facilis, -e
felix, -icis
ferox, -cis
fortis, -e
grauis, -e
leuis, -e
omnis, -e
saluber, -bris, -bre
similis, -e
tristis, -e
turpis, -e

Tema em consoante
SIGNIFICADO
caelebs, -ibis
compos, -tis
diues, -itis
impos, -tis
pauper, -eris
superstes, -itis
uetus, -eris

30
FICHA 13 – O SISTEMA VERBAL: INFECTVM, FUTURO IMPERFEITO ACTIVO

1. Textos

A
ŭt māla cydōnēa diū seruentur
1 Ēlĭgis māla sĭnĕ uĭtiō cum rāmŭlīs et fŏliīs et condēs ĭn uās, et suffundēs mĕl et
2 dēfrītum, et diū seruābĭs.
(Apício, 1.12.2)

farcīmĭna
4 Ōua et cĕrebella tĕrēs, nucleōs pineōs, pĭper, lĭquāmĕn, lāser mŏdĭcum, et hīs
5 intestīnum implēbĭs. Ēlixās, posteā assās et infĕrēs.
(Apício 2.5.1)

B
1 Dĕcĭmī Lucrēti[ī] Satri[ī] Vălentis, flāmĭnis Nĕrōnis, Caesăris Augustī fīli[ī],
2 perpĕtuī, glădiătōrum pāria XX; et Dĕcĭmī Lucrēti[ī] Vălentis fīli[ī] glădiătōrum
3 pāria X pugnābunt Pompeīs VI V IV III prīdiē Īdūs Aprīlēs*. Vēnātiō lēgĭtĭma et
4 uēla ĕrunt. Scripsit Cĕler. Scripsit Aemĭlius Cĕler singŭlus ad lūna[m].
(CIL 4.7992)

5 Prō sălūtĕ Nĕrōnis Claudiī Caesăris Augustī Germānĭci, Pompeiīs Tĭbĕriī Claudiī
6 Vērī uēnātiō. Āthlētae et sparsiōnēs ĕrunt V IIII Kălendās Martiās**.
(CIL 4.7989)

7 Aulī Suetti[ī] Certī aedīlis fămĭlia glădiătōria pugnābĭt Pompeīs prīdiē Kălendās
8 Iūniās***. Vēnātiō et uēla ĕrunt.
(CIL 4.1189)
* 8, 9, 10, 11, 12 de Abril.
** 25 e 26 de Fevereiro.
*** 31 de Maio.

31
C
Causea
1 In Pompēiānō tēcum spectābo theatrō:
2 nam flātus pŏpŭlō uēla nĕgāre sŏlet. (Marcial 14:29)

Vēnābŭla
3 Excĭpient aprōs expectābuntquĕ leōnēs,
4 Intrābunt ursōs, sit mŏdŏ* firma mănus. (Marcial 14.30)
* sit modo: “desde que seja”

2. Exercícios

1. Indique e justifique os casos de:


a) māla (A.1)
b) [in] uās (A.1)
c) pĭper (A.4)
d) [in] Pompēiānō theatrō (C.1)
e) flātus (C.2)
f) uēla (C.2)
g) pŏpŭlō (C.2)
h) leōnēs (C.3)
i) firma (C.4)

2. Decline em todos os casos dulcis lucerna (C.5)

3. Complete o quadro seguinte.

Presente do Pret. Imperfeito do Futuro imperfeito


indicativo indicativo
condēs
excĭpient
expectābunt
implēbĭs
intrābunt
tĕrēs
assās
ēligĭs

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

32
uēla

33
FICHA 14 – O SISTEMA VERBAL: INFECTVM, IMPERATIVO PRESENTE ACTIVO

1. Textos

A
I. Bŏnam uītam [tĭbĭ optō]. Ămō tē. Ămā mē. Seruā uītam. (CIL 12.5693)
II. Ōtiōsīs lŏcus hīc non est. Discēdĕ, mŏrātor. (CIL 4.813)
III. Discĭtĕ: dum uīuō mors ĭnĭmīca uĕnit. (CIL 4.5112)
IV. Da frī[gĭ]dam pŭsillum. (CIL 4.1291)
V. Thȳăs, nōli ămāre Fortūnātum. (CIL 4.4498)
VI. Respĭcĕ et crēdĕ. Hōc est, sīc est, ăliŭd fiĕrī non lĭcet.
(CLE 244)

2. Exercícios

1. Indique o imperativo presente activo dos seguintes verbos:


a) audiō, -īs, -īre: _________ / __________
b) cădō, -ĭs, -ĕre: _________ / __________
c) mittō, -ĭs, -ĕre: _________ / __________
d) ornō, -ās, -āre: _________ / __________
e) părō, -ās, -āre: _________ / __________
f) soluō, -ĭs, -ĕre: _________ / __________
g) tĕneo, -ēs, -ēre: _________ / __________

34
FICHA 15 – O SISTEMA VERBAL: INFECTVM, VOZ PASSIVA

1. Textos

A
I. Marcellus Praenestīnam ămat et non cūrātŭr (CIL 4.7679)
II. Hospĭtium. Hīc lŏcātŭr trīclīnium cum trĭbus lectīs. (CIL 4.807)
III. Numquam pĕrīclum sĭne pĕriclō uincĭtŭr. (Publílio Siro)
IV. In magnō magnī căpiuntŭr flūmĭnĕ piscēs. (medieval)
V. Ămīcus diū quaerĭtŭr, uix inuĕnītŭr, diffĭcĭlĕ seruātŭr. (S. Jerónimo)
VI. Non pŏtest ămŏr cum tĭmōrĕ miscērī. (Séneca)
VII. Vrŏr amōrĕ tuō. (ILS 8623a)
VIII. Cornēlia Hĕlĕna ămātŭr ăb Rūfō. (CIL 4.4637)
IX. Ā cănĕ non magnō saepe tĕnētŭr ăper. (Ovídio)

B
I. Semper pauper ĕris, sī pauper ĕs, Aemĭliāne.
Dantŭr ŏpēs nullīs nunc, nĭsĭ dīuĭtĭbus. (Marcial, 5.81)

II.
Nĭhĭl est mĭsĕrius nĕquĕ gŭlōsius Santrā.
Rectam uŏcātus cum cŭcurrit ad cēnam,
quam tot diēbus noctĭbusquĕ captāuit,
ter poscit aprī glandŭlas, quăter lumbum,
5 et utramquĕ coxam lĕpŏris et duōs armōs,
nĕc ērŭbescit pĕiĕrāre dē turdō
et ostreōrum răpĕre līuĭdos cirrōs.
Buccis plăcentae sordĭdam lĭnit mappam;
illīc et ūuae conlŏcantŭr ollārēs,
10 et pūnĭcōrum pauca grāna mālōrum,
et excăuātae pellĭs indĕcens uoluae,
et lippa fīcus dēbĭlisquĕ bōlētus.
Sed mappa cum iam millĕ rumpĭtur furtīs,
rōsos tĕpenti spondylos sĭnū condit

35
15 et dēuŏrātō căpĭtĕ turtŭrem truncum.
Collĭgĕre longā turpĕ nec pŭtat dextrā
ănălecta quidquĕd et cănēs rĕlīquērunt.
Nĕc escŭlenta suffĭcit gŭlae praeda:
mixtō lăgōnam rĕplet ad pĕdēs uīnō.
20 Haec per dŭcentas cum dŏmum tŭlit scālas
sēque obsĕratā clūsit anxius cellā,
gŭlōsus illĕ, postĕrō diē uendit. (Marcial 7.20)

III. […]
Aetātēs currunt,
uĭtium rĕmănet,
peccāta crescunt,
tyrannī stătuuntŭr.
[…]
5 Insons plectitŭr,
pūpillus artātŭr,
hŭmĭlis tĕrĭtŭr,
uĭduāta prĕmĭtŭr,
pŭsillus spŏliātŭr.
[…]
10 Blandīmenta suādent,
mĭnae adduntŭr,
răbiēs saeuit,
ūsūra tractātŭr,
răpīnae ăguntŭr. (Carmina Burana 5)

2. Exercícios.

1. Passe para a voz passiva:


a) Marcus Spendūsam ămăt.
b) Sĕrēna Īsĭdōrum fastīdit.
c) Marcellum Fortūnāta cŭpit.

36
d) Ăquĭla non captat muscās.
e) Fūr cognoscit fūrem.
f) Auctor ŏpus laudat.
g) Vīnum laetĭfĭcat cŏr hŏmĭnĭs.
h) Pignus ămōrĭs hăbēs.

2. Complete o quadro seguinte.


Presente do Indicativo Pretérito Imperfeito do Futuro Imperfeito
passivo Indicativo passivo passivo
uincĭtŭr
cūrātŭr
tĕnētŭr
inuĕnītŭr
quaerĭtŭr

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

37
FICHA 17 – O SISTEMA VERBAL: PERFECTVM ACTIVO

1. Textos

I. Stŭdia ămāuī, obsequens măgistrīs fuī, obseruāuī părentōrum praecepta,


meōs ămīcōs cŏluī. (CIL 6.12013)
II. Ănĭmam meam răpuērunt fāta ĭnīqua. (CIL 6.23629)
III. Dum uixī, bĭbī lĭbenter. Bĭbĭte uōs, quī uīuĭtĭs. (CIL 3.293)
IV. Duacī căpella, Dōnāta nōmĭnĕ, ăberrāuit. (CIL 4.8938)

V. Clīnĭcus Hērōdes trullam subduxĕrat aegrō:


deprensus dixit: “Stultĕ, quĭd ergo bĭbis?” (Marcial 9.96)

VI. Languēbam: sed tū cŏmĭtātus prōtĭnus ad mē


uēnistī centum, Symmăchĕ, discĭpŭlīs.
Centum mē tĕtĭgēre mănūs ăquĭlōnĕ gĕlātae:
non hăbuī fēbrem, Symmăchĕ, nunc hăbeo (Marcial 5.9)

VII. Sī quandō lĕpŏrem mittis mĭhĭ, Gellia, dīcis:


"Formonsus septem, Marcĕ, diēbus ĕris."
Sī non dērīdes, sī uērum, lux mea, narras,
ēdistī numquam, Gellia, tū lĕpŏrem. (Marcial 5.29)

VIII. Dīs Mānĭbus. Tĭtus Flāuius Martiālis hīc sĭtus est.


Quŏd ēdī, bĭbī, mēcum hăbeō, quod rĕlīquī, perdĭdī.
Vixit annōs LXXX. (CLE 244)

IX. Flōrentēs annōs sŭbĭtō nox abstŭlit atra.


Vīuĭtĕ fēlīcēs, mŏneō, mors omnĭbus instat. (CLE 803)

X. Ēuāsī, effūgī. Spēs et Fortūna, uălēte,


nīl mĭhĭ uōbiscum est. Lūdĭfĭcātĕ ăliōs. (CLE 1498)

XI. Raedārum custos, numquam latrāuit ĭneptē.


Nunc sĭlet et cĭnĕrēs uindĭcat umbra suōs. (CLE 1174)
38
2. Exercícios

1. Indique e justifique os casos de:


a) praecepta (I)
b) meōs amicōs (I)
c) fāta ĭnīqua (II)
d) aegrō (V)
e) mănūs gĕlātae (VI)
f) raedārum (XI)

2. Decline em todos os casos omnis custos.

3. Identifique o tema do perfectum dos seguintes verbos:

Tema do perfectum
cado, -is, -ere, cecidi, casum
dico, -is, -ere, dixi, dictum
do, das, dare, dedi, datum
fero, fers, ferre, tuli, latum
habeo, -es, -ere, habui, habitum
laudo, -as, -are, laudaui, laudatum
maneo, -es, -ere, mansi, mansum
sto, stas, stare, steti, statum
uenio, -is, -ire, ueni, uentum
uideo, -es, -ere, uidi, uisum
uinco, -is, -ere, uici, uictum

2. Complete o quadro seguinte.

Pretérito perfeito do Pretérito Futuro perfeito


indicativo mais-que-perfeito do
indicativo
bĭbis
dērīdes
mittis
mŏneō
uindĭcat

INFORMAÇÕES COMPLEMENTARES

39

Você também pode gostar