Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
ARTE DA LINGOA DE IA
LIVROS.
C
W
A
B
A
wS
I
w
w
IHS
.
C
A
** 2
NARIO, E SVPERIORES EM
Companhia de I ESV
Anno . 1604.
—1—
Asia Library
PL
532.5
· R63
1969
LICENÇA.
da Companhia de J ESV na
, de noſſa Copanhiare-
copos o Padre Joao Rodriguez
.
Collegio de Nangafaqui . a 22. de Abril. de 1604
Arnos
Francifco Pafio.
965
-3-
APPROVAÇ AM.
Pero da Cruz .
Ó Bifpo de Lapão
.
:SS.M.ES:
--4
PROEM10.
VEK
OMO feja proprio do inftituto da Co-
de muy-
5-
PROEMIO.
de
muytos annos tinha aduertido , & aprendido de
pequeno trabalho,
João Rodriguez
,.
23
– 6 –
ALGVAS ADVERTENCI
ſe vſa napratica ,
mos, aſſi affina efcritura: donde
tamben
—7—
ADVERTENCIAS.
fisott
-8-
ADVERTENCIAS .
ол
Inomes , respeitandosempre àpeſſos co que, de que,
honra, cortefia .
detodo
- 9-
ADVERTENCIAS.
des proueytofas.
-10-
LIVRO PRIMEIRO DA ARTE
DALINGOAIAPOA .
&pronomes primitiuos .
Aruji . I , Arujiua , ga , no , yori , Senbor , ou dona .
• Nominasino.
Genitiuo . Arujino , ga.
Datiuo . Arujini , ye .
Accufatiuo . Arujiuo , uoba , ua , ga.
Vocalino . Aruji , icani Aruji .
Ablas:40 . Arujiyori , cara , ni .
NVMERO PLURAL .
NOTAÇAM ACERCA DA DE
CLINAÇAM DOS NOMES .
Os nomesfubflantiuos & pronomes da lmgoa 1apoa afsi Coye, como Tomi, não
fedeclinão por cafos como os latinos , mas |¿o indiclinaueys , & sem certas particu
Las, ou crtigos , os quaes por poflor aos nomes refpendë ao› cafos Latinos ,& a meſma
Jozjerue defingular de plural , ou fe fupre com outras particulas , como fe ve
na declinção pɔflu .
40 Nominalino fem particuls he muyto vfado, aķi ne pratica como na efirituaa; Satò cur
☛ com ella tambem . Vi Föquan Muſaxsus mefare ,fius Yolocano ide, Fufoo tera dari
xi,yoyo Nixino yamano fani cacaru,
• No, as Nominuius cómunmenteſerve pera ſegunda ✪ terceira peßoa ga, pe. Canafo
na primeiras, & terceiras baixas, Vt , Cano nenno vocoru minamoso yoguyogu za gu.
jenuo xise miyo . Mino cafe quite tabiŭtoga futavidzwede wuoru . Ibuzi no
Mai.
Efte No, em Nonsin stiuoferue mayormente em orações relatiuas. Vt,Yxeino aru
peitos accam do zerbo , Vi , Deusyori saye cudajaruru . Deus yori îçucuri iqo
m³ . Ds.
-11-
DA DECLINAÇAM
quando stuemos , & pera coufas inanimadas , & jera animaes . Ra , ferue pers
Frimeiras , quando le bamiikão , & pera desprezar & abater muyto asfegundas
terceiras , l's.
Anjorachi . Os Anjos . 0 }
。 Irmãoxu. Os irmãos .
Midexicachi . Difcipulos de X. Buxixu. Sokladosbonrador.
1. Padrerachi . Os Padres . 2. Dôшucuxu . Os Dojucus .
Miacoxu . Os do Miaɔ .
Jennintachi . Osfan&ios .
Anu fitotachi . Aquellesbomis. Tonobaraxu. Criados limpos ,
-12-
DOS NOMES . 3.
Domo , & ra , tambem feru:m perafingular . Vt , Midomo , midomera ,
varera , &c .
• Alem da voz do ſingular que tambem he plural , vſe tambem dera d'wal
muyto elegantemente a duplicação, ou repetição do mesmo nome : masiflɔ não he ge-
rai em todos . VI , Fitobito , cuniguni , teradera , tabitabi , ſamazāma , too
ccrodocoro , &c .
Aquira
-13-
DA DECLINAÇAM
Aquiracana , I , aquiracanaru dori . Razão clara.
¶ Algúas vezes as particulas articulares fe pofpoem immediatamente 20
prefente deftes verbos en lugar do nome ſubſtantiuo , & fica a tal oração
relatiua . V´t , Ataraxijuo toru . Medzuraxijga yor . Quireinanifuita.
Xiracabe . Parede brance . Fucade. Ferida grande, cu funda . Víugia. Char ala
Acagi . Can pormelho . Xirogi . Campo branco . Auobachi . Bacio verde,
Esta melina regra & compofição le acha nas rayzes dalguns verbos ,
DOS PRONOMES
• E PROVOCAP VLO
A Temefla lingoa muytos verbosfubflantiuos , entre os quaes ha hús que (ão honro
dos, outrosbayxos , outros que feruem pera cousas inanimadas : eftes icdos
au fãofimples , & tem fignificação de Iftar , Auer , & alguns de Yr, Vir : ouféo
compoftes com as particules , De , Nite : os quaes temfignificação de Ser . Elles too
dosfeco njugio poll fegunda conjugação dos verbos , tirando Soro , cuja proprie
conjugaçãɔle poem adiante fors : So , deječtiuo : & Nai , com feus compoftes,
que fe coniuga como Fucai . Item Saburo , que vay polla serceyrs . A caufa que
me mouco por aqui efle conjugação parji , foygor :es overkofubflantino alginas come
sas paro
-14-
DOS VER BOS .
for particulares , & por fer muy neceßario pera ufæ dele'nas de maye’conjuzações
,
☛fer muy vfalo napraticaa codapaßo.
Aru . Nitearu
Vogiaru . De aru .
Yru . Devogiaru .
Gozaru . Nice gezaru .
Naru . De voriaru .
Maximalu . Nite maximalu .
Vouaximali . Nite vouaximaſu .
Voriaru . Denai .
Nai. Enar. De vorinai .
Ser.}
Vorinai . Aset. De gozanai .
Gozanai De sorŎ , 1 , foro.
Saburð . De fo .
Fanberu . Vataraxe tamo .
Nui, defeFiuo . Imafo cariqueri .
Sără ,1 , foro. Malu . i . Maximafu ,
So.
Arazu , defectiso .
Zörð , 1 , foro .
de nomes : Item Fi , ilėſt , Arazu , verbo negativo defectiuo .Vi¸ Vjð fijŏ . V-
fò , Musŏ , i . As coufas que tem vida, & as que não um vida, & as confos que
BEGO
-15-
DA CONIVGAÇAM
DEGOZARV , VERBO SVBSTANTIVO
fe declina no modo feguinte.
• Tempo prefente do mɔdo indicativa
Vare Degozaru . Eufous
Nangi Degozatu Tues.
Are Degozaru . Elle be.
¶ Numero plural
Vatera Degozaru . Nosfomos .
Nangira Degozaru . >Vosfoys .
Атете Degozaru . Ellessão .
Preterito imperfeito.
Degozaru ,
Eu era, ineras, & 6.
Degozalta .
9 Preterito perfeito.
Degozatra .} Eufury , su folle , c.
Preterito plusqua perfeito.
Degozatta , 1 ,
Eufira , iu firas , &60
Degozatiegozalta .
9 Futuro.
DegozarŎ .
DegozarŎzu . Euferey, tuferas , &e .
DegozarŎzuru .
Futuro perfeito , ou exacto.
Faya degozarŎzu . la cu entãoferey.
Ali, Toyz do verbo Aru , be my vfaco per prefente, & preterito defeu ven
Yegueft; bo . I's , Aru buxino tachiye vite mireba , monno uchini tacafudafitotçu ari . Na
mon.
Foxxiillo gacorò Mryderani Chicònaicósose sarsoqi fuo ari : toxi tacaqu natte nochi, &c.
Lib. 3. • Prejente do modo imperatiuo.
-16-
—
DOS VER BOS. 4.
• Preterito perfeil .
Degozattaraba yocarŭmonoun, 1. า
Degozattaroniua yocarŏmonouo . Prouuera a Deos que fifie en
•
. Preterito plufquam perfeito.
Hà degozarŏmonouo , 1. โ
e muyias vezes fe não pode explicur ſe não por o Conjuričliuo aßijuxto com as parti-
cula , Cara , yori , nochi , como porſi . Quando precede ao prefente do indicatiuo,
no :os exemplos a cada pallo je actario . Euxini nasse afayù quidqucai itafu .
Come
-17-
DACONIVСАÇАМ
como eufou , ou fendo foldado & c . Quixcua fatura de gozelle esyone colaum vôxe-
Toruruca? Sendo vos nobre, doc. Miua fininde atte quixonicoriocu wo ye itafananda ( 00
mo era pobre , &c . Mayeus fucoximo bjájadeua nõte , nimucani vadzuršte xinareta.
Não tendo dantes doente , cu como dantes não fofle doente , c . Fuxini natte bro
zuno yaɛuni alaru colovo queicoitasózu. Como eu for ou defpuis que fer foldado,&c.
¶ Preterito imperfeito .
Degozaredomo . l'eftoque es jers, onfoffe.
Degozatratedomo . ) Eucra , porem .
I'reterito perfeito .
Degozattaredomo , Polloque cufuy , pɔrem , inas ,
Degozattaritomo . ainda que juy.
• Degasse
-18-
5
DOS VER BOS.
Degozarŏca ? } Que seja eu ?
-19-
DA CONIVGAÇAM
mataua tarenitemo are » Seja quem quer que for , querſeja pay , querfeja fiboj
mas queseja quem quer que for . Tomo are.
Pefente do modo infinito.
Degozaru coto . Ser .
Degozaruto Quebe.
Preterito imperfeito.
Degozaru coto .
Degazatta cote. Ser , ou que CTB .
Degozaruto .
Degozattato .
Preterito perfeiss .
Degozatia coto .
Degozattato . Quefury.
Preterito plufquam perfeito.
Degozatta coto .
Degozatte attato . Quefera.
Futuro .
-20-
DOS VERBOS.
Nacaromonoue Promuera a Deos que não
опчета .
Nacattaraba yocarŏ monouo. }
Prefente do Conjunctiuo .
Naquereba .
Naini , I , tocoroni . Não auendo.
Prekrito .
Nacattareba . Na auendo , como,
Nacattan , i , tocoroni, não ouuelle .
• Futuro .
Nore cara. Como não ouwer , ou de
Nacarò coqui. ! pois que não ouuer.
Conjunctiuo condicional .
9 Naquua .
Naqumba • Se não ouver
Nai naraba , ni voiteua.
1 Preterito .
Nacattaraba .
-21-
DASCONIVOAÇONES DOS VERBOS .
formatiuas , &tres negatiuas , deixando aparte a cổjugação des verbos neusres ado
como negotiuas .A elas vozes podemos chamar ver bo fimples, idefi , por conjugar,
que porfi uãoſignifica em quantotal ; ou rayz & fundan emo do verbo, o qual he ne
, co meno afyllaba ultio
ceffariofaber pera conhecer por onde fe conjuga clal verbo ,
mada tal rayz . E pofto que todas as rayzes dos verbos das tres conjugações aca
bem neflas letras rogeis E, I , Y , toda vja as fyllabas finais das razze, a que todor
Je reduzi, & que nos enfinčo deque conjugação be cada zerbo, são vinte & Jese, a fo
vs algūs irregulares , que no cabo das cójugações fe açontarão . Conuen afaier dezafers
que pertecé à primeira conjugação , oito à jegunda, & tres à terceira. Asque pers.№
sem à'primeirafão as feguintes .
Be . Curabe. Curaburu.
Ne . Fane . Fanuru .
4
Que . Todoque. No prefente mudio E, Todoquru .
6 Re . Fare. Faturu .
1, ue, emuru.
7 Ye . Ataye. Atayuru .
Muchiy . Moch yuru.
ly .
Fe . Fe . Furu .
10 De . Ide . Mudio De , & Gi, Idzuru.
11 Gi . Fagi. 1 em dzuru . Fadzurii.
12 le . Maje . Mudão li , le Mazuru
Zonzuru .
83 li. Zonji em zulu .
14 Xe . Mixe .
Mudão , Xe, & Xi ( Miſuru .
Is Xi . Fazer com os con:poflos , Faixi.em furu . Failuru.
16 Te . Tate & Midão Te , em guru , Vi Tatçuru .
• Appendix . 1.
pratica , pofioque no Quansò fe vfa , & no Mioco alguns, & je ferma a.recentãdo
-22-
DOS VER BOS
• Appendix 8.
Orterminados em , Ye , naefcritur's podem ter outra terminação alem da'dita,
elegan , ✪ pera cousas que tem energia mudando , Ye , em ora . Vi , Aloye , o
siru. Quicoye , quicóru , Avaye , arīru , Canaye , enuŏru , &c .
¶ Alguns acabados principalmeme em Ye,na meſma efcritura alem das terminações
acima pollas , sem oura , que be madar , Ye , emblonge . Vi , Abaye, atd . Colaye
corò . sonaye, ſonó. Vuaye, utid . D: modo que cala bum defies tem quatro vozesno
prefente . Atayuru , atayeru , atōris, atỷ .
As fyllabas finais das rayzes da ſegunda conjugação são asſeguintes
1 Bi . Tobi . Tobu.
-23-
DA CONIVGAÇAM
conjugeção difermos fe tenha por dito nas de mais aßi aclavas con o pafsiuas, afstaff.ro
mainascomo tambem negaijuas : & quando em Jeus propres lugares for necefario
pera todas as peſſoas afi nofingulur con.o no plural, & se envende o numero, ✪ peſions
conforme ao pronome , & nominatiuo quefeajunta à salvoz . VI.
EN . Vare .
Tu.
Nangi . Aguni .
Ells. C&c .
XN!
-24-
DOS VER BOS.
Varera .
No 1
vos. Nangira . Aguru .
Elles . Carera .
Eſlalingoa não vem propriamente mais que Indicatiuo , Impermixo , Conjumftiuo ,
✔ Participio, que tenbão proprias vozes : por que os de mais mados fe fuprem defies
com certas particulas quefe lhe ajuntão , comose verà no difcurfo das conjuguções Ef•
Besmodos quetem proprias vozes , não tem mais que tres tempos propriamente . que
fãs prefente , preteritoperfeito , & futuro : os quaes declară os Lapões com tres voo
sabulos .Quaco , i . preterito . Guenzai.i , prefente . Mirai , i .futuro.
O modo in licatiuo sem tres vozes proprias conuem afaber, preſeme .Vs , Agu-
Bus preteritope feno . VI , Agueta : futuro.Vt , Agucô , agueôzu , 1 , agued-
Buru .Oimperfeito fuprem co oprefente , ou com opreterita perfeito . Eo plufquam
perfeito ſe ſupre com o preterito , mais propriamente com o Participio sabato
em Te , 1. De , com o preterito do verbofubflantiuo . VI , Aguete gozata .
verbais queſignificaõ côn ấm.euse a acçãodo verbo , & sem o mefmo regimenso que
os de maisfubflantiuos : Vi , Narai, Obrade aprender, cu enfino, ou cuftume . Yomi .
Leyura, ou oler . Nagara Corrète de rio, cu ocorrer. Facari. Medido, ou o medir.
Voxiye . Doutrina, os o čſinæ. Vs, Yuqu cavano nagaveus tayezuxite xocamo moto chimei.
no mudzuni arazu
. Core gacumonofajime nari, mi vouarumade vefumuru como nacore. lnges
• 9 O segundorfose acha na compofico que faz có outros verbos , & eniãofigo queso
nificafoomente o modo de a‹ção dotal verbo aque se junto : aqual compoſição be nefla
lingas muy uniser,al , & muyelegants , &fempre a rayz ba de precederao verbo
som queje compoë . Vi , Fiquilaqu. Rofgar puxando . Fumirçuquru . Calcor pio
fando com os per . Yomi auafuru. Cotejarlenda . Caquitatguru · Principiar de nos
wɔ efcrevendɔ , ideft , efcreuer de nous . Caquiatçumuru . Ajuntar efcienendo. VL
Fei que
Moye izurumo carurumo vonaji nobeno cula ,
lib.i.
Idzuroca aquini auade farçu bequi,
Ectono fauo caquiasçumete Xenjuxosonadzuqueteri. Xenjuco .
Naraiyomutoiyedomo , fucu xezareba , sadatonavino tacarauo esqoyuruza getan. ligo
8 O cerceyto comparſe com nomes , & ifto de duas mameyras , cu precedendo ques .
Lonome , ovpoſpondofe, & conforme s iffo tem diverfas fentidos como largamente
-25-
DA CONIVG AÇAM
¶ Saftst
-26-
DOSVER BOS.
Outras dezercompoſta com outra rsyz faz bum nome ſubſlítius a tal compofigão.
VI , Detachi . Trajo . Tachiy . Composture . Faritçuque . Papelgrudado . Nu-
quigaqui . Compentiɔ . Vmaretçuqui . Natureza . Vmaredachi . O tempo do
macimento . Faxísimas . Privado , & c.
4 9 Oquario ufo dellas rayzes be , que junta‹ com cert ›s verbos fazem Infinito.
Vi , Cuitar . Quero co ner . Maiticagaru . Quero yr . Móxifajimeta . Comecey
defølur, &c . Como largamenie je dira no modo Infinito.
8 9 0 qúnis, & vltimo vío deflas rayzes, & de que aqui trincipalmente preo
sendemos 1 star be, que na oração a mefmarayz he verbo com cafos & fappoſto ; 10ª
mando otempo , mode do serbocomiuzado qu : efla mais perto a lanie , ou que be
●principal na oração : conforme a este vltimo vſo as rayzes de todos os verbos
A modos das conjugações porferem principio , & fune
pertencem a todos os tempos, *
damento dondefe for mão os tempos , & modos dos verbos . Vt , Midzucarauo vefue
re, tamɔ siċi , syauquiuo fucui , quiuarurerumɔ tofuque , Subete monorinafaqueuo saqui lingui,
to xi , cœɔni furele ausvemu colorouo jintojů . Todas eftas rayzes eſtio no prefenie rei , chi,
&c.
do infinito , fe regem de Auaremu cocorɔ ideſt, ausremu coto . Cunxiua milimo
Ronga
ufore ari :tenmetuo vofore , jinuo vofore , xejjinno coicuo voforu.
lib ..
Mas deuefe de aduerir , que muytas vezes esta rayz neſte ultimo modo que di
Zemos, tem força de gerundio , tr aßi mwytas veze ‹fe explica pollo gerundio em Do,
alcusado , lendo , &c . Maytas vezes auendoje de por no gerundio , fe poemfoo
menie narayz , porſe não repetirem tautas vezes Te , bum de pos outro , que foaria
mal na orelha : & pello contrario muysas vezes em lugar darayz usão do gerandio,
Te , o que tudo o ʊfɔ enſinarà.
DE VARIOS MODOS DE FALAR COMQVE
bem apontalɔs aqui pera serem delles conhecimemo , & pera os faberem vfar.
• O verboſubſtantino , Aru , Nai , ou outro qualquer certo fubflantiuo pofpošto à
Payz de qual quer verbo, precedédo a a rayz algŭa das particulas de bonra , Vu ,vỏ,
go , fupresados os tempos , & modos da tal ray conjugandofe foomente o verbo
fubflantiuo . Efle modo be muy certo & vfado , & feu rſo be foomente em fegundas
&serc yras peſſoas por caufa da honra que të. VI , Voaguearu , voague atta, voa-
voagucarecaxi.Voag
guears.Voagucare, uearebavoguearedom vosgue
o, aru
C
Coco
,
-27-
DA CONIVGAÇAM
1140 fupre muy elegantemente todos os modos , & tempos na efcriture & na gracice
usmben , mayormente em coufus de preguntas como conffeés , Oc.VI.
า Aguenu coto asu .
Aguru cotoga aru.
Aguru cotomo gozasu . i. Aguru . Agusu coto nai . Aguenu .
Aguenu coto nai .
Aguru cote atta . Aguenucoto atta .
Aguenu coco nacatta, i . Agueta . Agurucoto nacatra . i. Agueran
Aguera coto aru . Agueta coto nakaita. dão
Aguera cotomo atta . Aguenanda coso aru,
Aguru coco arozu . i . Agued . Agurucoro atumai
Aguemaicote .
arózu, i, Aguemai
,
Aguenu coto arumai.
Tige 9 Exemplos a cada pallo ſe acham . Vi, Curano vchino tacaraua curgatucote art: mino
qu:8. vbino Zainaculçurucoto maxi , ideft , Cutguru , cubinu . Yuqu cawano nagovena 100
ibimci.
yezu xitefifaxiqu todomaruccto naxt . i.todomaranu .
Feiq. • Dousnegatiuus fazen: hum affirmatiuo como no Latim. VI , Sono zani nsmiyo
Lib.1. raretaru fodonofilobito cocoro arumo, coccro naimo minofodewo nurajaidawa gozanse
quila . Aßi tambem fediz , Mairaide caœnauanu . Xeideua naVARU , &c.
• Dame/mimaneyra tas preguntas das conffœësfe ufa efte modo a cada gallav
Totisunaju coba macartaca ? potariella,diyallace ? nufundacolo siloca? E 6,
9 04
-28-
DOS VER BOS. 10.
dasjuntos com ellas porferem may ordinarias , neceſſarius . Dyxando ode mais pera
feulazar , efkas par reuiar je cɔnjugão como verbos por sodos os tempos & modos
Bâus polaprimeyra conjugação , outras polla fegunda , & algūtas folks 3. juntas
dos verbos fazem com elles bia compoſiçác, & aß: (uprem todos os tempos , &mcdos
do verbo a quese ajuniño .
9 Dass ordens bi destas particulas, hiss que não milão, nem alterão a propriafigo
nificação do verbo aquele ajunião , mas foomente o modificão honrandoo, cu bumie
Bandos , conforme àpeſſos com quem de quern jefalà , mostrando mais , ou men
Mas reuerencia , & cortefia ; rutras ha que poſto que por ſi não fão ſignificativas.com
¶ As da primeyra ordem que fe ujuabão a o verbo pera ibe dar h;nrafão eſtas. Reg
gūru . Rare , raturu . Xerate, xeramuru , Saxerare , faxeraruru . Tamai , 180
mů . Fftasfe ajuntão com os verbos defle modo . as primeyras quatroje ojunião twão
do a o verbo afyllaba , Na , do prefente negativo : mas a quinta porticuia que be Ta
mai ,fe ajunto a istayzes. Re , & Xerate, ſe ajunião aos verbos da 2. ⭑3.600
&3. 6ỗn
jugação . Rare , & Saxcrare, a ɔs da primeyra. VI,
Yomaruru . Narauaruru , Agueraruru .
Yomaxerarur.s Narauaxeraruru . Aguelixeratury .
Aquetamo . Yami tamo . NaraitamŎ .
As quese junto a os verbos por caifa de banildade , & reuerenciado, Maio
raxe, furu . Taremaçuri , ra . Mõxi , mŏſu . Eflus f: ajumão às rayzes . VI ,
Ague mairafuru. Yomi mairafuru . Narai mairaluru .
Ague mŏlù . Yomi mofu . Narai mòfu .
Aguetatematçuru . Yomitat ematçuru . Naraitatematçuru .
As particulus que mudão a ſignificação dos verbos fão , Saxe , 1. furu : que le ao
juma aos la primeyra perdendo o Nu , do negaliwo ; † Xe , lūtu . Aus dafegwro
da &serceyra perdendo tambem o Nu , do negativo . Vi .
Ague faluru . Yomafuru . Naraualuru ,
q Alemda disas ha outras pera a escritur: foɔmente,us quais não mu³ão a fignifica
ção do vcrbo , vs, Suro , Moxiforo , Saburð, Famberu , Xeximutu, Nari, VI。
C3
Agus
-29-
DA CONIVGAÇAM
Ague . (cro.
Ague faximunu. Aguru .
Yomi. mŏxiforo. Yoma faximuru Yoma . Nari .
Norai. fanberu . Naraua Gximuru. Naro.
Į Laburð .
DE ALGUNS TEMPOS DO INDICATIVO, E
primeirodoprefente .
A voz do prefen te do Indica tivo tem ustics ufos , per que ſujve com certasparo
ticulus diuerfos tempos ; ferue primeiramente de preterito imperfeito . Item de com
Junizmo acrecentandolbe , Ni , vel cocosoni ; item em orações corelativo quencinO
za. Omiera lho deter diso. Na escriura refpóde a Coto nari, mono nari, gui nasi.
-30-
DOS VER BOS. 116
• Ofegúdo lenirdoque tem este preteruohe muyto ufado , cuem afaber, ora lia.ora
efcreuia, ora aprédial , lendo, efcrevendo c . exãose segué duas on tres,ou mais
vezes as dias vozes continuadas . Vt , Yxxoni atqumatre veratı , mótari , co-
ysma.
xǎni vyemo nagueni domeire faqueuo nomu. Ora cantado , orabailouão &c macana
I , cantando , bailando, &c . Xequenno monoua necari , voquitari , cătari , Mai .
nódari curafu bacarigia.Os homens do mido ors dormem, orseflio acordados, ora
depois de ter feito ora barrer o patio , tavaranda, ora scarvelar & terra , ora arrů
coda erua , depois de ter diftribuydo outras varias occupações , então prey.
▼ A vozdo preterito acabada em Tçu . I , dzu , tem tambem efle segundofentido
dopreterna scabadoem Ri ,que be oraoffreço , offrecia : ora leo , lis ; oras rendo,
agran
-31-
Yaxima
aprendia 1. offrecendo , lendo, aprendendo, & c . Vs , Aguerçu , yôdzu , narö-
monoga= fuzuxiqui araxi fuqui quru , Fechando bum pouco os olhus , & pondo amãosobre
uri.
elles , ora em pe , ora absi andefe em quanto eflaua vendo , Oc
Anovaranbeus cutŭrçu , curuuiazu, tatrçu , yɩçu , vocuyori zaxiquiye ide,
Morte.
zaxiquiyori vucuye iri xitten barrŎ xeraruru .
¶ 11cm ajuntandoibe no cabo Suru , italu . VI , Mŏtçu , veŏtçu xite nagula.
maruru . Narorçu , yôdzu nado furu . Vmani nortçu voritçu xire maitta ,
9 Alguns verbosje achão de cujo preterito ufāmos algías rezes for preſente
Shew
issãoeftes,&c.
Xiru , zitta. Sey. Voboyuru , vohayeta . Lembrome.
Zonzuru , zonjita. Idem. Macariyru, macariyta. Eflou aqui Motçu, morta.
Tembo . Caxicomaru , caxicomatta . Eflou prefies . Cocoroyuru , cocosoyeta,
¶ Alem das tres vozes dɔfuturo , Agueô, Agueôzu , Agueôzuru , que formão
teferuem napratica, se acha outra com a particula , Bei , aqualfe forma acrecentado
QQuiri. posto
que no Quantò be mugio fada . VI , Agubei , yomubei , narŏbei „VI. Sam
comeno redomo yôxôtowa mèxinagara fuyeno daini yaxinuo zonzubei monono
mai.
vofiz-
-32-
DOS VER BOS.
voĥizamotoni macari yruuoba yumenimo gozóji nai . Madzu emo rabiua fa Ibidem
yabaya xúgoxilocu minintomoninoboxe mairaxerarete xicarubeô zôzuru.
• Aviz dejulino, Aguelaro, zu, ru , se expli a for Aguere arōzij . que he como
ג
futuro exsito, & ferue ao futuro indicatiuo , & não acaba nella a oração , most were
de feguir algum nɔmeſubſtantivo . VI , Cono matçuuo maluguns mitară fitoni
fóbiuo xôzu . Yegue monog .
Cono Matçuuo matfuguni mitarŏzuru monoga quidenno cocoroni aučzu.
tuto aru . Ibidem .
Outra vez bu de futuro acabada em Baye , quefe forma muonto Ny, don-go
sino em Bays , & be pouco vfada na pravico , ✪ comúmėte felbe ajūta To, particula
de infinito ,I. tore . Vt , Aguebaya, Yomabaya, Narauabaya . Miōjiuo qui-
cabayacoce, midjiuo nanoreto yй .. Quică tote . Aßi dizemos , Mana-
bayaro vomɔ̃ , Mibayato vomô . &c.
• Do varioſo da iz do Futuro
Agued , zu , ru .
q Avoz do futuro , acabada em Agucó , zu , ru . fe oftende a quafi tedos or mo
-33-
DA CONIVOAÇAM
o arŏzu , Arimo xôzu, Aracao-
Explicafe por aftes circunloquor: Attacœcon,
Priq .
Lib.t. nio arŎzu . Sicacu faye yoni coyetarubex . ideft , parece queexcederia cas O[]=
wɔ1 . Täbem ſe explica por hú modo de falar baixo que bi . Vi , Aguetçurð, attçurð,
▼ A efle mesmo modo perience algúas vezes ofuturo , com aparticula Domo ,
quando sem fentido de preterito, que no Portugues fe explico afi : Omuera de efireuer,
offrecer , amar , &c . perem . & no Latim , Amatious fwßem . Vt , Sacujitta
coco.nɔtoysvon ideni vonteua guioyo yerŏlu baqueredomo, &c. Se viso
veys es ontem ouuerà de tratar com vofco, porem , &c. Cono aidaua locomoçoye
& c .. Efies diar
naxı , &c
Lanzabequeredomo , temaye torimidaxi forote buya нaxi
coreno faquini. 1. bum pouco antes do tempo era que eflaua peraya : be misy ʊjadon
¶ FVTVRO COM A PARTICVLA , NL
-34-
DOS VER BOS.
reta.i. miô fodoni. Ichiyano yadono nafaqueni reino voramo mŏxite ippó Voiles
fuxegōnito vôxerarureba &c. 1. fuxegŏ fodoni. Tadaima quán indomoga gaxi .
maitre miôni miguruxij monodomo tori voſamed.1.miôfodoni . Sorenaraba
quidegaterani votoni quijtaru Caracuratoyirauo mite cayerőzuruni¸tçu- Feiq .
rcicgozare.
• Outrofentido .
Dainagon namidauo farafararo nagaite , faritomo , vaga youi arixifodo a Feiq.
xitagai equitaixi, monodomo ichinixenmo aritçuranni, ımaya yoſo mitoda .
nimo cono rifamauo mivocusu mono nacariquena canaxifayo .Xitagairquí.
za monodomo xichixenninmo arŏzuruni,imaua, & c. Tatoi vorodzure naqu Curame
totemo coc ›guenite coſo matçubequini , fanaſacaba tsugueto iyxiyama- lbidem .
Lengy
zatouo tçuçaiua quitari. Yamazatono facurabana yoſono chirina nochicofo
facaba faqubequini , ara itauaxino voncotoya . Vofimamo gozarumaini,
quidocuni voidede gozaru . Quiaeujin.
Entre eftas vozes queje jeguem bu algua differencia, aqual cadabú yra ɩbferuido.
Agueôni . Agueózuruni .
Agueôzuru tocoroni.
> Agucóniua.
Aguetaroni, I. niua .;
• Tambem ba eftes modos de falar , Maisŏni fadamatta , quiuamates , funda, Quirico
Gumeta , ſadameta , ai fadameta , ideft , determiney , alenwy deyr, Cs . Facu- mino
-35-
DA CONIVG ACAM
Futuro , ou mode manduliwe com
oqualdamos leys , 6.
Agubexi . Offreceras tu , offrecereys vos •
Ag ubequi mo
Agubequi nonari .. } Offre aelle , offreçam elles .
mononati
As vozes Aguei , Agueyo, Aguefai , não feruem pera primezras, & KICHIO
peßoas , mas loo pera fegundas.
• Pera serceyra's gefſoas vſamos das ditas vozes ež a perticula, To . Vi, Agueyo-
80, &c. Mas deweſe de ſeguir ouro verbo de ciza , ou ousrofemesbãte , au je emido
no modo de falar , & a lingeagem be , que effrega ,que leo. Is , Maireto mòxe.
Dizesbe que venba . Vjamos tambem defie mefmo modo sem primeyras , & Jegundos
pessoas , quando da forte de outro ¡be denumsiamos que va , que fiço , que efcrend
O.VI, Mairetoya ? Diz que va eu là ?. Maiseto vôxeratusu . Liz quevoo
des la, &c.
Xiquimo mono nari . Vi , Migui giògiô nanno tomogara aruni vojteua, guɛnquani
'm
xoxerarubcqui mono nari . Saqueua conquini xitagŏbexi , 1 . caguirubexi
• Outra vez de Imperativo ha muy10 buyxu que se forma mi dado acı da primeyra,
Nu , da prefente negatiucem Saximo , & was dosegundo , & 3 • en Xime . VI,
Ague faxime , fadame faxime ; yomaxime , narauaxime , icaxime , mola.
xime . He muy bayxomodo & tem em jigrande imperio , & abute muyło, ← Je poo
-36-
DOS VER BOS. 14
.
9 Eporque ofuturo ainda tem muņto mais bours que efle virimo modo, peremor au
qui por ordem do mais bayxo ate o mais also modo .
• Aguei . Agueyo. 1. Aguefaxime. 3. Aguefai . 4. Agueſaremixe.
5 Aguerarei .6.Voagueare . 7. Voagusarð . B. Aguefaxerarei . 9. Vo-
ague nafarci . 10. Voague nafarcô . 1. Coi , 2. Irai . 3. Voriste. 4. Vo.
D 3 Time
-37-
DA CONIVG AÇAM
• Tambemfao do Optatiuo , com Caxi , may ormentequendo rogero!, eu mofo
tramos pejo de mander , como quem diz , folgaris que quififeys fozer ifto : & afi
marykas vezes o ( Caxa ) niobe Optotime nefic medo de falar . Vt , Coreo cudafa.
reyocaxı.Vovogamiarecaxi . Caite cudafarcicani . Maitte cuseicaxi. Ana-
taye gozare caxi . 1. Gozare , &c.
be modo que moſas muso pejo , ✪ be proprian esse Opsasiuo , & no modo de fals
úé certofʊnf nɛ te ✪ modo , que cão vifo se aprinċerà V1, Ano quiŎ vo conataye
toritai . Folgue que me deleys aquelle Liuto, Nanigaxiuo yobitas. Queria chamar
‹ foão.i. Peçonor que o chamayo. ◄ Tudoo que se defie & cerca do imperatiuo,
Se ensando tambem no negatiue dos mesmo modos de juba . VI , Caise cudafareina.
Vocaquiasuna . Fitonitqueauaite tameruna . i . Votqucamaxi aruna , Fitoni
yute curufuna. i . yuna , &c,
4 Preteritoplufquam perfeito .
Agueô monovo .
Aguete arŎ monovo , Pronta a Deceque offreceno eu , ou timeo
Aguere attaraba yocard monouo. re afrecido ,
• Futuro.
Aguei.
Agueya Caxi , 1 , gana . Prozpa Deos que efreça eu ,
Aguelai.
Aguete arecaxi. } T16ze a Deo, que senta en ja aušo offrecido.
• Do modo Optalino.
9 A ife medo skande es Japies , Negai, que qust ¿aga ,d'efeja ¿@ offiågøre
-38-
DOS VER BOS. 19.
Heda, Hanı , chamio Negaigans Efle mɔdo propriamente não tem mais que av
vozes do prefente , que feruem sofuturo & em rigor as vozes do prefen :e muisfore
ça tem defuturo que de preſente . As de mais vozes todas fão por circunlsquios , que
mais temferido de pesar de não terfeves aquillo, que desejo: porque dizem os lapdes&
● defejar he refpy to far coulai fœurse ,& não das patalas , mas que des poliadas fe
sem pesor: pel que dizem eller . Suguixi cotouo cuyami , imada quitarazaru ,
cotouo negŏ mono nari . Quer dizer , temos gefær das coufes palladas , & deſejas
mosas
mos as que ainda estam por vir .
• As particular, ou aduerbios deque famaɔs no Optativofão de duas mesneyras,būse
que se antepoem aos verbos , & outras queſe pripsera sos mesmos verbos. As que
Je antepoemfão eftas .
Auare .
Auare negauacuus .
Negauacuua . Eflar fersemar prefente, so futuro: ma‹ commămente
Coi negzuacuua • •fe hade feguir , Caxi , ou gana , 1 , mogana. Vi, Noo
Aa negavacuua gauacuua cono cocouo notamaye caxi ●
Auoguinegauacuua .
Ad .
• Auare , ſem Caxi, algúas vezes semfentido de exclamação , ma¸ orrcnie quão
do felbesegue o ad se bio Cana , V.
Cafaua ari , fonomino yucuye icanaran, Saguaro
no via .
Auare facanaqui amega xita cana.
Auare nafaque nacariqueruua xŏjicana ! i . O morte, d vila cruelgo
Caxi,je papım » verbos : Gand, & vrbus , & nomes : & quandofe siunta
в яств
-39-
DAGORIY6M
amomer fe entêde o verbo Subflotiuo , Mogana, fempre o nomes, & fe ortende over
• Quandos oração se legue suanie , & não o esta no Opiatiuo, je acreckia may
elegantemente o particuls, To , & tem eftalingragi. Cxala que va, quejoga , 1.000
• Aparticula Caxi , mwytas vezes no escritura não be Optativo , masfor bes coo
dencia & ornato da cação , a que chanão os lupões lenita , mœ
, Ormenie nag V 140
✪6 . Inochiuo tçudzuquexizo caxi . Vqui yorocobi cocoroni vaſurenu co-
so tada tenno von atayezocaxi . Sumaimo canai gataqute yoni fureózo ca❤
zi. E cenose ve , vayjunta com Zo.
q Tai ,Taicocogia ,ferme aßi pera prefense , como pera preterito : como se difa
maconjugisão .
• Monowo ,J.Pue ao preterito , tem fentido de pefar , outrifleza . VI , Cacu
arubequi naraba , naguinata motte cózuru monowo . O que Olusta de Nazer,
-40-
DOS VER BOS . 16.
Aguetareba.
Aguerani , I. tocoroni . Como ea offrecer, ou tenho offrecido,
Aguete areba . ou offrecendo eu , ou tendo ofrecido.
Aguetearuni, 1. tocoroni.
Aguere .
Quizami .
lixer .
Agueta . libun .
•Quando, & buas vezes fe podem explio
Agueôzuru . Tsugaini . carpollo Conjštino, ouras gello Indicativo.
Sacaini ,
Ni.l.niya .
Frique
ligon igomo coreyori mefanniua cacuno gotoqu mairu bexi . i . meſan- lib . 2 .
Loqui . Voquino catauo nagamuru vorifuxi, afafi faxivataru . Miaco yori curɔjune
macari cudaru toqui , ruxide cotono fuca xinrò ximaraxita . Fitoto xire monog .
touoquí vomonbacari naqui toquimba , canarazu chicaqui vrei ari , Quiacu
jin .
Cunxi vomocarazaru toquimba , y arazu . Ibidem.
R ૰ ૧૬૩.
E
Aguru. 15 .
-41-
DA CONIVGAÇAM ,
Vchini .
Aidani .
Aguru .
Nacani.
Aguera . Efias refpondem 4 , Cùm , Dum.
Nacabani .
Tocoroni .
Macagueuo faite nobirçu cagōdzu miru aidani , voqui yori ſuzuxij araxi
fuqui quiu . Curofumeno Monog .
You .
Cara .
Nochi .
Eflas refpódem &Poft quam ,Vbi, Vs, cùm.
Aguete. Igo . Comotiuer offrecido . ¡ . depois que, &C .
Yori nochi .
Yori conocata.
Aguei.1.agueyoto .
AguruyŎni . Refordem a. Vt.i. Pera que ofreça , que
Agurutamie..tote . ofrece, como office .
Agueôtanic..tote . J
? Ijenni . Antequam . i . Antes que ofreça , em quar.VEN
-42-
DOS VERBOS. ין
juntiuo , & por illofepos na conjugação . Esia voz conforme ao tempo a quefe are
poem , be prefente, preterite, ou futuro do Conjuntiuo : quando precede co prefente do
Indicatiuo, se pode refoluer pello prefente , ou imperfeyto do conjutiuo ; fe fe antepu
Alguns modos ba de falar pollo Conjumiuo : oprimeyro be por efla vcz Te,
con alguns verbos de Pedir , Rogar, Dar. V´t , Cudafaruru , Cururu , Tamoru ,
Tanomu ; ke muy usado & elegante modo : alingose be, Peço vos que me days,
Rogo vos que fizys : & defle modo ja je fez menção no Imperatiuo . I't , Calle
cudalarei . Maitte tamore . Xite curei .
-43-
DA CONIGAÇAM.
Tech Tote, ! . totemo.
- 44 -
DOS VER BOS. 18.
¶ Muylar vezesse achão as particulas Gs, &, Vo, sßi na praticaeɔmo na e/cri»
tura é lugar de Domo, VI , Aguruga , Mairŏzuruuo , &c . , Saitai tumiuo
morte mŏíðzuruuo, binguino toquiuo zōjenu yuyeni , vonodzucara towo-
• Este Agueremo , timben tem fentido, Do por mais que façs , diga , De .
quélo encarecemos . VI, Nanto arŎremo,quedzuttemo vochizu . Yŏtemo mi-
mini iranu . Moxitemo , netemo , vuquitemo , ifoguiremo nauo ifogube
quiua , &c.
-45-
DA CONIVGAÇAM
a vozdo condicional do preterito, VI, Torit çucuroi xitaritomo faxerucocous
gozarumai . Qiacujin . Imaua inochi nagarayetaritomo , tarega auare-
tomo touŎzo ? Futuro . Ibuquino Mai . Cono monodumoga yafaquiniua
Tacada
curoganeno tateuo tuitaritomo , nacanaca narisŏnino voboyenuzo.
chi .
• Els particula , Tomo , com oprefente , preterito , & futuro do Indicatiuo tem
outro fentido muyufado na presica , & de munta energia que o fo efiarà : & um
efta lingoajem: E pois não , que ba que falar niso? &c . Attatomo, yutomo ,
mairotumo . E pois não ey deyr , não ha que duuidar ? & c . Tem no modo de
outra fingça o poem: toda zis gareccome bem ajunbilo aquina conjugação , pois tem
panio
- 46 -
DOSVEREOS. 19.
panicular Dog & formação muy elegance, & vfada, que nem olasim, nem a nefo
fa lingostem ſe náv a fupre com particulus .
• As particulas que feruem neste modo fão , Ba , raba , va , naraba , ni voiteua ,
niua . Vt, Agueba aguetaraba, aguezuua , aguru naraba , 1. nivoiteua , a-
guea niva Vi,imada conjoni araba rouŏzuru xiſai amata ari : mata xixi
¶ Elas vozes Agueó niua , AguetarŎ niua , fão condicionses : toda vis vo
famfe mais frequentemente fera Optatiuofeguindofe, Yocaró mono : o. Vr, Ague
taro niya yocarŎ mɔnouo .
Agueôni colo. Se ofrecer, ou ofrecera , Aguetaroni colo . Se ofrecera, os
siuersofrecido tambem he conditional , & tem muzta energia & força. Vi , A.
918
-47-
DACONIP6AÇAM
9 Asparticular Sayc, Dani, Danimo, Damo , Sura , tëlingoagide códicional
Rijunſaye, I. tocu faye araba , zuibun xeiuo ireózu . Voxiye faye melaru
su naraba , icanaru fon naritomo veçuſaideua.
Prefente do modo potencial,
Aguebca . Que offreça eu ? que eyde offrecer ?
Agucó coroca offrecerry en ?
Agueózu . } Poderey ofrecer , offrecerey . 9 Agururo . Aoprefente de
Agururo Parece que ofrece , ou que ofrecers. 10las se acrecenta esta pa
¶ Preterito perfeito. ticula , Rò .
Agueôzu . Pude eu offrecer , foy poßinel offreser en .
Agneta cotonio arŏzu.
u. }
Que vos senba en por conful ? Quixouo xugodaito vomouŏca ? Algías vezes
Lambem
-48-
DOS VER BOS. 20.
jeiua ymaraxezu , &c. Quacu monog . SayŎnaru ix iua taya lono quimpè-
niua gozarumaiga, dochicara toriyaxerarutuca ? Ibidem.
¶ A voz acabada em Rŏ , be propria defie lugar , pofts que be algum tanto bay
xa, Or mais vfalano Ximo, que nouira parte: alingoagem be, Parece que alcušie,
quedeuantaria
Agururo . Aguetçuro . Aguedzuro.
Yôdzură . Pret. Yomózurð .
Yomuro . >Prefente .
NarorŎ . Nartguro . NarauŎzurŎ.
-49-
DA CONIVG AÇAM .
• Preterito imperfeito .
Agued madeyo.
Aguera niadeyo . Offrece , doulbe que offiœcera , mas que,l.
Agueô roma , 1. mamayo. ainda que offressto.
Aguetari tomo .
Aguetani xei .
• Preterito perfeio.
• Seruem as mesmas vozes ; Offreceße , doute que offrecess , ou temba offretido,
masque,I. ainda que ofreceße .
9 Preterito plufquam perfeito .
Agueô madeyo .
Aguemo xómadeyo . Offrecers , dealbe que ofrecera , outinezo
Aguere aritomo ,, tomamayo. ( offrecido , mas que ¡¡ ueva offrecado.
Aguete arcba tote .
9 Futuro .
Agues madeyo .
Aguedtume , . romamayo,
Agueôzureba tore .
Aguerari tomo . Doulbe a venks, ou chegue a offrecer, marque,&
Aguetemo ainda que offrega .
Agucóni xei .
• Efte modo permißiun , ou comtessiuo fignifica permifão - ou concefam . & muyo
somais vadobe nas fegundas , e serce, ruspeßoas , que nas primcyras
་ A༩voz༢ do Imperativo Aguei , b: be myo fada nefte modo ass porfifoo , com
mo precedendo conduicnal , Ba, e se o chão muỷtos exemplos a cada paßio : & do-
qui vem eftes modos de falar . Samo araba are . Taredemo are . Fitonitemp
are .Samo are , como are . Voyanitemo , conitemo , macaua tarenitemo
are . Cotacato youa icafodomo xeba xeyo tote , gofifóne voncoximano-
-50-
DOS VERBOS. 21.
• Asparticules Tomo , tomama , tomamayo , rebatote , taritomo , to-
temo ;fão tambem proprias defte lugar, & vfadas , posto que tambem pertencé ao
Segundo conjuntiuo como ali ſe notou . Agueôto mama , Aguemaito mama iro -
uanu. i . Offreça embora, la foispouco me da dißo Agueôto mamayo Masq
offreça. Agueò tomo, Aguemai tomu lochi xidai . Q uer effreçais , quer não,
Là vos suinde. Tonono goxucque mexeba tote , loreua icafama cocoro ate-
• Tem alguns circunloquios por onde tambem fe explica efte medɔ como são , A.
runi mefarei ; Aguetani faxerarei · Maironi metarei . Dculbe que ba , ou 1
ja. Doulhe que ofrecera, doulhe ğ venha, fazede conia que ha , que ofreci, que vira.
• Tambem ſe vſa per Permißiuo o futuro do infinito cōlo , & eſts voz Faca-
gai. Vr, Aròto facarai, mailumaito facarai & c . Tequiua xengui . mangui
aruto facarai , cocoro zafu cataquiua Voyama ichininde aru . Xidano Mai.
• Prefenie do Medo Infinito.
Aguru coto, Offrecer.
Agurito. } Que ofreceo , & c . 910 prefente do in ficatiuo
Preterito imperfeito. Jese eceria Coro , l.To .
Aguru coco. Ofrecer. Apinas de mais .
Agueta coto.j
}
Aguruto. Que offrecis , EL.
Aguetato.
• Preterian perfeitos .
A gueta coto. ?1 Ter offrecido .
Aguetaru coto.
Aguetato . Que ofreci que tenbo offrecido .
• Preterito plufquam perfeue.
Agueta coto .
1 Ter offrecido .
Aguere atta coto.j
Agueraro. Que offrecera , ou que tinha ofrecido.
Aguete attato
• Futuro .
Agues.
Agueôzu. coffrecer , ou auer de offrecer .
Agucôzuru.
Agueô.
Agu eôzu . To. > Que y de offrecer, ou que ofrecarey.
Que es de ofrecer,
Agucôzuru . J
Do mcdo Infnito.
q O modo Infinito Iaponico não tem proprius vozes, mas fuprefe por mursos circli
baguios , & modos de falar que pera ißo tem , conuem ajaber , por certas particulas
E S
junias
-51-
DA CORIVGAM
Begova não podemos achar , terbo for muyso freuauel que be a rajz do verbo com
olguns verbes que querem Infinito como no latim, ou fe não , ambem o preſentedo
Indicarno , o qual admine todas as particulas dos nomes articuleres , ✪ ſendabão
josſerve a todas as peßoss dofreguler , & do plural : o que não sabemos auer é ow
Wa hngoaſe não em certa nação da India, que tudo fala pcr Infinito com cerias gado
riculas : toda via sponsarey aqui ostades que reffenden, a o infinito latino , C 60
danßslingos Perioguefe.
PARTICULAS POR ON DE SE
refolue o Infinito laponico.
Dalgúas deftas particulas trataremos aqui breuemente apontando quar.do for nee
¶ Eſtas duas particulas fão as mais ʊfadas & correntes d'arodas,& que maisrep
dem an Infinito latino . Coto , ferue quando na lingoa Portugueja jesiz : Ofrecen
Ter ofrecido , o ofrecer, o auer de ofrecer , &c .
Monouo netamu coto cayelu gayefu cocoro xebaqui cotonari , Fitono xi
againi çuqucoto ruqu eajeno cufa , quiuo nabicafuga gotoxi . Feique lib. z .
xiru , aru ,
co Coto , laó Canč , yru , xiru
9 Os verbas quequerem Infinito cõ nai,
gozaru , mopparanari , cannhô , 1 , xen ichinari , &c . Vi, itafucoco c
nauanu , Mairucoto cannhôdegozaru .
Vfamos nos titulos dos capitulos dos kuros de Infinito co Coto, muy elegăsemite.
Vi, Deus vouaximalucoto ; Anima fumet narucoco, Deus goitraino toca na-
8
quicoso . 1. Q we ha Deos ; que a alma he imn crial . que não ba maisque bumfð
Deos . Nos capitulus dos liuros como do Teique , & custosfe vè acada poßo .
Efle mifono Infinito com Coro , com o verbo Subſtantivo fupre todos os moder
& tépos de qualuer verbo, comofe dife airas no Indicativa . Tomoni majiwatte
arafôcotonacare : suni xittagarte ronaurucoto nacare . Tilgoqueô .
Vonorega foxxezaru tocorouo fitoni fodocofu coto nacare Rōgolibro. 18.
Em lugar de Coro, mirias vezesfe miku „ Toyŭcoto , to ¡yerucoto , to mofu
Colo
-52-
DOS VER BOS.
cœco, toyìgui , &c . Vi , coreuo caqu nadoro mŏlucoto zŏla nari .
¶ To .
• Efs panicula ferue como na noffa I'mgas a particula , Que , que ofreço , &
ofrecerey, que ofreci. Connichi manabizuxite raijit arko yůcoto nacare :
jieguet yuquinu , toxi vareni nobizu . Rongo .
9 Acbafe tambem no m'fmo femido . Towa , Tomo . Vi , Mino vyetouz
rçuyu xirazu , layŏni arŏtoua mŏlu , yoitomo varuitomo voxiaranu . Mai-
rátomo mŏlazu , mairumaitomo mõſanu. Xinurucoua xiredomo, nochi-
no cacugouo xicanurutia fate afamaxij cotode gozaru . Monog.
Item schaje modus vezes , To , formente por Infinito do verbo fu'sſlanciuo
junto com algun nome . Vi, Nanigaxito mŏlu . i . Que he foë) . Vfoto yů.i. fitgoo
Que be ni sira. Fitogacuxezareba chi naxi , chi naquiuoba gun incolu , qued.
• Va .
qXixono dexiuo vequua nicumini arazu , xino dexini voxiyezaruua
corcuo nadzuquete facayto yŭ . Dojiqueò . Yomuua yafuxı , quiquua ca.
taxi , & c . 1. Vigucotoua , yomucotoua , &c.
Ni, Nimo .
• Significa antesque fazer , dizer, &c. Vo, Itadzurani yŭquaiuo furen yós
siua bulaŏni furçubexi . Munaxiqu cûcaini tada youanyori ifoide cono
quixivo motomu bexi . Foquequio lib.s.
-53-
DA CON IVO AÇAM
Colo .
Quiacu Cofacadzuquide laqueuo nomudeua nai , icanimo vóquina facadzuquini
monog taburabuco vquete ,
cabucabuco fitonimo xij , varemo nomucolo vomoxiroquere,
Icufaua xeini yoranu , facaricotoni yoruco cofʊ măxi tqurayere gozare,
qual cu be infinito paßiuo , cu Supino en. V. conuem cfaber , Yaſui . Yoi . i . ya-
ful . Nicui . Garai . Vi , Agueyafui . Agueyoi . Aguenicui · Aguegatai,
• Eftes quatro verbos querem prefente do Indicativo por Infinito .
Caimo nai . Mademo nai . Guena . Gueni gozaru . VI ,
Aguru caimo nai. Agurumademo nai . Aguru guena . Aguru gueni gozaru,
garedto xinogu . Narauoto furu , & c . Tomanto fuseba jini atatu, jinna-
ranto fureba tomazu . Xixò . Cano faquiye touorancoro canavajitoya vo
moiquen . Taifeig . Maitolo vom ôta , yomŏio xira , agueôto itaita ; mo-
tomeôco nagucita , &c.
• Alguns medos de falar correntes
pello infinito. Sareba
-54-
DOS VER BOS. 28.
Sareba cono mondŏuoba faretarucocoua , Toji Nifongocuchůni voite fai-
jonari . Ir. Paulo. Sutçuru , futezaruuo toyedomo cotayezu . Idem .
En. Do.
-55-
DACONIVC4AM .
Em Do.
¶ Supiros em V'm .
-56-
DOS VER BOS. 24.
Preterito imperfeito , ✪ plusq såperf.
9 Aiguas vezes duplicado a rayz do verbo famos de Participio , como quando lib 2 .
dizemos , Veo rindo , comendo , ou cherando . Vt , Varai varai maitta. Cui cui
ma letra de laçãose escreve com a letra Te , que fignifica mão . A primerafe fcro
ma mudando o derradeyto A , do preterito em E , pera a pratica . Vs , Aguete,
cu offre.
-57-
DA CONIVGAÇAM.
on offrecedor . Vt , Cono vtano yomiteua tareca ? Cono ceteno xite fonata
ca ?Yomite xirazu , caquite , 1. mŏxirega nai , &c .
peratodos os modos , & b: propriam, nie voz de preterito conforme aſas nstres
za: podemos dizer que he Partic ·pio de preterito,o qual tem varios ufos. 1.fa-
we de participio . 2. de Gerundio em Do 3. de Conjuntiuo povfi m:
ſms, ou com as
paniculas, Yori , cara , nochi . Item , Agueremo Agueteus . 4. Aguere co-
ſo Negalinė , & affirmatiuè . 5 - em Lagar de 13y2,comoquando ande efter dous
verbosjuntos no mesmo tempo , o primerose poem nesla voz . V , Maitte miyo.
Motte maire .6. for Infinito . Vi, Maitte yocazŏ, j. Sera bõ ý vades. Caite va
sucarŎ . 7.Com o verbo de Diar, no Impersiuo sen efkas lingoagent; Yöde tamore.
Peço vos q leays.Caite curei . Rogo te que efcremas . Os varios exéplos, & ufo defle
Participioſe abarão a cada fufo mos laures : & ifto baße acerce daprimeyve conju
84,ão & Juas notações, as quaes läbem (ensem pexa as demais .
Aguenanda.
• Preterito perfeito. • Açueru , Nu , em nåla,
Aguenanda . Eu nãs offreci. J. ide, Aguenanda , I. A
Agueide gozaru . } gueide . Afines de mats .
Preteriso plufquam perfeito .
Aguenauda . En nco offrecera , ou não
A uende guzatta . ) tinha ofrecido .
Futuro . 9 Araya, onac prefeme afɑ
Agurumai , 1. maji . Eunão offrecerey fomatino je alteleria Mada
Aguemai , 1. niaji. maji .
• Fulumo ferfciia , ou exacto .
Agueide arŏ .
Mada agurumai . Ainda não terey então cffrecido .
Agueta coto arumai .
• Do verbo Negai.no.
92,4
-58-
DOS VER ROS. 25.
• Efalingos tapos tem verbos quede fua natureza fño negatiuor , que fe formso
dos affirmatius comɔ je diri em fes lugar , tem propria conjugação como os sf-
firmstian , aßi ta nbe a fãn tres as do verbo negativɔ ; consem sjuber , búa pe-
ro, que se derivão dos que va a polla primeyra conjugação affirmulius : sutra pero
os da segunda outrafinalmente pera os que se derisão das ğ vam polla terceyra.
Overbo Negatino he de duas manevras , 67 tem duas terminações & vozes
differentes por todos os tempos , & modos , húa terminada em Na , ontra que aca-
ba em , Zu: a voz acabada em Nu , ho mai certa, & ferue pera a pratica propria.
mente pello que as conjugação trataremos defts principalmente - a voz szabadi é
Zu , com feat deriastinos , be mais ufala ma efcrisava que na pratica ocem alguns
reynos particulares , fello que na conjugação não tralumos propriamente della : toda
via pera je faber apɔntaremos aqui as prancifas vozes que temé todos os tempos,
-59-
DA CONIVGAÇAM
Döjïquel . mi , narai förð : aßi no negatiuo , a vez , Zu . V₁ , Mizo foro, mairazu fo`
ro , aguezu foro . Touazumba cotayezu , vôxe araba quxxinde quique.
Satorazu , xirazu , vodorocazu, vôjizu, fiquitatte miuo xeme , cutçu v'o-
nore vonoreuo xemuredeno , cocoroniitoi vreyezu xite idento vomô
cocoro naxi . Foquequib. Azu fito mimochiwa fuguremo xezu , Lanzocu cais
zocu cocotoxi,yotuomanequi argume võraino quixenuo vacatazu, arui➡
mazu . Peßos que nãofabe ter : & aßi dizemos, Monoiuazude gozaru , jica❤
cazude gozaru , monocuuazude gozarı c. Rongo yomino Rango yo
&
mazu • i . Lee , & ¡ não emiende . Prouerb.
- 60-
DOSVER BOS. 26
Em alguar porter do ximo ; Agueji , yomaji , narauaji , future da efcrita,
or joues modos &· falar sãobiyxos , pello que não os deuemos imitar pera fohur por
elles, mm (s'ilos pera os entender & outros modos que ha em diuerfas partes .
Aguenaide gozaru . Mŏlanaide guzaru . Aguenandaru , &c . fãopoucov
fatos : poſl, que algúst vezesſe adrim nos Monoguaris do Irmão Yófo Paulo .
9 Arrayzes compoſla a parte and com verbo neganuo „fás negatiua . Vi¸b
toivreyezu xite , &c .
Pr.fense do modo Imperativo .
Aguruma . Não offreeas tu, ¶ As prefente do Indicatno ſe
acrecenta Na. Ali nas de me
Na aguero .} nãooffreçays vos.
Agurunato. No offreça ele , não is. q fa , do pretenio se mu
Na agucloco. offreção elles. daen So, sniegondo à parijo
Aguru mai , 1. maji . Não offreçamos nos. Gidad Na..
9 Futuro.
Agurumai .
Agumaji · Não offreceras tu, elle, Ge.
}·
Agubecarazu.
9 Outra voz ha muyto baixs, & que quaſiſe não’vfa , que he mulando o derpyu
deyro A, dopreterito , em , O. VI , Aguero , Yôdo, Narŏto . A voz , Ague.
na, h: muyt › baixa ; Quixena . Mixena . Metarena , &c. por iſſo e nãopufemos
mas conjugações .
¶ O imperatiuo da voz , Zu , ferueformente , ns escritura perafentenças , V
Aguezare . Yomazare . Narauazare . Xuni majiuarte zögon xezare ; coco
vouaraba fumiyacani fare ; cotoni furete tomoni tagauazare . Dôjiqueð. Vre
yezare curai naqui corouo : vreyezare vonoreuo xiru coco naqui cotouo . Rizao
• Peras escritura be tanhem muy usado o Infinite com Coto , com o Imperatio
so do verbo,Nai, Vonoreni xicazaru monouo tomoto furu coto nacare: aya
mattela aratamuruni fabacarucoto nacare. Ibidem.
-61-
DA CON TVGA ; AM
Prefente do Modo Conjumiwo .
-
- 62-
DOS VER BOS . 270
Preteriso .
Aguenandasi tomo, Ma que‚1 . ainda que não ofreceße , ou não tivers ofɑ
}
Aguenandareba tore. frecido , doulhe que não tenha ofrecido .
Aguenandani xei .
Aguenanda madeyo. Coulbe que nas tiara offrecido .
Aguemai madcyu.
• Futuro .
-63-
DACONIPGAM .
• Treterito perfeito.
Aguenanda coto . Não ser ofrecido .
Agueide aru coro.}
Agive
- 64-
DOS VTR BOS. 8.
bila . Ser extravagante , extra ordinario . Cori , coruru , corita . Fico eſcaro
mini.do. Cuchi , curçuru , cuchita . Apodrecer pao . Cagami , cagamiru,
cagamica . Ver algús coufa con conſideração . Dequi , dequru , dequita.
Acabarfe , I. acontecer algüacoufa . Furi , fururu , furita . Efter , ou ser veo
Baacoufa . Furubi , furuburu , furubita . Enuelbecerſe . Fi , fitu , fita . Seo
-65-
DACONIVGJCAM
SECVNDA CONIVGAÇAM AFFIRMAȚI-
wa pera a pratica .
Tempo prefente do modo Indicatius.
Vare . Yomu . Ealeo .
q 1. Daraz le muda é, V.
Nangi . Yomu . Tu les . VI . Yumi , yomu . Chi.je
Arc . Yomu . Elle le . muda em Tçu Xi , em Su.
VI , Machi , matgu , mió.
xi , mòlù .
9 Plural .
Varera . Yomu . Noslemos .
Nangira. Yomu . Vesledes .
Arera . Yomu . Elles lem .
9 Preteritoimperfeita .
Yomu . Fulis .
Yoda . Tulias , &c .
Yôdaru .
-66-
DOS VER ROS . 29.
• Futuro perfeito , ou exacto .
Vôde arŏzu . 14 então eu terrylido .
Fayayomŏzu .J
Prefente do modo Imperasino
Yome . q1 ,darayz Yomi,fe mada ,
Yumai. Le tu ,, lede
lede vos . E. Chi ,fe muda em Te. Vi,
Yo5. Machi , mate .
Yome q Nu , do negatiuofe nuda ¿,
Yomai . To . } Elle lea , 1. ellesleam . I, VI, Yomanu, yomai. Aßi
Yomŏ, maierceyra .
YomŎzu . } Leamos nos -
¶ Futuro , ou modo mandatiuo.com
¶ Preterito perfeito .
Yomo monouo .
Yode araba yocarŏ monouo. Oxala leße , ou quers Deos que tenba eu lide,
Yodaróniua yucarŎ monouo. J ba que ouuera deterlido .
Yomitacatta monouo .
Yomitai cotcde atta monouo . Ha como defejezler .
Yomitacatta cotogia .
-67-
Preterito perfeito .
Yodareba
Yodani , 1. tocoroni . Comoeu li, ou tenbc lido, cu lende eu, ou tédotido.
Yodareba .
Vode aruni ,! . tocoroni .
Yode .
• Preterito plufjum perfeito.
Yodareta, &c .
Yôde artareba . Como su lera , ou tinka lado , tendo cu, ozundo lido.
Yôde arrani, !, tocorani.
Yode .
• EMIO.
Todaro toqui. Como eu tiver lido .
Yôde arò toqui .
Yumðtoqui . Como eu Ler .
Yomòzuruni.
1 Cara. ?
Yode. Yori.
Como estiverlido , oudepoy's deter Vião.
Nochi .
igo .
OVTROCONIVNTIVO PRO
*3fasi
-68-
DOS VER BOS . 30.
Yodaritomo , 1. mama .
Yodaru mama.
Yodarebatule . Ainda que tenha lido, mes que tenha fido ,
Yomitçurebatott.
Yomiquerebatote.
Treteritoplufquam perfeito .
• Futuro .
Yomŏzuredomo. } Poflo que ey de ler , pɔrem
Yomoqueredomo ↑ Pejts que jaterry então lido , perem .
Yôde arŎzuredomo .
Yomotomo ,1. mama .1 Mas que lea , sinda que les .
Yôdaritomo .
Preteritoperfeio .
Yodaraba
Yôda naraba , 1. ni voiteus . Se eulers, ou fe senbo lito.
Yôde araba .
-69-
DACONIPG ACAM
Prefente do Modo potencial .
Yomoca? Que lea eu ! Que be de hr ? lerey em ?
Yom o cotoca?
YomŎzu. Poderry ler , levey.
YomurŎ.} Parele qu' le .
¶ Preterito perfeito .
YomŎzu .
Pude eu ler,foy poßiuel ler eu , kria eu:
Yoda cotomo arŏzu .
YôdzurŎ. } Parece que leo , ou que tem lido , leria .
• Preterito plufquam perfeito .
Yomŏzu .
Yôde attacotomo arŎzu. Lera eu, ou pudera ter lido, pode fer que tenka lido.
Yoda monode arŏzu .
Futuro .
YomŎzu .
Yomucutomo arozu . > Pedere, eu ler , leres, pode fer que lea .
Yomimo xôzu .
Yomŏzuro.; Parece que lera , pode fer que lea.
Presente do Modo permifiiuo , ou conceßino .
1 Yome . า
Yomimo xei .
Yomimo xeyo caxi .
YomŎ madeyo.
Lea , dolbe que lea, mas que lea , ainda que les.
Yemutomo , 1. mama.
Yomeba tote .
Yo demo .
Yomuni xej .
q Preteritoimperfeito .
Yomumadeyo .
Yôda madeyo.
Yomotomo, 1. mamayo. >Lera , doube que lera , mas que ‚ 1. ainda que lera.
Yodari tomo .
yodani xei.
9 Preterito perfeito .
Seruem as mesmas vozes a cima poftas , Yomumadeyo , &c . Leße , doulbe
-70-
DOS VER BOS. 31.
• Futuro .
YomŎ madeyo .
Yomotomo , 1. tomamayo.
ayo . !
YomŎzureba tote .
Doulbe que venha , ou chegue aler , mas que, ho
Yodari tomo .
ainda que les, lera , l . podere ker .
Yôdemo .
Yomoni xei .
◄ Preterito perfeito.
Yoda coro .
Ter lido.
Yodarucoco ?
Yôdato . } Queli , que tenho lido .
Pretilo pla, quam perfeito.
Yoda coto .
| Terlido.
Yode atra coto .
Yodato .
Quelera, ou tinha lido.
Yôde attato 1
¶ Futuro .
Yomŏ , zu , ni , coro . } Ler , ou suer de ler.
Yomo , zu , ru , to . & Que ey deler , ou que leery .
DOSGER VNDIOS .
Em Di.
Yomu .
De kr.
Yomo , zu , ru.j
ru . ]
Em Do.
Yomuni . } Lerdo, em ler
Yôde . Lendo , tendo lido .
¶ Supino em Vm ,
Yomu tame , I. tote .
Yomo tame ,1 . tote .
Yomini . A ler,pera ler .
1 Em V.
Yomi.
-71-
DA CONIVGAÇAM
Yomi .
Yomare . } De ferlido, &tafel .
-72-
DOS VER BOS .
38
.
Yomumai , 1.maji.} Não leamos nos .
Futuro .
Yorumai ,1. maji. Não leras tu , elle , & c.
Yomubecarazu
¶ Preterito imperfeito .
Yomaneba, &c. 1
Yomanandareba.
Como eu não lia , ou não lenda em,
Yomanandani .
9 Preterito perfeito .
Yomanandareba.
Yomanandani. Como eu nãɔ li , ou não tendo lido , ou não lendo , ou como
Yomaide aruni, não tenholido .
• Preterito plufquam perfeito .
Yoman andareba , & c .
Yomaide attareba.
Como cu não lera, ou não timba lido, ounão tendo lido.
Yomaide attani .
Yomaide .
¶ Fuluto.
Siquini.?
Yomanu. jenni . Antes de ler.
Mayeni.
Yomaide .
Yomumaini .
Como não aja deler .
Yomumai facaini,
CONIUNTIVO, COM DOMO , E TOMO .
Yomazu tomo
Yomancba tore. Mas que não lea, ainda que nãc leo ,
Yomaidemo.
1
Preo
-73-
Ꭰ Ꮧ cON ᏤᎴ Ꮧ ᏗᎷ
Preterito perfeito.
Yomanandaredomo. Poflo que não li , ou não tenbo lice , porem, toda via.
Yomaide are domo.
Yomanandaritomo . Aindaque não tenha lido .
Yoman andareba tote . }
Yomumai , 1 . maji .
Yomanu cotomo arŏzu . Não leria, foy pofiituel não ler, poderis não ser lo
Yo nananda cotomo aròzu.do , não seria lido , parece que não leris
Yomanada monode arōzu.j
Futuro .
་
Yomumai , I. maji . | Não lerà , pode ser que não les .
Yomanu coromo arozu .
Prefentedo modo permißino , ou conceßiuo.
Yomi-
-74-
DOS VERBOS . 33.
• Yomazutomo .
Yomaidemo . Mas que , ou ainda q■ não les, dolbe que não les ,
Yomanuni xei.
Yomaneba tote .
Preterito .
Yomanandaritomo .
Yomanandareba tote. Mas que, ou ainda que não leße,ou não tiseralido, dom
Yomanandanixei . The que não te ha lido .
Yomanandamadeyo . " Doulbe que não viuera lido .
Yomumai madeyo. }
Fuluto .
Yomumai madeyo. Doulh: que não les , ou não chegu: der
Yomuma ni xeyo .
• Preterita perfeito .
Yomananda coto. Não ser lido .
Yomaide aru coto.
-75-
DACONIPG ACAM
Em Dum .
Yomanu tame , 1. tore . Pera não ler .
Yomuinaitame,, tote. }
Participio prefente .
Yomanu mono , fito , &c . } U que não le .
• Prete ito .
Yomanandamono , fito , &c . } O que não leo , ou não tinka lile.
Yomaide . Não lendo ,fem ler, ou no tendo lido , ou antes de ler.
Yomaideua . } Não p fù deyxar de ler , cu pois não e de ler?
• lu No.
Yomumai , 1. majimono , tito , &c . } O que não ba de ker.
Yomumaji tocoroni . Não deuendo deler.
Yomumaini .
• Preteritoplufquam perfeito .
Nature gozatta. En aprendera , ou timera aprendido .
Naroca .
Futuro.
NarauŎ .
NarauŎzu . En agrenderry .
•
NarauŎzuru .
NarŎtarózu . J
• Prefente domodo Imperatius •
Naraye .
Narauai Aprende iw , aprendey vos . q 1, darcyzfe muda em Yo'
Vi, Narai , naraye . Vomui,
Narauŏ .
vomoye . Sucu ,fucuye .
Naraye
-76-
DOS VER BOS. 34.
Naraye .
Narauai . ·To . } Aprenda elle , aprendãɔ elles .
NarauŎ . }
Narauózu .} Aprendamos nos .
• Futuro , ou modo mardativo.
Narobexi .
Aprenderas tu , aprenderrys vos, apreiderà elle,
Narobequi mono nari . aprenderam elles .
• Prefente, & imperf. do modo Optativo .
Narayecaxi , 1. gana . Oxala aprendas tu , ou aprendeffes ,
Narauaicaxi , 1. gana aprentaeile , L.
• Preteritoplufquam perfeito .
Narau3 monouo , & c .
Narote aro monouo.
•Proua rsa Dcos que aprendera en , eu tin
Narote attaraba yocarŏ monouo. raaprendido .
¶lumo.
Narayecaxi , 1. gana . Praza a Deos que aprenda en .
Narauaicaxi , 1. gana :
¶ Preteritoperfeño .
Narŏtareba .
NarŎtani, I. tocoroni . Como eu aprendi , ou tenho aprendido,
N rote areba .
›aprendendo eu , ou tendo aprendido .
NarŎte atuni ,l. tocoroni ,
Narote .
-77-
DA CONIVGAÇAM
• Futuro .
Narotaro, zu, ru, toqui. Como eusiver sprendido.
Narote aro toqui .
i
qu . }
Narau3 roqui.
Como eu aprender .
NarauŎzuruni. }
Cara.
Narote. Yori.
Como cutiuer aprendida, ou depois que aprender,
Nochi.
Igo .
OVTRO CONIUNTIVO PROPRIO DA
4 Preterito imperfeito .
Naraye domo .
Naroto iyedomo , &c .
• Seruem as vozesdo prefente, & do preterno perfeito ; Poflo que aprerders, ou
aprendoße , porem , zoda vis , mos . Ainde que, mas que aprendera, ou oprau-
desse.
Preteriso perfeito .
Narŏtaredome.
Narai queredomo.
Narai quredomo. Poſto que euterba aprendido, soda via, porem, mas,
Narote aredomo.
Narocato iycdomo.
Narotaritomo, l , mama.
NarŎtatomama .
Narocareba tote .
Ainda que , mas que tenko aprendido.
Narai &çureba tore.
Narai quereba tote .
9 Preterits plufquam perfeito .
9 Server asmesmas vozes do preterno perfeito , & alem deſſas as fazninser.
1
Narote attaredomo . Pofio que sivera , ou sinbo aprendido , I.posto que
Narote arŎzuredomo . ounera ce ter prendido , icda via , porem , ow @
NarauŎzuredomo . prendevia, porim .
Nabte astaritomo . Narote attatomo, 1 , mama . Ainda que , mos que tie
•
Narote arŏtomo ,1 , mama . NazŎte attarebatote, ¦ mera aprendido ·.
-78-
DOSVERBOS. 35
.
Futuro .
Narau zuređomo . Posto que y de aprender ,
Narauðqueredomo .
Narote arŎzuredomo . Poflo queja então terà aprendido , porem.
Narauŏromo , 1. mama . 1
1 Mas que aprenda , ainda que
NarŎraritomo, aprenda .
Prefente do modo Conjuntivo condicional.
Narauaba .
Naro naraba .
Se eu aprender .
Naroni voiceua .
Preterito imperfeito .
Narauaba. Se eu aprendeſſe , ou aprendo .
NarŎtaraba . }
9 Preterito perfeito .
NarŎtaraba .
Narŏta naraba , 1. ni voiteua . Se euaprendera , oufe tenho aprendido.
NarŎte araba .
9 Preserisoplufquam perfeito .
NarŎtaraba .
NarŎre attaraba .
Naržte atra naraba , 1. ni voiteua . Se ea aprenders , ou tiueraaprendido.
NarótarŎniua , 1. nivoiteua .
Narătarăni colo .
Futuro.
Narauaba .
Narò naraba , l.ni voiteua.
Se eu aprender , ou fe owned
NarauŎ , zu , ru , naraba , I , ni voiteua, de aprender .
NarauŎniua .
NarŎtaraba , I.ni voiteua . Se eu tiver aprendido , ouſe eu aprender, ouje
Narote araba .
então tiver aprendido .
Prefente do modo potencial .
NarauŎca ? Que aprenda eu ? que éy de aprender ?
NarauŎcotoca ? ; aprendercyeu ?
NarauŎzu . Poderey aprender , aprenderey .
NarŏrŎ . } Parece que aprende .
Preterito imperfeito .
NarauŎzu deria
Naraimo xôzu.ren , ou aprenders
aprender .
Preterito perfeito .
NarauŎzu . Pale eu aprender,foy poßsivel
NarŎcocomo arŎzu . Japrender .
Narŏrgurð . } Parece que aprendes , ou que tinha aprendido , ou aprenderia.
9 Freserico plufquam perfeito .
Nara
-79-
DA.ÇONIVGAÇAM
NarauŎzu .
Pretetito imperfeito .
NarauŎ madeyo . า
NarŎta madeyo .
Preterito perfeito .
Tem as mesmas vozes, Narauð madeyo, &c. Aprida , doulke ğ aprendeßso,
ou tenha , aprendido mas que , I. ainda que aprendefe.
Preterito plufquam perfeito .
Narauŏ madeyo .
Naraimo xômadeyo .
Aprendera , doulbe que aprendera - cu tinera
NarŎte altari tomo , 1. mama. ? aprendido , mas que timera aprendido .
Narote attareba tote .
Fuluto.
Narauŏ madeyo . า
NarauŎtomol . mamayo.
Narauŏzureba tote . Dɔlbe que venba , ou chegue aprender , mas que,
Narotaritomo . 1. aindaque aprendo.
NarŎtemo .
NarauŎni xei .
¶ Prefentedo modo Infmito .
Naroc
e aprendo , &c.
ao. ] Aprender.
Naroto . Que
Preterito imperfeito .
Naro coto. Aprende .
r
Narăta coto. Naroto.
-80-
DOS VERBOS.
Naroto. Que aprendia .
Narolato.
Preterita perfeita .
Narota coto .
Narocaru coto.
Ter aprendido .
Narote aru coto.j
}
Futuro .
Narauo , zu , ru , coco . Aprender , ou auerde aprender .
Narauŏ , zu , ru , to . we ey de aprender , ou que aprenderey
DOS GERVNDIOS.
Em Di.
Narŏ . u
Narauoz . De aprender.
Em Do.
Naroni } Aprendendo , em aprender.
Narote. Aprendendo , tendo aprendido .
¶ Em Dum.
Naro tame , • tote.
Narauo tame, 1. tote.
Aaprendergera aprender .
Naraini .
• Supino em Vm .
Narotamie , 1.tore .
NarauŎtame , 1. tote. >A aprender , pera aprender.
Naraini.
• Fm V.·
Narai . De fer aprendido , perafe aprender .
Narauare.
Participioprefente , & imperfeito .
Naro mono, fito , ua , uo . ou aprendia .
O que prende , ass
Naraite . O que aprende , cu aprendedor.
Preterito imperf. perf .& plufquam perf.
Narăta mono, fito , ua , uo . O aprendia , ou aprendeo , ou tinha aprendido .
Narote . } Aprendendo , cu tendo aprendido , ou depois deaprender.
9 FUTUTO .
NarauŎ mono , fico , ua , uo . } O que
fico , ua , uo . O que ha de aprender .
Narauŏto furumono . } O que està fera aprender".
Narauŏto fusuni , 1 . tocotoni . Eftado pera aprender .
K Nara
-81-
DA CONIVGAÇAM
Narauŏzurumi , 1 . tocoroni . } Demendo de aprender .
Futuroperfeito, ou exacto .
Narauaide arŏ .
Mada narŏmai . Ainda não tevey então aprendido .
Narōta coto arumai .
Narauaide are caxi.} Praze a Deos que não tembo euja então aprendido.
• Prefente demodo conjuntiuo .
q Naraua
-82-
DOS VERBOS. 37.
• Naravaneba. Como eu aprendo , não aprendendo ew -
Narauanuni .
Preterito imperfeito .
Narauaneba.
Narauanandareba. Como eu não aprendis , ou não aprendendo eu .
Narayanandani .
Preterito perfito .
Narauanandareba.
Narayanandani.
Como eu não aprendi, cu não tendo aprendido, ou nãɔ apren
Narauaidearuni. dendo .
• Preterus perfeito .
Narayanandare domo . Pafto qu? não aprendi, ou não senhɔ aprédido porem
, .
Narauaide are domo.
Narauanandaritomo • Ainda que não tenh aprendid
o o.
Narayanandareba tote .
• Pretericoplufquam perfeito .
NarŎmajiqueredomo . ?
Narayanandaredomo .
Pɔflo que não tijera aprendido , ou não ousera de
Narauaide attaredomo .
aprender , porem .
Narauaide arŎzuicdomo.
Narmaide attaritomo .
Narauide at carebatote .
·Ainda que‚8 . mas que não siuera aprendido,
Narauaide arotomo . J. mama
9 Futuro .
Naromajiqueredomo . } Poflo que não ≈ de aprender , porem .
K & Nora-
-83-
Narauaide arŎzuredomo . } Poflo que , ainda que não serà aprendido , porem .
NarŎmaitomo , I. mama . } Mas que não aprenda .
-84-
DOS VER BOS .
Preterito imperfeito.
Narauanu coto . Não aprender .
Narauananda coto }
Narauanuto. 1 Que não aprendis .
Narauanandato .
Preterito perfeito.
Narauanandacoto . Não ter aprendido.
Narauaide aru coto. ¡
Em Di.
Natanu. De não aprender .
Narŏmai.j
1 Em Do ,
Narauanuni .
Narauazuni.Neo aprendendo , fem aprender .
Narauazu.
Narauaide. J
Em Dum .
Narauanu tame , 1. tote. ] Pera ná, aprender .
Narauanu tame ,. tote.;
• Participio prefente .
Narauanu mono , fico , & c. que não aprende .
¶ Preterito.
Narauananda mono , fito , & c. O que niɔ aprendeo .
Caprender.
Narauaide . Não aprendendo , fem aprender , não sendo aprendido , awe, da
Narauaideua. Não poßo deyxar de aprender,pois não e de aprender ?
• Fuinto .
-85-
CONIVG AÇAM DA ESCRITURA .
• Asrsyzes , on verbos fimples de que fe formão os tempos , & modos dos vere
bos ,são as mesmas na efcriturs que na presica : ✪ aßi como ba tres conjugeções afo
firmatiuss , & tres negativos pero a prasica , que ha cutras tardas pera a efcritura,
porem aqui poremos foomenie his affirmatius , & outra negatiua pollas quaes se en-
senderão claramente as de mais . Eftus pus logoimmeJisamente defprys da, comin
gações da pratica por fer eft: lugar mais conueniense , & pera não susar em ¿'iuerfas
paries das conjugições , ✪ comprender de bayxo de hú tratado o que a ellas perieno
ce, querfeja da prauca,quer da efcritura , Entre a conjugeção da pratica . & efɩrio
sura ba conueniencis, & diferença: a conueniencia be que muytas rezes fão as meſo
mos vozes as de bís, & outra conjugação comose pode ver : adifferença be que
eſcritura tem muytas vozes , & particīdas que nunca je rifio fe nãons efcritura, &
purillofoynefario pr panicular conjugaçam nofle lugar.
Mas deuefe de adu-vir que os eftulos da escrituração entre fi may vɑrios ecmo
Je derdem feulugar , & que nem sɔdas as vozes , & particulasfermë atodos igualo
mente, mas algña, feruem foo embum estilo owrasim outro . & outrassão conñas
acados ; toda via nefla conjugaya , os comprenderemos sodes , fando todas as vozes
•
✪ parsi:n'as que fe u . bio nelles defpoyso vso , & experiencia enfinaria cada
bum em que efulo deue of dellas . E como as cofas de efiris,aa fejão naņs pros
priamente pera os prouectosma lingos que pera os principiaries, pera mayor olureza,
-86-
DOS VER BOS . 39.
DEVARIAS PARTICULAS QUE SER
Jamfimples , OUST 31 fam compoflas de outras, as quais aqui poremos por find or
dem , com alguns exemplos das mais difficultofas, deyxando os exemples daquellas
que lam claras, & que a cada poßo ſe abão nos liuros .
wros enfinari . dalguas dellas poremes aquí exemplos . Axitani vmare , 3 šibeni
zifuru narai , tada midzuno auani nitari quen . Camonochomei . Biusuo
fiquitamaixini , cumoga cure tari tquru tçuquino niuacani ito acayu fa-
xideta . Taifeiqui . 18.
Facanaxiya! yous Lacafamani narini queri ,
-87-
DACONIC / CAM
9 Tçu, tem tambem fentido de ora offreço , oradeo , ora aprendo . 1. Ofrecen
do , lendo, &c. Aguerçu , yŏdzu , narŏtçu , večeçu, fayaitçu rappuwʊ xe•
Faru . Versu, motu, nomu fodoni ,&c .
¶ Tgurçu , quando temfimido de gerundio , ſignifca certo difcurso ne e çam
que pouco, & pouco se vay fazendo , & fe explica efi , Mirçurçu . 1. mite, l
minagara . 1. mire yte, miruni . Cacuxi zatematçuranto vomoixi mouO-
uoto namidauo vofayetçurçu catareri . Foxxinju .
Yama fucaqu naritçutçu xicano coye rayere.
Deflastres particulas , Vouannu , Nu , Nuru , a primeyra be muy vfada nas
cartas . Faruno fajimeno von yorocuti quifóni mucatte madzu iuai mŏ-
xisŏrai vouanru . Teiquin . Miacoua võgui fisogaritasu gotoqu fuyc bi-
rŏ narinu . Chimei . Yamano bōniua açaraſama nite ide tamai nuruni , fi-
zuro iyeri . Feiq.2 . Vuono cugani agareruga gotoqu , torino luuo fana
Letaruga gotoxi . Taifeiq 8 .
Xi , Texi , Tengueri , Tengueru .
Foxxin• 9 Efaçariicula, X₁ , fe acha com Monouo, algúas vezes . V´t, Cacuxi tatematqu
พ.. tāto vonoixi monouoto namidauo vofayetçulçu carareri.Calodoni voa,
Ella particula, Texi,he propria de verfos, pcefus,& parece quefe não acha
Je não nos Poetas; Suluguitexi , vomoitexi , xitexi , iytexi , &c . Idzucu-
Jood
-88-
DOS VER BOS . 40.
yeca yuqu miyotote, ficouo tçuquete yaritengueri. Amaffaye cono ichimó
forobu bequi mutonni cumixicengueru . Feiqu . 2 .
Tadaquiyoua nigueno vmanizo noritengueru , Feiq.8 .
Cadzuſa xirigai caquete yoxinaxi .
COMO A OR AGAM NA ESCRITVR A
-89-
DACONIVGAÇAM
Baya ,. Vt , Aguebaya , Yomabaya , Narauabaya •
Ten , Taran , zunu , zuran . Xi , Becari queru , Becarixi , Bequenya . i.
bequiya . Nubequi , Nubexi , Tarubexi , Tçubexi , Tçuran , Nuran , V.
ran , Zurali . Rame , & Queme , com a particula Colò .
9 D: Bequ, bexi , bequi , não ha pera que trazer exemplos pɔisfăɔ claros , nem
menos , do futuro terminado em , An , En , In . Vi , Yoman , Narauan , A.
uan , Aguen , Xen , Min , Mochiyn , & Con , no verbo Qui , quru , por
vir › for quesão claros .
Nan .
Sarani voi yetaru coto naxitote, farinanto xitamai queru . Feiq . Xenzuru
tocoro necono cubini fuzuuo tuquete voqui famberaba , yafuqu xinan-
to yů . Efopo . Axicarinan , Axicarinanzu . Vi , Côtaino quicoye axi-
carinanzu .
-90-
DOS VER BOS . 41.
voiteua, nami nari tomo , fʊno nozomiuo cono iyeno bunzaini xitagatte
canayu bexitono gui nari . Yegue monogatari . Xiguemoriga cŏbeuo fane-
rareturanzuruuo mite tçucamatçure . Feique.a .
Yacazu tomo cufaua moyenan cafuga nono ,
Tada faruno fini macaxe taranan, i , macaxe taran niua . Coca.
Xi .
goraajsi delle regra géral , mas poremos alguns exemplos : & deueje de aduertir af
•feu of he mais em porfis qu : em outro efiilo . l´t , Mŏfamaxi.i . mŏſu bexi.
Tainaamaxi , narauamaxi , xiramaxi, canaxi caramaxi , cuyaxi carama-
xi , iuamaxi , fururaxi , mafaraxi , maſaruraxi , cayerazaramaxi . VI,
cujo prɔpricſe :ido fe piderá collegir dos exemplos que aqui poremos . Biuauo fiqui
tamaixini cumogacure raritçuru tçuquino niuacanı faxı idctaeba,vogui-
naredomo manequi tçubecariqueritote ,bachiuo aguete faxi nozoquitari.
Voloreno nacano voforubecariqueruua tada gixin narito voboye fambe
sixi . chómei .
• Bequen ,he o mesino que Bequi , & comumente fe diz , Bequenya? com in
serrogação . kamaxiquicana ! fucono tçumiuo nogarentu fureba , quimino
von rameni fudeni fuchŭno guequixinto narinubcxi . Feig . 2. Macoto-
-91-
D4CONIPG ACAM
ni cocoya xemerarenubequi tocoro nariquen jčchůno tçuuamono fam-
mais propriamente parecem vozes do potencial : & parece que efle , Ran , dacfo
evitura reponde ao Rò, da pratica ufado nelas partes do Ximo fɔomente confir
me so que ategora ten os alcançado . Vs , Aguetçuran , Aguenuran , Yomitçu-
ran , Naraitçuran , reponden a Aguetçurð , Yŏdzuro , Nară furð . Aguru-
-92-
DOS VERBOS.
-93-
DA CONIVGAÇAM
Prefente do Conjuntivo condicional .
4 Agueba
. Aguru naraba.nivoireus. Se eu cffreço , ou offrecesse .
• Preterito .
Aguetaraba. Aguetaruni voiteua. Se eu offrecers, ou tinera offrecido.
Aguete araba. Aguexicaba . }
Futuro .
Aguru naraba. Agueba . Agubequaa . Seeu offrecer.
Aguenni voitaua. Agubequmba . }
-94-
DOS VER BOS.
43.
Agurutame , 1. torte. Agubequitame , I. tote. } A offrecer, pera offrecer.
9 Supings em Vm .
Agurutame , 1. tote . Agubequitame , 1.tote. } A offrecer, pera offrecer.
Em V
Ague . Aguerare . De fer offrecido , feraſe offrecer.
Participroprefente .
Agurumono , fito , & c . & que ofrece , on offrecia.
• Preterito.
Agueraiu . Aguequeru mono , &c . } Oque offrecco , on sinbe offrecido.
Aguere. Offrecendo , sendo offrecido , depoisde offrecer .
¶ Futuro .
Agubequi mono . O que ouuer de ofrecer .
Aguento furu mono . O que esta fera ofrecer .
Aguento furuni . Efiando pera offrecer ·
Agubequini . Aguenni . Denendo de ofrecer.
• Acer a da voz Aguete ,fe note que nas outras duas conjugações pero a eſcrio
tura faz Yomite , Naraite : posto que muyias vezes tambem vfamos na escriu
ra da voz da pratica , Yôde , NarŎte .
CONIVGAÇAM NEGATIVA PERA
a cleriturs.
• Prefente , imperf.do modo Indicatiuo .
Aguenu . Aguczu . Aguezaru . } Eu não offreço , não offvais, &e,
Agro
-95-
Agu. ]. Aguem jimonouo . } Ha que não ouuera de offrecer.
Futuro.
Naaguefocaxi . } Quera Deor que não offreça ·
Prefente do modo Conjuntiuo .
9 Agueneba . Aguezareba . Aguezaruni . Como eu não offreço, &s,
• Preterito .
Aguezariquereba . Aguazariqueruni . } Como eunão offreci , &c .
¶ Futuro .
Aguemajiquereba . Agutmajiquini . } Como não aja de offrecer .
CONIVATIVOCOM DO МО , Е ТОМО .
Presente .
¶ Aguezaredomo . Aguezuto iyedomo . } Poſlo que rãc c[rege
Aguezutomo . . } Mas que não cifrega .
Aguczaseba tore •}
Preterito .
Aguezari xicadomo .} Pofloque acccffreci.
Futuro .
-96-
I
Voi , voite. Vrei, vreô. Araye, aayuru . Furi, furita, Tomi, tomu .
Qui, quru . Ayezu . Saxeru . Mede , medzuru . Abare , uru.
4 Voco: ari , vocutaru . Faltar , não jr quante , ou certar o fio : sem no affirma●
tinc . Vocotari , vocotaru , vocotaru ecto . No neguliuo. Vocotataru,
vocotarazu , vocotaru becarazu . I't , Gacumenni vecotarvcoto nacare.
4
¶ Cui, cuyuru , 1. cuyamu. Ter fefûr , ou arrependerſe , tem no firme tiuo.
Cut , cuyuru , l . cù , 1. cûru , cuyubex¹, cuite . q Nonegatiuo , Cuinu , cui •
zui , cuyubecarazu . ę Nochini camarazu vrei cuyubexi . Focq lib . 2. Ito-
quenaquitoqui turome gacu xezareba, voite nochi tagi căruto iyedomo,
M
1.2.0
-
-97-
navoxoyequi aru cotonaxi . Chôtequito natte nochiua icani cuyutomo
yequi arumaaji.
Voi, Enuelbecer, tem no affirmatiuo . Voi, voita , voitaru , voinu, voin
soru , arito arayuru. Aroru fodono corouoba catano gotoqu xiri fam
beruto molu . Efopo .
9 Furi . Enuebecer , oufer velbo , tem no affirmatiuo . Furi , furita , furita.
ru ,furite . Cuchini furitaru iye . Xiguen imani coto furi forăto iye
¶ No negativo , Saxeranu .
Mede . Enleuafe em algúa confa ,ou embaberfe , Mede , medzuru , mede-
-98-
DOS VER, BOS . 46.
Abaturu . Enuelbecer a cafa, ou desfazerje por fi de velha . Abare , abaruru ,
abarera . Vi', Abaretaya , 1. abaraya . Cajas velbas , ou parderos . Abareta
fito . Homem deftragado na vida , é cuftumes .
Mŏde . Yra algúa romaria . Mõde , mōdzunu , mŏdete . V!, Cumano.
ye modete , &c.
Mexij , mexijtaru, mexijte . Cegarem osolhos, &c . Gogiocu acuxeni
idet aredomo , yeguen iyaziqumo mexijte matraqu coreuo mitatematçu-
razu , mimi xijte coreuo quicazu . Gumei . Yeguen mexijtaruga yuyeni
misucoto naxi . Ibidem . Mexij axinayete quaquiðni vochinto foflu.
Ibidem.
4 Efte verbo parece que be , Xij , xijtaru , xijte , por que tambem fe achs jun-
so com outros vocabulos , & parece fignificar prisação da algúa coufa como fenix
do . V's , Yeguen mexijte, meŭguen xije, mimixijte . Somo fomo bombu-
no narai meŎguen xijte macotono ( ququiuo mizu . Xenjuxo . Mimi xijte
fubete coreuo quiqucoto naxi . Gumei .
4 Voxe . Falar peßoabunrada . Voxe , vôxequeru , Vôxe sårö , vôxete.
Ya ! Fadaye filotçu yefaxeyo , fore naquimono naraba, tada meiuo ta
seyorazo vôxe queru . Yamanicadojuna. Tareni vôxete cocoso naquran . Coquin.
Naniuo voxe forotomo , & c . Surefore Muſaxitu vôxe quereba , &c . Χόζας .
4 Sô , Desô , Zörő „fão verbos ſubſtantiuos como Soro , ¿ não tem nais
que
fa voz. Yono cataye votadzune sŏraye, cono foxxini voite iza xiranude
sôto aisô nagueni cotó . Yaxima . Sono vye cano monodomova icocuno
Fanquai, Choriouomo azamuçu fɑdeno jinduò , lbidem. Asta vel it, toxi
-99-
DACONIPGJCAM
fubflantiuo comose pode ver nas conjugações. Varexŏyugoni xite gacuni coco
ro zalu , fanxă nite tatçu , xixŏni xite madouazu , goxůni xite tenmei-
uo xiru , ricuxăni xite mimi xitago , xixxoni xite cocoruno fofuru 10-
Mas outrapalama & leira perfi, cujo Coye be, Ya , & ode Naru , jŏ . Ajum
taſe a nomes , & a verbos no cabo . V´s , Vouoi nazi . Mono nari , fitoto nari,
Aguru nari .
Notamo. Falar miryto bonado . Notamai , notamŏ , notamauaba, nota-
Taru . Ser .Tari , taru , tatu nari , tasu bexi , taran . 9 Nonegatio
wo , Tarazu , taru becarazu , tatazumba. Cunxitaran mono yuye na
q Yei. Enjos , ax cmbcbcdarſe. Yei , yeite, be o mesmo que Yoi, yô, yôta:
nãofa
-100-
DOS VER BOS . 47.
nãɔſe scbam mais que eftas duas vozes . Miua funafoconi yei fuxite jengon
mo xirazuzo niiyeni queru .
DOS VERBOS ANOMALOS ,
ou irregulares .
• Verbar 119 nslor, ou irregulares féotados a quelles que não vão por algúa das tres
fultão.fuprem com certas particulas , como altante ſe verà: todes eftes admittemſupe
:
pollo s pane snle comɔ ɔs demais verbos pello que os podeinos chamar verbos ado
jectiues , ou verbos fubftantiuos adjectiuados .
← Eſtas verbos tem fuis rayzes como os de mais, das quais fe formão os tempos , &
modos, & com: as quais fe ajuntão 2
a todos os verbos aßi dejte genero , como aos de
mais , gurdando na ovação o mejmo regimento, que as rayzes de outros verbos, co-
mofe dirá na Rudiments, C na Syntaxi. Estas rayzes (e terminão nas (yllabasfee
guintes , ô , ô , ŏ ,, Ni : & nefcritura todos os quatro primeros em , Qu.
Mas por qu na pera dar regras , & formações he maisfacil de feguir as termins-
Fões do prefente acabadas em Ai , ci , ij , oi , ui , Na . as feguiremos como ego
va correo : conuem afaber , s rayz cujs terminação do prefente acaba em Ai, fazem
Ŏ longo : ci, em ô circunflexo : ¡j , em , ŭ . ¡ongo : ôi , em ô , circunflexo :
-101-
DA CONIPG ; AM
Tempo prefente do modo Indicatiuo .
Fuco , Fucai . ? Eufou, ou eftos fundo , tu es, ou eflas fundo, ells
Fucaxi .
FucŎgozaru. be , ou efla fundo. Nosfomos,& s
.
Preterito imperfeno.
Fucai. Fucacatta . Fucó gozatra . } Era , ou eflaus fundo.
. Pres.perf.& plufquam perf.
•
Fucacatta . Fucacatçuru Foy, eflene, on eftiuers
atta
Fucacattegozaru , 1 , gozatta . Fuco gozatta . } fundo .
Futuro .
Fucacarŏ , zu , ru . Fuco gozaro , zu , 14. } Serà , ou eflaràfundo.
Do mado Indicatiuo .
• Aspropriasvozes do prefense pers a prasicafam duas. Fucai , & Fucaxi
, go
110 preſense do Indicativo arayz, Fucă , por que na oraçãoguarda o mesmo regiméo
10
30 que as de mais razzes dos verbos , tomando o tempo , & modo do verboconjuga
algūas vozes dos tempos , & modos . Vt , Fucai , fucaquereba , rucaquua, fu-
cagumba , fucŎre , & c . pello quefuprem todas as de mais de que carecen, com
a composição das persiculas , Gari , ru , & Cari , su , as quais entreji tem particu
Last vo , nãoje pode var dellas indiferentemente .
Da particula , Gari , ru .
9 Entre elles verbasha olgurs quefignifxam olgúe acção enim al, cu fenfitina, on no
modo de fala perienɩem a ellu; efkes tais fe cõ¡ o ‹m cõ aparticula, Gari, su. percen
doo derrateyro . 1. do prefense do indica.io , ficardo vertos dafegur.da coning.
-102-
DOSVFR, BOS. 48.
ção , conjugando se por todos os tempos , & modes , & admittindo todas es partio
Bulas que siistem os de mais verbos , aßi de bois como es de mais . V:, Nemu-
safura , nemutagaraxeraruru .
9 Or verbo que se compoem com efis particuls , pertencem foomente áſegula, & ter
cezra peßos comumente, & parece ter femtido a particula de ter , ou eftimar portul,
ou fentir, & muylas vezesfe pode explicar pollo verbo ,Vomó, Zonzului, & c.
Jente perdendo o, 1. derradeyro , a qual particuis pofto que pera of ref-nte não está erra
fo, formiof: della alguns tempos , & mɔdos como se vi na conjugação poſta, ejuat
way polla segunda ; pɔrqs: as particular , Cari , ru . Gari , su , parece que jam
verho Ari, ru . A particula , Cari, ru, não admitte das particulis dos verbos mais
que Mairafuru , & Molu .
Prefente do Imperaišuo .
Eucacare.} Suja ,ou efleja fundo , c.
་
- 103-
DACONIPGAM
90 Imperatiuo não të mais que efta voz, por que parece que o futuro não eflå em
fo: Efla vox , Fucacare , não be fada napratica comữa , mas foo na efcritura
owcoufas graues , poflo que junta com , Caxi , be muy vfada na prasica fera Opo
Batiuo . Vs , Tonioni majiuarte araſôcoto nacare , xuni xitagatte ronzuru
coto nacare .litgoqueô .
Nagacareto nani vomoiquen , yononacano
Yquiuo mifuruua inochi nari queri .
Taifeiqui.
Vonoreni xicazaru monouo tomoto furucoto nacare .
Rongo lit.1.
Ayamatteua aratamuruni fabacaru coto nacare .
Ibidem .
Varemo yocare , fitomo yocare . Sententia .
-
- 104 -
DOS VER BOS .
Fucaqueredomo , &c . Fucacattaredomo . Pofto que eftiucra , ou ešisueßse
Fucacarozuredamo .
fundo, porem.
¶__ Preterito perfeño .
Fucacattaredomo . Fucacattsuredomo . } Foflo era, ou eflauafundo poré,
Fucacattarebatote. } Ainda que fɔra, mas que forafundo .
• Neta que as particulas , Domo , & Torno , tem differente energia, por que,
Domorepen
Domo de no Do lugues a Pofto que, ainda que, mus , porem . Tomo, To-
repende
mama, Toyŭtomo , Reba tote, relj or do Ainda que , mas que, doulhe que : 100
mose čije nas conjugações . Quiono voquiacuno quicaxeraruruga votadzu-
caxiqueredamo , foregaxi imamade ruimo nai itadzutamonode voriatta. Quiccu
Monug.
Cauonuo moxitaqueredomo , vorifuxi fuquimo nai . Morte monog . Tat-
-
- 105 -
DACONIPO AÇAM
Vreyezare ficono vonoreuo xirazaru cotouo , vreyeyo , vorega no naqule
9 FucSee . Fucacatte .
Fucaini. FucŎxite . ] Sendo , ou eflando fundo
• Carecem eftes verbos de Gerundio em , Ďi ,& em Dâm , por que não fignifi
cão mouiméto, ou acção cómũmère, aßi como nem o verbo fubfitiuo : soda
-via com
verbo, Naru ,fe podem fuprir nefte mde, Fucă narutame, l.tote , Fucŏnans
Jibun degozaiu .
• Or compoſts com a particula , Garu , parece que admittem Gerundio em Di,
Dum . Vt , Fidarugarutame , 1. tote. & fidarugaru jibun .
Pufemos no Gerundio em Do, a rayz Fuco , por que muytas vezesferue ao Geridio
9 Participio prefense .
9 Fucai. ( Va.
Monova .] O que be , ou eflàfundo .
Fitoua . Cotoua .
Participio preterito .
Fucacatta · Va . Monoua .
O que eflana , ou eftene , foy
Fitoua , Cotcua. ou fora fundo .
}
Γατικίριο Γαιωτο .
Fucacaro , zu , fu . Va . Monoua O que serà , ou estard
Firoua . Coroua . } fundo .
• O participio prefente , poſlo que alguas vezes pareça fer adjećtimo com ſubſlamo
siuo mas que participiɔ de verbɔ : toda vis be propriamente verbo , & tem ſignifo
cação de p☛ikipiɔ & relatiuo . VI , Aru micado nininno fitovo mexi idaxi
tamŏcoto ariqueri , ichininua yocuxin fucaqui inono nari , ima ichinin-
ua fitouo netamu cocoro fucaqui mono nari . Efopo . Sɔno yoqui monoue
- 106-
DOS VER BOS. 52.
Fucacaranu . Fucacarazu Eu, tu , aquelle, nos, vos equelles ,não sc",
Fucacarazaru . cu não efɔu , não es, 1. não elias, rãcle,
FucŎ gozaranu .
e Treurito imperf. (1. não efiafundo, & c.
Fucacaranu . Fucacarazu . Não era , ou não efiaua fundo .
Fucacarananda . | Não era , ou não elaua fundo .
• Cenojafedife no affirmatiuo, muto mais cortes & elegante , & vfsio mwo de
Arumai . Gozarumai .
Perafuturo.
Fuc3 . L
Vorialuma . Vogiarumai .
}
• Prefente do modo Imperatiun.
Fucacaruna . Fucacarazare . Nãoseja , ou efleja fundo pera escritura.
Nafucailo . Natucacallo . }
• Prejenie do modo Optiuo .
-
- 107-
Focacarumai requi. Como I de pois que não for , ou effuer fundo.
FucŎ notecara , 1 . nochi .
OVTROCONIUNTIVO PROPRIO
- 108-
DOSVERBOS. 510
Fucacarazikomo , 1. tomama . } Mas que não seja , ou não efiejo fundo .
Fucacaraneba tote . Fucacaramai madeyo . idem .
Prefente do modo infinito .
Fucacaranu coto. Fucacarazaru coto. } Não fer , ou nãɔ eftur furado,
Fucacarinuto . Que nãoefli funio , &c .
Preterito .
Fucacafananda coro. Fucacatta coto.} Não cftur fundo , c.
Fucacaranandato. Fucacattaro. Que nã, cflasafundo , & c .
Fullo .
Fucacarumai , 1. majicoro O não suer de fer , on efterfunis .
Fucacarumaito Que não fers, ou que não eſari fundo .
Germfis em Do.
Fucacaraide . Fucacarazuxice . Não sento , ou não estarlɔfundo ,
Fucacaranuni . Fucacarazu .
Partipio prefente .
Fucacaranu . ! Vd. Monoua .• }
O que níoh:, ou não cfli fundo .
eflà
Fucacarazaru . Ficotia. Cotoua .
Preterito .
Fucacarananda . ( Va . Monoua
que não cſtuua , ou não fɔy , não
Firoua. Cotoua . forsfundo .
• Fatwo .
Fucacarumai .
Monoua . Oque nãɔferà , ou não eſlæri fundo.
Fitoua . Cetoua ·
-109-
ᎠᏗ cON ᏤᏣᏗ ᏗᎷ
Aquiracanară , zu , ru. Aquiracani asòzu,} será , ou eflúrd dlano .
• Imperativo.
Aquiracanare. } Seja , ou efleja claro .
• Opiotrue .
Aquiracani arecaxi , 1. gana. } Oxalafeja claro .
Contive
Aquir:canareba . Sendo , ou como feja claro .
Aquiraca naredomo. } Pcflo queJ.ja claro .
Aquiraca naraba . Se forclaro.
Infinito,
Aquiracanarucoto . Ser , ou efiar claro.
Aquiracanarucoso , 1. to. } Ser,cu
, que be claro, s.
4 Gerundio em Do
Aquiracade . Aquiracani xite. } Sendo , ou eflando claro .
9 Em Dum .
Aquiracanaru tame. } Pera fer claro .
Aquiracanalia. } O que be loo . (genero
9 A voz do Gerundio acclado em Xite, be mais commia a todos os verbos defta
-110-
DOS VERBOS . 520
Futto . Fucacaranni voiteua . Fucaquua . Fucaqumba,
• Modopotencial .
• Fucacarubexi . Fucacaruran. Furcacaritçuran . Fucacaranzuran.
Modo fermißiuo, ouconceßimo .
♦ Fucaquromo . Fucaquerebatote .
• Prefente do modo Infinito . (yoxi , 1. to.
Fucaquicoto . Fucacarubequi coto . Fucaquito . Fucacarubequi
Preterito. Fucacariquerucoco . Fucacarixi coto . Fucacarixito.
¶ Prefente do Infinito .
Fucacarazarucoto . Fucacarazaruto , 1. yaxi .
Preterito. Fucacarazarixicoto , 1. to .
Futuro . Fucacarumajiquicoto ...to .
Gerundio en Do. Fucacarazu . Fucacarazuxite .
9 Pito
-111-
DACONIP6ÇAM
9 Prefente do Indicativo .
Sărai . Sörö . Soro . Sörönari . } 6cu . eftcu , ta.
¶ FURUTO.
Sorobequ foro . Sorobequi , 1. bexi . Bequforo .
Serey, ellarey.
Sorouan , 1.fan . Sŏrauan . uri, Os. Sorozuru .
DOVER BO SORO , E PARTICV
las con que le poɛm .
Sorai , 1. Soro , Sŏrð . Húas vezes fe acta por particula daefcriura , outras
por verbo futAertiuo, & dekũa & cuwa manegi s je cõjuga for tépos & modos, &
sem propria conjugação differente dos mais verbos , polla qual je ccniuga junumurse
è rayz de qualquer verbo , não alterando nada nem mudando a significação do tel
veroo , mas foom.ente he particula expletina que faz a cração hes & perfetta, come
as particulas , Mairaturu , Motu . Poflo que he muy prouauel , que oẞiquito in
rayzes dos verbos, não seja particula mas zerboſu!fiwaiuo, & assays rajzer, no
mnes fubflamines.Vt , Agudoro , Yomiforo , Naraiforo . Conc quendo dize
mos.Voague aru , von agueloro . i . ka ofrecer, ler, enfiar. & c. & assi meſwo
em quanto parcicula fe pofpoem as ranges de todas as pasiculas ā le ajurião a osver
bos , assitoncratiuas , como bumi iatives, como tar. ben; às quesignifcic fazer, fem
alterar nadajusſignificação , I´t , Narauareforo, Yumi můxiloro , ¿gue mai-
Taxeloro , Cacanerareloro . Em quanto verbo , ou be simples , cu compcfto com
os de mais verbosfubftantiucs , & tem as mefmas fignifacções , & lingeagers que
os de mais ,Ser , Auer , Eftit .
4 As particulas com que propriamente se compce em quanto verbo fão quatro come
uem afaber. Nice, Ni, De , Goza, Vt . Niteforo , Nitoro , Deforo , Ciozaluro.
• Soro he vlado em cartas correntes & pouco grawes item em Mais , & Mo•
nogularis Je efcriturs , empratica , alguns veihos tambem fco delle em conjas
grases quando dão recades ou falão com pelvas de respeyto . Nas cartes mayo gree
wes comode jenbores, cu de bun. re
, fera outro rão je ufa de Soro, por nenbus via,
...de
- 112-
DOS VERBOS . 53 .
made Nui ,emfeu lugar , como fe dirà quando alarmos das cartas : pera mayer
clareza pœremos aqui alguns exemplos foomente . Faruno fajimeno ven yoroco -
bi quifóni mucatte madzu iuai mčxi sõrai vouánu . Teiquinno vorai .
Xuguen imani voiteua cotofuri furoto iyedomo, nauo motre chinchôchin-
cho . Ibidem . Moxi votaixo Fŏguan no von yucuyeuo xiroxi melare la-
• Prefenie .
95.000
- 113-
DACONIPG 1ÇAM
Soroyedomo. Sororo iy edomo. Pofo que aja , seja , eſkja , porem.
Sărăco edomo . ]
mai teda via .
Soraycdomo .
Sorotomo. Sărăto yžtomo. Soraitemo. Mas que oja , ainda que
SŎzayebarote. Sörůtotemo . efteja.
1 Preterito
Sorotçure domo. Soraixica domo.
• Modo permißino .
Soraye. Sorayecaxi . } Seja embara , dowlbe que seja , &c .
Prefente do Infinno.
Sorocoto. Sorocoto . } Ser , eflar , auer .
Soroto . Soroyoxı , ] Soronu yoxı. ] Que be , eflà , que ba.
Sormy oni , dan , gui , niune . J
9 Preleri:0.
Soraixicoto . Sorotçurucuto . Sorocoto . } Auer , serfido .
Sorotçuruto . Sorotçuruyaxi . } Que omne , quefora , que eflue
• Futuro .
Sorovan coto . } O quer de fer , estar , &c.
Sŏrauanto . Sorobequiyox . Que querò , queserà .
!
Bequforoyoxi . Sorobequito .
DOS GERVNDIOS .
¶ ImDi.
. Soro . Sorotone . Sorouantono . } Defer , de auer .
• Em Do.
Sorote . Soraite . Sŏroni . Sorouo motte. } Sendo , auendo .
¶ Em Dum .
Sörötame . Sõrauantame, l . tote. Söröbequi tame.} Aſer, perofer, on eflur.
Beque
- 114-
DOS VER BOS .
54.
Bequforo tocoroni. } Auendo , \ . ¿cuendofa , &c .
• Participio.
Soro monous, &c.} O que be , ou ea .
Sorouanzuru mono , &c. } O que ta de fer .
CONIVGAÇAM NEGATIVA
• Futuro.
Sŏrðmaji. Soromajiqu foro. Becarazu ſoro. } Não fera , efiævà, ou não auri.
sa negatiua . V'i , Aguezu fasa , Yomi mŏſazu ſoro , Mairazu foro. O Impera
siu, sumbem com efias vozes de futuro be ufudo,& não temouras , Agubecarazu
foro, Agumajigu foro .
• Prefente do Conjuntiuo .
4 Sorauaneba. Sorouazareba .} Não sendo ,&c .
¶ Futuro .
Sărămajiqui toqui . Scroumnu vchi , aida . } Em quanionãofor, quefliver.
• Futuro .
4 Conjuntivo condicional .
DOS
-115-
DOS GERUNDIOS.
Em Di.
Em Dum,
Sorouanutame . Soromajiquitame.1 . rose •} Peranãofes
TRA
-116-
RYDIMENT A. 55
¶ Daoribografkio .
9 Ostapões &chinas não tem Alphabeto do letras folies como nos,mas vſam no
efcreuer fe caraЯleres , ou figurasſignificatiuas tendo pera cada vocabulo háa figuræ
ou caracter , que por ſi ſignifica a cɔuſi deflus figuras , que segundo ſe diz , são .
209770. em todo o genero de efcrituras .
Nellas letras fe confiderão duas confus : búa be o nome da figura , outrahe a
mefmafigura .
Quanto aonome , cała letra deflas tem dous nomes, ham que ibe foximpoflons
abins , donde ellas vierão a que chamão , Coye , algum tinto mɔdificado so modo
Os lapões cujas letras vieram da China tem em cada letra , elas tres figuras,
Xin , Só , Guió , polo que o Să, ✔ Guid Jos lações que por outro nome fe cbs
maXŭlocu , fan mais faceys , que o do; Chinas , tem menɔs · linhas ou riſcas: -
por que tanto ( OTɔmpem a primeyra figura do Xin , que as outras duas mazias veo
zes quafi não tem feme.hança com a primeyra donde se diviuaɔ . E como por experie
encia schacão fer muy difficultɔfo aprender tantos & tão varios cœalteres gafland ›
n:ßo muyto t¿po ſem ſe poderem negocess em coufas faceys , como he efcreuer ver»
Sos,& outras cousas quotidianas , auera pallante de syto centos annos que bum Eonu
zo primeyro fundador daley dos Xingonjů em tapão , chanado Côbô daixí, des
caracteres da terceira figura , Să , compos bum tratado de fyllabas que por ji não
fignificaßen nida , deixandolbes onɔme , Coye , que cada bua dellas primeyro ti-
nha: ɔ qualira , do comprende quaren : 1 , &fete fyllabas su caracteres, alem dos curao
Cleres dos numeros que são por fi distintos : & fe chama o dito tratado , 1¸ Ro , Fa ,
0 3
- 117-
RVDIMENTA.
porcomeçarpor eftas fyllshas , & o tal modo de letra , Cana , 1. Firagana : com
qual letra efcreuem cămodameme toda a palaura lapos com cersas compefições que
fazem deftas fyllabas entrefi, & com.kiasje mularem em cutras com cerics pow
Bas & fiays que thes poem .
E pofto que efle tratado impropriamente ſe pode chanor Alphabeto de lopão , pas
demasdizer que os lapžes não tem Alphabero, poys defte uſam foomente os ignoravs
ses ✪ molberes em couſas de pouca importancia , ✪ não em cartas, nem efcriurs
ye, vo . Tem algúas fyilabas deque nos carecemos comofão , Tyu , dzu, ÿ be o feu
Tu, du, gia, gi, gio, giu, je pronuncia como no Italiano , Giapam , grimo,
Os . Toda afyilaba , acaka em vogal ou nas confcartes , N , M , T .
algua ‹ fyllabas corao fam, Cha,chi, cho,chu, nha,nho, nhu, & c Como Labem por
ġ c lapão os Padres 5 tưmãos entre fi ufam da lingos & onɔgraphia Porij¡uefe.
SYLLABAS , OV ALPHABETO
com que os lapões ef
· reuem a letta Cana.
4 I, Ro , Fa , Ni ,, Fo , Fe , To .
Chi, Ri , Nu , Ru , Vo , Va , Ca.
Yo , T₁ , Re , So , Tçu , Ne , Na .
Ra , Mu , V , Y, No , Vo , Qu .
Va , Ma , Que, Fu , Co , Ye , Te .
Sa,
A, Qui, Yu , Me , Mi , Xi .
Ye , Fi , Mo , xe, Zu .
cifico que fazem muysc bon sentido , & pera se alembimem dellas .
Saqu fanano , 1 , ro , ua , ni , vo, ye , do , chi , rì , nu , ru , LO.
Va, ga, yo , ta, ie , 20 , toyŭzo fàcanaxi . Tsune
-118-
RUDIMENTA . 56.
A, 1, v, Ye , Vo .
M , Mi , Mu , Me , Mu .
Ya , Y, Yu , Ye, Yo.
Ra, Ri , Ru , Re . Ro .
Va, 1, v, Ye , Vo.
• Alemdas fyllabas acima poflas tema lingoa lapoa eus diphtongos os quays le
declaram per eles tres verbas , Firogaru , que significa efienderse , ou abrirse.
Subaru.1 . fuboru , que quer dizer eftreytarfe , ou encoiterfe : Fiqu , on Naga-
muru , idet , fuxar, cu dilatar , & firoganı , d , tigu , em nola letra fe conhece
per efle final poſtofibre efla letra ů , ✪ § . ò , fubasu , fer efle 8. E iſto conjis
flefèmente neftas duas leiras , O , V .
• Todos eftes tres como jam diph: ongos (ão longos, e valem tanto como duas veg❤
-119-
RVDIMENTA.
Subaru , com ou , eu . V , Vomou , vomô , Agueu, agneô. ĭ. Fiqu , com
Je mudão em outras .
Como o die , 1 , zo , fa , nam comprendatodas as fyllabas de que fam es rao
pões em fua pronunciação , vſam dejus meſmas fyllabus duas , tres , & quatro vee
zes pondolhes cortos pontos, mudando búas em outras , à qual nulança chan ão Njo
gori, on Nigoru: quefignifica turtarse a agos , que fur cizer que a ialfylletu dre
xando feu primeyro nome se muda , ou pronuncia per outro . E quando ferja dafy
Blaba emfa grimey´a or gemfem fe mudar , se chama Sumi , ou Sumu : que quer
dizer aclararse , cu «flar clara kúa coufa turbs . As fyllabus que fe mudão em outrss
Jão us Jeguintes .
Fa. Ba . Pa. V
Fe. Be, Pe
. Ye.
Fi. Se mudamem Bi.
13 Pi. Y.
Fo. Bo. Po. Vo.
Fu . Bu. Pu V.
Ca. Gia ,
Que. Gue.
Qui Se mulam em. Gui,
Co. Go .
Cu Gu .
Cha Gia. Xa. Ta.
Chi . J Gi . Xc. le.
Cho . Em. Gio. Xi. Em.< li
Chu. J Giu. Xo. lo.
Xu.J
Ta. Da.
Te. De.
Chi. Em. Gi. Si, ça.
To. Do. So , ço. Zo .
Tçu.j Dzu . Su , s
çu . J}am
u. .
{¿Zu.
Va Em. Ba. Mu , Em. N
Vo.i
Bo. M.
(M:
Tçu. Em. T.
Chi . LETRAS
-120-
RVDIMENT A. 57.
LETRAS DO NOSSO ALPHABETO
Xa , xe , xi , xo , xu . Za · zo , zu.
Ya , ye , • yo , yu .
• Comofica dito suda fyllaba de tapão a cata em vogal, ou nas confoantes, N, T.
VI, Ban , ben , bin , bon , bun , bat , bet , bit , bot , but , &c .
• Das letras , C , S , R , Qu , Cu , X , Y.
• Na pronunciação tapoa não ba propriamente a letra , 5,fimples como no latim,
& no Portugues asi como Cefar, cafa , casar , &c . Mas tem mais propriamente
a leiva , Ç , portu;urla , & cafieibens , como quando dizemos , Çapato, eega , mos
ço , doçura . O que je ve clutamente, ra conuerfam das fyllatas . por que ça, so,
gu, fe mudan en , Za , zo , zu, que fum letras dobradas : pello que quem quifer vo
fuite, Safo , fu , deue carregar hum pouco com mayor força que na refa prenum
Cinfão :& quem quifer æfar de, fa , ço ,, çu , não carregue katibi, que 647418. 06-
Obsaltemo de pronunciar kieſo .
P
• Aletre,
-121-
RVDIMENTA.
ponder melhor à pronunciação lapos, & per evitar o pronunciar ao modo Issino quản
do , V , he liquido : toda ase ande efcreuer com , u, Qui, que , afë por que eflo
leira , Sempre traze , u , aſi anexo , como tambem porque no lapão eftas duas
Lillans fe conuertem em , gui , gue , Vi, quigui , cuni guni , que gue ; alem
dißoo Portugues de cuja ortografia vſamos aqui entre nos , promicas eftas fylle
bas como os Tapões . VI , Quinta , quero , &c. E be inconueniente vfw das die
Ras fyllabus como alegora je vſou .
Mar por qurtto em algñar dições , V , fica liquido , Seja regvagiral , que of
ser quatre fyllu bas, Qui , que, gui, que , le ande pronunciar como no Portugues,
Quicar, querɔ , guia , guerra , nas de mais dações quandofefeguir outra zogel,
fica liquida , mayormente Ŏ , firogaru, 6 fubaru , à, tiqu, comoſe ze nefies exén
plos. Vi , Quatan , quỏ miỏ , jê queô, quòdai, quionen, quiŭnin , quio-
giù ,quaitai , fiquiacu, zagua , fagueô , quanqueó, guaibu, guitiba, guio
quen , chuguio , anguia .
proxunciar como noẞo,Va, ferindo rijamente os beigos, mas co outro modo quafi mero
entre confosie , & voga tocando pouco no, V , jazendo ofenso no A , ou 0.
Tem
-122-
RVD!MENT A.
58.
Ten efts lingoa emfua pronunciação duas fyllabas que nos não temos , as quais
fe aude efereuer, com o mɔdo mais proprio que pode fer , bus de ilasje efcrem", com
Tçu , por que primeyro fere o , T ,. & depois , o . C , que responde ao noso, Tu .
A vaiva fyllaba he, o que dezora ſe eſcreue com Zzu , o qual moto nada reſponde à
pronunciação natural de lapão , ✪ porifoſe deue escrever com Dzu , por jœ aßi
como , Tçu, fere T , & C , aßi neftafyllaba fe fere D , & , Z : & dem difo,
Tçu,no nigori que be a mudança de búo ſyllaba em outra, ſe conuerie em dzu, ('r
como na cɔnurſem das letras , T , fe conucridem , D , &, C , em , Z . vi, Ta ,
te , to , em Da , de , do : ✪ , ça , ço , çu , em Za , zo , zu : maïs propria-
mentese efcreue.com Dzu , que comZzu, como asgcra ſe efcreueo: & tambem em
soļa o tographis no principio da digam nunce fe con eça por duas comfounie‹ feo
mcibantes .
• Quando ne oração ouwer M , N , ou til , que na lingoa de tapčofe ɩbama, Fa-
neji , ufam da lyllaha , Mu . Vt , Bamubur , & ſe lee Bambut.
fe fegue immediatamėte.
q Efla letra , T , quando acaba nella algúa fyllaba, te em lapão a ſylebs , Tçu,
que chamam , Tçumeji , & aßu pera efcreuerem , Guat , ejereuem , Guatçu,
por carecerem da letra ୮
[ , por fifos .
de parsiculas afíi dos tempos modos dos verbos , como todūsas de musso
9 Porem falando propriamente , & em rigor as partes da oração lapoa fão es oi-
to acuflumadas da lingos latina.nas peramais clurezada Sywaɣxis, os d'inicher es
eu dez
- 123-
RVDIMENTA.
emidez que fão asseguintes . Nome , Pronome ,Verbo, Participio, Pofpofi
ção, Aduerbio , Interjeição , Conjugação , Astigo , Panicula .
DE DOVS GENEROS DE VOZES CHA.
, que comprendem todas as partes da oraçãɔ , & a coda pasobe necefsurro fuso
lar de biis, & de outrinos exemplos .
• Comoja atrasse tocon- soda letra ou caracter de Tapão se lee por duos vozes
que por nome geralſe bamão , Va , Can , 1, Can , Va , que be comose direfemos
Falawa China , & lapoa : por que Cui , fignifica china , & V▲ lapão : donde
œm Vacocu , Xeua , &c . Hãa defios vizeije chama , Coze , cu Xôfùcuno
coroba , com aquel voz ordimariamenteſe ſignifus o nome de cada caracter , ou
letra-quelbe foy impoſo na China, que he propriaméte lingoa China, aqual or Lapčer
pronúciam a feu modo, imitando aos Chinas quaio počem por carecerem emfua pro»
munciação de muytas letras ✪fyllabas que sem os Chinas , que os lapões não podem
pronunciar . Como be , L , & outra, que falão com agarganta , ou dentro da boca,
que nem ainda em noſſa letra ſe podé eſcreuer , porfer maisfom , que roz diftinčls
Syllabada. Ffla voz, Coye , efcreuem os lações , & Chmas com búa letra, quefe
chama , Von , ou In , que na lingos tapoa fe lee Coye, Voto , Ne , Votodzure,
queſignifi a , voz,fem ou foydo , um , & c . A outra rozfe chama Yomi , com
aqual palsuraſignifuão e lingos vulgar , & correme de lapão , que be como intere
pretição do Coye , & aßife chama , Vago , Xeus , Yamato cotoba , yaudra-
gue, Canano cotoba , & c . Efcreuefe com a letra Yumi , yomu , por ler .
Ha muyla differença mire o Yomi , & Coye : por que o Coye be comumente
de bũa, ou duasfyllabas , & querfeja nome ,quer verbo, não tem variedado de répos,
modos , nem cafos, nem numeros, mas he búa foo vozfimples . O Yomi , te muy
varionos verbos ; tem tedos os tempo, & nodos . Item or Cozessão em nuncro
prucos , certos , & determinados , & ha murytosfemeikante's conuem afaber , A, ba,
qui , & c . E pcr efta caufa a lingoa do Coye , be muyso equiuoca : os Yomis ,fás
quafiinfinitos , &. verios , & sem muy poucos equiuocos , ou paiauras femelhantes.
Item a efcritura de Coye , fele direția fem faltar , mas pera ler a mefma efcvituro
em Yomi , ou lmgra corrente , fe Julia tornar.costas , como quando conftruy mos
• Latim em nofs lingo : iltoSuppolto .
• Palauis Coye ,he huo voz de búa , o duas fyllobas commŭmente fora do vſo
cómum , que tem oustapalaura currente , pollo qual fe explica , que de boyxo de bũa
ماه
-124-
RUDIMENTA . 59.
ſoo ſe he verbs, comprende tator os modos, & tempos, numeros , & pefoor: &
ſe te nome, todos os cafos, & numeros . I , Coye , be o nome de toda caratter ou
letra, que thefoy impofte pollos Chinas mudado algum táto conforme à prærumn:ação
Lapoo , que tem outra corrente , polla qual fe explica.
. Yomi , he hũa voz rolla qual se explica o Coye, a qual nos verbostem todas
os motos, sempos diftintos , & be apropria , & vulgar lingoa de lapão . VI,
Jennin ; be Coye , ofeu Vomi , yoqui fico ; que são das palaisas . i . bomem
Mas deuefe de aduirtir que cada caracter tem , ou pode ser tres Coyes , ou
nomes differentes quefignifuão o mesmo por caufa de diuerfes tenpos, ou ida
des , ou como alguns dizer , diuerfas prouincias , em que os nomes defles tarecte
Besfe mularão na China : os nomes ċeſtas idales, ou prouncias fão , Gio , Can , Tò;
Nome appellatiuo he aquelle, que fignifica coulas com múas, & inces-
tas , Ve , Teiuo, Cuni , Machi , tye , len, Acu .
9 Nome co lectiua he aquelle , que no numero fingular fignifiea multi-
dão. Vt , Tami. Pouo. Ninju . Exereito , ou gente de guerra . Xu, Sequazes
dalgúa leyta . Mina . Todos . Amaa. Muytos .
-125-
RYDIMENTA.
to com algum fubftantiuo, cu le entende , cu ſe comprehende re modo de
falar . Vt , Cobune . Embarcação pequena , Vôame Grade chu ua . Sucoxino
tiuos falaremos a bajxo
colo . Coula pouca .q Dasvasias formas de adje&
em outro capitulo .
De varios generos de Subſtantiucs,
& de fua formação .
en alguns paſsincs , & enão fignifica o paciente .Vs, Quirarete . O que be cam
sado . Vtarete . O que he morso de outro , OC .
-126-
60.
RUDIMENT A.
¶ Monoiy . Falator. Fanuque. De'd wade Monocaqui , Fleriubo. Vmanori.
Csalzador, oubomem de couslo . Monoxiri . Letrado . Fimanaxi . Fefos
• Eflu regrabe muy lata & comprehende muysa comp ›fiçõesfenteibante às poflaa,
• Alguns que fignificão o inftrumento ·
q Vuaxiqui. Eftera Suncace . Grauds , ou armas das pernas. Fônte. Viſryva,
• Quantotemfignificação pafinue .
Norimona . Ander, ou falanquin .. Narimono . Infimento de tanger Vo-
Timono. Confarecida . Forimono. Lau feito co buril. Vchimono. Coufu feys .
conatiello . Nomimono . Coafa quefe bebe. Nulumi mono . Furto . Atsu-
- 127 -
RYDIMENT A.
9. ¶ Dem acretentando á royz dalzés verbos efte nome Dogu. V1, Varaidõgu,
Yomidăgu , Caquidõgu ſignifica o infurremo , com que je foz accufa .V1 ,
Caquidōgu . Pens , sinis , dc.com aroyz , Varai , se pode ajuntar, Do-
gu , ou Guía . Vi , Varaidŏgu , varaigufa . Brinco de rir .
10. Item tombem fe poem nemes de dous ranzes da verbos . I't, Detachi . Tra
jo. Tachiy.Compoftara . Fatitçugue . Papel grudado . Nuquigaqui, Compen
-128-
61.
RVDIMENTA .
• Eits mesmo regrafe acha täbem em alguns verbos Neutros mas raramente, Vo
Ciyerifa.1 . Cayerufa . Tornado, Irufa . Vi, Tququino irula . O por da lua .
Muxin . Sem vida . Muxí . Sem principio . Mujů . Sem fim . Fuyn . Caſtide-
de. Fucó . Desobediencia . Fido . Sem rezão . Fijo . Sem vida . Mimon . i.
Nỗi osudo. Mirai . Coufa por vir. Mixin. Couſa ğeſli por arrecadur. i . reflante.
་ Do ufo, & variafignificação deftas particulas negativas Le veja na Syntaxi ono
Be fe fa's dellas copiofa mente.
quiem e,las quatro palauras , Xa , la , lin , Nin , as quzes todas fignificão bomé,
juntas com alguns Coyes , formão nomes fubflantiuos . VI , Dŏxinja . Ermitão , ou
Confelbeyro . Sacuxa . Criader , ou o que faz algïs couſa . Yxa . Medico . Xe-
quenja . Secular , múdano . Fucujin . Rico . Quiacujin . Forafleyro , ou peso
mos a tresgenerǝs, corurm afaber , bis que de fua natureza não crão adjectiuos mas
verbos, polos quays fe declarauño muyto bem os adjetivos da lingoa Letina, & os
danoffs quefe terminio nas fyllabus , Ai , ei , ij , oi , vy , na pratica ; & na efo
critura todos em , Qui , outros que acabão em Na , ou Naru , os quaes tambemfão
werbɔeju utɔs is fuas particulas ; outros finalmente que sabão em No , que propria
men'eſão o‹ odjefliuosdeſta lingos , tirãdo buns poucos indeclinaweys quenão admito
sem particula , comofão , Cu , 1. pequeno . Vô , grande , &c aqual diuiſão nos
parece baſtant: . E por quanto aliſe falou quafi tudo o que dos adjectiuos fe pode fa
ler : agoraaqui se pro sarà o que ali ſe prometeo , que be moſrar ecmo os que alegos
rafe chumawño adjectiuos fãɔ verdadeṛramente verbos , que encluem emfi o adjec»
uo, & verb,fubftantiuo : pello que os chamamos verbos adjeciuos .
DE COMO SAM VERBOS ENAM NOMES
os que ategera corrião por nemes adjectiues .
e 9 1140
-129-
R.VDIMENTA .
Argora noffos primeros Padres que aumiaram alguns preceyler defla fine
goa , tinbão peroſo que eram adjećií los orverbos terminados em , Ai , ei , ij , oi,
wi : fundador em que fe explicauão por elles muyto bem noſɔs adjetivos . Toda vio
examinada aconfa , fe abaferem verdade rameme verbos , que emseufignifica
qui os vozes propriu que tem , ✪ como respondem aes outros verbos fem as disco
particidas .
Fuco . No. Ague .
Fucai . Nai .
Fucaqui . Naqui . > Aguru .
Fucaxi . Naxi .
Fucaquereba . Naquerita . Aguequereba .
Fucaini . Naini .
Aguruni .
Fucaqueredom.o. Naqueredomo. Aguequeredomo .
Fucaito iyedomo . Naito iyedomo. Aguruto iyedomo .
Fucaqutomo. Naqutomo . Agurutono .
Fucaito y romo. Naito yutomo. Agurutu yutomo .
Fucaquereba tote. Naquereba tore. Aguequereba tote .
Fucaitumo , 1. comamayo . Naitomo, I .tomamayo . Agurutomo , ! . to-
Fucaimadeyo. Naimadeyo . Agurumadeyo . ( inan ayo.
Fuc- quua fucai madeyo. Naquua naimadeyo . Agueba, aguru madeyo.
Fucayuua. Naquua . Agueba .
Fucaquba. Naquba . Aguru naraba .
Fucaini voiceua, Naini voiteua .
Aguruni voiteus .
Fucote . Note . Aguete.
Fucaquie. Naquie.
Fucsia
-130-
RVDIMENT 4. 620
Fucaiso . Nairo .
Aguruto .
Fucaicoto. Naicoto .
Agurucuto .
Fucaiua , vo ,fito . Naius, vo, fico. Agurua , vo , fito.
Natucailo . Nanaifo . Na aguelo .
Naficaifo caxi . Nanaifo caxi . Na agueo caxi . Vi, Pueritono t•
faitomo nolanu.i . Não dife nem que era a't , nem boyxo , &c .
• Pois fendo afi que eles verbostem tantas vozes , ¡empor , modos proprior
reſpɔndendo em indo aos outros verbos , comofe ve na tabos pofis, comose poderá
dezer que fčoNomes , & nãoVerbos?
Item os letrados Laprès em ſeus liuros , & documentos da poeſia os chanto ver
bɔs atribuindo thes tempos , dizendo, São tʊunxi , be prefente do indicasino , que
ciles dizem, Guenzainoxi . E , Aruraxi , tamauaxi, futuro. i . Murainoxi . E
Yomixi, preterito . i . quaconoxi ,
911em as rayzes defies verbos goardão o regimento das rayzes dos outros zero
bos,bú dos quais be q quádo se ajúsão cō outros , os primeros ſe poem mas rages, yo
o derradeyro conjugado , somando todos os modos , & tempos do derradeyro . V₁₂
Ichidan medzuraxij yenoco, que nago , yuquino gotoqu xirò , me curó,
cauo icaninio airaxijuo cureta.1.airaxi gozaιuwo . Curofume Monog. Na-
poem no raya , aqual ouſignifiue o modo , ouſe explica por algum aduerbio nɔſſo,
mas realmente be ray como as dos outros verbos . VI , Yô italu . Fazer bem .
Xigueô mairu. Vir ameude . Acŏ gozaru . Ser vermelho , oc.
qItem nas orações relatiuar goardão o regimento dos de nais verbos pellosy ' que
b que a oração se consinuo , & je ta de jesuir outro verbo , tendo ſuppoſto 3 par-
se ante, & parie poſt , o que fe não bace negara , fies verbos, Doys o tem à pat ieano
se claram nie . Vi , Vreyezare fizono vonurewo xirazaru colouʊ , vreyeyo
vonorega no naqui cocoso , i . Onão seres bubilidade . Rongo . 4. Tenxi,
xŏgun.
-131-
R.VDIMENTA.
diferentes de outras lin joas: & prii eflà claroferem verbos , muylo nais facil e›ufa
b: bajcar mədɔ perofaluar algúa difficuldade que se offre.ens ex licução , quando ſɛ
antepoem ao fubſlarsino, pois je pode fazer facilmente , & lemos exemplo n₁ (10
mefma lingos como logo divemos , que querer ikes mudar a natureza de verbos em
nomes (oo por bua pouca de difficuldade que ſe offiece .
• Poisje mepreguntarem qualfeja a expli.ão defies verbos porfifoo , & quomo
do ſe poſpoem & sniepoem aos fu ›poſtɔs , ¿ ¸ɔque , Fucò , fucai , fucaxi , por
Si fuer dizer, Eflis , auhe fundo, alio, &c . Cauaga fucai , Orio he , ou efafune
d . Fucai cauade gozaru . He oração relatius & quer dizer , Herio que eftà
fa ido ,falando a jos modo : poſto ğ em ncfa lingcareſponda este circun loquio abe
vis fundo : por que co melmo modo de falar rfum nos adjećtiuos de Na , 1. Naru ,
mos quies efhai duas particulasfĉo o verbo , Naru , que tem lewa & cœračter parsio
6alar . VL , Aquisacana .1 . Aquiracanaru dŏride gozatu . Que em feu mɩdo
quer dizer be rezão , que be cla : posto que a nofo modo responde eile medo de
juist , be rezão clara . Em efter de Na. I. Naru , je vè claramente quam conforme
explicação seja a primeyra dos outros afeu modo pois comofica di:o , pera dizerem
be rezao clara, dizem, be rezão que be clanu , pondo dous verlos . La nefma
mancyra i@gofuis cuiros jão verbos quandu je aniepuferens e o jug, oślą , pero fub
-132-
63 .
RVDIMENTA .
War (u$ 19St\Pega SH!' nde dizer que he oração relsius , como realmente be „j❤
nãɔ qu: je tornãɔ nomes , ✪ iflobaſte .
• Dot dros verbos adje‹tims , ✯ de outros verbos, & tambem de nomer fubft's
tux fe formão suros verb ›s abjectivos acabados en X j , & outrosem Raxij
• Defter verbs adjectiuosſe for não primeɣramente tirandi a alguns o Nu , do
megativo , screcemando Xij . Vr , Fucacaranu; Fucacaraxij , Alacaranu, Ala-
caraxij ; Yocaranu , yocaraxij ; Vlucaranu , vfucaraxij .
• A outresdejando o derradeyro, L. do prefente, & d piñando o verto acre-
centu Xij.V1 , Nagai , Naganagaxij . Alai , Ala alàxij , fucai , tucabuca
xij , filaxij , filābilaxij , nigai , niganigaxij , carai , carugaruxij.
• Tábemfe formiode algús acabados é Na 1. Naru , midādɔo, Na, em Raxij.
1 1, Suguna, ſuguraxij , xõgiquina ,xõgiquiraxij, macotona,Macotoraxija
• Cos verbos fefomão muda :deo , Nu , do negalio cafegunda , & tepeyes
corjagação em Xij: os que atego a xhey får os feu ties , as quais ir spondem em
#gßsùngasos stre-truos , ow names verbais ¶ fi_mfi ás potencàs como Amabilis, de
Alerabilis, & c. VI , Conomu , anu.conomuxij . Yorocobu , anu . yorocoba
xij , Canaximu , anu . canaximaxij . Itamu, anu, itamaxij . Manabu , anu
manabaxij . Ifamu , anu . ilamaxij . Nozomu , anu . nozomaxij . Na-
Fiyai
-133-
RVDIMENTA .
Fiyai, Fiye,wil . Fiyaxi , fu . Fiyame, uru.
Catai , Catame , uru. Catamari , in .
Byaxij, lyaxime, uru .
• Item dalguns verbos adjectivos perdendo o Cerradero, 1 „fe formão nomes fube
Nantivos acrecentando , Mi. V , Curomi , Xiromi . Aflamı , Fucami , Ama-
mi , Nigami , Auomi , Firomi , Xebami , Tacami , Ficumi , Xiguemi,
Tçuyomi , Yurumi , Itami , Acami , Vmi , de V₁, Vuximi , &c . Efto regio
não parecegeral em todos, & téfentidode nomes verboys , por a tobem algūs dellas
Jam rayzes de verbor . V , Yamauo vchicoite firomiye idzuru naraba , &e.
Dos verbos adjectiuos em Na , I , Natu .
mares comprendem emfenſignificado eftas duas caufas, & que nãojoo nèorepugna
ovjissalos por aqui , mas que be proprio modo de as aplicar .
Entre
-134-
640
RUDIMENTA.
mo na prssica , mais propriamente be da cftriuwa , & não acaba nella a cração , mas
bose de seguir slzum ſubſlun'iuo de orição relatine e´m ouro algum verto . Vi
Midzuua quireina . A agoa be clara . Quireina midzude gozaru . Midsuva
IZ, com aquil ſe antepoem a outros verbos : aßt eftes tem outra acabado em Ni,
quese explica por voz de aduerbio . Vi , Aquiracani , mareni , auareni .
¶E 431 como peilos primeros fe expli:ão o; noßɔs adjectiuos : aßi tambem por eft
tesfe explicam mu to bem , como a cada pallofe pode ser . Vi, Aquíracana döri.
Razão clara . Atatacanaru fi . Dia quente , &c .
✪c.41a mefmo podemos dizer de alguns varbos poſſɔuis , cajas razzes fãs adjeco
-135-
RVDIMENTA.
¶ Eflaregra propriaméte be de daw fubflantivos, dos quais kum d'elles auia defæ
nogeniújuo cem No. F't , Yamazato . i . yamano lato , &c .
Tambem alguns prescritos de verbos temfentido de adjectivo , ou de panicipio,
✪ be regra minio corrente . VI, Sugurera coto. Confa excelente. Maxita. Me-
Bur . Voturoyeta . Peyor . Malatra . Melhor. Vareta . Quebrada . Vnda.
Madura . Victa . Idem . Agatta . Alevantada . Nureta . Moltedo . Sun-
da . Clara , ouconcluida : & quiſi tedos os preterites . VI , Yomareta quiŏ .
Livro lido . Cacareta coto . Escriura , ou couſa eſcrita, &c .
DE VARIOS GENEROS DE ADIECTIVOS .
• DoNome interrogatiuo.
Nome interrogatiuo he , com o qual preguntamos, ou inquirimos a
cerca de algúa coufa . Vt , Tave, tafo , dore , icafoco , c.
-136-
RVDIMENTA .
65 .
Outro he interrogatiuo de accidente , ao qual refpondemos por nome
adjectiuo . Vi , tcafodo , icutçu , icayóna . Ve , Xeius icafodo mottazo ? idzuca Curama
mi cacuri voitazo ? Xözon . Fidefiradɔnoɛ › mòfaus icafodoro bagwennɔ fitozo? ide .
9 Pera quantidade difcreta ferue o mesmo Fodo . V't, Xeiua icafodozo? Ninju
ua nambŏ fodo aruzo ?
q Icutari , perabɔmés · Icura, pera dinheyro . Item, Icutçu. J. Icu , fera comm
fasinanimadas , & varios modos de contar,como se pode v:r na Tratado das cõtas,
9 Pera temps. VI ,
gua. ganen .
Nangio. Icutçu , icu .
Nanga:çuqui . Icusa .
biqui. igacocu. Icucarcuqui.
Van { nen . Nan { gajit . { lcucano, itçu , itçuno , ietçugoro, icuaxi,
kuban , Icubanme , Nambanme , pera nomes de ordem .
¶ Inte rrogatisos de quantidade , fão . Nanito yŏna , Nanto yŏna. kayŏna.
Lateino . Dunoy Ŏna . Nanroxita cuto , firo , & c .
• Quando dizemos , quantos , quais , quam grande , &c . que refpondem ,
tantos , tays , tam grande, na lingoa de lapão se comprende em húaſoɔ palsura, on
fe faz por circunloq -io : as palauras jão , Fudo , yŏna , yŏnaru , gotocu , Vo
najiqui . VI , Sonata redo motta. Tenho tanto quan:o vos tendes, &c.
• Efles nomes interrogatiuos que fe feguem são os que no Latim ſe chamão Interro-
gatiua infinita , & ſe cjunéo com o verbo negativo ,Xiranu , zonjenu , quicanu,
& c . Eµgnificás cɔufa indetermm.de , ouincerta .
Tareca . Taretoua.
Doreca Doreroua .
Idzureca . Idzuretoua.
Xiranu, zonjenu .
Nanica. Nanitoua.
Soreca . Quicanu , voboyenu . &c .
Soretoua .
Areca . Naniga fitcua. Aretoua .
• Tambemjeacts no affirmatiuo . I'´1 , Taretoua , 1. Nanitoua quijra.
R .
¶ Cu .
-137-
RVDIMENTA.
-138-
RYDIMENTA . 66.
Nome patrio he aquelle , que denota a patria como Remmo, ¿ c ola-
pão acrecenta a o nome da Ƒa ria , Xu , I. Iin . I. Mono . Vi , Miacom, Sa
ca: xi, Romajin , Nageſsquino mono , & c .
O Nome gentile he o que moftra a gente , ou nação , & fe forma a-
juntando a o nome do reyno as nielmas tres particulas , Xu , I. lin . I. Mo
no . Vt , Nambanxă , Nipponjin . Córajin , Tõji , Miacono mono , & c .
Nome parritiuo he aquelle , que ou ſignifica hum entre muytos . Vt,
Arufio , Tafo ? ou fignifica muytas coufas cada húa por fi .
Fitogoto .
Monogoto. Vnus quisque . i . cada bomem , caſa , coufa , &c .
Cotobago o.
lyegoto .
Efla particula , Goto , junta com correntes fignifica cada . Vi , Figotoni. Ca
dadia . Monogotoni . A cada coufa , & c .
• O mesmofaz, Mai , i .goto , com Coye junto. Vt, Maiji.Cada coufa . Mai
guat . Cada mes . Mainen . Cada anno . Mainichi . Cada dia .
Tolas, Onnis. E pera Nemo , nibil . Taremo, N'animo, com verbo negatiuc. 1 1,
Taremo nai , Nanimo nai ,
O nome numerul sem vs ia ‹ſpecies conuem afaler , Cardirale, & o que figni»
fica ordem , & Diſtributiuo .
¶ O nome Cardinale be de duas manegras, fcilicet, Yomi , & Coye , como ros
mais vocabulos , & bum , & outro temas mefmas leiras , po,to que ci.crfonome .
R 2
-139-
RVDIMENTA .
do Coye, Nă, ou a looſe ajunta ao nome Coye, fe ante poé immediatamăte aos
Coyes , &c. Ichi, Ni , San , &c . Vr , Navnen? fannen . Nandan ? nitan , &c.
◄ O nome cardinale Yɔini , be de duasfortes , bum obfoluso , & indetermir.ado
queferuede contar emgèral „kum ¿ous , tres , &c . & confas que não tem modo de
Berminado de contar . Vi , Fitotçu , Futatsu , Mitçu , &c . Outro abreuiado, ou
foncopado afe deriua deftes àferue nas cõtas particulares. Vs, Fito, Futa, Mi, &c.
• 0 Nomequefignifica ordemſe forma de tres modos do Cardech & . a.receniam
do so , Ichi , Ni , & c . a porticulo , Ban , 1. Banme . Vi , Ichiban , niban .
mero Cardeal Corrète a particula, Me. V´t , Fitotçume, futatsume, yotçume, &c
.
1. Ichiban . Niban . 2. Daiichi . Daini .
3. Daiichiban . Dainiban . 4 Fitotçume . Futatsume .
Nau) . Vt , Conoiyeua aveņotimo tacai . Efta cafa he mais alta que aqueila,
¶ Na oração negatiua pera Comparatiuo fe vfa melhor de Fodo , que de
Nauo . Vt , len fodo taixetna monowa nai , Não ha coufa mais digna de fer a-
mada que a villudo . Anefitojodo vadacamasia monowo minu . I. Anofito
-140-
67.
RVDIMENTA .
yorius nsus vadsamata monouɔ mina . Não vi homen mais , ou 'tam mali-
ciofo como aquelle . Itein , Sou menos douro que vos.Vt , Mia fonatafo
-141-
RVDIMENTA.
Pera fegundas , & terceyras petsoas honradas , & igears , & algúas
bayxas feruem tambem as particulas de hònia , l´on , vo , go, mi , guio. l't,
Goriforu. Volso filho . Mixi , mite . Seus pes ,fuas mãos . Von cuni . Vosso,
ou feu reyno , & c.
-142-
RUDIMENTA . 68
Xeffu . Xexxa. Fu , pera efcritura , raro pera pratica . Guro , pera velbos,
Xeppu . Guxer, & ragados , Guid , pera Religiofos , & rapados .
Guro . Guso .
fignificam asi mesmo, elle meſmɔ. Vi, Vagamijo aguru to nogaraua Laguerama-
bexi . O quefe aleuania ferá abayxado .
Pera fegunda peſſoa ,
Tu , Vos , &c .
Quixo . Quiden . Vos , ho rado pera efcritura , ou pratica grame , & acreo
Ouiten . Quito. >centand thes a particula de honra , Sama , feruem pera
Gofen . naishonrados . VI, Quiden lama , conatafa:na".
Vonmi . } Vor , bonrado pera pratica , & escritura .
Vonore .
Vonorega . Tu, ! . Vos , bayxɔ faiando comgéte bayxa,
Sochi, 1.Sochiga. Vonoga. criados , c.
gariuos: verbo atšiem.tiuo he aquelle, que deſi attirma a acção que figni-
-143-
R VDI MENTA .
Verbo actiuo corrente he aquelle ,do qual comúmente & forma pafsi-
wo acrecentando à rayz dos da primeyia conjugação a particula , Rate,
cute algúa coufa , ou deixala fazer, & definão ſe faz pafsiuo , & forma-
le do actiuo corrents acrecentado à rayz dos da primeyra Conjugação a
-144-
RVDIMENTA. `69.
mos , ✪ fe derivão dos verbos actiuos da fegunda conjugeção , os quais tem a fi¸nio
ficação com certa potencia . Vt , de Quiqu , Quique quiquru : Yomuru de Yu •
mu: Quiruru de Quiru : Toruru de Toru : Xiruru de Xiru,&c. Outros que pro
priamentefan Ngaros abfolutinos . Vi , Atçumaru , cacaru , lagaru , noburu,
aqu, &:. Epor quanto a lingɔa de tapão be muy abanlante de todos eftes verbos,
cem os lapies . Do tercero genero fão os verbos , que impropriamente cbimurio Pafo
fiuo: noise, poſto que os ¡ ays verbos tenbão fignificação paßiua innata, l. ¿diopathia,
comɔ dizem os grammaticos . V's , Frigeo.defle genero fãotambem , Sarrui , Fi-
darui , Nemui , Aqu , Toruru , Yonшuru, &c. De varios formações de vertos
neutros fefalara ab.gxo .
O verbo neutro adjectiuo he aquelle , que de bay xo de húa vez com-
múniente fignifica o nome adjectiuo , & o verbo fubitantiuo : & no pre-
fente du Indicatiuɔ na pratica lè termina nas tyllakas, Ai, ei, ij, vi, ui, Ns.
-145-
RUDIMENTA.
Item os verbos de falar , dizer , chamar. Vt, Yũ, möſu, zôxevaruu, yobu.
Vt , Pedretoju . Chama fe Pedro . Quixono naua narito mějuzo ? Como ves
chamam ?
• Overbo Impeffoal afsi affirmatiuo como Negatiuo , ou he activo , ou
paffiuo . Impefloal actiuo he todo verbo actiuo, & commum , & neu: ro
corrente , quando carece de peficas , particularmente teguindole na Por-
tugues a particula Se . Vt, Minofœtofwomo, itçuuorivo iuanu mono nati. Naulē
ha de mentir , ainda que ſe perca a vida .
Elta regia he muyto gèral , & o verbo admite o cafo, que rege o pelo
fual , & fica muyto mais certa feguindoſe , Ceto , Mano, Monogia , Cologia,
-146-
RVDIMENTA . 70 .
que tem a mefmahoma que Rare , 1. Re , & tem a mesma formaçãs . Vi¸Ague
Laxemalu , xinaxematta , no preferito com dous , it , por fir.copa .
De como de verbos actiuos de todas as conjuga.
ções lè formão varios neutros .
•
. Grande copiade verbos neutros de que acimafe fulou , que fe explicão no Porta
gues , polla parsicula , Se , i . por fi , fe formão dos verbos actiuos de todas as conțu
gacies, & fees.r: uem com o mesmo caracter , oul iraqosa.tius doce fe dertuam .
-147-
RVDIMENTA .
• Noto, ğ algus verbos ha ğ të dous neutros . Vi¸do verbo Nobe, nobi,nobauari.
Soye , foi , fouari : & todosfe efcrené com a mesma leirs . Deuefe täbem notar
que deftes verbos , aßiatiuos como neutros ba el'ús que onfe deriuão dos vertosado
jeftiuos terminados em Ai , ei , ij , oi , ui . Na : cu os vertos adjetiinos del'es :
Icame ,uru .1. ] Fazer doer . ] Itami , u.lio , itai . Doerfe , eftercom dov.
Isamacaxi , tu .
Aque,
-148-
RVDIMENTA. n.
Aque ,‚ ura
ura .. Desfechar , l . abrir . Aqui , a . Abrirle .
53 Vola-
- 149-
RVDIMENTA .
Volame , uru . Reger. Vofamari , u,
Xeme , uru • Xemari , u .
Apertar.
Xidzume, uru . Fazercolar . Xidzumari , u .
Tfume , uru . Alcobar ,1 , concluir . Tçumari , u
Turane , uru . Enfor . Tçuranari , u .
Aque , uru . Abriroteço. Acari , u .
-
- 150-
RVDIMENT A 73.
- 151-
RV DIMENTA.
Viçuxi ,fu . Mudar algíacouſa. Veçuri , su • Midarfe .
າ
fucuxi , fù . Ffgotar . Tucui , uu . Elgourse .
Outros em Xi ›, que mudão as duas vltimas
¶
Syllabas em Ri .
4 Chiraxi, fu. Ffpsihir . Chiri , ru .
Espaiharfe .
Furaxe , turu . Fazer chouer , Furi , ru , chouer .
Naraxi , fu . Nari , ru
Fazerfear. Scar .
Teraxi , fu . Alumiaro fol . Teri , ru .
Resplandecer.
Vuruxi , lu . Decer & outro . Vori , uru .
Decerfe .
Tçuyoraxe, luru. Fortalecer. T quyori, su. Tçuyomu. Tquyô, tçuyoi. Ser, ou
Curaxi ,lu . Paßur , 1. gaftar o tempo, dia, vida. Cure, utu . Efcurecerfe
Outros en Xi , que mudio Axi , em E.
- 152-
RVDIMENTA . 73.
Iyaxi , fu . Saar ,curar a outro , ferida , c. Iye , uru . Sirar .
Anayacaxi ,fu . Criar com mimos . Amaye , uru . Pedir mimes .
Outros em Xi , mudão de varios modos .
Idaxi , 1. daxi , fu . Fezerfair. Ide , zшu . Sar .
Sucaxi , fu . Fazer transparente . Suqui , u . Ser transparente .
Foroboxi, lu . Deftur . Folobi , uru . Deftruyfe .
Foxi , lu .
Enxugar do fol. Fi , ru . Enxugarſe .
Sugoxi , fu . Paßar . Kı , vila , &c . Sugui , uru . rafarfe.
Vgocaxi , fu . Fazer balir . Vgoqui , u . Bulit .
Vcaxi ,fu . Fazer queſe tinha sobre agoa . Vqui , u . Terfefore so .
Vodorocaxi , fu . Espantar . Vodoroqui , u . Espantarse .
Vocoxi , lu . Efptar a outro . Voqui , u . Ejp:rlar .
Votoxi , lu . Deyxarcar . Vochi , turu . Cayr .
Sɔconai , Ŏ . Da tercers. Danar , ou desmanchar. Sɔcone , uru. Danarſe.
¶ Do Participio .
O proprio participio della lingoa , he a voz acabada em , E , I. De . VI,
Aguete ,Yide , Narole . que propriamente he voz de preterito como le
difse nas conjugações .
Noprelence, & futuro não tem propriamente participio , mas fuprem
com as particulus , Fiio , Mono , Va , Vo , como je dilse nas Conjugações,
- 153 -
RVDIMENTA .
BuppŎ gacu turu tomogarani voiteua , aruiua fifô xi , aruiua queôman fu,
acçãɔ , mas Outros que mɔſtão sie o fom , on eftrondo, ou menco, ou poſturs de com
-
- 154-
RUDIMENTA •
74.
• Cutros Aduerbios ha duplicados em que fe repere a mesma palaurs , que fignifio
cão o fom , ou modo de como le faz, a couſe : dalguns dos quais ſe formão ver•
bos acrecentando à primeyra palawa a particula , Mequi , u . Vt , Farafara. Ofom
da chuiua , ou lagrimes , que cam . Batabata , bitabita , guaraguara ,
&c.
Faramequ , batamequ , bitamequ , garamequ .
-
- 155-
RVDIMENTA .
Nẵnŏ tabibito are goranjeyo, nanimo nizu tçuqui cofo idzure aſafi yama.
q Icani . Faz vocatiuo na efcritura , e ſe vſa aß: pera bayxos como altos . VI,
Ajarani telo torite icani icanito notamwaluru . Dăxinja. 8 .
-156-
RVDIMENTA . 75.
Touy:. } Idem. } Xita . Menos fomenos . Gue. Infimo. } Fodo. Tanio, ião,
CONGREGANDI.
Mororomoni . Nagara . Vi , Marunagara .
-
- 157 -
P. VDIMENTA.
-
- 158-
RUDIMENTA. 76.
¶
. Taco . Caro. } Yasă . Barato . Cogiquini . Caro , preço alto.
EXCLVDENDI.
-159-
RYDIMENTA .
Ana . Anaya. Yare. Yara. Yo . Aà . Aira. Ircflos a Fayro
• Todas ellas mefirão varios affeitos conformefe vfa dellas , comofe ve nos exiglos
१
Saremo xŏdainai cotouo voxeraruru mono cana ? Toquiuaro Mai.
Canaxiqui cana ! quimino von tameni fôcôno chůuo itafanto ſureba ,
Feique . meiro Fachimanuo itadaqu yori nauo tacaqui chichino von tachimachi-
L. 2. ni valurenco fu ; itamaxiqui cana ! fucŏuo negarento ſureba , fuchůtu na-
rinu bexi , xindai coconi quiuamareri , jefi icanimo vaquimaye gataxi.
Ana fuxigui fimo arefodo vouocariqueruya ? Feiq. lib. 2 .
Iruino temauio cometacotodomouo miteua , late corcua , fare corcuato
Rebatore . Ainda † , mas que. } Sarinagara . Porém, mes . } Nagara. Com tudo .
Saricoceua . Toda via . Saritotemo . Idem . } Vo, ga. i . Domo.
CAVSALES .
-160-
RUDIMENTA . 77.
Saye, Dani, Danimo, Sura , Reba, Damo. } Se ainda, ate. Nem,ſe sindanë.
SVBIVNCTIVE .
• To , i.V.
To,i Tono . Tame . Yoni. } Vi , Pera , que.
n Maireto, nometono , quiqutame , y'omuyŏni .
DA PARTICVLA .
Bras que jequem na compɔliás dos nomes , & verbos : & deftas tuas por causa de
bona , outras fera acater , outras pera dar mais força , & energia ao verbe , en
que variam aſignificação do verbo : ouras ha que conftituem temps , & n.cdo · jun
tas am verbos : ouras que feruem de negatiuo , outras que separades ou fam aduers
bius , ou conjunções , ou non.es que tem força de verbo, comose veránas que aqui a
pri -remos & a Syntaxis, quandoje falar de fem ufo que te mu,zaio , & elegète.
Quio
-
- 161-
RYDIMENTA .
. Fu, Zu , li , Nu .
Mu . Bu.i. Naxi . Negatiuas, que fe ajunião com Nomes , & ver
Fii Arazu . bos comofe dura de feu vfo na Syntaxis .
M.. i. Imada, zu .
Mo. Queri.
Zo . Queru Porsiculas expletiuas .
Colo . Quere.;
Vo-
Yô . Yôca } Apropofito , qual , I , nem por pensamento .
- 162-
RUDIMENTA . 78.
Voqueôto furedomo , yóca voquirared . Feique .
Yomo . De nenhum modo .
Saye . Dani . Danimo . Damo . Ximo . Sura . } Se , nem ainda .
De . Nice . Nagara . } Como , em , fendo .
Sunauachi . Toquimba . Toquiua . } Logo .
Baxi.VI , Quiribaxi funa . i. Quiruna . Néo cortes , &e .
90 Amigo comprende certos particular, que refpondem os cafos latinos juntar aor
nomes :de modo que artigo he húa parte da oração , que junta aos nomes mušira em
que cafe eft-ja o lal nome , conforme co latim ; l´1.
Va . G. No. Yori. Pra Nominatiue .
No. Ga . Pera Genitiuo .
Vo. Voba . Va , pro voba . Ga . } Pero Accufatiuo.
Ni. Ye. & Pera Dativo .
Yori . Cara . Ni , De . Nice . } Pers Ablatino .
kani . No. Nono. Moxi . Pera Vocaliuo .
DO NVMERO .
9 Os nomes nola lingca fam indeclinaueis , & emſi ſem parti · ula ner.Fúa como
Aluca
-163-
RUDIMENTA.
Mucaxi mixi fitoua nifanjŭninga vchini ima vadzucani fitori, futari nasi,
rbidem .
São rarar as caļas , c . Os hɔmens que conbeci , &c . E o me, mo que ſe diz dos
le rala . Tomogra, timpre he plural , & tambem o teu Coye , que he , To.
aßio fubſtanciuu que le lhe ajūta , polto que não tenha nemhúa particu •
Ja , fica no plural . Vt , Sannin , Yottari , ✩c .
9 Daqu le exceptui onome crdinale,o qual é todo o numero he fingular,
ou plural conforme au de q te tåla . Ve¸Nibannofiso, Nibanmenojuobiso.
• Appendix primeyra .
• Domo,eli no terceyro lugar, & ferue pera bayxos , pera a primera p· Boat
milae, pera coufas inanımades , V´t , Fiacuxŏdemu , Comonodomo , Varera-
domo , Quirumonodomo , Midomo .
mora, Arera .
• Appendix Segunda.
• Exemplo. • Aloo
-164-
RVDIMENT A 79.
• Afoconi firomura , coconi fitomura , naguila naguila , iſobe iſobeni
yurare ariqu . Sugioni .
Mura murani võru funayeni xirarequeri,
Tane maquixi tino cajeno aralauu . Ibidem .
9 Appendixfegunda .
¶ Alguns nomes ha que de firenjentido de plural como fam os vniuerfais . Vt.
Mina . Moromoro . Yorodzu . Idzureno, lisaino. Cutogotocu .
Mina cotogotocu . Idzuremb. Menmen . Meimei . Vouoi . Tanto.
Arito arayutu fodono . Arufodono .
Vgoquivgocazaru fudono.
Iquituxi iqueru mono, &c. Vonovono. Amara. Vôjci. Cojei , &c.
DOS CASOS .
-165-
RUDIMENTA .
480 ,nem nafignificação , nem no concordar com o c¿ječlivo , mas todos fam de kü
genero còmum ; coufas inanimades for nome uniuerfal ſe chamão .
9 Nas coulas animados pera fazo é diftinção do fezxo de macho, & fimes, a féo
perao masculino de, Votto,Voto, Vo, 1. Macho . & fera afera; Me, i . femes.
9 Excepção .
9 Pulo & por nome vniuerfál , Voto,l . Yo , ſignifique macho, & Me , femes: inda
by que
via em diuerfos generos de animui›ſe rfa de cruerjn nodo, & GUITOSLI, MAIS
sem feus proprios vocabulos , que femeftas parsividas ſignificão macho, én femea .
Voloco . Vonoco . Vorto . Maito , 1 . zurão .
¶ Nanxi .
9 Chichi . Tete . Xir.bu. Chichi voya . Pay .
Votoco. Votto . Marido .
-166-
80.
RYDIMENT 1 .
COMMVNE DVORVM.
Os nomes cɔmɔ fica dito tem bás fos declinajão cõ as partuïdas articularespolle
la qual totos e conjugãs .
9 As conjugições dos verbosfam cinco affirmatiuss , & cinco negatiuas oßı nas
-167-
R.VDIMENTA.
pratira como na escritura, renuem a faber, tres pera os verbos correntes & regula
res,de cujas terminações ſe falou no principio da primeyra conjugação affirmatiua pe
ra a pratica :húa pera os verbo, irregulares adjectiuos tern inados em - Ai, ei , ij,
oi , ui . Outra pera o verbo Soro, 1. Soro , como je verano matado das conju
gações emfeus lugares .
Os modos fam os cinco acufumados , dos quai · fica meudan·erte dit anos conju•
¶ Das persoas .
• As peßoas dos pronomesfam tres, Vare , Nangi, Care . Os verics não tem
pelloss , mas 100 húa vez incerta , & indifferenie para todas as fejlous . Vs , Va .
se, Nangi , Care . Varera , Nangira , Carera Aguru .
As Figuras dos verbos , & nome › comofcà dito fam duas . Simplex, & com
sem derius'uos como o Lasim , Pater , Paternus ;ſe não for em alguns verto, udo
jectivos , dos quaiste formão verbos , & nomes fubflantiuos , comofica diwa . Vi,
Acai , acamuru , acală , Xiroi , xiromuru , xirula , &c .
-168-
LIVRO SEGUNDO NO QUAL SE
Lapoa.
priamente da china , fula duieito como nos , o goda a mesma crdem na colloca
çam das partes da oraçam : conuem a faber , primeiro poem todo o genero de panio
bulas adfatiuas , logo as negativos , os quies fe feguem as particulas que fignie
fcam tempo como defuturo , vi , Bequi . Despois je fegue o verbo, & no c-bo
es cafes do verbo .
Y
9^lino
169-
DAS PARTES
feito da noſſa , be fala terio contrario do ncßo falur , perque começam por onde
nos acabamos .
Pello que pera fabermos falar certo , & pedermos conuerter efto lingoo no
nofa , ou a nosa na lapos , be neceſſario Jaber mus:o bem a ordem , & collocaçam
das partes da oraçam aji dɔ Yomi , como do Coye : pera o qualsiudarom alguies
Regras que aquife daram primewo do Yomi , & despeis do Coye porfi .
DA CONSTRUÇAM INTRANSITIVA.
¶ Appendix . 1.
• Quando a oraçam for de Relasivo , como a buixo se divă , primeirofe pœm
os cafos do verou , logo o verbo, & immediatamente co vertoſe popoem o anteces
dente , que era Nominatiuo do tal verbo . Vi , Coreua Toguinni egucaye
fatematguru xinca nari . Visi .
• Appendix.2 .
Alguas vezesfe pofpoem o Nominatiuo & cafos as verbo , wgʻominte
em verfos . vi .
Cono vrano cocoroua xiraji , voforacuva ,
Xacamo ,Darumamo , Teica , Careômo , Coco.
-170-
84.
DA OR AGAM IAPOA .
Yi , Vreyezare ficono vonoreus xirazaru cotouo , vreyeyo vonorega ti-
touɔ xirazaru cotauo . Rongo.1 .
Taremɔ canauɑzu fitarino quimini tçucŏru cotova . Evang .
Coreniyorte tanomi tatematçuru izçumo Virgem, &c . Confifiam .
¶ Appendix.3 .
• Quando na crsçam ouuer muitos Nomes quefe regem do mesmo verbo , &
ande eftav nɔ meſmɔ cafɔ , os primeiros nam tem partie da articular , mas froodero
¶ Appendix .
-171-
DAS PARTES
no gojo. Brossados comam o tempo , & modo . I's , Midzucarauo valure , tauo així , a
ni. yauquiuo lucui , quiuamareruuo taluque , fubete mononi naliqueuo là .
quitoxi , cotoni furere , auaremu cocoto aruuo jinto yu .
¶ Appendix . 1 .
• Quando na mefma oraçamba dous verbos que bum d'elles tem lingoajem do
Participiɔ , Lendo , tendo lido, depois de ler , &c. o primeiro ſe poem na vez do
Participro acabało em , Te . J. De.Vi , T gurete maitta , vmauo fijie coi,yšte
modore, caite agues , yoga at : e maitta , tçuidega nŏte mŏlanu .
• Efle modo de jala: pello Participio be muy commum , & vfudo , & tem
muitaen.rgis . Vejuje o que je diz nas conjugegies no meće Cerjunčtivo , O no
Participio , & que je trata auante em feu lugar.
¶ Muitas vezes verbu que auia de eftur no Panicipio ſe poem na reyz , &
o verba
vezes o
sem a mefmalingoujem . VI , Niuacani xigure furiquirasi sõrŏ fodoni , cono
yadorini tachiyori xiguieuo fasalabayato vomoi sõrò . Viami .
Sono
-172-
DA OR ACAM I APO A. 85.
9Appendix.2.
¶ Appendix . 3 .
¶ Appendix.4.
fera em Lagar da rayę , ✪ não se abs nella a oraçam, mas acabe navojem¸ Nu ,
•
་ Appendix.I .
• No
-173-
DAS PARTES
¶ Appendix .2
melmo sempɔ , & modo , ou entre as orações affi malluss ülgūs negalias overlo
principalda primeira , cu primeiras fe poem na voz negatiua , Zu , & overto
principal da última na voz cer.jugada negativa , ou affrm.sina , da qual or zero
bos nega juos toman, clemps , o modo . I , Touazumba cotayezu , vôxe-
areba , tuxxinde quique . i . coayuruna . Dêjiqueo .
Cocoro Junationi , cotuba radaxiqu , jenni arazarela voconauazu , mi .
chini arazareba manabizu , lojite naigue cazarazu , gonguiŭ macolo na-
ruuo xinto yo .. Voconauazaruuo , manabizaruto . Gozoni .
¶
. Appendix . 2 .
-174-
DA OR AGAMI APO A. 86 .
9 Appendix .3 .
• He may cɔ̃mum neita lingoa nam exprimir as pessoas , fello que as vezes be
difficultɔfo entender de queri je jala , for buafos vng dɔs verbos feruir a ambos co
foa nam admite particula de bonra, mas della fe fala for verbo jimplex, ou hamilie.
Vi , Agurti , Ague mairaluru , &c . Das de mais por verbofimplex , ou honrado,
conforme scal:d.de de cada kúa .
• Soomente Ciabo , Quambacu , cu o fenbords Tenca em fuar cartas fulam
de i por verbo honrado . VI , Voboximeſu , yorocobini voboximeſu , vôxe
idafarutu gofacto, guioy , &c .
Appendix.i .
• Quando a oraçım he de Relatiuo , o Antecedente le poem immediatemente
despois to verbo , & o Relatiuɔ que je entende no modo de falar , be Nominatiuo
do verbo . VI , Caquito , yomumono .
Appendix. 2 .
• Infinito Coro , por fi , ou junismeme com o caso do verbo ferue de
Nominsiuo V , Fitono xitagai tçuqucoto fuqucajenu culaquivo nabi-
-175-
DAS PARTES .
• Appendix.3.
? He muy vfado falar pellos verbos em geral (em Nominatiuo , a modo des
verbos impeßoses , mayormente neflas lingorgens , Poefe , lefe , falafe , waiſe , ſe
isfo diz,ſe efcreur, & c.V´1 , Taoyeba facuxinadoni jigocuuo caqui, zaininuo
caqui , quijinuo caqui , gocuracu jódouo caquiidaſuga gotoxi .
NOMINATIVO ANTES
du verbo fubftantiuo ,
¶ Appendix .
• Nos verbos vorative,, Mŏſu , yà , yobu , nadzuquru , nanoru,
eŏfu , &c . o derradeiro Nominativo fe poem com a forinule , To . Vi , Nao
nigaxito mòfu , lirŏto nadzuquru , Malamuneto nanoru .
• Dn verbos ad;et iuos teamu: ados em , Ai , ci , ij , oi , ui , Na , namu,
quer peſporda , poù he modo proprio d'efta lingos . 11 , Tacai yama , yamaga
Lacai , yama Lacò gozaru , quireina midzu , dôri aquiracana , xògiqui.
nacocoso .
¶ Appendix.1 .
Grante parte difles verbɔs perdendo o deTračziro . i . & cutros w.ud.ndco
• Appendix.2 .
explicam gello udje Etiuc focmente , Jem ſignificarem sempo , nem modo , eftando no
Samui
-176-
DA OR AGAM LAPOA . 87.
•
. Todo o ad e.tiso terminado em , No , ſe onsepoem acs fubftantiuos ficando
・no mefinɔ numero, & cao do ſes ſubſlaun : ive . Vi , Moromurono fito , cazu
cazuno toga , iſſaino ninguen , aratamano toxi .
Deſkes maisos ou fam nomes fubflani vor , ou rayzes de verbes que eflamem
¶ Appendix.1.
9 Appendix.2 .
• Dosem No , alguns ba que era afmusiem no , outros nam . Vi , Aitara,
mina, cotogotocu , amata , fucoxi : mayrmente quando le poſpoem . 81,
Firo amata .I. amatauo fito . Fico mina.l.minafitova .
¶ Appendix.3 .
-177-
DAS PARTES.
DO MODO DE EXPLICAR ORE-
latino nefta lingea.
Alingos Tapos carece do relativo, Qui , Quæ , Quod: pello que be mudo
to neceffariofaber o modo como se fazem as orações relatinos par iedos os cafor,
comose explicam em nossa lingos .
• ORelasinn, quelquer cafo que fejufe cmende no modo de falar , & fe eno
clue na craçam fem se exprimir : comuem aſaker , peva fazer oraçam relatiuo , o
Antecedente . i , a coufa relatad's ſe poffcem immediatamente ao certo , do qual
¶ Appendix . 1 .
• Appendix . ♪ .
-178-
88.
DA OR AGAMIAPOA.
xeraruru com . Soregaxiga caita fumi Deusyori cudafaruru govon . ¡ro-
no you fito . Xeino ficuimono . Mino naranu lumocu . Axinu nayeca
mono , &c . 1
¶ Appendix . ? .
• Quando ha duas crações , & o mesmo Relatius que se entende ,fe rege dos
verbos de ambas ; o verbo da primena oraçam hade eitar no participio a abado
em Te.l.De.to Aniecedente posposto ao verbo da fegunia oraçam . VI,
Miga jňfachino toxi bundori comiouo xite Tonoyori corcua cudafarete
imamade miuo fanalanu catanade gozaru . Morte monog ·
EXEMPLOS DO RELATIVO
DE NOMINATIVO .
DE GENITIVO , CVIO .
-179-
DAS PARTES
por outros modos mais faceis . Vt , Deus yori fitouo taixetni voboximexeba
sono mononi vadzurai , fainanuo sregauaxeraruru .
DE ACCVSATIVO .
Os de mais cafos o uso enfinars , for que não ka regra ceria gera elles .
Iriyeuo coguiyuqu caino xidzucuto , votçuru namidamo arafôte , tamo.
RELATIVO DE ACCIDENTE .
DA PREGUNTA , E REPOSTA .
• No mesmo caso se bade responder, no qualje pregums . VI , Idzucunt
iruzo ? lyeni yru . Donatayori maiteazu ? Miacoyori . Doccuo tcuate
Sataye, &:.
-180-
89.
SA OR AÇAMI APO A.
40 paniculas, quefam nua de i sterrogșan , (am , Zo , Ca , Ya , Zoya,
• Appendix . 1 .
Todas as vezes que na ɔrıçam ouuer algum nome imterrogatiuo no fim à ral
interrogaçam fe poem a particula , Zo , aqual he foomenie ncia de interrogaçam
grando precede nome interrogatiuo . I´s , Idzucuno fitazo ? Nanigotozo ?
lçunu coro vonoborizo ? Nanto xôzo ? Najeni maittazo ? Nanno lɔ̃iuai
coreni xicozo ?
¶ Appendix , .
• Exceisam.
¶ Akgül, vezes Ca , be paa nota de interrogam , & le poem fer , Zo,
¶ Appendix . 3 .
• Precelendo nm : interrogatiuo com , Ca , acaba muit19 VERCI A Oraçam
-181-
DAS PARTES
Imaua Tenca tada butocuni quixite , Cugue atre nanino yônica targu-
bequi ? Taifeiqui . 20 .
nas interrogações .
• Pera melhor se entender o que fe diz da interrogaçam , & o zlo des ourroz
particular interrogatiuss , sportares aqui os nomes interrogatines , & parsiculos
que fe ibes ajuntem com alguns exemplos .
NOMES INTERROGATIVOS.
Nanitaru . Nani . Nanno . Nanto .
Nanica . Naniyara . Nan .
Naniyaran .
Taga. Tafo . Tare . Doco .
Donata. Dore . Dono . Idzure .
PARTICVLAS INTERROGATIVAS .
Zo . Zoca . Zoya .
Ca. Cazo . Caya . Cainaya.
Icani . Ican .
ya. Yainaya .
Icanaran . Icaga . Icagaxen . Icagauaxen,
kadeca . Na. 1. No. Ni voitewoya. Toya .
Zo, como fics dito, be puraméte nota deinurogatiue, quando precece algum
dos nones interrogasines pofles , cucurre defe genero , & fe ajunta com os partio
Bulas , Ca : & , Ya , como se ve a cima . V´t , Icufobacuno tquiyezoya .
. Nanini tquiteno cotozo ? Cataguino cocouo vôxerasusuca ? Monog •
Sôrin famano vyeni jen bôo motte nanigotozo , voyorocobino dequi
maraxitacoro gozaruca ? Bungo monog .
Coua ican ? Yoxitquncua icanaru tçuqui,fini vmare queruzoya? Satocudari.
-182-
DA OR AÇAM I APO 4. 90.
grnica , & a effe , Ya, chamam os Tapɔ̃es , Vragaino ya : por que eflse dues pero
ticular sem fersido dubitatio de Vtram , An , Ne , que no Portugues refponder ,
• Porventura ,ſe ,ſe poruentura . l't , Maittaca miyo . Vede fe vejo . De moo
do qui , Ca , be differente do , Zo , & tem eftes fentados.
¶ 1. Parents , ſe porventura . V's , Dóca , berca {
Sarcba cono vappa niguete yuquca ? Satocudari .
Votsua daijini sărăca ? Voncocoroua nanito max imafuzo ? bidem.
-183-
DAS PARTES
Icadeca , najeni . Por & caufa , &c . VI , Icadeca ſono tumiuo nangi ●
ua nogareôzo ? Ffopo. 1.
Forein Icadeca ina fuotabi arixi fugatavo min nando , regõte acaxi curafu
q Efles verbos adje&iiuos fam de dous generos . kuns que de fifam verbos ab·
folussments , que emfeufignificado comprem ་ mo certofubftantino, & bum nome
$1,000
-184-
DA OR AÇAM IAPOA . 91.
ofjetivo . VI , Fucai , ataraxij , xiguei , aquiracana , &c . Outros ecmpor
101 do particula , xij . 1. Raxij , com algum outro verbo , cu nome , 3 qual
particula lbes dà variosfentidos . Vt , Conomaxi ), Fitoraxij , Macotoraxij,
Tonogamaxij , &c .
DOS VERBOS ADIECTIVOS DO
9 Appendix . s .
9 Appendix . 3 .
-185-
DAS PARTES
Appendix . 5 .
9 Appendix . 6 .
Xcbai .
Serofreuo
. ]Magal .. Ser
Mijicai Selcomprido
guso .
Firoi.
Futel
-186-
DA OR AÇAM IAPOA .
Futoi . Ser großɔ de corpɔ · Touoi.. For diftante , longe .
Foldi . Ser pequeno en groffura . Chicai . Eftar perio .
Ichibu , tcuo auaxete , før Iffun . A mais pequena medida como grão
lifun . s .
auaxete faz gellun . Palmo de lapão .
Iflun . 10. auaxete faz ixxacu . Couado , ou medida de dous palmos.
Futola . 1 Acqula
Atqufà .. 7
Į Marulà . Touola .
Fuicla . Viula . Firala . Chicafa.
}
Tale . IppŎ . Samt Ŏ . Hum lado, au
Yocoa Nito Xito . 1. Yefo . purie,Oc.
Faba .
¶ Dizemes, lecho fʊdo nagat , Ichigið fodo tacai , Futafiro fcdo fucal.
As vezes,fem Fodo . Vt , Ichigiŏ tacai , Fitofiro fucai , &c .
q Fucala languenni . 1. Fucaſa ſanguenno fori.1 . Sanguen fodoni
fuco forta . Sanguen fucò fotta . Fucala nijippiro fodo.1 . Fodoni fu-
caito ya . Niqué yofŏ , techỏ yofò, Yoco ichiri, Tate niri, Faba icqué aru.
DOS VER BOS , YOU , YASVI , NICVI ,
Catai , Tai , Guena . 1. Quena , Sõna , &c .
-187-
DAS PARTES
Sona, Libemfe ajuta sosſubſherinos. Vi, Gacuxŏ sõna, Caquite sõna .
、 Guena , be a mesma leira, & sem o mesmo fentido , mas junta aopreſente
do Indicatius dos vervos ſignifica parecer . VI ,Yomuguena , Aruguena , Ta
-188-
DA OR AÇAM I APO A. 93.
DOSVER BOS ADIECTIVOS ACABADOS
em Xij , l , Raxij .
9 Eſtes verbor polo que tem o mesmo regimena que or paſſalos , & senhim
a meſmaconjugaan : wda vis tem differente fentido conforme de varios compofse
fões que fazem co ma particula , Xij, 1 , Raxij , com outrɔ wɔmes , & vabi.
• Els particula b: o verbɔ , Xiqui , xiqu , por eſkeirar , oufogeitar sero
135 , a qual ſe compɔem com verbos peloses , os com os mesmos verbos adjectiuor
do primeiro geners, ou com nomers.bflantiuor , ou tambem com algñas particulus :
&ferue isntem nojuurɔ negatiuo Majij . Ofeufenado em geral bejerfamelban
se , ou parecerfe , outer saldi,
pofizam , &c. &ſe explics polles particulas . YŎna,
Mequi , qu . Gamaxij . Vr , Monoxij , 1. Monomonoxij fito .
• Decendo em particular , compofla com os verbos peßosestemfentido de con-
fa queje dose dife; ar , semer , euitur, &c . Vi , Conomaxij , Nozomaxij,
Naguecaxij , Voloroxij , Vrayamaxij , Voniouaxij , Quegarauaxij , &c.
! -189-
DAS PARTES
Axicagano Metotorovataiua , Camica , Fotoqueca , monogamaxij .
DA CONSTRVICAM TRAN
filius do Name .
Sépre precede ao outro nome . VI, Chriltanno cuni :Terano xu : FiacuxŎga iye.
Feiqueno yuraiga qiqitai fodoni, ara ara riacuxite vocatariare . Feiq.1 .
¶ Appendix . I.
• Os nomes do, Coye, afifimples como cópoftas feguem eftaregra. V₁, Nin-
guenno rairequi . lenno minamoto . Acuno daimiocu . Manzono con-
guen . Maxxenu fô .
¶ Appendix . 2.
-190-
DA GRAÇAMIAPOA . 94.
Appendix . 3.
• Efles modos de falar pello Genitiuo (amv/sio, com o verbo ſubſlamiuo . Ve,
Benqucino de gozaru . Sonotŏnode aru . Cono naguinatawa Benqueimode
gozaru . 1. Benqueino naguinatade gozaru . Iten.com To . Vi , Vata
cuxino tode gozaru : quixono togia .
¶ Muitas uczesas particulas , Va , Vo . Voba , Ni , Yori , &c . Se paf.
go:m as Genitiuo , & Suppoem pello now e fubiun :zuo que se entende . Vt , Qi .
xonoua donatani aruzo ? Ano fitonouo torozu . Sonatanoni furuca ? Areno
-191-
DAS PARTES
Yono amanequ auogui query coro furu ameno cocudouo vruucfuni vo-
naji . Feique. 1.
DO NOME PARTITIVO .
DO COMPARATIVO .
¶ Appendix .
-192-
DAORAÇAM IAPOA.
95.
O Superlatiuo fe explica pellas particulas , Ichi , daiichi , & outras
femelhantes VI, Ichixiroi , ichiquireina , ichimigotona , ichine gue,
uem ao Superlatiuo .
- 193-
DAS PARTES
DA CONSTRVÇAM DO
Nome Coye .
Do Nome Coye , & feu vario vſo ſe trata auante no tratado da ef-
critura onde je pode ver.
q Appendix . 1.
• Appendix . 3.
-- 194-
DAOR AÇAM IAPOA ,
$ o.
Quifo , Vols repoils .
Quimen . Voßs profença .
Quifat Vola carte .
Sompó .
Voŝa rɩpošla .
Sony . ι
Vifo mandado .
Songan .
Voßa prefence .
CONSTRUÇAM TRANSITIVA
do verbo .
DO VERRO ACTIVO,
Todɔ verbo astinɔ rege Accufar no cem algía das persicular, Vo, Va.
ba , Va , Ga . Vi , QuiŎuo yomu . Coxouo nego . Corcuoba xe.
nu , & c . 11 .
Feiqueno yuraiga quiquitai fodoni , ara ara riacuxite vocarari,
ase. Ecit. 1. вь з
CHIUO
-195-
DAS PARTES
¶ Appendix . 1.
Aus raizes dos verbos akiuos juntas com o verbo fubilantiuo , Aru ,
&c . ou com o verbo , Suru , regem accufatiuo . Vi , Ximmotuo voague-
aru , quiŎuo yomiua xenu , & c .
Vonovono vumeuo vodorocaxide gozarŎzu . Yempen Mon.
¶ Appendix . 2.
་ Aas vezes a raiz dɔ verbɔ actiuɔ foɔ porſi quer accuſatiuɔ . VI , Sore
Morte
gaxiuo vocatagacano voqiraiua voinoimu yoranu xilaide arůzu .
mons .
- A raiz do veròɔ Caguiri , ru , tem eftes modos de jalar muy elegá
tes por ultimo tran.e. vi , Imauo , Yabeuo , Queôuo , Quelaun , Co-
couo caguiri , & c . Vi , Faya mutçucarigoyenu youaritatefaxerare,
i mauo caguirito miyefaxerare . Voifagaxi .
Afuuo caguirito naru , racadachi .
¶ Appendix . 3.
. Aas raizes dos verbos quando fe comorem com outros verbos , &figni.
ficam ɔ modo is seçim , nãɔ rege¹n cafɔ nenbum dɔ verbo donde procedem.
¶ Exceigam ,
¶ Appendix . 4.
-197-
DAS PARTES
geta . Guanrai .
Nagaluru . Defender , coriando de reues com alabarda , cu fonce.
Yi , Tçuguilamano monodomuuo tachi naguinatanite tunabatauoba
iyeuo voitaterareta ,
Ta: qu , Extinguir , VI, Taneuo targu . Aware Guenjino ſuyezu
¶ Appendix , 1 .
tateraret a &c.
Efle,yo ri , as vezes be Nominatiuo VI , Acutŏdomouo xugonin
VER-
-198-
DAOR AÇAMI A POA .
98.
VERBOS QUE REGEM ACCVS A.
a todos eftes casos refponde em nofs lingos , pello que be neceßario obferuar ef
8 differença pera falar com propriedade .
Os verbos de , Dar , tornar , entrega" , prometer , declarar , affeme
Iha , enfinat, mädar, falar, aplicar, pedir , rogar , & outros que temfemelhan
ses significaçoens , querem Accufatiuo.com V'o, & Dalino com , Ni , Vi, F1-
soni monouo cururu , & c.
¶ Appendix . 1.
Yacufoe
- 199-
DAS PARTES
Prometer. Jytququru ·
Yacudacu furu. Guegi furu . Mandar.
Moxitsuguru . }MO
Coi , cô . Pedir. Tanomu .
Rogar, pedir.
Xicaquru • Fazer guerra a alguem , &c . VI , Tequini yumiyavo
Caquru . xicaquru ,
¶ Appendix . 1.
¶ Appendix . 2.
tagauafuru .
¶ Appendix .
Eftes modos de falar fão como orações paßivas , nas quais a particula
yori ,fignifica de quem , alem do accusativo querem os de mais cafes dos
verbos . Vi , Deus yori ninguenni ataye tamo nasi .
Yempenuo moxi auaxeraruruni tçuite xŏguen fùfu yori Magola
buronitçucaiuo motte juaruru yŏua . Yempen mono.
xoguendono vofutari cara mŏlaruruua . Ibidem .
Deusyori michibicaxerareta goyuraiua fifaxij cotede gozaru ,
CONSTRV.
- 200-
DAORAGAMI APOA . 99.
CONSTRVIÇAM TRANSITIVA DO
Verbo fact.uo.
Todo o verbo fuino que procede dos verbos ainos , compoflo das
particulas , Saxe , xe , por fazer fazer , quer accufatilo , vo , da consa
quese faz , & datino , Ni , da prſloa aquem je faz fazer a cousa . Li , Ano
Aitoni fumiuo cacaxeta . Varambedomoni monono fouuo yomaxeta,
¶ Appendix . I.
¶
C Appendix . 2.
Matius paciente , & Ablative agence , com a particula , Yori , J. Čara . V1,
Feiqcua macotoni Tentŏcara fanalaretato miyete gozaru . Feiq.
¶
བ Appendix .
lealama
·
-201-
DAS PARTES
¶ Appendix . 2 ·
• Alguns Verbos paßiuɔs alem dɔ Ablatiuo com Yori , Cara , Ni, re-
gem Accufarius que fignifica parte , ou coufa :; os i ertos fam eftes ,
outros
Jemelhantes .
Vraruru Tqucaruru . Faneraruru .
Fagaruru . Savaruru Curauaruru .
Quiraruru . Carameraruru ,
Fogafaruru .
Yacaruru .
Voiragaruru . Nulumaruru .
Yamalaruru. Toraruru . Nucarurit .
VI . Cauauo fagaruru . Cubiuo vtaruru , 1 , faneraruru . Teue ya
caruru . Muncuo vcaruru . Te axiuo qirareta . Teuo inuni curauare
ta . Axiuo abuni fafareta . Atamauo hroni yamafareta . Tçuribauo
juonitorareta . Nufubitoni caneuo nulumareta , Mononofunite axio
¶ Appendix . z.
• Appen.
-202-
100.
DA ORAÇAM IAPOA ,
¶ Appendix. 4.
Os verbos neutros que fe formam dos verbos da fegunda conjugaçam .
Yi , Yometa , Caqueta , Quireta , Torera , &c, cuja fignifçam be galo
4 Appendix. 5.
• Nas lingoajens attiwas ende fe poem , fc , Vi , lefe , efercnemfe ,
como o zfo dos zerbos paßiuos nam te muyio corvence, wjem algiøs vezes do
ottimɔ com Accuſativo nam sendo deuer com a Nominativo : & fam como lin
goajens do verbo cómum , como se nota ovanie no verbo impefoal . VI , Xovo
CONSTRVIÇAM DOVERBONEVTRO.
com a particula , Ni .
Nuquindzuru.
Exceder a entro . VI , Fitoni fugureta,
Sugurusu.
Malu . Coreni Tuguinu . Sonatani fuguita,
Coyuru .
Suguru .
Coriocu furu . Ajudar , } xisago , obedecer,
Chicarauo toyuru .
coa
Ai , võ .
-203-
DAS PARTAS
Ai , vŏ .
Mairiyŏ . Encontrarfo Cană . Agradar, VI, Co.
Yuquiyo . on verf
:com Quini võ . corom canò , qui-
Sanquai furu . outro . Irı, iru. ni iru, guiosui isu.
DeuŎ .
Tçucauaruru , Tatacă .
Só . Eſtarjunio dalguem .
Soitçuqu .
Cacaru . Estar poſto , ou pinturado . Cocoroni cacaru . Teni
cacaru . Meni cacaru .
Yoru .
Tayoru . Chegarse perto . Ter entrada com alguem .
Toriiru . }
Sunuru . Ser conjuman , on pouco fojcito , V's , Coua voyani
funuru .
204-
OR AGAM APO A. fot.
C63 VER.
- 205-
DAS PARTES
Baualgar querem Datiuo . Vi, Funeni noru, vmani melu. Mas quando fig.
mificam navegar , ou caminbar a caualo querem Accufatiko . VI , Fuucue no
ru , vmauo noru , &c.
- 206-
DAOR ASAMIAPOA 103.
Feru ,1, furu . Paſſar o tempo .Vs , Ficazuuo feru . Toxi tçuqui.
uo feru .
Naqu
-207-
DAS PARTES
DO VER, BO IMPESSOAL .
Por quito os verbos de laçam não tem dišlingam de pefcas , mas hĩa foo
wiz ferme pera todas , he muy vjado, correse falar pello imprfoal portodos os
sepos , & modos :& as orações ficcfendo em uniuerfal, em cōmü fem pertice.
séa nirvué:poito que algúas rezes fe cntéde o Nominatino pello que precedeo,
Todo o verbo aßi actiuo , como paßiuo , neutro , & commum , que nam
sem peſſsa manifesta , ou que tem foomente a particula Mono , coto , que no
Appendix . 1 .
- 209-
DAS PARTES
• Appendix . •
Was ei de wer . Monovo mŏfu cotoga yoi . Mairu cotomio aròzu , &c.
• Exceiçam .
Muytas vezes este, Coco, com algum artigo poſpošto ass verbos nam
be infinito, mas nome fubstantiuɔ , que fignifica coufa, & a tal oraçam be rela.
tius . VI , Vòxeraruru corous yoi . Mõlu cotouo quiqu . Guioy nafa•
ruru cotoni doxin furu , & c .
¶ Appendix . 2.
• Exceiçam .
• Emferien;ss , & disos graues, & na escritura muytas vezes por echo
fa de mir elegancia o infinito fe pofpoem aos outros modos do verbo dance je
Tege . Vi , Fanaradaxij cana ! ¦ vaga votoroyetaru coto .
Canyo •
Xenichi . Degozaru , i . Ser neceffario .
Xiru . } Saber.
Moppara .
oufe
-210-
DAORAÇAM IAPOA. 104.
fa como ja fe diffe :todania entre elles ba alguns que em ncfa lingca fe expli
cam muyto melbor pello infinito, que pello modo de ccufa , cu fello gerundio : os
que pofpondofe as raizes dos verbos que je explicem por infinitoſem principal-
menie os quese seguem .
Tai . Yoi . Serfacil .
Taito vomô .
Fair Defejar, querer. Yafui . }
TŎ zonzuru . Gatai . Ser difficultofe , ow
Tomonai , Nam querer. Nicui . ter difficuldade, cu
Canuru . não poder. V1 , Ma
Tomonagaru ,
chicanuru .
Caquru .
Naruru . Seracu amado. Sõna . Parecer
Tsuquru ,
Quicamafoxij .
Mimafoxij . Defejar ,esuir ,cu Fatafit. ] secatar
Mimacufoxij . air,yr , es. Sumafu .
Yucamafoxij . J
VI, Tenni gôno amiuo fari , shini facamoguino xiquiup ſuye , goxa.
cuni taranu quiŎgai cacuxí canuru cocono canaxiyo . Voijagaxi.
Quiyomori nauo farauo fuyecanete , &c . Feiq. 1.
Quirano vócatalamaua volanai fitouo cacuxicanefaxerarete, Ibiče.
sótrario fe pode tambem por na voz negatius , & o verto que ike antecede ns
raiz V , Mairiyenu . Moxiyenu .
Alguas vezes ešte verbo aßi no affirmatiuo, como no negatiuo fe ajun
ta com o infinito , Coto . Vi , Caqu cotouo vru . Mairu cotouo yenu.
-211-
DAS PARTES
yobanu .
Eile , Ni , he como Datiuo , por eile verbo o pedir de fua natureza . Vi,
Lefini voyobanu . Soreni voyobanu . Quiŭmeini voyobanu, & c
Determinar, ou Suru .
Vomoitatcu .
}
Vomoifadamaru , affenisi conju Naguequ . Procuror
Zonjilatçu . ९० Xinogu .
Sadamuru .
Zonzuru .
Voboximefu .
Nozomu .
Fofuru .
Vi , Camiuɔ vocalanto conomu monolla fucunaxi , Camiuo voca
fanto conomazu xite ranuo vocafanto cunomu monoua imada &
saji. Rongo.
¶ Appendix . 1 .
¶ Appendix . 2.
¶ Appendix . I.
-212-
DAORAGAMI A PO1 . 105.
gerundio, porque por elle explicamos o roſſo latino, & fempre quer depois de fi
algun nome fubstantius , com › Tuqui , libun , Ma , Aida , Fima . Tejaje
mɔ tratado das conjugaçoeni . Vi , Caqu jibunde gozard .
• Appendix . 2.
que poiji foz bú no me jubsisntiuo, dɔnde a tal raiz ná rege o caso de jeu ver
bo mis quer Genitiuo . VI , Fumino caquiyo . Monono iy yo . Fitono
nedocoro . Nelama , Voquifama .
Tadaquiyono molareyŏua, xicarubeicomo zonjenu. Feiq. 2 .
¶ Exceiçam .
¶ Appendix . 3.
¶
་ Appendix . 4.
DO PARTICIPIO .
O
¶ participio em , Te , que fignifica o agente , ou o que he destro na tal
seçim , ni n rege o caſo do verbo , mas rege Genitiuo como os de mais fubilan-
simas , Vi , Vmano norice . Vtano yomite . Fumino caquite ,
• Appendix . 1 .
-213-
DAS PARTES
Appendix . 2.
• Appendix . 3 .
¶ Appendix . 4.
muylas vezes bum delles fe po: m ns voz do participio, como se aiſle quanec
falamos da raiz . V , Maitre miyo . Gozatte goran nafarei . Moxite
quicax3zu . Guioyuo yetŎre maitta , Moxitai coto atte janjita,
• Appendix . 5.
Hía das vozes mais afada , & que he neceßariofaber fens varios, &
-214-
DACR AGAM I APO1 . 106.
PARTICIPIO PRETERITO .
• Appendix . ..
COMO
-215-
DAS PARTES
Appendix . 2.
fôde , yôde , & c . Je esplica muylo bem polla voz ; Xite . VI , Aquifg
cani xice . Arisŏni xite . Yčni xite .
DO VERBO PARTICIPIAL.
Dariuo cómum .
-216-
DAORAGAM IAPOA . 107.
ni naguequ . Trabalho pera cutros : & cßi dizemos , Tameni naru . Vo-
tamegia. Memmenno tamede coſo are , Votameto zonzuru . Vyeſama-
no tame , & c . Inixiyeno gacuxzua vonoga tameni ſu , Imano gacu-
Xaua fitono tameni ſu . Rongo.
¶ Appendix .
¶ Appendix .
TEMPO QVANDO .
¶ Appendix .
Quin.
-217-
DAS PARTES
Mucaxiyori cono cata . Quioné irai , Sure , 1 , Sono irai : fono nochi,
Coreua irçuno corozoya ? Bungi guannen vdzuqui facçucano yo
no coco nari .
¶ Quindo dizemos no anno de sal era, a tantos de tal mes, & c .fe poem
weile modo , lefu Chrifto goxuxxe , 1. irai , xen roppiacu gonen . ì,
1605 .
-218-
DA ORAÇAM IAPOA . 108.
MODO DA COVSA .
་ Item com as raizes dos vertes adje& iucs antepolas a outros vertos.
V. , yòmólù . Xigueu mairu . Fucò xian furu ,
Liem com as raizes dos verbos pais antepollas aos outros verbos
EXCESSO .
Cono iyeua areyori icquen fodo firoi . Cono michiua ichirino vye
chicai , I , ichiri chicai . Chiyeniua maita , Cacumonni vototta . Chi
PRESO .
-219-
DAS PARTES
Mixe Tends .
Jeafodoni. ] Quanto .
Icura . Bi .
Lugar on le fe vide, 1, praça.
Fodo . Tanio quanto. Soba . Preço corrente .
Tachine . Preço certo , ou Taixa . Vi , Tachineni co .
Vricai . Neuo tatçuru . Por preço .
Xŏbai .
Compra, & venda . Nega tatta.
Baibai . }compra,
Tembin . Balings .
Fundo . Pejos da balanza , ou r: mãdo dachem.
Cògiquini . }
em lagar , pilar , deterfe, morar, ou fazer algúa confs , &c , onɔme do lugar
onie ſe eli , ou faz atal acgam, ſe poem com algña das particulas, Ni, Nite,
De , Ni voice , Ni itatte . Vi , Nipponni giăfuru . Axicagade gacu -
mon icaita . Vôzacani itatre vôxe idafareta .
- 220-
109.
DA OR AÇAM IAPOR
SEGUNDA QVESTAM .
¶ Appendix .
Niguru .
Saru . Aparlarfe . Vi , Tocorouo faru , focono xirizogu.
xirizoqu
Noqu . Retirarfe . Vi, sono tocorouo noite , &c .
Tatçu . Pariffe Vi , Miyacouo tatte , &c .
Idzuru . Sairfe . Vi , Terauo idete , Miyacono idete , &c,
Dzuru • } Sai
་ Mais elegante be ofar com eftes verbos de Accufatiuo que das particu
lar , Yori , Cara . Pofto que tambem , Yori , be vſado
”.
Tçuquiua cufa yori idete cufani iru . Viai.
TERCEIRA QVESTAM .
-221-
DAS PARTES,
Appendix, ..
Quando dizemos fuy por terra , fuy por mer , fuy a pee, fuyacavalo.
Vfam deste modo .
Cugauo ayude maitza .
Cugacara maitta .
Cachide , 1 , cara maitta . Vim porterre , I , dim
Funagica , cachigica?
Funagide gozattaca ? Viestes por mar , on porierra ?
}
Cachigide gozattaca ?
Alguas vezes fe acha ma escritura , Vmiyori funenite maitta . VI,
QVARTA QUESTA M.
-222-
DA ORAÇAM LAPOA . 110.
¶ Appendix . 1.
A parricula, Ni, ma efcritura algúas vezes ſe ofač lugar de, Te. VI,
Cufayori idete cufani iru . Viai
¶ Appendix . 2.
No cataye , 1 , no foye.
Sa. Vſafe nɔ Quanto.
¶ Appendix . 3 .
ADVER
-223-
DAS PARTES
ADVERBIOS DOSLVGARES
da primeira queftam .
Idzucuni . Dochini .
Idzucatani . vbi. i. Onde. Dochirani . vbi.i.Onde .
Donatani .
Soconi .
Coconi . Sorerani ,
Conatani . Soreni .
Afoconi .
Afocorani .
Achini .
Achirani . Illic . Ali onde aquelle eftå
Anatani .
Ano tocoroni ,
Afocomotoni .
Idzucunimo .
Idzucatanimo .
Doconino . vbique . Em todo lugar : & feguindefe neo
Dochinimo . gatiuo fignifica , Nuſquúm . i . em nenhum
Cococaxiconi . lugar . Vi , Doconimo nai , Idaucuye-
Coconimo caxiconimo . mo mairanu .
Dono tocoronimo .
Jengo layǎni .
Docozoni .
Doconizo . Alicubi . Em algua parte , on
Docorani naritomo . Vfquam . } lugar .
Dochirani naritomo.
Vchini .
? Ibidem .Ali. Nacani . Intus . Dentro,
Mafsoconi .
Malono tocoroni . Nacabani . no meyo .
mismo .
Saichoni .
Focani.
-224-
DA ORAÇAMIAPOA . 1110
ADVERBIOS DA SEGVN-
da queſtam .
Idzucuyori , 1 , cara ,
Idzucatayori .
Docoyori ,
Dochi , I , dockirayeri , i'nde, donde, de que parts.
Donatayori .
Docomotoyori .
Donofoyori ,, dono tocoroyeri .
Socoyori , I , focorayosi , 1 , cara .
Soreyori .
Sochi , 1 , fochirayosi . Ibinc . Dubi, inde, don.
Sonatayori .
Socomeroyori .
Sono fo , I , sono tocorcyczi .
Coco , 1 , cocoraycri .
Cochi , I , cochirayori .
Coreyori . Hine , daqui.
Cocomotoyori ,
Cono fō , 1 , cono tocoroyori ,
Afocezori , I , afocorayori .
Anatayori . Illinc , dali , daquella parte,
Achi , I , achirayori .
Sono tucoroyori .
Idzucu
- 225-
DAS PARTES
Idsucuyorimo .
Idzucatayorimo , Vndique . De toda aparte seguindofo
Doccaramo . affirmatiuo : mas feguindoje negaliwo
Dochi , 1 , dochiracaramo Jignifica de nenbúa farie . VI , Doc-
Cococaxicoyorimo . caramo maitanu .
Dono tocorocaramo .
Vndelibet .
Doccara naritomo . De qualquerfarie .
Dochicaranaritomo .
Aliundo . Dalgia fare .
Docozoyori ,
Indidem.
Maffureyori . Doquelle mesmo lugar.
Malsocoyori .
Reofencara .
Dambas as partes .
Reoboyori , 1 , reoxocara
..
Sverinque.
Say yori .
Vchiyori . In ' . De dentro . Focayori . In'us Defira .
ori i ri Lajorn:. De baixo.
Camiy Supern . De chna . Xitayo .
Vyeyori .
ADVERBIOS DA TERCEL
ra queftam .
Idzucuuo .
Idzucatauo .
Docouo , 1 , dochirauo .
Donatauo
Donutocorouo .
Cocouo , 1 , cucoraus ,
Conocatalo .
Cochino , 1 , cochirauo . Hic , Poraqui .
Cocomotouo .
Cono tocorouo .
Socouo , I , focorauo ,
Sochiuo , 1 , fochirauo .
Socomotouo . 1.kat . Parabi .
Sono cocurouo .
Sonatauo .
Afocoua
,
-226-
DAORAÇAM IAPO 1. 112.
Alocouo , 1 , afocorauo ,
Anatauo . Illat . Porali .
Ano tocorouo .
1dzucuuo naritomo
Jdzucuomo .
Idzucarauomo . Vique quaq;. Par todas as partes feguin
Dochiuomo . dofe affirmatiuo : mas feguindofe negali-
Docouomo . wo ſignifica por nenbúa parte .
jdzurcuomo .
Intus · Tor
Duconozo . ↑ Aliqui , por algúa parte. Vchiuo ,
Docozouo . Nacauo . dentro
Focauo . Foris , por fora . Suguni . Retta, dio
Socouo . }= Ichimonjini , rito.
ADVDR BIOS DA QVAR-
ta queſtam .
[dzucnye , 1¸ ni ,
Idzucataye .
Sochiye , 1 , Suchiraye .
Sonataye . Ifitue . Peraby.
Socomoɩnye .
Sonofaye , 1 , Sono tocoroye .
Afocoye , 1 , Afocoraye .
Achiye , 1 , Achiraye . [lue. Pera ali . Eò . Per: aquello
Anataye . parte.
yofoye .
Taxoye . A. Pera cutro lugar.
Tafoye .
Bexxoye .
Idzu :uye-
-227-
DAS PARTES
Docozoye .
} Aliquò . Pera algúa parte .
}Ali
Docoyezo .
Outros aduerbios hapertencentes a esta quaria queftam , os quaesfan
Idzucuye muquete .
Dochiye muquere Querfum . Pera que parte .
Docoye muquete
Donataye muquere ,
Cochiye muquere } Horfun .
Como 9 aluerbio ſeja būs parte da oraçam que junio a outran qozes de
clara distinta,& determinadaméte fuas fignificações, ou mvitra as qualidades,
on modos das acções , & confas , eska lingos tapoa be muy aburdante de ad-
werbios os quaes mam regem cafos, mas sem muy varios, & elegantes ufos, que
mair fe aprendem com o exercicio de falar , que com.regras que acerca dißo có
difficuldade fe podem dar : com tudo nefte capitulo notarei alguas confas que pa
wece jer mais proucisofas , & tratarei de alguns em particular, deixando os de
-228-
DAORAÇAM IAPOA .
113.
DO ADVERBIO EM COMMV M.
• Appendix . 1.
• Toda a raiz aßi dos verbos correntes, como dos verbos adje&iuos ante-
Appendix . 2.
Aicamayete . Olhar
por vos , guardsi vos ,
Fajimete, 1, fajimeto xice . Aprimeira vez , imprimis .
Įtarte . Perfeita , confumadamente .
Appen
-229-
DAS PARTES
¶ Appendix . 3.
Alguns destes muytas vezes fe podem explicar pello yomi , & tame
bem com būssoo palaurafem repetiçam . VI , Bento xite .
¶ Appendix . 4.
Garagara . O fort que ſe faz, quandɔ se base blía confa com cura .
Gojigoji . Om : mɔ que Gajigaji .
Gufogulo . 1. Galagala , Vi , Nezumiga gofugofoto furu.
Gorogoro. Pater a meudɔ comɔ com a mam na porta .
liyajiya . Muxiga jiyajiyato naqu . Olom como de muytas cegarregas.
Saralara . 0 (om di agoi pouca quando come rijo como për pedrinhas .
Suaiua . Fulirem os peixes , ou feruerem na ajor .
Zarazao
-231-
DAS PARTES
¶ Nota ,
Fiximequ.i . Salagu .
¶ Appendix . 5 .
-232-
DA OR AÇAM IAPO A
215.
Richiguini . Aprimoradamente ,
Inguinni . Com reuerencia , coriesmenie .
fignifica , Pera , este fe pofpoem aos nomes , & fe va comumamente com ver
bos de mouimento , VI , Vonreito xire macarinoboru . Vonmimaito xi.
te fitouo xinzuru . Goinxinto xite donlu fitomaqui guioyni caque-
tra , que h: como participio de verbo fubilantiuo , & neilefentido sem van
¶ Appendix . 2.
-233-
DAS PARTES
¶ Appendix . 3 .
¶ Appendix . 4.
¶ Appendix . 5.
Appendix . 6 .
-234-
DAORAÇAM LAPOA . 116.
¶
་ Terceiro : be parsicula de infinito , VI , Fitonimo xij , varemo no.
mucolo yomox roquere .
• Quarto : sem fen.ido de negatiuo em certos medos de falar, mormonte
zes reſpondem com • aduerbio jocm :nie fem outro certo , &ſe entende . V´1 ,
Moxicaca ? Cofo , 1 , cofo moxitare ,
1
◄ Sep:im ) : tem outro fentido muy fado , que fignifica , Saiuai , i .A
bɔn temɔɔ , apropa! to : 8 como , & c . VI , Nainai voideuo machimaraxio
-235-
DAS PARTES
Nagoriximocolo coixicariquere .
zen . Muqueri, Zoqueru , Colo quere : quer dizer precedezdo , Mo, ara
bero
-236-
DA OR AGAM IAPOA , 817
peſſoil ordinario: & fe for verbo adjectiuo , nafyllaba , Quere . Vi, Core mi-
na acută domono vazadecolo are , Corecolo yoquere . Sacolo moxe.
Colo móxitare . Colo măsŎzure . Colo yocarrare , I , yócofo gozat
¶ Appendix ..
¶ Exceiçam .
G8 3 Item
-237-
DAS PARTES.
CAYETTE , QVECCV .
уомо .
El: aduerbiofignifica Por nenhum modo , cu asi como aßi, & is vezes
ལ་ ལ
frouauelmente duuidando . i . parece que nam , prouauelmenie nam , O , E
Gede sempre futuro negatiuo , & fe poem antes do verbo de que fe rege . VI,
Yomo sŎua gozarumai . Yomo fune demaito zonjitareba , fateua de.
Bayo ? Yompyomo mairumai , &c .
Yumitoriua nacolo voxiquere : fitoua ichidai , naua matdaizo ? na❤
¶ Appendix . .
Appendix . :.
-238-
DAORAÇAMIAPOA . 118.
izmos de bús cosfa souirs, & con verbos affirmatiuos jignifica, Se ,ſe in.
do ,fe ase , ale , fe apenis , efcafamente , &c . & com verbos negatiuor
fignifics , Senem, nem sinds , & c . Tambem sim oueras ufos que a baixofe
apɔntarim nos exemplos .
Seu regiments he posporfe i coufs comparada , querſeja verbo , quer
nome , &c . feguindofelhe o conjuwiwo terminado em , Ni , & no modo de
falarfe entend: ( Quantɔ msis ) owſe exprime com , Maxiceya juan , &c.
como s baixo fe nola na appendix serceira .
¶ Appendix . I.
Appendix . 2 .
9 Appendix . 3 .
-240-
DA ORAÇA MIA POA . 119.
zumeruuoya ? Foxxinju
• Alguas vezes eftes aduerbios , Icani iuanya , luanya , Icadeca,
&c . fe acham fem preceder , Saye , polo que fe entende no modo de falar.
Vi, Conoyono tanoximi , fucqui yeiguano quafbuo vru coto , fan.
xichinichino naraiuo motte toguiuto naraba , nanino fimavo voxi.
mubequizo ? luanya nagaqui yeno cuguenuo nogare , amaffaye vo-
wari naqui inochino vyeni facarinaqui yoroccbiuo quiuamaru coto
firgiŎnaru tçurayeuo ixxichinichino chomonni nadoca xeiuo irete
todoquezaran ? Guanrai .
¶ Appendix .
dos nobres quefe igoalaje ombro por ombro com elle. Feiq .
Quiyomorino mexitçucauaruru caburotofaye iyeba , michivo fu-
geru vma , curumauo yoquete touofu , i . Sòccın fe dizer que eram cris
dos de Quiyomori, fe afaštauam logo os carros, & canalos , do caminho , & os
Ibidem .
deixauam pafar .
¶ Appendix . 5.
-241-
DAS PARTIS
¶ Appendix . 6.
¶ Appendix . 1.
giá quan
-242-
DAORAGAM IAPOA . 120.
Appendix . 2.
¶
་ Appendix . 3.
-243-
DAS PARTES
rišuo moxů xerarubexi, rðgið igueni itatreua fono miuo mexi quino
jeximubequinari.i . Sera prefo . Idem. Cap . 13.
Cano daiquanni itatteua mexi quinjerarubequi nari, i . Quanto do lu
Idem . 1
gartenente , &c . 4.
Ele vocabulo tem duas letras com quefe efercue , & aßi na praties
¶ Appendix . ".
-244-
DAOR AÇAMIAPOA . 128.
coreuo fenx3 fubexi, i . Se não ouuer por onde escapar, &c. Ide. cap.5.
Appendix . 1.
mocu, &c. As quais oragues fem Tocoro , tambem je entendem muyto bem.
Vdaixogue igo daidaino Xŏgun , narabini Nijdonono vontoqui
atetamo tocorono xoriotô fonxuno foxôni yotte caifu xeraruruys
¶ Appendix . 3 .
maj vjadas , & elegantes nɔ mɔdɔ do cójuntiuo , & comumente sem búa rela
Fam, ɔn respeito a verbo queſe ſegue na oriçã. f. quãdo fé fala de ftatu in loco,
vimde
vam de Ni . VI , Dangui italu tocoroni furiono quenquaga xutrai
xita. De moiu ad locum De ye . Vr , Miſsauo afobaſaruru recoroye vô.
jei faxe atçumatta . De Vo, co verbos que regem Accufatiuo. VI, Nuſubi-
toga niguere cadouɔ idzuru tocorouo vchicoroica . Vejase o que se no-
-
- 245-
1
DAS PARTES
¶ Appendix . 4.
¶ Appendix . 5.
¶ Appendix . 6.
-246-
DAORAGAM IAPOA . 1830
DO ADVERBIO ,
• Appendix . 1 .
¶ Appendix . 2.
-247-
DAS PARTES
zunuru . Idem .
Baxi .
foomene elegancia . VI .
Corcua vocuye mŏxi irareitobaxi mŏsŏea ? Yempen mon.
BACARI .
Pofpoem fe as vozes sobre que cai , querfe jam nomes , quer vertos,
admitte algus dos artiges conforme regem os verbos que je feguem, & fignifica
( foomenie. ) Vi , Sorebacari . Caqutame bacarigia . Yuqu bacaride ard-
zu. Sono fata bacaride aru , i , nam fe fala em chira cousa , &c .
Imayori Europano vocataguiniua vrafara chigota coto bacariuo
goranjerareózu . Cadzula Mon.
Nenraino voyucaxijuo mŏxi vquetaměru tame bacarini icanimo
fosŎna teiuoba gomen nafaredzu . Quiacu Mon.
Significa modo , ou logo que , no tempo , &c. & je poffoem à raiz dos
verbos. Vi , Nelama . Voquilama . Mairitama . Noborilama , & c .
Posposto as raizes do verto , Yu , & c . por jalar , cu aizer , fignifica
endizend , Ꮴ ;,
rio que diffe , logo que . Vs
-249--
DAS PARTES
¶ Appendix . 1 .
Alguas vezes quer Genitiuo do nome a que fe poffoem , & quer dizer
em tanta grandeza , ou calidade da cousa .
Taixetno fodouo canji yrımaraxita . Chiyeno fodouo mite vodo-
roqu , &c .
Macotoni nangina cocomade tadzunequru cocorozaxino fʊdoua
¶ Appendix . 2
¶ Appendix . 3 .
¶ Appendix . 4
- 250-
DA ORAÇAMIAPOA . 124.
Saifai danguiuo quijta vyenimo quijta fodono yoi cotoua nai . Queôque
« Neste mesmosentido em lugar de, No, às vezes leua Na . Vi , Yebuda monog .
guto vôxeraturu rçureno ficaru fodona quigane, & c . Curofane Mon.
Dizemos, Fuxeru fodono yamaideua nai . Voide nafaruru fodo-
no yôdeua nai . Xicô itafu fedono guigia, & c .
• Appendix . 5.
Se o condicional for , Araba, sem cutrofen ido , conuem afaberfe efti. reiq. so
quam baixo , &c . Nambô rodo ſuru , quanto val. Nambô fodo aru, quão
jj s sos boo
-
- 251-
DAS PARTES
tos ha !, quinto espaço ha , Icura fodo , Fodo chicai , Chicai fodo , Fo-
do touoi , Touoi fodo aru , Cafodomade , tanto como isto . Icafodomo ,
Nambo fodomo , Mofu todo cofo are . i . Mofuto tomoni .
¶ Appendix .
• Exceiçam .
MAMA , MAMANI ,
cuidaus . Feiq. 1. c. 4.
4 Posposto a algum pronome primitiuɔ , ou nome proprio ſignifics , à von-
- 252 -
DA OR, AGAM IAPO1 . 125
.
¶ Appendix .
་ Erle Mama , algúas vezes poſpošto aos verbos he caufal , & fignifi-
100
ca , Aida . i . Por quanio : mas ifto Joomente nas cartas . Vi , Yagate lo-
comotoye mairubequ loro mama , vonmeni cacari , & c.
MAI .
be Gotoni : anteposto sos nomes , Coyes , como de tempo, & a'guns cutros ,
fignifics , cada , continuando . Vi , Mainichi , cada dia . Maiya, Maiguar,
Mainen , Maiji , Maido , &c .
Fanatoginimo yoi iyeno rçucurte toraxe , maiguachini fiaccocu,
fiacquanuo vocurareta . Feig. 2.6.1 .
¶
་ Appendix . 1 .
¶ Appendix . 2 .
Ffle mesmo fentido faz a regra da repetiçam das palauras como fe dif
fe quido falamos dor accidentes da oraçam nɔ cap, do numero, & na Rudimě.
ta , ɔnde je fala do nome partititiuo , VI, Finifini , cada dia . Iyeiyeni , em
cada cafa . Chỏchỏ , cada rua . Sorcioreni, a cada bum . Xoxo zaizai, cau
da lugar , Sc .
O que toca los aduerbios negatiuos , & feu regimento , & a outros , fe
opɔnta nɔ capitulɔ da particula onde se podé ver algúas coufas que ali fe tratá,
geral o que tenho notado nos liuros , despois direi algúa coufa em particular
acerca de alguas dellas .
I j } ¶ Entre
- 253-
DAS PARTES
Entre eſtas interjeições ha duas fortes , kūas que precedé, & se poem no
principio do periodo : outras que je poem no fim do mesmo periodo fem lhe press
der neabša das primeiras , ou ta nbem precedendo lbe alguas vezes .
INTERIEIÇOENS QVE SE
Aà . Coinegauacuua , Sate .
Ana . Nacanaca . Sarefate .
Ara . Satemo .
Aànegauacuua . Namufambé . Satemofatemo .
Auare .
yà, no principio .
Auarenegauacuna . Negauacuma . Yara .
Auogui negauacuua . Monouo . Yare .
Appare . Hà . Yo .
At .
Ai . Yanŏ , 1 , yonŏ , 1 , nă .
Cana Yo .
Canaya , Va.
N ג. 20 .
Yà , nofim .
• Nolese que a mor parte deflas interjeiçoens defi nam tem propria figni
ficaçım , i , nım !am determinadas a particulares affeitos como no Latim, căuẻ
a faberbias pera v Reza , outras pera alegria , cutras pera temor , dor , Or
mis fignificam ou ſem final dos taes affrites céforme à materia de que fefala,
ou palauras a que fe ajunium : de n.odo que as mesmas feruem pera mostrar con-
srarios affeitos que fe entenderà pellos exemplos que aqui porci damer par
se dillas .
Ara vrexiya .
Ara canaxiya . Vrexifayo .
Ara voloroxiya . Canaxilayo , & c .
Ara mederaya .
-- 254 -
DA ORAÇAM IAPOA . 326.
Ara coixiya .
Ara quibixiya . Ara voitauaxiya .
Ara totoya . Ara cuchiuoxiya .
Ara vomoxiroya ·
Bailem eftes exemplos pera fe ver como cada húa ferue pera mostrar di-
merfos affeitos ainda contrarios ; o que toca às de mais fe vejs a baixo onde se
fala de cala bia em particular .
¶Aa , Aa negauacuua .
Els interjeiçam fe efereue com duas letras conuem a faber Naqui, Sa-
quebu . i . Chorar , & bradar , lignifica comummente afeito de tristeza , &
dr . Vi , Aa canaxiya , Aa mulaya nŏ , Aa voľʊroxiya .
¶ Appendix .
i . Dizer que nim ha que semer depois da morte , ô coufa horrenda , & que não
conuem falar . Monog .
Yoritomo ara vorocana Munequiyoya ! yoritomo inochi voxůteua
naguecanuzo . Ibuqui . Ara vo
-255-
I
DAS PARTES
Todas ellas interjeiçoës fam muy vfadas aßi no modo optatiuo ( onde
Je pode ver o que de feu vſo ali se nosou ) como tambem em outros affeitos : 10-
das fignificam intenfo defejo , & affeiçam a coufa de que fe trata , todas tem le-
tra particular com que fe ef: reuem . Auare , fe efcreue com a letra Auaremu ,
Canaximu . Negauacuua , com a letra Negŏ , cujo Coye be , Guan‚i .
Volo, ou dejejo intenfo . Coinegauacuua, com a letra Coi nego : donde mais
facilmentese podera entender a energia de todas .
MONOV o .
-256-
DAOR AGAM IAPO 1 . 127.
ouera de trazer, fazer, efcreuer, terfeito , ter efcriso, trazido , & c . V , Ma-
cotoni nantono lufumede gozaru monouo , zonjeide fitotoquino ai❤
da tataxemaraxita . Voiſagaxi.
Cagiuara coreuo mite tabacararemai monouoro yote , yagate vona❤
ji yŏni vchivatatta . Feiq 4. C.2.
Tambem se acha em outro fentido com voz do futuro que nam be pre-
terito , Vi , Cocode Saſaquiuo machicaque ficcunde vochi , fàxichi.
da , er . Feiq .
. Appendix . 2.
que , &c .
Sateua Miyacodeua core fodomadeua nacatta monouo auarena rej
de atra . Feiq. 4. 6. 2 .
Salaquiua macotoya conc fitono xomŏeçucamat çura rera yoxi nai-
Ibidem .
nai quijta monouotu vomoidate chitto lauagazu .
• Appendix . 3.
Feiq.l.b. 2. cap . 3 .
ride gozaru monouo ,
APPARE .
AT , I , VAT .
Serme pera louuar, pers effanto , & c.i . Hà , ka que , Fŏguan fu-
१
KL binni
-257-
DASPARTES
NACANACA .
NAM VSAMBO.
Serve pera espanto , ou pera moftrar pefar ; be palaura gemilica que in•
esta Idolos : por tanio be perafe entender , ✪ nim pera vjar.
Namuſambů imaga caguiride attayoto firono quiqu yŏni tacada.
Cato yate xidzumera cauoxite tafuquere cayetta , Xidono Mai.
HA .
-258-
DAORAÇAMIAPOA , 158 .
VA , NOPRINCIPIO .
YARA .
YARE .
He
་ pera admiraçam , ou oduirsindo como quando dizemas , culo.
Yare medzuraxijya Tolabŏ ? Χόου .
Idem .
Yare faya coquiga veçuzo 2
YO , I , YOCA , I , Y AV ACA .
-259-
DAS PARTES
AS INTERIEIÇOENS QUE
CANA , CANAYA .
- 260-
DAOR AGAM IAPOA . 129.
Significi, oula, pois , a3i que , c.com certa enfafi , & energia . V' ,
YA , NO FIM DO PERIODO .
་ Appendix . 1.
h:
• Alguas vezes he particua , cu aduerbio que invita a fazer a confa.
Vi , Imaua cono yo fuqueyuqueba , nomeya , vcayeya ticobito
motçu, veŎtçu, facamori furu , 1. Comel, beber, cantai, S. Tacadachi .
¶ Appendix . 2
Outras vezes be aduerbio que sem om fmo feniido que Ca , im: erro-
gatino ; ou dubitatino , como je pode ver no cap. da interrogaçan ; mas est , Ya,
neste fertido be mais proprio da efcritura que da pratica , Vi , Mairubegu tö
roya ? Sonofoua icanaru voncatanite maximaſuya ? &c.
-261-
DAS PARTES
Appendix . 3.
YO , NO FIM DO PERIODO .
vfale desta no fim do pericdo tías vezes precedendo caira , & OLITAD
porji (9o . Elem fentido como interjeiçum latantis , & gaudentis, admiran-
gis . VI , Ima mata Suzuquidonuga vengufocu ichiniů tamauatte xé-
་ En muytos lugares tem muyla enfafi , & energia como se pode sivar
Bos exemplos que aqui porci .
Cocode colo Sojoga caqueni voite nasŭta tenguno fôuo dafu 10-
TARI .
, Louwinɔ jim dalgum verbo , suferue quando fe fala iron camenic def.
prezando . : , Moxitari , Yutari . Xitari xitari , Motari , & c . 1.0 %
no slow bem , o como fez bem , como bailou , & c .
Satemo vicuximo viquitasi , caquimo caitari , Benqueiga taque
rocuxacu nibun , iro curô , taque taco fumbunmo chigota cocorona
nacatia . Tagsxi .
VA srra .
>
Sam ufados no fim de algúa pilaura , & fignificam , 5s bem dizis eu,
poi, nam eifque , vedes que , &c . 1 , Attaua , Maittava , & c .
Sarebacolo voquiquiare , vaga ayamarideua nacattaua . V´edes que
mam joi minha calpa , eis que nem foi , dc. Esɔpo .
ni
Xeideua . I. Poi , nam ei de fazer , que dumida ha nijo ?
Funeus Cuchinotguye iruja . 1. Els que entra a 730 no poris ,
Dizemos Yuceno yôua .. A que propojito ameis de falar, pera que.
Maitreno youa , & c .
Ass veze; be interjeiçam admirantus . VI , Coreua coreua icana
coto ! Sateua , Soreua !
ZO .
• Temfentido , como quando dizemos , oula ,fabei que fou eu, olhai que
2012
-263-
DAS PARTES
As conjunções nešla lingoa & m varios fentidos , & fes muy elegan-
ses, pello que pera fe falar bem , & entender , he muy importante fabellas ce ra-
iz . E ainda que na Rudim´nta fe ap na am todas as que alegora fe no-
bară, mas por que alguns facilmente as nam foderam a hutanias pera as jaber
apani sremos aqui sodas as que foule nos com feus varios afos , for fer ceifa
vil , & neceſſaria pera os que aprend. m , & ainda pera os que fub marrego
damente. As conjunções fam copulatius disiuntimas , aberratius , caula-
Da Conjunçam copulatiua .
propria letra ,
Sarema
-264-
DA OR AGAM IAPCA , 93 %
Daconjungam , To .
¶ Appendix . 1 .
mo so fegundo nome que liga : C je o derradeiro cuuer del war algum artigo,
olille pospoem so derradeiro , To . VI , Areto , corerovo toru . Padreto,
Anconioto riónin maire , Fitoto , bambuttono xabetuo xirazu ,
Ixito , tquchitouo facobaxerarei , Efopo .
• Segundo . Ajunta húa oraçam com cutra . i . Querdoje arahe húa e-
T: am que num depende de cutra , & hum periodo cuenic co qualfol . rerin
81.4 cutra cousa , no fim do tal periodo , cu oraçam je poem , To , o qual li-
Lu , Cem Jemido de, Sic, its . Aẞi leo , aßi efcreuco, falow, reſpondeo , ali .
-265-
DAS PARTES
fed 2 43i rijp › id:0 , ef:reuco , a3i paſſɔn , ſe prem eile , To , nɔ fim di'ora-
Fin srecedente . VI , Antoniuto molu , Nanigaxito nanoru : & asi pelo
¶
, Appendix .
¶ Appendix . ?.
• Appendix . 3 .
¶ Appendix . 4.
to zonjeraru . Monogat .
Cagiuara caxicomattatova mŏxitaredome, &c , i . Caxicomatte go
Barutupa . Xizonno Mai .
Aqui fe reduzem eftes medos de falar . V'i , Vareuo vareto vemô
mɔno , i . Quem me sem por quem eu fox . I anomaremajiroua nanigoro-
go ? MairŎtoua , l'ono guicoua iuazenu, guioitomo zonjenu, 1 , vobo-
yenu . Nanigaxicoua coreroyo , Auareto mifonawacaxi , Guenimoto
Cocoroyers . Vomoiuo yarantoni coſo . Coretocaya, I , to yaran . Nam
jeni cono guiuo vô xerarequeruzoto mòxita. Taloto cotayuru . Na-
nito naqu . Nantɔmo ně . Sono yuye icanto nareba . Najenito yuni,
Įcanico yăni . Nanito arn coto yata ? Nanito aruze ? Nanito mŏiuzo?
Nanto vomôzo Aritoxi aru fito . i . Todos . Arito arayuru mono.
Cono tononiua icana¡u von naguequino idequite famberunica
Tord . Foxxiaju .
Macotocato tadzunureba , mucaxi arixi iyeua ima mare nari, Chimei.
Anteposto as verbo , Naru , Natu , fe poem em lugar de Ni , VI,
Christimni naru , 1 , Chriftamco naru , Vmino vrucudzuto natte .
Appendix . 5.
Com alguns verbos fignifica , Por , que tambem em Tapam fe faz for
Ni. Vi , Por mestre , por capliam , &c . Xixŏco naru tanomu . Xixoto fu
tu . Xujinto mochiyuru . Facaricototo ſuru . Taixŏto ſonayuru ,
Fanaua iroiro niuoyedomo , arujito tanomu fitomo naxı. Feiq.
¶ Appene
-267-
CASPARTES
¶
- Appendix . 6.
Com os verbos de fazer , pr curar , & c , sem fignificeçam , de Por.
Vi, Por ir, por comer &c. Mairoco furu . xôco naguequ . Mosŏto itaita.
Appendix . 7.
Tunto com o imperatiuo fignifica , Vi¸¡ . Que , pera , pera que . Vi,
Maireto , Caqunaco , Conataye gozareto .
Xicarubei tocoroni yadouo toreto vôxetçuqueraruru ,
Yaxima.
. Fialmente o vjo deste , To , he muy vario por todas as partes da ora-
fam , muy elegante , o que tudo je nam pɔde reduzir a regra ; ajuntafe aos
aineroios , os liga com os verbos . VI , Xicaxica , he aduerbio , Yurai,
també be aduerbio, mas feguindofe o veroo Ibe acrecentam , TO , VI , Xicaxio
cato zonjenu . Yurarito cobivori , Xicato , Fitaro , Milo xice , Goin-
xinto xite , & c .
• Quintofe refere búa coufa , que outrem diffe , ou fez , ou palaura, ad.
nerbio , &c . como referimos , difle the , venhais em bora , como eftais , Ec.
asal palsura , ou coufa referidaje acrecenta , To , & jejegue o verbo de jular,
Oc . VI , Sarabato vôxerareta , Sateto yňte , Mo to atte , Voyaro
yobauarte , &c .
Sarabalarabato vôxerare cudaraxerareta , Yamunais.
Bros femelhantes.
DACONIVNÇAM , MATA ,
& leus compollos .
Mata , fignifica primeiraméte, & , & tambem, mais, cutra vez .II,
Pedro, mata Antonio. Cubiyu.
-268-
DAORAGAMI APOA . 1331
ga gotoqu , lono chiye laicacu , mata narabu tito naxi . Sono nochi
mata cano Elopuni , nangiua icanaru monozoro roitamayeba , &c . i ,
Quits UCL. Idem .
་ Mataua fignificio mesmo que Mata , i . Outra vez , & lambem por
DA CONIVNÇAM , MO.
3 Toccro.
-269-
DAS PARTES
Ofen ufo com os verbos negatiuos le muy frequence , aos quais fempre
precede .
Yumetamɔ , vequrquiamo , voboyenu monocanaļ Efopo.
qism squillo , &c . vamos deste , Mo. V'T , Yabureta ix Ŏuo quiru cun-
ximoaci , varayano vchini quininno zaxeraruru cotomo ari . Elope.
wham.m.
q Posposta ao parcicipio acabado em , Te , he particula aduerfaliva , V´s,
aduerbios , & com outras fariiculas que com a lifam , & ufo fef¿teram ; em
Bodos elles femprese pode reduzir a fentido de ajuntar , & anir , C olgūas re
Zer be diuijius , & aduerfativa . Vi , Icuramo , Icafodomo , Nambomo
gozaru . Mademo , Nanimo , Camo , Nanigotomo cagoromo , Domo
como , Tomo como , Tonimo cacunimo , Ï¿zuremo , Taremo, Idzv .
cunimo , &c . Auoguiremo nauo auogubequiua , & c . Mòxitemo, xi.
• Efss tressem o mesmo sentido , & se poem no cate dos nemes quando
queremos dizer, &fimilia , cu & celera , & alia . i . E cutras femelhun-
bainado . RŎgiü
-270-
DA и глобл
OR AGAM .
LAPÓA , 134.
Todas elas feruem principalmése nas carlar , sem muy elegáte vfo.
Soreni ¿ququi , ſe vſa quando je fegue algus coufa que depende da pre
sedenie , sem com cula combinaçam . i .Alem dißo, a ipojefegue .
Xitagarce , lambem sjunis o que je fegue com ɔ precedente ,i, búa
materia com outra quinto falamos infiadamente .
muylo como quem diz . Recebi volfa carta , & juntamente a prefente que me
maidafies
-271-
DAS PARTES
Sace , Sateua , Sate imara , Sono vye , Sono foca : todas eftas fero
wem de liar bum periɔco , ou bũa materia com outre , ou quando dizemos alem
diflo , c.
DACONING AM DISIVNCTIVA .
ca, ca. Ou .
Aruiua . Ou .
Mata . Ou lambem . Moxiua , moxiua . Ou .
Yard , yara . Ou .
Ya , inaya .
se, ou ni,
Ca, inaya . Se, ou nam . Cat uua . A huo.
Tem tambem algúas palauras , & modos cir: cs & falar dos quais & by•
1-3 /= podem reduzir a cuiu conjunçã ; for tuli.o ar ¿ponilici aghi oque !...á,
Calane cocoba .
Tarenimo carenimo .
• Dacom-
-272-
DAORAGAMI APO 1 . 135°
Da conjunçam , Ca.
f . An , ne , virum , & c .
Tem tambem efte modo muy elegante com verbos negaliuos , affro
':, Mairumaicato zonzuru , Caců .
maiiuos anteponto a particula , To . K
cato vomů , i . Cuido que por ventura nam irei , pareceme que ejercuerei.
AR VIVA .
¶
, Exceiçam .
Algúas vezes fe acha , Aruina , hús (oo vezſem fer repetida . VI,
Aruiu xiuogacariuo furuca , cajevo matçuca , tocacu tairiacuno fu-
neua coconi cacaraide touorula marena .
M m Ma:a,
¶
-273-
DAS PARTES
MOXIV A
•
་ Repetida be difiunctius , & fignifica , Ou porventura , & se antepoem
m couļa que aparta . V'I , Tsuguini lonco moxiua fitono xococuuo vba-
YARA, YARAN .
YA , IN AYA , CAINAYA .
-274-
DA OR AGAM IAPOK . 136.
C A T G V VA .
Significa , A húa por isio , a outra por elloutro , como no latim , Tum ,
tum , Poemfe no principio da oraçum a que se ajunta , & sempre se repese pelo
lo menos duas vezes . Vi , Surenitquite carçăua cótaíno tamedemo ari,
catçuua tojino quicono tameni guanjõuo làťagueôto vomó . Feiq.
Migui xiquimocuno vomomuqui quenjitni fadamegataquica ? Ca
çua xeiriquini macaxe , catçŏua tuquino guini yorite careuo voco
nauarubexi . Xiquimocu . § . 9 .
• Alguas vezes fe a hatuafco zez fem repetiçam . It , Vonfuxeni
Marinubequi monono naqui yuye , ca: çñua cano bodaino tamenitore
magunagu tori idalaxe vouaximalu . Feiq.
aigua couse .
тато 1 .
NAGARA , NAGAR ^-
mo , Nagarani .
tachiyorozu .
Acuninraua gigocuni votçubequito xirinagara , tçumiuo vocafu,
Mm z Os mo-
-275-
DAS PARTES
¶ Appendix . 1 .
Fabacarinagara ,
Quantainagara . A inda quefeja &fcor: efis .
Reôjinagara .
Bureinagara .
Acuninnagara . Ainda ğ pecador . fenninnagara & c .
¶ Appendix . :
1, nar .
u . VI .
Aquiracanagara . Quenaguenagara . Amaquenagara .
Marenagaramo . Fuquitnagara .
་ Com os acabados em , Aj , ci , ij , oj , uj , ' t , Tacai, Sunei, Ata-
saxij , Firoi , Nurui . Tem diuerfos modos , os quais tambem tem diuerfos
Jentidos .
Primeiramente nam fe aiunța às raizes dos taes verbos . l'I , Fucă,
b
nem 10 rrefente do indicatiuo , Fucai , porque fe nam diz , Fucŏnagara,
DACONSTRVIGAM DO ARTIGO
oitaua parte da oraçam .
, Neil: capitulo tratarei dos artigos em quanio fupprem os cajos dos ver
• Appendix . 1 .
¶ Quindo ba muylos nomes fub lansiuos con inuados, & que eftam nɔ mef
mo cafo , o artigo do cajo em que eślam je pospoem ao vlimo nome , sudor
ως
os de mais ficam no cajo do vltimo . V , Guen , ni , bi , jet , xinua . 1. Os
cinco fentidos . lic guet xeino lanquo . Os tres rejplandores do fol, lud
✪ cikrodas , Gi , fui , qua , făuu golacunalareia , & c .
Appendix. 2.
-277-
DAS PARTES
¶
、 Appendix . 3.
་ Exceitam .
Ꮴ Ꮧ .
GA .
ajunts : ferue per primeiras pessoas , pera serceitas baixas : tambemse ajo
delle quando o fenhor fala com criadɔ baixo . Vi , Midomoga , Arega .
¶ Appendix .
No.
simas , he particula que tem em fi algus honra , ou ao menos nam abate . VI,
Tenno atoru tocoru nari . i . Couf dadi de Deus , i . Czida do ceo.
Scat.
Ano Mulaxidonono mairarete vofayete mexitqurerareta , Xizon .
YORI , CARA .
NI , NIVA , NIVOITEVA.
yoncua
-279-
DAS PARTES
DO GENITIVO .
་ Ele artigo tem foomente duas particulas.f. No , que ferue fera segü
das , verceiras peſſous honradas , & , Ga , pera primeiras peßcas , & trei.
tas baixas, & as vezes a segundas , mormente quando abatemos a pessoa .
Appendix . 1 .
compolicam que fica fendo como i um fco nome , que em nossa lingos je explica
pello Genitiuo . VI , Canacugui , Quimacura , Tezauo , & c .
Acerca do Genitiuo je pode cero que je diffe na Syntaxis do nomefub-
flansino .
DE VAR, LOS MODOS DE GENITI
uos que tem efta lingoa .
annaixa .
Quitano catayeno vonfuminiua , vofanai fitoyeno vonfumini .
, &c.
ua , Feiq . 4. c . 10.
Sor ega xiu a Vóc ura don oyeno tçucaide gozaru . Yempen Mon.
Cotola ra cocoye no volaca muc ai firuinai vococo roz axi de gozaru .
?
Sadame
-280-
DAOR AÇAM IAPOA . 139.
GENITIVO DE QVIETE .
GENITIVO DEPOIS DA
conjuncam , To
Aguetecara , yori , nochi & fe fegue nome jubstantiuo , quer Genitiuo com
No , muy eleganiemence , & he muyis usado , e corrente . Vi , Maitteno
guigia . Maitreno cotoni aô . Caitecarano coto . Moxite nochino da
co . Aguereyorino cocode aru . Mairadeuano coto .
liem tambem fe acha com o proprio participio . v , Queô conogoro
Quantóniua yumiyauo totteno meijinniua fono cazu vouoxito mŏ .
xedomo , & c . Tojaxizonto Mai .
GENITIVO IMMEDIATO
aos verbos .
-281-
DAS PARTES
DATIVO .
ACCVS ATIVO .
VOCATIVO .
•
. Appendix .
particulas quese poaem reduzir aqui , dai quais fe trata na interjeiçam onde fo
podem ver.
ABLATIVO .
tos a outros ,
DA POSPOSIÇAM , NONA
parte da oraçam .
fub lintiuos , ou participios de verbos : & conforme a illo tem feu regimento
as pamos : or parte da oraçam distinta foomenie por que por ellas fe declaram
as noßas poſpojiçoens, poſto que na realidade nam fejum parit da cragam porfi
distinta .
-283-
DAS PARTES
soba . Foca .
Atari . Nochi .
Mauari . Mucai .
Cauari Tame .
Vaqui . Tameni ,
VYE
cocoroyetaga yoi .
Tenguua ninguen Deusye falaguetatematçuru vyamaiuo voncre
ga vyeni vquento furu nari . Guanrai .
¶
་ Appendix . I1
E aẞi di zemos , Cono vyega nai . 1. Nam tem igoal , ou quer ike ike.
que , junam ha melhor que este .
• Vyeni, poposto aos verbos tem fentido de Vitra , 1. Alem , V¹, Mŏ-
fu vyeni , Aru vyeni , Morçu vyeni mochitagaru , & c .
Terceiro : Vyeua , poffosio sos verbos fignifica , la que, pois que, VI,
Avamarinai vyeua , quidzucaiga nai ,
Quario : Vyeyori , Vyecara , pofpošlo a nomes (ubstantiuos fignifica
Propter i . Por , VI , Vonjitino vyeyori . Von auaremi , ! , goremmin-
no vycyori; posposto aos verbo, jignifica , Porque, por quazo , por caufa.
,
VI
-284--
DAORAGAMI APOA . 14 '.
¶ Appendix . 2.
Tem mais alguns modos de falar que em noſſa lingoa se explicam por
differentes maneiras, to lauża todos je podem reduzir ans fobréditos . 11 , Que
damono vyeni chiye rumbetno tai nai monogia , i . Ni . Fitono vyeni
axiqui yoni mofu coco nacare . 1. Sobre , I , acerca , I , de outros , Sono-
fono guenindomono vyeni , ! , vyeuo , I , vyeno goſaiban melarei,
8.· Fende conia com vollos creados .
¶
་ Vyeye, Surfum . Vyeni , Supra . Vyeuo , per fuperiorem partem , '
fuperiorem locum . Vyeyori , I , cara , defuper .
Deye della pofpficam he , xã , ! , jă ..Vye , Noboru . V !,
Caixó , Vmino vye . Tenjo , Tenno vyc . luten , Tenye noboru , Xŏ-
racu , Miyacoye noboru .
XITA .
¶ Appendix .
-285-
DAS PARTES
O vinho que fɔbeja no copo que hum nam acaba de beber , &c .
O jew Cove , he Gue , Ca. VI , Guecai , elle mundo inferior,
decer do Miyaco , Oc . Guenin , mogos , criados . Tenca , & c.
b
Gueco
yeca ? i . Quem fe fegur ? Banila taga mayezo ? Aquem cabe nje e vigiar?
Sonatano maye .. Vor vosfeguis , on a usos vcs cabe . E ali dizemos.
rqucauaruru mayede gozaru . You mayegia . Ban mayegia . Mairu
maye , Caqu maye , & i .
9 Appendix . 1
་ Appendix . 2
jen , cadono maye , & c . E quando je antepoem , parece fignificar comfa pas
fali , VI , lengo .. Maye , nochi , lendai mimon .
¶ Appendix . 3.
¶ Appendix . 4
Atouo xiro , Ato laquimo nai , Atomo nai . 1. Nam ba rafto , nem me.
moria , Oc .
усні .
¶ Appendix . 1.
-287-
DAS PARTES
¶ Appendix . 2.
•
་ Poposto a verbos negatiuos fignifica Antequàm , i . Antes que, primei-
ro que . Vi Xinanu vchini , 1 , mayeni , 1 , faquini voide nafarere go-
guenzan are .
• Dizemos , Cayoni itafu monoua fitono vchideua nai , i . Nom
he homem ille num bruto , & e . Sucoxi madoromuua , neta vchideua
nai . Fitocuchi futacuchi cũ cotona , của ichidewa nai . Soreua cuta
vchideua aru . Moxita vchiniva naranu , & c.
FOCA .
་ Segundo yori foca , pofposto aos nomes , ou verbos fignifica mais que,
a fors , & comummenie se seguem verbos negatiuo;. VI , Vonna ichinin
Guiniai .
yori focanitçucuritamauanu .
I enguua fitoni acuuo fufumuruyori focaua gozanai .
Tem ciguns modos de falar afsi compojio com cutras vozes como porfi.
Vt , Corono foca , Morteno foca , grandemenie . Vomoino foca , Zom
jino foca , Fumbetno roca , Satano foca , & c . Sam modos muy elegan-
tes . i . Fora do que cuidaua coufa que excede o faber , & c .
NACA , NACABA .
-288-
DAORAÇAM IAPOA . 845.
espantado .
- Nacani , posposto aos verbosfignifica , Aidani , 1 , vchini , i . Fm-
quanto . Vi , Cono cuxeuo nauosŏzoco anjivadzurò nacani, mata vô-
zaqueuo nomi jengomo xiranu . Eſofo .
Item, Entre . Vt, Sono mufonni cumixita monolla amata atra na
tredos que cube , M.. Feiq.
cani , madzu , & c . i . Entre muylos
Nacanimo.i . Toriuaque , principalmente .
DA POSPOSIÇAM , ATAR I , OC
Eftes tem o regimento dos de mais fubilantiuos ,& entre ji tem differença
no sentido .
Acari fignifica, Iunto , perto . V´t , Sono atari , inacaro atari, te-
Pano atari , cuchino atari , nieno atari , & c . VI , Saquiginua sŏső
-289-
DAS PARTES
TAME, TAMENI.
• Poffofta aos verbos , & aos nomes fubflantiuos fignifica , pera . V´s,
Sonacano came , fitonu tame , vagatamenimo yocare , titono ca-
menimo yocare , caqu tame , yomu tame . Veja fe o que je disse no de-
siue cómum .
GOTOQV.
- Tafe tratou dels poſpoliçan quando falamos dos nomes adjectivos quo
regem Genitiuo , onde se pode ver .
• Quando se pospoem sos nomes fubflantiuos rege Genisino . V´s , Goo
-290-
DA ORAÇAM IAPOA , 146.
eçurano coto , fono tçureno coto , core xiqui , varera xiqui, cayõna,
ano fitono yŎna , 1 , yŏni , &c .
a particula Ni .
TAIXI , I , TAIXITE .
¶ Appendix .
faz :feo que faz a cousa be honrado , ajuntafe the particula de honra , le bai.
те
xo por reficiso do honrado , ajuntafe the persicula han ilde . VI , Iefu Chrio
Roua fitoni taixerare , I , taixi tamaite Cruzni cacarıramò , & c .
Deusye , 1 , Deusni caixitatematçurite fitono quarzaito , ayamasio
No yusulu .
¶ Appendix .
TÇVITE , I , TEV QV I.
Formale do verko , Tsuqu , & rege Datino cemo o fer verbo , &
TORI
-291-
DAS PARTES
Se perio , & fignificam , Por tanto , por por iẞo , por quanto , & , Co-
reni yotte , loreni yotte , cono xifaini yotte cocomotoye macari coi-
Appendix .
Appendix . 2 .
toni yaru . Deusua fitono jen acuni yorte foreforeno gofempôuo ata
ye cudalareôzu .
Algias ezeriem. Centido de alguss . V. Fitoni yotte maitta, f-
toni yotte mairanu . Toquini youre aiguas vezes . El.
Timbem no fim dos juramentos que lazem por efiriso, & dos conhecio
mentos ou pipeis publicos , onde nos dizemos to remate , & por verdade, Di.
Dizem , volle quixo mon cudanno gotoxi . Youre gonochinotamo
MACA
-292-
DAORAÇAMIAPOA .
147.
MACAXE , VOLITE , XITAGATTE .
1 , xitagōte .
Eltus vozes fam participios de verbos que regem Datiuo com, Ni , fig.
nificam , Conforme , fegundo, & c. I, Xempeini macaxe , mononi vôji❤
te, foreni xitagatte , & c .
Moxi nogaruru tocoro nacumba , injuni macaxe coreuo fenxŏ ſu-
bexi .
Xiquimocu , cap . 5.
TochiguiŎno nochinijiccanenuo ſuguiba , vdai xõqueno reîni ma-
Motte .
་
He hŭa palaura muitofada , o jeu Coye , he , I. VI , Ijen , igo,
ira , &c . Efe le no Yomi , Molle , mochiyu , vomonmiru , dos quais
¶ Appendix . 1.
Tambem le pospɔem 20 indicatiuo das verbos muy elegantemente ,
stal voz so indicatiuo je poem em accufasino Com , Vo , & fignifica, Com of-
frecer , offrecendo . Vi , Mairuuo motte , caquuo motte , xitagònɔ
motte , &c .
¶ Appendix . 2.
bio
-293-
DAS PARTES
bio , ma‹ entam nam rege caso , nemfignifica mais que dar força ao fignificado
das taes dições . VI .
Mina morte . i . Mina. Todos . Madzu motte.i . Madzu .
Fanafada motte.i . Grandemente .
Toxite motte.i . Toxite .
Cotoni morte . i . Cotoni .
Quedaxi morte . Quedaxi,
Mata morte , i . Mata .
Corogorocu motte . Todos.
Nauo motte . i. Nauo . Morteno foca . Grandemente.
Catgute morte, i . Nullo modo . Tomoni motte. i . Tomoni , Iun
famente .
lafaca morte .
Nullo modo. Naniyori motte.i . Naniyori .
Co: ogotocu motte cuchiuo togirare vouannu . Zafit
Dizemos Fanarada motteno ayamari nari , 1 , fanafada motte
Ryamati nari, I , fanafada morte ayamaru , 1 , Ayamari fanafada mot-
reno yuyeni cacuno gotoqu nari
yo , Madegia , Itarumade ,
Appendix . .
¶ Appendix , 2 .
¶ Appendix . 3 .
¶ Appendix . 4.
¶ Appendix . 5.
¶ Appendix . 7.
pondem ao Ablatiuo .
TOMONI .
Appendix . 1 .
• Appendix . 2 .
DA PARTI.
-296-
DAORAÇAMIAPOA . 1480
DA PARTICVLA VLTIMA E
decima parte da oraçam .
Efla parte da oraçam , be aque mais je eflende que todas as de mais, por
que a todas perter.ce , & com todas je ajunta . E como ja ferem dito os Iapoes de
baixo defte vocabulo , Tenifa, 1, Tenivota , compreḥedem toda aforte de par-
ticulas , os casos , ou artigos dos nomes , as terminações dos verbos de todos os
modos, sempos, c . porque em seu modo de efcreuer , efcreuem hùa leira, ou
figura que fignifica hum nome , ou verko , & fera mɔfirar o caļo em que efla o tul
nome , ou o sempo , cu modo emque efiso verbo , efcreuem junto da quella le-
tra com Catacana , ou Cana , jeleneme , os artigos , Va , No , Ga , Vo,
Ni, Nite, Toxite, & c. & fe he verbo , efcreuem as jyllabas , ou terminaçoes
do verbo , fs . Ru , reba , raba , To , Zu , Zaru , & c . E asi das de mais
particulas .
Efles artigos , & terminações que de fora acrecentão junto da tal letra,
chamio , Tenifa , Tenivofa , Sutegana , Voquiji , &c. Alem difo ha ou
gras muitas particulas que ou porfi , ou em composição de outros vocabulos Ico
fadas como fe noicu na Rudimenta . Mas perque de muyias jafetem traludo
o que taſia, cu na mejma Rudimenta , cu nas conjugeçoči , & im cuiras paries:
aqui tratarei foomente de alguas mais principars que pera efie lugar Jegoarde
Tão , comofãs as particulas articulares , as particulas de honra , as particulas
B:gatiuas, & outras .
Deflas em quanto artigos , que moftrão o caso em que esta o nome a que ſe
junião , fe tratou atras , quando falamos do artigo : aqui tratarei dellas con quero
particulas , de feu vario vso , & fignificações . E por ğ pera jefaber da raiz
ojentido , fodas particulas , importa Jaberfe sem letra propria , ou não,
Esta particula tem letra particular nos caracteres de lapio co quefe efcre
we, a qual no Coye tem duas vozes ; a primeira be, X a. 1. Fiomem , cu pefca,
Vi , Gacuxa , Buguenxa , Finja . A segundabe , Va , naglal roz niosim
outra fignificação , mais que fer purs particula queje ajunia a todas as paries
da oração, ainda aos de mais artigos com varios, e eleganiesfentidos , como acp
La paffefe pode notar .
T'P
• No
-297-
DAS PARTES
Appendix ,
¶ Appendix . 3 .
-298-
DA OR AÇAMI APOA . 150.
¶ Appendix . 4
9 Appendix , 5.
-299-
DAS PARTES
Appendix . 6.
¶ Appendix . 7.
Poſpoſti aos outros artigos tem particular vso como aquife verà.
]. Como Genisius , No , je poem em lugar de algum nome . V1 , Sona-
tanoua yoi , ano fitonoua varui .
8. Com Ni , quando he Datiuo , ou Ablatiuo , fe ufa neste modo . Datiuo.
Vi , Sonataniua coreuo xinzurumai , ano ficoniua xinjŏzu , Ablatiuo.
-300-
DAORAGAM LAPOA. 1510
DA PARTICVLA , NO .
Esta particula tem propria letra com que se efercue, cujo Coye he , Xi;
¶
་ Appendix . 1.
Appendix . 2.
-301-
DAS PARTES
¶ Appendix . 3 .
Ixeino aru fito . i . Homem que sem grande pompa , & faufio.
Quidenno monouo vôxeraruruua quicoye nicui . i . O vosofalar en-
gendeje mal,
DA PARTICVLA , GA .
Efts particuls como ja ſe diſſe nos artigos , ferme a tres cafos . ß . No.
minatius , Genitiuo , & Accufatiuo .
¶ Appendix .
Da particula , Ni .
Eſts particula be puro Tenifa , que não tem letra propris :feu uso he las
он
tiĝimo por todas as partes da oração :ferue , on responde a quairocafos nofos , B.
Nomina
-302-
DA ORAÇAM IAPOR . 152
cufatiuɔ de movimento pera lugar , & Ablatino: as quais differenças fam dif.
feuliofas de conhecer , por regra geral : pello que no confirnicam quando fe
achar , ada hum accomode o fenido so cafo que melhor cair no noso modo de
falar: toda via pero m syɔr intelligencio appontarei algūs exemplos de cada com
fo do, diros .
• Nosefe tambem em geral qu: slim de ter fentido de , ye , com verbos
de movimento, tambem com outros msitos verbo ; ſe ofa indifferememome quafi
camo , Ye . VI , Varerani , I , Vareraye cudafarci . Conataye cudafarei.
Sonataniua , 1 , fonatayeua sanomumai , &c .
ni mega lameta .
3. Ab aliquo . i . De , com os verbos paßiuos . Vi , Yamadachini co-
rofareta , Fitoni varauareta , Buxini yamalareta , Taixetni fícaſaruru .
-303-
DAS PARTES
Com raizes de verbos , & c.i . for . VI , Nicui yatsuga quagonya ? Gu-
focu yogoxini quiribaxi funa . Curamaideno Mai .
¶ Appendix . 3.
Iuntafe com muylos nomes , & com cutras vozes que tem fentido
de aduerbio . VI , Aguecuni , xiquirini , yŭyŏni , cayŏni , macotoni,
aquiracani, fonocani , &c .
¶ Appendix . 4.
DA
Ꭰ PARTICVLA , NITE.
DA
-305-
DAS PARTES
DA PARTICVLA , DE .
Tem o mesmo fencido , vso que Nice , & ferue pera a pratica.
1. Significa , Em , por estar em lugar . VI , Cocode , Docodemo, & c.
Feiqueua ichino tanide nocorizucuno forobita . Feig.4.
Cono cunideno cotodomouo cuuaxŭ fômon fureba . Elopo .
2 . Significa , Com , de instrumento . Vi , Tçucaide mŏfözu , mede
miru , mimide quiqu , axide ayumu , tede vgocafu , & c .
¶ Appendix .
ni gozaru .
Namimo xidzucade meni cacatta cotcua iyoiyo chicŏ natu , i . Xid.
zucani xite . Curofune Mon.
Vchino monodumoga xigorouo xezu fima arifude , & c . i . Aniŏ-
Ibidem .
ni xice .
Vaquiuo mireba , cacayaquivataru quinranno yode , & c . i . Yo-
Ibidem .
Acbafe , Dea , por , Dearu . V1 , Mina xitta corodea . i . Gia . On-
de fe aduiria que , Gia , he , Dea , & alguns o fronunciam , Gia , polio que
nem be , Dea , nem , Gia , mis hum meyo que mais começa por D , que for
G , cuja caufa pode fer que toquemos quando falarmos do modode pronunciar.
DA PARTICVLA , YE .
Ela particula tem pouco que notar: fignifica primeiramite pera tal paf-
se, c.com verbos de movimento , & be usada no Miyaco come diz •
,
QuiŎye
prouerbio . -306-
DAGRAÇAMIAPOA.
1540
QuiŎye , Tçucuxi , Ni , Bandó . Sa.
DA PARTICVLA , vo .
• Nam tem propria letra , mas he Tenifa, & a que propriamente refpon-
de do Accuf atiuo como fe diffe no artigo . VI , Xixi fitouo camuni , qui
bauo arauafazu .
Quincuxú .
Posposta ao futuro dɔ Indicatiuo be aduerfatiua , como fe dife nas con-
jugaçoens , jignifica , domo . I´t ,
Madzu catarimaraxôzuruuo corobano faquiga vorinŏte tadaima
mŏlu .
Bungo Mon.
Sunauachi foreye mairozo cocomotono terani madzu yôno gui
¶ Appendix . ,
garquita . Idem .
DAS PARTICVLAS , YORI , CARA .
Yori , Tem duas letras com que fe efcreue : a primeira no Coye faz , li ,
squal tem dɔus yomis.ß . Yori , Midzucara . Vi, tigon igo , i . Ima yori
૨, ૩ nochi.
-307-
DAS PARTES
nochi . Lifit , midzucara fude : jigô jimet , jimen , & c . A outra letrano
Coye faz, lŭ , Yo ni , Yori , & Xitago . Cara , nimiem letra mas he
na efiritura .
A nas eftas particulas feruem propriamente ao Ablatiuo , aßi de lu
g₁ donde , De , como se pellos ; b . De , i . ab aliquo , ex . VI , Ten yori
Guarai . Mairixi yori , Yomexi yori . Tenchi xutrai xexi yori conocata , & c .
Yorimo , yoriua , poßposts 1 romer, ou verbos he particula de compa •
Patiuo que fignifica , mis que, melhor que . V' , Core yorimo quiseina , co …
Ejopo . . Timbem junt i com , Vye , fignifica por . ' , Von jifino vye yori,
mefmo
Yori, às vezes ten este mejm o lentido.
DAS PART IC ULAS NEGATIVAS .
-308-
DA OR AGAM IAPOA . 155.
compor : estas ou fam , Coye , ou Yomi , que procedim dos mesmos Coyes : pri-
meiro falaremos do Coye , por fer fonte donde nacemos Yemis , & defjois
das Yomis .
- Mas he regra geral que as que fam Coyes , quando fam negat'uas foo-
mere fe ufam co outros Coyes antefondofe ás palauras que ne¿am ; as que fum
Yomi , fempre le ajuntam com palauras do Yomi , no pronunciar, ou em nof-
Ja leirs no efcreuer fempre je pofform a palaura que negam , posto que na letra
de lapam fe antepoem .
AS QVE SERVEM NO
Coye lam eftas ,
V.i.Aru . Es ,, existen , Ú
De todas estas a cliima he affirmatiua , as de mais negatiuas .
• Nosefe em geral que entre todas estas ha muyla diferença aßsi no vo
comons fignificıçam : porque Mu , bu , ti , Jam verdadeiramente verbos,
& fe ajuntim a nomes fubstantiuos , ou manerbios Coyes , no Yomi fe ex-
plicam por feu verbo com o nome fubsinicus , cu com o aduerbio . Vi , Muxin ,
munen.i cocoromo nai , nenmo nai . Mujo . i . Tçuneni naxi . Bu-
tŏ . i . Michi naxi , Buin . i . Votodzure naxi . Fidů . i . Michini arazu.
- Fu , & Mi , 1 , Bi , Jam verdadeiramente particulas negatiuas , &
formente fe ajuntam a Coyes , que de jua natureza jam verbos , ou nomes Co-
yes que com o verbo , Suru , fazem hum verbo : aßi quando je explicam
por feus Yomis , feruem foo de , Zu , particula negatina dos vertos . VI , Fu.
xă fumet.¡ . Vmarezu , metxezu , fudan , i . Tayezu . Mirai , imada
quitarazu . Mimon . i . Imada quicazu .
As de mais prílo que (am particulas negatiuas, nam fan vniuerfais
DE , MV , BV , V.
Ꮴ .
com nomes fubftantiuos do Coye , ou com vozes que tem fignificaçam de ad-
Herbio . VI , Bută . i . Michi naxi . MujŎ.i. Tçuneni naxi .
¶ Appendix .
bos , mis eniam ora ! Coye fica fendo nome fubjianiiuo verbul , & aßi necef-
jartamente no Yomi je ba de explicar qello nome raiz do verbo, cu pelio infi
nite , Coto , qual fica fendo Nominatiuo do verbo Naxi . V´t , Muxi , mu-
jŭ , i · Fajimemo naqu , vouarimo naxi , 1 , fajimaru cotomo nagu , vo-
waru cotomo naxi . Buin . i . Votodzure , 1 , votedzururu coto naxi .
Muri . i . Corouari , 1 , colouaru coto naxi . Bugacu . i . Manabu coto
naxi , & c .
¶ Appendix . 2.
Mu , por fi he nome substantivo que fignifca nikil , non eſſe , non exi-
ftens , i .Nada, cu nao fer , cu o não auer : cuje oppcji : o he , V.1 . Aru , que
Significa , ens , effe , exiftens . i . Ofer , cu auer : &se asa afi no Coye como
no Yomi , neste sentido . VI , V , mu.i. Ari , naxi , Vmuno nidě . Chri-
¶ Appendix . 3 .
MI , I , BI , FI FV .
non . i . ainda nam , alegora nam ; & fe antepce a erbos foomete . Vt , Bimei,
Mirai , Mimon , 1 1 , lendai mimonio coto , Bimeini tarçu , Miraino gui .
¶ Appendix .
PARTICVLAS NEGATI
uas no Yomi .
¶ Appendix .
¶ Appen
-311-
DAS PARTES
¶ Appendix.
4
A letes , Imada , 1 , mada , poſta na oraçam fe lee duas vezes , húa por
I mada , ɔuira por , Zu , particula negatiua , & jempre que na oraçam ba , Ima
da , 1 , mada , de necessidade je fegue negatino , Zu . Vi , Imada cacazu ,
Imada quicazu .
EXCETTIO .
¶ Appendix .
DAS PARTICVLAS ,
mummence pertence a acçam dos verbos como quango dizemos , o amar, o ier,
o owuir , e medicar , c. E tambem & materia de algum aricznamenio, frall-
•
་ Cui , tambem fignifica coula , materia , errezcomento , frie cia encer
Pada , O6.11 , Vaga chôniua gacumonuo iuruni jiyorimo quiue mop-
parani nară .
¶ Appendix .
-313-
DAS PARTES
•
¶ Appendix .
No, Coye, tambem be muyto ufado com outros Coyes . VI, liji.i. Co
togoto . Ienji . i . Yoqui coro . Acuji . i . axij coco . Daiji , vôquij coto.
MONO .
pesos , & imbos sem diferentes Coyes : porque o Cuye de Mono , por cOU-
Ja , be But , I , Mot : & o Coye de Mono por feffoa be xa , 1 , Va, comofe
diße no tratado da particula Va .
3. Posposto as raizes dos verbos actiuos , & paßiuos tem fignificaçam paf
fius . Vt , Caquimono , coula que fe efcreue , ou escritura, & aßi fe diz : Cui
mono , Somemono , Vogamimono , Vogaremono , Nufumimono , Fa
¶ Appendix .
་ No, Coye, he muy vfado no meſmo ſentido com outros Coyes . VI, Bå
but , I , bammor , xomot , xocubur , quembut , jembut, gobut, & c.
MONO.¡.X A , I , VA . ¡ . HOMEM .
yoxi , vôxe idafaruru mono nari , &c . Neiles modosfe efcreue , Mono,
com a letra quejignifica , Fico , & nim cousa .
3. Significa que le dene fazer, q be neceffario, & conueniente, Vi, Mairŏ
monode aita , Cacă monodeua aru , &6 . • Appen .
-314-
DA OR AÇAM IAPOA . 158.
¶Appendix .
fer dins de honra, & veneriçam , cu por as taes coufas pertencerem a peffear
por cujo refpeito se honram . 2. Das particulas de honra , & humiliativas
que
foomente fe ajuntam com verbos , & de alguns verbos que de fua naturezajam
bonrados , ou humildes . Do
3. grao dos verbosfimples .f. que nam tem parti.
cula algúa , comofam Aguru , Yomu , Narŏ , & como & quandɔ fe deue fa-
lar por elles .
-315-
DAS PARTES
NOTA .
ferem peßoas dignas de honra , ou por as cousas que se honram pertencere a peſo
foas nobres dignas de honra , & veneragam , por cujo respeito as ditas cousas fe
bonram , donde vem que muylas vezes algúas deltas particulas feruem em là
gar de pronomes poljijšiuos honrados , Tuur , Suus . Vi , Guioy ; volo man-
dad . Gotôcô , feruiço do senhor . Von fumi , vɔſſa carta . Micotoba , fus
palaura . i . de Chrifto , c. Outras particulas ba que juntas com os nomes , or
humilham , abatem , ou desprezam como a baixo je dira .
GVIO , GO .
Elas duas particulas tem húa foo letra que no Coye tem eftas duas vo
zes feufentido be , ou ferem puras parsiculas que honram o nome a que je ajúo
14n , ou feruem 30;› pronomes , Teu , Seu, honrados : & p.sto que na China dõ•
de vem as letrasse usa soomen : e filando del rey , & cousas que lhe pertencem,
em lapam propriamente pertence ao Cubo , & fuas cousas , como quando
¶ Appendix . 1.
mui poucas que o fo enfinara , às quais fe nam pode ajuntar a particula , Go.
EXCEICAM .
Apicu
-316-
DA OR AÇAM LAPOA . 159.
¶ Appendix .
σ:. Vo , jerue na pra ica , & falar ordinario : & ambas fam vniuerfais na
lingos do Yomi . Mi ,ferue pera a pratica , & efcritura , mas com cerías & li-
mitadas palauras , que o uso enļinara , das quais muytas em lugar de , Mi , po-
dem leuar, Von ,, vo . Vi, Mice, miaxi , micotoba , midexi , mimaye,
miyo , & c . Podemos dizertambem , Vonte , von axi , voncoroba , von-
dexi , & c .
-317-
DAS PARTES
acima posto fam cótra ɔ uſɔ , & regimento das ditas particulas , dizem , que de
baixo de , Von , ſe entends , Tameno , Nitaixi , Coto , & c . VI , Vota .
meno , 1 , Vonmilamani taixiteno fôcô , Vomayeno jen , vocotouo no-
corivouô zonzuru , I , Yucaxŭ zonzuru , & c .
SAMA .
ricula antigamente nam sinha grao de honra , mas agora be a mais comum , &
zfaja de quania, ha , & joomenie fe pofpcem a pessoas , & nam e outras cou-
fas .VI , Vyelama.i . Vyeno yona . i . Ojenhor da Tenca . Yacatafa-
ma , Tono lama , Padre fama , &c .
-318-
DA OR AGAM IAPO 1. 160.
DONO , TONO .
He būs viz que parecefignificar como entre nos , Senbor , oufidalgo, &
je pospɔem sos nomes proprios de pellos , quanio fe nomeam , aßi nas cartas , co-
mo no jalar ordinario normente em presença , ou diante de feus criados , & pef
joas de obrigaçam · de modo que no lugar efta , Sama : no 2. Cônɔ z .
Dono : no 4. Ro , pera religiofos , & rapados a quem damos pouca honra .
I ' , Arimadono , Chicugodono , Satiŏyedono , & c.i . Osenhorfoam,
ou foam fidalgo , & c .
¶ Propriamente eſta vozſignifica casa , ou paços , & daqui siram a deri.
uiçam : feu Coye he , Ten , I , den . ' , xeiriŏden , certos pagos del rey.
Goten , os paços, ou fali . Quiacuden , fala onde recebem os hofpedes . Qui-
den.i. vɔ31 merce . Rišten . 1. Fucarino tono , & c .
¶ Appendix .
• Muytas vezes fe fa lambem em confasque pertencem a bomens fecu
lates
-319-
DAS PARTES
FŎ .
• Fŏ.i Cŏbaxij . i . Suaue , no afo em que agora anda tem menor grao
de honra que Go, I , von , & jerne pera a efcritura , & as vezes na prasies.
. Appendix .
ella de si mesma serquali o mesmo grao de honra , todavia os mode nos nas care
1a5 , & no fular tho acre.en am . VI , Gofŏxí catajiquenai , Golöxci qua-
bunno itari , & c .
GOIEN , GO .
YEI , I , CHOCV .
•
१ Eftas particulas feruem foomente pera el reg , & fignifcem o mesmo
rey, i . Vŏ , & ſe antepoem aos nomes do Coye . VI , Yeiran . i . V´iocl´ey,
Yeican.i Guincan , LoLucu el rey . Yeirio , I , yeixin . i . Micocoro ,
TACHI , XV , DONO , RA , ME .
• Appendix .
• Appendix . 3 .
Dome He mais humilde , & ferve oßi pera gentebaixo , como pera sui
mais , & outras cousas inanimadas . , Finindomo , Fiacuxodomo,
Vmadomo , Faxiradomo , Ixidomo , & c .
• Appendix . 4.
• Ra, He muylc mais baixa que Domo , & abate, & despreza ¿ pefos,
ou cousas que fe sjunia mormente na pravica , porque na efcritura be indifere
Be. Vs , Fiacuxŏra , Tengura , Judeura , varera , Midomora , Arera,
Sochira, Carera , & c .
¶ Appendix . 5 .
Sexcra
-321-
DAS PARTES
Saxerare, furu, ¶
Tamai , ŏ .
Saxeramai, Ŏ. 3. Supremo grao de bonra pera a efcritura .
Xe : amai , Õ .
Mairaxe , furu ,
Mŏxi , lu . Humilbamo verbo , mɔſtrando reuerencia .
Tatemarcuri , ru .
Sabură .
Famberu . Modificam o verbo fimples mostrando algum refpei-
Sără , l
1 ,, foro . 10 : feruem na efcriimia .
Nari .
Gonjo .
Mòxiague .
Queijo xexime . Modo de falar mas car'as moftrando refpeiso , &
Quei xexime. remcrencia pers efcritura .
Mŏxiire .
Mŏfaxime .
Mŏxi foro .
- Todas estas particular juntas com os verbos nam lḥes mudam a fignifi
caçım , mis formente os mɔdificam to the dam certo graɔ de bonra , ou de bu¬
Raruru , Tem letra propria com que fe efcreue , & sirando a particula,
Tamai , eflafoɔ
eſta he que da grao de honra aos verbos porji , ou compcfla com
Quiras parsiculas , & quando fe fula por cila foo , tem o menor grao de honra que
bi neftalingoa , tirando quando ft jala polla raiz do verbo , Aru , fem the pre-
ceder a particula , Go , I , Von . Vt , Yomiaruca ? Comoſe diz auante no
verbo , Aru . E compofis com os verbos , Saxe , xe , Naxi , da fupremo
Saxeraruru , xeraruru , nalaruru .
grao de honra . Vi , Saxeraruru ,
ɛ pɔſtɔ que , Raruru,he bús fɔo palaurs , & bŭa joo letra, teda via quando
Le posprem sos verbos da primeira conjugaçam felce , Rare , rutu , & quando
dos da 2. ✔ 3. fe lee, Re , ruru , Raie ,fe ajunta ao da i1. tirando o Nu,
-322-
1630
DA ORAÇAM IAPOA .
• Appendix . 1.
gua reuerencia , ou honra mormenie de aujenies , je nam for muy:o beixe, como
eriado , filbo , Fiacuxò , & c . E com prefences de igoaes pera cima namferja
de , Raruru , posto que com inferiores que merecem algua honra le vja algi ju
vezes como o Tono com feu parense , cuirmam , & c . Sonatano so jualco
taredomo , & c .
¶ Appendix . 2 .
• Appendix . 3 .
• Nos verbos paßiuos famos desta mefma particula , mas en'am be puo
10 paßiuo & ſem g· aɔ de honra nenhum , polloque alguns dizem que não he a
m'fma : for que ns pofiua he Tenità que nam tem letra propria : feja o que for,
quanco be actimo , ou paßiuo fe distingue pellos cafos & modo de falur . Vi , Fi
toni quirareta , be paßius : Fitouo quirarera , he acrimo kourado , Oi.
ARI, ARV .
Appendix .
Ari , Aru , poſpoſto às raizes dos verbos , sem muyto pours honra 10-
dauia he vfado , como o senhor com criado honrado , o pay com filboja grande,
on Padre com Dňjuru de algum respeito pequeno , ou falando com genie taixe que
■.m he de nɔſſa obrigaçım . VI, Cuiattaca ? Caqiatuca ? Quiquiaruca ? & c,
Sôjice funataua fauano cauaigaru bacaside , xitsuque , narauaxiuo
VEXIT
-323-
DAS PARTES
१ Appendix . 2 .
Quandɔ efte verbs , Aru , se poipoem is vizes do Coye que tem fignifi
SAXERARE , XERARE .
Eftar dust particulas fam verbos que fignificam fazer , os quais compo●
cam jenda parsiculas de hora fem outro fentido . Saxerareferme aus verbos da
primeira , ✪ Xerare dos dofegundo , & terceira .
¶ Appendix . 1 .
Eſtar particulas dam fumma honra aos verbos a que fe ajuntam, & vſe-
mis delas falando com quaisquer pejoas honradas em presença , ou com au-
fences quandofam muylo honradas como de Deus , dos Santos , do Papa , Rey,
Tues , &c. VI , Deusua ninguenni cazucazuno govunuo atayelaxe•
garuru . Padre Miflauo voconauaxeraturu , & c .
Appendix .
qual fica honrado com , Rare : mas nesta figificaçam jam pouco ufados . VI,
guelaxeraruru , Offrece , on fix ofrecer a outro .
་ Pera titat dumida quando queremos var dos tais verbos no fentido do
uo fitoni yomalaxeraruru .
Appendix . 3.
-324-
DA OR AGAM I APOA. 063 .
NASAR VRV.
Heo verbo, Nalu , compɔftɔ com a particula , Ruru : feu grao de bon-
ra be ofupremo que na pravica ſe pode dar : popoenfe as raizes dos verbos pre
cedendo ibe a particula , Vo . VI , Voaguenalaruru , voquiqui nalarusu ,
voide nafaruru .
¶ Appendix .
Joas grauißimas . Tamŏ , ſe poſpoem ás raizes dos verbos : as outras duas tem
o mefm › regiments , que Saxerare , ✪ xerare . Vi , Aguetamò , yomita.
mă , naraitamŏ , aguelaxetamŏ , tataxetamŏ , narauaxetamò ,
rafuru , fincopado .
• Significa dar peſſoa baixa a alta, & propriamente he particula que mo-
difica ɔ verbɔ a que fe ajunta ficando muylo cortes , humilhando com modeftia o
jupoſtɔ do verbɔ , ou à peſſoa que vſa deſta particula moštrando coriefia , & re-
werencia à peſſos com quem fala , ou diante de quem fala : porque uſar do ver-
bojimpler coniugado diante de peſſoas de refpeito , he arrogancia , & defcorte
fa , &por iffoje vsa defia particula pariicularmente no Miyaco .
¶ Appendix . 1 .
¶ Appendix . 3 .
zaru , &c .
s
Appen
-325-
DAS PARTES
Appendix . 3.
Quando falamos de algũa p:ſjna que merece konra , mas enteruem outro
muyiɔ nobre , di
que be menos nobre podemos falar por Marafuru , por refpeiso
da mais nobre , & acrecentar ao Maraluru as particulas de honra , Rare , 1 ,
Ari , precedendo, Vo , como fica dito : aßi como quando falamos de N.fenbora,
ou dos fanctos respeito de Deus , cu de peſſvas nobres refpeito del rey , &c . VI,
Ague mairaxeraruru . Quimino gonaixóni fomuqui mairaxezareôzu,
&c . VI , Santa Mariaua von aruji lefu Chriftouo tabitabi daqui maio
raxerareta .
¶ Appendix . 4 .
¶ Appendix . 1 .
TATEM AT CURV.
Jeu uso proprio determinado , agora and s ja corrupto , & se qfa quando quee
Temos mostrar muyta humildade com profunda reuerencia.VI , Mòxiague ta=
¶ Appendix . 1 .
-326-
DAOR. AGAM IAPOA . 1640
¶ Appendix . 2 .
¶ Appendix .
¶ Appendix . 2.
¶ Appendix . 1 .
fem fazerfentido differente, & outras vezes be o mesmo que na pratica dizem,
Gia monode gozaru . i . Dewefe fazer , he cuſtome , acontece, ✡c .
¶ Appendix . 2 .
TSVX.
-327-
DAS PARTES
¶ Appendix .
Tem cfta lingos alguns verbos que de fua natureza encluem em fi certo
tam os feguintes .
Goza
-328-
DAORAÇAM TAPOA . 1650
MESV .
A SOBASV .
TAMAVAR V, TAMÕRV .
T •
002 A,
-329-
DAS PARTES
GOZAR V , OC.
NOTA.
¶ Appendix . l.
¶ Appendix . 2 .
No Miyaco ha certos verbos honrados que tem tanta honra como, Ra-
suru , se compoem com as particulas , Saxemaiu , Xemaẩu.VI , Cacaxe
-330-
166.
DAORAGAMI APOA.
Todos eftes verbos & cutros femelhantes honram à peßoa com quem, cu
diante de quem je fala , & humiiham & moftram muyla reserencia , & corti-
fis nas peſias aquem pertencem : fello que he importante notar bem few ajo : &
alguns de Europa fam delles impropriamente falando com Dojucus , moços
&gente defua obrigaçam, bonrando os ditos moços , cu benrendofe afi mesmos
onde nam conuem .
MAIRV .
Significayr & vir, & honra o lugar, parse, ou prſoa pera onde se wair
pelloque nam je fara delle respeito defi, cu refpeito de pefica baixa que nam mco
rece honra, ou com quem je nam dewe terrefeito . Nam fe diz bem chamanio,
Oc. alguem pera onde cflou , Cochi maire , Conataye vomairiare : mas ba
fe de dizer , Cochiye coi , irai . Conataye gozare , Voriare , Voideare .
Yoi vacai monodomouo quircini detataxe amatano quišji jenuo
motte mairu . Curef . mon .
Sôqui voquaxiuo motte maireto areba , & c . Ibidem .
xite gozaru , Mŏxi aguete gozaru : fe falar eiante de genie baixa , tem (e
dira , Xitajitano mononi cato yšte voita , I , ¡y vataita . Mas fe for ċi.
anie de peßɔa de refpeiso , dira , Mŏxite voita , 1 , Mŏxi vataita , Mŏ❤
xircuquera .
Mŏxi aguru , honrs muyto à peffea com quem falo : afase de criado
pera fenhor, & de baixo pera muyio fuperior , pcflc ă nefta idade anda seu vfɑ
permirsido& je ufa pera com peßoas de menos respeito , mormenie na corse &
em cartes pera mostrar muyis cortefia . Mòxi ituru , Mŏxi vquetamauaru ,
entre igoais ,
AGVRV , O..
■■fles verbos moftram muyso respeito , & corteſia : A guru , Xinjð irau
TI 3
-331-
1
Sam verbos cortefes , & moftram refpeiso , & cortesia ufando delles
diante de peloas honradas .
Italu , be mais corrente, & graue aßi nas cartas como na pratica . VI,
Xicô itafu , Fumber itafu , Chomon itafu , & c .
ZON Z V RV .
Significa, faber , cuidar, ter perafi : vſafe falando com peſſoas de ves
peito falando com o moço , ou peſſɔs baixa , nam je dira bem , Zonjenuca ?
Mas , Xiranuca ? & c .
TABVRV .
Vſafe dete verbo falando deſi , ou de outro baixo , honra , & moftra
respeito à peßos com quem fala . Cui , củ , he baixo , & defcories .
¶ Appendix comum .
He muy cortès modo de falar pello participio dos verbos com o verbo
Gozaru : unies he o mais cories que ha . VI , Caite gozaru , Maitre goza
ru , Faxirimaraxite gozaru
• Nas escrituras da China , & outras como he o Rongo , & outros eſila
los de liaros je ufa do verbo jimples fem particulas de honra , ou humil ativas,
parfer ali eftillo da China : foomente vfum de zerbus honrados por dizer . V³¸
No: ŏmaqu , notamauaqu , & c . Xinj
--332-
167,
DAORAGAM IAPO .
¶
. Appendix . I.
des conformefor apeſſɔa com quem , ou diante de quem fala . Vi , Sôqui , co-
reno vchixu Chriftamtoua moxedomo , jenno michiuoba mada iccò co
¶ Appendix . 1 .
¶ Appendix . 3.
1 Falando deſi ou de pesos baixa diante de gente baixa , gent: de fus cs-
fa, obrigaçım , Fc . le ufa do verbo fimples , fem particula , & enam se bor-
esi mesmo , & abaixa os ouuintes moftrando dominio , & fuperioridade.
TI 3
Ꮴ.
-333-
DAS PARTES
Appendix . 4.
་ Se falar de pessoas muyto honradas diante de gente de fua cafa , & obri
gaçam, le a que fala nam he muyto nobre , os ha de henrar conforme ajua digni-
dade por , Saxeraruru , Nafaruru , & c .
Appendix . 5.
¶ Appendix . 6 .
¶ Appendix . 7.
de outro irmim, o irmam do Padre em jue prejença com genie de fora : por
que je franha demaſiada corteſia entre igoais , & da mesma familia , cu reli-
gram , diante dos de fora ; & aßi nam conuem dizer bun. Padre do outro ainda
quefa
-334-
DA OR AGAM IAPOA . 168.
que fale lo fuperior , nem Irmim , nem Dôjucu com gente de fora , Padre fa
ma , Tçucala lama , Giŭgi fama vôxeraruru , voboximefaruru , & c.
• No que Locs is honras , & cortefia : das cartas fe pode verno Tratado
das mesmas cartas , onde fe trata diffo meudamente .
palauras bɔas , & elegantes fam as antigas , porque modernes quafi nhuas tem :
sols viso fentido proprio , & verdadeiro , he o de que vam os modernos , a
cerca do qual diz bum prouerbio .
Cotobaua furuquiuo mochij , cocoroua ataraxiquiuo fontofu .
ticno
-335-
DAS PARTES .
¶ Appendix .
Muytas vezes aßi na pratica crdinaria como nos autores graues que em
1epam efercueram , albumos alguns modos de falar , ou a ordem das paries mu-
didas , as quais confas pofle que pareçam fer contra os preceitos da grammatica,
nim fam folecismos , mas figuras , & modo, muy elegantes de falar , dos quais
apontaremos alguns breuemente .
ECCLIPSIS .
ད
- Efla figura be quando o que falia na oraçam se entende , ou se acrecenta
de fora : os lapoens vfam muyto defta figura emsua poefia, & em fentenças,
tambem na pratica ordinaria . V´I , Sateua săca‚i . de guzaruca ? Malbŭ ,
j . De gozaru ,
¶ Appendix .
ji , Araji , pɔr, Yomumaji , Arumaji . Item, Dea , 1, gia, por, Deatu. Voe
xaru , cor, Vôxe aru . Voriaru , por, Von iriaru . Vogiaru , por , Von ide
aru . VI , Xequen xebai corouo voxaruyo . Vcifagaxino Mai,
-336-
DAORAÇAM IAPOA . 169.
ZEVGMA .
2. Nos tempos, & modos dos verbos , le acha ela figura : porque of verbos
que na oraçam eftam na raiz , tomam o tempo modo do derradeiro cōjugado .
Vi, Tonde vogorazu , tunde yoqu fodocoxi , tenni xequigumari , chi
ni nuquiaxiuo xi , voyofo xuni mnajiwatte asafouazu , quenuo moppara
BARBARISMO .
alguns reynos , toda pronunciaçam barbara Jelles como a baixo le dira em par
sicular . Liem ufar dalingoa de 1 apam aperinguesadamente fande della com
nosos modos frafes ou declarandoa palaura por palavra , & nam ao jentico,
DE ALGUNS A B V S OS NO FALAR , E
pronunciar proprios de alguns reynos .
dizer
-337-
DAS PARTES
CH GOCV .
BV NGO .
pɔr , Fei , Fij , Yoi , Yij , por, Fijqui, Feiqui , & aßi nas de mais palaurar
femelbanies .
་ Eo que fe pronuncia com , 1 , elles dizem, Ei , V , Miffa , Meiffa, Li-
no , Leino, Catarina , Catareina .
• Em codos os verbos , nas honras em lugar de , Vomairiaru , maira .
ruru , dizem Mairixaru , Cuixarta , Xixatta , Yomixatta , lyxatta, &c.
Poſto que tambem vfam , de Vomairiaru , &c .
-338-
DA ORAGAMIAPOA . 170.
Taexet , Firoi , Foroe , Curoi , Curoe , & c . De modo que lhe fica como
entre dentes .
་ Tem muytas palauras ba baras aßi como tambem outros reynes , as quais
fe nam podem a qui notar todas por ferem muyias , comofe ve no difiico eiras,
que quafi todas fam barbaras .
CHICVIEN , FACATA ,
-339-
DAS PARTES
BILEN.
QVAN
Ꮴ Ꮧ TÓ , I , BAN DO .
-340-
DAORAGAM IAPOA . 171.
bislingos em outra , explicar palaura por pal - ura, & nam se acomedor ao fen.
sidɔcɔn tra, es propias da lingos em que fe jala . Ou tambem var ce repeti
çım 1 : Six nomos como no litim , que neftalingos ſe nam v!a, caufa efcuridade.
1 Mas decendo mais ao particular,fica obfcuraje ſe miſtura Yomicom Co
ye que elles chamam yŭtỏ bunxŏ : por que foo Yomi com Yomi , Coye com
Coye f: ufi . Vi , Xinyaxiqui , I , ximbori , he abufo , porque , xin , be
Coye , Yaxiqui , & Bori , Jam yomi . Item Govoxiye , Quiſama, & c.
Liem entre lingoa corrente misturar lucugos fora de propofito .
Item falar muyto metaforico , & poetico com lingos de Sòxis que na
pratica nam be corrente .
Quando je referem alguns Coyes , lucugos , ou fentenças obfcuras
pello Coy:, sen e declararem logo pello , Yomi , com To yйte, 1 , tote . VI,
lirguet , xeitote tçuqui , ti , foxi .
¶ Appendix . 1.
Appendix . 2 .
• Tanhem fe deue nɔ'a ' que algúas vezes o fentido da oraçam do Coye,
a.mb:o sentido da mefma ora, am feita pelos Jeus Yomis , mas kafede gour
daro coilum :
-341-
DAS PARTES
far na lingos de tapam de noßas metaforas, por que iftɔ faz a orıçım birta
11 , obfcura , & o tal modo de explicar le muyio errado , pois cada naçam iẻ
varia : metaforas , & modos com que explica os conceitɔs : pello que no iridu.
zir háa lingɔs em ouira pera quefique clara , & elegante, foomenie je ha de ter
cos:a com ofeniidɔ , exɔlicandɔɔ for frafes Tapoas . Aßi como quanto em
noſſa lingos dizemos : I ES V Chrifto Nofo fenhor pello grande amor que te-
we aos homens , quis morrer na cruz : ſe hum quifer geardaras paluuras como
foam dira aßi ; Tefu Chrifto ninguenuo voboximeľu goraixet fucaqui .
ga yuyeni, Cruzni cacarite xixitaqu voboximeſu mono nari : &1 endi de
dizer , Xixitamŏ mono nari . Porque doutra maneira numfignifica que morico
mis foo que lewe vontade de morrer.
Tambem porque he muylo comum pera hum que fabe pouco fe explicar,
falar por rodeos , & circumloquios , por nam faber palauras , & adueri ios que
no vino declaram os modos das caufas , & difto fe deuem goardar quanto pederé,
no yacuni ratçu , &c . Item Vaga , vfum alguns por meu. V1 , V'aga quiò ,
Vaga dâjucu , por , Miga , I , cochino , 1 , foregaxiga . Item , Cocode,
por , Coconi . VI , Cocode voru , por Ccconi : fe De , posto que te da
quicle nefie lugar nam cai . . Tro
-342-
DA OR AÇAM IAPOA , 172.
Tambenfe cometem muytos erros no ufo das particulas de bonra aßi dos
mɔn's comɔ dos verbas . Item nɔ vſo dos verbos bɔnrados & nɔ dos bumildes,
✪ no verb) fim,les : de modɔ que da muyto nas orelhas dos ouuinses , perque
ou je bɔrran'aßi m :fmos d- majiadamente , ou aos companheiros , & igoais, vu
dam bɔara a 3 - nte baixa como a moços , acriados que a nam merecem .
Primeirament : bum Padre falando de outro em presença diante dos de
igoal gras:antes falando com genie de fora ainda do meſmo ſuperior o nam dɩue
bo srar mais que com , Raruru , pois fala o fubdiso de feu fuperior , ● difcipulo
de (en me,lie , o filho do pay, aßi como o criado de feu fe bar com os defora, qu
dofam peßoas de refpeito . ,
. Item &ɔm tefe erro no vſo do verbo Mairu : por que falando com o Dd-
jucu , ou moço , nam fe diz , Quióuo morte maire, I, cochi maire ,fe nam
Quisun morre cui , 1 , cuchi cui : porque , Mairu , bɔnra a parie pero
ondefe vsy .
१ 11:m nɔ verbo , Mairafuru , dizendo ao moço , & ao Dôjucu , xi .
maraxei , Caquimaraxei , Cuimaraxei , Móximaraxei , Mŏxim ıraxi-
taca ? pɔr, Xeyo , Caque , Cuye , lye , Yătaca ? porque Marafuru emje-
muikano
-343-
DAS PARTES
melhantes modos nam ſe vſa je ram diante de fuperior, cu peſſoa de muylo ref-
tito roim , & pronunciamos cespois mal ; pello que quando vſaremos de alguas
falauras Lupas no noflo falar , as deuemos pronunciar com feu proprio accento.
VI .· Dizer, Cono mono . por, Cčno mono . Xotocu , Danco , Dobucu ,
Dojico, Chauana , Concatana , per , Xŏtocu , Danco , Dûbucu , Dô
jucu , Chauan , Cogatana , &c . Item Va , Vo , alguns pronunciam como
consoante deuendɔse de pronunciar quafi como vogel , & per esta rezam quando
• Europa je efcreuem alguas palauras que começam por , Vo , como , Vózacaj
Vômura , & c . be melhor efcrruelas com voga ! .f. Ozaca , Omura , & c .
Liem en liga de hum mein til , ou ſonjonele que requerem algñas paluo
uras como je dira auante no modo de pronunciar, nam je ponha , N , cusil diftin-
10. Vi , por , Tóga , Vareràga , Nagaſaqui , dizer , Tonga , Vareran
ga , Nangalaqui , & c .
Item alguas particulas que na compoficum , & pronunciaçam fe ajunsă
་
como nome antecedente , ou com o fubfequente , alguas vezes je pronunciam eo
contrario . VI , Nite , De , le ajuntam aos nomes antecedentes , & aßi namje
am de pronunciar ajuntandous aos vertos quejefeguem.Vt , Deusnite ma-
ximalu , Chritamde gozaru , & c .
Item o comparatiuo , Yorimo , fe ajunta ao antecedente , cu à confa c8-
parada , Nauo , as jubjequinie , por iun.o nam je deue dizer , Yosimo
nauo , jun: 0 , mas Cono quibua core yorimo , nauo yoi , &c .
Outras muyla cɔufas femelhantes a cfia : auera que cada hum yra noiɛn-
do pera as euitar om o exercicio defta lingoa que mos te mușio peregrina , &
mus copiola , porje compor de Yomi & Coye , pratic. & ejeritura, & c.mus
• ufo pode muyto, & labɔr improbus omnia vincer .
-344-
DAOR, AGA MIA POA .
1730
¶ Poflo que os Tappens nam tratem dos accentos defla lingoa no que toca
aofalar como efta dito , com tudo no pronunciar tem: fruiem , ou fonfenele , on
accentos, & modo de pronunciar natural có que diftinguem as fyllabas , & púla-
uras muy claramente, afsi as equiuccus entrefi, como as de mais : o qua !forfone-
te , cu accento ainda que he variɔ em lapam conforme ao uso de varios reynos
delle , o proprio , & natural de toda efîa lingoa , he o dos cinco reynos do Go-
quinai, & de Yechijen , Vacalà , Tamba , Vômi , Farima . E tedo c ſon-
fonere , cu accento que difcrepa do tom , & frɔnunciaçam de Goquinai , be tida
por improprio, ao que os lappens como fica dito chamam , Namari . i . N.m
pronunciar bem nem fazer os accenios em feu lugar . Efle vocabulo , N'amari,
declaran aßi : Namaruto yŭua , fubaru frogatuno foca , cotobano iro
uoiychigayuru cotonari . Tatoyeba , Sumito yu sotovo fumiroyĎ :
xx
mata
-345-
DASPARTES
firais . f.
Accento das fyllabas breues .
Toda a fylaba true nefte lingoa tem bum de tres accentos , ou direito,
on igudɔ , ou graue : de modo que acontece fer búa diçam de tres , ou mais fyl-
labas & sodas tres terem differente tom , on accento.f.a primeira igoal, a fe
gunia , agudo , & a terceira , graue , ou ao contrairo , ou tedas tres igodes.
VI , Ágūrū , águētā , tābūrū , tābētā , īmá , fáxirā , nóchì , cúrūmā,
-346-
174⁰
DAORAÇAM IAPOA.
¶ Appendix . 1 .
q Appendix .
Muytas vezes tum vocabulo de duas, & maisfyliekas forfi fco semseu
accento natural . E despois na compofiganı conforme a fyllaba que fe jegue , om
¶ Appendix . 3.
Ha digoens de búa feo fyllaba breue , & fera se saber oseu accento na-
sur.l , bafe de ver compoftas com outra qualquerjeguinte, cu antecedente .
Fa , Folba : Fa , Dente : Fa , Afas de pafaro . ' , Fágá itai , i . Doem mos
dentes . Fagi vochita . Caia a folha . Finúquédori . Pafsio fem penas
das afas .
DO ACCENTO DAS SYLLABAS
longas .
-347-
DAS PARTES
AS PALAVRAS SAMESTAS .
-348-
DAORAGAMI APCA , 179.
Ne . Ne . Som .
Preço .
N:. Ne . Dormir .
Raiz.
No. Campos , Nobara . No. Particula .
Yo . Quatro . Yo . Noise .
Yo . Idade , dominio .
Yu . Yu . Lime , Yunofu .
Agos quente .
Append .
ix
Estas palauras equiuɔcas acima poſtas , & outras femelhantes os tapoës
do Miyaco as diftinguem com feus accentos particulares , & naturais que tem,
mas os dɔ Ximo, ✪ de outras partes as pronunciam impropriamente, & muytas
faxi , Efcada . Monouo că faxi , Puos pera comer , ou garfos . Vataru faxi,
Ponte , Monono faxi , Borda de couſa . Torino faxi , Bico de paſaro . Item,
Sumi , Suru fumi , 1 , caqu fumi , Tinta . Vocoxizumi , Caruam , lyeno
fumi , Canto da cafa . Item , Fana , Saqu fana , Roſa. Cumo, Sorano cu-
mo , Nuuem : & aßi nos de mais .
Eftes accentos de que falamos nam fam tam claros como no latim,& on-
tras lingoas , mas bum pouco mais coartados, & imperceptineis , & pofto que
caisfylaba sem feu proprio natural , muyias vezes conforme à fyllaba da
outra dijam que se segue, ou antecede , ſe muda bum accento em outro . f. o.que
era grau: ou direito , en agudo & ao contrario : o que tambem acontece no in-
cremento das verbos pellɔs tempɔs & modos .
qA: palauras fam , Cai , Gŏ , Xei , Dacu ; a primeira das quais .f.
xx 3
Cai
-349-
DASPARTES
claro , ou puro , que quer dizer pronuncier, afyllabo naturalmente fem mudança
nenbüs, ou alteraçam de bũa em outra. A quario .f. Daqu , fignifica , Nigo-
ru , 1 , nigori . i . Turuarfe, que quer dizer pronunciar a fyllaba , com fue my-
dança de búa em outra . E alem dos accentos a cima , o pronunciar bem a l'agoa
de lapam confifte quafi no bom ſo deftas quatro palouros principalmente nas
primeiras duas , por auer em lapam alguns abufos a cerca dißo como atras fe 10-
cou em outro lugar, & aßi dizem , Caigŏga yoi, 1 , caigŏga varui. i , Pro-
nunciar bem ou mel , o Firogari , Subari , &c . De todas ef.cs trataremos
APPENDIX DE ,, LONGO .
-350-
DAORAÇAMIAPOA . 1750
DO SV MI , ENIGORI .
Tsu . Dzu .
Sa
-351-
DAS PARTES
sa .
“ . va . Ba.
So. Em . Vo .
Zo . ] Em . [BOBo .
Su . Zu . E m T .
Τευ .
Xa . la . chi . }
xe . le . Mu . } Em , N.M.
Em .
xi . li .
४० . lo .
Xu . lu
་ Alem destas ba outras que fam compoftas de muytas que fam , Fira.
garu , Subaru , Fiqu . v.g. Quò , quiò , qued , quiñ , & fe mudam em,
Guð, guið, guió, guiù . Þið , fed , fiù , em, Biỏ , beô , biù . Piò , peô,
più , & c.
so como foles de ferreiro , & je fora for eśia regra a via de dizer, Tadara:
● que fe nam diz . Ixiburo, Fibachi , Canabachi, Chauanbachi, &c . fam
diferentes digoens , & por isofe pronunciem com ešia midanga .
¶ Appendix .
-352-
DAORAÇAM IAPOA . 177.
SEGVNDAREGRA .
TERCEIRA REGRA .
EXCEIÇAM ,
¶ Appendix.
quiŏgai .
¶ xichi , numeral , xicchin mambo , Xicqua fatret , i . Nanatsu
yaburaru , Yarçu quedzuru . Xixxo . Cs fete liuros da China .
Fachi , numeral , Xırŏ farmen , Xifð fappŏ , Faccanen , Fappia-
cu , Faccai , Faccu , Faxxendo , Fatret , Fappu , Faxxacu , Mampax-
xen xecaiuo terafu .
وااان
-353-
DAS PARTES
precede a letra , N.
Quando despois da letra , N , fe feguirem as fyllabas Ya, ye, y, yo, ju,
Le douem pro sunciar como , Nha , nhe , nhi , nho , nhu , polo que no escrever
pera dijtingam da palaurase ejcreuem , ya , ye , & c . Vi , Sanya , fe pronun-
cis , Sannha , Xinnhỏ , Guennhe fôin , Xennho , Cannhó , Bequen
nha . i . Xinyô , Guenye , Xenyó , Canyô , Bequenya , & c .
Item quandɔ aɔ dito , N , fe feguem , Va , vo , von , ſe pronunciam co-
mɔ , Na , No , Non . Vi , Xinnó , ataraxıj vŏ . Ninguenna , Annon,
Cannon , i . Xinvŏ , Ninguenua , Anuon , Canuon ·
precede , T.
Quando depois de, T, I, chi , fe fegue, Va , ſe pronunciacom dous, T,
como se nam tiufe , V , ou fe muda o , Va , em Ta . Vi , Taixetra , Xio
xerta , Connitra . i . Taixetua , Xixetua, Connichiua . Poflo que de bum,
& de outro modofe pode pronunciar .
¶ EЛa
-354-
DAORAÇAMIAPOA . 1784
mente quando fe duplica, &fe muda o, F , em , B, mas ifo nam be geral . Vi,
Mairi forofaba.
ples nesta lingoa porque nam tem R , dobraco . Como no Poringles ,fizera,
fars,farei , farinha , Perù , &c ,
Quandodespois de N , fe fegue , R. fe pronuncia leuemente , ferindo o ceo
da boca . Vi , Xinrů , guantai , renren . 1sem defpois de , T. VI, Bck rao
cu , & c.
DA SYLLABA , V. ANTES DE
Ma , Me , Mo.
-355-
DAS PARTES
DO MODO DE PRONUNCIAR
mens: as palauras de menos fyllabas precedem as que tem mais,as quais fe poem
mɔ cabo . Vi , Cangi banjó , Xiricaxira , No yama , Tori quedamono,
Coco caxico , &c . Isto mefmo fe obferua nos periodos que comunmente acs-
dos Xichivon .
-356-
179
.
DAORAGAM IAPOA.
¶ Exemplos .
. Outro Exemplo .
A , Ca , s² , T³ , Na , Fa , Ma , Ya , Ra , V'a , Mayeba.
Y ,་ Qui, Xi , Chi , Ni , Fi , M , Y, Ri , Y, JerrŎ .
V , Cu , Si , T 、 u , Nu , Fu , Ma , Yu , Rư , V, Mune .
• Nosefe que nesha lagos conforme fe de mas fyllabas postar toda a fylla
be acabats em, A, se promnia co os dentes diameiros, ferindsos,& a acabods
en, Y, com apɔnia da lingoa , as em , V , refpondem ao peito, as em , E , com 18
demes queixais , & as em , O , respondem na gargania .
• Pers squal sedese nɔtar que toda o palauro Lopoa acaba em vogat, ow
1844
-357-
DAS PARTES
AS CREATVRAS .
uio , Empirio .
NOMES DAS VIR TVDES ACABADOS 1
em , An , dade , & c.
Tentagan , Confiisan , Contriçan , Satisfaçan , Iuftificaçan ,
Purificaçan , Inſpiraçan , Deuagan , Peifeiçan , Obrigaçan .
Caridade , Caftidade , Humildade , Humanidade , Diuindade ,
Virgindade .
Prudencia , Consciencia , Sapiencia , Potencia , Iuftiça , In.
DA
-358-
DACRAGAMI APOA . 1800
DA POESIA DE LAPAM .
Não be meu intento tratar neste lugar da poefia de Iapam , & de varias
regras, & preceitos que acerca dißo tem, por fer cousa que requere mais eśludo &
intelligencis : foomente direi algúa coufa em geral de varios metros que sem,
persos de Europa serem algía nɔticia dafua poefis , aqual em Iapam be muy
estimada mormente catre os nobres , & entrefenboros graues, & os Cungues
DO VERSO DA CHINA.
Xichigon faccur , i . Rima de cito verfos , & cada verfo de fese pes , ou
xoruy.
-359-
DAS PARTES
f:guidɔ , sem feu lugar certo . f. lugar ondese poem, FiŎ , & lugar do, Socu:
20rque
-360-
DAORAGAMI APOA . 1810
O O O
3.
4. O O
xi . s.
J 1.
Exem-
2. O O O
plo .
3.
O O
4.
1. O Rengu. 1.
Exemplo.
2.
O
1. Ran3.3 .
I
Exemplo .
2. ооо O
DOVER SO DEIAPAM .
-361-
DAS PARTES
Algñas v:Zes por caufa de clegancia , ou por outra licença poetica , al-
gum deftas duasfortes de pes sem húafylabi de nais . f. que on he defeis fyllg.
ba , ou de sitɔ , & o versɔ entam conta de trinta & duas fyllabas , ou trinta
& tres,fe o verfɔ tiuer dous pes com esta jyilaba de mais , & a efta fyllaba de
mais chamam , li amari .
As fyllabas , ŏ , ô , й , An , en , in , on , un , At , et , it , or , ur,
Ai , ci , oi , ui , nɔ verfɔ vaiem duas fyllabas .
Eftes verfosfe pdem efcreuer em nɔßa letra de dous modos, on como exe
metro, A pentametro , ou cada pe pɔrſi . Vs.
Toxino vchini , faruua quiniqueri , fitotoxeuo
Cozoroya iuan , cotoxitoya iuan .
DAVTA.
-362-
DAORAÇAM IAPOA . 1820
tempor, ou que n-iles moſtram algía operaçam infaliuel , aßi como refas na Pri-
mavɛra , nɛue nɔ Inuerno , lúa clara no Outono :: forque ainda que tembem. no
Faru
-363-
i
DAS PARTES
genero de cousas que nam fam proprias dos quatro tempos do anno . As mais
comúas de que ha varia poejia que elles afinalımjam eftas .
Caje , ventɔ . Cumo , nusem , Faruru , claro ceo ferens . A catçuqui .
demadrugada . Matçu , pinheiro . Taque , cana . Cuià , eruas . Yania , mone
ges . Yamamidzu , rios fontes . Midzu , ago , mar . Sunadori , pescador.
Quinchu , paços reais . Teivo , Xinvŏ , Fövŏ , Elrey . Rojin , velhos .
lingui , Xacques . i . De coulas da ley , on drumas , Coi , amores , afeiyam .
Mujo , Vaidade do muniɔ . Xucquai , queixumes . Quaiquin , Antiguida
des , c.
Alguns exemplos do Zu .
-364-
DAORAÇAM IAPOA. 183.
caje , quer dizer morse . Co , fignifica flbo & aruore . Faua , May , &fc-
lhas de armore .
fan defti forte de verjo de fentido , & palauras equinocas tocardo fotilmente
na peßos , ou materia , 't , no Taifeiqui .
Codzugauano, xejeno iuanami , tayaquereba,
Caquete rodonaqu , votçuru Tacafaxi .
ponie alis cailhe bem, Væguru , & c . Outrofeu companheiro vendo que Ta
cafaxi era idɔ a dar mus imigos , quis tambem ir fecretamente, & vendo que
Tacaraxi vinba fugindo , fem oufar acometer fe tornos fugindo ; chamausfe
Cobayacaua , the fizeram este pasquim .
Caque no yezu , Tacafaxi vochite , yuqu midzuni
Vyuinauo nagafu cobaya caua cana .
Efe legur lo genero be certo metro, ou versɔ em queſe vai relatandɔ ol.
gūs materia , on hi, toria , foomente com pas de cinco, feie fyllabas , & aßi vam
ate ɔ cabo con : las duas fortes de pes començando o primeiro pe de cines & logo
Segui ido 2 de jele , ali vam continuando com cinco & fele , & nofim com-
mumente acabim com dous pes de fete fyllabas . Vt ,
--365-
DAS PARTES
fyllabas & os mais tambem em parte participam defle mefmo metro , & siguns
SŎxis Monogataris , & outras ef.rituras de lingca branda for caufa da ca
dea ia bɔa que fazem eftes pes na profa.
Efte metro fobre diso fe chama por hum nome , Choca.i . Nagavta, i.
Losgo , ou comprido por que fe vai muyto continuands : chamafe tambem , 1 å-
ca. i . Mijica vta . i . Biene , ou curso , for que nem tem mais que dous pes de
cin.o &fete fylabas .
Tem outro gen-ro de verso que se chama, Covta, que be tambem a medo
de diftico com pes de cinco & fese fyllabas , mas as vezes nam tem banios fes co-
mɔ o diftico .f. Go xichigo , xichixichi : compoenf. ordinariamente com
Palauras cor estes na pratica , quefam como vilancetes , cu chacotas , que sem
propriatoada . Vi ,
Quimiga youa , chiyoniya chiyouo , fazareixi ,
Juauoto narite , coqueno mufumade .
Fanaua furatabi , faqu monouo , fitoua vaquini cayerazuya .
Quimimo miruyato , nagamureba , vuano foranaru , tçuquimo nao
tçucaxi .
¶ Quafi por este modo vay o canto de que fum os marcantes quando re-
mam . Vi ,
Vrexi medetaya , yafo caquete ,
Vomô minatoni , ioyofoyero .
muylas peſſoas , • qual ajun'amenio ſe chawa Rengaro quai , & cada pefoo
faz hum verso i propofito do precedente , & a efies chamum , Renga xi : nɔ Mi-
yaco ha hum mestre vniuerfal da Renga , quese clama , Rengano Sóxŏ,
90 prio
-366-
DAOR AGAMI APOA . 184.
E ifto baſte acerca da pɔefia de lapam que per quem fe quifer dura ella, tem
muysos liuros que a enfinam , como fam Chicuyenx8 , Xirinxo , Carinco-
FIM DO LIVROSEGUNDO .
SOT OF OTS
-367-
LIVRO TERCEIRO NO QUAL SE
dos verbos, & particulas de que vfam , tendo muyios verbos &
pulauras que formente ſe vſam na escritura : de modo que estilo
da escritura neftalingos , he hum eftilo muyio graue & elegan
se do qualjoomenie ufam no modo de efcrewer , & naquella forma namferme ao
filo ordinario com que jalam .
་ Todo o estilo da escritura , cu confia fco de Coye fem miftura de Yomi :
DO ESTILLONAIDEN .
garano xoquiŎmon : Quio , nam quer dizer liuro como alguns impro-
priamente chamam Quió , a qualquer liuro , mas quer dizer efcritura , ou tex•
to dito pello Fotoque como enire nos a fagrada eferitus be propriamente,
Quió , quiòmon : & aßi dizem , Quiouo yomu . i . rezar, cu recitar o
diuins officio .
。 estilo de pregar ao pouo , tudo aquillo que le efereue de confas tocantes ajal
uiçam , he estilo muy graue , mais , ou menos obfcure conforme o pede a materia
de que je trata : nesie pregam os Bonzos accomodantec a pratica ordinaria , e
es nofos limos que traduzimos na lingoa de lapur ram o dinariamente por
est estilo , nas pregaçoens nos acoflamos a elle per fer accomodado nus pa .
lauras , & modos de falar .
•
. Or Coyes de que via efte estilo lam ordinariamente de , Govon , & of
Biuros das sectas quando le leem los pelio Coye , felem for Govon , tirando of
Jenxus , & Yegueiô que afam de , Tõin . 9 Nesto
-368-
DO ESTILO DA ESCRITURA . 185.
• No prefente be muy vfado , Nari , Mono nari , Coto nari . Vt, Agu
ru hari , Yomu nari , Naro nari , Fucaqui nari , Ataraxiqui nari .
DO ESTILO , GVEDEN .
fecular , como a leys , bom gouerno do reyno , aries liberais , biftoria , cartas,
&c . de baixo deite je comprendem efcrituras feitas na China , & outras feitas
em Iapan : as da Chinafam , xixo.i. Rongo , Daigacu , Chuyo , Moji,
★ xixxo , i . Sanriacu , Fiotequi , Ricuro , & c . & ONiros muylos liuros
aßt de profa como de poefia da China chamada , Xi , Xirengu .
་ A oferitursfeita em lapam coprende muysos ✪ varios efilos .f. Bun
jo.i. Moromorono vorai , Xiquimocu , Buqueno reigui fatto , Gun-
jinno guixiqui , Quiùbano michino narai , Xitsuquegatano coto, Xin-
tono fata , Cadono gacumon , Iroirono caxo : Vrai , Sŏxi , Mai , Mo-
nogatari , Sagueô , & c . todas ellas efcrituras feculares tem entre si varios
eftilos differentes na frafe & parsiculas de que cada hum delles ufa .
O estilo do , Bunxŏ . i . das cartas , he muy difference dɔs do mais, no
qual efta toda a policia & elegancia de lapam , do qual se falara a baixo em
particular .
O estilo dos Vrais & dos Sŏxis he hum estilo muyso brando comumme
te de palauras do Yomi , o qual sem certo meiro de pes de fyllabas . He estilo
poetico misturado com o outro .
Os Monogatarisfe diuidem em dous eftilos , hum graue que he hiſto-
tia como be Feique monogatari , Feigi monogatari , Taiteiqui , & c. On
aro be a modo de Săxis , como Ixe monogatari , & c . O estilo do , Dòxin-
jas ✩ vidas dos ermisoens be quafi como Sŏxis , mas he mais graue & eſcuro.
Eftes estilos commumente acabam em , Moqueri , & Tari, Zoqueru , Zocaxi ,
Famberu , Saburo , Texi , Tengueru , & c .
O estilo dos Mais be fallar corrente de tape muy cortes & elezése, miſlu-
rado de pratica & escritura de modo que todos o entendé , cămúmente feu fim be
deleitar có historias mouédo a diuerfos affeitos co grăde artificio no modo de ore
eitar com certa toada & canto : na cópofiçă das palauras & cadécia dos periodos
sem ceriɔ modɔ demetro . 140
Ef
-369-
LIVROTERCEIRO
- Este estilo dos Mais em cousas de guerra , tem muyta energia os preteri
tos & outras palsuras de duas letra: duplicadas , comɔ jam dous , 18. k´ !, Tot-
te , fittare , yumiuo voxilarte , comutte , tguttatte , quitte , vatteini,
liçam cuido ibes fera muyto proveitofa , mas feja com delecio porque nem tocas
as palauras que tem fe podem ufar na pratica .
tafetë ditɔ na Rudiméta que conſa feja Coye , & Yomi : aqui foomense
fe deue notar a cada letra de Lapam pode ter tres Coyes , conforme a tres ida-
des que ouvems China .f . Canno yo, Gono yo, Tono yo, idades , cm que as
lessa's timecam difference voz , ou nome . i . Coye : pello que cada letra agors
pode ser , ou sem tres nomes , ou Coyes , Jenco búa foɔ nɔ mejmo fentido; as ica-
des donde fe denominam estas vozes jam estas . J. Go , Can , To : deslas
tres fe deno nina o Coye que entam corria.f . Govon.i . Gococuno coye .
Canvon.i . Canno coye : Toin . i . Tono coye . Todo o Coye de qual-
querforte de efcritura que feia , fe le por bum desles tres generos .
Quiŏrocu , QuiŎmon . i . Giquixecno quiŭ , Bucquiŏ , Dangui,
Tsuneno cocoba , Govon . i . Gococuno coye nasi : quer dizer que
os liuros das jeɛta ;, as pregaçɔeni , & o falar ordinario jam do genero , Go-
reyns cocu .
von . i . palauras , ou vozes do reynɔ ,, Go
Xicchu bunjo , zocuxoni canvonuo mochiyu . i . No estilo fecu
lar como de cartas , 6. ſe vſa de Canvon .
Toinuoba , Gofanno xù , lenque , Yeguefo coreuo tçucă.i.or
Ienxus , & c . nai feus liuros das feitas vifam do . Coye , Tõin , que parɩle
fer o que so prefense corre na China vniuerfalmenie .
Ixouoba Govonto , Canvonni yomucoto ari , i . Os liures da me-
dicins fe lem por Govon , ✩ por, Canvon .
ALGUNS EXEMPLOS .
Canvon . Iten
Ringuio , litguet xeixucu .
{
-370-
DO ESTILO DA ESCRITURA. 186.
DA COLLOCAÇAM NA LINGO1
Coye foomente .
• Nalingoa pura Coye , a collocaçım das partes & oler , ou pronunciar,
sem a mefma ordem fem fe faliar , mas falam , ou lem direito como eśla escrito
& a palaura , ou particula que no Yomi na oraçam de verbo com cafosfe pronun-
cia comummerte derradeira , no Coye asi no efcreuer como no pronunciar, he pri-
meira.f. no grimeiro lugar je poem a particula aduerfatiua lyedcmo , ou cay-
fil, Yorte, no segundo a particula negatiua .f. Fu , Zu , Nacare , & c.ro 1 : r-
ceiro algum aduerbio proprio fe o ouuer , Vt , Yoroxiqu , tùbecarazu , &c.
No quanto parti ula de futuro.J . Bequi , Rexi , & c . No quinto o verbo .
No feito , ocajɔ do verbo . Nosetimo , & no limo as particulas de infi-
milo , Cuto , gui , yoxi , & c . Enam auendo na oraçam icdas estas palauras
Je goardara ella ordem dite nas que se acharum .
DA OR, DEM NO CON STR.VIR , OV TOR-
134
Yomi,
-371-
LIVROTERCEIRO
Yomi , quer Yomi misturado com Coye , quer Coye com algúa particula arti.
cular, ou com algum verbɔ nɔ cabɔ que feja Yomi , comǝ Su, 1 , turu , Xeximu .
ru , & c . E abaixo fe vera pollos exemplos .
¶ Appendix .
ou caufal , negatiua , de tempo futuro , verbo com feus cafos , a cidemjera co-
meçar pellos cofos do verbo , despois pello verbo , & logo polla particula do fu-
turo , logo a negotius , & finalmente a aduerfatius : & fe a oraçam for offi , mo
sina , gorda a mesma ordem deixandofoo a negatiua . v.g. efcreuem
, na leiro
Lapoa deste mɔdɔ & je le conforme aos numeros . VI ,
siyedomo , 4 zuro , 3 becara , italu, Coreuo
Appendix . 2.
"
-372-
DO ESTILO DA ESCRITURA . 187.
¶ Appendix . } .
Estas que fe feguem alem das quatro a cima dites, & outrasfemelhantes
na colɔcayam de efɩteuer fempre antecedem o v: rbo, posto que no pronunciar fe
puem nofim .S.
Yotte .
Voice . Cachi.i.itafubex .
Itatte .
Tame .
Appendix . 4.
• Quando o verbo Coye com hum nome faz hús oraçam que nam te re.
latina , que consta deſuppɔſiɔ & verbɔ jem outro caſo obliquo tambem nɔ yomi
torna pera tras . Vi , Cainen , toxi aratamaru . Xinxun , faru ataraxixi,
Giŭzai , tçumi vomoxixi , 1 , cafanaru ,
Mas quantofejegu: ouito cafo dos obliquos , ou outra oraçam , que fica
fendo relatius, entain muytas vezes nam torna pera tras , mas lefe direise.
Vi , Xinxunno goxŭgui , i , ataraxij faruno von yorocobi . Cainenno
guioqueii . Aracamano toxino guioquei . Xojino fito.i. Vmare xi-
Juru nito .
Appendix . 5.
-373-
LIVRO TERCEIRO
faixiuo mopparani fubequi coro .
Хіднітоси .
Aẞi como je ve nefte exemplo as particulas , xi , vo , ni , ſu , se acrecen.
sam de fora , no mɔdo de ler & fazem ficar a lingea , Yomi .
por nine conforme cair : & fofo que for cgora nam je podera dar regra uni.
merfal certa , todavia diremos a que parece , & he isio depende da colloca
que
çam dɔ Coye à parte ante , cu a parie fof : porq ue o verbo como fica dite fe poem
primeiro que o jeu cajo , & no Yomise começa pello caso do verbo faliando pe-
ratra) , Vi , lúten . 1. tenye noboru , Gueren , i , tenyori cudaru , Gue •
coca, i , cuniye cudaru . Tacuraj , i , tainainițanamaru . Quembut . i .
monouo miru . Tocai , i . vmiuo vataru . Cainen , i , toxi aratamatu , Xin
¶ Appendix . 1 .
Quando o mesmo Coye que antepolio era verbo , je pospoem a algum no .
me substantiuo na collocağam natural da ejcritura, fica fendo nome fubftantiuo &
no yomife explica por mine . VI , Tenjo.i . cenno vye . Tengue.i.ten .
no xita . Caixo . i . vmino vye . Tenca . i . tenno xita . Nimbai . i . hito-
¶ Appendix . 2.
Quando no Coye ha dow, nome, fubstantiues juntes por medo de lucugo
Appendix . } .
¶ Appendix . 4
་ Muylas vezes nas pregaçõens & fala graue vamos de algune Coyes ,
om por cauja de grauidade, ou peraje entender melber força do que je ciz, mas
for
-374-
DO ESTILO DA ESCRITURA . 188.
por quar'o fam escuras , os ouuiates as nam estendem comămente, no fim dos
coufs em vso porjour aßi bem na orelha . Por onde fe goard: o uso : como fe ve.
Gi , lùi , qua , tă , que no Yomi , poem derradeiro , Fi, que refpont: a , Qua .
VI , Tsuchi , midzu , caje , ti , tiem , lit, guet , xei . Pondo nɔ principio,
Tçuqui , que responde a Guet . VI , Tçuqui , fi , foxi .
¶ Appendix .
PRIMEIRO .
EXCEIÇAM .
Acu , Ien , Von . i . Beneficio , Xu.i. Xujin , & outros alguns fe vfam
porfijosmenie .
SEGUNDO .
Hás palaura Coye nam fe ajunta com outra Yomi a modo de lucugo,
mas Coye com Coye , Yomi com Yomi . Vi , Nam fe diz , lentico, 1 , A-
cuico , mas , lennin , Acunin , Yoi tito , Varui tito .
EXCEICAM .
Aigiss vezes fe acha algum Coye misturado com Yomi , & algñas
palauras que eftam em uso , a que hamam , Yutóhunxů . VI , Govuquice,
Govoxiye , Mido . i . Templo , Yutôi , vafo da agos quente. Fare cenno
ame.i. Xeitenno rŏyei .
TERCEIRO .
• Ass lucugos qu: oufam de verbo com verbo , ou de verbo com nome,
on de
-375-
LIVRO TERCEIRO
¶ Appendix .
¶ Appendix . 2.
berno tame .
Aas vezes fam cajo dos verbos , & admittem as particulas articulares
que regem os verbos cujo cajo fam . Ft , Xoracuni torimidaxi , Tocaiuo
&c.
noboru, Quembutuo tomeyo ,
ALGUNS PRECEITOS PER A A LIN-
goa da escritura .
• No que toca a grammatica & liança das partes da oraçam da pratica &
da efcritura tudo be o mejno fem nèhúa diferença comofe pode ver nos liuros &
em muytos exemplos da efcritura que na Syntaxi fe puferam . Soomente fam dif-
ferentes nafrafe & modos de falar em algúas terminaçõens dos vertos , & no
vfo de alguas particulas que na pratica nam correm . No que toca as termina-
Coens dos verbos aßi correntes , como dos verbos adjectiuos serminados em, Ai,
ei , iy , oi , ui . & a varias particulas do preterito & futuro da efcritura , ve-
janfe as conjugaçoens da efcritura de huns , & outros , onde fufficientemente fo
prefence . Regra , I.
REGRA . 2 .
¶ Appendix . 2 .
¶ Appendix . 3 .
Os verbos adjegimos acabados em , Na , 1 , naru , na escritura acatam
ein Nari . I ' , Aquiraca nari , tummiŭ nari , vôquinari , muyô nari, A
༠༢ acabada em , Naru , ferue quando a oraçamſejegue auante como nas ore-
voz
foens relatiuas , &c.
- De como se terminam as oraçõens na voz do preterito , ou de futuro , de
todos os verbosfe diffe diffufamente nas conjugaçoens da efcritura , onde fepo-
de ver.
-377-
LIVROTERCE
IRO
tra tambem de como poderam far de carias em noſſa letra quando quiserem;
das cortesias que dese de quer nas cartas dos religiofos en : re fi & nas dos fecuo
lares pera os ditos religiofos : porque como os Iappens tenham ja determinadat
corlefias conforme a dignidade de vada hum & os Bonzos das fectas tambem
conforme afeus graos ,he conueni nte quer algum modo ao qual os raffos com de-
cencia religiofsje poſſam acostar nas cartas por fer neceffario efcrew las com ●
deuido comprimento . De tudo isto tratarei algúa coufa nešie prefente tratado ,
que tudo fe collegio de liuros de pessoas graues de Iapam , como ixedono ,
en particular .
O estilo da escritura das car: as be muy differente das outras efcrituras,
afsi ia breuidade como em algúas particulas & frafes particulares ÿhe sem, posso
O pera enjinarem este estilo das carias & jus propriedade , sem bin is epistola-
res muy elegantes a que chamam , Vŏrai .
No estilo das cartas ordinarias & de algúas mais graues que nam
-378-
DO ESTILO DA ESCRITURA .
190.
-379-
LIVROTERCEIR
O
-380-
DO ESTIDO DA ESORITURA . 191.
Fôgacho . Rol de efmolas da que cada bum da ɔ pers efmola, ou pera edi
ficar templo , c.
Chacuto . Liuro da matricula , ou alardo de gente da guerra: no principio
do qual fe poem ban titulo , Xidaifudô . i . nam leus orcem , porque os nelle
efcribo , fe nam queixem de efia em de tras ou diante . Item , Liſta de peſſoas que
Je chanam , on corridam , & c . por ral , no qual os que confentem poem
hai , Ten.i final em seu nome , cude baixo de jeu nome , efcreuem Tate-
maiguru , que he como confentir no que ali fe efcrene .
Nicqui . Rol , lifts & lembrança deccufas por eferito , cada bie porfi
por meudo .
Finicqui . i . Fibini caqu . i . efecitura do que paffa cœla dia , emfeu
clado , como da peffos do Cubo , & c .
-381-
LIVROTERCEIR
O
Tatebumi . Fineri .
Varias formas de cartas , & modo de as
Cotatebumi . Voricami .
dobrar , ..
Coxijs .
Raixi . Capa de cima de carta . Item alma que fe mete na carta, na qual
efcreuem o que se manda de prefense , quando por algum refpeiso o nam poem
na carta .
a peſſos , ou fecretario ate quem ſe menda pera a prefentar nam lhe dando mais
bonra mas palauras & no de mais que o que merecer jua dignidade : todavia no
agradecer & outras cousas que clham ao fenbor fala com muyla reuerencia como
Je vera nos exemplos .
O principio deftas caras fe o fenhor for muyic nobre como osenhor da Té-
ca , & outros conforme forem começa commumente aßi .
Tçuxxinde gonju itaxi foro . Quitto gonjo rçucamatçuri foro,
Chuxinjono toqui . Tçuxxinde moxiague foro . Volore nagara mŏxi .
ague foro . Vazato moxiague foro . Ixxo fafague tatematsuri foro, &c .
A conclufam deftas cartas fera a feguinte, se a materia da carta for hĩafoe,
wfare de particulafingular . Cono mune , Cono yoxi , Cono vemom uqui :
fe for plural vara , Corerano vomomuqui . Corerano mune , Xicatu-
bequiyoni . Vi .
1. Xicarubequiyŏni go fi
irôni adzucarubequ foro ,
2. Conomune , 1 , corerano muneyori xicu go .
-382-
DO ESTILO DA ESCRITURA. 192.
Despois de con lui sa carta como fica dito , poem a data .f. !úa & dia
do mes , em baixo de fronte da data efcrewe jeu proprio nome. f. Nanori , &
de baixo delle se aßina , despois no Aledocoso le poem o nome do Tositçue
Tábem dizem alguns que je pode acrecentar , Xinjŏ conforme a fua dignida
de, & jutros dizem que nam , sodavia parece que fe deue bomem acomodar a
dignidade do Toritsugui , fe for dino efcreuerlho . VI .
¶ Xinjŏ Nanigaxi dono . Pera muyto horrado .
Quinjo Nanigaxi dono . Persigoal .
A differença que hadacana Firôjò , & Giquifar , be que o cabo de
Firôjo scabs Cono mune , & c . Piem , no Atedocoro nam iem Sobadzu.
que , no ſobrefor so nam tem , Mairu , & alguns no lugar de Mairu efcre-
wem Vonmŏxi , como fe scuftsma agorso qualfinal he o mais claro que ba, ‹fie
Vonmòxi , be tambem proprio das cartas das molheres .
Alguns exemplos do dito .
Quendo fe efcreuen semelhantes cartas feja com leira miula que se chegue ao
Xin , stius bem preta , com palauras quefe eniendum bem & nam abftru-
Jas.v't,
Cubo amaye nentôno vonreito xite vontachi ichiyo , mochi
vóvma ippiqui xinjó itaxi foro : xicarubequi yoní gotiròni adzuca-
subequ foro. Quiŭquiŭ tuxxinde mõlu ,
Xŏguar ju ichinichi , ¶ Nanori : fan.
Ixeno camidono . Efte heo Atedocoro .
•
1 Repoſts de Gonaixo.i . Gonaixono vonvque .
Nanino guini equite gonaixo nalareturo , rçuxxinde chŏdai
madzu morte catajiquenaqu zonji tatematçuri loro : yotte vôxe idala-
Turuno vomomuqui cataqu mŏxi tçuqubequ foro . Cono mune xicaru
bequi yoni gofrôni adzucarubequ foro : quidquid rçuxxinde mõlů.
¶ Nanino tçuqui , ti , Data .
Nanori , Fan . Nanigaxidono . Atedocoro .
lafe tocom acima como es cartas do Cubŏ em que ellefe afsinafe choo
mim , Miguiôxo , Gonaixo . A repoſla deflas carias, & dos xecque . i.
Cono
-383-
LIVRO TERCEIRO
VONVQVE.I.REPOSTA .
Como criado aofenbor, filho ao pay, difcipulo ao meftre , a gente ordinaria Zo-
cuxut tomoni , à gente muyto nobre .
El rey fcreue ao Cubŭ , & 25 de mais dinidades , & 40 Cubŏ , diz:
Nitradono, nofabreferito , nam ei fe maisha algum . As dinidades grandes
da Dairi , como Xecque , Xeigua , efcreuem , Giguifat 40 Cubŏ .
Todos os do reyno efcreuem ao Cubŏ , for Fisôjo dirigidas aos Bu-
Buios , c.
་ Sanguan Rey, 1 , Sanxocu . i . Fofocauadono , Fataqueyama-
dono . Tiem , a Quiogocudono fe efcreue por Firojů .
Item Xecqueno xuye . i . Conoyedono, Cugiòdeno , Ichigiôdo-
no , Tacadzucafadono , que amor Foxiyeris do Dairi : & Xexxò quam-
baca į be gouernador geral do reyno em nome do Daisi . liem
-384-
DO ESTILO DA ESCRITURA: 1930
Sangiôdono .
Liem , Sammonjequi.i . Vomuro , Xŏren indono , Cagijdono ,
Meôroindono . Itcm , Vaqui monjequi quejam outros femenos cemo o de
Vôzaca , & c .
¶ Cuguió Tenjŏbito . Os outros Cugues fomenos , pede fer Firôjŏ , cu
Giquifat .
Xucun.i . O proprio fenhor . Quinin.i . Nobres . Bumo.i.
prouincial .
ALGYMAS ADVERTENCIAS A CER •
Aries que truiemos das partes das cartas em particular , & das coriesas
que nellas ha , fera bɔm aduertir em geral algúas confus , & friv eiramente , gas
Cortefias das cartas que pertencem dos religiofos em parse fam differentes por onde
trataremos delas ahanie em Darticular en hum capitulo .
• Nascarias por causa de respeito quandoje trata de cer: as peffoas , ha al-
gual palau as que quando se efcreuem se deixa hum espaço em brunco enire a letra
atras escrita quanto occupain búa , on duas letras , & iftoch . mum , Quetji.i.
lugar da letra em abeito .
Primeiramente faremos dele modo falando em coufas pertencentes a
Dairi .. Ynjen , Rinxi , Ringuen , Chocugio , Chocugo , Xciji , Cô-
jen , Reixi , & c .
Eucharißis , a Virgem Noßa lenhora , & pois efta ley le goarda nas cortefias dos
homens , & ainda aos deofes falfos.com rezam fe deue goardar squelle a aqué
soda preuerencia se deue . Irem 205 Apeftolos , & aos fanios ✪ no Papa rigairo
de Chrifto na terra . Сь g Tam.
-385-
LIVROTERCE
IRO
Tambem fe deuc aduertir que quando hum efcreuer o nome de feu Senhor
a peffoa de ouira familia fora da fua , nim ba de efcreuer nas cartas , Catana ,
nem & leira , Dono , como nem limbem os da Igreja , nam ande ajuntar partie
culas de honra ao nome dɔ fuperior nem de outro padre quando ef.reuem , ou js-
lam com os de fora , tirando a particula , Raruru , de que joo podem vfar .
&junto do nome onde efta ofinal da carta efcreuem a letra , Vye , & junio de
Jeu nome no fobreferito , efcreuem , Xita , femfe aßinar , que significa fer repof-
1 ficando por fobreferito , o nome do final , & porfinal e nome do fobreferito .
¶ Tambem no que toca as corteftas antigas & determinadas , fe deuc notar
que nesta idade andam muylas cousas no vfo em contrario , de modo que à gente
ordinariafe da honra demasiada , que por nenhum modo cabe a muytos , & por
eſts meſma cauſa , ſe acrecentam particulas fora do ſo . J. Sama , Rŭ , Sonrŏ ,
Quilama , & c. pello que fe deue refpeitar ao tempo, lugar, & c . & em alguas
acomodarfe com os outros poſtɔ que seja contra as regras .
ta. Alguns as vezes vſam húa vez , O as vezes duas quando fam fenhores
graues os que
que efcreuem
efcreuem com criados em lugar de , Von , vſam algúa vez de
Xeximuru . Vi , Moiàximubequ foro . ¡ . Vonmŏxi arubequ foro .
-386-
DO ESTILO DA ESCRITURA . 194.
Vocuno tomeyŎ .
Fidzuque .
Fino xita . i . Fandocoro .
fua dito no capitulo dos nomes das cartas quer jeja Firôjo , quer Giquifat .
Migueôxo . ?
Gonaixo . Tsuxxinde chodai itaxi foro , mottomo morte ca-
Goxuin . tajiquenaqu zonjitatematçuri foro .
-387-
LIVRO TERCEIRO
Cobinno gió .
Cobinuo ye •
Gufatuo falague foro , &c .
Tayoriuo ye .;
coufa , dindo lhe as graças deuidas , porque no fim da carta cu nɔ meyo Nauona-
uugaqui he deſcortesiase nam foffe entre muylo familiares , ou a cousa foße iam
pous que nam be neceßario logo no principio dar as graças em forma : U pera
dizerem que receberam ufam deſtas palauras .
, Do começo da narraçam .
Macotoni morte .
Fanatada motte .
Gonen .
-388-
DO ESTILO DA ESCRITURA . 195.
Gonengorono dan .
Goconxeino itari , I , dan .
Goconxino itari , I , dan .
Peri en
Gocaixerno itari quiuamarinaqu foro .
carecer Gocony catajiquenaqu foro .
com 4.
Quabunno itarimŏxirçucuxigataqu foro .
gradeci Quabunni zonji foro .
mento. Fommŏni zonji foro ,
FommŎno itarini foro , 1 , chinchôni zonji foro .
Quiyerno itari , I , quiyer quiuamarinaqu foro .
Manzocuno itarini foro, 1 , manzocu xexime foro .
་ A concluſam tem duas partes , a primeira he o termɔ & fim da carta com
DAHONRA, ECORTESIA DO
cabo da carta .
-389-
LIVRO TERCEIRO
Pera os criados defua cafa , Nanino coto foro nari. Quinguen , 1 , tçux
xindem fu .
quando queremos honrar à peßos & the damos meia honra nas particulas , aqual
The nam cabia . Efta meia honra ou je lhe damn fobrefcrito, ou no fim da curia.su.
xŏguat . ? Xichiguat.
Niguat . Faru . Fachiguat. Aqui .
ŞAquio
Sanguat. Cuguar .
xiguar, I , vdzuqui . ↑ Jŏguat .
Olugar ondefe aßinam se chama , Fino xita , por queſe aßinam no par.
se inferior de baixo ou de fronte do dia , & domes . E quanto bun je aßina em
baixo no fim ou bordu do papel , mais je humilha & moftra refpeiso , & quanto
maisfe aßins em cima be menos toriefis & moſtra ariogancia .
• Pri-
-390-
DO ESTILO DA ESCRITURA. 196 .
primeiro lugar fica no segundo grao , & o penultimo no terceiro grao , & aßi
alternatimje contam , de modo que o do meio fica o mais baixo de todos . E efte be
• ufo mais corrente .
• Efe aconiecer que os que fe aßinam tem a mesma dignidade & fam igo .
ais , o mais velhofe afinara no cabo , ou aquelle que primeiro foi conftituido na
tal dignidadefera ɔ principal . Vocuua jotan . i.o que efta aßinado no vltimo
fan infaliuelmente o vltimo aßinado , & o primeiro , & je fam tres o penul-
simo , mas a ordem be diferente porque a qui fe fcreue no primeiro lugar o no-
me do vltimo aẞinado , logo o nomedo primeiro, & fejam tres o nome do pe-
multimo , de modo que no sobreferito o que eśla no primeiro lugar he o mais bon
rado si contando por ordem : ponbamos exemplo de tudo o dito .
1. Nani
-391-
LIVRO TERCEIRO
Naniga..
Nanigaxi
Nanigaxi
Nanigaxi
Nanigaxi.
1. 3. 5.
xi
↓.
♬.
♬.
4.
Nanigaxi
Nanigaxi.
Nanigaxi.
Ofobreferito na parte de baixo .
Chinatambem fam de chapa : & como ifto feja oignidade que parece coufa fo-
renfe, num be conveniente aos de mais far de imban for final em coufas publi-
cas antes fera defcorcefia , & por esta cauſa quando muyios je aßinum em hío
conjucaçam , & c . fe algum com achaque de doente fe nam aßina & form em
lugar do final Imban , ao futuro nam faz fee, nem val no foro publico .
Os Xucques & religiofos em lugar dojinalem cartas familiares entre
amigos em Fineri , & c . efcreuem a letra, Fai , i , vogamu , Vi , loan . Fai .
-392-
DO ESTILO DAS CARTAS. 197.
4 Do Sobagaqui , I , tobadzuque .
-393-
"
LIVROTERCEIRO
meis palaurs fomenos , fe abaixo della , be menor , de mɔdɔ que quanto mais al-
ba mais bonis , & quanto mais baixa , menos .
¶
་ As particular do Sobadzuque por seus graosfam eftas •
1. Nanigaxidono mairu ficobito von nata .
7. Nanigaxidonoye .
8. Saburć votoco .
tu , & c .
DE OVTRAS PALAVRAS QUE HA A
-394-
DO ESTILO DAS CARTAS : 158.
Gorioxucuxo , poulada .
. Tambem ha alguns tempos como de neue , de rofa ‹, de chuina , Ĉi , em
que efcreuen na forma seguinte em cartas fam liures , Fineri , & c . Vt .
Baifôca , Guinfoca , 1 Core mina jixetni xitagarte caqubexi , coo
Vioca . Xofûca . colara inconno xuye caqubexi , xoquanný
Xerfôca .
3. Nanigixidono , gotó .
6. Nanigaxidono , gofempů .
7. Ninigaxidono xinji foro . Corena votoritaru caraye , aruius
icanimo soni , gofû .
-395-
i
LIVRO TERCEIRO
-396-
DO ESTILO DAS CARTAS . 199.
como no Vuagaqui , como fics dito , nos que muyin bonramos fe poem no prim
cipio a regra do nome , & os que menos , na ilharga .
porque os chaman feus mestres , estas coriejias das carias , no que toca a toda s
carlsbeo mesmo que esta dito , a differença loo efta no Atedocoro , & no So.
badzuque , porque eft fim differences das corcefias dos feculares , as quais
mam quadian 10 estado de Xucque , por io tratam dellas os lapoens em par-
Sicular .& porque os lapoens por nam fiberem como le ande tratar os reffos ve-
ligiofos , ategora os tratam nas carlas com coriefias dosfeculares ✪ Tonos , jso
lar mos avanie algús cousa do modo que nißo parece se podera ter .
Os Bozos fe diuidem é duas familias . ( Xŏdŏ , I , xŏque, ← Jéque ,
-397-
LIVROTERCEIR
O
Cada familia deflas tem nomes de fuas dignidades , & officios & conforme a if-
fofe lhes faz mais ou menos cortejia nas cartas conforme o requere a dignidade
de cada bum .
Algúas dignidades ha aquem fe rfcreue por Firbjð com forme for a pef-
for que escreve, no ſobreferiso ca caria aor Bonzos muylo graues f acrecenta
as nome da val dignidade , Faijó , faitei , faifucu , como atras fica cito , mas
nam fe lhe poem nunca , Xinjŏ .
Do xŏque .
mo , Xeiqui tomo .
་ O Sobadzuque fers tambem conforme à pessoa feu grao , que com.
munmente fera hum deftes modos .
1. Xono von naca . 6. Gobŏ
-398-
DO ESTILO DAS CARTAS. 800.
DO Y VGVIỏ , l , x ŏ NIN .
-399-
LIVROTERCEIRO
modo conueniente , aɔ eſlado religioſo , nam fera ficar por regra certa mas como
certo modo de inftruiçam pera por elle le poderem acomodar .
giares da religioés fup emos lhes podem ejereuer por Atejò , & felbes efcremerő
por Giquilat , a formafeguinte parece conueniente .
sguxxinde moſu ,
-400-
DO ESTILO DAS CARTAS .
2010
Os religiofos entre fi quando le efcreuerem poderam usar defa forma .
Padre Prouincial ſenxi , Mairu golocca. Cuiŭquo suxxinde
mŏfu .
Rinxi , be carta , ou aluará del rey com chapa ou fello real a que
Chocuin , yo qual parece que je poem no principio & no fim de baixo da datahamă
o no
me de algem de jeus offciais . o qual Rinxicomeça de duas maneiras como je
vera no leor a baixo poj: o , & a conclufum be Yotte cudanno gotoxi . VI ,
Ringuenuo comutte iuaqu : quauo xite bancocuuo volamuruua , Taifeig
meicunno rocu nari : ranuo faratte xicaiuo xidzumuruua buxinno xet
lib.
7.
nari : quiŏnenno aida , Tacatoqui fôxiga ichirui chôquenuo naiga-
xironi xite foxij mamani guiacuyuo furu : xequi acuno itari . Tenchů
fudeni arauaretari . Coconi ruinen xinquinuo yafumenga tame : ma-
Ee
• CHITO
-401-
LIVRO TERCEIRO
¶ Injen be carta , do rey que tem feito , Inquio , & que renunciou o efla
do no filho . A qual vay felhada com feu fello & com o nome de algum dos feus ,
& Accdocoro fe poem ahonra , que merece a peſſos pera quem vay a carta
-402 --
DO ESTILO DAS CARTAS .
202.
D wefe mais notar , que nas cartas que hum yacara ou outra pesca efcre
ue a algum criado few . f. Chuguen , que je aßina no principio da curia no lu
gar onde fe efcreue , Nauonauogaqui , fem efcreuer o seu nome & no cabo da
ellaje prem Fidzuque (en mais nada , Co Aredocoroje a o nome do tal
Chŭguẻ . Vi , Nanigaxi votoco . Efie nɔdo de aßinar je ci ama , Sodefan .
i .final feito no principio da carta .
Ha ha forte de cartas , que ferbamam Mŏxijo , que fam cartas graues
que pe Joss lomenos ofrecem pera pessoas muylo graues . Entre efas & outras
Cartas como acima fica tocado , ba dous generos , kuni muylo grave , que commu-
mente ufa de , Nari , & je chama , Bun , porque leua legascens , ou icca bifto
Tia da China outras femelḥances ouiro genero le chama : 10. i carta ordi-
naria que comumerre va de , Sòrŏ : porei aqui o teor de húa deflas carias
-403-
LIVROTERCEIRO
Caxicu , os dias domes , nom :, &final pera conftar cuja be a carta , & nim
fara de palauras proprias de que vfam as molberes nas fuas cartas . O Atedo-
coroferi Voniqubone , ou escrevendo o nome proprio, as peffoas graues je pɔë
• nɔme de a!gũa molber que a ferue , namfe efcreue Suguni . VI ,
I. Chăxôdonono votçuboneye . Mairu tarenize mŏxi tamaye.
2. Xôxodono mairu . Moxicamaye . 3. Agoye mairu ,
་ As cartas que de parte das molheres vam pera os homens nam tem corte-
fias no fim da cara, nem fe aßinam nem poem o dia do mes, vſam de muytas pa-
lauras brandas . Vi , Fumi xice , Mairaxe foro , Von vrexiqu foro , Vo-
mɔi mairaxe loro , Sazofazo , Iroiro , & c . ufam das fyllabas Monji , a-
crecentandoas as primeiras fyllabas das palauras , & fignificam aquelle nome.
DO XEIXIDE IAPAM.i.IVRAMENTO
por escrito .
Por quanto os Ispoens tem forma particular no jurar por eferito, nefte ca
pitulo direi algús coufs do modo de feu juramento , da forma de que faram
os Chriftio: quando for neceffario dalo por escrito .
Persoquil fe deue notar , que ha muylas palauras que fignificam juramento . f.
Xeimon , Chicai . i . juramento em comum , aßi dizemos , Xeimon , 1 ,
chicaiuocatguru . Xeigon . i . juramento de palaura . QuixŎ , Quixŏmon,
Xeixi , juramento por efcrito . Xeixiuo caqu , I, itafu , fazer o taljuramento.
•
་ Deacfenolar mais que os lapoens vfam
vam de juramento aßertorio , inuo-
cando a coufs porque juran , & de jurimento execratorio , & efte segundo bc o
mais vfido em feus juramentos por escrito .
་ Dojuramento 1ßertorio vjam inuocandɔ o nome da peßoa , on conſe por.
que juram fem the acrecentar nadi . VI , Deus , lelu Chriſto , Santa Maria,
Cruz , &c . i . Por Deus , &c . E do mefmo modo os gentio, inuocando feus
falfos deafes . Vt , Ten : Ŏ , Atago , Fachiman, Faculan , Atago facufan .
i . Iuro por Atago , &c .
Asi vezes dizem , Deusni caque mălu , gofozonni caquete mŏfu.
-404-
DO ESTILO DO IVR AMENTO .
203
Item, Deus goxoran are : Tento goxŎran are , i , Diante de Deus.
Dojuramento imprecatorio, ufam deflafone . Gobat , I , gobatuo că-
murŎzu.i . Dcus me ciftigue, Goxoni caquete mŏlù , i , aßi me Deus fale
*:. GuentŎ nixeno gobatuo comurŏzu , i , nefte & no outrɔ mundo fejs
eu castigado , &c . Gigocuni vochóza , naracono foconi niyôzu , i , AO
inferno 1, . Gocandò , i , en defgraça de meu fenhor caya : Vocoxino
monode cubiuo vcareôzu , voceni cacarozu , Buni cubiuo faguerared-
zu, tada ima cono zauo catçumai : comfus epitafeja eu morio : aqui cays
eu morto , C. Miógamo rçuques zu , yumiyano miŭga.i . nuncs ben
me verba , &:. Biacurai , cocuraini narózu . i, la zaro me lorne , & c . Ga-
quini narozu . i . pedinte feja , ou miferuel fejz : Fini yacareòzu.i.com
fogo fejs queimado . Fitori motta coni vocureôzu , codomouo furatabi
minu meni auózu , i . nunca eu veja meus filhos : por vida de meu vnicofi
lbo , &c .
Ojuramento por escrito tem esta ordem .f. no principio do papel efercuem
a modo de titulo eſta palaura , Quixŏ , I , quixŏmon , logo en quira re-
gra começa a materia a cerca de que fe jura efcrita por capitulos , ou je he búa foo
por bum for capitulo , no cabo conclue . Migui giôgiù , I , miguino mune,
soyni voiceua , 1 , ibon xeximeba , I , irçuuarini vuiteua , &c . Segue
Je a execraçam que a! ial castigo the venha , c . Como je pode ver neftes
dous exemplos bum tirado do xiquimocu , outro dos Mais , Vt .
¶ Quixŏ .
Goñŏgiónɔ aida riñ qetdanno coto . Migui Guannomi reôqen
no voyobazaruni yorte , moxi xijxu fôy xen coto iarani cocorono xo-
quiocuni arazu , fono foca aruiua fitono catódoto xite dorino mune-
uo xirinagara butono yoxiuo camaye mŏxi , mata fiquiotaru coto , xă
jequi arito coxi , aruiua fitono tanuo arauafazaranga tame , xilaiuo
xirinagara , jen acuni tquire coreuo mŏlazaru mono , coroto , cocoroto
sŏy xi , côjitno fibiuo ide quitaruca , voyoiʊ gofiŭgióno aida , ritini
voite xinfo arubecarazu , coacu arubecarazu , tada dŏrino vofu toco-
roxingiŭno zongi , fobaiuo tabacarazu , queinmonun voforezu , co-
-405-
LIVRO TERCEIRO
qui mono nari , yorre quixo cudanno gotoxi . lŎyei guannen xi-
chiguat roca . Remban .
• Efte exemplo pofto he de muytos , o que fefegue be de bum foo .
• Quixŏ .
¶ QuixŎ .
Irmam
Xingui gofuxinnoaida xintei futatçu core naqui tocoro araua.
Vicente. ximoxi loro coro .
— 406 —
DO ESTILO DIVRAMENTO . 204.
Migui giôgiô gafuxin fare molu bequi tame xingiŭ irçuuari core na
quicocoro , Deusno miŏcanni caque tarematqurite xeixiuo motte mo
xi agurumono nari . Moxi naixinni itquuariuo camaye guaiso quen-
jir . N. caretareni taixitate matçuri tiôri quiocuxetno nixinuo zon-
zuruni voiteua , Deusuo fajime catematçuri , Tenjono xoten jenji vo-
nɔvono tembat miŏbatuo comuri , guenjeua Deusno miojuto fanare,
goxoua gigocuno cuguenni votolare , vcabuyo farani core arubecara-
zaru mono nari , yotte quixo cudannɔ gotoxi . Irmam Vicente.
Outro exemplo .
¶ Quixŏ .
Mufonni voite doxin core naqui coto .
• Aßi como haforma de juramente por efcrito, tambem tem forma de vo10
preferito, que fazem alguns a jeu Pagode na jorma que a baixo fe poem .
Ovolo je chama , Guan , Riŭguan , Xeignan ; & o valo por escrito,
Xoguan , Guanjo , Guanjo , Guammon , Quigan . Guanuo tarĠuru,
2olir , ou fazer velo . Guanjo . i . papel em que esta o ro10 eferito .
Exemplo tirado do Teitaqui lib · 36 .
Vyamatte mofu Tacugui Nitentöjen .
Firorçu . Quiyovgi xicaiuo quanrei xite xifon nagaqu yeiguani fo
corubequi coto .
Fitotçu . Saixo chůjo , Yoxiaquirano Affon tachimachi biŏquenuo
♥ quete xiquio xerarubequi coto .
-407-
LIVRO TERCEIRO
Ser claras & correntes que je entendam facilmente, efcreverfe ha mifiurando Ca-
na com xofocu
Se iner capitulos de Fitotçugaqui , dizem os ontigos que o letra , Fi-
torqu , que becabeça de cada arrigo como , Tiem , nom la deficar mais alia que
a regra atras , ou a seguinte , mas tudo no meſmo andar : os modernos pera mor
diftinçım , aleuantam a letra , Fitotçu , bum pouco mais alta que as regras do
capituls .
Neste Meya , o que o apresenta nam fe aßina no cabo , mas no princi
pio na parte de baixo que responde no andar do final , fe poem o Mičji , & nome
-408-
DO ESTILO DA PETIÇAM . 205.
espaço que fica no mei › fe efcreuem as cousas que queremos offrecer , &c .
q Quanto a coufus quefe offrecem fam pera Xujin , Quinin . i . pefoa
mobre nɔ principio se eforeue Xinjo , como he cuſtume, mas pera igoses & infe
riores nam je efcreue Xinjŏ . E da mejma maneira , quanto a peſſoa for nobre,
nɔ Mocurocu , & no Chŭmon aɔ nɔme de cada cousa se acrecenta a particula
de honra , Von . VI , Vontachi , Vonvma , Vonyoroi , Vontaru , & c.
Nofim do Mocurocu , & Chùmon je efir: uesempre ljò , & em 10-
dɔs nam fe aßina , nem fe efcreue o dia da lüa & mes , mas foomente escreuefe no
cabo o Miůji , & nome do Quan , & o Nanori , conforme for a peßoa a quem
Se efcreue como diremos em feu lugar .
Todos eftes papeis ou fam de homens pera outros homens , ou de bemens
pera molheres,ou de molheres pera homens : quando forem de homens pera molhe-
res, ou ao contrariofe eføreuem em letra Cana , & nos das molheres pera os bo-
mens vam de palauras proprias de molheres, con: ofe vera nos exemplos de cada
bum , & as molheres nam efcreuem feu neme .
quando se efcreuem algúas cousas com Fitotçugaquiem cada kūa como tantas
Fff pojas,
-409-
LIVROTERCEIRO
peças, tantos cases de reiros , &e . O qus indofe verano ; exemplos particularer
de cada bum .
DO VORICAMI.
je efcreue o nome dam l'her ; n Voricami nam je efcreue , ljŏ , nem cias do
mes nem o Atedocoro .
◄ O papel como fica dito fam duas folhas , mas quando for o Voricami
peo
ra Sarugacu , Dengacu , Mai mai , ferarm hus foo folha por fer aßio ver-
dadeiro estilo o contrario erro . O numero das caixas je rjcrewe na meiade da
dobra do meio . V's ,
• Tôfaiye .
Alambiqui . Ijo . Nagauo nacadzucafanojó .
Xujin quininye .
Xinj3 . Mambiqui . Ijo . Fomma cunaino xô . Nagamafa,
• Muylas vezes fazem Rei a búa pefoa com Tachi de Itomaqui ,
Voricaini .
Do mocurocu .
Se efcreue mais que ippiqui . Item , quando dizemos que fe offrece canalo , &
lemos , Badai , i . Caixas ou prata em feu lugar , nam se efcreue mais que ip
piqui , que ja fe entende .
nem je aßinam .
9 Xujin,
-410-
DO ESTILO DA PETIÇAM . 106.
— 411—
LIVROTERCEIR ?
¶Xinjŏ .
Donlu , Sandan . {
§ Xiroi . Acai . Auoi .
Tŏnuno . licean . Vôcurenai , licquin .
Tomuxiro , Gomai , Chōji . licquin . 1j8 .
quem correcom ifo , por que os effuiaes que o recebem por este afinado dam con
ta do que receberam so fenbor despois em fecreto , & be como reflemunbo . VI,
Goxinjono voboye .
Curenaino rinzu . licran .
¶ Por quanto no tratado das cartasfefalou muytas vezes dos nomes dor
Lapoens , feu Miŏji , apontarci squi algúa coufa acerca delles perafabermos
ufar delles nas cartas em outras coufas neceffarias .
Pers melborſe estender je deue notar á os lapoens tomam feus nomes em di-
uerfos tempos da vida . O primeiro genero de nomes ke, em quanto fam minin s
quese chama , Volanana , I , varambena . Osegundo tomamfendo ja de mor
ст
idade , quefe chama, QuemiŎ , carina , votocona , que be nome que tem om
quaniɔ nam sem algum gran ou dignidade. O terceiro fe chama Carana. i. nome
da China , o qual efla junto com o Quan , ou lurid , comofe dira a baixɔ.
O quanto se chama , Quan , q be nome de dignidade, ou officio na casa real: cftes
miɔ̃, 1 , Nanuri . Ofeptimo be o nome ğ Sum somo quando faz Inquio, dei-
xando
-412-
DOS NOMES GENTILICOS DE IAPAM. 207.
xando scafs ou eſtsdo so filho : que se chimı, Fômió , Dŏgo , Fotraino na,
Nhŭdono na , Bozuno na . O sitauo be o nome quefe porm a hum despois de
morio conforme o seu custume que se chimi , Zôquan . O nono he , Mioji . i.
alcunha da cala ou familia . Od cimofe chama , Vgi , 1 , xò , quefam certat
familias a modo de sribus , a que fe reduzem todos os fenhores & Saburais de
lapam . De todos estes diremos algúa cousa em particular .
DA PRIMEIRA SORTE DE NO .
mes Volanana .
Pod fe tambem screcentar , Dono , à primeira parte do nome, pofto que nam
belum cortes modo . I'i , Xendono , & c . liem , a particula de honra , Vo.
VI , Voxen , Vomarcu , Vocame , & c .
mes.1 . Quemíð .
gis pefos hon ada , aqual se chama Yeboxi voya , & oqsɔmso nome , Yebo-
xigo , ( Yehoxiuo quiru coquini quemiŭ nari , muquanno aidaua cari-
na nari . ) Ideft , quando hum veste o Yeboxi a primeira vez que he cerio ge-
mero de coroa , ou caraminbola , o nome que toma be , Quemio.i . dempre
ftado , ou por em quinto nim loma nome de dignidade .
Eftes nomes fe compoem dos dez numeros com a particula , Rŏ . Vi , Ta
ro , lirō , Sabură , Xiro , Goro , Rocuro , Xichiro , Fachiră , Cură ,
Jūrŏ . VI . Tarŏdono , lirŏdono , & c .
•
་ Defles nomes lejazouirs compofigan , antepondolhes as fyllabas , Gué,
Ya , Fei , Mago , Chŭ , Fio , Xin , Tô , lin , Den , Man , Tauru , Qui
cu , Mata , Came , Quichi , Gun , Go , So , Xei , Co , & c . VI , Guen-
jiro , Magoxichiră , linxirò , Tôjirŭ , &c .
་ Deftar fy labas, quatro fam de fi honradas fe as toma alzum fenhor, porque
-413-
LIVROTERCEIRO
° Poſts que primeiro fe deuera de tratar de , Quan , & jurio , por , Ca-
Bana , prueder delles , todavia fera melbor je entender jarecco milkor apon-
calo aqui p imeiro .
qßinɔ Fiacquan , como no Iuriŏ , ha duas fortes de nomes na mefma
cou!a,bum que be o de lapam , ouiro que elles chamum , Carana , i , nome da
Chins , quefignificam om fmo , & parece que os outros fe compoem de Yomi,
Nos nomes dos reynos eſte Carana , fignifica ou o mesmo reyno , ou ofe-
nhor do reyno que tem o titulo dɔ sal reyno . VI , Chicujenno cuni , jignifc20
reyno, Chicujenno cami , ofenhor que tem o titulo do tal reyno, o qual muyles
vezes o tem ,fem ter o reyno , Chicuxu , heo Caranz , que fignifica ambas as
coufis.f.o reyno , o que tem o titulo de al reyno .
Nos nomes dos reynos efie, Carana , fe comporm , tomando a primeira
betra do reyno na voz Coye screvemando lbe , Xů , cfsi como : Yamatono cu
ni , efte Ya, fe le por, Va , ← aßi dizemos , Vaxu : Cŏdzuqueno cuni , efe,
Că , be no Coye , 18 , Ej diz , 1ŏxu : efle Xù , fgnifua aqui em lapam ,
Reyno, na China he o mesmo que dizem , Cheu . Vi , Quancheufu, & c.
- Como a tris fe locou , ordinariamente nomear a prßoa por Catana aßi nat
Cartas como no falar be moſivar the mor refpeiso .
nomes pouc › mais ou menos , mas for varias compofigoens que sem de particular
que
-414-
DOS NOMES GENTILICOS DE IAP. 208.
que fe pɔdem ajuntar so meſmɔ nome fam muyto mais de cento , comose vera no
Fiacquan .
Do Fiacquan .
-415-
LIVRO TERCEIRO
-416-
DOS NOMES GENTILICOS DE IMP. 8090
QuiŎ . no Daixo .
Vocura . no Daibu . Carana . Taibuquei.
{ no Xô . no xoxo . }
G82
Sayco
-417-
LIVRO TERCEIRO
Vyemonno . Suque .
Cotoneri .
As particulas que fe poem no fim do nome como se vio fam , Cami, Su-
que , lô , Saquan , Xin , Fic , Chu : de cada bus deftas ka muyias que sé
DO QUINTO GENERO DE NO
mes.f.lurió .
-418-
DOS NOMES GENTILICOS DE IAP. 3100
reynos .
-419-
LIVRO TERCEIRO
reynos .
vŏmi . Carana . GŎxă .
13.gun
Mino . Carana . Teôxй 18.gun
Fida . Carana .
Danxă . 4 · gun
Xinano . Carana . Xinxi 10.gun
Cŏdzuque . Carana .
Yaxň . 14.gun .
Ximotçuque , Carana .
yaxǎ . 5. gun
Mutsu . Carana . Vŏxă .
$4.Sun.
Deua . Carana .
Vxй . 12.gun.
Carana . Fixŏ .
Bigo . 14.gun .
A qui . Carana . Gueix 8. gun .
Carana . Boxй .
SuuŎ . 6. gun .
Carana . Chŏxă . 6. gun.
Naja:o.
Nanoci be nome proprio que a peſſos soma quando soma o , Carina , &
the dura sie a more , & por este fe nomeam nas cartas no lugar dofimul , & na
batalha pera lerem conhecidos : & aßi o verbo he , Nanoru , por nomesje por
ente nome proprio. Este fe compoem comummente de duas letras & o somam peso-
as nobres & bonradas , & nom Fiacuxŏs , Vi , Malanari , Malamune , Ma
-421-
LIVRO TERCEIRO
Nas cafas dos Yacatas & fenhores grandes , os principais do reyno tem☎
por principio do nome a derradeira leira do Yacata , cu fenbor que actualmente
gouerns . Aßi como de , Yoxixigue , Xiguetada , Xiguenobu , & c.de,
Yoximune , Muneyuqui , Munetora , Munacata , Munecague, & c . de,
a que jubio , outro be nome proprio da pessoa , & soda a peßna aki Bonzo como
Secular rapado , deue de ter feu nome proprio , que se chama , Fôn iŏ . No-
sino na , i . some religiofo , ou de pessoa que deixeu o mundo : alem defte nome
proprio muytos por humildade sem cuivo porque ellesje nomeam aßi mefmos , que
sem feu particular estilo com the efcrenem como fe diffe no Tratado das cartas.
Os nomes & dignidades do XŎque , fam tambem varios conforme es va
rius fectas que comprende eſta jamilia , pello que aqui nom trata ci dellas .
Os nomes dos officios ,eu dignidades da familia dos lenxus fon varios,
macos principais (am , Tôdŏ , i , Chŏrŏ , Xxeiro , Xuſo , zŏfu , xica , Xo-
qui , lixa , Caxiqui : & arodos eles anserede sempre o nome proprio : Tai .
choro , Teichōrŏ , Chŭxeito , Yeixulo , Yeizofu , yeixica , Yeixoqui,
yeijixa , Yeito foncho .
O nom: propriofe chama , Fômiò , efle be voluntario & cada bım trwa
OUT
-422-
DOS NOMES GENTILICOS DE IAP.
2120
o que quer, & comammerte he de duas letras . Vt, Tôin , Sôrin , Rixen , Rin-
ca , Xeifo , Sôca , Dŏca , Dŏan , Soxer , & c . E lomam efles nomes de
Fortai , ou Nhãdo quanto fazem Inquio , & rapam a bari a, & cabellos do
cabeça em fin il que deixamo mundo & je fazem Bonzos .
Alem dɔ, Fâmiŏ , alguns comam ouro nome por caufa de fumiſſam &
bumildade , que se chama , Saimin , o quel se forma de húa de tres ¡ydabas antę
pondo lhe purrs algus.f. Sai , Quen , An , das quais Sai , ferueJoomense peo
s religiofos , posto que ouiros vjam della , & as outras duas , Sòzocu tomoui .
Vi , lunlai , Quilai , Yotoquen , lian , lõan , &c Francifco Rey de Bun-
goɔſen Fâmið ra , Sârin , & o Saimin , Quiðan . E aßi nos de mais .
delpois de morto .
• Depois de hum morto lhe poem hum nome & aos nobres q em vida nam
furaran a algúa gran te dignidade tha dam despois de morto que je chama , Zô-
quant , & je lhe acrecens 1 so principio datal dignidade a fyllaha , Zô . Vi ; A
Nobunaga , a Yoritomo despois de marios ibe pujeram , Zŏ Daijŏdaijin,
aß! 15 de mais .
DO MIŎII.i . ALCVNHA .
¶ Do Vgi , 1 , x8 .
de Lagam
-423-
LIVRO TERCEIRO
Alem deftas quatro ha outras fomenos & pouco nomeadas . V’'t , Tangi .
Taico principiou hús chamada , Toyotomi , aqual tomaram todos os jenbo
ves que oferuiam deixando a propria , poſto que nam parece durar .
uidi este tratado por capitulos pera mer clareza . No 1.ferrara dos varios
vocabulos de nomes numerais que tem Yomi , & Coye , & de feu vario ajo, 1
& conftruiçam . No. 2. do Nigori dos numeros , ideft , de como húa pala-
urs ,on leivadeller fe muds em outra , conforme a palaura , ou letra que immedia
Bamente fe fegue so tal numero , juntamente das varias especies de contar,
← vocabulos , & modos de falar das contas com a rateada . No 3. do aso
di prasa , & ouro , & das varias moedas de cobre, que tem que chamamos cai-
xas , Ofus valia , ✨ do modo de contar rendas , &seiras de fenhovios , do pro
Jo da balança , ✪ dachem . Item de varias menfuras que tem como legoas , ✪
as , lúas , ou mefes , annos , idades , eras , & dos animais que refpondem as ho-
Pis , & annos : o que sudo namfera menos proueitofo , que curiojo pera es que a-
prendem a lingoa .
DE VARIOS NOMES NVMERAIS DE
b: cuiado , &fincopado , que ferue nas contas particulares , & que nunca se acha
´pɔrji ſoo ſe nam junto com algum Yomi . VI , Fito , futa , & c . Ambos sem
a meſma letra, ſign ficaçam , & força , mas diuerfo zſo , ✪ tum , & cuiro nam
Bem mais que are deg ✪ apifam defeituofes , & o que lbes falia fupprem com
O nome numeral , Coye , como fe dira auante .
, E pera que milhor fe enienta o que dos nomes numerais fe difer, fera bem
dizer primeiro algúa coufa dos interrogatiuos . Os nomes interrogatiuos que fer-
uem nas contas oufam , Yomi , ou Coye : os Yomis Jam , Icutçu , Icu , Ica-
fudo , Icura , Icutari , Icuca : pera o Coye be hum ſoo , S. Nan .
Interrogatiuo, Yomi , he aquelle as qual communimente refpondemos pel-
los numeros , Yomi , Fitotçu , Futatçu , & c . Fito , Futa , & c . & que tem
feu Coye particular, como fam os acima postos . Nome interrogatino Coye cha
mimos aquelle aque refpondemos pelos numeros Coye , Ichi , Ni , & c . & que
tem feu comi particular . V' , Nan . Acontece alguas vezes perguntar com
yomi , & refponder por Coye , & do centrario , V , Icurari ? Sannin, Ni
nin , ou Futari , & c . Toxiicurçu ? Sannen , 1 , mitçu , Icutabi ? San
do , ! , mitabi .
Estre os interrogatiuos acima poſtos ha muyta differença nɔ vſo , porque , I- Icwign .
curgu ? he abfoluso , & indeterminado , pera perguntar , quantos ? E pera cou-
fas que nam tem conta particular como fruits , & c . feruefoomente aos nume
ror , Fitotçu , Futatsu , & c . VI , Icutçu ? Fitotçu , Furatçu : Naxiicu-
squ ? Mirçu , & c . fempre fe pofpoem aos nomes das cousas que fe contam , ii.
rando quando admisté a particule , No. aßi como Firorçu , Furatçı , &c. VI,
Toxiicucçu ? Icutçuno toxi ? & c .
Icafodo , ferue pera quantidade difcreto , & continua , & fignifica quanta Icafodo.
a lespa , Icu , & firo . E ferue foo a homens , & a feus officios , &fignifica,
quentas peßoar? 1, quantos bomens ? VI, Icutari ? R. Fitori, Futari , Sánin ,
& c. tibb
Isuca,
-425-
LIVROTERCEIRO
Nan , ferue foomente aos numeros Coye , Ichi , Ni , & c. & fe antepoem
Nan .
sos nomes Coyes das cousas numeradas , ou aquelles que fuppoem por elles . VI,
Nannen ? R. Ninen : Nambon ? Sambon : Nangiŏ ? xigio , &c . A.
chafe , Nandoqui , mas efte Nan , he jincopado por Naninotoqui . i . que
bura ? o outro , Nan , ſignifica quantos , & c .
Estes numeros nam paßam de dez , & fam indeterminados , & abfolu
10s que feruem primeiramente pera numerar em geral , hum , dews , Cores , ate
Pera contar coufas ģ nam tem determinado modo deje contar como juvi.
ba , & confas mindas que o uso enfinara , & refpondem 10 interrogatimo Icutçu .
Sempre le ajuntam com nomes Yomi , aos quais je po poem immédiatamente,
Vi , Cazu futatsu , Mican mitçu , Toxi yorgu , Naxi itsutsu , Tamao
go murgu .
¶ Appendix .
targuno coro , Mitsuno gui , Yorçuno xifai ari , 1 , xifai yotçu ari , To
yonu mono .
• Achafe , Momo , palaura yomi , por cento , & , Chi , que fignifico
mil . VI , Momotabi , Chitabi , Chiyo , Momotoxi . 1. Fiacuyo . A c.
fles fe pode acrecenter , Fuiçuca , dɔus dias , Fatçuca , tinte dias , Fatachi,
idade de vinte annos .
Efco
-426-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR . 2140
Fachi . ya . 8.
Yatçu .
Cu . Cocinurgu. Cocono . 9.
jů . Του . To . 10
Fiacu . Momo . 100
xen . Chi . 1000 .
Man . 10000 .
Vocu . · 100000 .
Ichiuo touo auaxete ju . 10 . lŭuo touo auaxere fiacu , 10 ..
Ficuso toso 2uarete xẻ . 1000 . Xenuo , & c.ichiman . 10000 .
Ichiman , & c . jàman , 1 , vocu . 10
-427-
LIVRO TERCEIRO
aßi como scontece , que hum vocabulo sem dous , & tres Coyes pollas rezo
ces divas no tratado da escritura , aßi alguns deftes numeros lambena tem duas
vozes , on Coye .
Ni , Por dous sem outro Coye , li . Vt , linan , licun , lirð . Vt , licun-
nirqucaye gataxi ,
San , Portres , tem outro Coye , sŭ . 1'1 , Sŏ xijì , Sŏ ximomme .
laura por si que sem propria leira , & he Coye . V'i , Riŏnin , Riŏdo , Riŏjit .
་ Tambem hs outis palaura , Coye.. Sai, quesignifica duas vezes. vi,
Sairan coreuo arauafu .
guinte : pera contar de dez por cima ase outra dezena , acrecentam a parte poſt
ao dez , os num ros de bum are move : VI , lŭichi , jŭní , jŭfan , jŭxi , jŭ-
go , jŭrocu , jŭxichi , jŭrachi , jšcu .
₤ pers dizerem vinte , trinta , Cc , ajuntam os numeros de dous at noke
den as do dez , dizendo , dous dezes , tres dezes , Oc. vi . Nijŭ , Sanjŭ ,
Xijŭ , & c . E da mesma maneira pera contar por centos a le mil, & por mil ate
dez mil aßi nos de mais ,
zenos dous ,, ou tres ,, vinte , ou trinta , corenta , ou cincoé -
4. O que nos dizemos
ta , duzenios , ou trezentos , & c . Dizem elles Nifannin . Vi , Nifanju , .ʊ
xijă , xigojă , nifambiacu , & c . fem conjugaçam .
CONSTRVICAM .
-428-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR .
2180
Exceipçam . 2.
Por quanto os nomes numerais, Yomi , nam tem mais que ate dez ,supo
primos com os Coyes de dez pera e ma , & eniam sempre je pojpoem so fubfion
tino , Yomi . Vi , Toxi jšíchi , jugo , nijà , fanjš , nihacu , & c . Caª
zu júfan , jŭrocu , & c .
Liem polpoente os nomes fubftantinos , Yomi , em qualquer numero quefe
ja, quandoje poem fubftantiuados com nome ( ubftantiuo Coye , quefignijua o tal
Yomi , oufuppɔem por ele como sbsixo je dira . V´t , Fito fannin , Yari jŭni-
fon , Cami jŭmai , Yumi gochô , Vina ippiqui , Toxi fannen , & c ,
O numero cardeal ordinal quando ſe an epoem a algum fubflantiuo,
quer, No. Vi , Mirçuno quiŎ , Futarino mono , Ichino maqui, Dai ichi •
no mono , läninno monodomo , lil'sôno fune , & c . Nijŭ yoninno ti .
tobito , Xijā yoninno nhôbo tachi , Nibanno quiò , Sambanno tico,
Nibammeno iye , & c .
¶ Appendix .
་ Ichi , Ni , & c Quando ſignifica numero ordinal, primeiro , ſegūdo, &c.
ou o principal , admidte a particula , No. VI , Ichino tenfo , Nino tenío,
Ichinu mono , Ichino maru , Nino maru , Sanno maru .
liem quando efts adjećtiuado com algum Coye . Vi , Sanninno mono.
domu , Ričninno vontçucai , & c .
Liem Ni , fan , & c . Ale doze , justo com o Coye , Guat , ideft , lúa , ON
mes ,fignifica ordem .f. 1.1.3.Oc. VI , Ninguat , Sanguat, Xiguat,
Hbb j
S. ifsai
-429-
LIVROTERCEIRO
EXCEICAM .
Dizemos , Ichifor, & nam Ippot por a centefima parte de bum condorim.
Appendix , 1.
Caquezan . Multiplicar .
Faſſan , 1 , varizan . Reporir por hum numero ate nɔue Najina.
-430-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR . 116.
9. Iccu . Coconotçu .
9.
3.9. Nicu . Ifachi .
8.
Sancu . Nijŭ xichi .
3. 9. 87 .
4.9. xicu . Sanju rocu . 3 6
5.9. Gocu . xiju go .
45
6.9. Roccu . Gojŭ xi .
54
7.9. Xichicu . Rocuju fan . 6
8.9. FACCIL . Xichijŭ ni . 73
9.9. Cucu . Fachijŭ ichi .
8
OVTRATABOADA PEQVENA COM
a nolla de que fam .
Ichi .
Ichiichiga .
8. 2 Inniga , 1 , no. NI.
Nilanga, no . Rocu . 6
3.40
-431-
LIVROTERCEIR
O
2.4. Nixino .
Fachi .
2.5. Nigono . 8.
ແບ້ -
9.6. Nirocu
Iǎni . 12.
2.7 .
Nixichi lăxi .
14.
2.8. Nifachi . Iǎrocu 16.
Nicu .
Infachi . • 8.
3. 3. Sazanno .
Cu .
Sanxino . 9
3. 4. lăni .
3. 5. Sangono , lugo . · 5.
mmm
Como acima fe tocou dɔus modos de contar tem os Tapoens aßi no, Yomis,
Fito , futa, &c . como no Coye , Ichi , ni , & c . & bum, & ouro namfam
gerai
-432-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR . 217.
Ostapoene nam tem fo de moeda cunbada de prata , & ouro como nos,
poflo que alguns jenbores algúas vezes fund an cerias moedas de prata , & OUTO
pera alguas necessidades , mas em lugar de moeda vsam de pelo polla balança , ow
dachem como tambem vam os Chinas efie fo he de duas fortes , hús falanco
por mazes, condorins, saeis , &c . Outra falando per barras como clies digé que
be certo pelo de prats , ou curo .
་ Como neftas partes de Tapam & China nam aja moeda pera nomecrem cer
tos pesos de prata , & ouro de que ~fam , enuentaram os Portuguefes certas pals.
uras que es fignifica Jem . [. caixas , condorins , mazes , tael , cate , pico em 10 do
genero de pejo aßi de balança como dachem , como entre nos Marco , onça , sto
rota , quintal , c.
Os nomes dos pefor que por fi sem nome proprio , & com cuja repetiçam ſup-
prem todo o de mais fam eftes .
Mi. 10 . Fazem . xi .
xi . 10 . Fa༢tn . Fot .
Fot . 10 . Fazem Mo.
Mo. 10 . Fazem. Rin .
zii
Rin .
-433-
LIVRO TERCEIRO
Rin . 10 . Fazem . Fun .
Fun .
Fazem .
Momme
Momine . 1000 Fazem .
Quamme .
De , Momme , por diante contam ate 999.f. Cufiacu cujă cumomme,
&fefegue, Icquamme , quefam cem tacis que be o mayor peso que tem , & be
búsfoo palaura , & búafoo letra : & fera dizerem centos , ou milbares de cru
zados repetem efla palaura Quamme ,
Icquamme . 100, taeis . Niquamme , 200, Sanguamme. 300.
Xiquamme . 400. Goquamme. 500. Rocquamme. 600.
Xichiquime. 700. Fachiquâme , 800. Cuquamme . goo .
licquamme . laicquamme , & c. 1100. & c.
• Notese q de dez mazes pera cima, nɔs dezes nam ſe diz , Móme, mas
Soomele, Me. Vi, Nijäme, Sájňme , Xijăme, Gojõme, Rocujame, Xichi-
jume, Fachijume, Cujůme, Fiacume , Fiacu ichi, ni, fammomme, & c.
Ichimi . A decimaparte de [ xxi .
Ixxi . A decimaparte de Ichifot .
Pera dizermos a tantos por cento famos da palaura , Vari . Vt, Ichi
vati , dez por centɔ , ou de dez bum . Eftafe reparte em dez partes , & cada
parie
-434-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
$ 18.
parte fe chama , Bu . i . hum por cento , I´t , Ichiuari ichibu , nibu , ſambu.
onze porcenio , & c . Ichiuari ichibun fan . Onze & meyo por cento .
Niuari. 20. Sauari . 30. Xiuari. 40. Gouari . 50 .
Rocuuari . 60. Xichiuari . 70. Fachiuari . 80. Cuuari . 90 .
་ Huabarra que chamam de prata tem quatro laeis , & tres mazes de pe
fo, fe reparie em dez partes, & cada partefe chama , Riò , que tem quatro
mazes, ires conlorins de pefo . V , Guin ichimai , 1 , jŭriò, búa barra de
prata . Ichimi , Ichiriŏ , Nirio , & c.
Mar paries do Miyaco na compra , & venda de muylas cousas, &
pe
ra nomear quanio cada hum tem de feu, be muyto fado falar por barras afice
praiacomo de ouro . VI , Nanjùmai , nambiacumai , nammammai , & c .
DA BARRA DE OVRO .
Estas em lapam fam varias na valia , mas todas tem a mefma conta que
por nome usiuerfalfe chamam leni, Xen , Chomocu, fam furadas pello meyo
Lii
-435-
LIVROTERCEIRO
Cocu , quefam cem medidas de arroz , & c . ou por , Chỏ , que be certa medi-
da de terras , Vt .
Ichicocu . Jiccocu . Fiaccocu .
Xengocu .
Iccho . licchŏ . Fiacucho .
XengiŎ .
Tambem no comprar , & vender do Cha , & de cuiras confas se vsa por
efte nome de caixas , mas entam mil caixas valem dous tacis , ou montam iano
DO PESO DO DACHEM.J.CATES .
• No pefo vfamos dos mesmos pefos que da prata . f . Rin , Fun , Mom-
me , Quamme, Quin . i.cate, RiŎ .
Os cates de tapam fam varios conforme as cousas que fe pefam .
25. sseis , bum cate de , Ito , Quiuata , & c .
5 ° • taeis , hum care dalgodam com femente . i . Sane .
16. saeis , bucate de Mauata. i . borra, Cuſuri, Gin, lacă, Riănŏ, &c.
20. facis & 6. mazes o cale de Cha .
- Ito fitomaru , Nipon fachiquan xichifiacu gojăme 35. quin . i.
de 25.lacis ocate . ico
-436-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
219.
Ito fitomaru , caranoua , 58. quin . 5. jäme ,
Sato , Sanquírai , Cufuri , &c , Fitomaru , 200 , quin .
Cami ficomaru.¡.liñocu . Iſſocuua jňgiô .
PESO DA CHINAEMIAPAM .
be ocate a rezam de quinze taeis , & o pico mil , & quinbensos saeis de pefo.
-437-
LIVRO TERCEIRO
chibu , Cubu, are noue ; be a mais pequena menfura que he comɔ nos matema-
shicos o gram . Ichibu fan .1. Hum grao & meyo .
fun , Nitun , Sanzun , Xilun , Gofun , Rocufun , xichifun , Faffun ,
Culun . Seguefe , Xacu .
Ixxacu , Nixacu , Sanjacu , Xixacu , Goxacu , Rocuxacu , Xichixa-
cu , Faxxacu , Cuxacu , lixxacu , lù ixxacu , & c . He hua laya de medi.
-438-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR . 220.
fanjicquen .
Ichibu , tem bum , Quen , em quadro queſe chamo Fitorçubu , } , Ic-
quen yofo .
Fan , tem bum Quen em comprido & meio de largo , VI , Ichibu fan.
Deuefe aduirtir que meftas contas ha algúas cousas que correm por todos os
numeros , ouiras que foo tem o primeiro numero Ichi , ou que fomente tem , Ni,
Ou outro dos numeros feguimes , xi , Go , & c . que tem particular fentido & vfo:
pello que correremos por todos os numeros em particular aßinando o que persen-
cer a cada bum , começando pello primeiro que ke , Ichi ,
་ Do numero , Ichi .
Ichi , numeral tem alguns fentidos : primeiro fignifica bum , hüa . Vi,
Ichinin . Segundofuppremo , principal , excellente , vnico .V. Tenca ichi ,
i . Daiichi , VI , Corega ichi , Arega ni , 1 , Tsugui . Coreua ichica ni
confa porji . Vi, Voxe comuri foro giôgiô ichi ichi ſono yuo ye foro .
Icca , Ajuniufe, Cocu, Nichi, Nen , Xo. i . Tocoro. li. i . Tera, Tçu-
quigio, & c . VI , Iccacócu , Iccanichi . Dizemos , Quizu iccaxo voua-
reta , Tera iccajino giŭgi nari ,
Iccb.
-439-
LIVRO TERCEIRO
-440-
DE VARIOS MODOS DECONTAR . 2210
10 pracenos .
Ichidan . Hum degrao de escada , & c . VI , Ichidan agaru .
Ichidan . Palaura que encarece . V´t , Ichidan yoi , Varui , Acai , Xi-
roi , &c . Ichidanno coto . Coufa excelente .
Ichidaiji . Coufa de importancia , ou perigosa .
Ichidai . Fitoyo . Húa idade , ou feculo . Daqui rem lidai , Cono jidai,
Mucaxino jidai , & c .
Ichido . Fitotabi . Hua vez , & c.
Ichids . Fitotçu vonaji . Ha a mesma cousa .
Ichidzu. Fitomichi .
-441-
LIVRO TERCEIRO
-442-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR . 2230
-443-
LIVRO TERCEIRO
- 444 -
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
223.
Ittan . Hús contia de terras de cinco, Quen, de largo, & fefenta de compri
do. Ta fataque ittan .
Ittan . Fitofaxi , Momen , Nuno , Quinu , Donfu.i , bũa peça , ✪6
c
Irren . Hum cco , Niten , Sanden . Itten xecai , todo o mundo .
Jerequi . Fico xicadari , húa goleira.
Ittet . Fitotouori . Item , Curumano coto⚫
Itto . Ichimon ichizocu , i . Familia . Nanigaxino ittŏ .
-445-
IIVRO TERCEIRO
Do numero fegundo , Ni .
Item , Sŏ xijă .
Sambó.f. Buрpô , Võbô , sôbó .
Sandocu.i . Ton , Chi.j. Tonyocu , Xiny , Cuchi , Vt , Aru
quioni , guachirin jixŏ xõjů naruga yuyeni , ton yocune cuuo fanaru :
guchirin xeiguen naruga yuyeni , xinyno netuo faru : guachirin quŏ-
coque jodo .
Sanjen daixecai . Sanjen xecai . Sanje.f. Quaco , Guenzai .
San .
Mirai ,
-446-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR. 224°
Gojo . fin , Gui , Rei , Chi , Xin . i . as cinco virtudes morais . f. pie-
dade , tutiça , Reuerencia , Prudencia , Fee .
Goin.
-447-
LIVRO TERCEIRO
Goin . As cinco vozes , ou as cinco vogais . V's, Quið , xŏ, Cacu , Chi ,
V. Liem Do, Gon , moc , Qua , Sui . Item , Xin , les , Gue , Xi , Cô . Con
yenu daxidocoro nari . Item , A , y , v , ye , vo .
Goguiacuzai .f. Xerbur , Xerbumo , Xetaracan , Xutbunxinquet,
final na tefta com tinta a modo de ferrete , defnarigar , corlar os pes , corlar as
mãos , cortar a cabeça .
Goquinai . Os cinco reynos da provincia do Miyaco.f. Yamaxiro , Ya-
mato , Cauachi , Xettçu , Idzumi .
Golan.f. Cinco Teras dos Tenxus aßi chamadas for nome universal .S.
vincono Miyaco cinco no Quantà , cinco na China , cinco no Tengicu .
Racuyo.i . as cinco do Miyaco . Suyriofan Nanjenji . Rei .
quilan Tenriji . Bannenfan Xococuji . 1ôzan Quenninji . Yeni
chifan Torucuji .
¶ Quanto.i .As de Camacura . Cofucufan Guenchŏji . Zui .
jă , Saden .
Cotai
-448-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR . 2250
-449-
LIVRO TERCEIRO
nim jejube .
Serue 10s nomes dos homés . Vt, Fachirð , Fachifuque, Fachiyemó , & c.
Facco , VI , Focque l'acco .
Faccu . Yatyuno curuximi , f. xŏcu , Rocu , Biŏcu , Xicu , Aibet-
ricu , Coreuo gocuto nadzuqu , farani fancuuo cuuŏreba , yacutọ na-
ru , Ficocçuniua , goxeiuoncu , futatsuniua , gufuttocu , mitçuniua võ❤
zöyecu . Subere faccuro nadzuquru nari . Iiem , Xŏ, Mer , Dan , Xŏ,
Co , Rai , Ichiy .
Fachibocu . Comeno coto nari .
Facquei,
-451-
LIVROTERCEIRO
Facquei . As oiso vilas , que os Chinas , os lappens eft: man & as pin-
tam com coufas foliarias & Judofas.f .
-452-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR . 237
.
monouotqu :qumu , &c . Enuoluer algúa confa em duas folbas de papel . Lig
fignijica'sás confafɔbre omra .
Conta de Vri . i . meloens de dez em dez
por Caxira .
-453-
LIVROTERCEIRO
be, porque a capa dagoaſe poem arroda do pescoço . VI , Mino micubi , cara-
cafa ſambon , yutan amagaua gomai .
Quando Cubi , 1 , xiruxi fe toma por cabeça nam fe conta per efle mo-
do mas por Fitorçu , & c . VI , Cubi , 1 , Xiruxi furatçu torta .
Cataguinu
A letra be , Cudaru , por decer , cujo Coye ke , Gue , & ca.
-454-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR. 228.
Efla paluwa M010 fe efcrene com duas leiras , húa cujo Coye te , xuqu, on-
Wa quefignifica Axi . i . pes , cujo Coye he Sucu . Liem dizem Fitofane .
Estaleira Moto jignifica principio , cujo Coye be , Fon , & aßi dizemos
Ippon , Niron , &c .
Cordoens .
Fofobiqui , Cordas pequenas . Vo .
Naud . Cordas . Vobi . Cintes .
Ito . Linhas , cordas de viola , & crauo .
Ité, Farobi . Silha da ſela , ou alafal . Se contam por Sugi.
18. Conta de , Fato, Camo , & c.i . pombas , adens do rio, &
-455-
LIVRO TERCEIRO
Ha algúas palauras por icdos os numeros que tem particular afoc sigo
niñcaçam sßi no Coye , somo no Yomi , cas quais apontarei aqui as que sɩako
achado .
qchi , I , fito , Fitorgu .
Iccado , 1 , fitocado.i . Grande .
-456-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR . 229.
TRATADO DO MODO DE CONTAR OSTEM-
་ Por quanioferue pera muytas coulas faber o medo de centar dos Tafoens,
que guardam nos tempos , o afen: aremos aqui em particular , com algúas cou-
Jas pertencentes a efta materia , que alem deferem curiofas , fam proueisefas & o
lumian muyso; entendemos aqui portempos , anno, mes , dia, kora, os quatro sem
Onnɔdos lapoens , como tambem o dos Chinas , nam hefolar mas lunar
porque fazein feu computo com as lúas , efte anno de ordinario comprende doze
Iwas ou mejes , por trezentos & cin.ornia & quatro dias , de modo que o annofo
lar excede ao lunar onze dias : & porque os Iapoens de tal modo fe gouernam
pila lua que tambem em fuas operaquens fe gouernam pello annofolur & conjun.
çrenc celeftes dosfinos & quatro sempos du anno , que sempre procuram concor-
dar búa cɔufa cɔm outra, de mɔdo que a prima vera das lúas que fam os primeiros
ores mefes do anno , C asi mesmo o eftio , outons & inverno, nam. dejcrefem das
verdadeiras conjunçoens deftes tempos , & por caufa dos onze dias que o anno
folar excede ao lunar , cada tres annos acrecentam búa lua embolismal , ou inter
calar, fazedo dous Xŏguat , ou dous Niguat, & c . conforme cai, & 4
a cftalūs
chimam Vry , & entam o anno hede 384. dias por treze luas .
་ Em Tapio annose chama no Yomi , Toxi , no Coye , Nen, Sai , I , xei .
die, Fitotoxi, Futatoxi , & c . Ichinen , Ninen , & c . Nifai, Sanzai , & c .
་ Dos quatro tempos do anno .
-457-
LIVROTERCEIRO
As conjúçoens dos doze jinos celeftes que reſpondem acada mes dos qua-
tro sempos is vezes começam iites do mes começar , outras no mesmo dia do
mei , & outras despois alguns dias do primeiro dia do mes . Chamanje em unio
werful lŭnixet : o xet , d ) Xŏguat , chamafe , Rixxun 1. Farutatçu.i .
guat , outras vezes despois do ide dizem . Fuyu Xŏguat , faru Xŏguat. Dō-
de tambembi hum tisti -o do Royei que isto de clara .f.
Toxino vchini A Bསའ་ modos ha de falar deftes quatro të
Faruua quini queri pos & dejuas propriedades 1. Faru xoji , Na-
Fico:oxeuu tqu choji , Aqui minori , I , volame , Fuyu
Cotoxitoya iuan cacururu .
Cozocoya iuan .
Alem das fobre ditas conjunguens ha outras que pertencem a fefla ‹ & 18-
primentos bumsnos que chamam , Goxeccu , i . Goxer , 1 , xechiyc em que
or Cugues fe ajuntam em cafa do Dairi .
Do primeirodia do Xŏguac ate ofetimo dia do mes .
3. Sanguat fannichi , ao terceiro o dia do Sanguat .
-458-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR.
7300
¶ Figā ,ke outra, aqual le faz for bua fomons. Nifachiguachi. i. na fegůda o
fetimalūs , o dia dofolsticio be o feu meio, ğ ıkamā,lixò . i. Toqui tadaxij.
- Dos meles.
Os feus mefer fe contam pollos dias da lũa os quais oufam de 30. ¿ias, cu
de 9 ✪ quando o mes be de trintafe chama , Dai . i . grande , & quando de
29. Xô.i. pequeno: & aßi dizemos , Tçuquino dai xô . Cono truquius
daica ? xóca ? Rocudai rocuxo vrčno toquiua , Xichixô 10cudai f. dos
mele , feis fam Dai, © feis Xô, ở no anno imeralar fete Dai , © feis Xô .
Os primeiros quinze dias do mes fe cbamam , Cami jogonichi , & or
derradeiros , Ximo jögonichi : tçuquiai . i .fim do mes, & principio de olaro.
¶lojun , Os primeiros dez dias da lúa , Chojun or dez dias do meic,
Guejun , os derradeiros dez dias . Que tambem dizem , lŏcan , Chăcan,
Guecan . Vi , Iðjunno coro , &c.
Ties fortes de nomes tem os meses , bum corrente & popular , no comum
modo de falar aßi nas cartas como efcrituras , outro pocsico pera verfos , ouITO
tambem me sfɔrico pero efcrituras efcuras .
-459-
LIVROTERCEIRO
as feis horas o tal dia refpondem a oito ordinarias do equinoctio , & as feis da
tal nɔite a quatro ordinarias do mesmo .
- Das horas .
-460-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
238
FIGVRA PRIMEIRA .
NORTE.
Meya noite.
Tarç
Tora
mi . y. NE . VXI. fumi .
Inuno
cocu
Vno
Trqueçu
uno
Nanatçu
cocu
no.
TORA.
Mutçu.
NVI
.
TOR
STE
Principio
LESTE
.
.cocuno
Tori
OE
E
u
dia
Fim
do
Murç
A
dia
.
do
.
.
.
V.
TATGV
runu
arçu
SARV
.cocu
Sa
Irquequ .
Nan
.
.
.
Ficçuji Saru • Y WA
' Targumino
'I W
no lumi . fumi .
•sip akaw
' 748
Dos
-461-
LIVROTERCEIR
O
Noque toca aos ventos &rumos da agulta feguem o nofo modo , feflo
quesempre vam encoſtados aos animais fobre ditos . O quefe ve nefla figuïa •
je ee
FIGVRA SECVND A.
Vaita ,
Quitavaita .
Quitaguchi ,
Quita anaje. Maquita .
Voxi
Nacaanag
Moroete.
Quitano caje . Nordefle
. canixi
rgug
Anaje . QVITA .
nordente
STE
Quicagochi,
fuduefte
Ritoefe
Coch
ochi
uchi
Let
Na
Oes
Oer
E
i,..
.
O
.
.
Coc Macoch
Cochin
.Manixi i
him
LESTE.
Voquinix
·
KI
ina
AXI
caje
FIG
NI
o.
mi
.
i..
.
fuefe
Le
* fannfus •avlaning
• D)
Dine-
-462-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR . 2380
4 . Vmano cocu Coconotçu , meyo dia. 1o. Neno cocu.Noue meya noise
5. Fitqujino cocu . Ojto . 11. Vxino cocu . Oto .
6. Saruno cocu . See. 12. Torano cocu . Nanatçu.
O mais ordinario modo & dos feus relogios he eſte começando ſempre pol-
la minham , que fam as feis , & acabaolo so por do fol que tambemfam ajeis
da varde, o meyo dia & meya noite sempre fam nɔue . Dizem aßi . Seis , cimo,
queiro , nome, oiso , fete. Seis , cinco, quatro , nɔue , oiso ,fere .
6. Murçudoqui . Vno cocu .
Principio do dia.
5. Irgurçudoqui . Tatsuno cocu .
6. Torino cocu.
Mutsudoqui . Principio da noite.
Itçurçudoqui . Inuno cocu .
5
Yorçudoqui . упо соси .
8 Decoo
-463-
LIVROTERCEIRO
Quinoto . Vxi .
}
Finoye . ? Tura .
Finoto . V. De modo ğ comof: ve, deftes animais feir
Tsuchinoye Tarçu . pertencem a , Ye , jeis , a , To .
Tsuchinoco . Mi. Ye : Ne , Tora , Tatsu , Vma,
Canoye . V'ma . Saru , Inu .
Midzunoto . Tori .
Quinoye . ๅ Inu .
Y.
Quinoto .
Por eles animaisfe computam es annes de cada hum dizendo , em que
anno nacefies ? reffonde , Torino toxi , Vmano toxi , & c . E aßi fazemfiu
compuro aplicando acada animal certos annos , o que fazem pellos nis dos dedos
da mim como entre nos fe faz pera tirar as jeftas mouincis , cu a letra dominical.
← duas vezes nɔ meſmo anno , oviras duram for alguns annos conforme quero
Dairi , o qual as veze confirmae era do rey paffado, quese va continiando for
Como
lbe parecer boa.
- 464-
DEVARIOS MODOS DE CONTAR .
2330
Como eflas eras nam tenká annos determinados , nem dependencia bũa de
Outra có encadcamenio de orde de annos , quando nos feus liuros fe acta ğ talconfo
aconieceo a tantos annos de sal era, namje fate quanios annos ba , në em ğ anno
foy , por onde ajuntarei a qui por ordem todas as ğ ouue em lapam ate agora n.0-
sando o ansɔ da nɔſſa era em q cada bua começou es annos q durcu, pera deste
modo facilmentefe faber quantos annos ha ğaial coufa paſſcu , & em q anno.
¶ Nas cartas mißiuas nunca ſe efcreue a era, mas foo o dia & o mes como
atras fe diße,mas nas efcrituras graues como aluara del Rey.f.Rinxi, Goxuin ,
nas carlas do Cubŏ chamalas Migueôxo , é toda aforte de conhecimentos , &
pareis de cõpra emenda , quitaçoens, certidõens, testamentos, & é quais quer fao
peis de obrigaçoens , efirelem junian inte a era , & crecentam muzias vezes,
Yeco xican, cɔ̃o nome do animal, ou fino que pertence àquelle anno „VI, Quiố
cho junen quinoye inu , fachiguat jù ichinichi . E aßi nas de mais.
ERAS DE LA PAM POR OR DEM DOS
annos de Chrifto. N.S. em que cada húa come-
çou & os annos que durou.
Em aẞinalur ellas eras ha duas opinioens entre os Tapoens , búa diz que
começou a primeira o annno de Chrifto de 522. chamada lenqui : cutra como
heo Nenraiqui impresso , começa da ers, Daifo , que começou o anno de Chri
Rode 701. E ifto parece mais prouauel . Todavia for quenio nos liures & bifto
riasfe faz mençam de outras eras antes de Daifo , começarei por lenqui.
A :10 . Annos .
D u rou. 4 .
5¿¿ . Tenqui , 601. Quafo , Dur. 4.
Dur . Anno
gió . Xăua , Dar . 6
605. Quogó , de Chu
53 .. QuinrŎ , Dur . 5. 611. Dur .
lui , 7
Dur . fo.
526. Sotocu , " 6,8 . Vaqueixu , Dur . 5.
D u r . 11.
541. Meiyo , 623. Ninvô , Dur . 6.
552. Quiracu , Dur . 2. 629. Xotocu , Dur . 6 :
$ 54 . Foxei , DUY · 4. Dar .
615. Sōyō , 5.
558. QuiŎrei , Dur . • Duv .
640. MeichŎ , 7
559. Curanji , Dur. 5. 647. loya , Dur .
DUY . 5.
564. Xian , • 652. Facuud Dur .
Dur . 9.
565. Chisŏ , 5. 661. Facufà , Dur .
23
570. Quinquŏ , Dur . 6. Dur .
684. Xujacu , 6
$ 76 . po ,
Quempŏ , Dur . 5. DaichŎ , Dur .
692.
9.
581. QuiŎgio , Dur . 4. 701. Daifo , Dur .
DAY.. 3.
585. Xügis , 4. Efadiz a opiniam mais cer; a quefoi
$89 . Dur
Tanxei , 5. a primeira era , & ğ daqui por diance co
$94 . Coquia , Dur . 7. Imeçară: efis fegue o Néraiqui imprefo.
Annos.
-465-
LIVROTERCEIRO
Ꮧ Annos .
704. Quiðun . Dur .
978 . Tenguen .
Du'. '
708. Vadŏ . 7 983. Yeiqua .
715. Requi . Dur .
2 . 985 . Quan va . 2
717. YŎrò . Dur .
7 . 987 . Yeiyen . 3
724. linqui . Dur .
5 • 909 . Yeitó.
729. Tembio . Dur . 20 . 990. Xoriacu .
5
7 +9 . Tébiŏ xôtô . Du . 8. Chotocu
995 .
757. Tébio fôji . Dr. a • 999 . Choro .
5
765. Tebio jingô , 2
1004. Quanto . 8.
767. lings queiun . 1012. Choua .
3. 5.
770. Fôquia . 11 .
1017. Quannin . 4.
781. Tenvô . 1. 1021. Gian .
3.
78. Yenriacu . 24 • 10 : 4 . Manjù . 4.
806. Daido .
1018. Choguen . 9.
810. Conin .
14 1037. Choriacu .
3.
824. TenchŎ .
1040. Choquiù . 4.
834 · Xoua .
+ 104+. Quantocu . 2.
ww
8 + 8 . Caxo .
1046. Yeixo . 7
3
851 . Ninja .
་ བ་ 3. Tenqui .
·
3 5
854. Saico . tos8
1058 . Cofei .
3 7
$ 57 . Tenan . 1065. Giriacu . 4.
859. Teiquan . 18 · 1069. Venquiă . 5
877. Guenquí . 8. 1074. Xŏfo .
3
885. Ninva . 1077 . Xôriacu . 4.
889. Quampei . 1081 . Yeito .
9 3
898. Xŏtai . 1084. Vôtocu .
3• 3
901. Yengui . 22. 1087. Quangi . 7
923. venchŏ . 8 . 1094. Carô .
931. Xôfci . 7 · 1096. Yeichŏ .
938. Tenquið . 1997 . χύτocu .
947. Tenriacu . 1099. Coua .
957 • Tenrocu .
1104. Chogi .
961. Vova . 106. Caxô .
1108 .
964. Còfô . 4. Tennin . 2.
968. Anva . 1110. Tenyei .
3.
970. Tenrocu . 3 1113. Yeiquid .
1118. 5.
973. Tenyen . 3. Quanyei . 2.
976. Teiguen . 1120. Foan . 4.
Annot
-466-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR. 8340
Annos . Annos .
-467-
LIVROTERCEIR
O
A7791 . Annos .
1336. Yenguen . 1 +29. YeicoŎ . 12.
1337• Quemmu ,
1441. Caquic .
3
1338. Riacureó . 4. +++. Bun an .
5.
'34 . Cŏyei . ++9. Forocu
3. 3.
1345 . Teiua .
1452 . Cotocu .
3.
Por caufa da competencia 1455. Cŏx8 .
que
we entre os Dairis , Je recolb:o Godai 1457. Chorocu 3.
gono in a Yoxino , onde ieue gouer-
: 1460. Quanxŏ .
nɔ particular cɔm fuas eras , durou efte
1466. Bunxŏ .
goueras 53. annos , & começou no an
1467. Quénin, 1, Võnin, 2 .
no de 1337. Eje acabou no de 1390. Bummei ,
00 469. 18.
ue nafte tempofeis eras.f.
1487. Chðcó .
Eras de Dur . 23.
'346. Xòfei , Yentocu
1489. 3.
Yoxino 1370. Quentocu . Dur 1. 1492. MeiuŎ . 9.
Bunchǎ . Dur .
1372. 3. 1501 Bunqui . 3.
Tenja . Dur . 6
1375. 1504. Yeixŏ . 17.
Dur .
1381. Côva , 3. 1521. Deiyei . 7.
1384. Guench , Dur . 7 . 1528. QuiŎrocu .
Cótinu . 4.
1350. Quard . 2. 1532 . Tembun .
23.
anje as Bunya .
• 4 1555 . coji .
1352 3.
eras do 1356. Yembun .
5 1558. Yeirocul . 12
Miyalo. Còan .
1361 . 1570. Guenqui .
3
1362. Teigi . 6 . 1573. Tenxŏ . 19.
1368. Voan , 7 . 1592. Bunгocu . 4.
$375. Yeiua . 4. 1596. Quiŭchỗ . Vai correndo
4+
Do com
-468-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR.
235°
nam fouher esta diferença . Aqui neſte tratado , como tambem em toda a eferi.
tura , ufa nos dos ༤༠༢ de lapam , nam
ses nomes conforme apronunciaçam I voz
respeitando so vocabulo ou voz da China , que he ouira is vezes muy differele.
No que toca acomputaçım verdadeira dos annos da China, antes de co-
meçarem a fe ie dos annos certos & auerigoados , aßinalam certas fubulas do prin
cipio do mundo de como se começou , dizendo ferem paſſados innumeraue is
milhares de annos . E antes de comezarem os Reys da China , que com gouerno
Ao. N. S. 1121. annos que foi no tempo de Heli facerdose & Samuel Profe
13. Defe Rey die o primeiro Rey de lapam limmu tenvŏ , puſſaram 4 6 2 .
annos por de zoito Reys que ouue na China nefte espaço de tempo .
• Queniçam jeji a dos Chinas, tam diferente de todas as de mais barbaras
de feſta cercata có cao gouerno, ciencias morais , ✪ eſpeculatiuas & letras nam
Jefabe : muy as peJoas docta; graues sem por certo , que os Chinas fam os dez
tribus & el Rey Salmanılar ! uɔu catiuos os pos entre os Medos & Aẞirios
mɔ nɔnɔ anno de Ojeas Rey de Ifrael, fexto de Ezechias Rey de Luda : & fe-
rem as Chinos dos dez tribus he muy prɔusuel por muyta ‹ rezoens que aqui nam
digo , pois como diz Efdras lib. 4. cap . 13. que por bum aino & meyose fo-
ram pera o Oriente & fe apɔulentaram em Aifarel , que muyios Mapas poem
junto da China . Elle catiueiro dos tribus começou antes de Chrifto . N. S. 733 .
arnos nofexio anno de Ezechias , que foram 388. annos deffois de Xano buvo ,
primeiro Rey formado da China , & 72 anos antes de começar o primeiro
Rey de lapam Timmu Tenuŏ , ✪ an es de nacer Roxi na China filoſoɔho ,
126. a7795 , & antes de nacer , Côxi filofopho moral cabeça da fetta dos letra-
dos na China, 171 , annɔs . Os quais filɔjophos podiam ja fer da eftirpe dos Iudeos
Nnn 3 des
-469-
LIVRO TERCEIRO
dos dez tribus , os quais vindo a China ſe miškwariam com as naçoene que ali a
mia & as conuerteriam em fi ,ficando elles da bi por diante continuando o gouer
no com letras , &fciencias que configo iraziam que nenhữa cuira naçem em sem
contornotem , & • gouerno & mençam queje faz dos reys da China antes dos
po foram botados pellos Chinas , & começon o feculo , Taimin , & gouerno pre
Jente quese vai continuando . De modo que des que começou o gouerno formado
do
-470-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
2360
da China por computo de annos ategora paßarim . 1730. annos .f. do primeiro
Ry da China Xono buuŎ ate o primeiro de Lapam • 461. Defle are Cbrifio
N.S.660.de Chrifto ategora . 1608 .
3. Foniniguino micoro .
4. Ficofofodemino micoto .
474.
-471-
LIVROTERCEIRO }
5840
-472-
DEVARIOS MODOS DECONTAR .
8370
384. 32. Yômei Tenvŏ , reynou . 2. mor.de 40 .
586. 33 . Sôjun TenvŎ , reynou . 5. mor.de 73 .
591 . 34. Suicu Tenvŏ nhotei , reynow . 36. mor . de 75 .
gouerno do reyno corría por XŎtocu taixi aos . 15. defeu reinadofa
começoua promulgaro Buppo .
627. 35 . tomei Tenvŏ , reynou . 13. mcr . de 49
640 . 36. Quoguiocu Tenvo nhorei reynou. 3. mor, de 30. Nefe
tempocomeçaram as dignidades de, Fiacquan , & Cunino tsucafa.
64; · Cotocu Tenvŏ , reynou. 10 mor , de 42.
37 .
653- 7 .
38. Saimei Tenvŏ , reynɔu .
660. Tenchi Tenvŏ , reynou , 10 .
39.
670. 40 . Temmu Tenvŏ, reynou. 15. Efte entregou o reyno afua
mother & ferecolheo a Yoxino .
685. • Girô TenvŎ nhotei , reyrou . 10 .
695 . 42 . Mommu Tenvŏ, reynɔu , 11. mɔr, de 25 . Aqui come-
faram os trajos & vestidos conforme a dignidades .
706. Guemmei Tenvŏ nhotei , reynow . 7. mor.de 62.
43.
713. 44. Guenxo Tervo , nhotei , reyncu . 9. mor . de 61 .
722 . 45. Xŏmu Tenvŏ , renou . 25. mor.de 56 .
747 . 46. Coquen Teavo , reynou . 10 . mor.de
757. 47. Faitai Tenvŏ , 6 . mor.de 33 .
reyniu .
763. 48 . Xococu TenvŎ , reynou . 5 . mor . de 53.
-474-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
338.
$333. 97. Godaigono in , reynou. 3 ·
1334. 98. Godaigono in , reynok . 2 ·
a segunda vez .
To anno de 1332. Que competencias entre o Dairi , ✰ Godaigo
Tenvŏ foi depofio do reyno & em Jeu lugar eleito Quoguen in , o qual rez
nou no Miyaco na tutela de Tacavgi xŏgun , crnce a gouernar no Miya.
co.3 . annos & despois depcfic fe recolhes Yoxino , onde jauorecido da par
te contraria de Tacavgi , conec com seu gouerno tres annos como o Dairi do Mi
yaco , ✪ porlua morte the focedeo ali Gomuracamino in feufilho , determi.
nando ali fuas eras particulares , aßi como o fazia o Dairi do Miyaco , & no
anni de . 1390. Je extinguiram ejtes de Yoxino , ficunde fec a gouerno do Mi-
yaco , & nam fe contam no numero dos Dairis por fer gouerno particular , pofto ģ
em liuros & hiftorias fe faz mençam delles & defuas eras como dos de mais.
1336 . 27 . QuŏmiŎ in , Теулси . 12 .
1339 . 98 . Xuquò in , 1 , Fuximino fon in , regnou , 3. mor.de.
1352. 99 . Goquoguen in , 7:374 .
100 . 20. mar . de 37 .
$372 . Guyenyu in , тезки .
101 . 11. mor . de 36 •
1383. Gucomotguno in , ynou .
30.
1413. 102. Xoquo in ,
reyou . 16 .
1429. Goranazonono in rent . 36 .
103 . ,
8465. 104. Gotçuchimicadono in , reynou . 36. com tres ennos que
o reyno eśleue vago porfu morte .
1501. Gocaxiuabara , reynou .
105. 16 .
1527.
106. Gonarano
in , reynou . 31. 40s 22. annos de feu reyna
do no anno de 1549. diada Aßumpçam de Noßa Senhora , chegou o
Padre Beato Francisco Xaniela Cagoxima de lapem com o Padre
Cofmo de Torres 170 Irmam loão Fernandez .
1558- 107 . Voquimatcuno in , reyn . 29 .
1587. 1
108. Quiŭjo quŏrci , que be orry prefence que vai gouernardo.
་ O Rey prefente le chama lempre , Quinjo quòlei , & pcr fua morte
t
The dam hum nomie femelhante aos de acima .
ཐ Paßaramić Lapan: ele o prefente anno de 1608. Cento oito Reys,
& des do primeiro Rey de tapă limmu Tėvo , are o dito anno . 2268. annos.
• Por quíto nas era ‹ , & Revs da China & lapam de ğ falanes, le teceu ros
annos antes de Chrisio N.. S. porei aqui m breue es annos que ouuc des do prin.
cipio do mundo ate Chrifto S. polla ordem das idades acufivnadas feguindo o
60impulo do Padre Barradas no concordia dos Euangelhos , ac Padre Soarez na
000 &
ier.
-475-
LIVRO TERCEIRO
terceira parte, ✪ ao Padre Pirrirafobre o Genefis , os quais todos vam quafi con
Genef.5.
formes nas cousas que podem ter algua duuids .
ANNOS DA PRIMEIRA IDADE DE
Adam ate u diluuio .
Adin Gerou a Seibfendo de .
130 annos.
Sethgerous Enos fendo de .
105 .
Enos gerou a Cainanfendo de . 90 .
Cainangerɔu a Malaleel fendo de . 70 .
Malaleel gerou a l'ared ſendo de . 65 .
Iared gerou a Henoch fendo de . 162 .
Henochgerou a Maikufàlen. Jendo de . 65 .
Maitufalem gerous Lamech fendo de. 187.
Lamech gerous Noe lendo de . 182.
Gen. 7. Começou o diluuiofendo Noe de . 600 .
Somam 1656. annis .
ANNOS DA SEGUNDA IDADE DES QVE
-476-
DE VARIOS MODOS DE CONTAR .
2390
ANNOS DA QVARTA IDADE QVECC-
Aẞsreynos . 3.
41.
Iofaphat reynow .
loram reynow . 850
8.
Ochozias reynow .
Athalia may de Ochozias reynow .
Ivas filho de Ochozias reynow . 7
AmaBias reynow . 40 .
29.
Azarias , I , Hozias reynou ●
loathan reynow . 52.
16.
Achaz reynow .
16.
Ezechias reynou .
Manafßes reynow . 39.
Amonreynɔw . 55.
loftas reynow .
31.
Inachaz reynou tres meses .
Ioaim , I , Eleacim reynow . 3. mefero
11.
10schim reynou tres meses .
Daro ocaciueiro ate ɔ 1. anno de Cirɔ Rey dɔs perfas ğ foram liures.
Dan. 9.
Do primeiro anno de Ciro are o vigefimo de Artaxerxes paſaram. 53.
da Arte lapoa .
::
-477-
TABOADA DO QVE SE CON-
LIVRO . I. * LIVRO . II .
-478-
TABOADA .
FINI S.
E SVPERIORES EM NANGASAQVI
-479-
!
あとがき
の ありかた を 論じ , 書状 用語 の 考察 を 進め つつ , 人名 考 ・ 称号考 ・ 計算 法 を 掲
あふれる。
明な 部分 を 浮き あがら せる ため に , 余分 な 陰影 を 消し て み たり 、 かなり 補筆 し
たり し て, こう する 手間が全ページ に 及ん だ。 私意 を 加え た こと と なる のであ
文典 の比 で は ない ので ある 。
昭和44 年の 夏。 島 正 三
THE UNIVERSITY OF MICHIGAN
DATE DUE
発印
行刷
昭和 四 十 四年 十 月 二 十 日
昭和 四 十 四 年 十 月 一
ם ゲス
日本 大 文典
3581-81011-7361
再
定価 七 、 五 〇〇 円
三
編者 島
義
発 行者
堂
印刷所 岩 見 印
発 行所 東京 丁目九 番地九 号
文 化 書
書 房 博 文 社
電話 東京 二 〇 三 四 (代 )番
振替 東京 八 六 九 五五 番
1998
PEBPA
OOIRK
UNOF
MICHIG IY
AN