2.

KIZAKLI MATAFORALI CAN FİLİKASINI DENİZE

İNDİRMEK
2.1. Can Filikası
Can filikaları; acil durumlarda geminin terk edilebilmesi maksadı ile gemilerde
bulundurulan küçük, güvertesiz motorla yürütülen araçlardır.
Bugün gemilerde ticari beklentiler, daha fazla can güvenliğinin sağlanması ve geminin
kullanılma şekline bağlı olarak farklı can filikalarını görme imkanımız vardır. Ancak tüm
bunlarda esas olan filikanın SOLAS ve LSA kuralları tarafından belirlenmiş özelliklere sahip
ve idare tarafından onaylanmış olmasıdır.
Bugün gemilerde görülen filika tipleri genelde açık ve kapalı tiplerdir. Açık can filikası üstü
tamamen açık ve güvertesiz motorlu filikalardır ve geminin her iki bordasından serbest
indirmeli kızaklı matafora veya vinç ile indirilir.
Eskiden kullanılan yarı kapalı filikalar artık gemilerde görülmemektedir. Üstü tamamen
açık tip filikalarda yerlerini tam kapalı tiplere bırakmaktadır.
2.1.1.Yapıları
Eskiden kürek veya yelkenle de yürütülebilir olmasına müsaade edilen filikalar aynı
zamanda geminin gündelik işlerinde de kullanılmaktaydı. Ancak bugün bir SOLAS gereği
olarak can filikaları sadece motorlu olabilmekte ve sadece can kurtarma maksadı ile
kullanılabilmektedir. Gemiler bakım, onarım veya servis maksatlarıyla ayrı bir servis botu
bulundurabilirler ancak.can filikalarının bu maksatla kullanmaları yasaktır. Küçük olmakla
birlikte kısa sefer bölgesinde çalışan gemilerin filikaları 9, uzak sefer bölgesinde çalışan
gemilerin filikaları ise 6 can salını yedekleyebilecek vasıflarda olmalıdır. Teknolojinin
gelişmesine ve can güvenliğine verilen önemin artmasına bağlı olarak can filikaları ile ilgili
unsurlarda zamanla değişiklikler olmaktadır. Ancak SOLAS ile gelen bu zorunluluklar
uygulanabilmenin güçlüğüne bağlı olarak istisnalı ve kademeli olarak yavaş yavaş
uygulamaya geçmektedir. Bu nedenle bugün gemilerde çok farklı tip filikalarla karşılaşabiliriz.
2.1.2.Yerleri
Can filikaları istisnalar haricinde geminin açık güvertelerine, indirme sistemlerine göre
geminin kıç tarafına veya sancak ve iskeleye eşit olmak kaydı ile dağıtılırlar. Filikalara gidiş
yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma sistemi ile aydınlatılır. Tüm can filikaları
veya yakınlarına tanıtıcı işaretler ve indirme şeklini gösterir resimli talimatlar konur. Bunlar da
acil durum aydınlatması ile görülebilir olmalıdır. Konulan işaretler teşkilatın (IMO) önerilerine
uygun semboller ile olur.
2.1.3.Kapasiteleri
Gemilerde bulundurulacak filikaların en az kapasiteleri aşağıdaki gibi olmalıdır.
· Yük gemilerinde
Geminin her bir tarafında tüm personeli alabilecek büyüklük veya sayıda filika olmalıdır.
Veya bunun yerine toplamda tüm personeli alabilecek kıçtan kızaktan serbest düşürmeli filika
veya filikalar bulundurulabilir.
· Uluslararası kısa sefer yapan yolcu gemilerinde
Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır. İnşa
ile ilgili özel şartları[7] yerine getirmek kaydı ile filikalar toplamda gemideki tüm insanların en
az %30’unu alabilecek şekilde yerine can salı koyma kaydı ile azaltılabilir. Filikalar kapasite
olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür.
· Uzun sefer yapan yolcu gemilerinde;
 Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır. İnşa
ile ilgili özel şartları[8] yerine getirmek kaydı ile filikalar toplamda gemideki tüm insanların en
az %37,5’unu alabilecek şekilde yerine can salı koyma kaydı ile azaltılabilir. Filikalar kapasite
olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür.
· 500 Grt ve 200 kişi kapasitesinden küçük yolcu gemilerinde;
Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır.
Ancak filika yerine, tüm kişileri taşıyabilecek kapasitede can salı kullanılabilir.
2.1.4.Üzerlerindeki işaretler
Filikalar çeşidine göre uygulanabilir olduğu ölçüde başkaları tarafından görülebilme,
tanınabilme ve kullanılabilmeye yönelik olarak renklendirilirler ve üzerlerine yazı veya
şekillerle işaretlemeler yapılır. Bu işaretlemeler ışık yansıtıcı bant veya beyaz boya ile olur.
· Filikalar tercihen kavuniçi olan dikkat çekici bir renkle boyanır.
· Her oturma yeri 43 cm’den az olmamak kaydıyla işaretlenir.
· Lavra[9] deliği açıkça belirtilir.
· Taşınmasında müsaade edilen insan sayısı bordaya yazılır.
· Geminin ve bağlama limanının ismi her iki baş omuzluğa yazılır.
· Geminin çağrı adı ve filika numarası yukarıdan görülecek şekilde üstüne yazılır.
· Borda, küpeşte ve karinada ışık yansıtıcı bantlarla işaret konur.
2.1.5.Çalıştırma Talimat ve İşaretleri
Tüm can filikaları ve denize indirme kolları üzerinde veya yakınında levha ve işaretler
bulundurulur. Bunlar;
· Araçların çalıştırılmasını ve kontrollerin maksadını açıklayacak gerekli talimat ve uyarıları
içerir.
· Acil durum aydınlatma koşullarında görülebilir.
· Teşkilat önerilerine uygun semboller içerir.

2.1.6.Filikalarda Bulunması Gereken Teferruat

Araçlarda, cinslerine bağlı olarak aşağıdaki teferruat bulundurulacaktır.
· Her iki yanında yeterli uzunlukta birer çarmıh[10],
· Otomatik su boşaltma valfı ve filikaya bağlı lavra tapaları,
· Filikaya sürekli bağlı dümen ve yekesi,
 · Bordasında marsipetli[11] can halatı,
· Karinasında alabora olması halinde tutunmak için tutamaç,
· Malzeme koymak için yeterli dolap ve bölme,
· İndirilmede hasarı önlemek için bordada kızak ve usturmaça,
2.1.7.Filikalarda Bulunması Gereken Malzemeler
Araçlarda aracın cinsine bağlı olarak genel amaçlarına göre tasnifle aşağıdaki
malzemelerin bulundurulması gerekir.
· Aracın kullanımına yönelik malzemeler,
· Sağlık malzemesi,
· Yaşamın idamesine yönelik malzemeler,
· Başkaları tarafından bulunmaya yönelik malzemeler,
· Kurtarılmaya yönelik malzemeler.

Açevela gönderi[12] haricinde tüm filika malzemesi filika içinde bağlanmalı, sandık
veya bölme içlerine yerleştirilmeli ve emniyete alınmalıdır. Yerleştirme geminin terki sırasında
araca binilmesini ve aracın indirilmesini engellemeyecek şekilde olmalıdır. Filikaya sonradan
getirilenler dahi indirilme sırasında hasarlanmaması için filikaya biner binmez emniyete
alınmalıdır. Bunun için onlarda dolaplara konabilir veya bağlanabilirler.

2.2. Can Kurtarma Araçlarını Denize İndirmeye Hazırlık

Gemide her can kurtarma aracını indirmek için yeterli sayıda kişi bulunur. Bu kişiler araca
binecek olan kişiler arasından olup role cetvelinde isim ve görevleri belirtilmiştir. Alarmın
çalması ile indirme ekibi görev yerlerine geçer aracı hazırlar ve binme güvertesine indirirler.
Herhangi bir nedenle görev yerine geçemeyen bir görevlinin yeri derhal amirin emri ile o
araca binecek bir başka personel tarafından doldurulur. Bu nedenle o araca binecek indirme
personeli haricindeki personel yedek indirme personelidir ve tüm personel can kurtarma
araçlarının denize indirilmesini bilmek zorundadır. Binme güvertesine indirilen can kurtarma
aracının denize indirilmesi yine kaptanın onayı ile olur. Ancak bu onay aracın denize indirilme
emri değildir. İndirme emri onay alındıktan sonra durum ve şartlara göre filika amirince verilir.
Filikalar sadece gemi terk edilirken değil eğitimlerde veya yangın gibi filikaları tehdit eden
durumlarda da güvenlik amaçlı kullanılabilir.
Can kurtarma araçlarının indirilmesinde gelmeyen personel veya yolcu için beklemenin
limiti diğer araç personel ve yolcusunun hayatlarının ciddi anlamda içinde bulunulan acil
durumdan dolayı riske girmeye başladığı andır. Filika amiri bu durumu düşünerek ne geride
adam bırakacak ne de diğerlerinin hayatını tehlikeye sokacaktır.

2.3. Can Filikalarında İndirme Sistemi

Şişme tip can kurtarma araçlarının veya küçük sert yapılı botların doğrudan denize insan
gücü ile indirilmesi bir bakıma kolay olabilir. Ancak ağır yapılı filikalar için mutlaka yardımcı
sistemlere ihtiyaç vardır. Standartları belirlenmiş filika indirme sistemleri geminin 10º trim
ve/veya 20º meyil halinde bile sorunsuz olarak çalışabilirler. Can kurtarma araçlarının
indirilmelerinde sadece yerçekimi gücü kullanılır. Yerlerine alınmalarında ise elektrik, basınçlı
hava, kol gücü gibi farklı güç kaynakları veya doğrudan sahil vinçleri kullanılır.
Bugün için gemilerde aşağıdaki indirme sistemleri kullanılmaktadır:
· Mataforalı sistem
o Palangalı
o Kızaklı
· Vinçli sistem
· Serbest düşürmeli kızaklı sistem

2.4. Palangalı Mataforalı İndirme Sistemi

Palangalı mataforalı indirme sistemi küçük filika veya servis botlarının denize
indirilmesinde kullanılan bir indirme sistemidir. Yat ve balıkçı gemisi gibi küçük tip gemilerde
kullanılır. İndirme cihazı gemisine ve filikasına göre tek veya iki kollu matafora üzerindeki bir
palangadan oluşmuştur.
Kullanımları oldukça basittir.
· Palangaya filikanın ağırlığına göre el veya küçük bir vinç ile kumanda edilerek filika
güverteden kaldırılır,
· Küpeşteden albura[13] edilir,
· Palanganın halatına boş verilerek[14] filika denize indirilir.

2.5. Kızaklı Mataforalı İndirme Sistemi

Kızaklı mataforalı indirme sistemi büyük ve açık tip can filikalarının denize
indirilmesinde kullanılan bir indirme sistemidir. SOLAS’a tabi açık tip filikası olan hemen
hemen tüm gemilerde bu tip indirme sistemini görebiliriz. Bu donanımda sabit bir kızak ve bu
kızak üzerinde kayıp sonunda askıda tuttuğu filikayı küpeşteden albura eden iki kol
bulunmaktadır. Filika baş ve kıçından bu kollara bağlı çelik telli ve makaralı matafora
donanımının kancalarına asılı ve kızağın üst tarafından deniz bağı vurulmuş olarak sistem
üzerinde durur.
 Açık filikanın kızaklı mataforalı bir sistem ile denize indirilmesinde filika içerisinde 2 binme
güvertesinde ise 3 kişi görevlendirilir. İndirmede sadece yerçekimi gücü kullanılır. Filikayı
taşıyan donanım halatları yağdan ve sudan korunmuş ve buzlanmadan etkilenmeyen bir fren
sistemi ile tutulmaktadır. Fren kastonyolaya kumanda ile boşaltılır ve kontrollü olarak filikanın
mayna etmesi veya tutulması sağlanır. Bu frenin kontrolü sadece tek kişi ile yapılır. Eğitim
sonunda yerine alınırken mataforanın kancalarına tekrar takılan filika bu sefer elektrikle veya
hava ile çalışan vinç yardımı ile yukarı çekilir ve yerine oturtulur. Bu her iki sistemin
çalışmaması halinde ki elektrik olmaması halinde olabilir, motorun yanında elle döndürülen
ve bir dişli kutusuna bağlı kol yardımı ile filika yerine alınabilir. Kol takılıp çıkartılabilir
şekildedir ve filika alınırken dinlenmek için kol bırakıldığında dişli üzerindeki tırnaklar
tamburun tekrar boşalmasını engeller. Burada dikkat edilecek bir husus herhangi bir tehlike
oluşmasını önlemek için çelik çevirme kolunun işi bittikten sonra hemen çıkartılıp matafora
üzerindeki yerine konulmasıdır. Bu kol dikkat çekici bir renkle boyanır.