Você está na página 1de 32

Nmrascernplws

s descoberta.s matem.tcas mutas ve-


zes parecem ser, a pri1Lpo, total-
me te d.ssocves de qualquer corres-
pondente fia Natureza,
fazentlo-nos
pensar
que fi.o possueh,
hplica.o pftitca. Por
eremplo, o novmento apare temefite de-
sordenado de partculas flo a\ cotl1o o que se
v quando a luz ncicle eu lugares tnuito se-
cos rcvelando mop.nculas que
utuam
em movimealos alealnos. parecendo poei-
16, constitu objeto da Teofia do Caos, que
etplica o
funconame
to de sstemas com-
.
pleros e d micos. O primero a obsewar
essefenmenofoi o bilogo efsico escocs Ro-
bert Brown (1773-1858),
a quem atribu[d,a
a. teora do movme to brow11irlfio. Mas futr-
de, em 1905, Albeft Eihstein props que a
matrafosse consttuc1a de molculas. O es'
tudo dessefenmeno deu orgem a uma ova
concepo
de movimelTto, desordenado e
aleatfio,
d,enomnado por Benot Makdel-
brot
(tncttemtico
polo s, ascido em 1924)
de ftactal A Ceonetria ec[idiana
j no
?ra sufciente para explic-lo e cada vez mais
se
faza
presente
e necess.ro oatrc tpo de
Geomeha, a no- euc ldqna,
O primero destes
ractais
chamado
conjunto de Mndelbrote as outras so r-
plcas
dele contid,as nele. Por defni.o, o
conjunto de Mandelbrot o conjnto dos
polltos
c do pla o complelo que satisfazem
uma seqtca iteratfua, sto , que se
or-
ma por repctio
de uma ou mai' aoes.
Os nutueros I omplexor apae(ew no se
culo XVI motivados pelas
resolues de equa-
es
de terceiro e quarto graus. Em 1545, o
matemtco
itu ano Grolamo Catuano
(1501-1576)
pablka seu
famoso
lvro Ars
Mag,
no qual trata da resoluo da equa-
o
de tercero gfttu do tpo f + ax + b
:
0.
O problema: "Qual
e a medid x, comum
u.".tu d".,-
"ubo "\Jh
de um pa-
raleleppedo com base 15 unidades
de
rea, sabendo que dierena entre
seus volurnes de 4 unidades?" corres-
ponderia ax3
- lsx
- q
e, aplcando-
se umafrmula deduzda
por ele, apa-
receria a solu.o 4, obtida da eipresso
42-
'l-
r21 + :12 +
-.1-127
!caftla'
no se pefgu tava corlo um nmero
real
poderia se orgnar de uma expresso
que contnha razes de nmeros negati-
vos se estas ,o eristam. O mas curio-
so que era possvel operar com esses
meros
"esquisitosi mesmo que o t'
vessem sentido,
pois matematicamente
os problemas davam certo.
Mak tarde, o matemtico
taliano
Raael Bombe
(1526-1572) estudou o
nabalha de Cardano
e veri,ficou
que
rea[ente esses mercs
funcionavam'l
Sua representao soreu raraoes 11o
deconer do tempo, at queforam esct-
tos doma de produto por
fi
,
como,
por etemplo,.Frzr
:
ttJ-r.lro sa-
culo XVIII, Euler inttoduz o smbolo i
paw represefitar a raz
quadrada de I
Assim,
.F11 passa a ser erpresso
por
11. Finalmerlte, a represefitao
geo-
mtrca dos meros compleros elabo'
Mda pelo matemtco, astrnomo ef-
sio alemo Gauss
(1777-1855), nofnal
do s^ulo XVIII, tomou mais sgnirtca'
fi seu estado e lplcabildade.
Neste captulo estudtre Tos a c11s-
truo do conjl1to dos t4meros com'
pletos, defnindo suas operaes e re'
prese taes,
I . Em Ar Mdgnd, Ca rd ano a
presenta u na das azs da eqLrao de
, r q. ,
a. - b 0dd. po
Essa fn! a o sugf da e porTartaqla, ollrofmolo m.te
rnico tallano de5sa poca.
a) Mor comocardan se aeparou com o nLlmero nf
tzl ao
lentefcontrar.s raizet da qLrao
qLre elolvja o
problemi
do. ubo e do par al e epi pedo r nenci onado
b) Ver l que
que4 r a zda equaao.
2. Em 1545, Car dano pr ops em ! n cl e seus vr ososgun
pr ob em Di v da l 0 e n dLr ds
paf t es de modo
qu seu
pr oou
a) Req stre un equo
que
duza esse prcblema.
b) Rsol va a equao obi i da, man ndo as
pr opr i edades q! e
sovllds
para os nneos reai.
'
per o o
-
. b^, p, oDo. oor .
3. E 197s, land brot e5tudo! a equ.o X, .
:
(X,.):
+ Z, n
qu
Z=a+b, l : : l en= 1, 2, 1, . Al f avs de Lr m
p ogr . ma
rec!rsjvo de cpltadof
(Lrn progrm, n ioop), zvrlo! o
corputado
imprjm u na t," a os ponls X,
r.
ansaou
q!e,
par a cadi r va or deZ, Lr mf qur ar a
mp essa nat a. Amp
i r ndo
5 f l g! r as descobr l u que cont i nh. m cops apr oxr r nd! oe 5
rnesmas liruto{ef.e
nanal.
ErcmP o eraidone
hft p//blqe.1.5.om/s !aidab/.omp E!o.hrm
.
A.e*.
tsn 13/5/2007
Voc
pode, ,:om
os rec!sos materni cos
qu conhe.e at
aqora, deeenvo ver pe o meno5 Lr n pou.o e5s seqncia ao
ne.e cons dedndo XN
=
0, depo s, fa X
= (Xr)r
+ Z e ii5sl
poo". o. "oo"o, - - i , o Ldo
' f
"
*
S rnp e5mente note os resu ados observe seqn. a en
conda.
Ela d origern ao conjunlo de \4and brot e s5e
ser se! pr me ro contirto co a maternlica sobre a
qu ess
teola fo .onrLrda.
f
Entre os conjuntos numricosj conhecidos tnhamos inicilmente
o conjunto dos nmeros naturais:
\
=
{0,
r , 2, 3, . . . , n, _. . }
Para que
subtraofosse
sempr possver,
erefoiestendido
e obtivemos
oconjunto dos nmeros inteiros:
Z
:
. . . ,
- n, . . . , 2, - 1, 0, 1, 2, . . . , n, . . . t
Para
quetambm
a divisoos5e possiver,
estendemos este rtio'o e obtivemoso
conjunto dos nmeros racio-
nais, que podem
serescritos na forma defrao, com numeradore dnomindor
inteiros:

Q:
Jx
=
: , coma
eZ, bZ
e b- Ol
Lol
Em Q,a equaox,
=
2 no pode
ser resolvida, ou seja, as solues
x
=
1 e x
=
_1
no
podem
ser repre-
sent adasporumaf raoa, comb+oeaebpenencent esaz. ne-rsoexempl osdosnmeroschamados
b
de icionais (I4.
Da unio dos racionaiscom os irracjonais surgem os nmeros rais
(R):
I R: QUI I
Portanto, podemos
identificar N como uma parte
deZ,Z <omo uma pafte
de e, e e como uma
prte
de lR e
I NCZCQCI R
Sabemos que,
sex R, ent o x, >
0. Assi m, a equox, +
j : 0
not em sol uo em R, poi s:
x' : +1=03xr =- t +x: : t af
e no exste um nmero rearx que
elevado ao quadrado
esulte -r.
por
isso, temos de estender o conjunto dos
nmeros reais par
obter um novo conjunto chamado de conjunto dos ,1m eros complexos,
o conjunto c um conjunto cujos eremntos
- os nmeros comprexos
- devem ser tais
que
oossam ser
somados
e multiplicados, e tambm possibilitem
xtrao da raizquadrada
de um nmero neqatrvo. Looicmn
te, os nmros reais precisam
ser erementos desse conjunto o, e as operaes de ado e riurtipticaio
eitas
sobre os nmeros reais n conjunto o devem ser s mesmasj conhecidas.
Note que,
se isso no fosse obsevdo,
o
(onj unt o
l R no seri a um sub(onj unt o de O.
Ao longo do tempo, os erementos do conjunto o, os nmros comprexos,
foram deinidos d vrias formas.
cau5s, por
exemplo, defniu os complexos como
res
odenados de nmeros redis.
Hoje em dja, a noto preferida para
defn ir os elementoa do conjunto
complxo a forma algbrc.
A forma
algbrica
Todo nmero complexoz pode
ser escrito de manera nica naform:
t
Em
Q,a nic diviso
por
0.
:z !g'bi
(a
e lR, b e tR e i,
:
-t)
Essa a farma atgbrica ou foma binomial de escever um nmro complexo. Obseruemos
que um nmero
,
complexo escrito nssa formatm dua5
Prtes:
z=
o
pad rcl
d,
I
Re(z)
:
a
i unidade imginria, t |
que
i'z: -1
Aexstnci do ique
permiteque no conju nto lD exist raizde ndice
pard nmeros negtivos, no defnida
noconjunto lR.
Porexempl o, 5ex O e x1
:
-25, ent ox
:
a5i ,
poi s:
- 2s
:
1)'
25
:
i?s'1
:
(si)'1
5e o nmero complexo
possui
a unidde imaginia
(ou
sej, se b + 0) ele chamdo de imaginrio'
Devemosobser vr t ambmque, seb: 0, t emosz=a( nmer or eal ) ; esea: Oeb+0, t emosz=bi , queum
nmero imginrio
Puro.
xemplos:
1'1 Em z
:
2 + 3.temos Re(,
=
2 e m(z)
:
3.
2e) Em z
-
3. temos Re(z) 3 lm(z' -
0 Ponanto, ze eal
3e) Em z
=
-2i, temos Re(z)
-
0 e lm(z)
:
-2 Ponanto, z um nmeo imaginrio
puo
lJsando a forma algbca, as operaes de adio, subtrao e multiplicao so ntuitivas N multplicao,
porxemplo, bastaaplicara
mesma
propriedade distributiv usada na multiplicaode binmios,
porm observa n
do
que i l um nmero real e vl e -1, No h necessi dde al guma de decorarf rmul s
xmDlol:
r 9( 2+30+( - 3+40: ( 2- 3) t ( 3+4) i : - 1
+7
'
r '
2e)
( 1
+ 2i ) ( 2 3i ) =1. 2+1( - 3D+( 2i ) 2+( 2D( - 30: 2- 3i +4i
6i 2: 2+i - 61
l ) =2+i +6- 8+i
3e) ( r +
D
( 3
+ 2D:
( 1
- 3) +
( l
2) i = 2 1i : 2- i
+8J

Como l'z: -1, comum


encontar
q{em
defina
i
:
J r. u"!t" riu.
pEFrinrgs continunr
''l. rados os nmeos complexos z,
:
l + 3l e
- zz= -2+ i, calct-) e',
2. Calc! e zr - z! ddos os nmeros comp exos zr
=
2 + 3l
Resoluor
z\ - 1: Q+3)
(
I + 4I
=
t 2
+ 3D
+
t l
- 4i ]
=
=( 2+r ) +i 3
4J =3-
3. Determlne o va of rclde x
pa que o nmerc complexo:
al z
=
[]
- 2x) + 3 sja urn nrnero maginio
pufo
o) z
[ 8- \
2\ - 3 i 5d. n , r eo nao
nr o
pufo
cl z
=
6 -
[3x
5) seja urn nrnerc fea].
dlz
=
tl
- xl +
tx
- 1l seja o nmero rc410.
Resoluo:
a) z=( 1 2x) +3
pra
que z sel !m n merc mglnno
puro neces
sfo
qle Re[z]
=
0,
pols ln[zJ
=
3 + 0
Ento:
I
Re[ z]
=
I 2x=0=x=-
a)zt + 22
b)zh
Resoluqo:
a) z\ +2, : 11, +30+ l - 2+ ) =
=( 1
- 21+( 3+r l i =
1+41
b) zrz,
=
[]
+ 3i)t-2 + l)
:
=l ( - 2) +l
i +3i [ 2] +3j
=
=
- 2 + i - 6i + 3i ' : = 2 - si + 3( - 1)
=
c) 21-
|
+ 3t )' 2= 1' 1+ 2. 1
. 3i
+
t 3D' ?
=
=
I + 6l +91' z= I +6i +S( - l l
=
8+ 6i
zt +. t r =l
+30+[ 2+D' ?=
=( l
+3D+{4- 4 +' ?1
='
=0+31+14- 4i +t
r ) l
=
=
0
+ 3
)
+
( 3
- 4D
=
I + 3i + 3 4=4 r
+3i =
rneo fnag naft0
Looo. ,
=
-1.
- 2
blz
=
i8
xl +
i2x
3)
Re[ z] - 0- 8- . - 0- - 8
Px=8, t emos:
r n[ z) =[ 2. 8- 3) =1310
Vef cando, pamx=8:
z=[ 8 8] +[ 2. 8- 3)
=0+] 3 =
t 3i [ nme
fo magindo purol
Logo, x
=
8
c) z=6
i 3x- 5) i
Para que z seja rcal necessrio que
rn(zl
=
!.
l m( z)
=
[ 3x-
5)
=0+- 3x+5 =0=x= I
Vericando.
oara x
= 1:
3
' 3
.
z=6
13. ;
5l =6
t s- st r =
\ . J
=6
0
=6[ nmer cr ea)
. 5
- 3
d) z=( l xl +i x r l
tu oLezser 0 e
.pcpsd,
oquF R"r,,r- 0et"1vl -
0
Ento:
Re[ z] =0+l - x=0 x=l
r n[ z] - 0=x- t =0+x=l
Vericando, para
x
=
l:
l . i
n- '
r i - ' , r
- 1. 0 0- 0
Logo, x
=
L
4. Eelue as opefaes indicadas:
al t 6+5D+t 3- 40
bl o- l
t 3- 2D
cl
tr
+
l tr
tl
dl . i,, i3, i!, i5, 16.
'
3
e) t 3- D3
)
(2
3)' -
13
i )2
Resolu.o:
aJ
t 6+si l +( 3 4l l =6+5 +3- 4
=
=( 6+31
+[ 5 4] =9+i
bl i r
I t 3- 2D=1 i 3+2-
=[ ]
3l +( 2 l ) = 2+i
z=[ ] 2x) +3
= r - z. l l
\
2)
=[ ]
t l +3=0+3=3i [ n
PUoJ
o
cJ
| | ! | | _U=' | - l +| 1- . =
=t
i , =1- [ ] ) =t +t =2
r = I
' =
i ' i =
t - t l i =
t , =t 1, =t _r l , =j
i 5=
4
=
I
=
6- i , =t r - t l - _l
t =43=t t _l =
i
i 3=l ar a=l ' l
l
obsetue que
as potncias
dei comearn a se rcptr
depois de ia. De modo
geml,
temos:
"=t l "=l
I
. t - l l =
- l
. i , . i =
r . t _l l
. i =_
0u seja:
el
t 3- D3=i 3
l ( 3- D=
- ! 2. 3 , at l - , - f g
6,
,
j .
J
=i 8
6) t 3
) =2a
8 - t 8+6' =
=24
26i - 6=18
26
l (2
- 31,
(3
l 2i =
=2' _
2. 2. 3i + ( 3D'
-
16
_2i 1=
=4- 12
+9, 6 +2, =4- t 8i
| :
5. Cac! eovaor de:
al ia'g
bl
rm
Resoluo:
l
N
=
r 43. i =
t r : .
=
O!, de out|a rnaneia:
=t
r y4i = r i = i
bl r =( 1, 150=(
r l so
=
l
OLr de outm rnanera:
i , ! i =( r 4) 4. 0=0=r
cl 3
r 5
i r 6
=
i
l l i
:
I
:
- i
Ent0, ternosl
3r 5_i , 6=3( - l
t : 3i l
Por r ant o,
3 r 5
16
= _t
3.
i roo: i
=
t \ 00 4
[
20 25
\ o
J4=
j L: i \
49 4
\ noo
\ - t '
i s: F= i \ r S l 4
\_3

r ? : i r = t \ 74
[
134
18
\ 2
6. Resol va
eql aox, + 4x +
b
=
O.
Resoluo:
4+. / 5; r
2
[npossve ern iR]
-4 !
\'i
I
.l
Em 0
podernos resolv l, Assm, ternos:
- 4! \ F. 4
2
2
\ ' =
: - 2
- 2
Vedfcando, vemi
S=x' +x' =( - 2+D+t
2- l = a
P=x' x' - l 2+i ) ( - 2 ) - 4+2i 21
( =
=
4 -
t - t l : 5
Satisfazendo enuiox'z- Sx + P
=
0, oLt sja,
x2+4x+5=0
7. Enconte o nmero complexo z tl
que
al 42=z
( - 9+60;
blz i33
=
i13 - z
cl i z=z 1+5
Resoluo:
al 42=z
( - 9+6D
=42 z=- [ - 9+6D+32=9
6
Logo, z: 3- 2i .
b) z- i 36
=
i a3 - zez+ z-
a3
+ 36
t i
- 22=
- + 1, +z= - -
22
r i
L000. 2: - - -
' 22
cl l z=z- l +51
Comoz: a+b, t emos:
[ a+bi ] =a+bi
l +5 =
= b+a=t e l l
[ - n=a t
+[ b+5] i =l
t =o+!
b=b+5 t =- 2b=4=b=- 2
a= 2+5=3
Logo, z=3 21.
8- caclle o va or de:
a) ( l +
) ' ;
b) 0 +Dn; cl t l +
1".
Resoluo:
)
( l + i l ' z- l ' ?+ 2i +i ' z= 1+2i +l - 1) =2i
b)
0
+t t , o=
t 0+ '
=
t 2i l '
-
=210.
t D: 1024. i ' =
1024
cl
0
+
' =t l
+L] a. t r +D=
=
1024
( l +D= 1a24 1024
=- 2+
e

'I
tDados
os nmeDs comp"*o" r,
:
t + zi t,
=
-l + :l
e/
- / 2, cac- e
a) 21+ z2
. ) zt - 22
c),zt z,
.'d) (z\ + z)23
e) l \ +z) +1
2. Determine o nmero z em cada casol
a) 32+4
- z
6' z1
b) 32: z+
(3. Efetuel
a) P
bl
,.
o
i"'
4. Sendoz
=
2 - 2i , cal cue:
a) z'
5. Resol va o sst er na
] : - ' : '
-
.
^.
154- t z
=t +31
de varlveLs z, e 22.
6. Detemine o valofdex, rc,
para que
o nmro complexo
at ( J - , - t sej aL l l r eo nag , ooJo.
bl
[x'z
- 1] + seja um nmero maginfo
puro;
cl x + (x'z
- 4)iseja urn nnro ea;
dl x + x sel a o nme o reL0l
ql "
4,
. r
- \ - ^r 5pj o Jr 1u' ero i ngrn-
) x +
lx'z
7x + ]2lisel um nmeo reali
g) (l
xD[x + ]) seja um nmero rcal.
7, Vefque as segu ntes igualdades:
a) ( 2 3i ) ( 2+) = r +8i
l I
bl i 3+
l i 3- ) l -
+
- .
l =2+l
\
t u
)
o(
, )
( r - i ' ) =
d) 0
D"=
4
8. Ivlostrc
que
os nneros cornpexos zr
=
I + e 2,
=
I i
so as soues da equso I 2z+ 2
=
o.
9. Encontre a expfesso
geral da ad
o
e mu t
plico
de nmeos corp xos na foma agbca, supondo
quez
=
ar + b ez2= a2+ h, .
l0- Pove que.
se z un nmeo compxo, ento
( 1
+ z) ' = 1+ 2z+ z'
s)
z: + z,
) a+11+z)
) ) 2,
zr
'
n) 1+z- z:
I t 1, "
h) 165 + 5i , o -
t 3l r
i )
t l
2D'
D
i6m r,
Exedcios
propostos
@
Conjugado de um nmero complexo
A
prop i edadedo
i nve so muki pl i cat i vo pode
serescri t a da segui nt e
manei ra: sez 10, exi st e um ni co nme-
ro compi exo
t ai que z,
:
1,
Comopodemosdet ermi naro
nmero
1
nal ormal gbri ca?
Pra i sso, preci smos
det i ni oque vem a sero conj ugdode um nmero
compl exo.
O conj ugadode
um nmero compl exoz
-
(a,
b)
=
a + bi o nmerocompl exo
Z
=
(a,
_b)
_
a bi .
Exemplo5:
1q) Se z: 2 + 3i , ent oZ: 2 3 .
2e) 5e z
=
-3 4i, ento Z
:
-3 + 4i.
3e)Se z
=
2, ent oZ
=
2.
4e)Sez
=
5i , ent oZ
-
5i .
i
5e) Sez: i , ent oZ
-
- i .
6-' ) 5e z:
(2, 3),
ent oZ
=
(2,
3).
7e) 5e z
=
(-1,
-1) ent o Z
:
(-1,
1).
8e)Se z
=
0, ent oZ
:
0.
Propriedades
do conjugado
l e) Sez=+bi , ent o:
72 -
) b:
(que
e eal , posi ri vo
ou nul o)
l ?=+hi
Dados ou hipoteses
]:
_
-
l z: a_ol
Tese{zz- az+b,
Demonstrao:
Efetuando
o
prod
uto zZ, temos:
zz
=
(
+ bi ) ( a - bi ) : a: -
( bD, - a, ( - 1) b, : a, +
b,
2! )Para o nmero compl exo z, t emosque:
z
-
Zz nmero eal
Demonstro:
Sez: a+bi , t emos:
z=Z + bi
=
a - bi ( >bi
=
- bi <. ] b
=
0< zr eal
39i Se zr e 22 so n umeros
(om
plexos,
ento:
4i1
-Zj
+ Zr(o cortjugado d soma igul soma dos conjugados)
Demonstrao:
,
sezr
=
a + bi ez2
-
c + d , l mos:
z, + z, : ( a
+ br ) +
( c
+ di ) :
( a
+ c) +
( b+
d) i
=
( a+
c)
( b+d) i =
a +c
_
bi di =
( a
bi ) +
( c
_
di ) _
4e) Se z1e z, so nmeros complexos, ento:
Zi1 =Z
1.Zr(o
.onjugado de um
produto
indicado igual ao
produto
dos conjugados)
9. Detemine o nrnero cornp e,\o z tal
que
2z - I
=Z+
.
Resoluo:
Consi der cmosz=a+b.
Ert a 2z - 1= 7+i 2l a +bi l - I
=[ a
bD +r. +
2a+2h 1=a b+ <r
r+[ 2a - ] ) + 2bi
=
a +
[ -b
+ ] l
lgualando as panesrcas
e irnagJfas, temos:
2a 1=a=>a=1
2b: - b+l +3b- l 3b=
Gptulo4
.
Nmsor mdexos
107
Demonstro:
Sez,
:
u 16' e22=c+d, t emos'
zr 4:
( ac
bd) +( bc+ ad) i z: G.
bd) - ( bc+ad) i
Sabemos tambm
que:
21- a- bi eZ2=. di
z,z:
=
(a
bi)(c - di)
:
(ac
bd) -
(bc
+ ad)i
O
Comparando
O
e
O,
conclumos
quel
o
G}
Diviso de nmeros complexos
o
quociente
A
entre dois nmeros compexos, co
-.r+
o,e a^a"
o",
jt,
=
lfi
l O. Dado z + 0. del em ne nf o ma a + bi dek modo
qle
z.
-
I
(questo pfoposta na
pgina nterioD.
Resoluo:
B"st " n.
prca
ur"raoor e oeno' i nddor
po'
t or
)ea
peo conj
gaoo
oe z qJe dle enLe de 0. oois
t a
+ bl t a br) : + b:
t bz
z - +b, a, +b: , +b,
l l . Dadoz
-
I + 2i , encont reo nvrso mut p cal vode
l
zt - 0uz L
Resoluol
I 2. Escva n forna a + b' o not"ro
"oto
",,o ;|
Resoluo:
l 3 r i l 3
'
3 i
( 3- i ) [ 3+j ] 9+r l 0 l 0
13. Fl "l Le , obenoo
ql e
/ 2t e7
-? | xi .
Resoluol
z,
1+ 2t
(1+
2i )(2 5)
z, 2+5
[ 2+5i ] [ 2
5L]
12i 12 1
29 29 29
2' +5'
z12 l
--' -
4
29 29
/-:__
--;--- --
_--\
I
lxecrdos propostos
J
t ; - - - __- -
I
r r. ueenn ne z
paa
<aj z=l +si i
b) z
=
2l
c) z: A:
15, Deteffnine
o inverco muttiptcatvo de z, sabendo que
e) z
=
5:
l l z=3+3i
gj z=
I {l
fiz
-
\lt 2i.
cl z: - l
a) z=2+4
b) z= 1- 2
c) z= 1 3)
) z= 2+3
d)z
=
-4 + 2i l
'?.
Calcule z nos casos:
- - a) z=3
4i
D) z=7
16" Eetue s dvses ndimclas
] 3s- ^zr
=
2 3i e z,
=
315, 6"t "r r n"
,F'-i-t-ft_:.
b) zt + zz
c) z,z,
tt)zt + z,
e)7 , e
11
) 7,zt
g)a
+
12,
1+2i
bl _
3+2
'!
7, Escrcva na lo[]a z
=
a + bios nrnercs cornpexos:
3- 2
2+l
2+i
i
",=(+)"
^\
t +3i
- .
I i
" r i
t
r r
i
! 4. Encontfe z tal
que
Z+ 2zi - I
=
2.
Representao
geomtrica
dos nmeros
complexos
Conforme foi dito anteriormente, os nmeros complexos po-
dem ser representados de vrias forms, At agora vimos a forma
algbrica +
bi, Outra maneira de repesentar um complexo z
tvs de um parordenado
de nmeros reais, Assih, se z: a + bi,
podemos
escrever
quez
=
(a,
b).
(Gauss
s usava essa notao.)
Poroutro ldo, sabemos qu
a cada
parde
nmeros reais
(a,
b)
est associado um nico
ponto
do
plano.
Logo, podemos
associar
cada nmero compl exoz: a + bi o pont o P do
pl node
coordena
das a e b, isto , P(a, b).
O
plno
cartesiano no qual
esto representados
os nmeros
complexos denominado plano
complexo ou
plano
de Argand-Gauss.
Dizemos que
o
ponto
P(a, b) o dlxo do nmero complexo a + bi.
ExmploiVamos epresentr geometrica
mente os nmeros complexos
21=3 2| 2, = 5, 4= - 2i , za- 2 +i e zs: 2 +i .
21= 3 2i ) ( 3, 2)
zr : 5=( 5, 0)
4=
2i . 3l o, 2)
za: 2+ i , -
( 2, 1)
z5: - 2+ i . +( - 2, 1)
Observes:
1?) os nmeros complexos reais peitencem
ao eixox, mantendo correspondncia
segundoa quarpara
cada n-
mero rel exi st e um
pont o
da et a,
2t) Os numeros imaginrios puros pertencem
ao eixo
y.
Gptulo4
.
Num onp
q6
109
3a) Osdemi snumeroscompl exosl a+bi , com+0eb+0)pert er aemosvf i osquad ant es, dea(ordocomos
si ni sdeaeb,
4q) Paa cda nmerocomplexo existe um nico
ponto
do
plano
e vce-vesa,
5?) Podemos associr cada complexo z
:
a + bi um nico vetor com
extremdades no
ponto o, origem do sistema de coordends carte
sians, e no
ponto
P(a, b),
Nesse plno complexo, alm do nmero complexo z
=
a + bi, esto
representados outros dois nmeros complexos, z1 e 22' e a soma de-
l es, zr + z,
(di agonal doparal el ogra no f ormdo
porzl
ezz).
69) Aassociaodos nmeoscomplexosz: a + bi aos vetores
perm
ite o usodos n meros com
plexos em d iversos
campos nos
quais
a5
grandezs so vetoriais, Um exemplo dsso o estudo da eletricidade em nvelsupeor; o
aluno
que
optr
por um cuso superior na rea deexats descobrir que
corrente elica, voltgem, impedn-
cia, etc. sotodos nmeros complexos,
i
14. Dados os nmercs cornpexas
a
=
4+2, 2, = -3i
e4
=
4, ocalze, no
planocornpexo, os pontos coes
poncenes
a caoa nurro.
Resoluo:
zr = 4 + 21, ( - 4. 2)
z,
=
3i =
(0,
3l
23=43i 4, 01
15. Detefm ne os nmeros corrpexos coffespondentes
aos
pontosA. B, C, D E na gua abaxo
Resoluo:
A[ 3 0) =z=3
8r c, 2) ' ) z=2
C12, 1) =z=2+1
Dl 2, 1) =z=- 2- i
E[ ] , l l =z=l -
I6. Dados os
pontos
coespondentes aos nmercs corn
plexos zr ez. desculra os
poftos
corespondnes
os
nLrmercs -z! e
-22,
Resoluo:
P[ ] , l l zr
=
I +i +- zr
:
- l - i +
.
P' ,[-r, -])
Qt
2. - l ) =z?= 2 = z, =2+1) Q' 12 1)
I 7. I o' d I e os
por os
oo
p
o col espo' de . pc do.
- L
rnercs cornpexos z
=
a + b, nos seg!1ntes casos
Ja=s
bl a>0eb<0
Resoluo:
aJ a=3
cl a<0eb=0
Pont osz
=
a + b, coma
=
3 eb qual quef .
l\,talemtka
.
contexto & Apt o(es
.
8.
Num mesmo
plano
cornpexo, ocalize os
pontos
cor
respondenies aos segu nles nneros complexosl
z1= - 3+3i 22=1+ 4i t 4=2i t z= - 4
zi = 2 - 3l t 1= 3: 27
=
4.
'15-
Escreva os nmercs complexos coffespondentes aos
ool t osA. B. C. D. E e F do os o
20-
Dados os
pontos
correspondentes aos nmeos corn
pexos
zj, 22 e 23,oescub|a 0s
pontos
coespondntes
0s nunercs coIpexos -zr -z"e
\.
21, Loca ize os pontos
do
plano
coespondentes aos nme-
rcs cornpexosz
=
a + bi, nos segutntes casos:
a) b=- 2
bl a= I eb>0
cJa=0eb>0
dl a<3eb>- 3
el a>0
f ) a>2eh>3
?2-
Detenine os
possve
s va oes reaisde a e b para que os
pomos
corespondentes aos nmeros z
=
a + t esteja
na rego colo da.
Interpetao geomtica
do conjugado
Geometricamente, o conjugado t de z representado
pelo
simtricode zem relaco o eixo x.
bl a>oeb<o
18. Efetue algbrica e
georneicamente
a ado dos n-
mer os compl exos z,
=
I +2i e22= 4+i .
Resoluo:
A
gebricamente,
ternos:
z1+2, =11 +2i ) +
( 4+
l : 5
+3: 23
Geornetr cmenle, veTn:
Obseve qLr
23 coffesponde ao ponto
[5,
3], ou seja
ao nmerocomplexoz3
=
5 + 3i.
Pont osz=a+b, com>0
a<0eb=0 c)
Pontosz
=
a + bi, corn a < 0 e b
=
0.
(.p!ulo4 .
Nmeroi omdsos
f l l
,,ecc''os
proto
E
a"-t"
""
t-."
*,t exo os nmeros conpxos da
I
dos abaixo seus espectivos conjugados
al z=l +3i
oca ize nel os nmeros complexos : t ri . Dada a f oLrf a,
-z, Z
e -2.
b) z=- l - i
c) z=3i
dl z=3
e) z= 3 - 2l
l ) z=- 5+4i
Oz=
- 2
l l z= - 5
f
l Mdulo de um nmero.complexo
Geometricamente, o mdulo de um nmero complexo distncia da
origem do sstema de coordenadas O ao afixo de z,
Aplicandoo teorema de Pitgoras notringulo OAP,temos:
l zl 2: d2+b' 1+ A=
t E
**
Observemos
qu
essa igua ldade vale tambm
paa
os
pontos
situados nos eixos e nos demais
quadrants.
Ento
podemos
dize
que,
dado um nmero complexo z
=
a + bi, chama'se mdulo de z e indica-se
por
lzl
o
nmero real Dosi t i vo ou nul odado oor:
FI
Obsevao: LJma conexo interes5nte com a Geometria nltic
que, pensando
nos complexos z e w como
pontos
no
plano,o
mdulo da diferena distncia entre osdois
pontos:
lz
- wL
=
d(4 w).
19. Determlne o mdulo dos seguntes nmeos compexos:
, t l
' 22
el Se z
=
-3, ento:
z
=
3
=3
l Sez
=
0, ento:
zl = 0
=0
20. Descubf a a dst nci a do
pont o 40, 2l ao
ponl o
Bt 5, - r l .
Resoluo:
z= I +2i ew=5- i
z w=- 4+3
d[ A, B] = z- w
=
1- , ,
+ : i |
=. o+s =s
a) z=2+3
c) z= - 1 2i
Resoluo:
al Sez=2+3i , ent o:
z
-
2+si l :
+,
=
{' i
b)Sz
=
3i , ent o:
zl : l 3i l : i s
=3
c) Se z
=
-1 - 2i, ento:
l z
=l - t
- 21=r 1Y 114
=! ' i +
4
=! 6
d Sez=l . ent o:
- 2
dtA, B)
=
J0
5)' + (2 +
D'
112
ruaemtka
.
Comex0 & Aplc!es
Propriedades envolvendo mdulo
1a) Se z um rimero complexo, ento:
:
lzl'
Demonstraol
Sdbemos que:
zZ:
(a
+ bi x bi )
:
a, + b,
H: . , 6' +b'
Logo:
l,l'
:
(J^,
+ b,
),
:
a2 + b2
=
z
Porranro, zz
-
zl,.
2:) Se z um nmero complxo, ento:
4=l 2l
Demonstrao:
Dadoz- a- bi , t emos:
2=a- bi
' 1
="6' +d
l a=16' +( br : ! ' +bt
Portanto,lz
=
lzl.
3c) Se 21e22 so nmeros complxos, nto:
z,z.l
=
)z,llz,l
Demonstrao:
Usandoa
pri mei ra propri edade, t emos:
lz,|'z
= (2.2,)(a
A
Mas sabmos que:
zi 1
:
z
1z) w
Ento, substituindo
O
emO vem:
lzhl'
:
ztz,z
F,
=
{zF
t)
(z
)2,)
:
lzl,
z,l,
:
lzllz,lf
Comoo mdul o um nmero posi ti voou
nul o, podemosextrai ra
rai zquadrada em ambosos membros e che-
gamos
ao
qu queramos
demonstrrl
z,zJ
:
lz,llz,l
25. Dtmne o mdulo de cada un dos segu ntes nrne * ,,1
i
a) z=t +l
b) z= - 3 - 2
dl z= 3 - J2i
26. Detemine o ndu o de
plexos:
al
(3
lt2
+ 2il
e) z=3+4i
f l z=3
dz=3+aJ,
Dz=
.1,
-
"1,
cad urn dos nnercs com
, 3+4i
'
2 +i
,.
tr
+ r)(2 + 3D
-
i i
b) z,
lz,
+ z,
,)+ D
z,l ,
28. Localize gacamente
os nrnercs cornpexos z talquei
bl ' -
"'
a)
lz
=
4
bl
l z
>a
cJ z um maginrio puro
e zi >
4
dl zl <2
eJ z un maginrio puro
e zl < 3
29. Prove que,
se zl e 22 so dos nmeros complexos qua s
t , b
qLr
com z,
+
0, eno
l:!
= !1.
l zz l z'
Exerccios
propostos
27, se z,
=
t
(apitulo4 .
Nmeoromdercj
LL
Forma tisonollglflgggggl!nglgr colplglg!
Sabemos
que
um nmero complexoz
=
a + bi representado por
um
ponto
do
plano,
de coordends
(,
b),
Essas so as coordenadas cartesian s do
po
nto z, Veremos agora
que
esse mesmo ponto pode
ser representado
por
suas coordenodas
polarcs, que
s)o:
1?) o mdul odovet ord, i ndi cado
por z ou p, represent andoa di st nci a do
pont o
P ori gem do
pl no (supondo
lzl
+ 0)i
2e) ongul o0, emqueO<0<2r ! , queovet or df or macomoei xox. Essengul o0chmdoo/ gument odez
ou
arqumento
principal
de z)e indicado
por
arg(z).
113
t
J vimos em Trigonometria
que:
z: a+bi , z+o
4: p: . , f , ' +*
aryQ)
: 0
t 4
cos0=
Essas igualdades levam a:
. o16=- a
- 6=
1z1, cos0
l z
sene:
]
=u: l zl . senr l
t zl
Substituindo esses valoes em z
-
a
z
:
a + bi
=
l zl .
cos0 +
l zl .
sen 0i
Portato:
sen0:
f r
{como<0<zn)
+ bi, temos:
: l zl ( cos0+i . sen0)
z=l : l ( cos0+ . sen0i
que
chamada formd tf&onomtrco ou forma
polot dez.
?1,
Determin representao
georntica
e a forma tdgo
-
norntim do nrnero complexo dado:
a) z=1+l
b) z=r +16
cl z- I +i
d)z
=
2
Resoluo:
a) z=l +l
0<0<2' l
Assim, a loma trigonorntrica de z dada
por:
z= z[c060+r.sen0]
=
Jtl cosl +
.
sena
I
\
4 4)
Vericaoi
^, r "E"r E
L0Tn0 cos
=
esen_=- emos
42 42
,(
..rE
v
12
2)
.,t .lE
.
'15 'tE
22
22
22
b) z=r +i
b=v6
Enio:
l ^'
z
=l r +, J3 : ! r , +( J3) =, l t =z
z2
0<0<2r i
Podanto, oma t
gonomtrica
dada
pof:
z- , / [ coso r i . *nor - r f cos
. *. *j
\
a=- l
- -
_
3
zi
=1
r + i;
=
.,(-
r1r + r'
=
"
ar . l 5
cosu=- =. . =
_
)z
. 12 2
t;
2, 122
0<0<2r !
Logo, a forma tr
gonomtr
ca dada pof:
z=l z( cos0+i . sen0l =
t-l 3,I 3,!
=vl t ms
+. sen- l
\
4 4)
d) z
=
2i
b=2
Entol
2l = 2i
=
v0' +2'
=l a =2
656=- a=9=6
l z1
2
- b2
senb=
E
=7=t
0<e<2, !
Logo, a forrna tgonomtdca dada
por:
z
=
l z cos 0 + i . sen 6
=z "o"4
+ i . . "na
\ 2 2)
2
el z= 3
a= 3
b=0
!14_
Mtmti(a
, (omeno
& Aptk6et
t
I
(aplulo4 .
Nmss.omplexor 5
Ento:
z= - 3
=3
cos0=- : =_: =- l
l z3
^b0_
zl 3
0<0<2n
=0- g( zl =n
Logo, a foma tgonomtfca dada por:
z=3[ cosr +i . sen ]
22. tscreva na oma algbdca os seguintes nneros
-
- (
n r
\
4 4)
ol ,
=
' 6 cos
a
+,
. sena
I
\
2 2)
-
t 7 l )
ocj z=31
ms
^
+l sen
^
I
\
o a/
Rso||'|o:
. I 1l 1t
aJz=r l cos- +r ' sen- l =
\
4 4)
^(
J, l \ zl 2\6
f
2 2
)
2 2
=
"E
+ t"lz
to1o. z:
",E
+ t"l.
o; z:
Jl cos] +r . sen] l
=' 610
*
.
U
=
\
z 2)
=n6. 0+' 6. r =i J
Logo z
:
ir6.
. 7 7 \
cJ z
=
dl cos- : - +
. sn- -
l =
\
o o)
, r r
=el - "o"4+i
"- *I l =Bl
L
6 \ 6/ l
I
:
-IJ +
Logo, z= +16
zr.
9,(' ;)]

d;,ir;pnpr;
E;.
;;;"';;;;nrrica e a ronn trsonome
I
ca dos seguintes nmeros complexosi
t -
I
al t 3 +
t -
I
bl -\ i 3 +i
t -
|
"'
ut-
I
dr -n3 -i
|
3 l.
Lce\a r
'ona r'qo one ca os segui tes J ne os
I
compexos:
I
al 6
I
at z*zi
t -
i
cl 8. J3+8
. l
o' o
I e) 2 2i
I
i
o. '
l sJ
]
32-
ta"ru,"
na forma aloeorica os )ea- nle nune os
I
comole"os
. - , I 1t
l zl cos + |
. sen: -
|
\
o a)
bl s[ cos0+ . sen0]
- 3nYr
c. J cos
-
+ 1. sen-
dl 4[ cosr ! +. sen, r ]
e; zl 65I 1; ss. I I
\
4 4)
33, Determin o valor do ag[z] dos nmeros cornplexos:
t +i J3
"r.
- ---;---;
J4. l Jado os' - eos co- npe\ os z 1- V3i ez
- l :
l coloqle-os na foma trigonornic;
bJ efelue o
produto
zrz, e cooque o na forrna trlgono-
c) constare qle
lzjz,l
=
lzj
z,l e
que
arcQ,)
=
arclz + atglz,).
I
116
Maremt o
.
cnrexro&Apuodes
Mul ti pl i cao de nmeros compl exos na forma tri gonomtri ca
Consideemos os nmros complexosz, ez? dados naorma t9onomtrica:
z
=
lz
(cos
0r + i
.
sen 0r)
z,
=
lz,
(cos
0, + i sn 0r)
zrz?
=
zr
(cosgr
+ i . sen 0r) 2,
(cos0,
+ i . sen 0, )
:
l zr
z, (cos0r + i . sen
(] rxcos0,
+ . sen 0, )
-
=
l z, l l z?l l (cos
0,
.
cos 0, - sen 0,
.
sen 0, ) + i (5en 0]
. cos
0, + 5en 0r. cos 0, )l
=
l zj l l zzl l cos
(01
+ 0, )+ i . sen
((] j
+ 0z)l
Portnto:
zrz,
:
lzj
zrllcos
(0r
+ er) + i
.
sen
(0r
+ 0r)l

Assim, o
produto
de dois nmeros complexos escritos na orma trigonomtric o nmero complexo cujo
mdul o i gual ao produt o
dos mdul os dosf at ores e cuj o argument o gual soma dos argument os dosf at ores,
eduzida le voka
(0 <
aryQ,) < 21).
Obsv.o:A rmul da multiplicao de dois nmeros complexos, segundoa
qual
bosto muliplicar os mdulos
e somar seus orgumentos, vlida
para
um nmero
qualguer
finito d vloes, lsso nos levar
potenciao
de n
meos complexos.
Diviso de nmeros complexos na orma trigonomtrica
adosos nme,os comp**
o
"
u
* r.j,T]ii.,
il,:";*
r,,
2,
-
lz,l(cos
o, + i' sen o,)
z1
podemos
obter o quociente
z-
, para
z)
-
0, sqim:
z, l z, )
4
:
llJ
tcos 10, - o,t + i' sen
{0r - 0,)l
-
n , r
Resoluo:
Subst t ! ndo osdados do probema na rmua t emos:
zz^ z zl cosl
^ " , . """ " ' l -
'
|
\ 4
2)
14
2l l
-l
3 3r!
: bl
cos +r . sen |
'
\
4 4)
Fazendo a ntepreto geomidca desse proberna.
Em zrz, houv Lrma rotso postiva
a zr d um gulo
igualao nguo de 22. Or.r seja nesse caso, holrve Lrma
or ( ; o de
j :
z, . Cor oodr g- enr ooer , ed
_
e
z. re.ebu J n" olo;o de
:,
o o od 10 z. e z- oss
' 2
a e a o, n-r.o oLo a
l"
' ""
Jd o rnool-lo
424
zr z, 6
queco r cspof dea
2 3a
4122.
demonsto de5sa relao
pode
serfeita mostrando
queo produto
de
fl
lcos
(er
er) + i. sen
(0i
0r)l
por
z, i gul 21.
Assim,o
quocient de dois n meros com
plexos
na forma trigonomtrica, com o segundo nmerodifernte de
O,o nmeo complexo cujo mdulo o
quocientedos mdulos e cujo armento diferen(a dos argumentos
dos doi r nmeos na ordem dda, reduzi d vol ta
l 0'
argl
-
.J
ri J
i:;. Dados os nrnefos cornpexos
/ 5,r 5,!
7=6t . ns- +. sn t e
\
6 6)

-
- \
w
=
3l cos
:
+
.
sn
1
L ca cule zw, w2,
\
4 4)
zw
wz
36. Dpr Fr r i ne o r ur
pr o
oTD. oz, . r abe' dooLp
z-
=
l 0l cos
r:
+
.
sn
rl
l e
'
\
9 s. l
,.-
=
2oJt"o,
Ll r
+
.s"n 1l r
'
\
18 18. /
Potenciao de nmeros complexos na orma trigonomtrica
-
a
primeira frmula de De Moivre*
A
pot nci a
2", n F
' N_,
dada
po 1"
-
z z
-' z.
Assim, se um nmero complexozest escrito na foma trigonomtrica z:
]zl(cos
0 + i sen0),temos:
z'
2. 2. . . . . 2- z| . | z| . . . .
| zI . l cos( e
F0- . . . 0i i . sen{0 r u- . 1. 0) l -
^, ^- ; i " "
! o1. de
dn ro .
;;;;,*
+ z"
=
lzl"cos
(n0)
+ i
.
sen
(no)l
(frmul
de De oivre)
Para n 0, t emos:
zo
=
l z, ol cos
( 0. e) - i sen{0. 0r 1
-
l {cot O
I
i senO) - l {1 - O - I
Assm,
podemos dizer
que
a
potncia de ordem n de um nmero complexo escrito na forma trigonomtrica
o nmero compl exo cuj o mdul o i gual o mdul odo nmeroel evado a n e cuj o rgument o i 9ul ao argumen-
to do nmero muhiplicado
po
n, reduzido
primeira volta
(0 <
arg(2") < 2t[)
-'
ebta. ae uorvre
(tooz
I rs4), tmrco francs.
24. Calcu e o quocente
- - \
j |
oar a 7
=
2l cosl : + L, sen: : l e
z, \ 4 4l
, - =g "or l +. r "nI
'
\
2 2)
Resoluo:
Substt! ndo zr e z2 na fmlla dada, ternos:
; - i l . ". ( {; )
- (
; l l
4
o rguto cngruo de
!
at
cue
a <
fL
< 2,1t.
Exercdos
popostos
Os nmros obtidos devem ter seus rgumentos tal
que
25. Dado o n- r r e o u - z( cr l s" , . ' ". I , a". "- '
Resoluo:
Na fom tigonontrca, temosi
,
=
f r *. . l
r
' .
*n
l l ' =
L\
4
4. ) l
/ -
=
Z' l cosZ. l l +
. senz. 1l =
\
4 4)
1-
Logo. 27
=
l 28l cos
- :
+
. sn 1|
\
4 4)
Na foma a gbrca,
;em
-
,tr
, - zl ' . o, r t
. 56n
n
l - 2l ! l a
.
v2
l -
I
' 4)
12
?
)
=
nt
+
',1
-
- - (
7 t \
z
=
2l cos +r . sen l =
\
4 4)
\ -
-
)
Laso.zl
=
6a\1, 64^lt .
26. Calcu e a
potnca
[] )ro.
Rsoluo:
Uma das maneirs nultiplicr
[] D
pof
ee mesmo,
u$ndo dez atores. Outm desnvolver a expresso
[1 ]r0
usando o b nn o de Newton. Uma tercei
rnanim escrevef o nrnero comp/exo
[]
- l) n fo-
rna tfgonomtrica e usf a frmu a de De Vlowe. As-
z=1- l
b
=
- 1
Eno:
l z
=Jt r l ' +t
D' =J2
cosu:
E
=
1
.1,
F.
- b) aE
sen o:
^=g=
z
0<0<2n
z= 1
=
Jt"o.
Zt
+
..un Zt
\
4 4)
Logo:
zr c=0
l t u=
:(4' ["*[,'
?).' *"(,' +)]
35r
(,+)'
70rl
lvlasi
("1"-
sen-
=0
65
!a
;'
6
3
442
35
2
collepordF a o .o vo lal as.
:::
Ero e
r ! 1-
: 31 t n
-
r on
Jl
- a. zo r
3n
/ 2 2
' "
)
' ' '
2
0u sea.
i:1
cnonro d
::
2' 2
Portnto:
z"
=
t r
i l , ,
=
2' cos
j l *
.
*"
! l
\ 2 2)
Na foma a gbfca,
te{osi,
z' !
=
(l
), 0
=
32t o + t i -t l l
=
=32, 0
32i
=
32i
Logo, zro
=
-32i .
27.Detemhe,a
rnenof vaof de n lN., pam
o
qual
l 2 3i +
2J rea eposi t i vo.
Resolo:
Passando o nrnero z
=
2 + Z16i pam
a forma trigo
norntric:
. f , - . , ,
l z= z+l 2v3]
=J4+12=4
^a211
I
z42l
-
- | +0=1T60"
""no=
L=! ! 1=! 11
3
zl 4 2
)
llsndo rmula de De N,4oive, ternosl
z"
=
lzn[cos
n0 + i
.
sen n0)
=
=c "0"l 1l +, . ""nt l
\ 3 3)
Par quezn
seja feal e
pos
tvo, devernostef
118
t\,taremr.a
. (onr..xto
& Ap ks

Como n e N', azrnosl


r r \ 6^
'
t:
- l i r l j ^
n
=
3=sen
q
=
snn
=
o ecos
! a
33
- t
<0
Logo, o menof val or de n e N*6.
Nesse caso, emos:
(:n6i+
z)"
=
+,f"o" z" +
.sen
2rl
=
4 0e6
[fea
posrtvol
@---___.,
I
Verifique
para
n
=
4e n
:
s.,
-
67t
3
=cos2 =l >0
- 5gnzi =6""o"! a=
3?. Detem ne
a) 2, =r [
. , =3[
t , ,
=
. (
t "=' l
Ixercdos
popostos
JB De. e rr' re o
p-od i l o / , 4 e d a s! r
rpreBo
apo'
netr ca, nos casos:
| . . \
al z,
=
2l cos++ ' sen; l e
\ J
z, =sl co"1+' . sen*
-
\
z z)
- 3f l 3
b) zr
=cos- +
' sen-
e
39" Calcule os valores das
potncias z'?, f e f sabendo
que
2=216s3a1, ssnal
\
3 3)
40. Usando a ffnula de De Movre, cacule as potncas:
al 0 - D3
bt
t3
- 305
cl
i i 2
+ i 2l
dl l l
31
e)
(r
+
J3i J
0l v3+J
- (
2 2
)
h)
(
3l ' '
l

-
Sabendo qlre
I
=
2(cos 30' +
.
ser 30'l e
z,
=
3(cos 150'+ sen 150"J, delefi] ne
"np
3r
puru,
2n 2n
zr =cos
e
+L sen
Radiciao
-
azes ensimas
de nmeros complexos
Dado um nmeo complexo z e um nmeo natural n, n > 1, defnimos em C:
Raiznesima de z 'rn ninero comptexo rotal:Qrl n
=
z.
l
Exmplos:
1e) 2, 2,2ie -2i so as razes
quartas
do nmero complexo 16
2,
Pois
2a
=
16
2,
Poi s
(-2)a
=, 16
2i ,
poi s (2 )a: 16
-2i, pois
l-2i)a
:
16
H,
portanto,
em O,quatro razes
quartasde 16
29) i e
-i
soas raizes
qudrdas do nmro complexo -1.
i ,
poi s
i ' ] : -1
-1,
poi s (- )' ?
=
1
H,
portnto,em
O, dus zes
quadrdas de .
39) 3 e -3 so as razesquadradas do nmero complexo 9,
3,
pois
3'z
:
9
-3,
poi s (
3),
=
9
H,
portanto,
em O, duas razes quadradas
de 9.
4e) 1, 1, i e -i so as razes
quartas
do nmeo complexo l.
1,
poi s
1": 1
- 1,
poi s (
) 4: 1
i,
pois
ia
:
1
-i ,
poi s (
i )a: 1
H,
portanto,
em O,quatro razes
qurtas
de 1.
5e) A ni ca rai zqui nt de O 0,
poh
O o ni co nme o compl exot al que
05: 0.
A
pergunta
ento :
Quntas so as razes ensimas de um nmero
complexoz + 0 e como podemos
determi_
n-las?Veremos i5so com a segundo frmula de De loivre,
A segunda frmul a de De Moi vre
consi der emosonmer ocompl exoz+ot al quez=l zl ( cose+i . sen0) . Encont r ar sr a zesensi masdez
si gni f i ca det ermi n t odos os nmeros compl exos di st i nt os do t i pol
o:
l ol (cos
d + i . sen
(r)
de modo que
o"
=
z
para
n > 1, ou seja,
procurar
nmeros o tl que:
l o
(coso
+ i . senc)1"
=
l zl (cos0
+ i . sen 0)
Apl i cando a
p i me ra rmul
de De Moi vre, t emosl
o
n(cosna
+ . sen no. )
:
] zl (cos0
+ i . sen 0)
Da i gual dade:
on
:
I o[ (cos
nd + i . sen nd)
=
z
:
l zl (cos(]
+ i . sen e)
vem o
n:
l zl ,
cos nd
=
cos 0 e sen n&: sen 0.
D
i of
=
z,temosl (l =!4tl (sempre
rete posi ri vo).
De cos nC[
=
cosB e sen na
=
sen 0,temosl
e=o+zkr +a=
o +?kr
( com
k e z)
Mas, para que
0
<
a < 27r, necessrio que
O
<
k < n - 1.
Assi m, concl u mos que:
f
- (
0+2k, r e+2kn\
or
=
Vl zl l
cos
. : : : - : -
+ i . sen
- - ' l
( segundaf r mul adeDeMoi vr e) par ak=0, 1, 2, . . . , ( n_t )
' r nn)
Apsk: n- l , osval or escomeamser pet i r , Ent o, de0an- l , t emosnr a zesdi st i nt as.
Obseruemos queessa
frmula tambm pode
serescr asstml
-
- ' , l l . o, - 9 k. 2*. , i . *"1- 0,
k. - 2
|
\ n r n
n) )
Assim,
qualquer
nmero complexo z, no-nulo, dmite n raLes ensimas dis_
tintas. Todas las tm mdulo iguai a
ifif
e seus argumentos formam uma pro-
gresso
aritmtic de primeiroter.o
9
e razo
4.
Geometrica mente, as n azes sovrtices de um
polgono
regulrde n lados.
Logo, sbendo uma delas e sabendo quantas
so no total,
ossvel
obter s
n I razes desconl_ecidas.
Captulo4' Nmeos(omph)(os
121
28. Deterrnineas azes cbcs de
-i
e nterprete as
geo-
Resoluo:
Escrcvendo z na for-
ma gonometnca,le-
a=0
'
=n6
+1 r f
- "t i =
r
66s6- ! =6
l
. |
^
- .
3r
. "ns
=l =
- r l =
o= t gt z)
=
2
0<0<2
.
=
,"o"
!t
*,
.
."n
!1
\
2 2)
llsndo a segunda frmula de De Moivre, vem:
I
jl:
+ 2kJr
jll
+ zbT I
=
/ i l *.
2
+, . sen- Ll
133l
\ , /
i , / i =t ( r eapost vo)
Crno n
=
3, ento k
pode
sef 0, 1 o! 2 ssm,
. pa ak=0:
3r
-
3,r
2"' 23r l
3362
3, I 3n 7n
222/ 1
3336
. pak=2:
3n
-,
3Jr I l,r
2
l l n
3
-
3
- 3
6
-
r! 3n 7, ! l l Jr ,
^.
UD: evec. P
2 h 6
r A
PA Ce 47: o
Nmos compleos & fi3na
z
=
ai tm arcumento
1
nar aa>oef nar aa<0.
Ass rn, as razes cbics de
-i
so:
l r , !
u"=
l cos +
. sen
l =
"
\
2 2)
=eesA1; . ssna=61; . 1=
22
(
t r ur
o. = t cos +r . sen t =
'
\
6 6, ]
t zn Ji / r
=
+t t =
6 6 2
\
2)
.i l
22
(
t t r t t ' r \
o"= l t cos +. sen
t =
'
\
6 6, ,
l l n I l
66
v /
r
vE
l
2
\
2) 2 2
ntercretando geomecamente,
s trs azes cbicas
esto sobre Lrma crcLrnenca d aio
lo
=
I e dv
d""m a ccunlefncia em trs fcos conguentes de
At t
"
6
_o.
r0_-n00 u-r lTguto eoltarc 0e ve.s
Po, Pj e P2. Se ca c1r ssernos @3, encontrarrnos @j
=
oo
e P3 coinc d ria com Po. assin po d nte: P!
=
Pl
29. Encontfe as |as
quaftas
do nmero complexo l
Resoluol
zl =\ 11' +1'
=J2
+i .
122
1arenfta
. (ontexro
& Aotiedes
- 1. v5
cosl J=
Jr =
2
senn=
nr =
2
- (
n\
z=! t t cos*+ sen I
\
4 4)
prcando a segundamu de De IVlo vrc, temos:
r , l 0+2kn 0+2f , n
r ' sen
J-
/ -
I
l:
-
z^" " ,,r.n I
- -
- J, t l *. 1
^
' *"r "
I
t )
{J2
=
ii2
Cono n
=
4, ento k
pod
sr 0, 1,2 e 3. Assin:
.l_
=
1l
17 l
9n
4
i +2 l
t 6
4 4 t 6
.
pank: 2
L+"n
. par ak=3:
'!
-
25,r
4 4
2brE
4 4
-
16
on
.Jr
25fi
uosea
queos
aaLre_os
0r-
t 6 t 6 t 6 16
r a1. - ' dpAd-
a/ ; o: : . As
a/ es oud- r "s dez so
t 6
t 6
, * ,i o,re,r"nto
{;
-a
+ ai e arcuefto
+,
. * o,,ru,n"n,o
f;,.
.' *u,*'*.
f;
. "=vt f "". a*' . . ""a
"
\ 16 t 6/
"E(
9n
g,

o, = r / zt cos- +t . sen-
'
\ t 6 16,
. "=, *, r l +, . *"! al
'
\
16 t 6. l
. t:.1 25tt 25r
@.
=
vl t cos +. sen- l
-
\
16 t 6/
Geornetricarnnte, as qua$o
raies quartas sto sobre
Lrma cifcunfercncia
de io V2 edvdema circunfe-
ncia ern
quatro
arcos conoruentes a
!1
rad.forma'
-
t 6
do Lrm quadado
devnces Po, Pj, P, e P3
30. Determine as razes ensirnas do nmeo comp e\o t.
Resoluo:
e56=1=1
l
seno=9=o
0<0<2n
z=l [ cos0+. sen0]
Pela segund fm! a de De N4oivre, temos:
. r / O+zk 0+2kn \
or =\ / r l cos- +l
\ nn)
en
qu
k
=
0, t , 2, 3, . .
[ n
] 1.
Portanto, as razes ensirnas da undade so dads
pofi
. r Lr
\ 7 - l l
cos- i i : +. sen
' - - l . l . - 0
t 2l
\
n \ )
nl
=0=af g[ z] =0
Captulo4
.
Nmeor ompkms
123
Pof exempo, as zes
quans
da undde so obtidas
por [ n
=
4, k= 0, k= 1 k: 2, k= 3]
oo=l l cos0+ sen0) =1
-
=
l l ms: : + t . sen
j l l
l
\
4 4)
=l [ 0+ ] =
. pat ak=21
!
. cn
| ! T-
. 0 -
l
a 4)

-
l l cos+
. . e
- '
- 110
- -
- i
Geometrcamente, as n azes ns ms da un dade es-
to sobre a circunerncia de mo I e dvdem a ccun-
fencia ern n oartes conqruentes a
-.
Nest exrn
plo,
crclrnferncla co|J dividida em
qutro
acos
conaruentes a
a.
Obsevao:Se o !rna das razes ersirnas de um
nmeo cornp xo z e pr pr, ..., pi so rzes ensimas
da un dade, nt o p| dp, . , dpi soas m zesens
rnas d z Pofxernpo, pam detemrinars azes
q!af-
t as de 8l :
31
=
8l = o
=
3
(
Lrma riz
quarta
de 8ll
Como as mzes
quaftas
da !dade so pr
=
l, p,
=
,
F3
= _l
e pa
=
,
ento as
quato
rakes
quaftas de
8l so:
opj =3. 1
=3
oP, =3
: 3
op3
=
3t - l l : - 3
op4=3i - D= 3

42. Detemin as zes


quadmdas dos seguintes nrnefos
comp exos e d sLra rcprcsntao
geontrc.
_
r - ,
43, Determne as mkes
qLrts dos seguintes nmeros
cofnplexos d sua repfesentao
geom
ca
bl r
! 6
44. Cscu e ss razes sexks de 729
.r) I s.v6j
el J+t
45. Encone as 2es cbicas dos segunts mros
complxos d sua fepfesentao geomca:
a) 125 b) 27 cl 8 dl l -
46, Ca cule e reprcsent geometricrente as 2es:
al cbcas da un dade;
b)
q!
ntas da undde
cl sextas da unidade.
47. Ur hexgono rcg! a est fscfto Fa cifcunJerncia d
equaox'?+ y'z= 4 e urn de seusvrtices o axo de
z
=
2i. Detenine os outfos c nco vnces.
ffi!
Equaes binmias e trinmias
Qualquerequao
que pos5a
ser reduzida forma:
"*. - 6- 6
i com
a e O e b C O. a
,
0 e n F
N)
chamada equ ao bi n m ia.
Pra rsolv-l, isolamosxn no
primeiro membro eaplicamos a segunda frmula de De \4oivrel
-h
xn+b=0< xn:
:
Essa equao admite n razesenesimas oe
i.
Exec(ior
propostos
124
Matemlka
.
conterto & Dlk&s
Outro tipo muito comum de equao
que
envolve nmeros complexos o
que
se
pode
rduzir chamada
equao tnmial
ax,n + bxn + c
=
0
(com
a O, b O e c O, a + 0, b + O e n lN)
Pra resolv-la, fazemos um mudana devarivel, xn:
y,
obtendo uma equo do 2e
grau:
ay?+by+c: o
cujas solues so
y'
e
y".
Recamosento nas equaes anteriores, poisy'
=
xi e
y'
=
xn.
Resolvendo-as, temos as razesda equao inicial,
t
3l.Resolva as eques em 0:
al 2x3- 16i : 0
Resoluo:
b)f + 26x3 27
=
A
a) 2x3 l 6i = 0=2x3= 16r +x3: 8
Vamos
procurafas
rzes cbcas de 8:
z- A
a- 0
l r =8
4=! 3+d
ss6=9=g
I
s6n6=9=1
8
0<0<2r
z=8i =8l cos
r , l 0+2k 0+2kJr
I
. sen
J
Comon=3, k=o, k=t , k= z. Ja
=zeg=L
2
. "=z cosI +. sena ="6+
'
\
6 6)
..
=
2( *,
l L
+
.
"""
!" : _"
r
'
\
6 6)
l o-
u- : 2l cos: l : +, sen: 11=,
'
\
6 6, /
Logo, o conjunto souo da equso 2x3 - 16i
=
0
es: {"6+l
' r ,
, }
- 8=asi zl :
!
2
- +l . Sen; l
bl x6+26x3- 27=o
Fazendo
a rnudan de vafvelf
=
y,
temos
y' / +
26y 2-7
=A)
- 26 !
zet rt w
2
26! 28
2
n=3, k=0, k=t , k=2e0: 0
oo=l i cos0+i . sen0l =l
, .
=
, f "o. 4 *, . . - "n
4 = _l
*
6
\
3 3)
2 2
."
=,"0" 4
*
.
"""
o^
: -l
'
'
\
3 3) 2 2
=>y=1ey' : - 27
go|a. precisarnos
resolver as eques binrnis
xr
=
I ex3
=
27, ou sejs, pfecsamos
encontraas
mzes cbicas de I e d 27.
e=ar cl z) =0
r , u+2f , n o+2kr
0 =\ t z
t cos
\ nn)
z= 27
. . t
zl = 27
0=r g[ z] =r i
+E
=z
t .
o- =31 cos_: +
. qn r l
l =
:
+: _h i
"
\
3 3) 2 2
or =3l cosn+i senn) = 3
-
5n 5n\ 3 3 i :
U=J| cos- +. sen] =_. _ 3
' \ 3 3) 2 2
Logo, o conj!nio so!o da eqlao
x6 + 26x3 27=0:
^
r
"6
r
uE
g
s-
. =1, - t "
,
- - +- , ! 3 - 3,
22)
- 4. 11 27)
(Ditulo4 .
Nmemsompls 125
48. Resolva as equaes em C:
al x3- 8=0
b) x' z-
=o
cl x4+l =0
dl xa i = 0
el x6+72s: 0
1 2x5- 64: 0
gl x4- ( l +D=0
hl r ?-
r \ ,
s- 0
i l x4_l Ox?+9=0
j l x! - r 7x4+16=0
l l x' z 2x+3=0
r nl x6+7x3- 8: 0
n)x6 26x3 - 27
=
0
49. Constate qLr
I +
jJt
urna ds seis soues da eqLra
oxb+9x3+8: 0
I
Outas aplica
32, Aplicaa ceonetria
Llrna aplcao mpoftarte da mutiplicao de nrn-
ros conplexos na forrna trgonornca
poss
bi tar a
rotao de coordenadas no
pano.
No vo!me 2 desta
coleo vnos algLras ap rcaes dp n
"
riles ; co n-
putao grca.
sendo uma delas roao de pontos
em re ao orgem. Esse mesmo
ppel anefiomente
exefcido
por
uma maldz de otao
pode
ser desern-
penhado pelos
nmeros cornpexos,
pois
na mutiplica-
o
de do s complexos n forra trgonorntrca rn! -
tplcarn-se os mdulos e sonarn se os arcumentos.
Podanto se un ponto
[a,
b] deve ser rotacionado, em
elo origen, em d
gus
no sentdo ant horro.
bst rnulp car o nneo complexo a + bi
pelo
com-
pexo
I
l cos
o + i . sen d] .
D acordo com o texto acima:
a) Encontre as novs coodenadas do ponto A[3, 4J
aps uma rotao de 90' no sentdo anti horio em
relao ofgem.
Rsoluo:
3l O pontoA[3
4] reprcsnta geoneicamente ocom
plexo
z
-
3 + 4 Pa havef una rco de 90'no
sentdo antr-horo, pecsarnos nultipiica z
p0
I
[ cos
g0' +
i . sn
gO' J.
Como
I
[ cos
90' + i . sn 90' J
=
i ,
ento bsta mutiplicar z po i.
t 3+40. i =
4+3i =[ 4, 3]
Ento, as novas coordenadas do
ponto
A so 4 e
3, ou sej a. A
t -4. 31.
b) 0
ponto
A[]. 1) e o
ponto
B[3. 4) representarn
geo-
nei ri cament e os compa\ os w: I +i ez=3+4i .
Como a rcto em tomo do
ponto , devemos rota-
ciona apenas o nmerc complexo I
que
equivale
diferfa z - w
(no
caso, t
=
z - w
=
2 + 3l e de-
pois
som lo no!mente com w Assim, como v sto no
ien a,
para
haver uma rotao de 90' no sendo ant
horo pecsmos
multip caf pof i depos sornar
- w
Po
a
' oldlio
F_lro1
o de w
t =t 2+31. = 3+2
t +w= 3+2i +l + = 2+3i
Alsrr s novas coora"ndoas ao ponro B s;o 2 e
3, ou sja, B't 2 3) e A{1, l).
33. Fncontre as novas coodenads do segmento 8, corn
At -1, 0l eBt 5, 4l , apsumarot ao 60' nosen
ldo ant honr o ern re ao ao ponto A.
bl Encontrc as novas coofdnds do segnnto AB,
com A[] ll e B[3, 4] aps urna rotago de 90" no
sentdo anlihordo n relao ao ponto A.
126
llatemt
(
'
contexro & Ap kade5
Resoluo:
O complexo rcsponsve
pla
fotao
ped
da
. t ;
l cos 60' +
.
sen 601
=I +l
22
A[ - l 0] =w=- l
B[ 5 - 4) =z=5 4
O cornplexotque preserta AB
t 5
4l - i r l =6 4i .
/ , F\
6 - |
'
u'
l - r . r "6
z' , , 6 -
' ' l t
t I
=
l2a/3
+ 3l +
L3a/3
2li
Enro
w+r ' = r +12v3 +31+13J3 2l =
=
l 2\ i
3 +
zl
+
l 3v3
2l
o! seja B'12J3 + 2 3./3 - 2].0
ponto
Ase mntm
A[ ] , 01, aps a ot ao
34, lplicaa Engenhana eltca
F ' l
f l cLo) de co-| e' t e d re dd, po e\ e' pl o. sI o
talaes eticas resdenciais, as
gndezas
eltrcas
so anaisdas com o aLrxo dos nrneros complexos,
o
qLrelaci
t muito os cc! os A reao U
=
Ri, estu
dd na Fis ca do ensno rndo e que s Lti za dos n
mercs reais, toma se U
=
Zi, em que U atenso, Z
a impednca e i a conte eltrica, sendo que esss
grandezas passarn
a se rcprcsentadas aavs de n
meros cornpexos. Paa qlr no hala conluso entre i,
. -lbolo dd
-ori"nre
-le
d
-i
r-dade r.dSi'd ia. o.
pngFr' ri o.
qe
ri ' oi rdn
i
cono Lf l oaoe "rdgndr' d
na feprcsntao a gbfca
a + bi. Alm disso. usam a
notao w Z 0
pm
a orma Vgonomca
lw
[cos
0 + i
-
sn 0] do nmerc complexo w.
Baseado no te1o ac ma feso va o
problema
a segu r:
Urnalonte d tenso de \aar el caz22D zo',ainenl
, n ua aa de pedno Z
- t l 0
_oj j
o- . 0b e
nlra coffentefonecda pea
fonte.
Resoluo:
U
Z
Parael t uaressadi vi so, pref et uel t ef UZnaf oma
t
gonorntrca
)l e t os |
=
220 Z0'
=
220(cos 0' +i . sen 0), e
aoo-a o eci.dr os obe-a oma r,go'oretnc deZ
Z= l 0+ l 0l - Z: Jr o' +r 0' =t 0J2
cos0=
t 0
t 0{2
l 0
14.J2
.tE
l
=; l
- l 0: a5"
=. t 2 | , , /
2l
Ento:
r 0
|
0
.
r ovt t m"4' " I i . : p r s' , i 0! t .
. "
- =-
:
co", 0'
/ 5' l - . sn( 0' - 4511-
z
1a.12
=
I r'
lcos t
45) +
.
sen
i-4511
=
=, , , 4 , - 4' =, ,
' ' '
12
2
)
@u11J,
t 4s1
t
5].
Qual
nmefo compjexo, na forma algbrica, deve sef
lsado
pam
se corseguir urna rotao de
a) 45" anti horro; c) 90" horio.
bl 180" anti horio;
i' Cons demndo as lnomaes da e\erctd a resolvda 34.
rcsova o prcoreml
Uma fonte de tenso de vaor efrcaz 110 z 0', fornece
uma coffente de i
=
I I z 60'
pa|a
almeftar uma cafga.
Qual a irnpednca Z dess mga?
5i. Ddo 8, hdo de urn ngu o eqiterc ABC, con [2, ]l
e 8[6, 3], obinh o vdce C sabendo
que
ele
peftenc
"o
equod' t e
Atividades adicionais
l Efetue as opees ndcadas, escrevendo o fesLrtado
nat o naal gbdcaz: a+b
a) C] - 31 + ( 2 +5)
b) c 3+D+t 2 sD
( )
\
( 1

c l - : +i l +l - : - l +
\ 2 , / \ 3 )
dl o 5l
t 2
7l
e f l

I i i 2- ,
0
+( 3- ) - 2
s) t - 2
i ) - ( - 3
D t 2+D
nl r +l l - l z- - l ' +l r +l I
\
3' /
\
4. / l ' 6)
r r *] *c- r
- at
D( - 2+3D+( r
- 2l l +( 3 5l
) ( 2+41 0+20
l t r l t \
m l - : - r l - l +2r l
\ 3 ) \ 2 )
nl
i 3 D t
2
) +i
I
l
ol 3+t a
l
nr l + | l , l +l + |
- \ 2
/ \ 3 . / \ s
- ,
ql 2
t l )
3
2, Eftue as opaes indicadas, scrcvendo o res!tado
naf or naal gb cz= a+ bi .
a)
(3 + 2)(2 4)
b)
0
2D(2 5l
cl
0
+ 3Dt 2 2l t l 2 l
dl
t2
+ 3Di3D
er l +zl l l el
\ 2 , / ( 3 )
I
(' i )(' + zr)
s) ta
2D3
hl t 6+3Dt 3 4) +
t 5- Dt r
+3D
D 0- D' 0+D- 0. - l t l
+r
t
t 2- 5D0
+3)
D
( 1
- D.
ml
t l
+D'
nl 3t 1 +i ) t 2- D
ol
t-l
-
l ' zt2
-
)
_. / ^ . ^.
-,
pr
t.
- ar
ltz'
- J
o f 2 - r' + r- f 4 + 3 l
r )
( r +D( l +D3( r +
)

s) 3( 7+2D
[ ( 5+40+
] l

Qla
o valof de.m
para que
o
prcduto (2 + m)3 +
I
seja uTn tTnag nao
puro7
4, Detrrn ne os nrnercs reas a btas que
[ 9- a) +b.
=[ b+] l +. 1
S. Det er n nexl Ry R pa a que
l x+y. i ) t r
3. 0= 13-
6, Detefi]ne o nmeo cornplexo z
=
x + y. ta que
z' 1=8.
7. O vaof de
r ses$7ds, r

al 0. b) r . c) ] dl
l r i dad i rnag nra,
g! a
a:
al 0. bl - 1. c) 1. dl i .
8. Se i repfesenta o nmeao cornpxo cllo q!ddo
i gua a -1, dt erm n o va o nl mr co da soma
1+ i + i r + F +. . . + i r 7.
9. O val or d son a I + +, + 3 + . . . + i rsi onde i a
el i.
e)
al L
lrl l
cl i - t .
l _- S mpl f cndo
10. Ca culando o valof da expresso
+f +5+f +. +
r r +l '
: +t +i +! +
+f . +i 4,
""' -
- '
dJ + r .
el l +L
t 2
+
D' 0' j
. i 2
l 5o
a) L
b) 2 + .
c) 2- 1
l 2- Ca cl l e
[ 1
a) 32
b) 32
c) 64
3, Escrev n ona z: + b os nrneDs comp exos:
^t ;
' , =( *
'14,
Prove q!:
dz /
-/
.
-
t
, o
;
o Lor
i
gddo d" di e Frca
ndicada igual dfena dos conlLrgadosl
bJz +z
=
2Re[ z)
(i sro, sez
=
a + b, nt o
z+Z=2a) .
cJ z -z
=
2l mt z)
(i st o, sez
=
a + b, nt o
z- z=zbi ) .
d)
=
z
isto
, o conjlgado do conllgado de !m n
rnerc complexo igwlao pfpro nrnercl.
t _2_Dr m. ( _2 3
dl 5.
+
l r o 0 ) r o
dl 64
e)32 + 32
a) 5
bt 6
c) 7
dt 8
e) l 0
I

5, cal cue:
- . .
r -
,
l +
". 2+
( 1-
2) '
' r , - - "l
l
16. Dtemjne o nnro cornpexo zta qu:
al
. z+Jl z
- l =b+ I
b) t l + i l z -
t l
+ 2i l z= - g + 5.
1 7. Reso va a equaa 32 + 2
=
2z - 3.
18. Eletue algbica e
geometicarnente
do dos n
meros comptexos z, e22' quano:
) 4=2+2 ezr = 4+3
b) 21=1e2, =4
c) 21=4- 2 e 2r = 1-
d) 2,
=
- 2 * e22= - 1 +4
19, D exemplo de opao q! selal
al inpossve ern lN e possve ern Z
bl inpossve ern Z e possve rn
0;
cl
jnpossve
ern Q
e possvelem lR;
dl inpossve ern R e
possve
ern 0.
20, Ca cr.r e a distnca de
t-
l. -41 at0 31, usando do$
processos
d iefentes
2I . Encont re o n e o zt l q! z' : = l 5 8
22. Detefinine zta
que:
a) z 1' 1
=22+i ' zr
22+a=z
6l ' R
23. Clcue os valores rels de a e b
pra que
24. \Tlarque no
p
ano cornp exo os nrneros complexos
z=a+bi l a
ql r e:
al a=2eb<3 b) 2a+b=5
25. Er
qu. quao
-re c o
po
o coesporoele o L
.
2 f ' -
meo ConPexo Z
=
-?
26. Calcule os valofes de:
al t zl bl i
D'
c)
'
dl
27. Det ernr ne ovaorde
(l
i l ' z
28. Usando o resultado do exercc o anterio, detemine
(l
l ro
e
i l
i )rr.
29, Resovaen Caequaox' 6x + l 0
=
0.
30, Determ ne urna equao do 2q
gra! que,
err 0, tenha
como E zes 5+2- 5- 2.
3 1. Prcencha as tabelas das opemes de adio e rnul
' p
cao no conj unt oA
=
{-1,
l , -i . i , c).
32,0 conlunroAda qlesto
anterior echado
pam
a ad
0,
sto , a ado d dos nmeros de A d semp
urn nrnro de A? E pam
a rnlllpl cao? I ust que.
33, Esceva as exprcsses na forma a + bi.
a) r 5 +t 2+3i ) b) ( 2+4D( 4- 2i )
34.Trace o vtof corrcspondente a cad urn dos nmercs
compexos abaxo e detenine seu mdulo:
a) 4= 1+ 4
b) z,
=
5 - 3
3, Pove que
o
pono
rndio do segmefto de reta
que lga
z. e z^ reD esntado 00
-. 2
3 . \ - qLe . ol t qJrs
", er
pos. qJ pd d qLFq, e
cos numeos compexos z1 e 22 temos setnp
z1+ z2 < z1 + z', Depois' tnte
provar
/ r r \ ' :
3T. OTodJodon, me ocomol e or - l I e.
( r 2. /
1
38. Escfeva n lorma trigonorntca os segLrnts neos
at
,E
+ t"E
b)
"r+
39. Escrev naoma algbrica os seglintes nmeros co-
- . (
3n 3n
dl vz cos + sen
l
\
c 4/
. - - ( n n
o Jt cos + sn I
| .
2 2)
cl bl cos + rn
l
40, N o p
no cartesiano aba xo epesenkrnos urn re g o
marcando l0 horas.
-
.tE
1
d) 0 +D0
D
e) - +
f l
+
l
- : - - - - - : +f i +I
-
l +
t
, . 3
- _2
qi
- 6
b) L
Se o ponerc
das horas rnde 5 cm e o
ponte
ro dos
rninutos med 8 crn, ento os nrneros complexos
q|]e
nd cam o ponteo
das horas e o
pontero
dos m nutos
so, espectivrnnte, gua
s a
al s[cos 30" +
.
sen 30"] e 8
bl s(cos 30' -
.
sen 30"1 e 8
c) s[ cos] 50' +
. sen
t 50Je8[ cos90'
. sen901.
dl 5[ cos ] 50' +
. sen
l 50J e8[ cos90' +
. sen901.
el 5(sen 150' +
.
cos 150"1 e 81.
4I. Consdefe o segunte gco que
fepresenta o nmerc
compl exoZ=a+b
Sabendo que o sgmnto OZ med duas undades de
compirnto, ssnale a alemjv corrcta
dz= nE
+i
z= \ E
+i
c) Z= 1+ a?j
42,4 fepresenlao de todos os nmeos compexos que
trn o mduo
gua
a uma constnte, corno,
por
xern
pa.
z
=2,
gl ra
a:
al urn quaddo.
dl unr elpse.
b) urn sernicfcuo ) uma reta.
cl urna circunernoa.
43. Repf""sente no
plano
de Argnd GaLrss, todos os com
p
exos l as
que:
a) 12+ 1
=
l ; b z+l
<1.
47. Ca cue o valof das segLr nles potncias:
_, t '
"
'
i '
, , / l
i ""
' l t ' , , , , 1
. l
48. Escrcva na oma a + b o nrnerc complexo
f r , , l s
z=l 2r l cosa+, . . ena
L
\
12
12) )
49. CJ. ea<"
- r qLdo?dd. apl
5- 2 9- ge.
to: Obtenhaw
=
a + b d rnodoqu
w' ?= 5 + l 2l . l
SO, Sendo u
=
I + u ra das i zsqLrart asde Lrm currrpe
xo z detrm ne s outas trs razes.
51. As mi es quad adas
do nmerc 3 + 4 oncl
=J
r,
a) 12+ - 2
I .
cl {3+, 3
}
bl {r + - r - i l . dl {4+, 4
j
52. Uma das azes qlaas
de um nrrero complexoz 3
s outras rs azes so:
o"6
+, 6, , 6, ' 6
' .
bl , 6 + 3i ,
n
3, 3
dr''
.,,
./.
53. Dados os meros complexos z
=
I 3i e w
=
b) z
cl arsM
dl o qladmnte
do afxo d-"w
el z+w
t ) w z
gi
z!!
11) z'
1! .
l J
-w
- l
l -
m) J na torma trgonometca
54, Encone o nmero comp exo ztal qL)e 2z +
,
=2.
3s.
55. Resova s segu ntes equaes em C:
) 2x, 6x+5=0 bJx, +2x 5=0
56. Detnn ne equas do segundo gfaLr com zs:
"13
- 2r e, / : br i '
57. Ddo o nmerc conplexo z
=
I +
!6 ,
calcul:
a) z,t b)as mzes quafts de z.
58. Osoo o. A B"CsoosdI o do:
xosz,
=
[ ]
i l , , z"=- 2. : [ l +D[ ] - ) .
spectvamente. Area do tringuo ABC igu a:
at 2. b' L
. l
dl
, 8
z= \ E
+
\ E
dz=1 aE
44. Dos nrnefos complexos z
que
satsfzern condio
z 2 - 2i
:
2. deletnirc
al o de maof argurnento
princpali
b) o de ma or mdu o
45. Rprcsentando no
pano
de Arcand Gauss os compe
xos 2, ta
que
z - I + < I, obtemos
.
J uma circunernca de a o I
bl um c cuo d cent f o
[ ,
] l e o l
cl uma rea hoizonta
dl a bissedz dos
quadntes paes.
el Lrm sern chc! o.
46. No pano
complexo o conlunto dos
pontos
z
=
x + yi
t l quel z<l ey>0:
l Lrm cifcunernc a
bl !m cfc! o.
cl Lrm quadfado
centdo na ofgem.
dl Lrm sern cc! o.
el !m segTnenrc 0e rcm.

i:. $cq4q!srq@4q
I .
[Fuvest-SP)
Detm ne os nrnercs con p xos z ta q !e
z + Z
=
4 e
:
13. en q! U conj ugado de z.
2.
[ ] \ , 4ack SPI souo da equao z +z=2 + urn
nrnero cornpexo cujo mduo l
ul
9
ar.
lvunesp) Seja L o axo do nrnero complexo
,
=
16 + i sm um s stema .le coofdenadas caftesa
nas xoy Detfl ne o nmeo compxo b de mdulo
gla a I. cujo axo M pedence ao qlarto qladrante e
t a ql e o nguo LOM ret o
4.
lV!nesp) Considefe o rrnefo cornpexo
l : .
J
' '
r , r o, e J L[ - r o "eonr l eo
22
corrp exo v cujo rndulo
jgual
a 2 e cllo arcurnenlo
pfncipa o trpo do rgurnento plncipa de u.
5, (FuvsSPl
a) Sez,
=
665 6, 1. sner ezr - cos0: +. sen0r ,
cos (er + 0, 1 + i
. sen
[ 0r
+ 0, ] .
bJ Mostrc que o nmeo conpexo
z
=
cos 48' +
.
sen 48" z da equao
5,
IPUC-SP]
Dado o nrnerc complexo
I '
{0)
de modo que z'sej urn nrnerc rca?
'7.
(Uncarnp SP) Achetodasas aies lrease complexas]
.
d equao x6 7x3 8
=
0.
Ja. \ - e$r q1oonJ"r n. r po a. " po\ eq. For J-
r . , .
r 0c0- 0e\ 0, -
- l ; I
e J d. ol o; ooop
' \ ' _/
bf ca xr i
+,
+ x + t : 0.
. . . . crnp rD cdJp, i oo Se -
complexo, o nrnerc rcalx chamado part fea d z e
indicado pof Re[z), ou sela. Re[x + y]
=
x. tulostfe
q. e o con.
_o
dos po ros q re r
.
l l e r dpa' al i o
q"l
t 2"
-
-L
"o
o.
"r""
"
p- p
"
o oo o. / . 0J
' - 1
, - . ) ,
uma c rcunfefrcia
, +
"l ;
'i::..
l
i O. TA SPI Sej amw
=
a + bi corn b + 0ea, b, c R. 0
conlunto dos nrneros cornpexos z que vericarn a
qLraowz + wz + c
=
0 desceve:
aJ urn paf e fels pam e as.
bl u crc!nrncia.
dl uma feta corn coeoente anqular m
: 9
- r r
I l. tlT SP) Considerc, no plano caesiano, Lm poligono
regu af cujos v|! ces so as sol!es d equao zb
=
]


pd
dFi\ polgo o r un.ddde. de i
-o
g a r.
^1-
"
"[ .
J, . dt
' v'
e) )
' 2
12-
tLlFpB) Sjan x e y lementos q!a squer do conl!nto
c={S=r n+ni m, nZ}, onde
=
L Consi
dee as sguintes proposes e assinae com V a[s]
vedadeira[s] e corn F, a[s] asa[s].
[ ] Sey+o oql oci ent eac.
v
[ ]
O prcduo y G
[ ]
somax+yc.
A seqncia coreta :
l VFF d)WF.
bl FVF. el VFV
cl FFV fl FW
3, tvunespl S a. b. c so nmercs ineros positvos tas
quec =
[
+ b] , - l 4i . er nque,
=
- l , ovl or dec:
a) 48.
bl 36
d) r 4
e) t.
r4. LU'--r
(_]U_rc
a0 rurero cono'eYo 7 -
-
|
. a
allmativa incoret :
) scito na lorma a gbfca z
=
6
bl 0nr d! odz6
c) O a ql ment odez
a
ad.
- 2
d) Escrto na forma trigonorntflca tern-se
z
=
6[ cos, + i . sen n]
e z7Ln
- , l eot eal
15. IUFBAI Sndo a" a pad ral do nmeo complexo
|
-
| ,
pa cada nmero n.tu ln. dternlne
S=ao+r +ar +. . .
I6. (lecel
O v o de a, no nteru o f0,
I
o nnero complexo x
=
cos a + i.
:
Darc o oul
2)
. l :
x' = + r, sal s azl
22
u I <a<I . oaca<I
6
3
t 0
5
17.
[FGV-SP]
drnita que
o centro do
plano
complexo Af-
gand
Guss concida com o centro de !m relgio,de
ponl eros
como ndca a gu a:
Se o
pontero
dos rninutos tern 2 unidades de compf
mnto, s llh55 sra ponta
estar sobre o nmero
al r +
a6i.
bl r +G.
cl t -
r,6.
18.
[UEL-PR)
Na figura abaxo, o
ponto
P epfesenra lrn
'- ne o conple\o z 10
pl-o
d" A gend-Cdus!
c) ; <<l l
32
d)
.*
-
el ' 6+.
Qla
dos nmeros abaixo z, sbndo-se que
oP
=
\,ii?
al s+4
dJ
b) 2 + 3i e)
-a4i
cl 2- 3i
19.
[Fatec
SD Na fgur bixo, os pontos A, B e Cso as
irnagens dos nmeos conpxos zl, 12 e 23, no
pano
de Argnd Guss.
Se
4
=
z, l =
4
=! 6
e0=60' , ent o
zt +22+4i gr at a:
")
(t -
"6)
dl3 +
!6i.
r;:
:i. e) 3i
J.
cl
l 3
+
{3 l i
20.
[ UFqCs) O
9Jo
o rdo o^l dsreo esrl d(-s geo-
mtricas dos nmerus complexos z
=
J3
+ i z. :
r+b)+
plexo
26Cr - z,].
cr+
+
el r.
21.
lUfscarsP)
Se]am i a un dade irnag nr a e an o n s
m0tefino de urna
prcgresso geomtrica
con ,
-
2r.
Seal umn nef ohpar, ent o
q
+
E
+ f 3 +. +
3-
e gua
:
Jgi ou 9. . d) 8+i ou8
bl - 9+ ou I e) 7+i ou7- .
cl 9+i oug
22.
[uefl
Joo desenhou um mapa do
qu
n de sua msa,
onde enteffo! urn cofre Par isso, usou Lrm sistem d
coofdendas retangLraes, colocando a ofgen O n
base de urna mangue |a, e os exos Ox e 0y com sent
dosoeste leste sll-none, respectvamente. Cda
pon
to
[x,
y],
nesse sistema, a repfesentao de urn nrne
r ocompexoz
=x
+ y. xe
l R
y
Re
r =
]
Para ndcafa posio (x,, yrl a distncia d do core
ogem, Joo escrcveu segu nte obsevao no canlo
do napa xr + y
=
(t +
l,
Cacul e:
al as coordenadas (xr. y, );
bl ovaof ded.
23,
lvunesp)
Considerc os nmeros compexos w
=
2 e
z=[ 1 +D.
Determ ne
al 22e
[ w' zz
+ w), ondezi ndi caoconj ugadodez.
bl z w . Vlostre que
sequenc a
[t
,
z, w, ar,lw,J
ua pfogresso georntica,
deeffninando todos
os seus tetos a sua z0.
24.
lFuvest
SD Determ ne os nmeros compleos z que
st s azem sml l t aneament e. ,
=r"n(
t ' )
=
t
.
\ 1+i )
2
lLembrctesl,
=
-l; sew
=
a + bi, corn a e b reis,
emaol q
:
'
+f etmtwl
=
r.l
25.
[UFN4G]
Seja S o conjunto de nmercs corrpexus z
trs
qLr
lz
[2
+ 4)
=
2
al No pl ano
cornpl exo, l a o; sboo de S, sendo
z=x+ y,
com x e y nr ner os f a s.
b) Deiemne o
ponto
de S rna s
pfxmo
da orgern.
26.
[UFN,IS) Considefes seguntes informaes sobe n-
rnercs conp exos:
.
Um nnero complexo z
pode
se escito sob a ora
z
=
x + y,
ondexe l Ra pade ea y Ra
paf t emagi n i ei =J
l .
.
O conjugado d !m nmero conpexo z
=
x + y
ndi cado e def ni do por
2
=
x -yi .
Sejan zr e 22 nmercs complexoa ais
qLre
z: zi =2+16i e
\ +
22= 5 + . cal cul e a soma
d parte
eal con a
pafte
irnagnia do nreo om

Você também pode gostar