Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Histria de Portugal
Portugal na pr-Histria
Histria Antiga
Domnio rabe
Domnio Cristo
Reconquista
Condado Portucalense
Independncia de Portugal
Dinastia de Borgonha
Crise de 1383-1385
Dinastia de Avis
Descobrimentos
Imprio Portugus
Unio Ibrica
Dinastia Filipina
Restaurao da Independncia
Dinastia de Bragana
Invases Napolenicas
Guerras Liberais
Regenerao
Regicdio de 1908
Instaurao da Repblica
I Repblica
Ditadura (1926-1974)
Estado Novo
Guerra do Ultramar
Democracia (1974-)
III Repblica
Temticas
Portal Portugal
ve
A histria de Portugal como nao europeia remonta Baixa Idade Mdia, quando
o condado Portucalense se tornou autnomo do reino de Leo. Contudo a histria da
presena humana no territrio correspondente a Portugal comeou muito antes. A prhistria regista os primeiros homindeos h cerca de 500 mil anos. O territrio foi visitado
por diversos povos: fencios que fundaramfeitorias, mais tarde substitudos
por cartagineses. Povos celtas estabeleceram-se e misturaram-se com os nativos. No
sculo III a.C. era habitado por vrios povos, quando se deu a invaso romana da
pennsula Ibrica. A romanizao deixou marcas duradouras nalngua, na lei e na religio.
Com o declnio do Imprio Romano, foi ocupado por povos germnicos e depois
por muulmanos (mouros e alguns rabes), enquanto que os cristos se recolhiam a norte,
nas Astrias.
Em 1139, durante a reconquista crist, foi fundado o Reino de Portugal a partir do condado
Portucalense, nascido entre os rios Minho e Douro. A estabilizao das suas fronteiras em
1297 tornou Portugal o pas europeu com as fronteiras mais antigas. Como pioneiro
da explorao martima na Era dos Descobrimentos, o reino de Portugal expandiu os seus
territrios entre os sculos XV e XVI, estabelecendo o primeiro imprio global da histria,
com possesses em frica, na Amrica do Sul, na sia e na Oceania. Em 1580 uma crise
de sucesso resultou na Unio Ibrica com Espanha. Sem autonomia para defender as
suas posses ultramarinas face ofensiva holandesa, o reino perdeu muita da sua riqueza
e status. Em 1640 foi restaurada a independncia sob a novadinastia de Bragana.
O terramoto de 1755 em Lisboa, as invases espanhola e francesas, resultaram na
instabilidade poltica eeconmica. Em 1820 uma revolta fez aprovar a primeira constituio
portuguesa, iniciando a monarquia constitucional que enfrentou a perda da maior colnia,
o Brasil. No fim do sculo, a perda de estatuto de Portugal na chamada partilha de frica.
Uma revoluo em 1910 deps a monarquia, mas a primeira repblica portuguesa no
conseguiu liquidar os problemas de um pas imerso em conflito social, corrupo e
confrontos com a Igreja. Um golpe de estado em 1926 deu lugar a uma ditadura. A partir
de 1961 esta travou uma guerra colonial que se prolongou at 1974, quando uma revolta
militar derrubou o governo. No ano seguinte, Portugal declarou a independncia de todas
as suas posses em frica. Aps um conturbado perodo revolucionrio, entrou no caminho
da democracia pluralista. A constituio de 1976 define Portugal como uma
repblica semipresidencialista. A partir de 1986 reforou a modernizao e a insero no
espao europeu com a adeso Comunidade Econmica Europeia (CEE).
ndice
[esconder]
1Pr-histria
2Proto-histria (sculo III a.C.1147)
o 2.1Romanizao
o 2.2Invases brbaras
o 2.3Ocupao rabe
3Formao do Reino de Portugal (11391385)
4Consolidao e expanso (13851580)
o 4.1Crise de 13831385 e dinastia de Avis
o 4.2Descobrimentos e formao do imprio portugus
5Unio Ibrica (15801640)
o 5.1Dinastia filipina
6Restaurao e invases (16401820)
o 6.1Restaurao
o 6.2Era pombalina e absolutismo
o 6.3Invases francesas
7Monarquia constitucional (18201910)
o 7.1Revoluo liberal de 1820
o 7.2Guerra civil portuguesa (18281834)
o 7.3Liberalismo
o 7.4O regicdio e o fim da Monarquia
8Repblica (19101926)
o 8.1Implantao da repblica
o 8.2I Repblica
9Ditadura (19261974)
o 9.1Ditadura (19261933)
o 9.2Estado Novo (1933-1974)
o 9.3Guerra do ultramar
10Democracia (1974presente)
o 10.1Revoluo dos cravos
10.2III Repblica
11Ver tambm
12Referncias
13Bibliografia
Pennsula Ibrica c. 560: Territriosuevo com capital em Braga (azul); territrio visigodo com capital emToledo (ocre)
Em 409, com o declnio do Imprio Romano, a pennsula Ibrica foi ocupada por povos de
origem germnica, a que os romanos chamavam brbaros.[19] Em 411, num contrato
de federao com o imperador Honrio, vrios destes povos instalaram-se
na Hispnia:suevos e vndalos asdingos na Galcia, alanos, de origem persa,
na Lusitnia e Cartaginense. [20]Destes povos, suevos e visigodos foram os que tiveram
uma presena mais duradoura no territrio correspondente a Portugal. Como em toda a
Europa ocidental as cidades sofreram uma acentuada decadncia, e tanto na vida urbana
como na economia verificou-se uma ruralizao.[21]
Os suevos fundaram o reino suevo com capital em Braga, chegando a dominar
at Emnio (Coimbra).[22] Com as invases desapareceram as instituies romanas, mas
manteve-se de p a organizao eclesistica, que os suevos adoptaram ainda no sculo
V, seguidos pelos visigodos, e que foi um importante instrumento de estabilidade. Apesar
de inicialmente adeptos do arianismo e dopriscilianismo,[23] adoptaram o catolicismo das
populaes locais hispano-romanas no ano 449, evangelizados por influncia de S.
Martinho de Braga.[24] A governao sueva baseou-se nas parquias, descritas
no Parochiale suevorum de c.569. [23] e o reino suevo tornou-se o primeiro reino cristo da
Europa, sendo tambm o primeiro a cunhar moeda prpria.[25]
Em 415 os visigodos, inicialmente instalados na Glia, avanaram para sul como aliados
do Imprio Romano para expulsar alanos e vndalos,[26] e fundaram um reino com capital
em Toledo. A partir de 470 cresceram os conflitos entre o reino suevo e o vizinho reino
visigodo. Em 585 o rei visigodo Leovigildo conquistou Braga e anexou a Galcia.[27] A partir
daqui toda a Pennsula Ibrica ficou unificada sob o reino visigodo (excepto algumas zonas
do litoral sul e levantino, controladas pelo Imprio Bizantino e a norte pelos vasces). A
estabilidade interna do reino foi sempre difcil, pois os visigodos eram uma minoria e
professavam o arianismo, enquanto a populao local era catlica. A sua estratgia inicial
foi manter-se como minoria dirigente estritamente separada da maioria autctone. No
entanto a consolidao dos seus reinos deu-se precisamente devido integrao com a
populao local, adoptando a lngua latina, adaptando a lei romana e convertendo-se
com Recaredo I ao catolicismo[21] Mas em 710 uma crise dinstica entre partidrios dos
reis Rodrigo e gila II levou invaso muulmana que resultou no colapso do reino.[28]
Antiga mesquita de Mrtola, no sul de Portugal, hoje Igreja de Santa Maria da Assuno.
Evoluo das fronteiras dos territrios na Pennsula Ibrica entre 914 e 1250.
A Batalha de Aljubarrota que assegurou a independncia face aCastela, a nova dinastia de Avis e aaliana luso-britnica. Pintura do
sculo XV de Jean d'Wavrin,British Library
Desde 1369, no incio do seu reinado, D. Fernando I travou as guerras fernandinas contra
foras castelhanas, ao reclamar-se herdeiro do trono de Castela. Mais tarde, no contexto
da guerra dos cem anos que dividia a Europa, apoiou a pretenso de Joo de Gant, duque
de Lancaster, ao mesmo trono. [46] Contudo, pouco antes de morrer, viu a sua impopular
mulher Leonor Teles de Menezes negociar o casamento da filha Beatriz de
Portugal com Juan I de Castela, planeando entregar-lhe o trono de Portugal.[46]
Desde as guerras fernandinas, a nobreza portuguesa dividira-se em duas faces: procastelhanas e pro-inglesas. Aps a morte de D. Fernando I, sem herdeiros masculinos, a
regncia de Leonor Teles lanou o reino num perodo de guerra civil e anarquia, com uma
parte significativa da populao revoltada face possibilidade da perda de
independncia. [47] Durante a crise de 1383-1385, a rainha partilhava o governo com o
nobre galego Joo Fernandes Andeiro. A faco pela independncia que se lhe opunha
era liderada pelo meio-irmo de D. Fernando, D. Joo, Mestre de Avis. Em dezembro de
1383, D. Joo liderou uma revolta contra a rainha que matou o Andeiro. Aps a morte do
conde, o povo de Lisboa aclamou-o Regedor e Defensor do Reino. De imediato as foras
de Juan I de Castela entraram em Portugal e cercaram Lisboa. Em abril de 1384, Nuno
lvares Pereira, nomeado fronteiro do Alentejo, vence uma fora castelhana em nmero
superior sua na batalha dos Atoleiros.
Em 1385, os castelhanos avanaram para tomar o trono de Portugal.[48] Convocaram-se
ento as cortes de Coimbra de 1385. A, um grupo de nobres e mercadores que inclua
Nuno lvares, ops-se ao Partido Legitimista leal a D. Leonor. Procurando garantir a
independncia do reino, nomearam ento como rei de Portugal D. Joo, Mestre de Avis,
filho ilegtimo de Pedro I.[49]. Assim terminava a dinastia de Borgonha e iniciava-se uma
segunda dinastia portuguesa, a dinastia de Avis.
Com aliados ingleses, D. Joo I liderou uma vitria determinante na batalha de Aljubarrota,
que aniquilou definitivamente o exrcito castelhano e assegurou a independncia do reino.
Os exrcitos portugueses foram comandados por Nuno lvares Pereira,
nomeado Condestvel do Reino. Meses depois, o condestvel invadiu Castela e infligiu
nova derrota na batalha de Valverde. O casamento de D. Joo I com D. Filipa de
Lencastre, princesa inglesa filha de Joo de Gant, e a assinatura do Tratado de Windsor
(1386)selaram a aliana luso-britnica.
Descobrimentos portugueses de 1415-1543, principais rotas no Oceano ndico (azul), territrios portugueses no reinado de D. Joo
III (verde).
Rotas comerciais portuguesas deLisboa a Nagasaki entre 1580-1640 (azul); rotas rivais espanholas (branco) com o chamado galeo de
Manilaestabelecido em 1565
De 1415 at 1534, quando se iniciou colonizao do interior nas capitanias do Brasil por D.
Joo III, o imprio portugus foi umatalassocracia,[61] abrangendo os
oceanos Atlntico e ndico. Uma cadeia de fortificaes costeiras protegia uma rede
de feitorias, com o comrcio reforado por licenas de navegao, os cartazes, com o
apoio de numerosas relaes alianas diplomticas com o Reino do
Sio, Safvidas da Prsia, Reino de Bisnaga, Etipia, entre outras. Era completado pela
aco de missionrios ao abrigo do Padroado portugus, um acordo da coroa portuguesa
com a Santa S.
Em 1542 ou 1543, comerciantes portugueses aportam no Japo,[62] onde mais tarde
ajudam a fundar Nagasaki. Em 1557, as autoridades chinesas autorizaram os portugueses
a estabelecerem-se em Macau, que se tornou a base de um prspero comrcio
triangular entre a China, o Japo e a Europa, via Malaca e Goa.[63] Em 1571, uma cadeia
de entrepostos ligava Lisboa a Nagasaki: nascera o primeiroimprio global da
histria,[64] trazendo enormes riquezas para Portugal. Em 1572, Lus Vaz de
Cames publicou "Os Lusadas", trs anos aps regressar do Oriente, cuja aco central
a descoberta do caminho martimo para a ndia por Vasco da Gama.[65]
Imprio portugus (verde) com as zonas disputadas entre 1588-1654 pelos holandeses das companhias da Repblica das Sete
Provncias Unidas (laranja)
Conselhos (Consejos) com sede em Madrid.[70]. Em Lisboa, um vice-rei nomeado pelo rei
chefiava o governo.
Durante a unio o imprio portugus sofreu grandes reveses, ao ser envolvido nos
conflitos dos Habsburgos com a Inglaterra, a Frana e a Holanda. Entre 1595 e 1663 foi
travada a Guerra Luso-Holandesa com as Companhias Holandesas das ndias
Ocidentais e Ocidentais, que tentavam tomar as redes de comrcio portuguesas de
especiarias asiticas, escravos da frica ocidental e acar do Brasil.[71]. Os holandeses
apoderaram-se sucessivamente de Ternate e Amboina na Indonsia, da Capitania de
Pernambucono Brasil, de So Jorge da Mina, Arguim, Axim, tomando o lugar dos
portugueses no Japo em 1639 e cercando Macau. Ao passo que os ingleses
tomaram Ormuz em 1622.
Aclamao de D. Joo IV como rei de Portugal, pintado por Veloso Salgado, Museu Militar de Lisboa
No reinado de Filipe III (IV de Espanha) (1621-1640) vrios problemas minaram o apoio
portugus unio: o aumento de impostos sobre comerciantes portugueses, a perda de
importncia da nobreza nas cortes espanholas, os cargos de governao ocupados pelos
espanhis e a presso para partilhar o fardo financeiro e militar das guerras de Espanha.
Os portugueses estavam pouco inclinados a ajudar, uma vez que a Espanha no
conseguira evitar a ocupao holandesa das suas possesses coloniais. Isto apesar do
facto de tanto portugueses como holandeses estarem nominalmente sob a sua coroa.[72]
A situao culminou numa revoluo feita pela nobreza e alta burguesia em 1 de
dezembro de 1640. A revoluo, embora previsvel, foi despoletada quando o Joo, 8.
duque de Bragana foi convocado para organizar tropas e lutar contra revoltosos na
Catalunha. A trama foi planeada pelos chamados "Quarenta Conjurados", que
aproveitaram o facto de as tropas castelhanas estarem ocupadas no outro lado da
pennsula. O apoio do povo foi imediato, e logo o duque de Bragana foi aclamado rei de
Portugal em todo o pas, iniciando a dinastia de Bragana como Joo IV de Portugal.
Na subsequente Guerra da Restaurao contra Filipe IV da Espanha os portugueses
venceram vrias batalhas. Em 1641, para proteger os territrios ultramarinos, foi celebrada
uma trgua com os holandeses. Sem efeito, pois estes ocuparam So
Tom, Luanda, Ceilo eMalaca. Entre 1645 e 1654, recifenses comandados por Salvador
Correia de S recuperaram o Recife e conseguiram reconquistar Angola e So Tom. Em
1661 foi selada a segunda Paz de Haia. Portugal aceitou as perdas na sia e os
holandeses a soberania portuguesa do Nordeste brasileiro, mediante o pagamento
equivalente a 63 toneladas de ouro.[73] Nesse ano, para obter uma aliana com os
ingleses, D.Joo IV negociou o casamento da sua filha Catarina de Bragana comCarlos II
de Inglaterra, cedendo como dote Tnger e Bombaim.
A paz definitiva com os holandeses foi conseguida aps estes tomarem Cochim e a costa
de Malabar. A paz com Espanha foi conseguida finalmente em 1668, aps a vitria
portuguesa na Batalha de Montes Claros, e uma vez falecido o renitente Filipe IV da
Espanha. Foi selada pelo Tratado de Lisboa (1668) entre Afonso VI de Portugal e Carlos II
de Espanha, pondo fim a quase 30 anos de guerra. Espanha reconheceu a independncia
de Portugal e devolvem-se prisioneiros e conquistas, excepto a cidade de Ceuta, que ficou
na posse de Espanha.
Em 1801, Napoleo assinara um tratado com Espanha, pelo qual esta declararia guerra a
Portugal caso o reino mantivesse o apoio aos britnicos, o que desencadeou a Guerra das
Laranjas, uma campanha de dezoito dias em que o exrcito espanhol tomou uma dzia de
populaes fronteirias no alto Alentejo.[81] A resistncia foi mnima e a paz foi assinada
pouco depois, devolvendo as conquistas, exceptoOlivena e Vilareal, antigas disputas
fronteirias. Em Outubro de 1807 Napoleo selou o Tratado de Fontainebleau com a
Espanha, prevendo a conquista e partilha de Portugal. Ao mesmo tempo planeava
apoderar-se do Brasil e das colnias espanholas.
A invaso de Portugal foi iniciada ainda nesse ano, pelas tropas do general Junot,
reforadas por trs corpos do exrcito espanhol. Atravessando a Beira Baixa, tomaram
Lisboa a 1 de dezembro de 1807. Porm, os planos de Napoleo fracassaram: antes da
chegada a Lisboa, toda a corte portuguesa partira para o Brasil, num total de cerca de 15
mil pessoas, ao abrigo de uma conveno secreta com a Inglaterra.[82] Deixaram o
territrio europeu de Portugal nas mos de uma regncia, com instrues para no
"resistir" aos invasores. Ficava vazio de contedo o decreto de Napoleo banindo a Casa
de Bragana do trono de Portugal. A partir do Rio de Janeiro a corte prosseguiu a poltica
internacional portuguesa e D. Joo VI de Portugal mandouinvadir a Guiana Francesa[83] e
a Cisplatina (Uruguai), como retaliao.
Com a rebelio popular espanhola, as tropas espanholas abandonam Portugal, deixando
margem para uma revolta no Porto a 7 de Junho de 1808 e para a constituio da Junta
Provisional. Ao mesmo tempo em todo o territrio alastra um movimento de resistncia
popular que nem a feroz represso das foras francesas, em que se destacou o general
Loison (o famigerado maneta), conseguiu debelar. O desembarque de uma fora
britnica comandada por Arthur Wellesley, Duque de Wellington perto da Figueira da Foz a
1 de Agosto deitou por terra os planos de ocupao de Portugal. Derrotado em Rolia e
no Vimeiro, Junot assina um armistcio, a Conveno de Sintra, que em Agosto de 1808
lhe permite abandonar Portugal em navios britnicos, com as tropas e o saque.[80] A guerra
alastrava a toda a Pennsula, acabando por comprometer a poltica imperial da Frana.
A ajuda britnica foi crucial para expulsar os invasores. Em duas invases
subsequentes, a de Soult (1809) e a de Massena (1810), a resistncia luso-britnica, que
culminou nas batalha do Buaco em 1810 e das Linhas de Torres Vedras,[84] quebrou as
asas poltica imperial sobre a Pennsula Ibrica.
As Cortes Constituintes de 1822 que aprovaram a primeira Constituio, porOscar Pereira da Silva.
No incio do sculo XIX Portugal vivia uma crise motivada pelas consequncias destrutivas
das invases napolenicas, pela ausncia da famlia real no Brasil, pelo fim do pacto
colonial e abertura do Brasil ao comrcio mundial, que tinha provocado uma quebra de
75% do comrcio externo e a runa de muitos comerciantes.[85] A condio sui generis de
serem governados pela regncia militar britnica de Beresford, enquanto D. Joo
VI reinava desde 1816 como rei do Reino Unido de Portugal, Brasil e Algarves no Rio de
Janeiro, que se tornara a capital do reino desde 1808, desconcertava ainda mais os
portugueses.
Ao mesmo tempo, a ideologia liberal implantava-se em pequenos grupos da burguesia. No
dia 24 de Agosto de 1820 eclodiu no Porto umarevoluo cujo objectivo imediato era
convocar cortes que dotassem Portugal de uma constituio. Esta revoluo no
encontrou oposio. Tendo a cidade de Lisboa aderido ao movimento, formou-se
uma Junta Provisria cujo objectivo era organizar as eleies para eleger as cortes. Os
deputados eleitos, oriundos de todo os territrios controlados por Portugal
(Brasil, Madeira, Aores, dependncias da frica e sia) formaram as Cortes
Constituintes.[86]
D. Joo VI foi intimado pelas cortes constituintes a regressar a Portugal. Antes de voltar
nomeou o seu filho D. Pedro como regente do reino do Brasil, o que desagradou s Cortes
que entendiam que a soberania s poderia residir em Portugal continental. Aps o retorno
do rei, em 26 de abril de 1821, Lisboa recuperou o seu estatuto de capital e iniciou-se uma
intensa movimentao poltica no sentido de restringir os privilgios do Brasil.[87] As cortes
ordenaram ento que D. Pedro deixasse o Brasil para se educar na Europa. Esta atitude
gerou o descontentamento dos 65 deputados brasileiros presentes, que retornaram ao
Brasil.[88] D. Pedro no acatou as determinaes feitas pelas Cortes que exigiam seu
retorno para Portugal. Em 9 de janeiro de 1822, D. Pedro negou ao chamado e afirmou
que ficaria no Brasil. No dia 7 de Setembro de 1822 o prncipe D. Pedro recebe nova
mensagem de Lisboa, que rasga diante dos companheiros, exclamando: "Independncia
ou morte!". Este acto, conhecido como o grito de Ipiranga, inicia a independncia do
Brasil. [89] [90]. Com o reconhecimento por Portugal da declarao de independncia do
Brasil, em 1825, a nova nao independente negociou com a Gr-Bretanha e aceitou
pagar indenizaes de 2 milhes de libras esterlinas a Portugal num acordo conhecido
como Tratado de Amizade e Aliana firmado entre Brasil e Portugal. Com a independncia
do Brasil Portugal fica obrigado a acentuar a sua expanso territorial no interior da frica a
fim de manter-se a par com as outras potncias.
Nesse ano as Cortes aprovaram a Constituio portuguesa de 1822, que o rei aceitou,
iniciando a monarquia constitucional.[91] Inspirada na Constituio francesa de 1791 e
naConstituio Espanhola de 1812, consagrava a diviso tripartida dos poderes
(legislativo, executivo e judicial), limitava o papel do rei a uma mera funo simblica,
colocando o poder no governo e num parlamento unicameral eleito por sufrgio directo.
Isso mostrava a forte influncia iluminista.
Caricatura representandoD. Pedro IV e D. Migueldisputando a coroa portuguesa, por Honor Daumier, 1833.
Aps a derrota dos absolutistas, a poltica portuguesa do sculo XIX foi marcada por
ideias liberais. Entre 1834 e 1836 vigorou o chamadodevorismo,[94][95] de
influncia manica. Sob a Carta Constitucional portuguesa de 1826 eram vendidos em
hasta pblica os bens nacionais, facilitando o acesso aos chefes liberais.
Mas no alcanou a paz desejada. Os liberais eram um grupo heterogneo que se juntara
para lutar contra os absolutistas, mas tinham muitas discrepncias entre si. Por esta razo,
dividiram-se desde o incio em moderados e progressistas. O primeiro ponto de discrdia
foi aConstituio. Enquanto os moderados, chamados cartistas, queriam impor a Carta
Constitucional, os progressistas, denominados setembristas, defendiam a soberania
Inaugurao, a 28 de Outubro de 1856, da primeira linha de caminho-de-ferro em Portugal, aguarela deAlfredo Roque Gameiro
A subjugao do pas aps o ultimato britnico[98] e a severa crise financeira ocorrida entre
1890-1891, os gastos da famlia real[99], o poder daigreja, a instabilidade poltica e social,
o rotativismo de dois partidos no poder (progressistas e regeneradores), a ditadura
de Joo Franco[100], a aparente incapacidade de acompanhar a evoluo dos tempos
tudo contribuiu para a eroso da monarquia[101] portuguesa.
Antnio de Oliveira Salazar(terceiro a partir da esquerda), fundador do Estado Novo visita obras da Ponte de Santa Clara em Coimbra.
chegou a atingir 200 mil homens[115], em parte recrutados nas colnias, a guerrilha no foi
contida. A guerra prolongou-se causando cerca de 63 mil mortos. Os custos com a defesa
aumentaram, chegando a 46% do total da despesa pblica portuguesa em
1969,[115] contribuindo para o empobrecimento da economia. Procurando fugir pobreza e
ao servio militar, quase 10% da populao portuguesa emigrou durante a dcada de 60,
tendo como destinos principais a Frana e a Alemanha Ocidental, mas tambm os Estados
Unidos, a Venezuela e a frica do sul.[116] [117]
Em 1968, Salazar foi afastado do poder por doena, sucedendo-lhe Marcelo Caetano.
Entre 1968 e 1970 o novo governo fez uma modernizao econmica e liberalizao
poltica moderadas, a chamada Primavera Marcelista, [118] que criou a expectativa de uma
verdadeira reforma do regime, o que no chegou a acontecer. O contexto internacional era
cada vez mais desfavorvel ao regime, mas a intransigncia do governo e de muitos
colonos bloqueava a descolonizao: no incio da dcada de setenta mantinha-se vivo o
iderio salazarista de travar a guerra orgulhosamente ss[119]. A insustentabilidade de
uma guerra de trs frentes, (excepto Timor Portugus, cuja distncia tornou invivel a
interveno), a forte presso internacional, sobretudo da ONU e
dos E.U.A. contra colonialismo, causaram o alargamento da oposio ao Estado Novo.
Populao portuguesa entre 1961-2003, em milhares, (2005 Dados daFAO) com a emigrao seguida dosretornados,[123][124] entre
500,000 a 1 milho aps a revoluo dos cravos.
Vista do Parque das Naes, criado para receber a EXPO'98 em Lisboa, vendo-se o pavilho Atlntico, a torre e a Ponte Vasco da
Gama
Categoria no Commons
Historiografia de Portugal
Histria econmica de Portugal
Cronologia da histria de Portugal
Lista de reis de Portugal
Referncias
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
117. Ir para cima Legies de camponeses deixaram, nos anos 60, o mundo rural e emigraram para as cidades ou para o
estrangeiro Gouveia de Albuquerque no Dirio de Notcias de 01 Maio 2004
118. Ir para cima Marcello Caetano, Renovao na Continuidade, Verbo, Lisboa, 1971.
119. Ir para cima "Orgulhosamente Ss"? Portugal e os Estados Unidos no incio da dcada de 1960 em Instituto
Portugus de Relaes Internacionais
120. Ir para cima Anderson 2000, p. 160.
121. Ir para cima Anderson 2000, p. 164.
122. Ir para cima Anderson 2000, p. 170.
123. Ir para cima Flight from Angola, The Economist(16 August 1975).
124. Ir para cima Dismantling the Portuguese Empire, Time Magazine (Monday, 7 July 1975).
125. Ir para:a b Assembleia da Repblica (2012). AR, : . O Estado Democrtico: A Assembleia Constituinte de 1975-76.
Lisboa: AR. Consultado em6 August 2012.
126. Ir para cima Anderson 2000, p. 168-170.
127. Ir para cima Flight from Angola, The Economist(16 August 1975).
128. Ir para cima Dismantling the Portuguese Empire, Time Magazine (Monday, 7 July 1975).
129. Ir para cima Anderson 2000, p. XXII.
130. Ir para cima Anderson 2000, p. 178.
131. Ir para cima Anderson 2000, p. 179.
132. Ir para cima Anderson 2000, p. 181.
133. Ir para cima Anderson 2000, p. 181.
134. Ir para cima Banco Central Europeu. Consultado em 18 de Outubro de 2008.
135. Ir para cima SOL (23/08/2007). Estdios do Euro'2004 custaram mais de 600 milhes de euros. SOL. Consultado
em 28/10/2010.
136. Ir para cima Duraria desde a conquista de Ceutaem 1415 at cessao da administrao de Macau, em 1999.
Ver para uma anlise numa perspectiva global Russel-Wood, A. J. R. The Portuguese Empire, 14151808: A World
on the Move. Baltimore, The Johns Hopkins University Press, 1998.
137. Ir para cima Cimeira das Lajes anunciou guerra do Iraque h cinco anos. Consultado em 27 de Julho de 2012.
138. Ir para cima Portugueses perderam poder de compra entre 2005 e 2007 e esto na cauda da Zona Euro.
Pblico. 11 de dezembro de 2008. Consultado em 10 de Outubro de 2010.
139. Ir para cima A presidncia portuguesa da Unio Europeia. Consultado em 18 de Outubro de 2008.
Anderson, James Maxwell (2000). The History of Portugal, Greenwood histories of the modern nations (Westport:
Greenwood Publishing Group). ISBN 0313311064.
al-Maqqari, Ahmed Mohammed (1964). The History of the Mohammedan Dynasties in Spain; extracted from the Nafhu-TTib Min Ghosni-L-Andalusi-R-Rattib Wa Tarikh Lisanu-D-Din Ibni-L-Khattib- VOL. II. (Nova Iorque: Johnson Reprint
Corporation). ISBN 0313311064.
Arajo, Lus Manuel de (1983). Os Muulmanos no Ocidente Peninsular. In: Jos Hermano Saraiva. Histria de
Portugal Alfa [S.l.]
Azevedo, J. Lcio d' (1922). O marqus de Pombal e a sua poca (Open Library: Annuario do Brasil, Seara Nova).
Barbosa, Pedro Gomes (1983). Arte e cultura do Imprio Romano fundao da nacionalidade. In: Jos Hermano
Saraiva. Histria de Portugal Alfa [S.l.]
Barreira, Anbal; Moreira, Mendes (2003). Rumos da Histria (Porto: Edies ASA). ISBN 972-41-2899-7.
Boxer, Charles Ralph (1969). Four Centuries of Portuguese Expansion, 1415-1825: A Succinct Survey (Berkeley:
University of California Press). ISBN 0520014197.
Cavendish, Marshall (2009). World and Its Peoples: Portugal and Spain (New York: Marshall Cavendish
Corporation). ISBN 0761478922.
Cruz, Antnio (1983). Do incio da Reconquista fundao do Condado Portucalense. In: Jos Hermano
Saraiva. Histria de Portugal Alfa [S.l.]
Diffie, Bailey Wallys; Winius, George Davison (1977). Foundations of the Portuguese Empire, 14151580 (Minneapolis: U
of Minnesota Press). ISBN 0816607826.
Disney, A. R. (2009). A History of Portugal and the Portuguese Empire: From Beginnings to 1807-Volume1 (Nova Iorque:
Cambridge University Press). ISBN 0521843189.
Elliot, J.H. (2002). Imperial Spain: 1469-1716 (UK: Penguin Books). ISBN 0-14-100703-6.
Ferreira da Silva, Armando Coelho (1983). A Idade dos Metais em Portugal. In: Jos Hermano Saraiva. Histria de
Portugal Alfa [S.l.]
Fletcher, Richard (2006). Moorish Spain (Los Angeles: University of California Press). ISBN 0520248406.
Jenkins, Brian (1996). Nation and identity in contemporary Europe (Oxon: Routledge). ISBN 0415123127.
Mattoso, Antnio; Henriques, Antonino (1965). Histria Geral e Ptria, II volume: Idade Moderna e
Contempornea (Lisboa: Bertrand, Lda.).
Mattoso, Jos (1992). Histria de Portugal - Primeiro Volume: Antes de Portugal Crculo de Leitores [S.l.] ISBN 972-420589-8 Verifique |isbn= (Ajuda).
Mattoso, Jos (1983). O Condado Portucalense. In: Jos Hermano Saraiva. Histria de Portugal 1 Alfa [S.l.]
Kennedy, Hugh N. (1996). Muslim Spain and Portugal: A political history of al-Andalus (Essex:
Longman). ISBN 0582299683.
Knutsen, Torbjrn L (1999). The rise and fall of world orders (Manchester: Manchester University
Press). ISBN 0719040582.
Koller, Erwin; Laitenberger, Hugo (1998). Suevos-Volume 426 of Tbinger Beitrge zur Linguistik (Universidade do Minho:
Gunter Narr Verlag). ISBN 3823350919.
Page, Martin (2006). The First Global Village: How Portugal Changed the World (Lisboa: Casa das
Letras). ISBN 9724613135.
Poettering, Jorun (2013). Handel, Nation und Religion. Kaufleute zwischen Hamburg und Portugal im 17.
Jahrhundert (Gttingen: Vandenhoeck & Ruprecht). ISBN 978-3-525-31022-9.
Ramos, Rui; Sousa, Bernardo Vasconcelos e; Monteiro, Nuno Gonalo (2009). Histria de Portugal (Lisboa: A Esfera dos
Livros). ISBN 978-989-626-139-9.
Tavares da Silva, Carlos (1983). O megalitismo e os primeiros metalurgistas. In: Jos Hermano Saraiva. Histria de
Portugal 1 Alfa [S.l.]
Clark, Victor Selden (1900). Studies in the Latin of the Middle Ages and the Renaissance (Lancaster: The New Era
Printing Company).
Peridicos
Duarte, C, Maurcio J, Pettitt PB, Souto P, Trinkaus E, van der Plicht H, Zilho J (1999). The early Upper Paleolithic
human skeleton from the Abrigo do Lagar Velho (Portugal) and modern human emergence in Iberia. Proceedings of the
National Academy of Sciences [S.l.: s.n.] (9613). doi:10.1073/pnas.96.13.7604. ISSN 10377462 Verifique |issn= (Ajuda). Consultado em 22 Agosto 2012.
Fontes Online
Sinais de presena humana de h 300 mil anos descobertos em Portugal. JN - Jornal de Notcias (Porto: JN). 2007-0903. Consultado em 22 agosto 2012.
Portugal Romano. Arqueologia romana em Portugal. Portugal: Portugal Romano.com. 2011. Consultado em 22
agosto 2012.
IGESPAR. Patrimnio. Portugal: IGESPAR - Instituto de Gesto do Patrimnio Arquitectnico e Arqueolgico.
Consultado em 22 agosto 2012.
Infopdia. Enciclopdia multimdia online. Porto: Porto Editora. 2003-2012. Consultado em 23 agosto 2012.
Tesouros da Arqueologia Portuguesa. Exposio permanente. Lisboa: Museu Nacional de Arqueologia. 1980-2012.
Consultado em 23 agosto 2012.
Sefardes y moriscos siguen aqu. Archivo. Espanha: El Pas. 2008-12-05. Consultado em 22 agosto 2012.
Encyclopaedia Britannica. Britannica Online Encyclopaedia. UK: Encyclopdia Britannica. 2012. Consultado em 23
agosto 2012.
Portal Histria. Manuel Amaral. 2000-2012. Consultado em 23 agosto 2012.
About.com europeanhistory. European History-The history of Europe. EUA: The New York Times Company. 2012.
Consultado em 23 agosto 2012.
A compra do Nordeste. Paulo Moreira Leite. Brasil: Veja. 11 de novembro de 1998. Consultado em 23 agosto 2012.
Colnia de Caiena. Imprio luso-brasileiro. Rio de Janeiro: Ministrio da Justia-Arquivo Nacional. 2012. Consultado
em 23 agosto 2012.