Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
e Fourier COLECAO
TECNicA
Hwei P. Hsu
,
CONTEUDO
1 .6 Condies de Dirichiet,..... 16
4.7 Convc.luo,.................................... 88
4. 10 Problemas Suplementares,......................... 99
k ---------------
6.8 Resposta de um Sistema Linear a uma Funo Degrau
Unitrio - Integral de Superposio,.............. 138
,
SERIE DE FOURIER
1
1.1 Funes Peridicas
Em geral, se a funo
fr peridica com perodo T, dever ser possvel, ento, achar dois inteiros m e n,
tais que
O)IT = 2nm, (1.3)
f(t) = (10 COS t)2 = 100 cos2t = 100 ~ (1 + cos 2t):: 50 + 50 cos 2t.
2
Desde que uma constante funo peridica de perodo T para qualquer valor
de T e o perodo de cos 21 n, conclumos que o perodo de 1(/) ti,
l B-TI2
f(t) dt =
-T12
f(t) dt, (1.6)
Considerando a integral
J 13
f(t) dt =
(13+T
J_ feL - T) dL =
J f3+T
feL) dL.
a a+T a+T
1
a+TIZ
a-T12
f(t) dt = f . -T12
a-T12
f(t) dt + (
J-TI2
a+T12
f(t) dto
r: r.
acima, vem
r,
a+T12 f(t) dt =.lT/2 f(t) dt + f(t) dt = f(t) dt +[T12 f(t) di
J.-TI2 a+T12 -T12 -T12 a+T12
TI2
=
L-T 12
f(t) dto
)
1.1 FUNOES PERIOOICAS 3
l t
f(t) dt = LTt't l(t) dto
r
Em (1.6), se a
lT/2 l(t) dt = O.
-T /2
-T/2
I (t) dt +
o
I (t) dt
T'2
e g(t + T) = g(t) se, e somente se, f -Tlz
I(t) dt = O.
l t 1
F(t) = 1('C) d'C - -aot,
o 2
t+T 1
F(t+T)=
l o
1('C)d'C--ao.(t+T)
2
=
iT
o
1(L)d'C+
iT+t
. T
1(L)d'C--a
1
2 o
t--a
1
2 o
T.
4 S~RIE DE FOURIER CAPo 1
De (1.10) e (1.7),
T lTI2
i o
f('r:) dT =
-T /2
f(T) dT = "21 aoT,
l T
T+t
f(T) a: =
11 o f(T) dT.
Ento,
F(t+T)=-a 1
2 o
T+ LI o
f(T)dT--a 1
2 o
t--a 1
2 o
T
1 o
1 1
f(T) dT - -aot
2
= F(t).
Seja a funo f(t) peridica com perodo T. Esta funo pode, ento, ser
representada pela srie trigo no mtrica
1 <X>
= -2 ao +L n=!
(ancos nOJot + bnsen nOJot), (1.11 )
<X>
fel) = C, +L n=l
C cos (nOJot - (}n). (1.12)
anCOS nJot + bnsen nWot = Cn (cos e n cos nJot + sen e n sen nJot)
onde
(1.14)
e ento,
ou e = are tg
n (!:). (1.15)
1.3 PROPRIEDADES DOS SENOS E Co..SENOS 5
Novamente, pondo
(1.16)
obtemos
1
L L
00 00
para m =/= n
(1.18)
para m =n
existe.
T/2
J -T12
cos (mwot) dt = para m =/= 0, (1.l9a)
TI2
J -T12
sen (mwot) dt = para todo m, (1.l9b)
m =/= n
JTI2
-T12
cos (mwot) cos (nwot) dt =
1' T12, m=n=/=O,
(1.l9c)
JTI2
sen (mwot} sen (nwot) dt = 1 0,
m =/= n
(1.l9d)
-T12 T12, m=n=/=O,
J -T12
T/2 sen ~mwot) cos (nwot) dt = para todo m e n, (1.1ge)
temos
== 2'1 L TI2
-T12
[cos [(m + n) Jot] + cos [(m - n) Jotll dt
= -1 1
sen [Im + n)Jot]
I TI2
2 (m + n) Jo -T12
1
+-
1
sen[(m-n)Jotl
I TI2
2 (m - n)wo -T12
1 1
=- [sen [(m + n)"J + sen [( m + n)"l!
2 (m + n)Jo
1 1
+- [sen [(m - n)"] + sen[(m-n)"l!
2 (m - n) Jo .
=0 selm/'n.
=_
1
2
L
-T12
TI2
[1 + cos 2mJotl dt
TI2 T
= 1
-t I + --. 1 - sen 2mJot I .I2
2 _TI 2 4mJ o - T 2 I
temos
1.4 DETERMINAO DOS COEFICIENTES DE FOURIER 7
I
-T12
TI2
1 -1 TI2 1 -1
=-
2 (m + n) Wo
cos [em + n}wotl
-T12
+ - --;------:--
2 (m - n) Wo
cos [em - n) wot]
I -T12
= O. sem.fon.
Se m =n "# O. usando a identidade trigonomtrica sen 20 = 2 sen O cos O, temos:
TI2 lTI2
sen (mwot) cos (nwot) dt = sen (mwot) cos (mwot) dt
l -T12 -T12
= - --
4mwo
1
cos (2mwot) I TI 2
-T12
== O.
Evidentemente para m = n = 0, a integral igual a zero:
I '"
f(t) = 2" ao + ];1 (ancos nJot + bnsen nJot). [1.11]
TI2 1 fTI2
f(t) cos (mJot) dt = 2"lfJu cos (mJot) dt
f -T12 -T12
+
fTI2
-T12
[t
n-1
ancos (nJot) ] cos (mJot) dt
+
fTI2
~T12
[i:
n-1
bnsen (nJot) ] cos (mJot) dto
TI2 1 fTI2
f -ffl
f(t) cos (mJot) dt = 2" ao cos (mJot) dt
. -ffl
+ L:
n=l
cc
a
n
I T2
/
-T/2
cos (nwot) cos (mJot) dt
+ L:
n=l
cc
b
n
I TI2
-T12
sen (nJot) cos (mJot) dto
8 S~RIE DE FOURIER CAPo 1
Ento,
2 f1'/2 .
am =T f(t) cos (mOJot) dto
-1'/2
f -1'12
f(t) dt = 2" ao dt + l: (ancos nou: + bnsen nOJot) dt
_ -1'12 -1'12 n=1 .
1
= 2"aoT. (1.22)
Ento,
1 1 f1'I2
I'
2" ao = T f(t) dt, (1.23)
-1'12
ou
2 f1'I2
ao =T f(t) dto (1.24) I
-T12
TI2 I fTI2
f -M
f(t) sen (mOJot) dt = 2" ao sen (mOJot) dt
-M
cc fTI2
+ l: an . cos (nOJot) sen (mOJot) dt
n -I -1'12
Ento,
2 fTI2
bm = -T f(t) sen (mOJot) dto (1.26)
. -T12
an =T
2 fT/2 f(t) cos (nOJot) dt, n = 0,1,2, ... , (1.27)
-T12 .
1.4 DETERMINAAO DOS COEFICIENTES DE FOURIER 9
b; = -
2 fT'2 fel) sen (nwol) dt, n = 1,2, .... (1.28)
T -T12
Emgeral, no necessrio que o intervalo de integrao de (1.27) e (1.28) seja si-
mtricoem relao origem. Em virtude de (1.6), a nica exigncia que a
integralseja considerada em todo o perodo.
PROBLEMA 1.10 Ache a srie de Fourier para a funo f(/) definida por
T
-L --<t<O
2 (1. 29)
E (O =
{ 1, O<t<!..
2
e .l(t + T) = fel). (Veja Fig. 1.2).
-, Ih ,-
t= T / 2 T
a
n
= -2
T
i T2
-T /2
/ E(t) cos (nwoO dt
I
I
1
I
I
IT
I
:
I I Iz
--T-+I----~'I~O------TI~----~:
i
~t
[1
0 T2
=_
2 -cos(nwot)dt+ cos(nwoOdt 1 --I 1 1 1
T -T/2
0
o
/
~
2 1
;..1--r-r-l I
1
1
1
;..1 __
1
--..;1
=_2 ( ~sennwot
1 1 1
+--sennwot I T/2 )
T nwo -T/2 nwo o
Fig. 1.2 Forma de onda do Probl. 1.10.
= 2{~
T nwo
[sen O -sen (-nTT)J +._1_ [sen In) - sen OJ}
nwo
desde que sen = sen (nn) = O.
Para n = 0,
1 1 JT!2
(1.31)
- ao = - E (t) dt = O
2 T
-T/2
bn = 2T i T2
/
-T /2
E(i) sen (nwot) di .
=-2
T
[1 0
-V2
- sen (nwot) dt + lT/2
o
sen (nwot) dt ] .
= _2_{[1-COs(-nTT)l-[cos (nTT)-lJ}
nWoT .
2
= -.(1 - cos nTT).
nTT (1.32)
10 SI!RIE DE FOURIER CAP. 1
Ento
L ;;sen nJot
00
4 1
f(t) = -;;
n=,linpar
f (t)
"'--PROBLEMA 1.11 Desenvolva em srie de Fourier a funo cuja forma de onda
est indicada na Fig. 1.3.
1 Soluo: A funo f(t) pode ser expressa analiticamente como:
4t T
1+-, -- <t<O
2 -
f(t) = T (1.35)
4t
{ 1--, T
O<t<-.
T - 2
Fig. 1.3 Forma de onda do Probi. 1.11:
-1 ao = -
1 lT/2
f(t) dt = O. (1.36)
2 T -T/2
De (1.27) e de (1.35),
an = -
2 lT/2 f(t) cos (nJot) dt
T -T/2
an = -1 (-
8
T2
o
T/2
T) cos [nJ (-T)](-dT)
o
- -
T2
8 lT/2
o
t cos (nJot) dt
= -8
T
2
1T/2 0
T cos (nJoT) dT - -8
r
lT/2
o
t cos (nJot) dt
= - -
8 lT/2 T cos (nco , T) : - -
8 lT'2 t cos (nJot) dt
T2 o T2 o
= - -16
T2
i o
T2
/ t cos (nJot) dto
1.4 DETERMINAAO DOS COEFICIENTES DE FOURIER 11
TI2
l
o
TI2
t cos (nwoO dt =-
1
nwo
t sen (nwoO
I
o
__ 1_ITI2
nwo
o sen (nwoO dt
1
(n217/T)2 (cos n17 - 1).
Ento,
16 1
a =- - (cos n17 - 1)
n T2 (n217/T)2
(1.37)
Como cos me = (- 1 r.
O, n par
an = 8 (1.38)
{ -r-r-r-r n mpar.
n2172
2 lTI2
bn = T f(t) sen (nwot). dt
-T12
=-
2 lTI2 2
sen (nwoO dt + -
{O 4
- t sen (nwot) dt
.
T -T12 T -T12
T
+ -2
T
i o
TI2
- -4 t sen (nwo t) dt
T
=-
8
T2
50 . (-T)sen[nw (-T)] (-dT)--
o
8 ITI2
T2
o tsen(nwot)dt
Til
= -
8
T2
1 TI 2 r 8 IT I 2
t sen (nwot) dt - - 2
T
t sen (nwot) dt
o o
(1.39)
Ento,
~PROBLEMA 1.12 Ache a srie de Fourier para a funo 1(/) definida por
T
O, -2"<t<O
fCt) = T (1.41)
{ A sen wot, 0< t <"2'
f (t)
T T
2 2
Fig. 1.4 Forma de onda do Probl. 1.12.
Soluo: Desde que f(/) = O quando - TI2 < I < O, mediante (1.27) e (1.28)",
ao = -2
T
i o
T2
/
A sen (wot) dt = ---2A (-cos wot)! T2
'Two
/
A
= _ (1 - cos 77)
77
2A
(1.42)
77
= -A
T
i o
T2
/ lsen ((1+ n) wotl + sen [(1- n) wotll,dt. (1.43)
Quando n = I,
a1 = A
T
lT/2
o
sen (2wo t) dt = A '(__ 1_ COS 2wo
T 2wo
t)ITo/
2
= ~[1
477
~ COS (277)]
A .
= - (1-1)
477
(1.44)
Quando n = 2, 3, ....
n T (1+n)wo (1-n)wo b
= ~ {1 - [cos (1 + n) 77] + 1 - cos [(1 - n) 77] 1
277 1+ n 1- n r
Q. n mpar
=
{
277
A
(__+2 n +__2)n
1 1-
__
-
2A
(n - 1) (n + 1) 77'
n par. (1.45)
Anlogamente,
A lT/2 (1.46)
=- \cos [(1 - n) wot] - cos [(1 + n) wotll dt.
T o
1.5 APROXIMAAO POR S~RIE DE' FOURIER FINITA 13
Quando n == 1,
b
n
~ ~ {sen [(1 -:-.n) >otl _ seu [(1 + n) >ot1 }IT /2
T (l-n)>o (l+n)>o o
Ento,
A A
f(t)=-+-sen> t....,-2A( -, 1 cos2wot+-cs4>
1 t+. ) (1.49)
77 '} o 77 1. 3 3. 5 o '
e Jne + e -/n e
cosnO=----~--- (1.51)
2
eJne_e-/ne
sen nO=----- (1.52)
2j
Ento,
senSt = (e
Jt
-
2j
e-it)S = _l_(e/St
32j
_ 5eJ3t + 10eJt _ 10e-Jt + 5e-J3t _ e-1St)
5 5 1
=- sen t - -- sen 3t + -- sen 5t. (1.53)
8 16 16
Seja
(1.54)
a soma dos primeiros (2k + 1) termos de uma srie de Fourier que representa
f(t) em -T/2 < t < T/2.
Quando f(t) representada aproximadamente por S",(t), isto ,
, k
f(t) = a
2
0
+ L: (an cos nWot + b sen nWot) + 8k(t), (1.55)
n-1
14 S~RIE DE FOURIER CAPo 1
e ek(t) o rro ou diferena entre f(t) e seu valor aproximado, ento o rro mdio
quadrtico E; definido por
Ele =T
I fT'2 [eJ.(t)]2 dt = T
1 fT'2 [f(t) - Sk(t)]2 dto (1.57)
-T12 -T/2
PROBLEMA 1.14 Mostre 'que, dada uma aproximao de uma funo f(t) por
uma srie finita de Fourier Sk(t), esta aproximao tem a propriedade de possuir
um rro quadrtico mnimo.
Soluo: Substituindo (1.54) em (1.57),
(1.58)
st:
aa k =- T1 1 TI 2 [
l(t) - i:-
a
L (a k
n cos nWot + bn sen nwot) ]
dt, (1.59)
o -T/2 n=l
aE
aa k = - T2 L(T/2 [k
l(t) - a; - L (a n cos nWot + bn sen nwot) ~ cos (nwot) dt ,
n -T/2 n=l (1.60)
aE
abk =-
2
T L(TI 2 [
l(t) -
a
; - L (ak
n cos nWot + bn sen nwot)
]
sen (nwot) dt .
n -T/2 n=l (1.61)
ez
_k
a
= ...E.. _ _1 {T12 l(t) dt = O, (1.62)
aao 2 T -T 12
se
__ k = an -
2
-
[T12
l(t) cos (nwot) dt = O, (1.63)
aan T -T12
st:
__
ab n
k = bn - 21
-
T
T/2
-T 12
l(t) sen (nwot) dt = O. (1.64)
I fT'2 2 1 te
s, = T -T12 [f(t)]2 dt - ~ - '2 ];1 (a~ + b~). (1.65)
1.5 APROXIMAAO POR S~RIE DE FOURIER FINITA 15
Soluo: De (1.57),
Ek = -1 [T/2
(f(t) - Sk (t))2 dt
T -T/2
(1.66)
Portanto,
-i
2
T
T/2
f(t) Sk (t) dt =-
2
ao
T 2
fT/2 2 k
f(t) dt + - '\'
TL
an
i T2
/
f(t) cos (nwot) dt
-T/2 -T/2 n=1 -T/2
k (T
T L bn L
2 /2 .
+ f(t) sen (nwot) dto
n=1 -T/2
~i T /2
-T/2
f(t) Sk(t) dt
a2
= ; + L (a
n=1
k
n
2
+ bn)
2 (1.67)
1
T. lT / 2
[Sk (t))2 dt = T
1 JT /2 [
a; + Lk (a n cos nWot + bn sen nwot)
] 2
dt
-T/2 -T/2 n=1
ao
=-+-
4 2
2 1
L( k
a n2 +b2)n i (1.68)
n=1
--- -
Substituindo-se (1.67) e (1.68) em (1.66), temos
e, =
1
T
lT/2 [I(t))2 dt - a; -
2
L (a; + b;) + a;
k 2
+"2
1
L (a; + b;)
k
=-
1
T
i T2
/
[I(t))2 dt - ao2 __ 1 '\'k
4 2L
(a2 + b2)
n n'
-T/2 n=1
(1.69)
e, = 1
T
lT/2 (f(t) - Sk(t))2 dt 2. O. (1. 70)
-T/2
2
-
T
I T2
..
/ 2
(f(t)P dt 2. ao + '\' (a; + b;).
2 L
k
(1. 71)
-T /2 n= 1
16 S~RIE DE FOURIER CAPo 1
o teorema de Parseval afirma que se ao,an e bn, para n = 1,2,3, ... , forem
os coeficientes de um desenvolvimento em srie de Fourier de uma funo peridica
f(t) de perodo T, ento
T'2 2
f
a>
(1. 73)
De acrdo com (1.70) e (1.73), a seqncia {Ek} contm somente trmos no nega-
tivos e no crescente. A seqncia ento converge. Alm disto, em vista de (1.56),
lim k(t)=f(t)- limSk(t)=O. (1.74)
k~oo k~oo
Ento,
-
1
T
i T/2
[f(t)Fdt=.~+-"
a2
4
1 00
2 L... (a;+b;).
-T/2 n=1
f -T/2
If(l) I dt = finita < oo ,
.
(1.76)
fel)
1 . .
'2 [f(ll -) + f(11 + n, (1.77)
TI 2
r
00
~ a~ + "
2 ~
(a; + b;) s~
T J_ .
[l(t)F dto
n=l -T12
Tf2 ITf2
lim
n-r+ee J -Tf2
f(t) cos (nJot) at = lim
n-r+ec -Tf2
f(t) sen (nJot) dt = O. (1.79)
Soluo: Desde que f(t) absolutamente integravel sbre [- T12, Tf2], seus
coeficientes de Fourier a.; e b; existem. Em vista de (1.78), (1.79) decorre da defi-
nio dos coeficientes de Fourier, isto ,
lim
n->oo
an
{b
lim -
n->OO T
2 i T 12
l(t)
{cos
.(
(nwot)
dt = O.
n -T 12 sen nwot)
Ento,
T /2 {cos (nwot)-
lim
J -T/2
l(t)
sen (nwot)
dt = O.
multiplica os coeficientes a.; e b.; por + nco.: Ento, a diferenciao tende a ate-
18 S~RIE DE FOURIER CAP. 1
f(t) =
a
-2
0
+ L:'"(~cos
n_l
nWot + h,. sen nWot)
L: noi; (-
cc
j'(t) =
n_l
a" sennwot + b; cos nWot). (1.81)
onde
CXn= - 21
T
TI2
-T12
f'(t) cos (nC:Uot).dt,
f3n = - 21
T
TI2
-T12
f'(t) sen (nc:uot) dto (1.84)
-T12
+ nc:uo i T
!2
-T12
f(t) sn (nC:Uot) dt ]
(1.85)
I2
f3n = -2
T
[ (sen nC:Uot)f(t) jTI2
-T12
- nc:uo
L T
-T12
f(t) cos (nc:uoO dt
]
= - nc:uo an
(1.86)
L
00
a qual pode ser obtida da srie de Fourier de f(t), derivando-se trmo a trmo.
(A diferenciao de uma funo que tenha descontinuidades de salto ser discutida
na Se. 2.5.) .
PROBLEMA 1.21 Seja f(t) secionalmente contnua para - TI2 < t < TI2 e
f(t +
T) = f(t). Mostre que a srie de Fourier
f(t) = -2 ao +
I
~-l
L:'" (a n cos ncoa + b; sen nwot) (1.87)
1.7 DIFERENCIAAO E INTEGRAAO DA S~RIE DE FOURIER 19
~f(t) dt =
1
-2 (t2 - + 2:- --1 [- b (cos cos
f I
1
00
.
ft)
n-l nwo
n nWoh -
.
nWoft)
(1.88)
(1.89)
(1.90)
1
L (an
00
Ento, para n ~ I,
2 [T12
(Xn =- F(t) cos (nwot) dt
T -T12
= - --
2 lTI2
[l(t)
1
- - ao] seu (nwot) dt
nWoT -T12 2 .
(1.92)
f3n = -
2 [T12
F(t) sen (nwot) dt
T -T12
(1.93)
Ento,
(1.94)
20 S~RIE DE FOURIER CAPo 1
Mas,
F(t2) - FCt) = J t
2
tI
f('r) dT- ~ao (t2 - tI)' (1. 95)
Ento,
+ an (sennwot2 - sen,nwot1)]
a qual pode ser obtida da srie de Fourier de f(t), .pela integrao trmo a trmo .
.PROBLEMA 1.22 Mostre que a integral de' uma funo peridica cujo valor
mdio difere de zero no uma funo peridica.
PROBLEMA 1.23 . Seja f(t) contnua e f'(t) secionalmente contnua em ~ Tj2 <
< t < T12. Multiplique
. 1
L: ta; cos ncoet + b; sen nOJot)
cc
f(t) = -2 ao + n=1
(1.97)
T
1 f Tf2
[f(t)]2 dt = 4 ao + 2
1 2 1
L: (aec
n
2
+ b~. (1.98)
-T/2 . n-1
l T/2
. .. [ECt)F dt =
1
2" ao
lT/2
f(t) dt + L 00 [
an L
(T/2
f(i) cos (nwoi) dt
-T/2 -T/2 n=1 -T/2
+ bn
l T/2
-T /2
f(t) sen (nwot) dt
]
(1. 99)
Ento,
1
-
T
i T /2
[E(i)F dt =-
4
1
a; 1
+ - \' (a; + b;).
2 L
00
-T/2 n=1
I):}T
1.8 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 21
PROBLEMA 1.25 Mostre que a funo f(t) = constante uma funo peridica
de perodo T para qualquer valor positivo de T.
l(t)
PROBLEMA 1.26 Se f(t) fr uma funo de t com perodo T, mostre que f(at)
para a #- O uma funo peridica de t com perodo T]a.
+ f-
PROBLEMA 1.27 Se fel) fr uma funo peridica de t com perodo Te inte-
h (t) ~ ~
T
f T/2
-T /2
f(t - T)g(T)dT
.
l(t)
_ 77'2
PROBLEMA 1.29 Ache a srie de Fourier para a funo f(t) definida por f(/) = 1
para - n < t < 0, f(t) = O para o < l < t: e f(l 2n) == f(t). (Veja Fig. 1.6). +
Resp.: 1. _1.
2 TT n
f: =1
sen (2n - 1) t
2n-1
Fig. 1.8 Funo l( t)' do Probl'.1.31.
PROBLEMA 1.30 Ache a srie de Fourier da funo definida por f(t) = l para lU)
o intervalo (-n, n) e f(t 2n) = fel). +
(Veja Fig. 1.7)..
bc
Resp: 2 L (-1r-
1
sen nt .
n=l
~~~"
-2TT -TT O TT 217
PROBLEMA 1.31 Ache a srie de Fourier para a funo f(t) definida por fel) =t
para o intervalo (-n, n) e f(t 2n) = fel). (Veja Fig. 1.8). + Fig. '1.9 Funo l(t) do Prob.1. 1.32.
Resp.: -
1 2 + 4 [00
TT
(_l)n
-- cos ttt .
3 n = 1
n2 l(t)
PROBLEMA 1.32 Ache a srie de Fourier para a funo fel) definida por f(t) =e l
Resp.:
2 senh
TT
TT [I 2
+ ~
l-;;\
(_1)n (cos
1 + n2
nt _ n sen nn] .
PROBLEMA 1.33 Ache a srie de Fourier para a funo fel) = 1 A sen coolI. Fig.. 1.10 funo l (t) do Probl.1.33.
(Veja Fig. 1.10).
22 SIliRIE DE FOURIER CAPo 1
00
2A 4A
Resp.: -+-
17 17
n=
[ 1
PROBLEMA 1.35 Desenvolva f(t) = e" cos t cos (r sen t) em srie de Fourier.
[Sugesto: Use a srie de potncias para ez quando z = reit].
Resp.: 1+
n=
L 00
1
T
n!
n
cos nt.
Resp.:
2 n~1
5 [< - 1)n-1
n sen nt ,
]
Es = 0,363.
~1 ~2 = 1 + ii + + 116 + ... = ~2
L
00
Resp.: n2f8.
J
1.8 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 23
1..1
T o
T
l(t)(K
2
- t)dt =
n
t ~,
=1 nJo
OQ
e
L n16 -
n=1
9~~ .
f" 1 772
h (2n_1)2
l
="8 .
[Sugesto: Use o resultado do Probl. 1.10].
L c., CPn(t)
OQ
b I a J. b
[f (I) - fk(t)]2 dt um
mnimo.
2 ANALISE DAS
,
,
FORMAS,
ONDULATORIAS PERIODICAS
Vimos no Capo 1 que qualquer funo peridica f(t) com perodo T que satis-
faa s condies de Dirichlet, isto , a funo f(t) seja secionalmente contnua e
integrvel em qualquer intervalo, pode ser representada em trmos de uma srie
de Fourier .
1
+ J;l (a
cc
onde Wo = 2njT.
Neste captulo discutiremos o efeito da simetria ondulatria numa srie de
Fourier, e o emprgo dos impulsos para o clculo das sries de Fourier de algumas
ondas. .
o PROBLEMA 2.1 Mostre que o produto de duas funes pares .ou mpares uma
(a) e
funo par, e que o produto de uma funo par uma funo mpar uma funo
mpar. .
f(t)
Soluo: Seja f(t) = f1(t) f2(t). Se fl(t) e h(t) forem funes pares, ento
u- t) = I, (- t)f2 (- O = I, (t)f2 (t) = ,
e se f1(t) e f2(t) forem funes mpares, ento
1(- O = I, (- tH (- t) == - I, (t) [- 12(t)] = I, (t)f2 (t) = I (t).
Isto prova que f(t) uma funo par.
(b) Anlogamente, se fl(t) fr uma funo par e h(t) mpar, ento
1(- O =, I, (- t) 12(- t) = I, (t) [- 12(O] = - I, (t)f2 (t) = - I(t);
Fig. 2.1 (a) Funo par.
(b) Funo mpar. Isto prova que f(t) uma funo mpar.
2.1 SIMETRIA ONDULATORIA 25
PROBLEMA 2.2 Mostre que qualquer funo fel) pode ser expressa como a soma
deduas funes componentes, das quais uma par e a outra . mpar.
Seja
1
2[f(t) + f(-t)] = fl'(t), (2.5)
1
2[f(t) - f(-t)] = fi (t). (2.6)
Ento,
Portanto,
___ t<=-.,
ondeh(t) e /;.(t) representam as componentes par e mpar de f(t), respectivamente.
Conforme as definies de funo par e funo mpar, dadas por (2.2) e (2.3), segue
que
(o)
f(- t) = f" (t) - li (r). (2.8)
1
--=~=--~_. (b)
t
fi (t) = 2 [f(t) - f(- t)].
--=+ .,
[i (t)
PROBLEMA 2.3 Ache as componentes par e mpar da funo definida pela [Fig.
2.2(a)] :
-I
t> O
f(t) = e, (c)
(2.9)
{
O, t < O. Fig. 2.2 (a) A funo f(t) do ~robJ. 2.3(b)
A componente' par da Fig. 2.2 (a).
Soluo: De (2.9), temos (c) A componente m.par da Fig. 2.2(a).
O, t> O
f (- t) = (2.10)
{
e', t < O.
Portanto, de (2.5) e (2.6),
26 ANLISE DAS FORMAS ONDULATRIAS PERiDICAS CAPo 2
I t> O
2"e-t,
f p(t) = ~ [f(t) + : t)] = .
(2.11)
{ 1 t
2"e. t <O ,
~e-t, t>O
f (t) = !..[f(t) _ f(-t)] = 2
, 2 (2.12)
1 {
- - et t < O.
2 '
As componentes par e mpar de f(t) so representadas nas Figs. 2.2(b-c).
f a f(t) dt
-a
= 2 faf(t)
O
dto (2.13)
1: f(tr dt = 1: f(t) dt + i B
f(t) dto
1-B
f(t)
0 dt = 1 B
0
f(-x) (-dx) = 1 o
B
f(-x) dx,
l B
Isto vlido, porque podemos usar qualquer smbolo para a varivel de integrao.
Ento,
ia f{t) dt =
-B
1 O
B
f(t) dt + 1 O
a
f(t) dt = 2 1
C
a
f(t) dto
L /()
a
dt = O, (2.14)
l(t)
f(O) = O. (2.15)
:' T
_.
I,
I '
:I
'T
I
t
1: L: f(t) dt = f(t) dt + ia f(t) dt
2~ 2~
= ia f(- t) dt + ia f(t) dto
i-a
a l(t) dt = - (a I(l) dt Ia I(t) dt
Jo
+
O
= O.
Emparticular
1(-0) = -1(0);
portanto,
1(0) = o.
Se uma funo f(t) fr peridica de perodo T, ento dizemos que a funo f(t)
temsimetria de meia-onda quando a mesma satisfaz condio
(b)
A Fig. 2.3 mostra uma forma de onda com simetria de meia-onda. Observamos
quea parte negativa da onda a imagem, num espelho, da parte positiva deslocada Fig. 2.4 (a) Simetria de quarto de onda pl
horizontalmente de um semiperodo. (b) Simetria de quarto de onda mpar.
PROBLEMA 2.6 Se uma funo peridica j'(r) tiver simetria de meia-onda, mostre
que
1(t)=-/(t+}T).
Vistoque f(/) peridica com perodo T,
I (t - .} T) = I (t + T - } T) = I (t + } T) .
f (I)
Portanto,
I(t) =- I (t + } T) =- I (t - } T).
2.1c Simetria de Quarto de Onda
Se uma funo f(/) tiver simetria de meia-onda, e alm disto, fr par ou mpar,
dizemosque f(t) tem simetria de quarto de onda par ou mpar, respectivamente. A
Fig.2.4 mostra formas de onda com simetria de quarto de onda.
PROBLEMA 2.7 Na Fig. 2.5(a), mostre que, se construirmos uma nova funo, (b)
subtraindo uma constante Aj2 de f(t), obteremos uma funo mpar.
Fig. 2.5 (a) Simetria oculta.
Soluo: A subtrao de uma constante Af2 de f(/) simplesmente desloca o eixo (b ) Simetria mpar.
horizontal para cima, de uma distncia Af2. Como se v na Fig. 2.5(b), bvio que
a nova funo g(t) = f(t) - A/2 uma funo mpar.
28 ANLISE DAS FORMAS ONDULATRIAS PERiDICAS CAP. 2
PROBLEMA 2.8 Se f(t) fr uma funo peridica par com perodo T, mostre que
sua srie de Fourier consiste somente em uma constante e de trmos em co-senos,
isto ,
f(t) =
1
-2 ao + n-l
I:
'"
a; cos nOJot, (2.18)
onde
21t
OJo = T'
e a; dado por
1
L
00
an = -
2 [T12
f(t) cos (nwot) dt, n = O, 1, 2, ... ,
T -T12
bn = 21
T
TI2
-T 12
f(t) sen (nwot) dt, n = 1,> 2, ...
Visto que sen nOJot mpar e f(t) par, o produto f(t) sen ncos: uma funo mpar.
Portanto, conforme (2.14),
b; =0.
Alm disto, desde que cos nOJot uma funo par, o produto f(t) cos nOJot uma
funo par. Portanto, de (2.13), vem:
4 {T12
an = - f(t) cos (nwot) dto
T o
PROBLEMA 2.9 Se f(t) fr uma funo peridica mpar de perodo T, mostre que
sua srie de Fourier consta somente de trmos em senos, isto ,
'"
(t) = E s; sen nOJot, (2.20)
n-!
onde
21t
OJo = T'
e b dado por
2.2 COEFICIENTES DE FOURIER PARA AS FORMAS DE ONDAS SIM~TRICAS 29
b; = 'T
4 fT'2o f(l) sen (nwot) dto (2.21)
Soluo: Visto que f(t) uma funo mpar, o produto f(t) cos ncos: uma funo
mpar,e o produto f(t) sen nWot uma funo par. Portanto, conforme (2.13) e
(2.14),
4 lT/2
bn == - f(t) sen (nlot) dto
T o
an == -
2
T
i T
/2-
. l(t) cos (nlot) dt
.
-T/2
== - 2
T
[1 -T/2
0
f(t) cos (nlot) dt + lT2
/
o
l(t) cos (nlot)
+ i T2
/ l(t) cos (nlot) dt}. (2.22)
an == -2
T o
i T2
/ [- . f(t) cos (nlot) cos ntt + I (t) cos (nlot)] dt
2
~-[1 - (_I)n] lT/2 l(t) cos (nlot) dt
T o
para n par
== {~
T
lT/2o l(t) cos (nlot) dt para n mpar.
,2.23)
O . para n par
bn ==
{
4
T 1 T /2
f(t) sen (nwot) dt para n mpar.
(2.24)
onde
2lt
Wo = T'
8 fT/4'
a2n-l = T f(t) cos [(2n - 1) wot] dto (2.26)
o
a2n-1 =4
-
T
io
T2
/ f(t) cos [(2n - 1) wotJ dt
=
4
T
{(TJ /4 f(l) cos [(2n - 1) wotJ dt
o
. T/2 }
+ ( f(t) cos [(2n - 1) wotJ dt . (2.28)
J T/4
a2n-1 = T4 {lT/4
o f(t) cos [(2n - 1) wotJ dt
(2.29)
a2n-1 =~ {lT/4 f(t) cos[(7.n -1)wot] dt + i:/4 f(t) cos [(2n - 1) wotJ dt}
= 4T i T4
-T /4
/ f(t) cos [(2n - 1) wotJ dto (2.30
Como f(- t) = f(t) e f(t) cos [(2n - l)wot] par, obtemos de (2.13).
a2n-1 = -8
T
io
T4
/ f(t) cos [(2n -1)wot]dt.
2:
ec
onde
2n
(00 =r'
b2n-1 8
=T
,
I T4
o
/
f(t) sen [(2n - 1) (Oot] dto (2.32)
a
n -
- O} para todo n, incluindo ao, (2.33)
b2n =
b2n-1 = -4
T
L o
T2
/ f(t) sen [(2n - 1) wotJ dto (2.34)
b2n-1 8
=-
T
L o
T4
/ f(t) sen[(2n-l) wotJ dto f (t)
o4lROBLEMA 2.13 Ache a srie de Fourier para a funo f(t) do tipo onda qua- --, l-
drada mostrada na Fig. 2.6. I
I
I
I <t
I
a2n-l =-
8 lT/4 I(t) cos [(2n - 1) wotJ dt
T o
=- 81 T
T4
o
/ co s [(2n - 1) wotJ dt
8
=---:-:---sen[(2n
(2n - 1) woT
- 1) wotJ I TO/4
{ -4
para (2n - 1) = 3,7, .... (2.37)
(2n - 1) 17
32 ANLISE DAS FORMAS ONDULATORIAS PERIODICAS CAP. 2
Ento,
i(t) = -4
17
(cos wot - -1 cos 3wot + ...:...
3
1 cos Swot - ...
5
j (2.38)
I, PROBLEMA 2.14 Ache a srie de Fourier para a funo l(t) onda quadrada,
f (I) mostrada na Fig. 2.7.
,,
I
,, I
I
I
, . i(-t) = -i(t),
TI + I
T
-
'T
1- :T
--I
,
I-l
I I
21 4 4 !2
i(t+~T) =-i(t),
Lb
00
217
i(t) = 2n-1 sen [(2n - 1) wot], 'W =- (2.39)
o T '
n= 1
b2n-1 = -
8jT/4 i(t) sen[(2n - 1) wotl dt
T (
= -
8
T o
i T4
/
sen [(2n - 1) wotl dt.
= (2n-
-8 .
1) woT cos [(2il- 1) wotl o
IT/4
= 4
(2n - 1) 17
{I _ cos r(2n _ 1)
l !:.]}
2
4
f (I)' (2.40)
= (2n - 1) -;;.
Portanto,
i(t) = -4 (..
sen wJf + '-1 sen 3wot + -1 sen Swot + ...) (2.41)
17 3 5
Note que ste resultado idntico ao do Probl. 1.10.
-'T o T
(o)
Pelos Probls. 2.13 e 2.14, notamos que para adequadas escolhas da origem, isto
, mediante deslocamentos na abscissa tempo, podemos desenvolver a funo tanto
g (I) em srie de co-senos como em srie de senos. A .origem pode, certamente, ser esco-
'lhida em outro ponto, resultando uma srie -em senos e co-senos,
PROBLEMA 2.15 Ache a srie de Fourier para a funo mostrada na Fig. 2.8(a).
-~--!-~.-f7-~-+~.--_ t Soluo: Como mostra a Fig. 2.8(b), a funo g(t) 7= [f(t) -l] uma funo
mpar; ento,
Lb
00
(I:!) (2.42)
g(t) = n sen nwot,
Fig. 2.8 Ia) Funo f(t) do Probl. 2.15. n=l
(b) A componente Impar de f(t)
da Flg. 2.8(a).
bn = T' 21 T2
/ .
-T/2
g (r) sen (nwot) dt. (2.43)
2.3 DESENVOLVIMENTO DE FOURIER DE UMA FUNAO EM UM INTERVALO FINITO 33
bn = -4
T
io
T2
/ g (r) sen (nwot) dt, (2.44)
Mas,
1 1
g(t) = -- - t para O < t < T.
2 T.
Ento,
b
n
4
T
io
T2
/ (_1 __1 t)
2 T
sen (nwot) dt.
b
n
=~
T
L(~_
l 2 ~
T
t) 1
nTT
(2.45)
Logo,
1
f(t) = 2+ g(t)
1 1 00 1
= -+ - ~ -Isen nWot
2 TT L n
n= 1
= -1 +
2
-1 ~
TT
'sen wot + -1 sen 2wot + -1 sen 3wot + .
2 3
. ). (2.46)
f (t)
PROBLEMA 2.16 Usando o resultado do Probl. 2.15, ache a srie de Fourier
para a funo mostrada na Fig. 2.9(a).
1 1 1
fi (t) = 1- f(l) = 2+ -; L ;-
00
f(t) = 1- fi (t)
fi (t)=l-f(l)
1 1 1
= 1- 2 - -; L ;-sen nWot
00
n= 1
1
= --"-
2
1 11
,sen wot + - 8en 2wot + - sen oWot + .
TT ( 2 3
. ). (2.48)
o T
(b)
2.3 Desenvolvimento de Fourier de uma Funo em um Fig. 2.9 (a) Funo f(t) do Probl.2.1.6.
Intervalo Finito (b) Funo f,(I) do Prob.l.2.16.
mental desejada. Alm disto, fel) pode ser representada somente por trmos em
senos ou co-senos, Podemos fazer isto, construindo uma funo peridica adequa-
da que seja idntica a f(t) no intervalo (O, r), e que, satisfazendo s condies de si-
metria, conduza forma desejada da srie de Fourier. Isto se acha ilustrado na
Fig. 2.10
~_l~~.
(a)
T
_.1
(b)
,
".
"
,
(e)
T
"
" T=2T
(d) (e)
Sejaf(t) com perodo T = 2r. Sef(t) fr par, ento de (2.18) e (2.19) obtemos
a srie de Fourier de co-senos
1 cc nn
f(t) = -2 ao + L
n=l
a; cos -
r
t (2.49)
com coeficientes
a" = t2 fr o f(t)cos
(mr7 t ) dto (2.50)
ntt
L b; sen
cc
f(t) = - t (2.51)
,,=1 r
com
(2.52)
2.3 DESENVOLVIMENTO DE FOURIER DE UMA FUNAO EM UM INTERVALO FINITO 35
Ambas as sries (2.49) e (2.51) representarr a mesma funo dada I(t) no intervalo
(O,r), Fora dste intervalo, a srie (L.49) representa a extenso peridica par de
I(t) tendo perodo T = 2. [Fig. 2.1O(b)], e (2.51) representa a extenso peridica
mpar de I(t) com perodo T = 2. [Fig. 2. 19(c)]. As sries (2.49) e (2.51) com coe-
ficientes dados por (2.50) e (2.52) so chamadas expanses em metade do domnio
da funo f(t) dada.
desenvolva I(t) em uma srie de Fourier de co-senos e faa o grfico da correspon- Fig. 2.11 A funo f(t) do Probl.2.17.
dente extenso peridica de I(t).
Soluo: O grfico da extenso peridica par de J;,(t) est representado na Fig. 2.12.
Para a extenso par de I(t),
1(
n = 1, 2, ..
De (2.50), vem
, a
n = ~ r 1T f(t) cos (nr) dt = ~]1T cos (nr) dt
17 Jo 17 1T/2
r-------1 -,------:
=-
2 sennt 11T
: : ~ I
2 n17 2 2
=--sen-; (2.54)
n17 2 Fig. 2.12 Extenso peridica par de f (I)
da Fig. 2.11.
isto ,
O, n par (n ~ O)
2 ..
'8n = --, n = 1, 5, .
n17
2
-', n = 3, 7, .
n17
Para n = O,
a=- 2
o 17
i 1T/2
1T
dt=1. (2.55)
Portanto, .---.
I
I
'
'
,--,
,
, , ,
lp(t) 1
= -- -2( cos t - -1 cos 3t + -1 cos 5t - ... ) (2.56) I I
I 7T :--;- O
! '
1T'
2 17 3 5 1-- I
2 I
:!...---_: '2 ~--_..!
-1
para O < t < tt.
Fig. 2.13 Extenso peridica fmpar de f(l)
da Fig. 2.11.
PROBLEMA 2.18 Desenvolva I(t) de (2.53) em uma srie de Fourier de senos e
faa o correspondente grfico da extenso peridica de 1(1).
Soluo: O grfico da extenso peridica mpar de fi(t) vem representado na Fig. 2.13.
36 ANLISE DAS FORMAS ONDULATORIAS PERIOOICAS CAPo 2
De (2.52), vem
=_
21'"
11 '"/2
sen (nr) dt
= -
2
-cos nt \ tt
n 11 '"/2
isto ,
2
-r--r-r n=1,3,5;';'
n11
4
bn = --, n = 2,6,10," .. '
n11
O, Jl = 4,8,12,
Conseq entemente,
l(t)
f. (t) = -2 (sen t + -'sen
1 1
3t + -sen 5t + ... )
'11 3 5,
, I
I
an = O, n = 0,1,2,' ...
-1 I 21
, I
2
,
,I
I De (2.52), vem
= -2
I
[2kll!
-,
I o
2 t sen (n11)
- t
I
dt + -2k
1
II 1/2
(l - t) sen (n11)
---.:.t
1
dt ] . (2.60)
2.4 FUNAO IMPULSO 37
(n-1- t (n-t
1
o
1/2
t sen
tr ) 1t
dt = --cos-t
nrr
n tr
1
l
I! 2
o
+-
1
tt tt
li!
o
2
cos
1
tt )
dt
12 1 12 1
= - --cos -nrr + --2 2 sen -n rr. (2.61)
2n tr 2 n rr 2
Anlogamente,
f i
i!2
(1- t) sen (nrr
1
t) dt = ~cos
2n tt
.!:.nrr + ~!sen.!:.nrr.
2 n2rr2 2
(2.62) .
8k 1
b = -- sen - n rr (2.63)
n n2rr2 . 2 .
Portanto,
8k ( tr 1 tr
f (t) = - 2 sen- t - - 2 sen 3 - t + -1 sen 5 -tr t - .... ) (2.64)
rr 1 3 1 52 1
.A funo impulso unitrio c5(t), conhecida tambm como funo delta, pode ser
definidade vrios modos. Usualmente ela expressa pela relao
se t -:F 0,
se t = 0, (2.65)
A Eq. (2.65). indica que c5(t) zero, exceto em t = 0, onde ela se torna infinita,
demodo que (2.66) seja satisfeita.
. A funo delta pode ser definida, tambm. somente em trmos das propriedades
desua integral. Esta ser a definio que usaremos. No que se segue, c5(t) ser
definidano sentido ~a chamada funo generalizada (ou simblica).
Assim sendo, seja a funo cjJ(t) (chamada funo teste) contnua e idntica-
mentenula fora de certo intervalo finito. Ento, a funo delta definida como
umafuno simblica pela relao
f'"
_ cc J(at) 4>(t) 'dt
.
= Vi1 f'"_ J(t) 4>( -;;t
cc
)
dt = ~1 4>(0). (2.69)
(00 O(t)CP(.!.-)dt=~cp(!.)1
a J- oo a a a t=O
1
=~cp(O);
se a < O,
1 -00
00
o (at) cp(t) dt =:;1 i-
00
oo
O(T)cp (T)-;; dT
= _~ i~ o(t) cp CO dt
1
= ~ cp(O).
lb s -
a
to)gCt) dt
pode ser interpretada como segue: Faamos a funo 4>(/) tal que
g(t) praa<t<b
cp(t)= O (2.71)
{ pra b < to < a,
ento, de (2.68) vem:
r b
I paraa<t<b
cf> (t) = (2.73)
{
O para b < to < a;
1 b o (t - to) dt = 1 00
= 1> (to)
para a < to < b
Vistoque rjJ(t) uma funo teste arbitrria, conclumos que f(t) o(t) = f(O) t5(t).
Dsteresultado torna-se bvio que
to(i)=O.
De (2.69), vem
{
OO
-00
o (ai) 1> (t) 1
dt = -;
I I
1> (O) = -;
I I
1 1 -00
00
Ento,
1
S(at) = - S(t).
\a\
Fazendo a = - 1 no resultado acima, vem:
1
S.(-t) = - S(t) = S(t);
\-1\
o que mostra que o(t) uma funo par.
onde
o'(t) = d o(t)
dt '
4>'(0) = d4>
dt
I .
I-O
(2.80)
A Eq. (2.79) mostra que o'(t) = d o(t)/dt uma funo generalizada que associa o
valor -4>'(0) a uma funo teste 4>(t).
A n-sima derivada da funo delta
n
o(n) (r) = d o(r)
dtn
(2.81)
onde
4>(n)(O) = dn4>~t) I :
dt I~O
consistente para uma definio ordinria de uma derivada de f(t), se f(t) fr uma
funo ordinria com primeira derivada contnua.
i:
Integrando por partes, vem:
f' (t) cp (t) dt = f (t) cp (t) 1:00 - l~ cp' f (t) (t) dto (2.83)
Recordando que a funo teste 4>(t) tal, que nula fora do intervalo conside-
rado, isto , igual a zero em t = + co,
2.4 FUNAO IMPULSO 41
Observar que a derivada I'(t) de uma funo generalizada arbitrria f(t) defi-
nida por (2.82).
=i~ o' (t) [I (t) ifJ (t)] dt + i~ [o (t) f' (t)] ifJ (t) dt
Portanto,
[f(t) o (t)] , = l(t) o'(t) + f'(i) o (t).
PROBLEMA 2.27 Mostre que a funo <5 a derivada da funo u(t), definida
pela relao:
Soluo: De (2.82),
1
-00
00
u'(t) 1> (t) dt = - i oo
o
c/>'(t) dt = - [1> (00) - 1> (O)] = 1> (O),
(2.89)
Conseq entemente,
u'(t) = du(t) = (t). (2.90)
dt .
u (I) A funo generalizada (ou simblica) u(t) definida por (2.88) conhecida como
funo unitria de Heaviside ou funo degrau unitrio. Ela , de costume, definida
_11-"1
como (Fig. 2.16)
para t >-0
u(t) = 1~ para t < O.
(2.91)
o
No definida em t = O.
Fig. 2.16 Funo unitria de
Observe que a derivada da funo u(t) zero para t < O e para I > O.
Heaviside ou funo degrau unitrio.
PROBLEMA 2.28 Seja fel) uma funo secionalmente contnua tendo desconti-
nuidades de saltos aI, a2, ... em ts, 12, ... (Fig. 2.17). Seja f'(l) definida em
qualquer ponto, exceto nos pontos de descontinuidades, supostas em nmero finito.
Ache a funo generalizada de f(t).
onde
I para t > tk
u (t - tk) =
{
O para t < tk
A funo g(t) , obviamente, contnua em qualquer ponto, e tem, exceto em um n-
mero finito de pontos, uma derivada igual a f'(l).
Ento, a diferenciao de (2.92) d:
Fig. 2.17 Uma funo secionalmente contnua
ten-lo descontinuidades em saltos.
g'(t) = nt) - [ak (t - tk) (2.93)
k
(2.94)
2.5 S~RIES DE FOURIER DAS DERIVADAS DE FUNOES PERIODICAS DESCONTINUAS 43
!~f~/n(t) <jJ(t) dt = f~
/(t) <jJ(t) dt (2.95)
defunes generalizadas que converge para a funo generalizada f(t) pode ser dife-
renciada trmo a trmo. Noutras palavras,
k
I'(t) = E fn'(t).
n-l
(2.96)
Neste caso, dizemos que a srie converge no sentido das funes generalizadas,
embora no sentido ordinrio de convergncia, a derivada de uma srie convergente
de funes diferenciveis possa no convergir, em geral. Isto est ilustrado no
Probl. 2.29.
No Probl. 1.20, mostramos que, se f(t) fr peridica e contnua e dada por
1 '"
f(t) = -2 00 + n-l
E (a; cos nOJot + b; sen nOJot), (2.97)
entof' (t) tambm peridica e pode ser obtida diferenciando (2.97) trmo a tr-
mo, isto ,
'"
I'(t) = E
n-l
(- nco On sen nOJot + nOJo b n cos nOJot). (2.98)
1 1 00 1
f (t) = - + - \' - sen nWot -T o T 2T
2 TT L n
n=1
Fig. 2.18 Forma de onda do Probl. 2.29.
(2.99)
44 ANLISE DAS FORMAS ONDULATRIAS PERIDICAS CAP. 2
2
L
00
n217
J'(t) = T cos --to
T
(2.100)
n= 1
J [ L
-T
Fig.. 2.19
o T
1
Trem peridico de
2T
impulsos
Portanto, .
- -T1 + n--...
n~
L: b(t-nT)
'"
co
b(t-nT) = T +T
1
= -.
2
T
2
'"
L:
n-I
cos--
x;.l'" cosn(1)ot,
n2n
T
t. (2.102)
(2.103)
unitrios.
onde
2n
(1)0 = T'
'"
bT(t) = L:
n--
so-: nT).G:)
(2.104)
~-----------------------
PROBLEMA 2.30 Deduza a srie de Fourier de uma seqncia peridica de im-
pulsos unitrios bT(t) mediante aplicao formal de (1.27) e (1.28).
Soluo: Suponhamos que
1
L
00
1
- ao
2
=-
1
T
l T
/ 2
T (t) dt =-
1
T
I T:;2
o (t) dt
1
=-
T'
(2.106)
-T/2 -T/2
an 21
=-
.T
T2
/
-T/2
OT (t) cos (nwot) dt =- 21 T
T2
/
-
-T/2
~(t) cos (nwot) dt = -2
- T
cos nWot I
1=0
2
= T' (2.107)
2,6 CLCULO DOS COEFICIENTES DE FOURIER POR DIFERENCIAAO 45
bn = 2
-
T
i T2
-T/2
/ BT (r) .sen (ncuot) dt = 2
.
-T L T2
/
-T/2
B (r) 'sen (ncuoO dt
= ~
T
seu ncuot I
. tocO
= O. (2.108)
Portanto,
1 2
L
00 00
211
B(t-nT)=T+TL cosncuot, CUo =- (2.109)
T
n=-OO n= 1
PROBLEMA 2.31 Ache a srie de Fourier da forma de onda da Fig. 2.20(a) por
dferenciao de f(t).
Soluo: Seja
1
L
00
1
L
00
2 2 2 2
(o)
Diferenciando trmo, a.trmo (2.110) e igualando a (2J1l1l);,temos,:
(2.:112)
Ento,
(2.113)
n = 1,2, .. , (2.114)
(b)
seu (nw
Td) 2Ad sen - (nTTd)
T
(2.116)
T
(n~od) (n;d)
(2.117)
Visto que o trmo constante tao se anula por diferenciao, usando (1.23), vem:
1
2" ~o = T
1 lT/2
I(t) dt =
Ad
T (2.118)
-T/2
Portanto,
(nTTd)
I(t) = Ad + 2Ad f-. sen T coJn 2TT~. (2.119)
r T f:-: (n;d) '\ T 'J
De (2.103), vem
(2.121)
(2.122)
I , (t) T
=
2A.:.,L... [( cOS' nWot + nTTd)
T - cos
(,\nwot - nTTd)]
T
n= 1
=-
4A
T f.
L... sen (nTTd)
T sen (nwot) (2.123)
n=1
Portanto,
f3n = -
4A
T sen
(nTTd)
T ' (2.124)
2.6 CLCULO DOS COEFICIENTES DE FOURIER POR DIFERENCIAAO 47
Ento,
ZA sen '(nrrd)
--
= -
nrr T
. sen (nrrd)
--
2Ad T
(2.125)
T (n~d)
(2.126)
-T _L -d2 -d, o d, d2 T T
2 2
(o)
t'( t)
- - d2-d,
A
r---
o
---A
'-- d2 -d, '-- '---
(b )
(c)
Fig. 2.21 (a) Forma de onda do Probl. 2.33. (b) Derivada primeira da forma
de onda da Fig. 2.21(a). (c) Funo par generalizada t"(tl.~~ tU)
da Fig. 2.21 ( a ) .
1 00
L
00
[Veja Fig. 2.21(b)]. Mas, em virtude da Fig. 2.21 (c), f"(t) uma funo generali-
zada par e
1
r(i) = _A_[_(t - d,) + (t - d2)1, 0< t < 2" T. (2.130)
d2 - d,
Por conseguinte,
(2.131)
(2.132)
(2.133)
1 1 jT/2 A (2.134)
- ao = - f(t) dt = - (d, + d2).
2 T T
-T/2
Portanto,
00
A AT
f (I) =-
T
(d, + d2) +
tr
2 (
d2 - d,
)
L
n;1
(2.135)
PROBLEMA 2.35 Se uma funo f(t) fr mpar, prove que If(t) I par.
PROBLEMA 2.36 Seja uma funo f(t) diferencivel no intervalo (- a, a). Mos
tre que sua derivada f'(t) mpar quando f(t) par, e par quando f(t) mpar.
2.1 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 49
PROBLEMA 2.39 Seja f(t) uma funo peridica com perodo T, definida em
(- T12, T12) e cuja srie de Fourier
00
217
f(t) = ~ + \' (an cos nJo t + bn sen nJo r ), Jo =-.
2 L . T
n=1
Se/p(t) e fi(t) forem as componentes par e mpar de f(t), mostre que f,,(t) e fi(t) tm
sriesde Fourier
La L
00 00
(_I)n+1
(b) 2 senh
17
17
n=1
L -'---'--::-
00
sen
l+n
2
n nt .
PROBLEMA 2.41 Mostre que o valor mdio quadrtico de f(t) igual soma
dosvalres mdios quadrticos de suas componentes par e mpar, isto ,
1
T
J TI2
-T12
[f(t W dt = .l
T
jTI2
-T12
[fp(t)f dt + ;
jTI2
-T12
[f;,(t)]
2
dt
mostre que as sries de Fourier de co-senos e de senos de fel) no intervalo (O, Tj2)
so
00 00
00
00 00
Resp.: 112
- '\' 1cos nt, '\' (-1) sen (2n _ 1) t .
16 L n
n =1
~1 (2n _1)2
PROBLEMA 2.48 Seja <p,,(t) = Y(2lr) sen (me/r:) t, onde n = 1,2, .. '. Mostre
que as funes {<Pn(t)} formam um conjunto ortonormaI em (O, r).
PROBLEMA 2.49 Seja f(t) definida sbre (O, r), Mostre que a srie de Fouriei
de f(t) em relao ao conjunto ortonormalf .jrj} do Probl. 2.48 a srie de Fou.
rier de senos de fel) em (O, r).
[Sugesto: Use o resultado do Probl. 1.45].
n
(c) 8'(-t)=-8'(t), (d) 8 (_t) = (-lt8n(t).
2.7 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 51
1
PROBLEMA 2.51 Mostre que bU(t)] = ~ II'(tn) 1 b(t - tn), onde tn so os zeros
de f(t).
[Sugesto: Faaf(t) = r e forme tf;(t') == 4>(t)/II'(t) I.]
PROBLEMA 2.58 Use o resultado do Probl. 2.55 para reduzir a srie de Fourier
da onda de senos resultante de retificao de meia-onda, como se mostra na Fig.1.4.
PROBLEMA 2.59 Seja f(t) = h(t) + fi(t), onde h(t) e fi(t) so, respectivamente,
as componentes par e mpar de f(t), Mostre que
1
T
fT!2
-T!2
l(t)l(t-T)dt= Ti
1 T!2
-T!2
lp(t)lp(t-T)dt+-:r
1 JT!2
-T!2
l,(t)l,.(t-T)dt.
3 ESPECTROS DE
FREQUENCIAS DISCRETOS
A
3.1 I ntrod uo
- 1
+ 1: (a
<X>
f(/) ~ -2 ao
n=!
n cos nOJol + b; sen nOJo/), (3.1)
onde OJo = 2n/T. O co-seno e o seno podem ser expressos em trmos de exponen-
ciais como
(3.2)
(3.3)
(3.5)
Se fizermos
1
Co =""2 ao, (3.6)
3.2 FORMA COMPLEXA DAS S~RIES DE FOURIER 53
ento
a>
a> -a>
= Co +L Cn ein",.,t +L c; ein",.,t
n_l n--l
= L a>
Cn ein",.,t (3.7)
n_-Q';)
o
Co =-
1
2
ao =-
1
T
f T/2
-T12
f(t) dt, (3.8)
= T1 [fT12
f(t) cos (nOJot) dt - j
fTI2
f(t) sen (nOJot) dt
]
-T12 -T12
= T1 {fT/2
f(t) Ecos (nOJot) - j sen (nOJot)] dt }
-T12
= -1 fTI2
f(t)
.
e-m",.,t dt, . (3.9) .
T -T12
1 1 fTI2 .
C-n = 2' (a; + jbn) = T fel) eJnwJ dto (3.10)
. -T12
Visto que fel) e-jnwJ peridica com perodo T, e em virtude de (l.lO), c; pode ser
achado tambm pela frmula
c" = -1
T
Io
T
f(t) e-mwJ
. dto (3.13)
Alm disto, se
c" I Cn I ei</Jn, c_" = Cn*.= I Cn I =,
. (3.14)
ento
(3.15)
54 ESPEt:TROS DE FREQU~NCIA5 DISCRETOS CAPo 3
I
Co = 2" ao. (3.17)
PROBLEMA 3.1 Ache a srie de Fourier complexa da funo onda dente de ser-
ra, f(t) mostrada na Fig. 3.1 e definida por
A
{ (I) I(t) = - t, 0< t < T, I (t + T) = I (r ). (3.18)
T
(3.20)
cn =
.
J --
A
= J --
. A
= --
A
e
jf . (3.21)
n Jo T 277n 277n
co= -1
T
lT o
I(t)dt= -A2
T
lT
o
tdt= 1
-A.
2
(3.22)
Ento,
__ A . A [00' 1 jnWot
(3.23a)
I(t) -+J-- -e
2 277 n
n=-oo
00 , TT)
= ~ +.~)' .!.e (j
nWo t+"2 , (3.23b)
2 277 L n
n=-oo
ai
onde I:
n--Q)
I significa que o somatrio feito em relao a inteiros no nulos.
temos
ao = 2 C01 (3.24)
\
(3.27)
Conseqentemente,
1 00
A A[oo 1 .
= - - - -sennwot
2 11 n
n=l
= - A A(- sen
- - wot + -1..
sen 2 wot + -1 sen 3 wot + . . .) . (3.28)
2 11 2 3
PROBLEMA 3.3 Ache a srie de Fourier complexa da funo peridica f(t), re-
sultanteda retificao completa de uma onda senoidl, indicada na Fig. 3.2 e defi-
nida por -1 o 2
-2
f(t)=A::!en11t. O<t<l, f(t+T)=f(t). T=d. (3.29)
Fig. 3.2 Funo peridica onda
Soluo: Visto que o periodo T = 1, (00 dada por senoidal retificada.
211
Wo = - = 211; (3.30)
T
ento a srie complexa de Fourier dada por
00
(3.31)
n=-oo
= ~
2j
li
o
(e-J'TT(2n-l)t _ e-J'TT(2n+l)t]dt
! (T f(t)dt
T o J
2A (3.33)
tt
Portanto,
00
f(t) = 2 A
--- . 2 A (1-e j27Tt
+-e1 j47Tt
+-e1 j67Tt
+ ... )
tt tr 3 15 35
-- 2 A
tt
(1
-e
3
~j27Tt
+-e
15
1 -j47Tt
+-e 1
35
-j67Tt
+ ... )
2A 4 A (!cos Znt + -.!.. cos 4rrt + -.!.. cos 6rrt +. .). (3.35)
tt tr 3 15 35 I
4A (3.36)
rr(4n2 - 1) ,
bn = -21m(cn] = O. (3.37)
Ento,
f(t) = i t ao+
n=l
(an cos nWot + bn sen nwot)
2A 4A
-
-0
L...
1
cos n 2rrt
2
tt tt (4 n - 1)
n=l
tt
4--A
T1
(1
-cos
3
1
Zn t + ~ cos 4rrt + -
15
1
35
cos 6rrt + . .} (3.38)
3,3 ORTOGONALIDADE DAS FUNOES S~RIES DE FOURIER COMPLEXAS 57
A ortogonalidade das funes seno e co-seno foi derponstrada na Se, 1.3. En-
lletanto,para funes que assumem valres complexos, o conceito de ortogonali-
dade tem que ser ligeiramente modificado. Diremos que o conjunto de funes
complexas{f,.(t)} ortogonal no intervalo a.< t <: b, se .
para n #= m
(3.39)
para n = m,
onde f~(t) o complexo conjugado de Im(t). Por exemplo, se
OBLEMA 3.5 Mostre que o conjunto das funes sries de Fourier complexas
{~}, n = 0, I, + 2, . . . , obedece condio de ortogonalidade para n #= m
I I 21t .
epara- 2" T < t < 2" T, onde Wo = T .
T/2 jT/2
i einJol. 1
1 dt = _._ einJol
-T/2 Jnwo -T/2
= O para n ~ O, (3.40)
i
T/2
= ej(n-m)Jol dt
-T/2 .
, 1 , [(_1)n-m _ (_1)n-m]
J(n - m}wo
Soluo: Seja f(/) uma funo peridica com perodo T, e seja a srie de Fourier
exponencial complexa, correspondente a esta funo, dada por
L
00
211
f(t) = en ejnWol , Wo= -. (3.42)
T
n=-oo
lTI2
f(t) e-jmwol dt = J_{T12 ( L 00
en ejnWol
)
e-jmWol dt
-T12 -T12 n =-00
(3.43)
"0
l
TI2 {TI2
f(t) e-jmwol dt = em e dt
-T12 -T12
TI2
= em.
l -T12
dt
(3.44)
\-d-\ PROBLEMA 3.7 Ache o espectro de freqncias da funo peridica f(t) mos-
trada na Fig. 3.3 que consiste em uma seqncia de pulsos retangulares idnticos,
de amplitude A e de durao d.
-T T d o d T T
Soluo: A funo f(t) pode ser expressa num perodo, como segue:
2 2 2 2
para - !.d<t<!.d
f(')_{
Fig. 3.3 Seqincia de pulsos
retangulares. idnticos. 2 2
(3.46)
1 1 1 1
para~-T<t<--d -d<t<-T
2 2 ' 2 2 -,;
3,4 ESPECTROS DE FREQU~NCIAS COMPLEXAS 59
217
Ento,de (3.12), com Wo = T .vem
Cn = 11
T T2
/
-T/2
f(t)e-inJotdt
= A
_
T
i d2
/
-d/2
e-inJot dt
d/2
A 1 - jnwot
- --e
T -Jnwo I
-d/2
T (n~od) 2j .
sen (nwod)
--
Ad 2 (3.47)
T (n~od)
Mas no d/2 = nndl T; ento,
sen (n17d)
--
Ad T (3.48)
T (n;d)
'De (3.47) ou (3.48) bvio que c.; real e, por conseguinte, seu espectro de fases
zero. O espectro de amplitudes obtido, fazendo o grfico de (3.47) ou (3.48)
contra varivel discreta nwo. A Eq, (3.47) tem valres somente para freqncias
discretas nwo, isto , o espectro de freqncias uma funo discreta e existe so-
mente em
217 417
w = O, , . , , etc.
T T
1 1 d 1
d= -. T=-.
20 4 T S AIS 1 1 d
d= -. T= -. -= -
271
"'o = - = 871 ,, , 20 2 T 10
T
I
, \
\ A/IO "'o =
271
- = 471
T
I
I
I
r
,r
.,...8071 -4071 o
-10"'0 -Swo
(b)
d
ncuo - = m77
2
ou n77~ =n77(~) =m77 (m= 1, 2, .. ),
Devemos notar que o espectro de fases do Probl. 3.7 nulo, devido simetria
dos pulsos retangulares da Fig. 3.3 em relao ao eixo central vertical. e devido
localizao particular da origem. No exemplo seguinte. ilustramos o caso em que
a origem deslocada id para trs.
t(t)
A
PROBLEMA 3.8 Encontre o espectro de freqncias para a funo peridica
f(t) mostrada na Fig. 3.5.
_ A
----e 1 -,'n'" ot Id .
T -jncuo o'
~ _. _1_ (1 _ e-Jn"'Od)
T ]n~o
(3-.49)
3.4 ESPECTROS DE FREQOItNCIAS COMPLEXAS 61
Ento,
(3.50)
(3.51)
Soluo: Seja fel) uma funo peridica com perodo T, e suponhamos que sua
srie de Fourier complexa seja dada por
00
De (3.52),
00
n=-oo
n=-oo
00
onde
(3.54)
Portanto, se
.
en = Ie In
ei<Pn
, (3.55)
ento
(3.56)
Em (3.47) ou (3.48), se
nco- nnd
--2. -----x
T - no
62 ESPECTROS DE FREQUENCIAS DISCRETOS CAPo 3
ento
Ad sen Xn
=r : Xn
(3.57)
sen x
( ) =---
Sax (3.58)
x
S8 (x)
0(t-2T)
0(/)
-T o T 2T
Fig. 3.6 Funo amostra. Fig. 3.7 Trem peri6dico de impulsos unitrios.
Soluo: Uma seqncia peridica de impulsos unitrios bT(t) pode ser expressa
como
L
00
8T (t) =
n=-oo
8(t -nT), _T<t<I.}
2 2
(3.59)
= 8(t), --<t<-.
T
2
T
2
2n
Portanto, com too = T'
3.5. DETERMINAAO DOS COEFICIENTES DE FOURIER COMPLEXOS 63
(3.60)
Porconseguinte,
00 00
L L
00
tn 27T t
n=-oo 0=-00
~ [1 t + (einwot + e-inwo~]
n v t
12""
T + T L cos nwot
ne t
12["" 277
- + - cos n-t (3:62)
T T T '
n=1
que exatamente (2.103).
f(t) = L Cn einwot ,
277
(3.63)
n=-oo
(3.64)
n=-oo
L L
oo
1'(/)
1(/)
T
"2
(a) -A//.
(b)
til (I)
~ 8(/+1.) ~8(/-/.)
/. /.
Fig. 3.8 (a) Funio i(t) do Prabl 3.12.
( b) Derivada primeira de i (t) da FIg. S.I( a ).
( c) Derivada _unda dei (.t) da F~ 3.8( a ).
'"
ento,
2A
- (c os nwot1 - 1). (3.67)
Tt1
Portanto,
(3.69)
3.6 POTENclA LATENTE DE UMA FUNAO PERIODICA 65
De (3.6l),
00
1
L L
00
217
s - nT) = T >o=
T
(3.71)
n=-oo n=-oo
L (t + t, - nT)
00
=
1
T L 00
ejnwo(t+tt} ;L 00
(3.73)
(3.74)
Portanto,
(3.75)
ento,
(3.76)
PROBLEMA 3.14 Sejamfl(t) e j2(t) duas funes peridicas que tenham o mesmo
perodo T. Mostre que
(3.78)
Soluo: Seja
00
217
)o= (3.79)
T
n=-oo
onde
(3.80)
Seja
(3.81)
n=-oo
onde
{3.82)
Ento,
Em vista de (3.82),
(3.84)
Portanto;
O teorema de Parseval afirma que, se f(t) fr uma funo peridica real com
perodo T, ento .
(3.85)
Soluo: Fazendo f1(t) = f2(t) = f(t) no resultado (3.78) do Probl. 3.14, vem:
(3.86)
Portanto,
= t
n=-oo
1 Cn 12.
Tlf'
T/2 . ,'
2
[f(t)] dt = 41 ao2 + 2I~ 4.J (ti;;2 +b 2
n), [1.72]
-T/2 n-I
ento,
(3.87)
00
= I Co 12 + 2 L1 Cn 12
n=1
= '41 ao 2
+ 21~(L.., 2
; + n) .
b2 (3.88)
n= 1
PROBLEMA 3.17' Mostre que O valor mdio quadrtico de uma funo peridica
1(1) igual soma dos valres mdios quadrticos dos seus harmnicos.
L c,
00
O valor raiz mdio quadrtico Cn/V2; ento, o valor mdio quadrtico do n-simo
harmnico (Cn/V2)2.
Em vista de (1.14),
ento,
2 1 2
1 Cn 1 = -Cnn
4
Conseqentemente, de (3.88), resulta
(3.89)
A Eq. (3.89) indica que o valor mdio quadrtico de uma funo peridica
[(t) igual soma dos valres mdios quadrticos de seus harmnicos. Observamos
qUe a potncia latente (valor mdio quadrtico) de uma funo peridica depende
somente das amplitudes de seus harmnicos e independe de suas fases.
PROBLEMA 3.19 Se f(t) e g(t) forem funes peridicas com perodo T, e seus
desenvolvimentos em srie de Fourier so
00 00
"=-00 n=-oo
T
h (t) = [ Cn dn e jn Wo t
n=-oo
PROBLEMA 3.20 Se f(t) e g(t) forem funes peridicas com perodo T e seus
desenvolvimentos em srie de Fourier forem
L
ec
L
00
mostre' que a funo h(t) = f(/) g(/) uma funo peridica com o mesmo perodo
T e pode ser expressa como .
h(t) = L 00
ane jnWo/ ,
0=-00
L
00
onde an = Cn-k dk
k=-oo
PROBLEMA 3.23 Ache a srie de Fourier complexa da funo f(t) definida por
f(t) = serr'r para (O,n) e f(t n) = f(t). +
Resp.:
PROBLEMA 3.24 Ache, por integrao direta, a srie de Fourier complexa para
a funo f(t) definida por f(t) = e' para (O, 2n) e f(t 2n) = f(t). +
Resp.: e
27T
_l f'-' _1_ e/n/,
217 nf:.,., 1- jn
L (t-217n).
ou
8 (t)27T = 8
n=-:.o
PROBLEMA 3.26 Reduza o resultado do Probl. 3.24 forma trigo no mtrica das
sries de Fourier.
7T
Resp.: 2
e-I [
1+ " 00 _1_ (cos nt _ n sen nt) ]
.
17 ,2 L 1 + n2
n=1
finida por
A seu wot para O < t < T /2
fel) =
{
o para T/2 <t<T
onde m = I, 2~ . . . .
C -__ 1_, Co = O.
Resp.: n j2 TT n
PROBLEMA 3.33 Mostre que, se f(t) fr uma funo peridica real com perodo
T, ento
PROBLEMA 3.34 Sejamji(t) ef2(t) duas funes peridicas que tenham o mesmo
perodo T. Mostre que
PROBLEMA 3.35 Mostre que, se f(t) fr uma funo peridica real com periodc
T, ento
1
T
J T /2
f( I + T) f (t) dt = L00
I nI
C
2'
eJ
n eu 7'
o,
- T/2 n=-oo
INTEGRAL DE FOURIER E
ESPECTROS CONTNUOS
4
4.1 Introduo
ser peridica. -.Ilustre ste processo limite, usando a seqncia de pulsos retan-
gulares.
ro para - ~
2
T < t <- ~
2
d
1 1
1 para - - d < t <- d (4.1)
2 2
1 1
o para -d<t<-T
2 2'
iT (r + T) = iT (t), T> d.
I o IL I I
-T T d Od T T d O d I
-T
_-2
2
fi.
2
2 T
2 2 2 2 2 2
(b) (c)
(o)
evidente que f(l) no uma funo peridica. A Fig. 4.l ilustra o processo
limite quando T cresce e finalmente se torna infinito.
PROBLEMA 4.2 Usando a seq ncia de pulsos retangulares da Fig. 4.1 como
exemplo, discuta os efeitos de crescimento do perodo no espectro de uma funo
peridica.
Soluo: No Probl. 3.7 foi achado o espectro de freqncias do pulso peridico
retangular. Pela Fig. 3.4, observamos que, quando o espectro discreto de uma
funo peridica de perodo T representado grficamente como funo da fre-
qncia, a distncia entre harmnicos vizinhos a freq ncia fundamental
Wo = 2 ttl'T. Ento, quando o perodo T cresce, Wo decresce, e as linhas no es-
pectro se tornam umas mais prximas das outras. Conseq entemente, cresce o
nmero de linhas (harmnicos) numa dada faixa de freqncia.
Alm disto, de (3.48),
fel) = L
n = -_CO
Gil nwot, (4.3)
onde
C
n
= -
I
T
IT'~ .f(l)" , e~J"w"t 'dt
"
(4.4)
~Tf2
2n
wo=---;; (4.5)
f(t) =
00
,,~o.
[I
"2n'
fT'2,
-Tr2 f(x)
,
e-jllW"X dx
]
Wo
,
eJnw"t (4.7)
Seja Wo = ~w; ento a freqncia de qualquer "harmnico" nco deve agora corres-
ponder freqncia varivel geral que descreve o espectro contnuo. Em outros
trmos, 11 --+ co quando Wo -= ~w --+ O, de modo que o produto finito, isto ,
fel) =
n=-
L
a>
a>
[1
2n
- I TI2
-T/2
f(x) ein:.wx dx ] eintlwx ~w. (4.8)
(4.9)
Mas, se definirmos
(4.10)
I
ento (4.9) se torna
1 a>
fel) = 2n _ a> F (w) eiwt doi. (4.11 )
l(l) = 21
TT
11 _00
00
-00
00
11 00 00
(4.14)
l(t) = 2TT
1 -00 -00 l(x) cos co (t - x) dx dw.
1i
00 oo
l(t) = -;; l(x) cos w (t - x) dx dw.
1
o -00
74 INTEGRAL DE FOURIER E ESPECTROS CONTINUOS CAPo 4
PROBLEMA 4.5 Mostre que (4.17) uma condio suficiente para a existncia
da transformada de Fourier de f(t).
Soluo: Como
e-jWt = cos cot - j sen wt
e, por conseguinte,
segue que, se
finita, ento
J~ l(t) e-jWt dt
Devemos notar que (4.17) uma condio suficiente mas no necessria para
a existncia de 5[f(t)]. Funes que no satisfazem (4.17) podem ter transfor-
madas de Fourier .. Discutiremos tais funes no Cap. 5.
A furio F(ro) = 5[f{t)] complexa, em geral, e
PROBLEMA 4.6 Se fel) fr real, mostre que as partes leal e imaginria de F(w)
so
Ento, R(w) uma funo de w par e X(w) uma funo de w mpar. De (4.21)
e (4.22) temos
F(-w) = R(-w) + j X(-w) = R(w) - j X(w) = F*(w).
PROBLEMA 4.7 Mostre que (4.23) uma condio necessria e suficiente para
que f(t) seja real.
Seja
f(t) = t, (t) + j t, (t), (4.25)
= -1
277
i -00
OO
.
F(w) ejW/ d co
= ~
277
1-00
00
= ~
277
i-00
oo
+ j -1
277
1 -00
00
Ento,
f, (t) = -
1 {OO [R(w) cos cot - X(w) sen wtl d co , (4.27)
277
-00
f2 (t) = -1
277
i"" -00
[R (co) seu co t X (eu) cos (utl dco . (4.28)
R(-w) ~ R(w) e
Conseq entemente (dos resultados do Probl. 2.1), R(w) sen tot e X(w) cos tt so
funes de t mpares e o integrando de (4.28) uma funo de w mpar. Ento,
de (2.21), temos.
fAt) = O.
isto , f(r) real.
PROBLEMA 4.8 Se f(r) fr real, mostre que seu espectro de amplitudes IF(w) I
uma funo de w par e seu espectro de fases cp(w) uma funo de w mpar.
F (- J) = F* (u). (4.29)
Mas de (4.18),
(4.30)
(4.31)
Ento,
(4.32)
e, por conseguinte,
Soluo: Seja
J[f(t)l = F(w) = R(w)+j X (ct!). (4.35)
Se F(w) = R(w) e X(w) = 0, ento o integrando de (4.37) deve ser mpar em re-
lao a t. Visto que sen cot uma funo de r mpar, f(t) deve ser uma funo
de t par.
Outra soluo: De (4.27) com X (co) = O, temos
f(t) = - 1
2"
1 -00
00
= -1
"
1
o
00
R(w) = 2 1 00
f(t) = - -1
2"
1 -00
00
=-- 1
"
1 o
00
X(w)sCllwtdw, (4.40)
X())~-2 1 00
f(l)st'llwtdt. (4.41)
onde f(t) = '/~(t) + ./;(/),e '/~(t) e I,(/) so, respectivamente, as componentes par e
mpar de fel). .
78 INTEGRAL DE FOURIER E ESPECTROS CONTNUOS CAPo 4
1
Ir! <-d
Pd(t) 2
i!1 1
(4.44)
Itl > '2d.
ITI t
Soluo: De (4.15), vem
d o d
2 2
(a)
d/2
l -d!2
e-jet dt
1 -jWt Id/2
= -jw e -d/2
, , -2-'TIO;-, ,.-_-__-,'~----''''--- w
<: ::
= -1 ['Wd/2
e! - e'-'Wd/2]
J
d d jw
(b)
sen (~)
(4.45)
=d(W d) .
2
Na Fig. 4.2(b), a linha cheia o espectro de amplitudes I F(w) I, e a linha pontilhada
mostra F(w).
o
Fig. 4.3 Funo f(l) do ProbI.4.11.
00
1 e-(cx' + jW)t 1 0
-(cx + jw)
1 (4.47)
CX + jw
4.4 TRANSFORMADAS SENOS E CO-SENOS DE FOURIER 79
PROBLEMA 4.12 Se f(t) fr dada somente para O <t < <Xl, mostre que f{t)
poder ser representada por
f(t) = -2
11:
I'" Fiw)
o
cos cot dos, (4.48)
Soluo: Se f(t) fr dada smente para O < t < poderemos definir f(t) para (J),
t negativo mediante a equao f(- t) = f(t), de modo que a funo resultante seja
par. Supomos, assim, um comportamento conveniente de f(t) para o tempo nega-
tivo. Certamente, deveremos ter o cuidado de recordar, quando da interpretao
do resultado, que f(r) definida somente para r maior que zero. Ora, se defi-
nirmos
F c (e) = i oo
f(t) cos wt dt,
f(l) = -
2 iOC> F c (w) cos cot dos,
T7 a
r(t)
.
= 5'~1[Fc(w)] = -rr2 I'"
a
F,(w) cos wt doi. (4.51)
PROBLEMA 4.13 Se f(t) fr dada smente para O < t < (J), mostre que f(r)
poder ser representada por
f(t) = -2
rr
I'"
a
Fs(w) sen ost dto, (4.52)
Soluo: Se f(t) fr dada somente para O < t < (J), poderemos definir tambm
r(t) para t negativo pela equao f(- t) = - f(t), de modo que a funo resul-
tante seja mpar. Ora, se definirmos
f(t) = -
2 iDO F s (w) sen wt dw.
T7 a
80 INTEGRAL DE FOURIER E ESPECTROS CONTINUOS CAPo 4
Chamamos F.(w) a transformada seno de Fourier de f(t), que ser representada por
PROBLEMA 4.14 Ache 5'c [e-at] e 5'. [e-at] para t > 0, IX > O.
Soluo: As transformadas co-seno e seno de Fourier de e= so
:f c [e-cxq = 1 00
Faamos 1 00
e-CXt cos wt dt = I, e i oo
I, = 1 00
1 _ ~I (4.56)
v. J. 2'
w (4.57)
= -I,.
v.
(f)
e 12 = 2 '
:/.2 + (,)
por conseguinte,
(4.59)
4.5 INTERPRETAAO DAS TRANSFORMADAS DE FOURIER 81
Supondo f(t) peridica com perodo T, ento f(t) pode ser expressa como
f(t) = n __ t co
Cn ejn",oI,
wo=
2n:
T' (4.60)
onde
1 fT/2
c =- f(t) e-jn",oI dto (4.61)
. T -T/2
Agora, considerando que, quando T -+ co, Wo -+ .::lw = 2n .::lJ, .::lf = 1fT, ento
(4.60) e (4.61) tornam-se respectivamente
ee
f(t) = L c; ej(ntl",lT, (4.62)
n=- co
T/2
Cn = .::lf
f -T/2
f(t) e-j(ntl",lt dto (4.63)
lim c(w)
AJ->o.::lf
= f'" _ ec
f(t) e-j",t dt = F(w). (4.64)
1
2; F(w) doi = c(w). (4.66)
=
'"- 1
f(t)
f _ cc 2n:
F(w) dco er"
(4.67)
[4.l5J
Isto , supomos que qualquer funo dada tem dois modos equivalentes de
representao: uma no domnio do tempo f(/) e outra no domnio da freqncia
F(ro). A Eq. (4. J 5) transforma uma funo f it], no domnio do tempo, em sua
funo equivalente F(ro) no domnio da freqncia, e (4.16) inverte o processo. A
Eq. (4.15) analisa a funo do tempo em um espectro de freqncias, e (4.16)
sintetiza o espectro de freqncias para recuperar a funo do tempo.
(4.68)
5'[I(al)] = _1_F(ro.)
lal a
. (4.69)
1 [[(at)] = J~ I(al) e-
jWt
dto
Seja at = x; ento,
Como a varivel de integrao (muda) pode ser representada por qualquer smbolo,
1 (""
'J [f(at)] = :; )-00 I(t) e-j(WI a)t dt
(4.70)
Para a < 0,
= -; 1 1 -00
00
l(t) e-j(W/B)t dt
. (4.71)
Conseqentemente,
~ [[(aO] = ~ F (~).
lal li'
Soluo: De (4.69),
~ [1(aO] = ~
[a]
F(~). a
Fazendo a = -1, vem
s: [1(- O] = F (- w).
~ [[(-t)] = f~ 1(-0 e-
jWt
dt.
= i: f(x) e-j(-W)x dx
= J~ l(t) e-j(-W)t dt
= F(-w).
= e-
jWto
L:. f(x) e-
jWx
dx
= e-iWto F(w).
PROBLEMA 4.19 Se roo fr uma constante real e F(ro) = 5'U(t)], mostre que
5'U(t) eiwol] = F(ro - roo). (4.74)
= F(w - wo).
1 1
= - ~ [f(t) eiwot1 + - ~ [f(t) e-jWot1
2 2
1 1
= 2 F (W - Wo) + 2 F (w + Wo) (4.75)
onde
1
. {I para Itl < 2d
Pd(t)=
1
O para Itl > -do
2
4.6 PROPRIEDADES DAS TRANSFORMADAS DE FOURIER
85
F(w)
(a) (b )
Fig. 4.4 (a) Funo co-seno de durao fini!a. (b) Transformda de Fourier da funo co-seno da Fig. 4.4( a J.
Soluo; De (4.16),
Permutando t e w em (4.81),
ou
(4.86)
(4.87)
., 1
para I (d I > 2" d ,
P d (- () = Pd'(W), (4.88)
Fazendo! d = a em (4.86), vem:
1(sen
rrlai) = P2B (cu) , (4.89)
onde
I para I I -.:.a
W
= sen ai
f (t)
rrl
a/rr F (w)
__________ ~ __ _L __ -L ~W
-a o a
(b)
Fig. 4.5 (a) Funo f (t) do Probl. 4.23. (b ) Transformada de fourier de f (t) da Fig. 4.5 (a).
PROBLEMA 4.24 Se 5[f(t)] = F(w) e f(t) ---->- O quando f ~ +=, mostre que
1[['(1)1 = 1: I '(I) e-jWt di = f(t) e-jWt [00 + jw L: I(t) e-jWt dto (4.92)
4.6 PROPRIEDADES DAS TRANSFORMADAS DE FOURIER 87
Portanto,
tl~~ of;(t) = i: i: I(x) dx = I(t) dt = F(O) = O. (4.98)
1 1
<I> (co) = -;- 1[I (t)] = -;- F (r); (4.99)
JW JW
isto ,
~ [<p(t)] = f a>
-a>
<p(t) dto (4.100)
88 INTEGRAL DE FOURIER E ESPECTROS CONTINUOS CAPo 4
Soluo: Como
F(w) = L: f(t) e-
jWt
dt, (4.103)
temos
dF(w)
dw
= ~lOO
dw -00
l(t) e-jWt dto (4.104)
dF(w)
dw
= (00
Loo
f(t) ~(e-jWt)
~
dt = 1 -00
00
= 1[-jt l(!)].
4.7 Convoluo
Sejam /l(t) e 12(t) duas funes dadas. A convoluo de /l(t) e f2(t) definida
pela funo
(4.106)
Soluo: De (4.105),
(4.109)
4.7 CONVOLUAO 89
Fazendo t - x = y, vem:
fi (t - y) t, (y) dy
= J~ t, (y) fi (t - y) dy
Soluo: Se fizermos !t(t) * f2(t) = g(t), e fz(t) * .f3(t) = h(t), ento (4.111) pode
ser exprimida como
temos
e ro * t; (t) = J~ g (x) t, (t - x) dx
(4.115)
temos:
isto ,
PROBLEMA 4.29 Mostre que a convoluo de uma funo f(t) com uma funo
impulso unitrio c5(t) d como resultado a prpria funo f(t).
90 INTEGRAL DE FOURIER E ESPECTROS CONTINUQS CAPo '.4
conforme (2.68).
I(t) * o(t) = o(t) "' I(t) = 1: o (x) I(t - x) dx = l(t) (4.119)
Portanto,
I (t) * o (t) = I (t).
= ICt- t2 - ti)
= I(t - ti - tJ.
5' [fI (t) * f2 (t)] = L: fi (x) [J~ t, (t - x) e-jWt dt] dx, (4.123)
i:
Pela propriedade da transformada de Fourier se deslocar no tempo (4.73),
= FI (w) F2 (co).
4.7 CONVOLUAO 91
(4.124)
ou
(4.125)
Soluo: De (4.16),
( 4.126)
1
= 277 1
-00
00
F, (y) e,yt
. [
J_
(00
oo
F2 (x) .]
e,xt dx dy
:f [fi 1
(r) f2 (t)] = - F, (w) * F2 (r) = -
1 {OO F, (y) F2 (w - y) dy .
277 277 -00
isto ,
vem
:f [F, (t) F2 (t)] = 277 i:
se 5'[f(t)] = F(w), ento nF(t)] = 2rr f(- w). Aplicando ste resultado a (4.128),
Fazendo a substituio x =- y,
= 277 L: t, (- y) t, [- (w - y)] dy
= -1
277
i oo
-00
[277 t, (-y)] 1277 f2[- (w -y)]! dy. (4.130)
F(w)=:F[t(t)]= 1 = 1 x 1 .
(1 + jW)2 (1 + jw) (1 + jw)
:F- I
[_1_]1 + jw
=e-tu(t).
Na integral acima, o integrando inclui o fator u(x) u(t - x). Desde que u(x) = O
para x < O, e u(t - x) = O para x > I,
Portanto,
(4.1 .)
(4.133)
4.8 TEOREMA DE PARSEVAL E ESPECTRO DE ENERGIA 93
F, (y) F2 (w - y) dy;
isto ,
1 t: F, (y)
1
00
1
001 (00
= -
1 {oo F, (oi) F2 (-w) dw ,
2" -00
*
1 Loo
00 1 (00
-00 f,(t) f2(t) dt= 2" F,(w) F2 (co) d co , (4.135)
Conseqentemente de (4.133),
1
-00
00
f, (r) f2 (t) dt = 2"
1 1 -00
00
F, (r) F2 (- w) dw
= -
1 {oo F, *
(w) F2 (r) d co .
2" -00
.
(4.136)
1
1
00 {OO
= -.1
2"
1 -00
00
Se-f(t) fr real, ento (4.1361 pode_ s~r obtida simplesmente a partir de (4.135).
Na Se. 3.6 vimos que, para uma funo peridica, a potncia de um sinal
pode ser associada potncia cntida em cada componente de freqncia discreta.
O mesmo conceito pode ser extendido as funes no peridicas. Um conceito'
vantajoso para uma funo no peridica o de energia latente E, definida por
(4.139)
e.
Na verdade, se supusermos que f (t) seja a tenso de uma fonte aplicada a uma re-
sistncia de l-, e~to~a qantidadef:", If(t)12dt igual energia total liberada
pela fonte.
(4.140)
Esta equao afirma que a energia latente de f(t) dada por'~ 7r vzes a rea sob
a curva 1 F(w) 12. Por esta razo, a quantidade I F(w) 12 chamada de espectro de
energia ou funo densidade espectral de energia de f(t).
(4.141)
. \
(4.142)
(4.143)
i:
Soluo: De (4.145), temos
e por conseguinte,
i:
Similarmente, de (4.146) decorre
I: L:
e, conseqentemente,
em vista de (4.143).
96 INTEGRAL DE F<ilURIER E ESPECTROS CONTNUOS CAPo 4
A Eq. (4.148) afirma que a funo autocorrelao uma funo de, par,
PROBLEMA 4.40 Mostre que a correlao cruzada de /l(t) e f2(t) est relacionada
com a convoluo de fl(t) e f2(- t).
Soluo: Seja GI2(t) = fl(t) * h(- t). Ento, pela definio (4.105) de convo-
luo, isto ,
obtemos
(4.150)
(4.151)
Portanto,
(4.152)
Soluo: A Eq. (4.72) do Probl. 4.17 mostra que, se ~}[f(t)],~ F(w), ento
5'[/(- t)] = F(- w). Assim, se
segue que
[4.122]
para (4.152). vem,
ou
Anlogamente,
ou
e
:f [Rll (T)] = :f [f, (t) * t, (- t)1 = F, (w) F, (-w).
i:
ou
(4.160)
= F, (u) F, (-(u)
= [F,(uW,
(4.161)
98 INTEGRL DE FOURIER E ESPECTROS CONTINUOS CAPo 4
(4.162)
(4.163)
Fazendo r = O,
: (4.165)
= O,
i:
Fazendo r
De (4.164) vem:
Portanto,
{"" [f,
-<Xl CtW 1
dt = 277 1""
,.-00 IF, (w)1
2
d ca,
4.10 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 99
Joo
o
sen w dw
w
= E- .
2
[Sugesto : Faa t = O no resultado do Probl. 4.45.]
PROBLEMA 4.47 Se fel) fr um imaginrio puro, isto , f(t) = jg(t), onde g(t)
real, mostre que as partes real e imaginria de F(O) so
,..----IA/T
PROBLEMA 4.51 Ache a transformada de Fourier de f(t) = e-a I t I.
,
Resp.: 2a/(a2 + 0)2). -T o T
-A/T.- _
ROBLEMA 4.52 Ache a transformada de Fourier de f(t) = 2'
9
a- +t
[Sugesto: Aplique a propriedade de simetria da transformada de Fourier (4.79)
ao resultado do Probl. 4.51]. (a)
PROBLEMA 4.53 (a) Ache a' transformada de Fourier do pulso fl(t) mostrado
na Fig. 4.6(a).
(b) O pulso f2(t) mostrado na Fig. 4.6(b) a integral de fl(t).
do Probl. 4.25J.
--- A
-T
(b)
o T
n
mn =I~ I f(t)dl para n = 0,1,2, .
dwn
IF (w)1 ~ f""
-00
11(()1 di, iF(t{))! ~_1_1N
Iwl -00
Idf(l)
di
I dt, IF(t{))i ~l.-f""ld'f(I)\dt.
w' -00 di'
PROBLEMA 4.59 Mostre que, se f(t) tem banda limitada, isto , tal que F(w) =
_ sen at
= ff[f(t)] = O para' w' w
> c, entao f(t) * -- = f(t) para todo a > oi;
1Ct
[Sugesto: Utilize o resultado do Probl. 4.23 e o teorema da convoluo no tempo
(4.122)].
(a)
foo
.
-~
i(x)g(l- x) dx = lJ'2 oo
TI
-N
F(w)G(tv)ejWt dco ,
[Sugestes: (a) utilize (4.122) e (4.16); (b) deduza de (a), fazendo t = O; (c)
deduza de (b) por meio de (4.72) e do Probl. 4.48].
Mostre que, se f3(t) = fl(t) * ,h,(t), ento f3(t) tambm uma funo de Gauss e
a,Vk
PROBLEMA 4.62 Mostre que a funo correlao de duas funes quaisquer de
Gauss tambm uma funo de Gauss.
[Sugesto: Desenvolva a expresso f~'" [fl(t) fl (t + r)J2 dt > O para r =f. O].
[Sugesto: Desenvolva a expresso f~'" Lj;(t) /2 (t + r)J2 dt > O para todo r].
(b) Ache a densidade do espectro de energia S(w) def(r), a partir de RII(r), obtido
na parte (a), e verifique tambm que SII(W) = I F(w) 1\ mediante F(w) dada em
(4.45).
A2Cd-lel) para lei <d 2 [sen(Wd/2)]2
Resp.: (a) RI1 (t) = (b) 511 (w) = A d ----;-:-
{ O para lei> d, wd/2
5 TRANSFORMADA DE
FOURIER DE FUNES
ESPECIAIS
5.1 Introduo
(5.l)
Devemos observar que a integrao ordinria de I~ cc eiwt dco no tem sendo na si-
tuao presente. Pelo contrrio, podemos interpretar (5.4) como uma funo gene-
ralizada (ou funo simblica), isto , a integrao de (5.4) converge para <5(t) no
sentido de uma funo generalizada.
<5(t) = -
7t
lI'" o
cos rol doi. (5.5)
Soluo: De (5.4) e aplicando a identidade eiwt = cos rol + i sen rol, temos
o(t) = _l_i""
217
ejltdw
-""
-1
217
i""-"" (cos co t + j sen wt)dw
-1
217
i"" cos co t d ca + j -1
217
iO<' sen o r d o:
_~ -00
= -
1
17
1""o cos cat d co
(5.6'
(5.8)
onde
(5.11)
(5.12)
.f(t) = A, (5.14)
f(l)
o
(o) (5.15)
Mas de (5.6),
A277(W)
(y) = ~
277
i""
-O<>
eixy dx. (5.16)
Devemos ressaltar que f(t) = A significa ser a funo f(t) constante para todo
t [ver Fig. 5.3(a)], no sendo a funo descontnua degrau Au(t). Observamos,
ento, que, se f(t) = constante, a nica freqncia que podemos associar a f(t) a
freqncia zero (corrente' contnua pura).
S=[1] = 2170(J)
e de (4.74),
(5.21)
cos Jot=
1
-(eJ
'(,J
o
I
+ e-J(,Jol)
'
= ~ s= [ej(,Jol] + ~ s= [e-j(,Jol]
2 2
= 170(W - Jo) + 170(J + Jo; (5.22)
Observamos que a funo "oI no uma funo real de tempo, e por conse-
guinte ela tem um espectro (5.21) que s existe quando w = Wo. Mostramos ante-
riormente que, para qualquer funo real de tempo, o espectro de amplitudes uma
funo par de w (ver Probl. 4.8). Ento, se h um impulso em w = W(J, dever
existir tambm um .irnpulso em o = - Wo para qualquer funo real do tempo.
ste o caso das funes cos Wot e sen wot. (Ver Fig. 5.4).
(o)
5.4 Transformada de Fourier da Funo Degrau Unitrio
Soluo: Seja
S:[u(t)] = F(w).
__ ~ ...L- __ ---'L..-_....w
o Ento, de (4.72),
(b)
S:[u(-t)] = F(-w). (5.25)
_Fig. 5.4 (a) Funo
l (t) = cos Jot. Desde que
(b ) Transformada de Fourier de
l(t) = cos Jol.
O para t O
. u (- t) = { 1 para t < O, (5.26)
temos
u(t) + u(- t) = 1 (exceto em t = O).
Da propriedade da linearidade da transformada de Fourier e de (5.20), vem
(5.27)
isto ,
F(w) + F(-w) = 2170(W). (5.28)
= 217(W). (5.30)
Ento,
1
B(w) = -. (5.34)
jw
Finalmente, obtemos:
F(w) =R(rd)+jX(W)
o resultado acima mostra que o espectro da funo degrau unitrio contm
um impulso em i = O. Assim a funo u(t) contm, uma componente corrente
contnua como era esperado. A Fig. 5.5 mostra a funo degrau unitrio, sua trans-
formada e espectro.
Aqui devemos ressaltar que uma aplicao superficial do teorema de diferen-
ciao (4.91) a
Portanto,
I
F(w) =-.-, (5.39)
JW
resultado que no est de acrdo com (5.35).
o
Em geral, se (c)
(5.40) Fig. 5.5 (a) Funo degrau unitrio.
(b) Transformda de Fourier da
no segue que funo degrau unitrio.
(c) Espectro da funo degrau unitrio.
(5.41)
1 -
F(w) = -.-
JW
+ ko(w). (5.4~)
Portanto,
2
F(w) = -. - + k8(w), (5.48)
o ]w
onde k uma constante arbitrria. Visto que F(w) deve ser imaginria pura e mpar,
k = O. Por conseguinte,
2
F(w) = S:[sgn t] = -.-' (5.49)
. ]w
S:[u(t)] = 778(w) + 1
jw
u (I) f i (I)
11----
1
2" 1
t
21-----
o +
o o
Observamos agora, que u(t) pode ser expressa como (Fig. 5.7)
1 1
fpet) = -[u(t) + u(-t)] = -, (5.51)
2 2
5.4 TRANSFORMADA DE FOURIER DA FUNAO DEGRAU UNITRIO 109
I
t O
1 1 2
f(t) = - [u(t) - u(- t) = - sgn t = (5.52)
1 2 2
{ 1
t <O
2
:f [~sgn
2
t] = J~. (V
(5.54)
Portanto,
'1:-
J
1 [lJ -. -
Jw
1
= - sgn t ,
2
PROBLEMA 5.12 No Probl. 4.25 foi demonstrado que, se ;rU(t)] = F(w), ento,
t
-00
f(t)dt = F(O) = O.
Mostre que, se
ento
:f [[~ f(X)dX] = j~ F(w) + rrF(0)8(w). (5.55)
Soluo: Seja
g (t) = l~ f (x) dx
A integral acima pode ser expressa como uma convoluo de f(l) com a funo de-
grau unitrio u(t), isto ,
De (2.74), resulta
F(w)o(w) = F(O)o(w).
Por conseguinte,
:f rt ] = jw1 F(w)
[
100 f(x)dx + 17F(O)o(w).
Soluo: Podemos exprimir uma funo peridica f(t) com perodo T como
L
00
217
f(t) = Cn einwot, wo=
T
n=-oo
(5.58)
Em virtude de (5.21),
(5.59)
(5.60)
n=-oo
(5.61)
00
(5.62)
n=-oo
De (5.59) vem,
(5.63)
Ento,
00
f(t) = L (5.64)
n=-oo
f [t + (::)] = f (t + T) = f (t) ;
isto , f(t) uma funo peridica com perodo T = 2rr/wu.
L
00
= o(t - nT).
n=-oo
Soluo: Desde que bT(t) uma funo peridica com perodo T e em virtude do
resultado (3.61) do Probl. 3.10, a srie de Fourier da funo bT(i) dada por
L
00
L
00
S:[OT(t)]= ~ S:[einJot].
n=-oo
De (5.59),
n=-oo
00
n=-OO
(5.66)
112 TRANSFORMADA DE FOURIER DE I'UNOES ESPECIAIS CAPo 5
ou
f(t)
Soluo: A funo peridica fel) com perodo T pode ser escrita por
00
2TT
f(t) ~ [ einJot,
(b) C
n
wo= T'
Fig. 5.8 (a) Funo trem de impulsos. n=-oo
(b) Transformada de Fouri"r
da funo trem de impulsos.
onde Cn = T1 jT/2 .
f(t)e-inJotdt. Portanto,
-T/2
T/2
f(l)
=
l -T/2
f(t) e-iJt dt. (5.69)
Visto que
- 1
(5.70)
~d_
-T o T
conclumos que
(a)
(5.71)
2TT
Fig. 5.9 (a) Trem de pulsos retangulares. f(t) = [ Cn einJot , wo= -. (5.72)
(b) Pulso retangular simples. T
n=-oo
(5.74)
f(t) = L
00
CneinJot,
2rr
n=-oo
onde
sen (nJo
-- d) sen (n-- tr d)
d 2 d T
T (n~od) T (n ;d)
= ~ sa(n;d). (5.76)
cr
J [f(t)] = F(J)
.
=
2rrd ~
T ~ Sa
(nrrd)
T (J - nJo)' (5.77)
n=-oo
",
I \
G(x) = 1""
-r-oo
g(y)e-iXYdy. (5.80)
Ento,
(5.81)
= L: g (y) F (y) dy ,
(5.82)
assim: (5.84)
g:[<p(t)] = <I>(w)
5.6 TRANSFORMADASDE FOURIER DE FUNOES GENERALIZADAS llS
Soluo: De (5.85),
Mas
i: (t)ct>(t)dt = ct>(t) It=o = er, lJ=o = ct>(0).
ct>(0) =
cf>(t)dt= cf>(w)dw.
I,
(5.87)
s: ( (t)] = 1.
i:
Soluo: Podemos escrever
De (2.68).
= [1: cf>(t) e-
jJt
dtL=T
1""
-00
s - T) ct>(t) dt = 1""
-00
cf>(w) e-
jTJ
d co. (5.89)
Soluo: De (5.85)
Desde que
= 1 00
- jtcf>(t) e-jwt dt
i:
-00
= - ;F li t cf>(t)],
temos
i: f'(w)<I>(w)dw = - i: f(w)<I>'(w)dw
cz:. , dF(w)
J [(-lt) f(t)] = F (w) = --o
dw
k
5= [(-jtl f(t)] = F(k)(W) = d F(w),
os"
(5.99)
=jw<l>(w)
Como a funo teste ) se anula fora de algum intervalo, 4>(t) --'> O quando t ---'> co
Ento,
= i: (-jw)f(w)<I>(w)dw
Portanto,
Portanto,
CI:[]
J t
2rr' . ,
(w) = ] 2 n (o),
= -. (5.104)
-J
(5.105)
onde
PROBLEMA 5.27 Mostre que a funo degrau unitrio u(t) pode ser expressa
como
u(t) = .! + .! (00 sen wt d ca .
2 tr Jo w
[Sugesto: Utilize (5.35) e (4.i7)].
(a)
(b)
[Sugesto: cos Wot u(t) = ! {"aI u(t) + e-j"'aIu(t)} e use o resultado do Probl.
(4.19)].
PROBLEMA 5.31 Seja f(t) uma funo peridica com perodo T. Se uma funo
fo(t) fr definida como
00
onde o T (t) = [ o (t - n T) .
n=-.Xl
F(w) = 2;. f:
n=-oo
Fo(nwo)o(w-nwo) = 211 f:
n=-oo.
cno(w-nwo),
PROBLEMA 5.37 Ache a soluo particular para x"(t) + 3x'(t) + 2x(t) = u(t),
mediante a transformada de Fourier.
120 TRANSFORMADA DE FOURIER DE FUNOES ESPECIAIS CAPo 5
PROBLEMA '"5.38 Ache a soluo particular para x"(t) + 3x'(t) + 2x(t) = 3<5(t),
aplicando a transformada de Fourier.
Resp. : 3(e-t - e-2t) u(t).
PROBLEMA 5.39 Seja F(ro) a transformada de Fourier de f(t) e fk(t) definida por
Ik(t)=-
1 Jk F(w)e1
"Jt
dco .
277 -k
Mostre que
" sen kt
() t = I1m --.
k->oo t
[Sugesto: Observe que lim fk(t) = f(t)].
. k-+o:J
oo 1 [00 F{w)<I>
J-00
l(t) fj>(t) dt 277
-00
(-w) d co,
onde cp(t) uma funo teste e ~[cp(t)] = ~(ro). Aplicando a equao de Parseval
f oo f(t)g(t)dt=~loo
":"00
277
-00
F(w)G(-w)dw,
" "
[4.133]
~[{t)] = 1.
[Sugesto: J 00
-00
(t) fj>(t) CJt = fj>(0) = -J 00
277
1
_00_00
<I>(w)dw = ~
1
277
[00
<I>(-w)dw ].
I CAPiTULO
Em todo sistema existe uma funo de entrada (ou funo fonte ou excitao)
e uma funo de sada (ou resposta). O sistema ficar completamente caracterizado
quando estiver determinada a natureza da dependncia excitao-resposta. f. (t) t, (t)
l stema linear
Suponhamos agora que j.(t) e f,.(t) como indicadas .na Fig. 6.1, sejam respec-
tivamente a excitao e a resposta para um sistema linear invariante no tempo (ou
de parmetros constantes). .
Fig. 6.1 Excitao e resposta de um
Se, com a excitao j.(t), conseguimos a resposta .f,.(t), ento, se o sistema sistema linear.
fr linear, a excitao
produzir a resposta
Desta forma, um sistema linear pode ser definido como aqule para o qual
vlido aplicaro princpio da superposio,
Por invariante no tempo (ou parmetros constantes) entendemos que se a exci-
tao j'.(t) produzir a resposta f,.(t), ento a excitao j. (t + to) produzir a res-
posta .f,. (t + to).
Uma outra definio de sistema linear a que afirma que a entrada e a res-
posta esto relacionadas entre si por uma equao diferencial linear, isto ,
L: anP"f,.(t) = L: bmpmj.(t)
n
n=O
m
m=-o
(6.2)
ou
A(p)f,.(t) = B(P)j.(t), (6.3)
122 AJ>LICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
onde
A(p) = anpn + an_lpn-l + ... + ai p + ao,
B(p) = bmpm + bm_1p + ... + bip + be.
1n-1
B(p)
fr(t) ~ A(p) f.(t) = H(p)f.(t), (6.4~
onde H(p) = B(p)/A(p). Subentendido est que (6.4) uma expresso operacio-
nal da equao diferencial (6.1). O operador H(p), que atua. na funo entrada para
produzir uma resposta chamado de funo operacionaldo sistema. Usando o
smbolo L para H(p), podemos escrever (6.4) tambm como
r
L {f.(t)} = f,.(t). (6.5)
v(t)
PROBLEMA 6.1 Obtenha a expresso operacional para a corrente i(t), resposta
tenso excitadora v(t) no circuito da Fig. 6.2(a).
c
Soluo: A entrada a tenso aplicada v(t) e a resposta ou sada a corrente i(t),
como indicado na Fig. 6.2(b). Aplicando a lei de Kirchhoff, a equao diferencial
(o) que liga i(t) com v(t) pode ser obtida como
R i (t) + L di (t) + ~
dt <
lL; t
.i (t) dt = v(t). (6.8)
Portanto,
i (t) = P v(t) = H (p) v(t), (6.11)
1
Lp2 + Rp +-
C
onde
1 1
. 1) = z (p) = y (p).
( R+Lp+- Cp
6.3 RESPOSTAS A FUNOES EXCITADORAS E FUNOES SISTEMAS 123
posio de equilbrio.
f (I)
Soluo: A excitao ou entrada a fra aplicada f(t) e a resposta o deslo- m
camento x(t) de uma massa m a partir da posio de equilbrio [Fig. 6.3(b)].
As fras que agem sbre a massa so as seguintes:
/
(1) Fra aplicada f(t).
(2) Reao inercial (- md" xjd2 t}. (a)
(3) Fra de amortecimento (resistncia de atrito) (- k dxjdt).
(4) Fra restauradora elstica (- k. x).
Nos itens (3) e (4), acima, kd e k, so, respectivamente, o coeficiente de atrito e f(t) x (t)
a constante da mola. __ .. Sistema mecnico
Portanto,
1
x (t) = 2
f (t) = H (P) f(t), (6.14)
mp +kdP+ks
Ento, (6.19)
Fazendo t = 0, (6.20)
124 APLlCAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
Desde que
pm eJWt = _
dm (eJWt) = (jw)m eJw t.
dtm
Ento a resposta J,.(t) definida pela equao diferencial linear ordinria
A(p) ir (t) = B(jw) ejWt (6.22)
Mas a funo excitadora de (6.22) B(jw) eiwt, que uma funo exponencial, e
a partir da teoria das equaes diferenciais podemos supor que a resposta J,.(t)
tambm exponencial. Portanto, se J,.(t) = k1eiwt, ento
A excitao [.(1) = eiw/ e A Eq, (6.25) pode ser escrita simbolicamente como
L {eiwt} = H(jw) eiwt (6.26)
Fig. 6.4 Funo sistema. Em linguagem matemtica, uma funo f(t) que satisfaa relao
L {f(t)} = kf(t), (6.27)
chamada autofuno (ou funo caracterstica), e o correspondente valor de k,
chamado de auto valor (ou valor .caracterstico). Em vista de (6.26), podemos
dizer que a autofuno de um sistema linear invariate no tempo uma funo
exponencial. . O auto valor H(jw) do sistema definido como a funo sistema.
PROBLEMA 6.4 Ache a resposta do sistema especificado por H(jw) para uma
constante K.
onde
Como o sistema linear, sua resposta total a /.(t) a soma das respostas das com-
ponentes Irn(t). Ento,
00
(6.33) .
n=-oo
Portanto,
L [cos wt! = Re [R (jw) ejW t), (6.41)
Portanto,
re (t) + j rs(t) = Vm R(jw) ejWt. (6.47)
f.{t) = c, + LC
00
LL
00
L
00
PROBLEMA 6.9 No circuito RLC da Fig. 6.5, aplicada uma fonte de tenso
v(t) = Vm cos (rot + fJ). Ache a corrente permanente i.(t) de sada.
v (I)
Soluo: De acrdo com o resultado do Probl. 6.1, a corrente de sada i(t) est
relacionada com a fonte de tenso por
onde Vm = Vm eiP.
Ento, de (6.50), a resposta senoidal permanente i.(t) dada por
Mas,
Z(jw) = R + jwL + _1_= R + j (WL _~)
jwC wC
Ento,
Ento, o fasor 1m que representa i.(I) est relacionado ao fasor V"" que representa
v(t), por
(6.60)
ou
v(t)
~: = ZUm), ~: = Y{jm), (6.61)
v
- ~ onde Z(jw) e Y(jm) so chamadas, respectivamente, de funo tmpedncia senoidal
e funo admitncia senoidal para o circuito.
t
o 17 217 PROBLEMA 6.10 Uma fonte de tenso onda quadrada v(t), cuja forma de onda
est indicada na Fig. 6.6(a), aplicada ao circuito srie RL da Fig. 6.6(b).. Ache
-V a corrente permanente de sada ;.(t).
Soluo: O desenvolvimento em srie de Fourier da onda quadrada da fonte de
(a)
tenso v(t) dada por (2.38). Com Wo = 2n/T = 1,
R=l n v(t)=4V
17
[cost-~cos3t+~cos5t-
3 5
... J. (6.62)
Fig. 6.6 (a) Forma de onda de uma Para o presente problema, R = 1 11 e L = 1 h. Ento,
fonte de tenso de onda quadrada.
(b) Circuito srie RL do Probl. 6.10. Z(jnwo) = Z(jn) = 1+ j n = !Z(jn)!1 8(n),
onde
!Z(jn)! = VI + n2, 8(n) = 'tg-' n.
+ 1
5y26
cos(St- tg-15)+ .. J. (6.63)
Ri l~ (R + p~) i (t),
R
f ~ Ic l()
v r (t) = -1
C
11-00
i (t) dt
.
= -1
pC
i (t). (6.65) "'1 1) C"V'
i_ T-----Q"'l
Dividindo (6.65) por (6.64), temos
Fig. 6.7 Circuito RC com dois
terminais do Probl.6.11.
1
v, (t) pC 1
--=
V.I (t) R + _1_ 1 + pRC
pC
Ento, a tenso de sada vr(t) e a tenso de entrada v.(t) esto relacionadas por
1
pC
v, (r) = ~-1 V.,(t) = H (p) V,,(t) , (6.66)
R+-
pC
onde
1
H(p)=~= 1
R + _1_ 1 + pRC
pC
Ento, a razo fasorial Vr/V. em qualquer freqncia io em radianos
Vr
V.
I
n
= H (jnwo) = H(jn) =
V1 + (nRC)2
1 q- tg _1 nRC.
PROBLEMA 6.12 Nos terminais a-h do circuito da Fig. 6.8, a tenso Vab(i)
peridica e definida pela srie de Fourer r
..,
Vab(t) = V~ +L n~l
Vn cos (nwot + {3n), (6.69)
130 APLlCAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
'"
i.(t) = I. + L L; cos (nwot + IXn). (6.70)
n==l .
i (t) ,
~r----------------' Mostre que a potncia mdia de entrada P ah definida por
Circuito
Pah=-
J fT'2 (6.11)
. T -T12
b~
Fig. 6.8
~--------------~ igual a
Circuito do Probl.6.12.
(6.72)
(6.73)
f-T
T /2
/2
cos (nwot + (3n) dt = O,
O, k.f.n
J
-T/2
T /2
cos (nwot + (3n) COS (kwot + ak) dt = T
{ -cos({3n-an)
2 '
Ento (6.73) pode ser escrita como
1
L VnI n cos ({3n - cxn)
00
(6.74)
6.6 APLICAOES AOS SISTEMAS MECANICOS 131
Seja
(6.75)
PBb = Vala + f:
n=1
Veff.n Ierr.n cos en
A Eq. (6.76) mostra que a potncia mdia liberada por uma fonte Peridica
para um circuito igual soma das potncias mdias liberadas individualmente
pelos harmnicos. No existem contribuies para a potncia mdia devidas a
corrente numa freqncia com a tenso em outra.
Vo = 10, Ia = 5, P; = 50,
onde
H (p) = 1
(mp2 + Bp + k)
fU) = f T
cos (wt + (3) = Re [F,; ejWt],
onde Fr = Ir eiP.
Ento, em virtude de (6.50), a resposta em regime permanente x.(t) dada
por
, (t) = Re [F; H (jw) ejWt]. (6:79)
Mas
1
li (jw) = 1 IH (jw)1 !e (w) ,
m(jw)2 + B(jw) + k k - mw2 + jwB
onde
e (w) =_ tg _1 ( wB ).
k - mco?
Ento,
(6.80)
onde
H(p) = __ 1__
(b) . (mp2 + k)
. Ento, a partir do resultado do Probl. 2.15, obtemos a srie de Fourier de j''(r) como
Fig.6.10 (a) O sistema mecnica do Probl. 6.1S(b).
A fra perturbadora do Prob I. 6.15.
f(l) A(: sen
= - -
7T
wot + -1 seu 2wot + -1 seu3wot
2 3
+ ... ) ,
H(jw) = 1 = 1 =!H(jw)!I(}(w)
m(jw)2 +k k _ mw2
H (jnwo) = 1
[k - m (nwo)2]
Soluo: Pela propriedade (2.68) da funo delta, podemos exprimir /.(t) como
A Eq. (6.86) ou (6.87) mostra um resultado muito interessante. Ela nos diz
que a resposta de um sistema linear determinado de modo nico quando conhe-
cemos resposta ao impulso unitrio h(t) do sistema.
As Eqs. (6.90) e (6.91) indicam que a resposta ao impulso unitrio e a funo sis-
tema constituem um par de transformadas de Fourier.
J,.(t) = 1
2n
JO>
-O> Fe(w) H(w) ej",! doi, (6.93)
PROBLEMA 6.18 Verifique se a funo sistema H(w) definida por (6.90) exa-
tamente a mesma funo sistema H(jw) definida por (6.26).
Soluo: Se f.(t) = ei"'J., ento, de (5.21) temos:
[5.21]
Portanto,
I.
F. (eu) H (eu) = 2 TT o (eu - euo) H (eu) = 2TT H (euo) o (eu - euo), (6.94)
em vista da propriedade (2.74) da funo delta. Ento, de (6.93), decorre
(6.95)
6.7 SISTEMA LINEAR A UMA FUNO SISTEMA IMPULSO UNITRIO 135
Visto que (6.95) vale para qualquer valor de wo, podemos substituir Wo por w para
obter
(6.96)
De (6.26), vem
[6.26]
H ( = H (ji).
a varivel to sempre aparece com j. a integral pode, portanto, ser escrita como uma
funo de jw. Desta forma, podemos exprimir (4. I 5) como
TC
J~---------,~----t
v.CI)
A Eq. (6.98) indica que a funo sistema H(jw) tambm a razo da transformada
Soluo: De acrdo com o resultado (6.67) do ProbI. 6.11, a tuno sistema H(jw)
dada por
1
H (ji) = jiC 1 1
(6.99)
1 1 + jiRC
R+--
jiC
. 1
1 J = _1
RC
e-li Rc u (t). (6.100)
Fig. 6.11
(b)
PROBLEMA 6.20 Aplicando uma fonte de tenso v.(t) = e-I u(t) ao circuito RC
da Fig. 6.11(a), ache a tenso resposta vr(t) quando R = 1/2Q e C = 1 f.
136 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
= f~ v.(T)h(t-T)dT
= 2 e-2t 1-00
00
Visto que
Em (6.102) u(t) indica que no h resposta devida excitao antes da fonte ser
aplicada.
= J~ v. (T) h (t - T) dT
1
00
=~~ e-ti RC L t
e't/ RCdT)U(t)
PROBLEMA 6.22 Prove que a resposta J,.(t) de um sistema linear causal a qual-
quer excitao !e(t) dada por
= l~f;,(T)h(t-T)dT.
....t, (O = 1-00
00
fe-<t- T) h (T) t
= 1 00
f.(t-T)h(T)dT.
(6.111)
138 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
Portanto,
onde H(w) a funo sistema do sistema, e h(t) sua resposta ao impulso unitrio.
Se o sistema fr causal, mostre que
Soluo: Desde que j.(t) = u(t) e J,.(t) = a(t), segue de (6.87), que
Como
O para T > t
u (t - T) =
{ 1 para T < t,
temos
a(t) = ft h(T)dT.
-00
Com t = =. vem
Para um sistema causal, desde que h(r:) = O para r: < O, (6.113) torna-se
a(t) = i= ai,
v, (t) = a(t) =
lt o
h(T)dT= lt
o RC
1 e-vRcdT
I
A(w) = a'[a(t)] = nH(O) c5(w) = -.- H(w), (6.117)
JW
1
= TT(W) H(w) + -:- H(w)
JW
1
= TTH(O) (w) +- H(w),
jw
a(t) = l t
-00
h(T) dt ,
,fr(t) = j.(- <D) H(O) + f~., j.' ('t) a(t - r) de, (6.118)
desde que
O para t < l'
u (t - 1') =
{
1 para t> 1'.
-
L f
.,
\
""I"
U rrv-.
\U} + Jfoo i' ( ) a (t -
-00 T T
) d1'.
PROBLEMA 6.28 Para um sistema linear causal, a excitao j.(t) ,; O para t < O
tem um salto de valor j.(0 +) em t = O, e contnua para t > O, como indicado
na Fig. 6.12. Mostre que a resposta Ir(t) do sistema dada pela integral de super-
posio ou integral de Duhamel
onde j.' + (t) = j./(t) u(t), isto , a derivada de j.(t) para t > O. Substituindo
(6.122) em (6.121), vem:
= i.(O+) a(t) + lt t;
0+
(1') a(t - 1') :
Vemos, contudo, pela Fig. 6.13, que /.(t) pode ser expressa como
Fig. 6.13 Puno !excitao .te (t)
L
t
aproximada por uma soma de
i.(t)=i.(O+)u(t)+ lim i;,(-r)/'),,-ru(t--r). (6.124) funes degrau.
8tT; -> o
1: =0
Como a resposta do sistema a uma funo degrau unitrio u(t) a(t), a resposta
devida a uma funo degrau infinitesimal (6.123) dada por
= 1.(0+) a(t) + lt 0+
t;(T) a(t - -r) d-r.
que (6.102).
142 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
(6.127)
Portanto,
= K
217 1-00
00
F.(jw) ,
e,W(t- to} dco .
Em vista de
, f .,(t)
A
Jr(t) pode ser escrita como
(6.128)
A Eq. (6.128) mostra que a resposta uma rplica retardada da funo excitadora
: ti I com a amplitude da resposta alterada pelo fator constante K. Isto, est ilustrado
I I
I I na Fig. 6.15.
I I
I I
I I
I I Em geral,
,-- to ----l
KfeCt-:to) : H(jw) = I H(jw) I &8<"'),
I I
I : onde I H(jw) Ireferida como a amplitude da resposta do sistema, e O(co), a fase
I da resposta. Do resultado do Probl. 6.30, conclumos que a funo sistema que
KA I I
---~--------~--- d uma transmisso sem distores tem uma amplitude constante e uma fase linear,
I I
I I isto ,
I
I
I
I I H(jw) I = Ks, uma constante (independente de ce),
I I
ti
O(w) = WK2, uma funo linear de os, (6.129)
F
onde K, e K2 so constantes arbitrrias.
Fig. 6.15 Funo excitadora do Preb}. 6.31
e sua rplica retardada.
h (i) = ~ _1 [H (jw)] = ~
277
1""
-e-oc
H (jw) eiWt d ca,
(6.131)
e
v., (t) = Re[Vmei Wt- y(w)l] = Re[Vm e -y(w)le iwt].
Assim, a funo sistema H(jm) para a linha de transmisso do sistema dada por
V e-y(w)l
H (jw) = m = e-y(w)l. (6.l33)
Vm
= e-CX(W)1 e-i{3(w)1
(6.134)
144 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
onde
8(w)=-(3(w)/.
Mas, das condies de transmisso sem distores (6.129) conclumos que tx(w)
deve ser constante e independente de w, e P(w) uma funo linear de co, isto ,
cx.(c<=Kl'
y(W) = veR + jw L) (G + jw C)
jW C
= ~l+j~L) (l+ )
G
= cx.(w) + j (3(w)
= K, + jK2w. (6.135)
y(w) =/ RG ( 1 "v:
jWL)2
vRG
-
=
,/G
+ jwL V R = cx.(w) + j (3 (oi).
Conseqentemente,
A Eq. (6.97) mostra que o espectro de freqncias da resposta F,.(jw) est ligado
ao espectro de freqncias da excitao Fe(jw) atravs da funo sistema H(jeo) pela
Funo de ....- --. Funo de relao
entrada sald
i.(t) ir (t) F,.(jw) = Fe(jw) H(jw). [6.97]
Sistema
H(jw) Isto se acha ilustrado na Fig. 6.16.
Espectro
t
de excitao Espectro
1
de resposta
Observamos que H(jw) age como uma funo pso para as diferentes compo-
nentes de freqncia da entrada. Neste sentido, a relao (6.97) indica a caracte-
Fe (W) Fr(W) rstica de filtragem do sistema linear. Se esta caracterstica de pso ou caracterstica
de filtragem fr o principal objetivo, ento o sistema ser chamado filtro.
Fi9. 6.16 Ilustrao de (6.97).
O chamado filtro ideal de baixa freqncia definido como um sistema para
o qual a funo sistema H(jw) dada por
e-iwto para [co] < t,
H(jw) = (6.136)
1O para Iwl > we,
onde co; chamada de freqncia de corte do filtro.
= _1
27T
1 -00
00
H (jw) eJWt
d co
wc
1 ejW(t-to)
7T (t - to) 2j
I -Wc
h (t)
I
I
o ' .. I .. '
I~I~:
(a)
Wc Wc
(b)
.
SI(Y) =
fll sen x
-- dx =
fll Sa(x) dx.
o x o
PROBLEMA 6.35 (a) Calcule a funo seno-integral. (b) Ache a resposta a(t)
ao degrau unitrio de um filtro ideal de baixa freqncia e discuta o resultado.
Si (-y) =- Si (y).
146 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
Visto que
0
0 sen x
--dx =
2 i oo
sen x
--dx = TT,
1-00 x o X
temos
Si(oo)=~ e Si (-00) = - ~.
2 . 2
Si(y) a (I)
1.18 (TT/2)
TT/2
-2TT
TT 2TT
y
TT
2
Fig. 6.19 Resposta ao degrau unitrio de um filtro
ideal de baixa freqncia.
Fig. 6.18 Funo.seno-integral.
(b) De acrdo com (6.113), a resposta ao degrau unitrio a(t) pode ser obtida
de uma resposta ao impulso unitrio h(t), isto ,
(6.138)
a(t)=
1
-
lWC (1- tol sen x
--dx = -
1 i O sen x
--dx
1
+-
lWc (t-tol sen x
--dx
TT-oo X TT-oo X TTO X
= -
1 {OO sen
--dx
x 1
+-
lW C (t- tol sen
--dx.
x
(6.139)
TTO x TTO X
da(t)
dt
I t=lo
= _ = _co_e
t; 1t
Portanto,
1t
tr -2 -1 O 2 3 4
=- (6.141)
COe (b)
ou Fig. 6.20 (a) Circuito do Probil, 6.36.
(6.142) (b) Forma de onda de excitao do Probl.6.36.
Resp.:
v ~il (t) = ! + '1.J, 1 - sen (7T t -
2 7T L vI + 7T 2
1
2
PROBLEMA 6.37 Calcule a potncia liberada para o circuito do ProbI. 6.36 e os t
valres raiz mdio quadrtico (rmq) de i(t) e de vr(t). ~r--+-1AO-+--~-'~-~---
Resp.: P = 0,2689 watts, Irmq = 0,707, e Vrrmq = 0,519.
PROBLEMA 6.38 A corrente alimentadora do circuito RLC da Fig. 6.21(a) tem (b)
a forma de onda mostrada na Fig. 6.21(b). O valor da indutncia L = 10 mh
Fig. 6.21 (a) Circuito RL'C do Prcbl.6.38.
e a tenso de sada uma onda senoidal de 300 Hz. Se os valres de pico das ( b) Forma de ona do circuito da
outras freqncias da tenso de sada forem menores que 1/20 do valor de pico da Fig. 6.21(a).
componente de 300 Hz, ache os valres de C e de R.
Resp.: C = 28,2/-1f. R = 590Q.
148 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
Resp.: x,,(t)=2A _ 4.4 [.!. cos 2Jot + --.l cos 4Jot + ... ]
kn 7T 3 (k - mJ~) 15 (k _ 4 mJ~) .
R Resp.:
PROBLEMA 6.46 Mostre que, se I-"'", I h(t) 1 dt < =. onde h(t) a resposta
ao impulso unitrio de um sistema linear, ento a resposta do sistema a qualquer
excitao limitada limitada.
[Sugesto: Faa uso de 1J,.(t)1 = Ij.(t) * h(t) I.]
J X (J)
2
J - J.o
2 cos cot dco
para J > O
para J < O.
[Sugesto: Observe que H(w) = cos eo - j sen ()o sgn w, e aplique o resultado do
Probl. 5.33J.
PROBLEMA 6.50 Mostre que, se o sinal de entrada para um sistema linear cuja
funo sistema H(jw) seja definida por
- j para J >O
H(jw) = -j sgn J = .
{
+J para J < O,
fr uma funo real do tempo, ento a sada dste sistema ser tambm uma funo
real do tempo.
[Sugesto: Utilize o Probl. 4.7].
o trem de impulsos
00
f~(t)=T[(t)T(t)=Tf(t) [ o(t-nT)
n=-.,)
cuja envolvente j'(r) tem um espectro de banda limitada IF(w) I = O para Iwl > wc
Mostre que, se T < n/wc, ento a resposta do filtro ser Ir(t) = f(t - to).
150 APLICAOES AOS SISTEMAS LINEARES CAPo 6
PROBLEMA 6.54 Ache a resposta ao impulso unitrio h(t) do filtro ideal de alta
freqncia cuja funo sistema H(jw)
para I J I < J c
para I J I > J c .
h (t) = -
2
TT 1 o
R (J) cos cot dJ = - -;
2
1 o
X (J) sen ca t d co .
[Sugesto: h(t) = O para t < O; ento, h(t) pode ser expressa como h(t) = 2hp(t)=
= 2hi(t) para t > O, onde hp(t) e hi(t) so, respectivamente, as componentes par
e mpar de h(t)].
a(I)=- 21 TT
00
o
R (J)
--,;ellJtdJ
J
=R(O)+- 2
TT
1
o
00
X (J)
--cosJtdJ.
J
CAPTULO
[4.125]
Como /(t) no tem componentes espectrais acima de fM hertz, f(t) uma funo
de faixa limitada como indica a Fig. 7.I(a), e isto significa que
F(w)
~ I ~ L.- ~ W
-WM WM
(o) (b)
Fa(w)
w/>"'o(W)
- ..
"-
,fa(t)=f(t)OT(t)
J I h:d L
'\
'\
-Wo Wo W
Fig. 7.1 (a) Funo do tempo de faixa limitada [( r ). (b) Funo trem de impulsos unitrios.
(c ) Funo amestra f ~ t ;1 d) -~spectro de f (t ). (e) Espectro da funo tr.em de impulsos unitrios.
( f) Espectro de f a (t).
152 APLICAOES A TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
fa{t)=f(t) [ (t-nT)
n=-oo
= [ f (t) s - nT)
n=-oo
00
[ver Fig. 7.1(d)]. A Eq. (7.3) mostra que a funofa(t) uma seqncia de impulsos
localizados em intervalos regulares de T segundos e tendo intensidades iguais aos
valres de f(t) nos instantes de amostragem [Fig. 7.l(e)].
Do resultado do Probl. 5.15,
00
[5.66]
n=-OO
(7.4)
(7.5)
n=-oo
(7.6)
n=-oo
Portanto, desde que sejam feitas amostras de f(t) em intervalos uniformes e de se-
parao menores que 1/(2fM) segundos, o espectro de Fourier de Ja(t) ser uma rpli-
ca peridica de F(w), e conter tda a .informao sbre f(t).
Investiguemos o resultado acima, chegando s mesmas concluses por cami-
nhos diferentes. O espectro de Fourier P(w) de uma funo de faixa limitada f(t)
est representado na Fig. 7.1(b). Imaginemos que o espectro F(w) seja a poro
7.1 TEORIA DA AMOSTRAGEM 153
r. (eu) = [ (7.8)
n=-OO
Como Fa(w) = F(w) para - WAl < W < WA{, e (lf2)wo > WA{, (7.9) pode ser escrita
tambm comO
(7.10)
Ento,
Comof(t) de faixa limitada, isto , F(w) = O 'para Iwl > WA{, (7.1I) torna-se
f(t) = - i-
2TT
J JM
-JM
F(eu) e
iJ1
deu. (7.12)
A Eq. (7.14) indica que c; pode ser achado de modo nico a partir dos valres da
funo nos pontos de amostragem. Mas, conhecendo Cn, podemos determinar Fa(w)
a partir de (7.8) e, conseqentemente, F(w). Conhecendo F(w), achamos f(t) para
todo tempo possvel, por meio de (7.11).
Ento, da suposio W0 > 2wA{, decorre
2TT
- > 4TT fM
T '
1
T<--. (7.15)
2fM
Isto completa a demonstrao.
f(t)=
. .
i:
n=_ a>
f(nT) sen wM(t-nT)
WM(t - nT)
(7.16)
ou
f(t) = i: f
n=-a>
(nn
WM
) sen (wMt-nn)
wMt-nn
, (7.17)
.t
(a)
onde WM = 2nh! e T = 1/(2fM)=:' ao intervalo de mostragem.
Soluo: Desde que T = 1/(2hYf), Wo = 2n/T = 4nfM = 2WM. Ento (7.8) se torna:
00 00
JnTw
Cn e (7.18)
n=-OO n=-oo
De (7.14) temos:
(b) 77
Cn = T f (-nT) = - f (-nT). (7.19)
<.UM
Desde que Fiw) = F(w) para - WM < W < WM, substituindo (7.20) em (7.12),
J
(e)
resulta:
f(t) = .-l. wM [ [-.!!.....-
00 f(-nT) einTw ]
(7.21)
1 7.2 (a) Funo f (t ) de faixa limitada no tempo.
277 <.UM
(b) Funo amostra. -wM n=-OO
(c) Reconstruo de uma forma de onda.
Permutando as ordens de integrao e somatrio vem:
00
mada de Fourier F(ro) pode ser determinada de modo nicoa partir dos seus val-
res F(nrrjT) numa srie de 'pontoseqidistantes, espaados de nl T. De fato, F(ro)
dada por .
(7.22)
Ento, no intervalo - T < t < T, a funo f(t) pode ser desenvolvida numa srie
de Fourier 00 00
(7.24)
n=-oo n=-oo
onde
Visto que f(t) = O para t > Te t < - T, (7.25) pode ser escrita como
c
n
= _1_
2T
Joo f(t) e-/n7TI/T dt = ~_
2T
F (n7T)
T'
(7.26)
_00
onde
e
n7T
W=-
T
1:
Bnto,
em vista de (7.23).
F(w) = f(t) e-iwl dt = 1: f(t) e-
iwl
dt , (7.28)
F(w) = 1:Ltoo 1
2 T F (n;) e
in7TI T
/ J e-
iwl
dt
"~J(n;) 1
2 T i: e~j("~""/T)' d~
= ~ F(n7T);;ell(WT-n7T).
L... T wT-n7T
n=-OO
J v ~ V V V V ~ 5 [sen W c t] =- j 77 o (w o
- W c) + j TT (w + W c).
(b)
Ento, conforme o teorema da convoluo em freqncia (4.125), resulta:
f(1) eos Wc r
1 1
= - F (w) * o (w - wc) + - F (w) * o (w + wc)
2 2
1 1
F (w - wc) + - F (w + wc) (7.29)
I
2 2
I
F(W)
5 [f(t) sen wct] = ~ F(w) * [-j770(W - Wc) + jTTO(W + wc)]
277
~ill_ .. (d)
w
=
=
_!
2
_!2 j
j F(w)
F (w -
* o(w -
W
c
) +
)c)
!2 j
+ !j
2
F (w + we).
F(w) * o(w + wc)
(7.30)
PROBLEMA 7.5 Mostre que, se l(t) fr um sinal de faixa limitada sem nenhu-
___ L-- __ '-- __ L-_ ... w
ma componente espectral acima da freq ncia WM, ento o espectro do sinal
1(1) cos co.t tambm de banda limitada.
Soluo: Visto que o sinal/(t) um sinal de faixa limitada, temos
:f[f(1) eos Wc r 1
5 [f(t)] = F(w) = O para \ co \ > WM'
Do resultado (7.29) do Probl. 7.4 e da Fig. 7.3 segue-se, ento, que o sinal l(t) cos
w,.f tambm de faixa limitada, e seu espectro nulo fora da banda (Wc-W.vI) a
(W,. + W.\I) para W > O. Devemos observar que ste resultado baseia-se na suposi-
o co; > WJI.
= Knb(w - W + Knb(w + W
e) e)
1 I +mo -, -1III':"'"--------,
,\ .. ,
,
+2K M (w - We) +,2 K M (w + We), (7.33) ,, \
\
1 - - ----,: -,
\ I
onde :J'[m(t)] = M(w).
Na Fig. 7.5, o espectro consta de impulsos na freqncia da portadora de co,
-mo \ "'n<!{
e o espectro de freq ncia deslocado de met)o A poro do espectro acima de ,/
w, chamada faixa lateral superior do espectro, e a poro simtrica abaixo de
w, a chamada faixa lateral inferior do mesmo. Note que as faixas laterais so
-1 +mo
, I1.. ,
,,
as componentes portadoras de informao do sinal modulado. -1 .,..-----\ -
\
\
1 1
f (t) =K cos wet + - K mo cos (wm - we) t + - K mo cos (wm + we) t. (7.35)
2 2
Ento, utilizando (5.22), vem
1 (o)
+- K mo 7T[O(W -'Wm + we) + o(w + Wm - we)
2
IF(w)1
+ o(w - Wm -. we) + o(w + Wm + we)]. (7.36)
o espectro do exemplo considerado vem ilustrado na Fig. 7.6. Nest~ caso, as fai-
xas laterais constam de impulsos em W = We wm.
PROBLEMA 7.8 Para o sinal de AM do Probl. 7.7 ache as potncias relativas,
contidas na portadora e nas faixas laterais que levam a informao.
Soluo: O sinal AM do Probl. 7.7 dado por --~-~~-.~~--~~--~r--L--*-~W
1 1 (b)
= K cos wct + - K mo cos (wm - we)t + - K mo cos (wm + we)t.
Fig. '7 . 5 (a) Espectro de m (I ).
'--v-----' -, 22/ "V' (b) Espectro de um sinal erdi-
portadora faixas laterais nrio de AM.
158 APLICAOES A TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
(o)
Um sinal de AM de- faixa lateral dupla e portadora suprimida' (OSBSC)*
dado por
{(t)=m(t) coswct
fCt) = m(t) cos w,,J; ... (7.39)
ondem(t) um sinal de faixa limitada como antes. A Fig, 7.7 mostra f(r) para
um mel) senoidal. .
~~-~-_-L_-~w
(b )
PROBLEMA 7.10 Mostre que o espectro de um sinal modulado pode ser con-
venientementerecolocado na sua posio original, multiplicando, no receptor final,
o sinal modulado por cos co.i.
Soluo: Suponhamos o sinal modulado expr-esso como
1
= m (t) - (1 + cos 2 wct)
2
1 1
= - m (t) + - m(t} cos 2 wct. (7.42)
2 2
n
j'[f(t) cos wctl = j'[m(t) cos ' wct]
111
= - M(w) + - M(w - 2wc) + - M(w + 2wc). (7.43)
244
A Fig. 7.9(c) mostra o espectro de fel) cos Jel = m(t) cos? Jet. Do espectro da
Fig.7.9(b) conclumos que o sinal original mel) pode ser reconstitudo mediante um
filtropassa-baixa que deixe passar o espectro at J.l1. O processo de demodulao.
vem mostrado no -diagrarna de blocos da Fig. 7.9(a).
1:0S Wc t
F(w) j'[{(t) co s Wc t]
.!.Mo
2
.!.M L_
co 4 o
w
-Wc O Wc
-2wc t
{b) (c)
Fig. 7.9 (a) Sistema de demodulao. (b) Espectro do sinal modulado [(t).
(c) Espectro do sinal {( t ) cos W c t .
PROBLEMA 7.U Mostre que a demodulao pode ser conseguida tambm, mul-
tiplicando o sinal modulado f(t) = mel) cos Jcl por qualquer sinal peridico de fre-
qncia Jc
Soluo: Se p(l) fr um sinal peridico de freqncia co; e da forma
(7.44)
n=_OO
160 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAP: 7
ento, em virtude de (5.57), sua transformada de Fourier pode ser escrita como
00
(7.45)
n:;-OO
n=-OO
00
n=-OO
00
mediante (4.121).
evidente que ste espectro contm um trmo M(w), espectro de m(t). ste
pode ser reconstitudo mediante um filtro de passa-baixa que s deixe passar
at w = WM.
,. Em ingls phase-rnodulated.
7.3 MODULAAO EM NGULO 161
CPm= k, I J~ ec me,) di I mx
(7.51)
ento, o sinal modulado em ngulo (7.47) pode ser escrito tambm como
(7.59)
Em virtude de (7.49), CPm= kpmo, visto que a amplitude mxima de m(t) mo;
ento,
162 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAP. 1
max
Ento
(7.61)
Em (7.62), os trmos
c-os(cjJm sen wmt) e sen (ifJm sen wmt)
so funes peridicas com perodo T = 2nJwm Portanto, podem ser desenvolvi-
dos em srie de Fourier. Notemos que
ei<Pmsen wmt = cos (9m -sen wmt) + j sen (9m sen wmt). (7.63)
(7.64)
n=-OO
7.3 MODULAAO EM ANGULO 163
onde
1 jT/2 . (j<Pmsen Wml) (-lnWml) d
c =- e e t (7.65)
n T
-T/2
e T = 2n/wm Ento,
C
n
= -
. (Um
2TT
J T2
/
-T/2
e
j(<PmsenWml-nWml) dt
. (7.66)
c = -
1 J7I" e
J(<Pm seu x-nx) d
x. (7.67)
n 2TT
_71"
Os coeficientes de Fourier (7.67) so, por sua vez, funes de Bessel de primeira
espcie. Das funes geratrizes relativas s funes de Bessel temos
L Jn(Z)
00
2
ez(X -O/2x = xn, (7.68)
0=-00
Z
2
(x - 1) =
--'--_":'
2x
Z -
1 (x - -
2 x
1) = [z - 1
2i
(eiwl - e-iwl) = j z sen cot, (7.69)
Ento,
L Jn(Z) ,
00
L
00
Cn
=J
n
(ri.. )=
'l'm
~i7l"
2TT _71"
e
j(<Pmsell x-nx) d
x. (7.72)
(7.73)
Mas, conforme (7.71),
n=-OO
COS (1)m seu (Umt) = Jo(4)m) + 2J2(1)m) cos 2(Umt + 2J4(1)m) cos 4(Umt + .
00
obtemos:
f(t) = A!]o(CPm) cos wct -]I(CPm) [cos (wc - wm)t - cos (wc + wm)t]
+ ]2(CPm) [cos (wc - 2wm)t + COS (wc + 2wm)t]
- ] 3(CPm) [cos (wc - 3 wm) t - cos (wc + 3 wm) t]
+ ... l. (7.78)
Fig. 7. 10. Es"ectro do sinal FM A Eq. (7.78) mostra que o sinal FM f(t) constitudo de uma portadora e de um
de (7.78). nmero infinito de faixas ou bandas laterais espaadas em freqncias (co, + wm),
(co, 2wm), (we 3wm), etc., como indica a Fig. 7.10. As amplitudes da portado-
ra e dos trmos das faixas laterais dependem de 1Jm, o ndice de modulao, sendo
esta dependncia expressa pelas funes de Bessel apropriadas.
PROBLEMA 7.16 Ache o espectro do sinal PAM (7.79), se g(t) fr uma seqn-
cia de pulsos retangulares peridicos com largura de d segundos e se repetindo em
cada T = 1/(2fM) segundos.
7.4 MODULAAO EM PULSOS 165 m(1)
Soluo: Seja
S:(m(t)l = M(J), (7.80)
Ento,
00
(7.82)
,,
n=-OO
n=-oo
00
n=-OO
00
(d)
mediante a aplicao de (4.120).
g(t)
Se m(t) tiver faixa limitada como indica a Fig. 7.11(a), o espectro de ampli-
tudes do sinal PAM ilustrado na Fig. 7.11(f).
'"
'" ""
",-- - ....
....
...
'" ...
No Probl. 7.16, para g(t) foi utilizado um trem de pulsos retangulares. A
anlise espectral do exemplo seguinte mostra que a-forma de onda do pulso no
relevante.
(e)
PROBLEMA 7J7 Ache o espectro de um sinal PAM (7.79), se g(t) fr uma se- F (t)
qncia de pulsos peridicos de forma de onda arbitrria que se repete em cada
T < 1/(2fM) segundos.
Soluo: Desde que g(t) uma funo peridica, ento. pode ser desenvolvida em
srie de Fourier; portanto,
00
217
Jo = -.
T
n=-oo
Assim, em virtude de (7.79), o sinal PAM f(t) = m(t) g(t) pode ser escrito como Fig. 7. 11 (a) Sinal de faixa limitada
m (r ) do Probl. 7.16. (b) Seqncia
de .pulsos retangulares peridicos g (t J.
(c) Sinal PAM F(t)=m(t)g(t).
, (d) Espectro de m (t J. .
(e) Esp.ectro de g (t ).
00
Portanto,
00
(7.85)
n=-OO
cz: [ inJot]
J m(t)e =M(J-nJo)'
Ento,
00
(7.86)
n=-OO
------~-L~----~~J
(o) (b)
Fig 7.12 Espectro do sinal de faixa limitada m (I) do Probl. 7.17. (b)_ Espectro do sinal PAM do Probl. 7.17.
j''' -O>
[f(t)J2 dt = 0).
evidente, ento, que no existe a correlao, tal como foi definida na Se. 4.9.
Em tais casos, consideramos as seguintes funes correlao mdia. .
A autocorrelaco mdia de hei) representada por Rl1(r), definida como o
limite
-- 1 JT!2
Ru(r) = lim -T /l(t)fi(t - r) dto (7.87)
T->o> -T!2'
-' J fTl2
Rdr) = lim -T /1(1)/2(1 - r) dto (7.88)
T->o> -T!2
7.5 FUNO CORRELAO MDIA 167
PROBLEMA 7.18 Mostre que para funes peridicas (com perodo TI) temos:
(7.89)
(7.90)
Soluo: Sejam fl(t) e h(t) duas funes peridicas com o mesmo perodo TI.
Ento,
t,(t) = f,(t + T ,), (7.91)
f,(t - T) = f,(t - T + T,), (7.92)
f2(t - T) = f2(t - T + T,). (7.93)
(7.94)
(7.95)
- 1 fT/2
Ru(T) = lim - f(t) f(t - T) dt
T-+oo T
-T/2
= -
A2JT'/2 seu (J,t + cp) seu [J,(t - T) + cp] dt
,T, -T,/2
=
A2
T J T
'/2
sen (J,t + cp) sen (J,t + cp - J,T) dto (7.96)
, -T,/2
Rff(T) = --
A' fT,/2 [cos J,T - cos (2J,t + 2cp - J,T)] dt
2 T, -T,/2
A2 jT'/2
= -- cos J,l dt
2T
, -T,/2
A 2 (7.97)
= - cos (J,T).
2
A Eq. (7.97) mostra que RJJ(r) independente da fase cP de f(t).
PROBLEMA 7.21 Mostre que, se fl(t) e f2(t) so funes reais peridicas com
o mesmo perodo Ti, ento
(7.98)
n=-OO
-
R12(T) = -
1 jT'/2 f,(t) f,(t - T) dto
, T
, '-T,/2
f,(t) = L (7.99)
n=-oo
00
f (t) = ~
, L c 2n eJnw,t , (7.100)
n=-OO
onde
(7.101)
7.6 IDENTIFICAO DO SINAL EMPREGANDO CORRELAO 169
C2n = T1 JT /2l
f2(t) e
-jnJlt
dto (7.102)
1 -T,/2 .
-
R,2('t) = T1 JT /2 l
f,(t) f2(t - 1') dt
'-T,/2
-R 12
-L
(1') -
00
c 2 n. e -jnJ
," [T
~
T
J 1
(2
f 1(t) e jnw,t dt ]
. (7.104)
n=-oo 1 -T,/2
A integral entre colchtes o complexo conjugado de CI,,, como podemos ver, com-
parando-a com (7.101). Ento,
00
n:;:-oo
Observe que .Rl2(r) tambm uma funo peridica de r com perodo TI,
PROBLEMA 7.22 Mostre que, se fel) fr uma funo peridica real com perodo
T, ento
(7.105)
n=-oo
n=-oo
1 c., 12 e -jnwo" = L
n=-06
1 c., 1
2
ejnwo",
n=-oo
Vamos agora tratar' do caso dos sinais que contenham componentes de rudo.
Por rudo entendemos normalmente qualquer distrbio indesejado ou' parasita que
tenda a anular ou mascarar o sinal transmitido. O sinal de rudo encontrado na
prtica um sinal com variao aleatria de amplitude. A seguir suporemos, o
170 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
lim -TI
T-''''
J 1'/2
-1'/2
n(t) dt = O. (7.106)
- I J1'12
R12(-r) = lim -T ji(t)f2(t - T) dt
Tr+ -1'12
I I
Tj
~1'/2 ] [ J1'/2 ]
[ ,I,im fl(1) dt ,I,im T h(t) dt . (7.107)
1-"'" -1'/2 1-+ 00
-1'/2
PROBLEMA 7.23 Seja s(t) um sinal til e n(t) um rudo. Prove que, se s(t) e
n(t) so no correlatos, ento
7'-+00
I
lim --T J.
.
T2
1'/2
s(t) 11(1 - T) dt = O para todo T. (7.108)
lim
T ...
oo
1:.
T
T/2
f -T/2
s(t)n(t-L)dt= [1 lim
T -e oo
-
T
jT/2
-T/2
s(t)dt ] [ lim
T ...
oo
-
T
1 fT/2
-T.j2
n(t)dt ] =0
em vista de (7.106).
Se designarmos por R .,,(T) a funo de correlao cruzada mdia de s(t) e n(t),
ento (7.108) pode ser expressa como
R,,,(T) = O para todo T. (7.109)
Para os rudos aleatrios, com valor mdio zero,
- 1 jT/2
Rff(L) = lim - f(t) f(t - L) dt
oo T
T ...
-T /2
1 jT/2
= lim - [s(t)+n(t)][s(t-L)+n(t-L)]dt
oo T
T ... .
-T/2
(7.111)
Portanto,
(7.112)
PROBLEMA 7.25 Mostre que, com base no resultado (7.112) do Probl. 7.24,
podemos usar a autocorrelao para a deteo do sinal.
Soluo: Sejaf(t), o sinal recebido, a soma do sinal til s(t) e do rudo n(t). Ento,
se conhecermos a natureza do rudo tal como o espectro de potncias que ser dis-
7.7 ESPECTROS DE POTNCIAS MDIAS 171
onde s(t) o sinal til recebido e n(t) o rudo. Agora, se fizermos a correlao
cruzada entre o sinal recebido f(t) e o sinal transmitido vem
- 1 fT/2 --
R til Cr)= lim - [s(t)+n(t)]g(t-T)dt=RslIcr)+Rnll(T). (7.113)
T->oo T -T/2
lim -T
1 fT'2 [f(t)]2 dt = O. (7.116)
T->'" -T12
-------~--------~.
i72 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
Em conexo com o clculo dos rudos, temos que considerar os sinais que no
contm energia latente finita. Ento, neste caso, a potncia mdia de f(t) a quan-
tidade
lim -TI
T-H"
'I TI2
-T12
[f(t)]2 dto (7.117)
P(ro) . - 1
= lirn
T-H" T
I I TI2
-T!2
f(t)e-1wt '1 dt
2
(7.118)
(7.119)
- 1 IO;> ..
RJJ (r) = 5'-1 [P(ro)] = 2; _<D P(ro) eJWT dco. (7.120)
PROBLEMA 7.28 Mostre que a potncia mdia total (ou valor mdio quadrtico)
de uma funo f(t) dada por .
TI2
lim -T
I I .
[f(t)]2 dt = I
-2"
I <D
P(ro) dos =I <D
P(27tv) dv, (7.121)
T-><D -Tj2 7t -<O -<X>
onde ro = 27tv.
Rlf(T) = lim
T->oo
-1
T
I-T12
TI2
f(t)f(t-T)dt. [7.87]
Portanto,
1 JTI2 (7.123)
Rlf(O) = lim - [f (t)" dt.
T->oo T -T12
lim
1
-
fTI2
[f(t)F dt = -
1 Joo
P(w) dco =
{OO P(217V) dv .
T->oo T -T12 217 ,_00 _00
7.7 ESPECTROS DE POT~NCIAS M~DIAS 173
A Eq. (7.121) afirma que a potncia mdia total (ou valor mdio quadrtico) de uma
funo f(t) dada pela integrao de P(w) em todo o domnio da freqncia. Por
esta razo, a quantidade P(ro) chamada de espectro de potncias ou densidade es-
pectral de potncia de f(t).
[7.105]
n=-OO
2 inJo
P (J) = ~ [RIf(,)] = [ 1 Cn 1 ~ [e "]
n=-oo
00
(7.125)
n=-OO
mediante (5.21).
Ento, P(ro) constituda de uma srie de impulsos nas freqncias harmni-
cas de f(t). Cada impulso tem uma intensidade igual potncia latente nesta com-
ponente freqencial, e obviamente uma medida da distribuio da potncia em
f(I).
PROBLEMA 7.30 Mostre que a potncia mdia por perodo, numa funo pe-
ridica f(t), dada por
(7.126)
lim
T ...oc T
-1 JT /2
-T/2
[f(t)]2 dt = - 1
TI
i TI 2
/
-TI/2
[f(t)F dt, (7.127)
TI
1 fTI/2
-TI/2_ [f~)]2 dt = n~oo
00
Icnl
2 L oo
Icnl
2
o rudo branco definido como sendo qualquer sinal aleatrio cuja densidade
espectral de potncia uma constante (independente da freqncia).
R(T)=:f-1 [P(w)] =-
1 Joo P(w)eiW7:dw=K -f
1 00
ejW7:dw.
2rr _00
Zn ~OO
~ Joo
2rr
e i W7:dw = o (T),
_00
resulta:
onde
k = constante de Boltzmann, k = 1,38 X 10-23 joule/vK.
T= temperatura ambiente em graus Kelvin.
G = condutncia do resistor em mho.
o: = nmero mdio de colises de um eltron por segundo.
Ache a densidade espectral de potncia da corrente de rudo trmico.
,,'
oo
= kTGCXI e-cx.I"C1 e-iw"C dT
-00
2kTG
(7.131)
(7.133)
Soluo: Foi mostrado em (6.87) que a sada y(t) se relaciona com a entrada x(t)
pela integral de convoluo, isto ,
!JT/2
Ryy (r) = lim y (t) y (t -r- T) dto (7.135)
T->oo T -T/2
-
Ryy(T)= ;~: T1 jT/2
-T/2
[f OO
_00 h(A)x(t-A)dA
Joo h(a)x(t-T-a)da
_00
] dto
(7.138)
Mudando a ordem de integrao, podemos escrever (7.138) como
-1
T
JT2
-T/2
/ x(t - A) x(t - T - a)dt ] do ds.,
(7.139)
Visto que
Rxx(T+a-A)= lim -
~JT/2 x(t-A)x(t-T-a)dt, (7.140)
T->oo T -T/2
176 . APLICAES TEORIA DAS COMUNICAES CAPo 7
(7.139) se torna
i:
Soluo: Em virtude de (7.119), Pr(W) dada por
(7.144)
Visto que
h (t) = _1_
RC
e-ti RC u co. excitao
I
X_C_t_) CI 1 re_sp_o_stoa y Ct)
= --- K
(RC)2
100
_00
e-U!RC u(a) [00 0(1' + a - A) e-
_00
/RC u(A)dAda. (7.146)
= ~loo
(RC)2 o
e-1:/RC e-2U/RCda
Ento,
- K -1:/Rcloo -2u/RC.J
Ryy (1') = -- e e ao -_ ~e-1:/RC
, . (7.147)
(RCY o 2RC.
A Eq. (7.147) vlida somente para, positivo, entretanto, desde que a funo auto-
correlao uma funo par de , [ver (4.148)],
(7.148)
1fT/2 - K
lim - [y(t)F dt = Ryy() = -. (7.149)
T->oo T 2 RC
-T/2
P e (W) == K. [7.128]
Ento, em virtude de (7.141), a densidade espectral de potncia de sada dada por
K. (7.150)
De acrdo com (7.121), a tenso mdia quadrtica do rudo na sada pode ser ava-
liada a partir de PT(w); ento,
lim
T ...
oo
~JT/2
T -T/2
[y(t}F dt == ~Joo
217 _00
Pr(w) dco
K
(7.151)
2RC
que concorda com (7.149).
PROBLEMA 7.37 Mostre que a funo peridica de banda limitada, sem harm-
nicos de ordem superior a N, especificada de modo nico por seu valor em 2N + I
instantes em um perodo.
[Sugesto: Com 2N + 1 incgnitas, uma funo de banda limitada e peridica
tem a forma
N
11=1
T
1-00
00
onde (j>n(t), a funo amostra do Probl. 7.38, para cada cj>nCt) do Probl. 7.38 com
roM > wc
[Sugesto: Multiplique (7.16) por cj>n(t) e integre em [- 00, 00], e utilize o resul-
tado do Probl. 7.38.]
PROBLEMA 7.41 Seja f(t) um sinal de banda limitada cujo espectro seja zero
fora da faixa de - fu a fM hertz. Se f(t) fr amostrada taxa de 2fM ensaios
por segundo, prove que
PROBLEMA 7.42 Mostre que o produto de um sinal ordinrio AM, por uma
forma de onda peridica cuja freqncia fundamental seja a freqncia da porta-
dora do sinal ordinrio AM, inclui um trmo proporcional ao sinal m(t).
PROBLEMA 7.43 Mostre que o sinal DSBSC pode ser demodulado pela multi-
plicao do sinal por qualquer sinal peridico cuja freqncia fundamental seja a
freqncia da portadora do sinal DSBSC.
PROBLEMA 7.44 A eliminao de uma banda lateral num sinal DSBSC resulta
um sinal AM de uma s banda (SSB)*. A Fig. 7.14 mostra o diagrama em bloco
de um mtodo de retardamento de fase para produzir um sinal SSB. Forme (a)
o sinal DSBSC fl(l), multiplicando em dado sinal mensagem mel) por uma porta-
dora cos wct, e (b) o sinal DSBSC f2(t), multiplicando a portadora deslocada ...TI
fase de -! ti pelo sinal mensagem defasado de -! tt: Mostre tambm que
Mt) - f2(1) resulta num sinal SSB.
FLDPS
Modulador
cos w (t)
c
m(1) Sinal SUF
- .!. 7T Deslocado
2 de fase
FLDPS
Modulador
Deslocado de
fase
PROBLEMA 7.45 (a) Mostre que o sinal f(t) = mel) cos wel, onde m(t) uma
onda quadrada peridica, pode ser escrito como o sinal modulado em fase
cos[wet +
cj>(t)]. (b) Ache cj>(t).
Resp.: Se
para O< t < T/2
Jl(t)={ 1 e m(t + T) = m(t),
-1 para T/2 <t<T
* Em ingls single-side bando
180 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
PROBLEMA 7.46 Os sinais FM com cjJ (t) = k , {"" m (e) dx : t 17 para todos
os valres de t so chamados sinais FM comprimidos. Ache a equao e o espec-
tro de freqncia de um sinal FM comprimido.
[1
00
PROBLEMA 7.49 Mostre que a autocorrelao mdia Rll(r) uma funo par
de r.
PROBLEMA 7.51 Dizemos que dois sinais peridicos fl(t) e f2(t) com perodo T
so no corre/atos ou no coerentes, se para todo r,
r T / 2T / 2 'r / 2
R12(L)=~L f,(t)f2(t-L)dt=l! f,(t)dtxlJ f2(t)dt;
-T/2 T -T/2 T -T/2
isto , a funo correlao cruzada mdia de fl(t) por f2(t) igual ao produto das
mdias de fl(t) e de f2(t) em um perodo.
Mostre que o valor mdio quadrtico de dois sinais peridicos no coerentes
igual soma dos valres mdios quadrticos dos sinais quando o valor mdio de
cada sinal nulo.
PROBLEMA 7.53 Aplicamos dois sinais !a(t) e Ji,(t) a dois sistemas, como mos-
trado na Fig. 7.16.' As respostas resultantes so f1(t) e f2(t). Exprima a funo
correlaomdia R12 de /1(t) por f2(t) em trmos de Rab, h1(t) e h2(t), onde h1(t) e ta(t) Sistema linear
h2(t) so as respectivas respostas aos impulsos unitrios dos dois sistemas. H1(W). h1(t)
ondeSal> (w) a densidade espectral cruzada de fa(t) e Ji,(t), e H1(W) e H2(w) so as (b)
respectivasfunes caractersticas dos dois sistemas.
Fig. 7.16 Os dois sistemas do Probl. 7.53_
Resp.: 1
onde b = - .
RC
funo real f(t), e F(w) a transformada de Fourier de f(t), onde f(t) definida por
1(t) = - 11
" o
00
na definio de f(t),
A
= -
1 fOO F (w)A
e
jWt
dor.
V eja
. OS
Pro bls.
2" -00
6.50 e 9.55.]
182 APLICAOES TEORIA DAS COMUNICAOES CAPo 7
PROBLEMA 7.58 O sinal analtico f+(t) associado ao sinal real f(t) definido por
onde f(t) o sinal definido no ProbI. 7.57. Mostre que, se ;f[f ..(t)J = F+(w), entc
2F(W), w>O
F +(w) = 2F(w)u(w) = .
{
0, w < 0,
onde u(w) a funo degrau unitrio.
PROBLEMA 7.59 Ache o sinal analtico associado ao sinal f(t) = cos cot.
[Sugesto: Veja o Probl. 6.5l.J
'W/
Resp.: f+Ct) = cos co t + j sen cot = e]
qncia instantnea do sinal f(t). Seja f(t) o sinal definido no ProbI. 7.57. A fun-
o envolvente A(t) pode ento ser definida por
eCt)= tg-'[ICt)/f(t)].
(a) Aplicando as definies acima, exprima f(t) = A sen wt, onde A e co so cons-
tantes, na forma de uma senide modulada em amplitude e ngulo.
APLICAES A PROBLEMAS
COM VALORES DE
CONTORNO
. A
A
8
8.1 Separao de Variveis e Sries de Fou rier
onde u(x, t) a deflexo da corda, e c2 = T[p, onde p a massa da corda por uni-
dade de comprimento e T a tenso na corda. A Eq. (8.1) conhecida como equao
unidimensional da onda. As condies de contrno so
As condies iniciais so
que um produto de duas funes, dependendo cada uma das quais, somente de
uma das variveis x e t. Diferenciando (8.4), vem:
Dividindo por X(x) T(t), separando assim as variveis, uma para cada membro
da equao, temos:
X" (x) T"(t)
(8.7)
X(x) = c2T(t) .
184 APLlCAOES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO CAPo 8
X"(x) + k X(x)
2 = O, (8.9)
sen kl = O,
de onde
nn (8.14)
kl = mt ou k=- I' n=12
,"" .. .
Ento,as funes
, nnx ( cnn
u..(X, t) = Xix) Tn(t) - sen -/- En cos -/- t + Fn' sen -/-cnrc)t (8.17)
cc nrcx
u(x, O) = n~ e; sen "T' = f(x), (8.19)
u(x, t) I _ ..... F.
- k..i n
cnrc nnx _ ()
I serr l - g x . (8.20)
t t=O n-l
A Eq. (8.19) mostra que os coeficientes E devem ser escolhidos tais que u(x, O)
setorne a srie de Fourier em senos de f(x) (ver Se. 2.3), isto ,
cnx
r. -1- = I
2 fi g(x)
ns x
sen -1- dx (8.22)
o
ou
F; = --2 fi nnx
g(x) sen -I' - dx, n = 1,2, .... (8.23)
cnn o
f(x)
Por conseguinte, com os coeficientes E; e F; dados por (8.21) e (8.23), (8.18) a
soluo desejada.
{ 2k 1
-- (l-x) para-l<x<l
12'
Por conseguinte, a srie de Fourier de senos de f(x) dada por (2.64), isto ,
U (x O) = -
8k (,~en -TTX - -1,",sen
- --
3TTX
+ --1 Isen
"STTX
--- - .... )
, TT2 / 32 t S~ /
u (x t) = -
8k ~~sen-
- TTX co~ --
C TT t
- -12 sen --"
3 TTX cos --
3c TT t + .... ) (8.26)
, TT2 / / 3 / I "'
PROBLEMA 8.3 No Probl. 8.1, se u(x, O) = f(x), mas u(x, t)/t I t=O = g(x) = 0,
mostre que a soluo de (8.1) pode ser expressa como
. 1 1
u(x, t) == "2 fI(x - ct) + "2 fl(X + ct), (8.27)
onde fl(X) a extenso peridica mpar de f(x) com o perodo 2/. D tambm
a interpretao fsica de (8.27).
u(x, t) =
'\'
L..,sen n TTx
-/- ("
e; cos -/- TT t +
cn . ". cn TT t )
r; sen -/- . [8.18]
n=1
n=1
En sen --
. /
n TT x
cos
Cn.TT
--o
/
(8.28)
Da identidade trigonomtrica
sen A cos B = .! [sen (A - B) + sen (A + B)J,
2
segue que
u (x, t) = -
1
2
L: oo
En sen -
"nTT
/
(x - ct) + -
1
2
[00 En sen -/
nTT
(x + ct). (8.29)
n=1 n=1
Comparando com (8.19), conclumos que as duas sries acima so as obtidas pela
substituio de (x - ct) e (x + ct), respectivamente, pela varivel x 'na srie de
Fourier de senos (8.19) de f(x). Portanto,
. 1 1
u(x, t) = - f1(x - ct) + - f1(x + ct),
2 2
onde fl(X) a extenso mpar peridica de f (x) com o perodo 21, mostrada na
Fig. 8.2. f(x)
f(x)
----.~--~~---~---~---~-~x
~~---~~-----~--~x
" .. ... _-
Fig. 8.2 Extenso peridica da f (x) do Probl. 8.3. Flg.8.3 Grfico d. f; (x). de f1{x-ct)
do Probl. 8.3.
8.1 SEPARAAO DE VARIVEIS ES~R~S DE FOURIER 187
2u(x, y) + 2u(x, y) _ O
(8.30)
x2 y2 -.
onde X(x) uma funo somente de x, e Y(y) uma funo somente de y. Subs-
tituindo (8.33) em (8.30), vem:
X"(x) Y"(y)
--+--=0 (8.35)
X (x) Y(y)
ou
X"(x) =_ Y"(y)
(8.36)
X (x) Y(y)
o sinal da constante de separao foi escolhido de tal modo que fssem satisfeitas
as condies de contrno. A Eq. (8.37) fornece as duas equaes diferenciais
lineares ordinrias
X"(x) -k2X(x) = O, (8.38)
Y"(y) + e Y(y) = O. (8.39)
As solues gerais de (8.38) e de (8.39) so
X (x) = A ekx + B' e~kx , (8.40)
sen kb = O,
Sendo
n1T
kb = n1T or k = -, n = 1, 2, .... (8.43)
b
As funes
.
un(x,y) n1TX
= Xn(x) Yn(Y) = En senh -- n n y
sen --, n = 1, 2, ... , (846)
.
b b
u(x,y) "00
= L un(x,y) = "hs;
L
00
sen n1TX
-b- sen n1TY
-b-' (8.47)
n=l n=l
Aplicando a condio de contrno de (8.32); temos:
00
u(d,y) = o, = L
"
z; senh b
n1Td
sen b
n1Ty
n=l
00
=
L
n=l
c sen--
n
n1Ty
b'
0< y < b, (~.48)
onde
A Eq. (8.48) uma srie de Fourier de senos e os coeficientes Cn podem ser deter-
minados como [veja (2.51)]
Cn = -
21b Uo sen --
n ny
dy =
2U
_o (1 - cos 1m) =
{4U o
n1T
, n=1,3,
b o b n1T
O, n = 2, 4,
Contudo,
8.2 VIBRAO 189
e, portanto,
E n = 4_U.::,0 n = 1, 3, 5, ... , (8.49)
ne senh (
n d)'
17
-b-
4Uo ~
00
.!
senh-- (n b x)17
sen n 17 y , (8.50)
u(x,y) =-
17 L n
n = mpar senh -b-
(n17d) b
8.2 Vi brao
(8.51) y
7'
'I
u(x,y, I) I =g
()x,y, (8.54)
rn
I
, t=O
onde f(x, y) "e g(x, y) so, respectivamente, os deslocamentos iniciais dados e a velo-
cidade inicial da membrana.
;Y"(x) Y(y) T(t) + X(x) Y"(y) T(t) -71 X(x) Y(y) T"(t) = 0, (8.56)
ou
X"(x) 2
Y" (y)
X(x) = _k _ Y(y) . (8.59)
X"(x) Y"(y) 2
X(x) = - k2 - -Y(y) = - kx
nn:
ou ky = b' n = 1,2, .... (8.67)
mnx
Xm(X) = Em sen -- , m = 1,2, "',
a
mttx miy
= (Gmn cos kmnct + Hmn sen kmnct) sen -a- sen -b-' (8.69)
onde m = 1, 2, 3, ... , n = 1, 2, 3, ... , e com kmn dado por (8. 68), so as solu-
es da equao da onda (8.51). Estas so nulas no contrno da membrana re-
tangular da Fig. 8.4. Devemos agora calcular as constantes arbitrrias Gmn e Hmn.
Para a obteno das solues que satisfaam tambm s condies iniciais
(8.53) e (8.54), procedemos de modo semelhante ao utilizado no Probl. (8.1)
Consideremos as seguintes sries duplas
I: I: umn(X, y, t)
cc cc
u(x, y, t) =
m=l n=l
nny
~];1 t;1
cc cc
(8.72)
m=1
mn:x
, (8.73)
192 APLICAOES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO CAPo 8
Para y fixo, (8.73) a srie de Fourier de senos de f(x, y), e considerada como
funo de x. Segue, de (2.52), que os coeficientes do desenvolvimento so dados
por
Jm(y) =-
2 Ja f(x, y) sen --
mttx
dx. (8.74)
a o a
onde m = 1, 2, 3; . . . , n = 1, 2, 3, .. - .
Para determinar Hmn de (8.70), diferenciamos (8.70) trmo a trmo em relao
a t, e usando (8.54),
- u
t
I tsO
=g(x,y)
mrcx nrcy
=L L n.; ckmnsen -- a
00 00
4 b Ja mnx nny
He =
aCmn
bk
J o o
g(x, y) sen -a- sen -b- dx dy, (8.78)
u (x, y, t) = para x = 0, x = a, y = 0, e y = h,
u(x,y,O) = xy(x -a)(y - b),
au
at I -
1=0 -
"
u(x,y, t) = L... ~L... (Gmn cos kmnct + Hmn sen kmnct) sen -a-
mrrxnrry
sen -h-o
m=1 n=1
Fazendo t = O, vem:
00 00
Gmn = -4
ab
i ia O
b
O
u(x,y, O) sen m17X
-_.
a
n n y dx dy
sen --
b
= -
ab
41 o
a
x(x - a) sen --
m17X
a
dx lb
o
y(y - b) sen n-- n
b
y dy
64a2 b2 _ ,
--- se. m e n sao mpares
= 17
6
mn 3 3
'
{
em caso contrrio.
Desde que ult It = o = o e conforme (8.78), Hmn = O, a soluo final
u(x,y, t)
64a2 b2
= ---
[00 [00
. --
1
cos kmnct sen --
m 17 x
sen --
n 17 y
(8.79)
6
17 . m3 n3 a b '
m =mpar n = mpar
ru(x,t) + 1.- 2
J u(x,t) = O, (8.80)
J x" c 2
J t2
onde c2 = EI/(pA), E = mdulo de elasticidade de Young, I = momento de inr-
cia da seo transversal, p = densidade, A = rea da seo transversal. Ache a
soluo de (8.80) que satisfaa s seguintes condies:
~:~ j
x=O
= ~:~ I x=!
= O, (8.82)
Ju I = O. (8.84)
Jt t=o
B sen kl + D senh kl = O,
B sen kl - D senh kl = O,
e, por conseguinte,
B sen kl = O, D senhkl = O.
isto ,
n17
kl = n17 or k = -, n = 1, 2, .... (8.95)
1
n17x
X.,(x) = Bn sen --, n = 1,2, .... (8.96)
1
Mas, desde que
TJ(O) = k2c F = O.
Logo F = 0, e as correspondentes solues Tn(t) tomam-se
(8.97)
Portanto, as funes
2
n 17X n 2 17 ct
un(x, t) = Xn(x) Tn(t) = bn sen -1- cos -1-2 _., (8.98)
L
00
u (x, t) = un(x, t)
n=1
00
n 17 x n2 172 ct
=
L
n=1
b sen --
n i
cos ---o
[2
(8.99)
'\' n17X
u(x,O)=x(l-x)= L bnsen -i-' (8.100)
n=1
bn = -
2 fi x (l - x) sen --
n17X
dx
i o i
para n mpar
(8.101)
para n par.
A soluo final , portanto,
2 2
8i2 I n 17 x n 17 ct
u(x, t) = -3
17 L
n=impar
-
n3
sen --
i
cos ---o2
i
(8.102)
1 a u(x,
2
t) = O
[8.1]
c2 at 2
'
e as condies iniciais
T'(O) = kcD = O.
Ento D = O, e
u (x, t; k) = (F cos kx + G sen kx) cos kct (8.107)
uma soluo de (8.1) que satisfaz (8.104).
Qualquer srie de funes (8.107), que se acha na forma habitual, quando
tomamos k como mltiplo de um nmero fixo, nos levaria a uma funo peri-
dica em x quando t = O. Entretanto, visto que em (8.103) f(x) no considerada
peridica, normal empregarmos a inte~al de Fourier no caso presente, em lugar
da srie de Fourier.
Como em (8.107) F e G so arbitrrias, podemos consider-Ias como funes
de k e escrever F = F(k) e G = G (k). Como a equao da onda (8.1) linear e
homognea, a funo
u (x , t) = 1 00
u (x, t; k) dk = L'" [F (k) cos kx + G (k) sen kx] cos kct dk (8.108)
f(t) = ; 1 [J_: 00
f (x) = ; 1 [i:
00
= ; 1 [1:
00
= ; 1 00
Se fizermos
F(k) =; 11 00
_00 f(y) cos ky dy , G (k)
1
= ;
(00
100 f(y) sen ky dy ,
f(x) = i oo
[F(k) cos kx + G(k) sen kx] dk. (8.112)
u(x, t) = ; i [i: oo
f(y) cos k(x - y) cos kct dY] dk. (8.114)
8.2 VIBRAAO 197
+ ~ ; 1 [I:
00
ento,
u (x, t) = j=-I [U (s , t)] = .L
2 TT
1_00
00
Suporemos que a soluo u(x, t) e uix, t)/ox sejam pequenas para I x I grande e
tendam a zero quando x ~ + co ,
Seja
au(x, t)
Ux (x, t ) = r
dx
Ut(x,t)= au(x,t).
at
198 APLICAOES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO CAPo 8
= js
r: e-jsx du (x, t)
L:
(x=-oo)
jsx
=js e- U(X,t)I_: -js(-js) u(x,t) e-jsx dx
=-S2U(S,t) (8.121)
J2
1
(00 .
= Jt2 u(x,t)e-JSXdx
_00
= J'"
_00
f(x) e-Jsx dx
= F (s), (8.125)
A partir de (8.125) e (8.126), A(s) e B(s) de (8.124) podem ser agora calculadas; por-
tanto,
F(s) = U(s, O) = A(s) + B(s), 0= Ut(s, O) = jsc [A(s) - B(s)].
8.3 CONDUO DE CALOR 199
1 1
u(x, t) = 1- 1
[U(s, t)] = ~ 1- [F(s) eisct] + ~ 1- [F(s) e-isct], (8.128)
1 1
u(x,t) = - f(x-t'ct)+ - f(x-ct)
2 2
que exatamente o resultado obtido em (8.116).
(8.132)
I
temperatura zero. Se a temperatura inicial da barra fr
1
para O<x<2:1
f(x) = x
1
l-x para 2:1 < x < I,
onde x a distncia medida a partir de uma das extremidades, ache a distribuio
da temperatura depois de um tempo t.
Soluo: Visto que a temperatura u(x, t) depende somente de x e de t, a equao
do calor (8.131) torna-se a chamada equao do calor unidimensional
02U(X, t) __ 1_ ~(x, t) _ O
(8.133)
ox2 . c2 t -.
200 APLICAOES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO
As condies de cntomo
e a condio inicial
u(x, O)
u(O,
= f(x) =
t) = O,
I x
u(/, t) = O,
1
l-x para 2 1< x < I.
X"(x)T(t) - ~ X(x)T'(t) = O.
c
Dividindo por X(x)T(t)e separando as variveis, resulta:
(8.138)
X"(x) = K = k2
X(x) ,
ento
X"(x)- k2X(x) = 0,
Ento,
- 1m;
kl = me ou k = T' n = 1,2, ,-, , . (8.144)
- nnx
X1o(X) = B; sen --/-, n = 1, 2, .... (8.145)
(8.146)
onde
-1 =cnn
I\.n /'
Portanto, as funes
" nnx
u,.(x, t) = Xn(t)Tn(t) = bne-'nl sen -/-, n = 1,2, . ', . , (8.147)
L: u,.(x, I)
ao
u(x, t) =
10_1
(8.148)
Portanto, para que (8.148) satisfaa (8.135), os coeficientes b devem ser- escolhidos
tais que (8.149) se torne a srie de Fourier de 'senos de f(x), isto ,
b; =
2 fi
I -o f(x)
mtx
sen -/- dx
para n par
Portanto, a soluo
u(x I) = ~
, n2
[sen nx
l
e-(Cr/l),_l.-sen
9
3nx
l
e-(3C"I!)'t + ' ,,]-. (8.151)
Observamos que a soluo u(x, I) de (8.151) torna-se pequena depois de longo pe-
rodo de tempo, isto , tende para zero quando 1 --+ ,a>
202 APLICAOES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO CAPo8
02U(X, t) ou(x, t) =O
[8.133]
ox2 -7 ot
e a condio inicial
u(x, O) = f(x) para - <Xl< X < co , (8.152)
-
Procedendo como no Probl. 8.10, substitumos
u(x, t) = X(x)T(t)
. em (8.133). Isto nos d as duas equaes diferenciais ordinrias
X" (x) + k X(x) 2 = O, (8.153)
T'(t) + c2k2T(t) = O. (8.154)
As solues gerais de (8.153) e de (8.154) so
X(x) = A cos kx + B sen kx,
T(t) = C e-c'le"!.
Portanto,
u(x, t; k) = X(x)T(t) = (D cos kx + E sen kx) e-c'Ie'1 (8.155)
uma soluo de (8.133), onde D e E so constantes arbitrrias. Visto que em
(8.138) f(x) , em geral, no peridica, adotando um argumento semelhante ao do
caso da vibrao de uma corda infinita (Probl. 8.8), podemos considerar D e E
como funes de k. Ento a funo
Mas, se
D(k) =n
1 I'"
_",f(Y) cos ky dy,
E(k) =n
1 I'"
_",f(y) sen ky dy,
(8.160)
a> e-' B Vi
cos 2bs ds=--e -b'
. {8.161)
I 02-
Mediante a introduo de uma nova varivel de integrao k, fazendo s = ck VI
e escolhendo
x-y
b = 2cvt '
a frmula (8.161) toma-se
I a>
o
e-c'k;'t cos k(x _ y) dk = vii
2cVt
e-(z-1/l'/(4<?tl. (8.162)
L:
Em virtude de (8.121), a transformada de Fourier de uzix. t)
00 . a
s: [ut(x, t)] =
1_00 ut(x, t) e-/sx dx
.
= -
at
U (s, t)
A soluo de (8.169)
2 2t
U(s,t)=U(s,O)e-CS (8.170)
= L: f (x) e-
isx
dx
= i: f(y) e-
jsy
dy. (8.171)
U (s, t) =e-C 2
S
2
t .
1 _00
00
f(y) e-jSY
dy. (8.172)
A soluo u(x, t) pode ser obtida, ento, tomando a transformada inversa de Fou-
rier de (8.172), isto ,
u(x, t) = -
1 {OO U (s, t) .e isx ds
217 _00
(8.173)
(8.174)
(8.175)
Agora,
oo
= e-<x-y>2/<4c2t>f exp (X - Y + jcsYT)2 s .
-00 2 cYT
Introduzindo uma nova varivel de integrao por meio de
x-y . Ji .
~ +JCSyt =JW,
2cyt
8.4 TEORIA DO POTENCIAL 205
vem:
(8.176)
em virtude de (8.175).
Substituindo (8.176) em (8.174), obtemos, finalmente,
u(x, t) = __ 1_1
2cyTit
00
_00
l(y) 2
e-(x-y)2/(4c t) dy (8.177)
onde
G(x .- y, t) 1 f _e
= -2n '" _[JS.(x-v )"-c. 1
ds = I e- ()'/( ')
t x~ 4c t (8.179)
_ 2cV1ti
chamada funo de Green da equao do calor (8.133) num intervalo infinito.
Soluo: Existem vrios modos de resolver ste problema, mas neste caso empre-
garemos o mtodo das imagens.
Como a temperatura em x = O se mantm em O, estendamos a (uno inicial
f(x), x > O dada, de modo a ser uma funo mpar para - <x < ste 00' 00.
= __ 1_1
2cyTit o
00
(8.183)
x
Fig. 8.5 Coordenadas cilndricas. Em coordenadas esfricas (r, (}, 4, como se indica .na Fig. 8.6,
z '\J2U = _1_
2r
~
r
(r2 ~)
r
+ _1_
sen ()
~(sen
o(}
(} O.U.)
o()
+ _1_
sen 2 ()
02U
04>2
(8.184)
z e as condies de contrno
U (O, y, z) = U (a, y, z) = U (x, 0, z) = U (x, b, z) = U (x, y, O) = 0, (8.186)
X(x) =A cos k x +B
sen k ;.x, (8.195)
X(O) = A = O,
or k =
nrr n = 1, 2 , .... (8.199)
y s '
Alm disto,
Z (O) = E = O.
Se escrevermos, ainda,
a2 b
ou
m2 n2
-2 +-2 (8.200)
a b'
obteremos as solues
m rr x
X(x) = Xm(x) = Bm sen --, m = 1,2, ... ,
a
nrry
Y(y) = Yn(Y) = Dn sen --, n = 1,2, ... ,
b
Z(z) = Zmn(z) = Fmn senh kmnz.
mrrx nrry
= bmn sen -- sen -- senh kmnz, (8.201)
a b
onde m = 1,2, ... , n = 1,2, ... , com kmn definido por (8.200), so as solues
de (8.185) que satisfazem condio de contrno (8.186).
208 APLICA,OES A PROBLEMAS COM VALORES DE CONTORNO CAPo 8
u(x,y,z) = LL umn(x,y,z)
m=l n=l
00 00
Se fizermos
(8.203)
Cmn = -4
ab
ibl B
f(x, y) m17X sen n17y
sen --
a
-- dx dy.
b
(8.205)
o o
Com stes valres de Cmn, as solues (8.202) tornam-se, com a notao de (8.203)
(8.206)
PROBLEMA 8.15 Resolva de nvo o Probl. 8.14, quando f(x,y) = Us, uma cons-
tante.
Soluo: De (8.205) temos:
Cmfl = -4
ab
iib
o o
B
Uo -- x sen n--n y dx dy
sen m17
a b
4U o
= __
. ab
lB o
m17X dx
sen --
a
lb o
tt n y dy
sen --
b.
J2 u _ ~ au = o. [8.131]
c2 at
----~ __~ __~~~ __-L--~~x
No estado permanente, a temperatura u independente do tempo e, por conseguin-
te, ujt = 0, e u satisfaz equao de Laplace, isto ,
.
Visto que neste problema o espao em que h escoamento do calor de duas di-
Fig. 8.8 Chapa semicircular do Probl. 8. 16 .
2
'\Fu(r,cjJ) = a2u5r,cjJ) +.! au(r,cjJ) + ! a u(r,cjJ) = O. (8.208)
dr2 r ar ~r2 acjJ2
u(a,cjJ)=Uo, (8.209)
u(r, O) = 0, (8.210)
I
o mtodo de, separao das variveis sugere supor uma soluo de (8.208) da for-
ma
u(r,cjJ) = R (r) <I> (cjJ). (8.212)
ou
r2R"(r)<I>(cjJ) + rR'(r)<I>(cjJ) + R (r) <I>"(cjJ) = O. (8.213)
Ento,
R'(r) = dR = dR ds = .! dR,
dr ds dr r ds
1 d2R 1 dR
R"(r) = -
r2 ds2 -? ds'
e (8.215) reduz-se a
Desde que resulta uma soluo trivial se B = O, devemos ter sen kn = O, de onde:
k17 =n17 ou k = n, n = 1, 2, ....
Achamos ento, as solues
<P(</ = <Pn(</ = Bn sen n d, n = 1,2, .... (8.219)
Em (8.218), vemos que, quando r -~ O, o trmo r-k -~ uma vez que k = n > O. (x),
L L
00
De (8.209),
L
00
4U
__ o para n = 1,3, ..
= n 17
~
~n -para -ri =~,
8.4 TEORIA DO POTENCIAL 211
Ento,
b - 4Uo n = 1, 3, ....
n - rrnan'
u (c, (M
4U
= -;;
o ~ ~.
1
;
(c)n -;; sen n d. (8.224)
n=lmpar
Supondo que u(x, y) e ux(x, y) se anulem para x ~ + 00, obtemos a equao para
Fig. 8.9 Semiplano do Probl. 8. 17.
U(s, y) como [Ver (8.121)].
De (8.231) vem:
-isx' ,] -I 1Y
[J
OO , S
u(x,y) =S=-l[U(S,y)] = ~
217
1 00
U(s,y) eJsx ds
i:
_00
=
1
2 17 e
Jsx
[i: I(x') e-
JSX
' dX'] e-\S\Y ds. (8.234)
(8.235)
Ento,
00
= eJs(x-X')+sy 10 + eJs(X-x')-sy 1
j(x - x") + y _00 j(x .: x") - y o
1 1
j (x - x") + y j (x - x") - y
2y
(8.236)
u(x,y)=-
y
17
i_00
oo
I (x") dx'
,
(x - X )2 + y2
,y>O. (8.237)
172a(l-a)n=tn2
t..L sen (n 17a) sen (n 17X) cos (n 17Ct) .
1 1 1
Fig. 8.10 Corda elstica do Probl. 8. 18
Resp.: Ip
.. 2
t
n=t2l
2 2 2
n 17 c A~ sen 2(n17ct),
l
onde An = 2kZ
172a(l-a)
2
..L sen(n17a)
n2 1
.
8.5 PROBLEMAS SUPLEMENTARES 213
com au
- (O, t) = O, -
Ju
(TT, t) = O, e u(x, O) = sen x .
ax Jx
00 _4n2c2t
Resp.: u(x,t)=l-i[ 1 e cos2nx.
TT . TT n=1 (4n2 -1)
Resp.: u ( x, y ) = L b n senh[nTT(b-y)/a]
.~
sen (nTTx).
-- r on der
n= 1 senh (nTTb/ a) a
b n =~ ia f(X)sen(n;x) dx.
O
Resp.: u ( x, y ) = -
4a2 [00 (1 - cos nu)
e
-n7Ty/a
sen (nrrx)
--
3 3
TT n a
"=1
PROBLEMA 8.25 Resolva
2
a u
2 +1 a u +.1 a u = o para r < 1, O <if> < TT,
ar 2
r a r r aif> 2
2
L
00
a2
u + .1 a
u + 1 u
2
i = o para r < 1, O < eP< !I. ,
ar2 r ar r2 aeP 2
1 /n-l sen(2n-l)eP.
TT n=1 (2n - 1/
PROBLEMA 8.27 Ache a distribuio de temperaturas u(x, t) para uma barra
infinita. A distribuio inicial de temperaturas
f(x)
= { 0r para x <O
para x > O,
onde T uma constante (Cf., Probl. 8.11).
e.- ds.
2 VTT o
oo J"" _(x_)2j4(t_T)
Resp.: u(x, t) =
2VTT
lr-
J -00 -00
e ~
t-c
H(t - c) f(, c)ddc, where
I para A> O
H (A) =
{
O para A < O.
PROBLEMA 8.29 Empregando a transformada de Fourier, resolva
iu
-- - -au = O, para x > O, t > O,
ax2 at
Resp.:
u( x, t) -- _x___
2 V TT
fI g(c)
(t _ c)3/2
. e _x
2
j[4(I_T)] d C.
o
CAPTULO
APLICAES DIVERSAS DA
TRANSFORMADA DE
FOURIER*
9
9.1 Transformada de Fourier tia Difrao e Formao de
Imagens
Faremos tambm a suposio de que f(x) seja uma funo real, isto , que no
seja constatada nenhuma mudana de fase introduzida pelo anteparo.
. (9.1),
onde'
2n
k = -X- sen O. (9.2)
(9.3)
ortanto, o espectro dedifrao da tela, definido como a razo entre a onda resul-
.ante na direo O e a onda incidente, pode ser escrito como
* No temos a pretenso de que cada seo dste captulo seja completa nem auto-sufi-
ciente na apresentao dos respectivos tpicos,
216 APLICAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
I
onde
. 2n O
k = Tsen .
f(x) =
2n
~I cc
-O>
F(k) eikx dk. (9.5)
!
e a tela seja inteiramente opaca em qualquer ponto. Ache a distribuio das in-
tensidades da luz difratada na direo e.
J J I J
Soluo: De acrdo com as hipteses do problema, a caracterstica de transmisso
______ x : f(x) est indicada na Fig. 9.2(b), e dada por
a !!
2 2
f(x) = ApB(X), (9.6)
onde Pa(X) definido por
I
1,lxl<2"a
f(x)
Pa(x) = 1
{ 0, I x I> 2" a.
Ento, do resultado (4.45) do Probl. 4.10 vem:
sen2 (17a ~n e)
I = (Aa)2 (9.8)
(17a ~n eJ
onde a alargura da fenda e , o comprimento de onda da luz.
PROBLEMA 9.3 Ache a distribuio das intensidades produzida por uma grade
de difrao que consiste em N aberturas de largura a e espaamento d [Fig. 9.3(a)].
Soluo: No caso ~ uma nica fenda, como indica a Fig. 9.2(b), a caracterstica
de transmisso f(x) corresponde a um pulso de largur-a a. No caso de uma grade
de N fendas de largura a e espaamento d, a caracterstica de transmisso f(x) cor-
responde a um trem finito de pulsos, veja a Fig. 9.3(b).
9.1 T~ANSFORMADA DE FOURIER NA DIFRAAO E FORMAAO DE IMAGENS 217
t
I
I x
t(",) (a)
AI
t
A--------
a
____ ~ L_~I__ L_ ~X
-2d -d o d 2d o d
(b) (c)
Fig. 9.3 Grade de difrao do Probl. 9. ~. (b) Transmisso caracterstica de N fendas. (c) Pulso
nico que ocorre em x = d.
. (ka)
sen -
F (k) = Aa 2 k =~ sen e. (9.9)
o (k a) ,
2
Ento, a transformada de Fourier de um pulso que ocorra em x = d, como mostra
a Fig. 9.3(c), determinada por intermdio do teorema do deslocamento (4.73)
como sendo
(9.10)
(1 - ei(n+1)kd) (1 _ e~ikd)]
= -1 + 2Re [
(1 - e1kd) (1 _ e-1kd)
1 _ e-1kd + einkd _ eJ(n+l)kd].
= -1 + 2Re [
2(1 - cos kd)
218 APLICAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
1 1
2 sen ... (2n + 1) kd sen - kd
2 2
2 sen- ~ kd
2
1
sen- Nkd
2 (9.12}
sen ~ kd
2
Portanto,
sen (~Nkd)
(9.13)
sen (~kd) .
2n
onde k = T sen O.
Uma imagem pode ser perfeitamente descrita pela distribuio das intensidades
de iluminao l(xrY). Suponhamos' que E(x, y) seja a imagem de uma fonte pon-
tual e O(x, y) represente a distribuio 'de objetos. De fato, desde que o objeto seja
incoerente, a distribuio de intensidades da imagem pode ser obtida". tomando
a soma das intensidades individuais produzidas devidas a cada imagem dos vrios
pontos do objeto.
Desta forma, a distribuio de imagens I(x, y) obtida da distribuio de ob-
jetes O(x, y) pela convoluo com a distribuio ponto-imagem E(x, y), isto ,
I(x, y) = f., f ., O(X', y') E(x -' x', y - y') dx' dy' (9.17)
A Eq. (9.17) define a integral da convoluo de duas funes a das dimenses O(x, y)
e E(x, y).
1
f(x, y) = (211;)2 f'"_'" f'"_",F(u, v) eiCuX+VY) du dv, (9.20) ,
f(x, y) = -.-1
2TT
1 _00
00
.G(u, y)
.
eJux du. (9.22)
F(u, v) = 1 _00
00
G(u, y) = -
1 {oo F(u, v) eJvy. dv. (9.24)
2TT _00
f(~ y)
I
= --o
(2 1
TT)2 11 _00
00
.
_00
00
F(u v)
, -
eJ(ux+vy) du -dv:
220 APLlCAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
L: i:
Fourier de O(x, y), Iix, y) e E(x, y), isto ,
vy
D(u, v) = O(x,y) e-J(ux+ ) dx dy , (9.25)
I (x y) = -- 1
, ~17Y
Joo
_00
Loo 'I'
_00
(u v)
,
y
eJ(ux+v ) du dv
,
(9.29)
E(x,y)
_
= --- 1
(271')2
1 foo
_00
00
_00
leU, v) y
eJ(ux+v ) du dv. (9.30)
,
E(x - x , y - y ) = ---
1 {OO foo leU, v) e
J [u(x-x')+v(y-y')]
du dv. (9.31)
(217)2 _00 _00
I (x, y) = _1_1 1
(217)2 _00
00
_00
00
com E(x - x', y - y') dado por (9.31). Alterando a ordem de integrao em (9.32),
resulta:
l(x y) = _1_1 00
L
(00 {leu, v) ej(ux+vy)
i:
, (217)2
. _00_00
x [i: O(x',y') Y
e-J(UX'+V ') dX'dy 'l} du dv. (9.33)
_
I (x y) =
'
_1_1 1
(217)2
00
_00 _00
00
D(u, v) leU, v) y
eJ(ux+v ) du dv.
-
(9.34)
f(x
"
y z} = _I_J '" f '" f '"
(21r)3 _ Q) _ c:o ..:..- Q)
F('u v w)
"
ei(""+l>lI+wt) du dv dw
(9.37)
Um tratamento mais amplo dste tpico est fora do escopo dste livro.
Uma varivel aleatria X que assuma valres reais entre - co e oo pode ser
caracterizada por uma funo de distribuio de probabilidades P(x). A funo
distribuio de probabilidades P(x) definida como
i: p(x) dx = 1, (9.46)
2
Pt tx , < X < x2) = [X p(x) dx. (9.47)
JXl
Soluo: . Da definio (9.39) e do fato de que P(x) para todo X montona no
decrescente, temos:
p(x) > O.
Integrando (9.39) de - OJ a x, vem:
(X [X dP(x)
Loo p(x) dx = Loo ~ dx = P(x) -P(-oo).
l~ p(x) dx = P(x).
De (9.45) decorre:
X2 jXl = [X
2
P(x2) - P(xl) =
l_00
p(x) dx -
_00
p(x) dx
Xl
p(x) dx. (9.48)
PROBLEMA 9.8 Supondo como certo que a varivel aletria X assuma o valor
xo, ento,
P(x) = O para X < Xo, P(x) = I para X > Xo.
Para qualquer funo real g(x), g(X) uma varivel aleatria e a expectativa
matemtica de g(X) definida por
Uma expectativa gerada por certa funo g(x) chamamos, muitas vzes, par-
metro estatstico. A seguir, definiremos os parmetros mais comuns:
= i: 2
x p(x) dx - 2X i: xp(x) dx + (X)2 i: p(x) dx
224 APLICAES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAP. 9
Ento,
var (X) = (X2) - 2 XX + (X)2 = (1'2) _ (X)2. (9.59)
Se n fr mpar, ento o integrando xnp(x) ser uma funo mpar de x. Por con-
seguinte de (2.14) deduzimos:
p(x) = -21
11:
I'"
_ '"
.
l/J(w) e-i= dco, {9.63)
i:
Outra soluo: Substituindo (9.62) no segundo membro de (9.63), vem:
L i: cf>(J) e-
JWx
dJ= L e-
JWx
[1: e
Jw
p() - dos. (9.64)
9.2 TRANSFORMADA DE FOURIER NA TEORIA DAS PROBABILIDADES 225
2
1
77 i: <p(w)e-fJXdw=i:p(A) [L i: efJ("--Xldw]d.\. (9.65)
-
277
1 foo e
fJ("--xl dW=UI\-X.
s;:,(' )
(9.66)
_00
PROBLEMA 9.13 Mostre que as' derivadas da funo' caracterstica de uma va-
rivel aleatria X esto relacionadas com seus momentos
d"ljJ(w) t ..
.J" . =J"m" . (9.67)
. uw 14-0
=
J
_00
OO
p(x)
[jWX
1+ -1 + ... +
(jWX)"]
n! + ... dx.
. (jw)"
= 1 +Jwm1 + ... + -- m" + .... (9.69)
n! ,
Portanto,
At aqui, temos lidado com uma s varivel aleatria. Vamos agora estender
stes conceitos a duas variveis aleatrias ..
226 APLICAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAP.9
i:1:
Soluo: De acrdo .com (9.73) e (9.74),
(9.80)
(9.81)
Soluo: Visto que em razo de (9.80), constatamos que cjJ(Wl, (2) a transformada
de FouriG a duas dimenses de p(x, y), aplicando a frmula (9.20), da transforma-
da inversa de Fourier dupla com o sinal trocado, obtemos (9.81).
Portanto,
PROBLEMA 9.19 Mostre que, se cjJ (Wl, (2) = cjJ (Wl) cjJ (W2), ento as variveis
aleatrias X e Y so independentes.
= p(x)p(y),
z =x + Y, (9.84)
onde X e Y so variveis aleatrias independentes
Seja
CPx(J) E [ejWX],
=
cPy(J) = E [ejWY],
cPz(J) = E [ejWz].
Ento,
= i:
-=Px(x) *p/y)
I = lT7lf
1 f"
'~", tP(t) ,
dt, (9.88)
Anlogamente, definimos
(9.90)
(9.91)
(9.92)
Soluo: Visto que 1 F(w) 12 par com relao a w, o integrando de (9.91) uma
funo mpar em w. Portanto, em vista de (2.14),
. L: 2
wIF(w)1 dw=O,
(9.93)
((t)
1
00 A2
t A2 e-2t/T dt cialmente decrescente.
t = _0=--- = __ 4 = _T (9.94)
i 00
A
2 2t T
e- / dt
AT
2
2 2
~~ t)2 = _1_,
A2T
1 00
(t _ T)2 A
2
2 e-2 tfT dt = ~
T
{OO
Jo
(t _ T\
2)
~-2 tfT dt
-- 2
,
= ~(P_~
T 4 4
+ Tl)
8
T2 (9.95)
4
Ento,
1 (9.96)
l1t =- T.
2
230 APLlCAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
= IjwF (w)l2,
temos:
(9.98)
i: 1:
Portanto, de acrdo com o teorema de Parseval (4.136)
w2 1 F(w) 2
1 dw = L: /jw F(w) 1
2
dw = 27T [f'(t)F dto (9.99)
1: w2IF(w)12dw=finita, (9.100)
lim w2 IF(w)
w ... ec
I = O.
2 (9.101)
27T O 27T
d d
(b )
9.3 O PRINCiPIO DA INCERTEZA NA ANLISE DE FOURIER 231
IF(w)\ =Ad
sen (T) (9.103)
(~d)
i:
Pelo teorema de Parseval (4.136),
II F 11
2
= L:\ F(w) 1
2
dos = 2TT [2(t) dt = 2'YT A
2
d. (9.104)
De (9.93), vem:
_ 1 Joo A2d2w2
sen ' (Wd)
_
2 de:
- 2TT Ad 2
_00 (~dJ
.
= TT d
2 (OO
L sen 2
(Wd)
2 dco
_00
\ 1
tro ~ 2"' (9.106)
m (x) = f"" li (O + x g (t)F dt = J-oo [2(t) dt + 2x Joo [(t) e (t) dt + x2 Joo g2(t) dt.
_00 _00 _00 _00
232 APLICAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER . CAPo 9
Faamos:
'1: I F(w) 1
2
do: = 2rr L: f2(t) dt , (9.110)
isto ,
(9.111)
i:
De acrdo com (9.99),
L: w
2
1 F(w) 1
2
dco = 2rr [f'(t)~2 dto [9.99]
L:
Aplicando o teorema da desigualdade de Schwartz (9.107), vem:
1
=-. (9.116)
4
Ento,
1
I'lt 6.w ~ -~
2
1 00
3
t e-
2at
dt
o
I
L oo
2
t e-
2at
dt (o)
3 1 )
2 a 4 a3 3
(9.119) l/a
1 2a
(4a3)
Ento, de (9.89),
~iy = --1
_1_
1
o
00
(t - -
3. ):1
2a
at2 2
e-
2at
.
dt
-------L- __
-a o
'--_----L-
(b)
a
w
4a
1 3 Fig. 9.6 (a) Funo f (t) do ProbL 9.26
=-- (9.120) (b) Espectr da funo f (t ) da Fig. 9.6 (a).
1 16a3
4a
Portanto,
I'lt = -.
y3 (9.121)
2a
A largura da banda espectral flw de fel) pode ser achada como: por (9.93),
(6.W)2 = _1_
2
fOO w21 F (w) 12 dw.
11 F 11 _00
(6.6))2 = 1
2
2 TT {oo [f'{t)F dt
2 TT 11 f 11 _00
tJ.w = a. (9.124)
Portanto,
.t tJ.w = li a = y3 > 1.. (9.125)
2a 2 2
F(W)
f( t)
o ------------~--------~--------~--------~w
o
(a) (b)
Fig. 9.7 (a) Funa de Gauss. (b) Espectro da funa de Gauss da Fig. 9.7 (a).
,-, ...
_
- e
-w2!(4a) {OO e-{ra [t+JW!(2a )]}2 dt
. (9.127)
-co
ya-[ t + (2 a) jW] = y,
Y L,
dy = .
V :;
~a'
(9.128)
+'
~ ~,{;' -,
~' ..
9.3 O PRINCiPIO DA INCERTEZA NA ANLISE DE FOURIER 23S
Portanto,
Assim, exceto quanto ao fator V2n:, a funo e-t'/2 sua prpria transformada de
Fourier.
Visto que e-at' par, de acrdo com (9.88), o centro de gravidade t desta for-
ma de onda zero.
Ento, de (9.89), temos:
(9.131)
(9.132)
(9.133)
(M?
,
= 2(2a)
1 lFa 2a __ 1_ (9.134)
~ 2(2a)
V2a
Anlogamente, de (9.93) e (9.l29) resulta:
1: w2 e-
w2
/(2a) dw
1: e-
w2
/(2a) do:
1 -
- (2a) y2a17
2
,,/2 a 17
1 (9.135)
= - (2 a)
2
aplicando (9.132) e (9.l33).
236 APLICAOES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
Ento,
1 1 1 1
(L'1 t)2 (L'1W)2= - -- - (2a) =- (9.136)
2 (2a) 2 4'
No Probl. 9.23, discutimos a condio necessria para que /(i) tenha uma lar-
gura da banda espectral finita definida por (9.93). Com uma definio da largura
de banda espectral, diferente de (9.93), podemos estabelecer a relao geral entre
a durao do sinal e sua largura de banda espectral. O exemplo seguinte ilustra
ste caso.
PROBLEMA 9.28 Considere o pulso retangular dado no Probl. 9.24. Mostre que
o produto da largura da banda espectral pela durao do pulso uma constante
com uma seleo "apropriada" do valor da -largura da banda.
L'1t=d,
e a largura da banda espectral Llw como domnio de freqncia para o primeiro
. zero de I F(w) I (dentro dste domnio se inclui a maior parte da energia do pulso),
277
L'1w=-. (9.138)
d
Observamos, ento, que
277
L'1 t L'1w = d - = 277 ~~.139)
d '
ou que o produto da largura da banda pela durao do pulso uma constante.
(9.140)
onde wo = 2nJT.
Soluo: Seja
00
L f(t) * (t - nT)
n=-oo
00
= L f(t-nT)
n=_OO
00
= L f(t+nT) (9.142)
n::;;::.-OO
E
n=_oo
f(t+nT)=f(t)*T(t). (9.143)
217
Wo =-.
T
n=_oo
n=_oo
(9.144)
n=_oo
f
n=_oo
f(t+nT)=2; t
n=_oo
1
F(nwo)1- [(w-nwo)] =-
1
T
n=-OO
f:
n=-oo
f(nT) =~ f:
n=-oo
F(nwo)
2a
a2 + (2nn)2 ' a > O. (9.146)
Soluo: Seja
Ento,
1 1
=--+--
a-jw a+jw
2a
(9.147)
2a
n=_oo n=_oo
a
'Ir n=-co
t e-a(t+n)2 = 1+2 t e-,,2ri.2fa cos 27rnt. (9.149)
n=l
Soluo: Seja
L L
00 00
n = _00 n=-oo
9.5 CAUSALIDADE E A TRANSFORMADA DE HILBERT 239
(9.150)
n=-oo n=-oo
ou
n=-OO n=-oo
-I
= 1+ [ e-7T2n2/8 ei27Tnt + [ e-7T2n2/8ei27Tnt
n=-oo n=l
n=1
= 1+ 2 [ e-7T2n2/8 cos 2 n nt
n =1
e assim,
f(-t)=O para t>O. (9.152)
=-- 21""
rr o
X(w)senwtdw (9.155)
para t> o.
PROBLEMA 9.34 Seja F(w) = R(w) + jX(w) a transformada de Fourier de uma
funo causalf(t). Mostre que as funes R(w) e X(w) no so independentes entre
si, mas que uma delas pode ser determinada unicamente em trmos da outra.
240 APLICAES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo 9
R (w) = LX) I (t) cos cot dt = JX) I (t) cos cot dt , (9.156)
_00 o
x (w) = -5 00
_00
I(t) sen cot dt = -1 o
00
R (w) = - -
2 {oo {oo X (y)sen yt cos cot dy dto (9.158)
1T o o
X (w) = - -
2 {oo {oo R (y) cos yt sen cot dy dto (9.159)
1T o o
(9.160)
a> f2(t) dt
. 2 Ia>
= -- R2(m) dco. (9.161)
Io n o
(9.162)
1 foo
5
00
1: i:
Portanto, de (9.162) e (9.163), vem:
Desde que
1 F(w) 12 = R\w) + X2(W),
9.5 CAUSALIDADE E A TRANSFORMADA DE HILBERT 241
=- 25
7T
00
o
R\w)dw (9.165)
Soluo: Seja
f (t) = f pCt) + f i(t),
J[fp(t)] = R(w),
J[fi(t)] =jX(w),
J[sgn t] = _2_.
(jw)
Portanto, pelo teorema da convoluo em freq ncia (4.125).
1
=- X (w) *-1
17 W
1
X (w) =- - R (w) * -1 = - -
1JOOR(v)
-'- dy.
17 W 17 -""w-y
Soluo: Seja
H (w) = R (w) + j X (w).
X (w) =- -
1 {OO 17 o (y)
-- dy = -
Joo o(y) --
1
dy = --
1
(9.171)
17 -"" w-y _00 w-y w
mediante (2:67).
9.6 CLCULO DE ALGUMAS INTEGRAIS 243
Ento,
-00 a +x
2 2
' J_oo 1 + x2
Soluo: Seja
(9.173)
i: I F(w) 1
2
dw = 217 L: e(t) dto (9.174)
1""
f
:-00
oo dw
a2 +.w2
= 217 foo
_00
f2(t) dt = 217
o
e-2at dt
2at
= 2 17e- l""
_ 2a o =:;.17
Desta forma,
[
dx
a2 + x2 =
1""
-00
dw
a2 + w2 =:;.
17 (9.175)
Fazendo a = 1, temos:
""
J dx
-- -17 (9.176)
1 + x2 -
-""
244 APLICA,OES DIVERSAS DA TRANSFORMADA DE FOURIER CAPo
Soluo: Seja g{
ell
f(t) =! e-altl. efi
2
Ento, de acrdo com (9.147), vem:
F(w)=S:U(t)]= a
a2 + w2
Aplicando ento o teorema de Parseval (4.136), resulta:
Portanto,
1: I F (w) 1
2
dw = 217 i: f\t) dto
~~[e;:'I' e~~:1:] +
17
(9.177)
2a
Assim,
(9.178)
Fazendo a = 1,
(9.179)
PROBLEMA 9.44 Suponha que a funo teste <jJ(x, y) seja contnua e idntica-
mente nula fora de alguma regio finita, e que a funo delta bidimensional seja
definida como uma funo simblica pela relao
Jj
-00
8(x, y) cp;(x, y) dxdy = c/J(O,O).
ff
00
L lal fel (x, y) + a2 fe2 (x, y)} = alL Itel (x, y)} + a2 L{fe2 (X, y)}.
.
PROBLEMA 9.46 Se 5'[h(x, y)] = H(u, v), 5'[fe(X, y)] = Fe(u, v), e 5'[f,.(x, y)] =
= Fr(x, y), mostre que
[Sugesto: Se Y = g(X), ento ifJy(w) = Joo eiWB(x) pz(x) dx. Com uma mudana
de varivel y = g(x), -00
2
_Y /2B0- {
Resp.: P (y) = e u(y), onde u(y) = 01para y > 00.
Y aV21Tay para y <
PROBLEMA 9.55 Mostre que m(t) e m(t) do Probl. 6.51 se relacionam por
m(e)
m (t) ={OO
J
OO
m(e) de e m(t)=- -- de.
-00
t- e -00
t - e-
PROBLEMA 9.56 Se uma funo real m(t) tiver uma transformada de Hilbert
m(t), mostre que a transformada de Hilbert de m(t) - m(t), isto , ;'(t) = - m(t).
A ,
CONVERGENCIA DA SERIE DE
FOURIER E FENOMENO
A
A
DE GIBB
21 ao + ,(;1
'"
(a,. cos nwof + b.; sen nwot), (A. 1)
1 k
Sk (t) = 2 ao + [ (an cos nwot + bn sen nwot), (A.2)
n =1
an 21
= -
T
T2
/
-T/2
l(t) cos (nwot) dt, (A.3)
bn = - 21
T
T2
/
-T/2
l(t) sen (nwot) dt, (A.4)
2 jT/2
s, (t)= T l(x) Dk [wo(x - t)] dx , (A.S)
-T/2
(A.6)
'248 CONVERG~NCIA DA SRIE DE FOURIER E FENOMENO DE GIBB AP. A
= -
2 {T 21
f(x) [cos (nwox) cos (nwo t) + sen (nwox) sen (nwo t)] dx
,
T -T12
2 jTI2 (Ao7)
= - f (x) cos [nwo(x - t)] dx,
T -T12
Ento, 1
L
k
= T1 lT I2
f(x) dx + L T2 [T
k 12
f(x) cos [nwo (x - t)] dx
-T12 rt w L -T12
(A.9)
A.! CONVERGIlNCIA DA S~RIE DE FOURIER 249
Portanto,
(A.10)
onde
-T/2
f(t+)
sen
2 sen( ~
+
2
(,)o)
d X, (A. 11)
(A. 12)
(A. 13)
Ento,
PROBLEMA A.3 Seja fel) uma funo peridica de perodo T e tambm absolu-
tamente integrvel em um perodo. Mostre que em cada ponto de continuidade
onde existe a derivada, a srie de Fourier de fel) converge para o valor fel), isto ,
sen [( k + ~) woA]
2 jT/2
lim Sk(t) = lim - f(t + A) d ); (A.15)
k-->OO k-->OO T
-T/2
2 sen (~ woA)
De (A.13), temos:
L,
T /2 sen [ ( k + ~) woA]
2 oon(1 w.A)
dA -L::: [1 +~ cos nw.A] d );
T
(A.16)
2
em virtude de (1.l9a). Ento,
~
f' sen [(k + 1) w.A] d ); = 1 (A.17)
-T /2 2 sen (~ woA)
para qualquer k.
De (A.I7), decorre:
2 sen( ~ woA)
iirn
sen
--
e = 1.
e-->o e
A.l CONVERG~NCIA DA SRIE DE FOURIER 251
Dstes resultados, e visto que f(t) absolutamente integrvel, a funo g(t) definida
em (A.20) absolutamente integrvel. Ento, do resultado (1.79) do Probl. 1.19,
decorre:
T2
lim Sk(t)-f(t)=lim
k ...OO k ...OO
..?.J
T
/ g()scn ~(k+-2I)Jo]d=O, (A.2I)
-T/2
SPIl [( k + ~) Jo]
2 fT/2
+ ) d
G
lim Sk(t) = lim - f(t
k ...OO k ...OO T
-T/2 2 seu Jo)
= lim
k -e OO T
-2 1 -T/2
0
f(t + )
sen [(k + ~) Jo]
2 sen (~ Jo)
d
+ lim
k ...OO
- 21
T
T2
o
/ f(t+)
sen [( k + ~ ) Jo]
d s: (A.23)
2 sen (~ Jo)
Dste modo,
f(t + ) - f(t+)
> 0,
A
2 sen
tambm limitada. Como no caso em que f(t) contnua, conclumos que a fun-
o g(X) /absolutamente integrvel em [O, T/2]. Ento, de (1.79) -vern:
lim
je-eoc
= O. (A.28)
Portanto,
lT/2
sen
~( 1) wo ]
k + -
1
lim
k-+oo
~
T
o
f(t + )
2 sen
(12 Wo)2 d ); = - f(t+).
2
(A. 29)
Anlogamente,
woA]
lim
k-+oo
-2
T I-T/2O
f(t + )
sen [( k + ~)
2 sen (~ woA)
1
dA=-f(t-).
2
(A.30)
.- -171
I
10
I
171
I
b7T t
-ri _.-
I I I I
PROBLEMA A.5 Consideremos a onda quadrada de amplitude unitria e pero- I I I
do 2n (Fig. A.l), isto , I I ! I
-l -l7<t<O
f (t) =
{ 1 O<t<l7
Fig. A.! Onda quadrada do Probl. A.5
Discuta a soma de um nmero finito de trmos da srie de Fourier.
f (t)
Si (t) = i sen t
17
(a) (b)
f(~
S3 (t) = -4 ( sen t
17.
+ -1 sen -t
335
+ -1 sen
t)
(e)
Fig. A.2 As trs primeiras somas finitas da srie de Fourier da onda quadrada da Fig. A. 1
Sk(t) = -
217
1 1 17
_
1
dy", (A.33)
-I
E isto porque
dy' = =dx",
Desde que
sen [~ (-y')] =- sen a y'J .
1 -I
17-1 + 11
17+1
= 11 +
-I
J17-1
I
+ 117+1
17 1
-+ 1'1
17-1
= 11
-I
+1
17 1
-
17+1
,
Sk(t) = - 11
217
-I
1
dy+ - 1
217
i17-
17+1
1
dy. (A.34)
y=o
Sk(t) = _1 11 dy > !
_sen~[(k----:---+---:-~)--=-Y] l' (A.3S)
2 17 -I sen (~ y) 17 o
lim sen e = 1,
e->o e
podemos substituir sen 1/2 y, par 1/2 y e obter:
(A.36)
2
Sk(t) = -
I(k+1/2)1 sen
--
: 2
d : = - Si (A.37)
17
0
: 17
Pelo grfico de Si(y) (Fig. 6.18) e da Fig. A.2 observamos que em t=O o valor
de Sk(t) zero. Depois ela cresce rpidamente quando t cresce, excede o valor 1
e oscila em trno da reta f(t) = 1 com amplitude decrescente. Quando o nmero
de trmos cresce, a curva resultante oscila com freqncia crescente e amplitude de-
crescente. Em ambos os lados da descontinuidade, cada curva cresce. Embora a
amplitude do pico diminua quando k cresce, existe um limite mnimo de 9 % de
crescimento mesmo quando k -7 00
APNDICE
1 fUI +joo
f(t) = .c-I [F(s)] = -. F(s) est ds, (B.3)
, 2TrJ u, - j 00
f (t) = u (t) = {
1, t > (B.4)
0, t < O
Soluo: Utilizando (B.l),
1
00
1
F (s) = f [u (t)] = e-sI
00
dt = _ -1 e-si 1 (8.5)
o s o s
= al~[fl(t)] + a2~[f2(t)]
= aI Fl(S) + a2 F2(s).
1 . I . I
cos cot = ,- (eJw + e-JW ).
2
s: [df(t)]
dt
=1""o df e-Sldt,
dt
s: [=:]=SF(S)-f(O). (8.12)
ento,
J:, [ ~] = sF(s) - f(O -). (B.14)
.Na prtica esta uma forma bastante conveniente em muitos problemas onde so
conhecidas as condies iniciais em t = O -, ao passo que devemos deduzir as con-
dies em t = 0+.
Se, porm, escolhermos O + como o limite inferior da integral de definio
para a transformada de Laplace, isto ,
ento
J:, [ ~ ] = sF(s) - f(O +). (B.l6)
s: [o (t)] s: = td:;t)]
= s ~ [u (t)] - u (O)
1
=s - - u (O)
s
= 1 - u (O). (8.18)
Note que na definio de u(t) em (B.4), u(O) no est definida. Se usarmos (B.16),
ento,
~ [o (t)] = 1 - u (O+) = 1 - 1 = O, (B.19)
enquanto que, se usarmos (B.14), obtemos:
~ [o (t)] = 1 - u (0-) = 1 - O = 1. (B.20)
Como no caso da transformada de Fourier, vemos a convenincia de ter
~ [o (t)] = 1. (8.21)
J~ I(T) dT.
Soluo: Seja
d~;t) = I (t),
1 1
G(s) = - F(s) + - g(O-). (B.24)
s s
(
2. [L"" f(T) dT
) 1
= -; F (s)
1
+ -;
JO-
-00 I (T) d T. (B.25)
L-
-.e [ft .:
cc f(t)
~ __ dt
] = ~I F(s). (B.26)
Para certas f(t), as frmulas podem ser as mesmas. Isto ilustrado nos exemplos
seguintes:
mostre que,
(8.31)
= JO
_00
I (t) e-jWt dt + 1 o
00
I (t) e-jwt dt
= i oo
~[t(t)] =f [/(t)]s;jw'
PROBLEMA
onde a > O.
B.9
I (t) = r
Aplique (B.31) para achar a transformada de Fourier de
0,
' t>
t < 0,
Soluo: Como I(t) = O para t < O e para r:J. > 0,
t" I I(t) I dt
Jo
= 1o
00
e-eM dt = _1..
a
e-eu 1
00
o
= 1.. <
a
00,
1
f[t(t)] = --o
s+a
Ento, mediante (B.31),
~[/(t)] = _1_1
s + a S=]J
. jw +
1
a
(8.33)
i OO
lu (t) I dt = 1 00
1 dt = 00,
1
f [u (t)] = - e ~[u(t)] = 7T(W) + ~.
s jw
PROBLEMA B.ll Se
Se foo
_00
I f (t) I dt < 00, ento existe 1 o
00
(B.37)
J _00
o f (t) e-iw1 dt = 1 o
00
f (- T) eiW1 d t:
=- 1 00
f (T) e-(-i(u)'C dT
= -f [f(t)]S,._iw' (B.38)
Substituindo (B.37) e (B.38) em (B.36), vem:
, .
PROBLEMA B.12 Mostre que uma f(l) definida para valres negativos de t noi
.
pode ser representada de modo nico por uma transformada de Laplace inversa .
Soluo: Visto' que a transformada de Laplace definida somente para t >' O (esta
comumente chamada de transform~a de Laplace unilateral), existiro vrias fun~1
es tendo a mesma forma de onda para t > O, diferindo na regio t< 0, mas
correspondem mesma transformada de Laplace. Por isso, no pode existir uma '
transformada de Laplace inversa que representej'u) de modo nico nestas circuns-
tncias (t < O}. _ . . .
"
. .. ,
c
FORMA 1: Trigonomtrica
L
00
FORMA 2: Trigonomtrica
00
f(t)= c, + L Cn cos(nCtJot-On).
n:1
L
00
f(t)= CneinWot.
n:-oo
Para n =F 0,
Cn = 1 (an - jbn),
Para n = 0,
AP~NDICE
... T/2
mpar I(t) = -l(-r) I(t) = L bn sen nl. t bn=~J I(t)sen(nl.t)dt
n=1
...
I(t) = L (82n_1 eos (2n - l)l.t
b2n-1
- I}
= A-fT/2
T.
l(t) ros 2n-l)l.tldt
sen
...
Quadro de
onda par
I(t) '" l(-t)
l(r) = -/(t +
e
f)
I(t) =
L:
n=l
8:i;,_1 cos (2n -l)lot 82n_1 =~ J
o
T/4
I(t) cos (2n -l)lotl dt
PROPRIEDADES DA TRANS-
FORMADA DE FOURIER E
As funes so peridicas com perodo T, a > 0, e b, to, e (00 =:= 2n/T so cons-
tantes reais com n = 1, 2, ..
f(t) F (w)
f(at)
f(-t) F (-w)
R(w)
f'(t) jwF(w)
J-O<'
t
f(x)dx ~
Jw
F (w) + 17 o
F (O) (w)
(_jt)n f(t)
t, (t) f2 (t) -L
2TT
F, (w) * F2 (w)= -Ll2TT -00
OO
F, (y)F2 (w - y) dy
1
[co + a
2a
te-at u(t)
1
(jw + a)2
n-l
t e-atu(t) 1
(n - 1)~ (jw + a)"
oU) 1
O (t - to)
'(t) Jw
o(n) (r ) (jw)n
u (t) TTO(W) + 1-
jw
TTO(W) + -L e-:-jJlo
jw
1 2TTO(W)
2TTj O '(w)
2TTr o(n) (w)
AP!tNDICE E 267
l(t) F(w)
2 TTO(w - wo)
t u (t)
1 TTj-2TTj u(w)
t
( . )"-1
1 -JW (TTj-2TTjU(W)]
t" (n -1) 1
2
sgn t
jw
ec
L
00
T(t)=
L
n=-oo
o(t -TlT) woo(,Jo {w) = Wo
n=-oo
o(w - nwo)
Other properties:
f
-00
00 J
t(x) G (x) dx = 00
-<>O
F (x) e (x) dx.