Você está na página 1de 7

KONFLITU SOSIAL IHA TIMOR LESTE

CAPITULU I

1.1. Introdusaun

Timor-Leste nudr nasaun foun no kiik liu iha kontinente azitiku, neeb foin hetan ninia
proklamasaun unilateral iha loron 28 fulan Novembru tinan 1975. No hafoin restaura hikas fali
ninia independensia iha loron 20 fulan Maiu tinan 2002, neebe hetan rekonhesimentu husi mundo
internasional. Portantu ho previleziu neeb boot husi povu Timorense ninia esforsu no korazem
hodi sakrifika sira nia aan, hodi atinzi ita nia metalidade ba independensia, liu husi dalan neeb
difisil tebes no prosesu neebe naruk. Timor-Leste foin mak hasees-an husi konflitu, liu-liu iha
tempu okupasaun governu indonezia nian, neeb mak halo sosiedade Timorense hetan sofrimentu
boot no torturasaun husi ema okupasaun illegal, no balun lakon sira nia vida tamba deit rai ida nee.

No wainhira indonezia foti ain husi Tmor, ita komesa kaer rasik ona ita nia kuda talin no ita komesa
hari ita nia estadu, I hodi forma ita nia governu hodi lao mesak. Maibe ikus mai mosu tan fali krizi
ida iha tinan 2006, no krizi nee hanaran krizi military. Alen de ida nee mos iha tan krizi seluk mak
hanesan, krizi ekonomiku, sosial no politiku. Tamba ida nee maka ita klassifika krizi 2006 nee, sai
hanesan konflitu sosial ka problema sosial, tamba konflitu nee halo trauma ka tauk no fo ameasa
boot ba povu Timor hotu. No konflitu sosial nee mosu tamba, iha diferensia ideias husi ukun nain
(governantes), tamba deit hadau malu kadeira. No iha momentu nee kedas, mundu internasional
konsidera ita hanesan estadu neebe falladu ona.

1.2. Konflitu sosial

Eziste sosiedade neebe mak la hanesan (oi-oin). Inklui hanesan reliziaun, kultura, Lingua, rasa,
Etnia no mos ho sel-seluk tan neebe kauza husi efeitus neebe mak la hanesan. Depende mos husi
situasaun no kondisaun husi ema ida-idak.I nunee mos aspeitu manifestasaun, protestu, no
integrasaun bele iha impaktu mos ba iha konflitu.

Iha sosiedade ninia moris, iha aspeitu bara-barak. Bele konflitu entre aspeitu ida ho aspeitu ida
seluk. Problema neebe mak sensivel liu iha vida sosial povu nian mak, kestaun kona ba rikusoin
mak hanesan, hadau malu rai hanesan(natar, toos/kintal, bee moos no selu-seluk tan. Nunee mos
konflitu mosu tamba frekuenta tebes entre individu ida no ida seluk, individu ida no grupu,
organizasaun Non-governamentais ho grupu sira.

Kada sira ida-idak, sira iha interese neebe mak la hanesan, mak ekonomia, sosial, no politika. Dala
barak iha individu ida ho grupu ida, sira viola normas no valores neebe estabelese ona. No kada
membru ida-idak iha sosiadade, sira menus tebes para atu halo kontrola ba malun, no la iha
seguransa neebe diak atu garante seguransa neebe seguru ba sira.I buat hirak nee hotu bele
nakfilak ba instabilidade.

1.3. Formulasaun problema

1. Saida mak konflitu sosial?

2. Tamba s sempre iha konflitu sosial?

1.4. Dezvantazens

Wainhira iha ona konflitu, sempre hamosu ona ninia obstakulu no dezafiu sira mak hanesan:

1. Lakon vida ka mate.

2. Lakon riku-soin.

3. Refuziadu (penggunsi).

4. No karik iha konflitu kona ba riku-soin ruma, entaun sira komesa ona la fiar tan ba malu no
la liga malu ona.

1.5. Limitasaun problema

Atu limita ka atu minimize konflitu ka problema neeb mak akontese ona, ba hakerek nain
nudar estudante universitariu ida, primeiru mak tenke hatoo ba iha ita nia autoriddade local
sira liu-liu ita nia xefe du suku ka xefi Aldeia sira, buka dalan oinsa hodi bolu no fo atensaun ba
sira, hodi nunee bele solusiona problema neebe akontese iha ita nia sosiedade laran.

Nunee mos atu konflitu la bele mosu tan, ita tenke kria mekanizmu ida ke diak, hodi resolve
konflitus tuir dalan dame no kria estabilidade entre grupu ho ema neebe envolve iha konflitu,
atu la bele monu tan iha tentasaun konflitu nia laran.
Kapitulu 2:

2.1. Peritu sira nia hanoin kona ba konflitu sosial

Tuir Van de berghe afirma katak, konflitu sosial nee kauza husi elementus oi-oin(diversidade dos
elementos), neebe mak eziste iha sosiedade ida nia laran, no halao sira nia moris sai ndar fonte
ida ba iha konflitu.

2.2. Rezolve problema

1. konflitu sosial:

Molok ita atu koalia kona ba topiku refere nee, ba dahuluk ita tenke hatene define uluk lai katak
saida mak konflitu no saida mak sosial.

Tuir hakerek nain nian konhesementu, kona ba konflitu katak: problema, kauza, konfrontasaun,
akontesementu.

No sosial tuir sinsia katak, etimolzia hosi lian Grego, no lia-fuan nee rasik mai husi lia-fuan rua
mak, Socius katak Homem/ema, sosiedade, ho Logos katak, Siensia, estudu ka koesimentu.

Nunee konflitu sosial katak, problema ka akontesementu ida neebe akontese iha sosiedade nia
laran.

2. Sempre iha konflitu sosial tamba:

Ema resolve konflitu liu husi dalan oioin. Ema balun wainhira enfrenta konflitu buka atu dada-an ka
hasees-an husi konflitu. Ema balun lakohi enfrenta problema no sira nonok deit, I rai deit iha laran
hanesan hirus no odiu. Ida nee bele halo ema stress, i depois bele mosu moras oi-ion neebe bele
estraga ita nia saude. Bainhira ita la rezolve problema hirak neebe mosu tiha ona, maka iha
possibilidade, katak iha loron ida sei mosu tan konflitu neebe makaas liu tan.

Atu rezolve konflitu, ema bele ms uza sira nia poder ho sira nia autoridade.Ema boot sira bele
ameasa no f kastigu atu bele rezolve problema ho labarik sira.Iha servisu fatin wainhira ema halo
greve, maka manejer sira bele hasai ninia staf sira husi servisu. Nee hanesan ezemplu ida oins
ema uza poder atu kontrola, halo tauk no obriga ema seluk atu simu saida mak ita hakarak. Buat
sira nee sei aumenta deit problema ba aban-bain rua.

Konflitu bele mosu tamba ita nia egoismu. Ita buka deit solusaun ida neebe la fo atensaun ba ema
seluk, maibe hare liu ba ita nia-an. Konflitu sei mosu situasaun ida neebe ema ida deit mak
manan, I halo ema seluk lakon. Ita manan hodi hamonu ema seluk. Tamba situasaun ida nee halo
ema ida deit mak manan, maka sei mosu tan konflitu seluk tan. Ema sira neebe lakon sei la
kontenti, i sei buka atu kontra ka hasoru ema sira neeb mak manan. Nee duni, ita bele dehan
katak konflitu nee mosu tamba, iha diferensia ideias ba malu, neeb halo ema barak trumatiza ho
situasaun sira neebe hanesan mensiona iha leten.

2.3. Seguransa mak f seguru ba ema nia moris iha konflitu nia laran.

Seguransa ms sai hanesan parte ba nesesidade baziku iha nasaun ida nia laran, iha moris
komunidade, tamba seguransa mak xave ba ema nia moris, iha oras (24) rua-nulu-resin-haat nia
laran, Oins ema ka komunidade moris seguru. Nee duni seguransa mak sei f seguru ka xave ba
ema nia vida. Maibe ita ms tenke hadook-an no hakruuk ba konflitu no violensia atu nunee, ita nia
vida nee bele livre ka seguru iha ambiente ida nia laran.

Diferente ideias no ideolzia sempre mosu iha sosiedade ida nia laran, no sempre hamosu konflitu
no violensia, diferente ideias tamba diferente objetivu, neeb ida-idak hamosu tuir nia planu ne'eb
iha.

Diferente ideolzia tamba ideolzia neeb la hanesan, ezemplu konkretu mak hanesan kazu Mauk-
moruk (CPD-RDTL) no governu Timor- Leste neeb ideolzia la hanesan, maibe sira nia objetivu
hanesan ka ida deit, mak atu halakon kiak no dezenvolve nasaun nee.

2.4. Dalan atu hakotu konflitu.

Konflitu sempre mosu iha grupu nia laran.Konflitu mosu tamba diferensia nesesidade, persepsaun,
objetivu, ho esperiensia. Konflitu mosu entre individu ida ho individu ida ka sub-grupu ho sub-
grupu iha grupu nia laran. Maibe dala barak konflitu ms mosu tamba komunikasaun lao ladun
diak. Atu hamenus konflitu ema sira tenke buka atu hatene nesesidade, persepsaun ho aspeitu
seluk tan kona ba ema ida-idak neeb moris hamutuk iha sosiedade ida laran. Hanesan nee, sira
bele hatene ho simu malu diak iha sosiedade ida nia laran.

Karik konflitu ruma mosu iha komunidade ida nia laran, buka atu resolve ho didiak. Labele husik
konflitu ba bebeik, tamba seluk bele aproveita problema internal nee, atu sobu grupu familia ruma
ka komunidade ida nian.
Iha tekniku atu minimiza ho resolve konflitu iha grupu laran, mak hanesan:

1. Identifika hun konflitu, katak kauza husi saida. Tr hamutuk ho tau hamutuk hanoin atu
oins bele resolve konflitu nee.

2. Iha grupu ka komunidade ruma karik iha hanoin la hanesan, nee laos sai hn atu hare malu
la diak. Ita tenke simu hanoin la hanesan,i ms la bele hirus ema tamba deit nia hanoin la
hanesan.

3. Rezlve kedan problema neeb foin mosu. Labele husik hela, tamba bele halo grupu seluk
tama tan, atu sobu grupu nee.

4. Lider bele uza ninian autridade atu hakotu standar neeb uza iha grupu laran. Ida nee
halao iha situasaun neeb lao la ls(problematiku). Nee duni kada individu ida-idak
neebe moris iha sosiedade ida hanesan nasaun RDTL, tenke troka ita nia hahalok-at sira. Se
lae konflitu bele boot tan, no halo sosiedade balu la hetan ninia objetivu, ka dala barak bele
halososiedade ida naksobu.

Kapitulu 3:

3.1. Rezumu

1. Konflitu katak ita ema ida-idak nian hanoin no mentalidade neebe la hanesan mak hamosu
konflitu.

2. Konflitus katak problema boot neebe mosu, maibe la iha ema ida atu rezolve entre grupu
rua.

3. Konflitu katak situasaun neebe mak halo ema la iha harmoniza, hahalok no lia-fuan la
hanesan, la iha relasaun atu hametin dame iha rai laran, no konflitu mosu tamba, husi ita nia
hahalok konfrontasaun sira.

4. Diferensia ideia entre ema ida hi ema seluk, ka grupu ida ho ida seluk ba interese ho
objetivu ida.

5. Konflitu katak problema mosu iha ita nia komunidade, bairru, I nasaun.

6. Konflitu katak iha bairru ida-idak nian la iha unidade mak mosu konflitu nee.

7. Lia-fuan konflitu mosu husi ita ema nia hahalok no hadaet ba publiku.

Tamba nee konflitu mosu laos deit relasaun ho situasaun, maibe mosu mos iha sapeitu oi-oin.
3.2. Konkluzaun

Konflitu katak lalaok ema ida nian ka grupu neebe, bele hamosu oho grupu ida seluk no odiu malu
no hamosu konflitu iha vitima nia laran.

Tamba nee dalan ida atu elimina konflitu mak, Dezenvolvimentu ho balansu social.
Dezenvolvimentu tenke sai hanesan metodu ida, atu bele resolve no hamenus konflitu iha rai laran.

Tamba nee nudar estudante universitariu ida, hakarak sujere ba dosente katak, atu rekomenda ba
ita nia estadu no governu, katak tenke kria balansu sosial no hamosu dezenvolvimentu.

Nee tenke sai hanesan ideias baziku no prinsipiu ida iha prosesu dezenvolvimentu Timor-Leste.
Ideias nee bazeia ba realidade no esperiensia iha nasaun barak neebe, prosesu dezenvolvimentu
bele kria hela konflitu iha rai laran.

3.3 REFERENSIA.

1. HTTP//.GOOGLE.COM

2. LIVRU KONFLITU SOSIAL

SERVISU INDIVIDU
KONFLITU SOSIAL IHA TIMOR LESTE

FAKULDADE SIENSIAS SOSIAIS NO POLITIKA

DEPARTAMENTU POLITIKAS PUBLIKAS

MATERIA METODU TRABALHO CIENTIFICO

HUSI

NARAN : DEONISIO SOARES MARTINS

PROFESOR : VITOR SOARES MPA

UNIVERSIDADE NASIONAL TIMOR LOROSAE

(UNTL)

2015

Você também pode gostar