Você está na página 1de 17

RELASAUN ENTRE ATIVIDADE FISIKU HO PREVENSAUN MORAS

HIPERTENSAUN NE’EBE AFETA BA ADULTO HO IDADE ≥ 40 IHA


CENTRO KOMUNITARIO VERRA-CRUZ,TINAN 2020.

MONOGRAFIA

Diriji Ba Faculdade de Medicina e Miência da Saúde iha Universidade Nacional


Timor Lorosa’e atu Kompleta Kriteria ida hodi hetan Grau Akademiku
Licenciatura iha Enfermagem

HUSI

PEDRO DA CONCEIÇÃO

2014.04.0255

ESCOLA SUPERIOR DE ENFERMAGEM

FACULDADE MEDICÍNA E CIÊNCIA DA SAÚDE

UNIVERSIDADE NASIONAL TIMOR LORO SA’E

DÍLI

2020

ii
RELASAUN ENTRE ATIVIDADE FISIKU

HO PREVENSAUN MORAS HIPERTENSAUN NE’EBE AFETA

BA ADULTO HO IDADE ≥ 40 IHA CENTRO

KOMUNITARIO VERRA-CRUZ,TINAN 2020.

iii
UNIVERSIDADE NACIONAL TIMOR LOROSA’E
FACULDADE DE MEDICINA E CIÊNCIAS DA SAÚDE
ESCOLA SUPERIOR DE ENFERMAGEM

Husi :

PEDRO DA CONCEIÇÃO

NRE: 2014.04.0255

RELASAUN ENTRE ATIVIDADE FISIKU HO PREVENSAUN MORAS


HIPERTENSAUN NE’EBE AFETA BA ADULTO HO IDADE ≥ 40 IHA CENTRO
KOMUNITARIO VERRA-CRUZ,TINAN 2020.

MONOGRÁFIA
LICENCIATURA EM ENFERMAGEM

Trabalhu efeitu orienta husi professor Orientadores no hetan ona aprovasaun iha
loron,Terça-Feira,14 de Janeiro de 2020, hodi nune’e bele submete ba Seminario
Monográfia .

Orientador : Virgilio Soares,S.K.M _______________

Co-Orientador : Alexandra Maria Pires, S.Kep.,M.Enf.__________

Dili, 14 de Janeiro de 2020

iv
UNIVERSIDADE NACIONAL TIMOR LOROSA’E
FACULDADE DE MEDICINA E CIÊNCIAS DA SAÚDE
ESCOLA SUPERIOR DE ENFERMAGEM

RELASAUN ENTRE ATIVIDADE FISIKU HO PREVENSAUN MORAS


HIPERTENSAUN NE’EBE AFETA BA ADULTO HO IDADE ≥ 40 IHA CENTRO
KOMUNITARIO VERRA-CRUZ,TINAN 2020.
Husi :
PEDRO DA CONCEIÇÃO

NRE: 2014.04.0255

Aprejenta ona iha ekipa Júri nia oin, iha loron

Ho Klasifikasaun: APROVADO
Juri Avaliasaun ba Monografia
Prezidente Juri : Acacio Guteres Pereira, S.K.M., M. Enf.

Arguente Principal : Ana do Rosário de Jesus Leite, S.Kep., MPH

Vogál : Virgilio Soares,S.K.M.

Aprova Husi
Diretora Académica da Escola Superior de Enfermagem

( Maria Manuela Alves, M. Enf )

Legaliza Husi
Decano da Faculdade de Medicina e Ciências de Saúde

( Prof. José Dionísio Ximenes, M. Cont )

v
DEKLARASAUN INTEGRIDADE

Deklara aktual ho nia integridade elaborasaun kona ba prezenti monografia.


Komfirma katak traballu hotu-hotu kondusenti ninia elaborasaun la rekori ninia
pratika plagia ka forma rezultadu falsifikasaun saida de’it.
Deklara mos iha koñesimentu integral kodigu konduta Universidade Nacional
Timor Lorosa’e.

Díli: 28/ 02 / 2020

(Pedro da Conceição)

vi
DEDIKATORIA

Proposta Monografia ida ne’e ha’u dedika ba:


1. Aman Maromaktamba ho nia kbiit espíritu matenek ne’ebe haraik mai ha’u
no mós uma lisan Kabu (Laudiga) ne’ebe mak tulun ha’u hodi bele elabora
ha’u nia proposta monografia ida ne’e.
2. Ba Familia boot ne’ebe mak ha’u hadomi liu-liu ba Pai José Carlos no Mãe
Natalina Belo, nu’udar ha’u nia inan aman ne’ebe durante ne’e esforsu aan
tomak hodis empre ajuda, suporta no apoiu ha’u hodi kotinua ha’u nia estudu
to’o remata.
3. Ba ha’u nia Dosente sira hotu iha Escola superior Enfermajen, liu-liu ha’u nia
dosente orientador ne’ebe laran luak oferese nia tempu hodi fó orientasaun
di’ak atu nune’e ha’u bele hakarek mós nia proposta ne’e ho di’ak.
4. Ba ha’u nia maun,alin no feton sira mak ha’u hadomi: bin Dumingas, bin
Afina, maun Tinho, alin Rio , alin Anina , alin João, alin Bori, alin Rania no
seluk-seluk tan ne’ebe sempre durante ne’e ajuda hodi tau matan lisuk too
agora no sempre reza nafatin, enkoraja atu ha’u bele susesu.
5. Ba ha’u nia Tiu no Tia sira; Daniel, Amelia, Carlata, José, Joaquin, Rita, Luis
no sira seluk ne’ebe durante ne’e hamutuk apoiu no suporta mai ha’u.
6. Familia boot husi Sara-ida, Bualale, Turanaba, Baucau Vila Nova, Taibessi,
Bebunuk, Pantai kelapa no seluk-seluk ne’ebe durante ne’e fó hanoin no
suporta mai ha’u.
7. Agradese mós ba familia sira ne’ebe mak iha ona mundu seluk durante ne’e
fó mehi espiritu matenek no sorti mai ha’u hodi nune’e ha’u bele halo htu
ha’u nia propsota monografia.
8. Ba belun espesial sira; Francisco, Clementino, Cristiano, Antonio, Herry,
Egidio, Cesaltino, Mikita, Ana, Celestino no sira seluk ne’ebe durante ne’e
sempre suporta no oferese gratuita sira nia kbiit durante halo proposta
monografia ida ne’e no ba Universitáriu tomak iha Universidade Nacional
Timor Lorosa’e nia mahon liu-liu ba belun sira Escola Superiór Enfermajen-
FMCS-UNTL.
9. Almamater ne’ebe ha’u hadomi Universidade Nacional Timor Lorosa’e no
Escola Superiór Enfermajen.

vii
AGRADESIMENTU

Agradese ba Na’in Maromak tamba ho nia domin, tulun no bensaun liu husi
nia espiritu matenek mak hakerek na’in halo hotu proposta monografia ne’ebe ho
tópiku; “ Relasaun Entre Atividade Fisiku Ho Prevensaun Moras Hipertensaun
Ne’ebe Afeta Ba Adulto Ho Idade ≥ 40 Iha Centro Komunitario Verra-
Cruz,Tinan 2020”.

Prosesu hakerek proposta monografia too remata ne’e laos esforsu husi
hakerek nain mesak, maibe liu husi tulun no apoiu kosultasaun no orietasaun husi
parte hotu, nune’e iha biban ida ne’e, hakerek nain la haluha hakarak fó agradeseba:

1. Prof. Doutor Francisco Miguel Martins., M. Hum, nu’udar Reitor


Universidade Nacional Timor Lorosa’e.
2. Prof.Jose Dionisio Ximenes, M. Cont, nu’udar Dekanu Fakuldade Medicina e
Ciências da Saúde.
3. Joaquim Gregorio de Carvalho S. Kep, M. Enf, Nu’udar Vice Decano ba
Assunto Academico Faculdade Medicina e Ciências da Saúde. .
4. Drs Manuel Fernandes MPH, nu’udar Vice Decano Administrasaun no
Finansas ba Faculdade Medicina e Ciências da Saúde. .
5. Maria Manuela Alves M.Enf, nu’udar Directora Escola Superior de
Enfermagem
6. José Ximenes da Conceição., S.Kep., M.Enf, nu’udar Vice director Escola
Superior de Enfermagem.
7. Virgilio Soars., S.K.M , nu’udar orientador I ba proposta monografia ida ne’e,
agradese ba disponibilidade, pasiensia, motivasaun, amizade komprensaun no
orientasaun ba apoio tomak hodi fo koñesimentu ciensia husi inisiu to’o ohin
loron bele finaliza monografia ne’e ho susesu.
8. Alexandra Maria Pires.,S.Kep. ,M.Enf, nu’udar orientadora II ba proposta
monografia ida ne’e, agradese ba disponibilidade, pasiensia, motivasaun,

viii
amizade komprensaun no orientasaun ba apoio tomak hodi fo koñesimentu
ciensia husi inisiu to’o ohin loron bele finaliza monografia ne’e ho susesu.
9. Ba dosente hotu iha Escola Superior de Enfermagem ne’ebé tulun ona hakerek
nain iha prosesu aprendizajem iha Escola superior de enfermagem.

10. Ba ha’u nia belun estudante ESE tinan létivu 2014 no tinan létivu 2013 nian
ne’ebe mak fó suporta no apoiu moral, material mai ha’u durante elabora ba
proposta monografia ida ne’e.

Ikus liu, hakerek nain sujestaun husi lee nain halo perfeitu ba proposta
monografia ida ne’e.

Dili,28/02./ 2020
Hakerek Na’in

ix
SITASAUN

NEINEIK BA BEIBEIK,PASIENTE MAK XAVE


IMPORTANTE.

( Apeu Saraida 120292 )

SÉ ITA MONU BA DALA ATUS, HAMRIK BA


DALA RIHUN TAMBA ITA LA HATENE ITA
NIA DISTANSIA BA SUSESU NO LA BELE
TAUK ATU HAKAT BA OIN TAMBA
DISTANSIA 1000 MIL SURA KOMESA HUSI
PASU PRIMEIRU.

( Setyanto 2017 )

x
Resumu

“Relasaun Entre Atividade Fisiku Ho Prevensaun Moras Hipertensaun Ne’ebe Afeta Ba Adulto Ho Idade ≥
40 Iha Centro Komunitario Verra-Cruz,Tinan 2020” Monografia (Licensiatura)- Eskola Superior
Enfermagem- Faculdade de Medicina e Ciência da Saúde-UNTL.

Intrudusaun : Hipertensaun ka presaun arterial a’as maka kondisaun ida ne’ebe presaun arterial sistolik ≥ 140
mmHg ka presaun arterial diastolik ≥ 90 mmHg. (Sari, 2017,paj 3). Tuir World Healt Organization ( 2016 ) relata
katak ema 600 miliaun mak sofre ona moras hipertensaun iha mundu tomak maibe entre husi 600 miliaun, no 3
miliaun mak mate kada tinan. Iha globalmente moras hipertensaun rezulta aproximadamente 7,5 miliaun entre
husi numeru refere 12,8% totalidade mate iha mundu kada tinan. Tuir dadus relatoriu Rejional Asiatiku, hateten
katak mate husi konaba moras la hadaet iha Nasaun Malaysia maka as liu Asiatiku ho nia porsentu (43,5%),
(Oliva, 2019). Tuir dadus ne’ebe relata husi relatoriu estatistika Ministeriu Saude periodu Janeiru- Dezembru
2016 ne’ebe mak Ministeriu saude Timor Leste pasiente nain 283 (MdS, 2016). Tuir dadus prelimiariu hetan husi
fatin peskija iha Sentru Saude Komunitaria Vera Cruz Municipiu Dili iha tinan 2018 total pasiente hamutuk 1064
no tinan 2019 pasiente hamutuk 3739 maibe halo komparasaun numeru pasiente ne’ebe mak konsulta konaba
moras Hipertensaun mantein nafatin ho numeru pasiente (Medikal R. 2019).

Objetivu Investigasaun: Atu hatene relasaun entre atividade fisiku ho prevensaun moras Hipertensaun ne’ebe
afeta ba adulto ho idade ≥ 40 iha Centro Komunitario Verra-Cruz,tinan 2020.

Metodu Investigasaun : peskiza ida ne’e uza métodu kuantitativu abordajen ho aproximasaun cross sectional ho
utilizasaun tekniku non-probabily sampling ho maneira purposive sampling ho total hamutuk 30. No tekniku
rekolla dadus ba peskiza ida ne’e uza instrument Questionario.

Liafuan Xavé : Atividade Fisiku Lao Ain, Prevensaun Hipertensaun

Referensia : Livru 10 ( 2012 – 2019 ); Internet 28 (2011-2019)

xi
ÍNDISSE

Kapa......................................................................................................................................i

Kapa II.................................................................................................................................ii

Logo ...................................................................................................................................iii

Folla Aprovasaun ...............................................................................................................iv

Folla Legalizasaun...............................................................................................................v

Deklarasaun Integridade.....................................................................................................vi

Dedikatoria........................................................................................................................vii

Agradesimentu..................................................................................................................viii

Sitasaun................................................................................................................................x

Rezumu...............................................................................................................................xi

Índise..................................................................................................................................xii

Índise Tabela......................................................................................................................xv

Índise kuadru.....................................................................................................................xvi

Índise aneksu...................................................................................................................xvii

Sígla Abreviatura............................................................................................................xviii

Kapítulu I Intodusaun

1.1 Antesendente............................................................................................................1
1.2 Justifikasaun Estudu.................................................................................................4
1.3 Formulasaun Problema.............................................................................................4
1.4 Objetivu Investigasaun.............................................................................................5
1.5 Importansia Estudu...................................................................................................5
1.6 Seleksaun terminolójia.............................................................................................6

xii
Kapítulu II Kontektualizasaun Teórika

2.1 Konseitu atividade fisiku


2.1.1 Definisaun........................................................................................................8
2.1.2 Klasifikasaun....................................................................................................9
2.1.3 Benifisiu.........................................................................................................10
2.1.4 Sasukat............................................................................................................12
2.1.5 Atividade lao ain............................................................................................13
2.2 Konseitu Hipertensaun
2.2.1 Definisaun......................................................................................................15
2.2.2 Klasifikasaun..................................................................................................16
2.2.3 Kauza.............................................................................................................17
2.2.4 Manifestasaun klinika.....................................................................................17
2.2.5 Fátor risku.......................................................................................................17
2.2.6 Tratamentu.....................................................................................................20
2.2.7 Komplikasaun.................................................................................................21
2.3 Prevensaun hipertensaun
2.3.1 Halo desportu ne’ebe adekuadu....................................................................23
2.3.2 La fuma...........................................................................................................23
2.3.3 La hemu alcohol.............................................................................................24
2.3.4 Deskansa ne’ebe ho adekuadu........................................................................24
2.3.5 Metodu mediku...............................................................................................24
2.3.6 Metodu tradisional..........................................................................................25
2.3.7 Regula padraun han........................................................................................25
2.4 Kuadru Teóriku ba peskiza.........................................................................................26
2.5 Kuadru Konseitu ba peskiza.......................................................................................26
2.6 Hipotesa......................................................................................................................27

Kapítulu III Metodolójia Investigasaun

3.1. Natureza Metodolójia ba Peskiza.......................................................................28

xiii
3.2. Fatin no Tempu Peskiza.....................................................................................28
3.3. Populasaun no Amostrra....................................................................................28
3.4. Variabel Peskiza.................................................................................................30
3.5. Definisaun Operasional......................................................................................30
3.6. Téknikas ba Rekolla Dadus................................................................................32
3.7. Instrumentu ba Peskiza......................................................................................32
3.8. Téknika Prosesamentu no Analiza Dadus..........................................................33
3.9. Kestaun Étika ba salva guarda Investigasaun..................................................37
3.10. Kronogrma.........................................................................................................39
3.11. Planu Orsamentu................................................................................................40
Referensia Bibliografia...............................................................................................41
Aneksu

xiv
ÍNDISE TABELA

Tabela 1.indeks Atividade Fisiku......................................................................................12


Tabela 2.Klasifikasaun Hipertensaun................................................................................16
Tabela 2.Klasifikasaun Hipertensaun................................................................................16
Tabela 3.Definisaun Operasional......................................................................................30
Tabela. 4.Kronograma.......................................................................................................39
Tabela. 5. Planu Orsamentu...............................................................................................40

xv
ÍNDISE KUADRU

Kuadru 1: Kuadru Teoriku.................................................................................................26


Kuadru2: Kuadru Konseptual............................................................................................26

xvi
ÍNDISE ANEKSU

ANEKSU 1: Karta pedidu ba respondente atu sai amostra...............................................46


ANEKSU 2: Kestionariu Peskiza......................................................................................48

xvii
SÍGLA ABREVIÁTURA

< :Menor husi ou kiik husi


> :Maior husi ka boot husi
≥ :Maior igual husi ka boot hanesan husi
% :Porsentajen
ACE-inhibitor : Angiotensin converting enzimeinbhibitor
AHA :America Heart Asosiation
CHC : Comunity Health Center
Cit :Sitahusi
D : Diferente entre kada par ba klasifikasaun
F : Frekuensia
JNC :Joint National Committee
IMT : Indeks Massa Tubuh
INS : Instituisaun Nasional ba Saúde
Kg : Kilograma
KL : Konkorda Liu
K : Konkorda
LDK : Ladun Konkorda
LK : La Konkorda
LKL : La Konkorda Liu
mmHg : Milimetru Merkuriu
MdS.TL : Ministeriu Saúde Timor Leste
N : Distribuisaun frekuensia
N : Totalidade Amostra
NaCl : Natrium Cloridu
NHNES :National Health and Nutrition Examination Survey
OMS : Organizasaun Mundial Saúde
Pag. : Pajína
Pi : Porsentjen ba distribuisaun frekuensia
rhoxy : Koefisiente Korelasaun Spearman Rank
SPSS : Statistical Package for Social Sciences
UNTL :Universidade Nacional Timor Lorosa’e
U$S : Osan dollar Amerikanu

xviii

Você também pode gostar