LIBER IUDICIORUM

SIVE

LEX VISIGOTHORUM
EDITA AB RECCESSVINDO REGE c. a. 654.

RENOVATA AB ERVIGIO REGE a. 681.

ACCEDUNT LEGES NOVELLAE ET EXTRAVAGANTES.

LL. Sect. 1. I.
Becc. = Forma Reccesscindiana.
JErv. = Forma Ervujiana.
jVoir. = Novellae leges.
Kxtr. = Extraccnjantes.
 Recc. Erv.] LIBER IUDICIORTJM.
DE INSTKUMEXTIS LEGALIBUS.
LIBER PRIMUS.
I. Titulus: De legislatorem.
II. Titulus: De lege.
DE NEGOTIIS CAUSARUM.
LIBER SECUNDUS.
I. Titulus: De iudicibus et iudicatis.
II. Titulus: De causarum exordiis.
III. Titulus: De mandatoribus et mandatis.
IIII. Titulus: De testibus et testimoniis.
V. Titulus: De scriptnris valituris et infirmandis hac defunctorum volumtatibus
conscribendis.
DE OHDIXE CONIUGALT.
LIBER TERTIUS.
I. Titulus: De dispositionibus nuptianim.
II. Titulus: De nuptiis inlicitis.
III. Tituhis: De raptu virginum vel viduarum.
IIII. Titulus: De adulteriis.
20 V. Titulus: De incestis ct apostatis adque masciilorum concubitoribus.
VI. Titxilus: De divortiis miptiarum et discidio isponsorum.

DE OKIGINE NATIIRALI.
LIBER QUARTUS.
I. Titulus: De gradibus.
II. Titulus. De successionibus.
III. Titulus De pupillis et eormn tutoribus.
IIII. Titulus: De expositis infantibus.
V. Titulus: De naturalibus bonis.

Inscriptio LIBER IUDICIORUM exstat in solo codtce 11 1. De allii hvscriptlonibm huius legiim codicis
30 LIBEE IUDICUM et FOKUil IUDICUM v. praefationem nostram. — Ail compectum lih-rorum et titulorum
adhibui Codd. 11 1. 2. E\. 2. 1.2. 3. De — primus evan. 11 1. j| /. 4. legislatore 11 2. E \ ; Iegibus
latore E 2*; legibns latorem E 2.
l. 6. 7. De — seciuxlns eran. 11 1. ii L 12. hae] ac It 2. E 1.
/. 14. 15. De — tertius ercm. 11 1. || l. 18. raptoribus E 2. 2*. \\ / . 2 0 . ntque 112. E \. concubi-
35 tores 112; conciibitonim E 2. \\ / . 2 1 . dibortiis E. tliscidi Lsponsorum E 2. sponsorum A ' l , 2*;
sponsarum It 2.
/. 22. 23. Do — quartus eran. R 1. ji /. 28. Y. Tit. — bonis eran. B 1.
5*
36 LEX VISIGOTHOKUM.

Hecc. Evv.\ DE TRAXSACTIONTBUS.

LIBER QUINTUS.
I. Titulus: De ecclesiasticis rebus.
II. Titulus: De donationibus generalibus.
III. Titulus De patronorum donationibus.
IIII. Titiilus: De commutationibus et venditionibus.
V. Titulus: De commendatis et commodatis.
VI. Titulus: De pigneribus et debitis.
YII. Titulus: De libertatibus et libertis.
DE SCELERIBUS ET TORMENTIS.
LIBER SEXTUS.
I. Titulus: De accusationibus criminosornm.
II. Titulus: De maleficis et consulentibus eos adque veneiicis.
III. Titulus: De excutientibus partum hominum.
IIII. Titulus: De contumelio, vulnere et debilitatione hominum.
V. Titulus: De cede et morte homiimm.

DE FURTIS ET FALLACIIS.
LIBER SEPTIMUS.
I. Titulus: De indicibus furti.
II. Titulus: De furibus et furtis. 20
III. Titulus: De usurpatoribus et plagiatoribus mancipiorum.
IIII. Titulus: De custodia et sententia damnatorum.
V. Titulus: De falsariis scripturarum.
Yl. Titulus: De falsariis metallorum.

DE INLATIS VIOLENTIIS ET DAMNIS.

LIBER OCTAVUS.
1. Titulus: De invasionibus et direptionibus.
II. Titulus: De incendiis et incensoribus.
III. Titulus: De damnis arborum, ortonim et frugum quarumcumque.
IIII. Titulus: De daranis animalium vel diversarum reruin. 30
V. Titulus: De pascendis porcis et animalibus denuntiandis errantibus.
VI. Titulus: De apibus et eorum damnis.
DE FUGITIVIS ET REFUGIENTIBUS.
LIBER NONUS.
J. Titulus: De fugitivis et occultatoribus fugamque preventibus. 35
II. Titiilus: De his, qui ad bellum non vadunt aut de bello refugiunt.
III. Titulus: De his, qui ad eclesiam confugiunt.

l. 1. 2. D e — qiiintii.s evan. / M . jj /. 6. vend.J vindictionibns Ji2; bindittionibus E 2.

/. 10. isceleribus 11 1. || l. 13. consolentibus Ii 1. adque veneficis des. Ji 1; a. de v. R 2. jj /. 14. iscu-
ticutibu.3 lt 1 ; escutientibus E 2. partu R 1. || l. 15. contumelioso R 1. debilitate E 1. iQ
l. 17. fnlsnriis Jt 1. j| l.2i). furibus] fnris E\. [! /.23. iscripturarum E 2.
/. 25. 26. De — octavus evan. 11 1. j| /. 29. ortum It 2. E 1. |j l. 31. denmitiantis R 1. et add.
R 2. E\.
l. 35. prevenientibus E 1; prebenientibu.s E 2. \\ l. 36. belloj bclluni R 1. [j l. 37. confugium
faeiunt 112. E\; refngiiim facitmt E 2. 15
 LEX VISIGOTHORUM. 37

JRecc.Erv.] DE DIVISIONIBUS ET ANNORUM TEMPORIBUS ADQUE LIMITIBUS.

LIBER DECDIUS.
I. Titulus: De divisionibus et terris ad placitum datis.
II. Titiilus: De qiiinquagenarii et tricennalis temporis intentione.
5 III. Titulus: De termims et limitibus.

DE EGROTIS ET MORTUIS ADQUE TRANSMARINIS NEGOTIATORIBUS.

LIBER IMDECIMUS.
I. Titulus: De medicis et egrotis.
II. Titulus: De inquietudine sepulcrorum.
10 III. Titulus: De transmarinis negotiatoribus.

DE REMOVENDIS PRESSURIS ET OMNIUM HERETICORUM SECTIS EXTINCTIS.

LIBER DUODECBIUS.
I. Titulus: De temperando iudicio et removenda pressura.
II. Titulus: De omnium hereticorum adqueludeorum cunctis erroribus amputandis.
15 Jtecc. deest. Erv.] III. Titulus: De novellis legibus Iudeorum, quo et vetera confir-
mantur et nova adiecta sunt.

Ll. et deest H 2. E 1. annorum et B 2; ann. deext E 2. atque li 2. El et ita infra. || /. 2. X li\.

l. 4. quinquagenaiiis B 2. E2] qninquaginarii R 1. tricennarii 11 1; trecennalis E 2. temporihus R 1.
E 2. int.] tentione i? 1.
20 1.1. X I B 1. E. || l. 9. iniqnietudine B 2.
1.11. ereticoram B 2. ^ 2 . extinctis deest B 1. |! /. 12. X I I B 1. /i". || l 13. indiciuni A' 1. j,! /. 14. ereti-
corum B2; e. sectis extinctis i? 2. eroribus i? 1. III. Tit. — sunt] B 2. E. || ^. 15. Iudeoruni E\.
 . Erv.\ DE INSTRUMENTIS LEGALIBUS'.

LIBER PHIMTJS.
I. TITULUS: DE LEGtfSLATORE.
I. Qtiod sit artificium condendaram legum.
II. Quo modo uti debeat artifex legum. 5
III. Quid requirendum est in artifice legimi.
IIII. Qualis erit m vivendo artifex legum.
V. Qualis erit in consiliando artifex legum.
VI. Qualis erit in eloquendo artifex legum.
VII. Qualis erit in iudicando artifex legum. 10
VIII. Qualis in publicis, qualis in privatis erit artifex legum.
VIIII. Quod dare debeat legibus disciplinam artifex legum.
1,1,1. • I. Quod sit a r t i f i c i u m c o n d e n d a r u m legura.
Salutare daturi in legum contemtione preconium, ad nove operationis formam
antiquorum istudiis novos artus aptanms, reserantes virtutem tam formande legis quam 15
peritiam formantis artificis. Cuius artis insigne ex lioc decentius enitere probabitur,
si non ex coniectura trahat formam similitudinis, sed ex veritate formet speciem
sanctionis, neque sillogismorum acumine figiiras inprimat disputationis, sed puris
honestisque preceptis modeste statuat articulos legis. Etenim ut ars operis huius se
in hac dispensatione conponat, ordo magne ratiocinationis exoptat. Namque cum 20
experimenta rerum manus tenet artificis, ad dispositionem forme frastra queritur in-
vestigatio rationis. In inprovisis certe acuta expetit se ratio indagatione cognosci; in
non ignotis autem experimento faciendi se properat reserari. Latentis ergo rei quia species

LIB. I. Ad hunc librum adhibui codices R 1. 2. E 1. 2. Y\—5; ceterorum sinyula tantum annotavi.
l. 1. DE I. L.] DE LEGISLATORE R2; bvscr. deest omnino R\. |j 1.2. INCIPIUNT CAPITULATIONES 25
DE LIPKO PHIMO lt 1.
TIT. I. /. 3. LEGISLATORES R 1; LEGISLATORUM E 1; LEGIBUSLATOREM IJ2; LIBER
PEIMUS etiam hic add. M 2. f\ l. 4. Index cajntulonim deett li 2. Quid E 1. |] l. 5. debet B 1. |j l. 7. vi-
dendo E 1; bibendo E 2. \ l. 9. erit dee.it II 1. eloquendum E 1. jt /. 10. iudicandura B 1. || /. 12. Se-
rjuitiir continuo index capitulorum titnli II. R 1. 30
I, 1, 1. /. 13. Quid 7; 1. |j /. 14. contemtione pro contentione i? 2. E2] contionem It l; consti-
tutionem El; constitutione V. novam E 1. Pith. ji l. 15. istudiis] ita E2\ studiis R 2. E1; lustius
R 1. reservnntes R 1. 2. || l. 16. forniatis R 1. probitur R 1. |j l. 17. ex coniectnram R 1; ex couiunc-
tur.a E 2; ixet nihectura R 2. traat E 2. F 3 ; tradat R 1; tranat R 2. fonnat spatriem R 1; f. especiem
II 2. |j l. 18. silosgisrnoi-um aguniine R 1; ullogis firmorum acumine R 2; syllogismorum a. E 1; sigil- 35
logismorum a. E 2. disputationis] dusperationis R 1; admorationis R 2. jj l. 19. istatuat E 2:
instatuat i? 2. articulis 7<? 1. || /.20. rationationis VI. exobtat E. V 2. cumqs i/ 1. |j l. 22. acixte ^ 1.
Z. 23. experimenta i?. rosei-vari # 2 ; reserbari E 2. quia] si V2. 8.

1) //at j c Inscriptio inepte ex Isidoro, Etymolog. V, 24 rub., recepta est.

 LEX VISIGOTHORUM I, 1, 1—6. 39

Recc. Erv.] ignoratur, non inmerito considerationis ordo requiritur. Cum vero expertos 1,1,1.
usus in speculo visionis fides veritatis adducit, non iam materia forrae ratiocinationem
dictij sed operationem facti deposcit. Unde nos, melius mores quam eloquia ordinantes,
non personam oratoris inducimus, sed rectoris iura dispoiiimus.

5 II. Quo modo u t i d e b e a t a r t i f e x legum. Ijl>2.

Formandarura artifex legiim non disceptatione debet uti7 sed iure; nec videri
eongnram sibi contentione legem condidisse, sed ordine. Ab illo enim negotia rerum
non expetunt in teatrali fabore clamorem, sed in exoptata salvatione populi legem.

U[. Quid requirendum est in artificem legum. I? 1> 3«

10 Tunc primo requirendum est, ut id? quod inducitur, possibile credatur. Novissime
ostendendum, si non pro familiari conpendio, sed pro utilitate populi suadetur, ut
appareat eum, qui legislator existit, nullo privatim commodo, sed omnium civitim utili-
tati communi motum presidiumque oportune legis inducere.

IIII. Qualis erit in vivendo artifex legum. \} if 4.

15 Erit consequenter idem lator iuris hac legis mores eloquiis anteponens, ut con-
tentio illius plus virtute personat quam sermone. Sicque quod dixerit amplius factis
quam dictis exomet l priusqiie promenda conpleat, quam inplenda depromat.

V. Q u a l i s e r i t in c o n s i l i a n d u m a r t i f e x legum. if i, 5.
Erit in adventione Deo sibique tanturamodo conscius, consilio probis et parvis
20 admixtus, adsensu civibus populisque conmunis, ut aliene provisor salutis commodius
ex imiversali consensu exerceat gubernaculum, quam ingerat ex singulari potestate
iudicium.
VI. Q u a l i s e r i t in e l o q u e n d o a r t i f e x l e g u m . 1,1, 6.
Erit concionans eloquio clarus, sententia non dubius, evidentia plenus, ut, quid-
25 quid ex legali fonte prodierit, in rivulis audientium sine retardatione decurrat, totum-
que qui audierit ita cognoscat, nt nulla hunc difficultas dubium reddat.

I, 1, 1. l. 1. expertis lmsus R 1 ; expertos usos B 2. || l. 2. materies V 1; inntherinm V 2.

ratiocinante B 1 ; ratiocinatione V2. -| Z. 4. persona B 1.
I, 1 , 2 . l. 5. debet li 1. || l. 6. F . ergo li 2. E 1 ; Firmaiularnm Ji 1. disceptationem V2. vi-
30 dere H 1. || l. 7. sive B 1. contentionem B 1 ; contemtione B 2 ; eontione E'l. Ab deest B 1. negotio
B 1. ij l. 8. clamore B 1. exobtata E. V 4. ponere populi E 1. lege B 1 ; lege manifesta E 2 ; legem
manifestam VX. 2. 5. 8. 20. Pith.; legera salvatione populi manifestam V 4.
I, 1, 3 . l. 9. artifice B 2. E. V. \\ l. 10. prinmm E. V 1. 2. 4. PWt. hidicitur 11 2. E 1.
Mad. reddatur B 1. [j l. 11. ostendendum E; ostendum B 1 ; liostendatur B 2. hutilitate 7? 1. sua-
35 dendus B 1. [| /. 12. privati E 1. VI. 2. 3 ; privatum B 1. comodo B 2. E\. V\; quomodo VZ. hutili-
tatem B 1. jj L 13. coni. m.] i n u n i . motiim B 1 ; communi metu VI; cominuni niotuin T ' 2 ; com(m)uni-
mentum F 3 . 4. 5. Edd.
I, 1, 4. L 14. bibendo E2; videndo B 2. E \. j| /. 15. conquen.ster R 1. eontentio] <ta /»'; con-
tio E 2. F l . 4 ; cunctio F 3 ; couscio F 2 ; conditio F 1 5 . 2 0 ; constituti E 1 ; constitutio i W ( . t'u ?».,
40 Lind. || Z. 16. persone B 2 ; consonet i? 1. id quod E 1. jj /. 17. depromat] dcponat B 1 ; «Zee^ 7? 2.
1 , 1 , 5 . l. 18. eonsiliancluin] ifa 7? 1. E2; consiliando B 2. / i 1. || l. 19. adventione] ita B 1.
i ? l . 2. F 2 . 3 ; «wr. adinventione 7 i 2 ; adinventione F l . 4. 5. sibique] siutique Bl; sibusque B 2.
consilia providus B 2. parvis] paucis Fith. tn m., Lind. \\ l. 20. popnlis adque B 1; populiquc E 1.
commodus B 1; coraraodis F 2 . !| ^. 21. gnbernacula 7? 1.
45 1 , 1 , 6 . / . 2 4 . contionans E 2. F 2 ; contentiones corr. contentionens E 1; consonans F 2. 4.
/. 25. ex] es .B 2. prodiderit i2 2. E 1. 2. 2* JH JH., F 1 7 in m., Pith. in m. rivoli.s E 2'. recurrat
VI. 2. 5 ; recurrit F 4 . Pith. ji /. 26. que B 2 ; quod V 1. 2. 4.

1) (7f. Isidori Sent. III, 49, 2 : fonnain iustitiae factis magis cjuam verbis in.stituit.
 40 LEX VISiaOTHOKUM I, 1, 7—9; 2, 1.

I, 1, 7. Recc. Brv.] VII. Q u a l i s e r i t in i u d i c a n d o a r t i f e x legum.

Erit iudicans in indagando vivax? in preveniendo fixus, in decernendo non
anxius, in percutiendo parcus, in parcendo adsiduus, in innoeente vindex, in noxio
temperatiis, in advena sollicitus, in indigena mansuetus. Personam tantiim nesciat
accipere, quanto et contemnet eligere. 5

1.1.8. VIII. Q u a l i s in p u b l i c i s , q u a l i s in p r i v a t i s e r i t a r t i f e x legum.

Erit quecumque sunt publica patrio recturas amore, qnecumque privata erili
dispensaturus ex potestate, ut himc universitas patrem, parvitas habeat domiimm, sic-
que diligatur in toto7 ut timeatur in parvo, quatentis et nullus huic servire paveat, et
omnes amorem eius morte conpensandum exoptent. 10

1.1.9. VTIII. Quod d a r e d e b e a t l e g i b u s d i s c i p l i n a m a r t i f e x legum.

Tunc deinde sciet in hoc maxime istare gravitatis publice gloriam, si det ipsis
legibus disciplinam. Nam cum salus tota plebium in conservando iure consistat, leges
ipsas corrigere debet ante quam mores. Veniunt enim7 ut cuique libet7 in conten-
tionem, leges pro arbitrio suo fernnt, induunt sibi fictam de grabitate liac pudore per- 15
sonam; adeo ut sit illis lex publica, inhonestas privata, sicque obtentu legum contraria
legibus adoperiimt, qui vigore legis obvia legibus evellere debuerunt.

II. TITULUS: DE LEGE.

I. Quid observabit legislator in legibus suadendis.
II. Quid sit lex. 20
III. Quid agit lex.
IIII. Q.ualis erit lex.
V. Quare fit lex.
VI. Quod triuraphet de hostibus lex.

1,2,1. I. Q u i d o b s e r v a b i t l e g i s l a t o r i n l e g i b u s s u a d e n d i s . 25
Item in suadendis legibus erit plena causa dicendi, non nt partem orationis medi-
tandi videatur gratia obtinere, sed desideratum perfectionis obtinuisse laborem. In
earum nainque formationibus non sofismata disputationis, sed virtutem iuris mavult

I, 1, 7. /. 1. in] iudicio add. E 2. jj /. 2. Erit populo ndloquitur i. / i l . imlicando lt 1. perveniendo

112. / i ' 2 ; praevidendo K 1. I" 17. Pith. discernendo E 2. non deest li 1. i| /. 4. in advenu — inan- 30
suettis des. R 1. inde^ena pro in indigena II 2. personas 11 1. tanto E. neseiet II 1. |j l. 5. eon-
tendit E 2. heligrcro R 1.
I, 1, 8. l. 7. publicn — privata E; publica patria q. ]». 11 1; publica patri erectus a. q. privata
li 2. erili dispensattirus] ita VI. 2 ; horili d. E \. Edd.; birili d. E2] erit pensaturus lil; erit illi
dispeusaturus 11 2. [[ /. 8. patruitas 7? 1. [| l. 9. ut] deest II 2 ; al. mnn. pust add. E 2. V l. !\ l. 10. eins] 35
melius 11 1. mortem / / 1. E\.
1 , 1 , 9 . / . 1 2 . Tum E\. V2. Pith. istarel ita lt; stare E. V. si det ipsis] sit et ipse El;
si det et ipsis Pith. jj /. 13. conservando] ita II 1. V \. 2. aliij cousecrando E 2 et e corr. JR 2 ; con-
siderando E 1 et fortcusne olim li 2. p /. 14. debeat B 1. cuicumquc E 2. T' 2. 3. 15. JPith.; qui-
cumque E\. contentionem] ita E \. V\- contemtionem 112; contemptionem V2; contemtione E 2 ; 40
contentione Edd.; concionem 111] couctione I ' 3 j tencione V4; constitntionem V 15. [| /. 15. fnernnt
H 1. fincta E2; finctam VI. 2. de g-.] ita li 1. E 2 ; de gravitate E 1; divinitate B 2. pudere li 1.
/. 16. adeo ut sit illis] adecit illi R 1. inlionesta V2. 2*. 4. jj /. 17. obviam R 1.
TIT. I I . /. 19. Iiulex cajrituforum, indici tituli I. mbiectus in 111, deest omnino 11 2. Vl. jj l. 24. Quid
V2. 2*. 3. triumtat E 2. V3. 45*
I, 2, 1. /. 26. Icf,'. suad. R 1. plenus R 1. parte li 1. meditandi deest li 1. j| /. 2 7 . obtinere —
soH.smata] in V'& deleta. ji / . 2 8 . qnoque V2. 2*. sofi.sniata] ita E 2 ; sofirniata R 2; sunt finnata ^ l ;
.soplusmata E 1. lnajriw vult T'2.
 LEX VISIGOTHORUM I, 2, 1—5. 41

liecc. Erv.] causa discriminis. Queritur enim illic non, quid contentio dicat7 sed quid actio I, 2,1.
promat, quia et excessus rnorum non coercendi sunt cuturno locutionum, sed tem-
peramento virtiitum.
II. Q u i d sit lex. 1,2,2.
5 Lex est emula divinitatis, antestis religionis, fons disciplinarum, artifex iuris, boni
, mores inveniens adque conponens, gubernaculum civitatis, iustitie nuntia, magistra
vite, anima totius corporis popularis.

IH. Quid a g i t lex. J,2,3.

- Lex regit omnem civitatis ordinem, omnem hominis etatem7 que sic feminis datur
10 ut maribus, iuventute conplectitur et senectute, tam prudentibus quam indoctis, tam
urbanis quam msticis fertur, que summum salutis principum hac populorum culmen
obtinet? et cum manifesto preclaroque preconio in modum lucidissimi solis effulgit.

IHL Q u a l i s e r i t lex. I, 2, 4.
1
Lex erit manifesta nec quemquam in captionem civium devocabit. Erit se-
i5 cimdura naturam, secundum consuetudinem civitatis, loco temporique conveniens, iusta
ct equabilia prescribens, congruens, honesta et digna, utilis, necessaria, in qua preri-
dendum est ex utilitate, que pretenditur, amplius commodi, amplius iniquitatis oriatur,
ut dinosci possit, si plus veritati prospiciat publice, quam religioni videatur obesse, an-
et si honestatem tiietiir et non cum salutis periculo arguit.

20 V. Q u a r e fit lex. 1,2,5.

Fieri 2 autem leges liec ratio cogit, ut earam metu humana coerceatur inprobitas,
sitque tuta inter noxios innocentium vita, atque in ipsis inprobis formidato supplicio
frenetiir nocendi presumptio.

1,2,1. 1.1. enim] etiam V2. illio R 1. contemtio E 2. || 1.2. cohercendi E 1. V2* \ quoer-
25 cendi E 2. V2; cernendi E 2. coturno VI. 2. 2*; cothurno V4. 5. Edd. in temperamentum R 1; tem-
perare R 2, ubi virtutum deest.
1,2, 2. l. 5. Kerum emmula divitatis R 1. antestis] deest R 1; antistitis E \. F 3 ; antistis V2;
antistes VI. 4. 5. bonis F 3 ; bonos 3Iad. |j l. 6. n u n c i a t r i x VI. 2. 2*. 4. 5. 17. Pith.
I, 2, 3. l. 8. sit Bl. || l. 9. regit] agit F17. Pith. hominem El; homnem F 3 . civitatem R 1.
30 omnera hominis] inde ab his verbis deest hoc caput F 3 , vbi geguitur: in statu salutari etc. ut infra in cap. 6;
omuemque h. V 5. 17. Pith. || l. 10. iuventutem E 2. F l . 2. 4. cett. senectutem E 2. VI. 2. 4. cett.
1.11. que s.] quesumus R 1. principium E 2. VI. 2. 2*. Pith. \\ l. 12. manifestat R 1. effujget E. V;
effugit corr. effulget R 2.
I, 2, 4. l. 13. deest R 1. || l. 14. captionem] ita R \. E; captione R2. V. Erit enim F l . 2. 2*. 5;
35 Erit etiam F17. Fiih. || l. 15. naturam et s. F l . temporeque R 1. || l. 16. et equ.] aequaliaque R2;
et e. corr. et equavilia E2; et deest F 3 . perseribens i? 1. congr.] concumbens R 1. et deest V 1.
hutilis R 1. || J. 17. est tuM. a/. wi. J?2; deest V3. hutilitate i?.l. araplius — amplius] ita 7? 1. 2.
J571. 2. V 2*; amplius — an amplius F 4 ; intelligendum est: an plus — an plus, quod praebent VI. 2
(an plus semel tantum). 3. 5. Edd. comodi E 2. F 4 ; quomodi F 3 . |j l. 18. veritatem R 1; utilitati
40 F2*. 17 (in m.). rel.] regio i? 1; regioni F15. 17 (in m.). videbatur F 2 * ; videtur F 3 . an et si]
al. m. corr. hac si et E2; ac si F 1 7 ; ac sic Pith. j| l. 19. honestate R 1. tuetur] iia R 1. 17 1. F 3 ; ,
corr. a/. m. tueatur J ? 2 ; tueatur R 2. VI. 2. cett. arguit] ita R. E 1. F 5 ; arguat /£ 2. F 1. 2. cett.
I, 2, 5. l. 21. hec ratio] et ratio R 1; ratio illa R 2. E 1. F 3 . earum] iterum i? 1. coherceatur
VI. 2*; quoherceatur 1? 2. P"3. inpropitas iM ; inprovitas R 2. || /.22. siquel?l. inprobis] impiis A'l.

45 1) JBOC caput viagna ex parte ad verbum convenit cum Isidori Etymol. II, 10, 6 —
V, c. 2 1 . 2) ^df verbum fere convenit hoc caput cum Isidori Etymol. II, 1 0 , 5 =
V, c. 20.
IiL. Sect. 1 . 1 . 6
 42 LEX VISIGOTHORUM I, 2, 6.

1,2,6. Recc. Erv.] VI. Quod t r i u m p h e t de h o s t i b u s lex.

His in domestica pace ita perfectis, totaque primo a principibus, secundo a ci-
vibus, exhinc a populis et a domo iurgiorum peste seclusa, eundura est in adversis
et obviandum hostibus potentialiter ac fidenter, tanto in externis spe fida victorie,
quanto nil erit, quod ex internis fonnidari valeat aut timeri. Pacis enim oleo et 5
legum vino tota plebium massa in statu salutari conereta exeret hostibus indevictos,
unde inlesos artus, producentur iustis adiuta legibus tela. Erantque viri melius equi-
tate quam telo miuiiti, ut contra hostem ante iustitiam dirigat princeps, quam vibret
spicula miles. Felicior iam tunc illa principis congressio erit, quam domestica equitas
anteibit; qiiia et severiores enmt in hostium populatione mucrones, qnos de domibus 10
modeste produxerint leges. Experimentum enim natiiralis est rei, ut iustitia illa con-
fodiat hostein, que tutaverit civem et exteraam inde perimat litem, iinde suorum
interna possederit pacem. Sicut ergo modestia principum temperantia est legum, ita
concordia civium victoria est hostium. Ex niansuetudine etenim principum oboritiir
dispositio legxim, ex dispositione legum institutio morum, ex institutione morum con- 15
cordia cirium, ex concordia civium triumphus hostium. Sicque bonus princeps, interna
regens et externa conquirens, dum suam pacem possidet et alienam litem obrumpit,
celebratur et in civibus rector et in hostibus victor, habituras post labentia tempora
requiem sempiterna, post luteum auram celestem regnum, post diadema et purpuram
gloriam et coronain; quin pocius nec deficiet esse rex, quoniain, dum regnum terre 20
relinquid et celeste conquirit, non erit amisisse regni gloriam, sed ausisse.

I, 2, 6. 1.1. Quid E 1. Pith. \\ l. 2. ita deest R 1. civibus] principibus Rl. || l. 3. eundem

Ji 1. V2; secundum R 2. || l. 4. ac fidenter] des. R 1; hac f. R 2. || l. 5. quantum R 1. nil] ita R 1;
nec JS2; nihil, nichil cett. ex internis] in externis E 1. V 2. 3 ; externis i? 2. formidare R 1. Pacis]
facies R 1. holeo R 1; || l. 6. vinum R 2. statu] istatn R 1. exeret] i. e. exseret; exheret R 1; 25
exereet V 1. 14. hostes VI. 2. 8. indevictos] ita R2; inderictns R 1; inde esse victos V"2; indevictis
V2*. 5; inde invictos E. T"4; inde invictis F 3 . || l. 7. artos R 2. prodncere videntur VI. 4. 5;
p. videtur V2. 17. || /. 8. ut deest VI. 2*. hoste R 1; hostes VI. diridirigat R 1. || l. 9. specnla E.
quam d.] qnando domestica R 1; quando mistica E 2. |j l. 10. severiores] ita R 1. E 1. F 3 . 15. 16;
seniores R 2; seviores corr. al. m. severiores E2; saeviores VI. 2. 4. 5. Fith. populationem R 1. 30
quod R 1. || 1.11. legis R 1. || 1.12. cive R 1. externa R 1. lite R 1. || l. 13. Sicut] Si F 3 (Sicut F3*).
principium E2. VI. || l. 14. Ex] et R 1. mansuetudinem R 1. E 2. |j l. 16. sique R 1. || l. 17. obrum-
pit] ita R 1. F l . 3. Pith.; amrumpit R2; abrumpit E. V2. 4. 5. || l. 18. abituras E. F 3 * . |j l. 19. sem-
piteniam E. V. celestem] ita R; celeste E. V. diademam R 1. || l. 20. terre] ita R. E 1. F 3 ; terrenum
E2. VI. 2. 4. cett. || l. 21. relinquid] »'ta 112. V2. 2*; reliquid J? 1; relinqnit E. VI. 3. ce«. admisisse 35
jtf 1. ausisse] ita jrro auxisse R', ansisset E2; auxisse E 1. V.
 DE NEGOTIIS CAUSARUM.

LIBER SECUNDUS.
I. TITULUS: DE IUDICIBUS ET IUDICATIS.
Iiecc.] I. Quod et regia potestas et popu- Erv.] I. De tempore, quo debeant leges
5 lorum imiversitas legum rererentie emendate valere.
sit subiecta. II. Quod tam regia potestas quam
II. Quod nulli leges neseh*e liceat. populorum universitas legum reve-
III. Quod antea ordinare oportuit rentie sit subiecta.
negotia principum, postea popu- III. Quod nulli leges nescire liceat.
10 lorum. Quod antea ordinari oportuit
IIII. De tenipore, quo debeant leges negotia principum, postea popu-
eraendate valere. loram.
Mecc. Erv.] V. De principum cupiditate damnata eorumque initiis ordinandis, et qualiter
conficiende sunt scripture in noinine principum facte.
15 VI. De his, qui contra principem vel gentem aut patriam refugi vel insulentes
existunt.
VII. De non criminando principem nec maledicendo illi.
VIII. De remotis alienarum gentium legibus.
VIIII. Ne excepto talem librum, qualis hic, qiii nuper est editus, alterum quisque
20 presumat habere.
X. De diebus festis et feriatis, in quibus non sunt negotia exsequenda.
XI. Ut nulla causa a iudicibus audiatur, que legibus non tenetur.

LIB. II. Lemma: Codd. li 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. 5. l. 1. 2. INCIPIT LIB. II DE

N. C. Vb.
25 T I T . I. Index cajntulorum: Codd. lll. 2. E 1. 2. /. 4. et — et] ita R. E 2 ; tam — quam E 1.
/ . 5 . legum — subiecta des. R 2. |j / . 8 . ante E 1. ordinari II 2. E\. oportebit E2. || Z.9. negotia —
populorum dea. R 2. et postea E\. l l. 13. et — facte des. R 2. \\ l. 15. refu^i — existunt des. Ii2;
refugi sive insolentes ex. El; refugiunt vel insolentes ex. E2. || l. 17. principe nec maledicendum
illi E 1 ; principem nec maledicendum illum E 2. || l. 19. alterum — habere des. £2. || l. 21. exse-
30 quenda] exquirenda R 1; deest R 2. 1 l. 22. qne — tenetur des. R 2. continetur E 2.
6*
44 LEX VISIGOTHORUM H, 1.

JRecc. T$rv.\ X H . Ut terniinate cause nullatenus revolvantur, relique vero ad libri liuius
seriem terminentur, adiciendi leges principibus libertate manente.
XHL Quod nulli liceat dirimere causas, nisi quibus aut princeps aut consensio
voluntatis potestatem dederit iudicandi.
X l l l l . Quales causas debeant audire thiuphadi et qualibus personis cansas audiendas 5
iimmgant.
XV. Ut iudices tam criminales quam communes terminent causas. Pacis autem
adsertores et sola regia potestas ordinet, et sic tantundem a rege commissa
negotia iudicent.
XVI. De damnis eorum, qui noh accepta potestate presumserint iudicare. 10
XVH. De his, qui admoniti iudicis epistula vel sigillo ad iudicium venire con-
temnunt.
XVIII. Si iudex interpellantem audire contemnat, vel utrum fraudulenter an igno-
ranter iudicium promat.
XVIIII. Si iudex aut per commodum aut per ignorantiam iudicet causam. 15
X X . Si iudex dolo vel calliditate aut unam aut ambas causantium partes di-
spendia facit sustinere.
XXI. Quid prlmo iudex servare debeat, ut causam bene cognoscat.
XXII. Si cuiuscumque honoris aut ordinis iudex dicatur haberi suspectus, vel si
iudex contra leges presumat dare iudicium. 20
XXHI. Iudex qualiter faciat iudicatum.
X X m i . De commodis adque damnis iudicis vel saionis.
XXV. Quod omnis, qui potestatem accipit iudicandi, iudicis nomine censeatur
ex lege.
XXVI. Ut omne vinculum, quod post datum iniustum iudicium a causidicis fuerit 25
exactum, habeatur invalidum.
XXVII. Ut iniustum iudicium et definitio iniusta regio metu vel iussu a iudicibus
ordinata non valeat.
XXVIIL De data episcopis potestatem distringendi iudices nequiter iudicantes.
XXVIIII. Ut iudex, si a quocumque fuerit pulsatus, noverit se petenti reddere 30
rationem.
XXX. De damnis iudicum aliena contingentium.
X X X I . De his, qui regiam contemserint mssionem.

l.1. cause preterite R 2. relique — manente des. R2. vero deest El. || /. 3. ant c. — iudicandi des. B2.
l. 4. bolumtatis E2. |j l. 5. audiri B 1. thiufadi.i? 2. E 1; thenfadi E2. et qualibus] quibus 1? 1; et — in- 35
iungant des. B 2. j| /. 7. terminent] iudicent E2; terminent — iudicent des. Ii2. |{ 1.8. sie deest El. 2.
l. 10. pres. itid. des. 11 2; presumpserint E 1. jj 1.11. epistulam li 1; epistola It 2. El; epistolam E2. vel
sigillum li 1; vel — contemnnnt des. B 2. contendunt R 1. || l. 13. vel — promat des. Ii2. || l. 14. pre-
mat 11 1. || l. 15. causam deest 11 1; ind. causam des. B 2. |j /. 16. caus. — snstinere des. R 2. dispen-
dium 111. 1| l. 17. facid B 1; faci.it E 2. || /. 18. Quod 112. E 1. primum B 2. debet B 2. E 1, 40
corr. debeat E 2. ut — cogn. des. B 2. causa B 1. || l. 19. hordinis B 1. iudex — iudicium des. R2.
habere susceptum li 1. \\ 1.20. lege B 1. [| 1.21. iudicium E 2. || l. 22. atque E 1; aliqwe R 2. vel *
saionis «Zes. B 2. |[ l. 23. Ut B 2. iudicis — lege des. R 2. |j /.25. a cansidlcis des. R 1; a — inva-
lidura des. B 2. jj l. 27. iniusta — valeat des. B 2. iussum 11 1; iussu ad i. E 1. jj l. 28. valeat] ita
R 1; valeant E 1; baleant E 2. jj l. 29. potestate R 2. E 1. distr.] a d m o n e n d i E 1. iudiees n. 45
iudicantes des. B 2. || /. 30. si deest E 2. a quocumque pulsans B 2. noverit — rationem des. B 2.
l. 31. ratione li 1. || l. 32. contineatium 11 1. || l. 33. regia B 2. iussionem deest B 2.
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 1. 45

JRecc. Erv.] IN NOMINE DOMIM.

Jtecc. deest. Erv.] I. FLAVIUS GLOEIOSUS ERVIGIUS REX. H, 1,1.
(Cf. II, 1, h.)
De t e m p o r e , quo d e b e a n t leges e m e n d a t e v a l e r e .
Pragma suum emendatis legibus adsignantes, illud primum ordine
prefationis et loco premittimus, qxiia, sieut legum evidentia populorum
est excessibus utilis, ita sanctionum obseuritas tiirbat ordines equitatis.
Nam plerumque, dum quedam bene ordinata nebuloso verborum tractu
consistunt, ipsa sibi repugnantiam nutriunt, dum litigantium controversias
lucide non excludunt, sicque, ubi debuerunt finem ferre calumniis, ibi
10 novos contra se pariunt laqueos captionis. Hinc ergo diversitas cau-
sarum exoritur, hinc controversie litigantium generantur7 liinc etiam
hesitatio iudicum nascitur, ita ut in finiendis vel compescendis calumniis
habere terminum nesciant, que utique nutantia semper adprobantiir et
dubia. Et ideo, quia perstringi tota, que in controversiam veniunt,
brevi eonplicatione non possunt, saltim vel ea, que in eontionem per-
tractanda sese gloriosis nostre celsitudinis sensibus ingesserunt, ea in
hoc libro specialiter" corrigi et elimata probitatis sententia decrevimus
ordinari — evidentia videlicet dubiis, prestantia noxiis, clementiora morti-
ferisj adapertionem clausis, perfectionera ceptis inprimens institutis —7
20 quo nostri regni populos, quos una et evidens pax nostri regiminis con-
tinet, hec deinceps institutio correctariun leguin ordinandos adstringat
atque retentet. Et ideo harum legum correetio vel novellarum nostrarum
sanctionum ordinata constructio, sicuti in hoc libro et ordinatis titulis
posita et subseqnenti est serie adnotata, ita ab anno secundo regni
25 nostri a duodecimo Kalendis Novembribus - in cunctis personis ac
gentibus nostre amplitudinis iinperio subiugatis innexum sibi a nostra gloria
valorera obtineat, et inconvulso celebritatis oraculo valitura consistat*.

*) VI. 2. 4. 5. 6 (inm.al.m.).8.15—20 add.: ut, sicut sublimi in trono serenitatis

nostre celsitudine residente, videntibus cunctis sacerdotibus Dei seniori-
30 busque palatii atque gardingis, earum manifestatio elaruit, ita earundem
celebritas vel reverentia in cunctis regni nostri provinciis debeat observari.

I. 1. Codd. Jil. 2. E\. 2. IN K D. inter I. et FLAVIUS li. E 2.

II, 1, 1. Erv. Codd. E 1. l a . 2. VI. 2 (inde ab: eiimata). 3 {usque ad: hesitatio iudieum). 4. 5.
6. 8. 15—20. l. 2. FLAVIUS — KEX] des. VI. 4. 5. ERVIGIUS] ita T'3. Mad.; ERVI E 2. T 6 ;
35 deest E\\ RCDS VYl. Pith.; RECENSUINDUS Tr19. || /. 3. De — valere] des. Vb. \\ l. 4. Pracma
E 1. atsignantes corr. ads. E 2. || l. 5. premittitur V14. || /. 7. Nam corr. Nataque E 2; Namque
V 4. tractatu V 1. || /. 8. repugnantia V 1. || l. 9. lucidae E 1. cahunpniis hic et infra V 1.
I. 10. diversitas] adversitas E1. l a . || l. 12. esitatio E 2. eomposcendis E 2. |j /. 14. dubiam E 1.
quia deest E 2. prestringi E 2. || l. 15. concione V 1; contionem al. m. corr. contemptionem T r 6; con-
40 tentione F 4 . 5. 17. Htli. pertr. sese] pertractandas esse E 2. || /. 16. uostrej non se E\. l a . ea in] et
in VI. || l. 17. probitati F2. || £.18. evideutiam/i 1. l a . noxiusA'l. || /.21. astring-at E 1; constringat
V4. ji l. 22. retemptet E\. l a ; retemtet E 2. j| /. 24. sussequenti E 2. seriae El; serif E 1«. ab
anno] sub a. 1*4. || /. 25. a duod.] ad nndecimo V 4. Kalcls 7? 2; Kalendarura Novombrium I ' l . 4. 5. ac
gentibus] a gentibus E\. l a . 2; a g. corr. al. m. ac g. V 6. || /.27. inconvulsu E\. l a . persistat VI.
45 /. 28. sublime VI. 6. 17. in t.] des. V 1; in sublimi throno V 15. 19. || /. 29. videntibus]
audientibus F 1 5 . 19. || /. 30. earnm] eorum V2; omniquc popnlo liarum T r 15. 19; o. p. caruin T'17.

1) Haec constitutio, ex parte ad exemplum legis Reccessvindi regis II, 1, 5 scripta, est
loco praefationis Libro iudiciorum ab Ervigio rege renovato. Cf. quae de ea disserui 'iV. ArchJ
XXIII, p. 4 9 4 s ^ . 2) Est dies 2 1 . Octobris a. 681, non, ut opinati sunt viri docti, a. 682.
 46 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 1—3.

II, 1,1. Kecc. deest. JErv.] Leges sane, quas in Iudeorum excessibus nostra gloria pro-
mulgabit, ab eo tempore valituras esse decernimus, ex quo his con-
finnationem gloriosa serenitatis nostre renotatione inpressimus K

II, 1, 2. Recc. Erv.] I. (H.) FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Quod tara r e g i a p o t e s t a s quam p o p u l o r u m u n i v e r s i t a s l e g u m r e v e - 5
r e n t i e sit s u b i e c t a .
Omnipotens reruni dominus et eonditor unus2, providens commoda humane
salutis, discere iustitiam habitatores terre, sacre legis saeris decenter imperabit
oraculis. Et quia solius tam inmense divinitatis imperiis hec cordibus inprimuntur
humanis, convenit omnium terrenoram quamvia excellentissimas potestates illi colla 10
submittere mentis, cui etiara militie celestis famulatur dignitas servitutis. Quapropter
si obediendum est Deo, diligenda est iustitia; que si fuerit dilecta, erit instanter
operandum in illa, quam quisque tunc verius et ardentius diligit, cum unius eqnitatis
sententia cum proximo semetipsum adstringit. Gratanter ergo iussa celestia amplec-
tentes, damus modestas simul nobis et subditis leges, quibus ita et nostri culminis 15
clementia et succedentiura regum nobitas adfutura ima cum regimonii nostri generali
multitudine universa obedire decernitur hac parere iubetur, ut imllis factionibus a
custodia legum, que inicitur subditis, sese alienam reddat cuiuslibet persona vel
potentia dignitatis, quatenus subiectos ad reverentiam legis inpellat necessitas, principis
voluntas3. 20
11,1,3. Hecc.Erv.] H. (IH.) FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.
Quod n u l l i l e g e s n e s c i r e l i c e a t 4 .
Omnis scientia sana ordinabiliter vitat ignorantiam execrandam. Nam cum

II, 1, 1. l. 1. quas] quae E. promnlg-abit] ita E, i. q. promulgavit, quod praebent alii. || l. 2. bali-
turus E 2. |! 1.3. renotatione] renovatione E 1. l a . VI. 18; prenotatione Tr19. inpress.] confirmavimus 25
inpraen . . . (al. m. ant. corr.: inpressimus) F 5 .
II, 1, 2. Codd. R 1. 2. Hl. 2. VI. 2. 4. 5. (15 — 20). /. 4. FLAVIUS — EEX] des. E 1.
VI. 5; F V4. RECC.] EECCERDS Rl; RECCESUINTUS B 2; RCDS E2. V2. Pit/i.; RECESUINDUS
V19; RECHESVINCTUS Mad. || l 5. populi B 1. || /. 7. Omnipotentis B 1. rerum] regum R 1; rex
jyro rer* E\. || l. 8. saluti E. Vh. abitatoiibns Ji 2; abitatores E 2. imperabit] ita R. E pro im- 30
peravit. jj l. 9. Et] Set VI. tam deest £ 1. hecordibus R 1. || l 10. colla deest It 2. || l. 12. in-
stanter] iterum R 1. || l. 13. quisque h o m o v e l q u a l i s c u n q u e V2. 4. j| l. 14. semedipsum R 2.
VI. 2. adistringit R 1; adstringet E 1. \\ l. 15. modestias R 1; molestas R 2. novis R 1. || l. 16. suc-
cedendum R 1. nobitas] ita R 1. E2; novitas ^ 2 . E 1. V. regimini E 1; regiminis al. m. corr.
regimonii E2; regiminis Vll. 19. 20. || l. 17. hobedire R 1; oboedire E 1. ac E. ad custodia R\; 35
accausandia pro a c. R 2. || l. 18. legum h o n e s t a t i s q u e E\; h o n e s t a t i s legumque F 1 5 . ini-
titnr E. subditis sese] subdidisse R 1; subditis esse E 2. || l. 19. quatinus R 1. subiectorum E 2.
legis deest R 1. principis ( = ace.plur.) R; principes al. m. corr. principis E2\ principisque E\. VI. 2. 4. 5.
II, 1, 3. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 4. 5. (15. 17. 18. 19). l. 21. NOVITER EMENDATA
FLAVIUS F17. JPith.; FLAVIUS — REX des. E. VI. 4; F Vb. REC0DS . 8 1 ; RCDS V2. 17; RCCS 40
F 1 6 ; CHINDASUINTUS R 2, vM GLORIOSUS deest. |j l. 23. vitat] vita R2\ fit ad £ 1; ditat eorr.
distat E2; dicat 3Iad. ignorantia exegranda .8 1. Nam cum] Quoniam E 1.

1) Inter diem 9. et 26. Ianuarii a. 681; cf. 'N. Arch/ XXIII, p. 494 sq. 2) Omni-
potens — unus: versus hexameter. 3) C/. Isidori Sentenilarum lib. III, 51, 1. 2 : Iustum
est principem legibus obtemperare suis — tunc enim iura sua ab omnibus custodienda existimet, 45
quando et ipse illis reverentiam praebet —, principes legibus teneri suis neque in se posse
damnare iura, quae in subiectis constituunt. 4) L. Rom. Vts. C. Th. I, 1, 2 Interpr.: Leges
neseire nulli liceat.
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 3—5. 47

Meec. Erv.] scriptum sit: 'Noluit1 intellegere, ut bene ageret', certum est, quia qui intellegere II, 1, 3.
noluit bene agere non contendit. Nullus ergo idcirco sibi extimet inlicitum faciendi licere
quodlibet, quia se novit legum decreta sanctionesque nescire; nam non insontem faciet
ignorantie causa, quem noxiomm damnis inplicaverit culpa.

3 Mecc. Erv.] IH. (nn.) FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. 11,1,4.

Quod a n t e a o r d i n a r i o p o r t u i t n e g o t i a p r i n c i p u m et p o s t e a populorum.
Bene Deus, conditor rerum, disponens humani corporis formara, in sublimem
caput erexit adque ex illo cunctas membrorum fibras exoriri decrevit; unde hoc
etiam a capiendis initiis caput vocari precensuit 27 formans in illo et fulgorem luminum,
io ex quo prospici possent, quecumque noxia concurrissent, constituens in eo et intelli-
gendi vigorem, per quem conexa et subdita membra vel dispositio regeret vel pro-
videntia ordinaret. Hinc est et peritorum medicorum precipua cura, ut ante capiti
quam membris incipiat disponi medella. Que ideo non inmerito ordinabiliter exerceri
censetur, cum artificis peritia hec dispensarr patescunt; quia si salutare caput extiterit,
i5 ratione colligit, qualiter curare membra cetera possit3. Nam si arcem molestia occu-
paverit capitis, non potuerit in artus dirivationes dare salutis, quas in se consumserit
iugis causa langoris. Ordinanda ergo sunt primo negotia principum, tutanda salus,
defendenda vita, sicque in statu et negotiis plebium ordinatio dirigenda, ut dum salus
eonpetens prospicitur regum, fida valentius teneatur salvatio populorum.
20 Recc.\ n n . FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. Erv. deesf. H ? 1 ? 5
(Cf. II, 1, \.)
De tempore, quo debeant leges emendate valere.
Quoniam4 novitatem legum vetiistas viciomm exegit et innovare
II, 1, 3. l. 1. intelligere R 2. E 2. VI. 4. 5 hic et infra. certo R 2. E 1. quia intelligere R 2;
quia qui int. des. B 1. nolet R 1. || l. 2. non contendit] ita F 1 5 ; non concedit 11 2; nin condit li 1;
25 ad maledicendum tendit El; contendit T r 2; non contemnit F 1 8 ; contemnit, contempnit E 2. VI. 4.
5. 17. 19. Edd. existimet E\] estimet F 1. jj /. 3. nesciret It \. non insontem] des. Iil', id est
i n n o c e n t e m add. V2. || 1.4. sine culpa ign. Tr2. causam M 1. in culpa E 1.
II, 1,4. Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. (3 prior jxirs deest). 4. 5. (15. 17. 18. 19). l. 5. FLAV. —
REX des. E. F l . 4; F F 5 . REC0DS B 1; KECCESSYINTUS It 2; RCDS V 2. 3; RSDS et in
30 margine ANTIQUA V 18. |j l. 6. ordinare T'l. 2. 4. 5. Pith. Mad. oporteret ord. F2. oporteat E.
l. 7. rad. corr. sublime R 2; sublime E 1. V 1. || l. 9. a] ad R 1; deest E 1. vocari] bocitari corr. al. vi.
vocare E2; vocitari E 1. F l . 15. Mad. precensuit] ita R 1; praeconsonuit F 1 4 ; percessuit E2; per-
censuit cett. et f. Ium. des. R 1. j| l. 11. vigore R 1. disposio R 1. || l. 13. incipiad R2; incipinnt E\;
incipiant F 1. disponi] ita R; adhiberi E; adhibere F l . 4. 5; adibere V 2. medellam E\; medelam
35 R 2. VI. 2. 4; medela F15. || l. 14. cum ab E' 1. V. \\ l. 15. rationem V. curari al. m. corr. curare E2.
arce R 2; camem R 1. boccupaverit R 1. || /. 16. potuerit Rl; pot T'2. delibationes R 1; deriva-
tiones F l . |j /. 17. primum E 2. V. tutanda al. m. corr. tuenda R 1. || /. 18. istatu R 1. || l. 19. valen-
tins his E 1; valencium F 2; valentibus Pith.
II, 1, 5. Codd. R 1. 2. F l . 2. 4. 5. 6. 8. 9. 14. 15. 17. 18. 19. (20). 22. FLAV. — REX] des.
40 F l . 2. 4. 5. 9. 18. GL. deest F16. 17. RECODS R 1 ; RECESSUINTUS R2; RECESUINTUS F 8 . 15;
RECESUINDUS F 1 9 ; RCDS F 6 . 17. Pith. De — valere] des. V4. 8; Item alia lex F 4 ; Item alia
in ipsa era de quo supra II. add. V\. l 21. quo] quod R 1. 2. einendatas V2. 8. 9. || /. 22. vetustus
R 1; vetusta F17. vigorum R 1; vitiorum R 2. F 4 . 5. 8. 18. 19. 20. 22; malorum F17. exigit V.
innovale R 2; innovari F 8 . 9. «

45 1) Psahn. 3 5 , 4. 2) Cf. Isidori Etymol. XI, \, 2 5 : Prima pars corporis caput,

datumque illi hoc nomen eo, quod sensus omnes et nervi iutle initium capiant. 3) Cf. ora-
tioneni regis Eeccessvindi in Conrilio Tolet. VIII. habitam: regendorum membrorum eausa salus
est capitis. 4 ) De hac lege interpretanda c/r. supra praefationem et 'N. Arch.' XXIII,
p. 5 1 1 sqq.
 48 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 5. 6.

II, 1, 5. Hece.] leges veternosas peccaminum antiquitas inpetrabit, adeo leges in hoc Erv. deest.
libro conscriptas ab anno secundo dive memorie domni et genitoris mei
Chindasvindi regis in cunctis personis ac gentibus nostre araplitudinis
imperio subiugatis omni robore valere decernimus hac iugi mansuras
observantia consecramus; ita ut, reiectis illis, quas non equitas iudicantis,
sed libitus inpresserat potestatis, evacuatisque iudiciis omnibusque scrip-
turis earura ordinatione eonfectis, he sole valeant leges, quas aut ex
antiquitate iuste tenemus, aut idem genitor noster vel pro ^quitate iudi-
cioram vel pro austeritate culparum visus est non inmerito condedisse,
prolatis seu conexis aliis legibus, qtias nostri culminis fastigium iudiciali 10
presidens trono coram universis Dei sanctis sacerdotibus cunctisque
officiis palatinis, ducante Deo adque favente audientium universali con-
sensu, edidit et formavit ac sue glorie titulis adnotabit; ita ut tam he,
que iam prolate consistunt, quam ille, quas adhuc exoriri novomm nego-
tiorum eventus inpulerit, valido liac iustissimo vigore perdurent et eterne 15
soliditatis iura retentent.

II, 1, 6. Hecc. Erv.] V. FLAYIUS GLOKIOSUS EECCESSVINDUS EEX.

De p r i n c i p u m c u p i d i t a t e damnata eorumque i n i t i i s o r d i n a n d i s ,
et q u a l i t e r conficiende sunt s c r i p t u r e in nornine p r i n e i p u m facte.
Eminentie* celsitudo terrene tunc salubrius sublimia probatur adpetere, cum 20
saluti proximorum pia cernitur conpassione prodesse; iinde solet contingere, nt plus

II, 1, 5. l. 1. veternosas] veternus ac B 1; veternos i ? 2 ; veternosa V2. 8. 9. 16. 18; veter-

nositas p. antiqua in marg. F17. inpetravit B2; imperavit VI. 17. adeo] ita B. F 6 . 8. 22; ideo cett.
l. 2. conscr.] constitutas B 1. ab deest F 1 8 . diu memoriae B 2; d. xn. des. B 1; div£ m. F 2 ; bone m.
V4. 17. |1 l. 3. Chindasvindi] Cindasujndi R 1. F 9 ; Chindasuhinti R 2. ac gentibus] agentibus R 1; 25
hac g. R 2. || 1.4. valere deest V2. 4. Fith. decrevimus F l . 6. 8. 9. ac F. iugi] leges F 1 8 ; iugi
mansura F 2 . 17; leges mansuras iugi ob. F 9 . || l. 5. regectis R2; relictis V 2. 6. 18; sectis F l 6 .
7. 6. sed — evacuatis des. R 2; libitus deest etiam B 1, quod ex Vsupplevi. || l. 7. he] heae Ji 2. F 6 ; deest
Rl; ha§ corr. hagc F 8 . 9. sole deest F 1 8 . aut ex] ab R 1; aut deest F 9 . 16. || /. 8. iuste tenemus]
eius tenemus li 2; iuste n o v i m u s a u t tenemus F l . 2. 4. 5. 6. 8. 14. 17. 20. 22. ideo li 1. 30
genitor noster] genitorum li 2. vel — iudiciorara des. V 2. [| l. 9. absteritate /£ 1. merito B 1. con-
dedisse] ita B 1; condidisse cett. || l. 10. prelatis B 2. F l . conexis] ita B. F 8 . 9; connexis alii. quam
nrs cnlminibus R 2. iudicali pr. B 1. F 9 ; iudici abssidens pro i. pr. B 2. || /. 11. sac. sanctis B 2.
V 4. 5. 14. 20; sac. dei sanctis F 9 . que deest B 2. || l. 12. ducante R 2. F 1 4 ; docante B 1; docente
F 9 . 18. 20; docente vel ducante F 1 9 ; iubente F 5 . 6. 17. 22; adiuvante F l . 2. 4. 8. Domino F 2 . 4. 35
5. 6. 8. 14. 22. cum universali VI. consilio B 2. || l. 13. ^didit B 1. atque f. F l . ac] ad J ? l ; hac
B2; atque F 9 . ut] aut B2; deest V2. heae B2; et B 1; hee F 6 ; hg corr. h§c F 8 . 9; hae cett.
l. 14. quasi B 2. || l. 15. negotiorum] iurgiorum F 6 ; iurgiorum vel neg. F 1 6 ; iurgiorum occursorum
exoriri ev. F 1 8 ; . . . . orum (corr. negotiorum) vel excursornm ev. F 9 ; . . . orum corr. iurgiorum
F 8 . intulerit F 9 . hac] ac F. eterno F 9 . 18; aeterna B 2. \\ l. 16. soleditatis Bl; solitatis B 2; 40
solicitudinis F 4 . iure F 9 . 18. retentent] retinent B 1; retineant V 17, e corr. F 6 ; retemptent I r 4 ;
teneantur F 9 ; teneatur F 1 8 .
II, 1, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (14. 15). 17. 18. 19. 20. Cf. etiam Conc. Tolet.VIII.
FLAV. — REX] des. E 1. 2. VI. 3. 4. 15. 18. 19; F F 5 ; GLORIOSUS deestV2; REC9-DS Bl',
RECCESSUINTUS B 2; RCDS F 2 . JHth. l. 18. et eornm R 1. ordinandis et qu.] o. equaliter i? 1; 45
hordinata est qualiter B 2; o. et quomodo F17. |j /. 20. anpetere B 1. || /. 21. salute F 3 ; saluti corr.
al. m. salutis E 2. conpassione] conpassionem E 2; consparsio se B 2 ; consparsione E 1.

1) jBTaec if&r, de qua conferas {N. Arch.' XXIV, p. 45 sqq., a Reccessvindo rege occa-
sione concilii Toletani VIII. a. 652 inde a die 16. Decembris habiti edita est. Elicuit eam
decretum quoddam a synodo ad regein directum (lDea'etum iudicii universalis in nomine principis 00
editum'), quo clerici et palatini in concilio congregati qnaedam de facultatibus et hereditatibus
 LEX VTSIGOTHORUM II, 1,6. 49

Recc. Erv.\ commodi de aliena salute conquirat, quam de propria utilitate qtiisque percipiat. II, 1,6.
In multis enim, quia multorum salus adtenditur, maioris lucri summa percipitur; in se
autein, quia privati commodi fructus adpetitur, non satis est, si imius beneficii premia
conquirantiir. Hinc et illa regendaram tantundem salus est plebium, que non suos
5 fines privata voluntate concludit, sed que universitatis limites communi prosperitatis
lege defendit. Quapropter, ne salutaris ordo imperialibus videatur verbis potius ob-
tineri quam factis, de sublimitatis obtentu reclinamus ad vota stipplicum tranquille
visionis aspectum, ut inde salutaris conpassio habeat commoduin, unde turme plebium
adepte fuerint supplicationis effectum. Cum igitur precedentium serie temporum inmo-
10 deratior. aviditas principum sese prona diffunderet in spoliis populorum, et augeret rei
proprie censum erumna flebilis subiectonim1, tandem superne respectionis adflatu nobis
est divinitus inspiratum, ut, quia subiectis leges reverentie dederamus, principum
quoque excessibus retinaculum temperantie poneremus. Proinde sincera mansuetudinis
deliberatione tam nobis quam cunctis nostre glorie successoribus adfuturis Deo me-
15 diante legem ponimus decretumque divalis observantie promulgamus: ut nullus regum

II, 1, 6. l. 1. comodi 77 2. alien^ R 1. hutilitate quis 11 1. \\ l. 2. attenditur VI. 2. suma

772. V2; cuma 77 1; adunacio add. F 2 ; adunatur add. V4. || l. 3. quia deest V5. non] nos R 1.
l. 4. conquiratur E 2. illam R 1. || l. 5. concludit] edidit V 4. communis E\. prosperitati 7? 2. V 4.
5- 17. 18. 19. !| l. 6. videntur R 1. || 1.1. supplicium E2. || 1.8. uspectum] espectnm^2; affectum B 1.
20 ut inde] unde E \. conpassio] consparsio li 2. E 1. turme] turbae F15. 17 in margine. |i l. 9. Cum
deest R 1. || l. 10. apiditas R 1; aviditatis VI. sese] esse R 1. 2; deest E 1. in ispoliis R 1. et
augeret — divinitus (^. 12) nunc evan. V3; et augeret et m u l t i p l i c a r e t V2. 4. || l. 11. proprie]
tta tW propriae R. E1. F 3 . 14. 15. 17. 20. Pi^. Conc; p u b l i c e E 2. F 1. 2. 4. 5. erumna] et
ruina E 2. tandem] tara de i? 1. adflatum J?. || l. 12. legibus ^ l ; legis E 2. F l . 2. 5. r. deferamus
25 ^ 1; deferentiae dederamus R 2; reverentiam d. V1. 2. 5. 17; reverentia F 4 ; refrenantiae F 14.
Z. 13. mans. nostrae F l . 2. 4. 5. «//. || ^. 14. glorie nostre E 2. F; a a<M. i? 1. || l. 15. legem — div.ilis
des. V 3. poneremus 771. diualiis 771; diu.aliis 77 2. promulcanms R 1.

regum ordinanda proposuerunt. Rex autem, quae in favorem optimatum proposita erant, in mum
admodum commodum vertens, de hac re aliisque cum ea cohaerentibus legem nostram promulgavit.
ao Deinde synodus et decreti et legis definitiones ipsis canonibus (can. 10. 12j repetivit, conjirmavit et
utriusque tenorem actis concilii inserendum decrevit; cf. ccm. 1 0 : molestis actibus . . . satis, ut
opinamur, et lege gloriosi principis et decreto sanctae synodi huius contradietum esse con-
speximus. — ita . . . praefatae legis erit auctoritas valitura, ut et perenniter maneat inconvulsa. —
cui etiam legi vel decreto episcopali non solum in futuro, sed etiam in praesenti reverentiani
35 apponentes decernimus, ut quicunque detractor et non potius venerator decreti eiusdem atqne
legis esse maluerit, sive religiosus ille sit, sive laicus, non solum ecclesiastica excommunicatione
pleetatur, verum et sui ordinis dignitate privetur. — can. 1 2 : Huius quoque scntentiae forti-
tudine vel valore decreti nostri seriem, quam in serenisshni domini nostri lleccesvintlii regis edi-
dimus nomine pro rebus a divae memoriae patre suo quolibet titulo conquisitis, decernimus omnino
40 constare. Legem denique, quam pro coercenda principum horrenda cupiditate idem elementissimus
edidit princeps, simili robore firmamus atque, ut in futuris retro temporibus modis omnibus
observetur, pari sententia definimus. Quae etiam, no tacituma temporis vel obliviosa vctustatc
depereant, huic nostrae constitutioni utraque decrevimus innectenda, ita cunctorum mcmoriae
commendanda, ut a cunctis regulis superius ordinatis nusquam maneant segregata. Secundum
45 notam apud Mansi, Concil. ampl. coll. X, col. 1223 datam decretum 'die sccunda concilii' i. e.
die 17. Decemb. editum est. Reccessvindl lex paucis tantum diebus post promidgata esse videtur.
1) Cf. Decretum: Quosdam namque conspeximus reges, postquam fuerint regni gloriam assequcntes,
extenuatis viribus populorum rei propriae cougerere lucrum.

LL. Sect. i. I. 7
 50 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 6.

II, 1, 0. Hecc. Erv.] inpulsionis sue quibuscumque motibus aut factionibus* scripturas de quibuslibet
rebus alteri debitis ita extorqueat vel extorquendas instituat, quatenus iniuste hac nolenter
debitaram sibi quisque privari possit dominio reram. Quod si alicuius gratissima
volumtate quippiam de rebus a quocumque perceperit vel pro evidenti prestatione
lucratus aliquid fuerit, in eadem scripturam patens volumtatis hac prestiti condicio 5
adnotetur, per quam aut inpressio principis ant conferentis fraus evidentissime dete-
gattir. Et si patuerit a nolente fuisse iscriptura exacta, aut resipiscat inprobitas
principis et evacuet , quod male contraxit, aut certe post eius mortem ad eum, cui
exacta est scriptura, vel ad heredes eius res ipse sine cunctatione debeant revocari**.
Ille autera res, que, seclusa omni conpressionis argumentatione, directo modo trans- io
ierint in principis potestate, in eius perenniter iure perdurent, et quidquid ex-rebus
ipsis idem princeps ordinare voluerit, sue potestatis arbitrio subiacebit. Verum ut
omne eius negotium actionis roboret sinceritas veritatis, cum quarumcumque rerum
iscripture in principis nomine extiterint facte, mox testes, qui in eadem scripturani
suscriptores accesserint, ab his? quos elegerit princeps, diligentissime perquirantur, si 15
non aliquod indicium atit de inpressione principis aut de fraude scripturam facientis
modo quocumque cognoverint: ac sic aut rite facta series scripture pennaneat, aut
irrite eonfecta .vanescat. Simijis quoque ordo de terris, vineis adque familiis obser-
vetur, si sine scripture textum tantumodo eoram testibus quelibet facta fuerit definitio.
De x rebus autem omnibus a tempore Svintilani2 regis hucusque a principibus adqui- 20
sitis aut deinceps, si provenerit, adquirendis quecumque forsitan princeps inordinata

*) V8 addl: iustitiam a suo loco secludat a u t in statum suum r e d i r e contemnat a u t .

**) V 8. 20 add.: Simile preceptuin observari censemus, cum iustitiam motibus aut
actionibus principis claruerit a. suo esse loco seclusam a u t suum rigorem obtinere
contemptam. . . . . . . . 25

I I , 1, 6. l. 1. aut] ad E 1. j| /. 2. alteris R 1. debitis — iniuste evan. V3. quatenus] qualiter

E 2. V. ac E 1. V \. 3. 4. 5 ; et V2. nolenter indebitarum sibi qmsque probare possit dominum rernm
V 17 in margine. j| l. 3. sibi] ob V 1. dominio] dominum E 1 ; domino E 2. j| l. 4. voluntate
E 1. V. pro ev.] probidentia E 2. || l. 5. aliquod E 1. scriptura E 2. V. voluntatis E 1. V.
l. 7. paruerit V\l in margine. iscr. ex-] R 1 ; iscripturam exactam R 2 ; scriptura exacta JS71; scripturam 30
exactam E 2. V. |j l. 8. contraxerit F l . ems m. R. E. VI. 2 ; m. eius cett. morte] ita R 1. E 1 ;
m.ortem cett. [j l. 9. res] ita R 2. E. VI. 2 ; res deest R 1, ubi legitur ipsa — d e b e a t ; rei cett. cunct.]
contentione E 2 ; dnbitatione VI. revocare E. |j /. 10. conpress.] conprehensionis et R 1; conpren-
sionis E. i| / . 1 1 . potestatem E 2. V. qnidquid] quid R 1. || / . 1 3 . omne deest R 1. eius] R; deest E2\
huius cett. roboret] roburet Rl; robore R 2. |j /. 14. scripture E. V. testis R1. scripture E2;35
scriptura E \. V. \\ l. 15. snbscriptores V; scriptores F 1 5 ; subscriptores corr. f i r m a t o r e s V 2.
l. 16. indieium] in iudicis R \. in depressione V3; depressione F17. j| /. 17. ac] aut R 1; hac E2;
ac sic rite V 1; ac si aut rite V 2. j| /. 18. evanescat V 4. 5. j| /. 19. si deest R 1. textum] ita R. E;
textu V. in detinitione R 1. || /. 20. Svintilani] ita R. V2. 5. 8. 14. 15. 17 (m marfjine). Corw.; Smiinthilam
E1; Subintilani E2 ; Subtilani V4; Sintillani VI; Chintiiani VS. Jlad. hucnsque] huncnsque R 1; huius- 40
que R 2. prineipes R 1. adquisitis] adquietis R 1; adquesitis R 2. |j l. 21. sic quecumque E 1; qni-
cnmque E 2. •

1) Cf. Decretum: omnis conquisitionis profligatio . . ., qviae a gloriosae inemoriae Chinda-

svintho rege a die, quo in regnum dignoscitur conscendisse, repertus (?) quolibet modo extiterit
augmentasse, omnia in serenissimi atque clementissimi domini nostri Reccesvinthi principis perenni 45
transeant potestate et perpetuo deputentur in iure, non habenda parentali successione, sed possi-
denda regali congressione, ita ut iuste sibi debita quisque percipiat, et de reliquis ad remedia
subiectoram quaecumque elegerit principis voluntas exerceat. 2) Svintila rex regnavit a. 6 2 1 —
6 3 1 , supra cuius regnum retro recuperationes bonorwn regalium extendi non potuerunt propter
praescriptionem tricennalem. 50
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 6. 51

Recc. Erv.] sive reliquid seti reliquerit, quoniamx pro regni apice probantur adquisita fuisse, II, 1, 6.
ad successorem tantundem regni decemimus pertinere; ita liabita potestate, nt quidquid
ex his helegerit facere, liberum habeat velle. In illis autem rebus, que ipsi aut de
bonis parentum aut de quorumcunique provenerint successionibus proximorum, ita
5 eidem principi eiiisque filiis aut7 si filii defuerint, heredibus quoque legitimis heredi-
tatis iura patebunt, sicut etiam ceteris lege vel successione patere noscuntur. Quod
si aliquid ex rebus de quoramcumque parentum aut proximorum non solum successione,
sed etiam qualibet conlatione aut quocunque contractu ad ius ipsius pervenisse pa-
tuerit, si contingat hec inordinata relinqui, non ad successorem regni, sed ad filios vel
10 heredes eius, qiii conquisibit, specialiter omnis eadeni conquisitio pertinebit. Nam et
de illis rebus, quas 2 idem princeps ante regnum aut ex proprio aut ex iustissime con-
quisito dinoscitur abuisse, inrebocabili ordine aut faciendi quod voluerit potestatem
habebit, aut certe filiis eius successio plena patebit. Quod si filii deftierint, legitimis
heredibus ex his, que inordinata reliquerit, hereditatem hadire licebit. Huius sane
15 legis sententia in solis erit principum negotiis observanda adque ita perpetim valitura,
ut non ante quispiam solium regale conscendat, quam iuramenti federe hanc legem se
in omnibus implere promittat3. Quemcumque vero aut per tumultiiosas plebes aut per
absconsa dignitati publice macinamenta adeptum esse constiterit regni fastigia4, mox

II, 1,6. l. 1. sive] sibi B 1. reliquid] ita B. T r 2; relinquit El; sive rel. cles. E 2; reliquit cett.
20 relinquerit E. apicem B 1. [| l. 2. successore JR 1. ut deest B 1. \\ l. 3. ex his] exinde T r l. helegerit]
ita R 1. E 2; aelegerit 11 2; elegerit cett. habead R 1; abeat li 2. || l. 4. provenerit E, ita ut 11 1 ;
item El. \\ l. 5. si post add. E2; deest F 3 . filii] filie E 2. V 3. || l. 6. a ceteris V2. 4. || /. 8. colla-
tione VI. 2. quocunque] quolibet E 2. V \. 2,- 17. contractu] tractn om. B 1. j| l. 9. hec] ex B 1;
deest 7 3. vel] ad add. B 1; ad al. m. post add. E 2. \\ l. 10. 11. eonquisitio — idem om. B 1.
25 l. 11. que B 2. E 1. proprio] eis add. T r l ; sno proprio V 2. iustissime] ita B 2. E 1. Conc; iustis se
11 1; iustissima conquisitione F 1 5 ; iustissimo cett. conqnesitnm conoscitur B 1. [| l. 12. habuisse
B 1. V. inrevocabili B 2. ^ 1. F. faciendi exinde F 2 . 3. rell. \\ l. 13. plena] pena 11 1. |j Z. 14. reli-
querint R 1. hadire] ita li 1; adbire J^ 2; adire cett. || 7. 15. sententiam B 1. erit pr.] ita B. E 1.
F 3 ; pr. erit cett. • atque E. V. \\ 1.16. antea E2. V. regalis R 1; regalem E. conscendat] ascendat
30 B 1. || /. 17. tuniult.] multuosas F l . 2. |j l. 18. dignitate E2; dignitatis V; vohmtatis F l . puplice
R 1; publici E 1. machinamenta E 1. F. adeptum] aditnm Z? 1. regmim E 1.

1) Q"*. Decretwn: quae reges aecumiilant regno relinquant efcv e^ ibidem supra: illud
gravius innectentes, quod ea, quae vitlentur acquirere non regiii deputant honori . . . Quam
itaque ob rem in proprietatis illa conaiitur redigere siriu, quae pro solo constat illos imperiali
35 percepisse fastigio? 2) Sequentia ad verbum fere ex Decreto recepta sunt, ubi post verba
supra p. 50, n. 1 allegata haec leguntur: illis tantumdem exceptis, quae memoratus divae memoriae
Chindasvinthus princeps ante regnum aut ex propriis aut ex iustissime conquisitis visus est
habuisse; in quibus cunctis filiis eius una cum glorioso domino nostro Keccesvintho rege per-
maneat et divisio libera et possessio pace plenissima. Quorum verborum quaedam etiant in
40 canone 10. Conc. Tolet. VIII. leguntur, ubi ex hac lege recepta sunt: quaecumque inordinata
reliquerint hereditabunt gloriam successores, propria eorum et ante regnum iustissime conquisita
aut filii aut heredes capiant iurc proximitatis. 3) Cf. Conc. Tolet. VIII, can. 1 0 : non prius
apicem regni quisque percipiat, quam se illam fsc. legem nostram dc snccessione in res regisj per
omnia suppleturum iurisiurandi, taxatione definiat. 4) Cf. ibid.: Abhinc ergo et deinceps ita
45 erunt in regni gloriam praefieiendi reetores, ut aut in urbe regia aut nbi princeps deccsscrit
eum pontificum maioramque palatii omnimodo eligantur assensu, non forinseeus aut conspiratione
paucorum aut rusticarum plebium seditioso tumultu. Iam antea concilia quaedam de elechone
regis statuerant; ef. Conc. Tolet. IV. a. 633, ccm. 7 5 : defuncto in pace pr:ucipe primatus totius
gentis cum sacerdotibus successorem regni communi consilio constituant; ubi anathematizatur qui
50 praesumptione tyranniea regni fastfgium usurpaverit. Conc. Tolet. V. a. 636, can. 3 : quoniam
 52 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 6. 7.

II, 1, 0. Recc. Erv.] idem cum omnibus tam nefari^ sibi consentientibus et anatheraa fiat et christia-
norum communionem amittat, tam dire pereussionis ultione conlisus, nt omnis divini ordinis
cultor, qui 1111 communicare presumserit, simili cum ipso damnatione dispereat et pena
tabescat. Nam 1 et si quis legis huius seriem ex officio palatino malivole detrahendo
lacerare voluerit aut evacuandam quandoque, vel silenter musitans vel aperte resultans, 5
proloqui detectus extiterit, cunctis palatine dignitatis et consortiis et officiis ruox
nudatus, omnium reram suarum dimidiam partem amittat et, in deputato sibi loco
redactus, a totius palatii maneat societate seclusus. Religiosus etiam, qui se in eadem
culpam devolverit, simili rerum proprietatis sue dispendio subiacebit.

II, 1, 7. Nov.] NOVA. FLAVIUS GLORIOSUS EGICA KEX. 10

D e * f i d e l i t a t e novis p r i n c i p i b u s r e d d e n d a et p e n a h u i u s
transgressionis.
*) VS. 6. 8. 17. Pith. Mad.: D e h i s , q u i ob n o v i p r i n c i p i s ficlem s e r v a n d a m
i u r a r e d i s t u l e r i n t , v e l h i s , q u i ex p a l a t i n o o f f i c i o a d e i u s d e m
obedientiam vel presentiam venire neglexerint. 15

Cum divine vohmtatis imperio principale caput regnandi smnat sceptmm,

non levi quisque eulpa constringitur, si in ipso sue electionis primordio aut
iurare se, ut moris est, pro fide regia differat aut, si ex palatino officio fuerit,
ad eiusdem novi principis visurus presentiain venire desistat. Si quis sane
ingenuorum de sublimatione prineipali cognoverit et, dum discussor iuramenti 20
in territorio illo accesserit, ubi eum habitare constiterit, quesita occasione se
fraudnlenter distulerit in eo, ut pro fide regia conservanda iuramenti se vinculo

II, 1, 6. l. 1. nefarie] ita R 1; nefariae R 2; nefarie E. V. sibe R 2; sive R 1. conscientibus

E\. || l. 2. collisus VI. 2. || /. 3. ilhim B 1. communicare presum(p)serit R. E 2. VI. 2. 3. 4. 8. 14.
15. 17. 20; c. presumsit Vb; communicari presumpserit E1; communieaverit F19. 3Iad. ipso] illo 25
F l ; ipsa V 4. || l. 5. vacuandam R 1; evacuanda R 2. El', ebocunda E 2. musitatis R 1; mussitans
E\. V2. || l. 6. cunctos R 1. || l. 8. a] ac R 1; hac E 2. \\ l. 9. cnlpam R 1.
II, 1, 7. Codd. VI. 2. 3. 4. 6. 8. (15). 17. (18. 19). Pith. Mad. — l. 10. NOVA] ita V 3. Mad.;
deest VI. 2. 4. 6. Pith. FL. — KEX] ita F 6 . 17. Mad.; FLS GLS EGIKA EEX F 3 ; FLS GLS
EGIGA REX Pith.; FLS GLS REX F 1 9 ; des. Vl. 2. 4. || l. 11. Defid.— transgr.f des. V4. pena 30
deest V2. \\ l. 13. his] is F 3 . ob dezst F 3 . Jlad. || l. 14. his] de illis F 6 . 8. 17. Pith. eiusdem] eius
6. Pith. |! /. 17. primordia F 2 . || l. 18. iurare se] iurasse F 6 . 17. Plth.; adiurare F 3 ; se deest V3. Mad.
ut moris est] nti m. e. F 2 ; ut mori sed F 4 ; aut mori F 3 . || l. 19. eisdem F 2 . j| l. 21. const.] con-
tigerit F 6 . 8. 17. Pith. \\ l. 22. in eo ut] ita F 6 . Pith.; ideo nt F l . 2; ne aut F 3 . 4. 8. 17. Mad.

inconsiderate quorandam mentes et se minime capientes, quos nec origo ornat nec virtus deeorat, 35
passim putant licenter ad regiae potestatis pervenire fastigia, lmius rei causa nostra omnium cum
invocatione divina profertur sententia, ut quisquis talia meditatus fuerit, quem nec electio omnium
provehit, nec Gothicae gentis nobilitas ad hunc honoris apicem trab.it, sit a consortio catholieorum
privatus et. divino anatbemate condemnatus. Conc. Tolet. VI. a. 638, can. 1 7 : Rege vero defuneto
nullus tyrannica praesumptione regnum assumat, nullus sub religionis babitu detonsus aut turpiter 40
decalvatus aut servilem originein trahens vel extraneae gentis homo, nisi genere Gothus et moribus
dignus provebatur ad apicem regni, temerator autem huius praeeeptionis sanctissimae feriatur
perpetuo anathemate. 1) Cf. Co?ic. Tolet. VIII, can. 1 0 : cui ctiam legi vel deereto episcopali
non solum in faturo, sed etiam in praesenti reverentiam apponentes deceruimus, ut quicunque
detractor et non potius venerator decreti eiusdem atque legis esse maluerit, sive religiosus ille 45
sit, sive laicus, non solum ecclesiastica excommunicatione plectatur, veram et sui ordinis dignitate
privetur.
 LEX VISIGOTHOKUM H, 1, 7. 8. 53

JVov.] alliget, aut ille, qui, sieut premisimus, ex ordine palatino fuerit, minime regis II, 1, 7.
obtutibus se presentandum ingesserit, quicquid de eo vel de omnibus rebus suis
principalis auctoritas facere vel iudicare voluerit, sui sit incunctanter arbitrii.
Quod si aut egritudo illi obstiterit aut quelibet publice utilitatis actio eum
retinuerit, ut regis visibus se nullatenus representet, dum regie electionis
sublimitas quibuslibet modis ad eius cognitionem pervenerit, statim per suam
iussionem id ipsum clementie sue auditibus intimare procuret, qualiter fidei
sue sinceritatem ostendens huius legis sententiam evadere possit.

Recc.] VI. FLAVIUS CHINDASVINDUS HEX. Erv.] VI. II, 1,8.

io D e h i s , qui c o n t r a p r i n c i p e n i v e l De h i s , qni c o n t r a principem vel g e n -
g e n t e m a u t p a t r i a m refugi sive in- tem a u t p a t r i a m refugi sive i n s o l e n t e s
sulentes existunt. existunt.
Quantisx actenus Gotorum patria con- Quantis hactenus Gothorum patria concussa sit

II, 1,7. U . n o n alliget VI. 2. Mad. ille dezst VI. fuerit] deest V2; qui add. VI. jj l. 2. in-
15 gesserit] novi ing. V4. de eo v e l des. VI. 2. \\ l. 3. vol.] elegerit V3. |j /. 4. ant deest VI. obstit.]
extiterit F 3 . eum] unc V 3. |j l. 5. visibus se] ita F 2 . 4; iussibus se V1; se visibus F 3 . Jfad.; se
o b t u t i b u s V8. 17; o b t u t i b u s se F 6 . Fitk. uHateims F 4 . representet F l . 2. |j /.6. sublimitas —
eius des. V 2; quibuslibet modis des. VI. cognicio ad eum perv. F 2 . (j / . 7 . suej pro ipsius add. V 4.
II, 1, 8. Codd. B 1. 2. — L 9. CHINDASVIN- II, 1, 8. Codd. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8.
20 DUS] ita B2; CNDD B 1. || l. 11. regem 11 l. 13. 14. 15. 17. 18. 19. 20). — /. 9. VI] NOV. EM.
sibi R 1. ]| L 12. insolenter R 2. existant R 1. FLAVIUS RCDS REX add. F 2 ; N EMDA GLS
l. 13. haetenus B 2. RCDS BEX add. V 6. 17; N add. F 5 ; RCS add.
F 8 ; RCDS add. F15. || l. 10. vel g. aut] aut g.
vel F l . li Z. 11. refugi] refugiunt V1. 2. sive]
25 vel F 2 . insollentes i ? l . ii Z. 13. Gotornm et ita
infra E 2. F 2 . 6.

1) Cy. <7e hac lege, qnae dissenu 'N. Arch.' XXIV, p. 57 sqq. Huic, ccqnti similUmus est
canon 1. Concilii Toletani VII. a. 6 4 6 . habiti, qui ad verba fere nonnullis locis cum hac lege
convenit. Cf. can. 1 : Quis enim nescit, quanta sint hactenus per tyrannos et refugas trausfcrendo
30 se in externas partes illicite perpetrata et quam nefauda superbia iugiter frequentata, quae et
patriae diminutionem afferrent et exercitui Gothorum indesinentera laborem imponerent. Neque
vero, ut opinatus est F. Dahn, 'Konige' V, p. 195, Chindasvindus rex conciUi illlus decretum
recepit in legern; sed decretum potius ad exemplum legis formatwn esse videtur. Lex enim in
eodem canone iam 'dudum' data memoratur: novimus . . . ita duduin legibus decretum fuisse,
35 ut nullus refuga vel perfidus, qni contra gentein Gothorum vel patriam seu regem agere aut in
alterius gentis societatem se transducere reperitur, integritati rerum suarum ullatenus reforcnetur,
nisi forsitan princeps humanitatis aliquid personis talibus impertiri voluerit; qtii tamen non amplius
quam vicesimam partem rerum ei qui perfidus exstitit de rebus, unde rex elegerit, tribuendi
potestatem habebit. Ex anno autem secundo regni Ghindasvindi infra memorato conicere licet, hoc
40 ipso anno (= a. 642/3. p. Chr. n.J legem editam esse. Haec lex in locum legis antiquae
Euridanae, cuins vestigia in Lege Baiuv. 2, 1. 2 et in Edicto Rotharl c. 1 et 4 supersunt,
mbstituta esse videtur. Antiqua illa lege haec fere constituta esse videntur: 'Si quis in necem
regls consiliatus fuerit aut i7iimicos intra provinciam invitaverit aniinae periculum incurrat et res
eins infiscmtur'. Quae cum ad refugos specialiter no?i spectarent neque etiam ecclesiasticae
45 poenae, quas Conc. Tolet. VI, can. 12 in confugientes ad hostes stahierat ad reprimenda re-
fugorum machinamenta mfficerent, Chindasvindus hanc legem tulit. — Cf. quae Chronicae, q. d.
Fredegarii, referunt de rebeUibus et suspiciosis a Chindasvindo crudeliter suppressis, lib. IV, c. 82.
SS. rer. Mer. II, p. 163.
 54 LEX VISIGOTHOEUM II, 1, 8.
II, 1,8. Recc.\ cussa sit cladibus, quantisque iugiter
quatiatur istimulis profugorum hac r.efanda
supervia deditorum, ex eo pene cunctis est
cognitum, quod et patrie diminutionem
agnoscunt, et hac hoceasione potius quam
expugnandoram hostiiun externorum arma
sumere sepe conpellimur. Ut ergo tam
dira temeritas tandem vieta depereat, et
in huiusmodi transgressoribus manifesta
iscelera non relinquantur ulterius inpunita,
hac omne per evum valitura lege sancimus,
ut quicumque ex tempore reverende me-
morie Chintilanix principis usque ad an-
num Deo favente regni nostri secundo
vel amodo et ultra ad adversam gentem
vel extraneam partem perrexit sive per-
rexerit aut etiam ire voluit vel quando-
que voluerit, nt sceleratissimo ausu contra
gentem Gotorum vel patriam ageret aut
fortasse conetur aliquatenus agere, et cap-
tus sive detectus extitit vel extiterit, sive
ab anno regni nostri primo vel deinceps
qiiispiam infra fines patrie Gotorum quam-
cumque conturbationem aut scandalum in
coritrarietatem regni nostri vel gentis fa-
cere voluerit, sive ex tempore nostri regi-
minis tale aliquid agere vel disponere vi-
l. 2. profutiiroruni R 1. |j l. 3. cunctis] con|cuttus !
R \. i| l. 4. diminutione II 1. |j l. 5. cognoscunt j
corr. agnoscunt li 2. occasionem 11 2. |j l. 8. per-
maneat li\. !1 /.11. lege deest El. || /. 12. referende
It 1. || /. 13. 14. Chiintilani li 2. anno pro a. Deo
II 1. |! /. 15. amodo] commodo R 2. || / . 1 6 —
19. perrexit — Gotorum des. R 1. jj /. 17. voluit]
voluerit R2. \\ l 19. agcre Jtl. || /. 26. voluit 7? 2.
/. 27. talnm R 1.
S tus T'2; disponere stabilem conatus Tr4. || /.24. at-
| que qnod] vel quod VI.
1) Chintila rex regnavit a. 636 — 640.
JErv.] eIadibi\Sj quautisque iugiter quatiatur stimulis
profugorum au oefanda superbia deditoram, ex eo
peue cunctis est eognitum, quod et patrie dimi-
nutionem agnosoviut, et hac occasione potius quam
expug-nandoruin hostium externorum arma sumere 5
sepe eonpellimur. \Jt ergo tam dira temeritas
tandem victa depeyeat, et in Imiusmodi trans-
gressoribus manifeata scelera non relinquantur
ulterius inpunita, ha,c pmne per . evnm valitura
lege sancimus, ut quicmjque ex tempore reverende 10
memorie Chintilani prjuoipis usque ad annum
regni nostri Deo favente aecnndum vel amodo et
nltra ad adversam geutew vel extraneam partem
perrexit sive perrexerit aut etiam ire voluit vel
qnandoque voluerit, ut sceleratissimo ausu contra 15
gentem Gothorum vel patriani ageret aut fortasse
conetur aliquatenus agere, et captus sive detectus
extitit vel extitejit, sen ab anno regni nostri primo
vel deinceps quispiam infra fioea patrie Gothorum
quamcumque conturbationem a,\\t scandalum in 20
contrarietatem regni nostri ve! gentis facere
voluerit, sive ex tempore nostr} regiminis tale
aliquid agere vel disponere CQnatllS est ailt
fuerit, atque, quod indignvim dictum
videtnr, in necem vel abiectionen\ nostram sive 25
subsequentium regum intendere vel Jptendisse pro-
ditns videtur esse vel fuerit: hgrnm omninm
/. 1. qnatiatur] parciatur T'3. istimulis E 2.
/. 2. ex eo des. VI. || /. 3. poene E 1. quod et]
qui vero T" 1. || /. 4. agnosc.] hacnoscunt T'3; so
cognoscunt F 1 5 ; ostendunt E2; hoatendunt F 2 .
/. 5. expugnatorum ostium E 2. || /, 7. tandem
victa] tandem devicta E 1; tam divicta V 3.
/. 9. hac] hanc E 2. VI. 6. 13. 15. 17. legem vali-
turam T l . 6. 13. 15. 17. || /. 10. sanximtis E 2; 35
sanccimus VI; sanctimns V2. rev.] referend§ E\ ;
ferende corr. verende E2. \\ / . 1 1 . Chint.] Cintilani
V 3 ; Suintilani V 1; Suintillani in marg. V 17.
/. 12. Deo favente regni nostri E 2. V 2. || /. 13. ad
adv.] adbersam E 2. vel extraneam] aut extr. E1. 40
/. 14. perrexit sive] des. VI; sive perrexerit des.
V3. |i /. 15. ,ex sceleratissirao E1. || /. 17. ali-
quatenus] aliquid F15. j| /. 18. vel extiterit d&s.
E2. |1 /. 19. inceps E 2. infra] ita E 1. V 2. 4. 5;
intra alii. \\ l. 21. contrarietate E2. 1*1. |[ /. 22. vo- 45
Inerit] voluit V2. 6. || /.23. disponere stabilire cona-
dictu comadetur VI.
 LEX VISIGOTHORUM II. 1, 8.
Itecc.] detur, in necem vel abiectionem
nostram sive subsequentium regum inten-
dere vel intendisse proditus videtur esse vel
fuerit: horum omnium seeleram vel imius
5 ex his qiiisque reus inventus inretracta-
bilem sententiam mortis excipiat, nec ulla
ei de cetero sit vivendi libertas indulta.
Quod si fortasse pietatis intuitu a principe
fuerit illi vita concessa, non aliter quam
10 effossis oculis relinquatur ad vitam, qua-
tenus nec excidium videat, quo fuerat ne-
quiter delectatus, et amarissimam vitam
ducere se perenniter doleat. Ees tamen
omnes, vel eius, qui morte est pro tali
15 iscelere perimendus, vel huius, qui vite
propter suam nequitiam infelicissime re-
25
30
35 l. 1. adiectionem R 1. j| l. 5. his] is li 2.
inventus fuerit R 1. || l. 6. exc.] accipiat R 2.
l. 10. effosis R 2. || 1.11. quo] quod It 1. || 113. se
deest II 2. \\ l. 14. morti li 1. !! l 15. scelere Ji 2.
45
55
E?*V.] scelerum Vel unius ex his quisque reus inven- Hj
tus*, et si nrdla mortis ultione plectatur**,
ant*** eifosionem perferat oculorum, secun-
dum quod in lege hac hucusque fuerat con-
stitutum, decalvatus tamen C flagella sus-
cipiat et sub artiori vel perpetuo erit
religandus exilio pene et insuper irallo
umquam tempore ad palatini officii rever-
surus est dignitatem; sed servus principis
factus et sub perpetua servitutis catena in
principis potestate redactus, etema tene-
bitur exilii religatione obnoxius+. Ees
tamen onmes huius tam nefarii transgres-
SOris+T in regis ad integrum potestate persistant,
et cui donate fuerint, ita perpetirn secure possi-
deat, ut millus umquam succedentium regum,
*) In margine E 2 alia manus addit: Irtretrac-
tabilem sententia mortis excipiat. F 1. 2.
4. 5. 6 atldunt: inretractabili sententia
mortem exeipiat, nec ulla ei de cetero
sit vivendi indulta libertas.
**) VI. 2. 4. 5. 6. 8. 17 addunt: et pietatis
intuitu a principe fuerit illi vita concessa.
***) V 14 pro ant — secundum praebet: non
aliter qviam effossis oculis relinquatur ad
vitam aut etiam aliud secundum. V 1
inter glossas, 17 in margine addunt: non aliter
quam effosis oculis relinquatur ad vitam.
+
) VI. 4. 5. 6 (in viargine). 8 addunt: quatcnus nec
exeidiam videat, quo fuerat nequiter delec-
tatus, et amarissimam vitam ducere se
perenniter doleat.
++) VI. 2. 4. 5. 6 (m margine). 8. 15. 17 addunt:
vel eius, qui morte est pro tali scelere
l. 1. imius] unus E\. V 2. || l. 2. et si] aut si
V 3; et i a m . F l 4 . jj l. 3. effusionem E 2; ex-
fossihonem V 3; effossionem V 6, ubi aut deest.
l. 4. hucusqne] nsque E 2. |j l. 5. aut decalvatus
V8. 17. tamen] tandem VI. \\ l. 6. suscipiet E\.
arctiori VI. 3. 4. 5. 8, 17; arciori V 2. 6. |j l. 1. in
nullo E 2; nullo numqusvm V 3. || /. 10. kathena
V 2. \\ l. 14. persistant] peraistat ^ l ; consistant
V4. 5. 14. 17. || l. 15. secura E2; securus F 3 .
l. 19. inretractabile #F 6; inretractabilem s. exc.
mortem V 4; inretractabilissimam mortem exc.
V 5. (i l. 20. mortis V 1. || l. 30. vid. exc.
VI. quo] quod F 6 . nequ. fu.] VI. || /.32. per-
heraiter V 1. |j /. 34. eius] huius V 14; illius
F17. est deest V 4.
 56 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 8.
II, 1,8. Recc.] servabitur, in regis ad integmm pote-
state persistant, et cui donate fuerint ita per-
petim securus possideat, ut nullus xunquam
succedentium regum, causam suaru ct gentis
vitiaturus, has ullatenus auferre presumat.
Verum quia multi plerumque repperiuntiir,
qui, dum his et talibus pravis meditatio-
nibus occupantur, argumento quodam fal-
laci in ecclesiis aut uxoribus vel filiis ad-
que amicis seu in aliis quibuscumqtie per-
sonis suas inveniantur transduxisse vel
transducere facultates, etiam et ipsa, que
fraudulenter in dominio alieno contulerant,
iure precario reposcentes sub calliditatis
studio in suo denuo doininio possidenda
recipiantj tmde mhil de suis rebtis visi
sunt admisisse, nisi solum concinnacione
falsissima fictas quasi veredicas videantur
scripturas conficere; ideoque hanc nequis-
simam argumentationem presentis legis de-
creto amputare elegimus, ut, calcatis vel
evacuatis seu rescissis scripturis ac fraude
confectis, quidquid eo quisque tempore
possidere repperiatur, quo fuerit in pre-
dictis criminibus deprehensus, totum con-
tinuo fisci viribus ad integrum adplieetiir,
ut concedere iam dictas faciiltates, sicut
supra dictum est, cui rex voluerit vol fa-
cere exinde. quidquid elegerit in sue
l. 3. secure possideant li 2. |j l. 5. vitiaram R 2,
ubi has — quia desiint. j| /. 7. pravis med. cles.
11 \. jj l. 8. hoccupantur Ii 2. argumentum li 1.
l. 12. transd. — dominio des. R 2. j| l. 13. con-
tulerat R 1. |j /. 15. possidendo R 1. |j l. 17. eon-
einnationem R 2. j[ /. 18. factas R 1. veridicas
R 2. j| l. 19. scriptas R 1. jj /. 20- argumentatione
R 1. jj l. 21. amputari R 2. calciatis vel vacuatis
R 1. i! l. 22. seu rescissis des. R 2. || l. 23. eo] ex
eo R 2.
Erv.] causam suam et gcntis vitiaturus, has ulla-
tenus auferre presuniat. Verum quia multi plerumque
repperiuntur, qui, dum his et talibus pravis medi-
tationibus occupantnr, argumento quodam fallaci
in ecclesiis atit uxoribu.s vel filiis atque ninicis, 5
seu in aliis quibuscumquc personis suas inveniuntnr
transdtixisse vel transdncere facultates, etiam et
ipsa, que fraudulenter in dominio alieno con-
tulcrant, iure precario reposcentes sub calliditatis
studio in suo denuo dominio possidenda recipiant, 10
unde nihil de siiis rebus visi sunt amisisse, nisi
solum concinnatione falsissima fictas quasi veridicas
videantur scripturas conficere; ideoque hanc ne-
quissimam argumentatione presentis legis decreto
ampntare elegimus, ut, calcatis vel evacuatis seu 15
rescissis scripturis hac fraude confectis, qtiidqiiid
eo quisque tempore possidere repperiatur, quo
fuerit in predictis criminibus deprehensus, totum
continuo fisci viribus ad integrnm adplicetur, ut
concedere iam dictas facultates, sicut supra dictum 20
est, cui rex voluerit vel facere exinde quidquid
elegerit, in sne potestatis consistat arbitrio; alia
vero quccunqne ab hac fraude aliena inventa
extiterint ordinata legibusque confecta, vigore
legum maneant solidata, illis ab huius legis sen- 25
tentia personis evidenter exceptis, quibus a preee-
dentibus regibus culpa dinoscitur fuisse concessa.
Nam si humanitatis aliquid cuicxtnque perfido rex
largire voluerit, non de facnltate eius, sed unde
perimendus vel omnes res huius, qui vite 30
propter suam nequitiam infelicissime re-
servabitur.
/. 1. iillatenus] nullatenus vel tilterius T'2; ulla-
tenus vel ulterius Tr4. 6; ullatemis aut ulterius
I'5. 17; nullatenus T'15. || / . 3 . reperiuntnr E 2. 35
F6. his talibus F l . 1| 1.4. fallacii E; fallacis T*3.
l. 5. in uxoribus E 2. Y\. 6. |j /. 6. inveniantur
E2. V 2. || L 10. recipiunt V 1. || /. 12. solum
quod c. VI. veridicas] inridicas' V 2. || /.13. vi-
dentur VI. conficerej conficere vel proferre T'5; 40
conferre V2; conferre vel proferre V4. |J /.14. ar-
gumentationem VI. \\ /.15. amputari VI. 2. cal-
catis] conculcatis V 1. j| /. 16. rescissis] recisis
VI. 2. quicquid E 1. V 1. || /. 17. eo] de eo V3;
ex eo V 4. Mad. \\ l. 20. iam] de iam E 1. 15
/.21. quicqnid El. VI. 6. |j /.22. consistat] existat
E 1. || /. 25. illis] illius E 1. || /. 29. largiri VI. 2.
l. 30. perimendus] promendus V 4. omnes res
h.] in illius T4; illitis T'5. 6. qui vite] cni vita T"5. 6.
/.31. reservavitur F 4 ; reservatnr F15. 50
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 8. 9. 57

Recc.\ potestatis COnsistat arbitrio; alia vero? Erv.] placuerit principi tantum ei solummodo con- II, 1, 8.
quecumque ab hac fraude aliena inventa ex- cessurus est, quantum hereditatis eiusdem culpati
titerint ordinata legibusque confecta, vigore vicesima portio fuisse constiterit.
legum maneant solidata, illis ab huius legis
5 sententia personis evidenter exceptis, quibus
a precedentibus regibus culpa dinoscitur
fuisse concessa. Nam si hiimanitatis ali-
quid cuicumque perfido rex largiri volue-
rit, non de facultate eius, sed unde pla-
10 euerit principi tantiim ei solumodo conces-
surus est, quantum hereditatis eiusdem
culpati vicesima portio fuisse constiterit.

JReec.JUrv.] VII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. K, 1,9.

1
D e non c r i m i n a n d o p r i n c i p e n e c m a l e d i c e n d o illi.
2
i5 Sieut in personam principis omnibus proibenras aut commovere nequitiam cogi-
tationis aut manus inicere ultionis, ita etiam nullum patimur in eum aut notam ponere
criminis aut verba congerere maledictionis. Sacre namque axictoritas scripture et non
iubet accipi obproprium adversus proximum suum 3 et hunc, qui inaledixerit principi
populi sui 4 , demonstrat existere reum. Quapropter quicumque in principem aut crimen
20 iniecerit aut inaledictum intulerit, ita ut hunc de vita sua non humiliter et silenter
admonere procuret, sed hiiic superve et cuntumeliose insultare perteintet sive etiam
in detractionis eius ignominia turpia et iniuriosa presumat, si ex nobilibus idoneisque
personis fuerit, seu sit religiosus sive etiam laicus, mox detectus extiterit et inventus,
dimidiam omnium remm snarom partem amittat, de qua idem princeps faciendi quod
25 sibi placuerit potestatem obtineat. Nam si de vilioribus lmmilioribusque personis
fuerit, aut certe quem nulla dignitas exornabit, quod de illo vel de rebus eius prin-
ceps voluerit iudicandi licentiam habebit. Simili quoque precepto defuncto etiara
principi ausum oportune interdicimus detrahendi. Incassuin etenim his qui vivit de-

l. 2. alienam inventa extiterit R 1. 1! /. 3. hor- l. 3. vicessinia E 1; vigesimam (vicesimam)

30 dinata B 2. eonfecta v.] facta vigorem R 1. portionem V {excepto V3).
l. 4. maneat Jl 2. j[ l. 6. rogibus] Iegibtis R 1.
l. 8. largire II 2. || l. 10. solummodo B 2. con-
cessa B2. || l. 12. vicensimn B 2.
II, 1, 9. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — /. 13. FL. — EEX] des. E 2.
35 V 1. 2. 3. 4; F. G. KECeO R. i? 1; F. G. RECCESVINDUS R. R 2; F G R R E 1 ; N V 5; ANTIQUA.
RECESVINDUS REX F 1 9 ; KOVITER EMENDATA. F. G. RCDS R. V 6. 17. IHth.; NOVITER
EMENDATA V8; FL CINDUS REX. NOVA T'15. || L 14. principem E2. nec] et E2. maledi-
cendum 112. E. illi deest V2. || l. 15. personam] ita B. E 1. VI; persona alii. omnibus modis VI.
proibimus J?2; prohibemus V. j| l. 16. nulli E 2. eum] eo VI. nota inponere V 4. |J l. 17. crirainis]
40 crimine R\. || l. 18. accipere E\. V\1. Pith. obproprium] ita R. E2; obprobrium E\. 1*5; oppro-
brinm VI. 2. 17; ut proprinm V3; obprobium VI. principem 1(2. E 2. VI. 5. 1! /.20. ing-ecerit R 2.
E2. V2. j| l. 21. huic] huius R 1; ic R 2. superve et] ita Rl; supervenit R 2; snpcrbe et E. V.
etiam] enim V 3. || l. 22. detractationis li 1; detractionibus R 2. ex omnibus nobilibus V 3.
L 23. laicus] vulgus R 1. raox ut VI. 2. || l. 24. dimidia — parte R 2. qua] qua R 1. |j l. 25. Nam
45 si] si cleest V 2. de vilioribus h.] de viliosibus humiliosusque R 1; dcbilioribus h. E. \\ l. 26. fuerit]
deest R 1. quem] qua R 1. exornavit E\. V. 11 l. 27. abebit R2. E2. Simili — silentia dabit des. E2.
T'3. defuncto deest B\. || /.28. principe E 1. V. ansu 11 1. E 1. T'l. opportuno E\. V. etenim his]
eo enim et his E 1; etenim is V.

1) Cf. canonem de eadem re agentem Conc. Tolet. V, 5. 2) De hac lege disserui

50 'N. Arch.' XXIV, p. 69 sq. 3) Psalm. 14, 3. 4) Exod. 22, 28; Acta apost. 23, 5.
T.L. Sect. 1. I. 8
 58 LEX VISIGOTHOKUM H, 1, 9 —11.

If, 1, 9. JRecc. Erv.] traetionis in defunctum iacula mittit, cum iam defunctus nec constitutionibus
imbui nec increpationibus possit urgueri. Sed quia pro certo illius insania innotescit, qtd
frastra in non sentientem detractoris verba transmittit, ideo hisdem presumptor L ver-
beribus vapulavit et presumtionis sue oportuna silentia dabit reservata cunctis hac
plenius libertate, ut principem, tam supreste quam mortuo, liceat unicuique pro nego- 5
tiis hac rebus omnibus et loqui, quod ad causam pertinet, et contendere, sicut decet,
et iudicium promereri, quod debet; ita enim ponere nitimur humane reverentiam digni-
tati, ut devotius servare probemur iustitiam Dei.

II, 1,10. Recc. Erv.] FLAVIUS GLOKIOSUS RECCESSVINDUS KEX.

De r e m o t i s a l i e n a r u m g e n t i u m l e g i b u s . 10
Aliene gentis legibus ad exercitiam hutilitatis inbui et permittinms et optamus;
ad negotiorum vero discussionem et resultamus et proibemus. Quamvis enim eloquiis
polleant, tamen difficultatibus berent, Adeo, cum sufficiat ad iustitie plenitudinem et
prescrutatio rationum et conpetentium ordo verborum, que codieis huius series agnos-
eitur continere, nolumus sive Romanis legibus seu alienis institutionibus amodo amplius 15
convexari.

ir, 1,11. Recc.] vnn. FLAVIUS GLORIOSUS Erv.] vnn.

KECCESSVINDUS KEX.
Ne e x c e p t o talem l i b r u m , qualis Ne e x c e p t o talem librum, qualis hic,
h i c , qui n u p e r est e d i t u s , alterum q u i n u p e r e s t e d i t u s , a l t e r u m q u i s q u e 20
quisque p r e s u m a t h a b e r e . presumat habere.
Nullus prorsus ex omnibus regni nostri Nullus prorsus ex omnibus regni nostri preter
preter hunc librum, qui nuper est editus, hunc librum, qui nuper est editus, atque secundum
adque secundum seriem huius amodo trans- seriem huius amodo translatum, librum alium legum

II, 1, 9. l. 1. iacula — defunctus des. R 2. constitutionibus] institutionibus F 5 . 17. JPith. 25

l. 2. urgueri] ita R 2. E1; torqueri R 1; argui F. [| l. 3. sentientem] scientem V 2. detractoris] detractio-
nis V. ideo hisdem] adeo h. B2; ad eosdem 2?1; adeo idem F 5 . 6; ideo idem F l . 2. 4. L] quinquaginta
R 1. || l. 4. vapulabit R 2. V. et — dabit des. R 1. presumptioni VI. oportuna] ita R2; opp. El. V.
l. 5. principe E 1. V. subpreste R 2. E2\ deest spatio vacuo relicto E\; superstite V. || l. 6. hac] ac
E 1. V. || l. 7. et iud.] et deest R 1. ponere deest R 1; proponere VI. 4. 6. 17. Pith. |j l. 8." probemus 30
R 1. Domini R 1.
II, 1, 10. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 20). — l. 9. FL. — KEX] des.
E 2. n . 3. 4; F. G. KECeDS E. Rl; F. G. RCDS E. R 2. V2; F G E E E 1; Reccesmnndum
indicant etiam V8. 14. 20. F F 5 ; ANTIQUA. CINDASVINDUS EEX F 1 5 ; F. G. CNDS E. V 6.
Pith. || /. 10. motis corr. remotis R 1. gentium] regentium R 1; gentibus E 1. || l. 11. exercitiam] 35
ita R. E; exereiti aut V 3 ; exercitium cett. humilitatis E 1; utilitatis R 2. E 2. V1. 2. 4. rell.
iribui] ita R 1; imbui cett. \i l. 12. discutionem R 2. E. proibemus] ita R 1; prohibemus cett. Quamvis]
Qaain R 1. |j l. 13. h^rent R 2. Adeo] ideo F l . |j l. 14. perscmtatio F 2 . 3. 4. 5. et compet.] des.
E\. F 3 . que deest V2. codicis] quodicis E \. seriem F 3 . agnoscatur R 1. || l. 15. sive] si vero
F3. amodo deest V3L 40
I I , 1, 11. Codd. R 1. 2. — /. 16. EECCES- I I , 1, 11. Codd. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15.
SVINDUS] EECCTDS R 1; ECDS R 2. || /. 20. al- 17. 19). — l. 16. VIIII] F G E E add. E 1; F . G.
terum — editus (7. 22) des. li 1. || /. 22. omnibus] ECDS add. V2; NOV EMDAT F L S ECDS add.
ita Erv.; hominibus R 2. || /. 23. ^ditus R 2. F 6 . Pith.; NOVITEE EMENDATA F 8 ; ANTIQUA.
FLAVIUS CINDASVINDUS EEX add. F 1 5 . 1 9 ; N 45
F 5 . |! 119. Ne] De F 2 . || l. 22. omnibus] omni E2;
hominibus V1. || l. 23. adque E 2. fl l. 24. huios
amodo] ita V 1; huinsmodi E 1 ; huiusmodo E 2;
huius libri Goti (Gothi) amodo F 2 . 4. translatus
F l . alium deest VI. 8. 15. legum] legunt E 1. 50
 LEX VISIGOTHOKUM II, 1, 11. 12. 59

JRecc.] latum, librum legum pro quocumque
negotium iudici offerre pertemtet. Quod si
presumserit, XXX libras auri fisco persolvat.
Iudex quoque, si vetitum librum sibi
5 postea oblatum dismmpere fortasse distu-
lerit, predicte damnationis dispendio sub-
iacebit.
10
-Kri?.] pro quocumque negotio iudici offerre per- H, 1, 11»
temtet. Quod si presumserit, triginta libras auri fisco
persolvat. Iudex quoque, sl vetitum librum sibi
postea oblatum disrumpere fortasse distulerit, pre-
dicte damuationis dispendio snbiacebit. Illos
tamen a damno huius legis inmunes esse
iubemus, qui preteritas et anteriores
leges non ad confutationem liarum legum
nostrarum, sed ad conprobationem pre-
teritarum causarum proferre in iudicio
fortasse voluerint.

Mecc.Erv.] X. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 11,1,12.

De d i e b u s festis et f e r i a t i s , in q u i b u s non s u n t n e g o t i a e x e q u e n d a .
Die 1 dominico neminem liceat executione constringi, quia omnes cansas religio
15 debet excludere; in quo nullus ad causam dicendam nec propter aliquod debitum for-
tasse solvendum quemquam inquietare presumat. Diebus etiam Pascalibus nulla
patimur quemlibet executione teneri, id est per XV dies, septem, qui Pascalem sollem-
nitatem precedunt, et septem alios, qui secuntur. Kativitatis quoque dominice, Cir-
cumcisionis, Epiphanie, Ascensionis et Pentecosten singuli dies simili reverentia vene-
20 renttir. Necnon et pro messivis feriis a XV. kalendas Agustas usque ad XV. kalendas
Septembres, in Cartaginensi vero provincia propter locustarum vastationem adsiduam a
XV. kalendas Iulias usque in kalendas Agustas messivas ferias precipimus observandas
et propter rindeinias colligendas a XV. kalendas Octobres usqne ad XV. kalendas No-

II, 1, 11. l 2. negotio B 2. pertemptet E 2. II, 1, 11. l. 1. iudici oflerre] iudicio ferre El;
25 l. 3. presumpserit E 2. || l. 4. sibi] sive E 1. 2. negotiofferre corr. al. man. negotio iudici offerre
E2; iudicio offerre F 3 ; in iudicio ofteiTe VI. 2.
4. 5. 8. 17. pertemtet] pertemptet VI. 2; pre-
sunmt V 15. 19. |j l. 2. presnmserit] facere pre-
snmpserit V 1; fecerit V 19. tiiginta] ita E;
30 XXX V. libras] sol. E 2. || l. 3. librum qui
| nuper est editus V 4. || l. 5. dampnationis V 1.
I l. 6. dampno Iegis huius VI. \\ l. 11. voluerit E2.
i F 3 ; noluerint V5.
II,-1, 12. Codd. i ? l . 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 17. 19. 20). — l. 12. FL. — REX]
35 des. E2. VI. 3.'4. 15. 19; F. CHINDS R. R 1; F. CHINDASVINTHUS R. Ii 2; F G R R E \\
FLS GLS RCDS REX V2. 6. 17. Pith.; lieccesmndttm indicant etiam V8. 15; F Tr5. || l. 13. De] Ne
V2; deest E 2. et dsest E2', ac V2. in deest It 1. exequenda] extendenda 112; exaudienda F17.
Pith.; exercenda Mad. [j l. 14. domenico E 2. nemini E; nemine V 3. executionem E 2. V 3.
l. 15. necj ne E 1. || l. 16. Paschal- hic et infra E\. V 2. 3. nullam E 1. |j l. 17. executionem E 2.
40 V 3. retineri E 2. id est] idem E 2; ideo E 1. XV] quindecim E 2. E 1; quindicini E 2.
l. 18. procednnt E 2. quoqtie deest E 2. dominice] domini E 2. E 2. VI. || l. 19. Epephanie E 1;
Ephiphanie E 2; et Ephiphanie E 2; et Epipliania V 2. Ascensionis] domini add. al. man. E 2. et
deest K2. EU Pentecostes VI. 2. j| l. 20. kalendas] kafts E. Augustas E 1; Augusti T'l. 2. 3.
ad — Sept. aJ. vi. post add. E 2. ad XV] a XVX E 1, tibi numeri sequerites VX pro XV scriptl mnt;
45 ad qnintodecimo E 1. || l. 21. Septenifc E 1; Septbrs E 2. Carthag. E 1. Tr. || ?. 22. XV] quintodccimo
hic et infra E. Iulias corr. Inliis F l . in kal.] in quintodecimo kal. E2; in XV kal. VI. -Augustas
corr. Augusti Vl; Angustii V 2; Augusti T,r3. 8. 14. prec-ipimus — Novembres eran. V 3. || l. 23. Oc-
tobris lt 2. E\. VI. XVJ quintodecimo /E 2. Novembris E 2. ^ 1. I ' l .
f
1) Sequentia iisque ad XV. kalendas Novembres maxhna ex parte sumpta sunt ex Lege
60 Rom. Vis., Cod. Theocl. II, 8, 2. Int., sed pleraque allis verbis concepta.
8*
 60 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 12. 13.

II, 1,12. JRecc. Erv.\ vembres. Omnibus hanc constitutionem concedimus, ut per hec tempora nullus
ad cansam dicendam venire cogatur vel sub executione aliqua deputetur; nisi forte causa,
pro qua conpellitur, cepta iam aput iudicem fuisse videatur. Nam procul dubio, si
inquoata fuisse hactio repperitur, ad peragenduin negotium absque ulla feriatorum
dierum obiectione cogendus est qui pulsatur; ita ut, si persona est, ciii facile credi 5
possit, placito districtus abscedat; si certe sit, de cuius fide dubitetur, pro se fideius-
sorem adhibeat, quatenus peractis temporibus supradictis ad finiendam cum petitore
causam, ubi iudex elegerit, remota dilatione occurrat. Preter qui tale crimen admi-
serint, quos necesse sit sententia mortis puniri, qui etiam in talibus omnino diebus
et conprehendendi sunt et ardua in vinculis custodia retinendi, quousque, peracto die 10
dominico vel feriis supradictis, debita eos subsequatur ultio iudicantis. Messivis sane
vel vindemialibus feriis in criminosas et dignas morti personas legalis nullatenus cen-
sura cessabit. Sed nec illum ista lex excusatum habebit, qui necdum ad iudicium
ante conpulsus, et tamen, sciens esse se quandoquidem conpellendo, reliquis se tempo-
ribus dilatans, ad hoc in predictis feriis illi, a quo pulsandus est, se indubitanter 15
ostendit, quia putat, se ad causam dicendam nulla legis sanctione posse teneri. Quem
tamen aut per placitum distringi precipimus, quando cum petitore causam finire sit
prestus; aut si forte talis est, de quo suspecta sit placiti fides, neque fideiussorem pro
se adhibere potuerit, aput iudicem sub custodia maneat, ut, expleto tempore feriato,
causa, pro qua conpellitur, finem accipiat. Si quis autem contra decretum legis huius 20
agere presumserit, et ad iudicem ex hoc querella pervenerit, quinquaginta hictus fla-
gellorum publice extensus accipiat.
II, 1,13. Mecc. Erv.] XI.
Ut nulla causa a i u d i c i b u s a u d i a t u r , que in l e g i b u s non c o n t i n e t u r .
Nullus1 iudex causam audire presumat, que in legibus non continetur; sed comes 25
civitatis yel iudex aut per se aut per exsecutorem simm conspectui principis utrasque
partes presentare proeuret, quo facilius et res finem accipiat et potestatis regie discre-
tione tractetur, qualiter exortum negotium legibus inseratur.

II, 1, 12. l. 1. hec OTii. E\. || l. 2. excutione corr. excusatione E2; accusationem aliquam F 3 .
aliqua] aliquid E 2. H l. 3. pro] de E 2. V1; per quam compellitur V 2. apud E. V. videatur — 30
fuisae des. B 1. |] l. 4. inquoata] sinquoata fuisset pro si inquoata fuxsse R 2; inquoshacta corr. in-
quoata E2; inchoata E\. VI. 3. alii. actio E 2. V. reperiatur F 2 . || l. 5. obiectionem B 2. E 2
(corr. -ne). H l. 6. si] si talis VI. certe de eius fide dubitetnr Ii 2. \\ 1.1. adibeat .8 2; adhibet E 1;
debeat V2. petitorem B 1. || / . 8 . helegerit ^ l ; eligerit E 1; elexerit E 2. dilatatione V2. preter]
propter El; preter eos VI. qui tale] qaale B 2. admiserit E. VS; amiserat V2. || L 9. quos} 35
quod B 1. sententiam B. \\ l. 10. vincula B 1. || l. 12. morte F. persopasj per B 1. || l. 13. abebit
B 2. ad] a B 1. || l. 14. et lamen] sed t. E\. V3. 14. esse se] se esse E 2. VI. 2. 4; se deest
B 1. V 3. quandoque VI. conpellendum E. V. || /. 16. bostendit V 2. quia] qui B 1. putet
E 1. posse teneri] detineri E 2. || l. 17. distringi] constringi Bl; distringendo V 2. causa B 2.
E 1. || /. 18. prestus] praestitus Mad. de quoj unde B 1. fidemiussorem B 2; fidiiussore E 1. 40
/. 19. adibere B 2. E2; adhiberi E 1. V3; habere B 1. poterit F 2 ; potuerit — decretum evan. V3.
feriato deest B\. \\ l. 20. Si quis et rel. des. F 4 . i! l. 21. agere, facere F 2 . L E. V. ictus B2.E1. V.
H, 1, 13. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 19. 20). — l. 23. XI] sine inseriptione
B 1. 2. El. V\. 3. 4. 5. 19; FL GLO RECDS E2; FLS RCDS EEX F 2 ; Beccessvindum indicant etiam
V8. 15; ANTIQUA F 6 . Pith.; ANTIQUA NOVITER EMENDATA F14. || l. 24. in deest E. |J U 25. cau- 45
sas E\. F 3 . in deest £ 1 ; post add. F 6 . |j l. 26. vel] seu B 2. exactorem B 1; excusatorem E 2-
utrosque B 2. |j 1.21. quo] quod B 2. E 1. F 2 . et res] et-deest VI. et pot.] et deest B 1. potestaa
regie B 2 ; potestatia regia E 1. discretionem B 2. E 1.

1) Lex iam in Codice Euridano exstitisse videtur, cum ei respondeat lex Qundobadi, sc.
L. Burg. pr. const. § 10. Cf. 'N. ArchJ XXIV, p . 70 sq. so
 LEX VISIGOTHOEUM H, 1, 14. 61

Xecc.] XII. FLAVIUS GLORIOSUS JErv.]

KECCESSVINDUS KEX.
Ut t e r m i n a t e cause nullatenus
r e v o l v a n t u r , r e l i q u e ad l i b r i huius
5 seriem terminentur, adiciendi leges
p r i n e i p i b u s l i b e r t a t e manente.
Quecumque1 causarum negotia incoata
simt, nondum vero finita, secundum lias
leges determinare sancimus. Illas autem,
IO que iam iuste determinate sunt, resusci-
tare nullatenus patimur. Sane2 leges adi-
ciendi, si iusta novitas causarum exigerit,
principalis electio licentiam habebit, que
ad instar presentium legum vigorem ple-
15 nissimum optinebunt.
xn. II, 1,14.
Ut t e r m i n a t e cause n u l l a t e n u s revol-
v a n t u r , relique ad Iibri huius seriem
terminentur, adiciendi leges p r i n c i p i -
bus l i b e r t a t e manente.
Quecumque causarum negotia iuquoata sunt,
nondum vero finita, secundum has leges deter-
minari sancimus. Illas autem causas, que ante-
quam iste legess a nostra gloria emenda-
rentur, legaliter determinate sunt, id est
secundum legum modum, qui ab anno
primo regni nostri in preteritis observatus
est 3 , resuscitari nullatenus patimur. Sane leges
adiciendi, si iusta novitas causarum exegerit,
principalis electio licentiam habebit, que ad instar
presentium legum vigorem plenissimum obtinebunt.

II, 1, 14. Codd. B 1. 2. — l. 1. EECC.] H, 1, 14. Codd. El. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6.

REC0DS B1; KECCESSVINTHTJS B 2. || l. 7. in-
20 quoata B 2. || l. 9. determinari B 2. sanccimus
B 2. || l. 10. iam] ita B 2; deest B 1. resuscitari
B 2. || L 12. exaegerit B 2. || l. 13. abebit B 2.
que ad. i.] quia instar B 2. || l. 15. optinebxmt] ita
B2; habebunt B 1.
25
30
(15. 17. 19). — l. 1. XII] FLS CDS KEX add.
JS72; : : : GLS RCDS add. F 2 ; FLS GLS E add.
V 6; PL. EECESVINDUS REX. ANTIQUA add.
F 1 5 ; F add. V5. || l. 4. seriem — manente bis
scr, £2. || l. 5. adiciende V3. || l. 7. inquoata]
ita E 2. Y 2. 3 ; inquohata V 6; inchoata E 1.
VI. |j L 8. sed secundum E1. |j /. 9. determi-
nare E 2. V 2. sancsimus E 2; sanctimus V 2.
1.10. nostram gloriali emendaretur E\. || 1.12. mo-
dum legum V 2. 3. qui ab] quia hab E 2.
l. 14. resuscitare E 1. V 3 ; resultari V 19.
l. 15. adiciende JE7 2; adiciendis F 3 . si iusta n.]
ita n. F 3 ; iuxta quod n. F13. || l. 16. electio]
haec lectio E 1.

1) Priorem legis partem iarn in antiquo codice legum Gothicarum exstitisse suspicamur, unde
eandem constitutionem Rothari c. 388 recepisse videtur: ut causae, que feiiitae sunt, non revol-
35 yantur. Quae autem non sunt fenitae et a presente . . . diae . . . incoatae aut commotae
fuerint, per hoc edictum incidantur et finiantur. Legislator autem Visigothorum hausisse videtur
ex Novella Theodosii II. 2, § 2 : lites, quas inchoatas quidem, necdum tamen ftnitas eo tempore
quo publicantur (Jeges) invenerint, secundum earum tenorem volumus terminari; illas autem, quae
iam . . . decisae eunt, minime resuscitari. Ex eadern lege novella quaedarn verba in Iustinia?n
40 constitutionem Tanta c. 23 recepta sunt. Cf. 'N. Arch.' XXIV, p. 72 sqq. 2) Haec usque
ad finem Beccessvindus addidisse videtur; cf. eiusdem regis legem Quoniam II, l, 5 1. / .
3) Ervigius corpus legum a se revisum valere decrevit lege Pragma II, 1, 1 inde a die 2 1 . Oct.
a. 6 8 1 , h. e. inde ab initio anni secundi regni sul, Anno ergo primo Ervigii antiquior
legum fvrma, videlicet Reccessvindiana cum novellis Wambani, adhuc valuerat. Cf. supra p. 45
45 et 'N. Arch> XXIII, p. 4 9 8 .
 62 LEX VISIGOTHOKUM H, 1, 15.

II, 1,15. Becc.] XIII. FLAVIUS GLOKIOSUS Erv.\ xm.

RECCESSVINDUS REX.
Quod nulli liceat dirimere causas,
nisi quibus aut princeps aut con-
sensio volumtatis potestatem de-
derit iudicandi.
Dirimerex causas nulli licebit, nisi aut
a principibus potestate concessa, aut con-
sensu partiiun electo iudicem trium testium
fuerit electionis pactio signis vel suscrip-
tionibus roborata.
Quod nulli l i c e a t d i r i m e r e c a u s a s , n i s i
quibus aut princeps aut consensio vo-
luntatis vel informatio iudicum pote- 5
statem d e d e r i t iudicandi.
Dirimere causas nulli Iicebit, nisi aut a prin-
cipibus potestate concessa, aut ex consensu par-
tium electo iudice trium testium fuerit electionis
pactio signis vel subscriptionibus roborata. !Nam 10
et si hii, qui potestate iudicandi a rege
accipiunt, seu etiani hii ; qui per com-
missoriam comitum vel iudicum iudiciaria
potestate utuntur, vices suas aliis, quibns
fas fiierit, scriptis peragendas iniunxerint, 15
licitum illis per omnia erit, similemque et
ipsi, qui informati a iudicibus fuerint in
iudicando, sicut et illi, a quibus determi-
nandi acceperunt vigorem, habejbunt in
discernendis vel ordinandis quibusque ne- 20
gotiis potestatem.

II, 1, 15. Codd. B 1. 2. — l. 1. RECC.]
EECODS i ? l ; RECCESSVINTHUS B2. || 1.8. pote-
statem B 2. || l. 9. iudice B 2. || l. 10. pactio]
ipascio R 2. |[ l. 10. suscriptionilms] spsticb B 2.
II, 1, 15. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8.
15. 17. 19). — 7. 1. XIII] FLS GLS KCDS EEX
add. V2. 4. 5; FLS RCDS R F 6 ; F. CHDS R.
add. E 2, et in margine: NUM EMA ( = NOVITER? 25
EMENDATA); NOVA LEX F14. 19. || l. 4. prin-
cebs E 2. V 2. consensio] consentio E 2. vol.]
boltitatis E 2; volumptatis V 2. |j /. 5. vel inf.
iud.] des. E 1. F 3 . || l. 7. nisi aut] aut deest E 2.
V 6. |j l. 8. potestatem E 1; concessa potestate 30
V 2; concessa potestas V 1. ex deest E 1.
l. 9. electo i.] electio iudicis VI. 15. electionis]
electis E 1; electionis pactio des. V 1. 15.
l. 11. et si hii] et bi E 2. potestate] ita E; pote-
statem V. \\ L 12. etiam hi E\. comraissoria E\. 35
l. 13. iudicialia E2; iudiciali F l . 3. || /. 14. utun-
tur] funguntur F15. aliis deest VI. 19. |J l. 15. in-
iuncxerint F l . || /. 16. simiiem F l . |j /. 17. in-
formati a] a deest V; inforraantia El. fuerit E 1;
fuerit iudicandi F15. [| l. 18. a quibus] a deest E\. 40
l. 20. in ordin. E 1. qxiibnsque] quibus, tibi que
al. m. jwst add. E 2; quibus corr. quibuscumque
F 6 ; quibuscumque V1. 4. 5. 17.

1) Cf. Cod. Inst. III, 1, 14 § 1 : . . . ad hanc in perpetuum valituram legem perveniinus,

per quam sancimus omnes i u d i c e s , sive qui in administrationibus positi sunt . . ., sive eos, 45
quibus nos audientiam committimus, vel qui a maioribus iudices dantur, vel qui ex iurisdictione
sua iudicandi habent facultatem, vel qui ex reeepto (id est eompromisso . . .) causas d i r i -
mendas suscipiunt, vel qui arbitrium peragunt, vel ex auctoritate sententiarum et p a r t i u m
c o n s e n s u e l e c t i etc; Dig. V, 1, 81 (Ulpianns): Qui neque iurisdietioni praeest neque a
principe potestate aliqua praeditus est neque ab eo, qui ius dandorum iudieum habet, datus est 50
nec ex compromisso sumptus vel ex aliqua lege confinnatus est, iudex esse non potest.
 LEX VISIGOTHOKUM II, 1, 16. 17. 63

Mecc. Erv.] X m . FLAYIUS GLORIOSUS KECCESSVINDUS EEX. 11,1,16.

1
Q u a l e s c a u s a s d e b e a n t a u d i r e t h i u p h a d i , et q u a l i b u s p e r s o n i s c a u s a s
audiendas iniungant.
Cum ceteris negotiis criminalium etiam causarum thiuphadis iudicandi concessa
5 licentia, criniinosos a legum sententiis ipsi vindieare non audeant, sed debita in eis,
ut conpetit, censura exerceant. Qui thiufadi tales eligant, quibus vicissitudines suas
audiendas iniungant, ut ipsis absentibus illi causas et temperanter discutiant et iuste
decernant.

Recc.Erv.\ XV. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX. 11,1,17.

io Ut i u d i c e s tam c r i m i n a l e s quam communes t e r m i n e n t causas*.

*) E. VI add.: Pacis autem adsertores et sola regia potestas ordinet et

tantundera a rege commissa negotia iudicent.

Omniiun negotiorum causas ita iudices habeant deputatas, ut et criminalia et

eetera negotia terminandi sit illis concessa licentia. Pacis vero adsertores non alias
15 dirimant eausas, nisi quas illis regia deputaverit ordinandi potestas. Pacis autem ad-
sertor est, qui sola faciende pacis intentione regali sola distinatur autoritate.

II, 1, 16. Codd. B 1. 2. E\. 2. Vl. 2. 3. 4. (5. 6. 8. 14. 15. 17. 19). — l. 1. FL. — REX]
des. E. F l . 3. 4. 15. 19; EECC. EEX des. B 1; F. G. RECCESSVINTHUS E. B2; F. G. RCDS E.
V2. 5; FLS RCDS E F 6 . || l. 2. thiufadi B 2. E \. F 8 . 14. 15; tiuphadi V2. 19; tiufadi F 6 ; tium-
20 phadi E2; tiumphadii V3. aud. causas E\. jj /. 4. Cum] Quem E2; Cum in VI. cetera negotia V2.
thiufadis R 2. E \. F 8 . 14. 15; tiufadis F 6 ; tiuphadis F 2 . 16; tiupadis E 2. iudicandi] iudici B 2.
l. 5. licentiam F 3 ; licentia sit F l . 4. 5; sit licentia F 2 . criminosas B 2; criminosa pro c. a E 2.
V 3. sententiis] ita B 1. E; sententias F17. 19; sententia cett. vindicare] iudicare F 6. 17. Tith.
debita] ita B 1. E 1; debitam B 2. F ; devitam E 2. || l. 6. nt deest F 3 . censuram E 2. F. quo
25 exereeant F 3 . Qui] Quia B 1. thiuphadi F l ; theufadi E2; tiufadi F 6 ; tiuphadi F 2 . eligantur
B 1. quibus — iniungant des. V3. || /. 7. audiendus deest B 2. E 1. F 4 . 8; post superscr. F19. illi
deest El; illis F 3 . et causas pro c. et B 1. teniperanter] ita B 1. F 1 5 . 19; temperare B2; tem-
perate cett. et deest F 3 .
H, 1, 17. Codd. B 1 (Lex hoc loco omissa, ad calcem codicis addita est). 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5.
30 6. (8. 15. 17. 19). — /..9. FL. — REX) des. E. VI. 3. 19; F. G. REC6DS REX B 1; F. G. ECDS E.
F 2 ; F . ECDS E. F 3 . 6; F. G. EECCESSVINTHUS E. B2; ANTIQUA F15. || l. 10. terminet B 1.
l. 11. assertores V 1. ordinent E 2. F l . a rege — iudicent evan. E 2. [[ /. 12. iudicentur F 1.
Z. 13. Omn.] Hominum corr. Homnium B 2. habeat E 2. deputatas] deligatas E 2; deligatas corr.
, deleg-atas F l ; delegatas F 2 . ut] ita ut B2; et deest E 2. || l. 14. terminanda E\. sit] sint E 2.
35 vero] autem B 2. E 2. assertores F l . 2. || /. 15. deputa^t F 2. 4; ordinaverit pro dep. ord. B 1.
autem] vero B 2. adsertor est] adsertores E 2. F 1 5 ; assertores sunt VI. 2. 4. 5. 6. || l. 16. faciendi
E2. destinatnr ^ 2 ; destinantur E\. V\. 2. 5. 6. 15. 17. auctoritas B 2; auctoritate E. VI. 2.

1) Thiuphadus vel piufaps = pusttndifajis, miUenarms, i. e. mille militibns praepositus,

qui olim et militaribus et civilibiis rebus functus esse, tempore Reccessvbidi autem non nisi militum
40 in exerritu constitutorum et dux et iudex fuisse videtur, Cf. Cod. Eur. c. 322 cum eiusdeni
legis forma jReccessuindiana IV, 1, 14.
 64 LEX VISIGOTHOEUM II, 1, 18.
II, 1,18. Secc.] XYI.
FLAVIUS CHINDASVTNDUS EEX.
De damnis e o r u m , qui non a c c e p t a
potestate presumserint iudicare.
Nullus in territorium non sibi commisso
vel ille, qui iudicandi potestatem nullam
liabet omnino commisso, qiiemciimque pre-
sumat per iussionem aut saionem vel di-
stringere vel in aliquo niolestius convexare,
si nec fuerit iudex constitutus ex regiam
iussionem. Certe qui non predictus iudex
presumtiosus inlicite hec que prohibentur
presumserit agere; confestim ut causa per-
venerit ad provincie ducem, an per se
vellit, an per quem ipse preceperit, tam
inlicitam presumtionem coercere procuret.
Et illi siquidem, cui presumtiosus presum-
tor extitit, si solum contumeliam vel in-
iuriam fecerit, libram auri coactus exsol-
vat; si vero rem aliquam temeranter abs-
tulerit vcl auferri preceperit, tantundem
II, 1, 18. Codcl. B 1. 2. — l. 2. CHIKDS
R 1. 11 l. 3. damnis] amnis eorum evan. B 1.
/. 4. potestatem B 2. || l. 5. territorio B 2.
l. 7. commissam B 2. quemque B 1; quieumqne
B 2. I l. 9. in] deest B 1. || l. 10. si nec etc.\ nisi
fuerit iudex institutus ex regia iussione B 2.
l. 11. predictus] preditus B 2. || l. 12. proibentnr
B 2. |j l. 13. causam B 2. |j l. 14. an] hauc B 2.
l. 16. inlieita presumtione B 1. cohaerceri B 2.
l. 18. extiterit B 2. contumelium B 2. j| l. 19. libr
B 2. |! l. 21. tantundem] quantum inde B 1.
Erv.] XVI.
Dedamnis eorum,qui nonacceptapote-
state presumpserint iudicare.
Nullns in territorio non sibi commisso vel* ille, 5
qui iudicandi potestatem nullam habet omnino
eommissam, quemcumque presumat per iussionem
aut saionem vel distringere vel in aliquo molestius
convexare, nisi ex regia iussione vel partium
electione sive consensu vel commissoriis 10
atque informationibus comitum seu etiam
iudicum, sicutf in lege superiori tenetur,
iudex quisque fuerit institutus. Certe qui
non predictus iudex presumptiosus inlicite hec
que prohibentur presumpserit agere, confestim ut 15
causa pervenerit ad provincie ducem, an per se
velHt, an per quem ipse preceperit, tam inlicitam
presumptionem cohercere procuret. Et illi siquidem,
cui presnmptiosus presumptor extitit, si solnm
contumeliam vel iniuriam fecerit, libram auri 20
coactus exsolvat; si vero rem aliquam temeranter
*) VI: icl est ubi iudicandi pro vel ille qui
iudicandi.
II, 1, 17. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8.
15. 17. 19). — l. 1. XVI] FLS ECDS add. F 6 ; 25
FLS GLS ECDS EEX. NOV EM ( = NOVITEK
EMENDATA) add. V 2; FLS CHDS EEX add.
V 5. 17; NOVA EMENDATA V 8; NOVITER
EMENDATA acld. V 15. || /. 3. dampnis V 1.
2. 6. || l. 5. territurio E 1. non] nisi V 4. 30
vel ubi ille iudicandi F 5 . || /. 7. commisso i ' l ;
commissa E 2. qcumq E 2. \\ 1.8. sayonem V4,
nbi aut decst. vel 2>0*t saionem deest VI. 2. 4.
vel in] sive V4. alico E2. molestis V3; molestiis
V 4. || l. 10. electionem E 2. consensu] con- 35
cessu E 2. commissoris E. jj l. 11: atqne] adqne
E2. VS. 5. seu] sibe E 2; sive V. \\ l. 12. su-
periori t.] tenetur superiori V 2; priori t. V 5.
l. 13. institutus] constitutus V 4. Certe qui etc.]
Certe si etc. V 3 ; Certe qiiia predictus iudex non 40
institutus V4. 5. || L 14. non est predictns VI.
presumtiosus et ita infra presumserit etc. E 2.
l. 15. proibentur E 2. || l. 16. ut causa] ut ad
cogTiitum causa E1; \\t causam E 2; nt causa
cog-nita V1; ut cognita eansa V 4. prorencrit i5
E 1. || /. 17. velit E2.V1. 2. ipse] ille E 1.
inlicita E 1. || /. 18. cohercere] coherceri V 2;
quoerceri E2; quoercere F 6 . et illi siquidem] ut
illis quidem E 2. || l. 19. presumptor deest VI. 5.
/. 20. contximelinm E 2. vel] et E 2. V 1. 2. 50
libra E 1. || l. 21. cohactas E 2. temerantur E\.
 LEX VrISIGOTHORlTM II, 1, 18. 19.
Recc.] cuin eadem rein, quam tiilerit, aliut
tantum de suo eoactns restituat. Quod si
cumque iudex servum suum seu alienum
ad discntienda negotia helegerit depu-
5 tandum, pro his, que idem servus eontra
iustitiain et leges adterataverit agere, ad
oranem satisfactionem legis iudex7 qui
hunc ordinaverit, se noverit retineri. Saiox
vero, seu quisquis fuerit, qiii huic obse-
io quens presumtori alium eonsenserit con-
prehendere, distringere vel aliquid rerum
auferre, C hictus flagellorum accipiat et
presumtionem tali emendatione coerceat.
15
65
Eri'.] abstulerit vel auferri preceperit, tantundem* II, 1» 18.
cum eadem re, quam tulerit, aliud tantum de suo
coactus restitnat. Quod si eumqne iudex servum
suum seu alienum ad discutienda negotia elegerit
deputandum, pro his, que idem servns contra
iustitiam et leges ndtemptaverit ag-ere, ad oinnem
satisfactionem legis iudex, <jni hunc ordiuaverit,
se noverit retineri. Saio vero, seu quisquis fuerit,
qni huic obsequens presuniptori alium consenserit
compreheudere, distringere vel aliquid rorum
auferre, C ictns flagellorum accipiat et presump-
tionem taii emendatione eoherceat.
*) Pro tantundem — restituat praebent V 1 :
aliud tantum cum eadem re, quam tulerat,
coactus restituat; V 2 : aliud tantum de
suo cum eadem re, qviam tulerit, coaetus
restituat.

Recc.Evv.] XVII. FLAVIUS CHINDASVIXDUS KEX. 11,1,19.

20 De h i s , qui a d m o n i t i i u d i c i s e p i s t u l a vel sigillo ad i u d i c i u m v e n i r e
contemnunt.
2
Iudex cum ab aliquo fuerit interpellatus, adversarium querellantis admonitione
unius epistule vel sigilli3 ad iudicium venire conpellat, sub ea videlicet ratione, ut
coram ingenuis personis his, qiii a iudice missus extiterit, 1111, qui ad causam dicendain
25 conpellitur, offerat epistulam vel sigillum. Et si tali admonitione conventus aut se*
dilataverit aut ad iudicium venire contemserit, pro dilatione sola quinque auri solidos

*) F 8 : se dilataverit vel admonitionem epistolae vel sigilli recipere contempserit, pro

dilatione etc.

II, 1, 18. l 3. eumque] ita Ii 1; quicumque II, 1, 18. l. 1. auferre J'3. || l. 3. restituat]
30 B 2. servum — negotia des. Ji 2. U l. 4. elegerit exsolvat V 19. Mad. cumquej quicumque Tr.
B 2. II l. 5. sennim B 2. || l. 6. adtemt.] adtestaverit /. 4. seu] vel E 2. F l . 2. || /. 7. hunc] hoe I ' l .
R 2. |! l. 8. se noverit des. B 2. || l. 10. presumtor l. 8. noverit] noveri E 1; noberit E 2. retineri]
B 1. || l. 12. auferre deest B 1. ictos B 2. detineri V1. 5. Saio — emendatione coherceat
l. 13. coercet B 1; coerceant B 2. des. E 2. V 3. || l. 9. qui huiej «juia hic E 1.
35 alium] aliam E\. || /. 11. publice accipiat T'l.
II, 1, 19. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 13. 14. 15. 17. 19). - /. 19. FL. — REX]
des. E l . n . 3. 4. 19. CHIND.] CNDS B 1; CHINDASUINTHUS B 2; CHNDS E2. T'2; CHDS F 5 .
l. 20. epistnlam vel sigillum B 1. || /. 22. alico B 2. E2. fuerid B 1. admonitionem B 2. || /. 23. epistol.
pro epistul. hic et infra B 2. E\. T'l; episthol. vel opistol. E 2. || L 24. ad iiidicem E 2. ille B 1.
40 /. 25. tale B 2. || l. 26. dilatione corr. ah vi. dilatatione E 2. quinquenarii pro q. auri B 1; quinquem
auri B 2. solid B.

1) Saio hic est apparitor iudicis; cf. 'N. Arch.* XXIII, p. 87 sq. 103. 2) De cou-
ventionis apud Visigothos usitatae modo et ratione disserui 'N. ArchJ XXIII, p. 8 5 ; cf. ibid.
XXIV, p. 75. 3) De conventione per signum iudicis facta cf. LL. V, p. 440, n. 1, et
45 II. Brunner, 'D. RGJ II, p. 338. Hoc tamen loco non de anulo vel typario transmisso, sed
de sigillo epistolae conventionis impresso agi exposid 'i\r. Arch.' XXIII, p. 86.
LL. Sect. I. r. 9
 66 LEX VISIGOTHORIDI II, 1, 19.

II, 1,19. Mecc. Erv.] petitori et pro contemtn quinque alios iudici coactns exolvat. Quod si non
habuerit, unde conponat, quinquaginta flagella contemtor idem vel dilatator coram iudice
verberetur, ita nt non ei flagellorum ista correptio inducat notam infamie. Sin autem
solummodo contemtor extiterit et non habuerit, unde conpositionem exolvat, absque
ulla testificandi iactura XXX flagella suscipiat. His autem, qui pulsatur, si ad acci- 5
piendam admonitionem iudicis sese dixerit nullatenus dilatasse vel contemsisse et hoc
nullo potuerit teste convinci, dum sacramentum reddiderit, quod per imllam occa-
sionem vel contemtum lioc fecerit, a damnis vel flagellis superius conprehensis habeatur
indemnis. Quod si quilibet episcopus admonitionem iudicis, fretus honore sacerdotali,
eontemserit et pro sua persona adsertorem dare distulerit, confestim a iudice negotii 10
seu a provincie sue duce vel comite conpiilsus quinquaginta solidoram damnum ex-
cipiat7 ex qua summa pecunie XX solidi iudici contemto profieiant, XXX vez*o sacer-
doti ipsius petitor consequatur. Si certe presbiter, diaconus vel subdiaconus adque
clericus vel monacus ad accipiendam iudicis epistulam vel sigillum se dilataverint aut
pro sui persona ad respondendtim minime direxerint prosecutorem vel contumaciter 15
fuerint contemtores, unusquisque eoram iuxta legis huius sententiam7 que in laicis
superius lata est, indicta damna suscipiat; et si non habuerit, unde conponat, eius
episcopus raoneatur, ut pro eo satisfacere, si voluerit, licentiam habeat. Sin autem
noluerit, sacramentis corara iudice se noverit obligandum, quod supradictis personis
districtionem talem adibeat, nt per XXX dierum spatium ieiuniis continuis adfligantur, 20
sufiiciatque illis circa solis hoccasum per dies singulos panis vel aque refeclionem
accipere, que contumacis vitam rationabili possit districtione corrigere. Illa omnino
discretione servata, ut7 si aut etatis aut egritudinis instantia patuerit, que hanc disci-
plinam sustinere non posse demonstret, tam in clericis cuiuscumque ordinis qiiam in
laicis, non tam durissime sententiam castigationis instantia conpleat iudicis, sed habita 25
consideratione pro egritudine vel etate, ita contemtore corrigat, ne ipse contemtor aut
langorem maximum aut debilitationem vel mortem incurrat. Ille vero, qui ad in-
plendam commonitionem iudicis contemtor extiterit seque ita dilataverit, ut* eum iudex
tam facile repperire non possit, et si post tempus indictum in diebus quattxior non
*) V S: ut tarde veniat atl institutum diem super definitionein epistolae, si post tempus etc. 30

II, 1, 19. /. 1. petitori det et E \. V2; petitori conponat et E 2. petitori — alios des. R 2.
eontentum E 2: contumelio F 3 . alios solidos £2. \\ 1.2. L R 2. E. V. fla R 1; flagl Ii2; flagella
E 1. 2. dilator R 2. E\. VI. \\ L 3. non eis R 2; ei fiat R 1, vhi non deesf. ei fl. ista] flagellorum
ei sta E 2. Sin] Si E 2. || 7.4. et si non E 1. conponat pro comp. exolvat R 2. Vlb. |J l. 5. His]
Is E 1. V. || l. 6. admonitionem] ultionem Mad. sese] se R 1. hoc] haec E \. [| l. 7. convincere 35
E 1. dum] tunc E 1. reddiderit deest E 1. occasione vel contemtu E 1. \\ l. 8. vel per ali-
quem contemtum V4. vel flagellis] eos R 1. (| 1.9. quislibet E \. ammonitionem E\. VI. honorem
sacerdotalem R 1. [| l. 10. negotii] territorii F19. !| /. 11. ducem R 1. quinquaginta] ita R; L E. V.
l. 12. summa] sumam R 1. XX] viginti E 1; XXX R 1; XXX corr. XX R 2. contemto] pro con-
temptu VI. 5. Pith. sacerdoti] ita R 1. E. V3; lege: sacerdotis, quod praebent R 2. V 1. 2. 4. alil. 40
l. 13. ipsiusj ipsi V 2. diachonus V 1. 2. vel deest V 2. 4. subdiachonus V 1. 2. atque E. V.
l. 14. vel] sive V 2. monachus E 1. V. ad accip.] ad deest R 1. epistola E\. sigillo E 2. dilata-
verit R\. E 2. j| l. 15. personam R 1. [[ l. 16. iuxta] iusta E2; inmsta E 1. laicos V3. 5. j| l. 17. et
si] et dee-st R 1. habnerint n. conponant VI. eius] eorum VI. 4. \\ l. 18. eo] eis VI. si vol. satisf.
E 2. VI. Sin] si F 3 . ji /.19. supradietis] supradictum est de E 2. || l. 20. adhibeat E 1; exibeat E2. 45
V2. 4; exhibeat VI. spatio R 1; spacium R 2. || l. 21. hoccasum] ita R; oceasui?l; occasum E2. V.
vel] et E2. VI. 2. 3. 5. \\ l 22. vita ^ l . rationabilis R 1. V 3. districtione] discreptione V 3.
/.23. discretione] districtione Pitli. ant egr.] vel egr. VI. patueriut R\. que deest E 1. hanc] ac
E 1 ; deest R2. disciplina E 1. |[ /.24. sustinere deest R 2. posse] possit R\. j| /.25. durissimam VI.
sententia E 1. liabita] ita Rl; adibita R 2. E2. F 2 ; adhibita El. VI. alii. jj /. 26. contemtore] con- 50
temtorera E. V. j| /. 27. languorem E 1. maximum] raagnum Mad. |j /. 29. et deest V1. indictum
tempns VI. 2.
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 19. 20. 67

Recc. Erv.] occiirrat, si quinto die venerit, omnem huius legis sententiam se noverit II, 1,19.
evasumm. Pari modo et qni longius centum milibus pervenitur, si ad undecimum
diem post tempus institutum occurrerit, et hunc nullatenus sanctionis huius pena
danmabit. Similiter et qui in ducentorum milium spatio constitutus iu vicensiina prima
5 dier postqtiam iussus fuerat, se ipsum iudici presentaverit audiendum, eo modo a
iactura legis liuius habeatur indemnis. Similis quoqne servabitur ordo7 ubi fuerit
amplius itineris longitudo. Hii denique, quibus tam rationabile tempus adiectum est,
si se ulterius dilatantes minime ad institiitum diem superadiectionis occurrerint, con-
festim iudex ea, que pars petit querellantis, reservato negotio dilatatoris, tradere non
io differat petitori, ita ut, dum contemtor in postmodum ad negotium dicenduin suc-
cesserit, si vicensimum prinium diem transcenderit, XX auri solidos coactus exolvat.
Nam et his, qui de centurn milibus superiorein ordinem preteriens constitutionem un-
decimi diei fuerit supergressus, et idem deeem solidorum damnum exeipiat, de quibus
damnis superius institutis medietatem sibi iudex adquirat, alteram vero medietatem
15 pars petitoris obtineat. Si tamen admonitum aut egritudo ad veniendura nulla sus-
penderit, ant inundatio fluminura non retinuerit, vel aditum non obstruxerit, in quo
montes transituri sunt, conspersio superflua nivium1; que necessitas utrum evidenter
evenerit, an per excusationem videatur opponi, aut idoneis testibus aut suo iuramento
firmabit2.

20 Jtecc. Erv.] XVIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. II, 1,20.

Si iudex interpellantem audire eontemnat, vel utrum fraudulenter
an ignoranter iudicium promat.
3
Si quis iudici pro adversario suo querellam intulerit, et ipse eum audire
noluerit aut sigillurn negaverit et per diversas occasiones causam eius protaxerit, pro
25 patrocinio aut amicitia nolens legibus obtemperare, et ipse, qui petit, hoc testibus

II, 1, 19. l. 1. quinto] ita B 1; qninta cett. omne h. I. sententia E \. \\ l. 2. qni] quin li 1.
pervenitur] prevenitur E 2. T'6; convenitur T'4. JPith. Mad. || ^.3. iustitutnm] constitutiim Ji 1. pene
B 1. || 1.4. dauinavit E 2. VI. spatiuin li \. in] si in F 2 . 15. |j /. 5. di^ li 1. iudici] iu iudicio
F l ; iudicio T'5. ad nudiendum T'l. 4. 5. Pitli. Mad. eo] eum li \. || l. 6. habetur 7 / 1 ; abeatur
30 Ii 2. indemnis] in damnis E 1. T'4. Similis] Simili modo T*3. || l. 7. ainplior E. V. Hii] i B 1.
^.8. superabectionis hoccnrrerint E 1. || /.9. reservato] servato li 2. dilatatoris] ita B 1. V 3. 5. Pith.;
dilatoris jf? 2. E. VI. 2. 4. [1 /. 10. negotio dicendo J? 1; uegotio dicendum E2; negotium perageudum
Ji 2. il /. 11. vicensimo primo die Jt 1; vicesiraum (vigesimum, XX) primum diem E 2. V. XX]
viginti E. coactus exolvat] c. exolmt B 1; quohactus exolbat E2; exsolvat e. T"2; cogatnr exsolvere
35 n . 5; cogat oxsolvere Pith. \\ l. 12. et his] ita R 2. E2. T"2; his li 1. T ' l ; et is E\. V3. alii.
superiore ordine li 1; superiorem bordinem B 2. V 2. const. nndecimi diei tr.] c. nndecimum diem tr.
B 2; c. et i p s e tr. V3. |f t. 13. excipiat] incnrrat V2. \\ l. 14. adquirat] exquirat Jfacl. \\ i. 15. pars
petitoris] pars petentis Pith.; petitor Jlad. Si tamen admonituni] ita tameii moiutnm 111. \\ l. 16. in-
undatia B 1; inmulantium E\. i| /. 17. consparsio E 1. T'2. 3. que] adqne B 1; qui 112. || /. 18. an]
40 hanc 11; hac T 3 . suo] sub Tr2. || /. 19. firmabitnr E 1. F 5 ; tirmaberit (-verit) T'3. 4.
II, 1, 20. Codd. 111. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 14. 17. 19). — l. 20. FL. - KEX] des.
E2. VI. 3. 4. 14; F. CHIND R. B 1; P. CHIXDASVINTUS R. B 2; F. CIND. R. E\\ F. CHNDS R.
F 2 ; F. CHDS R. F 5 . || l. 22. an ignoranter] hac ignorando B 1. li /. 23. et ipse — nolnerit des. 11 2.
l. 24. et per] nt per E 2. diversa oecasione B 1. || /. 25. amicitiam B 1. petet // 1.

45 1) Sunt casiis legitimae, quae didtur, necessitatis (sunnis, 'echte Not'); v. infra II, 1, 2 2 .
3 3 . V, 1, 19. Coll. inris Rom.-Goth. (Gaudenziana) c. 1 1 . • Cf. Arth. Schmidt, 'Echte Not>
p . 2 3 sqq. 2) Cf. Schmidt L c. p . 1 3 5 . 3) Cf. II, \, 2 2 ; G. Cohn, 'Justizverweigerung*
p . 1 4 1 sqq.
9*
 68 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 20. 21.

II, 1, 20. Jiecc. Erv.] potuerit adprobare: det ille iudex ei, quem audire noluit, pro fatigationem
eius tantnm, quantuni ipse ab adversario suo secundum legalem iudicium fiierat ac-
ceptiiras, et ipsam eausam ille, qui petit, usque ad terapus legibus constitutumx ita
habeat reservatam, ut7 cum eam proponere voluerit, debitam sibi percipiat veritatem.
Certe si fraudera aut dilationem iudicis non potuerit petitor adprobare, sacramento 5
snam iudex conscientiarn expiet, quod eum nullo malignitatis obtentii vel quolibet
favore aut amicitia audire distulerit, et propter hoc culpabilis idein iudex nullatenus
habeatur. Eidem tamen iudici liceat, ut in una ebdoruada duobus diebus vel omnibus
meridianis horis, si voluerit, absque causarum audientia sue vacet domui pro quiete2.
Reliquo vero tempore prolata sibi negotia frequens et absque dilatione qualibet 10
exaniinet.

11,1,21. Becc.] XVini. ANTIQUA. Erv.] XVIIII.

Si i u d e x a u t p e r commodum ant S i i ud ex au t p e r c o m m o d u m aut p er
p e r i g n o r a n t i a m i u d i c e t causam. ignorantiam i u d i c e t •ciiusam,
ludex 3 si per quodlibet commodum male Iudex si per qnodlibet commodum inale iudi- 15
iudicaverit et euicumqne iniuste quidquam caverit et cuicumque iniuste quicquam auferri
auferri preceperit, ille, qui a iudice ordi- preceperit, Ille, qui <a iudice ordinatus ad tollen-
natus ad tollendum fiierat destinatus, ea, dum fuerat destinatus, ea, que tulit, restituat. Nara
que tulit, restituat. Nam ipse iudex con- ipse iudex contrarius equitati alind tantum de suo,
trarius equitatis aliut tantum de suo7 quan- quantum auferri iusserat, mox reformet, id est, 20
tura auferri iusserat, mox reformet, id est, ablatn rei simpla redintegratione concessa, pro
ablate rei simpla redintegratione concessa, satisfactione sue temeritatis aliud tantum, quantum
pro satisfactione sue temeritatis aliut tan- auferri preceperat, de sua facultate illi, quem in-

II, 1, 20. l. 1. quem audire noluit des. V 5. Pith. fatigatione E. V. \\ l. 2. ipse ab] ipse E2;
se ab F 3 ; cles. VI. legalem indicium] ita B 2. i ? 2 ; legem et iudicium R 1; legale iud. E 1. F. 25
l. 3. ita deest B, 1. || l. 4. reservatum Ji 1; reservata B 2. recipiat R 1. |j /. 5. dilatationem It 2.
Ijetitum li 1. saeramentiim B 1. |i l- 6. constientiam R 1. nullo — favore] nulla malignitatis obtentum
ne quolibet labore R 1. |j l.l. aut] vel VI. Pith. amicitiam R 2. E 2. |j 1.8. Eidem] idem li 1; eadem
E\. iit deegt R 1; liceat — vacare pro I. ut — vacet VI. j| l. 9. oris R 1. || l. 10. et absque] et deest
V2. dilatatione R 2. 30
II, 1, 21. Codd. R 1. 2. — l 12. ANTIQUA I I , 1, 21. Codd. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15.
dee-it R 2. || l. 22. ablate — concessa] ita R 1, qui 17. 19). — l. 12. XVIIII] F L CINT REX add.
wlus genuinam lectionem ablate praebet; ablatam rei El; FLAVIUS CINDASVINTUS REX add. F 1 5 .
simpiam sedintegrationem et 112. 1 9 ; NOVITER EMENDATA ANTIQUA add. V b.
Pith.; ANTIQUA E T NOV. EM. add. F 8 . || 1.13. aut 35
deest VI. 3. aliis. || L 16. auferre E2. [| /.18. tulit]
abstnlit E1. j| l. 19. aeqnitatis E\. |! /. 21. ab-
lata deest F 3 . rei] re F 2 . Pith. redintegratione]
reintegratione F l . 6 ; et intemerata iussione F 1 5 ;
et intemerata ratione F 1 9 . || / . 2 3 . auferre E\. V2. 40
illi quem] illi quidem quem E 2. F 2.

1) Glossa marginalis codicis V 6 ad hunc lociim rexte: Id est usque ad terminum

triginta aut quinquaginta annorum. Cf. libri X. titulum 2. 2) Ad exemphnn legis Romanae
scripta sunt; cf. L. Eom. Vis., C. Th. I, 1, 1 : nec meridianis horis a litigatoribus iudices
videantur. 3) Hirius legis forma antiquior ex Codice Euriciano recepta est m Legem 45
Baiuv. 2, 17. 18; cf. Cod. Eur. L rest. \, supra p. 28. De iudicilus pecuniam acripientibus
qtiae haec cdiaeque leges Gothorum aliter atque Romanae leges statuerint, exposui 'N. ArchJ
XXIII, p. 93 sqq. Cf. de hac lege praeterea l. c. XXIV, p. 76 sqq.
 LEX VISIGOTHOKUM H, 1, 21. 22. 69

Jlecc.] tum, quantum auferri preeeperat, de
sua facnltate illi, quem ininste damnaverat,
reddat 1 . Quod si non habuerit, unde
conponat, cum his, que habere dinoscitur,
5 ipse iudex illi, cui conponere debuit,
subiaceat serviturus. Sin autem per igno-
rantiam iniuste iudicaverit et sacramentis
se potuerit excusare, quod non per ami-
citiam vel cupiditate aut per eommodum
10 quolibet, sed tantumdem ignoranter lioc
fecerit: quod iudieabit non valeat, et ipse
iudex non inplicetur in culpa-.
Erv'.] iuste damnaverat, reddat. Quod si tantum, JI, 1, 21.
quantlim abstlllit, non habnerit nnde conponat,
saltim vel id ipsum ex toto, quod habere
videtur, illi; quern daranaverat, pro omni
conpositione restituat. Quod si ex omni-
bus nihil rerum habuerit, unde conposi-
tionem exsolvat, L publice extensus fla-
gella SUScipiat*. Sin autem per ig-norantiam.
iniuste iudicaverit et saeramentis se potuerit ex-
cusare, quod non per amicitiam vel cupiditatem
aut per commodum qnodlibet, sed tantundem
ignoranter hoc fecerit: quod indicabit non valeat,
et ipse iudex non inplicetnr in culpa.

*) VI. 2. 4 et in margine 17 addunt: aut certe

cum his, que habere dinoscitur, ipse iudex
illi, cui componere debuit, subiaceat servi-
turus.

Jteee.Erv.] XX. FLAVIUS CHINDASVTXDUS REX. 11,1,22.

Si i u d e x dolo v e l c a l l i d i t a t e a u t unam a u t a m b a s c a u s a n t i u m partes
20 dispendiafaciatsustinere.
Tranquille hac sollicite instantia mansuetudinis nostre premonet, iudices omnes
non debere dilatare causidicos, ne gravi dispendio aliquatenns honerentiir. Quod si

II, 1, 21. l 9. cnpiditatem aut R 2, itbi per II, 1, 21. l. 1. Quod si — componat] Quod si
deest. || l. 10. tantumdem] tantiim R 2. || l. 12. cul- non habnerit unde componat tantnm quantum
25 pam E 2. abstniit VI. 5. 6. Pith. tantum] tamen V 4.
l. 3. saltem VI. 2. id ipsuni] ipsnd El. l. 4. illi
qnem] illi quidem quem E 2. V 4. jj £.5. restitnat]
reddat V 4. restitnat — eonpositionem des. I r 3 .
l. 6. renim] res K 2. conpositione E\. |j l.l. ex-
30 solvat et F 3 . 17. i| /. 8. Sin] Si VI. 2. jj l. 9. sa-
cramento VI. 2. G. 15. 17. 19. Pith.; sacramenti
E 1. excusare] expiare E 1. F4. 6. || l. 10. per
cvxpiditatem V 2. || l. 11. sed] se E. 1, l 12. iudi-
cavit V. || l. 14. aut — servitnrus etiani in 1*6
35 acripta fuisse, ml erasa vidmtur. jj l. 15. his] iis
T'4. 17. iudex dee.it V4. j| l. 16. debuerit T 4 ;
debuit praedicta V2.
II, 1, 22. Codd. E 1. 2. JSl. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 18. FL. — REX] des. E2.
VI. 3. 4; V . CHNDS K. Rl\ P. CHINDASVINTHUS R. Ii2; F. (GLS) CHDS R. V 5. 6. 17; F.
40 CDS R. ANTIQUA F 2. 15. 19", FL G RECS R. E 1. || ?. 19. dolo] lolo R 1. una R 1. F 2.
l. 21. hac] ito AJ 1. J?2;tfe&rf^ 2; ac cett. magnitudinia E 2. V. \\ l 22. nej nec R 1.

1) Seaindwn legem priorem, Cod. Eur. l. rest. 1, iudex praeter rei inhisto iudicio ablatae
restitutionem duplum eius pretium ex sun proprio solvere vel, ut dici potuit, rem duplatam
restituere e,t praeterea eius pretium solvere debiut. Nttnc vero praeter 'simplam rei redinte-
45 grationem' non nlsi 'aliul tantum' hidici iniusto imponititr; cf. II, \, 24. 2) Caput 10. Collec-
tionis Gaudenzianac, ann de iudice dolo malo iniuste indicante promts aliter atque lex nostra
constituerit: quadruplum, quantum acceperit, inferat fisco et amplius iudex non sit, de eo, qui
negligenter tantum perperam iudicaverit, ad legis nostrae tenorem relegare ridetur his verbis:
Quod si cansam ipsam non preiudieaverit voluntariae, satis redueatnr secundum edicti seriem.
 70 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 22—24.

II, 1, 22. JRecc. Erv.] dolo aut calliditate aliqua ad hoc videtur iudex differre negotium, ut una pars
aut ambe naufragium perferant, quidquid dispendiis super octo dies a clie cepte accionis
causantes pertulerint, reddito sacramento, totum eis iudex reddere conpellatur. Sin
autem vel egritudo vel publice ntilitatis indictio suspenderit iudicem a negotio pera-
gendum, nullam moram exibeat litigantibus, sed sub hac eos definitione eonfestim 5
absolvat, ut ad causam expediendam conpetenti tempore indubitanter occuiTant.

U, 1, 23. Hecc.] XXI. ANTIQUA. JErv.] XXI.

Qtiid primo iudex observare debeat,
ut causam bene cognoscat.
Iudex 1 , ut bene causam agnoscat, pri-
mum testes interroget? deinde iscripturas
requirat, ut veritas possit certius inveniri,
ne ad sacramentum facile veniatur. Hoc
enim iustitie potius indagatio vera coni-
mendat, ut scripture ex omnibus inter-
ciirrant et iurandi necessitas sese omnino
suspendat. In his vero causis sacramenta •
prestentur, in quibus nullam scripturam vel
probationem seu certa indicia veritatis
discussio iudicantis invenerit.
Q u i d p r i m o i vi d e x s e r v a r e d e b e a t, ni
causam bene cognoscat.
Iudex, ut bene causam agnoscat, pritnum testes io
interroget, deinde seripturam reqnirat, ut veritas
possit certius inveniri, ne ad sacramentum facile
veniatur. Hoc enim iustitie potius indagatio vera
commendat, ut seripture ex omnibus intercurrant
et iurandi necessitas sese omnino suspendat. Jn 15
his vero causis sacramenta prestentur, in quibus
nullam scriptnram vel probationem seu certa in-
dicia veritatis discussio iudicantis invenerit. In3
qiiibus tamen causis et a quo iuramentum
detur pro sola investigatione itistitie, in 20
iudicis potestate consistat.

U, 1, 24. Recc. Erv.] XXII. FLAVIUS CHINDASYINDUS REX.

Si cuiuscumque honoris aut ordinis iudex dicatur haberi suspectus*.
*) E. VI. 2. 4. 5. 8. 15. 17 add.: vel si iudex coutra leges presumat dare
i u d i c i u m. 25
4
Si quis iudicem aut comitem aut vicarium comitis seu thiuphadum suspectos

I I , 1, 22. /. 1. aut] vel E 2. V. ut] aut B 1. jj l. 2. dispendiis] ita M 1. E 2 ; expendiis corr.

expendii R 2 ; dispendii E 1. T'. a die cepte] accepte li 2 ; demnt loco vacito relicto E 1. actionis E. V.
1.3. Sin] Si T r l . 2. II l. 4. autera] vero T'6. hutilitatis li 1. a negotio perageudum] ita Ii 1 ; a nego-
tium p . i ? 2 ; ad negotium perageudo E\\ ad negotium peragendum T ' l . 3. 1 5 ; a negotio peragendo 30
E2. V2. 4. 6. || l. 6. ut ad] item i? 1. occurrat 7 / 1 . E 1 ; hoeeurnuit B 2; occurnmt T r 6.
II, 1, 23. Codd. R 1. 2. F 3 . 15. 19. — 1.1. AN- I I , 1, 23. Codd. E\. 2. VI. 2. 4. 5. 6. (8.
TIQUA deest B 2. || l. 11. testem R 2. scripturam 17. 18). — l. 7. XXI] ANTIQUA mld. F 5 . 6. 8. 17.
B 2. \\ l. 16. sese] esse B 1. /. 8. primum E 1. F 6 . || /. 10. agnoscat] cognoscat
E 2. Vb. |i / . 1 1 . scripturam] ita E. V \. 2; scrip- 35
turas alli. reqnirat] inquirat E 1. || /. 12. in-
venire E 1. veniantnr E\. \ l. 15. sese] inopinata
add. Mad. |] /. 17. nulln scriptura vel probatione
E\. U / . 1 8 . veritatis] reperit add. V4. invenerit
deest V4. 40
II, 1, 24. Codd. B 1. 2. J T 1 . 2. F l . 2. 3. 4. 5. (8. 15. 17). — /. 22. F L . — REX] des. E 2.
F l . 3. 4 ; F . CHINDS R. B 1 ; CHINDASVINTUS R. J? 2 ; F CS R /? 1 ; F . CDS R. F 2 ; F L S GLS
RCDS R. F 5 . Pith. 1 /. 23. honeris B 1. || /. 26. aut c. aut] vel c. aut E. VI. 2. 17. thinfadum E\\
tbiufandum V 4 ; tyufadum F 2 ; tiumfado V 3 ; thifadum B 2. E 2.

1) Antiquior huius legis fonna exstat in Lege Baiuv. 9, 17; v. Cod. Eur. l. rest. 9, supra 45
p. 30. Cf. 'N. Arch.J XXIV, p. 78. 2) Sc. sacramenta excusationis, quibus rei se ab accusatione
excusent; cf. II, 2, 5. 3) De hoc additamento v. 'JST. ArchJ XXIV, p. 78 sq. 4) Cf. cum
hac lege U, 1, 30. 3 1 ; v. 'N. Arch.' XXIV, p. 79—88.
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 24. 25. 71

Recc. Erv.] habere se dixeritx et ad snum ducem aditum accedendi poposcerit aut fortasse II, 1, 24.
eundem ducem suspectiim habere dixerit, non sub hac occasione petitor ac presertim
pauper quilibet patiatur iiltra dilatione. Sed ipsi, qui iudicant eius negotium, unde
suspecti dieuntur haberi, cum episcopo civitatis ad liquidum discutiant adque per-
5 tractent2 et de quo iudicavei-int pariter conscribant suscribantque iudicium. Et qui
suspeetum iudicem habere se dixerat, si contra eum deinceps fuerit querellatus, con-
pletis prius, que per iudicium statuta sunt, sciat sibi aput audientiam principis
appellare iudicem esse pemiissum; ita ut, si iudex vel sacerdos repperti fuerint
nequiter iudicasse, et res ablata querellanti restituatur ad integrum, et a quibus aliter,
io quam veritas habuit, iudicatum est aliut tantum de rebus propriis ei sit satisfactum.
Si certe iniustam contra iudicem querellam detulerit et eausam, de qua agitur, iuste
iudicatam fuisse constiterit7 damnum, quod iudex sortire debuit, petitor sortiatur. Et
si non habuerit, unde conpositionem exolvat, C flagellis extensus publice in eiusdem
iudicis presentiam verberetur. Nam si forte quisquam pro utilitatem regiam aliquid
15 scire se dixerit, aditus ei ad conspectum nostre glorie negari non poterit.

Recc. Erv.] XXIII. FLAVIUS CHIXDASVIXDUS REX. If, 1,25.

I u d e x , q u a l i t e r faciat i u d i c a t u m .
Si de facultatibus vel de. rebus maximis aut etiam dignis negotium agitetur,
iudex7 presentibus utrisque partibus, duo iudicia de re discussa conscribat7 que simili
20 textn et suscriptione roborata litigantium partes accipiant. Certe si de rebus modicis
mota fuerit actio, sole condiciones3, ad quas iuratur, aput eura, qui victor extiterit,

II, 1, 24. 1.1. se deest E. et ad] et E 1; ad 11 2. aut] vel E 2. || l. 2. eumdem It 1. habere

se E. V. ac] hac Ii 1. || l. 3. dilationem E. V. \\ l. 4. dieantur Ii 1. ad — pertractent des. 11 1.
adque deest Ii 1. || /. 5. et deest II. de — conscribant des. li 2. quo] re quam V 2. subscr. E. V.
25 iudicio 112. || /.6. se deest 112. enndein E 1. VI. || 1.1. statnta] instituta V 3. || / . 8 . iudicium R 1.
/. 9. ablata corr. ablate V 1. restituantnr E; restituatur corr. restituantnr V 1. et a] et V 3.
l. 11. certe] qois T15. iniusta 11 1. V3; iniuste VI. 2. 4. 8. 15. 17; contra iudieem iniusto E 2.
detulerit] intulerit E 1. V2. 4. 5. causa E 2. V 2. || l. 12. indicata esse vel fuisse T'2. sociatur 11 2.
l. 13. flagellis] fta li 1. || l. 14. presentia E. V. si dee.it 11 1. qnisque T r l. utilitatemj ita B 2; liutili-
30 tatem 11 1; utilitate E. V. regia E. V. jj l. 15. se .scire E 2. V 2. aditus] auditn.s E 2. V 2. ad c.] a
conspecto B 1; ad — «rlorie des. V3. deiieg-ari B 1.
II, 1, 25. Codd. 11 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. «. 8. 13. 17. 18. 19). — l. 16. FL. — REX] des.
E2. VI. 3. 4; F. CHINDS K. R\; F. CHIXDASVINTUS li 2; F. CINT R. E 1; F. CNDS R. F 2 ;
F. GLS CHDS K. Vb; F. GLS CNDS E. V\l. \\ l. 17. iudicatum] iudieinm E 2. V 2. 17 (in marg.). 18.
35 /. 18. vel de] de tleest E 2. F l . 17. 19. agitetur] agitnr Mad. || ^. 19. dua M 1. discusa R 1.
J. 20. subscriptione /J 1. F. || ?. 21. iurantur li 1. / J l .

1) Appellationem a htdice suspecto Visigothi ex iiire Jlomano cmteiustiniano rexeperant.

Cf. Cod. Theod. XJ, 30, 5 8 : Si quis provocatione interposita suspeeti iudicis velit vitare
sententiam, . . . liberam habeat potestatem. — Seiant igitur cuncti, sibi ab iniuriis et suspectis
40 iudicibus . . . provocationem esse concessam; Nov. Vcdent. III. 34 (L. Rom. Vis., Nov. Val. 12J,
§ 1 6 : Si quis a suspecto iudice . • • vocem appellationis emiserit etc; Interpr.: Si quis
iudicem . . . habuerit fortasse suspectum, vocem appellationis exhibeat; Nov. Martiani 1.
Interpr.: . . . illi vero, qui pulsatus fuerit, si iudicem suspectum liabuerit, Iiceat appellare.
2) Chindasvindus rex intercessionem q>iscopi, qui legalis coniudex iudicis suspecti cfficltur, ad
45 exemphim legis novellae Iwstiniani LXXXVI instituisse videtur; cf. c. 2 novellae seamdum
Iulianum (LXIX, c. 2): Si cui praeses provinciae suspectus esse videatur, et litigare apud eum
solum noluerit, liceat ei episcopum invocare, iit ciun ipso eonsidente litem audiat etc. 3) Con-
ditiones dicebantur formulae scriptae sacramentorum, quae, cum de ipsa causa, qnae sacramentis
 72 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 25. 26.

II, 1,25. JKecc. Erv.] pro ordine iudicii habeantur. De quibus tamen condicionibus et ille, qui victus
estj ab eisdem testibus roboratum exemplar habebit. Quod si pars, que pro negotio
quocumque conpellitur, professa fuerit aput iudieem, non esse necessarium a petitore
dari probationem, quamlibet parve rei sit actio, eonscribendum est a iudice suaque
manu iudicium roborandum, ne fortasse quelibet ad futunim ex hoc intentio moveatur. 5
Si vero, hordinante iudice, una pars testes adduxerit, et dum oporhierit corum testi-
monium debere recipi, pars altera de iudicio se absque iudicis consultiun subtraxerit,
liceat iudici prolatos testes accipere, et quod ipsi testimonio suo firmarerint, illi, qiii
eos protulit, sua instantia consignare. Narn ei, qui fraudulenter se de iudicio sustulit,
producere testem alium omnino erit inlicitum; qiii scilicet hoc sibi tantinn noverit esse 10
concessum, ut antequam testes illi, qui testimomum dederant, moriantur, si habuerit
quod rationabiliter in eis accuset, patienter audiatur a iudice; et si accusatus testis
fuerit evidenter convictus, eius testimonium pro nihilo liabeatur. Unde et si duo testes
non remanserint, qiii digni in eodein testimonio maneant, ille, qui primuin testem
obtulerat, infra trium mensium spatium testes alios, qui ceptum negotium firment, in- 15
quirere non desistat. Quod si invenire nequiverit, rem universam ille recipiat, qui
eam ante visus fuerat possedisse. Iudex sane de omnibus causis, que iudicaverit,
exemplar penes se pro conpescendis controversiis reservare curabit.

II, 1, 26. Becc.] XXIIIL FLAVIUS CfflNDASVINDUS Erv.\ xxiin.

REX. EMENDATA. 20

De commodis a d q u e d a m n i s i u d i -
cis vel saionis.
Cognovinmsl multos iudices eo, quod,
per cupiditatis occasionem supergredientes
legum ordinem, ex causis sibi tertiam pre-
De c o m m o d i s a t q u e d a m n i s i u d i c i s vel
s aionis.
Cognovimus multos iudices eo, quod, per
enpiditatis occasionem snpergredientes legum or-
dinera, ex causis tertiam sibi presumant tollere 25

II, 1, 25. l. 1. hordine £ 1. iudici E\. T 3 . Mad. || /. 2. que deent £ 1. E\. || l. 3. a petitore]
petitori V 2. |j / . 4 . dare li 2. E. T'3. j| / . 5 . intentione B 1. || 1.6. ordinante E. Y. || 1.7. consultum]
ita £ 1. £2; consultu cett. || /. 8. acc.] recipere li 1. ipsi] illi £ 1. ille £ 1; illo E\. || l. 9. sua
investigatioiie instantia T'3. qui de iudicio fraudulenter se sustulit Mad. || l. 10. qni deest £ 1. hoc
aibide*.£l. |j 1.11. dederant] dederunt E 1. T r l. 13. JPith. || l. 12. audiatur deest £ 2. F 3 . || /. 14. digne 30
Jlad. testimonium £ 1. primuin] ita £ 1; primus E 2. T'2; prius cett. |j /. 15. ceptnm — firment]
aceepto negotio proment £ 1. |j l. 17. autea E 2. T r l. 2. que] ita £. E 2. T r l. 2; quas E\. Pith. Mad.;
qui V'6.
II, 1, 26. Codd. £ 1. 2. — /. 19. CHIND.] | II, 1, 26. Codd. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.
CHINDS £ 1; CHINDASVINTHUS £ 2. || /. 20. (15. 17). — l. 19. XXIIII] FLS GLS CNDS REX 35
EMENDATA deest £ 2. l. 21. commodis] quo- add. T'2. 17; GLS CHDS R. add. J ' 5 ; F. CHDS
modis £ 1. || l. 24. hoecasiouem £ 1. /. 25. tertiam R. add. T6. || /. 21. adqtie E2. vel saionis des. El. -
sibi £ 2. l. 23. eo deest VI. 2. quod] q VI. \\ l. 25. prae-
siununt VI. 2.

Jiniebatur, satis referrent, loco iudicatorum scriptomm .victori dari potuerunt. Cf. exemplum 40
Form. Vis. n. 39, LL. Form. p. 592, et quae ibidem annotavi n. 1. 1) Haec lex antiquae
codicis Leovigildi legi deperditae substilutn esse videlur, quae, cum de swnptibus et expensis litis,
tum de sportulis iudicum et executorum constitums, ex parte antiquiorem legem Eurici, ex parte
legem illam Theudis regis de simiptibiis et expensw litis secuta esse videtiir. Legem Thendis
infra denito edemus. Euricianae le.gis reliquiae exstare videntur in Lege Bahw. 2, 1, 1 5 : 45
Iudes . . . partem suam siccipiat <le causa, quam mdicavit etc. Chindasvindus, lege illa
antiqna codicis Leovigildi ablata, ei de sportulis nnstra lege comtituit, et pro Romano iure de
sumptibus et expensis litis, tempore Sisebuti regis adhuc, ut docet Form. Vis. n. 35, valente,
multam temere litigantium introduxit lege II, 2, 5. Cf. 'N. Arch.' XXIII, p. 88 sq..
 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 26. 73

Recc.] suinant tollere partem. Propterea
nunc presenti lege constituitur, ut hec
talis iudicum cupiditas auferatiir, et non
amplius iudex pro labore suo et iudicata
5 causa hac legitime deliberata, quam, sicut
constitutmn fuerat in lege priori1, vicen-
simum solidum presumat accipere. Quod
si quacumque fraude quisquam super hunc
numerum plus auferre temtaverit, omnia,
10 que legitime debuerat accipere, perdat.
Illut vero, quod iniuste contra huius legis
ordinem super vicensimuin solidum tulerit,
duplum illi exolvat, cui hoc auferri pre-
cepit. Similiter2 quoque, quia cognovimus,
15 quod saiones, qui pro causis alienis vadunt,
maiores pro labore suo mercedes, quam
merentur, accipiant, propterea simili decreto
legis huius edicitur, ut qui pro causis
alienis vadunt decinmm tantumdem solidum
20 pro labore suo conquirant3. Quod si ali-
quis super hunc constitutum numerum
usurpare presumserit, et mercedes, quas
legitime debiiit accipere, perdat, et quid-
quid super decimum solidum fraude qua-
25 cumque perceperit, duplatum illi, cui abs-
tulit, reddat4. Quam datam commodi
Erv.] partem. Propterea nunc presenti lege con- II, 1, 26.
stituitur, ut hec talis iudicum cupiditas auferatur, et
non amplius iudex pro labore suo et p r o iudicata
causa ac legitime deliberata, quam, sicut coii-
stitutnm faerat in lege priori, vicensimum soiidum
presumat accipere. Qnod si quaeumque fraude
quisquam super hunc numerum plus auferrre tem-
taverit, omnia, qne legitime debuerat accipere,
perdat. Illud vero, quod iuiuste contra huius
legis ordinem super vicensimum solidum tulerit,
duplum illi exsolvat, cui hoc auferri precepit.
Similiter quoque, qnia cognovimus, qnod saiones,
qui pro causis alienis vadunt, maiores pro labore
suo mercedes, quam merentur, accipiant, propterea
simili decreto legis huius edicitur, ut qui pro
causis alienis yadunt decimum tantundem solidum
pro suo labore conquirant. Quod si aliquis super
hunc constitutum numerum nsurpare presumpserit,
et mercedes, quas legitime debuit accipere, perdat,
et quidquid super decimiim solidum fraude qua-
cumque perceperit, duplum illi, cui abstulit, reddat.
Quam datam commodi summam ex lege tam iudex
quam saio de restitute rei conpositionem conquirat.
Id tamen noviter adiciendum liuic legi
innectimuSj ut, si talis causa occurrerit,
unde compositio exsolvi minime possit,

I I , 1, 26. l. 3. et non] et deeat B 1. II, 1, 26. /. 3. pro iudicata] pro deest V 3. 4. 5.

l 6. priori] prima JB 1. || / . 9 . auferri B 2.
/. 12. hordine B 2. || l. 13. exsolvat B 2.
30 /. 14. quoque] quocinnque R 2. quia deest B 1.
l. 16. mercedes deest B 1. || l. 19. solidum tan-
tundem B 2. || l. 22. presumserint B 1. || L 23. le-
gitime] legite B 1. || l. 24. supra B 2. fraudem
qnamcumqne B 1. |j /. 25. perciperit B 2.
35
40
1.5. fuerat v e l e s t VI. vicensimum] vicesimum
V 2. 3. 4. 5 ; de viginti E 2 ; de XX solidis vigesi-
mum VI. 1 7 ; de XX solidos, poat add.: vigesimnm
solidum V 6. || l. 7. temptaverit E 1. V 1.
l. 10. vicensimum] ita E 1; vigesimum F 1. 6;
vicesimum cett. tulerat V 2; tulit V 3 ; tulerit carr.
tulerat F 6 . ]| l. 11. preceperat Mad. \\ l. 13. maiores
— vadunt om. V 2. 3. || /. 14. accipiant] ita E;
accipiunt V. \\ l. 15. simili m o d o decreto VI. 2. 5.
edicimus VI; adicitur E 2. F 6 . 17. JJ l. 16. soli-
dum deest E \. || l. 17. pro labore sno E 1. ali-
qnis] aliquid E1. || l. 19. accipere] habere V 6.
/. 2 1 . duplum] ita E2. V\. 2. 4. 5. 6 ; duplatum E\.
F 3 . abstnlerit E2; abstulerat F 1 . || / . 2 2 . data
c. summa E 1. || /. 23. conpositione V. con-
quirant E1. [| /. 24. huic legi] his legibus E 2.
l. 26. conpositionem E 1.

45 1) Significatur lex illa deperdita codicis Leovigildi. 2) Abhitic lex nostra in nonmdlis
convenit cian legis Theudis parte illa, quae incipit verbis: Simili hetiam conpulsores. Cf.
'N. Arch.' XXIII, ^ . 9 6 sqq. 3) Theudis: De ea vero, que exigerit decimum nummuin pro
suo consequatur ex[erc]itio. Cf. *N. ArcL' XXIII, p. 99 sq. 4) Theudis: Si quis vero
[execujtorum praetermissa summa superius conprehensa amplius in conmodis suis accipere voluerit,
50 amisso legitimo beneficio, de id, quod super accepit, presumptoris satisfactione (i. e. poena dupli;
cf. L. Rorn. Vis., C. Th. II, 1, Sj multetur. Cf. 'N. ArehJ XXIII. p. 100.
IX. Sect. 1. T. 10
 74 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 26.
II, 1, 26. JRecc.] summara ex lege tam iudex quam
saio de restitute rei conpositione conquirat.
Quod si ea, que iudex ordinare decemit,
saio callidus inplere neclexerit, si res, de
qua agitur, unciam auri vel infra valere
constiterit, illi, cui res debita est, idem
saio de suo auri solidum reddat. Si certe
plus valuerit, per singulas tincias singulos
solidos pro sua tarditate persolvat. Idem
vero saiones, cum pro causis alienis vadunt,
si minor causa est et persona1, duos
caballus tantum ab eo, cuius causa est,
accipiat fatigandos j si vero maior persona
fnerit et cansa, non amplius quam sex
caballos2 et pro itinere et pro dignitate
debebit accipere.
II, 1, 26. l 1. summa R 1. || l. 2. de deest
B 1. || l. 3. hordinare R 2. || l. 5. qua] quo R 1.
l. 8. plus valuerit] pulsaverit B 1; plus (valuerit
ead. man. superscr.) R 2. |[ l. 9. Idem] Id R 2.
l. 10. cum] quam R 2. || l. 12. cavallos R 2.
l. 13. maior] minor R 1.
1) Similiter discernebatur in sportiilanim edicto Theoderici
Var. IX, 1 4 : in illis eausis atque personis, et guae ibi praecedunt.
causis duo tantiun, in maioribus vero quatuor caballi sufficiant.
est, velnti si scriptum sit: coherede suo.
JErv.] tunc ab illo ratio prescripta com-
modi exigenda est iudicis vel saionis, qui
aut commodatam sibi rem in constituto
die reddere non oecurrit, aut qui rei
aliene debitor vel iniustus possessor ex- 5
titerit. Pro celebrandis autem divisionibus,
si causa extiterit, iam quia utraque pars
et competentia sibi iura reposcit et debitam
sibi partem portionis requirit, ab utrisque
partibus predicta commoda exigenda sunt. 10
Similiter autem et in huiusmodi causis,
ubi nulla est culpa, presumptio, usurpatio
vel debitum possessomm, hic ordo serva-
bitur, ut conmiodum iudicis vel saionis de
utrisque causantium partibus exigatur. 15
Quod si divisionem quisque cupiens cele-
brare dilationem ab erede suo 3 pertulerit,
cum hec causa ab eo, qui dilationem per-
tulit, iudici intimata extiterit, ab eo iudex
commodum suum vel saionis exigere debeat, 20
qui tardus pro ipsa divisione extitit fa-
cienda. Quod si ea, que iudex ordinare decernit,
saio callidus implere neglexerit, si res, de qua
agitur, si unciam auri vel infra valere constiterit,
illi, cui res debita est, idem saio de suo auri 25
II, 1, 26. l. 1. prescripta] conscripta E 1.
l. 2. qui aut] Quia aut Mad. || l. 3. in constituto]
instituti E 1. || l. 4. occurrerit V 2. 3. 4. 5.
l. 6. Pro — extiterit om. V4. 5. jj l. 7. iam quia]
et F 1 5 ; iam quoque F17. Pith. quia] qui J71; 30
qui corr. quia E 2. || l. 8. et comp.] rei comp.
VI. 17. Pith. iura reposcit] ita VI. 3. 5. Pith.
Mach; iurare poscit V 2; iurare possit E1. F 4 ;
iurare possit corr. iura repromisit E 2. || l. 9. por-
tioni E 1. utriusque E 2. VI. |j l. 11. causis] 35
c. corr. causas E 2; causas E 1. |1 /. 12. pre-
sumpsio E 1. i| l. 16. quisque] quisquis E 1.
cupiens cel.] voluerit cel. et V 15. j| L 17. ab
erede] ita F 5 . 6; ab herede VI. 2. 4. 17. Pith.
et e corr. F 6 ; abere de E2; habere de E1. Mad. 40
l. 20. saionis] saio VI. debet F l . 2. || l. 21. tar-
dius F l . |[ £.22. decernit] discernit i? 1; decrevit
VI. 5. 6; decreverit F15. 17. || l. 23. callidusj
calidus E2; tepidus, siiperscr.: calidus F 6 ; tepidus
JPith. in marg. si res] si deest E 2. VI. 6. 17. 45
l. 24. si unciam] si deest V 2. 3.
Magni regis; cfr Cassiodori
2) Theudis: in minoribus
3) [Hjerede suo intelligenduin
50
 LEX VISIGOTHORUM H. 1, 26—28. 75

J3fTV.\ solidum reddat. Si certe plus valuerit, per II, 1, 26.

singulas uncias singulos solidos pro sua tarditate
persolvat *. Idem yero saiones, cum pro causis
alienis vadunt, si minor causa est et persona, duos
caballos tantum ab eo, cuius causa est, accipiat
fatigandos; si vero maior persona fuerit et causa,
non amplius quam sex caballos et pro itinere et
pro dignitate debebit accipere.

*) VI. 2. 5. 6. Pith. Mad. acldunt: Idem vero, si

10 super duas uncias usque ad libram auri
eadem res valere probatur, decem flagella
suscipiat. Ac sie crescente librarum nu-
mero auri erescat et pena flagelli.

Becc.Erv.] XXV. FLAVIUS GLOKIOSUS RECCESSVINDUS EEX. 11,1,27.

15 Quod omnis, qui p o t e s t a t e m a c c i p i t i u d i c a n d i , i u d i c i s nomine
c e n s e a t u r ex lege.
Quoniam negotiorum remedia multimode diversitatis conpendio gaudent, adeo
dux, comes, vicarius, pacis adsertor, thiuphadus, millenarius, quingentenarius, cente-
narius, defensor, numerarius, vel qui ex regia iussione aut etiam ex consensu partium
20 iudiees in negotiis eliguntur, sive cuiuscumque ordinis omnino persona, cui debite
iudicare conceditur, ita omnes, in quantum iudicandi potestatem acceperint, iudieis
nomine censeatur ex lege; ut, sicut iudicii acceperint iura, ita et leguin sustineant
sive eommoda, sive damna.

Becc. JEra] XXVI. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS EEX. II, 1,28.

25 Ut orane v i n c u l u m , quod p o s t datum i n i u s t u m i u d i c i u m a c a u s i d i c i s
fuerit e x a c t u m , h a b e a t u r i n v a l i d u m .
Vidimus interdum iustitiam ab iniquis iudicibus et suo loco seclusam et devito

I I , 1, 26. l. 1. reddat] pro sua tarditate per-

solvat E. Si certe — persolvat des. E 2.
30 l. 6. maior persona] m. et persona E 1. jj /. 8. de-
bebit] debet E 1 ; debebunt VI. 4. || l. 9. Idem
vero si] Etsi F 2 ; Certe Mad. || /. 10. super] per
V 1; supra Mad.; per ut videtur corr. sf V 6.
l. 12. librarura deest VI; eras. V 6. || l. 1 3 . auri
35 n u m e r o V 1.
I I , 1, 27. Codd. B 1. 2. E 1. 2 . VI. 2 . 3. 4 . 5. 6. (15. 17). — /. 14. F L . — KEX] des. E2. VI. 3 ;
F. G. EECeDUS E. B 1; F. G. EECCESSVINTUS R. B 2; FL G E E E 1; FLS GLS ECDS E. T 3 ;
F. CHNDS E. V2. 6; F . G. CHDS E. F 1 7 ; ANTIQUA F 1 5 . || l. 15. Quod omnis] ut 7 1 . nomen B 1.
l. 17. adeo corr. ideo F l ; ideo Lind. || l. 18. comis B 1. tbiufadus B 2; tyuphadus F 2. 17; tiu-
40 fadus F 6 ; tinmfadus F 3 . 15. quinquagenarius i? 2. F l . 2. 3. centenarius, d e c a n u s E 2. VI. 2.
4. 5. Piih. |) l. 19. defensor deest Vb. || l 20. eligantixr B 1. !! l. 22. nomen B. censeatur] ita B. E.
F 3 ; censeantur cett. || l. 23. commodum E. V4. 5.
II, 1, 28. Codd. B 1. 2. E\. 2. V\. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — /. 24. FL. — EEX] des. E 2.
VI. 3. 4; F. G. EEC©D E. B 1; F. G. EECCESSVINTUS E. i Z 2 ; F G E E . E l ; FLS GLS RCDS
45 EEX F 2 . 5. 17; FLS ECDS EEX V 6; FLS EECESVINDUS R. F 19; F. G. EECESVINTUS E.
ANTIQUA F15. || /. 26. fuerit v i o l e n t e r exactum E2.VI. 2. 4. 5; v i o l e n t e r fuerit exactum
F 6. 15. 17. exactum] exagitatum B 1. j| l. 27. et suo] in suo B 1; et a suo F 2 ; a suo F 5 . 6.
seelusa B 1. devito] ita B 1. E2; debito cett.
10*
 76 LEX VISIGOTHORUM H, 1, 28. 29.

H, 1, 28. Recc. Erv.] vigore solutam, iniustitiam autem et loco iustitiae introductam et miiltis modis
decretorum vinculis adligatam. Quidam enim, postquam iudicia iniusta conscripserint,
aut unam aut ambas causantium partes placitorum inter se nexibus ligant, ne iniuste
datum mdicium quandoque iusta contentione resolvant. Adeo, ubi nou directus et
beneplacitus est convenientie modus, sed ubi pro conprimenda iuste causantis intentione 5
vel voee repperiuntur quocumque modum definitionum vincula eonligata, omnimodis
habeantur invalida nec sint adinventionis alicuius conexione firmata.

D, 1, 29. Becc. Erv.) XXVH. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ut i n i u s t u m i u d i c i u n i et d e f i n i t i o i n i u s t a , r e g i o metu vel i u s s u a
i u d i c i b u s o r d i n a t a , non v a l e a n t . 10
Nonnumquam gravedo potestatis depravare solet iustitiam actionis, que7 dum sepe
valet, certo est, quod semper noeet; quia, dum frequenter vigore ponderis iustitiam
premit, numquam in statu sue rectitudinis hanc redire permittit. Ideoque, quia sepe
principum metu vel iussu solent iudices interdum iustitie, interdum legibus contraria
iudicare, propter hoc tranquillitatis nostre nno medicamine concedimus duo mala 15
sanare, decenientes, ut, cum repertum fuerit, qualemcumque scripture contractum seu
quodcumque iudicium non iustitia vel debitis legibus, sed iussu aut metu principum
esse confectiim, et hoc, quod obvium institie vel legibis iudicatum est adque concretum,
in nihilo redeatj et eos, qui iudicaverunt vel lioc facere coegerunt, nullius infamie
nota conspergat vel rei alicuius damnum adfligat; qui tamen iudices timc erunt a 20
legum damnis inmunes, si se iuramento firmaverint, non sua pravitate, sed regio vigore
nequiter iudicasse.

II, 1, 28. l. 1. soluta R 1. et loco] iu loco VI. 5. et multis — adligatam des. B 1. multi-
modis VI. 2. 6. || l. 2. ininsta deest R 1. ii l. 3. noxibus R 1. || l. 4. iusta] ista B 1. contemtione E.
Adeo] et ideo VI. [j /. 5. beueplacitum li 1. sed] et R 2. V 2. causantes i? 1; causantes carr. cau- 25
santis R 2. jj l. 6. modo E. V. defin.] deuinicionum R 1 ; definitiones Mad.
I I , 1, 29. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 18). — l. 8. F L . — EEX] des. E 2.
V 3. 4 ; F . G. RECODS K. R 1 ; F . G. KECCESSVINTUS K. R 2; F L G E R E 1; F L S GLS RCDS
R. VI. 2. 5. 17. Pith.; F L S RCDS R. F 6 ; F L S . GLOR. RCSTS R. CINTASINT. ANTIQUA F 1 5 .
l 9. iniustum] iustum R 1. || l. 10. baleat E2; valeat V2. 3. 17. 18. || l. 11. gravedo] ita V; gravando 30
R 1; gravede ^ 2 ; grabede E2; grave E 1. iustitia R. actionisj sanctionis V2. 4. 5. 17; accionis
corr. sauccionis F 6 . sepe valet] super valet R 1 ; si prebalet E2; saepe praevalet Mad. )j l. 12. certum
VI. 2. 4. 5. 6. 15. 17. quod] nt R 2. quia dum] quidam R 1. || l. 13. in istatn sue R 1; in status
sui E 1; institutusve corr. in statii sue E 2; in deeat R 2. V 3 ; in statum sue V 5. 6. 17. Pith. hanc]
hac E2; ac T'3. sepe per R 1. Jj l. 14. interdum iustitie] interdum deest VI. 4. o;eras. VQ. interdum 35
legibus] interdura deest R 2. VI. contrariaj deest R 2; contradicere F 1 5 . || l. 16. repperto i ? 2 ; r e p e r t u s
VI. qualecumque R 2. E. V2; qualiscnmque VI. 4. scripture] scire R 1. || l. 17. iustitia] iuste F 6 .
/. 18. atque E. V. congretum R \. jj l. 19. nichilum VI. redeant R 1. iudicaverunt] ita E 1. VI;
iudicarunt R 1 ,* iudicaverint corr. iudicavernnt R 2 ; iudicaverint E 2. V 2. alii. coegerunt] ita R 2. E 1.
V 1; cogerunt R 1 ; coegerint alii. jj l. 20. qui] qnia R 1. || l. 21. iuramenti finnent R 1. 40
 LEX VISIGOTHOKUM H, 1, 30. 77

Becc.] XXVm. FLAVIUS Erv.\ XXVIII. II, l r 30.

GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.
De data e p i s c o p i s p o t e s t a t e r a di-
stringendi iudices nequiter iudi-
cantes.
Quia * multimode hoceurrere debet
miseromm penuriis nostre remetlram pie-
tatis, adeo, qiiemeumque pauperem con-
stiterit causani habere, adiunctis sibi aliis
IO viris honestis, episcopus inter eos negotiimi
discutere vel terminare prociiret; ita ut7
si contemni se a comite vel nolle eum
adquiescere veritati sacerdos inspexerit,
potestatis eius sit eundem comitein Iegis
15 huius permissione constringere et emisso
iustum iudicium cum rei conpositionem
rem, de qua agitur, petentis partibus con-
signare. Quod si comes iudicium episcopi
fuerit contemtiis inplere, tantum episcopo
20 pro contemtu solo dare eogatur, quantum
quintam partem valere constiterit de re
illa? unde actio commota videtiir. Si 2
vero episcopus, fraudis communionem cum
comite tenens, reppertus fuerit pauperi
25 facere dilationem, eandem quintam partem
idem episcopus querellanti coactus exolvat;
Dedataepiscopis potestate admonendi
iudices ne.quiter iudicantes.
Sacerdotes3 Dei, quibus pro remediis
oppressorum vel paupenim divinitns cura
commissa est, Deo mediante testamur, ut
iudices perversis iudiciis popiilos oppri-
mentes paterna pietate coramoneant, quo
male iudicata meliori debeant emendari
sententia. Quod si hii, qiii iudiciaria pote-
state fungiuitur, aut iniuste iudicaverint
causam, aut perversam voluerint in quo-
libet ferre sententiam, tunc episcoptis, in
ciiius hoc territorio agitiir, convocato
iudice ipso7 qui iniustus asseritur, atque
sacerdotibus vel idoneis aliis viris7 negotiiun
ipsud una cum iudice communi sententia
iustissime terminabit. Quod si perversa
contentione iudex ipse permotus iniquum
a se datum iudicium exhortante episcopo
noluerit reformare in melius, tunc episcopo
ipsi licitum erit iudicium de oppressi causa
emittere, ita ut, quid a iudice ipso per-
verse iudicatum quidve a se correctum

II, 1, 30. Codd. R 1. 2. VI. 4. 5. 6. (15. 17. II, 1, 30. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15.
18. 19). — l. 1. FL. — EEX] F. G. REC0DS E. 17. 18). — /. 1. XXVIII.] FL G R R add. E 1;
R 1; F. G. RECCENS R. R 2; FLS RCDS REX Item alia lex de quo supra add. V 1. 5. 17;
30 V 5. 6. 17; FLS G. ERVIGIUS R. ANTIQUA Item alia lex noviter emendata in eadem era,
F 1 5 ; FLS ERVIGIUS REX V 19; des. VI. 4. de quo supra add. V 2; Item alia lex in eadem
/. 3. distringendi] admonendi V15. || /. 6. Quia era (post add.: noviter emendata, de quo supra)
inultimode] Sacerdotes Dei ete. (ut in lege Ervigiana) add. V 6; in qutbus codicibus sequitur hoc caput legem
1
— testamur multimode V 15. 19. occurrere V. Reccessvlndi iiicijpientetn: 'Quia multimode , excepto
35 debet] debere F 1 5 ; debent F19. || l. 7. penurie codice V 2, ubi illa per errorem omissa est.
V 4. |j l. 8. adeo] ideo 112. F 4 . 17; adeo corr. l. 10. quo] quod F l . || l. 11. mala corr. malae E\.
ideo F l . quecumque II 2. F 4 . pauperum F l . iudicatae E 1. eniendare V 1; emendari corr.
/. 12. contemni se] contemsisse H 1; contenmisse emendare F 6 . |j /. 12. sententiam E. Quod] Sed
R 2. F 6 . a] ad R 1. nolle eum] etiam non F15. F 2 . iudicaria E\. F 4 . || l. 13. finguntur E1.
40 L 15. permistione R, 1; promissione R 2. emissu l. 14. quolibet] quemlibet F l . 2. || l. 16. territurio
R 1; misso F 5 . 15. fj l. 16. insto iudicio V. rei] E\.. j| /.17. ipso] ipse E. |J l. 19. ipsudj ita El;
re R 1. eonpositione V. |j l. 17. petentibus V. ijjsut E2; ipsum V. communis E 1. || /.20. ter-
l. 18. comis liic et infra R 1. || l. 19. contemtus] minet Mad. || l 21. contemptione F 2 . 3. 6. per-
contentus R 1; contemtus, contemptus cett. motus] permonitus E 2. V 3. jj /. 22. a se] ad se
45 l. 20. contemtu] conto corr. al. man. ant. contento E \. exhortante — erit des. E\. exortante E 2.
R 1. i| l. 21. valere dee*t R 1. i| /. 22. accio R 1. F 6 . episcopo] epcpo F 6 ; ppto F 2 . j| l. 24. op-
l. 25. dilatationem R2', dilatacionemcorr. dilacionem pressis E 1. F 2 . || /. 25. qtiid] qudd VI. 2. 6. 17.
V 6. i| /. 26. idem] eidem V. Plth. |j /.26. quodve F l . 17. Pith.

1) Cf. supra II, 1, 2 4 ; <2V. Arch.' XXIV, p. 80 sq. 2) Cf. G. Cohn, 'Justiz-
50 verioeigenmg' p. 150 sq. 3) Cf. supra II, 1, 24 et 'N. Arch* XXIV, p. 82 sqq.
 78 LEX VISIGOTHORUM II, 1, 30—32.

n, 1, 30. Becc.] stante nihilhominus negotio pauperis, Erv.] extiterit, in speciali formula iudicii sui
donec iudicium inveniat veritatis. Et comes debeat adnotari. Sicque idem episcopus
vel iudex, qui hunc audire noluit, ultionem et eum, qui opprimitur, et emissum a se
sustineat legis, que inventa fueiit iudicio j de oppressi causa iudicium nostris procuret
equitatis. } dirigere sensibus pertractandum \ ut, que 5
pars videatur veritatis habere statum,
glorioso serenitatis nostre oraculo con-
firmetur. Iam vero si iudex eum, qui
male opprimitiir? episcopo dare distulerit,
quomodo nostre glorie debeat presentari, 10
iudex ipse duas auri libras nostre glorie
partibus persolvebit.

H, 1,81. JRecc. Erv\ XXVHII. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

Ut i u d e x 7 si a q u o c u m q u e f u e r i t p u l s a t u s 7 n o v e r i t se p e t e n t i r e d d e r e
rationem. 15
2
Iudex si a quacumque fiierit persona pulsatus, sciat se vel ante comitem civi-
tatis vel ante eos, quos ad personam suam comes elegerit, rationem plenissimam legali
ordine redditururn. Sane si regia in hoc negotio fuerit postolata preceptio, remoto
episcopo aliisque iudicibus, causarn qni fuerint iudices instituti terminare curabunt.
Et si, cepta iam aut finita, seu aput sacerdotem sive aput comitem, actionem, cau- 20
sidicus ille iterum cuin regali iussione hoccurrerit, his, qui causam iudicare cepit seu
finibit, illis rei geste redditurus est rationem, qui per regium decretum instituti sunt
iudices; quatenus, si male iudicasse convincitur7 iuxta leges satisfaciat petitori. Certe
si iniuste fiierit advexatus, legali se noverit petitor sententiam damnatiinim.

H, 1,32. Becc. Erv.] X X X . F L A V I U S G L O E I O S U S RECCESSVINDUS R E X . 25

De damnis iudicum a l i e n a c o n t i n g e n t i u m .
Cum constet iudices remediorum eatisa esse ereatos, quidam ex his per con-
trarium, quod debuerunt iudicii equitate defendere, inlatis contendunt presiuntionibus

II, 1, 30. /. 1. nihilotninus sic qnoque negotio II, 1, 30. l. 1. in deest V1. formula a E 1.
F 5 . 17. 18. pauperum F 6 . 17. || l. 3. vel] et l. 2. adnotare V 1; annotare V 6. || /. 3. obprimitur 30
B 1. |! / . 4 . sustineant B 1. que — equitatis] et E\. |i l. 5. ut quae E1. || l. 9. distulerit] prae-
partibus (parti V 19) gloriae nostrae duas libras sumpserit Mad. || l. 12. partibus persolvebit] ita
auri persolvebit F 1 5 . 19. iudicium B 1. E 1; p. persolbebit E 2; p. persolvet F; debebit
partibus persolvere Mad.
II, 1, 31. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. (15. 17. 19). — l. 13. FL. — EEX] des. 35
E2. VI. 3. 4; F. CHINDS K. Ji 1; F. CHINDASVINTUS E i ? 2 ; FL CDfT E. E 1; F. CHNDS R.
F 2 ; F. CHDS E. F 5 ; FLS ECDS R F 6 ; F. GLS ECDS E. F 1 7 ; F. RSINT R. ANTIQUA F15. 19.
l. 14. si deest B 1. j| l. 15. ratione B 1. || /. 16. a quacumque si Mad. quocumque B 1. E 1. comite
B 1. |j l. 17. legali] legaliter B 1. || l. 18. postolata] ita B 1; postulata B 2. E. V2. 3. 4; prestolata
F l . 6. 17. Pith. l l. 19. aliisque] absque B 1. causa B 1. qui] que E (q' E 1; q E 2). \\ I. 20. iam] 40
apud iudicem add. E 1. Pith. sacerd.] iudicem aut sacerdotem F 6 . sive] seu E 2. V. actionem] ita
B. E2; actione E\. F. j| l. 21. cum] eum B 1. occurrerit E. V. causa B 1. |[ l. 22. finibit] ita B.
E2; finivit E 1. F. ratione B 1. [| /.23. convincitur] cognoscitur Mad. lege B 1.
II, 1, 32. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. (5). 6. (15. 17. 19). — /,25. FL. — EEX] des. E.
F l . 3. 4; P. G. RECeDS E. B 1; F. G. BECEST E. B2-, F . ECHDS E. F 2 ; FLS ECDS R. F 5 . 45
6. 17; Beccessvindum exhihent etiam F 1 5 . 19; ANTIQTJA praeterea addit F15. [j /. 26. continentium B 1.
/. 28. contendunt] contemnunt B 1.

1) Cf. Iust. Nov. LXXXVI, c. 1. 3. 2) Cf. supra II, 1, 24. 30 et *N. Arch.' XXIV, p. 80.

JRecc. Erv.] inpugnare.
alienis rebus exercere
inferre dispendia noxie
legum de alienis rebus
5 iuxta omnem censuram
condemnare.
LEX VISIGOTHOKUM n , 1, 32. 33. 79
Accepta namque auctoritate iudicii, presumimt non debitam in II, 1, 32.
licentiam et, prout cuique libet, non metuunt aliorum bonis
potestatis. Proinde quicumque iudicum contra iussa et ordines
quippiam auferre vel in eis aliquid noxium presumserint agere,
darnni, qua poterant alios iudicare, severitas illos legis debeat

Xecc.] XXXI. FLAVIUS GLORIOSUS Erv.] XXXI. II, 1, 33.

RECCESSVINDUS EEX.
De his, qui regiam c o n t e m s e r i n t
io iussionem.
Quicumque ingenuorum regiam iussio-
nem contemnere invenittir, si nobilior per-
sona estj tres libras aiiri fisco persolvat;
si autem talis sit, qui non habeat, unde
15 hane rei summam adinpleat, sine sue in-
famio digiiitatis C hictus flagellorum ac-
cipiat. Quod si eventiis egrittidinis, com-
motio tempestatis, inundatio fluminis, con-
spersio nivis, vel si quid inevitabile noxie
20 rei obviasse veris patuerit indiciis, non
erit reus regie iussionis aut damnis in-
dictis, cui obvians fuit causa manifeste
necessitatis K
25
De h i s, qui regiam contemserint
iussionem.
Quicumque ingenuorum regiam iussionein con-
temnere invenitur aut taliter se egisse pro-
batur, quod sub calliditatis aliqua finctione
proponat et dicat eandem iussionem se
nec vidisse nec accepisse, dum calliditatis
huius fraus manifeste patuerit, si nobilior
persona est, tres libras auri fisco persolvat; si
autem talis sit, qui non habeat, nnde hanc rei
summam adimpleat, sine sue infamio dignitatis C
ictus flagellorum accipiat. Quod si eventus egri-
tudinis, commotio tenipestatis, inundatio fluminis,
conspersio nivis, vel si quid inevitabile noxie rei
obviasse veris patuerit indiciis, non erit reus regie
iussionis aut damnis indictis, cui obvians fuit
causa manifeste necessitatis.

II, 1, 32. l. 1. iudiciij iudicis Mad. debita B 1. || l. 2. et] ut B 1. cuique libet] cuicumque
libet B 2; quibuslibet Mad. aliorum] alienorum V 1. 4. Mad.; alienoram rebus corr. alienis bonis F 6 .
l. 3. noxia V 4. iudicum] iudicium E 2. V3. || / . 5 . damni cleest B 1. qua] quo V 6. seu veritas B 1 ;
seberitas £2; seu etiam R 2. debuerat M 1.
30 I I , 1, 33. Codd. B 1. 2. — /. 8. RECC.] I I , 1, 33. Codd. E1.2.V1.2 (nan niti priorem
REC0DUS B 1; RECCESTH B 2. || l. 9. regia partern. exhibens). 3. 4. (5). 6. (15. 17. 19). —
B 1. contemnerit B 2. || l. 11. regia B 1. l. 7. XXXI] FL G R R add. E 1; FLS GLS RCHS
l. 15. hanc] deest B 1; ac B 2. siie] suo B 1. REX add. V2; FLS GLS RCDS REX add. Yb;
l. 19. inevitabili noxii B 1. || /. 22. obvia B 1. FLS RCDS REX V 6; Beccessvindum indicant
35 manifesta necessitas B 2. etiam F15. 19 addentes: ANTIQUA. || l. 9. con-
tempserint E\. j| 1.11. contempnere E\. |i l. 12. in-
benitur E 2. aut taliter] aut aliter E 2. F 4 . se]
El.Vl; post add. E2; deest V2. 3. 4. || l. 13. quod]
eo quod V 6. calliditate F 2 . finctione] ita E2;
finitione E 1; finccione F 6; finiccionem V 2;
factione F 3 ; fictione VI. 4. 5. || /. 14. preponat
E 1. l\ L 15. vidisse] reliqua aJbscism desunt V 2.
l. 16. manifesta E 2. F l . 6. || l. 18. sit] est E 2.
F 4 . Mad. hanc] ac F 3 . || l. 19. sue] ita F 3 ;
suae E 1. F 1. Pith.; sno E 2. V 4. 6. Mad.
l. 20. hictus E2. |j l. 22. conspersio nivis] conpartio
nivis E1; conpartionibus E 2. |j /. 23. indicis E1;
iudiciis F 1 . || l 24. obvia F l .

1) Cf. Lex Ribuaria 65, 1 et supra p. 67, n. 1.

 80 LEX YISIGOTHORUM H, 2, 1. 2.

Becc. Erv.] II. TITULUS: DE NEGOTIORUM EXORDIIS.

I.Quod nullus se ideo denegari poterit respondere petenti, quare causam cum
petentis auctorem non dixerit.
II. Ut nullo audientia clamore aut tuimiltii turbetur.
m . Ut de plurimis litigatoribus duo eligantur, qui suscepta raleant expedire 5
negotia.
IIIL Ut ambe partes causantium a iudice vel saione per placitum distringantur,
quod possint ad prosequendum negotium pariter convenire.
V. Quod ab utraque causantium parte sit probatio requirenda.
VI. De quantitate itineris, quod alium quisque innocentem fatigare presumserit. io
VII. Si qidlibet ex alterius iudicis potestate in alterius iudicis territorio habeat
causam.
V m . De his, qui in causis alienis patrocinare presuinserint.
VIIII. Ut petenti servo alieno respondere ingenuus non recuset.

H, 2,1. Becc. JBJ-V.] I. 15

Quod n u l l u s se ideo d e n e g a r e p o t e r i t r e s p o n d e r e p e t e n t i , quare

c a u s a m cum p e t e n t i s a u c t o r e m non d i x e r i t .
Nullus quecumque repetentem ac obiectione suspendat7 ut dicat idcirco se non
posse de negotio conveniri, qiiia ille, qui pulsat, causarn cum eius auctorem non
dixerit nec eum aliqua repetitione pulsaverit *, excepto si legxim tempora2 obriare 20
monstraverit.

n, 2,2. JRecc. Erv.] H. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

Ut nullo a u d i e n t i a c l a m o r e aut t u m u l t u t u r b e t u r .
Audientia3 non tumultu aut clamore turbetur, sed in parte positis, qui causam
non habent, illi soli in iudicio ingrediantur, quos constat interesse debere. Iudex 25
autem si elegerit auditores alios secum esse presentes aut forte causam, que pro-

TIT. II. Lemma: Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 3. 4. 5. 6. 17. — l. 1. NEGOTIORUM] CAUSARUM

E2. F 6 . 17.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 2. denegare B 2. causa conpetentis B 1.
l. 3. auctore B 2. E \. || l. 4. audientiae B 1. tunmlto B 1. || l. 5. licitatoribus E 1. qui — 30
negotia des. B 1. || l. 7. a] ad B 1. a saione B 1. per placitum] ita B 1; placitum B2; placito E.
l. 8. quod — eonvenire des. B 1. posint B 2. |( l. 9. partem B 1. probatione E 1. |j l. 10. quod] quo
E\. ab alio B 1. innocente B. || l. 11. quislibet E\. territorium B 1. habet E\; habeant E2.
l. 13. presumserint] presumserit E2; voluerit B 1. || l. 14. respondere deest B 1.
II, 2, 1. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 15. 1] ANTIQUA add. F 6 . 15. 35
17. 19. || /. 16. denegari E; negari F 3 . || /. 17. autore B2; auctore E 1. F ; auctoren E2. || ?. 18. que-
cnmque] z'ta .S 1; qnaecumque E 1; quemcumque cett. ac obiectione] ita B 2; actione 5 1; ab hac
ob. E; hac ob. Y. || Z. 19. negotiis i? 1. auctore J J l . F. || l. 20. ob\-iare] obiacere B 1; obiare J5 2.
II, 2, 2. CfoW. i? 1. 2. E1.2.V1.2 (inde ab: aut clamore). 3. 4. (5). 6. (8. 15. 17. 19). —
l. 22. FL. — REX] des. E 2. F l . 3. 4 ; F. CHINDS R. B 1; F. CHINDASVINTHUS R. i ? 2 ; F C R «
J S l ; FLS CHDS R. F 5 ; F. RCDS R. F 1 7 ; RECESVINDUS F 8 ; ANTIQUA F 1 5 . 19. || l. 23. nullus
F 3 ; nulla F l . 4. 15. 17. tumulto B 1. || l 24. tumalto i? 1. || /. 25. in iudicio soli F l . 2. in
iudicio] iudicio F 3 ; iadicium E 1. F 6 . 19. deberi i? 1. || /. 26. esse rfeesf B 1. aut si F 2. de
causam ii 2. qui preponitur V 3.

1) (7/. 'iVr. ilrcA/ XJT/F; ^». 89 sq. 2) Firfc z V « ^ , 2. 3) iZaec ?ear supplemento 45
*? legibus antiquis II, 2, 3 eJ 8/ v. Cod. Eur. c. 312; infra V, 4 , 20 ef L. Rom.
Vis., C. Th. II, 13. 14. (7/. 'iVT. Arch> XXIV, p. 91 *y.
 LEX VISIGOTHORUM H, 2, 2—4. 81

Recc. Evv.\ ponitur, cum eis conferre voluerit, sue sit potestatis. Si certe noluerit, II, 2,2.
nullus se in audientiam ingerat, partem alterius quacumque superfluitate aut obiectii
inpugnatiirus, qualiter uni parti nutriri possit inpedimentiim. Quod si admonitus quis-
quam a iudicein fuerit7 ut in causa taceat liae prestare causando patrocinmm non
5 presumat7 et ausus ultra fuerit parti cuiuslibet patrocinare, decem auri solidos eidem
iudici profuturos coactus exolvat, ipse vero, in nullo resultans, contumeliose de iudicio
proiectus abscedat.

Eecc.Erv.] m. ANTIQUA. 11,2,3.

Ut de plurimis l i t i g a t o r i b u s dno e l i g a n t u r , qui suscepta v a l e a n t
to expedirenegotia.
Si pars adversariorum litigatores ima plures liabeat et alia pauciores, iudicantis
inter eos erit electio, ut utrasque partes inpugnantes se invicem eligant, qui eorum
negotia suscipiant. Quia omnes ad causam dicendam consurgere non debebunt, set,
ut diximus, ab utraque parte electi in iudicio ingrediantur, ut nulla pars multorum
15 intentione aut clamore turbetur.

Mecc.Erv.] IHL FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 11,2,4.

Ut ambe p a r t e s c a u s a n t i t i m a i u d i c e v e l saione p l a c i t o d i s t r i n g a n t u r ,
quo p o s s i n t ad p r o s e q u e n d u m n e g o t i u m p a r i t e r c o n v e n i r e .
Sepe neglegentia iudicum vel saionum, dum duaruin partium sponsio non exigitnr,
20 una pars superflue convexatur. Nara occurrente uno ad placitum et alio differente,
non parvum dispendium uni parti coneutittir. Statuimus ergo cunctosque iudices, vel
quSbuscumque iudicandi potestas est, eommonemus, ut, qnotiens pro quocumque negotio *
per sponsionem placiti constitnendum est tempus7 quando aut ubi causa dicatur vel
debitum fortasse reddatur, pars utraque, boc est tam petentis quam petiti, ita placito
25 distringantur, ut in constituto die aut per se aut per mandatarios suos presti sint in
iudicio, qualiter aut propositum negotiurn finiatur aut debitiim reformetur, et pars, que
distulerit hac sese a prefinito die suspenderit, aut si infirmitas eum vel itineris necessitas
inpedierit, hoc ipsut iudici aut causidico suo non intimaverit neque ad peragendum
negotium infra tempus alia lege constitutumx occurrerit, stante negotio penam placiti

30 I I , 2, 2. l. 1. sit] erit E 2. [| l. 2. andientia Ii 1. partis E 2. quamcumqne JR 1. obiectum

B 1. || /. 3. parte E\. nutriri deest B 1; nutri B 2; nutrire E\. V2. 3. |( l. 4. indice E. V. causani
i? 1. hac] ita S 1. E2; ac cetl. patrocinio i? 1; pro patrocinio V3. || l. 5. patrocinari i? 2. E 2.
VI. 2. 4. 6. eidem] det idem E 1.
II, 2, 3. Codd. Rl. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 8. ANTIQUA] ita 11 1.
35 F15. 19; ANTIQUA. FLS CHDS EEX F 6 ; deest cett. \\ 1. 11. et deest B 1. \\ 1. 12. helectio R 1. ut
deest H2. E\. utrasqne] ita B 1. E 1; utrosque E2; utraque B 2. V 17; utraeque cett. || l. 13. sct]
ita B 2. E2; sed E 1. F ; set — ingredlantnr des. B 1.
II, 2, 4. Codd. 2*1. 2. 2?1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — /. 16. FL. — REX] det. E 2.
F l . 4; F. CHINDS E. B 1; F. CHINDASVIXTHUS K. B2; F CINT R E 1; FLS CH(D)S REX
40 F 3 . 6. 17: FLS GLS CHD(N)S REX F 2 . 5; RECESVINDUS F 8 ; ANTIQUA add. F15. || L 17. a
saione B 1. || l. 18. quo] quod E 1; qui E 2. || /. 19. neglegentiam i? 1; necligentia i? 2. exsponsio
E 1. non tfa?sf i? 1. || l 20. supei-flug B 1. occurrentem imum 7? 1. una — alia F 3 . [| l. 21. parvum]
paruiu 5 2. i?. F 4 . 5. uni] «ne B \. cunctos 2? 1. 1 l- 22. qnotiens] totiens E\. negotio] con-
venltur add. V2. \\ l 23. pro sponsionem B 2. E 1; pro sponsione F 3 . 4. j) /. 24. debita B 1. petiti]
45 qui petit 2? 2. F 3 . || l. 25. distringatnr F 4 . 5; distinguatur F 1 . mandatores F l ; mandatorios F 6 .
prestiti 2?1. F 2 . jj l. 26. propositum negotium] ita V; proposito negotio B 1; prepositum ncgotium
B 2. 2?. i| /. 27. se distulerit F l . 4. 5. 6. hac] ita B 1. E 2; ac cett. a] ad 2?. die B 1. si deest B.
necessitatis 2? 1. j| /. 28. hoc] hnc B 1; et hoc V. ipsud B 2. E\; ipsum F. || /. 29. Iegerfees^2? 1.

1) Supra II, \, 19.

Lli. Sect. 1. I. 11
 82 LEX VISIGOTHOEUM H, 2, 4 — 6 .

n , 2, i. Becc. Erv.] sui illi cogatur exolvere, quem iuxta suam promissionem iudicio adesse
constiterit. Quod si iudex hec aut saio adinplere neglexerit et unam partem placito
distringens alteram pretermiserit, penam illam, quam illum damnare voluit, quem
solum sub placito misit, de suo adinpleat, cui placitum visus est exegisse. Certe si
in damno partis alterius placitiim, quod ab altero exegit, alteri parti iudex vel saio 5
reddiderit aut fortasse ruperit vel absconderit, penam quidem, que in placito inserta
fuerat, de suo illi persolvat, pro cuius causa conscriptiun placitum esse constabat;
actionem taraen ille, cui eonpetit, peragendam insistat. Damnum sane, quod per
placitnm in nomine iudicis vel saionis institutum esse dinoscitur, non ad saionem vel
iudicem ex omnibus pertinebit; sed, salvo negotio veritatem habentis, medietatem sibi 10
exinde iudex vel saio et medietatem pars petentis per omnia vindicabit.

U, 2, 5. Hecc. JErv.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS * EEX.

Quod ab u t r a q u e c a u s a n t i u m p a r t e sit p r o b a t i o r e q u i r e n d a .
Quotiens2 causa auditur, probatio quidem ab utraque parte, hoc est tam a
petente qnam ab eo7 qui petitur, debet inquiri, et que magis recipi debeat, iudicem 15
discernere conpetenter oportet. Tamen si per probationem rei veritas investigare
nequiyerit, timc ille, qui pulsatur, sacramentis se expiet, rem, vel si quid ab eo
requiritur, neque liabuisse neque habere nec aliquid de cansa, unde interrogatur, se
conscium esse rel quidquam inde in veritate scire nec id, quod dicitur, et illi parti,
cui dieitur, commisisse; et postquam ita iuraverit qui pulsatiis est7 quinqne solidos 20
ille7 qui pulsavit, ei cogatiir exolvere.

H, 2, 6. liecc. Erv.] VI. FLAVIUS GLOEIOSUS KECCESSVINDUS EEX. m

De qnantitate itineris, quod alium quisque innocentem fatigare presumserit.

Eemoveri debet iniiiriam ab liis, quorum probatur innocentia a molestiis in-
proboram existere aliena. Proinde cum quisque alium ad principis conspectiim vel 25
ad discussionem quorumlibet iudicum iniuste conpulerit ad prosequendum negotium,
mox probata fuerit non iusta petentis esse contentio, si supra L milium yel infra L

II, 2, 4. l. 1. iuxta] iusta E. in indicio VI. 2. 6. jj l, 2. saio implere distulerit Pith. jj l. 3. al-
teram vero T r l. 2. 6. partem pretermiserit VI. 6; partem emiserit E 2. V4. qxiam] ita B 2. E\;
quem R 1. E 2; qua V. damnari B 2. E 1. [| l. 4. 5. placitum] placito R 1. || l. 7. causam R 2. E 2. 30
l. 8. peragenda R 1; proagendam li 2; ad peragendam VI. insistat] consistat R 1. |j l. 9. vel] ita It 1.
V2; ant cett. instituisse R 1. || /. 10. ad iudicem E. \\ l. 11. vel] ita R 1. VI; aut B 2. E; et alii.
II, 2, 5. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 15. 17). — /. 12. FL. — KEX] des. E 2.
VI. 3. 4; F. CHINSTHUS R. R 2; FL CINT R E 1; FLS CHDS REX F 5 . 6. 17; FLS GLS CHNDS
EEX F 2 ; ANTIQUA acU. F 1 5 ; FLAVIUS GLORIOSUS R E C O D S REX Rl; RCDS F17 in marg. 35
l. 13. partera R 1; partis E 2. |j l. 14. Quodtiens R 1. partem E 2. jj l. 15. petentem R 2. E2; petenta
E 1. iudice R 1. |j l. 16. per deest R 1. investigare] ita pro investigari R. E 1; investigare carr. -ri
E2; inveniri F 2 . jl l. 18. in aiiquid E 1; in aliquo VI. causam R 1. || l. 19. yel] nec E 2. VI. 2. 6.
in veritate] veritatem E 2. V2; veritatis F l . 6. j| l. 20. ita] ipse E 2. F l . 4. 8. solidus R 1; solid R 2.
II, 2, 6. Cocld. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 22. FL. — REX] des. E 2. 40
VI. 3. 4. 19; F. G. REC&DS R. R 1; F. G. RECCESSTHS R. R2; F G L R R El; ANTIQUA add.
F 1 5 ; FLS GLS CHNDS REX F 2 ; FLS CHDS REX F 5 . 6. 17. |J l 23. quod] ita R 1. .&. F 2 ; qua
^ 2; quo cett. !| ?. 24. debet] det R 1. iniuria E. V. innocentiam R 2. a] deest R 1; et a E 1. F l . 3.
5. 6. j| /. 25. alienam E 1; aliena al. m. corr. alienornm E 2. cum deest R 1. ad] a R 1. conspectu i?.
J. 26. eonpeHerit R 1. }j ^. 27. et mox F l . 4. 6. Pith. Jlad. non iusta] non iniusta JS 1. E 2; iusta 45
i? 2. petentis esse] pertimiisse R 1. inilia E 2. F 2 . vel — milium cZes. R 1. F 3 .

1) Contra Jidem codicis R 1 /e^ew? Reccessvindo non attribui, qui poenam temere litigantis
hac lege imtihitam sequenti correxit. 2) De hac et sequenti lege v. 'N. ArchJ XXIV,
jy. 78. 92; cf. supra II, 1, 23.
 LEX VISIGOTHORUM II, 2, 6. 7. 83

Jtecc. Ei*v.\ milium quamlibet parvum spatium conpulsus iniuste extiterit convexatus, n, 2,6.
quinque solidos pro iniusta tantundem petitionem a petitore percipiat. Si per LX
milia, idem iniustus petitor sex solidos reddat; ac sic deinceps, crescentem X milium
numeram, singulorum solidonun crescat et numerus, et per C milia indebite fatigato
5 X solidi a petitore dentur iniusto, sicque ex hoc per L milia solidis quinque et per
C milia crescentibus solidis X, nsque ad eo perveniat summa eonpositionis, usquequo
pervenerit et ductus itineris.

JRecc. JErv.] VII. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. H, 2,7.

Si q u i l i b e t ex a l t e r i u s i u d i c i s p o t e s t a t e in a l t e r i u s i u d i c i s t e r r i t o r i o
10 l i a b e a t causam.
Si 1 quisquam ingenuoruni adque servorum extra territorium, in quo conmanent,
in alterius territorio iudicis causationem habuerint, iudex, ad cuius ordinationem idem
petitor pertinet, epistula sua manu suscripta adque signata eidem iudici dirigat, in
qua premoneat, ut negotium querellantis audire et ordinare non differat. Et si ad
15 unam conventionem sperationem eius inplere distiilerit, tunc ille iudex, de cuius
territorio est ille, qui petit, de rebus iudicis illius, ad quem direxit epistulam, in
quibusciimque locis repperire potuerit, tantum usurpet, quantum res illa esse dinoscitur,
de qua petitor querellam intulerit, quod eidem petitori possidenduin nihilominus dabit;
quam rem ita possideat qui acceperit, ut, conservatis aliis rebus, de solis frugibus
20 usum et expensas obtineat. Cum vero ille iudex, qi!i ad epistulam alterius iudicis
negotium querellantis audire noluerit, iustitiam ex eodem negotium querellanti priori
fecerit, ea, qne ille iudex, qui commonidt, de rebus eius abstulerat, ipse alteri iudici
sine retardatione restituat; de frugibus vero rationabiliter expensis ille, qui expendit,
nihil reddat. Quod si postea, iustissime discusso negotio, inveniatur iudex ille per
25 iniustam petitoris querellam rem indebite amisisse, timc iniustus petitor rem, quam

II, 2, 6. l. 1. milia V2. 3. 4. 5. parvum] ita B. V 2. 6. JPith.; parum cett. \\ l. 2. solidos] solidus
B 1; solid et ita infra B 2. petitione E 1. V. |j l. 3. sic] si B 1. E 1; se F 3 . deinceps deest B 1.
crescente B 2. E. V. \\ l. 4. numerum] numero E. Y. et per] ita B 2. E2. VI. 2; et per des. B 1. fatigat
B 1. |j l. 5. solid B \. a petitore — milia solidis des. B 1. detur B 2. sique B 2. E 1. solidis] ita
30 i? 2. E\\ solidos cett. \\ l. 6. solidus B 1. ad eo] ad ea B 1. T'3. eonpositionis] per L add. VI. 2.
4. 5; per L milia add. F 6 . Pith. usquequod B 1. || l. 7. et ductus] ednctus T"l. 2. 3. 4. 6. Pith.
II, 2, 7. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 13. 14. 15). — l. 8. FL — REX] des. E.
VI. 4; F. CHIKDS R. B 1; F. CHINDASVINTHUS E. B 2; FLS CHDS E. V 5; FLS GLS
CHNDS E. V2; F. EC(D)S E. F 6 . 8; ANTIQUA add. Vlo. \\ l. 9. quislibet E\. VI. 2. potestateni
35 B 1. E2. territoriuin B 1; territorii E 2. || l. 10. liabet B 1. || /. 11. quisquam] quis tam El; qnidam
F17. territnrio et ita infra El; territorio E 2. conmanet E\. V. || /.12. territorium Bl. habuerint]
sibuerint B 2; habuerit E. V. adj in B 1. || . l. 13. epistolam T'. manu sua E. VI. 2. 4. 5.
suscripta] suscriptam B2; subscripta E 1. VB; snbscriptam F l . 2 . 5 . 6 ; conscriptam aut sigillatam F 4 .
signata] obsignata El; signatam B 2. V2. 3. 4. 5. 6; sigillatam E 2. F l . Mad. || l 15. conv.] com-
40 monitionem F l . sperationem] ita B. E.V2; i p s e r a t i o n e m cett. (e corr. V&). ille deest V2. 3.
l. 19. frugibns] fructibus B 1. || l. 20. usus F 6 . et deest B 2. E 2, erasum F 6 . ille] ipse E 2. V2.
l. 21. nolnerit] ita B 1. Pitli.; non voluit F l ; noluit cett. negotium] ita B; negotio E. V. \\ l. 22. ab-
stulerit E 2. V 4. 5. 8. 15. ipsi B 1. iudicis] ita B pro iudiei; iudices E 1; iudici E 2. V.
l 23. frugibus] fructibus B 1. E 2. vero deest V 2. 3. expeudet B 1. || l. 24. nihil] nichilhominus
45 (nihilhominus, nihilominus) B 2. E 2. F 5 . 6. 8. 13. 14; nichilum (nihilum) F l . 2. 15. |j l. 25. iniustnm]
iniustitiam B 1, corr. iniustam E 2. amisisse] amisse B2; admisisse E 2. VI. 8. quain] quem B 1.

1) De hac lege disseruenint F. Dahn, 'Studien' p. 253, et G. Cohn, 'Justizverweigerung'

pp. 96. 151 sqq., qui tamen perperam legem 'antiquam' esse existimaverunt, falsa codids
Legionensis (V \b) auctoritate fulti.
11*
 84 LEX VISIGOTHORUM II, 2, 1. 8.

II, 2, 7. JRecc. Erv.] accepit, illi iudici, cuius fuit, ex integro reddat et alint tantum de suo ei
coactus exolvat. Quod si iudex ille, qui dilationem facit, rerum suarum possibilitatem
in vicino non habet, imde alter iudex, qui commonuit, petitori repenset, tmic de
territorio eiusdem iudicis differentis cuiuscumque rem tantum auferat, quantuin petenti
consignet, aut certe obsignatam petitori faciat iussionem, in qua pigneris quantitatem 5
adnotet, per quam petitor presumendi sibi habeat potestatem. Dum vero ille, qui
pigneratus extiterit, regi, dnci vel comiti pro tali fuerit pignere querellatus, eadem
pigneris damna, que idem stiggerens pertiilit, in quadmplum ei de suo iudex ipse
dilationis coactus restituat. Quod si de rebus debitoris petitor pignus abstulerit, ad
superiorem satisfactionem iudex teneri non poterit. Certe si idem iudex admonitns io
absque dilationem causam audierit petitoris, in qua eum perveniat habere nullatenus
veritatem, iudicium, per quod eius iniustitia patuit, evidentibus scriptis emittat, de
cuius textu exemplar fideliter translatum suaque manu suscriptum adque signatiim
iudici, a qno adinonittis fuerat, dirigere non moretur. Et si post hoc equitatis
iudicium patuerit presumtio pignerantis, ingenuus siqnidem ea, que causa pigneris 15
abstulit, duplam, id est amissam rem cum simili re, in satisfactione restituat. Servus
autem, qui talia commisisse detegitur, C hictus accipiat flagellorum adque turpiter
decalvatus in integrum mox reformet rem, quam causa pigneris occupabit. Illi vero,
qui ad pignerandum convenerint, si servi sint et STIO sponte concurrerint, centenis et
ipsi verberentur flagellis; si vero ingemii, aliut tantiim domino restituant, quantum ei 20
abstulisse probantur, sequestrata conpositione illius, qui pignus indebite fecisse con-
vincitur.

II, 2, 8. Becc.] VIII. AXTIQUA. Erv.]

De his, qui i n c a u s i s a l i e n i s p a t r o -
cinare presumserint.
Quicumque* habens causam ad maiorem
personam se propterea contulerit, ut in
iudicio per illius patroeinium adversarium
suum possit obprimere, ipsam caiisam? de
De h i s , q u i in c a u s i s a l i e n i s p a t r o c i n a r e
presumpserint. 25
Q u i c u m q u e b a b e n s c a u s a m a d maiorem per-
sonam se propterea contulerit, ut in iudicio per
illius patrocinium adversarium suum possit op-
primere, ipsam causam, de qua agitur, etsi iusta

II, 2, 7. l. 1. iudicis E \. [j /. 2. ille qui des. B 1. || l. 3. vieinio VI. S. 14. habet] ita Ji 1. 30
E 1; abeat B 2. E 2; habeat V. repenset] representet M 1; penset E 1 ; penset corr. repenset E 2.
1.4. territorinm 111. reni] rei VI. 6. Pith. tantum] tantam E 1. V2. quantiim] quam i? 2. E\. V2. 3.
l. 5. iussionem] ita £ 1. E. V 2. 3 ; c e s s i o n e m £ 2 . F l . 4. cett. (e corr. V8). qua] quam B 1.
l. 6. per quam] p e r cleest B 1. jj 1. 7. duci] ita E. V I . 4. 5. 6. Pith.; i u d i c i B. F 3 . Mad.; duci,
iudici V 2. pignere deest B 1. |j l. 8. idem] eidem B 1. || l. 10. teneri non poterit] tenerit B 1. 35
l. 11. dilatione E \. V. || l. 12. per deest B 1. iniustitia] ita B. E 1. V2—6. 14. 15. FltJi.; iustitia E 2.
VI. Mad. pateat V I . scriptis] scripturis E\. Pith. |) l. 13. adque] vel V4. || l. 14. iudici a quo ad-
monitus] indicia quoqne munitus B 1. non deest B 1. || l. 16. dupla ^ 2 . E1. id est] eidem B 1; id
est corr. et idem E 2. cum deest Bl. re in] rem in B 1; rei V2. 4; rei al. m. corr. rem 7*7 2; re V5.
Mad. |! l. 17. hictos B2; ictus E 1. [| l. 18. in integrum] integram B 1. quam] que B 1. occupabit] -10
ita B\. E2; occnpavit B 2. E\. alii. || l. 19. sxio] ita B. E, post corr. sua V6; stia cett. concurrerint]
oecurrerint E 2. V 2; occ. post corr. conc. E 2. jj l. 20. ingenui fuerint E 1. aliut] aliud E. V.
l. 21. conpositio B 1.
II, 2, 8. Codd. B 1. 2. — l. 23. ANT. deest B 2. j II, 2, 8. Codd. E 1. 2. V I . 2. 3. 4. 5. 6. (8.
l. 24. alieuis deest B 1. jj l. 28. patrocinio B 1. 15. 17). — /. 23. VIII] ANTIQUA add. V3. 6. 17; 45
l. 29. opprimere B 2. ANTIQUA NOVITER EMENDATA V15; FLAV
I GLOII CHDS REX V8. || /. 25. presumunt V4.
| 6. 17. |i l. 27. contulit E. j| l. 28. opprimere] debi-
1 torem add. V 3. ipsam — perdat des. E 2. V 3. 8.

1) V. supra p. 80, n. 3. 50
 LEX VISIGOTHORUM H, 2, 8. 9.
Kecc.] qua agitur, etsi iusta fuerit, quasi
victus perdat; iudex autem mox viderit
quemeumque potentem in causa cuius-
libet patrocinari, liceat ei de iudicio eum
5 habicere. Quod si potens contemserit
iudicem et proterve resistens de iudicio
egredi vel lociun dare iudicanti noluerit,
potestatem liabeat iudex ab ipso potente
duas auri libras exigere et hunc iniuria
10 violenta a iudicio propulsare. Keliqui vero
ingenui seu servi, qui admoniti a iudice
abscedere a iudicio non consenserint,
singuli publice extendantiir et quinqua-
genis flagelloram hictibus verberentur.
15 JRecc.] Vnil.
FLAVIUS CHINDASVINDUS KEX.
Ut p e t e n t i s e r v o a l i e n o r e s p o n -
d e r e i n g e n n u s non r e c u s e t .
Superfltia excusantem lex ideo cor-
20 ripit, ut omnis presumtio coerceri facillime
possit. Nonmilli enim ingemii servos
alienos ledere promti sunt et ad servi
petitionem iudicio adesse contemnunt, ad-
serentes? se utique cura eo causam dicere
25 non debere, a quo eis conponi non
poterit, si victores extiterint. Sed ne per
lianc dilationem, dum etiam servi dominus
supra L milia absens est7 aut hutilitate
domini siii fiat inpedimentum, aut ipse
30 servus indebite perferat fortasse periculura,
II, 2, 8. l. 3. causam B 1. || L4. eum de ividicio
B 2. || l. 5. habicere] abscedere R 2. || l. 6. iu-
dicinra B 1. j| l. 7. iudicandi B2. || l. 8. potentem
B 1. || l. 9. s u i {lege: sivi) p r o f u t u r a s add.
35 B 2. iniuriam violentia B 2. j| l. 11. seu] sive
R 2. j| /. 12. a] de B 2.
I I , 2, 9. Codd. B 1. 2. — l. 16. CHIND.]
CHINDS Rl; CHINDASVINTHUS li 2. || 1.17. Ut
deest B 1. || l. 19. Snperflue B 2. excusante B 2;
40 iudicantem B 1. eorripet B 1. || /. 20. coercerij
conferri B 1. || /. 22. ad] a B 2; ad — contemnunt
des. B 1. || ;. 26. ne] nec B 1. || l. 27. dilitionem
B 1. dnm etiam des. B 1. |j /. 28. milia] milibus
B2. utilitate B 2; intellige: utilitati. || l 29. fiat]
45 faciat B 1.
85
Erv.] fuerit, qnasi victns perdat; liceat iudici, 11,2,8.
mox viderit quemcumque potentem in eausa ciiius-
libet patrociuare, de iudicio eum *abicere. Quod
si potens contempserit iudicem et proterve resistens
de iudicio egredi vel locum dare iudicanti noluerit,
potestatem habeat iudex ab ipso potente duas auri
libras, unam sibi, alteram parti eius7 cui
potens ipse adversarius extitit, profuturam7
exigere et hunc c u m iuiuria violenta a iudicio
propulsare. Keliqui vero ingenui sive servi, qui
admoniti a iudice d e iudicio abscedere non con-
senserint, singuli publice extendantur et quinqua-
genis flagellornm ictibus verberentur.
vnn. II, 2,9.
Ut p e t e n t i s e r v o a l i e n o r e s p o n d e r e i u -
genuus non recuset.
Superflua excusanteni lex ideo corripit, ut
omnis presumptio coerceri facillime possit. Non-
nulli eriim ingenui servos alienos Iedere promti
sunt et ad servi petitionem iudicio adesse con-
temnunt, adserentes, se utique cum eo causam
dicere non debere, a quo eis conponi non poterit,
si victores extiterint. Sed ne per banc dilationem,
dum etiam servi dominus supra L milia absens
est, aut utilitati domini sui fiat inpedimentuni,
aut ipse servus iudebite perferat fortasse peri-
culum, id consultissime decernendum eleginms:
ut nnlli penitus audientia denegetnr, sed cuius-
II, 2, 8. l. 1. liceat iudici] iudex axttera n .
2. 4. || l. 2. mox] nt post add. al. m. E 2. T 6 ;
mox ut V cett. causam E 2. |! l. 3. patrocinari
liceat ei de VI. 2. 4. eum] coiitumeliosura euin
F 15. || l. 7. unam sibi — extitit erma V 6.
l. 8. potens ille V 2. profuturam] ita E \. V2. 3 ;
profuturas corr. profnturam E2; profuturas T"l. 4.
rell. i| l. 9. cum] eum E1. iniuriani biolentam
E 2. [| l. 11. abscedere de iudicio E\.
II, 2, 9. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15.
17). — l. 15. VIIII] FLS CHDS REX add. Vo.
6. 17; eadem fere, praeterea ANTIQUA add. F 1 5 ;
FLS GLS CHNDS KEX add. V2. || /. 19. Super-
flua] ita E 1. V 2; Superfluae VI; Superfluum
V3; Superflue cett. (e corr. V Qj. [j l. 21. promti]
prumpti E\. || l. 22. in iudicio VI. jj l. 23. asse-
rentes V. j| l. 25. per (corr. snb V 6) bac dilatione
E 1. F 6 ; sub hac dilatione F 5 . Pith. jj l. 26. super
E 1. inilibns E\. F 3 . \\ l. 27. estj fuerit F 6 .
utilitati] ita E 1. VI. 6. Pith.; txtilitate cett.
l. 29. id] ita F l . 6. || l. 30. sed si VI. 5. 6. Pith.
 86 LEX VISIGOTHORUM U, 2, 9.
II, 2, 9. Hecc.] id consultissime decernendiun hele-
gimus: ut nulli penitus audientia denegetur,
sed ciiiusciimque semis cum quolibet se
adseraerit seu siram sive domini sui vel
domine habere negotium, istatim ille, contra
quem habet, prestus esse ad iudicium con-
pellatur, aut petenti procul dubio respon-
surus aut conpositionis summam legaliter
inpleturas, si a servo fuerit iustissime
superatus; ita ut, si servus quod proponit
convincere non potuerit, ingenuus idem
conscientiam suam expiet sacramentis? se
nihil horum, nnde adpellatur, scire vel
habere neque fecisse vel fieri precepisse.
Et post tale sacramentum servtis pro in-
iusta petitione, sicut et ingenuus, con-
ponere non moretiir. Nec tainen pro eadem
conpositionem ultra resultet dominus eius;
tantum ut7 si minor est actio, quam decem
solidi possint valere, serviis conpositionis
medietatem, hoc est duos semis solidos,
cogatur exolvere K Quod si infra L milia
servi dominum esse eonstiterit, non aliter
servus ingemmm petere poterit, nisi forte
per se dominus eius in iudicium adesse
non possit et ad proponendum a servo
negotium epistulam manu sua suscriptam
per eundem servum iiidici destinaverit.
II, 2, 9. /. 1. id] ita B 1. elegimus B 2.
l. 3. quemlibet Ji 1. || l. 5. statim li 2. |j /. 7. aut]
ut B 1. 2. ii /. 8. ant] hac M 1. |j 1.9. servum B 1.
l. 13. appellatur B 2. |j /. 14. vel — sacramentum
des. B 2. 1 l. 16. petitionem B 1. || l. 17. nec]
ne B 1. eadem] eam B 1. jj l. 19. tanto B 1.
l. 20. possunt B 2. conpositionem B 2. || l. 23. do-
mino B 1. || /. 26. et deest B 1.
1) Cf. II, 2, 5.
cumque servus cum qnolibet se adseruerit
seu suum sive domini sui vel domine habere
negotium, statim ille, contra quem habet, prestus
esse nd iudicinm conpellatur, aut petenti pro-
cul dubio responsurus aut conpositionis summam 5
legaliter inpleturus, si a servo fuerit iustissime
superatus; ita ut, si servus quod proponit con-
vincere non potuerit, ingenuns idem conscientiam
suam expiet sacramentis, se nihil horum, unde
appellattir, scire vel habere neque fecisse Tel fieri 10
precepisse. Et post tale sacramentuin servus pro
iniusta petitione, sicut et ingenuus, eonponere
non morettir. Nec tamen pro eadem conpositione
ultra resultet dominus eius; tantum ut, si minor
est actio, quam decem solidi possunt valere, servus 15
conpositionis medietatem, hoc est duos semis
solidos, cogatur exsolvere. Quod si infra L milia
servi dominum esse constiterit, non aliter servus
ingenuuin petere poterit, nisi forte per se dominus
eius in iudicium adesse non possit et ad propo- 20
nendum a servo negotium epistulam manu sua
subscriptam per eumdem servum iudici destinaverit.
Quod si servus domini sni proponens
negotium aut fraude aut neglegentia
domini sui viciaverit vel perdiderit causam, 25
liceat domino eius eandem vitiatam causam
aut per se aut per legitimum mandatarium
suum revolvere et iustissimis iterum vo-
cibus partis sue negotium reparare.
II, 2, 9. /. 3. et prestus V 2. 4. || l. 5. summa 30
E 1. [| l. 6. a servo] ad servum E 1. [j l.l. con-
vinci V 1. 6. || /. 8. idem] si quidem E 1.
l. 13. nec] ita E. Y\. 6; ne cett. || l. 15. possint]
V1; possunt cett. |j l. 16. duo semis E\; duos
(II) et semis V 2. 3. 4. || l. 19. per se erasa E 2; 35
des. F 3 . [| l. 20. eius deest V3. dixerit in iudicium
adesse non posse V 2. |j l. 21. a servum E 1.
l. 22. suscriptam] ita E2; snbscripta E 1; con-
scriptam V 2; subscriptam cett. || /. 24. neglegen-
tiam E 1. || /. 26. causam] causa E. \\ l. 27. man- 40
d a t o r i u m ^ l . || l. 28. revolvere] ita E\. V2. 3. 6.
Pith.; revocare VI. 5; rebocare corr. al. m. resol-
vere E 2; resolvere Mad.
 LEX VISIGOTHOKUM II, 2, 10. 87

FLAVIUS GLOEIOSUS EGIGA EEX. 11,2,10.

De h i s , qui n e g o t i a sua i u r e p r i n c i p a l i i u d i c i a l i t e r i n c i p i u n t
et p o s t e a i n t e r se c i t r a i u d i c i u m p a c i f i c a r e p r e s u m u n t et ad
convenientiam redire.
5 Si cepta causantium negotia dirimentis non terminet discreta censura,
non solum difficile sedantur altercantium negotia, sed et diversis causatur
obiectionibus iustitia perquisita. Solent enira plerique, postquatn suarum in-
• tentionmn iurgia principali adpetunt exaraine finienda, quandoque resoluti
licentia legalem fugiendo iacturam ad convenientie finem deducere, quam
10 regiis auditibus protulerant causam. Ne ergo sub fraudis huius argumento
pars causantium iudiclalis fori equitatem effiigiat, ideo presentis legis sanctione
decernimus, nt, quicumque deinceps cansam suam contra alium regio in-
timaverit culmini decernendam, nulla ratione se de iudicio submoveat nec
quamlibet cum suo adversario convenientiam agat; sed tam diu cepti negotii
15 propositionem intendat, donec regalis clementia speciale partibus iudicium
promat. Quod si inchoatum negotium coram principe, vel quos idem princeps
arbitrio suo elegerit, expedire neglexerit et quamcumque definitionem cum
suo causidico peregerit, tam petitor quam pulsatus tantum regie potestati
persolvere se noverint, quantum ille, cuius petitio extiterit, per causam ipsam
20 conquirere poterat; ita videlicet ut, quod regia potestas exinde faeere vel
iudicare decreverit, in arbitrio voluntatis illius subiaceat. Simili quoque
damno et illi mulctandi sunt, qui* post cause initiura renuentes iudicium de
inchoato presumpserint inter se pactitare negotio. Sic quoque tam iudex quam
saio damni ipsius exsolutionem inter se dividere debeant **. Quod si ipsi causidici
25 non habuerintj unde conponant, CC flagellorum ictus utrique accipiant; sicque

*) F 6 (in margine). Plth. Mad. inter qui et post inserunt: iurgia intentionum suarum
iudiciali appetunt examine finienda et.
**) Pith. Mad. addunt: suoque iuri habituram obtineant; V3 addit: et suo iure
quoque abituram obtineaut.

30 I I , 2, 10. Codd. VI. 2. 3. 6. (3. 15. 17. 18). Qlad. ex F 3 , ut asserunt editores, qiiocnm codks
tamen lectiones editionis non semper conveniunt). — l. 1. F L . — REX] ita YQ. 17. Pith.; ANTIQUA add.
F17 in margine; des. VI. 2. 3. Mad. || I. 2. De his — redire] De his, qui negotia sua iuri principali
(inris principalis Pith.) appetunt (examine finienda add. Pith.) et postea renuentes inter se citra prin-
cipale iudicium ad convenientiam redeunt et (ut V 8) paeificare presumunt V 8. 17. Pith.; De his, qui
35 negocia sua iudicialiter incipiunt et postea inter se citra indicinm pacificare presumnnt T'6; Ut ii, qni
negotia sua iudicialiter incipiunt finienda, nullatenus pro ea inter se pactire postea citra iudicium
audeant V 3. Mad. || l. 6. solura aut V 2. negotia] iurgia V 6. Pith. et] a V 6: deest V 3. |j l. 7. obiec-
tionibus] obiectibus F 6 . 17. Pith. / obligationibus V 3. Mad. suarum deest V 2. || /. 8. quandoque]"
ita V2. 6; qnq> VI; quadam F 3 . Mad. |j l. 9. deducere] dedacunt F 3 . 6. Jfad. |[ /. 10. regiis] regis
40 F 3 . 6. Pith. Mad. causam] cause F2. argumento] sacramento F17 (in marg.). Pith. \\ l. 11. iudlcialis]
iudicialem F 6 ; iudicialem censuram F 2 . fori] foris F 2 . 6. ideo] adeo F 2 . presenti F l . 3. Mad.
l. 12. cansam — alium] causam suam habens contra alternm V 2; cansam suam (contra alium om.) F 6 .
Pith. j| l 15. utrisque partibus F 2. || l. 16. inchoatum] eum tantiim F 2 . idem princeps quos F 2 .
/. 17. diffinitionem V 2. || l. 18. pulsatns] pulsator corr. pulsatus F l ; pulsator F 3 . Mad. \\ l. 19. se unus-
45 quisque noverint persolvere F 2 . per causam ipsam] pro causa ipsa F 2 . 6. Pith. j| l. 21. illius] deest
F 6 ; stiae F 3 . Pith. Mad. || 7.22. indicium] executionis iudicialis add. V2. || l. 23. pactitare] depactire
F 3 . 6. Pith. Mad. Sic quoque] tocius negotii add. V2; «t add. V3. 6. Pith. Jlad. | l. 24. debent F 2 .
ipsi causidici des. V2. || l. 25. conponant] damnum ipsnm persolvant Plt/t.; damnum ipsum exsolvant
Tr3. Mad. liictibus CC o r u m flagellorum T"2. CC] centenos Pith. Jlad. uterque accipiat F 3 . Mad.
50 sicque] et sic F 3 . Pith. Jfad. \\ l. 26. iuteinptiouum F 6 . || /. 27. apetuut F 6 . || l 28. iure Mad.
 88 LEX VISIGOTHOKUM n , 2, 10; 3, 1.

II, 2,10. Nov.] denuo iudex ille causam ipsam tenninandi licentiam habeat. Illos tantundem
a legis liuius iactura indemnes efficiant, quibus aut regia iussio licentiam
deliberationis indulserit, aut quos iudex ille, qui causam terminat, inter se
pacificandos absolverit.

Hecc.Erv.] HL TITULUS: DE MANDATORIBUS ET MANDATIS. 5

I. Quod principum et episcoporum negotia non per eos, sed per subditos sint
agenda.
II. Ut iudex a litigatore perquirat, utram propria an aliena sit causa prolata.
m . Ut, qui per se causam non dicit, scriptis adsertorem informet.
m i . Ut in personis nobilibus questio per mandatnin nullatenus agitetur, et qualiter 10
humilior ingenuus sive servxis per mandatum questioni subdatur.
V. Ut, si dilationem in causa patiatur qui mandatum facit, liceat ei inmutare
mandatum.
VI. Ne causam suscipiat femina per mandatumj licite vero propriam exsequatur.
VII. Ut7 sicut lucram, ita et damnum revertatur ad mandatorem. De comniodis io
etiam mandatum accipientis.
Vffl. Ut? si mortuus fuerit his, qui mandatum accipit, commodum illi debitiim heres
eius accipiat.
VUIL Qualibus personis potentes et qualibus pauperes prosequendas actiones in-
ivmgant. 20
X. Quod liceat his, quibus conimissus est fiscus, pro re iisci qnibus volueiiat
exsequendas iniungere actiones.

II, 3,1. Recc. Erv.] I. FLAYIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Q u o d p r i n c i p u m et e p i s c o p o r u m n e g o t i a n o n p e r s e , s e d p e r s u b -
clitossintagenda. 25
Magnomm culminum excellentia, quanto negotiis rerum dare iudicium decet, tanto
negotioram molestiis et se inplicare non debet. Si*• ergo principem vel episcopum cum
aliquibus constiterit liabere negotium, ipsi pro suis personis eligant, quibus negotia sua
dicenda conmittant 5 quia tantis ciilminibus videri poterit contiimelia inrogari, si contra

II, 2, 10. l. 1. tantnndem] tantuin V 3. 17 (in marg.). 18. j| l. 2. a deest Y2, post add. Tr6. 30
efficiant] efticiet F 3 ; esse decernimus Jlacl. regia] regalis VI. 3. 3fad.
TIT. III. Lemma: Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. — l. 5. DE MANDATIS ET MAKDA-
TORIBUS M 2; ET MANDATIS des. 11 1.
Jndex cajritulorum. Codd. R 1. 2. E \. 2. — ^ . 6 . sed] set 11 2. E 2. subditos snos E 2.
l. 8. propriam B 1. alienaru li 1. jj l. 9. informet] refornient B 1. |) l. 10. in deest lil. || /.12. dilatione 35
B 1. causam B 1. fecit B 2. E. \ l. 14. Ne cansa B 2. E 2. licite — exsequatur des. B 1. licite]
liceat E 2. propria B 2. E 2. || l. 15. ad] a B 1. De eommodis — accipientis des. B 1. commodii?2.
l. 17. his] is E 1. accepit B 2. E 1. coramodum — accipiat des. li 1. lieres eius] heredns corr. h. e.
B 2. || l. 22. actiones deest B 1.
II, 3, 1. Codd. li 1. 2. E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 19). — l 23. FL. — REX] des. E. VI. 3. 4. 40
F . G. ECODS K. £1; F. G. KECCESSVINTHUS R. B 2; FLS RCDS R. F 6 ; FLS GLS RECAREDUS
R. V2; ANTIQUA add. F 1 5 . || l 24. Quod] Ut VI. se] ita B. E 1. VI. 2; eos cett. || l 25. subditos
suos F l . 2. snnt i? 1. J| ^. 26. Magnoram] Maiorum F 4 . 5. Mad. culminum potestas aut pontificnm
excellentia F 1 5 . 19. excellentixun qnando B 1. indicum i? 1. || l. 27. et se] hac re J ? 2 ; haec 7? 2;
hac ewr. sese F 6 ; sese ce«. Inplicari B 2. || Z. 28. constitcrit] contigerit F15. 45

1) Cf. L. Rom. Vis. Nov. Vcd. 12; Cod. Iust. II, 12, 25.
 LEX VISIGOTHORUM II, 3, 1 — 3. 89

Hecc. Erv.] eos vilior persona in contradictione cause videatiir adsistere. Cetemm et II, 3, 1.
si rex voluerit de re qualibet propositionem adsurnere, quis erit, qui ei audeat ullatemis
resultare? Itaque ne magnitudo culminis eius evacuet veritatis, non per se, sed per
subditos agant negotium actionis.

5 Secc. m*v.] II. AXTIQUA. 3, 2.

Ut i u d e x a l i t i g a t o r e p e r q u i r a t , u t r u m p r o p r i a an a l i e n a sit causa
prolata.
Iudex*• primum a litigatore perquirat, utrum propriam • causam dicat, an aliena
fortasse susceperit. Interrogetur etiam, cuius mandatum habeat; et postquara causam
10 iudicaverit, iudex conpreliendat in iudicio, quem aut ex cuius mandatum audierit
negotium prosequentem, hac preterea mandati exemplar accipiat illius adsertoris aput
so cum iudicati exemplaribus reserrandum. Liceat tamen illi, qui pulsatus est,
mandatum a petitore coram iudice petere, ut, quam ob causam fuerit iudicio pre-
sentatus, vel quid tenor mandati contineat7 indubitanter possit agnoscere.

15 Mecc.] III. ANTIQUA. Erv.] IH. II, 3 , 3 .

Ut 7 qui p e r se causam non d i c i t ,
s c r i p t i s a d s e r t o r e m informet.
Si quis per se causam dicere non
potuerit aut forte noluerit, adsertorem per
20 scripturam, sue manus vel testium signis
aut suscriptionibus roboratam, dare debebit;
ita ut, si isdem adsertor aliquod conludium
feeerit, qualiter ab adversario suo possit
in iudicio superari, aliut tantum cle facul-
25 tate sua mandatori restituat, quantum de
rebus eius perdidit aut evertit, vel etiam
TT t , q u i p e r s e c a u s a m n o n d i ei t,
scriptis adsertorem informet.'
Si quis per se causam dicere non pottierit a u t
forte noluerit, adsertorem per scripturam, sue ma-
nus vel testiura signis a u t subscriptionibus robo-
ratam, dare debebit; ita ut, si isdem adsertor ali-
quod conludium fecerit, qualiter ab adversario suo
possit in iudicio superari, alind tantum de facul-
tate sua mandatori restituat, quantura de rebus
eius perdidit aut evertit, vel etiam que ipse niau-
dator obtinere seu adquixere debnit. S e r v o t a m e i l

I I , 3, 1. l. 1. contraetione B 1. j| l. 2. propositione li 1. |! /. 3. ne] nec E; nec racl. corr. ne

V 6. eius] ne nllus B 2 ; huius V 3. Jlad. veritatis] ita R 1 (£. e. veritates); veritatis corr. veritates
E2; veritatis corr. veritatem F 6 ; veritatem cett. j] l. 4. agat VI. 4. 5. Pith. Mad.
30 I I , 3, 2. Cocld. B 1. 2. £1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 5. ANT.] deest B 2. E.
VI. 3. 4 ; ANT. F L S (GLS) RCNDS R E X V2. 8 ; EC(D)S E E X F 5 . 17. || l. 6. utrum — perquirat
des. B 2. propriam B 1. \\ l. 8. dicat deest B 1. alienam E 1. V; alienas E 2. |j /. 9. habet B 1 ; abeat
B 2. E 2. postquam] post B 1. j| l. 10. in iudicium B 1 ; iudicio B 2. mandato E 1. V 1. 3. rell.
l. 1 1 . hac] ac El. V. assert- pro adsert- hic et infra V. || l. 13. iudicio] in iudicio B 1, ubi in jx>st add.
35 /. 14. qui tenorem B 1.
II, 3, 3. Codd. B 1. 2. — l. 15. AKTIQUA I I , 3, 3. Codd. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8.
deest B 2. || l. 19. aut forte noluerit des. B 1. 14. 15. 17. 18. 19). — l. 15. III] ANT(IQUA) add.
l. 20. testibus B 1. || /. 21. roboratn B 1. V2. 5. 6. 8. 15. 17. || l. 18. per deest V2. \\ 1.19. sua
l. 22. hisdem B 2. || l. 25. de — etiam que des. B 2. manu V2. \\ 1.21. isdem] ita E \. V 2. 6 ; hisdem
40 E2; idem VI. 3. alii. j| l. 23. aliut E 2. tantura]
ipse assertor add. V 15. jj /. 25. vel] aut V 1.
/.26. optinere E \. VI. seuj ita E\. V\. 2. 6;
sire V 3 ; vel cett. debuit] exsolvat add. Jlad.

1) Cf. L. Eom. Vis. C. Th. II, 1%, 3 : In prineipio quacstionis persona debct inquiri,
45 et utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto. Interpr.: Cum primum ad iudicem
causa fuerit intromissa, personarum firmitas requiratur, ut is, qui causam alterius prosequitur,
mandatum eius, cuius causam agendam susceperat, proferre proeuret.
LL. Sect. 1. I. 12
 90 LEX VISIGOTHORUM H, 3, 3. 4.

11,3,3. Hecc.] que ipse mandator obtinere sive Erv.] non licebit per mandatum causas
adquirere debuit. quorumlibet suscipere, nisi tantum domini
vel domine sue, eeclesiarum quoque vel
paupenim seu etiam negotiorum fiscalium.

H, 3,4. Hecc.] im. Erv.] nn.

FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
Ut personis nobilibus questio per Ut in p e r s o n i s n o b i l i b u s q u e s t i o p e r
mandatum nullatenus agitettir, et m a n d a t u m n u l l a t e n u s a g i t e t u r , et q u a -
qualiter humilior ingenuus sive ser- l i t e r h u m i l i o r i n g e n u u s s i Y e s e r v u s
10
vus per mandatum questioni subdatur. per mandatum q u e s t i o n i subdatur.
Questionem in personis nobilibus nulla- Questionem in personis nobilibus nullatenus
tenus per mandatiim patimur agitari. In- per mandatnm patimur agitai-i. Ingenuam vero
geiraam vero et pauperem personam ad- et pauperem personam atque in crimine iam ante
que in crimine iam ante reppertam non repertam non aliter ex mandato subdendam
15
aliter . ex mandato subdendam questioni questioni permittimus, quam ut mandator de eadem
permittimus, quam ut mandator de eadem persona non servo, sed ingenuo per mandatum,
personam non servo, sed ingenuo per manu sua vel trium testiura adnotatione firmatum,
mandatum, sua vel trium testium ad- specialiter committat agendum. Et si fortasse
notatione firmatum, specialiter coninittat innocentem fecerit tormentis affligi, sciat se idem
agendum. Et si fortasse innocentem mandator censura illius legis noxium retineri, 2o
feeerit tormentis adfligi, sciat se bisdem que continetiir in libro sexto, titulo primo,
1
mandator censura legis noxium retineri. era secunda , ubi precipitur, pro quibus et
Reliquas autem criminales causas ita per qualibus rebus ingenuorum persone sub-
mandatum liceat committendas, ut, sicut dende sint questioni. Ecliquas autem crimi-
predictum est, contra personam ingenuam nales causas ita per mandatum Hceat committendas, 25

II, 3, 3. l. 1. sive] sue R 1; vel R 2. II, 3, 3. l. 2. quarumlibet E 2. F 2 . || L 3. ec-

II, 3, 4. Codd. R 1. 2. (F13. 15). — l. 6. FL.
— EEX] ANTIQUA NOVITER EMENDATA V15.
CHIND.] CHINDS E 1; CHINDASVINTHUS B 2.
l. 12. ingenumn R 1. 2. || l. 14. reppertuin R 1.
l. 15. mandatum 11 1. subdenda Ji 1; subdendum
li 2. || l. 17. servum R 1. |1 l. 18. sua vel] liceat
R 1. i| l. 23. Keliquas — causas des. R\. || 7. 25. in- add. E 2.
genuam deest R 2.
clesiam E \. || l. 4. sibe E2; sive V. fiscalium]
Mad. addit formulam ah omnibns codidbus siipra
enumeratis alienam: De m a n d a t o . Q u o d si
v e r o p e r t e p i d i t a t e n v a u t f r a n d u l e n t i a m 3(>
iudicum sive falsorum testimonium ali-
q u i d ex v o c e mea i n u t i l i t a t u m f u e r i t ,
t u n c r o b o r e v o c i s m e a e a d f n t u r u m mihi
reservetur. Facto mandato.
II, 3, 4. Codd. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. ro.
14. 17. 18. 19). — /. 5. 1111] FLS CKDS EEX
add. F 6 . 17; FLS GLRS CHDS EEX add. F 5 ;
ANT. FLS GLS DUDUS REX add. V2; ANTIQUA
add. F 8 ; FLS EECESVINDUS EEX. NOVA add.
V 19. || l 13. adque E 2. || /. 14. aliter] nisi post 4(>
ex mandato corr. per m., sed per del.
E 2; per mandatum V1. 2. 4. 5. 8. 14. subden-
dum E 2. || l. 15. quaestionem E 1. || 1.17. manu
sua] sua mami subscriptum E 1; manus sue V1;
mann deest F 3 . |J /. 19. idem] hisdem E2\ isdem 45
F 2 . || /.21. libroVI. titulo I. E\. || l. 22. era
secunda] capitulo secundo V 14. et qualibus]
vel q. El. || l. 24. sint] ita E\. V6. Pith.; suut
alii. [j L 25. comittere cornittendas V 3.

1) Jnfra VI, 1, 2. 50
 LEX VISIGOTHORUM n , 3, 4—6. 91

llecc.] ingenui ingenuo adsertori questionis
actio committatur. Servum vero per man-
datum subdere questioni tam ingenuo quara
servo iure conceditur; hac videlicet con-
5 stitutione servata, ut, si tormenta vel
damna innocentibus fuerint inrogata, ad
omnem satisfactionem mandator iudicis
conpellatur instantia. Nec dimittendus est
tamen his, qui mandatum accepit, donec
10 aut mandator sit coram iudice prestus, aut
satisfaetionem adimpleat legum. Et tamen
qui questionem ex rnandato agitaturus est,
ante se, velut proprii iuris dominus, per
placiti vinculum a iudice noverit obli-
15 gandum.
nt, sicut predictum est, contra personam in- Uy 3, 4.
gemii ingenuo adsertori questionis actio commit-
tatur. Servum vero per mandatum subdere questioni
tam ingenuo quam servo s u o iure conceditur j hac
videlicet constittxtione servata, ut, si tormenta vel
damna innocentibus fuerint inrogata, ad omnem
satisfactiouem mandator iudicis conpellatur in-
stantia. Nec dimittendus est tamen his, qui man-
datum accepit, donec aut mandator sit coram
iudice prestus, aut satisfactionem adimpleat legum.
Et tamen qui questionem ex mandato agitaturus
est, ante se, velut proprii iuris dominus, per placiti
vinculum a iudice se noverit obligrandum.

JRecc.Erv.] V. ANTIQUA. n, 3,5.

Ut, si d i l a t i o n e m in c a u s a p a t i a t u r qui m a n d a t u m facit, liceat ei
ininutare mandatum.
Qui causam alicuius ex mandato susceperit, ut negotium peragatur, insistat; quod
20 si protrahit tempus, et causa, que forsitan celerius potuerat expediri, hoccasionibus
superfluis aut fraudulenta dilatione suspenditur, mandator recurrat ad iudicem. Et
qui mandatum acceperat, si malitie alicuius aut cupiditatis vel neglegentie vitio, ad-
versario presente vel iudice, susceptum negotium ultra deceni dies absque precepto
iudicis dilataverit, bis, qui mandaverat, aut per se proponere aut alicui elegerit suam
25 liceat committere actionem.

Mecc.Erv.] VI. ANTIQUA. . 11,3,6.

Ne causam suscipiat femina per mandatum, licite vero propriam exequatur.
Femina1 per inandatum causam non suscipiat, sed suum proprium negotium in

I I , 3 , 4. /. 4. constitutione] ratione B 2. I I , 3, 4. 1.1. persona E 1. ingenni] ingenii

30 /. 9. his] si B 1. || l. 11. et tamen des. B 2. E 1 ; ingenuam VI. 4. 6. 8. || /. 4. suo iure] ita
l. 13. velut] vel B 1. || l. 14. placito R 2. E. VI. 2. 3 ; iure alii. || l. 7. mundator E 1.
/. 8. tamen] tam V 2. 6. his] is VI. 3. alii.
l. 10. satisfactione E 1. j| l. 12. proprii iuris] pro-
priis uiris (vel iuris) E. V 4. placitum E 2.
35 II, 3, 5. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l 16. ANT.] deest B 2.
E. VI. 3. 4 ; F L S CHNDSDS REX F 2 ; FLAVIUS EECESVINDUS V 15. fl l. 17. causam B 1.
patitur J5T1. V. his qui E 1. fecit El. V. || l. 19. cansa B 1. || l. 20. causam B 1. E 2. VI. que]
quam VI. 3. 4. poterat F 6 ; potuit corr. poterat E 2 ; potuerit V2. 5 ; potuit V 1. 4. expedire
B 2. E2. VI. 3. 4. occasionibus .R 2. E 1. V; aut o. VI. 2. 4 ; autem o. T ' 5 ; liocc. autem E 2.
40 l. 21. recurrat] occurat B 2. Et] ut B 2. || l. 22. si deest B 1. cupiditate E. VI. |j l 23. vel iudice
des. B 1. preceptum B 1. || l. 24. his] illi VI; is E 1. V3. 4. rell. alicui quem el. VI. 4. 5. Pith.
3Iad. helegerit B 1; voluerit F 6 .
I I , 3, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 17. 19). — /. 26. AXTIQUA] ita B 1.
F 2 . 17. 1 9 ; deestB2. E. VI. 3. 4. 1 4 ; FLAV. EECESVINDUS. ANTIQUA F 8 ; N F 5 . || / . 2 7 . licite
45 vero] liceat vero E2; liceat vero ei ut V 1. 4. 5. 6. propriam] ita B 2. E 1; proprie B 1; propria
E 2. V. exeqnatur negocia F l . 5.

1) Cf. L. Rom. Vis. C Th. II, 12, 5 : Nullo pacto feminae aut amplius, quam sibi com-
petit, agere aut pro aliis possunt intervenire personis. Interpr.: Nulla ratione feminae amplius quam
12*
 92 LEX VISIGOTHORUM II, 3, 6. 7.

II, 3, G. Recc. Erv.] iudicio proponere non vetetur. Maritusx sane non sine mandatum causam
dicat uxoris, aut certe ante iudiceni* se tali obliget cautione, quod uxor negotium
eius non revolvat, et si revolverit, damnum7 quod cautio demonstrat, maritus recipiat,
qui sine mandatum causam dicere presumsit uxoris. Quod si maritiis causam7 quam
sine mandatnm coniugis sue prosequebatur, amiserit, uxor nullum preiudicium perti- 5
mescat; sed aut per se negotium prosequatur aut cui voluerit ea7 que ipsi conpetunt,
prosequenda conniendet; ita ut7 si7 marito per iudicmm iuste superato, denuo ad
causam dicendam adversarium illiun, qui victor extiterat, pars mulieris crediderit con-
vexandum, adque in iudicio secundo patuerit eundem eius maritum non indebite
victum fuisse, noverit eadem nrnlier non solum se iudici7 qui causam prius examinabit7 10
sed et illi causidico7 quem iteratim ad iudicium conpulit, iuxta legis sententiam esse
satisfactiiram.

*) VI. 4. 6. 8. Plth. culdunt: seu alios, quos iudex elegerit.

H, 3, 7. Recc. Erv.] VII. ANTIQUA.

Ut 7 s i c n t l u c r u m 7 ita et d a m n u m r e v e r t a t u r ad m a n d a t o r e m . De com- 15
modis e t i a m m a n d a t u m a c c i p i e n t i s .
Sicut2 lucrum, ita et damnum iuxta condicionem mandati ad eum, qui causam
mandaveritj revertatur; ita nt, qui causam ex mandato dixerit et fideliter, itt negotium
peragatnr, institerit7 ab eo mandator nec mandatiim repetat7 nec ipsam postea ad
alimn transferat actionem; quia iniustum est7 ut mercedem sui laboris amittat7 qui pro 20
suscepta causa fideliter laborasse cognoscitur; ita ut his, qui negotium prosecuturus
est7 ante canse principium cum mandatore definiat, quantum pro commodo sui laboris
finito negotinm ab eo sit acceptums3. Quod si acceptam rera prosecutor infra tres

I I , 3, 6. l. 1. mandato E. V. || l. 2. cautione] vinculo cautionis T"6. Pith. quod] quo VI. 2. 6.

l. 3. et si revolverit des. R 1. |J l. 4. mandato E. V. causam dicere — mandatum des. S 1. j| /. 5. mandato 25
E. V. coniuge B 1. admiserit It 2. E 2. || L 7. iudicio B 1. || l. 9. iu deest li 1. marito M 1.
indevite H 1. || l. 10. eandem B. E 2. examinavit E 1. V. || l. 11. et deest B 1. conpullit E2; con-
pellit B 2. iuxta] insta E. [| l. 12. satisfacturura V 3. 4. 5. Mad.; satisfacturum corr. satisfacturam
B 1. 2.
II, 3, 7. Codd. Bl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (17. 19). — l. 14. ANT.] deest B 2. E. VI. 2. 30
3. 4 ; A F 5 . |I l. 15. mandatore B 1. E \. || l. 18. mandatum al. man. corr. mandato B 1. || l. 19. in-
stituerit B 1. i? 2. F 4 . 5. J/aJ. mandato B 1. posteaj causam etfW. i ? l . || / . 2 0 . iniustuni] valde add.
Plth. j[ Z. 21. laborasse] ito i2 1. F 3 ; elaborasse cett. secuturus U 1. || l. 22. cause principiumj c. prin-
cipem F 2 ; conspectn principum E\. comodum B 1 ; commodi i ? 2 ; quomodo j ^ 1. || / . 2 3 . negotium]
ita B 1. JG1 2 ; negotio ce«. acceptam] receptam E. V. 35

suas agemli causas habeant potestatem n e c alicuius causam a se noverint prosequendam;

IX, \ , 2 Jnterpr.: Feminis nisi in sua suaruinquc causa quemquam accusare non liceat, quia
susceptione alienarum causarum legibus proliibentur; Paul. I, 2 , 2 : Feminae in rem suam
cognitoriam operam suscipere non proliibentur. Jnterpr.: F e m i n a e , licet procurationem suscipere
prohibeantur, tamen, si dominae et proeuratrices fiant, pro re iam sua agere possunt. 1) Lex 40
antiquum ius Romanum sequitur; v. Cocl. lust. II, 12, 21 : Maritus citra mandatum in rebus
uxoris cum sollemni satisdatione et alia observatione intercedendi habeat liberam facultatem . . .
Sin autem mandatum susceperit, licet maritus sit, id solum exsequi debet, quod procuratio
emissa praescripserit, L. Rom. Vis. Q. Th. II, 12, 4 cum Interpretatione et Epitomis; Considt.
vet. iuriac. c. 8, § 1. Cf. 'X. Arch> XXIV, p. 96 sq. 2) Cf. supra p. 24, n. 3. 3) Cf. 45
Cod. Iust. IV, 35, 17: Salarium incertae pollicitationis peti non potest, et Dig. XVII, 1, 56 § 3.
 LEX VISIGOTHORUM II, 3, 7—10. 93

Becc. Erv.\ menses reddere neclexerit mandatori, quidquid de eadem causam per qua- n, 3, 7.
cumque definitioneiu consequi potuit, perdat, et mandator iudicis instantia rem sibi
conpetentem accipiat.

Recc. Erv.] Vffl. ANTIQUA. n, 3,8.

5 U t , si mortutis f u e r i t qui m a n d a t u m a c c e p i t , commodum illi d e b i t u m
h e r e d e s eius a c c i p i a n t .
1
Qui mandatum fecit si mortiras fuerit, antequam causa dicatur, mandatum, quod
fecerat, non valeat; et qui mandatum suscepit si, antequam causa dicatur, fuerit morte
preventiis, mandatum nullam liabeat firmitatem. Quod si7 antequam moreretur7 causam
I0 dixisse dinoscitur adque per suam instantiam ad fines usque legitimos perduxisse, et
tamen, quocumqne casu intercedentej necdum perfinita res aut exacta remansit, si ad
huc forte tenninum fuerit causa deducta, quo eam ille, qui per mandatum secutus est?
iara ante adceleraverat, omne lucrum, quod ipse fuerat habiturus, heredibus eius a
mandatoris partibus exolvatur.

15 Recc. Erv.] Vmi. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. H, 3,9.

Q u a l i b u s p e r s o n i s p o t e n t e s et q u a l i b u s p a u p e r e s prosequendas
actiones iniungant.
Nulli2 liceat potentiori, quam ipse est7 qui 3 committit, causam suam ulla ratione
committere, ut non equalis sibi eius possit potentia opprimi vel terreri. Nam etiam
20 si potens cum pauperem causam habuerit et per se asserere noluerit, non aliter quam
equali pauperi aut fortasse inferiori a potente poterit causa committi. Pauper vero,
si voluerit, tain potenti suam causam debeat committere, quam potens ille est, cum
qtio negotium videtur habere.

Rece. Erv.] X. FLAVIUS CHINDASYIXDUS REX. 11,3,10.

25 Quod l i c e a t liis, q u i b u s c o n m i s s u s est f i s c u s , p r o re fisci quibus
voluerint exequendas iniungere actiones.
Kullus quidem reram fiscalium temerator debet existere. Tamen si quandoquidem

II, 3, 7. l. 1. de eandem R 2. causam] ita R 1. J7 2; causa cett. per qnaeumque definitione

E 2. F 6 : pro qwamcumque definitionem E 1; pro quacumqne definitione V2; per quaracumque defini-
30 tionem VI. 3. 4. 5. || l. 3. conpetenter B 1.
II, 3, 8. Codd. Ji 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — /. 4. ANT.] deest B 2. E.
VI. 2. 4. 19; N F 5 . || l 5. qui] is qui E V. accipit E 2. V 3. 5. || l. 6. accipiat E 1. V 1.
l. 9. nullum R 2. 271. || l. 10. ad fines per suam instfintiam B 1. legitimis R 1. perduxisse] ita R 1
(nbi tamen isse e corr.). 2. E. VI. 2. 3. 6. 8; perdnxerit V4. 5. Mad. || l. 11. causa intercedentem Ji 1.
35 perfinita] finita V1. 4. 5. 15. Pith. ad huc] ita Ii 1. E 1; aduc E 2; ad hunc It 2. V. \\ l. 12. quo]
quod E. V2. secutns] s u s c e p t t i s B 1. || l. 13. antea E. VI. 2. 6. aceleraverat 271; acceleraverat
B 2. 27 2. V. omnem B 1. abiturus 22 2. 27 2. a deest B 1.
II, 3, 9. Codd. B 1. 2. 271. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 15. FL. — EEX] des. E.
VI. 3. 4. CHIND.] CHINDUS B 1; CHINDS B 2; CHNDSDS F 2 ; GLS CHDS F 5 ; KCDS F 6 .
40 REX] ANTIQUA add. F 1 5 . || l. 18. ulla] nulla B 1. || l. 20. patipere 27 1. V. adserere B 2. 271.
F 2 . alii. \\l.2l. potentera B 1. || /.22. debet VI. 6.
II, 3, 10. Codd. B 1. 2. 271. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 24. FL. — REX] des.
27. VI. 3. 4. CHIND.] CNDS B 1; CHINDASVINTUS B2; CHNDSDS F 2 ; CHDS F 5 . 6. REX]
ANTIQUA add. F 1 5 . || l. 25. qnibuscunque F l . 6. |j L 26- exsequendas 2^2. 27; deest F 6 . actiones]
45 rationes F l . 2.

1) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. II, 12, 1. 7. 2) Cf. Cod. Iust. II, 1 3 ; L. Rom. Vis.
C. Th. II, 13. 14 ef swpra II, 2, 8, p . 84. 3) Exspectaveris: 'qiiocum causam habef.
 94 LEX VISIGOTHOKUM II, 3, 10; 4.

II, 3,10. JRecc. Erv.] pro iure fisci contra quemlibet provenerit intentione moveri, ille, cui com-
missa res est, aput comitem civitatis vel iudicem habebit licentiam legaliter negotium
prosequendi; quem si absentern. a loco, ubi res agenda est? esse constiterit, vel occasio
eum quecumque suspenderit, aut etiam per se proponere fortasse noluerit, eandem
utilitatis publice actionem per mandatum iniungere prosequendam cui elegerit sui erit 5
indubitanter arbitrii.

Recc.Erv.] HH. TITULUS: DE TESTIBUS ET TESTIMOMIS.

I. De personis, quibus testificari non licet.
n . Quod testibus sine sacramento credi non possit; et si utraque pars proferat
testem, cui debeat credi; et si vera testificare neclexerit testis.
III. De investiganda iustitia, si aliut loquatur testis, aliut scriptura.
m i . Servo non credendum; et qualibus regis servis debeat credi.
V. Ne testes per epistolam testimonium reddant; et qualiter iniungi testiraoniuin
possit.
VI. De his, qui falsum testimonium dicunt.
Mecc.\ JErv.] VH. De his, qui falsum probantur
testimonium protulisse, et de spa-
tiuin sex mensuum, quo testem
liceat infamare, sive ut super
mortuum non liceat testimonium 20
dieere.
VII. De his? qui ad falsum testimonium VIII. De his, qui ad falsura testimonium
dicendum alios provocant vel dicendum alios provocant vel
servos alienos ad libertatem in- servos alienos ad libertatem in-
pellunt. pellunt. s&
VHI. In quibus causis possint testificari VULU. In quibus causis possunt testi-
servi. ficari servi.
V l i n . De his, qui se piacitorum scriptis X. De his, qni se placitorum scriptis
obligant, ne pro aliorum causis obligant, ne pro aliorum causis
veritatem dicant. veritatem dicant. 30
X. De quibus annis poterunt testi- XI. De quibus annis poterunt testi-
ficare minores. ficari minores.
XI. Ut contra extraneos parentela et XH. Ut contra extraneos parentela et
propinquitas testunonium minime propinquitas testimoniixm minime
dicant. dicant. 35

II, 3, 10. l. 1. intentionem B 2. E 2; intencio V 2. \\ l. 2. comitem B 1; commitem E 2.

licentia R 1. || l. 3. constiterit] ita B 1. V2. 6. 8. 15; contingerit E2; contigerit B 2. E\. Y\. 3. alii.
L 4. aut — noluerit des. B 2. \\ l. 5. hutilitatis B 1. actione B 1; hactio E2. helegerit B 1. erit]
sit VI. 2. 3. 6. [j l. 6. incunctanter E\. arbitrium B 1.
TIT. IT. Lemvia. Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 5. 6. — /. 7. TESTIMONIIS] PAKENTUM 40
add. VI. 5.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. El. 2. — /."8. licet B 1. E 2. || l. 9. sacramentum B 1. et si —
neclexerit testis des. B 1. et} aut B 2. preferat B 2. || L 10. vere B 2. testificari E. neglexerit E.
l. 11. aliut scriptura des. B 1. |j /. 12. regis] regiis E 1. debeant B 1. E\. || l. 13. testis B 2. E 2.
reddant] ita El; dicunt B 1; reddat B 2. E2. et — possit des. B 1. jf /. 16. VII. De his — dicere} 45
ita E; deest B. \\ I. 17. spatium] ita E1. 2. |j /. 18. mensuum] ita E\. 2. quo] quod E 1. testem]
testium E 1. || I. 23. vel — inpellunt des. B 1. |J /. 26. possint B; possunt E. testificare B 2.
l. 28. scriptis] scripturis B 1. H l. 29. ne — dicant des. B 1. j| l. 31. poterint B 2; potuerant E\.
 LEX VISIGOTHOEUM H, 4, 1—3. 95

Mecc. Ew.] I. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. II, 4,1.

De p e r s o n i s , q u i b u s t e s t i f i c a r i non l i c e a t .
Homicide1, malefici, fures, criminosi sive venefici, et qui raptum fecerint vel
falsum testimonium dixerint, seu qui ad sortilegos divinosque concurrerint, nullatenus
5 erunt ad testimonium admittendi.

Recc. Erv.] U. ANTIQUA. II, 4,2.

Quod t e s t i b u s sine s a c r a m e n t o c r e d i n o n p o s s i t ; et si u t r a q u e p a r s
proferat testem, cui debeat credi; et si vera testificari neglexerit
testis.
io Iudex, causa finita et sacramentum secundum leges, sicut ipse ordinaverit, a
testibus dato, iudicimn emittat; quia testes sine sacrainento testimonium peribere non
possunt. Quod si ab utraque parte testiinonia equaliter proferantur, discussa prius
veritate verborum, quibus magis debeat credi, iudicis extimabit electio. Certe si ad-
monitus quisquam a iudice de re, quam novit, testimonium peribere noluerit, aut si
15 nescire se dixerit, id ipsnm etiam iurare distulerit 2 et per gratiam aut per venali-
tatem vera subpresserit: si nobilis fuerit, testimonium postea in nullo iudicio dicere
percnittatur, nec testimonmm ipsius recipiatur ulterius. Quod si, licet ingeuue, minoris
tamen fuerint dignitatis persone, et testimonium careant et C flagella infamati susci-
piant; quia non minor reatus est vera subprimere quam falsa confingere.

20 Becc. Erv.] III. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. H, 4, 3.

De i n v e s t i g a n d a i u s t i t i a , si aliut l o q u a t u r t e s t i s , aliut s c r i p t u r a .
Quotiens aliut testis loquitur, quam ea scriptura continet, in qua ipse suscripsisse
dinoscitur, quamvis contra scripture textum diversa verboruin sit a testibus inpugnatio,
scripture tamen potius constat esse credendum. Quod si testes dixerint ea, que
25 offertur, scriptura minirae roborasse, prolator eius probare debebit, utrum ab eisdem

II, 4, 1. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 1. FL. — KEX] des. E.
VI. 3. 19; ANTIQUA add. F l o . CHINDASVIKDUS] ita E 2. F 2 ; CNDS R 1; CHDS F 5 ; KCDS
F 2 ; GLS ECDS F 6 . 17. || l. 2. testificare F 2 . 3. 4. 5. licet B 1. || l 3. vel — dixerint des. B 1.
II, 4, 2. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — l. 6. ANTIQUA] ita 11 1. F 1 5 .
30 17 •(*» marg.); deest B 2. E. V1. 3. 4; FLS (GLS F8) CHDS REX F 5 . 8; FLS GLS RCDS EEX F 6 .
l. 7. sacramentum B 1. || l. 8. testificare F 2 . neglexerint testes B 1. || l. 10. sacramento E \. V.
l. 11. datum E 1. emittat — testimonium des. B 1. peribere] ita B 2. E 2; perimere B 1; perbibere
alii. 1 l. 12. equaliter] pariter VI. \\ l. 14. perhibere E 1. VI. alii. jj l. 15. ipsut B 2; ipsum corr. ipsut
E2; ipsud E 1. etiam deest B 1. venalitate B 1. || l. 16. testimonium postea etc.] testimonium postea
35 non recipiatur ulterius E 2, ubi verba: in nullo iudicio dicere permittatur po$t addita simt. J| /. 18. testi-
monium careant] ita B. E. F 6 ; testimonio c. alii. || /.19. nainoris F l .
II, 4, 3. Codd. li 1. 2. JSl. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 18. 19). — l. 20. FL. — EEX] des.
E. VI. 3. 4; ANTIQUA add. F15. CHINDASVINDUS] ito i? 2. F 2 ; CNDS i? 1; CHDS F 5 . 6. 17;
ES F 1 9 . 1| l. 21. loquatur] loquitur F 1 . 3. 4. 5. || l. 22. loquitur] loquatur i2 2. ea] que mperscr.
40 •# 1- i n <iua] quam Mad. subscripsisse i? 1. F. j| l. 23. verl»orum sit a testibus] verbositas testibus
B 2; verborum sit ad t. E1; berborum ad testibtis fit J*7 2; verborum a testibus sit F l ; verb. sit
test. F 2 . || l. 24. ea] eam E.V. \\ l. 25. scriptnra minime] scripturamine El\ scripturam m. E 2. V.
debet probare Ji 1. eisdem] eis B 1; ehisdem B 2.

1) Cf. Dig. ni, 2, 1. 2) Qf. Cbtf. Jtwf. IV, 20, 16 pr.; c i J ^dra^ff' y.ehvei . . .
45 exaaxov avayyA&a&ai fiaQxvQelv JLIE&' OQXOV dooea)s, OJIEQ emaxazai, fj dfivvuv, wg ovx
imaraxai.
 96 LEX VISIGOTHOEUM II, 4, 3.

II, 4,3. JRecc. Erv.] testibus scriptura fuisse roborata eonstiterit. Et si hoc ipse quibuslibel
aliis docuraentis eonvincere fortasse nequiverit, experientia iudicis id requirere sol-
lerter curabit; ita ut pro manus contropationex testis ille, qui negat, iudice presente
scribat, qiii etiam plus eogatur scribere2, ut veritas facilius innotescat; ubi scilicet et
hoc omnino querendum est, ut scripture querantur et presententur, quas antea fecit 5
sive suscripsit. Et si tota ista defecerint, tune condicionibus editis iurare non differat,
quod nequaquam inibi suscriptdr accesserit. Et si post haec quoeumque modo patuerit,
pro extinguenda veritate mentitura eum fiiisse, falsitatis notatus infamia, si honestior
persona fuerit, quantum ille perdere potuerat, cuius parti testimonium peribere con-
terasit, tantum dupla ei satisfactione conpellatur exolvere. Si certe inferior est persona io
et unde duplam rem dare non habeat, et testimonium amittat et C flagellorum hictus
extensus accipiat*. In duobus autem idoneis testibus, quos prisca legum recipiendos
sancsit auctoritas 57 non solum considerandum est7 quam sint idonei genere, hoc est
indubitanter ingemii? sed etiam? si sint lionestate mentis perspicui adque reruin pleni-
tudine opidenti. Nam videtur esse cavendum, ne forte quisque conpulsus inopia, dum 15
necessitatem non tolerat, precipitanter periurare non metuat4.

*) VI. 2. 4. 6. 8. 17. 18 fsed F 6 in margine ad accesserit, V17 ad calcem post metuat^ addunt:
Simili investigatione p e r q u i r e r e iubemus scripturarum v e r i t a t e m , si auctores causaverint
nullatenus lias r o b o r a s s e ; et cum claruerit mentitos eos fuisse, d e c r e t o legis, quod d e
falsariis scripturarum l a t u m e s t 5 , perculi eos i u b e m u s . 20

I I , 4, 3. l. 1. scripturam fuisse roboratam B 2. E 2. V. quilibet B 1. || l. 3. curaverit B 1 ;

curavit E 1. pro] per E 2. V1. 5. 6. contropationem Vb; contrapacionem VI. || l. 4. iscribat H 1.
l. 5. antea] ita li 1. VI; deest £2; ante alii. || l. 6. suscripsit] ita XI. V3; subscripsit E 1. VI. 2.
4. 6 ; scripsit E 2. Vo. Mad. defecerit E 2. F 4 . |j l. 7. inibi] in ipsi B 1 ; ibi B2; inivi E \. sub-
scriptor B2. E 1. V. haec vel hec B. E 2. V1. 2. 6. 8. 1 5 ; ex F 3 ; ea E 1 ; boc 3Iad. || /. 10. satis- 25
factione] conpositionem add. E 1. conpellatur corr. cogatnr i ? 2 ; <?eesf J? 1. || ?. 1 1 . et unde] eimdeni
B 1. duplam rem dare] debeat duplam rem dare V2; duplam rem dare debeat F 6 . 8 ; duplam rera
det VI; dupla rem damnare B 1; duplare Mad. habeat] valcat Mad. || l. 13. sancsit] ita B 1. E2;
sancxit E 1. F 1 ; sanccit V&; sanxit alii. autoritas B 2. i ? 2. || l. 14. honestate preclari et mentis
Vb. prespicui B 1. plenitudinem i? 1. || /. 15. inopiam B 1. |J 7. 16. necessitate E2; de necessitate 30
E\; necessitatis F 3 . non deest VI. 5. 6. 15. j[ l. 18. Simili — veritatem] Iubemus perquirere veri-
tatem scripturarum simili investigatione V1. || l. 19. nnllatenus — sed] ullatenus non roborasse has et
VI. bas] ars (pro as) F 8 . et cum — iubemus des. V4. 6. fuisse eos mentitos VI. decreto —
iubemns] iubemus percelli eos decreto legis, quod latum est de falsariis seripturarum F l . quod] qui
F2. |! ^.20. perculi] ita F 2 ; percuti F 8 . 17. 18; percelli F l . 35

1) De 'contropatione' fut Visigotld dicebant pro {coUatione'J manuum vel scriphirarwn

secundum morem Romanorum apud Visigothos usitata disserui lN. Arch.' XXIV, p. 30 sqq. Gf.
etiam infra II, b, 15—17. 2) Cf. Iust. Nov. LXXIII, c. 1 (Auth.J: quia eniin non professus
est is, qui scripsisse dicebatur, suam esse scripturam, . . . scribere alia eoaettis est etc. Cf.
quae de illo legis nostrae loco exposui lN. Arch.' I. c. p. 36 sqq., ubi etiam modernas cdlegavi 40
leges, qnae eadem fere constituenmt. 3) Haec verba ant ad L. Rom. Vis. C. Th. XI, 14, 2 :
unius omnino testis responsio non audiatur, etiamsi praeclarae curiae honore praefulgeat . . .
Interpr.: Unius autem testimonium, quamlibet splendida et idonea videatur esse persona, nulla-
tenus audiendum, aut, quod magis suspicor, ad shnilem Codicis Euriciani legem referenda
sunt. Cf. 'N. Arch.' XXIV, p. 101. 4) Testis pauper suspectus, locuples idoneus habebatur, 45
v. infra II, 4, 10. Cf. lust. Nov. XC, c. 1 (per . . . divitiarum causam); Dig. XXII, 5 / 3 pr.:
Testium fides diligenter examinanda est, ideoque . . . exploranda erunt, in primis condicio
cuiusque, utnun quis etc. . . ., an locuples vel egens sit, tit lucri causa quid facile admittat.
5) Infra VII, 5, 2.
 LEX VISIGOTHORUM II, 4, 4.
Becc.] mi.
FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
S e r v o non c r e d e n d u m ; et q u a l i b u s
r e g i s s e r v i s d e b e a t credi.
5 Servo penitus non credatur, si super
aliquem crimen obiecerit, aut si etiam
dominum suura in crimine inpetierit, nisi
in tormentis positus exponat quod dixerit1;
excepto servi nostri — nisi 2 qui ad hoc
10 regalibus servitiis mancipantur —, ut non
inraerito palatinis officiis liberaliter liono-
rentur, id est stabulariorcim, gillonario-
rum3, argentariorum coquorumque pre-
positij vel si qui preter his superiori
15 ordine vel gradu procedunt; quos tamen
omnes et regia potestas iugiter non habet
ignotos, et nulKs eos esse constat pravi-
tatibus aut criminibus inplicatos. Quibus
utique vera dicendi vel testificandi lieentia,
20 sicut et ceteris ingenuis, hac lege con-
ceditur. De reliquis autem ad palatimim
servitiura pertinentibus, quicumque aliquem
ad testimonium crediderit advocandum7 non
aliter ei fides adcoinmodabitur, nisi regie
25 potestatis electio iusta et honesta per-
miserit esse credendum, quod ille a se
noverit esse testiiicandum.
II, 4, 4. Codd. B 1. 2. — 1.2. CHIND.]
CNDS B 1; CHID B 2. || l. 5. super aliquem]
30 supra aliquo B 1. [j l. 6. obiecerit] ingecerit li 2.
si deest B 2. || l. 7. inpetieritj insercierit B 1.
nisi — servi nostri] ita B 2, quae in B 1 manifesto
scribae errore, a duplici voce nisi orto, omism sunt.
l. 9. hoc] huc B 2. || l. 10. mancipiantur B 2.
35 l. 12. istabulariorum B 2. || l. 13. argentariorum
deest B 1. quorumque B 1; coeorumque B 2.
l. 14. qui] ita carrexi (cf. Erv.); que B 1; quis B 2.
preter] ita Erv.; pres (forte pf pro pr scriptum vel
lectum est) B 1; deest B 2. his] qui add. B 2.
40 l, 15. liordine vel gradus R 2. precedunt B 2.
l. 17. ignotos — criminibus] ignominibus B 2.
/. 19. licentiara B 1. || l. 20. sicut et] sit ut B 2.
l 21. De deest B 2. || U 22. serritiumj ita JS2;
officium^l. pertinentium B 2. quicumqtie]
45 cumque B 2. || /. 24. adcommodavitur B 1.
l. 25. electio iusta et honesta] ita B 2; iusta et
honestatem lectio JS 1. \\ l. 26. a] ad B 1.
1) Cf. L. Rom. Vis. Patil. V, 18, 3 sqq.
domini servos suos regi 'ad hoc' traderent, ut eorum testimonio nterentur; qui loctts iam ab
50 eis, qui formarn Ervigianam composuenmt, male intellectus est, quod ex inepta eorum correctione
apparet. 3) GHlonarii sunt buticularii vel pinceniae (gillo = vas jictile).
LL. Sect. 1. I.
97
Erv.] im. 4,4.
S e r v o n o n c r e d e n d u m ; et q u a l i b u s r e g i s
servis debeat credi.
Servo penitus non credatur, si super aliquem
crimen obiecerit, aut etiam si dominum suum in
crimine inpetierit. N a m etiam si in tormentis
positus exponat quod obicit, credi tamen illi
nullo modo oportebit; exeepto servis nostris,
qui ad hoc regalibus servitiis mancipantur, ut non
inmerito palatinis offieiis liberaliter honorentur, id
est stabulariorum, gillonarioruin, argentariorum
coquorumque prepositi, vel si qui preter his supe-
riori ordine vel gradu procedunt; quos tamen
omnes et regia potestas iugiter non habet ignotos,
et nullis eos esse constat pravitatibus aut crimi-
nibus inpHcatos. Quibus utique vera dicendi vel
testificandi licentia, sicut et eeteris ingenuis, hac
lege conceditur. De .reliquis autepi ad palatinum
servitium pertinentibus, quicumque aliquem ad
testimonimn crediderit advocandum, non aliter ei
fides adcommodabitur, nisi regie potestatis electio
iusta et honesta permiserit esse credendum, quod
ille a se noverit esse testificandum.
II, 4, 4. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15).
— l. 1. 1111] FLS CHS REX add. E 2; FLS
GLS CHDS EEX add. V 5; AN[TIQUA]. FLS
CHDS KEX F 4 ; ad Chindasvindi nomen ANTI-
QUA add. V 15; FLS GLS ECDS E F 6 ; FLS
RECHAEDS EEX F 2 . || /. 3. regiis E 1; regis
E 2. || l. 7. etiam si] si etiam E 1. || l. 9. exeeptis
VI. Pith. Mad. \\ l. 12. istabulariorum E2. gello-
nariorum F 3 . 1! l. 13. coqnorumque] ita V2; co-
quorum quoque E 2; eocorumque VI. 3. 5. 6;
quoquorum quocumque E 1 ; quorumque F 4.
qui] quis E 1. his] ita E. V2; hos F l . 3. alii.
l. 14. procedunt] ita E 2. F 3; precedunt cett.
l. 17. inplicitos VI; inlicitos F 3 . j| l. 18. testi-
ficandi} sit post add. al. m. E2\ negotia add. VI.
L 23. quod] quos E 2. F 1.
2) Legislator prohibere voluit, quominus
13
 98 LEX VISIGOTHOEUM II, 4, 5. 6.

U, 4, 5. Mecc. Ei*v.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS KEX.

Ne t e s t e s p e r
e p i s t u l a m t e s t i m o n i u m r e d d a n t ; et q u a l i t e r i n i u n g i
testimoiiinm possit.
Testes non per epistulam testimonium dieant, sed presentes quam noverunt non
taceant veritatem1 nec de aliis negotiis testimonium dicant, nisi de his tantummodo, s
que sub presentia eorum acta esse noscuntur. Certe 2 si idem testes, aut parentes vel
araici, seu etate decrepiti vel infirmitate gravati aut in aliam et longinquam pro-
vinciam constituti, de re, que ipsis est cognita, testimonium aliquibus iniungendum
putaverint, et si non sint omnes de iino territorio, qui testimonium dicendum con-
mittunt, in eo tamen territorio, ubi ille conmanet, qui plus ex bis videtur idonetis, io
congregentur et ante eiusdem territorii iudicem vel corain his, quos iudex elegerit, et
mandatum faciant idoneis ingenuis, quibus voluerint, et quod illis est cognitum per
condicionum seriem iurare procurent; qualiter, quibus testiticandi vicissitudo con-
mittiturj id indubitanter, ubi necesse fuerit, suo sacramento confiraient, quod iurare
mandatores suos iustissime et evidentissime per semetipsos audierint. Aliter autera *&
mandatura de talibus negotiis editum aput oranes iudices erit semper invalidum.

II, 4, 6. Mecc.] VI. VI.

FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
De liis, qui falsum t e s t i m o n i u m De h i s , q u i f a l s u m t e s t i m o n i u m d i c u n t .
dicunt. 20

Si quis contra alium falsum testimonium
dixerit et in mendacio invenitur, aut certe
si ipse dixerit, quia falsum testimonium
dedit: si maioris loci persona est, det illi
de propria facultate sua, contra quem
falsum testimonmm dixerat, tantum, quan-
Si quis contra alium falsum testimonium dixerit
et in meudacio inveniatur, aut certe si ipse dixerit,
quia falsnm testimonium dedit: si maioris loci
persona est, det illi de propria facultate sua, contra
quera falsara testimouium dixerat, tantum, quantum 25
per testimonium eius perdere debuit, et se testi-

II, 4, 5. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 19). — /. 1. FL. — REX] des. E. VI.
3. 19; ANTIQUA adtl. Tr4. 15. CHINDASVINDUS] ita R 2; CNHDUS R 1; CHDS F 4 . 5; RCSDS
V 2; GLS ECDS F 6 . j| l. 2. testis — reddat R 2. E 1. V2. 3. rell. || l. 4. noverint VI. 2. 6. 15.
l. 6. idem] ifa R. E 1. VI; iidem V 3. 4. 5; hisdem E 2. V 2. 6. aut parentes des. II 1; aut deest E 2. 3»
l. 7. seuj sug E\; sibe E2\ sive V. aliam] ita R. E 2. V2; alia E\. VI. 4. 6; aliena Mad. et] aut
V 2. longinquam] ita R 1. E 2. V2; longam R2; longinqua cett. provinciam] ita R. V2; provincia cett.
l. 8. aliquibus — testimonium hoc loco omittit R 1, «5» antem verba: si non sint omnes de uno territorio
qui testimonium conmittunt, in eo tamen territorio tibi ille comnanet infra j>ost conmanet inserta
leguntur. || Z. 9. putaverint] ita E 1. V2. 3. 5; patuerint R 2. VI. 6; potuerit V. testimonio dicendo 35
R 2. \\ l. 10. territorium R 1. his] is F 3 ; ipsis E 2. V2. 4; illis Mad. 11 l. 11. heiegerit R 1.
l. 12. idoneis — voluerint des. R 1. qnod] ita R 1; de quod R 2. VI ; de quo E. V 2. rtll. cog-mtiini]
ad personam suam add. Mad. [| l. 13. condicionis E 2. V 4. 5. J| l. 16. editurn] edictum R 1. E 2.
II, 4, 6. Codd. R 1. 2. — l. 18. CHIND.] II, 4, 6. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8.
CNDS R 1; CHINDSD R 2. || l 24. dederit R 2. 15. 17). — /. 17. VI] FLS CDS (CHNDS, CHDS) 40
KEX add. E 2. V 2. 5; FLS GLS RCDS REX
add. F 6 . 17; ANTIQUA NOVITER EMENDATA
add. F15. (i l. 22. invenitur . # 1 . F 3 . 5. si certe
E\. lj l. 23. quia] qui corr. qnod E 2. F 6 . dedi
E\. maior E\. V4. 6. 8. |j /.26. se testificare] 45
testificare E 2. F 3 . 4. 5; se testificari F l . 6.

1) Cf. Dig. XXII, 5, 3, § 4 : Alia est auctoritas praesentium testium, alia testimoniortun,
quae recitari solent. 2) Cum iis, quae sequuntur, cf. Cod. Iust. IV, 20, 16 § 1; 21, 18;
Nov. XC, c. 5.
 LEX VISIGOTHOKUM II, 4, 6. 7. 99

Jtecc.] tum per testimonium eius perdere
debuit, et se testificare tdtra non noverit.
Quod si minoris loci persona est et non
habuerit unde conponat, ipse tradatnr in
s potestate illi, contra quem falsum testi-
monium dixerat, serviturus. Quicumque
autem vel beneficio corruperit aliquem vel
circumventione qualibet falsum testimonium
dicere persuaserit, dum evidens huius rei
10 conmentum patuerit, tam autor sceleris,
qui in interitiim intendit alterius, quam
his, qui reram aviditate cupidus testificande
prebuit falsitatis adsensum, pari simul sen-
tentia falsarii teneantur *.
Ew.\ ficare ultra non noverit. Quod si minoris IIj 4j 6.
loci persona est et non habuerit unde conponat,
ipse tradatur in potestate illi, contra quem falsum
testimonium dixerat, serriturtis. N a m OHmino
per talium testimonium, qui se primitus
falsa testificasse prodiderint, causa ipsa
revolvi non poterit; excepto si aliter
evidentior ordo veritatis claruerit, id est
aut per legitimum aliurn et melioratum
testem aut per iustos et legales ordines
SCfiptnre. Quieumque aatem vel beneficio cor-
ruperit aliquem vel circamventione qualibet falsum
testhnonium dicere persuaserit, dum evidens hnius
rei commentum patuerit, tam auctor sceleris, qui
in interitum intendit alterius, quam is, qui rerum
aviditate cupidus testificande prebuit falsitatis ad-
sensum, pari simul sententia falsarii teneantur*.

*) R 2 acldit: et insuper ad aliomm terrore *) £ 1. V 2 addunt: et insuper ad aliorum

centenis flagellis publice verberati turpiter
20 etiam, ut digni sunt, ac viliter decalventur.
terrore centenis flagellis publice verbeiati
turpiter etiam, nt digui sunt, ac viliter
deealventur. — V 1. 4. 5. 6. 8 addunt:
atque insuper ad aliomm terrorem cen-
tenis flagellis publice verberati, turpiter
decalvati perenni infamio subiacebunt.

25 Recc. deest. Erv.] VII. FLAVIUS ERVIGIUS EEX. H, 4, 7.

De h i s , qui falsum p r o b a n t u r t e s t i m o n i u m p r o t u l i s s e , et
de s p a t i o sex m e n s u u m , quo t e s t e m l i c e a t i n f a m a r e , sive
ut s u p e r m o r t u u m non l i c e a t t e s t i m o n i u m d i c e r e .
Falsorum testium obstinata nequitia nescit liabere modum falsa
30 dicendi? sed crimini crimen nititur copulare periurii. Et ideo, quia
detestandos huiusmodi sceleris presuinptores divina lex mortis sententia
damnat, illos scilicet? quos contra fratrem suum falsum dixisse testi-
monium potestas iudiciaria comprobat, nos proinde tam nefariis personis
ausum secundo testificandi subducimus, quos non humanis, sed divinis

35 II, 4, 6. l. 2. se] sic R 2. |! /. 5. potestatem II, 4, 6. l. 1. minor V 4. 8. j| l. 3. potestatem

B2. || /.10. conmentum] conventiun B 1. anctor E 2. F 3 . rell. illius VI. 2. 5.6. || l. 5. tale F l ;
li 2. t&Yis, Mad. j| l. 6. false £ 1. V3. prodiderit £ 1.
\ Mad. || l. 8. ordo] auctor T 6 . || l 9. aut deest
V 2. 6. !! 2. 10. testem alium et mel. £2. VI.
40 1.14. comracntnm] manifestum add. V'3. || l. 15. in-
t e r i t u J K l . is] his VI. 6. || l. 16. testificandi E 2.
V4. 5. 6. || l. 17. ut falsarii T'l. 5. 6. |j l. 19. ter-
• j rorem T'2. |j l 22. atqite] et F 4 . 5. 8. || l. 23. et
| turpiter V 6; turpiterque V 8.
45 I I , 4, 7. Codd, E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 14. 15. 17). — L 25. F L . — KEX] ita £ 2.
F 2 . 5. 6. 8. 15. 1 7 ; F L . CIKDASVINDUS V 14; ANTIQUA add. V 15; EURIGIUS al. CHDS in
margine add. F 1 7 ; des. £ 1. VI. 3. 4. |j /. 27. mensuum] ita E; mensiura F. quo] quod £ 1. V 6.
/ . 2 8 . ut deest V 2. 6. dicere] dare Mad. \\ l. 30. crimini deest £ 1. V 4. |j l. 31. testandos F 2 . 3.
13*
 100 LEX VISIGOTHOBUM H, 4, 7.

II, 4, 7. Hecc. deest. JZrv.] vocibus iam mortuos adprobamus. Et ideo? si quis testimoninm
pro qualibet re in presentia iudicis dederit, et causa per eius testimonium
adprobata extiterit, si forte in postmodum favore, terrore vel munere
pulsatus illius causidici, qui victus primum per eius testimonium fuit7
dicat se idem testis falsum dixisse testimonium, quod primitus protulit, 5
et secundo aliud testificare, unde prima, que dixerat, subvertere velit7
stante superiori legex id novella tenendum sanctione precipimus, ut nec
testificari illi secundo sit licitum, nec causa ipsa, de qua ipse periurus
testis ante iuraverat, ulterius per eius testimonium revolvatur; excepto
si aliis melioribus et legitimis testibus seu etiam veridieis scripturis 10
revolutio ordinate cause possit accidere, ut secunda determinatione
iudicii per alium, sicut dictum est7 testem vel verissitnam scripture
ostensionem licentia sit negotium reparande cause retexere. Nam et si
quis, cause sue cupiens accelerare proposittun, testem in iudicio pro-
tulerit, si ille, contra quem causam habet, presens adfuerit, et quid in is
reprobatione oblati testis opponat, nescire se dixerit, res siquidem ipsa,
de qua agitur7 per oblatorum testium testimomum in iure illius, ad cuius
partem testifieaverant, iudicis instantia contradatur. Illi tamen persone,
que se in derogatione prolati testis nescire dixit, quid obicere possit,
licentiam consulta pietate pomgimus, qualiter infra sex menses et vitia 20
ignorati testis perquirat et cause sue negotium reparare intendat. Quod
si infra sex menses non potuerit et vitia predictorum testium querere
et coram iudice eorum infamiain conprobare, exactis sex mensibus
nullum iam ei ultra temporis spatium dabitur, quod aut prolatum testem
infamem esse convincat aut alium testem pro eadem causa in iudicio 25
proferat; sed quod testimonio eorura extiterit alligatum, valebit perpetuo
modis omnibus inconvnlsum. Et tamen si is, cui licitum est per sex
menses vitia testium accusare, legitimam fortasse infra constitutum tempus
probationem invenerit, qua prolatum contra se testem infamem possit
convincere, supra eos, quos viventes potuerit infamare, licitum erit 30
causidico adductum testem producere. Nam si aliquem de numero
illomm testiunij qiii prinmm iurasse noseuntur, constiterit fuisse defunctum,
nullum super mortuum testimonium dabitur; nec in talibus vel quibus-
libet aliis causis testimonium viid super mortuum ullo modo admittetur7
excepto si per legitimum et manifestum scriptiire textum, ubi ipse, qui 35
defunctus est, aut reuin se criminis esse agnoscens suscripsit aut iusto
equitatis iudicio publice denotatus apparuit. Et hec quidem de in-

II, 4, 7. /. 2. representia E \. perj pro E \. j| /. 3. probata V 15. Pith. j} /. 5. testis deest E 1.

l. 6. testificari VI. 4. qxii dixerat E 1, ubi subvertere velit desunt. j| l. 7. stante] testante E 1.
/. 8. testificare V2. 3. 6. ipsa deest E\. j| l. 9. ante] antea E 2. V 2. 4. || l. 10. et deest E 1. 40
l. 12. iudicii] iudicis V 3. 15. verissime V 2. 4. 6. || l. 14. prepositum E 2. VS; propositam E 1.
l. 16. reprobatione] retributione E 1. || /. 17. ad cuius p.] a cuius partem El; a euius parte Pith.
l. 18. testificaberint E2; testificaverant V2. \\ l. 19. se dixit V2; se dixerit VI. 3. 6. quid] carr.
quod E2; quod VI. 6. || l. 20. licentia E 2. VI. eonsulta] consixeta V 2. menses] reparare post add.
al. m. E2. || l. 22. predicatornm E\. || l. 23. infamiam] et famium E l. exactis] ita E. V2. 3. 4. 45
8. 15; transaetis V 1. 6. Fith. Mad. \\ l. 24. quod] ita E\. V2. 6; quo cett. \\ l 25. infame E 1.
/. 2B. institerit E \. || /.27. isj his E 2. V&. || ^.28. legitima El; legitimum E 2. \\ l. 32. iurare E.
l. 33. in quibuslibet E 1. \\ /.34. ullo] nnllo E 2. V3. || /.35. manifeste E\. || /.36. subscripsit E\. V.

1) Sc. II, 4, 6.
 LEX VISIGOTHOEUM H, 4, 7. 8. 101

Jtecc. deest. Erv.] famatione, qua quisquis ille obnoxius ad dicendum testimonium non n, 4, 7.
admittatur, dicta sufficiant. Ceterum si debitum defuncti vel presuraptio
aceusetur, iuxta legem aliam 1 licituin erit causidico aut per veridicum
testem aut per legitiraam scripturam debitum mortui vel presumptionem
convincere et prepositum partis sue negotium consummare.

FLAVIUS EGICA EEX. H, 4, 8.

De d e r o g a n d i s t e s t i b u s , quod p e r t r i g i n t a a n n o r u m s p a t i u m
p r o t e l e n t u r ad o b i e c t u m i l l i s i n f a m i u m comprobandvim.
Divalis est officii proprium et iustitiam populis pandere et indiscreto
10 iure legum promulgatas sententias equitatis sanctione corrigere. Unde, quia
hactenus in lege 2 constitutum fiiisse eognovinius, tit? si quispiam in derogatione
prolati testis nescire se dieeret, quod presentialiter obicere possit, infra sex
menses et vitia ignoti testis perquireret et cause sue negotium repararet;
quod si hoc probare non potuisset, exactis sex mensibus nullum in postmodum
15 temporis spatium haberet, quando testem ipsum infamare [aut alium] proferre
deberet; sed quod probatione eiusdem testis alligatum fuisset inconvulsa
stabilitate valeret, et alium testem dare ulterius non auderet — quod iniustum
omnino nostra perpendit clementia, ut itistitia, que Deus est, temporibus brevitatis
succumbat, dum nullo seculorum fine deficiat — : adeo sub generali edicto
20 omnibus regni nostri populis reparabilem in huiusmodi negotiis causandi
licentiam pandimus, ut ex tempore, quo idem legis ordo est eonditus, tam
cause, que in preteritis per eius sanctionem discusse iustitia caruerint, quam
etiara ille, que deinceps novis intentionibus fuerint orte, ad eiusdem legis seriem
eodem capitulo non teneantur adstricte. Sed disrupta mensuum ipsorum in-
25 stitiitione cunctis liceat causas suas per XXX annorum spatium3 legitima

II, 4, 7. l. 3. veredicum E1. |i /.4. praesumptione El. \\ l. 5. prepositum] ita E. F 3 ; pro-

positum cett. reparare vel consummare V 2.
II, 4, 8. Codd. F 3 . 10. (15). 17. (18. 19. 20). Mad. — l. 6. FL. deest FlO. EGICA] ita FIO. 17;
ERVIGIUS F 3 . Mad. |j l. 7. De — comprobandum] De eadem re noviter emendata F 17, ubi Jiaee
30 jpraecedunt imcriptionem FL. EG. E. utj ita FIO; quod cett. \\ l. 8. obiectum illis infamium comprobandum]
ita V 10; obiectam illis infamiam comprobantur F 3 ; obiectam illis infamiam comprobandam Jfad.
l. 10. proniulgatas] itaMad.; promulgata F I O ; proraulcasse F 3 ; promulgare F17. sententias] sententia
FIO. sanctione eorrigere] ita F 3 . Mad.; ratione iura corrigere F 1 7 ; hira et ratione corrigere F 1 9 ;
iura corrigere FlO. || /. 11. derogationem V17. || /. 12. diceret] ita V 17. 19; dicere F 3. Mad.;
35 dixissent FIO. presentabiliter F 1 5 . 19. possit] possent FIO. 17. |j /. 13. perquireret] ita emendavi;
perquirere F 3 . 17. Mad,; perquirerent V 10. negotio V 3. repararet] ita F 1 7 ; repararent F 10;
reparare Mad.; compararet F 3 . || l- 14. hoc deest FIO. |j /. 15. haberent F 10. infamare aut alium pro-
ferre] ita emendavi secundum p. 100, /. 24 sq.; infaraare F I O ; proferre cett. j| l. 16. deberent FIO.
l. 17. valeret] maneret F 1 5 . auderent FIO. \\ l. 18. ut] ne F l 7 . qui FIO. temporibus brevitatis] ita
40 FlO. 19; temporibus brevitati F 1 7 ; teinpore brevitatis F3* r temporis brevitati Mad. || l. 19. deficiat]
decipiat F 3 . adeo] ita F I O ; ideo cett. sub] in F17. || l. 22. que in preteritis] que in presenti F I O ;
ipsae praeteritae qixae F 1 7 ; quam in preteritis cett. eius] ita F l O ; eam F 1 7 ; huius cett. caruerunt F17.
l. 23. ille que] ita F I O ; illae quae F17. 19; ille qui F 3 ; illae Mad. novis deest F 3 . orte] horte
V 10. ad eiusdem legis seriem eodem capitulo] eadein idem legis seriem eodem capitulo F 3 ; ab
45 eodem capitulo V10. |J /. 24. teneatur adstrieta F 3; teneantur adscriptae F10. Sed disrupta] sed
dirupta F J 7 ; des. F 3 . mensuum] ita V3; mensium cett. ipsorum deest FIO. institutione] ita V3. 19;
institutione.s F 1 7 ; institutio cett. \\ l. 25. causas suas] causa F 3 . per XXX annorum spatium] ita
F17. 19; des. cett. legitime FIO.

1) Infra V, 6, 6. 2) Sc. II, 4, 7. 3) Cf. infra X, 2.

 102 LEX VISIGOTHORUM II," 4, 8 — 10.

,4,8. Nov.] testium probatione iuxta anteriorem domini Chindasvindi principis legem*
proprmm negotium reparare et alium testem proferre, quod debita cunctis
iustitia iudicium discreto examine debeat promulgari.

11,4,9. Recc. Erv.] VII. (VIII.) FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

De h i s , q u i ad falsum t e s t i m o n i u m d i c e n d u m alios p r o v o c a n t vel 5
s e r v o s a l i e n o s ad l i b e r t a t e m i n p e l l u n t .
Si quis contra hominem ingenuum et adversus libertum aliquein provocasse
convincitur falsum dicere testimonium, tantiim illi conponat, quem per falsam testi-
ficationein conabatur addicere vel damnare, quantum, si iuste eum obtinuisse, poterat
de istatu vel de rebus eius adqiiirere. Si vero testis, simpliciter ab alio ad testi- 10
monium invitatus, false contra ingenuum adque libertum testificare dinoscitur, qualiter
per eius testimonium in servitute quisque humiliaretur, et tamen ille, qui testem
protxilit, conscius fraudis Iraras non invenitur, solus testis ipse superiori sententia, id
est7 sicut ille, qui testem ad falsum testimonium provocabitj ei, quem suo testimonio
decipere voluerit, obnoxius maneat; ita ut, si non habuerit unde conponat, in potestate 15
eius cum id, quod habere videtur, perenniter servitums tradatur. Id autem et de
illis decernimus observandum, qui, ut serros alienos ad libertatem perducerent, aut
falsum testimonium dixisse repperiuntur aut earn intentionem adibere conati sunt, nt
ab eis provocati per eorum instantiam ad ingenuitatis libertatem indebita possent
aliquatenus insultatione venire. 20

II, 4 , 1 0 . Recc. Erv.\ VIII. (VHH.) F L A V I U S GLORIOSUS RECCESSVINDUS R E X .

In quibus causis possint t e s t i f i c a r i servi.
Quod2 utilitati niultorum est congruum, non est nostre legis decreto preter-
mittendum; ne tanto cuiquam pateat nocendi faeilitas, quanto nihil esse putat ex lege

II, 4, 8. /. 1. Cindasvindi V 3. 19; Chintasvinti F 1 7 . principis deest FlO. || 1.2. quod] quo 25
V 17. 19. i| L 3. iudichim] ita F 1 0 ; iudicio F 3 ; iudicum cett. discreto] recto F 3 . promulgare F 3 .
II, 4, 9. Codd. E\. 2. E1. 2. 7 1 . 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15). — l. 4. FL. — KEX] des. E.
VI. 3. 4; ANTIQUA add. F 1 5 . CHINDASVINDUS] ita B 2; CKDS li 1; CHDS F 2. 5; GLS
CHDS F 6 . || l. 7. livertum Ji 1. || l. 8. convinciatur E 1. ut falsum diceret B 2. testimonium dicere
B 1. || /. 9. si iuste eum obtinuisse] ita R. E 2. F 3 . 15 (supplendum videtur contigerit vel simile quidj; 30
si iuste eum obtinuisset E 1. V2. 6; si iuste F 5 ; sibi iuste F 8 ; sibi F l . iuste] iuxte E 1. poteratj
ita R 1. F 2 . 3. 8; potuerat R 2. E. VI. 6. || l. 10. istatu] ita JR 1. E2; statu cett. || l. 11. false] falsa
VI. 6. 8; deest V2. adque] vel E. VI; sive F 3 . testificare] ita li. F 3 ; testificasse cett. dinoscitur]
convincitur F 1 5 . jj l. 12. servitute] ita B. E 1; servitutem cett. quisque] quisqtiis El; quisquam E 2.
l. 13. sententia] mtiltandus est add. Mad. \\ l. 14. provoeavit E. V. j) l. 15. voluerit] ita B 1. El; 35
voluit cett. |( l. 16. cum idj ita B. E; cnra hoc V. j| l. 17. discernimus E2; precipimus E1. pro-
ducerent Mad. \\ l. 19. instantiam ad] instantia aut B 1. indebite F l . 6. possint E 2. F l . 3.
II, 4, 10. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 17). — l 21. FL. — REX] de#.
El. VI. 4; ANTIQUA FL. ete. V2. GL. RECC.] GL. KECeDS B 1; GLS ECDS F 5 . 6. 17; RCTS
F 3 ; CHINDASVINDUS B2; CDS E2; Chindasvindum indicat etiam F 1 5 , tibi additum est ANTIQUA. 40
l. 22. testificari] ita B 1. E 1. F l ; testificare cett. \\ l. 23. hutilitati B 1. || l. 24. ne] nec B 1. cuiquam]
cuique B 1; cui E 2. pateat] peteat E2; conpetead F 3 . facillitas B\; facultas B 2. V 2. 5. 6. 8.
esse deest B 1.

1) Egica Chindasvindi legem II, 4, 6 laudans, ad ea tavien verba remittit, quae ipse
Ervigius, qneni oppugnat, ibi inseruit. 2) Cf. cum hac lege II, 2, 9 ; 4, 4 ; V, 1, 12; 45
'K Arch.' XXIV, p. 104 sq.
 LEX VISIGOTHORUM H, 4, 10. 11. 103

Becc. JErv.] quod metuat. Quia ergo multotiens inter ingenuos repperitur exorta cedes, II, 4,10.
et nullus adesse ingenuus, qui cedis ipsius patefaciat evidenter scelus, adeo7 si nullus
ingenuorum adfuerit, credi servis omnino oportebit, ut7 qualiter inter eos cesio facta
constiterit, agnosci eisdem testificantibus possit. Verum quia et interdum iustitie
s cognitio deperit, dum ingenuomm dignitas aut longe posita aut de proximo ignota
eonsistit7 tunc credi permittitur servis, cum ingenui nullatenus adfuerint7 qui aut vieini
sint aut de re, qua agitur, cogniti liabeantur. Certe nec de aliis causis nec de
maioribus rebus esse sibi credendum scient, nisi de minimis qmbuscumque rebus ac
de terris aut vineis vel edificiis, que non grandia esse constiterint, propter quod solet
10 inter heredes aut vicinos possessores intentio exoriri. Sed et de mancipiis credendum
est eis7 quare contingit ea vel ab aliis occupari vel indebite retineri aut etiam a
dominorum iiire inlicite evagare: ut per eoruin veram cognitionem valeant res ipse
dominis reddi7 et ipsoram indubitata notitia iuste possit intentionis causa sopiri. Non
tamen aliter illis credi poterit, nisi et ab omni crimine alieni extiterint et gravi
15 depressi paupertatem non fuerint l , ita ut eontra ingenuorum dignitatem eorum testi-
monium accipi nullatenus possit, nisi, ut supra dictum est7 cedem exoriri contigerit.

Mecc. Erv.\ Ylttl. (X.) FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. II, 4,11.

De liis, qui se placitorum s c r i p t i s obligant, ne pro aliorum causis
veritatem dicant.
20 Plerosque cognovimus ita sese interdum per placitum obligare, ut pro sua suo-
rumque utilitate testificare non differant; si quis autem contra eos habuerit testimonium
dicere, nullatenus adquiescant. Quod quia satis est contrarium veritati, lianc omnes
iudices se noverint habere licentiam, ut talia conmenta instanter inquirant et inventa
disrumpant, adque quos eadem placita nominaverint, centenis flagellis verberandos
25 insistant; ita tamen7 ut ista disciplina non ad infaraie notam2 eis pertineat7 sed testi-
ficandi7 quod cognitum habent7 sit illis ex lege concessa semper et indubitata libertas.

II, 4, 10. l. 1. cedes et] cede al. m. corr. cedes etsi E 2; cedes etsi F 2 ; cede VI. j| /. 2. nullos
adesse ingenuos R 1. adeo] ideo V2. Pith. || l. 3. omnino] ita B 1. E 2. VI. 6; omnismodis li 2;
omniraodo cett. || l. 4. Verum tamen E 2. || l. 5. in longe R \. sit posita V3. ignota] ignorata corr.
20 ignota E 2; incognita Mad. || / . 6 . permittimus E 2. ingenuorum nullus adfuerit F 4 ; iniennorum nulli
adfuerint"F 2. aut si vicini R 1. || l. 7. de re] qui de re E. VI. 2. 6. qua] que V 2. nec] si et R 1.
l. 8. rebusdee^ Ji. scient] ita R 1. E2; sciens i ? 2 ; hiscient F 3 ; sciant cett. ac] aut JR 1. || /. 9. ant]
et Mad. edificiis R 1; aedificiis E1 ; de edificiis E 2. VI. 3. 6. |j l. 11. quare contingit] si con-
tigerit F 2 . debite R 1. || l. 12. evacare R 1; evagarii?l. cognitionem] agnitionem F 2 . 4. || /. 13. et
35 in ipsorum R 1. saperi E 2. F 4 . Non — credi] Tamen aliter eredi non R 1. |J /. 14. poterit] possit
R 1. |j l. 15. depressi] oppressx F l . 6. paupertate E. V. non — dignitatem des. R 1. dignitate R 2.
II, 4, 11. Codd. R 1. 2. E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 19). — l. 17. FL. — KEX] des. E.
F3. 4. 19; ANTIQUA add. F15. CHIKD.] CNDS Rl; CHINDASVD R 2; CHDS V 1. 2. 5. 6.
l. 18. scriptis] seripturis R 1. ne] nec R 1. F 6 . |[ /. 20. sese] esse E 1; se F l . 6. suas suorum
40 hntilitates R 1; sua causa suornmqne utilitate R 2. || l. 21. testifieari R 2. E 1. F 2 . 5. 6. autein]
attamen F l . conh-a] per F 2 . 5. || l. 22. Quod deest VI. |j /. 24. eadeni placita] ad eundem placitum
F 3 . || l. 25. ad deest R. nota E\; notara corr. nota E 2. |j /. 26. habent] ita R 1. E 1; abent R 2;
abet E2\ habuerint V.

1) Qf. supra p. 96, n. 4. 2) De infamia Visigothica cf. 'N. Arch.' XXIV, p. 98 sq.
 104 LEX VISIGOTHORUM II, 4, 12 — 14.

II, 4, 12. Recc. Erv.] X. (XI.) FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

De q u i b u s a n n i s p o t e r u n t t e s t i f i c a r e minores.
Haec x etas erit constitutis in minoribus annis ad testimonium admittenda, ut?
postquam puer aut puella XTTTT vite sue annos inpleverint, sit illis in causis omnibus
testificandi indubitata licentia. 5

H, 4,13. Hecc.] XI. ANTIQUA EMENDATA. Erv.] XII.

Ut c o n t r a e x t r a n e o s p a r e n t e l a et
p r o p i n q u i t a s t e s t i m o n i u m minime
dicant.
2
Fratres , sorores uterini, patrui, amite,
avunculi, matertere sive eorum filii, item
nepos, neptis, consubrini vel amitini in
iudicio adversus extraneos testimonium
dicere non admittantur; nisi forsitan
parentes eiusdem cognationis inter se
litem habuerint.
Ut c o n t r a e x t r a n e o s p a r e n t e l a et p r o -
p i n q u i t a s testimonium minime dicant.
Fratres, sorores uterini, patrui, amite, avunculi, 10
matertere sive eorum filii, item nepos, neptis,
consubrini vel amitini in iudicio adversus ex-
traneos testimonium dicere non admittantur, nisi
forsitan parentes eiusdem cognationis inter se
Htem habuerint, aut in causa, de qua agitur, 15
aliam omnino ingenuitatem deesse con-
stiterit.

II, 4,14. Exlr.] ANTIQUA.

De h i s , qui animas suas p e r i u r i o necant.
Si quis animam suam periurio necaverit, seu quisque* presumtuose 20
periurasse detegitiir, aut si quislibet videns se impressum sciendo veritatera
negaverit, dum hoc certius iudex agnoverit, addicatur et centum flagella
suscipiat et** statim sic notam infamie incurrat, ut postea ei testificari non

*) V 4. 12: quisque periurare permiserit aut si quislibet videns se in presumendo

veritatem negaverit et periurasse detegitur, dum etc. 25
**) V4. 12: atque ad testimonium notam etc.

II, 4, 12. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15). — l. 1. FL. — EEX] des. E 1. F 4 ;

ANTIQUA F 3 ; ANTIQUA NOVITER EISIENDATA add. F15. RECC.] RECDS M 1; RECCESVIND
B 2; RCDS 7 5; RECAREUS F l ; CHNDS F 2 ; CHDS F 6 ; CDS (omisso GLORIOSUS) E 2.
l. 2. potent B 1; possunt E 2. V. testificare] ita B 1; testificari cett. || l. 3. constitutis corr. constitnta 30
E2; constituta F 4 . in corr. de E 2. ad] de B 2. admittendam ut posquam i ? l . ' | | l. 5. indubitata]
indulta B 1. licentia] libertas F 2 .
II, 4, 13. Codd. B 1. 2. — l. 6. AQA EMTA II, 4, 13. Codd. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (17). —
B 1; ANQ EMENDATA B 2. \\ l. 7. Utj Ad B 1. /. 6. XII] ANTIQUA EMENDATA NOVITER add.
l. 8. test. minime] testimonime B 1. [| l. 10. Fratres] F 5 ; ANTIQUA EMENDATAQUE NOVITER add. 35
S B 1. || l. 11. item nepos] ita nepus B 1. F l . 17. || l. 7. et] ut E\. \\ l. 12. consuprini
l. 12. consuprini B 2. || l. 13. iudicium B 2. E2; consobrini F l . 6. iudicium E 1. F 3. 5;
iudic F 6 . || l. 14. cognitionis E 2. \\ l. 15. aut] ut
El. || l. 16. constiterint. Finit. E 2.
II, 4, 14. Codd. F 4 . 8. 11. 12. — l 17. ANTIQUA] deest F l l . 12. || l. 19. necaverint F 4 . 40
l. 21. se] se esse e corr. F 8 ; sepe F l l . ]| l. 22. hoc deest F12. abdicatur F12. || /. 23. testificare
F 4 , corr. testificari F 8 . j| ^.24. si quislibet] per quodlibetF12. I! /.25. et periurasse detegitur des. VA.

1) Cf. II, 5, 11. 2) Lex testimonium parejitum contra extraneos prohibet, defiriente
itta lege, quae testimonium domesticum prohilniisse videtur. Cf. quae de hac re exposui
l
N. ArchJ XXIV, p. 107. 45
 LEX VISIGOTHORUM II, 4, 14; 5. 105

Extr.\ liceat. Et*** si potentior fuerit, secundiini superiorem legem, que De falsariis 1 11,4,14.
continetiir? insistente iudice quartam partem facultatum suarura amittat, illi
consignandamj cui fraudem periurii moliri conatus est.

•*"**) l'4. 12: Et sieut snperiori lcge <le falsariis coutiuetur etc.

5 Kecc.Erv] V. TITULUS: DE SCRIPTURIS VALITURIS ET

INFIRMANDIS AC DEFUNCTORUM VOLUNTATIBUS CONSCRIBENDIS.
I. Qnales debeant scripture valere.
II. De pactis et placitis conscribentlis.
III. Contra piionim deiinitionem filio vel heredi non liceat venire.
io IIII. De damnis eoram, qui contra pacta vel placita sua venire contendunt.
V. Ne valeant definitiones vel placita servorum.
VI. De turpibus et inlicitis rebus.
VII. Xe sub unius nomine cause res alia vel persona callidis definitionibus ob-
ligetur. De pena etiam, que sit in placitis inserenda.
i5 VIII. Quod omnis scriptura vel definitio, que per vim et raetu extorta fuerit, valere
non poterit.
Vffil. Que scripture valere poterant, si ab his facte fuerint, qui sunt in annis
minoribus constituti.
X. Qualiter confici vel firmari conveniat nltinias hominum volumtates.
2o XI. Qualiter firnientur volumtates eoriim, qui in itinere moriuntur.
XII. Ut defuncti volumtas ante sex menses sacerdoti vel testibus publieetur.
XIII. De contropatione nianuum, si scriptura vertatiir in dubium.
XIIII. De holografis scripturis.
XV. De contropatione scripturarum et earum pena solvcnda.

L'5 II, 4, 14. 1.2. facultatuin snarum] faeultatum rerum suarmn e corr. T ' 8 ; facultntis suc I"4. 12.
adniittat V 4. 12.
V. T I T . Lemma. Codd. Ji 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 4. 6. 1S. — l. 5. E T INFIRM. des. JJ2; ET
INFOKMANDIS n . 2. 4. || / . 6 . AO] HAC li 1. F 6 . CONSCRIB.] CONSERVANDIS T'18.
Index cajntulbrum. Codcl. li 1. 2. E 1. 2. T r 3. (15). — / . 8 . conscribentlis] conservandis /i 2. JJ l.
30 V'3. | /. 9. non 1. venire des. H 2. Hceret E 1. || l. 10. venire contemnunt II 1; des. 11 2. |' /. 11. pla-
cita] ita 11. T'15; pacta E. |j l. 13. callidis] inserenda hic add. Ji 1; callidis — insercndn des. 1> 2.
l- 14. De — inserenda des. E 1. in] ita E\', deest E 2. || h 15. detimtio — poterit des. 112. metu] Ita
11 1. E 1; inetiim E 2. extorta] exorta E. \ l. 17. valere] non add. 11 1. E 2. qui — constituti dea.
Jl 2. ji l. 19. nltimas hom. vol. des. 11 2. honnimm] omnium E 1; ominum E 2. jj l. 20. qui — moriuntur
35 de-i. 11 2. !| l. 21. vel — publicctur des. Ii 2. pnblicetur abscisum B 1. || l. 22. manuum si seriptura]
ita E; niann subseripta scriptura Bl; manuutn seriptura li 2. dubio 112. E 2. \\ 1.23. olografis 112:
olographis E1; olograbis E2; elogravis T'3. |j l. 24. contropatione] conprobatione 112. E 1. T'H;
t-oiitiirpatio E2. et — solvenda des. 112. earum] arum H 1.

1) Sci/icet titoilo 'De falsariis'. Non ad legem CJrindasvindi VII, 5, 2, sed ad antiquam,
4o cui Chindasvindi lex substituta est, haec rcferenda videntiir.
LL. Sect. 1. I. 14
 106 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 1.
II, 5, 1. Recc.] I.
FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
Quales debeant scripture valere.
Scripture \ que diem et annum habuerint
evidenter expressum adque secundiun legis
ordinem conscripte noscuntur, seu condi-
toris vel testium ftierint signis aut suscrip-
tionibus roborate, omni habeantiir stabiles
firraitate.
II, 5, 1. Codd. li 1. 2. — l 2. CHINDA-
SVINDUS] ita 112; CNDS JR 1. || l. 4. que] qui
R 1. || l. 6. conditores R 1. | l. 8. stabile R 2.
l. 9. firmitatem R 2.
1) Cf. legem sequentem. 2) *SV. //, 5, ]4.
Erv.] I.
Quales debeant scripture valere.
Scripture, que diem et annnm habuerint evi-
denter expressum atque secundam legis ordinem 5
conscripte noscuntur, seu conditoris vel testium
fuerint signis aut suscriptionibus roborate, omni
habeantur stabiles firmitate. Simili quoque et
ille scripture valore constabunt, quas etsi
auctor suscribere egritudine obsistente non io
valuit, in eis tamen qui suscriptores acce-
derent postulabit, sicque suscriptionem vel
signum ad vicem illius auctoris ille, qui
est rogatus, inpresserit, hoc tantmn est
observandum, ut si conditor talium scrip- 15
turarum de hac ipsa egritudine, qua detine-
batur, revaluerit, si hoc ipsud, quod in
huiusmodi scripturis testavit, firmum esse
volnerit, manu sua illud solita suscriptione
conroboret, et sic plenara quod testare 20
visus est obtineat firmitatem. Sin autem
eundem testatorem de hac ipsa egritudine
mori contigerit, testis ipse, qni ab eo ro-
gatus accessit, iuxta aliain legem2 infra
sex menses suscriptas a se scripturas 25
roborare curabit.
II, 5, 1. Codd. El. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8.
15. 17. 19). — l. 1. 1] NOVITER EMENDATA
add. V G. 15. 17; FLS CHDS REX add. VI. 5,
et post N. E. V17; IN NOVIT EMD FLS GLS 30
CHDS EEX add. V 6. || l. 3. Qualis E 1.
l. 7. suscriptionibus] ita E2; subscriptionibus cett.;
et ita etiam infra semper suscr- ex E 2 recepi, ubi E 1
semper, V plerumque subscr- praebent. omnia E 1;
omnes V2. Mad.; omnino F 3 . 4. |j l. 8. habeant 35
Mad. stabilem E 1; stabili V 4. firmitatem E2.
l. 9. valore] valere E 2. VI. 19; volare E 1; deest
V3. i| /.10. conscribere VI. Jlad. |j /.12. postn-
labit] ita E; postulavit V. || /. 13. vicem] ita V;
bicem E2; iudicem E 1. jj /.16. detenebatur El. 40
/. 17. ipsud] ita E 1; ipsut E 2; ipsum V.
l. 18. testabit El; testatus est VI. 4. 5. 8. 15.
/. 19. manus sue V 1. |j /. 20. testari V 1. 4.
/. 21. Sin] Si V 1. 3. 6. || /. 22. ipsa deest VI. 2. 6.
/. 24. legem deest E\. || /. 25. suscriptas] scriptas 45
Mad.
 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 2—4. 107

Recc. Erv.] H. ANTIQUA. II, 5,2.

De p a c t i s et p l a c i t i s c o n s c r i b e n d i s .
1
Pacta vel placita, que per scripturam iustissime hac legitime facta sunt, dum-
modo in his dies vel annus sit evidenter expressus, nullatenus inmutari permittimus.

5 Nov.] FLAVIUS GLORIOSUS EGIGA EEX. II, 5, 3.

Ne* i n c o g n i t a m s i b i s c r i p t u r a m q u i s q u i s ille t e s t i s suscribere
audeat.

*) F 6 : Ut nullus incognitam sibi scripturam subscribat.

Quarumlibet2 scripturanun seriem advocatus testis, si non aut per se

10 antea legerit aut coram se legentem audierit, suscribere penitus non audebit.
Quod si presumpserit, testimonium eius, quod illic incaute perhibuit, in nullo
permittimus accipi, quia incognitus illic suscriptor accessit, nec stabilis illa
iudicabitur seriptura, quam nulla testium firmaverit cognitio vera.

JRecc.] III. ANTIQUA. J Erv.\ III. 11,5,4.

15 C o n t r a p r i o r u m d e f i n i t i o n e m filio
vel h e r e d i n o n l i c e a t v e n i r e .
Filio vel heredi contra priorum defini-
tionem venire non liceat; quia iuste re-
pellitUT presumtio illillS, qui facta seniorum
20 iniuste COnatnr inrumperc.
j Contra prioruin definitionem filio vel
j heredi non lice.at venire.
Filio vel heredi contra priorum iustam ac
I legitimam definitionem venire non liceat; quia
iuste repellitnr presumptio illius, quifoctaseniorum
iniuste conatur iurumpere.

I I , 5, 2. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 17. 18. 19). — l. 1. ANTIQUA] dee*t

E. V 3. 1 9 ; F L S (GLS F 2 ) C H N D S F 2 . 8. || l. 2. conscribendis] conserrandis B 2. F l . 3. 6. 1 4 ;
conscribendis vel conservandis V2. 8. |{ 1.3. legitime ac iustissime E. VI. 2. 3 . 6. 17. 18. facte Bl.
E 1. |! 1.4. diebus B 1. annos i? 2. E 1 ; annos corr. annis E 2. emutari B 1 ; immutare B 2. T ' 6 . 17.
25 I I , 5, 3 . Codd. E2. VI. 2. (3). 4 . (5). 6. (8. 13. 14. 15. 17. 18). — l 5. F L . — E E X ] Inscrijitio
in codldbus VQ. 17 per errorem ad legem sequentem pbsita est; ad hanc ipsam legem praebent inscriptionen:
FLS GLS CHNDS R Egig-a rex (sic) F 2 ; F . EGICA K. F17. Mad.; I n t r o m i s s a l e x i n l i b . II.
t i t . V. e r a II. F l a v i i g l o r i o s i E g i c a n i r e g i s in margine F13. 14; ANTIQUA F4. 15; inscriptio
deest E 2. F l . 3. 5. || l. 6. incognita sivi scriptura E%\ incognitas sibi scripturas F 2 . ille] itt F 2 .
30 snbscri- pro suscri- kic et infra plerique codd. V. j| /. 7. audeat v e l f i r i n a r e V 4; audeat a u t
f i r m a r e F 2 . 5. 17; a u t f i r m a r e audeat F 4 . || / . 9 . adbocatus E 2. aut] au E 2. || l. 10. audevit
E 2. U l. 11. illic] illi Mad. peribuit E 2. || l. 12. permittimus accipi] ita VI. 4. 5. 6. 17; permittente
duin accipi E2; permittendum est accipi Mad.; a m i t t i p o t e r i t F 2 . incognitus] ignotus F 1 7 (in
marg.). 18. accesserit F l . 2. |j /. 13. nullam E 2. vera] beram E 2.
II, 5, 4. Codd. B 1. 2. II, 5, 4. Codd. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.
(8. 17). — /. 14. III] ANTIQUA add. VI. 4. 5;
ANTIQUA. FLS GLS EGIGA (EGICA V 17) KEX
F 6. 17; FLS ECDS EEX F 2 ; FLS CHKDS
REX F 8 . || l. 15. Contra] Ut contra E 2 (e cotr.).
« ! F 2. II l. 16. liceatj liccre E 1. V 1. 6.
! /. 17. instam ac I.] iusta hac legitima post add.
j E 2. acj hac E2; ac F l . 6. 17; aut E U F 2 ;
| et alii.

l) Lex in Legetn Bauwarionun recepta est, incle in Legem Alamannorum. Cf. mpra
45 p, 32. 2) Cf. de hac lege 'N. Arch/ XXIV, p. 109 sq.
14*
 108 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 5—7.

II, 5, 5. Recc. Erv.] IIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

De d a n m i s e o r u m , qui c o n t r a p a c t a v e l p l a c i t a s u a v e n i r e c o n t e n d u n t .
Qui 1 contra pactum vel placitum iuste hac legitime conscriptum venerit, quod
non Forsitam persona potentior violenter extorserit: antequam causa dicatur, penam,
que in pacto vel placito legitime continetiir7 exolvat; deinde qne sunt in pacto vel 5
placito definita serventnr. Pactum vero vel placitum convenienter hac iustissime iiiter
partes conscriptum, si etiam penam in eis inserta non fuerit, revolvi aut inmutari nulla
ratione permittimus. Et ideo que pactis vel placitis continentur vel monstrantur
scripta plenam habeant firmitatem j si tamen quisque ille pactura veJ placitum iustissime
et de re sibi debita conscripsisse videatur. u>

II, 5, G. Mecc. Xh-v.] V. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne v a l e a n t definitiones vel p l a c i t a servorum*.
*") VI. 2. 6. Jifad. adcl.: sine iussu dominorum.
Et lionestas hoc liabet, et iustitia hoc adfirmat, ut que servi non iubentibus
dominis siiis seu per scripturam paciscuntur sive per testem dofiniunt, nullo firmo 15
robore penitus habeantnr.

II, 5,1, JRecc.] VI. Erv.] VI.

FLAVIUS CHINDASVIXDUS REX.
D e 2 t u r p i b u s et i n l i c i t i s r e b n s De t n r p i b u s e t i n l i c i t i s i - ebiis.
inter quascumque personas, sicut mdlum De turpibus et inlicitis rebus inter quascumque 20
pactiim aut mandatum vel placitum, ita personas, sicut nulhim pactnm aut mandatum vei
nec damnum seu quamcumque definitionem placitnm, ita nec darannm seu quamcumque de-
ex omnibus nullo tempore decernimus i finitionem ex omnibns nullo tempore deeernimus
posse valere. posse valere.

II, 5, 5. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 1. FL. — REX] ->5
des. E. T'3. 6. CHINDASVINDUS] ita R 2; CINDS Jil; CHDS VI. 5; CHNDS VS. 14. 17; GLS
CHNDS V2; AN T4. || l. 2. velj et Ji 2. VI. 3. || l. 3. hac] ita Ji 1. E2; ac cett. \\ l. 4. forsitam] ita
Ji 1- E2; forsit;m cett. personam 111. potentior — penam dea. Ji 1. violeuter] deest Ji 2; post add. E2.
peua 11 2. E 2. jj /. 5. placito] in placito R 1; placito definita VI. pacto vel des. li 1. || l. 6. vel
placitum] placituinve Mad. jj L 7. partes] pares T'2. penam] ita li. E2; pena E 1. V. || L 8. vel 30
pactis r i ; in pactis E 2. V 3. 6; vel in pactis V 2. vel m.j et m. E\. Mad. ;] l. 9. habeat li 1. E 2.
si] sic li 1. quisqnej quisqnis VI. 2. 4. 6. 15. 19; deest V 5. vel placitum <te. JFJ 1. F 3 .
II, 5, 6. C«xM. if 1. 2. 1?1. 2. T r l. 2. 3. 4. 5. 6. 15. — l. 11. FL. — REX] de». E 1. I ' 3 . 4.
GLORIOSUS RECCESSVINDUSj *te 7i'2; G. KECeDS Jt\; GLS RCDS F 5 . 6; RCDUS. ANTIQUA
F 1 5 ; G. RECAREUS F l ; CIXDS E2; CHNDS F 2 ; CIXTASVINTUS Mad. \\ L 12. placita] Ita R 1. 35
F 2 ; pacta cetf. |j l. 14. Et tfce^f F 3 . Jfad. que] qui /i". j| l. 15. suis tZee^ E. VI. 3. 6. scriptiira
li 2. E. |i £ 16. penitus deest R 1.
II, 5, 7. CWrf. i? 1. 2. F 3 . — / . 1 8 . CHIN- II, 5, 7. CVM. / J l . 2. F l . 2. (4. 5). 6. (15.
DASVIXDUS] ita 11 2; CIXDS R 1 ; hiseriptio deest 17. 19). — l. 17. VI] FLS CHXDS REX add. F 2 ;
F 3 . jj /.22. quacumque i? 1. {j /. 23. nullo] nllo FLS RCDS REX arfrf. F 5 . 6; FLAVIUS RECA- 40
R 2. REUS REX add. VI; KCSTUS. ANTIQUA F15.
/.22. seu] uec F 6 . quacunque E\. diffinitionem
F l . |j /.23. imllo] ullo F l . Mad.

1) Cf. L. JRom. Vis. C. Th. II, 9, 1 : Si quis . . . adversum pacta vel transactiones,
nullo cogentis imperio . . . confecta, pntaverit csse veniendum . . . » actione privatus restituta poena, 15
quae pactis probatur inserta etc. Interpr.: . . . nec causam ipsam agere permittatur et poenam,
qnam in pacto eonstituit, cogatur exsolvere. 2) Cf. Dig. II, 14, 27 § 4 ; Pacta, quae turpem
causam continent, non simt observanda; Dig. XLV, 1, 26. XVII, 1, 6, § 3 ; Rei turpis nullura
 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 8.
Kecc.] VII.
FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
Ne s u b u n i u s n o m i n e c a u s e r e s
a l i a vel p e r s o n a c a l l i d i s d e f i n i -
c t i o n i b u s o b l i g e t n r . De p e n a e t i a m ,
que sit in p l a c i t i s i n s e r e n d a .
Pravis l hac malignis moribus inpro-
boriun iustitie semper est sententiis ob-
viandum. Ideoque, quia dira perversoram
10 cupiditas ita sepe plurimos novarura frau-
dium molitione conlaqueat, ut, cum pro re
qualibet adinplenda sit pactio, res eorum
simul obligent hac personas, lioc fieri
omnimodo proibeums. Sed quotiens unde-
15 libet placitum conscribitur, non amplius
in transgressoris pena, quam duplatio
reddende rei vel triplatio nummoram
satisfactione taxetur. Res tamen omnis
aut persona millatenus obligeturj quia in-
20 iustum penitus adprobanms, ut unius causa
debiti rerum fiat omnmm perditio vel per-
sone. Quodcumque igitur contra legis
huius deeretum conscriptum placitum sive
deiinitio facta fuerit? ubicumque repperta
25 fuerit, vacua omnismodis et invalida
reputetiir.
II, 5, 8. Codd. B 1. 2. E 2. F 3 . — l. 2. CHIX-
DASVINDUS] ita B 2; CINDS B 1; CHDS E 2 ;
Imcrijrtio deest V 3. |[ l. 4. alia] aliqua V 3.
30 L 6. que — inserenda] que p e r i m e n d a e s t
v e l placitis conscribenda E 2. [j l. 7. ac 11 2.
inprovomm iustitiani R 1. |j l. 9. perversori 11 1.
l. 10. sepe] se li 1. || L 11. moliitione B 1.
/. 12. sit] fit R2. E2. jj /. 13. per has personas
35 li 1. jl l. 15. placitus B 1. conscribentur E 2.
l. 17. triplatio nunimorum] tripationeorum E 2;
tribulationum eorara F 3 . Jj Z- 18. Kes — obligetur
des. M 1. omnes II 2. || l 20. eause debite V 3.
l. 21. fiat] faciat li \. \\ l. 24. definitionem R 1.
40 l. 25. fnerit deest R 2. V 3. || l. 26. deputetur E 2.
manclatum cst; cf. ibid. 11, § 6; L. Jiom. Vis. Pcud. J, 1, 1: Nequc contru legos ncque
contra bonos mores pacisci possumus. 1) De indole huius legis disserui 'N. Avch.' XXIV,
p. 112 sq.
109
VII. II, 5, 8.
N e s u b ii n i u s n o m i n e eau.se r e s a I i a v e 1
persona c a l l i d i s defini tionibu.s o b l i -
g e t u r. D e p e n a e t i a m, q u e s i t i n p 1 a -
c i t i s i n s o r e n d a.
Pravis ac maligui.s moribus inproboruni iustitie
semper est sententiis obviandum. Ideoque, quia
dira perversorum cupiditas ita sepe plurimos no-
varum fraudium molitionc conlaqueat, ut, cura
pro re qualibet adinplenda sit pactio, res eorum
simul obligent ac personas, hoc fieri oinnimodo
prohibemns. Sed quotieus undelibet placitmu
conseribetur, non amplius in transgressoris pena,
quam duplatio reddende rei vel triplatio nummorum
satisfaetione taxetur. Res tamcn oninis aut persona
nullatenus obligetur; quia iniustuin penitus ad-
probamus, ut unius causa debiti rerum fiat omnium
perditio vel persone. Quodcumquo ig"itur eontra
legis huius decretuni coiiscriptum placitum* sive
delinitio lacta fuerit, ubicnmquc repei"ta, vacua
omnismodis et invalida reputetur. Sola vero
potestas regia erit in omnibus libera qua-
lemcumque iusserit in placitis inserere
penam.
II, 5, 8. Codd. E\. VI. 2. (4. 5). 6. (8. 13.
14. 15. 17. 18). — l. l.-VII] FLAVIUS CHIN-
DA8VINDUS (FLS CHDS) ItEX add. VI. 5. 6. 8.
14. 17; FLS GLS CHDS R. add. F 2 ; ANTIQUA
add. F15. jj l. 3. alia] alie F 1 ; aliena V 2. 6.
/. 4. obligentur E 1. || l. 5. que sit] que p e r i -
m e n d a e s t v e l V 1. |j L 10. mollitione V 1.
1.11. sitl fit El. V2. !! /. 14. conscribitur V2. 6.
l. 15. duplicatio — triplicatio F13. mininiorum]
ita E 1. T'2; r e r u m V 1. 4. 5. •>. |j l. 16. iii
satisfactione V 1. 5. 6. jj l. 18. debito V 1.
l. 20. sive] vel Mad. i! /. 22. onmimodis F. repn-
tetur] reputentur El; deputetur F l . 4. Sola —
penam] Haec exhlbent E 1. F l . 2. 6. 17. 18 (de
ceteris dubito).
 110 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 9. 10.

II, 5, 9. Kecc. Erv.] VIII. ANTIQUA.

Quod omnis s c r i p t u r a vel d e f i n i t i o , que p e r vim et raetum e x t o r t a
f u e r i t , v a l e r e non p o t e r i t .
J
Pactiun , quod per vim extorserit persona potentior vel inferior, sive placita
vel reliquas scripturas, id est, si ille, qui paciscitur, aut in custodia mittitur aut sub 5
gladio mortem forte timuerit, aut ne penas quascuinque vel ignominia patiatur, vel
eerte si aliqnam iniuriam passus fuerit, huiusmodi pactio vel scriptura quelibet nullam
habeat firmitatem.

II, 5,10. Extr.] FLAVIUS GLOKIOSUS EECCESSVINDUS REX.

De* s u p e r f l u i s s c r i p t u r i s et s u p e r o r d i n e m l e g i s c o n f e c t i s . io
T
*) T 2: De his, qui contra legis ordinem confecerint scripturas. —
F 9. 19: Si aliquis scripturam fecerit amplius, quam lex iubet.
Plene discretionis ordo est incertis adhibere cognitionem et dubiis
eonicere fidem. Quia ergo de statu scripturarum solet dubietas in contro-
versiis exoriri, adeo precepto decernitur evidenti, ut quicumque virorum ac 15
feminarum testamenta, donationes, dofes vel quascumque scripturas conficit
amplius, quam lex iubet2, in quibuscumque partibus sive personis contra
satictionem legis de quarumcumque rerum distributione decreverit, non ideo
ex toto habeantur invalide, quia ordo prefixus videtur esse transgressus; sed
manentibus cunctis, que** salubrius ex legis auctoritate subsistunt, illa sola 20
decidant, que contra legem inveniuntur manere descripta atque decreta.
Huius*** rei evidenter iudices negotiorum hoc tenore descripta ordinabunt,

**) V2. 3. 9. 19: que subsistunt ex legis huius auctoritate illa etc.
***) V 2: Huius rei evideneiam iudices negotiorurn pro tenore iudicii ordinabunt,
ut ille, cui plus conditor scripture contulit, quam oportuit etc. — V 3. 18: 25

II, 5, 9. Codd. li 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 19). — l. 1. ANTIQUA] ita li. V1.
2. 5; ANTIQUA. FLS GLS CHDS EEX V 6, 17; FLS CHDS REX E 2; ANTIQUA NOVITER
EMENDATA F l 5 ; deest E 1. F 3. 4. 19. || L 2. qne] qnod li 1. exorta ^ 2 . E 1. F l . |j l. 4. Pactum
quod] Que B 1; Pactum sive placitum quod F 2 . rim] vim et m e t u m E 2 (et m. post add.). T"l. 2.
4. 5. 6. sive placitum F l ; s. p. des. V2. || l. 5. forte mittitur V 3. || l. 6. morte li 1. ne] ita B 2. 30
E\. F 3 . 6. 15. 17; nec It 1; si F 4 ; deest E 2. VI. 2. 5. vel] aut E 1. ignominiam V. || /. 7. pactio]
placito R 1; patio E 2.
II, 5, 10. Codd. VI. 2. 3. (4. 5). 6. 8. 9. (12. 17. 18. 19). — l. 9. FL. — PtEX] ANTIQUA jn-ae-
mittit F 8 ; CDS KEX F 9 ; ANTIQUA F19; des. F 3 . 4. 6; GLORIOSUS deest F8. RECC.] RCDS V2. 5.
17. 18; RECAREUS V 1. |j l. 10. De — confectis des. V 3. 4. 12. et snper o. legis des. V 8. 35
/. 13. Plene — fidem des. V4. 12. diseretionis] dilectionis F 3 ; direptioni F 9 ; direpcionis F19. est ordo
V 9. 19. adhibere] habere V 2. cognitionem — fidem] fidem et cognitionem in dubiis conicere
veritatem F 9 . 19. || l. 14. dubietas in] dubietatis V 2. controversiis] controversia V 2. 3. 9. 19.
l. 15. adeo] ita V2. 3. 9. 19; ideo cett. evidenti decemitur F 8 ; e. d. sanctione V 9. qmennque]
quornmcnnque F 9 . jj 1.16. testamentum F l . vel] seu F2. vel in qua quis (qui FI9) scripturam conficit 40
V 9. 19. i| /. 17. vel contra V 1. 6. |j l. 18. quarumc. deest V 9. 19. decreverit] elegerit V 2.
/. 19. liabeatur F 9 . invalida F 6 . 9. 19. || l. 21. invenitur F 6 . manere] esse F 3 . 9. 19. descripta]
conscripta F 2 . 9. 19. atque decreta des. V2. 3. 9. 12. 18. 19. || l. 22. hoc] hec F l . hunc tenorem
descriptum F12. j| l. 23. Huins deest F 9 . 19.

1) Haec lex ad exemplum iuris Romani scripto certe ex Codice Euridano sumpta £st, ut 45
V, 4, 3 ex Cod. Eur. c. 286 et V, 2, \ ex Cod. Eur. c. 309. Cf. 'N. Arch.' XXIV,
p. 113 sq. 2) Vide III, \, 5. IV, 5, 1. 2.
 LEX VISIGOTHORUM n , 5, 10. 11. 111

Extr.] ut ille, cui plus conficitur per scripture seriem, quam oportuit, hoc solum n , 5,10.
accipiat, quod auctoritas legis demonstrat, et reliqua hi, quibus legitime
debentur, vigore + iusticie consequantur.

Cuius rei evidentiam iudices ncgotiorum ac discretione servabunt, ut, cum

5 tales scripture fuerint ipsorum iudicio presentate, non ex toto invalide
iudicentur, sed hoc sui iudicii conscriptione notetur, ut cui plus confector
scripture contulit, quain oportuit etc. — V 9. 19: Cuius rei evidenciam [iudex]
negociorum hac discrecione servabit, ut, cum talis seriptura fuerit in ipsius
iudicio prolata, non ex toto habeatur invalida, sed hoc suo iudicio denotetur,
10 ita ut, ubi plus confeetor scripture contulit, quam oportuit etc.
+
) V 3. 9. 19: iure percipiant pro vig. iust. cons.

Recc.Erv.] VHII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. 11,5,11.

Que s c r i p t u r e v a l e r e p o t e r u n t , si ab his facte f u e r i n t , qui s u n t in
annis minoribus constituti.
15 In 1 minoribus annis constitutis testandi de rebus suis vel alias quascumque
definitiones faciendi seu per seripturam sive per idoneum testem, in quibuscumque
personis elegerint, infra quartum decimum annum non illis aliter licentia erit7 nisi
gravis langor oceurrerit, per quod eos fortasse mori suspicio sit. Quod si eos neces-
sitas huius cause conpresserit} utrisque a decimo etatis ipsorum anno faciendi quod
20 voluerint libertas plena manebit. Qui si ab egritudine convalescere potuerint, quid-
quid eos ordinasse constiterit, totum invalidum erit7 donec aut riirsus egrotantes iterum
que ordinaverant nova ordinatione reforment, aut venientes usque ad plenum quartuni
decimum annum in omnibus iudicandi de rebus suis liberam habeant absolutamque
licentiam. Ab infantia vero vel in qualibet etate deraentes effecti et in eo vitio
25 absque intennissione temporis permanentes nec testimonium redclere nec, si quam
forte volumtatem ediderint, irallam poterit firmitatem habere. Nam 2 qui per intervalla
temporum vel orarum salutem videntur recipere et integra interdum mente persistere,
de suis rebus ferre iudicium proiberi non potenmt.

II, 5, 10. l. 1. ciii] qui V 6. 17. || l. 2. Iegis huius V 2. reliqua] alia in loco raso V 6.
30 1.3. vigore VI. iusticie] iustissime V2. consequantur] sequantnr F 8 ; adseqnantor F18. || l. 4. Cuius]
Quibus V3. iudicis V 3. || 1.1. iudex deest F 9 ; iudices F19. |j 1.8. servabunt F19. tales scripturae
fuerint — prolatae F19. |j L 9. habeatur invalida] iuvalidae iudicentur F19.
II, 5, 11. Codcl. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 17). — l. 12. FL. — EEX] des.
El. V3. 4; FLS CHDS REX E2; F. CHINDASVINDUS R. V 8. RECCESSVINDUS] ita B 2;
35 RECeDS Bl; RCDS F 2 . 3. 6. 17; RECAREUS VI. REX] ANTIQUA add. F 1 5 . || l. 13. poterunt]
ita E2. F 2 ; potuerunt B 1; poterint corr. poterunt R2', poterant F l ; poterint cett. qui] que R 1.
l. 15. constituti E 2. F l . 6; qnidam constituti F 2 . testandi] testari F l ; si testari F 6 . |j Z. 16. faciendi]
facere VI. 6. sive] seu V 1. 2. |i l. 18. languor E 1. VI. 2. quod] ita B. E. V 6; quem alii.
suspicio] suspectio VI. 6. sit] est B 2. j| /. 19. ntriusqne B 2. E2. ad decimum B 1. ipsarum
40 anno B 1; ipsoram annorum E2', annorum ipsorum F 3 ; sue anno V 2. || l. 20. plena deest B 1.
Qui] ita B2. E. VI. 2; Quia F 3 ; Quod B 1. F 4 . 5. 6. || L 21. constiterit] contingerit V2. totum]
ita B. E 2. VI. 2. 6; deest E 1. aliis. || l. 22. ordinaverint E 1. reforment] forment F l . 5. plenum
deest B 1. |j L 24. amentes F 2 . < vitio absque] que B 1. |j l. 25. reddere] ita B. E. V 2. 3. 4; possint
reddere VI. 5; reddant F 6 . Pith.; reddentes Mad. si] ita B 1. V 2. 6; sic cett. qiiam] qua B 1.
45 l. 26. nullam] ita B 1. F 2 . 6; ullam R 2. E. VI. 3. rell. poterint B 1. quij que B 1. intervalle R 1.
/. 27. salute B 1. || l. 28. prohibere E\. V3. 4. potuerunt B 1. E; poterint F 6 .

1) Cf. II, 4, 12. IV, 3, 1. 4. 2) Cf. Cod. Iust. VI, 22, 9.

 112 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 12.

II, 5,12. Jtecc.] X. FLAYIUS GLOKIOSUS Erv.] X.

EECCESSVINDUS KEX.
Qualiter confici vel firmari conve-
niat ultimas hominum volumtates.
Morientiumx extrema volumtas, sive sit
autoris et testium nianu suscripta, sive
utrarumque partium signis extiterit robo-
rata, sive tantumodo verbis coram pro-
bationem patuerit promulgata, omni peren-
niter valere subsistat. Id tantum magnum
opere procurandum est, nt? quod instante
quocumque periculo conscribi nequiverit,
infra sex mensuum spatium qui hoc
audicrint suam coram iudice iurationem
confirment emsdcmque iuramenti con-
dicionem tam suam quam testium manu
conroborent. Diunque liec res plenum
venerit in effectiim, pro instania sui laboris
idem testcs ex defimcti bonis trecensime
pretium portionis prosequantiir in solis
tantixmmodo mimmis; cartarum strumentis
et librorum voluminibus sequestratis, que
pertinebunt ad beredes integritate suc-
cessionis. Qni testes infra sex menses
procurent illi denuntiare, in cuius nomine
per talem liordinationem res translata
dinoscitur extitisse. Quod si omnera legis
huius decretum testes illi, quibus con-
Q u a 1 i t e r e o n f i e i v e I f i r in a r i c o n v e n i a t
u 11 i m a s li o m i n n m v o I u n t a t e s.
Morientium extrema voluntas, sive sit auctoris 5
et testixim manu suscripta, sive utrarumque partimn
signis extiterit roborata, seil etiaill 7 etsi aiictor
suscribere vel signum facere non prevaleat,
alium tamen cum legitimis testibus suscrip-
torem vel signatorera ordinationis sue in- io
stitliat, sive qiioque, si tantummodo verbis
coram probationem ordinatio eius, qui moritur,
patuerit promulgata: hec ordinationtim qua-
tlior genera omni perenniter valere subsistant.
Id tantvim magno opere procurandum est, ut 15
scripture ille, que secundum primi et
secundi ordinis confectionem sunt alligate,
id est, sive que auctoris et testium inami
suscripte, seu que utrarumque partium
signis extiterint roborate, infra sex menses so
iuxta legem aliam - sacerdoti pateant
publicande. Et si forsitan contigerit, ut
in huiusmodi scripturis auctor, qui suscii-
bere debuit, signum inpressit, hoc ipsud
testis, qui in eadem scriptura suscriptor .\>
accessit7 iurare curabit, quia signum ipsud
a conditore factum extiterit*. Ille vero
scripture, que sub tertii ordinis alligatione

*) ot tune stabilis erit add. V 1 (om. et). 5.

II, 5, 12. Codd. 1! 1. 2. — l. 2. RECCES- II, 5, 12. Codcl. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
SYINDU8 1(2; RECODS Ji \. |j /. 4. homimimj (8. 15. 17). — /. 1. X] FLS GLS RCDS (KECA-
omnium lt\. 2. |l / . 5 . Morientis 111. jj 1.7. iitrum- REUS VI) KEX add. VI. 2. 5. 17; FLS RCDS
que 11 1; utrorunique H 2. |j l. 10. inagiio operc KEX add. E1, eadeni et NOYA V 8, ANTIQUA
11 2. Ij / . 1 1 . proeiirandnm est] proeurctur 11 1. XOVITER EMENDATA Irl-"j. || l. 6. suscri- ]>ro 35
quod deest E 1. || / . 1 2 . quodcumque Ii 1. subscri- hic et infra secundum E2. jj /.7. signis a u t
l. 14. sua — inrationc II 2. |j /. 20. solis] solidis «nbHcriptionibns V3. Mad. j| /. 12. probationem]
Ji 1. ;| /. 21. niimliis li 1. instnimentis li 2. ita E. F 6 ; probatione cett. jj /. 13. hec] deest Mad.
l. 27. omne Jl 2. l. 14. valere] ita VI; balere E 2; volare E 1;
valorc cett. subsistant] persistant E 2. VI. 3. 5. 40
/. 15. mngno opere] ita E 2. V 1; magnopere cett.
l. 17. confectione E 1. j| /. 18. que] qui E 1; qua
E2; deest V2. manus E 2. |j /. 19. seu que] qne
deest V\. Mad. || /.22. contingerit E2. I"6. |j /.24. in-
presserit E2 (e eon\). VI. 2. 6. \\ l. 24 et 26. ipsnd] 15
ita E\ ; ipsut E2; ipsmn cett. \\ /.28. alligationes E\.

1) Dc hac lege cf. qnae dtsserui 'N. Arch' XXIV, p. 116 sq. Qiiae vero lex et
praecipne forma Ervtgiana de signis et subscr'qytionibus doceat, exposui l. c. p. 26. 2) Sc.
II, 5, 14.
 LEX VISIGOTHORUM II. 5, 12. 113

Jlecc.] missum est, infra constitututn tempus sunt edite, id est, in quibus ad-II, 5,12.
distulerint adinplere7 noverint se falsario- Tocatus a conditore legitimus testis su-
runi damno nmltari. scripsit, tunc omni habebuntur stabiles
fircnitate, quando infra sex menses et ille,
qui in eadem scriptura ad vicem morientis
suscriptor accessit, et reliqui testes, qui
ab eo rogati sunt, coram iudice con-
dicionibus factis iuraverint, quod in eadem
scriptura a se suseripta nulla sit fraus
inpressa, sed secundum voluntatem ipsius
conditoris habeatur conscripta, et quod
ab eo, qui eam condere voluit, rogiti
extitissent, ut in eadem scriptura suscrip-
tores accederent et ad vicem conditoris
15 eam legitime roborarent. Hla vero vo-
luntas defiincti, que insta quarti ordinis
modum verbis tantummodo coram pro-
batione promulgata patuerit, que instante
quocumque periculo** conscribi nequiverit, et
tamen ab eo, qui moritur, iussa fuerit
lalligari, tunc robur plenissimum obtinebit, \
si testes ipsi, qui hoc audierint, et rogati
a COnditore extiterint, infra sex mensuuni
spatinm, hoc? quod iniunctum habuerint,
sua coram iudice iuratione confirment eiusdemque
iuramenti conditionem tam sua, quam testium
manu corroborent. Dumque liec res plenum ve-
nerit in effectum, pro instantia sui laboris idem
testes ex defuncti bonis tricesime pretium portionis
-30 prosequantur in solis tantummodo nummis; car-
tarum instmmentis et Iibrorum voluminibus se-
questratis, que pertinebunt ad heredes integritate
snccessionis. Qui testes infra sex menses pro-
curent illi denuntiare, in cuius nomine per talem
35 ordinationem res translata dinoscitur extitisse.

**) Tr8 add.i vel forsitan cuiusque impedimenti

actione.

II, 5, 12. L 3. onini] modo add. al. m. U2;

omnes V 2. habeantur V\. 2. 4. 5. 6. stabili
40 V2. || l. 5. scripturam E 1. || /. 10. voluntate E\.
l. 12. rogati V. [j /. 16. iusta] ita ( = iuxta) E;
inxta F. || l. 17. probationem E2. || /. 20. moritur]
morituras est l r 8 . [| /. 23. mensuum] mensium V.
l. 27. conroborent E. || l. 29. testes] ita E. VI. 2. 6;
testi3 cett. trecesimae pretii portionem E 1;
trigesime VI. 2. 6. || l. 30. prosequatur E. F 3 . 4;
consequantnr V2; conseqtiatur V 4. in deest V2.
solis] solidis E 1. et cartarum V 2.
LL. Seot 1. I. 15
 114 LEX VISIGOTHORUM H, 5, 12—14.

II, 5, 12. . .Erv.] Quod si omnem legis hnius decretum testes

illi, quibus commissum est, infra constitutum tem-
pus dishilerint adimplere, noverint se falsariorum
damno multari. Excepto si se alioram fraude
vel calliditate seu etiam regia iussione ***, 5
qua id infra . sex menses explere nequi-
verint, inpeditos esse probaverint.

***) V 8 add.: aut cliffieilitate vendicatoris

presentie.

II, 5, 13. JRecc. Erv.] XI. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 10

Q u a l i t e r f i r m e n t u r v o l u m t a t e s eorura, qui in i t i n e r e moriuntur.
In itinere pergens aut in expeditione publica moriens, si ingenuos secum non
habeat, volumtatem suam propria manu conscribat. Quod si litteras nescierit ant pre
langore scribere non potuerit, eandem volumtatem servis insinuet, quorum fidera
episeopus adque iudex probare debebunt. Et si irallatenus antea fraudulenti fuisse 15
patuerint, quod sub mramenti taxatione protulerint, conscribatiir, ut sacerdotis adque
iudicis suscriptione firmetur; hac postmodum autoritate regia roboratum, firinum quod
decreverit habeatur.

II, o, 14. Mecc. Ei-v.] Xn. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

Ut defuncti volumtas ante sex menses sacerdoti vel testibus ptiblicetur. 20
Scripta volumtas defuncti ante sex menses x coram quolibet sacerdote vel testibus
publicetur. Et si qiiis eandem qualibet fraude subpresserit, tantum illis, in* quibus
testatus est, de proprio cogatur exolvere, quantum eiusdem scriptnre serie conqiiirere
potuerant vel habere.

*) VI. 2. 4. 5. 6 pro in qnibus testatus est 2>raebent: quibus scriptura facta esse dinoscitur; 25
F 8 . 14. 19: in quibus testatus est vel scriptura facta esse dinoscitur.

II, 5, 12. l. 1. omne Tr. |j l. 3. falsorum corr.

falsariorum E 2 ; falsoram VI. 6. 15. || /. 6. qua
id] quod V 2. || /. 7. inpeditos esse] ita VI. 2. 6;
inpeditos sese E 1; inpedito se esse E 2. 30
II, 5, 13. Cotld. H 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 10. FL. — EEX]
des. E. V3. 19; ANTIQUA add. F 1 5 . 17; AN V4. CHINDASVINDUS] ita 112; CHINDS Ji 1; CHDS
F 6 ; GLS CHDS VI. 5 ; GLS RCDS V2. || l. 11. vohunt- hic et infra secitndum 111. E2\ volunt-
ceteri plerique. moriuntur. In itinere des. R 1. || / . 1 2 . Qui in itinere Jt 2. Itinere carr. In itinex-e
E2. || /. 13. habuerit V2. 3. 4. suscribat B 2; snbscribat V4; scribat VI. 5. per langorem E 2. VI. 3»
2. 6. || l. 14. scribere] iscribere 11 \ ; al. m. corr. suscribere E2; subscribere V4; deest R 2. potuerit]
ita R 1. E2. VI. 2. 4. 6; valuerit cett. eadem E. 7 6. quorum] eorum B 1. j| l. 16. testatione E 1.
l. 17. hacl ita 111. F 6 ; «t V2; hac al. m. corr. ut E2; ac cett. auctoritate E. V. postmodum] modum B 1.
II, 5, 14. Codd. XI. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 19). — /. 19. F L . — KEX] des.
E\. V3. 4 ; ANTIQUA culd. F 1 5 . CHINDASVINDUSJ ita li 2 ; CHINDS R 1; CDS E 2 ; CHDS 40
VI. 5. 6-, GLS RCNDS F 2 . |j / . 2 0 . coram sacerdote V. [| 1.21. sacerdotem E 2. E2. || / . 2 2 . eadem
R 1. supresserit R 1, [i /. 23. per eiusdem R 2. F ; de (al. m. corr. per) eiusdem E 2. seri^] ifo i? 1;
seriae ^ l ; soriem R 2. E 2. V. \ l. 24. potuerunt R 1; poterant E 2. VI. 6. 19.

1) Cf. supra II, b, 12.

 LEX VISIGOTHORUM n , 5, 15. 16. 115

Mecc.Erv.] XIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 11,5,15,

D e e o n t r o p a t i o n e 1 m a n u u m , si s c r i p t u r a v e r t a t u r in dubium.
Omnes- scripture, quarum et auctor et testis defunctns est, in quibus tamen
suscriptio vel sigiram eonditoris adque testium firmitas repperitur, dum in audientia
5 prolate constiterint, ex aliis cartarum signis vel suscriptionibus contropentur, sufficiat-
que ad firmitatem vel veritatis huius indaginem agnoscendam trium aut quattuor
scripturarum similis et evidens prolata suscriptio. Quod si talibus scriptiiris legum
tempora obviaverint, pro certo decernitiir, quia valere non poterunt.

ReccErv.] X i m . FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDITS REX. H, 5,16.

"IO De o l o g r a f i s s c r i p t u r i s .
Quia3 interdum necessitas ita sepe concurrit, ut sollemnitas legum libere conpleri
non possit, adeo, ubi qualitas locorum ita constiterit, ut non inveniantur testes, per
quos iuxta legiun ordinem unusquisque suam adliget volumtatemj manu propria scribat
ea, que hordinare desiderat; ita ut specialiter adnotetur, quecumque iudicare voluerint,
15 vel que de rebus suis habere quemquam elegerint. Dies quoque et annus habeatur
in eis evidenter expressus. Deinde, toto scripture textu conscripto, mrsum auctor ipse
suseribat4. Et duin hec scriptura infra XXX annos ad eum, in cuius nomine facta
est, vel ad successores eius pervenerit, eam episcopo vel iudici infra sex menses non
differat presentare. Quam sacerdos idem et iudex, adlatis sibimet tribus aliis scrip-
20 turis, in qiiibus testatoris suscriptio repperitiir, ex eamm contropationem considerent,

II, 5, 15. Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 18. 19). — l. 1. FL. — REX]
des. E\. F 3 . 4; ANTIQUA add. F 1 5 . CHINDASVINDUS] ita JR2; CHINDS li 1; CHDS E2. F 6 ;
GLS CHDS (CHNDS V2) Yl. 2. 5. 17. || 1.2. contropationem manum .8 1. si scr. vert.] subscriptor
avertatur Jt 2; si deest R 1. || l. 3. et auctor] et autor B 1; et deest V 3. 18. || l. 4. repperitur] patet
25 V2. audientiam VI. 4. 5. Mad. || l. 5. exstiterint F 6 . cartarum] scripturarum F 2 . || l. 6. cogno-
scendam F 6. ant] v e l F l . 2. 6. || l. 8. obviaverint] ita B 2. E1. F l — 6 . 8. 14. 15. 17. 18. 19;
obviaberint R 1; -obbiaberint E2\ non occurrerint Mad. certo] decreto E2. • potnerunt R 1; poterint F 6 .
II, 5, 16. Codd. B 1. 2. El. 2. F l . 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 19). — l. 9. FL. — REX] des. E\.
F 3 . 4. 19; ANTIQUA add. F15. RECCESSVINDUS] ita R 2; REC0DS B 1; RECDS (RCDS) E 2.
-30 F 2 . 5. 6; RECAREUS VI; GLOR. deest F 6 . || /. 10. olograbis E2; ologrrapbis F l ; hologravis V3.
l. 11. ita] sta B\; deest B 2. conpl.] adimpleri F l . .|| l. 12. adeo] ideo F 2 . 3. 4. qualitas] eqnalitas
E2; ineqnalitas F 2 . inveniatnr B. E 1. testis 2? 1. |[ l. 13. quos] quod B 2. E 2. bordinc ^ordine)
B 2. E \. adliget] ita E 2; adligent B 1; alliget cett. scribat] scribant £ 1 ; suscribant B 2 et e corr.
£ ' 2 ; subscribant- F 3 . || l. 14. ea] ita J2 1. hordinare desiderat] ita B 1; h. desiderant B 2 ; ordinare
:35 desiderant E. F 3 ; o. desiderat F l . 2. 4. 5. 6. 8. 15. 19; ordinat Mad. adnotet F 2 ; adnotentur B.
V \. 3. 4. 5. 6. iudicare voluerint] ita B. F 3 ; iudicare (al. m. corr. ordire) voluerint 2? 2; iudicare
voluerit F 4 . Mad.; indicare volaerit E\; voluerit iudicare F 2 ; ordinare voluerit (vol. ord.) F l . 5. 6.
/. 15. elegerint] ita B. E. F 3 ; elegerit cett. annos B 2. E. || l. 16. Deinde toto] De B 1. scripture —
rursum] scriptore texto conscripta rursum E 1; scripture ex toto scripturus sutnmam al. m. corr.
40 scripture testus conscriptnrum sua mannm E 2. textum F l . 2. rursus F 3 . 4. 5. Mad. autor B 1.
/.17. snscribat] rescribat E 1; subscribat F. nomen B 2. || /. 18. est] sint F 2 ; sint al. m. corr. est
E2. vel ad] vel a El; vel ad heredes vel ad F 2 . eam] eum B 1. iudicibns F 3 . |j /.19. presentari
F l . 4. et] vel F 3 . sibimet tribus] sibi et B 1. |j /. 20. suscriptio] ita Bl; scriptio F 3 ; subscriptio
cett. contropatione E. V.

-15 1) De contropatione sa-ipturamm cf. quae disserui 'N. Arch? XXIV, p. 30 sqq.
2) Cf. ibid. p. 34 sq. et p. 23. 3) Cf. Nov. Valent. III. 20 (L. Rom. Vis. Val. 4/ 2,
§ 2. et supra II, h, 1 3 ; 'N. ArchS XXIV, p. 34. 4) Lidori Etymol. V, 24, 7:
Holographum testamentum est manu auctoris totum eonscriptum atque subscriptum; cf. CN. Arch.f
XXIV, p. 34 sq.
15*
 116 LEX VISIGOTHORUM n, 5, 16. 17.

H, 5,16, JRecc. JSrv.) si certa et evidens scriptura est, quam idem conditor olografa ratione
conscripsit. Et dum sta previderint, eadem cartula, que offertur, vera nihilominus
habeatur, adque etiam continuo sacerdos ipse vel iudex sive alii testes idonei eandem
olografam scripturam sua denuo suscriptione confirment. Et sic volumtas ipsius
testatoris plenissimara obtineat firmitatem. &

JI, 5,17. Hecc. JSrv.] XV. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

De c o n t r o p a t i o n e s c r i p t u r a r u m et e a r u m p e n a s o l v e n d a .
Sicut1, ubi convenit miseranter hoccurrere, salutaria remedia non negamus, ita,
ubi contentio inrationabilis exoritur, censuram ponere iuste debemus. Proinde cum
de quibuslibet scripturis parentum, quas tamen iustissime hac legitime et de rebus io
sibi debitis patuerit esse conscriptas, fiierit exorta contentio, si ille, eui scriptura
profertur, nescire se dixerit ipsius scripture veritatem, mox prolator ille iurare
cogatur: nihil fraudis, nihil lesionis in ea quandoque aut a se factum esse aut ab
alio quocumqne factum omnimodo cognovisse vel nosse; sed ita manere, sicut auctor
eius eam voluit vel ordinare vel roborare. Deinde ille, qui hanc rennuit accipere, i&
cogatur iurare: se hanc seripturam veram esse nescire nullaque evidenti cognitione
sapere, seu ab auctore suo legitime hac legaliter confectam existere, neque suscrip-
tionem vel signmn auctoris veridici facta cognoscere 2. Post hec querenda ab utrisque
partibus in scriniis domesticis instrumenta cartarum, ut contropatis aliarum scripturarum

II, 5, 16. /. 1. olograba E 2 ; olographa VI. || L 2. staj ita B 1; sta corr. al. m. ista E2; to
ista cett. c a r t u l a m ^ l ; cartola B 2. E 1. || / . 3 . sive] sibi B 1. 1 / . 4 . olografa 2? 1 ; olograva B2;
oIogTabam E 2 ; olographam V 1. scriptura E 1. suscriptionej ita Ji; scriptione E 1. V 3 ; sub-
scriptione cett.
II, 5, 17. Codd. R 1. 2. (4 frg.). E\. 2. V \. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 6. FL. —
REX] des. E\. V3. 4. 6. 19; ANTIQUA add. F 1 5 . GLOR. deest E 2. V. RECCESSVINDUS] ita 25
£2; RECerDS Bl; RCDS E 2. V2. 5. 17; RECAREUS VI. || l. 7. contropationej contropationem .
B 1 ; conprobatione E 1. V17. || /. 8. occurrere E. V. ita] ita ut B 1. j] l. 9. contemptio E 1; con-
temtio E2. 3 / . 1 1 . conscriptas] conscripta si B 1. contemptio El; contemtio E2. cuij cuius B 2.
E 1. iscriptura B 1. || /. 13. aut non a se B 1. esse] faisse B 1. || l. 14. omnimodo] omnino B 1.
auctor] ita B 2. 4. E. V; autor B 1; et ita infra. || /. 15. vel ord.] vel deest B 1. V1. 2. 6. hordinare 30
jR2. 4. hanc] eam VI. 2. 4. 5. 6. 8. renuat R 4 ; renuit JB 1. Pr. || /. 16. se] sed B 1. \\ l. 17. hac]
ita B 1. 2. 4 ; hanc £ 2 ; ac a#». neque] ne ^ 1. suscriptionem] »to B 1; snscriptione i ? 2 ; snscrib-
tionem JS 4 ; subscriptionem E 2. F ; scriptionem i? 2. [| /. 18. verefici B 1; veridici JB 2. J?; veridice F.
facta] ita B 1. 2. i ? 2 ; factam F 2 ; factum ce«. qnerenda B 1; querenda sunt i ? 2 . F l . Mad. et F 6 ,
tiAi sunt al. m. post add.; qnerenda erunt F 2 . 5. || /. 19. contropatis] conprobatis B 1. 35

1) De hac lege v. guae disserui 'N. Arch/ XXIV, p. 30 sqq. 34 sqq. 2) Cum hoc
duplici sacramento cf. qiiae Iustinianns Nov. LXXIII, c. 7, § 3 de eadem re constituit:
(Auth.J Sin vero nihil aliud adinveniatur praeter collationem instrumentorum, qnod hactenus valuit
fiat, ut qiii profert ad collationes documentum iuret sollemniter; ut antem aliquod omnino causa
sumat augmenttun ad maiorem negotii fidem, et ipse qui haec petit fieri (avrdg 6 ravra ahutv 40
yevio&ai) iuret, quia non aliam idoneam habens fidem ad collationes instrumentorum venit nec
qtiicquam cirea eam egit aut machinatm est, qnod forte possit veritatem abscondere. Cf.
Iuliani versionem, Const. LXVI, c. 1: qui instramentum prodncit legitimum sacramentum subeat:
quod nulla malitia usus est; sed et is, qui lidem instrumenti exigit, de dolo et calumnia ius-
iarandum subeat. De tenore iurisiurandi producentis praeterea refert elusdem capitis principium 45
haec: (Auth.J quia nihil maligni conscius in eo, quod a se profertur, nec quandam artem circa
collationem fieri praeparans sie utitur eo, quatenus neque perimatur quicqnam omnino et per
omnia munitio in rebus fiat; cf. Iulianum: ille quidem, qni instrumentxun producit, saeramentum
praestet, qnod nullius malitiae conscius est in eo instramento commissae.
 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 17. 18. 117

Recc.Erv.] suscriptionibus adque signis possit agnosci, utriim habeatur idonea, an n, 5,17.
reprobetur indigna. Iam tunc, si in domesticis scriniis scripture auctoris repperte
non fuerint, ad quarum similitudinem scriptura prolata firmetur, ita demum ille, qui
scripturam profert, ubicumque potuerit alias scripturas auctoris procuret inquirere,
5 per quarum simiKtudinem scripturam, quam profert, veram esse confirmet. Sicque
per talem convenientiain latenti veritate repperta, nec ille, qui scripturam profert, in
convincendo eam esse idoneam ex longinquo testes advocans darnna sustineat, nec
ille, qui hanc contemnit recipere, penam scripture cogatur inplere. Quibus ita actis,
si ille, qui scripturam indignam esse contendit, non pro veritatis cognitione, sed pro
10 sola conmotione partis adverse, ad convincendam dignitatem scripture et in adducendis
testibus et in sustinendis dispendiis laborare fecerit adversantem, tunc ipse, qui
scripturam profert, exibitis testibus esse idoneam et inlesam scripturam adfirmet, hac
postea sic ille, qui per eontentionem indiebitam in adducendis testibus laborem intulit
adversanti, penara darani, quam scriptura continet, evidenter adinpleat K Certe si aut
15 tanta res non est, unde penam suppleat, quam auctor eius instituit, quam de rebus
suis legitimum iudicium ferret, aut etiam sponte suo hanc ipsam penam nolit inplere,
rem, que illi de eiusdem auctoris conpetit inre, ei, quem convexabit indebite, cogatur
cessionis ordinem dare. Hanc sane legem in solis parentum scripturis servanda esse
decernimus, propter quod filios vel nepotes iniusta contentione ab alterutrum aut se
20 aut extraneorum partes vidimus convexare; ista evidenter condicione servata, ut, si
ex aliis obpositionibus legum eadem scriptura dicitur convellenda, vox inpugnantis
pro certo sit libera.

Nov.] FLAVIUS GLORIOSUS EGICA REX. 11,5,18.

Ne aliut quis per testem, aliut per scripturam alligare presumat.
25 Cum sive sint verba sive scripturarum quedam indicia, que tamen
vera esse oporteat adque simplicia, per que mras in alterius cognitionem7
transferat notitiam suam, novellis niuac agitatur argumentis, ut in donationibus

II, 5, 17. l. 1. subscriptionibus E 1. V. an] hac i? 1. jj l. 2. reprobetur] ita B. E. VI—6.

8. 14; probetur F 1 5 ; res probetur 3Iad. \\ ' l. 3. fuerit R 1. j| / . 4 . iscripturam JR 1. || l. 5. vera B 1.
30 /. 6. qui iscripturam M 1. || / . 7 . convincendo] conveniendo li 1; conveniendo corr. aU m. convincendo
EZ. || l. 8. ille] illo R 2. E. contempait E\. F 6 . iscripture R 1. cogatur] artetur V3. || /. 9. iscrip-
turam J B l ; scripturam illam VI. 6. }) L 10. commotionej commutatione M 1. partis] pacis R 1. in
adducendis] ad inducendis JB 1. VI. |) l. 12. iscripturam JB 1. profert] vera add. E 2; veram add.
VI. 6. Mad. exbibitis E. V. |j l. 13. contemptionem El; contemtionem E 2. indebitam] indubitam
35 c corr. Ji 1; induvitam al. m. corr. indevitam E2. testibus] et in s u s t i n o n d i s l a b o r i b n s add. V%.
laborem intnlit] laborare intulerit E 1. |! l. 14. pena R 1. 27 1. si aut} aut si R 1. || l. 15. pena R 1.
quara de] ita R 2. E; quam R 1 fquam = 'quantitm? vel 'in tjuantuvi'); eum de VI. 2. 6; quum de Mad.
l. 16. spbntej exponte R 1. snoj ita Jt 1. 2. E 2; sua E 1. V. nolit] ita 271. V2; nollit Rl;
noluit cett. \\ l. 17. rera deest R 1. conpetet R 1. convexabitj vexabit R 1; convexavit E. V 1.
40 l 18. ordine E. V. seripturis] scripture R 1. servandam E. V. § /. 19. alterutro E 1. V. aut] ut R 1.
l. 20. ista] ita ^ l ; sta R 2. || /. 21. expositionibus R 1. eandem scripturam R 1; eadem scripturam
27 2. diciturj dicimns R 1; noscitur F 1 5 . convallandam E2.
11, 5, 18. Codd. E2. VI. 2. 4. (5). 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 23. FL. — REX} des. V4. 6. 19;
I n t r o m i s s a lex i s t a in l i b r o s e c u n d o , t i t u l o q u i n t o , era q u i n t a praemittit F 1 4 ; ANTIQUA
45 add. F15. GLOR. deest E2. EGICA] ita E2. F 5 . 14. 17; EGIGA VI. 8; ECSDS F 2 ; CINTASVINTUS
Mad. | /.24. aliut] ita semper E 2; aliud eett. testem] testes F l . allegare F 2 . || l. 26. oportet F l . 4. 5.
adque] ita E2; atque cett. cognitioue E2. || /• 27. agitatur] ita E2; vero agitetur V2; peragitur cett.

1) Cf. Cod. Iust IV, 21, 16.

 118 LEX VISIGOTHORUM II, 5, 18. 19.

II, 5,18. Nov.] vel transhactionibus scripturarum prointa videatur quorundam doiiatorum
vohmtas; que tamen testibus aliut alliget occulte, quam quod per scripture
sericra noscitur definisse. In qua bifarie duplicitatis astutia quid aliut quam
duplex comprobatiir voluntas, quia, simplicitatis puritate exclusa, aliut foris
publieat, aliut per occultum alligat testem? Quapropter, cum quisquis de 5
quibuslibet rebus scripturam donationis vel venditionis in alterius faciens
nomine aliut reperiatur conligare per testem, quam quod per manifestam
scriptiiram cognoscitur definisse, noverit se parti illi penam scripture debere
persolvere, cui circumventione callida noscitur inlusisse, et insuper cum in-
famio sue persone, quod semel eum constat dedisse, rtulla unquam poterit io
repetitione reposcere. Nec testis illic ad testificandum aliut admittatur, qui
aliqnid aliut protestetur, quam quod prolata donatoris seriptura testatur, ut,
repulsa deinceps omni argumentationis sollicitudine, quidquid per manifestain
et legitimam scripturarum seriem definitnr, nulla subordinati testis machinatione
devocetur in irritum. Et hec quidem lex inter equales gradu vel ordine is
promulgata servabitur. Ceterum si eiusdem potestatis atque conpassionisl sit
ille, qui scripturam se accepisse obiecerit, ut potius exacta ab eo, quam
oblata ei scriptura credatur, quidquid de lmiusmodi occasionibus ab auctore
scripture convinci poterit, tunc et scriptura ipsa invalida erit, et res in
donatoris iure possessura transibit. 20

I I , 5 , 1 9 . m>v.] FLAVIUS GLORIOSTJS EGIGA E E X .

2
Ut nemo deinceps citra fidem regiam vel propria catisarum
negotia in deceptione regie potestatis vel cuiuslibet alterius
se iuramenti vinculo alligare presurnat.
Plerumque solet humani generis inimicus pravis corda hominum sugge- 25
stionibus inretire et fidelium animos pestifero veneni poculo sauciare. Inde

II, 5, 18. l. 1. vel] et F 2 . 6; deest Mad. transhactionibus] ita E2. F 6 ; tramactionib\i8 cett.;
vel causis add. Mad. || l. 2. quam quod] p a t u l e add. VI. 4. Mad., post add. V 6. jj l. 3. noxitur J? 2
(hic et infra). F 6 . astutia — simplicitatis deg. E 2. j| 1.4. dupla F 2 . || l. 5. allegat VI; alligat F 6 ;
obliget V 2. Quapropter — testem quam des. E 2. [| l. 6. scripturarum donationes vel venditiones V1. 30
vindiccionis F 6 . [| l. 7. conlegare F l ; alligare F 4 . manifesta scriptura J5 2; manifestas scriptnras
F 4 . 5.. Mad. \\ l. 8. agnoscitur F 4 . 3fad. penas E 2. debere] ita V2. 3Iad.; devere E2; deest VI. •
4. 5. 6. || / . 9 . cui circumventione] nam cumventione E 2. calida E 2. infamio] ita VI. 6; infamie
E 2; infamia F 2. 4. Pith. Mad. II l. 10. nallam umquam p. repetitionera E 2. |j l. 11. testes E 2.
amittitur E 2. || l. 12. aliquit E 2. protestatur E 2. prolatum donatur E 2. || /. 14. nulla] nnllus E 2. 85
F l ; unquain add. VI. 4. subornati Mad. macinatione E 2. || l. 15. revpcetur F 1 5 . || / . 1 6 . con-
passionis] ita E 2. V2; conpassionis corr. conpersionis F 6 ; conspersionis F l . 4 ; conditionia Piih. 3Iad. *•
non sit F 2 . )! l. 17. se deest E 2. \\ l. 18. ei] eis E 2. quidquid] quid E 2. de huiasmodi] eiusmodi
E2; ille huiusmodi F 2 . occas.] actionibus F 1 5 . autore E 2. |! l. 19. scripturarum F 2 . || l. 20. iure]
ita E2. F l . 2. 6; iura F 4 . Pith. Mad. possessnra] posset E2) possidenda F 5 . transibit] transire 40
ead. man. corr. transivit E2; transivit F 6 . ,
II, 5, 19. Codd. E2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 8. (15). 17. — /. 21. FL. — REX] des. E2. F 4 . 6;
NOVA add. Mad. (ex ribty. GLOR.] GLS F 2 . 3 ; GLOR. 3Iad. (ex F 1 5 f . EGIGA] ita VI. 2. Fi&.f
EGIKA F 3 ; EGICA F 5 . 17. 3fad. || l. 22. citra] cetera E2\ contra F l . 3. 4. || /. 23. in deceptione]
in deest V2. 4. 5. 6. cuinslibetj rei add. F 3 . j| l. 24. adligare F l ; obligare F 4 . presumserit F 3 . 45
l. 26. animas F 3 . sauciari V4. Inde] ita VI. 5. 8; in E 2 ; id est F 3 ; Idcirco F 2 ; Proinde
F 6 . 17; Unde F 4 .

1) Id est: 'si tantae potestatis et tam exiguae compassionis ille est\ 2) Haec lex
novella, ad calcem libri huhts addita, est supplemento legibus II, 1, 6—9; cf. 'N. Arch.' XXIII,
p. 507; XXIV, p. 69. 50
 LEX VISIGOTHORUM n , 5, 19. 119

Xov.] qnod, quanto plebs regie celsitudinis ciilmen sincera debet reverentia honorare, II, 5, 19.
tanto amplius* vel in eius deceptione vel aliarurn personarum videntur nieijtes
plebium excitari. Quidam enim, dum sententiam illam canonis Toletani 1
adtendunt, in qua decretmn est, neminem licere citra mamfestum et evidens
5 culpe indicium ab lionore sui ordinis vel servitio domus regie deici et nec
antea vinculorum nexibus inligari vel questionibus subdi, nisi prius in publica
fuerint exaininatione deducti, subtili se quodaminodo iuramento in necem vel
abiectionem regiam perfidie nituntur fraudibus alligare; ne ea, que fraudis
moliimtur peragenda consiliis, ab alterutro eernantiir quandoquidem propalari.
10 Quod et temporibus nostris detectum facinus manifestis eomm confessionibus
retinetur, qui nostram gloriam conati sunt aut gladio interimere aut mortifera
veneni potione decipere 2. His igitur nefarie argumentationis consiliis legalibus
congruit obviare censuris, quod nec principalis honor qualibet possit gravitate
devolvi, et infideliura pectora condigna debeaut ultione retundi. Unde speciali
i6 edicto decernimus, ut nemo deinceps citra fidem regiam vel propria causarum

*) F 3 : amplius in eius tleceptionem retnndi, ut ipsi tali edicto decerntmus, ut

nemo personarum videatur mentes levium exeitare. Quidain etc.

II,- 5, 19. l.l. quod] ita E2. F 3 ; que F 4 ; deest F 5 ; quia cett. plebs] plus F 3 . referentia E2.
lionorari F 3 . || l. 2. vel in eius] vel eius E 2. vel aliarnm des. E 2. F 3 . 5. persone F 3 ; pre F 5 .
20 videtur V 2. 6. 17; videntes V 1. || l. 3. excitari] ita E 2. F 4 ; excitare cett. Qnidani — potione
decipere (infra 1.12) om. V2. |j 1.4. citra] cetera E 2; contra V 4. manifestum — indicium] ita F 3 .
4. 5; cf. Conc. Tol. XJII. c. 2; manifesta et evidens culpe indui E 2; manifeste evidentiam culpe
induci F l . 6. 17. Piih. |j l. 5. onore E2; honere F l . deici et] dici et F l ; doici F 3 ; duci V 5.
l. 6. illigari VI. nisi] nam si E2; nihil F 4 . || l. 7. nece V 1; neces V 5. |j l. 8. perfidis V 5.
25 alligare — fraudis des. V4. alligare] adligare E2; illigari I I ; inligare F 3 . ne — frandis] uec ea
que de fraudibus E 2; nec eam que nefandis V 3. fraudis deest Vb. |j l. 9. peragende £ 2 ; peragendas
T r 4; peragerc F 5 ; poenam quandam F 3 . ne ab F 4 . alterutrum E2. cernuntur F l ; deeernantur
F 4 ; testantnr F 3 . propalari] propagari E 2. F 4 . 5. 6. || l. 10. Quod et] Quod de E2; Qnod in VI.
temporis nostri V 3. detectum facinus] in quibus detestnm E 2; in quibusdam dectum F 4; tlecretum
30 f. F l ; facinus detectum F 3 . eorum] se E 2. jj L 12. legalibus deest V2. || l. 13. congruit obviare
censuris legalibus F 6 . Pitli. obviari F 2. 4. quod] ita E 2. V 2. 6 (ubi aut post add.); quot F 3 ; quo
F l . 4. 5; quout F 17. Pith. honos E 2. gravitate devolvi] grabitate devolbi E 2; pravitate develli
F 3 . i| l. 14. Unde] Ut F 3 . speciali] specialiter E2; ipsi tali F 3 . || /. 15. edicto] edictione F l ;
ediccione F 5; editione V 4. citra] cetera E 2; contra F 3. regiam vel — negotia] regia negotio V 3.

35 1) Sc. can. 2. Concilii Toletani XIII. a. 683. siib Krvigio rege habiti: deerevimus, ut
nullus deinceps ex palatini ordinis gradu vel religionis sanetae conventu regiae subtilitatis astu
vel profanae potestatis instinctu sive quonunlibct honiimim malitiosae voluntatis obnixu citra
manifestum et evidens culpae suae indicium ab honore sui ordinis vel servitio domus regiae
arceatur, non antea vinculoram nexibus illigetur, non quaestioni subdatur, non quibuslibet tormen-
40 toram vel flagellorum generibus maceretur, non rebus privetur ncqnc etiam carceralibns custodiis
mancipetur neque adhibitis hinc inde iniustis occasionibus abdicetur, pcr quod illi violenta, occulta
vel fraudulenta professio extrahatur; sed is, qui accusatur, gradum ordinis siii tenens et nibil
ante de supradictorum capitulorum nocibilitate persentiens, in publica sacerdotum, seniorum atque
etiam gardingorum discussione deductus et iustissime perquisitus, aut obnoxius rcatui deteetae
45 culpae legum poenas excipiat, aut innoxius ividicio omniura comprobatus appareat. 2) Spectant
haec verba ad detectam coniurationem a Sisberto metropolitano Toletano contra Egicanwn regem
factam.; ef. Dahn, 'Kimige' V, p. 220 sg. Sisbertus a conciUo Toletano XVI. (a. 693^ con-
demnatus est; cf. eiusdem concilii can. 9. 10. et Decretwn iudicii canonibus subiectiim.
 120 LEX VISIGOTHOKUM II, 5, 19.

II, 5,19. iVbv.J negotia se cum alio presumat vinculis nectere iuramenti aut in deceptione
, pctestatis regie vel cuiuslibet alterius tam scelerate fraudis audeat actione
constringi. Si quis vero amodo aliter, quam premissum est, huiusmodi iura-
mento se alligare presumserit, illius se noverit legis perculi sanctione, que
perfidis noscitur et eontra regem agentibus promulgata existere K 5

II, 5, 19. l. 1. cum alio] aut alios T'3. in deceptione] in. deceptionem F 3 . 5; de inceptionem
V 4. || l. 2. se audeat T r 3. [; l. 3. constringere T'5, ubi aetione deest. || l. 4. alligare] alligari T r 6;
illigari V 2. illius se noverit des. F 3 . perculi] ita V 6. Pith.; percelli F 5 ; periculi E 2. VI. 2;
periculis V 3. 4. Mad. que perfidis] quid perfidis E 2; que de p. V 3. || /. 5. existere] subiacebit
add. V3. l»

1) Relegatur his verbis ad legem II, 1, 8.

 DE ORDINE CONIUGALI.

LIBER TERTIUS.
I. TITULUS: DE DISPOSITIONIBUS NUPTTARUM.
I. Ut tam Goto Romana, quam Romano Gotam matrimonio liceat sociari.
5 II. Si puella contra volumtate patris alio nubat, cum sit alteri disponsata.
HI. De non revocandis datis arris.
ITTT. Ne viris minoris etatis maiores femine disponsentur.
V. D e quantitate rerum conscribende dotis.
VI. Ut dotem puelle pater exigat et conservet.
10 VH. Ut patre mortuo utmisque sexus filiorum coniunctio in matris potestate
consistat.
VIII. Si fratres nuptias puelle differant, aut si puella inpudice nuptias presumat.
Jiecc.] V H I I . Ut de quibuscumque rebus V T m . Ne sine dote coniugium fiat,
dos conscripta fuerit, firmitatem et ut, de quibuscumque rebus dos
i5 optineat. conscripta fuerit, firmitatem ob-
tineat.

Recc.Erv.] I. ANTIQUA. m, 1,1.

Ut 1 tam Groto R o m a n a , quam Romano Grotam m a t r i m o n i o l i c e a t s o c i a r i .
Sollicita cura in principem esse dinoscitur, cum pro futuris utilitatibus beneficia
20 populo providentur; nec param exultare debet libertas ingenita, cum fractas vires

LIB. n i . TIT. I. Lemmata. Codd. R 1. 2. 4 (frg.). E 1. 2. VI. 2. 3. 5. 6. — /. 1. ORDINE]

:::INES M 1; ORIGINE E2. F 3 . 5. || 1.3. NUPTIARUSI] SCRIPTURARUM .271.
Index cajrituhrum. Codd. J? 1. 2. E 1. 2. — /. 4. Goto corr. Gotus B2; Gotho Romanam E\.
Romano] Romanus E 2. Gotham E 1. matrimonio 1. sociari des. B 2. |j l. 5. volnmtate] ita R 1. U 2 ;
25 voluntatera B 2. cum] qaae JE71; cnm — disponsata des. R 2. || 1.1. maioris E 2. [| /. 10. utrisque
sexu E 1. coninnctio filiorum R 1. in — consistat des. R 2. || l. 12. Si] Ut E 2. aut — presumat
des. R 2. || L 13. Ut] ita R; Ne sine dote coniuginm fiat et ut E 1; Ne — fiat ut E 2. || Z. 14. dos]
dotes El. fuerint .R 2. finnitate R 2. J ^ l . || 1.15. optineat] obtineat E; habeat R 2.
III, 1, 1. Codd. R 1. 2. 4 0fy.j. JT 1. 2. F 1. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — I. 17. AN-
30 TIQUA] ita R 1. 2. F 4. 6. 15; rfeatf j R F l . 2 . 3 . 8. 19; FLS RCDS REX F 5. 17. PitfL; c/. Mad.
l. 18. Goto] Gotus R 2 ; Gotho i? 1; Gothos V 1; Gothis F 4. Romana] ita R 1; Romanam cetf.
Romano] Romanus JEJ2; Romanos F l ; Romanis F 4. Gotham E 1. F 1. in matrimonio F 1. 4.
sociare i? 2. .E2. F l . 4. 6. |j l. 19. principem] ita R\. 2. J?. F 2 ; principe cett. hutilitatibas R 1.
L 20. populo] ito R 1. 2. F 3 . 15; populorum cett. ingenita] ingenuitas E.

C
35 1) De hac Leovigildi, ut videtur, lege cf. N. Arck.' XXIII, p. 4 7 7 sq.; XXIV,
p. 5 7 3 sqq.
IX. Sect 1. I. 16
 122 LEX VISIGOTHORUM m , 1, 1. 2.

III, 1,1. JRecc. Erv.\ habuerit prisce legisx abolita sententia, que incongrue dividere maluit
personas in coniuges, quas dignitas conpares exequabit in genere. Ob hoc meliori
proposito salubriter censentes, prisce legis remota sententia, hac in perpetuum valitura
lege sanccimus: ut tam Gotus Romanam, quam etiam Gotam Eomanus si coningera
habere voluerit, premissa petitione dignissimam, facultas eis nubendi subiaceat, liberam- 5
que sit libero liberam, quam voluerit, honesta coniunctione, consultiim perquirendo,
prosapie sollemniter consensu* comite 2, percipere coniugem.

*) Pro verbis: consensu comite percipere coniugem, quae probantur codicUrus B 1. 2. 4. E 1.

F 3 . 6 (pr.man.). 14. 19. Mad., praebent E 2. VI. 2. 4. 5. 6 (alt.man.). 8. 17. Pith.: consensu
comite permittente percipere coniugem. 10

HI, 1, 2. Becc.] H. A1STTIQUA. Erv.] H.

3
Si puella contra volumtatem pa-
t r i s alio n u b a t , cum sit alteri
disponsata.
Si quis puellam cum volumtatem patris
sponsatam habuerit, et ipsa puella, con-
temnens volumtatem patris, ad aliiun
tendens, patri contradicat, ut illi non
detur, cui a patre fuerit pacta, hoc ita
eam nullo modo facere permittimus. Quod
Si puella contra Toluntatem patris
alio n u b a t , cum sit a l t e r i disponsata.
Si quis puellam cura voluntate patris aut alio- 15
mm propinquorum parentum, quibus ex
lege huiusmodi potestas tribuitur, sponsatam
habuerit, et ipsa puella, contemnens Toluntatem
parentunij ad alium tendens, parentibus con-
tradicat, ut illi non detar, cui a parentibus 20

III, 1, 1. l. 1. abolita] oblita E 2. F 4 . 8; absoluta Mad. ineongruen B 2. 4. || 1.2. dignitas]

dignas B 1. conpares] conparans i? 1; conparare E 1. exeqnabit] ita B 2. E; equabit i2 4; exequavit
Jil. VI. 2. 3. alii; aequaverit F 6 . Pith. || /. 3. preposito R 1. valetura Ji 1. || 1.4. sancximus £4;
sancimus E 1; sancsimus E 2. tam] etiam El; si tam F 2 . Gothus E 1. Gotha-27 1. si] sha E2;
sibi ^ 4 . F 2 ; si sibi VI. 6. Pith. coniugem] ita B 2. 4. E 2. V; coniuge B 1. E 1. || l. 5. abere B 2. 25
E 2. permissam B 4. petitionem B 2. 4. E 2. dignissima E 1. V. eis] eisque B 1. liberumque]
liverumque i? 2; liberoque i? 4. || l. 6. libero deest B 1. 4. E2; livero .82. livera B 2. onesta c.
B 1; honestam coniunctionem i2 2. 4. consultum perquirendum B 1. 4. F 3 ; consultu perqnirendo E\.
VI. 6; consulto perquirendo F 2 . || l. 1. prosapie] prosapiam VI. 2. 6; prosapientie E2; prosapiens
F 3. sollemniter] solemnitatis corr. solemniter E2; solennitatis F 2; solempni (solemni) VI. 4. 5. 30
8. 17; psollemni B 4; solemnem F 3 . consensus Mad. comitte B 4; comitem F 3 .
III, 1, 2. Codd. B 1. 2. 4 (frrj.). — l. 15. cum III, 1, 2. Codd. E\. 2. V\. 2. 3. 4. 5. 6. (8.
volumtatem] ita B 1. 2; contra volumtatem B 4. 14. 15. 17. 19). — l. 11. II] ANTIQUA add. VI.
l. 16. et ut-ipsa B 4. 4. 5. 6. 8. 17; ANTIQUA NOVITER EMENDATA
add. V15. || /. 15. aut] vel E 2. || l. 18. ipsa] 35
illa VI.

1) Haec verba aut ad L. Rom. Vis. G. Th. III, 14, 1 cum Interpretatione aut, quod
verisimilius est, ad legem quandam deperditam Codicis Euriciani, qnae eadem constituit, referenda
sunt. Cf. 'N. Arch.' XXIII, p. 88 sq.; XXIV, p. 573 sqq. 2) Id est 'prosapiae
(= parentiimj consensu comitante', ubi comite eodem modo usurpatur atque in verbis 'vita 40
comite', Genes. 18, 10. 14. Verba: consensn comite p e r m i t t e n t e , sub asterisco a nobis
subiecta, quae viri doctl de comitis consensu intelligenda esse opinati sunt, non sunt genuini
textus. Suspicor verbum permittente glossulam esse a scriba quodam additam ad vocem comite
interpretandam indeque in textum irrepsisse. Cf. etiam qnae monui 'N. Arch.} XXIV, p. 575.
3) De hac lege et reliquis huius tituli legibus antiquis c. 6. 7. 8. cf. 'N. Arch.' XXIV, p. 577 sqq. 45
Praeterea de hoc et sequentibus capitulis cf. Dahn, 'Studien' p. 114 sqq.; London, Quaestiones
de historia iuris familiae, qnod in lege Visigothorum inest (Diss. iur. Regiviont. a. 1875J.
 LEX VISIGOTHOKUM III, 1, 2. 123

Kecc.] si ipsa puella eontra volumtatem pa-
ternam ad aliuru, quem ipsa cupierat, forte
pervenerit, et ipse eam uxorem habere
presumserit, ambo in potestatem eius tra-
5 dantur, qui eam cum volumtatem patris
sponsatam habuerat. Et si fratres vel
mater eius aut alii parentes male volum-
tati eius consenserint, ut eam illi traderent,
quem ipsa sibi contra paternam volum-
10 tatem cupierat, et boc ad effectum per-
duxerint, illi, qui hoc macinaverant, libram
auri dent, cui rex iusserit; sic tamen, ut
volumtas eorum non habeat firmitatem,
sed ipsiy sicut superius diximus, ambo
15 tradantiir cum omni substantia sua illi,
cui antea fuerat disponsata. Eandem 1
legein precipimus custodiri, si pater de
filie nuptiis definierit et de pretio con-
venerit, hac si ab hac vita transierit, ante-
20 quam eam pater suus miptui tradat: ut
1111 puella tradatur, ciii a patre vel a
matre pacta constiterit.
Erv.] fuerit pacta, hoc ita eam nullo modo facere l j 2.
permittimus. Quod si ipsa puella contra voluntatem
p a r e n t u m ad alium, quem ipsa cupierat, forte
pervenerit, et ipse eain uxorem habere f o r t e
presumserit, ambo in potestate eius tradantur, qui
eam cum voluntate parentum sponsatam habuerat.
Et si fratres vel mater eius aut alii parentes male
voluntati eius eonsenserint, ut eam illi traderent,
quem ipsa sibi contra pateraa voluntate cupierat,
et hoc ad effectum perduxerint, illi, qui . hoc
machinaverunt, libram auri dent, cui rex iusserit;
sic tamen, ut voluntas eorum non habeat firrai-
tatem, sed ipsi, sicut superius diximus, ambo tra-
dantur cum omni substantia sua illi, cui antea
fuerat disponsata. Eandem legem precipimus
custodiri, si pater de filie nuptiis definierit et de
pretio convenerit, ac si ab hac vita transierit,
antequam eam pater suus nuptui tradat: ut illi
puella tradatur, cui a patre vel a matre pacta
constiterit.

III, 1, 2. l. 4. ambi B 2. potestate B 2. 4. III, 1, 2. l. 2. voluntate El. \\ l. 3. quem]

l. 5. Tolumtatem] ita E 1. 4; volumtate JR 2. || 1.11.
25 libra B 1. || /. 16. disponsata] sponsata R 2. 4.
Eadem B 1. || /. 18. nubtias B 4. || l. 19. hac]
ita B 1. 4; ac B 2. transierint B 1. /. 20. nuptui]
ita B 1; nubtui B 4; nuptu B 2. l. 22. consti-
terat B 1.
30
35
40
quae E 1. || l. 4. forte presumserit] ita E 1. VI.
4. 5. Pith.; presumserit E 2. V 2. 6. 8. 14. 15;
voluerit F 3 . Mad. || l. 5. potestatem V2. 3. 15.
l. 6. sponsatam] ita E 2. V3. Mad.; desponsatam
VI. 4. 5; disponsatam V2. 8. 15; sponsam E 1.
F6. Pith. || l. 8. voluntati] voluntatis E. \\ l. 9. pa-
terna voluntate] ita E 1; paternam voluntatem F4.
Mad.; paternam vel parentum voluntatem F l . 5;
parentum bolumtate E 2; parentum voluntatem
F2. 6. 8. 14; voluntate parentum F 3 . || l. 11. ma-
cinaverunt E 2. libra E 1. iusserit] voluerit F6.
/..15. disponsata] ita E 2. V 2. 3. 6; desponsata
F l . 4. 5; sponsata E\. Mad. Pith. Eadem E 1.
l. 16. de filia nuptias E; de filie nuptias F 15.
l. 17. pretio dotis Mad. ac si] ac sic E 1; hac
si E 2. || l. 18. nuptui] nuptii E 1; nubtie E 2.
l. 19. a matre] a deest VI. 2. 3. 6.

1) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. III, 5, 7 ; Si pater pactuin de filiae nuptiis inierit et
humana sorte consumtus ad vota non potuerit pervenire, id inter sponsos firmum ratumque
pennaneat, quod a patre docebitur definitum. — Interpr.: Ubi de coniunctione filiae patris
sententia fuerit definitum, si humano casu, antequam puella iungatur, mortuus fuerit pater,
45 mutari placitnm nulla poterit ratione.

16*
 124 LEX VISIGOTHORUM m , 1, 3. 4.

111,1,3. Becc.Erv.] TH. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

De1 non revocandis datis arris.
Dum preteritorum facta recolimus, futuris ponere presumtionibus terminum con-
sultissimum arbitramur. Quia ergo sunt plerique, qui facte sponsionis inmemores
nuptialium federum definitionem differant adinplere, abrogari decet huius rei Kcentiam, 5
iit non unusquisque pro suo velle alteri dilationem exibeat. Ideoque a die late huius
legis decernimus, ut, cum inter eos, qui disponsandi sunt, sive inter eorum parentes
aut fortasse propinquos pro filiorum nuptiis coram testibus precesserit definitio, et
anulus arrarum nomine datus fuerit2 vel acceptus, quamvis scripture non intereurrant3,
nullatenus promissio violetur*. Nec liceat uni parti suam inmutare aliquatenus volum- 10
tatem, si pars altera prebere consensum noluerit; sed7 secundum legem alteram 4 con-
stitutionem dotis inpleta, nuptlarum inter eos peragatur festa celebritas.

*) VI. 2. 4. 5. 6. 8. Pith. add.: cum qua datus est anulus et definitio facta coram testibus.

III, 1,4. Recc. Erv.\ im. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne v i r i s m i n o r i s e t a t i s m a i o r e s femine disponsentur*. • 15

*) VI. 5. 6 add.: et de biennio placiti.

Ius nature tunc directi in spem procreationis future transmittitur, cum nuptiarum
fedus totius sollemnitatis coneordia ordinatur. Naro si aut etatum aut personarum in-

III, 1, 3. Codd. Bl. 2. 4. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 1. FL. — EEX]
des. E. F 3 . 4. 15. 19. CHINDASVINDUS] ita B2\ CHINDS B\; CHNID B 4; CHDS VI. 6. 17; 20
GLS CHNDS V2; ECDS V 5. || l. 3. Dum] Cam V2. 17. || l. 5. abrogari] ita B 1. El; abrogare
R 2. 4. E 2. V. licentia B 1. [[ l. 6. pro suo des. B 1. velle] vel B 2. 4. E 2. dilatione B 1.
l. 7. cum deest B 2. || l. 8. quoram JR 2. E 2. || l. 9. nomine] sponse add. al. m. E 2. vel] et B 1.
scriptura B 1. || l. 10. violetnr al. man. corr. revolvetur E 2. || l. 11. prevere R 1. consensum] cons.
religua des. B 4. legem] l e g u m o r d i n e m F 5 . 6; l e g u m o r d i n a t i o n e m V 4. alteram con- 25
stitutione V2; altera constitutione VI. 3. 4. 5. 6. || /. 12. inpleat E 2. festiva V2. 6.
III, 1, 4. Codd. B 1. 2. 4 (frg.). E2.V1. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 18. 19). — l 14. FL. —
REX] des. E2. V 2. 3. 4. 19. RECC.] RECeDS B 1; RECCESYINDUS B2; REHDS VI; ECDS
F 5 ; CHDS F 6 . 17; CIXDASVIKDUS F 15; (GL. deest V 6. 15). || /. 17. directi] ita pro directe
Bl. 2 ; directim F 3 ; directum B 4. E 2. F l . 2. 4. rell. cum] quod -&2; quando F 6 . || /. 18. totius] 30
otius B 1. etate F l . 4. 6.

1) l £ r hac rubrica cum ipso legis contextii collata efjicitur, arram sponsaliciam a sponso
datam apud Visigothos eandem vim atque rationem habuisse, quam, ut docuit A. Heusler, 'In-
stitutionen* I, p. 84 sq.; II, p. 253 sqq. ex L. Vis. V, 4, 4 (== Cod. Eur. c. 297), hahrit
arra, qitae super facienda emptione ab emptore dari solita est. Arra enim data accipienteni 35
taniwnmodo obligavit, neque vero dantem, qui, seu sponsus seu emptor, arram revocando contractum
solvere potuit. Cf. quae de hac re ceteroqne legis huius tenore dissenri eN. Arch.' XXIV,
p. 578 sqq. De arris sponsaliciis JRomanorum v. Cod. Iust. V, 1, l. 3 . 5 ; 2, l. un. 2) De
anido arrae nomine dato cf. Dig. XIX, 1, 1 1 , § 6 : Si anulus datus sit arrae nomine . . . ;
XIV, 3 , 5, § 1 5 : . . . anulum arrae nomine acceperit . . . ; XIX, 5, 17, § 5 ; Si quis 40
sponsionis causa anulos aeceperit . . . Cf. R. Sohn, 'Recht der Eheschliessung' p. 54 sqq.;
E. Hofmann, 'Ueber den Verlobungs- und den Traurihg' in 'SB. d. Wien. ATcadJ LXV (1810J
p . 8 5 5 sqq. 3) Cf. infra III, 1, 4 ; aut arrarum aut scripture celebrata confectio; III, 6, 3 :
post arrarum traditionem aut facta secundura leges definitionis sponsione. 4) Verba legem
alteram relegare videntur ad III, 1, 5 . 45
 LEX VISIGOTHORUM III, 1,4. 125

Mecc. JErv.] conpetenti condicione adnectitiir copulum nuptiale, quid restat in pro- m, 1,4.
creationis origine, nisi ut quod nasciturus est aut dissimile maneat aut biforme? Nec
enim poterit in pacis concordia nasci, quod per discordiam originis noscitur seminari.
Vidimus enim quosdam non avidos amore nature, sed inlectos cupiditatis ardore filiis
5 suis tam inordinatim disponere federa nuptiarum, ut in eoram actis nec etatum coneors
sit ordo, nec morum. Nam cum viris res illa dederit nomen, quod vi feminas agant \
sti per repugnantia nature conamina maribus puellulas anteponunt, dum infantibus
adulescentulas disponsationis copula iungunt sicque per etatis prepostere tempus
honestatis lucram dilabi cogunt ad inpudicitie lapsum, dum puellarum avidior et
10 maxima etas seros tardosque virorum contemnit expectare proventus. Ut ergo male
ordinata propagatio generis in ordine a transductionibus reducatur inlicitis, huius
sanctione decernitur legis, ut femine minoris semper etate viris maioribus in matri-
monium disponsentur. Aliter disponsatio facta, si una pars contradicere videatur,
nullo modo manere iubetur2. A die vero sponsionis usque ad nuptiaram diem non
15 amplius quarn biennium expectetur 37 nisi aut parentum aut cognationis vel certe

III, 1, 4. l. 1. copulum] ita B 2. 4; quodplurimi B 1; copula F l — 6 . 8. nuptialis V 1. 2.

6. 8; nuptiali F 5 . |i l. 2. nasciturum E 2. F. biforme] ita B 1. 2. Mad.; diforme R 4. F 4. 8; deforme
E 2. VI. 2. 3. 5. 6. |i l. 3. noscitur] non scitur B 1. seminari] semlna B 1. jj l. 4. Videmus E2.
VI. 2. 6. nature] nare B 1. || l. 5. inordinatum B 1; liinordinatim B2; inordiuati B 4; inordinate
20 E2. V2. 4. 6. in deest B 1. etatum] ita B 1. 2. 4. V3; etatis E 2; etati F 5 ; etate VI. 2. 4. 6.
concors] consors B 4. VI. 3. 4. 5. || l. 6. moribus VI. 2; mori F 5 . viris] videris B 1. vi] vim
B 4. £2; deest B 1. V2. agunt B \. |[ 1.1. sti] ita B 1. 2; histi B 4; isti ce«. repngnantinm F 6 ;
pugnantia F 3 ; inpuncnantium E2. quonamina B 1. pullulas i? 1; puellalibus F 3 : puellas F l . 2.
4. 5. 6. 15. dum] de B 1. infantulis E 2. || /. 8. dispensationis B 1. 4. copulo E 2. V 1. 3. alii.
25 coniungunt F. 1. 4. 5. prepositere B 1; preposce . . i?4; prepocere E2. || J. 9. dilabit B 1. || Z. 10. seros]
phis B 1; sexus J2 2. espectare JS 1. preventus B 2. || ^. 11. hordinata i ? 2 ; hor . . . . ^ 4 . pro-
pugnatio B 1. ordine] ita B 1. £ 1 ; Lordine i? 4; ordinem aZii. a] ita B 2. V 4. 5. Mad.; deeat B 1.
i? 2. F l . 2. 3. 6. reducatur ab illicitis F 2 . || l. 12. minoris semper etate] ita (pro minores s. e.) E2;
minor s. etate B 1; te i2 4; minoris s. etatera B 2; minoris s. etatis V. || Z. 13. matrimonium]
30 ita B 1; matrimonio cett. || Z. 14. isponsionis B 1.

1) Cf. Isidori Etymol. XI, 2, 1 7 : Vir nuncupatus, quod maior in eo vis est quam in
femina, unde et virtus nomen accepit, sive quod vi agat feminam. 2) Propter maiorem
aetatem sponsae desponsationem ab utraque parte posse dissolvi lex concedit, ut recte interpretati
siint Dahn, 'Studien' p. 115 et London p. 2 2 ; neque vero matrimonia aetate inaequalium pro-
35 hibentur, ut perperam opinati sunt praeter viros doctos, quos nominat London l. c, etiam
Richter-Dove, 'Kirchenrecht' ed. 8. p. 1081. Cf. cum lege nostra Conc. Civit. in Foro Iulii
a. 796, c. 9, Mansi, Ampl. conc. coll. XIII, col 848 sqq. fcf. A. Werminghoff, eN. Arch.'
XXIV, p. 4 7 4 j ; LL. Cap. I, p. 232, c. 1. 3) Ilaec ex lege antiqua Codicis Euriciam
deperdita, quae secundum leges Romanas scripta erat, sumpta videntur; cf. Cod. Theod. III, 5, 4 ;
40 Si is, qui puellam suis nuptiis pactus est, intra biennium exsequi nuptias supersederit, eiusque
spatii fine decurso in alterius postea coniunctiouem puella pcrvenerit, nihil fraudis ei sit, quao
nuptias maturando vota sua diutius eludi non passa est; / / / , 5, 5 (recepta in L. Rom. Vis.
C Th. III, 5, 4): Patri puellae aut tutori . . . non liceat, cum prius militi puellain desponderit,
eandem alii in matrimonium tradere. Quod si intra biennium, . . . in insulam relegetur.
45 Quod si pactis nuptiis transcurso biennio etc.; nec quicquam noceat ei, qui post bieimium pitellam
marito alteri tradidit. Interpretatio: Si quis aut privatus aut militans . . . cum patre . • .
vel propinquis de puellae coniunetione definierit, debet post definitionein intra biennium nuptias
celebrare. Quod si tarditate aut neglegentia sponsi biennii tempus exeesserit, et alio viro se
puella coniunxerit etc; L. Rom. Burg. 27, 2 ; quisque datis arris intra biennium nuptias celebrare
60 tardaverit, . . . lieeat parentibus puellam . . . alii matrimonio sociare. Ex deperdita lege illa
 126 LEX VISIGOTHOKUM III, 1, 4. 5.

111,1,4. JRecc.Erv.} ipsorum sponsorum, si profecte sunt iam etatis, honesta et conveniens
adfuerit eonsensio volumtatis. Sin autem in hoc federe inita pacta vel definitiones
pro elongatione nuptiaram communis volumtas ininutare decreverit, aut si per necessi-
tatem una persona deftierit, non amplius quam duorum annorum tempus prolongatio
continebit. Et si rursiun vel quotiens fieri ita convenerit, biennii tantummodo in 5
definitione spatium erit. Aliter quandoque aut arrarum aut scripture eelebrata con-
fectio non valebit. Si quis sane constitutum definitionis tempus absque necessitatem *
vel volumtatis consensionem transcendere voluerit suamque volumtatem a promissione
coniugali removerit, et penam, que in placito continetur, adinpleat2, et quod definitum
est inmutare non liceat3. Mulier autem, quam constiterit aut unum aut plures habuisse 10
maritoSj post eorumdem viroram obitum alii viro ab adiilescentie eius annis, seu illi,
qui necdum uxorem habuit, sive ei, quem unius vel plurimorum coniugum vita
destitnit, honeste hac legaliter nubere nullatenus inlicita erit.

UI, 1, 5. Jtecc.\ V. Erv.] V.

FLAVIUS CHINDASVINDUS KEX.
De4 quantitate rerum conscri-
b e n d e dotis.
Cum de dotibus diversa sepe inter
nubentes oriatur intentio, plurimorum fit
utilitati consultum, si evidens rei huius
institutio nihil ultra relinquat ambigiram.
15
De q u a n t i t a t e rerum c o n s c r i b e n d e d o t i s .
Cum de dotibus diversa sepe inter nubentes
oriatur intentio, plurimorum fit utilitati consultum,
si evidens rei huius institutio nihil ultra relinquat 20
ambiguum. Decernimus igitur hac Iegis huius

III, 1, 4. 7. 1. ipsorum deest B 1. sponsorum] isponsorum B 1; deest B 4. E 2. F 3 . profecti

E 2; perfecte V2. 4. 5. 6. 8. sunt] sint VI. 3. 4. 5. et deest B 1. || l. 2. Sin] Si E 2. V 1. 6.
/. 3. pro elongatione] ita B 1. E 2. VI. 2. 3. 5. 6. 8; prelongatione B 2; prolongatione V 4. Mad.
decreverit] voluerit E 2. V6. jj l. 5. rursus VI. 2. 6. vel quotiens] aliquociens V2. fieri] fuerit R 1. 25
/. 6. ispatium R 1. qnandoque aut arramrn ant] quando aut B 1; quandoque arr. aut E 2. V 4. 5. Mad.
celebratum E2; celebrate VI. 4. 5; deliberata Mad. || l. 7. necessitatem vel] ita Bl; necessitatis aut
F 3 ; necessitate vel cett. || l. 8. consensionem] ita B 1. 2; concessione E2j confessione V3; con-
sensione cett. consensionem — vohuntatem des. V6. transcendere volueritj ita B 2. E 2. V3; trans-
cedere voluerit B 1; transeendere al. m. post add. F 6 ; i m p l e r e d i s t u l e r i t VI. 2. 4. 5. a prom.] 30
ad promissionis B 1. || l. 9. pena B 1; ipse penam E 2. || l. 10. inmutari B 2. Mulier] ita Bl;
Mulierem cett. || l. 11. earundem B 1. hobitum B 1. || l. 12. quem unius] que unus B 1. plurimorum]
ita B 1. 2; priraarum E2; plurimaram V. || l. 13. destuit JB 1. inlicita] ita B 1; inlicitum cett. erit]
est E2. VI. 6. 17.
m , 1, 5. Codd. B 1. 2. — l. 15. CHINDA- III, 1, 5. Codd. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. S5
SVINDUS] ita B 2; CKNDS B 1. || l. 20. hutilitati 14. 15. 17). — l 14. V] FLS CHDS REX add.
B 1. evidenter B 1. II /.21. inistitutio B 1. VI. 6; FLAVIUS CINTASVINTUS EEX. AN-
TIQUA add. Mad.; F. C. R. ANTIQUA NOVITEE
EMENDATA add. F 1 5 ; FLS GLS RCDS REX
add. V 2; AN add. V 4. || L 21. hac] ita E 2. 40
F 2 . 6; in lianc El; ac o?H. legis] legalis J57 2.
huius deest E 1.

Eurid etiam Rothari Edict. c. 1 7 8 haustum esse videtur: Si quis sponsaverit pueliam liberam
aut mulierem et post sponsalias factas et fabola firmata duo annus .'.ponsus neclexerit eam tollere
et dilataverit nuptias exequi, post transacttun biennium potestatem habeat pater aut frater etc; 45
postea leciat eos ad marito alii dare. 1) Cf. ibid. in fine: excepto inevitavele causa. 2) Cf.
ibid.: adinpleat metam. 3) Contra ea, guae R. Loening, ''Vertragsbruch' p . 1 5 1 , de hoc
loco disseniit, v. guae exposui fN. Arch.' XXIV} p . 5 8 3 . 4) De hac lege disserui CN. Arch.'
XXIV, p . 5 8 4 sqq.; cf. R. Schroeder, 'Gesch. d. ehel. Giiterrechts in Deutschland' I, p . 70 sq.
Supplemento huic legi Reccessvindus dedit aliam infra III, 1, 9. 50
 LEX VISIGOTHOKUM HI, 1, 5.
Hecc.] Decernimus igitur liac legis huius
perpetim servatura sanctione censemus, ut
quicmnque ex palatii nostri primatibus
vel senioribus gentis Gotorum filiara
5 alterius vel cuiuslibet relictam filio suo
poposcerit in coniugio eopulandam, seu
quisquis ex predicto ordinem uxorem sibi
elegerit expetendam, non amplius in puelle
vel irralieris nomine dotis titulo conferat
10 vel eonscribat, rebus omnibus intromissis,
quam quod adpretiatum rationabiliter mille
solidorum valere summam constiterit, ad-
que insuper X pueros, X puellas et caballos
XX sit illi conscribendi dandiqne concessa
15 libertas1; ita ut de his omnibus rebus in
coniugio mulier adsumta, si non reliquerit
filios, facere quod voluerit liberam se
noverit habere licentiam; aut si intestata
decesserit, ad maritum aut ad propinquos
20 mariti heredes eadem donatio redeat.
25 III, 1, 5. l. 2. sanctione] sancne R 1. || l. 3. ex]
extra R 1. || l. 4. gentis deest B 1. || l. 7. pre-
dictum ordinis R 2. [| L 8. helegerit R\. | 1.9. ti-
tulum R 1. |1 l. 10. conscribat] scribat Ji 1.
l. 13. decem p. decem Ii 2. || l. 17. liberum se
30 noberit R\. || l. 19. decesserit] discesserit R 2.
aut ad] ad al. m. post add. R 1. |j l. 20. eandem
R 1.
35
1) Est donatio nuptiaUs, quae dicitur
cui Chindasvindus siiam substituit, ordinavisse
a. 6 1 5 — 6 1 6 . metrice ccmscripta et inter Fonnulas
cum lege noitra ex parte ad verba, ex^antiquiore
45 Ecce decem inprimis pueros totidemque puellas
Tradimus atque decem virorum eorpora equoram,
P a r i mulos n u m e r o ; damus inter caetera et arma,
Ordinis ut G-etici est et morgingeba vetusta.
2) Cnm ratiane legis, quam Ervigius instituit,
127
JEft*V.] perpetim servatura sanetione censemus, nt IIIj l j 5*
quicumque ex palatii nostri primatibus vel seniori-
bus gentis Gotorum fiiiam alterius vel cniuslibet
relictam filio* suo poposcerit in coniugio copu-
landam, seu quisqnis ex predicto ordine uxorem
sibi elegerit expetendam, non amplius unusquis-
que in puelle vel mulieris nomine dotis titulo
conferat vel conscribat, quam quod decimam
partem rerum suaram esse constiterit. Quod
si contigerit, ut quicumque parentuiu pro
filio suo in nurus sue nomine dotem
conscribere debeat, eodem modo de id,
quod eidem filio post obitnm parentum
suorum in portione evenire poterat, de-
cimam exinde partem per dotis titulum
conferat, quod mulier vel puella nuptiis
traditura obtineatj atque insuper decem pueros
decemque puellas et caballos viginti, seu in
ornamentis, quantum mille solidorum
summa esse constiterit, dare** debebit2;
*) F 6 . Hth.: seu sibi seu filio suo.
**) VI. 2. 4. 5. 6. 8. 14. Pith. pro dare debebit
praebent: sit illi conscribendi dandique con-
cessa libertas.
III, 1, 5. l. 3. Gothorum E 1. VI. \\ l. 4. con-
iugium E\. \\ l. 5. predicto] ita E \. V3. Mad.;
predictorum E 2. VI. 2. 4. 5. 6. Pith. || l. 8. con-
scribat] rebus omnibns intromissis add. E 1. Mad.
quam quod] pretiatum rationabiliter mille solidorum
add. F 1 4 ; adpretiatum rationabiliter add. V 15.
l. 10. contingerit E 2. V 6. quiscumque E 1. V2;
quicumque corr. quisque V 2. || l. 12. de idj ita E.
V2; de eo cett. || l. 13. filio] suo post add. al. m.
E 2. || l. 14. evenire poterat] poterit evenire V 5.
3Iad. || l. 15. exinde deest VI. || l. 17. decem] X
F 1. 2. || l. 18. decemque] Xque V 1; X V 2.
cavallos VI. 2. 6. viginti] ita E2; XXX E 1;
XX VI. 2. alii; XX5 F 6 . || l. 19. mille] tot F14.
l. 20. snmma esse] summam esse E 2; valere
summam F l . 6. 8. Pith.; valere summa F 2 . 5. 14.
'morgengabe1, quam simili modo etiam lex antiqua,
videtur. Constitutio enim dotis sub Sisebuto rege
Visigothicas servata, nr. 2 0 , LL. Form. p. 5 8 4 ,
lege in novam fortasse recepta, convenit:
admodum convenit constitutio dotis a. 8 8 7 . facta,
 128 LEX VISIGOTHORUM III, 1, 5.

III, 1,5. Recc.] erit ultra licitum puelle parentibus
seu etiam puelle vel mulieri ab sponso
vel ab sponsi parentibus plus quidquam
petere vel in suo nomine conscribendum
obtare, nisi quantum nunc legis huius in-
stitutio continet; aut si forte, iuxta quod
et legibus Romanis recolimus fuisse de-
creturn, tantum puella vel mulier de suis
rebus sponso dare elegerit, quantum sibi
ipsa dari poposcerit1. Quod si forsitam
preventus sponsus scripture alicuius vel
sacramenti vinculo nuptiarum tempore
alligetiir, amplius se sponse datiirum?
quam quod hac lege constat esse per-
inissum, id postea ipse eonvellere et in
iuris sui potestatem reducere libero potietur
arbitrio. Sin autem iuramenti reverentia
pavidus aut, ut solet, neglegentia dedittis,
quod amplius sponse dederat, revocare aut
JEh'V.\ ita ut de his omnibus rebus in coniugio
mulier adsnmpta, si non reliquerit filios***, facere
quod voluerit liberam se noverit habere licentiam;
aut si intestata discesserit, ad maritum aut ad
propinquos mariti heredes eadem donatio redeat. 5
Nec erit ultra lieitum puelle parentibus seu etiam
puelle vel mulieri ab sponso vel ab sponsi
parentibus plas quicquam petere vel in suo
nomine conscribendum optare, nisi quantum nunc
legis huius institutio continet; aut si forte, iiixta 10
quod et legibus Komanis recolimus fuisse decretum,
tantmn puella vel mulier de suis rebus sponso
dare elegerit, quantum sibi ipsa dari poposcerit.
Quod si forsitan preventus sponsus scripture ali-
ciiius vel sacramenti vinculo nuptiarum tempore 15
alligetur, araplius se sponse daturum, quam quod
hac Iege constat esse pennissum, id postea ipse
convellere et in iuris sui potestatem reducere
libero potiatur arbitrio. Sin autem iuramenti

*) V1: filios vel nepotes. 20

III, 1, 5. l. 2. isponso B 1. || /. 3. sponsi] III, 1, 5. l. 1. coniugio] ita E 2. VI. 6; con-

ipsis B 1. parentes B 1. || l. 4. nomen B 2.
l. 5. nunc post add. B 1. j| / . 9 . sibi] si al. m. corr.
sibi B 1. || l. 12. tempore — daturum des. B 1.
1.13. se deest etiam B 2, supplevi ex Erv. \\ 1.14. hanc
B 1. II l. 17. autem] aut add. B 2. reverentiam
B 1. 1! l. 18. ut solet] adsolet B 2. neclegentia B 2.
iugium cett. || /. 2. relinquerit E 2. V6. || l. 4. de-
cesserit V 2. \\ l. 6. seu] sive E1. || 1.7. ab] aut
ab E 2. |i l. 8. plus] plus quam E 2. repetere
V15. || l. 9. nunc deest, iam al. m. post add. E 2. 25
l. 10. iuxta] iusta E. || l. 11. et] ita V2. 6; hac
E2; ex E\. VI. 3. 4. 5. Mad. || l. 12. rebus
suis E 1. || /. 13. ipsa dari] ipsa dare V2; ipse
dare F 6 . || Z. 15. in nuptiarum V2. || Z. 16. d a -
t u m v e l daturum E 2. V2. 8. || l. 17. id postea 30
— iuris sni] in F 3 . (| Z. 18. potestate V 2. 4. 5.
J/a<Z.; potesta E 1. || /. 19. potietur V 1. 2. Si
E 1. F l . 6. autem] aut <KM. J& 1. F 3 . 5. 3/ad.

Hdfferich, 'Westgothenrecht' j>. 2 5 5 , n. 6 4 : Donamus atque concedimus dulcidini tue in dotis

titiilum decem pueros; isti sunt: Fromarigus etc; similiter puellas decem; iste sunt: Teode- 35
sinda etc; caballos XX . . . ., in ornamento et vestimento solidos CCCC . . . ., insuper de
omni re mea X. portionem. 1) Cf. Valentiniani Nov. 34 (L. Rom. Vis. Val. 12) § 9:
Pars vero feminae tantum dare debebit, quantum sponsalibus maritus intulerit, ut dantis et
accipientis sit aequa conditio, ne . . . coniunctio uni lucruni, alteri faciat detrimentum; Maioriani
Nov. 6 (a Severo, Nov. 1, abrogata et in L. Rom. Vis. non recepta), § 9 .• . . . ut nunquam minorem, 40
quam exigit futura uxor sponsalitiam largitatem, dotis titalo se noverit collaturam; Iust. Nov.
XOVII, c. 1. 2 (Iidian. Const XC, c. 1: Donationum, quae propter nuptias fiunt, parem
volumus esse quantitatem doti mulieris; cf. c. 2J; 'Syrisch-Romisches Rechtsbuch* ed. Sachau et
Bruns P 40, / , p. 5 8 . Cf. quae Bruns ibidern II, p. 295 disseruit; Mitteis, 'Volksrecht und
Reichsrechf p. 291 sqq.; p. 5 4 5 ; Brunner, 'Die frankisch-romanische dos', 'SB. d. Berl. Akad.' 45
a. 1894, p. 549 sq.
 LEX VISIGOTHOKUM III, 1, 5.
Reec.] evacuare noluerit vel nequiverit,
non oportebit unius tepiditate multis ad
futurum damna nutriri; sed dum sponsi
parentes vel propinqui tale factum agno-
5 verint, universa, que plus, quam supra
taxatum est, sponse conlata sunt, suo iuri
absque cuiusquam preiudiciuin perenniter
vindicabunt. Certe si iam vir habens
uxorem, transacto scilicet anno, pro
10 dilectione vel merito coniugalis obsequii
ei aliquid donare elegerit, licentiam in-
cunctanter liabebit. Nam non aliter infra
anni circulum maritus in uxorem seu
mulier in maritnm, excepto dotem7 nt
15 predictum est7 aliam donationem con-
scribere potuerint, nisi gravati infirmitate
periculum sibi mortis inminere pre-
spexerint. De ceteris vero, qui nubendi
volumtatera habuerint, salubri etiam pro-
20 posito providendum decernendumque cura-
bimus, ut qui in rebus omnibus decem
milium solidorum dominus esse dinoscitur,
ad mille solidos, rerum universarum con-
tropatione habita, in nomine isponse sue
25 dotem eonscribat. Cui autem raille soli-
dorum facultas est, de centum solidis tali
III, 1, 5. l. 4. factum cum II 1. || l. 6. in
isponse It 1. iuri a. cuiusquam det. 11 2. || l.l. pre-
iudicio Ii 2. || l. 11. helegerit R 1. || l. 16. in-
30 firmitfitem B 1. || l. 17. inminere] in funere B 1.
l. 24. isponse] ita B 1 et E 2 (c/. Erv.); sponse
R 2. sue] seu B 1.
35
LL. Sect. 1. I.
129
-Ei*l?.j reverentia pavidus aut, ut solet, negligentia
deditus, quod amplius sponse dederat revocare
aut evacuare noluerit vel nequiverit, non oportebit
unius tepiditate multis ad futurum damna nutriri;
sed dum sponsi parentes rel propinqui tale factum
agnoverint, nniversa, que plus, quam supra taxatum
est, sponse conlata sunt, suo iuri absque cuius-
quam preiudicio perenniter vindicabunt. Certe si
iam vir habens uxorem, transacto scilicet anno,
pro dilectione vel merito coniugalis obsequii ei
aliquid donare elegerit, licentiam incnnctanter
habebit. Nam non aliter infra anni circnlum
maritus in uxorem seu mulier in ruaritum, excepto
dotem, ut predictnm est, aliam donationem con-
scribere poterint, nisi gravati infirmitate periculum
sibi mortis imminere prespexerint. De ceteris
vero, qui mibendi voluntatem habuerint, salubri
etiam proposito providenduin decernendumque
curavimus, ut qni in rebns omnibus decem milium
solidoruin dominus esse dinoscitur, ad mille solidos,
rerum universarum contropatione liabita, in nomine
sponse sue dotem conscribat. Cui autem mille
solidorum faeultas est, de centum solidis tali
aderatione dotem facturus est. Et sic sta con-
stitutio dotalis tituli ad ultimam usque summam
omni controversia sopita perveniet.
III, 1, 5. l. 1. referentia E\ ; reberentia E 2.
ut deest E 2. solet] adsolet (assolet) VI. 2. 6. Pith.
neglegentia] ita E 1; negligentia VI. 6. Pith.;
neglegentie E 2; negligentie cett. || l. 4. tepidi-
tatis E2.V 2. ad futurum] ita E1. V1. 3. 6. JPith.;
profuturum E2; adfutura V2. 4. 5. Mad. |[ l. 7. suo]
al. m. post acld. E2; non VI. iure Mad. || l. 11. ele-
gerit] vel voluerit add. Mad. || l. 13. excepta dote
V 1. 3. 4. 5. 6. || l. 14. alia donatione E; alia in
donatione VI. j| l. 16. prespexerint] ita E\. VI.
5. 6; persenserint F 3 ; perspexerint cett. |j l. 18. pro-
posito] proposittim E 1; deest E 2. || l. 19. eura-
vimus] iia E\. Vl. 2. 6; curabimus alii. \\ l. 21. uni-
versalium VI. contrapationem E2. || l. 22. isponse
E 2. antem] tamen E 2. || l. 24. sic sta] ita E 2;
sicstat V 2; si circa V1; sic ista cett. \\ l. 25. ad
ultimam usque summam] ita E 1; ad ultimum
usque ad summum E 2. V3. 4. 5. Mad.; ab ultima
usque ad summam VI. 2. 6. |j /. 26. contro-
versiara E.
17
 130 LEX VISIGOTHORUM III, 1, 5—8.

III, 1,5. Beec.] aderatione dotem facturus est. Et JE/rv.] Data et confirmata lex Sllb die pridie
sic sta constitutio dotalis tituli ad ultimani idus Ianuarias, anno feliciter tertio regni nostri + .
usque summam omni controversia sopita
+
perveniet. ) V2. 6. 17. Pith. addunt: In Dei nomine
Data et confirmata lex pridie idus Toleto. 5
Ianuarias, anno feliciter tertio regni nostri *.

III, 1, 6. Becc. Erv.] VI. ANTIQUA.

Ut dotem p u e l l e p a t e r e x i g a t et c o n s e r v e t .
Dotem puelle traditara pater exigendi vel conservandi ipsi puelle habeat pote-
statem. Quod si pater vel mater defuerint, tunc fratres vel proximi parentes dotem, 10
quam susceperint, ipsi consorori sue ad integrum restituant.

111,1,7. Recc.Erv.] VII. ANTIQUA.

Ut p a t r e m o r t u o u t r i u s q u e s e x u s f i l i o r u m c o n i u n c t i o in m a t r i s
potestate consistat.
2
Patre mortuo utriusque sexus filiorum coniunctio in matris potestate consistat; 15
matre vero mortiia, aut si ad alias nuptias forte transierit, fratres eligant, cui dignius
puer vel puella iungatur. Quod si fratres eius etatis non fuerint, ut eorum iudicio
debeat germanus aut germana conmitti, tunc patruus de coniunctione eorum habeat
potestatem. Certe si germanus iam adulescentie habet etatem et proximorum renuit
sollicitudinem, sit illi potestas condignam sibi coniunctionis querere copulam. De 20
puella vero, si ad petitionem ipsius liis, qui natalibus eius videtur equalis, accesserit
petitor, tunc patruus sive fratres cum proximis parentibus conloquantur, si velit
suscipere petitorem, ut aut communi voluntate iungantur, aut omnium iudicio denegetur.

III, 1, 8. JRecc. Erv.] VIII. ANTIQUA.

Si fratres nuptias puelle differant, aut si puella inpudice nuptias 25
presumat.
3
Si fratres nuptias puelle sub ea conditione suspendant, ut ad maritum illa

I I I , 1, 5. l. 2. sta] ista B 2. l. 3. usque I I I , 1, 5. l. 1. lex] est hec lex VI. 2 ; hec

ad 11 2. Iex F 6 . Pith. sub die des. F 6 . 15. 17. Pith.; sub
deest V 8. pridie] P E E 2 ; I I . V 4. 6. Mad. 30
l. 2. Ianuarii F 1 . 2. 6. 8. Pith. nostri] Recesvindi
regis, era 689 (688 T'17) add. F l o . 17 {inmarg.).
III, 1, 6. CoOd. Jil. 2. JEl. 2. VI. 2. 3. 4. (5.) 6. (17. 19). — /. 7. ANT.] deest E. V2. 3.
6. 19. j| l. 8. puelle] traditam add. V2. 6. pater — conservet] parentes exigant et consei*\'ent F 3 .
l. 9. conservande J? 1. || /. 10. vel mater] aut mater F 3 . 6. vel alii proximi F 2 . |j l. 11. consororis E. 35
I I I , 1, 7. Codd. S 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 14. 15. 17). — l 12. ANT.] ANTIQUA
XOVITER EMENDATA F 1 5 ; deest E. F 2 . 3. 14. || /. 13. sexsns E 2. || /. 15. sexsns Jt 1 ; sesus E 2.
/. 16. fortasse E 2. F 2 . dignus B 1. j! l. 17. iungantur E2.. V 2. eius legitimae aetatis nondnm
fuerint F 1 5 . iudicium Ji 1. || l. 18. debeat] deveant E 2. || /. 19. iam deest B 1. adaliscentiae E\\
adultam F 2 . 5. habet] ita Ji 1. F l ; cabeat E2; habeat cett. rennuit M 2. E2. F 6 . || Z. 20. illi] illis 40
E\. Mad. condigna E 1. F 3 . || /. 2 1 . his] ita B. V2. 6; de his E2; deest F 3 ; is E\. alii. \\ l. 22. avus
vel patruus F 8 . fratres] ita B 2. V2. 6 ; tt B 1 ; frater E. V \. alii. velit] ita B 1. F 2 . Pith.; vellit
F 6 ; rellint B 2. E 2; vellent E 1 ; velint cett. || / . 2 3 . omniumj communi E. V2. 4. Mad.
H I , 1, 8. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 17. 19). — l. 24. ANT.] deest E. V 2.
3. 19. ij /. 25. Si] Ut E2. || l. 27. suspendant] differant T ' 8 . marito B 1. 45

1) Dies 12. Ianuarii a. 645. 2) Cf. Kraut, ''Vormundschaft' II} p. 670 sqq.; Rivc,
' Vormundschaft' I, p. 96, n. 4 3 ; lN. Arch.' XXIV. p. 576 sqq. 3) Cf. 'N. Arch.' l c.
 LEX VISIGOTHOEUM III, 1, 8. 9. 131

Recc. jEn?.] eonfiigiens, iuxta legem portionem inter fratres suos de bonis parentum III, 1,8.
non possit accipere, et bis aut tertio removerint petitorem: puella, que, fratram calli-
ditate prespecta, maritum natalibus suis equalem crediderit expetendum, tunc integram
a fratribiiSj que ei de parentum hereditate debetur, percipiat portionem1. Quod si
6 rursum nihil fratres contra sororein meditentur adversum et idcirco morentur, ut sorori
provideant digniorem, et illa, honestatis sue oblita, persone sue non cogitans statum,
ad inferiorem forte maritum devenerit, portionem suam, sive divisam sive non divisam,
quam de facultate parentum fuerat consecutura, amittat2. In fratrum vero et sororum
vel aliorum parentum hereditatem ingrediendi ei concedimus potestatem.
10 Hecc.] * VHII. Erv.] vnn. III, 1, 9.
FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS
REX.
Ut de q u i b u s c u i n q u e r e b u s dos Ne3 sine dote coniugium fiat, et
c o n s c r i p t a fuerit, f i r m i t a t e m ob- ut de quibuscumque rebus dos con-
15 tineat. scripta fuerit, firmitatem obtineat.
Cum quisque aut pro se aut pro filio Nuptiarum opus in hoc dinoscitur habere
vel etiain proxirao suo coniunctionis eo- dignitatis nobile decus, si dotaliiim scrip-
pulam appetit, an de rebus propriis, an turaram hoc evidens precesserit munus.
III, 1, 8. l. 1. iuxta] iusta E. F 6 . legem aliam F 2 . || l. 2. que deest B 1. calliditatem pre-
20 specta E2; calliditatem perspectam F 2 ; calliditate perspecta F 3 . 4. Pith. Mad. [| l. 3. marito B 1.
erediderit vel previderit F 2 . expectandum F 3 . jj £.4. parentibus E2. liereditatem li 2. E. debentur
B 1. |] l. 5. rursus F 2 . adversi F 2 . || l. 7. vero forte F 3 . advenerit B 1. || l. 8. quam ei de E 2.
consecuta vel consecutura VI. Pith. et e corr. F 6 . amittat] perdat F 4 . fratrum vero et sororum]
fratrorum vero et sororum B 1; fratram et sororum B 2; fratres bero vel sorores E 2; fratrum vero vel
25 sorornm F 2 ; fratrum vero et consororum F 3 . || L 9. ei] ita B 2. E. VI. 2. 6. 17; deest B 1; eis
V 3. 4. Mad. tribuinms aut (corr. et) concedimus V 6.
III, 1, 9. Codd. B 1. 2. — l 11. RECCES- III, 1, 9. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
SYINDUS] ita B2; REC«DS B 1. || /. 17. siio] (8. 15. 17). — l 10. VIIII] FLS RCDS REX
sxib B 1. || 118. apetit B 1. add. V 5. 6. 17; FLS RECAREUS REX add. V1;
30 FL. CINTASVINTUS R. Mad. || l. 13. Ne — ob-
tineat des. V 2. |[ l. 14. ut deest E 2. V 6. dos]
dotis E2; deest VI. \\ l. 16. Nuptiarum — Proinde
des. E2. i! l. 17. nobilem decorem El. || l. 18. hoc
evidenter F l . 3. 6; hoc deest Mad. precesserit
35 al. m. corr. prospexerit V 6; prospexerit al. m.
corr. precesserit F 1; processerit V 3. munus]
manus Pith., ubi in marg.: munus.

1) Eadem ius Islandorum antiquimi constituit, Grdgds, Codex regius, Festa Jtattr c. 144,
ed. Finsen I, 2, p. 29 sgg: en ef peir vilia duelia ra3 fyrir henne oc synia peir II monnom peim
40 er jafh raeSe potte, pa scal hon rada vi3 in ])ridia ef J»at |)ickir oc jafn raede viS ra3 fraenSa
sins nokors. Quae ad verba, quanhim fieri potest, ita interpretamur: 'Si vero volunt fsc. despon-
satores feminae) prokibere coniugium ab ea et recusaverunt (eam) duobus viris, quorum (proprie:
quibus) coningium aequale videbatur, tunc debet ipsa sibi prospicere de tertio, si fetiamj hoc
videtur aequale coniugium, curn consilio amici siii ciiiuscumqiie''. Cf. Rive l. c. I, p. 98 sq.
45 2) V. infra III, 2, 8 et quae ibi adnotantur. 3) Cf. Maioriani Nbv. 6, § 9 fpost verba
p. 128 n. 1 allegata): seitiiris . . . quibuscumque nupturis, ambos infamiae maculis irruendos,
qui fuerint sine dote coniuncti, ita ut nec matrimonium iudicetur, nec legitimi ex his filii pro—
creentur; cf. Epist. Leonis I. ad Rusticum Narbonensem episcopum, Regest. pontif. fed. 2.)
nr. 544. Qnae sententia, quamvis lex Maioriani a Severo abrogata et in Legem JRom. Vis. non
so recepta sit, lumen in iure non scripto usque ad Erviginm et ultra viguisse videtur; cf. Brunner
l c. (v. supra p. 128, n. l) p. 552 sqq.; 'N. Arch.' XXIV, p. 5 8 7 ^ .
17*
 132 LEX VISIGOTHORUM III, 1, 9; 2.

III, 1,9. Recc.] de principum dono eonlatis, an
quibuscumque iustis profligationibus con-
quisitis iuxta modum legis date* conscri-
bendi dotem habeat potestatem. Quod-
cumqTie autem legitirne in dote conscrip-
j serit, modis omnibus pleniun robor abebit.
Erv.\ Nani ubi dos nec data est nee con-
scripta, quod testimonium esse poterit in
coniugii dignitate ftitura, quando nec con-
iunctionem celebratam publica roborat
dignitas, nec dotalium tabularum liaiic 5
comitatur honestas? Proinde cum quisque
aut pro se aut pro filio vel etiam proximo suo
coniunctionis copulam adpetit, an de rebus pro-
priis, an de principum dono conlatis, an de qui-
buscumque iustis profligationibus conquisitis inxta 10
modum legis l a t e conscribendi dotem habeat pote-
statem. Quodcumque autem legitime in dotem
conseripserit, modis omnibns plenum robor habebit.

n. TITULUS: DE NUPTHS INLIGITIS.

I. Si post mortem mariti infra anniim mulier nubat. 15
II.Si mulier ingenua servo vel liberto proprio sese commisceat.
HI. Si mulier ingenua servo alieno, seu ingenuus ancille aliene sese coniungant.
llll.Si mulier liberta servo alieno, vel libertus ancille se societ.
V. Si quicumque servo alieno ancillam suam vel servo suo alienam coniungat
ancillam. 20
VI. Si mulier absente viro alium sibi maritum adsumat.
VII. Si domini, servos suos esse mentientes ingenuos, mulieribus eos conmngant
ingenuis.
VIH. Si absque volumtate parentura mulier ingenua sese maritb coniungat ingenuo.

III, 1, 9. l. 1. dona B 1. || l. 5. in dote] III, 1, 9. l. 1. conscripta] ita E 1. VI—6. 8. 25

dotem i ? l . conscripserint J S l ; conscribserit B 2. Pith.; scripta V15; confirmata Mad. |j l. 2. in hoc
l. 6. modis omnibus des. R 2. coniugio VI. 4. 6; in hac coniugii V2. || l. 3. digni-
tatis future V 1; dignitatem futura V2; dignitatem
futuram V 6. quando nec] condecet E 1. con-
iunctione celebrata E 1. || l. 4. roborata E 1. 30
/. 5. hanc comitatur] ita VI. 2; hanc comittatur
E 1. F 6 ; adcomitatur F 3 . Mad.; comitatur F15.
l. 6. honestius E 1. jj /. 8. an — an — an] aut —
aut — aut Pith. |j l. 9. de quibusc.] de deest F 3 .
Mad. |j /.11. latej date E 2. || l 12. autem que 35
E2. dote F l . 3. 6. || l. 13. habeat F l ; obtinebit
vel habcbit F 2 .
TIT. II. Lemma. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F 2 . 3. 5. 6. (deest VI. 4).
Index cajntulorum. Codd. B 1. 2. El. 2. •— /. 15. morte R 1. || l. 16. servo alieno E 2. liverto
Ji 2. pruprie B 1. sese] se B 2. E 2. \\ l. 17. sese coniungant) ita B\; se coniungant JE7 2; sese con- 40
iungat El; des. B 2. |j l. 18. liverta — livertus B 2. E 2. socient E. || /. 19. sua B 1. vel] seu B 2.
ancilla coniungat aliena B 1. coniungant E 2. |{ /. 21. viro suo E 2. || /. 22. esse deest B 1.
/. 24. absque] absente B 1. sese marito] ita B 1. E2; marito se B 2. E 1.

1) Supra III, 1, 5.
 LEX VISIGOTHORUM m , 2, 1. 2. 133

JRecc.] I. ANTIQUA. Erv.] I. 111,2,1.

Si p o s t m o r t e m m a r i t i i n f r a a n n u m
mulier nubat.
Si 1 qua mulier post mortem mariti sui
5 se alio infra anmun2 coniuncxerit vel
adulterium fecerit, medietatem rerum
suarum3 filii sui ex priore coniugio pro-
creati aut, si filii desunt, alii heredes per
iudicis instantiam consequantur. Quam
10 idcirco mulierem precipue huic volumus
subiacere dispendio, ne liec, que a marito
gravida relinquitur, dum inmoderato desi-
derio ad secundi coniugii vota festinat vel
adulterium perpetrat, spem partus, prius-
i5 quam nascatur, extinguat.
Si post mortem m a r i t i infra annum
m u l i e r nubat.
Si qua mulier post mortem mariti sni se alio
infra aimum coniunxerit vel adulterium fecerit,
medietatem rerum suarum filii sui ex priori con-
iugio procreati aut, si filii desunt, alii propm-
quiores defuncti viri heredes per iudicis in-
stantiam ipsarum rerum consequantur medie-
tateill. Quam idcirco mulierem preeipue hnic
volumus subiacere dispendio, ne hec, que a marito
gravida relinquitur, dum immoderato desiderio ad
secundi coniugii vota festinat vel adulterium per-
petrat, spem partus, prinsquam nascatur, ex-
tinguat. Hlas4 tantundem a legis huius
sententia iubemus manere indemnes, quas
principalis auctoritas infra tempus hac
lege constitutum euilibet in coniugio de-
creverit copulandas.

20 Recc. En:] II. ANTIQUA. III, 2, 2.

Si m u l i e r i n g e n u a s e r v o v e l l i b e r t o p r o p r i o s e s e conmisceat.
5 6
Si ingenua mulier servo suo vel proprio liberto se in adulterio miscuerit aut

III, 2, 1. Codd. E 1. 2. — 1.1. priori B 2. III, 2, 1. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8.

l. 9. instantia R 1. |J 7. 11. dispendium li 1. 15. 17. 19). — /. 1. 1] ANTIQUA add. V1. 17.
25 a deest JR 2. |[ l. 12. dum — extinguat des. R 1. l. 4. se alio] ita V2; se ad alio E 1; des. VI; se
alii cett. |( l. 5. intra E 1. V 2. 4. coniunxerit]
inlicita ratione add. Mad. jj /. 6. filiis suis —
procreatis E 2. j| l.l. proereati] r e c i p i a n t add.
VI. 2. 4. 5. 6. Mad. j| l. 9. ipsarum] ipsam E;
co deest V2. rerum] facultatem add. F 6 . j{ l. 11. ne
hec que] nec de hec qne E 2; ne qtie V 3. ne
aliae quae a maritis gravidae relictae sunt —
festinant — perpetrant — extinguant V8. || L 12. in-
moderate E2. || l. 13. festinet E1. perpotrat]
35 ita E 1. V2. 6; perpetrans cett. |J /. 14. partus]
ita El; p . sue E 2; p . sui V. \\ l. 15. uius E 2.
l. 16. indempnes El.Vl. || /. 17. hac lege] ac
lege E 2 ; alia lege V 2. \\ L 19. copulanda
sit E2.
40 III, 2, 2. Codd. B\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — /. 20. ANTIQUA deest E\.
V2. 3. 4. || /. 21. vel] a u t VI. proprie B 1. sese conm.] se coniungat V 2. j| /. 22. suo deeM II 1.
F l . miscuerit] a£. m. corr. conmiscuerit ^ 2 ; conmiscuerit VI. 4. aut — voluerit des. R 1.

1) (7/. 'JV. ^lrcA/ XXIV, p. 588 «gry. 2) Cf. Cod. Iust. V, 9, 2 f = Corf. 2%eoJ. / / / , 8, \).
3) C/. Corf. IusL VI, 56, 4. 4) V. infra III, 3, 11. 5) Cf. L. Rom. Vis. C. Th.
45 IX, 6, 1. Interpr.: Si qua ingenua mulier servo proprio se occulte miscuerit, eapitaliter puniatur.
Servus etiam, qui in adulterio dominae convictus fuerit, ignibus exuratur. Cf. lN. Arch.7 XXIV,
p. 589 sqq. 6) Cf. Anthemii Nov. 1 (Novellae constitutiones ed. Haenel c. 3 4 3 sg.J, % 2 ;
Ex hoc ergo nostrae clementiae eonsulatu . . . eum servis et libertis dotninas et patronas
ineundi matrimonia facultatera habere prohibemus.
 134 LEX VISIGOTHORUM III, 2, 2. 3.

III, 2,2. Itecc. Ei*v.] forsitan eum maritum habere voluerit et ex hoc manifesta probatione con-
vincitur, occidatur; ita ut adulter et adultera ante iudice publice fustigentur et
ignibus concrementur. Cum autem per reatum tam turpis admissi quicumque iudex,
in quacnmque regni nostri provincia constitutus, agnoverit dominam servo suo sive
patronam liberto fuisse coniunctam, eos separare non differat1; ita ut bona eiusdem 5
mulieris, aut si sunt de alio viro idonei filii, evidenter obtineant7 aut propinquis eius
legali successione proficiant2. Quod si usque ad tertium gradum defecerit heres, tunc
omnia fiscus usurpet; ex 3 tali enim consortio filios procreatos constitui non oportet
lieredes. Illa vero, seu virgo sive vidua ftierit, penam excipiat superius conprehensam.
Quod si ad altaria sancta confugerit, donetur a rege, cui iussum fuerit, perenniter 10
servitura. >

III, 2,3. Hccc.] III. ANTIQUA. JErv.] IU.

l
S i inulicr i n g e n u a s e r v o a l i e n o , Si m u l i e r i n g e n u a servo alieno, seu in-
seu i n g e n u u s a n c i l l e a l i e n e sese genuus ancille aliene sese coniungat.
coniungat. 15
Si 5 mulier ingenua servo alieno, sive Si mulier ingenua servo alieno, sive regis, se
regis, se matrimonio sociaverit sive etiam matrimonio sociaverit sive etiam per adulterium
per adulterium iiuagere presumserit, statim, iungere presumpserit, statim, ubi primum hoc
ubi primum hoc iudex agnoverit, eos ad iudex agnoverit, eos ad separandum festinare non
separandum festinare non differat, ut differat, ut penara, quara merentur, hoc est, 20
penam? quam merentiir, hoc est, singuli singuli eorum centena flagella suscipiant. Et si

III, 2, 2. l. 1. probationem B 1. jj l. 2. et adultera] cum ad. E 1. iudicem 112.. V. |j l. 3. con-

grementur B, 1. admissi] demissi B 1. || l. 4. constitutus deest B 1. agnoverint li 1. suo deest B 1.
l. 5. patrona B 1. aut liberto E 2. V 4. eiusdem] eius B 1. |{ l. 6. mulieris] hereditas add., sed del.
E 2. Ij /. 7. successioni B 1. defecerit] ita B 2; defuerit B 1; defecerint E. Y. heres] ita B. E 1; 25
heredes E 2. F. |j l. 8. procr. filios E 2. VI. constitnti B 1. || l. 9. vero] ergo VI. 2. sive] seu B 1.
l. 10. confugerint B 1. E 2.
III, 2, 3. Codd. B 1. 2. E 2. V 3. (14). — III, 2, 3. Codd. E\. VI. 2. (4. 5). 6. (8. 15.
l. 12. AXTIQUA deest E 2. V 3. |f l. 17. se marito 17). — l. 12. III] ANTIQUA add. VI. 5. 6. 8.
aut in raatrimonio E 2. || L 19. hoc primum E 2. 17; CINDASVINDUS EEX. ANTIQUA add. F15. 30
ad sep. festinare] s e p a r a r e i i l . j| l. 21. merentiir] l. 14. aliene] alterius V2, sese coniungant E\;
e x i p i a n t add. E 2. se societ F 6 . || /. 16. se raarito in matrimonio
F 4 ; se in matrimonio V 1. 2. 6. (j /. 18. ubi
iudex hoc primum V 2. || l. 20. merentnr] ex-
c i p i a n t add. VI. 2. 4. 5. 6. 3fad. ji L 21. susci- 35
piant] suscipiat E 1; c?eesf F 4.

1) Qf. Constantini conslitutlonem, Cod. Theod. IX, 9^ 1 (in L. liorn. Vis. 6, 1), % 1 ; Ante
legcm nupta tali consortio segregetur. 2) Cf. ibidem % 3 cum Interpretatione; Anth. Nov. cit. § 3 ;
Lex Salica fcd. JBehrendJ, Cap. I, 5. 3) Constantinus l. c. § 2 ; Filii etiam, quos ex hac con-
iunctione habuerit (mulier) . . . in nuda maneant Iibcrtate, neque per se neque per inter- 40
jjositam personam quolibet titulo voluntatis accepturi aliquid ex facultatibus mulieris. 4) De
hac lege et sequenti v. 'N. Arch.' XXIII, p. 455 sq.; XXIV, p. 592 sqq. Supplcmento dedit
Wamla rex hls leyibus leyem suam infra IV, b, 7. 5) Cf. Pauli Sent. II, 21 A, § 1:
Si mulier ingenua . . . alieno se scrvo conhuixerit, si quiclem invito et denuntiante domino in
eodem contubcmio perseveraverit, efficitur ai^eilla; Cod. Theod. IV, \\, 1, % 1; mulier . . . 45
libertatem amittat atque eius filii servi sint domini, cuius se contubernio coniunxit. Interpr.;
: •. , Si vero sponte fit ancilla, et eius filii servi sunt. Ibid. c. 7. Interpr.: Si niulier ex
contubernio servi fiat aneilla, filii quoque eius-servi erant. Lex Salica fed. Behrend) 25, 6 ;
. . . ingenua, si servo aliena (/.: servum alienum) in coniugio acceperit, in servitio permaneat.
 LEX VISIGOTHORUM III, 2, 3. 135

Recc.] eorum centena flagella suscipiant.
Et si post hanc contradictionem se iterum
coniuncxerint, eos iudex conprehendi
iubeat et in sua presentia exiberi, ut
5 unicuique eoram iteratim centena flagella
inponere non desistat. Quod si tertia
vice se separare noluerint1, similiter
centena flagella eis inponi iubemus, et
ipsa mulier parentibus suis in potestate
io tradatur 2 . Quod si postmodum eara
parentes retrorsum dimiserint, sit ancilla
domino eius servi. Filii tamen, et quando-
cumque et quanticumque, qui ex ea ini-
quitate fuerint procreati, condicione patris
l» sequantur, ut in servitio permaneant;
facultate vero mulieris propinqui sui legali
successione conquirant. Ipsam3 autem
legem precipimus custodire et de viris
ingenuis, qni regias ancillas vel etiara
20 cumscumque habuerint copulatas, ut con-
dicionis hec forma servetur.
25
post hanc contradictionem se iterum con- ] Ij 2j 3.
iuncxerint, eos iudex conprehendi iubeat et in
sua presentia exliiberi, ut unicuique eorum ite-
ratim ceutena flagella iinponerc non desistat.
Quod si tertia vice se separare noluerint, simi-
liter centena flagella eis iinponi iubenms, et
ipsa mulier parentibus suis iu potestate tradatnr.
Quod si postmodum eam parentes retrorsnm di-
miserint, sit ancilla domino eius servi. Filii tamen,
et quandocumque et quanticumque, qui ex ea ini-
quitate fuerint procreati, condicionem patris se-
quantur, ut in servitio permaueant; facultatem
vero mulieris propinqui sui legali snccessione con-
qiiirant. Quod si hii, qui de tali contu-
beniio extiterint geniti, XXX annos4 per
testem legitimum se ingenuos mansisse
docuerint, a servitutis eatena soluti in-
genuitatis se gaudeant titulo decorari; si
tamen parentes eorum infra illud tricen-
nium, quo filii ipsorum se ingenuos esse
probaverint, nihil de conditione servitutis
dominis suis persolverint, imde ipsi filii
eoram videbantur obnoxii servituti. Ipsam
autem Iegem precipimus eu.stotliri et de viris
ingenuis, qui regias ancillas vel etiam cuius-
cumque habuerint eopulatas, nt eonditionis haec
forma servetur.

III, 2, 3. l. 2. contractionem R 1. l. 3. con- III, 2, 3. l. 1. eontradictione E 1. || l. 2. eon-

iuncserint E 2; coniunxerint Ji 2. V 3. l. 4. in
30 deest B 1. || / . 6 . desistat] designet B 1. l. 8. eis
deest B 1. |j l. 12. et quandoc.] et deest R 2.
l. 14. condicionem E 2. F 3 . || l. 16. facultatem
E2. V3. || /.17. Ipsa autem lege R 2. L 18. eu-
stodiri R 2. E2. V3.
35
40
hmxerint I". index eos E \. V4. 5. jj l. 3. ut] et
V 6. |j l. 6. eisdem Jfad. [f l. 10. et quandoc.] et
deest VI. Mad. qui deest Mad. \\ l. 14. Quod si]
si deest V2. || l. 15. per XXX aimos V 4. 6; per
XX anuos VI; XXX annis V2. \\ l. 17. docnernnt
ad servitute E 1. katena F 6 . iiigenuitate E 2.
/. 18. titulo] iki E\. VI. 2. 4. 5. 6. 8. 15. Plth.;
a n n u l o Mad. decorari] ita E\. Pith.; decorati
VI. 2. 6. Mad. || l. 19. ooruni] illorum I r 2. PWi.
1.20. quo] aequo El; quod V2. 6. ingenmi?l.
F 6 . |i l. 22. persolverit E 1; persolverent F l .
ipsi deext V2. \\ l. 23. videantur V 1. servituti
obnoxii V 6. Mad.; servituti obnoxios esse E 1.
/. 26. cond. ut V 6. Pith.

1) De trina conventi&ne cf. infra III, 2, 4. 2) Cf. L. Burg. 35, 2. 3 : Si vero

ingenua puella voluntaria se servo coniuncxerit, utrumque iubemus occidi. Quod si parentes
45 puellae parentem snain punirc fortasse noluerint,. puella libertate careat et in servitntem regiam
redigatur. Edict. Mothari c. 2 2 1 ; Si servus liberam mulierem aut puellara ausus fuerit sibi iu
coniugium sociare, animae suae incurrat periculiun, et illa . . . liabeaut parentes potestiitem
eam occidendi aut foris provincia transvindendi . . . Et si pareutes eius boc tacere distuleriut,
tune Iiciat gastaldium rcgis aut sculdhais ipsam iu eurte regis et in pisele inter ancillas statuere.
50 3) Cf. Lex Sal. 25, 5 : Si vero ingeuuus ancilla aliena publice se iunxerit, ipse cum ea in servitute
permaneat; cf. 13, % 4) De tricennali praescriptione v. infra X, 2, 3.
 136 LEX VISIGOTHORUM III, 2, 4. 5.

III, 2,4. Itecc. Erv.] • IIII. ANTIQUA.

Si m u l i e r l i b e r t a s e r v o a l i e n o , vel l i b e r t u s a n c i l l e se socient.
Si 1 liberta mulier servo alieno se coniuncxerit aut in matrimonio sociaverit,
contestetur2 ei tertio dominus servi presentibus tribus testibus, ut ab hac coniune-
tione discedat, et post trinam conventionein, si se separare noluerit, sit ancilla domino 5
eius7 cuius servo se coniuncsit. Si vero non contestata fuerit, antequam filii nascantur,
illa in libertate permaneat, agnatio antem servi domino deputetur, quia liberi esse non
possunt, qui ex tali condicione nascuntur 3. Similis et de manumissis viris7 qiii se cum
ancillis alienis miscuerunt, huius legis forma servetur. Nam 4 si cum doinini volumtate
et permissione servo alieno manuraissicia se forte coniuncserit et cum ipso domino 10
servi placitum fecerit, onmino placitum ipsut iubemus stare.

III, 2, 5. liecc. JErv.] V. ANTIQUA.

Si quicuraque servo a l i e n o a n c i l l a m suam vel servo suo alienam
coniungat ancillam.
Quicumque ancillam suam servo alieno sine conscientia domini stii uxorem io
doderit, et lioc certis probationibus iiweniatur, doininus servi ancillam ipsam cum
filiis oinnisinodis suis vindicavit. Similiter et de illis ordinamus, qui servo suo ancillam
alienam coniuncxerit, ut conditionis hec forma servetur.

III, 2, 4. (Md. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 17. 19). — l. 1. ANT.] deest E.
V2. 3. 19; FLVS CTSTS REX Macl. || l. 2. ancillae alienae Mad. societ VI. 2. 6. |J l. 3. con- 20
iuncxerit] ita li 1. E 2; coniunxerit alii. || l. 4. ab al. m. post adcl. H 1. lianc eonhinctionem H 1.
/. 5. et si V3. 6. conventionem] conventionein rel contestationem F 4 ; contestationem V6. 8; com-
monitionem T'2; coinraonitionem vel contestationem VI. noluerint E2. V6; voluerint El. || l. 6. eius —
servi doinino (/. 7) bis tscr. li 1. servo se] ita JR 1 {iibi tamen se al. m. post add.). 2. VI. 2. 6; se
servo El; servo E 2f Mad.; des. V 3. coiriunxerit E 1. VI. 2. 6. fili R 1. || l. 7. maneat B 1. 25
agnitio E 1. V2; acnatio corr. acnitio E 2«, autem] vero R 2. E 2. || l. 8. tale Jt 1. Similis corr.
Siiuiliter E2; Similiter V 2. 4. et] set R \. \\ l. 9. miscuerint B 2. E 2. V 2. 6. voluntate solutione
et laxatione et permissione V4. || l. 10. manumissicia] ita R. El; manumissi a E2; manumissa VI.
2. G. Fith.; manunussi F 3 . Mad. coniuncseritj ita E 2; coniuncserint R 1 ; coniuncxerit E\. VI;
coniunxcrit alii. domini R 1. || l. 1 1 . ipsut] ita R 1 ; ipsnd El; ipsum cett. uo
I I I , 2, 5. Codd. R 1. 2. ^ 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — Z. 12. ANT.] deest E 1. F 2 .
3. 4 ; F L S CHNDS K E X £ T 2 ; F L . GLO. CINDASVINDUS K. F 1 5 ; F L S GLS E C D S E E X VI. 5. 17.
l. 15. conscientiam R 1. [I ?. 17. omnismodis suis] ito 2? 1. F l ; omnimodis i? 2. ^ 2 . F 3 ; sibimodis
E\; sibi omniraodis F 2 . 4. 5. 6. 8. vindicabit R 2. E2; vendicabit F 2 ; vendicavit V 8. et] id F l .
servos suos ancillis alienis F 8 . || l. 18. coniuncxerint F l ; coninnxerint F 2 . 6. S5

1) Cf. Pauli Sent. II, 21 A, § 6 : Liberta . . . alieni servi secuta contuberniura eius, qui
demmtiavit, efficitur ancilla; cf. % 7. 2) Cf. Cod. Theod. IV, 1 1 , c. 2. Interpr.: Septem
testibus . . . praesentibus tertio ex SC. Claudiano deuuntiandum; c. 8 : . . . agnoscant, nisi trinis
denuntiationibus liberae feminae servorum consortiis arceantur, nullo modo posse eas ad servitium
detineri. Inteiyr.: Sine trina denuntiatione mulier servo iuncta non fiat ancilla. Cf. mpra n. 1. 40
3) Cf. Cod. Theod. IV, 11, c. 1. 7 ; v. supra p. 134, n. 5. 4) Cf. Gai Instit. I, 84;
ex senatusconsulto Claudiano poterat civis Romana, quae alicno servo volentc domino eius eoiit,
ipsa ex pactione libera permanere, sed servum procreare; nam quod inter eam et dominuin
istius servi convenerit, eo senatusconsulto ratum esse iubetur.
 LEX VISIGOTHORUM III, 2, 6. 7. 137

Recc. Err.] VI. ANTIQUA. III, 2,6.

Si m u l i e r a b s e n t e v i r o alium s i b i m a r i t u m a d s u m a t .
Nullax inulier viro suo absente alteri viro se presumat coniungere, usque dum
de viro suo certis agnoscat indiciis, si vere raortuus fuerit. Quod similiter et ille
5 inquirat, qui eam sibi vult in coniugio copulare. Si vero hoc facere distulerint et
sic se inlicita presumtione eoniuncxerint, et postmodum prior maritus reversus fuerit,
ambo ei in potestate tradantur2, ut, quod de eis facere voluerit, seu vindendi, seu
qnid aliut faciendi liabeat potestatem.

Bccc. Erv.] VII. FLAVIUS CHIXDASVINDUS REX. III, 2,7.

10 Si d o m i n i , s e r v o s suos esse m e n t i e n t e s i n g e n u o s , mulieribus eos
coniungant ingenuis.
Kesistenduma est pravorum ausibus, ne pravitatis amplius frena laxentur. Pleri-
quo eninij stndio cupiditatis inlecti, solent interdnm mulieres ingehuas puellasqne
prave decipere, et simulantes ad tempus servos suos esse ingenuos, ortantur eas
15 maritos illos accipere, quos postea, natis prolibus, in servitute facile possint reducere.
Ut ergo fraudis huius aditus extirpetur, presenti iugiter mansura lege sanccimus, ut
deceptores rei istius manifeste detecti crimine notentur infamie, et illi, quos sub
nomine ingemiitatis antedictis personis repperiuntur adsociasse, sic ingenui cura iiliis
suis perenniter maneant, sicut eos ipsorum domini ingenuos professi iam antea fuerant;
20 sed et res omnes, tempore nuptiarum acceptas seu promissas, mulier vel puella sibimet
vindicabit, si per idoneam probationem convicerit7 maritum, de quo agitur, sub in-
genuitatis spe sibi sociatum fuisse. Certe si puelle vel mulieres aut etiam ipsorum
parentes id, quod predictum est, ita factum adprobare nequiverint, servos pariter et

III, 2, 6. Codd. Bl. 2. E1. 2. V1. 2. 3. (4. 5). 6. (15. 17. 19). — l. 1. ANTIQUA] ita B.
25 F l . 5. 6. 15. 17. 19; chest cstt. NOBM EMEXDA (== NOBITER (?) EMENDATA) E2; NOVA LEX acld.
F15. 19. || 1.2. \iro]Yiro,al.m.j)ostadd.sno E2\ viro suo VI. 2. 6. || ^.3. tlum deest 111. || ;. 4. de
deest E\, al. m. post add. E 2. vere] vir corr. vero E2; vero V2; deest VI. || l. 5. coniugium E. Mad.
copu in fine folii, lare om. It 1. hgc R 1. |[ L 6. se] sine B. presumtione coniuncxerint] p. coniuncxerit
JR 1; p. coniuncserit E 2; coniunctione copuJaverint V 4. |j l. 7. ei in potestate] ei in potestatem
30 E 1; in eius potestate VI. 2; in potestatem eius F 6 . ut] et Mad. quod] quid V 2. 6. vindeudi
7? 1. seu] sive E. VI. 2. 4. 6. || /. 8. quid aliut] quid aliud E 2. V 1. 2. 4; aliut V 6; qnodlibet
F 3 . Jlad..
III, 2, 1. Codd. Ji 1. 2. JEl. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — /. 9. FL. — EEX]
des. E\. T r 3; ANT. irraemlttit F 4 ; ANTIQUA NOVITER EMENDATA add. F 1 5 . 19. CHINDA-
35 SVINDUS] ita B2; CHNDS Bl; CHINTASVINTTJS E2; CHDS F 4 . 6; GLS CHDS VI. 5; GLS
ECDS F 2 . || l. 12. pravitatibus E 1. || l. 14. et] ad li 1. ortantur] ita II 1. E; perortantur F l . 5;
liortantur cett. || l. 15. servitute] ita B 1. E2; servitutem cett. reducere] ita B 1. Mad.; redicere (al.
m. post add.) E2; deest B2; redigvreEl. VI—6. 8. 14; recipere F l o . || /. 16. iugiter] higititr
B 1. sanccimus] ita B. F l ; sancsimus E2; saucimus alii. || l. 17. rei] legi E 1. crimine not.] crimen
40 dotentur B 1. illi deest B 2. (| l. 19. eos deest B 2; al. m. jaost add. E 2. ipsorumj " ipsos B 1.
1.20. a tempore E 1. |j l. 21. veudicabit F l . 2. convincerit E 1. F 6 ; convincitur F 3 . maritus B 1.
l. 22. spem B 2. F 3 ; specie V 15. puelle vel imilieres] ita B 1. E 1; puelle vel mnlieris (corr.
mulieres) F 6 ; puella vel mulier cett. (ra. corr. al. m. mulieris E2). ipsius F 2 . || l. 23. nequiverit B 1.
et cZeorf JS 1-

45 1) Cf. Iustiniani Nov. CXVII, c. 11 (= Iuliani Const. CVIII, c. 10J; Dig. XLVIII, 5 , 12
§ 1 2 ; 'N. Arch: XXIV, p . 5 9 4 sqq. 2) Est poenct adulterii; v. infra III, 4 , 1. 3 . 1 2 .
3) Legislator ante oculos hobuisse videtur Iustiniani Novellam XXII, c. 11 f= Iuliani Const.
XXXVI, c. 3); cf. 'N. ArchS XXIV, ^.596.
LL. Sect. 1 . 1 . 18
 138 LEX VISIGOTHORUM III, 2, 7. 8.

III, 2, 7. Recc. Erv.] eorum iilios una cum rebus ommbus indubitanter petitor obtinebit *. Hic
et de illis ancillis ordo servandus est, que viris iiigenuis tali fraude noscuntur esse
coniuncte. Nam et de libertis, quos ita constiterit copulatus existere ancillis aut
servis, huius servanda erit sanctio legis.

*) V17 in margine addit: nisi mulier illa vel pnella legale protulerit iuramentum, quod 5
ignoranter servili se matrimonio copulavit.

Iir, 2,8. Kecc. Erv.\ VIII. ANTIQUA.

Si a b s q n e v o l u m t a t e p a r e n t u m m u l i e r i n g e n u a m a r i t o se e o n i i m g a t
ingenuo.
l
Si puella ingenua ad quemlibet ingenuum venerit in ea condicione, ut eum sibi 10
maritum adquirat, prius cum puelle parentibus conloquatur; et si obtinuerit, ut eam
uxorem habere possit, pretium dotis parentibus eius, ut iustum est, inpleatur. Si vero
hoc non potiierit obtinere, puella in parentum potestate consistat. Quod si absque
cognitione et consensu parentum eadem puella sponte fuerit viro coniuncta, et eani
parentes in gratia recipere noluerint. mulier cum fratribus suis in facultate parentum 15
non succedat, pro eo, quod sine volumtate parentum transierit pronior ad maritum -.
Nam de rebns suis si aliquid ei parentes donare vokierint, habeant potestatein. Ipsa
quoque de donatis et profligatis rebus faciendi quod voluerit libertatera habebit.

III, 2,7. /. 1. obtineat V 3. Hic] Hinc R 1. || /. 3. copulatos E. V. cnm ancillis V 1.

l. 4. servis htiius] serbus uius F 3 . servande li 1. || l. 6. Post copnlavit F17 add. Q. V. C. (= Quidam 20
vetus codex ?).
III, 2, 8. Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — /. 7. ANTIQUA] deest
E. V2. 3. 5. 8. 14. 19; FLS GLS RODS EEX al. Felicissimns Kodericns T'17 (i« marg.). || 1.8. marito
sese E2. Pith.; maritos e s s e ^ l ; sese marito T"l. 2. iungatiM. |j l. 10. ingenuo II1. in] sub V2. 6;
deest Pith. |j / . 1 1 . cum] quum E2; q u a m ^ l . ut] ita Bl (ubi tamen al. m. post add.J. E 2. VI. 2. 5. 25
6. 17; deest 112. E 1. V 3. 4. 14. 15. || l. 12. posse ^ 2 . V 3. 4. 14. 15. tit] quod JB 1. || /. 13. pot.
par. VI. 2; parentum voluntate F 6 , Pith. || /. 14. cognitionem et cousensum Ii 2. isponte li \.
/.15. gratiam V. facultatem VI. 6. j[ /. 16. paparentum li 1. || /. 17. suis deest VI. parentum i? 1.
donare vol.] dare vol. V4; donaverint Mad. habeat V 1. jj /. 18. libertatem habeat V 1; habeat
potestatem V 2. ?,o

1) Cf. L. Burg. 12, 4 et infra III, A, 7. 2) Visigothi feminas, quae castitatem

perdiderunt, amissione hereditatis puniebant, eandem assignantes culpam eis, quae sine parentum
vel tutorum consensu matrhnonium contraxemint, atque eis, quae extra matrimonium cum viris con-
cubuerunt; cf. III, 1, 8; 4, 7. Quod communc fuisse iuri Germanonan non paucae leges
eiusdem et inferiorls aevi testantur, scilicet Lex Burg. 12, 5 ; Ed. Langob. Liutpr. c. 5. 119; 35
Lex Angliornm et Wermorum c. 47; leges Scandinavicae, guas allegat Wilda, 'Strafrecht der
Germanen' pp. 801. 808; leges municipales medii aevi, quas laudat Laband, 'Vermogensrechtl.
Klagen' p. 378, n. 2 8 ; et praeter eas fontes hiris municipalis Tremoniensis, Lib. civitatis 15. 43
et Lib. iudiciorum 130, ed. Frensdorff, 'Dortmunder Statiiten u. Urtheile' p. 69. 76. 139;
Ottonis ducis privilegium Brunsvicense c. 34, ed. Hiinsehnann, 'UB. d. Stadt Braunschweig7 I, to
p. 6; praecipue autein sententia ab iudicibus Alamannicis saec. XI. lata, quam tradit Ortlieb
Zwifaltensis, SS. X, p. 74: predium . . . quasi iniuste sibi ablatum . . . ropetiit (sc. mulier
quaedam), set quia legalia iura propter turpem abiectioncm mariti perdidit, contradieentibus legis-
peritis ininime reeepit: qiiippe quae maritalem castitatern amisit etiam iura hcreditaria perdidit.
Aliter Eike de liepgow, qni antiquae illi consnetudini opposuit verba: Wif mach mit unkuschheit irs 45
lives ire wifliken ere krenkcn; ire recht ne verliist se darmcde nicht noch ir erve; Spec. Sax.
I, 5, 2. Cf. 'N. Arch: XXIV, ^ . 5 9 6 sqq.
 LEX VISIGOTHORUM IU, 3. 1. 139

] HX TITULUS: DE RAPTU VIRGINUM VEL VIDUARUM1.

L Si ingenuus ingenuam rapiat mulierem, licet illa virginitatem perdat, ste tamen
illi coniungi non valeat.
H. Si a potestate raptoris puellam parentes eripere potuerint.
5 III. Si consentiant raptori parentes de disponsata puella.
IHI. Si fratres vivo an defuncto patre consentiant raptori.
V. Si quicumque rapiat alienam sponsam.
VI. Si quispiam de raptoribus occidatur.
VII. Infra quod tempus liceat accusare raptorem.
10 VIII. Si servi mulierem ingenuam rapuerint.
VIIIL Si servus mulierem libertati traditam rapuerit.
X. Si serviis ancillam alterius rapuerit.
XI. De sollicitatoribus filiarum et uxorum alienaram.
XII. De ingenuis adque servis, quos in rapto interesse constiterit.

15 Itecc.] I. ANTIQUA. I. 3,1.

Si i n g e n u u s i n g e n u a m r a p i a t mu- Si ingenuus ingenuam rapiat mulie-
l i e r e m , l i c e t illa v i r g i n i t a t e m rem, licet illa virginitatem perdat,
p e r d a t , ste t a m e n illi c o n i u n g i iste tamen illi coniungi non valeat.
non v a l e a t .
20 Si 2 qiiis ingenuus rapuerit virginem Si quis ingennus rapnerit virginem vel viduam,
vel viduam, si> antequam integritatem si, autequam integritatem virginitatis aut castita-
virginitatis aut castitatis amittat, puella tis aniittat, puella vel vidua potuerit a raptu
vel vidua potuerit a raptore revocari, revocari, medietatem rerum suarum ille, qui ra-
medietatem rerara suarum ille, qui rapuit, puit, perdat, ei, quara rapuerat, consignandam.

25 TIT. III. Lenima. Codd. R 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6.

Index capitulorum. Codd. li 1. 2. E 1. 2. V3. — l. 2. ingeimam] ingenua E 1. mnlierem —
valeat des. B 2. V3. illa] illam II 1. ste] ita R 1. E 2; iste E 1. || l. 4. puella R. eripere
potuerint] eriperit R 1. || l. 5. consentiantur E 1. j| l. 6. sive vivo E 1. an defuncto] hanc defunctu
R 1. raptori sororis E. || /. 7. isponsam R 1. |j / . 8 . occidantur R 1. j] l. 9. raptorem] et si parentibus
30 (parentes E2) vel puelle cum raptore de nuptiarum definitionibus (definitionem E 2) conveniat add.
E. V3. j! l. 10. servus — rapuerit 11 \. || l. 11. VIIII. Si — rapuerit des. R 1. mulierem libertati]
libertate E 1. || l. 12. X] VIIII R 1. || / . 1 3 . XI] X ii 1. filiarum] puellarum ^ 1; filiorum E (corr.
filiarum E 1). alienarum] vel etiam viduarum ac (hae E 2) de his qui puellam aut viduara ingenuam
absque regio iussu violenter dare marito presumserint (praesumpserit E 1) add. E. Y 3. || l. 14. XII]
35 XI R 1. raptum i? 1; raptu jff 2. constiterit] jfa J? 1. V'S; constiterint 112. E2; contigerit R 1.
III, 3, 1. Codd. R 1. 2. — Z. 18. stej iste R 2. III, 3, 1. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
conitingi] ita E 2. V; coniugii R 1; coniugi R 2. (8. 15, 17). — l. 15. 1] ANTIQUA add. V \. 6;
/. 22. aut castitatis <fo». 5 1. || /. 23. viduam NBM EMDA ( = NOBITEE (?) EMENDATA) adtf.
poterit R 1. raptore revocari] raptu revocari R 2. i : 2; ANTIQUA NOVITER EMENDATA add.
40 /. 24. ille — quam rapuerit des. R 1. V2. 8; ANTIQUA arfd. F 17, ef in viarg.: NO-
VITEE ADDITA. || f. 18. iste] sta al. m. corr.
ista E 2. coniungi] coniugii E\. |j /. 22. poterit
F 3. a raptu revocari] a raptore vocari E 1;
a raptore revocare V15; arraptam revogare V 3.
l. 24. rapuerit V 1.2.

1) Rubrica recepta est ex Cod. Theod. IX, 24. 2) Hanc formam legis Leovigildus
antiquiori mbstitidsse videtur; cf. Lex Burg. 12, 1—3; Cod. Iust. IX, 13, 1 ; 'N~. Arch/
XXIV, p. 600 sqq.
18*
 140 LEX' VISIGOTHORUM IIT, 3, 1. 2.

III, 3,1. Becc.] perdat, ei, quam rapuerit, con-
signandam. Si vero ad inmunditiam,
quam voluerit, raptor potuerit pervenire,
in coniugium puelle vel vidue mulieris,
quam rapuerat, per nullam conpositionem
iungantiir l ; sed omnibus traditis ei7 cui
violentus fiiit, et CC insuper in conspectu
omnium publice hictus accipiat flagelloram
et careat ingenuitatis sue statum? paren-
tibus eiusdem, cui violentiis extiterat, aut
ipsi virgini vel vidue, qnam rapuerat, in
perpetimm servituras.
JBrr.] Si vero ad innranditiam, quam voluerit,
raptor potuerit pervenire, in coniugio puelle vel
vidne mnlieris, quam rapuerat, per nullam con-
positionem iungatur; sed CUin omnibns rebllS Sllis
tradatur ei, cni violentus fuit, et ducentos insnper 5
in conspectn omniuni publice ictns accipiat flagel-
lorura et careat ingenuitatis sue statum, paren-
tibus eiusdem, cui violentus extiterat, aut ipsi
virgini vel vidne, quam rapuerat, in perpetnum
servitums; ita 2 ut ad eius, quam rapuerat, io
coniugiura nnllo unquam tempore redeat.
Quod si factum fortasse constiterit, quid-
quid de raptoris rebus pro contumelio sui
percepcrat, una cum ipso raptore amittat,
illis procul dubio parentibus profutura, quo- 15
rum hoc negotium fuerit executum in-
stantia. Quod si vir, de alia uxore filios
liabens legitimos, raptum postea fecisse
convincitur, ipse videlicet solus in eius,
quam rapuit, serviturus potestatem tra- 20
datur; res tamen raptoris filii eius legi-
timi obtinebunt.

III, 3,2. jtecc. Mrv.] II. ANTIQUA.

Si a p o t e s t a t e r a p t o r i s puellam p a r e n t e s e r i p e r o p o t u e r i n t .
Si 3 parentes mulierem vel puellam raptam excusserint, ipse raptor parcntibus 25
eiusdem mulieris vel puelle in potestate tradatur, et ipsi mulieri penitus non liceat

II [, 3, 1. /. 2. ad deest R 1. || l. 4. coniugio III, 3, 1. l. 1. inmunditia E\. || L 3. rapuerit

11 2. !| l. 6. iungautur] ita R \. 2. || /. 7. CC] T'1. 2. 6. |j 1.4. eoniungantur E 2. cum omnibus
hictus culd. li 1; ducentos li 2. || L 8. liichis] h. l. rebus suis tradatur] oninibus rebus suis traditis
om. Ji 1; hictos li 2. |) l. 9. sue ing. Ji 1. |j 1.11. vel] E 1 (c/. llccc.); cum omnibus q u a e h a b e t 30
ita Erv.; aut 11 2; deest E 1. quam] quem 11 1. tradatur V 4. |j l. 5. dnccntis E 2. \\ l. 6. hictibns
E2. !| 1.1. statu V2. 3. || /. 10. ita nt] haec et
rellqua usque ad Juiem capitis omittlt sicut Itecc.
etlam E\. (j l. 12. constiterit] contigerit T r 5. 15.
/. 13. raptoris] raptoribus E 2. sui] ita E 2. F 2 ; 35
suo cstt. || /. 14. admittat E 2. [| /. 15. quorum]
qno suum E 2. J| l. 16. instantiam E 2. j| /. 20. po-
testateni] ita E 2. V 3 ; potcstate cett.
III, 3, 2. Codd. R\. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 14. 17. 19). — /. 23. ANT.] deest E 1.
F 3 ; FLS RCS T r 8; FLVS KCNTS EEX Mad. \\ l. 24. potestatem 111. || l. 25. ipse raptor — con- 40
fngerint bis scr. li 1. parentibus] paritibus 11 1 (prijnnm). J| l. 26. rnul. eiusd. II 1. in potestate] in
potestatem F 6 ; des. F 3 . tradantur R 1.

1) Cum ex lege III, 3, 7 appareat, matrimonhim inter raptorem et raptam non prohibitum
fuisse, etiam haec verba non acl impedlmentum raptus spectare, sed ita intelligenda esse videntur,
ut raptori non liceat raptam contra ehts vel parentum vohmtatem in coniugium ducere. 45
2) Etiam hoc additamentum non matrimonium inter raptorem et raptam contrahendum, sed
tanhtmmodo coniughon inter raptam et raptorem, qid ei iam servus addictus est, vetare videtiir.
3) Cf. Cod. Theod. IX, 24, 1. .
 LEX VISIGOTHORUM Ul, 3, 2—4. 141

Recc. Erv.] ad eundem virum se coniungere. Quod si facere presumserit, ambo morti III, 3, 2.
tradantur. Si certe ad episcopum vel ad altaria sancta confugerint, vita* concessa,
omnismodis separentur et parentibus rapte servituri tradantur.

*) F14: et illis a rege fnerit vita eoncessa.

5 Mecc. Erv.] III. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. ffl, 3,3.

Si c o n s e n t i a n t r a p t o r i p a r e n t e s de d i s p o n s a t a pviella.
x
wSi parentes raptori consenserint, pretium filie sue, quod cum priore sponso
delinisse noseuntur, in quadruplum eidem sponso cogatur exolvere; idem vero raptor
legibus sponso inexcusabiliter maneat abdicatus.

10 Becc. Erv.] IIII. ANTIQUA; III, 3,4.

Si f r a t r e s vivo an defuncto p a t r e c o n s e n t i a n t r a p t o r i s o r o r i s .
Si 2 vivo patre fratres raptori consenserint aut in rapto sororis conscii con-
probantur, excepto mortem3 damnum, quod de raptoribus est constitutum, excipiant.
Si vero post obihim patris fratres sororera suam raptori tradiderint vel raptori
15 levandam consenserint, pro eo, quod eam vel vili persone vel contra volumtatem
suam niiptui tradiderint, cuius etiam lionorera debuerant exaltare, medietatem facultatis
stie amittantj ipsi nihilhominus sorori tradendarn, et insuper in presentia aliorum a
iudice L flagella suscipiant, ut hoc alii conraoniti terrore foraiident. Adiutores vero
raptoris, qui cum ipso fuerint, disciplinam aecipiant, sicut est in lege alia con-
20 stitutum4. Raptor autem inexcusabiliter superiori lege 5 et in rebus et in status sui
digmtate damnetur.

I I I , 3, 2. l. 1. se coninngere] reconimigere 112. presnmserint E2. T'6. Jfad. |j l. 2. certe]

autem li 2. ad episcopo li 1. || l. 3. omnibus modis E 1. F 3 ; omnimodis F 2 ; omnlno VI.
I I I , 3, 3. Codd. lil. 2. E\. 2. V \. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 15. 17. 19). — /. 5. F L . — REXJ
25 des. E 1 ; ANTIQUA V 4. 8. 1 5 ; F L S CINDS REX. ANTIQUA V19. GLOE. deett V 3. RECC.]
R E C 6 D S 7 M ; liECCESD 112; RECDS E2. VS. 17; RCDS T'2. 5. 6 ; RCHDS VI. \\ l. 6. dispon-
satani pucllam 11 \. || / . 7 . raptori] i n a d n l t e r i o add. V4. priorem isponsmn 11 1. jj /. 8. cogatur]
ita 1L E2; cogantnr cett. ideni] eidcm R. raptor] v e l a d t t l t e r add. V4. [] /. 9. abdicatns] addictus
T r 2 ; addicatiiM F 1 9 ; deest T r 5.
30 I I I , 3, 4. Codd. li 1. 2. E 1. 2. VI. 2. (3. 4. 5). 6. (15. 17. 19). — l. 10. ANT.] deest E. VI. 1 9 ;
RCDS in marg. T'17; F L S CINDASVINDUS REX F 1 5 . |j l. 12. raptori] v e l « i d u l t e r o add. V 4.
raptori conscntiant li 1; consenserint raptori E. V. raptu E. V. concii E2; socii T'4. jj l. 13. exeepto
mortem] ita 111; excepto morte E 1 ; excepta morte cett. \\ l. 15. servandam corr. levandam E 2.
consenserint] concesserint T'3. cam] eadem 112. || l. 16. nuptui] consenserint vel I"4. |j / . 1 7 . admit-
S5 tant 11. sorori] deest 111; sorori suae 3fad. || /. 1S. L] quinquagiuta 11 2. VG; quinquagena E 1.
Jfud. siiscipiant] acctpiaiit T'3. hoc deeM 111, al. m. imst add. E 2. conmonitij coinmoti E 2. F l . 6.
1. 19. raptori.s] s i v e a d u l t e r i add. V4. disciplinam l e g i s E. V. \\ 1.20. istntns R 1 ; statu R 2. El.

Y) Reccessvindus, qui hanc legem supplemento dedit legi antiquae III, 3, 5, poenam
quadnipH ex Lege Romana recepisse videtur, sc. ex L. llom. Vl>>. C. Th. III, 5, 6 ; 6, 1 ;
40 11, 1. Ex ture Iustiniano haec poena remota ed; cf. Cod. Iust. V, 1, 5, § 5 ; 2, 1 pr.;
8, 1, § 1. 2) Cf. Cod. Theod. IX, 24, 1. 3) Raptorem et raptam sub quodam eventu
morte esse puniendos statuit III, 3, 2, raptorem sponsae alienae III, 3, 5 ; cf. III, 3, 6.
4) Remittitur. ad lcgem III, '&, 1 2 ; qiiae cnm sit Receessrindi', mspicanmr hao.c verba a legis-
peritis, nui codicem Reccessrindlanum composuerunt, antlquae legi addita esse. 5) III, 3, 1.
 142 LEX VISIGOTHORUM III, 3, 5—7.

111,3,5. Reve.Erv.) V. AXTIQUA.

Si q u i c u m q u e r a p i a t a l i e n a m sponsam.
Si* alienam sponsam quicumque rapuerit, de raptoris ipsius facultatibus medie-
tatem puelle, alia vero medietatem sponso iubeimis addici. Quod si minimam aut
nullam habeat facultatem, his, quos supra memoravimus, cum omnibus, que habuerit, 5
tradatur ad integrum; ita ut, venundato raptore, de eius pretium equales habeant
portiones. Ipse autem raptor, si peractum scelus est, puniatur.

III, 3, 6. Kecc. Erv.] VI. ANTIQUA.

Si q u i s p i a m de r a p t o r i b u s o c c i d a t u r .
2
Si quis de raptoribus fuerit occisus, homicidium* non teneatur, quod pro io
defendenda castitate3 commissum est.

*) E 2: pro humicidium non teneantur; VI. 3. 6. 31ad.: pro homicidio non teneatur. —
T'15. 19: mors eius pro homicidio non teneatur. — E 1. Vll. Pith.: ille, qui percussit,
ad homicidium non teneatur. — T'4: ille, qui percussit, pro homicidio non teneatur. —
V2: pro homicida ille, qui occidit, non teneatur. 15

III, 3, 7. Recc. Erv.] VII. ANTIQUA.

Infra quod t e m p u s l i c e a t a c c u s a r e r a p t o r e m , et si p a r e n t i b u s vel

p u e l l e cum r a p t o r e de n u p t i a r u r a d e f i n i t i o n e c o n v e n i a t .
Raptorem virginis vel vidue infra XXX annos omnino liceat accusare4. Quod si
cum puelle parentibus sive cum eadem puella vel vidua de nuptiis fortasse eonvenerit, 20
inter se agendi licentiam negari non poterit. Transactis autem XXX annis, omnis
accusatio sopita manebit.

III, 3, 5. Codd. R 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (17. 19). — l. 1. ANT. cleest E 1. V 19.
1.4. alia] ita 11 1. E2; aliam cett. adici ampliari vel tradi V4. j| / . 5 . his] is VI. 6. quos] quo E 1;
qiii corr. que E 2; quem VI. 2. 6. || l. 6. venundato] vendito R 1; veniidato V 1. pretium] ita It 1. 25
E2; pretio cett. || l. 7. pcractus JK 1.
III, 3, 6. Coild. B 1. 2. E\. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 8. xVNT. deext E 2. F19.
l. 9. raptoribus] a n t a d n l t e r i s adcl. V8. \\ l. 10. raptoribus] aut a d u l t e r i s add. V4. 8. quod] quia
VI. 15.
III, 3, 7. Codd. H 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (17. 19). — l. 16. ANTIQUA] ita li. E 2. 30
VI. 4. 5. 6. 17. 19; deest E\. V2. 3 ; FLVS CNTSNTS REX ANTIQUA Mad. || l. 17. parentes
R 1. V4. vel deest II 1. || /. 18. conveniant V 4. 6. || l 19. viduarura F 6 . j| l. 20. eadem — vidua]
eam puellam vel viduam 11 1. nuptias li 1. raptor convenerit V 2. || l. 21. agendi] agitandi Jf 1.
Iicentiam] ita 11. E 1; licentia cett. deneg-ari B 2. E 2.

1) Leovigildus hanc legetn antiquiori cuidam Euricianae substituisse videtur; cf. L. Baiuv. 35
8 , 1 6 : Si quis sponsam alienam rapuerit . . . Cf. supra III, '6, 3, de poena etiam III, 3, 1.
2) Legislator, Leovigildus ut opinor, legem Iustiniani Cod. Iust. IX, 13, 1, § 1 ante ocidos habiusse
videtiir. 3 ) Cf. Patdi S e n t . V, 2 3 , 8 : . . . p u d o r e m publico facinore d e f e n d e r u n t .
4) Cf. X, 2, 3. 4. Aliter secundum leges Romanas de raptu iam post quinquennium accusare
?i07i Ucuit; cf. Cod. Thcod. IX, 24, 3 fiti L. Rom. Vis. IX, 19, 2) ciirn hiterpretatione el 40
Ed. Theoderlci c. 20.
 LEX VISIGOTHORUM III, 3, 8. 9. 143

Jteee.Erv.] VIII. FLAVIUS CHISDASVINDUS REX. III, 3, 8.

Si s e r v i raulierem in-genuam r a p u e r i n t .
Equitatis oportiinitas exigit legem ponere seeuturis, unde dubitationis oeeasio
inter presentes occurrit. Servi igitur si sciente domino vel iubente raptum facere
5 presuinserint, ad omnein legalem satisfactionem servorara dominus iudicis instantia
conpellendus est. Quod si extra volumtate domini servi talia perpetraverint, iudicis
idem sententia conprehensi Lac decalvationis feditate multati, trecentenis insuper singuli
flagelloruin liictibus verberentur. Ille tamen servus, qui idera se ingenue mulieri per
rapinam copulari quesibit, penali sententia subiacebit.

10 JRecc.] Vmi. FLAVIUS Erv.] VIIII. III, 3, 9.

GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.
Si s e r v u s
raulierem l i b e r t a t i t r a -
ditam r a p u e r i t .
Si servus libertam rapuisse detegitur,
15 quoniam non Jam imius conditionis esse
noseuntur, ideo, si voluerit pro servum
conpositionem dorainus dare, aut centum
solidus mulieri persolvat, aut7 si noluerit,
eundera servtim pene supplicio tradat.
S i s e r v n s ra u 1 i e r e m l i b e r t s i t i t r a d i t a m
rapuerit.
Si servus Hbertam rapuisse detegitur, quoniam
non iam unius conditioiris esse noscuntur, ideo,
si idoneus servus est, qui talia coinmisisse
detegitur et idoneam libertam rapnisse in-
venitur, si* voluerit, doininus eius centum
solidos pro eo conponat. Si certe noluerit,
eundem servum tradere non desistat, ita
ut ipsi mulieri ultra non liceat eundem
raptorem sibi in coniugio copulare. Quod
si ad eius aliquando coniugium venerit,

*) F 1 4 : si voluerit pro servo eonpositionem

25 dominus dare, aut C solidos uiulicri con-
ponat aut, si noluerit, cundcm servum
pene supplicio tradere non desistat.

III, 3, 8. Codd. Ii 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (14. 15. 17). — /. 1. FL. — REX] FLS
CHINDASVINDUS REX B2; FLS CHNDS REX li 1. E2. V 2. 17; FLS CNDS REX F 3 ; FLS GLS
30 CHDS n . 5; ANTIQUA E 1; ANTIQUA. FLS CHDS R F 4 ; FLS CHDS REX. ANTIQUA T'6;
FLS RCSTS REX Mad.; RCDS in marg. F17. || l. 4. presentnm II 1. Si servi igitur Mad. isciente
Jt \. raptnm virginnm V 14. || l. 5. legalem] legis Tr15. || /. 6. volnmtate] ita li 1; boluntate E 2;
voluntatem cett. || /. 7. itlem sententiani II 1; eiusdem instantia in loco ram V &. liae] ac li 2. V.
trecentenis] COConim F 6 . singuli deest F 6 . || l. 8. ictibus B 2. E \. V. qui idem] quidem Ii 1.
35 idem se] idem R 2. F 3 ; des. V 1. 6. || /. 9. copulare F 2 . quesivit E. F. sententia] ita II 1. E 2. F l ;
senfentie ce.lt.
I I I , 3, 9. Codd. II 1. 2. — l. 10. RECC.] III, 3, 9. Codd. E 1. 2. F 1. 2. 3. 4. 5. 6. (8.
RECODS R 1; BECCSD II 2. || l. 12. mulieri 14. 15. 17. 19). — l. 10. VIIII] FLS RECDS REX
li 1. || /.15. nnius] huius (rel fortasse hunins) II 1. add. E2. F 1 7 ; FLS GLS RCDS REX add. F 5 . 6;
40 l. 16. ideo deest 112. servo II 2. j| l. 18. solidos FLS GLS RECAREUS REX add. V 1; FLS
II 2. |1 l. 19. pena li 2. suppliciu II 1. CHNDS (CNDS F 3 , CNTSXTS Mad.) REX add.
V 2. 3. Mad.; AX. FLS CIIS REX add. V 4;
ANTIQUA add. F15 et inmary. F17. | l. 14. inn-
lierem libcrtam E 1 ; muliem (s-tc poxt add. al. mnn.)
Hbertam E 2. |j l. 15. iam non E 2. F l . 3. 4. 5. 6.
l. 16. cst servus F 3 . 4. 5. commisis.se] feeisso
Mad. j| /. 19. conponat] coni^onere non moretnr
F 3 . certc] crgo T r 2; autcm I'15. j| l. 22. rap-
torem eras., at. man. virtun F6. ropulari VI. 4.
50 Mad.
 144 LEX VISIGOTHORUM III, 3, 9—11.

111,3,9. JErv.] et ±illl exinde fuerint procreati,

dominus ille, cuius servus rapti crimen
admiserat, et servum et liagnationem sibi
vindicet servituram. Sin autcm rasticus
aut vilissimus servus esse noscatur et 5
siniilcm libertam rapuisse cognoscitur,
quantum ipsum servum valcre constiterit,
tantum pretium dominus servi predicte
mulieri persolvere procurabit; ipse vero
servus centenis flagellorum ictibus verbe- 10
retur ac turpiter decalvatus in potestate .
domini sui erit perpetim permansurus.

III, 3,10. liecc. JEJrv.] X. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

Si s e r v u s a n c i l l a m a l t e r i u s rapuerit.
Si servus ancillam iuris alieni rapuerit, ducentorum flagellorum verberibus cesus 15
ac decalvatus7 ab ancilla etiam, si dominus ancille voluerit, absque dubio separetur.

III, 3,11. Becc.] XI. Erv.] XI.

FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
De s o l l i c i t a t o r i b u s filiarum et
uxorum a l i e n a r u m vel etiam vi-
duarum ac de his, qui puellain
aut viduam ingenuam absquc regio
iussu v i o l e n t e r dare m a r i t o p r e -
sumserint.
Omne, quod honestatem vite conmaculat7
legalis necesse est ut censura coerceat.
De s o l l i c i t a t o r i b u s f i l i a r u m et u x o r u m
a Iienarum ve1 etiam vid n aru m ac d e 20
h i s, q u i p u e 11 a m a u t v i d n a m ingenuam
a b s q ue r e gi o i u ss u vi o 1 ent er dar e ma-
, r i t o p r e s u m s e r i n t.
Onme, quod honestatem vite conmaeulat, legalis 25
necesse est ut censura coerceat. Ideirco solliei-

III, 3, 9. l. 3. hagnationem] hanc natiouem

E 1; liagiiitionem E 2; agnationera V. |j l. 4. ven-
dicet F l . 2. Sin] Si F 6 . 17. rustieus] rusticanus
in marf). V 17. || l. 5. noscatur] ita E 1. V 4. 6; 30
noscitur VI. 3. 5; dinoscitur F 2 ; noscuntur E 2.
l. 6. libertam] libertatem E \. |J /. 7. servum deest
E\. |i ^.9. procuret V15. |j /. 10. hictibus E 2.
verberetur] verberatus VI. 2. 6. |] ;. 11. ac] ita
VI. 2. 6; hac E2; et E 1. V3. 4. 5. in] et iu 35
F 3 . 4. 5.
III, 3, 10. Cotld. Jt 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (15. 17. 19). — l. 13. FL. — REX] AX
jrraemittit F 4 ; ANTIQUA adcl. F 1 5 ; F G K E E 1; RCDS in marg. F 1 7 ; des. VI. 5. 19. CHIX-
DASVINDUS] ita 112; CNDS li 1; CINDS E2; CHNDS F 2 ; CHDS F 6 ; CINDADS F 5 ; CHS F 4 .
l. 16. ac] liac Ji 1. ancille deest VI. separentur li 2. E. 40
I I I , 3, 11. Codd. Bl. 2. E2. — 1.18. CHIN- III, 3, 11. . 7^1. F l . 2. 3. 4. (5). 6. (8.
DASVINDUS] itaB2; CNDS Ji 1. E 2. || /. 19. fi- 17. 19). — / . 1 7 . XI] F L S CHNDS (CINDADS
liorum E 2. || l. 2 1 . his Jeesf i? 2. || l. 22. aut] F 3 , CHDS F 6 ) E E X add. V 2. 3. 6. 1 7 ; AN.
vel E 2. || /. 24. presumserit i? 1. |i /. 25. Omnem F L S CHS E E X acW. V 4 ; F L S CIND EEX.
R 2. honestatem] ita R 2; inhonestate II 1 ; one- ANTIQUA add. F 1 9 ; ECDS add. in marg. F 1 7 . 45
statem E 2. vita JR. jj l. 26. legali ^,' 2. /. 19. filiorum E 1. |i /. 20. ac] et F l . || l. 21. aut]
vel F l .
 LEX VISIGOTHOKUM III, 3, 11. 12. 145

Xecc.] Idcirco sollicitatores * adulterii uxo-
rum vel filiaram alienarum adque vidua-
rum, sive per ingenuum aut ingenuam,
seu per servura aut ancillam adque etiam
5 libertum aut libertam, mox manifestis
indiciis talium scelerum mandata deferentes
patuerint, cum his etiam, a quibus raissi
fuerint, iudicis instantia conprehensi in
eius potestate tradantur, cuius uxorem vel
10 filiam sollicitasse repperiuntur; ut illi quo-
que de eis quod voluerint sit iudicandi
libertas, quem vel coniugalis ordo vel
parentalis propinquitas huius ultorem
criminis legaliter esse demonstrat. Illi 2
15 quoque, qui puellam ingenuam viduamvel
absque regiam iussionem 3 marito violenter
presumserint tradere, quinque libras auri
ei, cui vim fecerint, cogantur exolvere;
et huiusmodi coniugium, si mulier dissentire
20 probatur, irritiim nihilhominus habeatur.
JElrv.] tatores adulterii uxoram vel filianun aliena- IIIj 3j 11.
rum atque viduaram sive sponsanim 7 Sl per in-
geiauum vel ingemiam, seu per servum aut ancillam
atque etiam libertum aut Hbertam, mox manifestis
iadiciis talium scelerum mandata deferentes pa-
tuerint, cum his etiam, a quibus missi fuerint*,
iudicis instantia conprehensi in eius potestate
tradantur, cuius itxorem vel filiam aut Sponsam
sollicitasse repperiuntur; ut illi qaoque de eis
qnod voluerint sit iudicandi libertas, quem vel
coniugalis ordo vel parentalis propinquitas liuius
ultorem criminis legaliter esse demonstrat. XIII
quoque, qui puellam ingenuam viduamvel absque
regia iussione marito violenter presumpserint tra-
dere, quinque libras auri ei, cui vim fecerint,
cogantur exsolvere; et huiusmodi coniugium, si
mulier dissentire probatur, irritum nihilominus
habeatur.
*) V8 addit: aut si minime missi extiterunt.

XII. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS REX. III, 3, 12.

De ingenuis adque servis, quos in raptum i n t e r e s s e constiterit.
Qui in raptu interfuisse cognoscitur? si liber est, sex auri tincias reddat et
25 III, 3, 11. /. 1. audulterii B 1. || l. 3. aut] vel III, 3, 11. /. 1. adult. ux.] alienarum adulteri
72 2. E 2. ingenua E 2. || l. 7. a deest B 2. uxorum VI. || l. 2. sive] vel VI. 2. si dsest E1.
l. 8. instantiam E 2. conpreensi E 2; deest B 2. F 3 . per] pro E1. || /. 3. per] pro E\. ant]
/. 9. vel] aut E 2. || l. 10. filiam] s e u s p o n s a m rel E 1. || l. 4. etiara deest F 3 . manifesti E 1.
al. man. post add. E 2. repperiuntur al. man. corr. l. 5. talia V2. mandatum VS. 5. 3Iad. |j /. 6. cura
30 repperiantur i2 1. || / . 1 1 . voluerint] ita R. E 2. eis etiam etc. V1; cum etiam eis a quibus V 2;
l. 12. coniugalis ordo] iugalis hordo R 2. vel cnm quibus F 3 . || 1.7. iudices E1. || / . 9 . rep-
quem parentalis E 2. [[ /. 13. ultorera] torem al. periantxir E\. eis] his F l . 2. j| l. 10. qnod] quod
man. corr. auctorem E 2. || /. 15. viduamvae facere F 3. voluerint] ita E 1; vohierit V. iudi-
B 2; vel viduam E2. || /. 17. presuniserit B 1. candi] faciendi in marg. V17. vel coniugalis] vel
35 l. 18. fecerit B\. E2. cogatur B 1. || /. 19. de- deest V 1. 6. || l. 12. ultorem] cultorem E 1.
sentire E 2. /. 13. viduamvel] ita El; vel viduam V. |j /. 14. pre-
sumpserit E 1. |j /. 17. desentire E 1.
III, 3, 12. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F 1 . 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 17). — /. 22. FL. — REX] des. E1;
ANTIQUA F 4 ; ANTIQUA add. F 1 5 ; EGICA. EODCS in marg. F17. GLOB. deest E2. VI. 2. 3.
40 5. 8. 15. RECCESSVINDUS] ita B 2; EEC0DS B 1; EECDS E2', RCDS F 6 ; RCSNDS F 3 ; CHDS
VI. 5. 8; CHNDS F 2 ; CINDS F15. \\ l. 23. De — coustiterit des. 112. raptum] ita B 1. F 2 ; raptu
cett.; v e l a d u l t i e r i o add. F 8 . constiterint E. || /. 24. raptum F 2 ; s i v e a d u l t e r i o add. F 4 ;
v e l a d u l t e r i o add. V8. eognoscitxirj dinoscitur F 3 . Mad.

1) L. Rom. Vis. Paul. V, 4, 5 : Sollicitatores alienarum nuptiamm itemque matrimoniorum

45 interpellatores, et si effectu sceleris potiri non possunt, . . . extra ordinem pumuntur; cf. Dlg.
XLVII, 11, 1, § 2. 2) Gf. L. Rom. Vts. C. Th. III, 6, 1; 10, 1/ 11, 1. 3) De regum
Visigothorum potestate virgines viduasve liberas nuptum dandi cf. III, 2, 1; 5, 1; 6, 2 ;
Grimm, 'Rechtsalterthiimer1 p. 436 sqq.; Dahn, 'Konige' VI2 p. 499 sq.; Bnmner, 'D. RG.' II,
p. 56 sq., et quae mmiui 'N. ArchJ XXIV, p. 605.
LL. Sect. 1. I. 19
 146 LEX VISIGOTHORUM m , 3, 12; 4.

III, 3,12. Recc. Erv.] L liictiis flagellorum publice extensus accipiat. Nam si serviis fiierit et
sine domini voluntate hoc fecerit, centum publice flagella suscipiat. Quod si servns
in raptiim interfnerit cum domini vokimtate, dominns ita pro eo conponat, sicut de.
ingenuis est constitutum.

Kecc.Erv.] IIII. TITULUS: DE ADULTERHS. 5

I. Si conibente aut noii conibente iixorem cum alio viro adulterium faciat.
II. Si puella vel mulier disponsata adulterasse repperiatur.
IH. De adulterium uxoris.
IIII. Si adulter cum adultera occidatur.
V. Si pater vel propinqui in domo adulteram occiderint filiam. 10
VI. Quod servi perventos adulteros occidere non iubentur.
VII. Si puella vel vidua ad domum alterius pro adulteriiun venerit, eamque vir
ipse habere coniugem vellit.
Vm. Si mulier ingenua sponte adulterio cuicumque se misceat viro.
VIIII. Si mulier ingenua marito alterius se adulterii iungat stiipro. 15
X. Pro adulterio torquendos servos et ancillas in eapite dominoram.
XI. Si pro celando adulterii scelere mancipium libertati tradatur.
XII. De adulterorum coniugiim rebus.
XIII. De personis, quibus adulterium accusare conceditur, et qualiter perquiri aut
convinci iubetur. 20
XHH. Si ingemms sive servus virginem aut viduam ingenuam violenter polluisse
adulterio detegitur.
XV. Si ingenuus sive servus nesciente domino alienam consentientem adulterasse
convincitur ancillam.
XVI. De adulterio ancille, seu id cum adultero violenter .fecisse probentur. 25
XVII. De meretrieibus ingenuis vel ancillis, aut si earum scelus iudices perquirere
vel corrigere noluerint.
XVIII. De inmunditia sacerdotum et ministrorum.

III, 3, 12. /. 1. hictus] ita R 1. E2; luctos R 2; icttis alii. suscipiat F 5 . Nam — suseipiat
des. E\. i l. 3. raptum] ita R 1; rapto R2; raptu cett.; v e l a d u l t e r i o add. F 8 . sicut et de F l . 2. 3. 30
TIT. IV. Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F 1 . 2. 4. 6. — l. 5. DE ADULTERIIS ET ADULTERIS
F l . 4. 6; DE ADULTERIS ET ADULTERIIS F 2 .
Index capitulorum. Codd. R 1. 2. E 1. 2. — l. 6. Si conibente] ita R. El; Si convenientem E 2.
non conibente] ita R 1. E 1; non iubente R2; non convenientem E 2. uxore E 1. adult. fac. des.
B 2. faciat] ita R 1. E2; fiat E 1. || l. 8. adulterium] ita R 1. E2: adnlterio R2. E\. \\ 1.10. domum 35
B 2. E2. adultera R 1. filia R 1. |i l. 11. perventns Ii 1; proventos E 1. |j l. 12. alterins] alienam
E 1. adulterio E. eamque — vellit des. R 2. || l. 13. velit E 1. ij l. 14. adultero 12 2. E 1.
/. 15. maritum B 2. se] sese R2; se adulteri des. E 2. stupro deest R 2. || l. 16. et — dominoram
des. R 2. II l. 17. adulterio R 1; adulterum E 1. traditur R 2. |j /. 18. adnlteriornm B 1. |j l. 19. et —
iubetur des. R 2. || l. 20. iubetur] debetur R 1. i| /. 21. ingenuam — detegitnr des. R 2. ing-ennam sc 40
11 1; ingenuus E 1. |i l. 22. deteg-atur E 1. || l. 23. Si ing-enmis — aneillam des., pro quibiis rubricae
sequentis verba De adulterio — violenter, quae bis scripla sunt, leguntur 11 2. sciente an nesciente E 1.
/. 24. convincatur ancilla R 1. || l. 25. seu id] ita R; si E. adulterum li 1. violenter an c o n -
s e n t i e n t e r E. fecisse] id feeisse E. fecisse probentur des. 112. probentur] ita R 1. E 2; probatar
E\. ji l. 26. iudices — noluerint des. R 2 et hoc loco efiam E 2, ubi tamen tota rubrlca iam supra sub 45
numero XI. inserta est. iudices] iudex E\. requirere E 2. || £.27. corrigere] constringere li 1. noluerit
JEl. |j £.28. ministroram] misteriorum R \.
 LEX VISIGOTHOKUM III, 4, 1. 2. 147

Recc.) I. ANTIQUA. Erv.] I. 111,4,1.

S i 1 c o n i b e n t e aut non c o n i b e n t e S i c o n i b e n t e aut non eonibente uxore
uxorem cum alio viro a d u l t e r i u i n ciim alio viro adulterium faciat.
faciat. • • v

5 Si quis uxori aliene adulterium intulerit
violenter, addicatur marito mulieris, ut in
eins potestate vindicta consistat. Quod si
mulieris fuerit fortasse consensus, marito
similis sit potestas de eis faciendi quod
10 placet. s sua deberi legitime possit, cum omnibus
Si quis ttxori aliene adalterium intulerit vio-
lenter, si ipse adiilter filios habens legitirnos
talia perpetraverit, ipse solus absque rebus
addicatur marito mulieris. Si autem filios
legitimos non habuerit, quibus facultas
rebus suis in potestate mariti mulieris
deveniat, ut in eius potestate vindicta consistat.
Qnod si mulieris fuerit fortasse consensus, marito
similis sit potestas de eis faciendi quod ei placet.

15 Kecc.] n. ANTIQUA. Evv.\ n. 111,4,2.

Si p u e l l a vel mulier d i s p o n s a t a
adulterasse repperiatur.
Si 2 inter sponstim et sponse parentes
aut cum ipsa forsitam mulierenij que in
20 sno consistat arbitrium, dato pretio et?
sicut consuetudo est, ante testes factum
placitum de futuro coniugio fuerit defini-
tum, et postea puella vel miilier adiilterium
Si p u e l l a v e l m u l i e r d i s p o n s a t a a d u l -
terasse repperiantur.
Si inter sponsum et sponse parentes aut cum
ipsa forsitan mulierem, que in suo consistat
arbitrio, dato pretio- et, sicut consuetudo est,
aute testes facto placito de futuro coniugio
aut cura parentibus eius, qiiibus* lex
potestatem tribuit, facta fuerit definitio, et

*) Tr15 pro quibus — tribuit praebet: virginis

25 aut cum muliere, que in sua manet
potestate.

III, 4, 1. Codd. M 1. 2. — l. 4. faciat] fiat III, 4, 1. Codcl. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.

i? 2. jj l. 6. maritum E 2. !! l. 9. eis] his M 2.
(17). — /. 1. 1] ANTIQUA NOB DA add. E2;
l. 10. placet] voluerit B 2. ANTIQUA add. VI. 4. 6. 17. || l. 2. conibente]
30 ita E 1. F l . 2; coninbente 1*6; conveniente E2',
conivente alii. xixorem E 2. || l. 3. faciat] ita
E 2. V 2. 4. 5; fiat cetL \\ l. 7. perpetraverat
f l . |! l. 10. deberi] deest E 1; deveri E 2.
l. 11. potestatem V 6. Pith. jj l. 12. deveniat]
35 addicatur marito add. E 1. consistitur E 1.
l. 14. eisj.his E\. V3. 6. ei deest VI. 3. 6.
III, 4, 2. Codd. R 1. 2. — l 15. ANT. deest III, 4, 2. Codd. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.
M 2. |j L 16. sponsata B 2. jj l. 19. muliere R 2. (15. 17. 19). — /. 15. II] AUTIQUA add. E. VI.
/• 20. arbitrio li 2. \\ l. 21. facto placito B 2. 3. 4. 5. 6. 17; ANTIQUA NOVITER EMENDATA
40 l. 23. vel deest R\. add. V 19. II l. 17. reperiatur V 2. 4. 5. 6.
l. 18. sponse] ita V2 — 6; sponsi E 1; sponsam
E 2. V 1. || L 19. imilierem] ita E; muliere V.
consistat] ita E. V 6; constat V 3 ; consistit cett.
l. 21. de futuro] dum in futuro, E 2.

45 1) De hoc capite et sequentibiis cf. Wilda, 'Strafrecht' p. 809 sqq.; Dalxn, (Studienr
p. 230 sqq.; Rosenthal, 'Rechtsfolgen des Ehebruchs' p. 65 sqq.; Brunner, 'D. RG.' IIT
p. 662 sqq., et quae dlssend eN. Arch> XXIV, p. 605 sqq. 2) Cf. III, 1, 3 ; 6, 3 ;
L. Burg. 5 2 ; 'N. Arch.' XXIV, p. 578 sq. 609 sq.; XXV, p. 276.
19*
 148 LEX VISIGOTHORUM HI, 4, 2. 3.
4,2. Hecc.] conmisisse detegitur, una cum
adultero puniatur, aut certe ei ; qui
isponsus fderat, ambo tradantur, ut de eis
quod voluerit faciendi habeat potestatem,
et pretium ad illum sponsum, qui dederat,
revertatur.
III, 4, 3. Jtecc.] m . ANTIQUA.
De a d u l t e r i u m uxoris.
Si cuiuslibet uxor adulterium fecerit et
deprehensa non fuerit, ante iudicem con-
petentibus signis vel indiciis maritus ac-
cuset. Et si nmlieris adulterium mani-
feste patuerit, adulter et adultera ipsi
tradantur, ut quod de eis facere voluerit
in eius proprio consistat arbitrio.
III, 4, 2. l. 2. qui] qne R 2. || h 3. sponsus
Jt 2. eis] his R 2. || l. 4. volnerint B 1.
III, 4, 3. Codd. R 1. 2. — L 27. adulterio
11 2. |! l. 29. depreensa R 2. \\ l. 33. tradatur Ji 1.
/. 34. in eius des. R 1.
postea puella vel mulier adulterium com-
misisse detegitur aut fortasse alteri viro se
dispondisse vel in coniugio sociasse pro-
batur, una cnm adultero sive iniusto marito
vel sponso inlieito, quem sibi contra 5
priorem definitionem sociare presumpsit,
in potestate prioris tradantur sponsi cum
rebus suis omnibus servituri; si tamen
filios de priori coniugio adulter ille vel
transgressor seu nmlier ipsa non habuerit. 10
Quod si filios legitimos habere probantur,
tunc omnes res ad eosdem filios pertine-
bunt; ipsi tamen, id est tam mulier ipsa
scelerata quam etiam vir ille, qui eam
adulterasse aut disponsasse vel in coniugio 15
sibi sociasse dinoscitur7 in potestate illius,
cui primum predicta mulier pactita fiierat,
servituri tradantur**.
**) E 1. F17. Piih. addunt: ut de his quod vo-
luerit faciendi babeat potestatem, et pretium 20
ad illum sponsum, qui dederat, revertatur. —
V 2. 4 addunt: ut de his quod voluerit
faciendi habeat potestatem. — 7 6 addit:
et pretium ad illum sponsum, qui dederat,
revertatur. 25
Erv.] m.
De a d u l t e r i o uxoris.
Si cuiuslibet uxor adulterium fecerit et de-
prehensa non fuerit, ante iudicem conpetentibus
signis vel indiciis maritus accnset. Et si mulieris 30
adulterium manifeste patuerit, adulter et adultera
secundum superioris legis ordinem ipsi
tradantur, tit quod de eis facere voluerit in eius
proprio consistat arbitrio.
III, 4, 2. l. 1. commisisse] miscuisse V 6. 35
l. 2. alteri] adulteri E. |J /. 5. sponso] isponso E2.
l. 12. eosdem filios, al. man. post add. ex
p r i o r i c o n i u g i o E 2. |j l. 14. ille] ipse E\.
l.Xb. disponsasse] sponsasse E\. F 3 . || l. 16. po-
testatem E 2. V Q. || l. 17. pactita] ita E; pacta Y. 40
i n , 4, 3. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
(17. 19). — l. 26. III] ANTIQUA add. codd. exceptis
E\. F19; NOVITER EMENDATA ANTIQUA add.
VS. |j l. 28. cuius uxor libet E1. adulterium
E 2. depreensa E 2. 0 l- 29. iudice E 2. 45
l. 30. vel] et F 6 . nralier E\. || /. 31. manif.
adnlt. E\. \\ l. 33. ut] et F 3 . eis] his E\.
 ,LEX VISIGOTHORUM III, 4, 4. 5. 149

Becc.] Iin. ANTIQUA. Erv.] WJ. 111,4,4.

Si adulter cum adultera occidatur. Si a d u l t e r cnm a d u l t e r a occidatur.
Si 1 adultemm cum adultera maritus Si adulterum cum adultera maritns vel sponsilS
occiderit, pro homicidio non teneatur. oceiderit, pro homicidio non teneatur.

5 Recc.JEh-v.] V. AKTIQUA. III, 4, 5.

Si p a t e r vel p r o p i n q u i in domo a d u l t e r a m occiderint filiam.
2 3
Si filiam in adulteriuin pater in domo sua occiderit, nullam penam aut
calumniam incurrat. Si certe reservare eam voluerit; faciendi de ea et de adultero
quod voluerit habeat potestatem. Similiter et fratres sive patrui post obitum patris
io faciendi habeant libertatem.

III, 4, 4. Codd. R\.2. — L 4. homicidium III, 4, 4. Codd. E1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
Ji 2. (13. 17. 19). — L 1. 1111] ANTIQUA add. E. V
(excepto V19A || l. 3. cum aduitera] vel adulteram
F13. |) 1.4. pro homicida F 6 . teneantur E 2.
15 III, 4, 5. Codd. Ji 1. 2. E\. 2. V \. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 17. 19). — l. 5. ANT. deest E 2.
F 1 9 ; FLVS ECSTS EEX Mad. || l 7. adalterio E. V. domum suam Ji 2. J l. 8. eam reservare
VI. 2; ea reservare U 2 ; eam servare T r 3. 6. 15. ea] ita Bl; ipsa cett. || l. 10. libertatem] p o t e -
statem E. VI. 2. Pitk. Mad.

1) L. Baiuv. 8, 1 : Si quis cum uxore alterius coneubuerit libera . . . si in lecto cum

20 illa interfectus fuerit . . . in suo scelere iaceat sine vindicta; L. Burg. 68, § 1 ; Si adulte-
rantes inventi fuerint, et vir ille occidetur et femina. § 2 : Nam hoe observandum est, ut aut
utrumque occidat aut, si tmum occiderit, pretium ipsius solvat. Ed. Roth. c. 2 1 2 ; Si quis cum
uxorem suam alium fornicantem invenerit .". . potestatem habeat eos ambos occidendi. Ins mariti
adulterum in flagranti repertum una cum ipsa uxore occidendi, quod etiam apud Scandinavos
25 fcf. Wilda, 'Strafrecht der Germanen' p. 823 sq.; Grimm, ''Rechtsalterthihner' p. 743 sg.J et in
iure Germanico medii aevi invenimus, non ex iure Romano receptwn est. Minime enim Romani
marito potestatem tribuerunt uxorem in adulterio deprehensam ocddendi; v. Collationeni Roma-
narum et Mos. legum IV, 3, 1 ; 10, 1 ; Pmdi Sent. II, 26, 5 ; Dig. XLVIII, 5, 23, § 4 ;
cf. Mommsen, 'Rmn. Strafrecht' p. 625. Ex Germanorum iure irrepsit potestas illa in leges
3o Romanas et Burgundionum et Visigothorum; v. L. Rom. Burg. 2 5 ; Maritus, si adulterum cum
uxore invenerit, ita ut in umun sint . . . Iiberum arbitrium habebit, utrumque uno icto punire;
L. Rom. VIs. Paul. II, 27, 1 ; Inventam iu adulterio axorem maritus ita demum occidere potcst,
si adulterum domi suae deprebendat, ubi gmuina Pauli verba Setit. II, 26, 7, in Collatione
Rom. et Mos. IV, 12, 6 nobis servata, haec erant: Inventa in adulterio uxore maritus ita demum
35 a d i j l t e r u m oecidere potest, si eum domi suae deprehendat. Cf. 'N. Arch.' XXIV,
c
p. 606 sqq. 2) Intelligendum videhtr: Si Jiliam pater in domo suo in adulterio deprehensam
et adulterum occiderit', ut efficitur ex periodo seqitenti et ex III, 4, 6. Quod non solum iuris
Romani erat, sed etiam Germaniri; cf. Collat. IV, 2, 3 ; 7, 1 ; 8, 1/ 9, 1 ; Pauli Sent. II, 26, 1 ;
Dig. XLVIII, 5, 2 1 . 2 3 — 2 5 ; Mommsen, 'R'6m. Strafrecht' p. 624 sq.; Wilda, 'Strafrecht der
40 Germanen' p. 810. 8 1 2 ; Grimm l. c. 3) Gf. Dig. XLVIII, 5, 23, § 2 ; 24, § 2. 3 ;
Collat. IV, 2, 3.
 150 LEX VISIGOTHORUM III, 4, 6—9.

III, 4, 6. Hecc. J3m] VI. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Quod s e r v i p e r v e n t o s a d u l t e r o s o c c i d e r e non i u b e n t u r .
Sicut parentibus in domo reppertos adulteros necare conceditur, ita perventos
a servis perimi non iubetur. Sed cum eos servi reppererint, sub honesta custodia
teneant, donec aut domino donras aut iudici presentandos exibeant, et detectos certis 5
indiciis legalis pena precellat.

III, 4, 7. Recc. Erv.] YH. ANTIQUA.

Si p u e l l a vel v i d u a ad domum a l t e r i u s pro a d u l t e r i o v e n e r i t , eam-
que vir i p s e h a b e r e c o n i u g e m v e l l i t .
Si puella ingenua sive vidua ad domum alienam adulterii perpetratione con- 10
venerit, et ipsam ille uxorem habere voluerit, et parentes, ut se habeant, adquiescant:
ille pretium det parentibus, quantum parcntes puelle vellint, vel quantiim ei cvtm ipsa
muliere convenire potuerit. Mulier vero de parentum rebus millam inter fratres suos,
nisi parentes voluei-int, habeat portionem K

III, 4, 8. Recc. Erv.] Vm. ANTIQUA. is

Si m u l i e r i n g e n u a s p o n t e a d u l t e r i o c u i c u m q u e se m i s c e a t viro.
Si 2 ingenua mulier cuicuraque se viro adulterio volens miscuisse detegitur, si
eam ipse uxorem habere voluerit, habeat potestatem. Sin autem noluerit, sue inputet
culpe, que se adulterio volcns miscuisse cognoscitur.

III, 4, 9. Recc. Erv.\ Vffll. ANTIQUA. 20

Si m u l i e r i n g c n u a m a r i t o a l t e r i u s sose a d u l t e r i i i u n g a t s t u p r o .
Si qua mnlier ingenua marito alicuius adulterio se sociaverit, et ex hoc mani-

III, 4, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (17. 19). — l. 1. Yh. — EEX] ANTIQUA
FL. etc. F 4 . 6; ANTIQUA Mad. et in marg. F 1 7 ; des. E\. Vld. GLOE. cleest V2. 3. 4. EECCES-
SVINDUSJ ita B2; EEC0DS JB 1; RCXDS V 2. 3; ECDS V 5. 6; ECHS V 4; EECAEEUS V 1; 25
deest E 2. || l. 2. servis — iubetur V 6. proventos E 1; preventos V. || l. 3. negare li. proventos
E 1; perventi VI. 5. 6. || l. 4. a servis] servis II 2. inbentur R 2. E 2. VI. 2. 5. 6. repperierint
II 1; i-epperireiit E 2. lionesta] honestate li 1. jj l. 5. ant domino] ad domiimm It 1; and domino E 2.
presentatos T r 3. |j l. 6. legalis] eos j>ost add. F 3 . precellat] ita 112; precelat li 1; percellat E. V.
III, 4, 7. Codd. II 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 1. ANT.] deest V \. 2 ; 30
EODCS EEX in marg. euld. Vll. || /. 8. adulteritim B 2. E 2. ut eaque E 1; eaque .#2. || Z. 9. velit V.
l. 10. pnellam i^ 1. sive] sou B, 2. i? 1. adulterii perpetratione] ito ^ 2. F 3 ; adulterii perpetrationem
i? 1; adulterium perpetratione B2; pro adulterii pcrpetratione F 6 ; adulterii c a u s a J? 1. VI. 2. 4 . 5 .
couvenerit] venerit E 1. T r l. 2. 4. 5. 6. || Z. 11. ipse illam F 6 . || /. 12. velint E 1. F. ei]-dees* F l . 6;
eis F 2 . || /. 13. muliero] mulierem if 1. Mulier] P u e l l a E 1. F l . 2. 4. 5. 8. 15. Pkh. 35
I I I , 4, 8. Codd. 11 1. 2. ^ T l . 2. F l . 2. 3 . 4. 5. 6. (17. 19). — l. 15. ANT.] deest F 2. 1 9 ;
ANTIQUA NOBU EMDA E 2. || Z. 16. ingenuam i M . || l. 17. cuique 7? 1. se viro] ita R 1. F 2 ;
viro se ce«. adulterio Jees* JB 1. j) Z. 18. ipse] sibi F 6 . Sin] ita B 2. E. F 2 ; Si cett. |j Z. 19. quej
q u i i?. F l .
III, 4, 9. Codd. li 1. 2. i ? l . 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — l. 20. ANT. cZeesf F 2 . 19. 40
L 21. a marito -ft 1. sese] se /2 2. adulterio 11 1. iungat] coniungat V 3; misceat £ 1. V 1.
istupro J&'2. i| /. 22. a marito i? 2. adulterio v e l s t u p r o F 2 . ex deeat F l . 4. 5. Mad. manifesta
probatione convincitur] ita B. E2 (man. pr.). V' 1. 2. 4. 5. 8. 15; mauifestis i n d i c i i s convieta patuerit
E\ et E 2 fman. alt.). F 3 . Mad.; manifestis indiciis probatione cuncta patuerit F 6 ; raanifestis indiciis
et probatione convincitur F17. Pith. 45

1) V. supra III, 2, 8 et p. 138 n. 2. 2) Cf. L. Baiuv. 8, 8; Si quis cum

libera per consensu ipsius fornicaverit et uolet eam in coningio sociari, cum XII solidis con-
ponat; quia . . . in sua libidine maculata.
 LEX. VISIGOTHORUM ni, 4, 9—12. 151

Recc. Erv.] festa probatione convincitur, addicatur uxori, cuius marito se miscuit, ut III, 4, J).
in ipsius potestate vindicta consistat*-1.
*) V 8 addit: si tamen uxor consentanea huius adulterii non probatur.

Becc.Erv.) X. ANTIQUA. 111,4,10.

5 P r o a d u l t e r i o t o r q u e n d o s s e r v o s et a n c i l l a s in c a p i t e dominorum.
Pro 2 causa adulterii etiam in domini domineve capite servi vel ancille torquendi
sunt, ut veritas certius possit inveniri et indubitanter agnosci.

Recc.Erv.] XI. AXTIQUA. 111,4,11.

Si pro celando a d u l t e r i i s c e l e r e mancipium l i b e r t a t i t r a d a t u r .
10 Si 3 quis pro occultandam veritatem mancipium manumittat, ne possit pro
adulterii probatione torqueri, libertas data non valeat.

Iiecc.Erv.] XII. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. 111,4,12.

De a d u l t e r o m m c o n i u g u m r e b u s .
Preterite quidem legis4 sanctione constitutura recolinras, adulteram mulierem
15 pariter et adultermn marito eius tradi debere; tamen, quia de rebus eorum sepe
iudices dubitare contingit, ideo specialiter decernere neeessarium extitit, ut, si uxoris
adulterium proponente viro manifeste patuerit, et tam adultera quam adulter de priori
coniugio legitimos filios non habuerint, omnis eorum hereditas marito mulieris adultere
cum personis pariter addicatnr. Certe si filios legitimos de priori coniugio adulter
20 habuerit, ipsis eius hereditas ex omnibus pertinebit, et huius tantiim persona marito
adultere .subiacebit. Uxor autem adultera sive de priori coniugio vel postremo legi-
timos filios habere dinoscitur, sequestrata filiis de priori coniugio portionem et in
eorum potestate relicta, sic suoram filiorura ex eadem, que postmodum in adulterio

I I I , 4, 9. l. 1. ut] et R 2.
25 I I I , 4, 10. Codd. Ii 1. 2. 2 7 1 . 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (14. 15. 20). — l. 4. ANT. deest E 2. V2.
14. 15. 20. j! l. 5. capita VI. \\ l. 6. P r o causa] Eetro causas 11 1. domingve B 1. |[ /. 7. et certius
E 1. VI. 6. et deest i? 1 ; et indubitanter agnosci des. E 1.
I I I , 4, 11. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (17. 19). — L 8. ANT. deest E 1. V2. 19.
/. 9. eelandi i? 1. [| l. 10. occnltandum 111; hoccultandam i ? 2 ; oceulta E\\ occixltanta VI; oceul-
so tanda cett. veritate E\. V. ne] nec li 1. pro deest E 1. H £.11. adulterii probatione] adulterio T'6.
I I I , 4, 12. Codd. H 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 19). — /. 12. F L . — REX] des.
E\. Mad.; ANTIQUA jrraemittunt V2. 5. 19; ANTIQUA subicit VS; AN. NOVA i>raemittit F 4 ; NOBU
EMENDA[TA] praemittit E2; NOVITER EMENDATA subitit F 3 ; AXTIQUA NOVITER EMENDATA
mlncit F 1 5 . FLAVIUS deest VI; FLS GLS F15. CHINDASVINDUS] ita 112; CNDS R 1; CINDUS
35 E 2; CINDASVINTUS (-DUS) F15. 19; CIIDS VI. 2. "3. 5. 6. 17; CHS.T4; ECDS in mary. Vll.
I. 13. adulteriorum li 2. 271. coniugium H 1. E. F 6 . jj l. 14. adnltera mulicre 12 1. \\ l. 16. si rfeest
lil. || l. 17. adulteram II 1. E 2. adulter quam adnltera F 2 . 6. || l. 19. addicantnr R2. E2; abdicatur
E 1. |i l. 20. et huius — subiacebit des. VI. || l 21. sive] ita li; si vel F 2 . 3 ; si E. VI. 4. rett.
vel] vel de F 6 ; et F 5 ; et de Pith.; deest VI. || L 22. portione 271. F. et deest R 1. || £.23. relicta]
40 relictas 11 1; redacta 27 2. V 2. 3. Mad. postmodum] modum 11 1.

1) Scandinavi quoque uxori vindictam in adulteram mariti concesserunt; v. Wilda, 'Strafr.

d. Germ.' p. 828; Grimm, 'Rechtsatterth.' II, p. 349; c/. infra III, 6, 2. 2) //«ec /&c «<
segitens ex Codice Eurieiano, ul videtur, swnptae ex parte ad verba imitantur Pauli Sent.
II, 26, 9; Servi vero tam mariti quam uxoris in eansa adulterii torqueri possunt nec liis
45 libertas aub specie (speV) impunitatis data valebit; cf. Cod. Theod. IX, 1, 4 ; v. 'N. Arch.\
XXIII, p. 454. Cf. infra VI, 1, 4; VII, G, 1. 3) Cf. w. 2. 4) ///, 4, 1.
 152 LEX VISIGOTHORUM III, 4, 12. 13.

III, 4, 12. Mecc. Ei*v.] convincitur, coniuge creatorum maritus eius portionem obtineat, ut post
snum obitum eisdem filiis possidendam relinquat; ita tamen, ut, postquam uxor
adultera in potestate fuerit mariti redacta, nulla sit illi ulterius vel fornicandi cum ea
vel in coniugium illam sibi sociandi licentia. Nam si fecerit, ipse quidem de rebus
eius nihil habiturus est; omnis tamen nmlieris facultas aut filiis eius legitimis, aut, 5
si filii defuerint, heredibus mulieris ex toto proficiet.
Recc. cleest. | Erv.\ Similis ratio et de sponsatis forraa servetur1.

III, 4,13. Kecc.] JSrv.] xm.

FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
D e p e r s o n i s , q u i b u s a d u l t e r i u m De p e r s o n i s , q u i b u s a d u l t e r i u m a c c u - io
a e c u s a r e c o n c e d i t u r , et q u a l i t e r s a r e c o n c e d i t u r , et q u a l i t e r p e r q u i r i
p e r q u i r i aut convinci iubetur. aut convinci iubetur.
Si 2 perpetratnm scelus legalis censura Si perpetratum scelus legalis censura non re-
non reprimit, sceleratorum temeritas ab primit, sceleratorum temeritas ab adsuetis vitiis
adsuetis vitiis nequaquam qiiiescit. Ideo- nequaquam quiescit. Ideoque, quia quonmdam 15
que, quia quorundam interdum uxores, interdum uxores, viros suos abhominantes seseque
viros suos abominantes seseque adulterio adulterio polluentes, ita potionibus quibusdam
polluentes, ita potionibus quibusdara vel vel maleficiorum factionibus eorundera viroram
maleficiorum factionibus eorundem viroram mentes alienant atque precipitant, ut nec agnitum
mentes alienant adque precipitant, ut nec uxoris adulterium accusare publice vel defendere 20
agnitum uxoris adulterium accusare publice valeant, nec ab eiusdem adultere coniugis cou-
vel defendere valeant, nec ab eiusdem sortio vel dilectione discedant, id in causis talibus
adultere coniugis consortio vel dilectione omnino servandum est: ut, si eiusdem adultere
discedant, id in causis talibus omnino aut decepti mariti etate sunt legitimi filii, ipsis,
servandum est: ut, si eiusdem adultere - iuxta quod maritus adultere requirere poterat, 25
aut decepti mariti etate sunt legitimi filii, sit apud itidicem mulieris' adulterium accusandi
ipsis, iuxta quod maritus adultere poterat, vel conprobandi licentia. Certe si aut filii desunt,
sit aput iudicem mulieris adulterium aut non eiusdem etatis vel sollertie, qui boc

III, 4, 12. l. 1. accipiat et obtineat F 3 . [| l. 3. potestatem R 2. V'6. rell. mariti] deent R 1;

mariti sui F 6 ; marito E 1. illi] ei E 2. ea] illa Pith. || l. 4. coniugio VI. illam] ullam R 2. 30
licentiam li 2. E. || /. 5. eins] snis V2. nil V\. 2. 6. j| l. 6. proficiet] ita E 1; percipient B 2;
profieiat E. V. || l. 7. Similis — servetur des. R. V5. de sponsatis] disponsatis E\\ de desponsatis VI.
III, 4, 13. Codd. Bl. 2. T r 3. — l. 9. CHIN- III, 4, 13. Codd. E1.2.V1.2. 4. 5. 6. (8.
DASVINDUS] ita B2; CNDS B \; CINDS V 3. 14. 15. 17. 18). — l. 8. XIII] FLS CNDS REX
l. 12. iubetur] debetnr Jl 1; iubentur li 2. add. E 2; FLS CHNDS REX add. V 2; FLAVIUS 35
l. 14. repremit Ji 1. isceleratorum li 2. ab] ad CINTASVINTUS REX add. 3Iad.; FLS GLS
R 1. [| l. 16. quorundam] condam R 1. || l. 17. hab- CHDS REX add. VI. 5; FLS RCDS REX add.
ominantes JR 1. || l. 19. eorundem] quorundam F 6 ; FL. RECESW REX add. F17 et in viarg.:
R 1. || l. 23. coniuges 11 1. dictione R 1. GUNDMRS; ANTIQUA add. F15. | l. 11. pro-
l. 26. deceptio R 1. || l 27. potuerat R 2. quiri £1. II l. 12. autj vel £ 1. V2. || /. 17. po- 40
tionibusl passionibus E 1. || /. 19. precipitant]
recipiant E 1. || l. 20. defendere] deferre E 2.
3Iad. || l. 24. aut] vel F 6 ; et F 8 . aetates E 1.
l. 25. adultere] aditlterium E 1; adulterum V 8.
requirere] adquire V 1; deest E 2. || l. 26. sit — 45
licentia] ita filii •— lieentiam habeant E 1.
/. 27. vel] et Mad. || /. 28. soilertie] sint add. Mad.

1) Cf. Ervigii additamentum III, 4, 2 . 2) Legislator ante oculos habuisse videtur

L. Rom. Vis. C. Th. IX, 4, 2 . De diversa autem huins legis ratione cf. 'N. Arch.' XXIV,
•p. 611 sq. 50
 LEX VISIGOTHOKUM m , 4, 13.
Hecc.] accusandi vel conprobandi licentia.
Certe si aut filii desunt, aut non eiusdem
etatis vel sollertie, qui hoc expetire
legitime possint, ne fortasse7 dum dilatio
s ulciscendi adulterii intercedit, aut decep-
tiim maritum fraudulenter adultera perimat,
aut facultas eius filiis suis aut propinquis
ex hac oceasione depereat, propinquos
10
15
20
25
30
35
III, 4, 13. l 1. vel] et li 2. conprovandi
B 1. |j l. 2. eiusdem] eisdem Ii 1. || l. 3. expedire
45 R 2. jj l. 4. ne] nec li 1. |j l. 7. aut propinquis] vel
pr. 22 2. F 3 . |j l. 8. hoccasione J2..1. propincas R 1.
LL. Sect. l. I.
153
Erv.] expedire legitime possint, ne fortasse, dum IIIj 4t 13i
dilatio ulciscendi adulterii intercedit, aut deceptum
maritum fraudulenter adultera perimat, aut facnltas
eius filiis suis aut propinquis ex hac occasione
depereat, propinquos mariti adultere sub hac
diseretione accusandi adnlteram lex ista constituit,
ut* si, accnsationis huius fiduciam adsumentes,
adulterium mulieris eorum inquisitione COram
*) F 8 pro ut si — facultatem (p. 154, l. 16J et
V 4 post facultatem praebent: Verum si
filii, huius adsumentes accusationis fiduciam,
mulieris adulterium coram iudice inquisitione
i 11 o rnm manifeste patuerit, tunc adulter
legitimos filios non habens cum omnibus
rebus suis et rebus scelerate mulieris illis
incunctanter tradendus e s t serviturus, qui
hanc causationem visi fnerint iustissime pro-
sequi; ita narnque ut, si mulier adultera
filios habuerit ex priore vel ex ipso cou-
iugio, unde illi orti sunt, qui eam accu-
saverant, quot in numero fuerint, tot
recipiant facultatum partes scelerate matris,
salva tantum nefarii adulteri anima, quam
penitentie ad lamenta pietatis indulgentia
reservamus; et tamen, que in detruncatione,
flagello corporis ordinante iudice in e o
inpertire voluerint, licentiam per huius legis
sanctionem decernimus. Mulier vero scele-
rata donetur a principe servitura cui
placuerit, aut de ea faciat quodcumque
voluerit. Tamen si adultere eiusdem filii
ex ipso viro iam tempore, quo convicta
fuerit tale facinus perpetrasse, defuerint,
propinqui mariti mulieris adultere, qui iuste
visi fuerint instantia sua coram iudice
prosequi mulieris adulterium, obtineant
faeultates sceleratorum pleniter et per-
sonas; si tamen seelerati filios legitimos
non habuerint; qnia nec filii poterint de
parentum hereditate fraudari, ncc scelerati
quiverint mauere inpuniti, sed erunt pro-
pinquoram mariti mulieris servitiis addicati.
III, 4, 13. l. 1. possunt E\. || l. 2. intercedat
V1; intercidit V 2. || l. 4. aut] ita E 1; vel cett.
l. 5. propinquos] propinquo E\. |j / . 6 . discretione]
d i s t r i c t i o n e E 2. Mad.; occasione F15. ista]
s t a E2. i| / . 8 . coram] contra E 2. || l. 22. reci-
piant] ita F 8 ; accipiant V 4. [| l. 41. quiverint
deest V4.
20
 154 LEX VISIGOTHORUM III? 4, 13.
III, 4, 13. Mecc.] mariti adultere snb hac discretione
accusandi adulteram lex ista constituit, ut
si, accusationis huius fiduciam adsumentes,
adulterium mulieris eorum inquisitione
manifeste patuerit, tam eius adultere filii
ex ipso iam tempore, quo convicta fuerit
tale facinus perpetrasse, quam etiam pro-
pinqui sui post eius obitum, si filii de-
fuerint, adultere raulieris obtineant facul-
tatem. Sin autem filii suprestes existunt,
et tamen aut non eiusdem etatis aut talis
experientie, qui mulieris adulterium ac-
cusare vel convincere conpetenter inten-
dant, tunc ille propincus mariti, qtii mani-
festura mulieris adulterium ultus fuerit,
quintam partem facultatis adultere pro
labore suo percipiat; quattuor autem partes
ad integram predictorum filii sibi vindicent
ac defendant. Nam si, aut propinquorum
in hac parte tepiditas aut filiorura negle-
gentia vel fortasse muneris acceptio utros-
III, 4, 13. l. 1. discretione] ita F 3 ; discrea-
tione J2 2; d i s t r i c t i o n e R 1. || /. 2. ista] sta
R 1. I! /. 5. manifesta R 2. patuerint R 1. eius
deest R 2; eiusdem V 3. j| L 6. convincta F 3.
/. 10. subprestes R 2. j| l. 11. aut non] aut deest
R 1. 1 / . 1 3 . vincere R 2. intendant] inderidant
R 1. || l. 17. percipiet R 1. || Z. 20. necligentia R 2.
JErv.] iudice manifeste patnerit, tlinc adlllter
sive etiam adultera, qui hoc scelus con-
victi fuerint commisisse? cum omnibus
rebus illis incunctanter tradendi sunt
servituri, qui lianc causationem secundum 5
institutionem legis visi fuerint iustissime
prosequi, salvas tamen animas, que ad
lamenta penitentie pietatis indulgentia
reservamtis; et tamen, qne in detruncatione
vel flagello corporis in eis inpertire vo- 10
luerint, licentiam per huius legis sanctione
decernimus. Verumtamen tam eiusdem adul-
tere filii ex ipso iam tempore, quo convicta fuerit
tale facinus perpetrasse, qiiam etiam propinqxii
sui post eius viri obitum, si filii defuerint, adul- 15
tere mulieris obtineant facultatem. Sin antem filii
supprestes extiterint, et tamen aut non eiusdem
etatis aut n o n talis experientie, qui mnlieris
adulterium aecusare vel convincere conpetenter
intendant, tune ille propinqmis mariti, qui mani- 20
festum mulieris adulterium ultus fuerit, quintam**
**) V4. 8: quintam partem facultatum seele-
ratorum pro labore suo percipiat, et per-
sonas eorum procul dubio obsequiis suis
addici non reeuset; quatnor autem partes 25
facultatum predietorum sceleratorum filii
decepti mariti sibi vendicent ac defendant,
si tamen filios legitimos adulter non ha-
buerit. Nam si etc.
III, 4, 13. /. 2. sive] seu E\. |[ l. 4. rebus 30
suis E\. Pith.; rebus deest V2. illis] illi E. in-
cunctanter] concite E\. || l. 5. causationem] ita
E2. Y\. 4. 5; causam E 1; accnsationem V2. 6.
Mad. lj l. 7. saivn tamen eulpantium animas E 1;
salvis tantum (CCWT. tamen V 6) animabus VI. 6; 35
salvis tamen animabn.s V 4. 5. que] quas VI. 5.
Pith. || / . 8 . pgnitenti^ E\. \\ l. 9. reservavimus
E 1. et] ea E 1. Plth. detrunecatione E 2;
damnatione E 1. j| l. 10. vel flagello] ita E 1.
F17. Pitli.; vel deest cett. corporis] o r d i n a n t e 40
i u d i c e add. V 4. iu eis] in deest V 2. voluerit
E\. |j / . 1 1 . sanctionera V. |) /. 12. Verumtamen]
Si horuin E 1. tam deest VI. Mad. § /. 13. ipso
iamj ita E 1. F14. 15. 18. Pith.; ipso v i r o iam
E2. VI. 4. 5. 6. Mad.; ipso viro a F 2 . con- 45
vincta E 2. fuerint talem E \. || /. 15. eins viri
obitum] ita V 1. 4. 6. Pith.; eins viro obitum
JSTl; eius obitnm E 2. F 5 . Mad. || l. 16. Sin] Si
VI. 6. |i /. 17. supprestes] superstes E\. V\. 2;
soperstitea F 6. extiterint] existunt E 1. Jfad. 50
et] ea E\. || /. 18. non talis] non tales E 1; non
deest Mad. |J /.19. convincere] vincere Mad.
 LEX VISIGOTHORUM III, 4, 13. 14. 155

JHecc.] que corrumpens, minime fuerit
eadem actio a talibus personis quesita,
dum ad regiam cognitionem eadein causa
pervenerit, ipse procul dubio pro mercedem
s suam constiturus est, vel a quo debeat
tale negotium prosequi, vel quantum pro-
secutor de rebus scelerate mulieris pro
commodo sui laboris incunetanter consequi
possit. Veram quia difficile fieri potest,
10 ut per liberas personas mulieris adulterium
indagetur, dum frequenter hoc vitium
occulte perpetrari sit solitura, proinde,
quando ad convincendum adulterium ac-
cusate mulieris ingenuitas omnino defuerit,
15 predictis personis, quibus eius adulterium
accusare presenti lege permissiim est; hoc
etiam aperte licitum erit, ut per questionem
familie utriusque dominix accusate muKeris
adulterium coram iudice iustissime requi-
20 ratur.
El*V.] partem facultatis adultere pro labore suo Ij 4j 13.
percipiat; quatuor autem partes ad integrum pre-
dictorum filii sibi vindicent ac defendant. Nam
si, aut propinquorum in hac parte tepiditas aut
filiorum neglegentia vel fortasse muneris acceptio
utrosque corrumpens, minime fuerit eadem actio
a talibus personis quesita, dum ad regiam cogni-
tionem eadem causa pervenerit, ipse procul dubio
pro mereede sua constitnrus est, vel a quo debeat
tale negotium prosequi, vel quantum prosecutor
de rebus scelerate mulieris pro commodo sui
laboris incunctanter consequi possit. Verum quia
difficile fieri potest, ut per Hberas personas mu-
lieris adulterium indagetur, dum frequenter hoc
vitium occnlte perpetrari sit solitum, proinde,
quando ad convincendum adulterium accusate
mulieris ingenuitas omnino defuerit, predictis per-
sonis, quibus eius adulterium accusare presenti
lege permissnm est, hoc etiam aperte Hcitum erit,
ut per qnestionem familie utriusque domini ac-
cnsate mulieris adnlterium coram iudice iustissime
reqtdrattir.

Mecc.] Xmi. AKTIQUA. Xmi. III, 4,14.

Si i n g e n u u s sive servns v i r g i n e m Si i n g e n u u s s i v e s e r v u s v i r g i n e m aut
25 aut viduam ingenuam v i o l e n t e r viduam ingennam violenter polluisse
polluisse a d u l t e r i o d e t e g a t u r . adulterio detegatur.
Si 2 viduam quisque vel virginem in- Si viduam quisque vel virginem ingenuam vio-
genuara violenter adulterandam conpres- lenter adulterandam conpresserit vel stupri forsitan
serit vel stupri forsitam conmixtione commixtione polluerit, si ingenuus est, C riagellis
30 polluerit, si ingenuus est, centiim fla- cesus illi contiuuo, cui violentus extiterit, serviturus
gellis cesus illi continuo, cui violentus tradatur; servus vero conprehensus a iudice
extitit, servituras tradatur; servus vero ignibus concremetur. Ingenuus tainen pro

III, 4, 13. l. 1. corrumpens minime] quoram I I I , 4 , 13. l. 3. Nam si] Quam sibi E 1.
pessime B 1. |j L 2. eadem] eundem i? 1. l. 4. propincornm E 2; propinquorum fuerit V 2.
35 l. 3. regia B 1. \\ l. 4. mercede sna R 2. V 3. l. 6. actio] r a t i o v e l actio s i v e a c c e p t i o
l. 5. constiturus] ita It 2; constitutus R 1; con-
V 2. 4. 8. || l 8. provenerit E 1. [| / . 9 . con-
secuturus V3. quo] quod E 1. |j l. 7. pro —
stittitus E 1. V 6. Pith.; consistiturus VI; con-
laboris des. S 1. || l. 8. conseqtii] prosequi H 1.
stituturus V2. || L 12. laboribus E1. consequij
l. 10. mulieris — vttinm des. R 2. |j L 12. per-
prosequi E\. V b. |j l. 13. pro liberas E 1; per
-10 petrari sit] perpetrasse R 1. libertas V 2. |j l. 15. perpetrate solitum sit VI.
l. 19. erit ut] est et E 1.
III, 4, 14. Codd. R 1. 2. — L 26. adulterinm III, 4, 14. Cocld. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6.
R 1. || L 29. istupri B 1. forsitan R 2. (14. 15. 17). — l. 23. XIIII] ANTIQUA add. VI.
3 — 6. 17; ANTIQUA NOBM MDA add. E 2.
I. 28. conpresserit] conpreenserit E 2; oppresserit
V 15. 11 /. 30. exstiterit E 1; extitit V 3.
l. 32- concremetur] cremetur E 2. V 3. 4. In-
genmis] Ne ingenuns E 2.

1) C/. III, 4, 10. 2) Cf. III, 2, 2. Ed. Theoderid c. 6 1 ; Dahn, 'Konige' IV, p. 72.
20*
 156 LEX VISIGOTHORUM m , 4, 14—16.

III, 4, 14. Eecc.J conprehensus a iudice ignibus con- iraiusmodi scelere traditus, nullo
cremetur. umquam tempore ad eius, quam con-
pressit vel stupravit, pervenire conmgmm
admittatur. Quod si hec ipsa rnulier,
que violentiam pertulit, postea eum sibi 5
traditum servum acceperit, qualibet oc-
casione eum sibi in* coniugio eopulare
presumpserit, tunc ipsa mulier, turpissime
factionis sue sentiens damna, cum omnibus
rebus suis propriis heredibus servitura 10
subiaceat.

*) V2: in adulterio iuncxerit, tunc etc.

III, 4, 15. JRecc. Erv.] XV. ANTIQUA.

Si i n g e n u u s sive s e r v u s n e s c i e n t e domino a l i e n a m consentientem
adulterasse convincitur ancillam. 15
Si extra domum domini sui se adulterio volens ancilla miscuisse convincitur, in
ancilla tantummodo vindicandi dominus habeat potestatera. Si vero ingenuus aut
servus cuin ancilla ex consensu in domo domini ancille repperiuntur talia conmisisse,
ingenuus quidem pro idonea ancilla absque infamio C verbera ferat, pro inferiori
vero L5 servus autem CL flagella suscipiat. 20

ni, 4, 16. Hecc. Mrv.\ XVI. ANTIQUA.

De a d u l t e r i o a n c i l l e , si cum a d u l t e r o v i o l e n t e r id fecisse p r o b e n t u r .
Si 1 ancillam quicumque violenter conpresserit alienam eamque adulteraverit et
vel in domo domini sui fuerit conprehensus yel in quocumque loco violentus extitisse
convinciturj servns quidem CC hictus accipiat flagellorum, mgenuus vero L, et insuper 25
hoc XX solidos ancille domino coactus exolvat. Dominus tamen, si id servo faciendum
iussisse probatur, superiori ingenuorum et damno et flagello subiaceat.

III, 4, 14. 1.1. concrementur B 2. III, 4, 14. l 2. quam] quem El. || l. 4. ad-
mittatur] pennittatur F 3 . 4. Mad. || l. 5. postea
eum] ita E. VI. 2. 6; posteam V 3; postqtiam 30
Mad.; inteUige: postea quam eum. |j /. 6. servmn
maritum V2. aut qualibet V2; vel qualibet F 6 .
/ . 7 . coniugium VI. 3. rell. || /. 10. lieredibua suis
VI. Mad.
III, 4, 15. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (17. 19). — /. 13. ANT.] NBM EMDA j£2; 35
deest El. V2. 19. |j /. 14. sciente aut nesciente JPith. |J l. 15. cornrincatnr E\. |f l. 16. se deest E\.
V3. ancilla deest Bl. in ancilla] ita B1. E2. VI; in ancillam ^ 2 . V2. 3. 6; ancillam E1.
/. 17. vindicandi] iudicandi JPith. abeat B 2. E 2. || /. 18. ancille] artium ulle B 1. |j l. 19. pro idoneam
ancillam B 1. infamia B 1. F 1 5 . ferat] feriatur F 3 . || /.20. autem] vero F l . 3.
III, 4, 16. Codd. B\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 21. ANT. deest 40
E 2. F 1 9 . j! l. 22. seu id IAnd. violenter] an (aut Lind.) consentienter add. E 2. Lind. id deest
Lind. probenturj ita B 2. E. V2; proventur J ? l ; convincitur F l . Pith.; probetur cett. || /.24. sui
deest F 3 . quacumque locum ^ l . || l. 25. ictos E 1; ictus F. insuper] super E. F 3 . Mad. j| l. 26. hoc
deest VI. 2. 6. XX] XXX Mad. |[ /. 27. probabitur B 1. lege et damno Mad. subiaceat] suscipiat E 1.

1) Cf. L. Burg. 3 0 ; L. Rrnn. Burg. 19; c/. 'JV. Arch> XXIV, p. 612
 LEX VISIGOTHORUM III, 4, 17. 157

7lecc.Erv.\ XVII. ANTIQUA. UJ,*,17.

De m e r e t r i c i b u s i n g e n u i s vel a n c i l l i s , a u t si e a r u m s c e l u s iudices
p e r q u i r e r e vel c o r r i g e r e n o l u e r i n t .
Si aliqua puella ingenua sive mulier in civitate publiee fornicationem exercens
5 meretrix agnoscatur et frequenter depreliensa in adulterio, nullo modo erubescens,
iugiter multos viros per turpem suam consuetudinem adtrahere cognoscatur, hniusmodi
a comite civitatis conprehensa CCC flagellis pubKce verberetur et discussa ante populum
dimittatur sub ea condicione, ut postmodum in turpibus viciis nullatenus deprehen-
datur, nec nmquam in civitatem ei veniendi aditus detur. Et si postmodum ad
10 pristina facta redisse cognoscitur, iteratim a comite CCC flagella suscipiat et donetiir
a nobis alicui pauperi, ubi in gravi servitio permaneat et numquam in civitatem
ambulare permittatur. Et si ita forte contingat, ut cum conscientiam patris sui vel
matris adulterium admittat, tit quasi per ttirpem consuetudmem et conversationem
victura sibi vel parentibus suis adquirere videatur, et ex hoc pater vel mater faerint
15 pro hac iniqua conscientia fortasse convicti, singuli eortim centena flagella suscipiant.
Si vero ancilla cuiuscumque in civitate simili conversatione habitare dinoscitur, a
iudice coiTepta trecentenis similiter flagellis publice verberetur et decalvata domino
reformetur sub ea condicione, ut eam longius a civitate faciat conversari aut certe
tali loco transvendat, ubi penitus ad civitatem accessum non habeat. Quod si forsitam
20 nec ad villa transmittere nec vendere voluerit, et iterum ad civitatem reversa fuerit,
huiusmodi dominus in conventu publice L flagella suseipiat. Ipsa vero ancilla donetur
alicui pauperi, cui rex aut dux vel comes eligere voluerit, ita ut postmodum ad
eandera civitatem 1111 veniendi aditus non prestetur. Quod si eontigerit, ut cum
domini volumtatera adulterium admisisset, adquirens per fornicationes pecuniam domino
25 suo7 et ex lioc publice fuerit convictus, ipse domimis eundem numerum flagellorum,
qui superius de eadem continetiir anciila, suscipiat. Similiter et de ipsis precipimus
custodiri, que per vicos et villas in fornicandi consuetudine fuerint deprehense. Quod
si iudex per neglegentiam, aut forte rederatus, talia vitia requirere aut contestari vel
distringere noluerit, a eomite civitatis C flagella suscipiat et XXX solidos reddat ei,
30 cui a nobis fuerit ordinatum.

III, 4, 17. Codd. R 1. 2. El. 2. VI. 2. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19). — /. 1. ANT.] ECDS F 8 ;
PLS GLS RCDS EEX F 6 . 17 (ANTIQUA in marg. F 1 7 ) ; FLS EGICA EEX F 1 5 ; desst E\. Vb. 19.
l. 2. iudex — noluerit E\. || /. 3. perquirere] requirere E2. V2. 8. || l. 4. sive] vel ^ 2 . JS71. F 4 .
fornicatione M 1. || l. 5. depreensa B 2. E 2. || l. 6. cognoscitur R 2. E 2. VI. 4. 6. Iiuiusmodi] huius
35 Jt 1; meretrix add. Mad. |j /. 7. ad comite B 1. CCC] trecentenis F l . 2. 5. 6. 17; trecentis B 2;
centenis E 2. || l 9. civitate .81. || /. 10. comite civitatis E 2. V. j[ l. 11. civitate E. V. || l. 12. ambulare
deest R 2. F 4 . ita deent F 6 . Pitfi. conscientia i2 2. E 1. F. || l 15. centena] C R 1. || 1.17. trecentenis]
ita F l ; centenia R 1; CCC«" Ji2; trecentis F 2 . 6; CCC cett. similiter deest V6. Pith. domino sao
F 4 . Mad. || /. 19. tali] alio F 1 5 . ad] ac R 1. || l. 20. villam E. V. vindere R 1. voluerit deest R 2.
40 l. 22. cui] quem F 2 . 6. autj ita Rl; vel cett. diix] ita R 2. F 1 5 ; i u d e x cett. vel] ita Rl; sive F 2 ;
aut cett. heligere R 1. voluerint .8 1. |i L 24. volnmtatem] ita Rl; bohimtate E2; volafatate cett.
admisisset} admisisse R2; amisisset E 2; conmisisset F l . 65 comisisse F 4 . fornicationem E 1. F.
l 27. que] qui E 2. V 2. fornicandi] ita R. E 1. F 1 5 ; a d u l t e r i i cett. \\ l. 28. fortasse E'2. F l . 2. 6.
redemtus] ita R; p r e v e n t u s E 1; per b e n e f i c i u m t e m t u s E 2; b e n e f i c i o r e t e n t u s cett.
45 talia] tali ^ 1. 8 /. 29. CJ L F 4 . || /. 30. cui a] qui E 1. onlinatus E 1.
 158 LEX VISIGOTHORUM III, 4, 18; 5.

III, 4,18. Recc. En\] XVIH. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS- REX.

D e 1 i n m u n d i c i a s a c e r d o t u m et m i n i s t r o r u m .
Quia, quanto munditia carnis sacra auctoritas inperat, tanto hanc adpetere ipsius
ministvos eius clamor informat, adeo et nos ponere finem inlicitis ausibus rite con-
pellimur; quoniam et ipsi divinis nutibus devotissime placere conamur. Igitur quem- 5
cumque presbiterum, diaconem adque etiam subdiaconem devote vidue, penitenti seu
cuicumque virgini vel muliercule seculari aut coniugio aut adulterio conmixtum esse
evidentissime patuerit, mox lioc episcopus sive iudex repperierint, talem conmixtionem
disrumpere non retardent. Eedacto autem illo in sui pontificis potestatem, sub
penitentie lamenta iuxta sacros canones deputetur; quam districtionis eius severitatem 10
si pontificum torpor inplere neclexerit, idem pontifex duas libras auri fisco persolvat
et conmissum inalum vindicare non differat. Quod si corrigere lioc nequiverit, aut
concilium adpellet aut regis hoc auditibus nuntiet. Mulieres vero, que illis fuerint
predictis inmundiciis inplicate, centenis flagellis a iudicibus verberentur, et conmiscendi
se illis aditus omnino negetur, servata ab episcopis etiam super hoc scelere in utroque 15
sexn patrum sententia, que canonum decretis agnoseitur ordinata2. In ulciscendis
autem talibus sceleribus non passiin damus accusandi vel piiniendi licentiam, nisi aut
manifestis indiciis patuerit scelus, aut legitime fuerit id ipsum malum adcusatum
adque convictiun; quatenus nnlla videamur intentione vel ordine patrum transgredi
precepta sanctorum aut obviare sacris regulis antiquoram. 20

ReccErv.] V. TITULUS: DE INCESTIS ET APOSTATIS ADQUE MASCU-

LORUM CONCUBITOKIBUS.
I. De coniugiis et adulteriis incestivis.
II. Item de coniugiis et adulteriis incestivis seu virginibus sacris.

III, 4, 18. CodcL B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (15. 19). — /.• 1. FL.] ANTIQUA FL. 25
F 4 . 19. FL. — KEX des. E 1. VI. GLOR. deest F 3 . 4. 19. Mad. EECCESSVINDUS] ita B 2;
RECtfDS li 1; KECTUS E 2; RECDS F 3 ; ECDS F 5 . 6; RCHSDS F 4 ; RECAREUS F l ; CINDAS-
VHSDUS F19. REX] ANTIQUA add. F 1 5 . || L 2. et deest B 1. || l 3. quantum B 1; quamto B 2;
quanto magis F 6 . Pith. Jfad. nvunditiam E. V. autoritas i? 1. tantiim B 2. hanc] hac JR 1; ac B 2.
adinpetere i? 1. |j /. 4. informet li 1. adeo et] adquiete Ji 1; unde adeo et E 1; ideo et F 6 . Pith. 30
ponere] inpendere E 1. |j l. 6. presbiterem li 1. F 2 ; episcorum ^ 2 . diaconemj ita B. E; diachonem
V 1. 2 ; diaconum F 3 . 6. Pith. Jlad. subdiaconem] ita B. E; subdiaehonem VI. 2; subdiaconum
F 3 . 6. Plth. Mad. devote] deo vote E2. F 2 . 4. 6. Pith. \\ l. 7. adnlterium R 1. || / . 8 . mox ut F 2 .
hoc] de hoc B 1; deest E 2. F l . Jlad. iudex ut F l . Pith. Mad.; iudex ut post add. F 6 . repperierint]
ita B 1; repperierit E2; reppererit B 2; reppererint vel repererint cett. \\ l. 9. tardent R 1; detardent 35
E2. Redactum B 1. potestate ,£71. F. || l. 10. eius deest V 2. 4. || l. 11. torpor] turpor R 1; tepor B 2.
fisco deest B 2. || L 12. conmissnm] promissum B 1. [| l. 13. eoncilium] conludium B 1. regiis E 1.
l. 14. inplicate] copulate E 1. F 2 . 6; inpl. al. man. corr. coptilate E 2. || /. 15. negetiir] denegehir F 6 .
Pith. snper] sub R 1. || l. 16. sexum B 1. sententiam B 1. |! l. 18. iscelus B 1. ipsud E 1.
/. 19. nullam E. intentionem B 2. E 2. || /. 20. obiare E2; obviari E 1; oviari F 3 . regtilis] l e g i b u s 4.0
B 1. antiqiianxm B 1.
TIT. V. Lemma. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 6. 19. — / . 2 1 . APOSTATICIS VI. 2. 19.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. E1. 2. — /. 23. coniugibus B 1. incestitiis i? 2; incestibis
• 2? 2. || 7. 24. Item deest B 2. incestibis E2; incestibus E 1. sacristfe&tfJB 1. sacris] ac (hac E2)
vidnis et penitentibus laicali veste vel eoitu sordidatis add. E 1, idn ex inirte praecedenti ntbricae siibiecta 45
gimt, et E 2.

1) Reccessvindiis praecepta canonis 5. Concilii Toktani VIII. (a. 653) hac lege saeculari
observanda et per potestatem civilem exsequenda sancit. Auctor legis mterdum ipsis canonis
verbis nsus est. 2) Cf. can. cit. n. 1.
 LEX VISIGOTHORUM m , 5, 1. 2. 159

Ttecc. Erv.] III. De viris et mnlieribus tonsuram et vestem religionis prevaricantibus.

IUI. De masculoruin stupris.
V. De violantibus patemum adque fraternura torum.

Reec. Erv.] I. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 111,5,1.

5 D e 1 c o n i u g i i s et a d u l t e r i i s i n c e s t i v i s .
Nullus presmnat de genere patris vel matris, avi quoque vel avie seu parentum
iixoris, patris etiam disponsatam aut viduam vel propinquorum suorum relictam sibi
in matrimonio copulare vel adulterio polluere; ita ut usque ad sextum generis gradum
nulli liceat sanguinis propinquitatem libidinose fedare vel coniugio adpetere, excepto
10 illas personas, quas per ordinationeni adque consensum principum ante hanc legem
constitit adeptos fuisse coniugium, qui nequaquam per legis huius edictum teneri
poterunt ad reatum. Similis et de mulieribus ordo servandus est. Qui vero contra
hanc constitutionem presumserint facere, iudex eos non differat separare, ut a tam
nefandam pollutionem divisi iuxta qualitatem sexus in monasteriis delegentur, illic
15 iugiter permansuri. Quid vero de eorum facultatibus observari conveniat, subterius
correcte legis 2 sententia manifestat.

Recc. Erv.\ II. FLAVIUS RECCAREDUS REX. 111,5,2.

3
I t e m de coniugiis et a d u l t e r i i s i n c e s t i v i s , seu v i r g i n i b u s sacris ae
viduis et p e n i t e n t i b u s l a i c a l i veste vel coitu sordidatis.
20 Flavius Reccaredus rex universis provinciis Domino ordinante ad regni nostri
dicionem pertinentibus. Noxia preteritorum operam pravitas fecit futtiris temporibus
legem ponere et viciosis facinoribus licentius inolitis termino iustitie obviare. Audetiir

l. 1. et] ac E 1. religionis deest E 1; religionibus R 2. prevaricantibus deest R. || l. 2. De

m. stupris om. E 2. stupris] ita R 2. E 1; istubriis R 1. || /. 3. paternorum adque fraternormn R 1.
25 toram] ita R 2; deest R 1. £.
III, 5, 1. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17). — l. 4. FL. — REX] AN.
FL. etc. F 4 ; des. E\. V2. 3. 6. CHINDASVINDUS] ita R 2; CNDS Bl; CHDS £2; GLS CHDS
F l . 5; RCDS F 8 . 17; RCHS V 5. || l. 5. incestibis E2; incestibus £1. || l. 6. vel matris des. R 1,
jiost add. al. man. E2. avii R 1. |j / . 7 . nxorem F 8 . 15, patris] f r a t r i s E 2. V. desponsatam F l .
30 aut viduam des. V 2. |j L 8. usque] hucusque R l. || / . 9 . vel — adpetere fles. R 1. in coningis £ 1.
V 1. 6. exceptis illis personis F 3 . 5. 6. |) L 10. ante deest R 1. || l. 11. constitit} constituit R 1;
constat E2..V1. 2. 4. 5. 6. 8. 15; constitntam F 3 . adeptas F. qui] que vel quae E \. V; dee.it R 1.
§dietum tenere R 1. || 1. 12. Similiter Mad. || l. 13. presumpserint E. V. a tam] ad tam R 1; tam R 2.
£ 1. V3. || L 14. nefanda pollutione E. V. sexsus R 1. diligentur R2. E 2; diligenter E\; deligentur
35 F 3 . 4. 5. 11 L 15. correcte] correptae Mad || l. 16 sententiis R 1. manifestatur £ 1; manifestet F 2 .
III, 5, 2. Codd. Rl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17). — /. 17. FLAVIUS] AN.
FLS F 4 ; FLS GLS VI. 5. 6. FL. — REX] des. £ 1. V2; NOBM EMDA E2. RECOAREDUS] ita
R 1; RECCAREUS F l ; RECAREDUS F 14; RCHRDS V 5; RCDUS F 6 ; RCCS in marg. V 17;
RECCSD R 2; RECESVINDUS F l o ; RCSDS F 3 ; RCHDS F 1 7 ; RCHS F 4 . REX. ANTIQUA F 1 5 .
40 Z. 19. laicale R 2. E. coitura R 1; coitus E 1; deest V 2.. || l. 20. Flavhis Reccaredus rex] ita R 1. E 1;
des. cett. Imniversis R 1. provinciis] nostris add. V 4. 8. et al. man. E 2. nostri dieicmem] nostri
dieione R 1; nostri dictionera £ 2; in seditione £ 1. || /. 22. inolitis] corr. insolitis £ 2; inclitis E 1;
inlicitis F 2 . 4. 5. 8. terminum £ l. VI. 3. 4. Audetur] Videtur R 1.

1) Hanc legem legi Eurici a Chindasvindo mbstitutam, antiquam autem legem illam
45 seivaatam esse in Lege Baiuvariorum 1, 1—3, exposui 'iV. Arch/ XXIII, p. 104 sqq. el
XXIV, p. 614;i7. Cod. Eur. l. rest 2, supra p. 28. 2) / / / , o, 2. 3) Haec lex, a
Reccaredo rege data, fuerat supplemento legi antiquae UU, cui Chindasvindus superiorem legem
III, 5, 1 substituit, Cf. lN. Arch.' XXIII, p. 110 sg.; XXIV, p. 614 sqq.
 160 LEX YISIGOTHORUM III, 5, 2.

III, 5j 2. Hecc. Erv.] denique a multis contra divine legis monita vel contra lionestos vite communis
mores devotas Deo virgines et continentiam viduitatis cum benedictionem sacerdotis
iuxta morem canonum profitentes seu adfinitatis consanguinitate coniiinctas feminas aut
violenter aut per consensum sibi coniuges sumere et Deo dicatam castitatem vel
referendam generis copulationem inconcesse libidinis inmunditia sordidare. Que 5
temeritas, dum vel a viris vel a feminis eiusdem professionis admittitur, et castis
aborret moribus et lidera veram inpugnat. Zelamus enim pro veritatem zelo Dei
adque ecclesiam sanctam catholicam his fidei nostre conmonemus decretis, ut deinceps,
sicut et canones ecclesiastici x proibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub
religionis abitum consistentem sive viduitatis continentiam profitentem seu agentem 10
penitentiam vel sui proximam generis aut eam, de cuius admixtione incestive notain
possit subire infamie 2 , non licito conubio aut vim aut consensu accipiat coniugem;
quia nec verum poterit esse coniugium, quod a meliori proposito deducitur ad deterius,
et sub falsi nominis copula incestiva pollutio et fornicationis inmunditia perpetratur.
Hoc vero nefas si agere amodo provinciarum nostrarum cuiuslibet gentis 3 homines 15
sexus utriusque temtaverint, insistente sacerdote vel iudice, etiam si nullus accuset,
omnismodis separati exilio perpetuo religentur nec aliqua in defensionem
Becc.] sui longitudine temporis excusentur. sui, quousque vixerint, longitudine tem-
Eorum Tero bona, qui talia gesserint, poris excusentur. Eorum vero bona, qtii talia
gesserint et pro talibus culpis damna legis 20
huius exceperint,
Jtecc. Et*v.] si eis de priori coniugio filii deftterint, ipsorum filiis absque infamie notam
omnino proficient, qui, licet sint scelerate concepti, sunt tamen unda sacri baptisraatis

III, 5, 2. I. 2. devotas Deo] de devotas deo E 2; deo votas deo V 2. 6. benedictione E. V.

l. 3. morem] morum 11 1. adfinitate V 1; affinitate F 6 . consanguinitatem B 1; consangulnitatis VI. 25
feminas deest B 1. |j /. 5. referendam] ita B. E\; reverentiam E2; reverendam cett. inconcessi H 1.
immunditias B 1. E 1. sordidare] ordinare E 1. [| l. 6. a feminis] feminis 7» 2. E 1. F 3 . 4. 5. ad-
mittattir B 1; amittitur B 2. castis] castitatis E. V4. |j 1.1. aborret] ita B 1. E 2. VI; abcrret Ii 2;
abhorret alii. veritate E 1. V. \\ l. 8. his deest B 1. || l. 9. devotam] votam F 6 . |! l. 10. abitum] ita B;
abitu E2; abuti E 1; habitu V. profitentem — penitentiam des. B 1. E 1. jj l. 11. proxima B 1. VI. 30
eam de] eadem B 1; eandem B 2. admixtionem B 1; admistionem E 2. |J l. 12. vim aut] ita B 2. E;
viduam «t B 1; vi aut V. consensum B 1. || /. 14. copula — fornicationis des. B 1. || 1. 16. insistente]
insistentes a Mad. sacerdotem B 1. accuset] accet B 1. || l. 17. omnibus modis VI; omnimodis F 2 .
in deest B 1. defensione B 2; definitione E \. j) l. 18. sui longitudine — gesserint (Col. 1) B. sui
quousque — exceperint (Col. 2) E. V. longitudine] longitudinis B. vixerintj eorum erint E 2. lon- 35
gitudinem E 2. |j l. 19. gesserit B 1. talia] et talia E 1; haec talia Mad. jj l. 21. uius exeperint E 2.
l. 22. notam] ita B 1. ^ 2 ; nota cett. |j ^. 23. proficiant ^ 2 . F. qui] ito B 1. E\; quia ce«. licet]
lice B 1. scelerate] excelerate B 1. baptismati 5 1.

1) Cy. Epist. Leonis I. acl Rusticum Narbon. 'Epistolas frateirnitatis' c. 14, Reg. pont.
fed. 2.J nr. 544; Ejnst. Gelasii L ad episcapos per Lucaniam etc. 'Nexessaria rerum' c. 22, w
Reg. pont. nr. 636; Conc. Tolet. I. can. 16 fConc. Bracar. II. can. 'dlj; Conc. Barcln. II
(a. 599. sub ipso Reccaredo). c. 4 ; cf. Conc. Tolet. III. can. 10; praeterea quae affert
E. Loening, 'Gesch. d. Deiitschen Kirchenrechts' I, p. 358 sq. 2) His verbis Reccaredns
vetare videtur matrimonia inter affines secundum L. Rom. Vis. C. Th. III, 12, 4 Inteiyr.:
Quaecumque mulier sororis suae maritum post iliius mortem acceperit, vel si quis ex viris mortua 15
uxore sororem eius aliis nuptiis sibi coniunxerit, noverint tali consortio sc esse notabiles.
Praecedentis legis III, 12, 3 Interpretationem, quae revera etiam .coniuges propter consanguini-
tatem incestuosos infames proclamat; legislator Visigothicus aliter intellexisse videtur; cf. p. 161,
n. 1. 3) Ergo etiam Romanis regni haec lex data est.
 LEX VISIGOTHOBUM III, 5, 2. 3. 161

expiati1. Quod si filii forte defuerint, illi ad capiendam hereditatem m, 5,2.

succedant, quibus priscarum legum sanctio2 legitimam successionem indulgit. Similis
quoque de religiosis forma servabitur, quibus nubere eanonum sententia3 proibetur;
illis tantum feminis ab ac sententia segregatis, que violentiam coniunctionis indebite
5 sine precedenti vel sequenti consensione pertulerint. Sacerdotes vero vel iudices, si
talia cognoscentes ulcisci fortasse distiilerint, quinas auri libras fisco cogantur exolvere.
Quod si forte id redarguere voluerint, nec potuerint, regis hoc auditibus insinuare
proeurent; ut, quod eorum non potuit vindicare sententia, principalis damnet omnino
censura.

10 JRecc. Erv.] m. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. IH, 5,3.

De v i r i s et m u l i e r i b u s t o n s u r a m et v e s t e m r e l i g i o n i s p r e v a r i c a n t i b u s .
Apostatice4 calamitatis obprobrium ex hoc merito fiinditus extirpari conpellimur,
ex quo Deum nobis propitium fore confidimus. Si enim, cum minima peccata cor-
rigimus, pietatem eius fautricem nobis efficinms, quanto magis? si scelus in divinitate
i5 conmisstim severissima censure falce recidimus? Ideoque liac in perpetiium mansura
lege sancimus, ut, quieumque religionis abitum per honorabile tonsure sigirani aut
tempore penitentie petendo susceperint, aut non fraudulenta, sed pia parentum

III, 5, 2. l. 1. forte] fortasse E 2. VI. defueriut] fuerint VI. 3. || l. 2. succedent B 1. in-

dulget E. V. || l. 3. servetur E\. F15. nubere deest B 1. [| l. 4. secregatis B 1. |[ l. 6. libras auri
20 E 1. VI. H l. 7. voluerint] nolaerint B 1. nec potuerint] des. B 1, post add. al. m. E 2.
III, 5, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 14. 15. 17. 19.) — l. 10. FL. — EEX].
des. E\. V 2. 19; ANTIQUA V15; AN. FLS ECHS EEX F4. CHINDASVINDUS] ita B 2; CNDS B 1;
CINDS E2-, CHDS F 3 ; GLS CHDS VI. 5. 6. || l. 12. exstirpare El; extirpare F l . 2. 6; stirpari
E 2. F 3 . 4. 5. ji l. 13. fore] forte B 1; deest B 2. F 3 . minima peccata] nimia pecca JB 1. || l. 14. frauc-
25 tricem B 1. scelusj iscelus B 1; seculns B 2. dirinitatem E\. V. || l. 15. severissime F l . false
reeedirnus B 1; falce rescindimus F 1. 2. 6. hac] hanc B 1. mansura] v a l i t u r a E\. F 6 . Pitli. Mad.
l. 16. abitum] ita Bl; abitu B2; habitu E 1; habitmn E 2. F. honorabilem B 1. tonsure] censure
E 1. Pith. in marg. signum] ita B 1. VI. 4. 5. 6. 8; signacnlum B 2. E. V 2. 3. Pith. in marg.
l. 17. petendo] deest E 1. F 2 . 6; penitendo al. man. post add. E 2. non deest B 1.

30 1) Contra Legem Eomanam jffii incestuosi ad parentum hereditatem admittuntur; cf.

L. Movi. Vis. C. Th. IX, 20, 2 : S i quis . . . vel attentare matrimonii iungendi causa sacratas
virgines vel viduas . . . ausus fuerit, eapitali sententia ferietur. Filii ex tali contuberaio nati,
. . . in hereditatem non veniant; ibid. III, 12, 3. Interpr.: quisque ille aut sororis aut fratris
filiam aut certe ulterioris gradus consobrinain aut fratris uxorem sceleratis sibi nuptiis
35 iunxerit . . ., si filios habuerint, non habeantur legitimi nec heredes, sed infamia sint notatae
utrimque personae; III, 12, 4. Interpr.: (post verba p. 160, n. 2, allata) filii, qui exinde fuerint
procreati, ex successione excluduntur. Verbis absque infamie notam lieccaredus a fillis incestuosis
infamiam voluit removere, qua eos secundum Legem Romanam notari opinatus est, ut videtur,
Interpretationem legis III, 12, 3 eodein modo perperam intelligens atque auctores et additamenti
40 ad tit. 13 Legis Salicae et Legis Romanae Curiensis; cf. L. Sal. ed. Behrend 13, 8, Add. 2 :
atque etiam si filios habuerint, non habeantur heredes, sed infamia sint notati; L. Rom.
Cur. III, 12, 3 ; filii eorum non sint legitimi, sed ipsi debunt esse notati et de parentuux
facultatem nihil habeant. 2) Cod. Eur. c. 327 sqq.; et infra IV, 2, 2 sqq. 3) Cf.
p. 160 n. 1. 4) Cf. cum hac lege priores canones: Conc. Tolet. IV. can. 4 9 . 52. 5 5 . 5 6 ;
45 Conc. Tolet. VI. can. 6 sqq.; praeterea Conc. Tolet. X. (a. 656 sub Reccessvindo rege)
can. 4. 5. 6. Cf. 'IV. ArchJ XXIV, ^ . 6 1 6 sq.
LL. Sect. 1. I. 21
 162 LEX VISIGOTHORUM m , 5, 3 .

III, 5, 3 . Recc. Erv.] oblationem* meruerint, a u t proprie volumtatis devotione tenuerint, et a d

laicalem conversationem postmodum apostizando r e d i e r i n t , i u x t a sententia canonum
ad e u m d e m religionis ordinem quolibet prosequente r e d u c a n t u r inviti, adqvie infamie
nota respersi et in monasteriis perenniter religati, districtiori macerentur penitentia
corrigendi; illis tantiim supplicio severitatis huius indulto, quos aut aliene fraudis 5
coegit inpulsio, aut ad ordinis omissi regressum volumtatis proprie rediixerit votum;
si tamen nec vir
Recc.] secimdam uxorem, nec mulier ma- post hoe uxorem duxerit, nec mulier
ritum altemm habuisse detegitur. maritixm alteram acceperit.
Hecc. Ei*v.] Hlos etiam ab hac sententia inmunes efficimus, qui sic invalescente langore 10
ad penitentie vel tonsure pervenerint ordine, ut id se nec accepisse tunc noverint
nec petisse meminerint2. Prevaricantium vero bona eorum filiis aut propinquis hac
discretione pertineant, ut vir habens uxorem, si filios etiam ex eadem abuerit et
donatum aliquid ab ipsa perceperit, si suprestis uxor est, ita possideat, ut post suum
obitum communibus filiis possidendum relinquat. Certe si aut ipsa discesserit, aut 15
communes filii desunt, proprietatem prevaricatoris viri propinqui eius heredes in-
cunctanter obtineant. Nam quod ab uxore quolibet tempore donatum fortasse per-
ceperat, propinquis uxoris heredibus absque dubitatione proficiat. Adque hec etiam
de feminis omnino servabitur forma, ut penitens virgo vel vidua, si, veste laicali
deposita, secularia denuo sinnserit indumenta aut inierit fortasse coniugia, similis eas 20
et in amissione rerum iuxta superiorem de viris taxatum ordinem censura redarguat,
et districtionis pena percellat; ita videlicet, ut proprietatem fernine eius filii aut heredes
habeant, donationem autem a viro perceptam propinqui mariti, a qno conscripta
donatio noscitur, deberi sibi cognoscant. Et quoniam apostizandi precipitatio fraude
potius niulierum sepissime perpetratur, id etiam oportiiit presenti lege censendum, ut, 25
quidquid a viro seu ante nuptias sive post nuptias in nomine sponse vel xrxoris titulo
fuerit dotali conscriptum, non mulieris heredes, sed heredes eius, qui dotem conscripsit,
sibimet per omnia noverint vindicandum. Personis vero talibus accusandi vel testi-
ficandi3 adque aliena negotia prosequendi4 licentiam penitus abnegamus; quia non

III, 5, 3. l. l. oblatione E 1. V. \\ 1.2. laicale conversatione -B 1; laicalem conversatione E 2. 30

apostatizando E. V. reddiderint E 2. V 3. sententiam V. |j l. 3. redncantur] deducantur B 1. || l. 4. reli-
gati d.] relegati d. V 1; religatL districtijni E 1; relegati districtionem E 2; religatione districti F15.
l. 8. secundam — detegitur (col. 1) B. post — acceperit (col. 2) E. V. hoc] hanc F 4 ; haec V2. 6;
deest F l . duxerit deest F5. || l. 9, col. 2. alternm] itaEl. V2. 6. 17; alium E2; deest cett. || l. 10. Ilios —
meminerint des. E 2. F 3 . sententiam R 1. languore E 1. F l . j| l. 11. ordine] ita H 1. El; hordinem 35
Ji 2; ordinem F. id se] id ipse 11 1; in se F 1. 4. jj l. 13. si deest B 2. F 3. || l. 14. suprestis] ita R 1;
subprestis R 2. E2; supprestis Mad.; sitperstes E 1. F l . 2. 4. 6. Pith. jj l. 15. discessit R 1. jj /. 17. ab
iixore] ad uxorem R 1. perceperat] preceperat R2; percepit F 5 ; reeeperit F15. || l. 18. Adque] ita
M; deest E. V. \\ l. 19. laicali] r e l i g i o s a F l . 2. 4. 5. 6; r e l i g i o n i s F 1 4 ; s a n e t i m o n i a l i F 8 .
£ 20. sumserit R 1. E 2. inierint] inierit M 1; ingerint li 2. |j /. 21. amissione] missione i? 1. 40
l. 22. percelat R 1. || /. 23. percepta R 1. || l. 24. noscitur] ita R. E 2. F 3 . 15; dinoscitur F l . 2. 4. 5.
6. 8; cognoscitur E\. Mad. deberi] d e f e n d e r e v e l deberi F l . 6. 8; d e f e n d e r e v e l debere
F 4 . apostatizandi E. V. |[ l. 26. sive post nuptias des. R 1. isponse Rl. uxoris sue F 2 . titulo deest
R 1. || l. 27. fuerit] donatio jpost add. E 2. H l. 28. vendicandum F 2 .

1) Cf. Conc. Tolet. IV. c. 49 .• Monachum aut pateraa devotio aut propria professio 45
facit etc; proinde eis ad mundum reverti intercludimus aditum. 2) Aliter postea Conc.
Tolet. XII (a. 681,). can. 2. comtituit. 3) Propter infamiam fcf. snpra l. 3J, quae Vtsigothis
praecipue testlmonii privatio erat; v. supra II, 4 et lN. Arch.} XXIV, p . 98 sq. 4) Similiter
praetor Romanus infamia notatis ius postulandi pro aliis aut omnino denegabat aut limitabat; cf.
Dig. III, 1, 1, % 6 sqq. 9 ; III, 1, 2. 50
 LEX VISIGOTHOKUM IH, 5, 3—5. 163

Recc. JErv.] poterunt in negotiis secularibus fideles existere, qui devotionem sanctam EH, 5,3.
ausu eonprobantur sacrilego temerasse.

Mecc. Erv.] IHL FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. III, 5,4.

De m a s c u l o r u m s t u p r i s .
5 Non 1 relinqiiendum est scelus inultum, quod detestandum semper execrabile
momm pravitate censetur. Masculorum ergo concubitores, vel qui talia consentientes
pertulerint, sta sunt legis hiiius sententia feriendi, ut scilicet, mox tale nefas admissum
iudex evidenter investigaverit, utrosque continuo castrare proeuret, et tradens eos
pontifici territorii huius, ubi id perpetrari contigerit, sequestratim ardue mancipentur
10 detrusioni, vel inviti saltim Iuituri commissa, qui voluntarie perpetrasse noscuntur
inlicita. Hoc interim orrendum dedecus si inferens quisque vel patiens non volun-
tarius, sed invitus explesse dinoscitur, tunc a reatu poterit inmunis haberi, si nefandi
huius sceleris ipse detector extiterit; ille procul dubio teuendus est ad penam, quem
in liac sponte devolutum constat insaniam. Habentes autem uxores, qui de consensu
15 talia gesserint, facultatem eorum filii aut heredes legitiini poterunt obtinere; nam
coniuge, sua tantum dotem percepta suaramque reruin integritate retenta, nubendi
cui voluerint indubitata manebit et absoluta licentia.

Recc. Erv.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. 111,5,5.

De v i o l a n t i b u s p a t e r n u m adque f r a t e r n u m tornm.
20 Superiori quidem lege 2 de propinquorum incestu quid debeat observaii decretum
est; tamen, quia non minoris constat sceleris paternum torum sive fraternum con-
maeulari, constituentes adicimus, ut concubinam patris sui vel fratris aut eam, quam

III, 5, 3. l. 1. potuerunt 22 1. in deest E 1. F 3 . [| l. 2. probantur B 1.

III, 5, 4. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. (15. 17. 19). — l. 3. FL. — REX] des.
25 E 1; AN. praemittit F 4 ; ANTIQUA add. F 1 5 . CHINDASVINDUS] ita B2; CNDS It 1; CIISDS
J22. V3. 17; CHNDUS F 7 ; GLS CHNDS V 2; GLOEIOSUS (GLS) CHDS F l . 5. 6; RCHS F 4 .
l. 4. stupris] istnbris B 1; istupris F 7 ; strupris VI; c o n c u b i t o r i b u s J5J2. || l. 5. iscelus F 7 .
detestando B2; detestantum F 7 ; detestatum F 3 . 3Iad.; detestandum est V2. semper deest F 7 ; et
exeerabile semper F 2 ; semper et B 2. F l . 4. 5. 6. Pith. Mad. execrabile ruorum] execravit horum
30 .8 1; execrabilem horum B2; exegrabilem morum F 3 . || l. 6. pravitate] prabitate E2; probitas . # 2 ;
provitate F 7 ; probitate F 3 . Mad. ergo] vero E 2. F 3 . goncubitores B 1; concubitoribus B 2. E 2.
l. 7. sta] ita Bl; sta al. m. corr. ista E 2; ista cett. seutentiam B 1. utj ut ubi E 1. F 1. 2.
Mad.; vd, post add. ubi F 6; nbi F 5. scilicet moij iscilieet raox VI; si F 4. amissum B 1.
/. 9. huius] ipsius F l . 6. sequestrati E2; sequestrare F 4 . jj /. 10. detrusioni] detonsi B\. lnlturi]
35 lugituri E 2. F 3 ; lueturi F 6 ; Ieuituri F 7 ; deest E 1. comuussam B. volumtarie B 1; bolumtarie
E2; voluntari§ E\. j| l. 11. horrendum ^ 2 . E\. V2—6. si inferens] sufferens F l ; si deest E 1.
Tolumtarius B 1. || l. 12. explere F l . 3. 5. 6. 7. potuerit B 1. si] quae se E 1. || l. 13. isceleris F 7 .
ille — insaniam des. V2. tenendus estj ita B. V 6. Pith.; est post add. al. man. E2; est deest cett.
l. 14. hac] hanc F3—6. isponte F 7 . . || /. 15. gess.] iesserunt F 3 . poterunt] ita B 2. E 2. F l . 2. 6;
40 potnerint B 1. F 7 ; potuerunt F 3 . |J /. 16. eoniuge] ita B. E; coninx F l ; coniunx F 2 ; coniugi cett.
dote E. F l — 6 . perceptam B 2. F 7 . suarumque] dodarumque B 1. retenta] re ta B 1. i! /. 17. vo-
luerit El. VI—6. indubitata] illi add. V\. 5. 6.
III, 5, 5. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. (15. 17. 19). — l. 18. FL. — REX] des.
E\. F 4 . 19. CHIKDASVINDUS] ita B 2; CNDS 22 1. F 3 ; CDS E2; CHDS F l . 5; GLS (G)
45 CHNDS V 2. 7; RCDS F 6; KCDUS V 15. 17. 1) l. 19. De — torum des. F 4 . paternorum B 1.
fraternorum 72 1, «K toram (fee^. |j 1.20. Superiorem E 2. F 7 . legera 2? 2. F 7 . || l. 21. constat] est
F 4 ; esse c. iftA. isceleris 2? 1. F 7. paternum torum] torum paternomm B 1. fraternorum B 1.
J. 22. eam] etiam E 1. F 4 . 5; dees* F 3 .

1) Cf. infra III, h,l. 2) Supra III, 5, 1.

21*
 164 LEX VISIGOTHORUM m , 5, 5. 6.

III, 5j 5. JRecc. JBrv.] scierit patrem siium aut fratrem vel semel adulterasse, seu sit libera sive
aneilla, nullus umquam propinquorum adulterare presnmat; neque pater adulteratam a
filio stupri feditate aliqiiatenus polluat. Quod si talia quisquam sciens facere fortasse
presumserit, facultatem eius, si filios legitimos non abuerit, heredes, quos successio
expectat, obtineant; ipse vero sub penitentia religatus, perennis exilii damnationem 5
excipiat.

ffl, 5, 6. Jftw.] FLAYIUS GLORIOSUS EGICA REX.

De s p e c i a l i v i d u a r u m f r a u d u l e n t i a c o n p e s c e n d a .
Solet 1 quarundam infelicium viduarum astiitia fraudem devotioni ad-
miscere et permixta vestium simultate transgressionis sibi, cum voluerint, 10
aditum reservare. Agunt enim tempore luctus sui, ut religiosa veste forte se
induant et postea, transgressionis meditantes insaniam; replicatos abintus clavos
suis tunicis insuant, quos induisse se sub tali fraudium argmnentatione con-
tendant, sicque per hoc visum intuentium fallant, quia aliut in eis publice
videre non possunt, quam quod foris patula omnibus cognitione monstratur. 15
Quapropter, ut omnis de cetero simultatis amputetur occasio, id tenendum
presentis legis sanctione decernimus, ut abinceps quecumque vidua sto se
fraudium argumento excusare voluerit, ut abintus aliut replicet aliutque
ostendat in superfieie tuniee, hoc 1111 religionis deputetur in signo, quo se
transgressionis delitisci nisa est argumento. Quia non quod illa ad trans- 20
gressionem sibi usurpet, sed quod intuentium fides clamat, hec certa, hec vera
religionis adprobanda sunt signa. Iam vero vidua, que deinceps tali se
voluerit obiectione defendere vel excusatione celare, non solum quia precise

HI, 5, 5. l. 1. scierit] sciret B 1; iscierit F 7 . seu — adulterare des. E 1. |j l. 2. adulteratam]

adnltera M 1; adulterata E 2. || l. 3. istupri R 2. VI. quisquam] quisque E\. VI. 3—6. |j l. 4. heredes 25
autem B 1. || /. 5. expectat] spectat Ji 2. obtineat E. \\ l. 6. excipiant Ji 1.
III, 5, 6. Codd. E 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7 (inde ab secunda contextus voce incipiens: randam in-
felicinm). (8. 15. 17. 19). — l. 7. FL. — EEX] des. V4; IN NOMINE DOMHSTI praemittunt V2. 6;
ANTIQUA add. F 8 ; ANTIQUA F 1 5 . 19. GLOR. deest V5. 6. 8. EGIGA VI. 2. 6. 8. EEX deest
V8. |I l 8. Mspeciali vid. et fr. E 2. || l. 9. eonmdam E 2. || l. 10. permista E 2. simultate] ita VI. 30
2. 4. 5. 7; simulate E 2. V 3. 6. 8; simulatione F17 in marg. transgr.] regressionis F 2 . boluerint
E 2. || l. 11. reservare] servare F 3 ; reserare V17. Pith. religiosam vestem fortasse induant V 3.
veste] beste E 2. || l. 12. replicantes F 3 . clavos] ita VI—8. 15; clabos E2; clansis Mad. || l. 13. in-
suant] ita E 2. V2. 3. 6. 15; insiant F 7 ; insinuant F l . 4. 5. 8. induisse se] ita E2; indni se F l . 2;
induisse cett. sub tali] snbtili F 2 . 7. Mad. fraudinm] ita E 2. VI. 2. 3; fraude rel F 7 ; fraudum 35
alii. argumentatione — fraudium (/. 18) des. VI. || l. 14. visura inttientium fallant] ita E 2. F 7 ;
v. i. falhmt F 2 . 3 ; intuentium fallunt o c u l o s F 5 . 8. Pith.; i. oculos fascinant F 4 ; risum intuentium
fallrmt oculis V 6. q\iia] quod induisse qaia V 6; quod induisse qui V 7. aliud pleriqiie codd. V, et
ita infra. \\ l. 15. viderej vindere E 2. || l. 16. simultatis] simulatis F 3 . 6; simulationis F 8 . || 1.17. prae-
senti sanctione legis Pith. sancsione E 2. liabinceps E 2. sto] ita E 2. VI; isto cett. || l. 18. frau- 40
dium] ita E 2. V 2. 6. 7; fraudum alii. boluerit E 2, et ita ivfra. || /. 19. illi] illis E 2. deputetur —
transgressionis des. VI. in signo] insignio F 1 5 . quo se] ita V2; quos_EJ2; set F 3 ; quod ex F 5 . 6;
quo ex cett. \\ l. 20. delitisci nisa] delitis cinisa F 3 ; delitesci nisa F 2 , ubi litterae tesci nlsa ab alia
manu scriptae videntur; delictis cinisa E 2. F 7; delictis a d m i s s a v e l a d n i s a (adnixa F 1) cett.
quod deest E2. || l. 21. sivi E2. usurpet setj ita E2. F 7 ; usurpat sed cett. hec certa] exerta E2; 45
et certa V 3. hec vera] et vera F 2. 7. li /. 22. religionis tnnicae F15. comprobanda F4. jj l. 23. quia]
quasi Pith.; deest V2.

1) Auctor ante oculos habuit canonem 4. Concilii Toletani X.

 LEX VISIGOTHORUM III, 5, 6. 7. 165

liov.] vocis huius sustinebit iacturam, sed et, transgressionis omniinode nexibus inli- III, 5, 6.
gata, constituta canoniim et legum non effugiat damna.

JVbr.] FLAVIUS EGICA EEX. 111,5,7.

De s o d o m i t i s , qua d e b e a n t u l t i o n i s s e n t e n t i a p e r c u l i .
5 Ortodoxe * fidei ratione conpellimur, legalem censuram inonestis exibere
moribus et continentie freno restringere earnis lapsibus inpKcatos. Nam tunc
potius genti ac patrie nostre clementi pietate consulimus, cum et pravorum
funditus scelera extirpare curamus et in male actis vitiorum terminum ponimus.
Illius sane facinus detestande libidinis abrogare contendimus, quibus masculi
10 masculos inlicita stupri actione inmundis sordibus maculare non metuunt,
tantique se flagitii quoinquinationibus polluunt, quanto ea et divinis adversa
cultibus et contraria castitati conspicimus. At vero, licet huiusmodi lapstis
et sacre scripture auctoritas 2 et mundane sanctionis 3 proibeat omnino censura,
novelle tamen legis necesse est abrogari sententia, ne, diim emendatio oppor-
15 tiina differtur, peioribus crescere vitiis dinoscatur. Et ideo huius legis edicto
decernimus, ut quiscumque amodo vel deinceps, seu de religiosis, sive ex laicis,
cuiuslibet etatis aut generis homo prescripto fuerit scelere quibuscumque in-
diciis manifeste detectiis, mox iubente principe vel quolibet iudice insistente
non solum castrationem virium perferat, sed insuper illam in se iacturam ex-
20 cipiat ultionis, quam pro his causis nuper, iu anno videlicet tertio regni nostri 4 ,
sacerdotalis decreti promulgata sententia5 evidenti prescriptione depromsit.

III, 5, 6. l. 1. vocis d a m n a lraius 3Iad. uins siistinevit E 2. sed et] ita F 3 . 4. 5. 7; set
E2\ sed cett. omnimode] se add. VI. 6; in se add. Mad. inligata] ita V3. 7. 8; inlibata E2; illigata
VI. 2. 4. 5. 6; ligata 3Iad.; implicata F15. || L 2. legum] regum Mad.
25 I I I , 5, 7. Codd. E2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (14. 15. 17. 19). — l 3 . F L . — R E X ] des. V2.
5. 6. 17. 19; Idem F l j AN. F 4 ; ANTIQUA add. F15. EGICA] ita E 2. F 3 ; GLRS EGICA F 7;
EGIGA F 1 7 ; ECDUS F 15. 17 (in marg.). || l. 4. deveant E 2. perculi] percuti F 3. 4. 5.
l. 5. Ortodoxa F 2 ; Ortodoxo F 3 . rationem F 7 . conpellitxir F 3 . 15. Iegalem] ita F l . 5. 17; legali
E 2. F 7 ; legale F 4 ; r e g a l e m V2; regales F 3 . 15; legalem corr. regalem F 6. censura F 3 . 4. 15.
30 inhonestis F l . 2. 5. 6. 7; onestis F 3 ; honestis F 1 5 . exibere] exivere E 2; exliibere F 1. 4. 5. 6;
exiberi F 3 ; exhiberi F 1 5 ; deestV2. || l. 6. continens E2. lapsis E2; lapsu F 2 . Mad. inplieatis E2.
l. 7. hac JEJ2; et F l . clementie pietatem F 3 . praborum E 2. [i l. 8. curamus] eausamur E 2;
conamur F 2 . male hactis F 7 ; malis actibus F 2 ; malefactis F 3 . 4. 5. Mad. \\ l. 9. Illius] ita E2.
V2. 7; Illud cett. facimis] facimus E2. lividinis E 2. VI. quibus] qua F 4 . 5. Mad. || l. 10. actione]
35 hactione E2; et add. V4. 5. Mad. sordibus] cordibus F 3 . |j l. 11. tantoqae F 2 . quoinquinationibus]
ita E 2. V 6; quodinquinationem F 3; coinquinationibus cett. polluant E 2; polluat F 3. et in divinis
F 7 . || l. 12. conspicunt F 3 . Ad b e r o - ^ 2 ; Ad vero F 7 . umsmodi E 2. lapsnm F 2 . |) l. 13. sanc-
tionihis E 2. proMbeat F l — 6 . omnino] omni E 2. |J l. 14. nobelle tamen legi E 2. || l. 15. peiori-
bus — dinoscatur des. E 2. creseere deest V 3. dinoscantur V 1; dinoscitur F 2. legis deest E 2.
40 1. 16. quicumque F 2 . amodo] modo E 2. ex] etiam ex F 6 ; etiam F 7 . || l. 17. si in praescribto F 2 .
quicumque E 2. |j l. 18. principem E 2. || l. 19. virium] birium E2; virilium F 1 4 ; deest F 4 . per-
ferat — illam des. F 3 . set E2\ set het F 7 . excipiat] expiat E2. || l. 20. his] ipsis F 2 . regno nostro
E 2. || l. 21. evidentis V2. perscriptione F 5 . Mad.; descriptione F15. 17. Pith. depromisit F 2 ;
depromit F 4 . 5. Mad.; permisit F 1 5 .

*s 1) Novella certe post annum 3. Egicani regis (cf. n. 4) data est ad mpplendam legem
Chindasvindi III, 5, 4. 2) Cf. Lev. 18, 22,- 20, 13. 3) Supra III, 5, 4. 4) 689—690
(Nov. 24J. 5) Credideris haec referenda esse ad can. 3. Concilii Toletani XVI, qui constiluit: ut
qtii . . . contra naturam masculi in masculos hanc turpitudinem operaverint: si quidem episcopus,
presbiter aut diaconus fuerit, de proprii honoris gradu deiectus perpetui exilii manebit damnatione
60 perculsus; si vero cuiuslibet ordinis, gradus sive personae, et alterius colluvionis noxiis iinplieati,
 166 LEX VISIGOTHORUM m , 6, 1.

Mecc. Erv.] VI. TITULUS: DE DIVORTHS NUPTIARUM ET DISCIDIO SPONSORUM.

I. Si mulier viri sui iuste vel iniuste divortium patiatur.
II. Ke inter coniuges divortium fiat.
III. Ne inter sponsos discidium fiat.

III, 6, 1. Becc. Erv.] I. ANTIQUA. 6

Si i n u l i e r v i r i sui i u s t e vel i n i u s t e d i v o r t i u r n p a t i a t u r .
Mulierem1 ingemiam a viro suo repudiatam nullus sibi in coniugio adsociare
presumat, nisi* aut scriptis aut coram testibus divortium inter eos fuisse faetmn
evidenter agnoscat. Quod si aliter** facere quicumque presumserit, mox comes civi-
tatis vel vicarius aut territorii iudex tale nefas conmissum agnoverit, si nobiles fuerint 10
fortasse persone, quos iudex distringere aut separare non possit, nostris id auditibus
confestim publicare non differat, ut severitatem legis, quam merentur, excipiant. Nam
si minoris loci persone sunt7 iudex eos continuo separare nequaquam moretur; ita ut
tam mulier, que se alteri extra volumtatem mariti prioris in coniugium copulavit,
quam etiarn ille, qui eam sibi adsumere uxorem presumsit, in potestate tradantur 15
anterioris mariti, ut quod de eis facere voluerit sui sit incunctanter arbitrii; si tainen
causam inter priorem maritum et uxorem adhuc inaudita manere constiterit, aut si
liisdem maritus alteri se mulieri in matrimonio non coniuncxerit. Certe si mai'itiis
uxorem iniuste reliquerit, et donationem dotis amittat, quam ei contulerat, eidem
mulieri procul dubio profuturam2, et de rebus eiusdem mulieris nihil se habitiirum 26
esse cognoscat. Sed quidquid etiam de facultatem mulieris vel alienasse vel defraudasse

*) Verba: nisi — agnoscat praebent B. E1. F 4 . 7. 8. 14. 15. Mad., omittimt E 2. VI. 2. 3.
5. 6. Pith.
**) aliter praebent B. E 1, omittunt E 2. V 1—7. Pith.

T I T . VI. Lemrna. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. — l 1. ISPONSORUM B 1. 25

Index capitulorum. Codd. R 1. 2. E 1. 2.
III, 6, 1. Codd. R 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 5. ANTIQUA] ita
B. VI. 6. 7. 15. 17; NOVITER EMENDATA V2. 3. 8; AKTIQUA NOV EM F 4 ; deest E 1. F 5 . 19;
FLS CNDS EEX E 2. [| l. 7. reppudiatam B 1; repudiata B 2. sibi s c i e 11 s in F 4. 8. coniugium
/2 2. V 4. 5. 6. 8. adsociare] sociare F l . 4. 15. 17. |j l. 8. scriptis] ita B 1. E1. F 4 . 8. 14. 15; 30
iscriptis V 7; scripturis B 2. 3Iad. inter eos des, V 4. || l. 9. quicumque] quis B 2; qnaecumque E 1;
quisque Jlad.; deest V 4. mox] mox ut V 2. 5; quoque ut al. man. po$t add. V 6. || l. 10. vel vicarius]
i l l i u s F 4 . nobilis fuerit B 1. |j l. 11. ant separare des. Bl. id deest B 1. |j l. 12. excipiant] acci-
piant F 4 . 5. || l. 13. morentur B 1. || l. 14. alteri] ita E 1. F 2 . 3. 4. 7. Mad.; halteri B 1; adulteri
B2; adulterii E2; adulterio F l . 5. coniugio E 2. F 2 . copulabit B 2. E 2. || l. 15. presumserit B 1; 35
presumsit corr. al. man. presumserit E 2; presumat F 2 . potestatem E 1. || l. 16. quod] quid F 2 . 6.
eis] ita B 1. E 1. F 2 . 6. 7; iis F l ; is E2; Ms cetf. |i. l. 17. causa i? 1. F l — 5 . 7. inauditam E.
VI. 6. 7. constiterit] contigerit F 7 . || l. 18. hisdem] ita B 1. F 7 ; isdem B 2. ^ 1. F 2 . 6; idem cett.
matrimonium B 2. E\. F 4 . 5. non] se B 1; cZees£ i? 2. F 5 . Mad. coniuncxerit] ita B 1; coniuncxerint
i? 2; coniuxerit E1; eoniuncserit E 2; coniunxit F 4 ; coninnxerit cett. || l. 19. admittat £ 1 . F 7 . 40
l. 20. et de — habiturum des. V 3. se] sibi E 1. || Z. 21. esse rfee^f ^ 1. facultate E 1. F l . ipsius
mulieris i? 1. F l . 2. 6. fraudasse E. VI—6.

illius legis, quae de talibus est edita (cf. supra III, o, 4), nihilominus ferientur sententia atque
ab onmi Christianorum sint alieni caterva, et insuper centenis verberibus correpti ac turpiter
decalvati exilio mancipentur perpetuo etc. Illud tamen conciliurn anno sexto demum regis 45
celebratum est. 1) De hac et sequenti lege cf. praeter Dahn, 'Studien' p. 120 sq., London,
Quaestiones de historia iuris familiae Visigoth. p. 45 sq., Geffcken, 'Gesch. der Ehescheidung7
p. 38 sqq., quae ipse disserui 'K Arch.' XXIV, p. 6 1 9 ^ . 2) Cf. Cod. Theod. III, 16, 1 •
Si absque his criininibus liberam eieeerit, omnem dotem restituere debet; cf. III, 16, 2.
 LEX VISIGOTHORUM HI, 6, 1. 2. 167

Mecc. EJ*V.] dinoscitur, ad integram distringente iudice mulieri restituat. Quod si III, 6, 1.
mulier sub metii viri consistens, quocumque argumento persuasa sive decepta, aliquam
de suis rebus in nomine illius viri, qui eam reliquid, scripturam conscripserit, lmius-
modi scriptura nullam omnimodo firmitatem habebit, sed universa, que per eandem
5 scripturam mulier dederat7 iuri suo perenniter vindicabit.

Ttecc. Erv.] II. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. III, 6, 2.

Ne i n t e r eonitiges d i v o r t i u m fiat.
1
Si alienam coniugem violare res sine crimine non est, quanto magis illa con-
temnere, quam sponte sua imusquisqtie possidendam sortitus est ? Quia ergo plerosque
10 tam precipites habet vel reruin ambitio vel effrenata libido, ut qnadam fraude, con-
iugibus suis spretis, alias videantur uxores adpetere, constitutionis htiius est perenniter
forma servanda: ut nullus2 virorum, excepta manifesta fornicationis causa, uxorem
suam aliquando relinquat3 et neque per testem neque per scripturam seu sub quo-
cumque argumento facere divortium inter se et suam coniugem audeat. Sed si
15 adulteram maritus dixerit fortasse redarguendam, iuxta legem aliam4, eius publice
scelere eonprobato, a iudice sibi traditam, faciendi de ea quod voluerit sit illi potestas.
Certe si conversionis ad Deum volumtas extiterit, communem adsensum viri scilicet
et mulieris sacerdos evidenter agnoscat, ut irallam postmodum cuilibet eorum ad con-
iugalem aliam copulam rerertendi excusatio intercedat. Quod si aliter quisque uxorem
20 suam spernens quacumque calliditate scripturam ab ea, sibi suisque volumtatibus pro-
futuram, exigerit, non solum talem vinculum quandoque reppertum niliil omnino
firmitatis habebit, sed et eadem mulier tam facultatexn suam quam dotem ab ipso

III, 6, 1. l. 2. viri sui VI. 6. persnasa sive] persuasionem F 3. sivej vel E 2. V4. 5. 6.
aliqua R 1. [j l. 3. in nornine] ita B. E 2. VI. 2. 6. 7; in deest cett. viri] mariti V2. reliquidj ita
25 -B. U2; reliquit E 1. VI. 2. 6; relinquid F 7 ; relinquit celt. scriptura, It 1. E 1. conscripserit h.
scriptura des. V 3, j)o$t add. al. man. E 2. || l. 4. omnimodo] omnino V 2. 3. 6. 7. || /. 5. vendi-
cabit F l . 2.
III, 6, 2. Codd. R 1. 2. J571. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 14. 15). — l. 6. FL. — EEX] des.
E 1; NOYITEE EMENDATA add. F 5 . 6; NOBMENDA add. E2; NOVITER add. V 3; ANTIQUA
30 F 7 . CHINDASVINDUS] ita It 2; CNDS Jil. E2; CIXDSNDS F 3 ; CHDS F l . 4. 5; GLS CHNDSDUS
F 2 . ji l. 8. res] deest F 6 . Pitlu; vexE2. illam E1. F. contemnere] contendere Ii \. \\ / . 9 . suo
Ii 2. possidendum B 1. || l. 10. effrenata] etfrenata E2; defrenata F l . coniugibus] iugibus R 1.
/. 11. suis — adpetere des. B 1. spretis] precisis R 2. uxores adpetere] habere nxores E2. || l. 14. suam
deest VI. Sed] et E 1. || l. 15. adnlterium R 1. || l. 16. iscelere R 1. F 7 . sibi dcest R 1. traditam
35 deest F 6 . Pith. || l. 17. conversationis F l . 7. ad Deum] ad eum F 3 ; ad dorninum F 7 . Piih.; et eum
Piih. in marg. adsensum] ad consensum F 5 . Mad. |j l. 18. sacerdos] hec sacerdos E2; h , F 2 . nullam]
ita R. E2; nulimn F 7 ; nulla cett. postmodum] post F 4 . cuilibet] cnitislibet F l . cuilibet — rever-
tendi] ad conitigalem copulam cuiuslibet etas revertendi F 4 . |j l. 20. in quaeumqne ^ 2 ; quamcumque
F 6. Pitiu calliditatem Pith. scripturarum E1. F 2 . 6. Pith. || l. 21. exigerit] ita R; ag-erit F 3 ;
40 exegerit cett. talem] ita R 1. E2; tale cett. quandoque] rebns profutnrumque add. F 3 . repertum
fuerit F l . 6. Pith. nibii omnino] niliil .homino E 2; nihil homimis F l . 2. |j l. 22. firmitate R 1;
firmitatem F l . 4. 6. sed et] ita E\; sed ex R 1; set E 2; sed R 2. V. facultate R 1. dotem] etiam
quam praedictum est add. Mad., quae verba amnibus codicibus sujira enumeratis desunt.

1) Haec Chindasmndi lex antiquiori substituta esse videtur; v. 'N. Arch/ l. c. 2) Cf.
45 L. Burg. 34: nulli virorum liceat de altero crimine uxorem suam diinittere. 3) Cf.
Matth. 5, 32; Conc. Tolet. XII. can. 8. Suspicamur in lege antiqua, cul haec siibstituta est,
tres illas legitimas causas scriptas fuisse, ex quibus secundum L. Rom. Vis. G. Th. III, 16, 1.
Interpr. marito uxorem dimittere licuit, scilicet vel adulteram vel malefieam vel conciliatricem.
Easdem fere enim ex Codice Euriciano recepisse videntur et Edictum Theoderici c. 54 et Lex
50 Burg. 34 et Lex Rmu Burg. 21. 4) III, 4, 3.
 168 LEX VISIGOTHORUM HI, 6, 2.

III, 6, 2. Hecc. Erv.] viro acceptam sibi in omnibus vindicabit. Et si quid aliut facultatis eius-
dem pessimi viri fuerit, cunctis eorum filiis ad integrum pertinebit. Quod si aut
conmunes filii aut eiusdem viri ex coniugio precedenti non fuerint, universam viii
facnltatem mulier, que per nequitiam illius a coniugio resoluta est, incunctanter potei*it
obtinere, et hanc accusationem, si mulierem constiterit fortasse defunctam, eius filii 5
in ciiiuscumque voluerint proponendi iudicio licentiam habituri sunt7 ut, repperto tali
crimine, vir utique huius sceleris stius legis multetur sententia. Et omnibus filiis, seu
ex eodem pari coniugio, sive ex precedenti ipsius viri, ut diximus, procreatis, equaliter
facultas eius obtinenda patescat. Certe si nec communes filii nec ex priori ipsius
viri coniugio geniti suprestes extiterint, et ea forsitam mulier, que relicta est, ex 10
priori digno conmgio filios videatur habere, ipsis procul dubio licitum erit maternam
vocem adserere, ut7 eorum instantia cum fuerit iusta presentem legem scelerati persona
damnata, facultatem eius indubitanter obtineant. Iam vero, si predictarum personarura,
vel viri vel mulieris, secundum prefatum ordinem filii deesse noscuntur7 contemte
nralieris hereditatem tunc recte propinquis eius capiendi licitum erit, si7 despectum 15
propinque vindicaturi, spernentis viri presumtionem legaliter condemnandam institerint.
Maritus autem, qui vel divortii vel securitatis a coniuge scripturam quainlibet exegerit,
seu fortasse non exigens7 contemta tamen uxorem7 aliam sibi uxorem adsumserit,
ducentis publice verberibus flagellatus ac turpiter decalvatione fedatus, aut perpetuo
condemnetiir exilio7 aut si donare illum ciiicumque principis potestas elegerit, in suo 20
consistat arbitrio. Sed et mulier, que7 sciens aut occasione qualibet agnoscens virum
habere suprestem uxorem, eius vanitati consenserit, ut ipsi se in coniugio copulet*,
illi protinus mulieri tradenda est7 que contemta ab eodem marito7 quem illa sortita
estj esse dinoscitur; ita ut7 vita tantum concessa, faciendi de ea quod elegerit sit
illi libertas. Certe si post mulieris obitum filiorum eius adsertione tale nefas fuerit 25
conprobatum, aut si filii desimt, a propinquis heredibus extiterit huius rei negotium
prosecutum7 ipsis similiter prevaricatrix mulier tradatur in potestatem, ut eodem
iudieio, quo mulier contemta debuerat, de persona eius absque mortis interitum

*) V 2 add.: vel adulterio misceat; V 4. 8 add.: aut adulterio polluat.

I I I , 6, 2. l. 2. si atit] aut si E2; si VI. 3. |j l. 5. hane] hac E2; in hanc V3. 7. accusa- 30
tionem] causationem E2; causationem vcl acciisationem Y1. 4. 5. 6. 8. mulier B 1. jj l. 6. in iudicio
F 3 . sunt] sint It 1. ut et 11 2. || l. 7. iseeloris B, 1. stius] ita B 1. E 2. VI; istius cett. sententiara
JR 1. |j l. 9. si nec] si ne B 1. prioris Ii 1. |j l. 10. geniti] genuitatis E 1. suprestes] ita F 6 ; supre-
sentes li 1, ubi litteras eutes alla manus post addidit; subprestes B2; seuprestes El; supprestes E 2.
V 3. 7 ; superstites VI. 2. 4. 5. || l. 11. digno] dignitatis El; dignitatem F 3 ; dignitate VI. 35
l. 12. iusta] ita B 1. E 2 ; = iuxta, quod praebent cett. personam B 1. F 3 . || l. 13. si] ita B. E. VI. 2.
3. 6. 7 ; si omittit hoc loco Mad. \\ l. 14. vel viri] huius viri F l . 2. 4. si filii 3Iad. contente B 1.
/. 15. dispectum B 2. [| l. 16. propinque mulieris F 3 ; propinqni E. VI. vindicatur B 1. F 3 . con-
demnandam] contempnendam VI; condampnandam V 6 ; u l c i s e e n d a m F 2. institerit E 1; in-
statuerint E 2 ; institerunt VI. || l. 17. iscripturam B 1; scribtnram B 2. exigerit B 1. || l. 18. con- 40
temta — adsumserit] contempnens tamen uxorem sibi attt mulierculam assumpserit F 4 . tamen uxorem]
ita B 1. E\. F 4 . 7; tamen uxore cett. sibi uxorem] uxorera deest VI. adsumpserit] induxerit F 3.
l. 19. turpi F 2 . calvatione B 1. || l. 20. helegerit li 1. || 21. occasionem ^ 2 . E 1. |j l. 22. suprestem]
ita B 1 ; superstem E1; subprestem B2; supprestem B 2. F 2 . 3. 6. 7. 3tad.; superstitcm VI. 4. 5.
ut ipsi] aut ipsi F 3 . 4. 5. Mad. eoniugio] ita B 1. E 2. VI. 6 ; coniugium cett. copulet] copulent B 2. 45
l. 23. contemta] contemta se E 2. F 3 . 7; contempta est E\. maritum E 2. V3; marito v e l a d u l t e r o
F 2 . |j /. 24. esse dinoscitar] esse dinescitur Bl; e v i d e n t e r d o c u e r i t F 7 . ritam t. concessam
B 1 ; vita t. concesse B 2. eam B 1. elegerit] ita B. E. VI. 3. 5. 6. 7; v o l u e r i t V 2. 4. Mad.
l. 26. a] ad B 1. E 2 ; aut B 2. 1| J. 27. persecutum V 2. i%A. ipsisimiliter E 1. F 7. potestate
F l . 2. 7. 1 J. 28. quo] quod F 2 . 6. interitutnj ita B. VI; interitu cett. 60
 LEX VISIGOTHORUM m , 6, 2. 169

JRecc. Erv.] sententiam ferant. Sane quia per mulieres etiam liuius rei interdum fieri III, 6,2.
solet scandalum, ut faYorem regum vel iudicum viros proprios spernere videantur, ideo
si quecumque nralier sive principis opem ant quocumque ingenio seu euiuslibet auxilio
intenderit inter se et virum suum divortium fieri,
5 JRecc.] in eiusdem viri continuo potestate Erv.\ vel** ad alterius riri coniugium
redacta, eadem qua superius maritum pena transire consenserit, in eiusdem legitimi riri
constringit vel que de rebus eorum est Sui cum OmnibllS rebllS SUIS potestate redacta,
sententia constitnta iscelerate mulieris eadem qua superius maritnm pena constringit vel
damnetur temeritas; que de rebns eorum est sententia constituta
scelerate mulieris damnetur temeritas. Similis
quoque et de viris forma servabitur, qui***
uxorem alterius vel sponsam sibi in con-
iugium sociare presumpserit;
Mecc. Ei*v\ ea tantum condicione retenta, ut, si muKeris maritus maseulorum con-
15 cubitor adprobatur, aut eandem suam uxorem, ea nolente, adulteranda cuicumque viro
dedisse vel permisisse convincitur \ quia tale nefas fieri nequaquam inter christianos
oportet, nubendi inulieri alteri viro, si volumtas eius extiterit, nullatenus inlicitum erit.
Nam si in coniugio positis, uxorem videlicet et marito, maritum forte constiterit iuste
cuilibet servum addicturn, si noluerit mulier manere illum in coniugali secum con-
20 sortio, tam diu se noverit caste vite freno manere constrictam nec nubendi alteri viro
concedi sibi licentiam, donec eius maritus, de quo dictum est, debitam extreme vite
sortem exolvat.

**) F 4 . 8: seu fortasse non intendens, contemnens tamen virum ad alterius viri eoniugium aut
adulterium transire etc.
***) V4. 8: qui scientes aut occasione qualibet agnoscentes mulierem habere superstitem
virum uxorem alterius etc.

III, 6, 2. L 1. ferantur El; ferat VI. 2. 4. 5. 6. |j l. 2. \\t] aut B 1. favorem] ita B 1.

E\. 2; favore eett. ideo si] ideo B2', ideoque si VI. || l. 3. opem] ita B. E 1; ope E2. V. auxilio]
auxio B 1; ausilio E 2.
30 Recc.] Codd. B. V 7. — l. 5. legitimi viri Erv.} Codd. E. V (excepto V 1). — l. 5. ad
V 7. continuo] ita B; sui cum homnibus rebus de&st E. 1 /. 7. cnm deest E\. potestatem F3—6.
suis F 7. I l. 6. qua] quo li 2; quae V 7. l. 8. qna] ita E 1; que cett. maritus E 1. con-
l. 8. iscelerate] ita B 1. VI; scelerate B 2. strinxerit VI. || l. 9. eorum] eius F15. j) 1.10. exe-
lerate E 2. |j l. 12. sponsam alterius E 2. F 2.
35 in coniugium] in coniugio F 2; coniugio a u t
a d u l t e r i o F 4. [j l. 13. sociare] copulare F 6 .
presumpserint F&. Pith.
l. 14. ea tantum] et tanta E2; hac tantum F 7 ; ea tamen F 4 . 15. H l. 15. eandem] eadem B 2. E.
adulterandam E. V. || /. 16. permesisse B 1; permississe B 2. convincitur] contingitur F 3 . [| L 17. mulieri]
40 mulier B 2. E. \\ l. 18. iixorem] ita B.Vl; uxori E 1; uxore cett. maritum f.] fortasse maritum V 2.
forte] ita B. F 6 . 7; fortasse cett. jj £.19. addieatum B 1; addicitum E 1. voluerit E\. manere v e l
h a b e r e F l . 4. 5. 6. TitJu in deest B 1. secum] se B 1. || /. 20. casto F 2. constricta B 1.
l. 21. licentia B 1. debita B 1. |j /. 22. sortem] deest Bl; mortem E 2. VI. 2. 6. exolrat] per-
solvat F 2 . j! l. 25. ajmoscentes deest V4.

45 1) Cf. Iustiniani Nov. 1 1 7 , c. 9 , § 3 (Auth.J: Si maritus uxoris castitati insidiatus aliis

eam adulterandam teinptaverit t r a d e r e .

LL. Sect. I. I. 22
 170 LEX VISIGOTHOKUM m, 6, 3.

IH, 6,3. JRecc. Erv.] m . FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS KEX.

Ne i n t e r s p o n s o s d i s c i d i u m fiat.
Equali placet transgressum damnatione multari, quod inlesum equali constabat
dignitate manere. Igitur iuxta presentem superiorem legem 1 et de viris et de
nmlieribus sponsatis tam in personis quam in rebus forma servanda est, qui post 5
arrarum 2 traditionem, aut facta secundum leges definitionis sponsione, coniugale fedus
contemnentes aliis se personis in coniugium copulaverint, seu sine pari consensu aut
egritudinis fortasse manifesto periculo ad religionis propositum calliditate magis, quam
devotione conversionis adspirare presumserint.

III, 6, 3. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (17. 19). — l. 1. FL. — KEX des. E\. 10

V 19. GL. EECC.] CHDS VI. 5. 6. 17. EECCESSVINDUS] ita R2; EEC0DS B 1; EECDS E2.
F 7 ; KCSDS F 2 ; ECHDS F 4 . || l. 2. isponsos B 1. VI. |) l. 3. damnationem E 2. VI. constabatj
constat VI; praestabat E 1. JPith. || l. 4. snperiorem deest B 2. F 4 . et de viris et de] de viris et B 1.
V6. Pith.; de viris et de VI. || l. 5. isponsatis B 1. servanda est] servetur F 4 . || l. 6. faeta] ita B.
F 2 ; facte E 1. F 7 ; factas E2; factam cett. legis E 2. difinitionis B2; diffinitione F 2 . sponsione] 15
ita B 1. E; isponsitionem F 7 ; disponsionis F 2 ; sponsionem cett. || l. 9. conversationis E 2. VI. 2.
4. 5. 6. pres. adsp. i? 2. E \. adspirasse B 1. presumserint] s x i p e r i o r i l e g e c o e r c e n d i s u n t "
in o m n i b u s add. Mad.; s u p e r i o r e i n l e g e m p r a e c i p i m u s p e r m a n e r e add. F17. Pith.

1) Proprie non nisi ad legem III, 6, 2 remittitur. Legislator tamen videtiir ad III, 6, 1
quogue remittere voluisse. 2) Cf. III, 1, 3. 4. 20
 DE ORIGHNE NATURALI.

LIBER QTJARTUS.
I. TITULUS: DE GKADIBUS.
I. De primi gradus natura.
5 II. De secundi gradus adfinitate.
Ht. De tertii gradus parentela.
mi. De quarti gradus consanguinitate.
V. De quinti gradus origine.
VI. De sexti gradus extremitate.
10 VH. De personis septimi generis, que legibus non tenentur.

Kecc.Erv.] I. ANTIQUA. IT, 1,1.

De p r i m i g r a d u s natura.
Primo gradu continentur superiori linea: pater, mater; inferiori: filius, filia; quibus nulle alie
persone iunguntur.

15 Recc. Erv.] H. IY? iy g.

De secundi gradus adfinitate.
io, 2. Secnndo gradu continentur superiori linea: avus, avia; inferiori: nepus, neptis; transversa:
frater et soror. Que persone Juplicantur; avns enlm et avia tam ex patre quam ex matre, nepos,
neptis tani ex filio quam ex filia, frater e t soror tam ex patre qnam ex matre accipiuntur. Que per-
20 sone sequentibus quoque gradibns similiter pro substantia eorum, que in quoquo gradu consistunt,
ipso ordine duplicantur.
terpr, E t ste persone in secundo gradu ideo duplices appellantur, quia duo avi, et patemus et
maternus. Item duo genera nepctnm sunt, sive ex filio, sive ex filia procreati. Frater et soror ex
transverso veniunt, id est frater patris aut frater matris, qui aut patruus aut avuncuhis nominantur;
25 qui et ipsi hoc ordine duplicantur.

LIB. IV. TIT. I. Lemmata. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. — f. 1. DE OEIG. —

GRADIBUS des. V 4. ORIGENE E 2. NATURALIBUS B 1. 1 l. 3. I. — GRADIBUS des. E 1.
DE GRADIBUS des. VI.
Index capitulorum. Codd. JR 1. 2. E 1. 2.
30 I V , 1, 1 - 7 . Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3 . (4. 5 ) . 7. (8. 14. 15).
I V , 1, 1. L 13. inferiori] linea add. E 1.
IV, 1, 2. l 15. II] ANTIQUA add. E2.Y1. (| l. 17. transrerso VI. 2. 4. 5; ex transverso
F14. 15. |) l. 18. et deest B 2. F 3 . 1 Z. 20. pro substantiam F 3 ; per substantiam VI. 2. 5. 8. eorum]
ita JRl. E. V2; earum B 2. VI. 3. 7. qnoquo] ita B 1. E 1; quoque E 2 ; quo i? 2. V 2. 7.
35 l. 21. duplacantar B 1. |j l. 22. ste] ita B 1. E 2; iste cett. ideo deeU B 1. fl l. 24 trasverso B 1.
22*
 172 LEX VISIGOTHORUM IV, 1, 3—7.

IY, 1, 6. Recc. JSrv.] TR.

De tertii gradus parentela.
L.Rom.Vis. Tertio gradu veniunt supra: proavus, proavia; infra: pronepos, proneptis; ex oblico: fratris
sororisque filius, filia, patruus et amita, id est patris frater et soror, avnnculus et matertera, id est
matris frater et soror.

IT, 1, 4. Recc. Erv.\

De quarti gradus consanguinitate.
ib. IV, 10,4. Quarto gradu veniunt supra: abavus, abavia; infra: abnepos, abneptis; ex oblico: fratris et
sororis nepos, neptis, frater patruelis, soror patruelis, id est patrui filius filiave, consubrinus et con-
subrina, id est avunculi et matertere filius, filia, amitinus, amitina, id est amite filias, filia, itemque 10
consubrini, qni ex duobus sororibus nascuntur. Quibus adcrescit patruus magnus, amita magna, id est
avi patenri frater et soror, avunculus magnus, matertera magna, id est avie, tam paterne, quam materne
frater et soror.
ib.Interpr. H i c plus exponi opus n o n e s t , q u a m l e c t i o ista deelarat.

1T, 1,5. JRecc. Erv.] V. 15

De quinti gradus origine.
ib. IV, io, 5. Quinto gradu veniunt supra quidem: atavus, atavia; infra: adnepos, adneptis; ex oblico: fratris
et sororis pronepos, proneptis, frntres patrueles, sorores patraeles, amitini, amitine, consubrini, con-
subrine filius, filia, proprius subrinus, subrina, id est patrui magni, amite magne, avuncnli magni,
matertere magne filius, filia. His aderescuut propatruus, proamita, lii sunt proavi paterni frater et 20
soror, proavuneulus, promatertera, hi sunt proavie patenie matemeque frater et soror proavique materni.
ib.lnterpr. Hec species nec aliis gradibus, quam scripta est, nec aliis vocabulis declarari potest.

IV, 1, 6. Becc. Erv.] VI.

De sexti gradus extremitate.
ib. IV, 10,6. Sextu gradu veniunt snpra: tritavus, tritavia; infra: trinepos, trineptis; ex oblico: fratris et 25
sororis abnepus, abneptis, fratres patrueles, sorores patrueles, amitini, amitine consubrini, consubrine,
patrui magni, amite magne, avunculi magni, matertere magne nepos, neptis, proprioris subrini filius,
filia, qui consubrini appellantur. Quibus ex latere adcrescunt: propatrui, proamite, proavunculi, pro-
matertere filius, filia, adpatruus, adamita, hi sunt abavi paterni frater et soror, abavnnculus, ab-
matertera, hi sunt abavie paterne materneque frater et soror abavique materni. 30
ib. IV, 10,7. Hec quoque explanari amplius non possuut, quam auctor ipse disseruit.
Interpr.
IV, 1, 7. Becc.Brv.]
De personis septimi generis, que legibus non tenentur.
ib. IV 10,7. Septimo gradu qui sunt cognati recta linea supra infraque propriis nominibus non appellantur;

IV, 1, 3 . Z. 3. pronepos et E. VI. 3. 7. |i l. 4. et soror des. R 1. 35

I V , 1, 4. l. 8. Quartu B 1. |j l. 9. patruelis] fratruelis B 1. j| l. l l . d u o b u s ] ita R.E; duabus V.
l. 12. magnus] manus Ji 1. j| /. 14. Hic] I n hoc ^ 2 ; I n El: Hinc V2; H u c F 3 ; Haec L. JRom.
lectio] legum V3; lex L. Bom. ista] sta al. m. corr. ista E2.
IV, 1, 5. 7. 15. V] ANTIQUA add. JE2. |j l. 16. gradu deest Bl; grado i? 2. adnepos] nepos
al. m. corr. adnepos E2; nepos F 3 ; abnepos VI. L. JRom. apneptis al. m, corr. adn. E2; abneptis 40
VI. L. Rom. U l. 18. sorores patrueles des. R l . amitine amitini R 1. || l. 19. proprius] ita codd.
suprinus i? 1. amite] amitine B2. E. || /. 20. hii sunt proavii E. paterni] materni B. E2. Ejrit.
Aeg.; paterni matern§ E\. j| l. 2 1 . hii E. 1 L 22. quam scr. est des. VI. 5.
IV, 1, 6. l. 26. abnepus] itaBl.E; abnepos cett. |j l. 27. proprioris] ita B2.E. VI; propriores
B 1 ; proprii cett. filius — consubrini al. m. post add. E2, des. V3. || l. 28. qui — matertera filius, 45
filia des. B 1. || /. 29. adpatruus] abpatruus VI. 2. 5. abavunculns — soror des. B2. \\ l. 30. Hii E.
abavie p . materaeque] avie paterneque B 1. || /. 30. materni] paterni B 1. \\ 1. 31. autor B 1.
IV, 1, 7. /. 32. V I I ] ANTIQUA add. E2. || /. 3 3 . tenenturj ita E 1. E. VI. 5. 7 ; continetur
B2) continentur cett. \ l. 32. Septimi gradus E2. V2. non deesl Bl.
 LEX VISIGOTHORUM W, 1, 7; 2. 173

JRecc. ErV-i sed ex transversa linea continentur fratris sororisve adnepotes, adneptes, consubrini, con- IVj 1} 7.
subrine filii filieqne.
P fiirios Successionis antem idcirco gradus septem constituti sunt, quia ulterius per rerum natura nec
nomina inveniri nec vita succedentibus propagari potest.

5 Xecc. JBrv.l II. TITULUS: DE SUCCESSIOMBUS.

I. Ut sorores cum fratribus equaliter in parentum hereditate succedant.
II. Quod in hereditatis successione filii primi sunt.
m. Si aut de superiori aut de inferiori genere directi ordinis persone defuerint,
tunc a latere venientes facultatis accipiant portiones.
io UH. Qui succedere possunt in eorum facultatibus, qui nec scriptis nec testibus
suam alligant volumtatem. .
V. De successione fratrum et sororum sive illorum, qui de diversis parentibus
generantur.
VI. Si his, qui moritur, avus reKnquat aut avias.
15 VII. Si his7 qui moritur, sorores relinquat patris aut matris.
VILI. Si lris7 qui moritur, filios fratris vel sororis relinquere videatur.
VJJJLl. Quod in omnem hereditatem femina accipi debeat.
X. Item, ut in omnem hereditatem femina accipi debeat; et qnod, qui gradn
alterum precedit, ille successionem vicinior capiat.
20 XI. De successionem. mariti et uxoris.
XH. De hereditate clericorum et monacorum.
XIH. Ut post mortem matris filii in patris potestate consistant; et quid de rebus
filiorum agere conveniat patrem.
XIHL Si mater in viduitate permanserit, equalem inter filios capiat portionemj et
25 quid de rebus filiorum agere conveniat matrem.
XV. Ne uxor sibi vindicet quod maritus cum servis eius adquississe constiterit.
XVI. De Hs, que rir et uxor in coniugio constituti conquirere potuerunt.
XVII. De parvulo, qualiter hereditatem capere possit.
XV111. Qualiter hereditatem parvuli parentes adsequi possint.
ao XVHH. De postumis.
XX. Ut qui filios non reliquerit* faciendi de rebus suis quod voluerit habeat
potestatern.

IV, 1, 7. /. 1. adnepotes adneptes] ita B; adnepos adneptes E2; adnepotis adnepta E\; ab-
nepos abneptis F. |j l. 4. propagari] ita codd.; prorogari L- liom.
35 L i b . I V . T I T . I I . Lemma. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. Index cajntuhrum. Codd. R 1. 2. E 1. 2.
l. 9. facultates R. JE2. accipiant] capiant B2. E2. portionis Bl; portionem ^ 2 . || L 14. avus]
ita M; avos E. ant] ita R 2. E1; et B 1; vel E2. || l. 16. relinquere videatur] relinquat B 1. || l. 17. fe-
minam B 1. || l. 18. Item] deest B2; Ita E2. ut deest B 1. omne Bl. qui] que B 1. 1 l. 19. pre-
cedi JS 1. || l. 20. successione JR 2. El. || l. 22. morte B 1. E2. matris] mariti Bl. patris] matris
*o Hl. et — patrem des. B 2. || /. 23. patrem] ita E; matrem B 1. |j l. 24. equale B 1. || l 25. matrem
deest J?2; matre E2. || L 26. maritns] ita B 1. J?2; maritum El. maritus — eius] cum mariti servis
M 2. II l. 27. que] qni B 2. E 2. potaerint E. \\ l. 28. De — possit des. E 2. [| l. 31. relinquerit E.
 174 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 1—3.

IV, 2 , 1 . Mecc. Mi*v.] I. ANTIQUA.

Ut sorores cuin fratribus equaliter in parentum hereditatem succedant.
cf Co Ur
- $iQ ' Si x pater vel mater intestati discesserint, sorores cum fratribus in omni parenturn
facultate absque aliquo obiectu equali divisione succedant.

IV, 2,2. Recc.Ei*v.] H. ANTIQUA. 5

Quod in h e r e d i t a t i s successione filii primi sunt.
= Cod. Eur.
336. In hereditate illius, qui moritur, si intestatus discesserit, filii primi sunt. Si filii
desunt, nepotibus debetur hereditas. Si nec nepotes fuerint, pronepotes ad hereditatem
vocantur. Si vero qui moritur nec iilios nec nepotes seu patrem vel matrera relinquid,
tunc avus aut avia Lereditatem sibimet vindicabit. - io

IV, 2, 3. Itecc.] III. ANTIQUA. Erv.] m.

Si aut de s u p e r i o r i aut de inferiori
genere d i r e c t i ordinis persone de-
ftierint, tunc a latere v e n i e n t e s
facultatis accipiant portiones.
=C £r
336 "" Quando supradicte persone desunt, que
aut de superiori aut de inferiori genere
discreto ordine veniunt, tunc ille persone,
que sunt a latere constitute, requirantur,
ut hereditatem accipiant. Nam ille per-
sone, que sunt a longinquioribus constitute,
nihil se extiment illis prioribus posse
repetere.
Si aut de s u p e r i o r i aut de i n f e r i o r i ge-
nere d i r e c t i o r d i n i s p e r s o n e d e f u e r i n t ,
t u n c a l a t e r e v e n i e n t e s f a c u l t a t i s acci-
piantportiones. 15
Quando supradicte persone desunt, que aut de
superiori aut de inferiori genere discreto ordine
veniunt, tunc ille persone, que sunt a latere con-
stitnte, requirantur, ut hereditatem accipiant de-
functi, qui intestatus discesserit. Nam ille 20
persone, que sunt a longinquioribus constitute,
nihil se extiment illis prioribus posse repetere.

IV, 2, 1. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. 7. (8. 17. 19). — l. 1. ANTIQUA] deestJR2. E\.
VI. 3. 5 ; ANT N V T E M V2. || l 2. hereditatem] ita R\. F 6 ; hereditate cett. j| l. 3 . tunc sorores 25
E2. VI. 2. 4. 6. || facultatem E2. F 3 . 7 ; hereditate VQ. Mad.
IV, 2, 2. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. 7. (8. 17. 19). — l. 5. ANTIQUA] deestB2. E\.
VI. 2. 5 ; NOB MDA add. E2; NOBITER EMENDATA add. F 3 ; NOV EMD add. in marg. F 1 7 .
l. 6. hereditate E\. VI. |[ l. 7. In — primi strat des. Bl. || l. 9. voeantnr] vocentnr E2. Vh. 6 ; deest
B2. V3. nepotes nec pronepotes nec patrem nec matrem F 2 . relinquit JEl. VI—6. sibi F 3 . 6. 30
l. 10. vendicabit F l ; vindicabunt B 2. E2. F 6 ; vendicabunt F 2 .
IV, 2, 3. Codd. B 1. 2. — l. 11. ANTIQUA deest IV, 2, 3. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
B2. |j l. 15. capiant portionem i? 2. || /. 16. que] (8. 17. 19). — l. 11. I I I ] ANTIQUA add. VI. 17 (in
qui B 2. |j l. 18. hordinem B 2. marg.). 1 9 ; ANTIQIIA NOVITER add. F 3 ; AN-
TIQUA NOVA add. F 8 ; NOV EMN add. F 6 . 35
l. 13. directi] discrcti F 2 . 4. || l. 14. venientis El.
accipiant] capiant E 1. VI. 2. 7 ; habeant F 6.
L 15. portionem E 1. || l. 18. que] qoi E 2.
1.19. ut] et E2. accipiant] capiant F 2 . |j 1.20. de-
cesserit F l . II / . 2 2 . existiment El.Vl.%. 40

1) Lex substituta est antiquiori Codids Euriciani c. 320, cuius fragmenta supra p. 20 sq.
edidimus. Ex nostra lege apparet, antea filias ciim fratribus minime aequali iure in res paren-
tum successisse; quod etiam ipsa fragmenta antiquioris legis testari videntur. Aliter J. Ficker
'Erbenfolge* IV, p. 43 sqq. Cf. quae exposui *N. Arch.7 XXVI, p. 95 sqq.
 LEX VISIGOTHOKUM IV, 2, 4 — 6 . 175

Itecc.Erv.] IHL ANTIQUA. IV, 2, 4.

Qui s u c e e d e r e p o s s u n t in eorum f a c u l t a t i b u s , qui nec s c r i p t i s nec
t e s t i b u s suam a l l i g a n t v o l u m t a t e m .
De successionibus eorum, qui sic moriuntur, ut nec donationem nec ullum faciant
s testamentum nec presentibus testibus suam ordinent volumtatem, qui gradu illis
proximi fuerint, eorum obtinebunt hereditatem.

Jtecc.] V. JErv.] V. IV, 2, 5.

FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
De s u c c e s s i o n e f r a t r u m et s o r o -
lorum sive i l l o r u m , qui de d i v e r s i s
parentibus generantur.
Quix fratres tantummodo et sorores relin-
quid? in eius hereditate fratres et sorores
equaliter suceedant; si tamen unius patris
i5 et matris filii esse videantur. Nam si de
alio patre yel de alia matre alii esse no-
scuntur, unusquisque fratris sui aut sororis7
qui ex uno patre vel ex una matre sunt
geniti, sequantur hereditatem.
De su c c e s s i o n e f r a t r u m et s o r o r u m
sive i l l o r u m , qni de d i v e r s i s p a r e n
tibus generantur.
Qui fratres tantummodo et sorores relinquid,
in eius hereditate fratres et sorores equaliter snc-
cedant; si tamen unius patris et matris filii esse
videantur. Nam si de alio patre vel de alia matre
alii esse noscuntur, unusquLsque fratris sui aut
sororis, qui ex uno patre vel ex una matre simt
geniti, sequantur hereditatem. Filii 2 tamen, qui
ex diversis patribus et una matre sunt
geniti, ad capiendam rnaternam facultatem
equali successione deveniant. Similiter
quoque et hi, qui de diversis matribus et
uno patre oriuntur, divisionis ordinem
teneant.

25 Recc. Erv.] VI. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. IY, 2, 6.

Si h i s , qui m o r i t u r , avos r e l i n q u a t aut a v i a s .
•• Cod.
328.
Eur.
Quotiens3 rqui moritur, si avum patemum aut maternum relinquat7 tam ad avum
paterniim quam ad avum matemum2 hereditas mortui universa pertineat. Si autem

IV, 2, 4. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8). — l. 1. ANTIQUA deest R2. E. VI. 2. 5.

30 l. 3. adligant] ita Ml; alligant cett. j | l. 5. illis] illius £2. E. || l. 6. hereditatem] f a c u l t a t e m J ? l .
IV, 2, 5. Codd. R1.2.EI. — l. 8. F L . — IV, 2, 5. Codd. E 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
REX des. E \ . CHINDASVINDUS] ita R 2 ; (8. 14. 17. 19). — /. 7. V] F L S CHDS (CDS E 2,
CINDS R\. || / . 9 . et sororum des. R 2. || /. 12. re- CIDS F 6 , CHNDS F 1 7 ) R E X add. E 2. VI. 5.
linquerit E 1. || /. 14. patris et matris] partis R 2. 6. 7. 8. 14. 1 7 ; F L S CINDASVIKDUS E E X . NO-
35 l. 16. vel] et R 1. VITER EMENDATA add. VS. 19. || l 12. relin-
quid] ita E2. VI; relinquit cett. || /. 13. heredi-
tatem V \. 2. 7. (] l. 17. vel] aut Pith. \\ l. 19. pa-
tribus] parentibus F 3 . Mad. || l. 20. capiendam]
accipiendam VI. 6. || /. 22. de deest VI. 7.
40 IV, 2, 6. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 14. 17). — l. 25. FI. — R E X des. El.
V2. 4. GLOR. deest E2. F 3 . 6. RECCESSVINDUS] ita R 2 ; R E C C 0 D S R 1; RCCDS F 7 ;
RCDS F 5 . 6 ; RCSNDS F 3 ; RCHDS F l ; CHNDS E2. || l. 26. Iris] is E 1. F 3 . 4. 5. his — re-
Unquat] hi qui moriuntur avus relinquant R 2. || l. 28. si avum — relinqaatj avos relinqait ex patre et
ex matre F 4 . aut] ita R 1. V2; au E2; et cett. \\ l. 29. arum] aviura R 1.

45 1) De hac lege cf. 'N. Arch.' XXVI, p. 99 sqq. 2) Cf. Ervigii oddlt. ad IV, 5, 4.
3) Ut Reccessiindus de sotis conquisitis bonis hic constituisse fatetur, ita etiam Eurici c. 328,
cui haec lex substituta est, non nisi ad conquisita pertinuisse videtur. Cf. 'N. Arch.' XXVI,
p. 101 sq.
 176 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 6—8.

IV, 2, 6. Kecc. EJ*V.] qui moritur avum paternum et aviam maternam reliquerit, equales capiant por-
tiones1. Ita quoque erit, si paternam et matemam aviam qui moritur relinquere videatur.
Et hec quidem equitas portionis de illis rebus erit, que mortuus conquisisse cognoscitur.
De illis vero rebus, que ab avis vel parentibus habuit, ad avos directa linea revocabunt K

IV, 2, 7. Itecc.] VH. ANTIQUA. Erv.) VH. 5

Si h i s , qui m o r i t u r , s o r o r e s r e l i n -
q u a t p a t r i s aut m a t r i s .
Cod. Eur. Qui moritur si tantumodo amitam, hoc
3'2'J.
est patris sororem, et matertera, hoc est
rnatris sororem, relinquid, equali iure suc-
cedant in hereditate defuncti2.
Si his, qui moritur, sorores r e l i n q u a t
patrisatitmatris.
Qui moritur si. tantummodo amitam, hoc est
patris sororem, et materteram, hoc est matris soro-
rem, relinquid, et intestatiim eum obisse contin- 10
gerit, equali iure succedant in hereditate de-
functi *.

*) VI. 2. 5. 6. 17. Pith. add.: qui intestatus de-

cesserit.

IV, 2, 8. Secc. Erv.] VIII. ANTIQUA. 15

Si his, qui m o r i t u r , filios f r a t r i s vel s o r o r i s r e l i n q u e r e v i d e a t u r .

cf. Cod. Eur.
331.
Qui3 moritur si fratres et sorores non reliquerit et filios fratrum vel sororum
reliquerit, si ex uno fratre sit unus filius, et ex alio fratre rel sorore forsitan plures,
onmem hereditatem defuncti percijriant et equali per capita dividant portionem.

IV, 2, 6. l. 1. relinquerit Ii 2. E1. F 6 . || l. 2. paternam et maternam] avnm maternmn et 20

paternam VI. videtur Bl. || l. 3. qxie] ita B 2. VI; q u a e i 7 1 ; qnem B 1. E2; quas V. \\ 1.4. rebus
vero illis V2. que] ita B. E 2. V2; quae El; quas cett. revocabit VI. 2. 4. 5; revocabitur hereditas
mortni F 6 . 17. Plth.
IV, 2, 7. Codd. B 1. 2. /. 5. ANTIQUA deest IV, 2, 7. Codd. E1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
B 2. |! l. 8. tantnmmodo B 2. [| l. 9. materteram (8. 17). l. 5. VIII] ANTIQUA add. E 2. VI. 17; 25
B2. AN. FLS CHDS EEX add. F 4 . | l. 7. matris]
vel sororis relinquere videatur add. E\. \\ l. 8. Qui]
Hii qui V 7; Qui corr. al. m. Quotiens qui E 2.
tantumodo E 2. || l. 10. relinquid] ita E 2. F 7 ;
relinquit cett. intestatam eam E 1. obisse] 30
movisse E\. || l. 13. discesserit F 2 . 5. 6. 17.
IV, 2, 8. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. 7. (8). l. 15. ANTIQUA] deest E\. F 2 ;
ANTIQUA NOVITER EMENDATA F 3 ; FLAVIUS CHINDASVINTHUS KEX B 2; FLS CHDS EEX
F 4 ; FLAVIUS RECHAKEUS EEX F l ; FLS RCDS REX F 5 . || l 16. his] is E 1. F 2 . rell. || l. 17. et]
vel J F I ; aut F l . 4. relinquerit i? 2. E \. F l . 7. fratram] fratris JS 1. || l. 18. relinqnerit J?l. F 7 . 35
et deest E 2. F 5 . |j ^. 19. percipiant] capiant E 2. F l . 2. 4. 6. eqnali] ito B. E 1. F 6 ; tali i ? 2 ;
equaliter ceW. portionem] ito B. E 1. V 6; portionen F 7 ; portiones cetf.

1) .4i?zs 2U5 statuitur, quod dicimus, revolutionis vel recadentiae. 2) In hoc solo casu ius
recadentiae excludi videtur; cf. 'N. Arch.' XXVI, p. 102 sqq. 3) Auctor ante oculos habuisse
videtur verba Gai, Instit. III, 1 6 : Quod si defuncti nullus frater extet, [sed] sint liberi fratrum, ad 40
omnes quidem liereditas pertinet; sed quaesitum est, si dispari forte numero sint nati, ut ex
uno unus vel duo, ex altero tres vel quattuor, utrum in stirpes dividenda sit hereditas, sieut
inter suos heredes iuris est, an potius in capita; iam dudum tainen placuit in capita dividendam
esse hereditatem.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 9—12. 177

Beca Erv.] Vmi. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. IY, 2,9.

Quod i n omnem h e r e d i t a t e m f e m i n a a c c i p i debeat.
cf C
' 33i^ur' Feminax ad hereditatem patris aut matris, avorum vel aviarum, tam paternorum
quam niaternarum, et ad hereditatem fratrum vel sororum sive ad has hereditates,
5 que a patruo vel filio patrui, fratris etiam filio vel sororis relinquantur, equaliter cum
fratribus veniant. Nam iustum omnino est, ut, quos propinquitas nature consociat,
hereditarie suecessionis ordo non dividat.

Jtecc. Erv^ X. ANTIQUA. IY,2,10.

I t e m , ut in omnem t e r e d i t a t e m femina a c c i p i d e b e a t ; et quod, q u i
10 g r a d u m a l t e r u m p r e c e d i t , ille successionem v i c i n i o r capiat.
Has 2 hereditates, que 3 a materno genere venientibus, sive avunculis sive con-
subrinis seu materteris, relincuntur, etiam femine cum illis, qui in uno propinquitatis
gradu equales sunt, equaliter partiantur. Nam omnem hereditatem qui gradum alterum
precedit obtineat.

15 JReec. Xhv.] XI. ANTIQUA. IT, 2,11.

De s u e c e s s i o n e m a r i t i et uxoris.
~CfuEur' Maritus4 et uxor tunc sibi hereditario iure succedant, quando nulla adfinitas
usque ad septimum gradum de propinquis eorum vel parentibus inveniri poterit.

Eecc.Erv.] XH. ANTIQUA. IT, 2,12.

20 De hereditate clericorum et monacorum.
~ ClihEur' Clerici5 vel monaci sive sanctimoniales, qui usque ad septimum gradum non

IV, 2, 9. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 3 . 4 . (5). 6. 7. (17). — /. 1. F l . — R E X des. E1.

CHIKDASVINDUS] ita B2; CNDS M 1. F 7 ; C I N D S F 3 ; CHNDS E2. VI. 7 ; C H D S VI. 4 . 5. 6 ;
GLS CETNDS V2. || l. 3 . avorum] aviorum B 1. E 2. paternorum corr. paternarum F 6 . || 1.4. mater-
25 narum] ita B. E. V2. 7. 1 7 ; m . corr. m a t e m o r u m F 6 ; m a t e r n a r n m cett. e t deest E 2. V6. 7. 17.
has] alias JBl; has corr. alias E 2. || l. 5. vel filio] ita R 1. E\. VI; vel a d filio B 2 ; vel afilioF 1 7 .
fratres E1; fratres v e l sorores F 1 . etiam filio corr. etiam filii B 1. relinquantur] ita B 1. E\.
F 1 7 ; relinquatur B 2 ; relinquuntur cett. \\ 1.6. veniant] ita B. E1. F 2 . 6. 7. 1 7 ; conveniant F l ;
veniat cett.
30 I V , 2, 10. Codd. B 1. 2 . El. 2. VI. 2. 3 . 4 . (5). 6. 7. (8. 15. 17). — l. 8. ANTIQUA] ita B 1.
F 3 . 6. 7 . 8. 15. 1 7 ; deest cett. || l. 9. Item] I t a E 2. e t quod] eo quod B 1. [| /. 10. gradum] ita B 1.
E2; gradu cett. altero F 7 . accipiat E2. || / . 1 1 . a deest E 1. F 7 . |j /. 12. relineuntur] ita Bl. E2.
VI; relinquantur B 2. relinquimtur cett. feminis B 1. in deest B 2. \\ l. 13. partiantur] dividantur
F l . gradum] ita B \. i ? 2 ; gradu cett. || l. 14. precedunt obtineant B 1.
35 I V , 2, 1 1 . Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2 . 3. 4 . (5). 6. 7. (17). — L 15. A N T I Q U A <fees* B 2. E.
F l . 2. |! /. 17. nnlla adf.J persona nulla adfinitatis E\. || l. 18. invenire B 2. F l . 3 . 7. poterit] ito
B 1. F l . 7 ; potest F 2 . 4 ; potuerint 1 ? 1 ; potuerit cett.
IV, 2, 12. Codd. B 1. 2. JS 1. 2. F l . 2. 3 . 4 . 5. 6. 7, (8. 15. 17. 19). — l. 19. ANTIQUA] ita
B 1. F 6 . 8 . 15. 1 7 ; deest cett. \\ l. 20. hereditatem B 1. || l. 2 1 . sive deea* i? 2. sanct^moniales JEJ 1.

40 1) Lex supplemento data esse videtur legi antiquiori sequenti TV, 2, 1 0 . Of. CN. Arch/
XXVI, p . 105 sq. 2) Ex hac lege efficitur feminas in aliis hereditatibus nequaqnam aequali
iure cum masculis usas esse. Cf. 'N. Arch.' XXVI, p . 1 0 4 sq. 3) InteUigenda sunt haec
verba: 'quae relinquuntur iis, .qui a matemo genere veniunt'. Agitur ergo de iure recadentiae.
4) Cf. supra p . 2 6 , n. 2 et 'N. Arch> XXVI, p . 107 sqq. 5) Cf. supra p . 2 7 , n. 1 et
45 'N. Arch.' XXVI, p . 109 sq.
LL. Sect. 1. I. 23
 178 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 12, 13.

IT, 2, 12. Hecc. Erv.] relinquerint heredes et sic moriuntur, ut nihil de suis facultatibus ordinent,
ecclesia sivi, cui servierunt eorum substantiam vindicabit.

IT, 2,13. Xecc.] XHI. ANTIQUA. Erv.]

Ut post m o r t e m m a t r i s filii in
p a t r i s p o t e s t a t e c o n s i s t a n t ; et
quid de r e b u s filiorum a g e r e con-
veniat patrem.
Matrex mortua filii in patris potestate
r
- consistant. Quod rsi inarito supreste uxor
321.
forsitam moriatur, filii, qui sunt ex eodem
coniugio procreati, in patris potestate con-
sistant, et res eorum, si novercam non
superduxerit, ea condicione possideat, ut
nihil exinde aut vendere aut evertere aut
quocumque pacto alienare presnmat, sed
omnia filiis stiis integra et intemerata
conservet. Fructos tamen omnes cum
filiis suis pro suo iure percipiat et una
ciim ipsis filiis suis communibus consumat
expensis. Cum vero filius ducit tixorem?
aut filia maritum acceperit, statim a patre
de rebus matemis suam recipiat portionena,
ita ut usufructuario iure patri tertia relin-
quatiir. Pater autem tam filio quam filie,
cum XX annos etatis inpleverint, mediam
Ut p o s t m o r t e m m a t r i s f i l i i in patris
p o t e s t a t e c o n s i s t a n t ; et q u i d de r e b u s 5
filiorum agere conveniat patrem.
r
Matre" mortua filii in patris potestate con- Ant.
sistant. Quod si marito suppreste uxor forsitan
moriatur, filii, qui sunt ex eodem coniugio pro- 10
creati, in patris potestate consistant, et res eorum,
si novercam non superduxerit, ea couditione
possideat, ut nihil exinde aut vendere aut evertere
aut quocumque pacto alienare presumat, sed
omnia filiis suis integra et intemerata conservet. 15
Fructus tamen omnes cum filiis suis pro sno iure
percipiat et una cum ipsis filiis suis communibus
consumat expensis.1 Quod si pater novercam
Sliperdlixerit, rquia valde indignum est, ut filii Nov.
eiUS, patris potestate vel gubematione relicta, in 20
alterius tuitione deyeniant, filios snos pater ille,
qui novercam duxerit, non relinquat; sed filios
et res eorum iuxta superiore modum tuitionis
ordine regat; ita tamen, ut inventarium de rebus
filiorum suorum manu sua conscriptum coram 25

IV, 2, 12. 7. 1. relinqaermt] ita i? 1. E1. VI; relinquerit i? 2; reliquerit U2; reliquerint cett.
l. 2. sivi] ita R 1. E 2; sive El\ sibi cett. deservierunt V 4. 5; deservierint V2. snbstantia E 2.
E2. vendicabit VI. 2.
IV, 2, 13. Codd. B 1. 2. — l. 3. ANTIQUA IV, 2, 13. Codd. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.
deest B 2. || /. 7. patrem] matrem JR 1. |] l. 8. mor- (8. 14. 15). — /. 3. XIII] ANTIQUA add. VQ. 8; 30
tui Ji 2. ii l. 9. suppreste Ii 2. || l. 10. forsitan ANTIQUA NOVITEE EMENDATA add. V 15.
E2. ex] de R 2. || /. 12. noverca B 2. || l. 13. ea] 1.4. matris] patris F 4 . 8. patris] matris Vi. 8.
hec R 1. !! /. 14. hevertere B 1. || l. 15. pactu B 1. /. 5. et quid] vel quid E 1. || /.6. filiornm] eorum
l. 17. conservet] restituat B 1. |j l. 20. dncat B 2. VI. |j /. 8. Matre mortua filii in patris] Patre
/.21. aut] et B 1. istatim B 1. j| /. 22. recipiat] mortuo filii in matris VI. 4. 5. 6. 8 Pith. || /.9. 35
ita Eur.; accipiat B 1; recipiant B 2. || /. 25. XX] subpreste E2; superstes E 1; supprestite F15;
XXX B 1; viginti B 2. suppreste corr. superstite F 6 ; superstite VI. 2. 5.
forsitam E 2. || /. 10. ex] de E 1. F l . 3. 6. || /. 11.
cousistant] persistant E1. F 3 . Mad. || /. 12. stiper-
dxixerit] perduxerit E 2. 3fad. || /. 14. pactum E 2. 40
/. 16. omnis E 1. || /. 21. tuitionem F. |j /. 22.
sed et filios E 1. |J /. 23. earum E 1. superiorem F.
/. 25. filioram suorum] eorum (al. m. jpost add.)
filiorum E 2.

1) Reccessvindus legem Codicis Euriciani integram, in principio et ad calcem anctam 45

recepit. Post primam libri legiim editwnem a Meccessvindo factam, sed ante codicem reviswn
ab Ervigio rege a. 6 8 1 . publicatum novella IV, 2, 1 3 * data est, quae huic legi derogavit.
Quam legem novellam Ervigius in codicem revisum non recepit; antiquiorem legem potius retinuit,
ex novella autem correxit. Cf. 'N. Arch.' XXVI, p . 1 1 0 — 1 1 9 . 2) In margine notavimus,
qnae ex antiqua lege et quae ex novella sumpta sint. 50
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 13. 179

Recc.\ ex eadem, quam unumquemque con-
tigerit de rebus maternis, restituat por-
tionem, etiam si nullis fuerint nuptiis co-
pulati. Medietatem vero, dum advixerit,
5 pater sibi vindicet, filiis post obitum relin-
quendam. Qui 1 autem novercam super-
duxerit, omnes facultates maternas filiis
mox reformet; ne, dum filii eum rebus
siiis ad domum transeunt alienam, noverce
10 sue vexentur iniuriis. Eadem quoque et
* de nepotibus fonna servetur.1 Quod si
pater de his rebus aliquid everterit aut
snper tempus, quod constitutum est, res
filiorum tenere presumserit, omnia de rebus
15 eius illis filiis 7 de cuius matre res esse
videntnr, et reddenda sunt et omnismodis
sarcienda.
20
JEJrv.J iudice vel heredibus defuncte mulieris stre- IVj 2y 13.
nue faciat, et tali se placiti cantione in heredum
illorum nomine eonstringat, quibus tutela ipsa
pertinere, si pater defuisset, legitime poterat, ut
nihil de rebus filioram suorum evertat, sed filiorum
SUOrum vitam sollicito voto vel actu salvare in-
tendat, et res eorum absqne aliqua perditionis
diminutione tuendas accipiat; si tamen voluerit.
Quod si pater ipse, qui novercam duxerit, tui-
tionem fiiioram suseipere noluerit, tunc a iadice
propinquior ex matre tutor eligendus est, qni
tuitionem pupilloruni aecipiat1. fCum verofilius•£»*•
ducit uxoreni, aut filia inaritum acceperit, statim
a patre de rebus maternis suam percipiat por-
tionem, ita ut usufructuario iure patri tertia
relinquatur. Pater autem tam filio quam filie,
cnm XX annos etatis inplererint, mediam ex
eadem, qnam unumquemqne contigerit de rebus
maternis, restituat portionem, etiam si niiliis
fuerint nuptiis copulati. Medietatem vero, dnm
advixerit, pater sibi vindicet, filiis post obitum
relinquendam *. Eadem quoque et de nepotibns
forma servetur. Quod si pater de his rebus ali-

*) VI. 2. 4. 5. 6. 8. 14. Pith. addunt: Qui autem

25 novercam superduxcrit, omfles faeultates
maternas filiis mox reformet; n e , dum
filii cum rebus suis ad domum transeunt
alienam, noverce sue vexentur iniuriis.

IV, 2, 13. l. 1. quam] quem B 1. contigerit
30 deest B 2. || l. 4. vixerit R 2. fl l. 5. hobitum B 1.
l. 12. aut si R 2. || l. 13. quod deest R 1. || l. 16.
reddende R 1; redenda R 2.
35
IV, 2, 13. l. 5. sed] set E 2; sed et E 1. F 2 . 3.
rell. 11 l. 6. vita El.Yl. |j l. 7. perdictionis E2;
praedictionis Tr2. || / . 8 . deminutione E\. si tamen
voluerit] ita E2 (al. man.J. F 4 . 8. 14. Pith.; des. cett.
l. 9. superdnxerit V3. |( / . 1 1 . eligendus est] ita
VI. 6; est deest E2; est eligendus E 1. V 2.
alii. || 1.13. ducitj ita El; diucerit cett. || /. 14. per-
cipiat] accipiant El; reeipiat V3. j| /. 15. patri]
patris V 2. 3. tertia] tertia pars predicta V 6.
l. 17. inpleverint etatis E 2. V. || /. 21. advixerit]
vixerit E 2. VI. 4. vendicet VI. 2. |) l. 22. relin-
quenda E 1.

1) Haec verba docent, secundum legem Visigothorum antiquam patrem, qui post mortem
nxoris alteram dnxerat, tutelam Jiliorum ex priori coniugio procreatorum amisisse, aeqne aiqne
de viduis alteri ntibentibus constitutum erat; cf. IV, 3, 3. Filii illi 'transienint cum rebus suis ad
domum alienam', srilicet ad domum tutoris ex propinquis matris eorum, ut videtur, constihdu
45 Quod re vera iuris fuisse apertius demonstrant leges kuic iuri derogantes, sdlicet novella IV, 2, 1 3 *
et ipsins legis farius forma Ervigiana. Cf. 'N. ArchJ XXVI, p. 112 sqq.
23*
 180 LEX VISIGOTHOKUM IV, 2, 13. 13*.

IT,2,13. quid ererterit aut super tempus, quod con-

stitutum est, res filiorum tenere presumserit, omnia
de rebus eius illis filiis, de cuius matre res esse
videntur, et reddenda sunt et omnismodis sarcienda.1

IY,2,13*. Nov.adBecc.] Ut post mortem matris filii in potestate patris maneant tuendi, 5
e t i a m si novercam p a t e r superduxerit; et q u i d de r e b u s f i l i o r u m
c o n v e n i a t p a t r i s e c u n d u m s u p e r i o r i s l e g i s modum.
In 1 lege anteriore2 sancitum est, ut matre mortua, si pater non duxerit
novercam, filii in patris potestate cum rebus maternis tuendi maneant usqtie
ad tempus nuptiarum, et usufructuario cum filiis suis de ipsa rescula pro suo 10
iure percipiat, et una cum ipsis filiis suis communibus consumat expensis;
dum vero ad nuptias venerint vel XX annos impleverint aetatis, mediam ex
eadem, quam unumquemque contigerit de rebus maternis, pater restituat por-
tionein et medietatera in sua habeat potestate, dum advixerit, et nihi] exinde
vendere aut donare vel evertere praesumat, filiis ex eodem coniugio natis 15
integram et intemeratam post obitum relinquendam. Si certe pater novercam
superduxerit; ita decretum est in eadem lege, ut filii accepta a patre omni
materna hereditate ad alienam transeant potestatem tuendi cum omni facul-
tate, spreta patris cura vel tuitione. Quia valde indigne et horrende nostra
perspexit clementia esse factum, dum obliti sunt Salomonem dicentem: 20
'Quare 3 seduceris, fili mi, ab aliena, et foveris sinnm alterius?' et iteram:
'Qui 4 subtraliit aliquid a patre suo et matre, et dicit hoc non esse pec-
catum, particeps homicide est7, et iterum: 'Oculns5 qui subsannat patrem et
despicit partum raatris sxie, effodiant eum corvi de torrentibus, et comedant
illum filii aquile', necnon et illud: 'Melius6 est enim, ut filii tiii te rogent, 25
quam te respicere ad manus filiorum tuorum': idcirco nimium incongrrium
et indignum forte perspexit talia fieri nostra gloria, dum absque rationis
dogmate talia decreverunt dispendia, tit ipsi lucrum de reseula filiorum
alienorum habeant, qui nullam cum eis nntriendis habuerunt penuriam; sed
patri generant damna, qui debuerat perfrui filiorum gaudiis. Deo igitur an- 30

IV, 2, 13. l. 1. aut] ita J51.V1. 2. 6; aut si

cett. || 1.4. sarcienda] sorcienda El; sartienda E2.
IV, 2, 13*. Codd. YYl. (18. 19); decurtatam legem praebet V 15. — l. 5. Inscriptionem praebet
F 1 7 : De eadem re. NOV EMENDATA ANTIQUA. Ut] Itera ut F 1 5 . 19. || l. 7. patri] pater F15.
secnndum — modum] iuxta superiorem legem V15. 19. || l. 8. lege] etenim add. V 18. 19; enim 35
add. V15. 1| /. 9. omnibus rebus V15. || /. 10. de ipsa rescula — cum filiis suis des. V17. 19.
/. 11. communes sumant expensas F17. || J. 13. quam] quae F17. pater deest F17. rest. port.] constituat
portionem F 1 7 ; restituat rationem F 1 5 . |j l. 14. medietatem usufruetuario F17. |J l. 16. post obitum]
postmodum V 17. || l. 17. est deest V 15. acceptam a patre omnem maternam hereditatem V 15.
l. 19. indignam et horrendum F 15. || /. 20. Salomone dicente F17. || l. 21. sinum] signum F 1 5 . 40
1.22. subtrahit se vel aliquid F 1 5 . et matre] vel ra. F 1 5 . |J /.23. subsonat F17. || /.24. partum]
patrem F17. |J /. 26. et incongruuin et indigne F15. j| /. 28. dogroa F15. || /. 29. cum eis n. habuerunt]
eum nutriendi habeant F 1 5 . j| /. 30. damnnm F 1 5 . debuerat — gaudiis] debuerunt per filiorum gau-
dium F 1 5 . annuente] nitente F 1 5 .

1) De hac lege a Wambano rege, ut videtur, data cf. 'N. ArchS XXVI, p. 115 sq. 45
118 sq. 2) IV, 2, 13 Becc. 3) Prov. 5, 20. 4) Ibid. 28, 24. 5) Ibid. 30, 17.
6) Ecdesiasticits 33, 22.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 13*. 181

Nov.ad Recc.] nuexite contra hnius seriem legis, sacrarum scripturaram nostra gloria reco IY,2,18*.
lente, illud obicimus, quod hymnidicus ille predixit David: 'Sicut 1 pater
miseretar filiorum, sic misertus est Dominus timentibus e u m ' ; de quo etiam
et Salomon dicit: 'Filius 2 sapiens doctrina patris'. E t iterum: 'Fili 3 , suscipe
5 senectam patris tui, et ne contristes eum in vita illius'. E t iterum: 'Qui 4
diligit filiuin suum, frequentat illi flagellum, ut letetur in novissimo eius. Qui
docet filium suum, laudabitur in illo, et in medio domesticorum glorificabitur
in illo. Qui docet filium suum, in celum mittit inimicos et in medio amicorum
glorificabitnr in illo. Mortims est pater illius, et quasi non est mortuus,
IO simile enim relinquit post se. I n vita sua vidit, et letatus est in illo, et in
obitu suo non est contristatus, nec eonfiisus est coram inimicis. Reliquit enim
defensorem domus contra inimicos et amicis reddentem gratiam'. Diim igitur
hec talia meminit nostra excellentissima gloria, que a Domino per ora vatura
suorum fuerant promulgata, nostra ratum duxit serenitas tantis obtemperare
15 preceptis. Domino ordinante huic addere nitimur legi, ut ; spretis que digne
non sunt posita, innectamuSj que omnia a Domino patuerint ordinata. Unde
omnes ad regni nostri ditionem pertinentes commonemus per huius nostri
seiiem decreti 7 ut deinceps, sicut fas est iustitie et sacra scriptura docet, huius
novelle sanctionis custodiatur forma et disciplina, ut post mortem uxoris quis-
20 quis ille superduxerit novercam, iilii, qui de eodem coniugio nati esse
noscuntur, in patris potestate et gubernatione permaneant cum omnibus rebus
maternis; quia valde indignum est, ut filii, patris gubematione vel pote-
state relicta, in alterius tuitionem deveniant; sed instituimus, ut pater, dum
novercam duxerit, filios suos una cum peculio materno iuxta superiorem
25 legis modum tuitionis ordine regat. Ita taraen ordinamus, ut inventarium
de rebus filiorum suorum manu sua conscriptum coram iudice vel heredibus
defuncte mulieris strenue et fideliter faciat. Talis vero placiti cautio in
heredum suorum nomine conscribatur, quibus tutela ipsa pertinere videtur
legitime7 si pater defuisset, ut nihil de filiomm suorum rebus pater evertat,
30 sed filiorum vitam sollicito voto vel actu salvare intendat, et res eorum
absque aliqua diminutione perditionis tuendas accipiat; si tamen voluerit.
Quod si pater ipse, qui novercam duxerit, tiiitionem filiorum suscipere
noluerit, tunc a iudice* propinquior ex patris genere tutor eligendus est, qui
ttlitionem ipson.im accipiat pupilloruin. rCum verofiliusuxorem duxerit aut filia ma- ir,2,XZM«cc.
35 ritum acceperit, statim a patre de rebus matemis suam p e r c i p i a t portionem, ita u t usu-

*) Pro verbis propinquior — presumpserit (l. 33), quae exhibent V17. 18. 19, et quae
seguitur versio Castiliana, in V15 haec tantummodo leguntur: tutor requirendus est,
qnomodo lege superiore dicitur.

IV, 2, 13*. l. 1. secundum sacrarum V 15. || l. 2. praedixit] dixit V 15. j| l. 4. et S.] et

40 deest F 1 5 . dicit] dixit F 1 5 . || l. 8. lege: zelum. U L 10. \ddebit F 1 5 . || /. 12. amicis] amici codd.
L 14. fuerunt F15. ratum] statim F17. !1 /. 15. legi] legein F 1 5 . spretds] superius F17. || l. 16. in-
nectimus quod omnibus a Domino patuit F 1 5 . j| /. 17. omnes] omnibus F 15. pertinentibus F 15.
l. 18. fas deest F 1 5 . (| l. 19. forma disciplinae F15. || l. 20. esse noscuntur] sunt F 1 5 . |j l. 21. pote-
statem et gubernationem F 1 5 . rebus deest F15. |j l. 22. vel potestate des. F17. jj £ 23. iust. nt]
45 ut inst. F 1 5 . |j l. 25. in ordine F 17; ordinem F 1 5 . j| l. 26. conacribat F 1 5 . \\ l. 28. qixibus —
videtur] ad quorum tutelam pertinere videntur F17. || l. 29. ut] et F17. de] de ipsis F 1 5 . everteret
F15. 1 /. 30. salrare] salutari F17. || l. 31. si tamen voluerit des. F15. 1 l. 32. filiorum] ipsorum F17.

1) Psalm. 102, 13. 2) Prov. 13, 1. 3) Ecdesiasticus 3, 14. 4) Ibid. 30, 1—6.
 182 LEX VISIGOTHOEUM 17, 2, 13*. 14.

13*. 2fOV. ad Ilecc.] fractuario inre patri tertia relinquatur. Pater autem tam filio quam filie, cnm XX annos
inpleverint etatis, mediam ex eadem, quam unumquemque contigerit de rebus maternis,
restituat portionem, etiam si nnllis fuerint nuptiis copulati. Medietatem vero, dum vixerit,
pater sibi vindicet, filiis post SUUIH obitum relinquendam integram et intemeratam.
Eadem quoque et de nepotibus forma servari COnceditlir. Quod si vero pater de ipsis 5
rebus aliquid evertere preSTimpserit aut super tempus, quod constitutum est, ipsas res
filiis dare neglexerit aut tenere presumpserit, quecumque eis ex portione evenire
potuerat, omnia de rebus eius patris ipsis filiis, quorum matemam hereditatem
everterit, et reddenda sunt per iudicis instantiam et omnibus modis ad integran
sarcienda.1 10

IY, 2,14. Mecc. Erv.} XIHI. ANTIQUA.

Si mater in v i d u i t a t e p e r m a n s e r i t , equalem inter filios capiat por-
tionem; et quid de rebus filiorum agere conveniat matrem.
= c°?;Eur- HMater1, si in viduitate permanserit, equalem inter fiKos suos7 id est qualem
unusquisque ex filiis, usufhictiiariam de facultate mariti habeat portionem; quam 15
usque ad tempus vite sue usufructuario iure possideat. Cetenun nec donare nec
vindere nec uni ex filiis conferre presumat. Quod si eam filii portionem ipsam
matrem evertere seu per neclegentiain sive per odium forte prespexerint, ad comitem
civitatis aut ad iudicem referre non differant, ut matrem sua contestatione con-
moneant, ne res, quas usufructuarias accepit, evertat. Nam usumfructum, quem ipsa 20
fuerat perceptura, dare cui voluerit, filio vel filie, non vetetur.1 Sed et quod de ipso
usu sibi debito iuste conquirere potuerit, faciat quodcumque illi omnismodis iustissime
nid. placuerit. rVeram si ex ea usufructuaria portione aliquid probatur eversum, filiis post
mortem matris de eius facultatibus sarciatur. Post obitum vero matris portio, quam
mater acceperat, ad filios equaliter revertatur, quia non possunt de paternam heredi- 25
tatem fraudari. Quod si mater ad alias nuptias forte transierit, ex ea die usufruc-
tuariam portionem, quam de bonis mariti fuerat consecuta, filii inter reliquas res
paternas, qui ex eo nati sunt coniugio, vindicabunt.1

IV, 2, 14. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. 7. (15. 17. 19). — L 11. ANTIQUA deest
B2. E. VI. 2. || l. 14. Mater si] Mulier si post mortem mariti F 1 5 . 19. |( l. 15. filiis suis B 2. VI. 30
usufructuariam] ita Eur. B 2. E 1. F 1 5 ; usnfructnario B 1. E 2. VI—5; usnfructuario iure cett.
l. 17. vendere E 1. V. ipsam deest VI. 6. || / . 1 8 . necligentiam ^ 2 . V 7; neglegentiam E 2. F 6 ;
negligentiam alii. hodinm B 1. prespexerint] ita B 1. E2; presumserint B 2; prospexerint F 3 ; per-
spexerint cett. a comite civitatis aut iadices reformare E 2. || l. 19. suam E. VI—7. 15. 17. con-
testationem V 3. 4. || l. 20. usufructuarias] usufructuario B 2 ; iu usu fructuario VI. 2. 4 et e corr. V 6. 36
usumfructum] usufrnctu B 1; usu fructuario i ? 2 ; usum fructuarinm V12 et e corr. F 6 . || l. 22. omni-
modis E 1. V1. 3. 4. 7. || /. 23. usufrnctuario E 2. portionem i? 2. E 2. filii E 1. || l. 24. mortem]
obitum F 2 . sarciantxir E 2. V2; sorciantnr E 1. hobitum B 1. || /. 25. paternam hereditatem] ita
B 1. E2\ paterna hereditate cett. || /. 26. forte] fortasse VI. 3. 4 ; deest B 2. || l. 28. ex] de B 2.
vendieabunt V1. 2. 40

1) Cf. supra. p. 22 sg. et 'N. Arch.' XXVI, p. 119 sqq.

 LEX VISIGOTHOKUM IV, 2, 15. 16. 183

Recc.Erv.] XV. ANTIQUA. IY,2,15.

ISTe u x o r sibi v i n d i c e tquod m a r i t u m cum s e r v i s e i u s a d q u i s i s s e
constiterit.
Mr
^ ' IMaritus si cum servis uxoris sue1 aliquid2 adquisierit vel rin expeditione aliquid
1

5 lucri fiierit consecutiis, niliil exinde nxor a viro suo presumat repetere, nec ipso
vivente nec post eius obitum; sed vir, qui uxorem suam secundum sanctam scrip-
turam habet in potestate, similiter et in servis eius potestatem habebit, et omnia, que
cum servis uxoris vel suis in expeditione adquisivit, in sua potestate permaneant; pro
eadem scilicet rationem, qnia, si ipsi servi, dum cum domino suo in expeditione con-
10 versabantur, aKquid admisissent forte damnosum, ille, qui eos secum duxerat, et ei
aliquid fecerant augmenti, ipse pro eis et responsum datums esset et conpositionem,
si culpaviles fuissent inyenti. Unde bene iubetur, ut sicut lucrum, ita et damnum ad
se dominus noverit pertmendum.1

JKeec.Xtrv.] XVI. FLAVIUS GLOBIOSUS RECCESSVINDUS REX. IY, 2,16.

15 De h i s , que v i r et u x o r i n c o n i u g i o c o n s t i t u t i c o n q u i r e r e p o t u e r i n t .
Dum 3 cuiuscumque dignitatis aut mediocritatis mariti persona uxori fuerit no-
biliter adque conpetenter adiuncta, et pariter viventes aliquid augmentaverint vel in
quibuscumque rebus quippiam profligasse visi fuerint, adque proveniat, ut unus ex
his maioris rei et facultatis dominus sit, de omnibns augmentis et profligationibus
20 pariter conquisitis tantam partem unusquisque obtineat, quantum eius factiltatem fuisse
omnis sibi debita vel habita possessio manifestat 5 ita ut, si equales habundantie domini
sunt, pro parvis rebus contentionis interaperantia non adsumant; quia difficile est, ut
in tanta equitate facultas eoram possit equari7 ne in quocumque videatur una pars
alteri superesse. Nam si evidenter unius facultas alterius possibilitatem transgredi
25 videatur, ut superius dictum est> iuxta quantitatem debite possessionis erit et divisio
portionis, quam sibi post uniuscuiusque mortem vindicabit persona suprestis, et aut

IV, 2, 15. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 17. 19). — l. 1. ANTIQUA] ita
JRl. E2. F 6 . 7. 8. 17; ANTIQUA NOVITER EMENDATA F15. 19; deest cett. || l 3. constiterit]
contigerit B 1. || l. 4. expeditionem ^ 2 . E 2. || l. 5. consecutus] convexatiis R 1. [| l. 6. virentem R 1.
30 hobitum R 1. || l. 8. uxoris sue VI. 2. 5. expeditionem Eur. R 2. per eandem T'6. || l. 9. iscilicet
E2. VI. ratlonem] ita R. E. V6. 7; ratione cett.fll. 11. aumenti R1. esset] e s t s e d ^ l . |[ l. 12. cul-
paviles] ita R 1. E 2. VI; culpabiles cett.
IV, 2, 16. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (15. 17). — l. 14. FL. — KEX] des.
i?3. ^ l . F 3 ; ANTIQUA NOVITER EMENDATA F15. GLOR. deest F 4 . RECCESSVINDUS] iia
35 R 2; RECC&DS Rl; RECESVINDUS F 7; RCDS F 5. 6; RCS F 2 ; RCTS E 2; RCHDS F 4 ;
RECAREUS F l . || l. 16. Dum] Cum F l . uxoris Bl. VI. 3 ; et uxoris F 6 . \\ l. 17. aumentaverint B 1.
/. 18. faerint] snnt R 1. proveniant E 2. F l . ut deest B 1. ]| l. 19. his] eis E 2. F 3 . 4. 5. 7. au-
mentis B 1. et] deest B 1; ant F l . 2. j| l. 20. tantum partem uniusquisque B 1. obtineat] contineat
F l . 4. 6. quantam 271. V. facaltatis E 2. || L 21. omnis] ita B. E. VI; omnismodis vel omnimodis
40 cett. equales] ita B 1. F 2 . 6; equalis cett. habundantie] ita R. E2; abundantie alii. |J l. 22. intempe-
rantiam B 3. E. V. adsuinent B1. j| h 23. in deest R 1. tante Bl. quocumque] que R 1; quacumque
i»2; quodcumque 271. F 7 . || /.24. alterum B 1. || l. 26. uniuscuiuscumque 271. F l . 3. 4. 5. vindi-
cavit 27; vendicabit F l . 2. suprestis] ita i ? l ; stipprestis B 2. 27 2. F 3 . 4. 7; supersites RS; siiperstes
271. F l . 2. 5. 6. et aut] aut F 2 . 6; et R2; et aut per B 1; et ut 27 2.

45 1) C/. R. Schroeder, 'Gesch. d. ehel Guterrechts' I, p . 1 3 6 et 'N. ArchJ XXVI, p . 1 2 2 .

2) Verba: aliquid adquisierit vel in lege Euriciana melius desunt. 3) Haec lex, de rebus a
coniugibus cmquisitis vel conlaboratis lata, substitiita est antiquiori de eadem re constituenti, cuius
vestigia praebet c. 3 2 5 Coditis Euricianu Cf. quae disserui 'N. Arch.' XXVI, p* 122 sq.
 184 LEX VISIGOTHOKUM IV, 2, 16. 17.

2,16. Jtecc. Erv.] filiis suis aut propriis relinquet heredibus, aut certe de ea facere quod
voluerit licentiam obtinebit. Eadem quoque hordinationis forma tam in viris quam in
uxoribus erit omnismodis observanda. De illis autem rebus, quibus in amborum
nomine inveniuntur scripture confecte, inxta condicionem ipsius scripture pertineat
illis et divisio rei et possessio iuris. Quod vero maritus aut de extraneorum lucris 5
aut in expeditione publica conquisivit aut de principis vel patroni adque ainicorum
conlatione promeniit, filii vel heredes eius ad integrum vindicabunt; aut quod exinde
voluerit iudicare lieenter illi erit plenam potestatem habere. Similis et de nralieribus
condicio erit, si quorumcumque munere videantur aliquid percipisse.

IY, 2,17. Becc.] XVII. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS KEX. Mrv. deest. io
De p a r v u l o , q u a l i t e r h e r e d i t a t e m capere possit.
Interdum 1 rera dubiam7 nisi ratiocinationis disceptatio deducat in
lucem, frequenter hanc ambiguitas precipitat in errorem. Contendunt
namque plurimi7 si genitus infans non longe defunctus hereditatis paren-
tum possit iura sortiri; quorum litibus hos ponit ratio modus. Nature 15
origo ita condita manet talique usu decurrit, ne his, qui nascitur, prius
aliut quam se suscipientem adsumat* herem, ut de tenebris genitalibus
prodiens illarum rerum sentiat tactum, quaram hunc partibus constat
esse concretum. Quo ergo ordine libere capiet hereditatem terrene
possessionis, qui vix extreme capuit primordia lucis? Quique sortitus 20
vix est usum elementorum, quibus concretus est, quomodo sortietur bona
rerum, ad quarum dominium natus non est? Queinque non hereditabit
producta lux celi, qualiter morte contractum inprobisa ditabit portio
mundi? Quave etiam ratione adgreditur viventium iura, cui vicinius
fuit, mortera adisse quam vitam? Sicque naufragus in medio lucis 25

*) R 2. Mad. pro adsumat herem jn-aebent: capiat lucem.

IV, 2, 16. /. 1. relinquet] ita R 2. V2; relinquende R 1; relinqnent E2; relinquat cett. ea]
qua R 1; re F 3 ; re qua F 7 ; hoc quid R 3. || l. 2. obtinebit] habebit Mad. hordinationis] ita R 1. 2;
ordin. cett. || l. 3. omnismodis] ita JR 1. E. V6. 7; omnimodis R 3. VI. 2. alii; omnis R 2. de quibus
R 2. || l. 4. nomen R 1. ipsius quoqne VI. || l. 6. vel patroni] aut patroni VI. 2. || l. 7. sibi vindi- 30
cabunt V4. Mad.; vendicabunt VI. 2. || l. 8. voluerit] ita R. E 1. VI. 2. 6; voluerint cett. iudicare]
vindicare R 1. Hcentia R 2. F 1 5 . 1111] ita R 1. 3. VI. 2. 6. 7; illis cett. et — eritj et erit de m.
conditio V 4. 5. Mad. de] in E. V2; in al. man. corr. de F 6 ; deest R 3. V3. mulieri F 3 . || l. 9. per-
cipisse] ita R 1. E2; percepisse cett.
IV, 2, 17. Codd. R 1. 2. E 1 fad cahem add.J. VI. 2. 4. 5. 6. 7. (8. 15). — l. 10. FL. — EEX] 35
des. V4; FLS GLS CNDS EEX V1; FLS CHDS ANTIQUA V8. RECC.] EECCeDS R 1; EECCESDS
i2 2; RCDS V2. 5. 6; RECESVINDUS VI. || / . 1 1 . hereditate R 1. cap. poss.] accipere debeat F 6 .
l. 12. dubia R 1. || l. 13. luce R 1. precipitat deest R 1. errore R 1; herrorem R 2. || l. 14. plurimi si
genitus] plurimis ingenitus R 1. || l. 15. hos ponit] postponit R 1. modus] ita R 1; modis carr. modus
R2; modos cett. || /. 16. decurrit] recurrit VI; recurrat F 4 . || l. 17. aliut] ita R 1. F 7 ; aliud cett. 40
adsumant R 1. herem] ita (jyro aerem) R 1; aerera F 1 5 ; heredem E 1. F l . 2. 5. 6; eredem F 7;
heredes F 4 . |] l. 18. sentiat] sentiant R 1; sententia J? 2. tactum] tantum i2 1. constant R 1.
/. 19. liber i? 1. capiat F 4 . 5. terrene] terre R\. || /. 20. capuit] ita j?. F 6 . 7; coepit Jff 1; cepit cett.
l. 21. concretu J? 1. || l. 22. hereditavit E 1. F l ; hereditant F 2 . || /. 23. mortis F 2 . 4. 5. 6 (e corr.J.
contractu F 4 . inprovisa E. V. || l. 24. Quav^ R\; Qua vero F 7 . adgreditur] ita R 1. J5M. F l ; 45
adgredietur ce«. vicinus i?. || l. 25. fuit] sui 5 1. Sique R 1. medio] medi^ R; me F 7 .

1) Hoc capict non tam legem continere videtur, guam prooemium legi sequenti Chindasvindi
a Reccessvindo praemissum; cf. 'N. Arch.} XXVI, p. 124.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 17. 18. 185

Jiecc.] angustias mox genitales exiit, mox fatales relapsus est in tenebras. . deest. IY, 2,17.
Ut ergo et proximis parentibus ad successionem huius aditus reseretur,
et ipsa defuncti vita conprobetur, si vere clara sit vita, adque hanc
ipsam licet parvi temporis vitara comitetur eterne participatio vite, non
5 aliter in utroque sexu hereditatem capiet qui nascitur, nisi post nativi-
tatis ortuin et sacri baptismatis gratiam consequatiir et decem dierum
spatiis vixisse probetur 1 : ut suecessoris patris vel matris persona, que
per hunc parvulum terrene cupit hereditatis adquirere commoda, ante
morituro eterne mansionis preparet vitam et ita demum adsequatur vivens
10 cum rebus labentibus terram. Sicque salutari conmercioj dum hereditat
ille celum, hereditet iste solum; dum illi providentur celestia, isti per-
mittantur adire terrena; dumque adsequitur ille vitalia, conquirat iste
caduca: ut, etsi defunctus terrenum ius non potuit possidere, terreno
saltira emtum iure celeste lucrum valeat obtinere.

15 Recc.] XVIII. Erv.] xvn. IV, 2,18.

FLAVIUS CHINDASVINDUS BEX.
Q u a l i t e r h e r e d i t a t e m p a r v u l i pa-
r e n t e s a d s e q u i possunt.
Patre 2 defuncto, si filius filiave decem
20 diebus vivens et baptizatus ab hac vita
discesserit, quidquid ei de facultate patris
conpetere poterat, mater sibi debeat vin-
dicare. Idemque matre defuncta non aliter
Qualiter hereditatem parvuli parentes
adseqni possunt.
Patre 3 defuncto, si filins filiave decem sive
amplius vel infra diebus vivens et baptizatus
ab hac vita discesserit, quidquid ei de facultate
patris conpetere poterat, mater sibi debeat vin-
dicare. Idemque matre defuncta non aliter defuncti

IV, 2, 17. l. 1. genitalis B 2. VI. fatalis B 1; fatalibus VI. 6. lapsus VI. 4. tenebris
25 B 1. F 6 . 11 l. 2. ergo] ex ergo It 1. et] ex B 1. F 7 ; deest V2. 6. proximis] primis B 1. reservetvir
B 2. || l. 3. clara sit] clarest VI; sit clara F 5 . || l. 4. comiteturj qui mittetur B 1. [| /. 5. capiat
F l . 2. 4. 5. 6. nascetur B 2. E 1. F 4 . || l. 6. gratia B 1. || l. 8. cnpit] capit B 2. F 4 . || l. 9. fterne
B 1. adsequitur F 4 . 7. || l. 10. salutari] saluari B \. || Z. 11. hereditet] hereditate B 1. solum] seculura
F l . 5. 6. 8; seclum F 4 . providentur] adire culd. F 4 . 5. Mad. permittatur B 1. E 1. |j l. 13. ca-
30 dncam i? 1. terrena V 6. Pith. ius] huius F l . 4. 5. G; eins E\. terreno] ita B 2. E 1. F 2 . 6;
terrenos F 7 ; terrenu B 1 ; terrenus cett. || l. 14. emtum iure] ita B 1; empto iure F 2 . 5. 6; iure emeto
F 4 ; et uiuere F 7 ; tuere B 2; quem ritu iure E 1; comparato iiire Pitk.; ille Mad. celestem F l . 5. 7.
IV, 2, 18. Codd. B 1. 2. — /. 16. CHINDA- IV, 2, 18. CWd. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
SVINDUS] ita B2; CNDS B 1. || l. 19. si deest (8. 14. 15. 17). — l. 15. XVII] FLS CDS (CHDS
35 B 2. filiav^ B 2. || l. 21. quidquid] quid B 1. F 6 ; CHDAS F 7) EEX a f ^. E 2. V 6. 7. 17;
l. 22. potnerat B 1. sivi B 1. jj /. 23. Ideoque FLS GLS RCDS acM. F 2 ; FLS KCDS (KCHDS
i? 1; Itemque B 2. F 4 ; KECAKEUS V 1) KEX F 1. 4. 5; NOV.
jrraeterea add. V 4. [| Z. 18. adseqni p.] adqtiirere
possint Tr2. |j ^. 19. si tfee^ F 3 . filiavel E 2.
V 7. decem] diebus vivens et baticatns al. man.
post add. E 2. sive araplins vel infra des. V 7.
l. 20. et deest VI. 4. 5; et baptizatus des. E 2.
F 3 . I / . 2 1 . hac] ac ^ 2 . F 7 . |j /.22. sivi E 2.
vendieare F l . 2. || l. 23. Idemque] ita E. VI. 2.
45 6. 7; Itemque alii.

1) Cf. infra c. 18. 2) 7/«ec fer « Chindasvindo rege antiqidori substituta est, qxiae
exstat e. 327 Codicis Euriciani. Legis illius a Leovigdclo recensitae formanx laudare videtur
idem CJdndasvindus in IV, 5, 4 verbis: iuxta legem aliam. Quomodo ex lege antiqna Eurici
haec Chindasvindi orta esse videatur, exposui 'N. Arch/ XXVI, p . 132 sq. 3) De foiina
50 legis huius Ervigiana cf. 'N. Arch.} XXVI, p . 126.
IiL. Sect. 1. I. 24
 186 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 18.

IV, 2,18. Hece.] defunctd filii portionem pater ob-
tineat, nisi natum filium filiamvel decem
diebus vixisse et fuisse baptizatusx edoceat;
ita nt pater vel mater, quibus ista suc-
cessio conpetit, si filios non reliquerint,
integram et intemeratam eandem luctuosam
hereditatem dividendam omnibus nepotibus
derelinquat. Nec meliorandi quemcumque
nepotum araplius quara decimam partem
lmius rei habeant potestatem -. Nam si
ecclesiis vel libertis seu cuilibet largiri de
eadem facultateni voluerint, de quinta tan-
tum partem secundum superiorem legein3
potestatem habebunt. Sin autem nec filii
nec nepotes nec pronepotes suprestes ex-
titerint, alii parentes, qui gradu proximiores
fuerint, predictam facultatem proctil dubio
consequantur; ea conditione servata, ut
nepotes ex iillo vel filia, qui patre vel
matre supreste mortui fuerint, integram
de rebus avi vel avie, quam fuerant pater
eorum aut mater, si vixissent, habituri7
percipiant portionem4. Quod si filius,
Evv.] filii portionem pater obtineat, nisi natum
filium filiamve decem diebus sive amplius vel
m i r a vixisse et fuisse baptizatus edoceat; ita ut
pater aut mater, quibus ista snccessio conpetit,
si filios non relinquerint, integram et intemeratam 5
eandem luctuosam hereditatem dividendam omni-
bus nepotibus derelinquant. Nec meliorandi quem-
cumque nepotum amplius quam de tertiam
partem huius rei habeant potestatem. Nam si
ecclesiis vel libertis seu cuilibct largiri de eadera 10
facultatera voluerint, de qninta tantum parte se-
cundum snperiorem legem potestatem habebunt.
Sin autem nec lilii nec nepotes neque pronepotes
snpprestes extiterint, quod de eadem facultate
facere vel iudicare voluerint, habeant pote- is
statem. Quod si intestati discesserint, tunc
alii parentes defuncti patris vel matris, qui
gradn proximiores fuerint, predictnm facultatem
procul dubio consequantur; ita llt mortllO filio,
si pater, qui filii defuncti suceessionem 20
capuerit, intestatus diseesserit, heredibus
patris ex lege propinquioribus eadem
facultas pertineat. Similiter et si mater

IV, 2, 18. l. 2. natum] tantum R 2. filiamvae
B 2. |! l. 3. baptidiatus B 1; baptizatos B 2.
l. 4. vel] aut Ii 2. [[ l. 6. temeratam tam R 1.
eandera] eadem B 2. || L 8. derelinquat] itaB 1.2.
quecumque B 2. || l. 10. abeant B 2. || l. 12. facul-
tatetn tleest B 1. noluerint B 1. || l. 14. nec filii
des. B 2. I! /• 15. pronepronepotes B 1. subprestes
B 2. |i l. 16. gradum B 1. || /. 20. suppreste B 2.
integra B 1.
IV, 2, 18. l. 1. natum] tantum F 3 , al. man.
corr. natum E 2. || l. 2. filiamvel V 7. sive am- 25
plius vel infra des. V 7. [| l. 3. vixisse] dixisse
E 1. vixisse — baptizatus] vixise et fuise baticatos
al. man. E 2. et fuisse b.] fuisseque V1. 2. 6;
et b. fuisse Yl. baptizatus] ita JE 1. VI. 7; bati-
catos E 2; baptizato Y 2; baptizatum cett. doceat 30
E 1. VI. || /. 4. ista] sta E 2. || l. 5. relinquerint]
ita E. V 6. 7; reliquerint cett. || l. 7. quemcumque]
quaecumque E 1. \\ l. 8. de tertiam partem] ita E;
de tercia parte VI—6; d e c i m a m partem VI.
l. 11. facultate VI. 2. 4. 5. 6. || /. 12. superiorem] 35
s u b t e r i o r e m V 2. 8. 15; i n f e r i o r e m VI.
l. 13. neque] ita E 1. VI; nec cett. || l. 14. superstes
E\. F 6 ; superstites VI. 2. 5.8. facultatem E2.
l. 15. vel iudicare des. E 2. || /. 16. decesserint
F 6 ; discesserint genitores F 3 . Mad. j[ l. 17. vel] 40
aut F 1. || l. 18. facultatem] hereditatem al. man.
corr. facultate E 2. || l. 21. eapuerit] ita E. VI;
capierit F 5. 6; ceperit cett. decesserit F 1.

1) Cf. supra c. 17. 2) Cf. IV, 5, 1. 3) Lex, qnae hic 'superior' dicitur, est
IV, 5,1, qnampis in Reccessvindi codice 'inferior3 sit. Suspicor eam in corpore legum Chindasvindi 45
superiorem fuisse et vocem 'superiorem' etiam post mutatum ordinem retimdsse. 4) De hoc
loco cf. quae disserui 'N. ArchJ XXVI, p . 126 sqg. contra J. Ficker, 'Erbenfolge' II,
p . 129 sq. Verba ad exemplum legis Euricianae c. 327 scripta, sed ita mutata sunt, ut nepotes
ex Jilia de rebus avorwn sicut nepotes ex filio universam jiarentis portionem capiant.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 18.
Recc.] habens iixorem et filios, patre vi-
vente recesserit, antequam ei pater suus
omnem portionem, que ei contingebat, in-
plesset, et ipse cum patre vivens filios,
5 quos reliqueratj vivente avo mortui fuerint,
tiuic illa relicta lioc tantummodo recipiat,
quod in maritum pater antea sequestravit,
nec plus illa vidua a socru vel cognatis
requirat. Si vero filius cum patre in
10 conmune vivens nihil ab eo portionis ac-
ceperit, tunc illa vidua tantummodo boc
accipiat, quod ei tempore nuptiamm
maritus eius donationis titido noscitur
contulisse. Si vero filius patris servans
15 obedientiam res, que ei de materna suc-
cessione conpetebant, patrem possidere
permiserit, et postmodum eandem facul-
tatem filio debitam, quam pater possidebat,
idem filius uxori sue vel cuicumque con-
20 cesserit, firma talis donatio in nomine
uxoris vel cuiuscumque conscripta mane-
bit; si tamen filii de eodem coniugio non
fuerint. Nam si filii suprestes extiterint.
ordo superioris legis incunetanter ser-
25 vandus est.
IV, 2, 18. l. 1. filios] filius B 2. | l. 2. dis-
cesserit B 2. |j l. 3. contigebat B 1. \\ l. 4. vivente
B 1. jl l. 7. sequestrabit B 2. || /. 8. socrnm B 1.
30 l. 11. hoc deest B 2. \\ l. 14. patri B 2. j| l. 17. pre-
miserit B 1. \\ l. 19. idem] bid B 1. consesserit
B 1; consenserit B 2. \\ l. 21. scripta B 2.
l. 22. eodem] eorum B 1. || l. 23. fuerit B 2.
supprestes B 2. || l. 24. hordo B 1.
35
40
45
50
187
JErv.] luetuosam defuncti filii hereditatem IY, 2,18.
capuerit et intestata discesserit, omnis
successio eiusdem facultatis ad propinquos
mulieris heredes pertinere debebit,- ea con-
dicione servata, ut nepotes ex filio vel filia, qui
patre vel matre suppreste mortui fuerint, integxatn
de rebus avi vel avie, quam fuerant pater eorum
vel mater, si vixissent, habituri, percipiant por-
tionem. Quod si filius, habens uxorem et filios,
patre vivente recesserit, antequam ei pater stras
omnem portionem, que ei contingebat, inplesset,
et ipse cura patre vivens filios, quos reliquerat,
vivente avo mortui fuerint, tune illa relicta hoc
tantummodo accipiat, quod in maritum pater
antea sequestravit, nec phts illa vidua a socru
vel cognatis requirat. Si vero filius cum patre in
commune vivens nib.il ab eo portionis acceperit,
tunc illa vidua tantummodo hoc aceipiat, quod ei
tempore nuptiarum maritus eius donationis titulo
noscitur contulisse. Si vero filins patris servans
obedientiam res, qne ei de matema successione
conpetebant, patrem possidere permiserit, et post-
modum eandem facultatem filio debitam, quam
pater possidebat, idem filius uxori sue vel cuicum-
que concesserit, firma talis donatio in nomine
uxoris vel cuiuscumque conscripta manebit; si
IV, 2, 18. l. 2. capueritj ita E. VI; capierit
F 6 ; ceperit cett. jj 1.3. eiusdem facultatis] ita E.
VI. 2. 6. 7. 8. 14; eiusdem hereditatis F 1 5 ; eins
eadem facultate F 3 . 4. 5. Mad. |j l. 4. dcbebit]
debuit E\; devevit E 2. || l. 5. vel ex filia E 1.
l. 6. suppreste] ita E 2. F 7 ; superstite VI. 2. 6;
superstes E 1; suppreste alii. fuerint] ut si filius
vel filia procreati add, E 1. |[ l. 7. avi] abii E2;
avii F l . || /. 10. recesserit] ita E. VI. 3. 5. 6.
7. 14; discesserit cett. \\ l. 12. ipse — vivens]
ita E. VI. 2. 3. 5. 6. 7. 13. 15; ipse s i n e
p a t r e aut cum eo (eos F4) vivens F 4 . 8; des.
Pith. Mad. filiosj ita E. V2. 5. 7. 15; filius corr.
fiiii F 6 ; filii cett. qnos] quod V 1; deest V 15.
relinquerat E 2. F l . 3. 7. j| l. 13. avo] abo E2;
ambo E 1. illius V 2. relicta] vidua V 7-
/. 14. tantummodo] ita J 5 1 . F 1 . 2. 6. 7; tantumodo
E 2. F 3 ; tantum cett. accipiat] recipiat V 4. 5.
quod — accipiat (l. 18) des. V 7. || l. 15. socni] ita
VI. 2. 6; socrnm E 1; socro cett. j| l. 17. vivens]
ant sine ipso add. V4. 8. || l. 18. hoc deest E 2.
F 3 . 4. 5. |j l. 19. titulo d o t a l i V 15. || l. 20. pa-
tri E 1. F 6 . || l. 21. oboedientiam El. ei de]
eidem E2. F7. mat. sncc.] pateruam successionem
E2. [| /.23. eadem factiltate E\. |j l. 26. mauebit]
maneat E 1; manevit E 2.
24*
 188 LEX VISIGOTHOEUM IV, 2, 18. 19.
IV, 2,18.
IV, 2,10. Recc.] XVim.
FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
De p o s t u m i s .
Divini principatus quodam modo pera-
gimus vicem, quum necdum genitis miseri-
cordie porrigiinus opem. Ideoque cum vir,
preventus sorte fatali, fetu gravidam cum
filiis relinquid iixorem, eum, qui nascetur,
postmodnm cum ceteris, qui nati sunt,
fieri censemus heredem. Quod si nus-
quam forte reliquerit subolem et suam
quibuslibet donaverit facultatem, quarta
rerum portio eis dividenda servetiir; tres
vero, que supersunt, postumus absque
dubio sortietur.
IV, 2, 19. Codd. R 1. 2. VI. — l. 5. CHIN-
DASVINDUS] ita 112; CNDS R 1. VI. \\ l. 8. quum]
quam B. genitis] gentis II 1. jj /. 10. gravida
lil. I /. 11. relinqiiid] ita B 2. V 7; relinqtiat i ? l . add. E2\ FLS CHDS (CIDS F6) REX add. VI. 35
nascitiir V 7. || l. 14. subolem] ita Ji 2. F 7 ;
subulem Ji 1.
tamen filii de eodem coniugio non fuerint.
Nam si filii supprestes extiterint, ordo superioris
lejns incunctanter servandns est.
Erv.] xvm.
De p o s t n m i s .
Divini principatus quodam modo peragimus vi-
cem, cum necdum genitis misericordie porrigimus
opem. Ideoque cum vir, preventus sorte fatali,
fehi gTavldam cum filiis relinquit uxorem, enm, 10
qni nascetur, postmodum cum ceteris, qui nati
sunt, fieri censemus heredem. Quod si nusquam
forte reliquerit sobolem et suam quibnslibet
donaverit facultatem, quarta rerum portio his
dividenda servetur; tres vero, que supersunt, 15
postumus absque dubio sortietnr. Qliod si vir
et uxor in coniugio positi, antequam filios
habeant, invicem sibi unus in alterius
nomine de facultate propria donationis
faciant scripturam, et post hiiius testationis 20
ordinem filios talibus habere eontingat,
talis parentum testatio, si filii ipsi sup-
prestes extiterint, omnino non valeat; sed,
ex toto huius tam indiscrete ordinationis
voluntate disrapta, debitam sibi omnem 25
IV, 2, 18. l. 1. filii — fuerint] filios de eodein
viro non habuerit E 2. V 4. Macl. |[ l. 2. filius s.
extiterit V 7. supprestes] superstes E1; subprestes
corr. superstes V 6; superstites V1. 2. exstiterint
E 1. ij / . 3 . iucunct. serv. est] erit incnnctanter 30
servandns F 4 . 5. Jlad.
IV, 2, 19. Codd. E1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6.
(8. 15. 17). — l. 4. XVIII] FLS CINDS REX et
ad calcem capitis praecedentis ANTIQUA NBMEDA
4. 5. 6. 8; FLS GLS CHINDSDS EEX add. V2;
NOV mbicit V4; NOVITER EMEKDATA subiciunt
V 6. 8. 19; ANTIQUA V 15; FLAVIUS GUN-
DEMARUS EEX V 17. Pitk.; ANTIQUA NOV
EMEND add. in murrj. F17. || l. 7. Divini] Dum AO
E 1. || / . 9 . cum vir] quieumqne vir VI. 2. 5. 6.
l. 10. gravidam] gxatuitu E 1; grabidam E 2. re-
linquid E 2. |j l. 11. nascitiir VI. caeteris E1.
l. 13. relinquerit E 1. || l. 14. portionem E 1.
hisj ita E 1. V 1. 2. 4. 5. 6; eis E 2. V 3. 45
/. 15. vero] partes add. VI. Jfad. || l. 20. faciant]
ita E\. VI. 2. 6; faciat al. m. corr. faciant E2;
faciunt cett. scripturas V 6. || l. 22. supprestes]
superstes E\. VI. 5. 6; snperstites V2. || /. 23. non
deast E\. || /. 25. disruptam E\. sibi] sivi E 2; 50
si in E 1.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 2, 19. 20; 3. 189

Erv.] parentum facultatem filii capiant et IV, 2,19.

adsumant, de quinta tantum parte parenti-
bus, si aliquid inde testasse contigerit,
potestate concessa. Ceterum si unus ex
ambobus, id est vir aut uxor, antequam
unius copule societatem adirent, quicum-
que ex ambobus in alterius nomine scrip-
turam de rebus suis probatus fiierit eon-
scripsisse7 omni vigore valitura persistat;
10 et talis testatio per eoram vocem, qui
postea ex illis nati fuerintj non erit ullo
modo convellenda.

Mecc.Erv.] XX (XVim). FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS EEX. IY, 2,20.

TJt, qui filios non r e l i q u e r i t , f a c i e n d i de r e b u s suis quod v o l u e r i t
15 habeat potestatem.
l
Omnis ingemms vir adque femina, sive nobilis seu inferior, qui filios vel nepotes
aut pronepotes non reliquerit, faciendi de rebus suis quidquid voluerit indubitanter
licentiam habebit; nec ab aliis quibuslibet proximis, ex superiori vel ex transverso
venientibus, poterit ordinatio eius in quocumque convelli; quia recta linea decurrens
20 non babet originem, que cum successione nature hereditatem possit accipere. Ex
intestato autem iuxta legum ordinem debitam sibi bereditare poterunt iure successionem.

Becc.Erv.] JH. TITULUS: DE PUPILLIS ET EORUM TUTORIBUS.

I. Quod utroque relictiis parente pupillns vocetiir.
II. Ex qtio incipient conputari anni in actionibus pupillorum.
25 III. Qualiter piipillomm tutela suscipiatur, vel de rebus eorara que pars tutoribus
detur.
IIII. Ne tutores ab eis, quos in tuitione habent, quascumque scripturas extorquere
presumant.

IV, 2, 19. l. 3. contingerit E2. VQ. || L 4. con-

30 cessa] habebunt add. Mad. Ceternm] Certe Yl. 5.
l. 5. id est] ide E 1. |j l. 6. nnius] unus E 2;
huius V2. adirent] adissent V2. 6; adisceri VI.
l. 9. persistatj prosistat V 2; consistat V 6. Pith.
LU. erit] erunfc E 1.
35 IV, 2, 20. Codd. Bl. 2. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 14. 15. 17. 19). — l. 13. F L . —
E E X ] des. El. F 3 . 1 9 ; A2JTIQUA. E R V I G I U S E E X F 1 5 ; NOV acld. V4. GLOR. deest E 2. VI.
4. 5. R E C C E S S V I N D U S ] ita 112; E E C C e D U S J? 1 ; E C C D S VI; R E C E S V I X D U S VS. 1 4 ; RCDS
F 5 . 6 ; E C H D S F 4 ; E E C A E E U S F l ; CDS E 2 ; C H N D S S V 2. || l. 14. relinquerit It 1. V 6.
L 16. seu] sive E. || l. 17. relinquerit E 2. F 6 . 7. || l. 18. habeat F 3 . Mad. ex superiori des. 112.
40 l. 19. ordinatu R 1 ; hordinatio R 2. quia] qni E 1. || l. 20. que cum s.] qnocumque successionem E2.
1.21. ordine B 1 ; hordinem B 2. sivi devitam E2; sibi debitam F 4 . 5. hereditare — successionem]
hereditatem poterunt iure successionis habere F 1 5 . 19. potuerunt E2. VI; potnerant F 3 ; potuerint
F 7 . iure deeat F l . 2. 5. 17. successione li 1.
T I T . I I I . Lemma. Codd. B 1. 2. E1. 2. VI. 2. 6. 7. — l. 22. P U P I L L O S B 1.
45 Index capituhrum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 23. relietos B 2. E 2. parentes B2. E2. pupillos
bocentur E2. jj L 24. incipiant E 1. || l. 27. Ne] Nec B 1. iscripturas Bl; scriptnra E2. |j /. 28. pre-
sumant B 1.

1) Cf. IV, 5, 1.
 190 LEX VISIGOTHORUM IV, 3, 1—3.

IV, 3, 1. Jtecc. JErt-.] I. FLAVTUS CHINDASVINDUS REX.

Quod u t r o q u e r e l i c t u s p a r e n t e p u p i l l u s v o c e t u r .
Discretio pietatis est sic consultum ferre minoribus, ut iuste possessionis dominos
snstinere damna non patiamur. Ob hoc, licet actenus a patre tantiim relicti parvuli
filii pupilli nuncuparentur, tamen, quia non minorem curam erga filionim utilitatem 5
matres constat frequenter inpendere, ideo ab utroque parente, hoc est patre vel matre,
infra XV annos*• filios post mortem relictos pupillos per hanc legem decernimus
nuncupandos.

IV, 3, 2. Recc. Ei*v.] II. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

Ex quo i n c i p i e n t conputari anni in actionibus pupillorum. io
Quotiens de amissione reram intentio vertitur, illos annos in pupilloram actionibus
conputandos esse censemus, quibus parentes ipsorum, pater videlicet aut mater, rem
caruisse noscuntur; id est, ut ex eo tempore cum pupillaribus annis ad quinqua-
ginarram numerum summa pertendat, de quo a predictis eorum parentibus* esse rem
constat amissam. Sin vero parentes pupilli, dum viverent, rem per XXX annos2 15
amiserint, pupillus propter hoc ultra loqui non poterit.

*) B 2. V2. 4. 8. 15 addunt: excepto tricennali obiectione. Quaeclam erasa in F6.

IV, 3, 3. Meec. JEZm] III. ANTIQUA.

Qualiter pupilloruin tutela suscipiatur, rel de rebus eorum que pars
tutoribus detur. 20
Si 3 patre mortuo in niinori etate filii relinquantiir, mater eorum tutela, si voluerit,
suscipiat, si tamen in viduitate permanserit; ita ut de rebus filiis debitis inventarium

IV, 3, 1. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 17. 18. 19). — l. 1. F L . — E E X ]

des. E\. F 3 . 18. 1 9 ; ANTIQUA F 8 ; ANTIQUA NOVITEK EMENDATA F 1 5 . CHINDASVINDUS]
ita £ 2 ; CNDS B 1 ; CINDUS J5J2; CHNDSDS V2; CHDAS F 6 ; CHDS VI. 4. 5. 7. 17. || l. 2. utros- 25
que E. relictos B 2. E. VI; relicto F 3 . parentes B 2. E 2. F 7 . pupillos E 2. || l. 3. sic] si B.
dominos] ita B 1. F 1 8 ; dns B 2 ; domino E. VI; dominum cett. || l. 4. sustinere] ferre V 4. hactenus
E2. V. a] ad B 1. || l. 5. nuncupentur F l . 2. 4. hutilitatem B 1. |j l. 6. matrem F l . 18. utroque
parente] utraque parte E 2. || l. 7. XV] ita B 1. F l ; XXV F 1 8 . Pith.; quindecim cett. morte B 1.
IV, 3, 2. Codd. B 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. 7. (8. 15. 18). — L 9. F L . — REX des. 30
E \. V 3. 5. CHINDASVINDUS] ita B2; CNDS B 1 ; CINDUS E 2 ; CHDS VI. 4. 6. 7 ; GLS
CHNSDS F 2 . || /. 10. incipiant B 2. actilms R 2. || l. 11. pupillorum] rerum add. E 1. hactionibus
B 1. || /. 12. esse bis scr. B 1. ipsorum] illorum F 6 . rem] re F l . 2. 3 . 4. || l. 13. cum deest B 1.
quinquagenaritim i ? 1. F . || /. 14. numeri F 6 ; nunii F l . suma B \. F l ; sximam E 2 ; summam F l .
pertendant F l . esse rem constat] rem constiterit fuisse F 4 . 6. 8. 15. [| l. 15. Sin] Si i ? 2. F l . 2. 3 . 35
6. 7. 18. pupillis i ? 1. F 3 . viverent] viderent B 1. (j Z. 16. loquere non potest Jf-2.
IV, 3, 3 . (Mrf. i i 1. 2. J57 1. 2. F l . 2. 3. 4. (5). 6. 7. (8. 14. 15. 17. 18). — l. 18. ANTIQUA]
ita B1..V2. 6. 7. 1 7 ; ANTIQUA NOBMDA ( = NOBITER EMENDATA) E2; AN NOV F 4 ; AN-
TIQUA NOVA F 8 ; F L S GLS SVINTLS E E X . ANTIQUA NOVITER EMENDATA V 1 5 ; inscriptio
cett. deest. \\ l. 19. tutelam ^J. F. || l. 2 1 . tutelam J?. F. [| /. 22. ipsa suscipiat E 1. 40

1) /c? est usqne ad annum 14. completiim; v. II, 5, 11. IV, 3, 4. C/. Kraut, 'Vormund-
schaft' I, p. 133, n. 3 ; aZ?Ver Z)a£n, 'Studien' p. 59. 2) C7f. A", 3, 2 s ^ . 3) De hac .
%e disserui 'N. Arch.' XXVI, p. 134 sgr.; c/. Z. i?o?«. Ffs. C. Th. III, 17, 4. Interpr.: Mulieres
mortuis maritis, si ipsae voluerint tutelam suscipere filiorum, . . . actis profiteantur, se non esse
nupturas . . . De his vero, qui cum lege veniunt ad tutelam etc.; L. Burg. 8 5 ; Si mater 45
tutelam suscipcre voluerit, nulla ei parentela praeponatur.
 LEX VISIGOTHOEUM IV, 3, 3. 191

Keec. Erv.] faciat, per quod postmodum filii hereditatem sibi debitam querant. Quod IT, 3, 3.
si mater alium maritum acceperit, et aliquis de filiis iam ad perfectum, id est usque
ad XX annoram perveniat etatem, ipse iuniores fratres sua tuitione defendat et res
eorum nec ab ipsis nec ab aliis permittat everti nec aliqua neglegentia deperire.
5 Quod si eas ipse forte consumserit aut vendiderit vel donaverit aut per neglegentiam
suam perire permiserit, cum fratres adoleverint, ea, que per neglegentiam ipsius
deperierint, de sua illis portione restitiiat. Cui tamen de fructibus ad victum pre-
sumendi partem decimam non negamus, nt non liec7 que debet minoribus reservare,
nimiis evertat expensis \ Si quas vero de suo pro communibus necessitatibus aut
10 negotiis expensas fecerit, facta presente iudice ratione, de ea7 que ipsis a patre coni-
nranis relicta est substantia, quod expenderit conseqtiatur. Quod si fratres eius etatis
vel meriti non fuerint, qui defensionein suscipiant orfanoram*, tuuc patruus vel patriii
filius tntele, qualem de fratribus constituimus, condicionem suscipiat. Quod si nec
patruus nec patrui filius, qui digne tiitelam suscipiat orfanorum, fuerit, timc tutor ab
15 aliis parentibus in presentia iudicis eligatur2. Et sive mater tutelam, sive quicumque
susceperit7 presentibus testibus vel propinquis de omnibus rebus, quas pater reliquid,
brevis 3 factus trium vel quinque testium suseriptione firmetiir, et presentibus ipsis,
qiii ad brevem faciendum testes interfuerint, episcopo aut presbitero, quem parentes
elegerint, brevis eommendetur, ininoribus, dum adoleveriut, reformandus. Statuentes
20 etiam, ut, si que eontra minorum personas adverse accesserint actiones, his inten-
tionibus tutor, si elegerit7 debeat parare responsum4. Certe si neclexerit, repetenti
que postulat a iudice restituantur; salvo tanien minonun negotio, dum adoleverint,
ad integrum reformandum. Ille vero, qui ad presens rem ipsam petere ceperit, si in

*) F4 addit: si avi defuerint.

25 IV, 3, 3. l. 1. debitam deest R 1. || l. 2. aliqui R 1. E 1. perfectum] ita R 1. E; perfectam cett.

l. 3. ad deest R 1. XX] X X I F 3 . [| l. 4. permittet R 1. || l. 6. cum] quam E 1. || l. 7. deperierit R 2.
F 3 ; deperierant V2; perierint Jlad. \\ l. 9. nimis R 2. E. F 7 . quas] quis F 2 . 6. 7. Pith. || l. 10. ex-
pensis R 1 ; expensus E\. comunis R 1. E 2. F 7 . |j l. 12. meritis F 7 ; meritis vel meriti F 2 . defen-
sione E 2. VI. arfnnorum R 1. [| l. 13. condicionem] t u i t i o n e m F 6 et in mary. Plth. |j l. 14. non
30 fuerit R2. E 2. || l. 16. reliquit E 1. F l — 6 . || l. 17. brebis E 2. F 7 . suscriptione] ita R. VI; sub-
scriptione cett. || l. 18. brebe 12 2 ; brebem JE7 2. F 7 . aut deest F 2 ; vel V6. || l. 19. brebes R 1;
brebis E 2. F 7 . [[ I. 20. minores F 2 . accesserint] audesserint al. inan. R 1. intemtationibus E2;
incontemtionibus VI. |j l. 21. elegerit] ita R 2. E. VI—8. 14; helegerit Rl; v o l u e r i t Mad.
neclexerit] ita R. V7; neglexerit alii. || L 22. que] quod F l . 2 et e corr. F 6 . restituatnr F l . 2. ut
35 dum E\. j| l. 23. reformandtim] ita R. E. V2. 7 ; reforniando cett. repetere R 2. ceperit] ita Rl;
eoeperit E 1; ceperat E 2. F 1; cepit R 2. V 2. 6; coepit alii.

1) De hoc loco cf. Kraut, ' Vortnundschaft' II, p. 56 sq. et Rive, 'Gesch. d. D. Vor-
mundschaft' I, p. 199. 2) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. III, 11, 4. Interpr.: Nam si defuerint
personae, quas dixiinus, et mater tutelam suscipere noluerit, tunc . . . electio iudicis vel pro-
40 vincialium tutores minoribus deputabit; ibid. 3. Interpr.: Quoties de pupillorum tutela tractatur,
debent primi patriae cum iudice . . . aut tutorem aut curatorein eligere. 3) De inventariis
a tutoribus fadendis v. L. Iiom. Vis. C. Th. III, 19, 4 : Tutores eodem momento, quo fuerint
ordinati, mox adeant cognitores, ut praesentibus primatibus, defensore, offieiis etiam publicis, in-
ventario solenniter facto, etc. Interpr.: Mox ad tutelam quis accesserit, adhibitis continuo primatibus
45 civitatis vel defensore cum officio suo, suscepta pupilli bona facto reram conscribat inventario;
c/. etiam L. Bom. Cur. III, 19, 4, LL. V, p. 340; Form. Turon. 24, LL. Form. p. 148 sq.
4) Cf. L. Burg. 8 5 : ut, si causain pars minoris habuerit, ipsa persona respondeat, qui
tutclam suscepit.
 192 LEX VISIGOTHOKUM IV, 3, 3. 4.

IV, 3,8. Becc. JBra] iudicio, dum ipse nrinor adoleverit, ab eodem fuerit victus, que acceperat
cum retroactorum temporum fructibus sive servitiis ipsi minori aut parentibus eius,
seu ad quem ipsa facultas iuste transierit vel cui conlata fuerit, indubitanter restituat.
Et pro presumtione sua, quia7 quod in iudicio vindicare non valuit, petierat, insuper
X solidos coactus exolvat. 5
Recc.desunt. Erv.\ Nam et si tutor pro pupillorum lucris vel eoram rebus intendere
vel causare voluerit, licentia illi indubitata manebit. Quod si negotia
pupilloram neglegentia tutoris fuerint vitiata vel perdita, pupillorcmi ea
voce ad futurum permittimus reparanda.

IV, 3,4. Becc.Ew.] HH. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX. io

Ne t u t o r e s ab eis, quos in t u i t i o n e h a b e n t , q u a s c u m q u e scripturas
extorqnere presumant.
Dum minorum etas in annis pnpillaribus constituta nec se nec bona sua regere
possit, bene legibus est decretum, cos et sub tutoribus esse, et in eorum negotiis quod
statuti anni debeant conputari. Quia vero quidam tutores aut suasione aut indignatione 15
circumveniunt, quos tueri gratissime debuerunt, et de rebus reddende rationis securi-
tates accipiant vel certe diversarum obligationum scripturas ab illis exigendas in-
sistunt, quo extinctis vocibus eorum que illis conpetunt numquara inquirere vel recipere
permittantur, adeo, ut melioris mercedis partem nostra clementia consequatur, dum
conpetentem curam eisdem minoribus inrogare perpenditur, hec custodienda modis 20
omnibus condicio ordinatnr: ut sive in minori etate, sive etiam quamvis quartum
decimum etatis annum videantur pupilli transire, tamen, si tutores adhuc vel ipsos vel
eorum res in sua potestate noscuntur habere*, quamcumque scripturam securitatis aut
alicuius obligationis adque transactionis ipsis tutoribus vel cuicumque persone per
factionem tutorum fecisse repperiantur, omnia invalida et exinanita penitus reputentur. 25
Cum vero tempns illut advenerit, quando eum, qui sub tuitione fuit, rem in sua
potestate oporteat redigere, tunc ille tutor, coram sacerdote vel iudice pupillo de
cunctis rebus reddita ratione, ab eo, quem tuitus est, securitatis scripturam procuret

*) V 4. 8: habere per seripturam aut sine scriptura securitates aut obligationes aliquas
atque transactiones ipsis etc. 30

IV, 3, 3. /. 1. adoleberit, al. man. add. dum E 2. eodem] eo quidem E\. que] idque F 2 . 6;
qne, al. man. corr. i3 que E 2; id quod F l ; qui E 1. || l. 2. ipsis minoribns V 4. \\ l. 4. quia quod in
iiidicio vindicare non valuit petierat] ita B 1. E 1. VI; quia id quod petierat in iudicio vindicare non
valuit T r 6; quia petierat in iudicio vindicare non potuit F 3 ; quia in iixdicium vindicare non valuit
quod petierat H 2; quia quod in iudicio vindicare (vendicare V 1) non valuit quod petierat cett. 35
/. 5. solidus i ? l . quoactus E2. VI. j| l. 6. Nam — reparanda des. R. VI. prodeestE2. j| l. 8. vitiata]
vitata E 1. pupillorum] pnpillis VI. 5. Pith.; deest V4. 6. eam vocem VI; ea vocem V4; eam vicem
Pith. |! l. 9. reparandam E 2. V 4. 18; reparandum F 1 7 ; reparanda precipimus E\.
IV, 3, 4. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6). 7. (8. 14. 15. 17. 18). — l. 10. FL. — EEX] des.
El. T 3 . 4. RECCESSVINDUS] ita R 2; REC:: Ji 1; KCS E2; ECDS F 2 . 5; ECHDS F 6 ; ECCDS 40
F 7 ; EECAREUS VI; CHDS F-8. 17 (in marg.). || /. 11. tutores] tantores R 1. iseriptnras R 1.
/. 13. Dnm] Cum F l . 18. lj /. 14. posset li 1; possint R 2. quod] quot F 2 . Pith. || l. 15. istatuti E 2.
F 7 . quidam] quidem E. suasione] persuasione Pith. |j l. 16. quos] eos quos F l . Fith. debuernnt]
ita R. E 1. F l ; debuerat E 2; debuerant F 2 . rell. rationes R 1. [j l. 17. accipiunt E. V. || l. 18. quo]
qui R 2; quod E 2. F 2 . [| l. 19. adeo] ideo Vith. nostram clementiam ^ 2 . E2; nostram clementia 45
E\. consequantur E. |j 1.20. curara] coram £ 1. V3. hec] et F 3 . 7. || / . 2 1 . sive etiam] seu etiam
E. V. || /.23. eorum] ipsorum F 3 . 7. iscripturam R\.V1. j| /.24. per factionera] perfectione E2;
factione VI. Pith.; des. V3. j| /. 26. rem deest V2; ipsam add. VI. suani potestatem E2. [| /. 27. sacer-
dotein E 2. VI. indice p u p i l l o r u m E 2. F 1 5 ; indice p u p i l l i E 1.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 3, 4; 4, 1. 193

Jtecc. Erv.] acciperex; sicqne remota omni occasione pressure, aut recipiat pupillus, IT, 3,4.
quod iuste sibi deberi cognoverit, aut libero arbitrio de rebus suis, utrum cessionem,
an qualem voluerit ordinare definitionem, plenam habeat libertatem. Si vero pro-
veniat, ut, dum in tiiitione est, mortali langore vexetur, quod de sibi debitis rebus
5 iudicare elegerit, a decimo etatis sue anno iuxta ordinern, qiii in alia lege - est
definitus, habeat plenissimam potestatem. De rebus vero tutoris7 seu vivens, sive
moriens idem tutor eas an filiis, an quibuscumque personis reliquerit, si pupillis
reddita ratio non fuerit, iuxta inventariimi, quod tempore accepte tuitionis est faetiun,
sive quod evidenter aput tutorem fiiisse extiterit manifestmn, qui res tutoris habuermt
10 pupillis* indnbitanter omnia reformabunt. Hiiius sane legis remedinm cunctis pupillis
dabit indubitanter consiiltum, excepto si illut tempus advenerit, quando eorum vocem
quinquaginario numero lex sopiri decrebit3.

*) F4. 8 adcl.: aut si deftierint ipsi, illis quibus res pupillorum compettmt.

Becc. Erv.] IIIL TITULUS: DE EXPOSITIS INFAOTIBUS.

15 I. Ut pro exposito infantulo ingenuo serviat qui proiecit.
II. Si servus vel ancilla consciis vel nesciis dominis proicere videantur infantem.
IH. Qui a parentibus infantuliim acceperit nutriendum, quantum mercedis pro
ntitritione accipiat premium.

Kecc.Erv.] I. ANTIQUA. IT,4,1.

20 Ut pro e x p o s i t o i n f a n t u l o i n g e n u o s e r v i a t q u i p r o i e c i t .
Si quis puerum aut puellam nbicumque expositum misericordie contemplatione
collegerit4, et nutritus infans a parentibus postmodum ftierit agnitus7 si ingenuorum
filius esse dinoscitur, aut sernim vicarium reddant, aut pretium5. Quod si facere forte
neclexerint, a iudice territoiii de proprietate parentum expositus rediraatur, et parentes
25 lmius impietatis auctores exilio perpetito religentur. Si vero non habuerint, imde
filium redimere possint, pro infantulo deserviat qui proiecit, et in libertate maneat

IV, 3, 4. l. 1. aut cleest VS. [j l. 2. aut] et V8. arbitrio] p o t i a t u r add. V4. 8. cessionem]
eensionem I? 1. |j /. 3. diffinitionem V 1. libertatem] finuitatem E 2. jj l. 4. languore E 1. T" 1.
l. 5. iudicare] indieare VI. helegerit li 1; eligerit JE 2. a decimo] ita li 1. VI—8. 14. 15; ad deeimo
30 11 2; a dnodeeimo E. Mad. iuxta] hista E 2. VI. in deest E \. \\ l. 8. factum] actum B 1.
/. 11. illut] illud E \. V plerique; aliud Pith. eorum] illomm V 2. || L 12. qninquagenario E. T'
sopiri] operiri B 2. VI. decrebit] ita B 1. E 2. VI; decrevit cett.
TIT. IV. Lemma. Codd. li 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 6. 7.
Index capitulorum. Codd. R 1. 2. E 1. 2. — l. 16. eonsciis] conciis E2; consotiis B2; deest E\.
35 nescis E 1; nexis E 2. proieeere B 2. || l. 18. nutritionem B 2. premium] precium B 2.
IV, 4, 1. Codd. B\. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 7. (15). F 6 inde a verbis Si quis deficit. —
l. 19. ANTIQUA] ita B 1. E 2. F 2 . 5. 7; FLS GLS SVINDS ANTIQUA F 1 5 ; cett. deest. || l. 23. forte]
fortasse E \. VI. 2. 7. || 1.24. neclexerint] ita B. VI; neglexerint alii. |[ l. 25. huius] eius E2; eius
huius F 2 . autores B 1. relegentur F l — 5 . |! Z. 26.• deserviat] serviat VI. et in] et J B I ; et ille in
40 J/rtr?. pennaneat B 1.

1) De ratione post tutelam finitam ante iudkem a tutore reddila et de cautione securitatis
a pupillo tutori data, quae a Romanis legibus alienae erant, cf. CN. Arch.' XXVI, p. 137.
2) II, 5, 11. 3) IV, 3, 2. 4) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. V, 1, 2. Interpr.: Qui ex-
positum puerum vel puellam . . . misericorcliae causa eollegerit etc. 5) C/. L. Iiom. Vis.
« C. Th. V, 8, 1 : eiusdem modi alium praestet aut pretium . . . exsolvat; Inlerpr.: eiusdem
meriti maneipium nutritori dabit, aut pretium nutritor . . . eonsequatur.
LL. Sect 1. I. 25
 194 LEX VISIGOTHORUM IV, 4, 1—3; 5.

IYj 4,1. Mecc. Erv.] propria, quein servabit pietas aliena. Hoc vero facinus, cum fiierit ubi-
cumque conmissum, iudicibus et accusare liceat et damnare.

IY, 4, 2. Becc. Ei%\] n. AXTIQUA.

Si s e r v u s vel a n c i l l a c o n s c i i s vel n e s c i i s dominis p r o i c e r e v i d e a n t u r
infantem. 5
Si x ancilla vel servus in fraude fortasse dominorum infantem exposuerint et ipsis
insciis infantem proiecerint, infans cum fuerit nutritus, tertiam partem pretii nutritor
accipiat; ita ut iuret aut probet domiims, se quod servi sui infantem exposuerint
ignorasse. Si vero consciis dominis infans probatur fuisse iactatus, in eius, qui
nutribitj potestate permaneat. 10

IV, 4, 3. Becc. JEh-v.] III. ANTIQUA.

Qui a p a r e n t i b u s i n f a n t u l u m a c c e p e r i t n u t r i e n d u m , quantum mercedis
pro n u t r i t i o n e a c c i p i a t premium.
Si 2 quis a parentibus acceperit infantulum nutriendum, usque ad decem annos
per singulos annos singulos solidos pretii pro nutrito infante percipiat. Si vero deci- 15
mum annum etatis excesserit, nihil postea mercedis addatur; qiiia ipse, qui nutritus
est? mercedem suam suo potest conpensare servitio. Quod si hanc summam qui
repetit dare noluerit, mancipium in nutrientis potestate permaneat.

Recc.Erv.] V. TITULUS: DE NATURALIBUS BONIS.

I. De non exheredandis filiis; et quod iudicium ferant parentes de facultatibus suis. 20
II. De quoda parte liceat mulieribus iudicare de dotibus suis.
III. De liis, que parentes tempore nuptiarum dederint.
IIII. De filiis de diversis parentibus natis, et qua discretione parentum adseqnantur
hereditatem.
V. De hiSj que filii patre vivente vel matre videntur adquirere. 25

IV, 4, 1. l. 1. quem] quam R 1. servavit V. facinus] inus B 1. |j /. 2. et acc.] et deest

Bl. E2.
IV, 4, 2. Codd. R\. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 7. (8. 15. 17). — l. 3. ANTIQUA] ita R 1.
E 2. F 5 . 7. 8. 15. 17; deest cett. || / . 4 . conciis vel nexiis d. E2; conscii vel nescientes dominus E 1.
videatur E 1. VI. \\ l. 1. proicerint R 2. VI. 7. [| 1.8. se] et E 1; eius eo V3. | /. 9. conciis E 2. 30
l. 10. nntribit] ita R 1. E 2. VI; nutrivit alli.
IV, 4, 3. Coclcl. Rl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 7. (8. 15. 17. 19). — l. 11. ANTIQUAJ ita
R 1. Vb. 7. 8. 15. 17. 19; deest cett. jj l. 12. ad nntriendum V 2. 1. || l. 13. pro nutr.] nutritionem R 2;
nutritione VI. premium] pretium R 1. || /. 14. acceperit infantulum] ita R. E 1. V2; accipiat inf. VI;
inf. acceperit cett. [I l. 16. excesserit] accesserit E\. [| /. 17. ccmpensare] ita R. E. VI. 2. 3. 7; iam com- 35
pensare Jlad. |j /. 18. repetit] Ita M. E. VI. 2. 3. 5; repetit infantem VI. 3fad. permaneat] q u i a s u m -
mam i m p l e r e n e g l e x e r i t add. V \b.
TIT. V. Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 5. 7. — l. 19. BONIS] LIBERIS Lind.
Index capitulvrum. Codd. R 1. 2. E 1. 2. V2. 5. 7. j| /. 21. quoda] ita R 1. E 1; quodam E2;
quota cett. |j 1.22. dederint] ita It. E 1. VI; dederit filiis snis V2; filiis dederint alii. J| /.23. de] ex 40
V2. 5. 7; tZeest ^7.

1) Prorsns aliter de eadem re statuit L. Iiom. Vis. C. Th. V, 7. 8. 2) De hac lege

cf. 'N. Arch.' XXVI, p. 137 sq.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 1. 195

Recc.desunt.\ HJrv.] VI. De coercitione pontificum, qui pro rebtis, quas a siiis ecclesiis
auferunt, trieennium intercessisse catisantur.
VII. Ne hii7 qui retento obsequio ecclesiae manumittantur, in-
genuamm personarum audeant adire coningium.

5 Recc.] I. Erv.] I.
FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
De non e x h e r e d a n d i s filiis; et D e n o n e x h e r e d a n d i s f i l i i s ; e t q u o d
quod iudiciuin f e r a n t p a r e n t e s de i u d i c i u m f e r a n t p a r e n t e s d e f a c u l t a t i -
f a c u l t a t i b u s suis. b u s s u i s.
10 Dum 1 inlicita queque perpetrari cogno- D u m 3 inlicita queque perpetrari cognoscimns,
scimus, legem ponere secuturis oportune legem ponere seeuturis oportune conpellimur.
conpellimur. Plerique enim, indiscrete Plerique enim, indiscrete viventes suasque facul-
viventes suasque facnltates interdum vel tates iiiterdum vel causa luxurie vel cuiusdam
causa luxurie vel cuiusdam male volum- male voluntatis a d s e n s u in personas extraneas
15 tatis in personas extraneas transferentes, transferentes, ita inoffensos filios vel nepotes ant
ita inoffensos filios vel nepotes aut non non gravi culpa forsitan obnoxios inaues relin-
gravi culpa forsitan obnoxios inanes relin- quunt, u t utilitatibus publicis nib.il possint omnino
quunt, ut utilitatibus publicis nihil possint prodesse, quos oportuerat cnm virtute parentum
omnino prodesse, quos oportuerat cum iniunctum sibi laborem inexcusabiliter expedire.
20 virtute parentum iniunctum sibi laborem Sed ne sub hac occasione a u t ntilitati pnblice
inexcusabiliter expedire. Sed ne sub ac quandoqne depereat, quod perire non debet, ant
occasione aut ntilitati publice quandoque naturalis pietas suspendatur a filiis vel nepotibus,
depereat, quod perire non debet, aut na- quam circa eos exerceri conpetenter oportet: ideo,
turalis pietas suspendatur a filiis vel abrogata legis illiiis sententia, qua patei* vel mater
25 nepotibus, quam circa eos exerceri con- aut avus sive avia in extraneain personam facul-
petenter oportet: ideo, abrogata legis tatem suam conferre, si vohxissent, potestatem
illius2 sententia, qua pater vel mater aiit haberent, vel etiam de dote sna facere mulier
avus sive avia in extraneam personam quod elegisset in arbitrio suo consisteret, ista
facultatem suam conferre, si Yoluissent, magis servetur a cunctis moderata censura, qua

30 l. 1. VI. De etc. E. V2. 5. 7 ; des. JR. Bviricae cajip. VI. et VII. in V3 exstant in indke tituli I.
libri V. sub nnmeris I. et II. qnoercitione E 2 ; coertione V 3 ; cohercione V 5 ; quohercione V 2 ; quo-
hertione V1. \\ l. 3 . retento obsequioj retemto o. E 1 ; reddent obseqnium E 2. eeelesiae] eelesiam E 2.
IV, 5, 1. Codd. S1.2.V1. — l. 6. CHIN- IV, 5, 1. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 8. 14.
DASVINDUS] ita B 2; CNDS li 1; ECCNDS 15. 18). li /. 5. 1] FLS CHDS (CHS E 2) KEX
35 V 7. 1| L 14. male deest V 7. vohmtatis B 2. add. E2.V1.5; ANTIQUA add. F15. || l 8. facul-
l. 15. extraneas] eormn F 7. jj l. 17. gravi] ex tatibus] rebus V 1. 8. 15. || l. 10. Diimj Cum
grave V 7. || l. 18. ut utilitatibtis] hutilitatibas VI. 18. j| l 12. suasque] suas E1. || L 14. ad-
i2 1. |t l. 19. prodeesse B 1. || l. 21. ac] ita B 1; sensu deest E 1. extraneas] facnltates suas add.
hac V 7; deest B 2. |j /. 22. ant utilitati) ad lmtili- E2; facultates add. V 2. || l. 15. ita] ita ut E 2.
40 tati B 1. j L 16. grabi culpa E 2; ex gravi c. V; gravis
culpe E 1. |[ l. 17. nt deest E 1. || l. 20. ne] nec
E 2; deest E 1. hac) anc E 2. |j l. 27. de dote
sua] dotem snam E 2. |j l. 29. qua] qui, superscr. a
E2; qtiia VI. 2.

45 1) Cf. quae de hac lege dhsenienmt J. Ficker, 'Erbenfolge' IV, p. 1 0 4 sq. et

H. Bninner in 'Festgabe fiir Heinrich Dernburg' p. 4 3 sqq. (Ba*olini 1 9 0 0 / , et quae exposui
'N. Arch: XXVI, p. 138—146. 2) Lex erat Eurici regis deperdita; cf. Brunner l c.
p. 44 sq. et fN. Arch/ l. c. p. 140 sq. 3) De cmendationibus et additamenfis Ervigii regis
v. L c. p. 143 sq.
 196 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 1.
5, 1. Mecc.] potestatem haberent, vel etiam de
dote sua facere nralier quod elegisset in
arbitrio suo consisteret, sta magis servetur
a cunctis moderata censura, qua nec
parentibus vel aviis adimatur iudicandi
de rebus suis ex toto licentia, nec filios
aut. nepotes a successione avorum vel
genitorum ex omnibus repellat indiscreta
volmntas. Igitur pater vel mater, avus
vel avia, quibus quempiam filiorum vel
nepotum meliorandi volumtas est, hanc
servent omnino censuram, ut snper de-
cimam partem reram suarum melioratis
iiliis aut filiabus vel nepotibus atque
neptis ex omnibus rebus suis amplius
nihil inpendant neque facultatem suam ex
omnibus in extraneam personam trans-
dncant, nisi fortasse provenerit, eos legiti-
inos filios vel nepotes non habere suprestes.
Sane si filios sive nepotes habentes ec-
clesiis vel libertis* aut quibus elegerint
de facultate sua largiendi volumtatem ha-
buerint, de quintam tantum partem iudi-
candi potestas illis indubitata manebit.
Exheredare autem filios aut nepotes licet
pro levi culpa inlieitum iam dictis parenti-
bus erit7 flagellandi tamen et corripiendi
eos, quamdiu sunt in familia cohstituti,
tam avo quam avie, seu patri quam inatri
*) R 2: libertis aliquid dare elegerint, de
quinta tantummodo parte potestas illis
indubitata manebit.
IV, 5, 1. l. 2. helegisset II 1. |j l. 3. sta] ifa
Jil. VI; ista R 2. || /. 5. aviis] ita B 2. V 1\
abiis R 1. adimetur Ji 2. j| l. 8. indiscreta vo-
lumtas tles. V 7. || /. 10. vel avia] aut avia R 2.
VI. |j /. 12. censnram] ita B 1; m e n s u r a m
R 2. VI. decimamj tertiam V 7. || /. 13. melio-
ratis] ita R \. VI; melioratas R 2. |j l. 19. sub-
prestes R 2; supprestes VI. || /.20. Sane] nec VI.
l. 23. qninta tantum parte VI. || l. 26. lebi R 1.
/. 29. avo quam] ita VI; avi quam R 2; des. R 1.
\ nec parentibus vel aviis adimatur iudicandi
de rebus suis ex toto licentia, nec filios aut
nepotes a successione avorum vel genitonim ex
omnibus repellat indiscreta volnntas. Igitur pater
vel mater, avus aut avia, quibns qnempiam filiorum 5
vel nepotum meliorandi roluntas est, hanc servent
omnino censuram, ut super tertiam partem rerum
suaram melioratis filiis aut filiabus vel nepotibus
atque neptis ex omnibus rebus suis nihil amplins
inpendant neque facultatem suam ex omnibus in 10
extraneam personani transdncant, nisi fortasse
provenerit, eos legitimos filios vel nepotes non
babere subprestes. Hoc tamen, rationis in-
tuitu prelucente, observandmn adicimus,
ut pater vel mater, avns vel avia de 15
supradicta tertia parte rerum suaruin, si
in nomine filiorum suoram atque nepotiim
aliquid specialiter scriptis conferre decre-
verint, iuxta testationis eorum ordinem
cuncta erant observanda perenniter; qua- 20
liter testatio talium de eadem tertia por-
tione, iuxta quod eam in singulis voluerit
prelargire, plenam et inconvulsibilem ob-
tineat firmitatem. Nec licebit filiis ipsis
atque nepotibus; qui de hac tertia portione 25
aliquid meruerint a parentibus suis vel
aviis percipere, quodcumque aliud iudieare,
excepto si a parentibus vel aviis nulla
ad futurum videatiir pro conlatis rebus
30
IV, 5, 1. l. 1. nec] ne E 1. aviis] ita E 1;
avis JE 2. V. adimatur] adunatur El. || l. 2. licen-
tiam E 1. j| l. 3. aviorum VI. jj / . 5 . ant avia] ita 35
E 1. VI; vel avia cett. [| l. 7. censuram] ita VI. 2.
4. 5. 8. 15; mensurara E. V3. utj ita ut Vl. 4;
et E 2, itbi ita al. man. add. || l. 8. melioratis]
ita E. V 2. 3; meliorandis cett. j| l. 9. neptis] ita
E. V2; neptibus cett. || l. 13. subprestes] ita E2; 40
superstes E 1. VI. 5; superstites V2; supprestes
alii. intuitu deest E 1. | /. 14. perlucentem E 1.
/. 19. iuxta] iusta E 2, et ita infra. |j l. 22. eam]
eum V 2. singulis] ita E. V 2; smgulos cett.
voluerint E 1; boluerit E 2. || l. 23. prelargiri 45
VI. 2. obtineant E\. V2. j|' l. 24. Iiceat VI.
3. 4. 1] l. 26. a par.] a deest E 1. || l. 27. aviis —
aviisj ita E.V2\ avis — avis cett. iudieare]
vendicare V2. || l. 28. vel ab avis F 3 . 4. Mad.
l. 29. ad futnrum] ita E.V2; adfutiira eett. 50
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 1.
Hecc.] potestas manebit. Nam si filius
filiave, nepos, neptis tam presumtiosi ex-
titerintj ut avum suum aut aviam, sive
etiam patrem aut matrem tam gravibus
5 iniuriis conentur affieere, hoc est7 si aut
alapa, pugno vel calce seu lapide aut
fuste vel flagello percutiant, sive per
pedem vel per capillos ac per manum
etiain vel quocumque inhonesto casu ab-
IO straere contumeliose presumant, aut publice
quodciimque crimen avo aut avie seti
genitoribus suis obiciant: tales, si quidem
manifeste convicti, et verberandi sunt ante
iudicem quinquagenis flagellis et ab heredi-
15 tate supradictoram, si idem avus aut avia,
pater vel mater roluerint, repellendi1.
Tamen si? resipiscentes a suo excessu,
veniam a stiprascriptis, qidbus offenderant,
inploraverint, eosque in gratiam reeeperint
20 patema pietate aut rerum suarum suc-
cessores instituerint, neque proiberi ab
eonun hereditate neque propter disci-
plinam, qna correpti sunt, infamiam pote-
rint ullateniis sustinere.
25
30
IV, 5 , 1 . l. 5. adficere B 2; adfligere VI.
l. 8. vel per] per deest B 2. V 7. || /. 9. vel quoc.]
vel deest li 1. abstrahere H 2. |[ l. 14. iudice B 1.
35 l 19. gratia B 2. VI. || l. 20. paterna] pater vel
maternam B 2. || l 21. ab] de B 2. j| l 23. po-
terunt B 2.
45
1) Cf. Ed. Jioth. 168. 169. 2) Allegari videtur Chindasvindi lex V, 2, 2 ab ipso
Ervlgio rege aucta. Cf. IV, 2, 16; 5, 5.
197
Ei'V.] testationis condicio intercessisse. IV, 5,1.
Sane si filios sive nepotes habentes ecclesiis vei
libertis aut quibus elegerint de facultate sua
largiendi vohintatem habneriiit, extra illam ter-
tiam portionem, que superius dicta est,
quinta iteram pars separabitur. De qua
quinta parte iudicandi potestas illis indubitata
manebit. Sed sive tertia rerum pars, que
meliorandis filiis* inpendi precipitiir, sive
quinta? que pro conlatione ecclesiarum vel
libertorum seu quorumlibet inpensione
separari iubetiir, de propriis tantumdem
rebus separabitur. Nam quod quisquis
ille per auctoritatem percipere meruit
principum, nullo modo in admimeratione *
hiiins tertie vel qninte partis quolibet
titiilo admiscetur, sed iuxta legem aliam2,
qui hoc a rege perceperint, habebunt
licitum, quale voluerint de conlatis sibi
rebus a principe ferre iiidicium. Exheredare
autem filios aut nepotes Hcet pro levi culpa in-
licitum iam dictis parentibus erit, flagellandi
tamen et corripiendi eos, quamdiu sunt in familia
constituti, tam avo quam avie, seu patri quam
matri potestas manebit. Nam si filius filiave,
nepos v e 1 neptis tam presumtiosi extiterint, ut
avum suum aut aviam, sive etiam patrem aut
matrem tam gravibns iniiiriis conentur afficere,
hoc est, si aut alapa, pugno vel ealce sexi lapide
*) V 15: filiis vel nepotibus, sive deciina, que
in extraneos ferri iubetur, sive quinta etc.
IV, 5, 1. l. 6. iterum] r e r u m VI. qua al.
man. post add. E 2. J| l. 7. partej tantummodo add.
VU. illis] illi VI. || l. 8. sive] ita V; sibi E 1;
sive jiost corr. sivi E 2. |j l. 12. separare E 1.
/.14. meruit] ita E 2. VI. 2. 3; meraerit cett.
l. 16. quodlibet E 1. [| /. 17. admisceatur V 2.
l. 18. a rege] ad regem E2; des. F4. || /. 19. qualej
qua E 1; qualem E 2. |j /. 20. Exeredare E 2;
Exhereditare VI. j| /. 24. avo] avi E 1. V 2;
abii E 2. || /. 26. presumptores F 3 ; praesump-
tuosi Pith. |i /. 27. aut matrein} et matrem
E 1. |j /. 28. tam gravibus] tam deest V; gravis
V2. afficere] aftligere F15. |j /. 29. hoc est —
presumant (p. 198, L 4) des. V3. 15. aut alapa]
aut dee.it El; alapa ant Pith.
 198 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 1. 2.

IY, 5,1. Mi*V.\ aut fuste vel flagello* percutiant, sive per
pedem vel per capillos ac ,per manuin etiam vel
quocunique inhonesto casu abstrahere contumeliose
presumant, ant publice quodeumqne crimen avo
aut avie sen genitoribus suis obiciant: tales, si 5
quidem manifeste convicti, et verberandi sunt ante
iudicem quinquagenis flagellis et ab hereditate
supradictorum, si idem avus aut avia, pater vel
mater voluerint, repellendi. Tamen si, resipiscentes
a suo excessu, veniam a suprascriptis, quibus 10
offenderant, inploraverint, eosque in gratiam re-
ceperint paterna pietate aut rerum suarum suc-
cessores instituerint, neque prohiberi ab eornm
hereditate neque propter disciplinam, qua correpti
sunt, infamiam poterint ullatenus sustinere. 15

*) Pro flagello percutiant praebent V4: flagello,

gladio percusserint; V 8: flagello, gladio
quoeumque percusserint aut contra eos
malitiose levaverint.

IY, 5, 2. Recc. Erv.] H. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 20

De q u o t a p a r t e l i c e a t m u l i e r i b u s i u d i c a r e de d o t i b u s suis.
Quia 1 mulieres, quibus dudum concessum ftierat de suis dotibus iudicare quod
voluissent, quedam repperiiuitiir, spretis filiis vel nepotibus, easdem dotes illis conferre,
cmn quibus constiterit nequiter eas vixisse, adeo necesse est illos exinde percipere
commodum, pro quibus creandis fuerat adsumtum coniugium. Denique constitnentes 25
decernimus, ut de dote sua midier, habens filios aut nepotes, seu causa raercedis
ecclesiis vel libertis conferre, sive cuicumque voluerit, non amplius quam de quarta
parte potestatem habebit. Nam tres partes legitimis filiis aut nepotibus, seu sit tmus,

IV, 5, 1. l.\. percutiat E. V2. sive per] sibe

per E 2; si vero per E 1. j| l. 2. vel per capillos] 30
ita V1. 2; per cap. E; atit per cap. alii. ac]
aut E 2. per manum] manu V 1; manum V 2.
Pith. |j l. 3. quodcumque E\. || 1.4. presumpserint
Y\. 4. 5; presumpserit V 2. || l. 5. aut avie] vel
avie V 1. 2. genetoribus E 1. obicerint V 2. 35
l. 8. aut avia] ita E 2. V 1. 2; et avia alii.
l. 9. reppellendi E\.'\ l. 10. quibus] ita E. F 3 ;
quos cett. |j /. 11. offenderint VI. Pith. || l. 15. po-
terunt E 2; poter V2.
IV, 5, 2. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 15. 17. 18). — l. 20. FL. — EEX] des. 40
El.VS.4; ANTIQUA add. F 1 5 . CHINDASVINDUS] ita 112; CNDS 111; CHISDS E2; CHDS
VI. 2. 5. 7; GLS RECESVINDUS F14. EEX deext B 1. || /. 21. qnoda El; quodsv E 2. partibus
E 1; partem E 2. || l. 23. spretis] superstes B 1. [| l. 24. cnm ileest Ii 1. || l. 25. fnerat adsumta con-
iugia B 2; fuerant adsumtu coniugium E2. || l. 26. aut] et corr. vel E2; vel VI. 2. |{ l. 27. vel] adque
E 2; atque V 2. voluerint B 2. E 2. de quartam partem B 2. 45

1) Praeter scripta, guae supra p. 195, n. 1 allegavi, cf. rjuae disseruit M. Wolff, 'Zur Gesc/i.
d. Wittwenehe irn altdeutschen RechV in 'Mitthett. d. Instituts f. oesterr. Geschichtsforschung'
XVII, p. 382 sqq. Cf. IV, 5, 1. V, 2, 4.
 LEX VJSIGOTHORUM IV, 5, 2. 3. 199

Eecc. JSrv.] sive forsitam plures, absque dubio relietura est. De tota interim dote timc IV, 5,2.
facere quod voluerit erit mulieri potestas, quando nullum legitimum filium filiamre,
nepotem vel neptem suprestem reliquerit. Verumtamen femine, quas contigerit duobus
viris aut amplius nubere atque ex eis filios procreare, non eis licitum erit, dotem ab
5 alio marito acceptam filiis atit nepotibus ex alio viro genitis dare; sed iimisquisque
filius iiliave, nepos aut neptis ex ipsa linea procreati dotem, quam avus aut pater
eomm concesserat, post roulieris obitum per omnia secuturi sunt.

Jtecc.Erv.] HI. FLAVIUS CHINDASVINDUS KEX. IT,5,3.

De h i s , que p a r e n t e s t e m p o r e n u p t i a r u m d e d e r i n t .
io Quidquid 1 indiscreta parentiim rolumtate decemitur, legali necesse est censura
coerceattir. Idcirco, quia plenunque parentalis calliditas exigit, id tempore nuptiarum
filiis dare ? quod qiiandocurnque voluerint auferendi habeant potestatem, abrogata
deinceps eadem, qua predictum est, parentum calliditate, hac perpetim lege mansurum
per omnia noverint: ut, si quid
15 Hecc.] seil per SCripturam sive per tradi- Ew\ per tniditionem rei, seu per seripturam
tionem rei i sive per donationem cuiuslibet rei vel
coram testibus tradite
JRecc. Erv.] — extra quod in ornamentis aut vestimentis vel reliquis speeiebus, sicut
fieri adsolet, pro dignitate nuptialium fedemm ab aliis fuerit fortasse acceptum; quod
20 utique commodantibus erit reddendum — in mancipiis, terris, vineis, edificiis, vesti-
mentis adque ornamentis fuerit a pai*entibus sive nuptiarum tempore sive post nuptias
filiis quocmnque modo donatum, quodcumque inde filii iudicare voluerint, in eorum
consistat arbitrio; eodem tantum ordine reservato, ut post parentum obitum, dum filiis
patuerit adeunda successio, excepto ld7 quod parentes filiis iiixta leges fortasse dona-

25 IV, 5, 2. l. \. .forsitam] ita B 1. E 2. VI; forsitan alii. totam iuterim dote B 1; tota interim
dotem B2. E 2. \\ l. 2. mulieris B 2. filiamve] filiamv? B 2; filiam vel E 2. VI; filiaye vel V 1;
filiamve seu E\; filiam seu V 2. |j l. 3. vel neptem des. E 2. VI. 7. suprestem] ita B 1; subprestem
E2 (al. man. post add.); deest VS; snperstem E 1. VI. 2; superstitem F 5 ; supprestem cett. feminas
V2. ij l. 4. adque B 2. E2. filios] filios, al. man. add. filias E2; filios tiliasque F 4 . || l 6. filiavae
30 B2; filia vel E 2. ipsa] illa B 1. j| l. 7. eorum deest B 1. secuturi] ita B. E 2. 7 1 . 2. 4. 7. 17. 18;
consecnturi cett.
IV, 5, 3. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 7. (8. 14. 15). — l. 8. FL. — REX] des. E\.
V2. 3. 4; ANTIQUAadd. E2; ANTIQUA NOVITER EMENDATA add. Vlb. CHINDASVINDUS] itaB2;
CINDS Bl; CIHS E2; CHDS VI. 5; CHNDSDS VI. f| l 9. que] qui B 2. E 2. dederint] dederit
35 -R 1; f i l i i s s u i s add. al. man. E2; filiis dederint E\\ filiis suis dederint VI; ded. fil. suis V2.
l. 10. parentum] presentium B 2. est ut censura E 2. || l. 11. id] item B 2; idem VI. || l. 12. dare] ita
B. VI. 4. 7; d o n a r e E. V2. 3. Pith. Mad. adeo abrogata V2. il l. 13. deincebs V2. 7. qua pre-
dictum] ita B 1. E; qua predieta B2; que predictum VI; que predicta VI. 2. alii. hac (ac) perpetim
lege] ita B. E. V2. 1; hanc p. legem VI. 3. 4. mansurum] ita B 1. E. VI; mansura V 2; man-
40 suram B 2. V1. alii. j| l. 15. seu per scripturam — rei (col. 1) B. per traditionem — tradite (col. 2)
E. V. seu per tr. Pith. per tr. rei des. E 1. T'3. 7. 8. 14. 15. tradictione E 2. j| l. 16. sire per dona-
tionem] sibe per d. E2; seu per di traditionem (gie) E\; sive per traditionem VI. cuiuslibet rei vel
coram testibus tradite] ita E 1. VI. 2. 3. 7; cuiuslibet vel eoram testibus tradite rei cett. \\ l. 18. aut]
vel V2. vel deest B 1. ispeciebus E 2. |j /.19. adsoletj solet B 1. federum E 1. || /.22. l e g a l i t e r
45 donatum V8. \\ 1.23. hordine servato B 2. hobitum B 1. dum deest B2; de VI. j) l 24. patuerit —
fiiiis des. B 1. adeunda] adeundi VI; ad eundem B2; ad eandem T'4. successio] corr. successionem
E2; saccessionem T r l. id] hoc VI. Pith. par. filiis] snis add. VI. 2. et al. wtan. E 2. inxta] iiista
et ita infra E 2.

1) V. de hac lege R. Schroeder, 'Gesch. d. ehel. Giiterrechts' I, p. 124/ Dalm, 'Studien*

mp. 124; 'N. Arch/ XXVI, p. 146.
 200 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 3.

IY, 5, 3. Becc. Erv.] verint, eadem inter heredes quoequatio fiat: ut7 quod nuptiarani tempore
filius vel filia a parentibus iuxta predictum ordinem possidendum accepit, et licentia
sit illi exinde quod yoluerit iudicandi, et post parentum obitum aderatione adibita,
contropatis his, qne teinpore nuptiarum promerait, adque heredibus ceteris eadem
conpensata eqnalitate, quidquid super de parentmn esse hereditate constiterit, equali 5
teneant hac sequantur divisione.

IV, 5, 4. Becc.] BH. Erv.\ mi.

FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
De filiis de d i v e r s i s p a r e n t i b u s
n a t i s , et qua d i s c r e t i o n e p a r e n -
tum a d s e q u a n t u r liereditatem.
Si x provenerit unum virum plures habere
uxores adque ex omnibus filios procreare,
et aliqueni filiorum aut filiaram contingat
intestatum ab liac vita discedere, facul-
tatem eius, si filios non reliquerit vel
nepotes, illi fratres vel sorores adprehen-
suri sunt sibique vindieatiiri, quos ex uno
patre et ex iina matre constat esse pro-
genitos. Talis etiam ordo servabitur? si
ima nralier de pluribus maritis filios
habeat. Nam similiter fratrum sororum-
que hereditatein, tam a pateraa quam a
materna successione debitam, eomm, qui
ex his intestati vel absque prole sive
D e f i l i i a d i v e r s i s p a r e n t i b u s n a t i s , et
q u a d i s c r e t i o n e p a r e n t u m a d s e q u a n t u r io
h e r e d i t a t e m.
Si provenerit unum virum plures habere uxores
atqne ex ornnibus filios procreare, et aliqnem
filiorum aut filiarum contingat intestatum ab hac
vita discedere, facnltatem eius, si filios non reli- 15
querit vel nepotes, illi fratres vel sorores ad-
preliensuri sunt sibique vindicaturi, quos ex imo
patre et ex una raatre constat esse progenitos.
Quod2 si ex uno patre et diversis matri-
bus filii fuerint, facultas, que de patre 20
venerit, illi tantum inter se emnt equaliter
divisuri, qui ex uno patre fuerint pro-
creati. Similiter et si de una matre vel
de diversis patribus filii nati fuerint, id
precipimus observari. Nam et si una mulier 25

IV, 5, 3. l. 1. eredes E 2. V 7. qnoequatio] ita B. E 2. T"2. 7; coeqnatio E 1. V 1. «//7.

l. 2. vel deest Ii 1. acceperit V 2. 7. || /. 3. obitum deest Ji. V 3. aderatione] de ratione V 7.
l. 4. contropactis El; vel contropatris V2. eandem conpensatam equalitatem V2. || l. 5. super —
constiterit des. V 2. 3. super de p. esse] superesse de p. V 3. Pith. equaliter E \. VI. [| l. 6. hac] ita
jrro ac R. V 7 ; hunc E 2; ac cett. divisionem V 2. 3. 30

IV, 5, 4. Codd, li 1. 2. VI. — l. 8. CHINDA- | IV, 5, 4. Codd.El. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 8. 15). —

SVINDUS] ita B2; CNDS B 1. VI. KEX deest l 7. 1111] FLS CHDS KEX acld. E 2. VI. 5; FLS
Jtl. \\ 1.9. de deest VI. || /. 14. atit fil. des. VI. GLS CHNDSDS EEX add. V2; ANTIQUA NO-
l. 15. hac] ac B 2. VI. || l. 20. Talis] Et talis VITER EMENDATA V15. [[ l. 9. ex diversis VI.
B 2. VI. |! l. 21. pluribus] ita B 1. VI; phirimis 2. 3. |i l. 10. adsequuntur E 1. || l. 12. habuisse 35
B 2. |i /. 22. abeat B 2. V 7. Nam deest V 7. T 8 . 1! /. 13. procreasse V 4. || 7. 16. vel nepotes]
similiter] -ita VI; si mtilier B. || /. 23. hereditate aut nepotes VI. 2. illi fr.] illius fratres VI. 2.
V 7. a pat. quam a mat.] ad patema quam 4. 5. vel sorores] aut sorores V1; et sorores V 2.
ad materna B 1; paterna quam materna V 7. adpr^hensuri E\. || l. 17. vendicaturi V1. ex
/.24. s i b i debitam VI. uno patre — inatre] tmo patre vel ex xma matre 40
VI. imo patre et ex des. F 3 . || l. 18. et ex] vel ex
VI. 4; et E2. V2. |[ /. 19. si ex una matre et
diversis patribus E 1. || L 20. filii n a t i fuerint
VI. 4. facultatem VI. 4. Mad.; facultates Pith.
l. 21. venerit] evenerit E1; eberit al. man. corr. 45
ebenierit E 2; venerint V 1. Pith. \\ l. 23. vel de}
vel E2. V1; et de V 3. 4.

1) Cf. IV, 2, 5 et quae de utraqne lege exposui 'N. ArchJ XXVI, p. 99 sq. 2) Cum
hoc Ervigii adclitamento conferendum est eiusdem additamentum ad legem IV, 2, 5 latum.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 4. 5. 201

Jtecc.] nepotibus discesserint, illi tantum
fratres sororesque habituri sunt, qui unius
patris vel matris filii filieve fore noscuntur;
ita ut iuxta legem aliara \ qua constitutiim
5 est, triantem nepotes non perdere, licitum
sit etiam nepotibus aut neptis, qui patres
aut niatres amiserint, in omni facultate
avorum vel aviarum cum patruis aut
avunculis equales succedere, illo tantum
10 ordine permanente, quo superius decretum
estj parentes vel avos de rebus suis filios
nepotesque meliorare aut in extraneum
quemlibet quodcumque conferre.
de pluribus maritis filios imbeat, similiter IV» 5j 4.
fratrum sororumque hereditatem, tam a patema
quam a materna successione s i b i debitam, eorum,
qui ex his intestati vel absque prole sive nepotibns
discesserint, illi tantum fratres sororesque habituri
sunt, qui unius patris vel matris filii filieve fore
noscuntur; ita ut iuxta legrem aliam, qua con-
stitutum est, triantem nepotes non perdere, licitum
sit etiam nepotibus ant neptis, qul patres aut
matres amiserint, in omni facultate avorum vel
aviarum ctim patruis aut avunculis equales suc-
cedere, illo tantum ordine permanente, quo
superius decretum est, parentes vel avos de rebus
suis filios nepotesqxie meliorare aut in extraneam
personnm quamlibet quodcumque conferre.

Recc.JErv.] V. ANTIQUA. IV, 5, 5.

De h i s , que filii p a t r e v i v e n t e vel m a t r e v i d e n t u r adquirere.
2
Filius , qui patre vel matre vivente aliquid adquisierit, sive de munificentia regis
aut patronorum beneficiis promeruerit*, et exinde aliquid cuicumque vendere vel donare
«0 voluerit, iuxta eam condicionem, que in aliis nostris legibus continetur3, in ipsius
potestate consistat; nec sibi aliquid, dum filius vivit, exinde pater vel mater vindicare

*) F15 add.: sen fidelis aliquid ei donaverit.

IV, 5, 4. 7. 3. fiiii filieve] filii filive B 1; IV, 5, 4. 7. 1. pluribus] plurimis E2. VI. 3. 4.
abeat E 2. j| 7. 2. liereditate E 1. tam paterna
filins filiave B2; filii filie vel VI. || 7. 4. iuxta]
quam matema F l . || 7. 3. sibi deest E 2. devita
25 iusta VI. |j l. 5. triantem] ita B 1. VI; deest B 2.
perdere] prehendere B 2. |j 7. 6. qui] quia B 2. E2; debita V2. § 7.4. liis] eis E2. || 7.5. illi]
7. 7. admiserint B 2. jj /. 10. quo] quod B 2. illivis F 1. 2. sororesque] vel sorores V 1. 2.
7. 12. in deest B 1. 7. 6. filieve] filiabe E 2. fore] ferre .7? 2.
7. 7. iuxta] iusta E 2. quaj qaam i? 2. V 1.
30 7. 8. triante i? 2. F 3 ; trientem F 1. 4. licitum
est E 2. ji 7. 9. neptis] ita E. V 2; neptibus cett.
patris aut matris V 2. \\ l. 10. admiserint E 2.
V2; amiserunt VI. || 7.11. aut avunculis] atque
av. E 1; et av. T'3; vel abum vel abunculis E 2.
35 7. 12. qui superius decretus est F 2 . !; 7. 14. ne-
potesque] vel nepotes F 2 . extraneam personam
qnamlibet] extraneam personam quemlibet E 1;
extraneum quemlibet E 2. V 3. 4.
IV, 5, 5. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 7. (8. 15. 17). — 7. 16. ASTIQUA] deest B 2.
40 El. V2. 3. 4. 5; FLS CHDS EEX F l . 17. || 7. 17. videntur — matre des. B 1. j; l. 18. patre vet
matre virente] vivente B 1; patre vivente vel (ant E 2) matre E. j[ 7. 19. et exinde — voluerit
des. V 3. vel] aut E. |[ l. 20. voluerit] valuerit B 1; deesf Mad. iuxta] iusta E 2. nostris deest
El. VI. ii 7. 21. vendicare F l .

1) Lex, gnae hic laudatur, ant ipsius Chindasvindi lex IV, 2, 18 est aut, quod verisimilius
45 est, lex antiqua deperdita, quam Leoviglldus capiti 327. Codicis Eiiriciani mbstituerat. De vi
loti huius a CMndasvindo laudati cf. 'K Arch/ XXVI, p. 126 sqg. 2) Lex de peculio
castrensi et quasi castrensi filii familias constituit, Uges forte Bomanas imitans; cf. Cod. Theod.
VI, 35, 15; Cod. Iust. VI, 61, 6. 7 ; v. 'N. ArchJ XXVI, p. 146 sqq. 3) C/. F, % 2.
LL. Sect. 1. I. 26
 202 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 5. 6.

IY, 5, 5. Recc. Erv.] presumant K Quod si inter leudes 2 quicumque, nec regis * beneficiis aliquid
fuerit consecutus, sed in expeditionibus constitutus de labore sno aliquid adquisierit,
si eommunis** illis victus cum patre est, tertia pars exinde ad patrem perveniat,
duas autem filius, qui laborabit, obtineat.

*) V2. 4. S add.: nec patronorum.

**) V 2. 4. 8: communis cibus aut victus illi cum etc.

IV, 5, 6. Recc. deest. VI. FLAVIUS GLORIOSUS WAMBA REX.

De c o e r c i t i o n e p o n t i f i c u m ? qui p r o r e b u s , quas a suis
ecclesiis auferunt7 tricennium intercessisse causantur.
Deus 3 iudex iustus, qui iustitiam intemporaliter diligit, non vult 10
servire iustitiam tempori, sed tempora potius equitatis lege concludi.
Ipse igitur Deus iustitia est. Deo ergo datur quidquid a fidelibus in
Dei ecclesiis iustissima devotione offertur. Nam et fidelis quisque
mstitie serviens Deo mediante, qui iustus est, vota sua adstringit. Nus-
quam enim itistitie vota solvenda sunt, que et a iustitia processerunt et 15
per iustitiam inligata noscuntur. Deo igitur fraudem facit, qui iustitie
aliquid subtrahit. Ergo et iustitiam rescindit, quisqnis aliena vota
corrumpit. Cum igitur, ut dictum est7 Deus iustitia sit, qua presump-
tionis insania agitur, ut de manu Dei quis auferat, quod tricennali
temporum prescriptione se tenuisse contendat? Multorum enim mentes 20
pontificum, inlicito cupiditatis ausu precipites, quedam de his, que in
eorum diocesi fundatis ecclesiis pia fidelium oblatione donantur, in-
satiabili rapacitatis studio aut iuri ecclesie principalis innectunt, aut
donanda aliis vel sub stipendio habenda distribuunt, sicque non solum

IV, 5, 5. 7. 1. leudes] leodes F 2 ; landes V3. 15. regis] regiis E. V2. 3. |j l. 3. illis] ita B 1. 25
E. V 7; illi cett. patremj patre R 2. E 2. || l. 4. laborabit] ita B. E 2. Y 7; laboravit cett. || l. 5. pater-
norum V 4. [| l. 6. illi aut victus T'8.
IV, 5, 6. Cocld. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18. 19. 20). — L 7. VI] IN NOMINE
DOMINI add. E2; IN NOMINE add. JPith. FL. — KEX] des. E 1. V 5. GLOR.] AUGS GLS V 4.
WAMBA] GUMBA F 4 . || L 8. De] De canone de F 4 . 8. coercitione] ita V2; cohercisione E1; 30
qnoarcitione E2; coercione V 3. 4; con-eetione VI; cohercione Vo; quohercione VI. a deest VS.
4. 5. |j £.9. auferuntur F l . 2. tric. — causantur des. V2. causentur E 1. || /. 10. index iustns] ita
E\. F 7 ; inst. iud. cett. intemp.] deest V2; intemporabiliter V3. 15. \\ l. 11. servare VI. set E 2.
potius] positus E' 1. conclndit E 2. VI. 7. 17. 18. || l. 14. iustus] iustum E 1. adstringit] instringit
E 1. Nnsqnam] Numqnam E 2. V 2. 3 ; Semper Pith. \\ L 15. institie] iusta V 1. 4. 5. 8. Pith.; 35
iustissima V 7. et a iustitia] ita V 2; et iustitia E 1 , et ad iustitia E 2; et ad institiam V 7; a iustitia
VI. |! l. 16. per] pro E 1. inligata] «te i? 1. F 3 . 7. 15. 17; illigata VI. 4 . 5 ; alligata F 2 ; ligata cett.
l. 17. subtrabitur E1. quisquis] qui i? 1. |i Z. 20. se deest E1. |j /. 21. quedam] quidam JE^ 1.
l. 23. iuri] inre F 7 ; in re E 1. || ^. 24. snb (Zeesf E\. F l . >stipendiis F 3 . 20; istupendio F 7 .

1) Cf. Edict. Roth. c. 167. 2) P o r llmdesy, a Francis saepissime usitata, hoc solo -w
loco tn Visigothorwn scriptis occurrit. Significat kaud dnbie homines, ministros seu comites regis,
eosdem fortasse, qui postero tempore gardingi seu palatini vocantur; cf. 'jV. Arch/ XXVI,
p. 146 sq. 3) Hanc legem et sequentem, a rege Wambano eodem die (23. Dec. 675j datas,
per errorem ab Ervigii iureconsultis huic titulo subiectas esse suspicamur, cum multo melius cum
titulo sequenti convenire videantur. Lex prior constitirit de rebus ecclesiarum, in proprietate 45
fundatorum sen herednm eorum consistentium, ab episcopis non praesumendis. Cf. U. Stutz, 'Ge-
schichte des kirchlichen Benefiziahctsens' J, p. 103 sqq. 107.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 6. 203

Beec. deest. Erv.\ aliena vota disrumpunt, sed et sacrilegium operantur in eo7 quod IY, 5,6.
ecclesie Dei fraudatores existunt. Ecclesiam quippe fraudare saerilegium
esse7 a maioribus adprobatur. Unde et7 cuni eos evidens ratio per-
suadeat ad reddendum, aut tricennium in re possessa opponunt7 aut non
se fecisse respondunt, quod decessores suos egisse non nesciunt, et taraen
scita emendare refughmt, sicque cupiditatem tricennio fovent et rapaci-
tatis studia tempornm prescriptionibus cumulant, et qui admissuin facimis
ad motnentum delere debuerunt, annosa id obpositione solidare con-
tendunt. Quante igitur impietatis ille credendus est, qui ad hoc laborat,
10 ad hoc etiam propositionis sue voces exagerat, tit per tricennium se
cognoscat Deo iniuriam intulisse, quam tamen, exacto tricennio, renuat
emendare ? Nunc vero, cum hec et talia equissima iustitie defensione
prolata sunt7 nos tamen non preterita ordinamus, sed futura disponimus,
nec precedentium regum, sed nostri regni tempora definimus: abrogata
15 ergo deinceps totius cupiditatis licentia, nulli pontificum ultra licebit, aut
qiiicquam ab ecclesiis diocesis sui auferre7 aut abstultum quodcumque
per obpositionem tricennii vindicare. Non enim in hac causa deinceps
tricennale tempus accipiendum est; sed quandocumque ftierit veritatis
origo monstrata, iustitiam partis sue reeipiat. Quia et7 ut multiplex
20 annorum series sine repetitione pertranseat7 facit hoc preminentis diira
potestas, que sic subdita sibi sacerdotum conprimit colla, ut pro ablatis
rebus intendere contra preminentis personam nec audeant nec pre-
sumant. Proinde, ne talium silentio vox perenniter expoliate ecclesie
conquiescat, liciturn erit liuius presumptionis admissum et per quemcum-.
25 que et quandocumque accusatura detegi et inrninentis ipsius cause
negotium expediri; sub isto videlicet ordine, ut7 si heredes fundatoris
ecclesie adsunt, ipsi talia proseqnantur; sin autem non fuerint, aut etiam7
etsi sint, causare tamen noluerint, tunc ducibus vel comitibus, tiufadis
atque vicariis sive quibuscumque personis, quos cognitio huius rei ad-
.30 tigeritj et aditus accusandi et licentia tribuitur exequendi. Quicumque
ergo episcoporum hec7 que premissa sunt7 in preteritis fecit et tricennium
iam in hac perversa possessione implevit7 ea ipsa7 que in preteritis per
XXX annos tenuit, Deo potius iudicanda relinquimus, quam nostro
rescindenda iudicio definimus. Quicumque vero usqne ad tempus7

35 IV, 5, 6. 1.2. ecclesiam] heclesiam Christi VI. [| 1.4. in re] iure T r 3. opponunt deest E 1.
/• 5. se deeat E 2. V \. 2. respoudunt] ita E. V2. 1; respondent VI. 3. alii. decess.] de successores
VI. j| l. 6. scita] ita VI. 2. 4. 5. 7. 8. 14. 15. 20. Pilh.; scitu F 3 ; scit E 1; sciat E2; ista Mad.
refugiunt corr. nequeunt E 2. || /. 7. studia] astuciam V2. j| l. 8. debuerant E 2. V2. solidari E 2.
l. 11. cognoscat] cognoscens E2; recognoscat VI. 2. 4. Deo] Domino E 1. V 7. rennuat E 1.
40 l. 12. hec] hae E 1. equissimaj ita E.V1\ equisisima F 3 ; nequissima T'l. 2. 4. 5. iniastitiae V5.
/•14. difinirans E 2. \\ l. 16. ecclesiis] ecclesia 271; aliis VI. diocesis sui] ita El; d. suis E 2. VI;
sui d. V2; d. sue cett. abstultum] ita E2. V2. 3 ; abscultum 2?1; abstulatum VI; ablatum VI. 4. 5.
/. 17. per obpositionem] propositione E 2; per positionem VI. tricenni E 1. || l. 20. pr^minentis E 1;
preeminentis E 2. V 2. 3. rtll. || /. 21. sabdita] ita E 1. V2. 3. 4. 5. 7. 8. 14. 15. 20; aubiecta corr. al.
45 man. subdicta E 2; debita V 1. j| L 22. preminentis] ita E. VI; preeminentis alii. persona E 2.
audeant] audiant E\\ adeat E2. \\ /.23. talium] ita E\. VI. 2. 3. 4. 7. 8. 20; tali E 2. Vb. silen-
tium 2?1. VI. perhenniter VI. spoliate VI. jj /.24. huius p.] huius negotium p. V2; hoc negotium
p. VI. || l. 25. accusatum] haccansatmn E 2. [| /. 26. expedire VI. 1 /. 28. etsi] itn E 1. V2. 7; aut
E2\ si cett. sint] sunt VI. tiufadis] ita E 1. F2- 7; tiumfadis F 3 ; tiuhpadis E2; tiuphadis cett.
50 /. 29. atquej aat E 2. VI. adtigerit] adtingerit E 2. VI; contigerit E 2. || /. 30. exeqnendi] etequendi
E\. j! l. 31. que prem.l que deest E\. |f l. 32. in deest VI. |j /. 33. iudicand^ E 1; vindicanda Pith.
26*
 204 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 6.

5,6. JSccc. ileest. JErv.] quod lex ista conderetur, in lioc ipsut, quod rapuit, tricennium
non implevit, rem ipsam7 que ablata est, sine aliqua satisfactione in
omni integritate ecclesie. cui testata est, reformare cogatur. Iam vero
a die huius late legis vel tempore quicumque pontificum de his7 que a
iidelibus in Dei ecelesiis testata vel conlata esse noscuntur, aliquid 5
exinde abstulerit suoque iuri vel ecclesie principali applicaverit seu
cuicumque persone quolibet modo quodcumque tale concesserit, nulla
temporam longevitate securus, iuxta premissum ordinem, quandocumque
et per quemcumqtie talia fuerit commisisse detectus, ea ipsa7 que pre-
sumpsit, una cum legitiina satisfactione rei proprie illi ecclesie, cui tulit 10
vel in quam deliquit, reformare cogendus est. Quod si de rebus propriis
non habuerit undo conponat, et in omni integritate ea, que presumpsit,
ecclesie, cui *tnlit, restituat, et ipse pro excessibus siiis iuxta canonem
Toletani concilii undecimil excommunicationis plectendus erit sententia,
id est, ut, si decem solidos rem ipsam, quam tulit, valere constiterit, 15
XX diernm penitentie satisfactione admissum facinus expurgabit. Simi-
liter, sive maioris sive minoris sit pretii quod presumpserit, geminata
hoc semper dierum satisfactione vel penitentia emendabit. Simili quo-
que et ille sententia vel damno multandus est, qui a decessore suo
ablata deinceps qnecumque de diocesanis ecclesiis apud se tenere pre- 20
sumpserit. Quicumque tamen iudicum tenorem legis huius adimplere
neglexeritj quod aut iudicare talia differat aut iudicanda regis auditibus
nullo modo innotescat, oranem rei taxationem, quam episcopus ille per-
solvere debuit, qui talia fecerit, tota ecclesie illi de sua idem iudex
proprietate debebit eonponere, cuius accusatum sibi negotium destitit 25
iudicare. Hec igitur lex non solmn pro rebus, que in ecclesiis absolutis
vel diocesanis conlate sunt, observabitur, sed sub generali nomine
ommum ecclesiarum, id est7 tam in monasteriis virorum quam etiam

IV, 5, 6. l. 1. quod] ita E. V 1. 7; quo F 2 . 3. alii. ipsut] iia E2. VI; ipsnd El. VI; ipsum alii.
quod] hoc E 1. || 1.2. satisf.] excusacione F 2 ; retardatione F 4 . 8. || 1.3. testata] ita E\. VI; testa 30
E 2; testata r e s F l — 5 . (j / . 4 . pontificura] v e l (atit F 8) a l i o r u m h o m i n u m add. V 4. 8.
l. b. conlata] collocata F 2 . || 1.6. iure E 1. applicaverit E 1; adplicaberit E 2. || 1.7. concesserit]
consenserit F 2 . || l. 9. fuerit] fuit F l . ipse E 2. j[ l. 10. una — illi des. E 1. satisfactio F l . pro-
prie illi] proprilli E2; des. E\. tulit] abstulit F 4 . j| l. 11. deliquit] delinquid E 2; deliquid F l . 7.
cog-atur F 2 . \\ l. 12. et deest VI. || /. 13. tulit] abstulit F 4 . iuxta] iusta E 2. V7. [J /. 15. id est] ideo 35
E\. solidis E2. V7. res ipsas F 2 . constitnerit E \. j| l. 16. expurgavit E\. V7; expiavit F 4 . 8.
Similiter — lioc] Si vero maioris sive minoris quantitatis precii quod presumsit geminata sirailiter hoc
V2. |j l. 17. sit precii sive minoris VI. |j /. 18. satisfactionem dedugat ne non tantum vel p. F 3 .
vel penitentia] vel penitentie E2; penitencie F 2 . |j l. 19. a decessore] accessore corr. a cessore E 2.
suo deest V2. || l. 20. quecumque] quamcumque rem F 2 . de] deest E 1. F 2 ; a F l . 5. || /. 21. Qui- 40
cumque] Qui cura F l . || l. 22. quod] quo F 2 . Pith. regiis E 1. || /.24. qui] a u t a l i u s qui F 4 . 8.
totnm F 2 . || /.25. proprietatem E 1. accusatum] causatum corr.al.man. acausatum E 2. destitnit F l .

1) Conc. Tolet. XI. can. 5 : nec enim iustum est, . . . tit pro excesslbus talium (sc. sacer-
dotuni) satisfactio ab ecclesiis exigatur . . . Dc talibus ergo placuit definire, qui, nullis habitis
rebus propriis, aut in quocumqne pervasores extiterint aut qtiibuslibet personis caedes vel quod- 45
cuinque praesumptionis intnlerint, . . . iuxta quod praesumptiosus quisquis ille extiterit, ita et
poenitentiae legibus subiacebit; id est, si in X solidomm summam praesumptor esse con\incitur,
XX dierum poenitentiae satisfactione purgetur, ita ut ; sive minoris sive maioris summae ex-
cessum peregerit, similiter geminata hoc semper satisfactione poenitentiae recompenset. Con-
ciliuvi illud provinciae Cartkaglniensis paucis sepdmanis ante legem nostram latanx celebratum est. 50
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 6. 7. 205

Mecc. deest. Erv.\ feminarum, omnimoda institutione conplebitur. Id tamen adiciendum IT, 5,6.
huic legi manifesta ratio persuasit, ut episcopi omnes, quoseumque per
ecclesias stii diocesis sacerdotes rectoresque ordinandos elegerint, eogni-
tiores eos efficiant de. utilitatibus ecclesie illius, in qua fuerint ordinati;
id estr ut, quicquid imusquisqiie episcoporum de scripturis ecclesie dio-
cesis sue apud se conservaticmis eausa habere se novit, mox rectorem
ecclesie cuilibet pretulerit, statim eir quem ordinaverit, utilitates ecclesie
vel scripturas in manifestam agnitionem deducat, ne non tantum igno-
rantia ordinati, set7 quod peius est7 obcelatione vel vitio ordinantis
10 voluntas in quocmnque lateat testatoris. Ita tamen erit, ut et con-
petentia sibi sacerdotes rectoresque ecclesiarum autentica videant et
autenticomm ipsonun exemplaria., manus sui episcopi roborata, pro omni
firmitate a pontifice suo accipiant; qualiter per ea ipsa exemplaria et
negotia ecelesie sibi commisse absque liesitatione proponant et veritatem
partis sue iustitia intercurrente recipiant.
Data et confirmata lex a die decimo kalendarum Ianuariarum,
anno feliciter quarto regni nostri1 in Dei nomine Tpleto.

JRecc. deest. Erv.] YH. FLAYIUS GLOKIOSUS WAMBA EEX. iy, 5,7.
Ke hii 7 qni r e t e n t o o b s e q u i o e c c l e s i e m a n u m i t t a n t u r , in-
20 g e n u a n i m p e r s o n a r u m a u d e a n t a d i r e coniugium.
Magna est confusio generis, ubi dissimilitudo imius parentis statum
degenerat progenite prolis. Hoc eDim necesse est inveniatur in frutice,
quod tractum est ex radice Quomodo enim absoluti decoris tituhim
reportabit, cuius parentes obligatio adhuc innexa constringit? Et hec
25 quidem premissa sunt pro eo, quod multi de familiis ecclesiaram liber-
tati donantur, nec tamen absolute libertatis licentia potiuntiir in eo,
quod ecclesie illi, de qua originem ducunt, per obsequium inligantur;
qui tamen, dum perverso ordine ingenuaram personaram conubium ex-
petuntj contra naturam quod ipsi non sunt generare intendunt; et qnod

30 I V , 5, 6. /. 1. institutione] constitutione VI. 4. 5. 8. 1(1] I t a E 1. || l. 3. stii] ita E; suis VI;

sive V2; sue cett. \\ l. 4. qua] quibus E. || l. 6. noverit VI. 2. |j l. 8. manifestam agnitionem] ita E.
Vd. 4. 3Iad.; manifesta agnitione VI; manifestam cognitionem VI. 5. Pith.; manifesta cogTHtione
V 2. ne] ita E 2. VI. 2. 7 ; nec cett. || l. 9. ordinati set] ita E 2. VI; o. sed V2. 20. Fit/i.; ordi-
natis E\, ubi reliqua — ordinantis des.; ordiuatus et F 3 ; ordonati et cett. peius] p eius VI. vitium
35 V 2. ordinantis] ordinatis E2; deest F 3 . || l. 10. Ita] Id VI. 20. Pith. ut et] ita E. VI. 7; et
deest cett. |( l. 11. autentica] autentia VI. 2. videant et] ita VI. 2. 3. 7; et deest cett. |) l. 12. auten-
tieoram] obtenticorum E1. manus] ita E; a manus V7; manu cett. epsci E 1. j| l. 16. a die] iilt
E2; die V2. decimum E2; undecimo VI. 2. 8. 17. JPith. kal.] klds E 2. \\ l. 17. Tholeto VI.
IV, 5, 7. Codd. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18. 19. 20). — l. 18. VII] IX NOMINE
40 DOMINI add. E2. FL. — KEX] des. E\; ANTIQUA add. F15. 19. GL. deest VI. WAMBA] WBA
VS; GUMBA F 4 ; GABA Pith.; RECESVINDUS F14. || /. 19. Ne hii] ita VI. 2; Ne his E 1; De
his E 2; Ne ii V 3. alii. retento] retemto E 1; reddent E 2. ecclesiarum E 2. mannmittuntur V.
l. 20. personaram deest E1. coniugia E 1. [j l. 21. statum] statu E2; tantum E\; statim F l . 2.
/.22. degenuerat E1. proles F 2 . tit inveniatur F l . 2. |j /.23. decoris] tegoris E\. || /.24. repor-
45 tabit] ita E 2. F 3 . 7. 15. Pith.; reportavit E 1; deportabit F l . 2. 4. 5. Mad. parente E l. obligatio]
ob negotio E2. adhuc] adhoc El; aduc E2. \\ l. 25. mnlta F 2 . || /. 26. licentiam F 2 . || /. 27. illi
ecclesie E 2. VI. fj /. 28. perverso] diverso Pith. personarum deest E\.

1) Die 23. Decemb. a. 675.

 206 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 7.

IV, 5, 7. Becc. deest. Erv.] in augmentum publice utilitatis debuit crescere, hoc in manifestam
inligationem persone vel rerum cognoscitur devenire, dum Ms, qui de
tam infami eoniugio nascitur, inferioris parentis adsequens sexum una
cum rebus suis omnibus ecclesiastice servituti addicitur. Quapropter,
ut talis de cetero amputetur presumptio, presenti lege precipimus, ut. 5
quicumque de farniliis ecclesie retento patrocinio ecclesie ipsius, de cuius
servitute exivit, libertatem a sacerdote acceperit, ingenuam sibi non
audeat in matrimonio sociare personam. Illi tamen, qui absoluti ab
obsequiis ecclesie per canonicam sententiam debito ordine manumittuntur,
et ingenuarum mulierum innecti copulis potenmt et in prole omnimode 10
dignitatis testimonium obtinebunt. Quod si hii, qui sub ecclesiarum
obsequio manumissi sunt, ingenuaram mulierum deinceps ausi fuerint se
coniugio sociare, ubi hoc primum iudex agnoverit, sub trina verberum
ultione vel conimonitioiie, sicut de ingenuis et servis lege alia 1 con-
tinetur, eos separare non differat. Quod si ab invicem se separare 15
noluerintj unmscuiusque persone, sicuti fuerant, condicione manente,
quidquid ex illis natum fuerit in principis potestate serviturum deveniat.
Res tamen omnis sive facultas, que de persona ingenua in talium
libertorum iure quolibet modo transfusa est, cum his etiam, que sibi
ex talium sexu progenitus filius potuit profligare, conquirere vel habere, ao
tota in integrum ad heredes illius ingenue persone possidenda pertineant
aut, si beredes ei defuerint, in principis iure deveniant possessura,
qualiter iudieare de his quod voluerit absolute potestatis potiatur
lieentia. Hec lex non solum in viris7 sed et in feminis observanda
est, id est, sive sit libertus ecclesie, sive liberta, que sibi personam 25
ingenuam sociare presumat. Hoc tamen in hac lege servandmn
est, ut quicumqne de preteritis usque modo, quo liec lex conderetur,
de talibus parentibus repperti fuerint intra tricennium generati, non
obligationem sequantur illius parentis, qui ecclesie per obsequium
inligatur, sed condicione omnimode ingenuitatis adsumpta cum omnibus 30
rebus, que de parente nobili in ignobili parente quolibet modo transierant,
in ingenuitatis fonna vel decore absoluti persistant.

IV, 5, 7. l. 1. manifesto E 1. || l. 2. inlicationera E 1; inligatione E 2. liis] ita E; is V.

de deest VI. || 1. 3. infamie V2. absequens E 1; exequens VI. 2. |j l. 6. retento] retempto E1.
/. 7. libertatem] liber tamen E 1; et libertatem V 2. sacerdotem E 2. V 7. acceperit] pr^ceperit 35
El; perceperit V3. 4. 7. |j /. 9. obsequio VI. 2. || / . 1 1 . liii] ita E. V2; hi VI; hic F 7 ; ii alii.
l. 12. fuerunt E 1. | l. 13. verberum] ita E 1. F 3 . 15. PUh.; verberentur VI; berberarum et E 2;
verborum VI. 2. 4. 5. Mad. |j /. 14. vel comm. des. V 1. 2. 4. 5. commonitione] ita F 3 ; com-
motione' E 1; communitione E2; comnnitione VI. \\ l. 15. se] ita V2 et e corr. al. man. E2; deest
E\. V\. 3. rell. separare] ita E\. VI; corr. separari E2; separari VI—5. || /. 16. fuerant] fuerat 40
VI. 7. || /. 18. omnes E1. VI. sive de facnltas E 1; sive facultates F l . || /. 21. ad] aut F l .
Pith.; aut ad F 2 . pertineat E1. F 2 . 1; posineant E 2. || /. 22. deveniant — absolute des. E 1.
debeniant E2; omnia deveniant F 2 . possessura] possidenda F 4 . 8. || l. 23. bolaerifc E2. || l. 24. sed
et] sed E 1; set, al. man. add. et E2; sed etiam F l . || l. 25. personaram ingenuam E\; ingenuam
persona E2. || l. 26. presumat] ita El. F 3 . 7; presumpserit cett. \\ l. 27. quo] quod F2. 7. || l. 28. intra] 45
infra F 2 . || l. 29. per obsequium] obsequio F 2 . |j l. 30. inligatnr] inligantur F 7 ; inqninantur E2.
ingen. omn. E2. 0 l. 31. in] ita E\. V2. Pith.; deest cett.. ignobili parente] ita E. VI. 2; imnobili
parente V 7; ignobili parenti cett. (! /. 32. fonnam V 2. decorem E 2. V 2. persistant deest V1.

1) Relegahtr ad III, 2, 3.
 LEX VISIGOTHORUM IV, 5, 7. 207

Recc. deest. j Erv.] Data et eonfirmata lex a die decimo kalendarum Ianua- IY, 5,7.
riarum, anno feliciter quarto regni nostri 1 in Dei nomine Toleto.

IV, 5, 7. l. 1. a deest V2. die decimo] ita E. VI. 2. 5. 7. 19. 20. Plth.; die X F 3 ; deeimo
F 1 4 ; duodecimo V 4. Jblad. || l- 2. in Dei nomine] ita VI. 18. 19 et post add. E 2; in nomine Dei
5 F 4 ; des. ce.it. Tholeto VI. 4; Toleto Amen F 7 .

1) Die 23. Decemb. a. 675.

 DE TRANSACTIONIBUS.

LIBER QUINTUS.
I. TITULUS: DE ECCLESIASTICIS REBUS.
I. De donationibus ecclesiis datis.
II. De conservatione et redintegratione ecclesiastice rei. &
III. De venditionibus et donationibus ecclesiasticarum rerum.
IIIL De rebus ecclesie ab his possessis, qui sunt ecclesie obsequiis mancipati.

T, 1,1. Recc.Erv.] I. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVIMHTS REX.

D e d o n a t i o n i b u s e c c l e s i i s d at i s .
Si fanmloram meritis iuste conpellimnr debite conpensare lucra mercedis, quanto 10
iam copiosius pro remediis animaram divinis cultibus et terrena debemus inpendere
et inpensa legum soliditate servare. Quapropter, quecumque res sanctis Dei basilicis
aut per principum aut per quommlibet fidelium donationes conlate repperiimtur votive
ac potentialiter, pro certo censetur, ut in eamm iure inrevocabili modo legum eterni-
tate firmentur. 15
T, 1, 2. Ttecc. Erv.] II. ANTIQUA.
De c o n s e r v a t i o n e et r e d i n t e g r a t i o n e e c c l e s i a s t i c e rei.
Consultissimax regni nostri credimus provenire remedia, dum pro hutilitatibus
ecclesiarum que debeant observari nostris inseri precipimus legibus. Ideoque presenti

LIB. V. T I T . I. Lemmata. Codd. B 1. 2. JET1. 2. VI. 2. 3. 5. 7. 20

Index cajritularum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 5. conversaticme El; conserbatione E2. \\ l. 6. vin-
dictionibus E 2. |[ l. 7. mancipati deest B 1.
V, 1, 1. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 15. 20). — l. 8. F L . — REX] des. B 3.
E\. VI. GLOK. deest F 3 . EECC.] E E C C « D S R 1; EECESSVINDUS R 2 ; EECTS E2; EECESVIN-
DUS F 3 ; ECCDS VI; E C H D S F 4 ; ECDS F 5 ; CHKDSDS F 2 . EEX] ANTIQUA add. E2. F 4 . 8. 25
15. 20. || l. 9. De — datis] des. F l ; De ecclesiasticis rebus B 3. il l 10. devite E2. F 7 . || l. 11. co-
piosus B 1; copiosis B 2. et terrena] eteraa JST 2 ; in eterna F 7. || l. 12. baselicis E 2. F 2 ;
vaselicis F 7 . || l- 13. per princ.] per deest F 3 . 7. quorumlibet] eorumlibet B 1. (! £. 14. censetur]
ito JB. F 3 . 7 ; censemns cett.
Y, 1, 2. OxM. .B 1. 2. 3. .£ 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 15. 17. 19. 20). — /. 16. ANTIQUA] 30
ita B 1. J7 2. F 4 . 7. 17. 19; de&rt cett. || /. 18. proyenire] pervenire 1? 2 ; prevenire F 1 4 ; provideri
F 2 0 . hutiJitatibus] ita Bl; hereditatibus - 8 3 ; utilitatibus cett. j| /. 19. legibus precipimus JB 3. E. V.

1) JE/aec Zex antiquum hiris canonici praeceptum de separandis rebus ecclesiae a pro-
prietate episcopi recepisse et excoluisse videtur. Cf. Can. apost. c. 39 et alia multa, quae affert
U. Stutz, 'Benefizialwesen? I, p. 6, n. 19; praeterea Conc. Ilerd. can. 16; Conc. Vallet. can. 2 ; 35
Conc. Tolet. JX. can. 7. 9. V. etiam E. Loentng, 'Gesch. d. D. Kirchenrechts' I, p. 215 sq.;
Dahn, 'Konige* VI2, p. 381.
 LEX VISIGOTHORUM V, 1, 2—4. 209

Jiecc. Erv.] sanctione eensenius, ut, mox episcopus ftierit ordinatus? statim reruin in- V, 1,2.
ventarium de rebus ecclesie presentibus qiiinque ingenuis viris facere non moretiir.
Quod inventarium ingenui viri7 coram quibus factum fuerit, sua snscriptione con-
roborent. Post episcopi vero ipsius obitum, dum alter fuerit episcopus ordinatus,
5 secundum rerum inventarium res requirat ecclesie, et si aliquid deininutum de rebus
ecclesie pervenerit, proprii heredes episcopi, vel quibus facultas eius pertinere vel
relicta esse videtur, de precedentis satisfaciant facultate. Quod si et aliquid de rebus
ecclesie vendere presumserit, succedens episcopus reddito pretio, quod a venditore
aeeeptmn est7 cum omni augmento rem ad ius reducat ecclesie et nullam calumniam
10 pertimescat. Quam legem et de presbiteris vel diaconibus, sicut superius scriptum
est7 in omnibus observari et valere precipimus.

Xecc. JErc?.] * III. ANTIQUA. Y, 1, 3.

De vindicionibus et donationibus ecclesiasticarum reruin.
cf C
' °zmE"r' ^i *lll*s e pi s c o pus aut presbiter rel quicumque ex clericis preter consensum
15 ceteroram clericorum aliquid de rebus ecclesie vendiderit vel donaverit, hoc firmimi
non esse precipimus, nisi ita fuerit facta vinditio sive donatio, quemadmodum
sanctorum canonum institxita constituunt adque decernunt.

Jtecc.Erv.] IIII. ANTIQUA. T, 1,4.

De rebits ecclesie a b liis possessis, qui sunt ecclesie obsequiis
20 mancipati.
Cf Co
' $MEnr' Heredes episcopi seu aliorum clericorum, qui filios suos in obsequiuni ecclesie
conmendaverint, et terras vel aliquid ex munificentia ecclesie possederint, si ipsi in
laicis reversi fuerint aut de servitio ecclesie, cuius terram vel aliquam substantiam
possidebant, discesserint, statim quod possidebant amittant. Sed et de omnibus
25 clericis, qui de rebus ecclesie quecumque possederintj servetur liec forcna; ne quamvis
longa possessio dominram ecclesie a rebus sibi debitis quandoque secludatj quia et
canonum auetoritas ita conraendat. Sed et vidue sacerdotiim vel aliorum clericorum,
que iilios suos in obseqiiium ecclesie conmendant, pro sola miseratione de rebus eccle-
siasticis, quas pater tenuit, non efficiantur exteri.

30 V , 1, 2. l. 1. mox cum ep. F 2 0 . || l. 3 . inventarium de rebus ecclesie VI. 2 . fuerat E 1.

suam R 1. suscriptione] ita B 1. 2. VI; scriptione ^ 3 ; subseriptione cett. \\ l. 4 . episcopi] eps 11 1.
ilum deest II 1. |j /. 5. derainutum] ita R 1. 3 . E 1 ; diminutnm cett. \\ l. 6. pervenerit] providerit
Ii 3 ; provenerit JS 2. VI. 2. facultates — \-jdentnr Iil. \\ 1.1. derelicta E 1. || l. 9. aceeptum] susceptura
Vl. 4. 5. aumento £1; ancmcnto E 2. rem] ita i i 1. E\. V3. 4 . 7 ; r e s cett. a d i u s reducat]
35 redueat a d ins V 2 ; a d huius reducat E 1. V 3 ; a d iure reducat E 2 ; a d iure ducat eius V 7 ; ad eam
redueat F 1 7 . Piih. ecclesiam Pith. calnmnia Ji 1. 3. j | l 10. e t deest R l. vel} e t E 1. V2.
V, 1, 3 . CMd. Bl. 2. 3 . El. 2. VI. 2. 4. 5. 7. (17. 18). — /. 12. ANTIQUA] ita Ji 1. E 2.
V4. 5. 7 . 1 7 ; deest cett. [j l. 13. vindicionibns] ita B 1. E2; venditionibas cett. jj /. 15. vindiderit
^2. ii l. 16. venditio B 2. 3 . E l. V. sive] ita B. E\. VI. 2 . 7. 1 8 ; a u t cett.
40 V , 1, 4 . Codd. Bl. 2. 3. E1. 2. VI. 2. (3. 4. 5 ) . 7. (17. 18). — /. 18. ANTIQUA] ita Ji 1.
E2. Vi. 5 . 7 ; deest cett. \\ l. 2 1 . sen] ita B. E1. VI. 6 ; sibe E 2 ; sive alii. || /. 22. possiderint
B 2. V 7. si ipsi — discesserint] si postea de servitio ipsius ecclesi^ possederiut B 3. j| Z. 23. laicis]
ita Bl. 2. E\. V2. 7; Haicos E2; laicos cett. || l. 24. statim] sta F 3 ; tamen E\. qnod] que V2.
et de] in B 3. VI. 7; et in E. cett. |j l. 25. qnecnmque] quodcumque B 3. F18. ne] nec B 2. E 2.
45 /. 26. a deest V 2. |j /. 27. antoritas B 1. sacerdotum — clericorum des. B 2. || /. 29. exteri]
ita Bl. 3 ; Jee«f ^ 2 ; e x t r a n e i ^ 2 (man. alt.). V17 (*n marg.). 18; extrane F 7 ; e x t o r r e s # 2
pr.). ce«.
IX. Sect. 1. I. 27
 210 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 1. 2.

Becc.JErv.] H. TITULUS: DE DONATIOMBUS GENERALIBUS.

I. Ne valeat violenter facta donatio.
II. De donationibus regis.
III. De rebus marito vel uxori a rege donatis.
IIII. De rebus extra dotem uxori a marito conlatis. 5
V. De rebus a marito inulieri concessis, vel si mulier fuerit adulterasse detecta.
VI. De rebus traditis vel per scripturam donatis.
VII. De rebus inter maritum et nxorem invicem datis.

T, 2,1. Recc. Erv.] I. ASTIQUA.

Ne v a l e a t v i o l e n t e r factti donatio. 10

— Co-l. Enr. Donatio, que per vim et metum fuerit extorta, nullam habeat firmitatem.

Y, 2, 2. liecc.] II. Erv.] n.

FLAVIUS CHINDASVIXDUS KEX.
De d o n a t i o n i b u s r e g i s . De d o n a t i o n i b u s regis.
cf. Cod. Ein: 1
S05.
Donationes regie potestatis, que in Donationes regie potestatis, que in quibuscum- 15
quibuscumque personis conferuntur sive que personis eonferuntur sive conlate sunt, in
conlate sunt7 in eorum iure persistant; eoram iure persistant, in quomm nomine eas
quia non oportet prineipiim statiita con- potestas contulerit regia; ea videlicet
velli, que convellenda esse percipientis ratione, nt ita huiusmodi regalis muni-
culpa non fecerit. ficentie conlatio adtributa in nomine eius, 20
qui hoc promemit, transfusa permaneat7
ut, quicquid de hoc facere vel iudicare
voluerit, potestatem in omnibus habeat.
Quod si etiam his, qui hoc promeruit,
intestatus discesserit, debitis seciindum 25
legem lieredibus res ipsa successionis
ordine pertinebit, et infringi conlate

TIT. II. Lemma. Codd. XI. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 5. 7.

Index capitulorum. Codd. XI. 2. JE1. 2. — l. 3. regiis E 1. l. 7. per scriptnram] ita E 1;
per seriptura X 1; pro scripturam X 2: scriptura E 30

V, 2, 1. Codd. X 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (17). — L 9. ANTIQUA] ita X 1. E 2.

V2. 4. 5. 7. 17; deest cett. || l. 11. per deest VI. metu X 2. VI. extorta] exerta XS; experta El;
cxorta corr. extorta VI. nullam] nullatemis E 2. abeat X 2. E 2. V 7.
V, 2, 2. Codd. X 1. 2. 3. — l. 13. FL. — | Y, 2, 2. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8.
KEX des. X 2. 3. CHI2JD.] CNDS X 1. || 1.16. con- 14. 15. 16. 18. 19). — L 12. II] FLS CDS REX 35
ferunturj transferantur XI. || l. 19. que — fecerit add. E2; FLS CHDS REX add. VI. 4. 5; FLS
des. XS. CHNDSDS REX add. V2; FLAVIUS GLORIOSUS
CINCTASVINTUS REX add. F 1 5 . Mad.; ANTI-
QUA praeterea add. V4. 15. |( L 14. De deest E 1.
/. 15. Donatio E 1. [j l. 17. in quomm — po- 40
testas des. VI. eas] eius E1. j| /. 18. contulit
V1. regia] regis E 2. || l. 19. rationem servata
V 3. |j L 21. promeruitj promeraerit V 8; prg-
meruerit E1; promeruerat Mad. |j l. 22, ut] et
VI. 18. 19. |! l. 24. his] ita E 1. F 2 ; is cett. 4&
promeruerit JJad.

1) De utraque huius legis forma cf. 'N. Arch.' XXVI, p. 143.

 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 2—4. 211

JErv.\ munificentie gratia nullo modo poterit; T, 2, 2.

quia non oportet principum statuta convelli, que
convellenda esse percipientis culpa non fecerit.

Mecc.Brv.] III. ANTIQUA. V O

5 D e r e b u s m a r i t o vel u x o r i a r e g e d o n a t i s .
1
Speciali iure decernitur, ut de rebus regia donatione conlatis, si in noinine
mariti fuerit conscripta donatio, nihil sibi exinde mulier, excepto quod in doto per-
ceperit, debeat vindicare. Idemque et si in nomine mulieris inveniatur facta donatio,
nihil sibi vir exinde post eius obitum adtemtet aliquatenus usurpare rel iuri proprio
10 mancipare, nisi quod meruerit uxoris largitate percipere.

Hecc.) Iin. ANTIQUA. JSrr.] nil.

De r e b u s e x t r a dotem u x o r i a De r e b u s extra dotem uxori a marito
marito conlatis. conlatis.
2
Si miilier a marito extra dotem de Si 3 mulier a marito extra dotem de quibus-
i5 quibuscumque rebus, quacumque donatione cumque rebus, quacumque donatione vel profliga-
vel profligatione conquisitis aut illi debitis, tione conquisitis aut illi debitis, quocumque tem-
quoqtio tempore quodcumque donatum pore quodcuniqne donatum acceperit, si iilii de
acceperit, si filii de eodem coniugio eodem coniugio fuerint procreati, mulier usqne ad
fuerint procreati, mulier usque ad diem diem obitus sui secundum voluntatem vel
20 obitus sui secura possideat et de quinta ordinationem testatoris secura possideat et de
tantumdem parte earum rerum faciendi quinta tantundem parte earum rerum faciendi
quod voluerit potestatem obtineat; post quod voluerit potestatem obtineat. FmctllS
obitiim vero suum reliqua integra et tamen7 sicut testator ipse, qui hoc testavit,

V, 2 , 2. l. 1. gratia] gratie (al. man. post

25 add.) E 2; deest VI. || l. 2. convelli que des.
V 3. que deeM VI. |J l. 3. precipientis V 17
(percipientis in marg.). Pith.
V, 2, 3. Codd. B 1. 2. 3. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18. 19). — l 4. ANTIQUA]
deest B2. 3. E 2. VI. 2. 3. 4; KOVITER EMENDATA add. F15. 17. 19. || l. 7. dotem B 1. per-
30 ceperit] acciperit VI. \\ l. 8. veiidicare VI. Idemque] ita Bl. 2. E. VI; Item JR 3; Itemque F 3 . 4. 5.
Mad.; Ideoque VI. 2. 17. 18. Kth. invenitur Ii 3. E 2. VI. 3. 4. 7. 8. 14. 15. || l. 9. iitri] vi E 1.
l. 10. percipere] accipere VI.
V, 2, 4. Codd. B 1. 2. 3. VI. — £ 1 1 . AN- V, 2, 4. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8.
TIQUA deest B 2. 3. U /. 16. eonqxiesitis B 1. 14. 15. 17. 18. 20). — l. 11. 1111] ANTIQUA add.
35 l. 17. quoqoo] quoqumque VI. quodcumque deest E 2; ANTIQUA NOVITER EMENDATA V 15.
B 2. || l. 20. obitus sui] s e c u n d u m v o l u n - l. 12. uxore E1. || l. 15. quacumque deest V 1.
t a t e m v e l o r d i n a t i o n e m t e s t a t o r i s add. l. 16. quocumque] quodcumque VI. \\ l. 18. eo-
VI. \\ l. 21. tantundem B 2. VI; tantxun JB 3. dem] eorum V4. 8. |j l. 20. et deest E 1. et de
l. 22. potestatem] firmitatem VI. \\ l 23. reliqua] quinta — obtineat] ita fere E. VI. 2. 14. 17. Pith.;
40 reliquam i s p e c i a l e m t e s t a t i o n e m de i p s i s des. VS. 5. Mad.; hoc loco om., sed infra post in-
f m g i b u s n o n e x t i t e r i t post obitum vero stituerit add. V 4. 8. 18. fl £ 2 1 . partem ii".
suuih reliqna VI. £ 22. obtineat] habeat E1; habeat vel obtineat
V 2. Fructus — instituerit (p. 212, £7)] Fructum
tamen etc. al. man. post add. E 2.

45 1) Cf. IV, 2, 16. 2) Cf. IV, 5, 1. 2 ; Brunner l. c. (v. supra p. 195, n. 1) p. 4 5 ;

'iV. ArchJ XXVI, p. 140 s^. Haec lex, cum cleroget capiti 319 Codich Eurkiani, a Leovlglldo
addita esse videhir, qui etiam c. 319 huic legi accommodavit; v. V, 2, 5. 3) Ervigius eodem
modo atqice hanc legem correxit V, 2, 5.
 212 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 4.
T, 2,4. Eecc.] intemerata filiis ex ipso viro pro-
creatis derelinquat, et nulla occasione
exinde, excepto, ut dictum est, quintam
partem, qiiidquam aKut mulier alienare
presumat. Quod si ex ipso coniugio filii
non fuerint proereati, quidquid nralier de
rebus sibi donatis facere elegerit, liberam
habeat potestatem. Ceterum si intestata
discesseritj ad maritimi eius7 si suprestis
extiteritj donatio revertatur. Sin autem
maritus non fuerit, ad heredes mariti, qui
donationem fecit, eadem donatio pertinebit.
Simili ratione et de viris precipimus
custodiri de his, que ab uxoribus tempore
quocumque donata perceperint.
V, 2, 4. /. 3. excepto] cepto V 7. quinta
Ji 2. i, l. 4. alind B 2. [| l. 7. donatis] i u x t a
prescriptis testatoris hordinem add.
V 7. I /. 9. ad m.] aut marito 11 2. supprestis
H 2; superest R 3. || l. 10. revertat VI. Sin]
Si R 2. VI. \\ l. 14. custodiri — tempore] custo-
dire V 7.
Ei*v.] expendendi vel utendi potestatem
habere potiiit, ita et illa, que usu hoc ad
possidendum percepit, omnia, dum ad-
vixerit, sine cuiuslibet inquietudine, suis
incunctanter utatur expensis; si tamen 5
ideru testator aliquam specialern testa-
tiotiem de ipsis frugibus non instituerit*;
post obitrnn vero suum reliqua integra et in-
teraerata iiliis ex ipso viro procreatis derelinqnat,
et nulla occasione Cuiquam exinde, excepto**, 10
ut dictum est, quintam partem, quicquam aliud
mulier alienare presnmat. Quod si ex ipso con-
iugio filii non fuerint proereati***, quicquid mulier
de rebus sibi donatis iuxta prescriptum testa-
toris Ordinem facere eligerit, liberam habeat 15
potestatem. Ceterum si intestata discesserit, ad
maritum eius, si subprestis extiterit, donatio rever-
tatnr. Sin autera maritus non fuerit, ad heredes
mariti, qui donationem fecit, eadem donatio per-
tinebit. Similem rationem de viris precipinras 20
custodiri de his, que ab uxoribus tempore qno-
cumque donata perceperint.
*) F 4 . 8. 18 add.: et tle qiiinta tantumdem
parte earum rerum faciencli quod voluerit
potestatem obtineat; V 8 jn-aetei-ea add.: 25
Verumtamen, cum provenerit ab ipso viro
suamm rerum pars quinta quibuslibet ante
non esse donata.
**) E 2 al. man. add.: exeeptis frugibus; V 2.
4. 8: exceptis frugibus et quinta parte, 30
tit dictum est, mulicr alienare; V 3 : ex-
ceptis fragibus mulier alienare; T"5. Jfad.:
nmlier exceptis fructibus alienare.
***) F 4 . 8 add.: aut nepotes non sunt.
V, 2, 4. l. 1. vel titendi de«. E 2. |[ /. 2. po- 35
tiiit] poteri E 2. usnj ad nsum E 2. |J l. 3. per-
ceperit VI. 3. 4. 18. 20. oinnibus V2. 8. |j /. 4. in-
quietudinem E 2. || l. 5. ntetur V1. j| /. 7. fru-
gibus] fructibus E\. || l. 8. suo E 2. |j l. 10. cui-
quam] ita E\. Pith.; quicqnam E 2. VI. 3. 4. 5. 40
exinde — quicquam des. VI. excepta E 2. Pith.
l. 11. ut] quod E 2. quinta parte Piih. quic-
quam] det de E 2. alitidj illut E2; illud corr.
aliud VI. || /. 12. nmlier deest VI. |j l. 14. iusta
E2. || l. 15. elegerit V. || l. 17. subprestis] ita 45
E 2; snpprestis F 3 . 4. Mad.; superstis E\. VI. 5;
superstes F 2 . Pith. i| l. 18. Sin] Si E 1. F l . 2.
l. 19. fecit] conscripsit VU 5. 18. || l. 20. Similem
rationem] Simili ratione et E 2. V18. j| / . 2 1 . eu-
stodire VI. qui E\. V2. tempore deest V 3. 50
l. 30. qnintam partera V 2.
 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 5. 6. 213

JBeccErv.] V. ANTIQUA. T, 2,5.

De r e b u s a m a r i t o m u l i e r i c o n c e s s i s , v e l si m u l i e r f u e r i t adul-
terasse detecta.
319.
w. ^Maritus1 si iixori sue aliquid donaverit, et ipsa post obitum mariti sui in nullo
s scelere adulterii ftierit conversata, sed in pudicitia permanserit, aut certe si ad alium
maritum honesta coniunctione pervenerit, de rebus sibi a marito donatis possidendi
et post obitran suiim1, si filios* non habuerit, rrelinquendi cui voluerit1
Hecc. des. | ETV.] secundiim2 voluntatem testatoris
Hecc. Erv.\ rhabeat potestatem.1 Ceterum si lilios* non relinquens intestata discesserit,
10 aut ad maritum eius, si suprestis extiteritj aut ad lieredes mariti, qui donationem con-
scripsit, eadem donatio pertinebit. rSi autem per adulterium seu per inhonestam con-
iunctionem se miscuisse convincitur, quidquid de facultate mariti sui fuerat consecuta,
totum incunctanter amittat, et ad heredes donatoris1 vel ad filios rlegitimos revertatur1.
*) F4. 8: filios aut nepotes.

15 Mecc.] VI. Erv.] VI.

FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.
De r e b u s t r a d i t i s vel p e r s c r i p -
turam donatis.
cf C
' ?mEm' ^ e s 3 donate, si in presenti tradite sunt,
20 nullo modo repetantur a donatore. Quod
si etiam provenerit, ut quod donatur longe
sit positum4, pro id donatio evacuari non
poterit; quia tunc videtur vera esse tra-
ditio, quando iam aput illum scriptura |
De r e b u s t r a d i t i s v e l p e r s c r i p t u r a m
d o n a t i s.
Res donato, si in presenti tradite sunt, nullo
modo repetantur a donatore. Qnod si etiam
provenerit, ut quod donatur longe sit positum,
pro id donatio evacuari non poterit; quia tune
videtur vera esse traditio, qxiando iam aput illum
scriptura donatoris habetnr, in cuius nomine

25 V, 2, 5. Codd. R 1. 2 . 3 . E 1. 2 . F l . 2 . 3 . 4 . 5. 7. (8. 17. 18). — l. 1. A N T I Q U A ] deest R 2. 3 .

E 1. 2 . V 3. 4 . 5 ; E M E N D A T A add. V 17. |j /. 2 . fuerit] bis scr. R 1 ; fuisset V 1. U l- 6. sibi]
illis F 2 . | | ' J . 8. secnndum vol. testat. des. R. VI. 18. bolnmtatem E 2. || l. 10. supprestis ^ 2 .
F 2 . 3 . 4 ; snbprestis E2; superest R 3 ; superestis El; superstis F l . 5. ad deest R 1. |j l. 12. fuerit R 1.
V, 2, 6. Codd. R 1. 2. — l 16. CXDS R 1 ; I V, 2, 6. OxM. El. 2. F l . 2. 3 . (4. 5). 7. (8.
30 C H I N D A S V I N T H U S R 2. [| /. 19. i n presenti 14. 15. 17. 18). — l. 15. VI] F L S C H D S R E X add.
t r a d i t e ] sic R 1. 2 . s i n t Ii 2. || l. 2 1 . u t deest II 1. VI. 4 ; F L A B I U S C H N D S D S R E X add. VI; F L S
d o n a t o r R 2 . || l 2 2 . p r o id — a p u t illnm RCTS R E X add. E 2 ; F L S GLS R C S D S R E X
des. R 1. add.V2; A2JTIQUA add. F 1 5 ; A S T I Q U A NO-
V I T E R EMENDATA add. VS. || Z. 19. presenti]
35 ita E\. VI—5. 7. 8. 14. 15. 17. 18. 20. Pitfi.;
preseute E2; presentia t c s t i u m Mad. sint E 2.
Z. 21. ut] ant i ? 2 ; tZees« F 5 . quod deest VI. 4. 8.
donaturj donator E 1. F l . 2. 4. 5. 8. positus
VI. 2. 4. 5. 8. H /. 22. id] ita E. V 2. 7 ; eo cett.
40 l- 23. aput] ite E 2. F 7 ; apud cett. || /. 24. scrip-
turam # 1. donatoris] ita E. VI. 4. 7. 8. 14. 15.
17. 18. Pith.; vel donatio donatoris F 2 ; donationis
F 3 . 5. Jfad.

1) Lex ab Eurico data, a Leovigildo secundum legem IV, 2, 4 correcta est. Leovigildm
45 addidit verla si filios non habuerit et Cetermn si filios — pertinebit. Cf. Bnumer L c;
'N. Arch.' XXVI l. c. 2) Cf. p. 211, n. 3. 3) Cf. Dahn, 'Studien' p. 76. 4) Cf.
L. Mom. Vis. C. Th. III, 1, 4. Interpr.: Qnaecumque persona . . . si villam . . . vendiderit
et forsitan postea opponere velit, quod minus pretii acceperit, quam res valebat, quia forte
agram, quem vendidit, longe positus ignorasse se dicat, non ideo venditio poterit revoeari.
 214 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 6.

V, 2,6. Mecc.\ donatoris habetur, in cuius nomine
conscripta dinoscitur. Hoc tantum ob-
servandum est, ut7 si donator dixerit, nec
dedisse nec direxisse scripturam, sed sub-
latam sibi fuisse, tunc ille, cui res donate
sunt7 per testom convineat, ab ipso dona-
tore eandem aut traditam sibi aut directam
vel ex eius volumtate in potestate sua
redactam, et dum probaberit, stabilis ha-
beatur. Quod si probare neclexerit, in-
valida remanebit; si tamen qui donabit
voluerit. Illut sane addi plaeuitj ut7 si
quisque scripturam de suis rebus in qui-
buslibet personis ediderit, si eara vivendo
illi, in ciiius nomine scripta est, non tra-
diderit, quamlibet tradita non sit7 tamen,
dum post eius obitiim repperta fuerit, ille
sibi eam vindicabit cura omnibus rebus,
que ibi conscripte sunt, in cuius nomine
donator eam fieri voluisse cognoscitur.
Quoniara iustum oranino cst7 ut talis
scriptiira robor plenitndinis habeat, quam
vivens donator ita salvabit, ut nequaquam
videatur aliquatenus inmutata. Quod si
ipsura, cui res donate fuerant, fatalis
casus ab liac vita subduxerit, antequam
rcm sibi donatam caperet, ad donatorem
vel ad heredes donatoris res ipsa per-
tineat. Qui*• vero sub hac occasione
JBrv.] conscripta e s s e dinoscitur. Hoc tantum
observandum est, nt, si donator dixerit, nec
dedisse nec direxisse scripturam, sed sublatam
sibi fuisse, tunc ille, cui res donate sunt, per
testem convincat, ab ipso donatore eandem aut 5
traditam sibi aut direetam vel ex eius voluntate
in potestatem suara redactam, et dutn probarerit,
stabilis habeatnr. Quod si probare neg-lexerit,
tnnc ille, qui scripturam fecit, iuraturus
est, quia eandem scripturam neque per io
se dedisset neque direxisset, nec per
voluntatem suam factiim esse, ut eadem
scriptura in manus eius veniret, a quo
eam videtur repetere, et sic invalida re-
manebit; si tamen qui donabit voluerit. Hlut sane 15
addi placuit, ut, si quisque scripturam de suis
rebus in quibuslibet personis ediderit, si eam
vivendo illi, in cuius nomine scripta est, non
tradiderit, quamlibet tradita non sit, tamcn, dura
post eius obituin reperta faerit, ille sibi eam 20
vindicabit cum omnibus rebxis, que ibi conscripte
sunt, in' cuius nomine donator eain fieri voluisse
cognoscitur. Quoniain iustum omniuo est, ut talis
scriptura robur plenitudinis habeat, quam vivens
donator ita salvavit, tit nequaqnam videatur ali- 25
quatenns inmutata. Nam si scripturam ipsam
vel rem conditor? dum viveret, nullo modo
tradidit7 sed aput se retinuit, et volun-
tatem suara in postmodum inrautavit, illat

Y, 2, 6. l. 1. nomine conscripta] nomen scrip- V, 2, 6. l. 1. conscripta esse dinoscitur] scripta 30

tura B 2. j| l. 4. iscripturam B 1. || l. 6. dona-
torem B 2. j| l. 8. vel ex — redactam des. B 1.
/. 9. redacta B 2; deest B 1. provaberit 11 2.
abeatur B 2. 1! /. 12. si voluerit B 2. j| /. 13. (iuis-
que] quicumque B 2. [| l. 15. iscripta B 1.
l. 19. que] qni R 2. nomen eam donator It 2.
l. 22. abeat B 2. B l- 23. salvavit B 2. || l. 26. ac
B 2. |j l. 28. donatoris heredes B 2.
cdettir al. m. corr. c. e. d. E 2; esse deest V 7.
1. 4. i!Ie vir cui 3fad. \\ l. 5. eandem rera VI.
2. 4. 5. 8. || l. 6. ex deestVl. 2. || 1.7. potestate
sua VI. 2. snara redj suarum dictam E 1. pro-
baberit E 2. VI. j| l. 9. fecit] ita E\. VI. 3. 7; 35
fecerit cett. iuratus E 1. || l. 11. nec] neqne E 2.
VI. 2. !| l. 12. essct VI. 2. 18. eandem scrip-
turam E2. V2; eam scripturara VI. [| /. 13. manu
VI. || 1.15. donavit VI. Illut] ita E2. VI; Ulud cett.
l. 18. scripta] scriptura E; iscriptura VI. || l. 21. sibi 40
eam] si eam E 1. vendicabit VI. 2. eonscripte]
scripte 3lad. || l. 22. donator] dator VI. || l. 23. co-
gnoscitur] agnoscitur V\. 2. |j J. 24. plenitudinem
E2. || /. 25. salvavit] serbabit E 2; servavit V2.
l. 27. conditor eius E 2. V 4. 5. Mad. \\ l. 29. in 45
deest VI. 2. illutj ita E 2. VI; illud cett.

1) Res sub retentione iisusfructus donatae secundum Legem Romanam Vis. C. Th. VIII, o, 2
sine traditione in proprietatem accipientis transicrunt, cum secundum Interpretationem legis illius
'reservatio ususfructus pro traditione haberetur'; cf. H. Brunner, 'Rechtsgesch. der rom. u. german.
Urkunde' p. 117 sq. Aliter Chmdasvindus tales donatiojies revocabiles esse voluit, ut erant secundiim 50
leges Romanas donationes rnortis causa fcf. Puchta, 'Institutionen' § 205/.
 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 6. 7. 215

Hecc.] largitur, ut eandem rem ipse, qui
donat, usufructnario iure possideat, et ita
post eius mortem ad illuiDj cui donaverit,
res donata pertineat, quia similitudo est
5 testamenti, habebit licentiam inmutandi
volumtatem suam, qnando voluerit, etiam
si in millo lesum fuisse se dixerit. Hle
vero, qui falsa donatione circumventus
aliquid in utilitatem donatoris expendit,
10 aut ab ipso donatore recipiat aut ab
eius lieredibus, ne iniuste damna sustineat,
qui lucrum se habere de inani promissione
putabat.
15
20
25
so
Erv.] potius firmissimum erit, qnod post Y, 2,6.
testationem non tradite scripture definisse
COgnOScitlir. Quod si ipsum, cui res donate
fuerant, fatalis casns ab hae vita snbduxerit, ante-
quam rem sibi donatam caperet, ad donatorem vel
ad heredes donatoris res ipsa pertineat. Qui vero
sub hac occasione largitur, ttt eandem rem ipse,
qui donat, usufmctuario inre possideat, et ita post
eius niortem ad illum, eui donaverit, res donata
pertineat, quia similitudo est testamenti, luibebit
licentiam inmutandi voluntatem suara, quando
voluerit, etiam si in ntillo lesum fuisse se dixerit.
IHe vero, qui falsa donatione cirenmventus ali-
quid in utilitatem donatoris expendit, aut ab ipso
donatore recipiat aut ab eius heredibus, ne iniuste
damna sustineat, qui lucrum se habere de inani
promissione putabat. Certe si quisquis ille
rem donatam, sive per traditionem condite
scripture sive per consignationem vel tra-
ditionem rerum, in iure suo perceperit, et
conplacuerit ei, ut donator rem ipsam per
voluntatem eius? qui eam donatam per-
cepit, possideat, iam si in postmodnm
fortasse eontigerit, ut ipse, qui rem dona-
tam perceperat, vivente donatore moriens
ab hac vita discedat: quicquid de re sibi
donata iudicare voluerit, licentiam habeat.
Quod si intestatus discesserit, non ad
donatorem, sed ad heredes eius, qui rem
d o n a t a m p e r c e p i t , r e s e a d e m sine dubio
pertinebit.

Recc. Erv.\ VII. AXTIQUA. Y, 2,7.

De r e b u s i n t e r raaritum et uxorein invieem datis.
/. Corl.Eur
307.
Maritus1 si uxori sue aliquid donaverit, de lioc, quod ipsa sibi habere voluerit,

35 V , 2, 6. l. 4. quia] qni II 1. || / - 9 . ntilitate V, 2, 6. L 4. fatali E 1. subduxerit COIT.

II 2. expendidit £ 2. |j l. 10. recipiat] percipiat subtraxerit E 2. |j l. 8. donat] donatus E 1; donat
B 2. | l. 12. abere II 2. al. m. corr. ordinabit E 2. sic ita V 1. ij l. 13. fal-
sam donationem E 2. |j /. 14. utilitate E 2. ox-
penderit E 2. V 1. 4. 5. ipso pro donatore E 2.
J. 16. ilarapnum V %. [j /. 18. traditione E \.
l. 20- in iure suo] iure suo E 2 ; in iiis smim
V 8. et conpfactierit — pcrcepit des. V 7.
L 21. donator remj donatorem E 1. Jj ^. 24. nt
ipsi E 1; tit si ipse F 2.
V, 2, 7. Codd. M 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (17. 18. 20). — /. 32. ANTIQUA deest
R2. 3. El. VI. 4. 5. 20. || l. 34. uxori — ipsa des. V3. ipsam E 2. sihi deest li 2. 3. E. V2. 7. 17. 18.

1) Donationes inter coniuges post prhmim matrimonii annum leges Visigothorum concedebant;
v. ni, l, 5 fp. 129y'; ef. V, 2, 4. 5.
 216 LEX VISIGOTHORUM V, 2, 7; 3, 1.

T, 2, 7. Hecc. JErv.] scriptura manus sue suscriptione vel signo coniirmet, ita ut duo aut tres
testes ingenui suscriptores vel signa facientes accedant; et sic volumtas ipsms habeat
firmitatem. Similis et de uxoris volnmtate, que in maritum conferre voluerit, do-
natioiiis liec fonna servetur, si tamen violenter a viris non fuerit exacta donatio 1 ;
servata legum in omnibus sanctione, que in decernendis facultatibus dinoscitiir 5
ordinata consistere.

Recc.Erv.] III. TITULUS: DE PATRONORUM DONATIONIBUS.

I. Si his, qui in patrocinio constitutus est, vel filii eius patronum aut filios
patroni relinquant.
II. De armis, que dantur saionibus in patrocinio constitutis, et de adquisitionibus 10
eorum.
III. De rebus in patrocinio conquisitis vel a patrono conlatis.
IIII. De rebus in patrocinio acceptis et conquisitis.

T, 3,1. Recc. Erv.] I. ANTIQUA.

Si liisy qui in patrocinio constitutus est 7 vel filii eius patronum 15
aut filios patroni relinquant.
=C
3ioE"r' r
^^ 2 Q11*^ e'h quem in patrocinio habuerit, rarma dederit vel aliquid donaveiit,
aput ipsum que sunt donata permaneant. Si vero alium sibi patronum elegerit,
habeat licentiam, cui se voluerit eonmendare; quoniam ingenuo homini non potest
proiberi, quia in sua potestate consistit; sed reddat omnia patrono7 quem desemit. 20
Similis et cirea filios patroni vel filios1 eius, qui in patrocinio fuit, rforma servetur: ut,
si tam ipse1, qui in patrocinio fuit, quam filii eius iiliis patroni robsequi voluerint,
donata possideant. Si vero patroni filios vel nepotes1 ipsis nolentibus rcrediderint
relinquendos, reddant universa, que parentibus eorum a patrono donata sunt1. Qui-
cumque autem in patrocinio constitutus sub patrono raliquid adquisierit, medietas ex 25
omnibus in patroni vel filiorum eius potestatc consistat; alia vero lnedietatem idem
buccellarius, qui adquisibit, obtineat. Quod si buccellarius filiam tantummodo

V, 2, 7. l. 1. scripturam B 3. E 1. Y. manus sue] manue li 1; manu sue E 2. VI. suscrip-

tione] ita li; suscriptionem E 2 ; subscriptionera V 7 ; subscriptione cett. sigrium Ii 2. aut tres] vel
tres II 3. V2. 18. || l. 2. suscriptores] ita E. VI; sub iscriptores E 2; subscriptores cett. snscrip- 30
tores — accetlant] p r a e s e n t e s f i a n t 11 3. faciemla VI. fj /. 3. que] qui Jt 2. E 1. (j L 5. sanc-
tionem E 2. V 1. discerneiidis V 1. 2. 18. |j l. 6. hordinata Ii 2. V 7. consistere] conserbet E 2.
TIT. III. Lemma. Cocld. li 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 7.
Index cajritulorum. Codd. 11 1. 2. E 1. 2. — / . 8 . his] qiiis E 2. iiliis li 1. eius] eius aput
li 2. patrono li 1 ; patronara E1. filios] filius E 1. |J l. 9. relinquat E. |1 l. 10. in deest M 1. 35
/. 12. patronitio R 2. || l. 13. patronitio li 2.
V, 3, 1. Codd. lil. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (17. 18). — l. 14. ANTIQUA deest B2. 3.
E. VI. 3. 4. 5. j| l. 15. Si his — relinquant des. li 3. is V plerlque. patronitio li 2. aut patronum
Ii 2; avit patronam E 1; si aut patronum {ubi si aut al. m. post add.) E 2. || l. 16. relinquat B 1.
/. 18. helegerit J? 1; eligerit /i' 2. |[ l. 19. quoniani] que E 2. hoimni] onmino i? 2. || /. 20. proi- 40
bere B 2. F 7. quia] qui B 1. 3. sed d!ee«« J? 1. patrono] patro B 1. desernit] servit B 2.
l 21. vel] et VI. 4. 5. |j /. 22. liliis] deest B2; filius E 1; filios F 7. obsequi] obsequimn B 2;
obsequii E1. || /. 23. donata] data £ 2 . possideant] possideat. Si vero patroni obsequi volaerint
donata possideat 111. filins E\. jj /. 24. parentibns] a p. E 1; patribus B 2. \\ l. 26. filiorum] filios
E2. eius] ipsius # 3 . E \. VI. 2. 3. 7. 17. 18. aliam JK 3. E 1. V. || /. 27. bucellarius Aic ef *«/r» 45
1^2. T. adquisivit / 7 1 . I".

1) Cf. V, 2, 1. 2) Z>e diversitate Jadm /ormae legis ab Euriciana cf. E. Gaupp,

'Germanist. Abhcmdlungen' p. 38 sq.; SN. Arch.' XXIII, p. 436.
 LEX VISIGOTHOKUM V, 3, 1—4; 4. 217

Seec. Erv\ reliquerit1 et filiiun non reliquerit, ripsam in potestate patroni manere V, 3, 1.
iubemus; sic tainen, ut ipse patronus equalem provideat, qui eam sibi possit in
matrimonium sociare1; et quidquid patri vel matri eius fuerat datum, ad eam pertineat.
r
Quod si ipsa sibi contra volumtatem patroni1 inferiorem rforte elegerit, quidquid patri
5 eius a patrono ftierit donatiim vel a parentibus patroni, patrono vel heredibus eius
restituatur1.

Recc.Erv.] II. ANTIQUA. Y, 3,2.

De a r m i s , que d a n t u r s a i o n i b u s in p a t r o c i n i o eonstitutis, et de
a d q u i s i t i o n i b u s eorum.
Eu?l\i t 10 Arma, que saionibus pro obsequio donantur, nulla ratione a donatore repetantur;
sed illa, que, dum saio est? adquisivit, in patroni potestate consistant.

Recc.Erv.] III. ANTIQUA. Y,3,3.

De r e b u s in p a t r o c i n i o c o n q u i s i t i s vel a p a t r o n o conlatis.
Sicut supra l dictum est, si quis cum aliquo patroeinii causa consistat, et ali-
15 quid, diim cura eo habitat, adquisierit, si ei infidelis inveniatur vel eum derelinquere
voluerit, medietas adquisite rei patrono tradatur; aliam vero medietatem qui adquisivit
obtineat, et quidquid ei ipse donavit, recipiat.

Rece. m*v.\ i m . ANTIQUA. V,3,4.

De rebus in patrocinio acceptis et conquisitis.
20 Ita ut supra 2 premissum est7 quicumque patronum suum reliquerit et ad alium
se forte contulerit, ille, cui se conmendaverit, det ei terram; nam patronus, quem
reliquerit, et teiTain et que ei dedit obtineat.

Recc.Erv.) Iffl. TITULUS: DE CONMUTATIONEBUS ET VENDITIONIBUS.

I. Ut ita valeat commutatio, sicut et emtio.
25 H. Ut7 si non fuerit idoneus venditor, fideiussor detur.

V, 3, 1. /. 1. dereliquerit E 1; relinquerit E 2. et filiuin] et filios R 2; et filium non rel.

des. E 2. V2. 17. manere iubemus] iubemus esse B 2. || l. 2. sic — ipse] si taraen ipse F 1. 4.
l. 3. m«atrimonium] ita R 1. Eur.; matrimonio cett. sociari Ji 1; copulari JR 3. clatum] donatum Mad.
l. 4. inferiorem se E 2. V 2. fortej fortem £ 1; deeit E 2; forte maritnm elegerit Y1—5. |J /. 5. eius]
30 v e l m a t r i add. T'4. 8. fuerit] ita R 1. 2. F 7 ; fuerat cett. || l. 6. restitnat R 3. E2. Yll. 18.
V, 3, 2. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 7. (17. 19). — L 7. ANTIQUA deest R 2. 3.
F l . 4. 11 7. 10. a saionibus E\. obsequium R 2. ad donatore E\. V7. | /. 11. est deest R 2.
consistat R 2. E 2.
V, 3, 3. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 7. (S. 14. 15. 17. 18). — /. 12. ANTIQUA
35 deest M 2. 3. F l . 3. 4. || /. 14. Sicut snpra dictum est al. m. pont add. E 2. supra] snperius F l . 2.
5. 17. aliqiio] alio E 2. V 2. patronii R 2. F 1 8 ; patrocinio E 2. \ l. 15. eij et R 1. vel si E 2.
F 2. relinquere V 2. 7. 18. |f /. 16. alin R 2. adquisivit] ita R. E. V 1—8. 14. 15. 17. 18; labo-
ravit Mad. \\ l. 17. ipse] ita R 1. 3. E. F l — 8 . 14. 15; deest R 2; patronus Mad. donaverit R 1.
V, 3, 4. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2 (repetitum in vwrgine E 2*J. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14). —
40 /. 18. ANTIQUA deest R 3. E 1. F l . 2. 3. 4. || ?. 20. Ita ut s. pr. est des. E 2. ad alinm t e n d e n s
J?l. 2. F l . 4. li /. 21. se forte] se fortas e i?2. T'4. 8. 14; fortasse se F 2 . contnllerit E2*. VI.
det] donet E 1. 2. F 3 . 5. || l. 22. reliquerit] ita R 2. J^ 2. F l . 2; relinquerit i? 1; reliqmt E\\ relin-
quit ccW. et terram des. E 2*. que] quod E 2. V 3. 4. 5. dedevit i? 2. obtineatj p r o un a
d i s t i n c t i o n e s e r v a t a add. V 5.
45 T I T . IV. Lemma. Codd. Jt \. 2. E\. 2. VI. 2. 7. — /. 23. VINDICTIONIBUS E 2.
Index capituhnim. Codd. R 1. 2. E l. 2. — l. 25. vinditor R 2.

l) V, 3, 1. 2) Ihidem.
LL. Sect. l. I. 28
 218 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 1—3.

Recc. Erv.\ I H . Ne valeat violenter facta venditio.

1111. Si arris datis pretium non faerit inpletum.
V. Si pars pretii data non fuerit.
VI. Si fraus in pretio rei vendite fiat.
VTL Si dicat quis rem suam vili pretio vindidisse. 5
VIII. D e his, qui aliena vendere vel donare presumserint.
Villl. Quod rem in contentione positam non liceat vindere vel donare.
X. Si se permittat ingenuus venundare.
XI. D e viris ac mulieribus ingenuis a servo vel ingenuo venditis.
XII. Non licere parentibus filios suos quocumque eontractu alterius dominio 10
subiugare.
XIII. De servorum venditis rebus.
XHII. Si servus venditus in priorem dominum criinen obiciat.
XV. Ut servi venditi facultatem dominus querat.
XVI. Si servus sit de suo peculio emtus. is
XVII. Ut nullus servum suum vendat invitus.
XVHI. Si servus pro crimine quocumque contractu ad dominium transierit alterius.
XVIIIL De non alienandis privatorum et curialium rebus.
XX. Si res ille vendantur aut donentur, que prius debuerant per iudicium
obtineri. 20
XXI. De mancipiis ab hostibus occupatis ac venditis.
XXII. Quo presens liber debeat pretio conparari.

Y, 4,1. Becc. Erv.] I. ANTIQUA.

Ut ita valeat comrautatio, sicut et emtio.
C
293f"r' r
Commutatio^ si non fuerit per vim et metum extorta, rtalem qualem et emtio 25
habeat firmitatem1.

T, 4,2. Mecc. Erv.\ H. ANTIQUA.

Ut, si non fuerit idoneus venditor, fideiussor detur.
cod. Eur. rgj venditor n o n sit idoneus 1 , ingenuum r fideiussorem dare debebit emtori 1 , e t
emtio h a b e a t firmitatem. 30

V, 4,3. Becc. Erv.] m. ANTIQUA.

Ne valeat violenter facta venditio.
f
cod. Eur. Venditio per scripturam facta plenam habeat firmitatem1. Ceteram, f
si etiam

l. 1. venditio] donatio E 2. || L 4. vindite E 2. || l. 5. vendidisse E 1. || l. 6. vindere E 2.

l. 7. contemtione Ji 2. E 2. bindere E 2. || L 8. vemmdari E. |J /. 10. dominio] dno ( = domlno) S5
E 2. || /. 12. vinditis R 1. [| l. 14. querat] requirat B 1. |i /. 17. crimen E 1. quoc.] cocmnque
R 1. || /. 18. curialibus R 1. E1. |j /. 19. debuerunt R 2; debuerint E 1. || /. 20. obtinere R 1.
l. 21. ac] hac R 2. E 2. || /. 22. Quo] Quod R 2. E. preses R 1. pretium R 1.
V, 4, 1. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 20). — L 23. ANTIQUA deest R 2. 3.
E2. VI. 3. 4. 14. 20. 40
V, 4, 2. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 19. 20). — L 27. ANTIQUA deest
R2. 3. VI. 3. 4. 14. 20. || l. 29. sit] ita R. V3. 7. 19; fuerit cett. ingenuum] idoneum R 2 ; deest
VI. |! l. 30. ita habeat VI. 3. 4. 5.
V, 4, 3. Codd. Rl. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18. 19. 20). — l. 31. AN-
TIQUA deest R 2. 3. V 1. 3. 4. 14. 20. || /. 32. venditio] donatio E 2. || /. 33. Vindictio E 2. 45
scripturam] scriptura R 1.
 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 3—7. 219

JRecc. Erv.] scriptura facta non fderit, et datum pretium1 presentibus rtestibus conprobetur, V, 4, 3.
et1 plenum fhabeat emtio1 roborem. Tenditio1 vero7 fsi ftierit violenter1 et per fmetum
extorta, nulla valeat ratione1.

Beee. Erv.] Iffl. ANTIQUA EMENDATA. T,4,4.

s Si a r r i s d a t i s p r e t i u m non fuerit inpletum.
ur 1 1 r
°mf ' ^Qui arras pro quacumque re aeceperit , id cogatur inplere, quod plaeuit.
Emtor vero, si1 per egritudinem aut gravem necessitatem, que vitari non potuerunt,
r
ad constitutum non occurrerit diein1, quem voluerit pro se dirigat, qui pretium tempore
definito perconpleat. Quod si constituto die nec ipse successerit nec pro se dirigere
10 voluerit, rarras tantummodo recipiat, quas dedit, et res definita non valeat1.

Recc. Erv\ V. ANTIQUA. V, 4,5.

Si p a r s p r e t i i d a t a non fuerit.
C
°^ur' f
Si P a r s pretii data est et pars pronrissa*, non propter hoc vindicio facta rum-
patur; sed si enitor ad placitum tempus non exibuerit pretii reliquam portionem, pro
15 pretii partem, quam debet, solvat usuras; nisi hoc forte convenerit, ut res1 emta
venditori debeat reformari.
*) F l . 2. 3. 4. 5. JPith. 3fad. addnnt: non adimpletur.

Becc.Erv.] VI. FLAVIUS GLOKIOSUS RECCESSVINDUS REX. V, 4,0.

Si fraus in pretio rei vendite fiat.
20 Si in contractu vinditionis minus pretium datum fuerit, et per frandem aut etiam
contra volumtatem vendentis aniplitis datum pretium nuntietur, quantum de iusto pretio
fraudatiim est, tantum duplum emtor restituat venditori.

Recc.Erv.] VIL ANTIQUA. V,4 >7 .

Si d i c a t q u i s , r e m suam vili p r e t i o v i n d i d i s s e .
23
Vinditionis hec forma servetur, ut seu res aliquas vel terras seu mancipia vel

V, 4, 3. l. 1. et ad datum E\. conprobetur] ita M. E. VI—8. 14. 15. 17—20; conroboretur

Mad. || l. 2. et plenum] et deest B 2. E 1. T'l. 2. 3. robur r 2 - 5 . 18. Vinditio li 1; Vindictio
E2. et per] rel per V4. 8.
V, 4, 4. Codd. R 1. 2. 3. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 17). — 7. 4. ANTIQUA KMEN-
30 DATA] ita B 1; ANTIQUA E1. VI. 5. 7; des. B 2. 3. E 2. VI. 3. 4. 14. j| l. 6. arras pro quae.]
arris datis qnocumque VI. placnit] plaeuit emtori VI; promisit V 4. || /. 7. potuerint E2; poterit
VI. 5 ; poterat V2. || /. 8. qaem] ita i? 1. E 1. T" 1; que B 2; quemcumque cett. pretio E 2.
l. 9. si ad constitutum diem T'l. 4. 5. 8. 17. Tlth.
V, 4, 5. CWrf. J2 1. 2. 3. J ? l . 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14). — / . 1 1 . ANTIQUA deeU B 2. 3.
35 F 1. 3. 4. 14. |J l. 13. vindicio] jto i?; vindictio E 2; venditio cett. fj /. 14. set i? 2; et E 1.
reliquam — pretii des. JB 2. .|i /. 15. partem) ita B 1. 3. E 2. VI; parte ce«. || l. 17. adimplebitur F 2 .
V, 4, 6. CWd. i? 1. 2. 3. £ 1 . 2. F l . 2. 3. 4. 5.7. (8. 15. 17. 18. 20). — l. 18. FL. — REX
des. 113. E\. V2. 3. 4. 8. 20. GLOE. deest VI. 5. RECC.] RECCES8YINTHUS B 2; KECCEDS
Bl; KECDS E2; RCDS F 5 ; RCNDS F 7 ; RECAREUS F l . j| l. 20. vinditionis] ita B; venditoris
40 E2; venditionis cett. datum — pretiuin des. B 2. (| /. 21. vendentis] ita B 1. -£71. Fl—7. 15. 17. 18;
venditis E 2. -Morf. quanto i? 2. |! Z. 22. venditori] emtori i? 1.
V, 4, 7. Codd. Bl. 2. £ T 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14). — f. 23. ANTIQUA deest B 2. E\.
VI. 4. 8. 14. |! 7. 24. vendidisse E. V. \\ l. 25. Vinditionis] ita B; Vindictionis E 2; Venditionis cett.
aliquas] ita B 2. E. VI; alias B 1; aliqua eetf. vel terr.is seu] ita 7/1. J^ 1; vel terras sive F 7 ; sive
45 terras vel E2; vel terre sive F l . 2; sive terre vel cett.

1) Qf. CW. Eur. c. 297 e/ Z. Baiuv. 16, 10, *«pr« p. 14, praetcrea III, 1, 3 e* ^. 1247 «. 1.
28*
 220 LEX VISIGOTHOKUM V, 4, 7—10.

Y, 4, 7. Mecc. JErr.] quodlibet animalium genus venditur, nemo propterea firmitatem vinditionis
inrampat, eo quod dicat, rem suam vili pretio vindidisse*.

*) V 2 add.: Sue enim imputet culpe, qui rem suam vili pretio vendiderit.

T,4,8. Recc.Erv.] VJH. ANTIQUA.

De h i s , qui aliena vendere vel donare presumserint. 5
C Mr f 1 r 1 r 1
°2if ' Quotiens de vendita vel donata re contentio commovetur , id est, si alienam
fortasse rem vendere vel donare quemcumque rconstiterit, nullum1 emtori •preiudicium1
fieri poterit. Sed ille, qui alienam rem 'vendere1 vel donare rpresumsit, duplaml rei
domino rcogatur exolvere; emtori1 tamen •quod accepit pretium redditurus1
JRecc. des. j Erv.] et penam, quam scriptura continet, impleturus. 10
Recc. Erv.] rEt quidquid in profectum conparate rei emtor1 vel qui donatum accepit
r
studio sue utilitatis adiecerat, a locoram iudicibus extimetur, adque ei, qui laborasse
cognoscitur, a venditore1 vel a donatore fiuris alieni satisfactio iusta reddatur1. Similis
scilicet et de mancipiis vel omnibus rebus adque brutis animalibus ordo servetur.

T, 4, 9. Recc. JEm] VHII. ANTIQUA. i&

Quod rem in contentione positam non liceat vindere vel donare.
=C< r r
2<j{f" ' Rem i n contentione positam 1 , i d est, quain alter a u t repetere cepit a u t recipere
rationabiliter poterat, r non liceat n e c donare n e c vindere 1 n e c aliquo loco transferre.

Y, 4,10. Recc.] X . ANTIQUA. I Erv.] X.

Si se permiserit ingenuus vendere. Si se p e r m i t t a t i n g e n u u s v e n u n d a r i . 20
Quicumque ingenuusx se vindi per- Quicumque ingenuus se vendi permiserit et
miserit et pretium cum venditore par- pretium cum venditore partitus est, ut circum-
titus est, ut circumveniret emtorem, pro- veniret emptorem, proclamans postea nullateuus

V, 4, 7. l. 1. quodlibet] quolibet E1. VI. 2; qualibet E 2. vinditionis] ita R; vindictionis

E 2; venditionis cett. || /. 2. vendidisse E. V. 25
V, 4, 8. Codd. R 1. 2. E 1. 2 . F 1 . 2. 3. 4. 5. 7. — l. 4. ANTIQUA] deesst B 2. V 1. 3 . 4. 14. 2 0 ;
ANTIQUA et NV V2. || /. 5 . vindere E 2 et ita infra. || l. 6. contemtio (contemptio) E. V2. alii
et similiter infra. || L 7. fortasse deest R 2. quaecumque E 1 ; quocumque E 2. preiudicio R 2. E 2.
1.8. Set R 2. E2. alienam] fortasse add. E. VI—5. vel] a n t VI. 7. 17. presumpserit VI. duplum
R 2', dupla E1. || l. 9. emtor R 2. E 2. acceperit R 1. |i l. 10. et penam — inpletnrus des. R. 30
poena E 1. scripturam E 2. |j l. 1 1 . profectu R 2. V. conparate deest R 2. || l. 12. hutilitatis R 1.
adiecerit VI. 1. estimetur VI. 3 . 4. 5. adque] ita R 1. E 2. F 7 ; atque cett.; et ita infra. \\ l. 13. a
don.] a deest VI. 2. || /. 14. vel de omnibus E 2. VI—5.
V, 4, 9. Codd. Bl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3 . 4, 5. 7. (8. 14. 20). — l. 15. ANTIQUA] tfeesf R 2.
E 2. V1. 3 . 4 . 8. 1 4 ; NOVITER EMENDATA F 20. |j /. 16. posita R 2. vendere R 2. E 1. V. 35
Z. 17. posita R 2. E 2. repetere] petere E. VI. 2. |[ l. 18. potuerat i? 1. n e c don.] nec deest R 2.
V3. atiis. vendere E \. V. in aliquo F 3 . 4. 5 .
V, 4, 10. Codd. R1.2.V1. — l. 19. ANTI- j V, 4, 10. Cocld. E 1. 2. V 1. 3. 4. 5. (8.
QUA deest R 2. VI. |j l. 20. premiserit R 2. 17. 20). — /. 19. X] ANTIQUA NOVITER
l. 21. vendi .R 2. || J. 23. u t c. emtorem] emtori F 7 . EMENDATA add. E 2 ; A N T et NVT add. V 2. 40
l. 20. permiserit F 1. vennndari] benundare
E 2. || l. 23. circumveniat £ 2. F 2. emptore
proclamas JE7 1.

1) De verbis legis Euricianae: post annum vicisimum hoc loco omissis cf. *N. Arch.'
XXIII, p. 435 sq. 45
 LEX VISIGOTHOEUM V, 4, 10—12. 221

Recc.] clamans postea nullatenus audiatur;
sed in ea, qua voluit, servitute permaneat;
quoniara non est dignus, ut liber sit, qui
se volens subdidit servituti.
10
JEh"V.\ audiatur; ,sed in ea, qua volnit, servitnte V, 4, 10.
permaneat; quoniam non est dignus, ut liber sit,
qui se volens subdidit servituti. E t t a m e n si
ipse7 qui se vendiderit vel venundari per-
miserit, pretium, unde se redimat, liabere
potuerit, aut si parentes eius redeniptionem
pro eo ei, cui se vendidit, dare elegerint,
reddito ad integrnm pretio, quod pro ven-
diti persona emptor aceepit, ad ingenui-
tatis titulum ille, qui se vendiderit, poterit
revoeari.

Kecc.Erv.] XI. ANTIQUA.

De viris ac mulieribus ingenuis a servo vel ingenuo venditis.
ef C
' i&oEur' ^i i n g e n u u s ingenuum vendere vel donare presumserit, huiusmodi presumtorem
15 iudex conprehendere non moretur; ita ut ingenuus ille, in statum suum redactns,
centum auri solidos a presumtore percipiat; aut si non habuerit, unde conponat,
C flagellis publice verberatus, in potestate eius serviturus tradatur, quem vendere aut
donare presumserat. Servus autem in ingenuam personam talia faeere fortasse pre-
sumens, conprehensus a iudice, ducentoram flagellorum hictibus publice verberetur et
20 decalvatus turpiter eius perenniter servitio addicatur. Adque etiam de mulieribus in-
genuis venditis vel donatis huius ordinis forma servetur.

Xn. AKTIQUA. T,4,12.

Non licere parentibus filios suos quocumque contractu alterius
dominio subiugare.
~C0d.
[25 Parentibus filios suos vendere non liceat aut donare vel obpignorare. Nec ex
illis aliquid iuri suo defendat ille, qui acceperit; sed magis pretium vel sepositionis
commodum, quod dederat, perdat qui a parentibus filium conparavit.

V, 4, 10. L 2. qua] quod B 2; qua volnit V, 4, 10. l. \. qua voluit servitute] ita El;
servitntem quam voluit Y1. |) /. 3. qai] quia VI. servitute quam voluit E 2. V 2; quam voluit
30 servitute cett. l. 2. digrnum V 1. 6. re-
demptione E 1. || l. 1. ei deest V 2. 17. cui]
cctrr. qui J?2; qui F17. eligerint E2. \\ l 8. red-
dito adque integro pretio E 2; reddito integro
pretio VS. vendita persona VI. || l. 9. emptor]
35 venditor V 8. et ad Jfad.; et ille ad ing.
tit. qui V 20. f| l 10. vendiderat V 1. 2. 17;
vendidit V 20.
V, 4, 11. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 7. (8. 14. 17. 18. 19. 20). — l. 12. ANTIQUA
deest B2. E1. V1. 3. 4. 14. 20. || l. 13. a] deest J2 1; ad B 2. servis vel ingenuis R 2. V 7.
40 L 15. suum deest R\. redactus] reductus B2. E\\ reducatur et V2. jj l. 16. auri deest 722. VI. 4.
8.18.20. percipiat] accipiat B2. F18. aut si] quod si Rl. |J l. 17. autj vel E 2. \\ l. 18. antemj
vero VI. 17. in ing. pers.] ingenue persone VI; si inienue persone V2. presuraens] presumserit E2.
V2. 18. || l. 19. ictitms El. V. \\ l. 20. abdicatur R 1; adducatur E\.
V, 4, 12. Codd. R 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. (4. 5). 7. (8. 15. 16. 17. 20). — l. 22. ANTIQUA
45 deest JS2. E1. VI. 4. 8. 20; ANT. NOVITER EMENDATA F15. || /. 23. licere] liceat R 1; licet
VI. | l. 25. aut] vel E1. VI. 3. vel] aat F l . 3. pignerare R2-7 pinnorare F 3 ; obpignerare E 1.
F 7 . |j t 26. inri suoj iuris R 2. magis) maius R 2. depositionis E2. F17 (in margine).
 222 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 13. 14.

Y, 4,13. JRecc. Brv.) XIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

De servorum v e n d i t i s rebus.
Res iuris alieni sine domini volumtate ab eo, qui non habet distrahendi per-'
sonam*, alienari non patimur. Ideoqne, cum promulgata sanctio iuris antiqui - non
sine dominorum dispendio servorum venditiones in irritum preceperit devocari, pro- 5
videntiori decreto consulimus, si leges patrias ad equitatis regulam redigamus; sitque
raelius earum statuta corrigere, quam cum eis pariter oberrare. Quapropter, si quis
servum vel ancillam alienam sciens, ab eis deinceps domum, agrum vel vineam seu
mancipium sub quacumque definitionem perceperit, donatio siquidem vel sepositio de
talibus personis contracta non valeat, ita ut nec datum commodum pro sepositione 10
reddatur; venditio vero cum dispendio eonparantis inrupta sic ad servi vel ancille
dominuni in integrum revocetur, ut emtor pretium ex omnibus perdat. Iuste enim
quod per ambitionem dederat videtur amittere, qui suo dominio rem census alieni
nititur adplicare. Predicte vero serviles persone si animalia quelibet bruta vendiderint
seu res quascumque vel ornamenta distraxerint, que tainen, aut sui sint peeulii, aut is
a dominis suis vel aliis negotiandi hoccasione distrahenda perceperint, ita perenniter
firraa subsistant, ut, si dominus eiusdem servi vel ancille, qui vendidit, rescindere
venditionera ipsam voluerit, seu rem? que vendita est, non servi peculium, sed sui
esse proprii dominii adseruerit, non aliter vinditio rescindatur, nisi ille, qni rescin-
dendam venditionem proponit, aut per testes legitimos aut per sacramentum suum 20
non servi peculium, sed suum propriuin doceat esse, quod querit, et sine volumtate
sua venditum fuisse, quod adquirere cupit. Et boc quidem de vilibus et parvis rebus;
nara de maioribus et necessariis in domini potestate erit infringere an stabilire
negotium.

V, 4,14. Mece. Erv.\ XIUI. ANTIQUA. 25

Si servus venditus in priorem dominum crimen obiciat.
~cl%Eu>' r
Si quis servum suum vendiderit, et ipse servus priori domino aliquod crimen
obiecerit, ille, qui vendidit, recipiat quem vendiderat, pretium redditurus emtori, ut
ipse in servo suo crimen, quod sibi1 obiectum est? inquirere vel vindicare studeat.

V, 4, 13. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 7. (8. 14. 15. 16. 18. 19. 20). — /. 1. FL. — 30
REX] dea. E \. F 3 ; ANTIQUA VI; ANTIQUA praemittit E 2. F19, add. Vlb. CHINDASVIKDUS]
ita R2; CNDS R 1; CIHIDS E2; CHDS VI. 4. 5; GLS CHNDSDS V2; GLS RCDS F 4 ; RCDS
V 15. |! l. 2. vinclitis R 1. || /. 3. persona R 2. [| l. 4. alienari non patimur] ita B. E. V 1. 2.
7. 16; a. 11. patitur V 3; non p e r m i t t i m u s alienari 3fad. j| l. 5. vinditiones R 2; definitiones
E 1. revocari E 1. providentiori] prudentiori R 1; providentiori nunc consulimus decreto V 2. 35
l. 6. redigamusj redieamns E1; reducamus V 2. 7. sitque melius] ita R 1. VI. 14. 18; ita quia
melius F 2 ; sicque melius cett. \\ l. 1. earum] eorum fsc. patnvm?) R 1. E. VI. 18. instituta V 2.
/. 8. vel anc.] aut anc. V l. vel vin.] vel deest VI. || /. 9. definitionem] ita R 1. F 7 ; diffinitione
F 2 ; definitione cett. pereeperit] perceperat E 1; preceperat R 2. \\ l. 10. ut deest R\. sepositionem
R 2. I, l. 12. domino E. enim] etenim R 1. || l. 13. videatur R 2. E 1. F 7 . dno R 2. || /. 15. sint] 40
sunt R 2. || l. 16. a deest R 2. E\. F 3 . hoccasionem R 2; occasione E. V. ita ut R 2. || l. 17. scin-
dere R 2. | l. 18. vinditionem R 2. E 2. peculio R 2. || /. 19. domini R 2. E. VI. 7. venditio
R 2.• El. V. |! /. 23. infrangere R 2. E 2. an] ita R 2. E. VI. 2. 3. 7 ; aut cett. istabilire E 2. F 7 .
V, 4, 14. Corld. R 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 7. (14. 20). — /. 25. ANTIQUA deest R 2.
E 2. V 1. 3. 4. 14. 20. || l. 27. aliquodj aliquo R 1. V 7. . || l. 28. vendidit E 2. ut] et R 1. 45
l. 29. isttuleat R 1.

1) Persona L q. famltas, licentia; cf. Ducange s. v. 2) Legem istam, cui haec sub-
stitiita est, praebet Codicis Euriciani c. 287; cf. supra p. 11, n. 2.
 LEX VISIGOTHOKUM V, 4, 14—17. 223

Becc. Erv.] rId autem et de ancillis precipinms custodiri.1 Idem*• tamen servus vel Y, 4,14.
ancilla, seu venditi sive donati vel commutati, in priorum dominoram capite non
torqueantur, neque credantur eis, si prioribus dominis crimen obiecerint.

Recc.Erv.] XV. ANTIQUA. Y,4,15.

5 Ut s e r v i v e n d i t i f a c u l t a t e m d o m i n u s quez*at.
:C lr f
»if ' * ^* ^ s s e r v u m sumn vendiderit, eius nesciens facultatem, habebit inquirendi
liberam potestatem1, ut rsibi vindicet ille, qui vendidit, cum potuerit invenire1 rem
servi venditi.

Kecc.Erv.] XVI. ANTIQUA. V, 4,16.

10 Si s e r v u s sit de suo p e c u l i o e m t n s .
c t
~ °2yf "'' Si servus de suo peculio fuerit emtus, et hoc dominus eius forte nescierit, de
domini sui potestate non exeat; quia non pretium, sed res servi sui domimis, dum
ignorat, aeeepit.

JRecc. Brv.] XVII. ANTIQUA. y, 4,17.

16 Ut n u l l u s s e r v u m sunm v e n d a t i n v i t u s .
Sepissime 2 leges oriuntur ex causis, et cmn aliquid insolite fraudis existit, necesse
est contra notande calliditatis astutiam preceptum nove constitutionis opponi. Con-
perimus multorum servos vel ancillas ad ecclesiam quoruradam sollicitatione confugere
et illic de iniusto dominorura imperio sepissime querellari, ut ita intercedentibus
20 clericis religionis obtentu domino necessitatem vinditionis extorqueant. Hic etiam
plerumque domino error inponitur, ut aut clericus aut quicumque alius se velut emtor
interponat, pretium traditurus alienum, et sub huius argumentatione conludii interdum
domino nesciente servus vendatur inimico? adque eveniat, ut in vicina forsitam loca
constitutus, eum ille possideat, qui publice nullatenus ad contractum vinditionis ac-
26 cessit. Proinde hac profutura omnibus lege sancimus, ut nullus servum suum vendat
invitus; sed clericus aut ecclesie custus, sicut in aliis legibus3 continetur, excusatum
a culpa domino servum amota dilatione restituat*. Satis enim videtur indignum, ut

*) Y3 add.: ipse quoque p r o scelere servi r e d d i t u r u s p e t e n t i responsum.

Y, 4, 14. /. 2. commodati B 2. || /. 3. credantur] ita R. E; eredatur V. si in prioribus E. VI.

30 V, 4, 15. Codd. B 1. 2. E1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 7. (17. 18). — l. 4. ANTIQUA deest Ji 2.
VI. 3 . |j l. 7. vendieet VI. 2. 17. 18. vendidit cnm potuerit] ita R 1. E. VI. 2. 3. 5. 7. 17. 1 8 ;
vendidit si pot. i ? 2 ; vendidit s e r v u m si potuerit Mad.
V, 4, 16. Codd. B 1. 2 (non nisi rubricam praebens). E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 7. (8). — l. 9. AN-
T I Q U A deest B2. VI. 3 . 4. 8. || l 1 1 . Si servns — accepit des. R 2.
35 V, 4, 17. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 20). — /. 14. ANTIQUA] deest
R2.E1. VI. 3 . 4. 5. 14. 1 7 ; ANT. NOVITER EMENDATA F 1 5 . || l. 15. Bubrica deest R 2. || /. 16. ex-
titit B 2. |j l. 18. vel] sive E 1. |{ l. 20. venditionis El. V. Hic] ita B. E \. V3. 7 ; Hinc E 2.
VI. 2 . 4. 5. 8. 17. 2 0 ; Sic 3fad. |j l. 21. plerumqae] plerique B 1, iihi verba ut ita — necessitatem
ex praecedenti sententia repetita sequuntur. || /. 22. traditnrus] redditurus al. man. corr. traditnrus E 2;
40 redditurus V3. 7. Mad.; daturas F15. argamentationem B 1. {] L 23. deveniat B 1. loca] longa
E 1. V 17. !| /. 24. venditionis E. V. \\ l. 25. sanccimus B 2; sancsimus E 2; sanctimus 7 1.
/. 26. cnstas] ita B 1. E. VI; custos cett.

1) ffaec Leavigildus addidisse videtur secundum L. Rom. Vts. Paul. V, 18, 8 : Servus in
caput domini, a quo distractus est cuique aliquando servivit, in memoriain prioris dominii inter-
te rogari non potest. 2) Haec lex novella a Leovigtldo fortasse lata est. 3) IX, 3, 3 ; c/.
IX, 3, 4; VI, 5, 16.
 224 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 17—19.

T, 4, 17. Secc. Erv.] in eo loco servi contumaciam rebellionis adsumant, ubi castigationis disci-
plina et obtemperandi predicantur exempla. Si quis itaque dominum suum in hunc
inducit errorem, pretium quj per suppositam personam eonparavit amittat; quod ille
aut ipsb conmercii tempore, qui inducebatur. usurpet sue proprietati habiturus, aut si
hoc, posteaquam fuerat inductus, agnoverit, iudicis exsecutione percipiat et servtun 5
nihilhominus sue vindicet potestati. Hic autem, qui se ministrum fraudulente vin-
ditionis ingessit, alium paris meriti servum domino, cui instraxit insidias, reformare .
cogatur, et tam notande fraudis inprobita^ precepti huius coerceatur obiectu.

T, 4, 18. Secc. Erv.] XVIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

Si s e r v u s pro c r i m i n e quocumque c o n t r a c t u ad dominium t r a n s i e r i t 10
alterius.
Non pretermittendum est legali sanctione decernere, unde plerumque inpugnationis
occasio videtur existere. Idcirco, si criminis reatu servus obnoxius ad alteram fortasse
dominum donationis, vinditionis aut commutationis titulo transierit serviturus, hisdem
prior dominus aut servum pro culpa tradere aut pro eo conponere conpellendus est. 15
Nam qui talem servum conparasse dinoseitur, si respondere vel satisfacere pro crimine
eius noluerit, hunc priori domino pretio recepto restituet. Ipse quoque pro scelere
servi redditurus est petenti responsum, sub cuius dominio servum constiterit per-
petrasse reatum.

Y,4, 19. Xecc. JSrv.] X V m i . FLAVIUS CHINDASVINDUS R E X . 20

De non a l i e n a n d i s p r i v a t o r u m et c u r i a l i u m r e b u s .
Si 1 ciira rei familiaris omitti non debet, quanto magis utilitatis publice, quara
semper exerceri vel augeri necesse est. Curiales igitur vel privati2, qui caballos
ponere* vel in arca publica fimctionem exolvere consueti sunt, numquam quidem

V, 4, 17. l. 3- per subposita persona E. quod si V 2. |j l. 4. in ipso B 1. qui] quo V 4. 25

5. 7. usurpet et B 1. || l. 5. fuerit E \. V 2. exsequutione B 1. et sic F 3 . 4. Mad. \\ l. 6. Hic]
Is VI. 17; His V2. fraudulente] ita BA. Y2; fraudolenter B2; fraudulenter cett. venditionis E\. V.
l. 8. quoerceatur B 1.
V, 4, 18. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (15. 19). — /. 9. FL. — REX] des. El; ANTIQUA
add. I ' 1 5 ; AKTIQUA V3. 19. CHIND.} CNDS B 1. V2. 7; CHINDASUINTHUS B2; CIDS E 2; 30
CHDS VI. 5; RCHDS V4. || /. 10. aut quocumqne B 2; qnalicumque VI. || l. 13. videatur E 2.
V 1. 7. reatum B 1. E 2. servus deest VI. |[ /. 14. venditionis B 2. E 1. hisdem] ita B 1. VI:
isdem E 2. F l ; itlcm cett. || /. 16. pro eo vel crimine eius V2. j| /. 17. restituet] ita B 1. E 1;
restituat et E 2. VI; restituat cett. \\ l. 18. est deest B 2. VI.
V, 4, 19. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 19. 20). — l. 20. FL. — REX 35
de«. El. V3. 14. 15. 19. 20. CHEST)ASVINDUS] ita B 2; CNDS B 1; CHDS E2. F l . 4. 5. 7;
GLS CHNDSDS F 2 . || /. 21. curialibus E 1. || l. 22. hutilitatis i? 1. \\ l. 23. pribati B \. E 2 ;
probati F 3 . cavallos F l . |J /. 24. arclia F l .

1) Cf. ad hanc legem Dakn, 'Konige' VI2, p. 308 sqq. 2) De curialibus cf. Dahn
1. c. p. 306 sqq.; Helfferich, ' Westgothen -Recht' p. 122 sqq. — De privatis cf. Dahn l. c. 40
p. 314; Ilegel, 'Stadteverf. in Italien' II, p. 327 sq; Isidori Etym. IX, 4, 3 0 : privati sunt
extranei ab officiis publieis; est enim nomen magistratum habenti contrarium; et dicti privati,
quod sint ab officiis curiae absoluti. 'Privati' legis nostrae, equi caballos ponere vel in arca
publica functioneni exolvere consueti suntJ, tales fuisse videntur, qui fundos Romanorum publicis
functionibus obiioxios possidebant. Aliter Helfferich p. 124. 160 sq. 3) Sc. ad cursum 45
publicum. De mrsit publico Romano a Gothis servato cf. Dahn L c. p. 285 sq.
 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 19. 20. 225

Recc. Erv.\ facultatem suara vendere rel donare vel commutatione aliqua debent V, 4,19.
alienare. Tamen si eontigerit, ant volumtate aut necessitate, eos alicui, sive vinditione
aut donatione seu commutatione, omnem suam facultatem dare, ille, qui acceperit,
censum illius, a quo accepit, exolvere procurabit, et hanc ipsam suinmam census
5 eiusdem scripture sue ordo per omnia continebit. Sed et qni medietatem facultatis
talium personarum vel partein aliquam in mancipiis? terris, vineis domibusque per-
ceperit, iuxta quantitatem accepte rei functionem publicam inpleturus est. Qui autem
de talibus personis accipiens aut per scripturam illius, a quo accepit, non ostenderit,
quid exinde functionis exolrat, aut vel uno forsitan anno reddere censionem ipsam
10 distulerit, mox regis auditibus sive comitis aut iudicis huius rei actio innottierit,
possessor amisso pretio, vel si quid econtra dederat, id etiam, quod accepit, ex
omnibus perdat; ita ut principis potestas, seu illi, qui dederat, reddere voltierit, sive
alii fortasse, confeiTe licentiam habeat. Ipsis interim curialibus vel privatis inter se
vendendi, donandi vel commutandi ita licitum erit, ut ille, qui aeceperit, functionem
t5 rei accepte publicis utilitatibus inpendere non recuset. Nam plebeis l glebam suam
alienandi nullam wnquam potestas manebit; amissurus procul dubio pretium, vel si
quid contigerit accepisse, quicumque post hanc legem vineas, terras domosque seu
mancipia ab officii liuius hominibus accipere quandoque presumserit *.

*) E 2. VI. 4. 5 addunt: superior ordo servetur.

20 Hecc. Ei*v.] XX. ANTIQUA. Y, 4, 20.

Si r e s ille v e n d a n t u r aut d o n e n t u r , que p r i u s d e b u e r i n t p e r i u d i c i u m
obtineri.
cf
' °lv*E"r' Si 2 quis rem, que est per iudicium repetenda, priusquam adversarium iudicialiter
superaret, ita rendiderit vel donaverit alicui aut forsitan tradiderit occupandam, ut
25 absque audientia iudicantis privetur dominium possessoris, ipse, qiii posseditr per
exsecutionem iudicis rem, que occupata fuerat, statim recipiat nec de eius post-
modum repetitione contendat, etiam si bona sit causa petentis. Ille vero, qui hoc
vendidit aut donabit vel occupari precepit, quod iuste vindicare nullatenus potuit,

V, 4, 19. l. 1. vel donare] aut donare E 1. F l . 7. debeant ^ 2 . E. VI. 7. |i /. 2. Tamen]

30 Et tamen VI. 17. alicui] aliqui B 1. vinditione ^ 2 . || l. 3. sen] sive E. V. facultatulam B 2.
E\. V3. 7. acceperit] aceepit VI. || 1. 4. exolvere] ita Bl; exolvere vel exsolvere etiam Ii 2. E.
VI—5. 7. 8. 14. 15. 20; reddere Jlad. |[ /. 5. Sed et] et deest E 2. VI. || /. 6. percepit V 1. 3.
/. 7. est dee-st B 1. Qui] Quin B 1. || l. 8. scriptura B 1. || /. 9. censionem ipsara] censum ipsum
E2. |j /. 10. mox] ita B. E. VI. 3; mox ut cett. j| /. 11. admisso B 1. quid econtraj quidem contm
35 B 2. E2. 1! l. 13. interim] inter F 7 ; etiam Mad. inter se] integre B 1. || /. 15. hutilitatihus B 1.
recuset] recnsat E1; cesset B 2. || /. 16. admissurns B 1. 1! l. 18. hominibus] omnibus B 1. E 2.
F 7 . |! l. 19. superis E 2.
V, 4, 20. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18. 20). — l. 20. ANTIQUA]
deest B 2. E. VI. 3. 4. 5. 14; F. RECESVJNDUS V 20; FLS GLS R. EEX. ANTIQUA F 15.
40 l. 21. debuerint] ita B 1. F 7 ; debuerant B 2. E1; debuerant E 2. F 3 . 4 . 5 ; debuerat F l . j| /.24. snpe-
raret] superet E 1. V 1. 5. 8. 17. || l. 25. iudicantis] iudicis F 1. 4. || l. 26. exsecutionem] ex-
cusationem B 2. statim deest B 2. ij /. 27. hoc deest B 1. |) /. 28. donabit] ita B 1. E 2. F 7 ;
donavit cett. vindicare] vindicavit E 2.

1) Plebei vocantur coloni glebae adscripti; cf. Hegel l. c ; Helfferich l. c. p. 124. 160;
45 Dahn l. c. p. 314. 2) Qno modo differal haec Leovigildi, ut videtur, legis forma ab
Euririana exposuit E. Gaupp, 'Gennaiiist. Abhandhmgen' p. 39 sq.; cf. <iV. Arch/ XXIII •
p. 434 sq.
LL. Sect. 1. I. 29
 226 LEX VISIGOTHORUM V, 4, 20—22.

V, 4, 20. Hecc. Erv.] eiusdem meriti rem aut pretium ei, a quo victus fuerit, repensare cogatur;
quia rem, antequam vindicaret, fecit invadi.

T, 4, 21. Recc. Erv.] XXI. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVIKDUS REX.

De m a n c i p i i s ab liostibus o c c u p a t i s liac v e n d i t i s .
Quecumque mancipia de regionibus nostris ab adversis hostibus extiterint occu- 5
pata, si ab hominibus regni nostri repperiantur exeussa, ille, qui ab oste abstulit, ex
quo iraumquodque raancipium valere iuste constiterit, tertiam partem pretii habeat et
mancipia domino nihilhominus reddat. Quodx si venditum ab hostibns mancipium
fuerit acceptum, cum iuramento manifestetur pretium datum; hac tiine ille, qui dedit,
integram pretium, et quantuin mancipium melioravit acceptum, a domino recipiat moxque 10
illi siram mancipiiim inexcusabiliter reddat.

T, 4, 22. Rf.cc. Erv.\ XXU. FLAYIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Quo p r e s e n s l i b e r d e b e a t p r e t i o c o n p a r a r i .
Ut omnis de cetero et inprobitas distrahentis et dispendium temperari possit
emtoris, id presenti sanctione decernitur legis, scilicet, ut, cuicumque hunc codicem* 15
constiterit venundari, non amplius quam
Itecc.] sex | En.] duodecira
Recc. Erv.] solidorum numerum accipere venditori vel dare licebit ementi. Si qnis
vero super hunc pretii numerum accipere vel dare presumserit, C flagellorum hictibus
a iudice verberari se noverit. 20

*) Jlad. add.: acl instar huius operis interioris exteriorisque editum.

V, 4, 20. l. 1. fuerat E\. repensare] respon.sare E 1. [[ /. 2. viudicaret] ita R 1. El. F 1 5 .

17 (m marrj.). 18; vinceret cett.
V, 4, 21. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 7. (14. 15. 19). — l. 3. FL. — EEX] des. E:
AXTIQUA add. F15. GLOR. deest F 3 . RECC.] REC0DS R 1; RECCESSVINTUS B 2; RECCAREUS 25
F l ; RCDS F 5 ; RECCDS F 7 ; CINDS F 3 ; CHDS F 4 . || l 4. hac] ita li. E 2. F 7 ; ac E1. VI.
l. 5. hoccupata Ji 1; hoccupati F 7 . |j /. 6. hominibns] ominibns F 7 ; omnibus R 2. E 2. oste] hoste
E1. V. ji l. 7. unumquoque R 1. E 2. constiterit] i n t a l i c a s u add. V 5. j| l. 8. nihilhominus
redflat] r e f o r m a r e c o m p e l l a t F 3 ; r c f o r m a r e c o g a t u r F 8 . hostibus] ostibus E2; omnibus
E 1. || /. 9. iuramentum R 1. hacj ita R 2; lianc E. VI; hac — pretium des. Ji-1; ac cett. 30
/. 10. pretium integrum E. meliorabit R 2. E. VI. jj l. 11. ille R 2.
V, 4, 22. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20). — l. 12. FL. —
REX des. E\. F 3 . GLOR. deest E 2. F l . 4. 5. RECC.] REC0DS R 1; RECCDS R 2; RECDS
E 2; RCHDS F 4 ; RCDS F 7 ; CHDS F l . 5. || l. 13. Quo] Quod E. V 3. j[ l. 14. omnis] omni
Jtl; hominis R 2. et deest R\. distraliendi R 2. ;| /. 15. presentis R 1. F 7 . legis huius F17. 18. 35
euicumque] quicumque 11 2. || l. 17. sex] ita R. duodecim] ita E 2. V 2. 5. 7; XII E 1. F 3 . 4. 16—19;
XXXX F l ; CCCC Mad. |j l. 18. eraenti] emtori E 2. V 1. 4. 17; auctoris VI. || i. 19. ictibus
E\. V -plerique. || ?. 21. ad — editum <7es. omnibius codicibus supra notatis.

1) Cf. L. Hom. Vis. C. Th. V, 5, 2. Interpr.: . . . si pretium pro captivo suo praedator
acceperit, quod dedisse emtor probaverit, sine dubitatione recipiat; L. Burg. 5 6 ; Si quis -to
servum alienum in Alamannia redemerit, aut pretium dominus reddat, aut servum habeat qui
redemit; ibid. extrav. 21 fStatuta Ambariac.J c. 9 : Quicumque mancipium alienum de Francis
conparaverit, testibus idoneis hoc adprobet, quantum et quale pretium dederit . . . Quod si
testes idonei taliter saeramenta dederint, quantum pretium dedit, tantum reeipiat: nec pastnm
requirat, et mancipium cuius fuerat sine mora reddatur. 15
 LEX VISIGOTHOKUM V, 5, 1. 2. 227

Recc.Erv.] V. TITULUS: DE COMMENDATIS ET COMMODATIS.

I. De animalibus in eustodiam placita mercede susceptis.
H. De animalibus in angariam prestitis.
III. De rebus prestitis, incendio vel furto exterminatis.
5 IIII. De pecunia perdita et usuris eius.
V. De rebus conmendatis et casu quocumque in naufragio missis.
VI. De rebus servo nesciente domino conmendatis.
VII. Si servus mentiatiir domiimm petere commodanda.
VIII. De reddendis usuris.
10 V i m . De usuris fragum.
X. Cui debeant testaraenta vel scriptiire conmendate restitui.

Recc. Ei*v.\ I. ANTIQUA. Y, 5,1.

De a n i m a l i b u s in c u s t o d i a m p l a c i t a m e r c e d e s n s c e p t i s .
'"'• Si fquis caballum1 vel bovem raut quodlibet animalium genus placita mercede ad
15 ctistodiendum susceperit? si id perierit, aliud eiusdem meriti ille, qui conmendata1 vel
commodata rsuscepit, exolvat; si tamen mercedem fuerit pro custodia consecutus1 vel
pro conducto. fQuod si ille 7 qui nullum placitum pro mercedem susceperat, rein
mortuam esse probaverit, nec ille mereedem1 accipiat, rnec ab illo aliquid requiratur;
ea tamen ratione, ut prebeat sacramentura ille7 qiii conmendata susceperat, quod non
20 per suara culpam neque per neglegentiam animal morte consumtum sit1, et nihil cogatur
exolvere. CEadem et de commodatis forma servetur1.

Recc. Xh*v.] II. AXTIQUA. T, 5,2.

D e a n i m a l i b u s in a n g a r i a m prestitis.
r
Si quis alicui iumentum aut caballum vel aliud animal rprestiterit, et per aliquam
1
:
Cod. Eur.
270.
25 infirraitatem aput euin1, qui accepit; rmoriatur, sacrainentum prebere debeat, quod non
per suam culpam neque per neglegentiam morte consunitum sit, et niliil cogatur
exolvere. Si autem nimium sedendo vel fasces carricando1 aut quocumque honere vel
percussione •'mortuum fuerit, eiusdem meriti1 animal domino sine aliqua excusationc
restituat. rSi vero prestitum1 animal ralicui aliquid debilitatis intulerit vel damni, ille
so conponatj qui eum aput se susceptum liabtiisse dinoscitur1.

T I T . V . Lemma. Codd. £ 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 7.
Index capitulorum. Codd. £ 1. 2. E 1. 2. — /. 5. husuris £ 2, et ita infra. ji L 6. naiifragiuin
£ 2. E 1. |! l. 7. neseieti £ 1. jl l. 9. iisuris] q u o d c u m q u e add. E 2. jj /. 10. frugium E 2.
l. 1 1 . coraodate E 2.
35 V , 5, 1. Codd. £1. 2. 3 . El. 2. F l . 2. 3 . 4. 5. 7. (14). — l. 1 2 . A N T I Q U A deest £ 2. 3 .
E 1. VI. 3. 4. 14. (i l. 13. De — susceptis des. £2. custodia E. F 3 . 4. alii. merccde deest £ 1.
l. 14. quolibet £ 2. E. VI. 7. || /. 15. alium £ 2. E. vel commodata] al. man. post add. E 2, des.
V 3. !! l. 17. mercedem] ita £ 1. 2; mercede cett. '| l. 18. accipiat] ita £ 1. E2; recipiat £ 2. 3.
E1. V. iflo] alio £ 1. Ji l. 20. necligentiam £ 2, et ita infra. consmntus £ 1. \\ l. 21. Eadero]
40 S i m i l i s V1. 4. 5. comodatis £ 1; commendatis E 1. F 7 .
V, 5, 2. Codd. £ 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 15. 17. 20). — l. 22. ANTIQUA deest
£ 2. 3. E2. VI. 4. 14. 15. 20. |j l 25. debeat] ita £ 1; debebat £ 2; debebit £ 3. E. V. jj /. 26. suam
negl E2. consumtus £ 1. 3. jj /. 27. Sin E\. V\. sedendo] reddendo E\. fasccs] fasxes satis
E2; satis in marg. add. F17. earrig-ando E. F l ; carricandnm F 7 . honere] ita R 1. 2; onore E2;
'15 onere cett.
29*
 228 LEX VISIGOTHORUM V, 5, 3. 4.

V, 5, 3. Recc. Em.] m . ANTIQUA.

D e r e b u s p r e s t i t i s , i n c e n d i o vel furto exterminatis.
^C£$6E'"' f
^i alicui aurura, argentum vel omamenta vel species fuerint conmendate, sive
custodiende tradite, aut forte vendende? id si perierit vel in domo ipsius, qui accepit,
cum rebus eius fuerit incendio concrematum, tina cum testibus1 veniat et brevem det 5
ille, rqui conmcndata susceperat1, et rprebeat sacramentum, quod nihil exinde suis pro-
fuisset conpendiis7 et nihil cogatur exolvere, excepto aurum et argentiim, quod ardere
non potuit. Et si quis, dum domum flamma consumit, se quasi auxilium prebituras
ingesserit et aliquid forte rapuerit, domiims domus diligenter inquirat, et si eum in-
venire potuerit, llle? qtii rapuerit, in quadruplum rapta restituat. Et si de conmendatis 10
rebus aput susceptorem aliquid forte reppererit, domino restituere non moretur. Si
vero que conmendata fuerant furto probantur ablata, ei, qni conmendata susceperat,
spatium tribuatur1, ut ordo docet, klonec furem sua investigatione perquirat. Et
si eum invenerit, conmendatori res suas proprias tantiimmodo reformare cogatur;
conpositio vero furti ad eum7 qui habuit conmendata, pertineat. Certe, si fur \o
non fuerit infra statutum tempus inventus, medietas rerum conmendatamni domino
a suscipiente reddatur, ut damnum ex medio uterque sustineant. Et si post-
modum dominus rerum aput eum, cui conmendaverat, que fuerant suppressa
forte reppererit, cum hec ille se prius dixerit perdidisse vel furto fuisse
sublata, sicut fur1 pro his, rque celabit1, secundum rlegum statuta eonpositionein 20
inplere cogatur1.

V, 5, 4. Keec. J5m] IIII. ANTIQUA.

De p e c u n i a p e r d i t a et u s u r i s eius.
-Cod Eur. rgj q U j s pecuniam sub cautione susceperit, daturus usuras, si per casu pecunia
perierit, non culpa aut neglegentia debitoris, ille, qui pecuniam conmendavit, solam 25
pecunie summam recipiat et non requirat usuras. Si vero per ipsius fraude vel culpa
factiim est, et pecuniam et nsuras solvat. Quod si aliqua lucra est ex ea pecunia
consecutns, et postmodum contingat, ut pecunia pereatf, si tanta sunt lucra, quanta
pecunia fuit, et pecuniam et usuras restitiiat.

V, b, 3. Cocld. Ji 1. 2. 3. E \. 2. VI. 2. 3. -4. 5. 7. (8. 14. 15. 17. 18). — l. 1. ANTIQUA 30

deest It 3. E. VI. 3. 4. || l. 2. furtu Ji 2. E 1; furtnm E2. \\ l. 3. alicui] aliciiius J ? l . vel orn.] nut orn.
R 2. E. V. commendanter El; commodate V1. \\ l. 4. vindende R\. || l. 6. preveat R 1; prebeat
exinde s. E2. j| l. 1. auram et argentum] ita li 1. 2 ; aurum aut argentum E 1. VI. 7; auro et argento
cett. || l. 8. consumsit E. VI. || l. 9. aliqnod B 1. forte] fortasse E 1. || /. 10. rapuerit] ita B.
E 1. VI; rapuit cett. || l. 11. reppererint E 1. |[ l. 12. furti E 1; furtu E 2. probatur R 1. 2. 35
VI. i| l. 13. suam iuvestigatkmem R 2. E 2. jj l. 16. istatutum R 1. |j l. 17. a] as R 1. ut] et
R 1. uterque sustineant] ita V\; uterque susteneant Eur.; utrique sustineant R 1; utriusque susti-
neant E1; uterque sustineat cett. Et deest VI. || l. 18. subpressa R 1. (| /. 19. se prius] superius
R2. E2; sepius V2. dixerat E\. furtim R 2. V2. 3. 4. 5. 7. 8. 15. 17. |j l. 20. ablata R 3. E \.
V2. celavit E\. V. 40
V, 5, 4. Codd. R 1. 2. 3. El. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 7. (17. 18. 19. 20). — l. 22. ANTIQUA] ita R\. 2.
E2. V3. 5 . 7 . 17. 18. 19; deest cett. \\ l. 23. perditaj prestita R 3 . F 1 7 (in viarg.). 20. \\ l 24. cau-
tione] captione R 1 ; conditione F 1 7 . Pith. casuj ita Eur. R\; casum cett. jj l. 25. necligentia i? 2.
pecnnia R 2. commendavit] commendabit i2 2 ; commodavit E 2. F 1 7 . 18. 20. sola R 2. || / . 2 6 . re-
cipiat] percipiat R 2. per deest R 1. fraude] ita R 1. 2 ; fraudem cett. culpa] ita R 1. E 1 ; cnlpara 45
cett. i l. 28. pecuniam pereat i ? l ; pccnnia p e r n e g l i g e n t i a m s u a m pereat V4; pecuniam perdat
V3. si] et si V 2. |j /. 29. pecuniam fait i? 1. et pecunia R 2. E.
 LEX VISIGOTHORUM V, 5, 5—7. 229

Becc. Erv.] V. ANTIQUA. Y,5,5.

De r e b u s c o n m e n d a t i s et casu q u o c u m q u e in n a u f r a g i u m missis.
c< Eur r u C(
'~ ?8» ' Q * >nmendata susceperit vel commodata et de ruina aut incendio vel hostili-
tatis nanfragio seu quolibet simili casu sua omnia liberaverit et aliena perdiderit, quod
5 accepit sine aliqua excusatione cogatur exsolvere. Si vero partem aliquam de rebus
propriis Iiberasse cognoscitur, illi, cuius res secum habuerat, iuxta modum perdite rei
vel liberate restituat, qualem iudex rationem deducta estimaverit portionem. Sin
autem sua omnia perdiderit, cum liberaret aliena, et de liberatis et de perditis rebus
similis ratio deducatur, ut partem arbitrio iudicantis qui liberabit accipiat. Iustum
10 est enim in simili casu, ut ille non damnura solus excipiat, qui se gravibus obiecerit
periculis, et dum aliena minora conatur liberare, sua maiora1 cognoscitur perdedisse.

Becc. JEm] VI. ANTIQUA. Y, 5,6.

De r e b u s s e r v o n e s c i e n t e domino c o n m e n d a t i s .
-Cot?-El"r- r
Quod nesciente domino servo fuerit conmendatum? si id perierit1, nec dominus
15 nec servus rullum damnum incurrant. Sue enim inputet culpe, qui servo alieno res
suas conmendaverit domino nesciente1. Si vero alicuius rei animal sit, et per fraudem
pastorum dirainutum repperiatur, liec reddere conpellatiir. rSimilis et de cominodatis
forma servetur1, si fraude aut malitia consumta aut dissipata noseuntiir.

Recc.En.] VII. ANTIQUA. V, 5,7.

20 Si s e r v u s m e n t i a t u r dominum p e t e r e commodanda.
C
284^"r f
^* dominus per servum suum quodcumque sibi petierit commodandum, et servus
cum rebus commodatis in fuga fuerit elapsus, tnnc dominus obligetur, ut commodata
restituat. Si vero servus petisse domiimin mentiatur et sic quasi deportanda ad
dominum susceperit, et que susceperit aut evertat aut forte perdiderit, et fugitivus
25 non potuerit inveniri, dominus servi prebeat sacramentum, se eundem servum, ut
susciperet, non misisse^ et cum id peteret 7 ignorasse; et nihil calumnie pertimescat.1

V, 5, 5. Codd. Ji 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (15. 16. 17. 18. 19). — l. 1. ANTIQUA] ita

R 1. E2. V2. 5. 17. 19; deest cett. || l. 3. snseeperit vel commodata] ita R 1. VI. 16; vel com. susc.
cett. aut de incendio E 2. VI. 2. 17. |j l. 4. naufragium B 1; naufragfiu VI. || l. 5. excusatione
30 restituat F15. || /. 6. rem V2. |j l. 7. rationem] ita B. V7; ratione cett. deductam R 2. E 2. ex-
timaverit R 2. E2. VI. 7. Sin] ita Eur. R 2. E2; Si cett. || /. 8. perdidit RZ. E1.V2. 7. 17. 18.
cum] dum R 1. || l. 9. simili R 1. ut — accipiat] ut qui liberavit alienam accipiat partem arbitrio
iudicantis V 2. HberabitJ ita R. V 7; liberavit cett. || /. 10. enira deest VI. casu] causa V 3.
obiecerit] ita Eur.; obicerit fi 1; obiecit cett. (] l. 11. cognoscitnr perdedisse] ita R\; c. perdidisse
35 VI. 16; disperdidisse cognoxitur E2; perdidisse cognoscitur cett.
V, 5, 6. Codd. R 1. 2. 3. E \. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (14. 15. 17. 18). — l. 12. ANTIQUA] ita
R 1. E2. V2. 5. 7. 17; deest cett. \\ l. 14. servi E 1; servis E 2. VI. || /. 15. ulluni] nullum R 2;
illum E\. F 3 . ineurrat VI. 17; pertimescant F 1 5 . || L 16. rei] deest VI. Pitiu; s p e c i e i F 2 . 17
(in marg.); g e n e r i s R 3. || l. 17. pastoris F 4 ; a pastore F14. hec] ita R 1. 2. E. VI. 2. 7; ei i? 3;
40 hoc alii. conpellantur V 1. 17. 18. (J l. 18. consumta] consummata R 2. E1. dissipataj dispersa
F17 (in marg.). 18. esse noscnntur F 2 .
V, 5, 7. Codd. R 1. 2. 3. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (15. 17. 19). — l. 19. ANTIQUA] ita R 1.
E2. V2. 5. 7; ANTIQUA NOVITEft EMENDATA F 1 5 . 19; deest cett. [| l. 21. sibi] deest El; sivi
E 2. j| l. 22. fugam 2?. V. commodata] commoda R 1. || /. 24. aut cteart F 1. everterit] ito £ttr.
45 .R 3. VI. 2. 3. 17; evertat cett. et] et si R 2; aut F 7 . fugitivum n. p. invenire F2. j| /. 25. prebeat s.]
preveat s. R 1; prcstet iuramentum F 1 5 . || /.26. misisset i ? 3 ; inmisisset E2. ignorasset R 2. 3. i?2.
 230 LEX VISIGOTHORUM V, 5, 7—10.

T, 5,7. Recc. J&rv.] Servum tamen tam dorainus quam ille, qui commodavii, querere sollicite
procurabunt. rHaec eadem et de conmendatis precipimns custodire1.

T, 5, 8. Reec. Erv.\ VIII. ANTIQUA.

De r e d d e n d i s usuris.
f c Eur r
- l*; ' Si quicumque pecimiam commodaverit ad usuram, non plus per annum quam 5
tres seliquas de tinius solidi1 pascatur usuris; si tamen fuerit, unde detur. Et rde
solidis octo noniun solidum creditori, qui pecuniam ad usuram1 dedit, exolvat; et sic
summam pecunie et usuras ille7 qui dederat, a debitore recipiat. Quod rsi cautionem
ultra uaodum superius conpreliensum per necessitatem suscipientis creditor extorserit,
condicio contra leges inserta non valeatf. Si quis autem contra hordinationem lianc 10
r
feeerit, eam rem, quam commodaverat, recipiat, et1 que caute fuerant in millo
solvantur usure.

T, 5, 9. Jtecc. Erv.] Vlin. ANTIQUA.

De u s u r i s frugum.
r 1
Thu'^\ Quicumque fruges aridas et Qmmidas, id est: vinum et oleum, vel quodcumque 15
interpr. a n n o n e genus alteri commodaverit, non plus ab eo propter nsuram quam tertiam
partem accipiat 1 ; id est, ut super duos modios qui accepit tertium reddat. Quam1
legem rad solas fruges precipimus pertinere1; nara de rpecunia commodata1 secundum
superiorem legera valere et observare censemus.

Y, 5, 10. Recc. Erv.] X . ANTIQUA. 20

Cui d e b e a n t t e s t a m e n t a vel s c r i p t u r e c o n m e n d a t e r e s t i t u i .
Testamentum ab eo7 cui fuerit conmendatum 7 posteaquam hoc ante testes
publicaverit, sicut est in legibus constitutnm2, illi, qui maiorem partem de
eodein testamento est conseeutiirus, reddatiir heredi. Quod si alii redditum fuerit

V, 5, 7. L 1. conmendabit B 2. E 2. querere] requirere B 1. sollicite] solliciter B 1 ; paritor 25

E 3. |i 1.2. Haec] Hac 11 \. conmendatis] comodatis Bl; commodatis E. Yl; commodatis i n i e n u i s
p e r s o n i s Y2. custodiri B 2. E.
V, 5, 8. Codd. B 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 17. 18. 19). — /. 3. ANTIQUA] ita B 1.
E 2. V 2. 5. 7; deest cett. |j /. 4. rendendis E\. husnris et similiter infra B 2. V 7 ; quodcumque add.
E 2. || /. 5. plus] amplius B 1. |! l. 6. seliquas] ita B 1. 2. E. VI. 2. 7. 1 9 ; siliquas cett. de uno 30
solido B 3. VI. 2. 5. 8. 17. Pith. pascatur] ita B 1. 2. E: pascantur B 3 ; pagatur F 3 ; pasciturus VI;
paciscatur T 1 8 . 1 9 ; poscat cett. usuras VI. 2. 5. 8. 17. 18. 19. detur] ita B. E. VI. 2 ; dentur cett.
Et] Set VI; I d est (Idt) V 2. |j l. 7. solidis] solidus B \. 2; solidos B 3. dedit] acceplt V 2.
l. 8. cautioncm] captionem B 1 ; hactionem al. m. corr. canctionem E 2. || l. 10. hordinationem] ita
B2; hordinem VI; hordinatione B 1 ; ordinatione E\; rationern B3; ordinationem cett. \\ l. 11. eam] ea 35
tantum B 3 ; et eandem E2; et eain V3. 4. 5. commodaverit E\. VYl. 18. incaute i ? 3 . VI. 2. 4. 8. 18.
V, 5, 9. Codd. B 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 17. 18. 20). — l. 13. ANTIQUA] ita B 1.
E2. V2. 5. 7. 1 7 ; deest cett. || /. 15. humidas] liquidas F 1 8 . 20. et oleum] aut olenm E 2. quod-
cumque] qnacumque B 2; quecumque E 1. || l. 16. genus] r e l t r i t i c u r a add. V2. plus] amplius
VI. 2. 4. 5. 8. propter usuram] ita B 2. E \. VI. 1 8 ; propter nsura B 1; propter usuras VI. 2. 4 ; 40
pro usnra cett. jj l. 17. accipiat] recipiat B 1. accepit] acceperit Jlad. || l. 18. commodata] com-
moda B 1. jj /. 19. observari VI; conservare V8.
V, 5, 10. Codd. B 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 15. 17. 18. 19. 20). — /. 20. ANTIQUA]
ita Bl. E2. V2. 5. 7. 1 7 ; deest cett. f /. 22. ab] hab B 1. E 1. || l. 23. ille B 2. || /. 24. c i t i u s
reddatur V 4. 8. 45

1) Cf. p. 233, /. 14 sqq. 2) Cf. II, 5, 14. 1(3.

 LEX VISIGOTHORUM V, 5, 10; 6, 1. 231

Reec. Erv.] vel* adversario eius traditum, qui tradiderit duplam conpositionem restituat, Y, 5,10-
quam illi, cui fraudulentus fuerit, inferre voluerat. Illas vero seripturas, que simiil
tradi partibus debent, si conmendatas quicumque susceperit, id est: testamenta, iudicia,
pacta, donationes vel cetera talia, si alteri altero absente tradiderit, ille, qni dederat,
5 revocet quod dedit, et** omnibus, quibus in commune debebatur, restituere non
moretur.

*) F 4 . 8: vel malitiose tenere erediderit vel adversario eius traditum, qvii tradidit aut
tenuit duplam etc.
* ) Pro: et — moretur, F 4 . 8 praebent: aut si fraudulenter tenuerit, et omnibus, quibus in
io commune debetur, restituere non differat, et tantum compositionis illis exsolvere non
moretur, quantum fraudis facere conatus est.

MeccErv.] VI. TITULUS: DE PIGNERIBUS ET DEBITIS.

I. De non pignerando.
II. De pignere deposito et furato.
15 III. De pignere, si pro debito deponatur.
n i l . Si pignus representato debito non reddatur.
V. Si una persona reatu vel debito multis teneatiir obnoxia.
VI. Qualiter defuncti debitum aut violentia post mortein possit inquiri.

Recc. Erv.] I. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. T, 6 , 1 .

20 De non p i g n e r a n d o .
Pignerandi licentiam in omnibus * submovemus; alioquin si non acceptum pignus
presumserit ingenuus de iure alterius usiirpare, duplum cogatiir exolvere. Servus
autem simplum restituat et C flagella suseipiet.

V, 5, 10. L 1. ab adversario It 2. conpositionem] conpensationem li 1. |j l. 2. quam] ita Ii 1. 2.

25 E. VI. 2. 3. 4; deest cett. illij ille B 2. VI. frauduientus fueritj ita B 1. 2. E. VI. 2. 3. 4; fraudu-
lenter i ? 3 ; fraudem cett. |j /. 3. ntriusque partibns V2. commodatas E 1. Tr20. jj l. 4. alter alteris
R 2. dederat] dederit F18. 19; tradiderat B 2. || l. 5. qnibns deest B 1. debebatnr] ita B 1. 3.
E 1. F 2 ; debeantur B 2; debebantur cett. |j /. 8. tenuit] malitiose add. V4.
TIT. VI. Lemma. Codd. H 1. 2. E\. 2. VI. 2. 7. — l. 12. PIGNORIB17S V 2. DEVITIS
30 E2; DE DEVITIS VI.
Index capitulorum. Codd. B \. 2. E1. 2. V2. — l. 13. piguor- V 2, et ita infra pro pigner-.
/. 16. Si] De B 1. presentato B 1. non reddatur des. B 1. || l. 17. obnoxia] deest B 1; obnoxius B 2.
V, 6, 1. Codd. B 1. 2. 3. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 7. (8. 15). — /. 19. FL. — REX] des. B 3.
El. V2. 3; ANTIQUA F15. GLOR. deest E 2. VS. EECC.] REC€TDUS 11 1; RECCESSVINTHUS
35 B 2; RECESDS F 7 ; RCDS F 2. 5: RCHDS F 4 ; RECAREUS F l ; CIHNDUS E 2; CHDS F 8.
l. 20. pignor- F 2 aemper pro pigner-. jj /. 21. Pigiierandi sane E 1. in deest B 1. alioquin] scilicet
F4. 8. non deest B 3. F 4 . 8. || l. 22. alteris B 1. St servus El. VI. || l. 23. simplani] dupla VI.
flag. susc.] verbera portet F 4 .

1) Reccessvindus pignerandi licentiam omnino sustulit; antea enim permissu iudicis pignerare
40 Ucuisse H. Brunner, 'D. Reehtsgeschichte' II, p . 446, n. 9, ex L. Baiuv. 13, 1, 3 siispicatus
est, collatis capitibus 12 et 13 Collectionis iuris Rom.-Goth. (Gand.J. Cf. etiam Chindasvindi
legem supra II, 2, 1, qua pro casu quodam singidari constituitur: (iudex) obsignatam petitori
faciat iussionem, in qna pigneris quantitatein adnotet, per quam petitor presumendi sibi habeat
potestatem.
 232 LEX VISIGOTHORUM V, 6, 2—4.

Y, 6, 2. Becc. Erv.] II. ANTIQUA.

De p i g n e r e d e p o s i t o et f u r a t o .
1
Si quis pignus alteri deposuerit pro aliquo debito, et illut ipse, qui deposuerit7
furatus fuerit, pro fiire teneatur.

T, 6, 3. Hecc. Erv.] III. ANTIQUA. 5

De p i g n e r e , si p r o d e b i t o deponatur.
2
Pignus , quod pro debito deponitur, si per cautionem fuerit obligatum, et ille7
qui pignus deposuerat, ad tempus constitutum debitum reformare dissimulet, post diem
cautionis exactum usque ad decem dies pignus salvum suo domino reservetur aut
eidem domino, si in propinquo est, reportetur, adque, ut restituat debitum, moneatur. io
Quod si per neglegentiam suam debitor ad diem constitutum adesse neclexerit aut
debitum inplere distulerit, addantur usure. Ceteruin si adesse usque ad decem dies,
sicut supra scriptum est, aut quod debet reformare dissimulaverit, tunc creditor iudici
vel preposito civitatis pignus ostendat, ut, quantum iudicio eius et trium honestoram
virorum fuerit estimatum, sit licentia distrahendi. Et postmoduni de pretio venditi 15
pigneris creditor, quantum ei debetur, sibi evidentius tollat, et relicum ille recipiat,
qui pignus seposuerat.

T, 6, 4. Ttecc. Erv.] BH. FLAVTOS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Si p i g n u s r e p r e s e n t a t o d e b i t o non r e d d a t u r .
Si quis ei7 qui rem pro pignere credidit, ad constitutum tempus representato 20
debito pignus acceptum distulerit reddere et hoc ante tempus lege superiori taxatum3
vendere vel in usus proprios adque alienos conterendum presumserit adtentare
vel malitiose differens noluerit adsignare: pignus quidem, quod accepit, integrum
reddat et medietatem, quantum pignus valere eonstiterit, domino pigneris coactus
inpendat. . 25

V, 6, 2. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 17. 19). — l. 1. ANTIQUA] ita R 1.

F 5 . 17; deest S 2. 3. E. VI. 2. 3. 4. 14. 19. || /. 2. posito VI. \\ l. 3. illut] ita JB 1. £ 2 ; illo VI;
idud alii. qui posuerit E 1.
V, 6, 3. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 7. (8. 14. 18. 20). — l. 5. ANTIQUA deest R 2. 3.
E 1. VI. 2. 3. 4. |j l 7. cautione li 1. \\ l. 8. qui pro pignus R 1. || l. 9. suo deest li 3. E. VI. 2. 7. 30
reservetur] reformetur VI. (j l. 10. eidem] idem R 2. F 3 . 20. deportetur R 1. ut deest E 2. VI.
l. 13. deberet E 1. dissimulaverit] distulerit Pith. in margine. || /. 14. proposito E 1. quanto iudio
li 1. et] ita R. E 1. F 8 . 14. 20; vel cett. \\ l. 15. extimatum R 2. E. VI. sitj ita R. E. V2. 7;
sit ei cett. distrahendi et v e n d e n d i et d i v i d e n d i F 2 0 . |j /. 16. debebatur E 1. VI. Piih.
l. 17. seposuerat] ita R 1. E 2. F 7 . 18; seposuerit E 1; posuerat i ? 2 ; deposuerat cetU 35
V, 6, 4. Codd. R 1. 2. 3 . E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 7. (8. 15. 17. 18). — l. 18. F L . — KEX] des. i2 3.
El. F 3 . 1 8 ; ANTIQUA F 1 5 . GLOR. deest E 2 . F 8 . RECC.] RECODS R 1 ; RECCESTS R2; RCS
E 2 ; RCSDS F 2 ; R C H D S F 4 ; RCDS F 7 ; RECAREUS F l ; CHDS F 8 . || /. 20. qni] cui E 1.
F 2 ; cuius E2; deest R 2. crediderit R 2. E 2. F 2 . 15. 17. || l. 2 1 . ante] aut ante R 3. JE 1. i%A.;
autem ante F l . superiore R 1. || Z. 22. vel in] vel i2 1 ; atque F 2 . adqne] vel F 2 . adtemtare 40
R2. E2. || l. 2 3 . ad integrum F 4 . || l. 24. pigneris deest V4.

1) Cf. Pauli Sent. II, 31, 19: Rem pignori datam debitor creditori subtrahendo furtum
facit; cf. ib. 31, 36; Gai Instit. III, 200. 2) Legislatorem hanc legem ex iure Romano
hausisse docuit V. de Meibom, 'D. Pfandrecht' p . 257 sqq. 3) Sc. intra decimwn diem
post diem constitutum, seciindum V, 6, 3 . 45
 LEX VISIGOTHORUM V, 6, 5. 6. 233

Recc Erv.\ Y, FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. T, 6,5.

Si una p e r s o n a r e a t u vel d e b i t o multis t e n e a t u r o b n o x i a .
Si una persona plurimis rea vel debitrix maneat, qui prior in petitione pre-
cesserit ct aut per placitum aut per probationem sive professionem eius eum sibi
5 reum vel debitorem esse docuerit, ipsi nihilliominus ant iuxta qualitatem debiti satis-
facere conpellendus est, vel damnandus a iudice. Quod si, quibus reus vel debitor
manet, uno eodemque tempore eontra eum agere ceperint, secundum quantitatem
debiti vel reatus aut reddat omnibus, aut omuibus addicendus est serviturus. Querere
tamen a iudic^ ad liquidum oportebit, cui magis reus vel debitor maneat, ut ipsi
10 maiorem partem reddi precipiat; et de reliquo, quod de facultate rei vel debitoris
remanserit, quantiim reddatur ceteris, iudex ipse manifeste perpendat. Certe si non
fuerit, unde conpositio exolvi debeat, cum id saltim, quod videtur habere, pro debito
vel reatu perpetim servitunim iudex petentibus tradere non desistat*.

*) F2 addit: Feneratorx vero, si plus exigerit a debitore propter usuras quain tertiam
15 partem, «t predictnm est2, sex uncias auri fisco persolvat, et ea conditio contra leges
edicta non valeat.

Becc.Erv.] VI. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. T,6,6.

Q u a l i t e r d e f u n c t i d e b i t u m a n t v i o l e n t i a m post m o r t e m p o s s i t i n q u i r i .
Si 3 viventis cuiuslibet manifesta culpa non apparet, nefas esse non dubitandum
20 est, ut eum quisque post obitiim mansisse sibi reum accuset. Ne ergo in fraudem
heredis defuncti quicumque post hec talia conetur presumere, hiiius legis redargui
sanctione se noverit? scilicet7 ut, si quis qnemlibet defunctum riolentum sibi aut
pervasorem sue rei
Recc.] seu debitorem fuisso adstmxerit sh r e direptorein seu debitorem fuisse ad-
25 eumqne quodcumque inlicitiim strnxerit eumque quodcumque inlicitum Secnn-
dum superiorein ordinem

V, 6, 5. Codd. B\. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 7. (15. 18. 19). — l. 1. FL. — KEX] des. li 3. E.
F 3 . 19; ANTIQUA add. F15. CHIXDASVINDUS] ita li 2; CNDS X 1. Tr 7; CHDS V 4; GLS
CHDS F l ; GLS CHNDS F 2 . || l. 2. obnoxius B 2. || /. 3. a plnrimis E\. rca] reatu B 2. E 1.
30 F18. 19; reatum E2; reatus VI. debitor F 7 . || l 4. et deest R 3. E 2. per prof. B 3. F l . 2. 7.
l. 5. vel] ant 27 2. ipse V 2. iusta E 2. Ji l. 6. reus] rebus B 2. E\, \ l. 7. coilemque] eadem
quoque B 1. euni] reum F 2 . ceperint] v o l u e r i n t £ 1. |i J. §. aut redd.] ad redd. E 1; ut redd.
E 2. reddat] ita B 1; reddere cett. aut onmibus] aut hominibus B 2; avit oniinibusi E 2. || /. 9. a
iudice] a iudicem F 7 ; iudicem B 2. 3. E 1. F 4 ; iudice E2; iudici F 2 . || /. 10. reddi precipiat] re-
35 cipiat B 2. relico B 2. E 2. |J /. 12. cum deest V 2. id] ita Ji. E. VI. 2. 7; hoe alii. qnod —
perpetim des. B 1. |! /. 13. petentibus] parcntibtis VI. \\ l. 15. anri tisco] aurifico V 2.
V, 6, 6. Codd. B 1. 2. 3. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 7. (8. 14. 15. 16. 17. 19). — /. 17. FL. — REX
des. B3. El. V9. 19. CHINDASVINDUS] ita B2; CNDS B 1. E2. VI; CHDS V 1. 4; GLS CHNDSDS
V 2. I /. 18. violentiam] ita B 1. 2; violentie V 2; violentia eett. jj /. 20. fraude M 2. E2.V1. 2.
40 l. 21. heredes B 1. |t l. 22. sanetionera E. VI. j| l. 23. prevasorem E 1. l| /. 24. geu debitorein —
inlicitura (coL l) -ff. F 7 . 16. adstriixeiit] abstmxerit B 1 ; nstruxerii Ji3; addixcrit B 2. sive direptorem
— ordinem {col. 2) 2?. V {exceptis VI. 16). direptorem] directorem 1'3; deceptorem 1'ith. || l. 25. qno-
cumque i? 2. secvmdum snperiorem ordinem <M?t?» a/. man. F16. l( /. 26. ordinem] accusationem F14.

1) Additamentiim incerti tempork et auctoris. in codice ininus aptc huic legl mbiundum,
•io poenam addit legi V, h, 9. 2) V. l. c: non plus propter usarani qnain tertiam partem
accipiat. 3) Cum hac lege, quae antiquiori mbstituta esse ridctur, cf. L. Burg. 65 et infrq
Antiquam VII, 2, 19. . .
LL. Sest. I. I. 30
 234 LEX VISIGOTHORUM V, 6, 6; 7.

T, 6, 6. Recc. Erv.] dixerit perpetrasse, non aliter eius adsertioni credatur, nisi per quamcumque
scriptnram aut testificationem legitimam id verum esse indubitanter edoceat. Quod si
tale aliquid quisque convicerit, et defunctus ille, de quo agitur, filios non relinquens,
facultatem suam suis libertis aut quibuscumque personis dinoscitur eontulisse, ipsi
liberti vel alie persone, iuxta quod possident de rebus defuncti, que defunctus debuit 5
vel conniisit, insistente iudice cogantur exolvere. Nam si filios reliquerit, et ipsi
oranem eius possident facultatem, ipsi procul dubio cogendi sunt illa supplere, unde
auctor ,eoruni debitor aut presuintor convincitur extitisse. Si certe predictarum cau-
sarum obnoxius sic ab hac luce discesserit, ut de suis rebus nihil videatur aliquatenus
ordinasse, propinqui eius, vel qui facultatem ipsius adierint aut possederint, petitori 10
de re vel causa, quam repetit, cogendi sunt reddere rationem; ita ut, si ille, qui
debitor aut presumtiosus dicitur extitisse, nihil rerum suarum moriens dinoscitur
reliquisse, ab omni calnrania repetentis eius filii vel propinqui habeantur inmunes.
Sin autem quodcumque defimctus reliquid, et maius est quod petitur, quam quod
reliquisse videtur, si filii eius aut propinqui, aut qui eius possident bona7 noluerint 15
pro reatu eius vel debito satisfacere, de rebus a defuncto dimissis non morentur
petenti facere cessionem.

Recc.Erv.] VII. TITULUS: DE LIBERTATIBUS ET LIBERTIS.

I. Si mancipia sive per scripturam seu per testem manumittantur.
II. Si alienus servus vel commune mancipium raanumittatur. 20
III. De his, qui se liberos proclamaverint esse.
UH. Si ad servitium repetatur qui in libertate est constitutus.
V. Si ei, qui ad servitute repetendus est, aliquid auferatur.
VI. Si eum, quem aliquis coram iudice liberum esse dixerit, postea in servitio
repetere veUit. 25
VII. Si tiraore conpulsus quisquam servum se esse dicat.
VIII. Si ingenuus ad servitiura repetatur, vel servus se liberum esse dicat.
VIIII. Quare data libertas debeat revocari.
X. Si libertus iniuriam faciat manumissori.
XI. Ne contra patronum vel filios eius testificari audeant manuraissi. 30
XII. Ne testificent manumissi.
XIII. De rebus manumissi, si absque legitimis filiis moriatur.
XIIII. De condieionibus a manumissore in scripturam maimmissi conscriptis.
XV. De libertatibus servorum fiscalium.

V, 6, 6. /. 1. eius adsertioni] adserti qui eius B 2. per quamc.] pro quacumqne E 1. 35

l. 2. iscripturam Jil. |j /• 4. personis] p o s s e s s o r i b u s V4. 8. |j l. 5. alie persone] alii p o s s e s -
s o r e s V.4. 8. debuitj boluit E 2. || /. 6. ipsi — facultatem ipsi] ipsi e t a l i i p o s s e s s o r e s
i u x t a q u o d o b t i n e n t de r e b u s d e f u n c t i V4. 8. |j .1. 7. eius possident] eins possideant lil;
obtineant VI; eius obtinent Pith. facultatem] hereditatem F 1 5 . subplere Bl. |] l. 8. autor R 1.
autj vel V 2. presumptor v e l r e u s V4. 8. || l. 9. sic] sit et B 2. || l. 10. ipsias] ita B. E 1. 40
VI. 2.7; eias alii. possiderint E. |J /. 11. causam R 1. quam c a u s i d i c u s repetit V2; quam c. petit
F 14. || /. 12. aut] vel V2. || /. 14. Sin] Si B 2. V2. reliquid] ita B. E 2 . T T ; relinquit E 1;
reliquit alii. |j /. 15. relinquisse B 1. possiderint E1. || l. 16. reatam B 1. .
TIT. VII. Lemrna. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 7. — /. 18. DE LIBERTATIS E 1. V2.
Jndex capituhrum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — /. 19. sive] seu B 2. manumittantur deest B 1. 45
l. 20. alienum servum B 1. communem B 2, E 2. manumittantur E. || /. 21, liberos] libertos B 2.
/. 23. servitute] xta B 1; servitutem R 2; servitium E. || */. 24. iudice R 1. || /. 25. velit B 2.
l. 27. si servus E. esse deest E 2. || /. 30. testificare audeat manumissus B 2. E\. |j l. 32/ manu-
missis E. moriantur J? 2. E. || l. 33. scriptura mauumissis R 2. -
 LEX VISIGOTHORUM V, 7, 1. 2. 235

Recc. Erv.] XVI. De libertis et rebus fiscalium servorum.

XVII. Ne liberti vel progenies eorum cum posteritate patroni aut coniugia
connectant aut eis insolentes existant.
XVIII. Ne liberti religiosi ad obsequium reducantur heredis.

5 Jtecc. Erv.] I. ANTIQUA. Y, 7, 1.

Si m a n c i p i a sive p e r s c r i p t u r a i n seu p e r testem manumittantnr.
Si 1 quis inoriens per scripturam aut presentibus testibas manumiserit mancipia
sua, volumtas eius habeat firmitatem, dummodo
Recc. des. j Erv.] infra sex menses
10 Itecc. JBJT?.] trium aut quinque testium, quibus credi possit, testimonio conprobetur.
Sed et libertis si quid donaverit qui eos manumittit, aut libertatis ipsius scriptura
contineat 27 ant testes, qui adhibentur, agnoscant, et res aput libertos donata penuaneat.

Recc. En\] II. ANTIQUA. T, 7,2.

Si a l i e n u s s e r v u s r e i commune i n a n c i p i u m manuinittatur.
15 Si 3 qviis alienum servum vel commune mancipium manuiniserit, in fraude
domini libertas data non valeat. Ille vero, qui manumiserit alienum mancipium,
alterum preter illum domino dare cogatur. Si vero dominus adquieverit; ut ille liber
sit, duos vicarios servos pro manuinisso servo percipiat, et libertas data habeat
firmitatera. Hec eadem et de ancillis precipimus eustodiri. Si qnis sane vult ex
20 integro manumittere commune mancipium, presbiterum, qui presens est, vel diaconnm
comnonemus, ne huiusmodi libertates se fieri presente permittant; quia hec manumissio
stare non poterit. Si quis autem cominune mancipium vult a iugo servitutis absolvere,
prius cum consortibus suis dividat et sue vindicet potestati? aut certe cum his, qui ei
consortes sunt, id fieri vel pretio vel precibus elaboret; et sic? si voluerit, presente
25 presbitero vel diacono manumittat, et libertas data firmetur. Quod si aliquis corara
sacerdote vel diacono commiine mancipium ex integro manumiserit, proprietatis

l. 2. vel ile progenies B 1; vel in p. E 1. cunij qnm Ii 1. posteritate] postremitate B.

conectant ^ 2 . E 1. || l. 3. insolentes cxist. des. i?.l; insolenter exist. E\. |j l. .4. haeredes E 1.
V, 7, 1. Codd. Ji 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (14. 17. 19. 20). — /. 5. ANTIQUA] ita R 1.
30 E 2. F17;. deest cett. \\ l. 7. testibus pres.] per testes J ? 3 ; per testibus pres. VI. || l. 8. volumtas]
ita M 1. VI; bolnmtate E 2; voluntas cett. || l. 9. infra sex menses. des. B. j| l. 10. testimonium
R 1. || l. 11. quid] quod R 1. aut] ita ut E 1. || l. 12. et deest VI. aput] ita R. VI; apud aKi.
Y, 7, 2. Codd. li 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (6). 7. (14. 15. 17). — l. 13. ANTIQUA] ita R 1. 2.
E 2. F 2 . 6. 7. 15. 17; deezt cett. \\ l. 14. alienum servum R 1. VI. 6. cominnnem R 1. VI. manmnit-
35 tantnr E. V2. 3. 4. 7; manumittat corr. manumittatur F 6 . II /. 15. fraudem R 1. F 3 . 4. |j /. 16. domini
sui F l . 3. 4. |J /. 18. data] donata F7.,'\\ .1. .20. ex integrum R 1. comiuiuiem R 2- F 7 . diaconem
E. VI. [> l. 21. libertatem F 2 . Hbertates — permittant] libertas esse fieri presentes esse permittat
F 7. preseutibns E 2. F l . 2. 3. 4. [j Z. 22. istare R \. || l. 25. firmetnr] firma habeatur F 2. 14.
/. 26. diaconum R 1; diaeone R 3. E 1; diaconem E 2.

40 1) ^4cZ //rt>jc c^ plerasque huhis titidi leges cf. quae de Ubertis Vtsigothicis disseruit
F. Dahn, 'Konige' VI2, p - 78 sqq. 2) Cf.V, 1, 1 3 . 1 4 . Peculhon concesswn vel donationes
a dombiis Ubertis suis pro munienda llbertate factas contlnent Form. Visig. n. 2 . 5 . 6. 2 1 ;
Farm. p . 5 7 6 sq. Quem morem a Vjsigothis ex iure Romano receptwn esse, d&nonstravit
Biedenweg, Commentatio ad fonnulas Visigothkas (Diss. iurid. Beroiin. a. 1856,/ p . 1 5 .
45 3) Cf. L. Bom. Vis. C. Th. IV, 9. Interpr.: Si aliquis mancipium manuraittere praesumserit
alienum . . . hac poena tenebitur, ut et manurnissus a clomino revocetur, et alia duo mancipia
. . . tlare cogatur.
30*
 236 LEX VISIGOTHORUM V, 7, 2—6.

T, 7,2. Recc. Erv.] sue partem de mancipio amittat, et mancipium ad integrum consors ille,
qui non manumisit7 obtineat 1 . Nam si partem stiam, que in eodem mancipio illi
debetur, absolvere voluerit, proiberi non poterit.

T, 7, 3. Becc. Erv.] III. ANTIQUA.

De h i s , qui se l i b e r o s p r o c l a m a v e r i n t esse. 5
Si mancipia se in libertatem proclamaverint, spatium et tuitionem arbitrio iudieis
aceipiant, nt testes possint ad libertatis sue documenta perquirere. Sed tantum tem-
poris spatium mancipiis concedatur, ut nec servitia dominis nec beneficia proelamantibus
denegetiir.

T, 7, 4. Recc. Etrv.\ IIIL ANTIQUA. 10

Si ad s e r r i t i u m r e p e t a t u r qui in l i b e r t a t e cst e o n s t i t u t u s .
Si in libertate constitutus ad servitium repetatur, non liceat eum in custodiam
initti ab lllo, quo repetitur; sed iudicis reservetur arbitrio, si debeat sub fideiussore
consistere, dummodo nihil violentie a pulsante patiatiir.

Y, 7,5. JRecc.Erv.] V. ANTIQUA. 15

Si ei, qui ad s e r v i t u t e r e p e t e n d u s est, a l i q u i d a u f e r a t u r .
Si quis homini ingenuo vel liberto aliquid tulerit, et postea eum sibi voluerit
servum addicere, prius reddat quod tiilit, et sic de eius conditione contendat.

T,7,6. Becc.En.] VI. FLAVIUS CHINDASV.INDUS REX.

Si eura, quem a l i q u i s coram i u d i c e l i b e r u m esse d i x e r i t , postea in 20
s e r v i t i o r e p e t e r e vellit.
Qui suo testimonio coram iudice quemlibet esse liberam dixerit et postraodum
eum ad servitium inclinare voluerit, aliiun 1111 mancipium e contrario reddat, et quem
obprimere nitebatur, in libertato permaneat.

V, 7, 2. l 1. et deest B 1. j| /. 3 . si absolvere li 1. 25
V, 7, 3. Codd. B 1. 2. 3. El. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 17. 18. 19). — L 4. ANTIQUA] ita
lil. V2. 6. 7. 1 7 ; deest cett. |[ l 6. se deest R 2. E l. V3. 7. libertate # 2 . E. VI. 2. 6. 7. 18.
arbiterio Jt 1; in arbitrio E 1. || /• 7. accipiant] optineant V 2. 4. 8. || /. 8. scrvitium /* 1 ; servitia
corr. servitium F 6 . (| l. 9. denegetur] ita B. VI. 7 ; tlenegentur eett.
Y, 7, 4. Codd. B 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 1. (14. 17. 18). — l. 10. ANTIQUA] ita B 1. 30
E2. F 6 . 7. 17;deest cett. \\ l. 12. castodia B 2. 3 . E 1. V2. \\ l. 13. quo repetitur] ita B 2. 3. E 1 ; quod
repetitur VI; qui repetitnr R\. VS; quo repetit VI; qui repetit cett. si] sic E\. fideiussorem B 1.
V, 7, 5. Codd. B 1. 2. 3 . ^ l . 2. F l . 2. 3. 4. 6. 7. (8. 15. 17. 19). — /. 15. ANTIQUA] ita B 1.
F 3 . 6. 7. 8. 15. 1 9 ; ANTIQUA NMENDA (i. e. XOVITER EMENDATA) E 2; ANTIQUA EMENDATA
V 1 7 ; deest cett. || l. 16. serritnte] ita B 1 ; servitium corr. servitute Jl 2; servitutein E 1. 1*1. 2 35
et e corr. F 6 ; serritium cett. |j l. 18. addicere} v i n d i c a r e # 2 . siuj sic post hec F 2 .
V, 7, 6. Codd. B 1. 2. 3 . J ^ l . 2. F l . 2. 3. 4. 6. 7. (8. 15. 17. 19). — l. 19. F L . — KEX] de*.
B3. E\. F 3 . 4. 1 9 ; ANTIQUA F 8 . 1 9 : ANTIQUA F L . fte. F 6 . 7. 17. P*7/«. CHINDASVINDUS] ita
B2; CNDS i? 1 ; CDS E2; CHDS F l ; GLS CHNDS F 2 ; GLS ECDS F 6 ; fiCDS VI. Plth. REX]
ANTIQUA F 1 5 . [j /. 20. in servitio] ad servitinm B 1 ; in servitimn V 2. \\ l. 2 1 . vellit] ita B 1. 40
^ 2 . F 7 ; velit cett. || /. 22. suo] sub PiVA. j[ ?• 23. inclinare] dcclinaro B 1. alinrn] ita li 1. ii'.
F 6 . 7 ; aliut B2; aliud ee«. e] e i? 1 ; tfee«< F 7 . |i /. 24. nitebatar} conabatnr F 4 . 8.

1) Cf. L. liom. Vis. PauL IV, 1 1 , 1. Interpr.: Si aliquis scrviun eommunem maun-
miserit, nec Latinum nec civem Romanum facere potest, et ideo portio eius manumissori perit
et alteri domino ex integro, quasi eius tantnm proprins ftrisset, acqniritur. 4»
 LEX VISIGOTHORUM V, 7, 7—9. 237

Hecc.En.] VH. ANTIQUA. V, 7, 7.

Si t i m o r e c o n p u l s u s q u i s q u a m s e r v u m se esse dicat.
Qui 1 timore conpulsas servnm se esse
Jtece. des. j Erv.] extra iudicinra
5 Recc. Brv.\ dixerit, nullum preiudicium libertatis incurrat, donec in iudicio presentetur,
ut Iibertatem suam, si probaverit, presente iudice obtineat, aut si servtts convincitur,
statim domino reformetur.

Recc. Erv.] VIII. ANTIQUA. V, 7,8.

Si i n g e n u u s ad s e r v i t i u m r e p e t a t u r , vel s e r v u s se l i b e r n m esse dicat.
10 Si quis ingemmm ad servitium addicere voluerit7 ipse doceat, quo ordine ei
servus advenerit; et si servus ingenuum se esse dixerit, et ipse simili modo ingenui-
tatis sue finnam ostendat probationem. Iudex vero eorum recipere testiraonium debet,
quos meliores adque pluriores esse providerit. Quod si muneris acceptione corruptus
iniuste curvaberit innocentem, tam iudex quara petitor
16 Mecc.] falsarii pena multentur. j Erv.\ secundum legem aliam de liis, qui in-
iuste iudicaverint2, conponere non morentur.

Recc.] VIIII. ANTIQUA. JErv.\ VIHI. V, 7 , 9 .

Quare data libertas debeat revocari. Q u a r e d a t a l i b e r t a s d e b e a t r e v o c a r i .
Qui servo suo vel ancille libertatein Qui servo suo vel ancille libertatem donaverit,
20 donaverit, et presente sacerdote vel aliis et presente sacerdote vel aliis daobus ant tribns
duobus aut tribus testibus hoc factura esse testibus lioc factum esse constiterit, id est, si
constiterit, hiiiusmodi libertatem revocare ipsam libertatis scriptiiram coram legitimis
non liceat, excepto si manuraissori eum, iestibus nianifeste tradiderit atque ita per
qni niairamissus est; iniuriosum aut con- eandem libertatis scripturatn defmierit, ut
25 tumeliosum vel accusatorem aut crimina- ex tempore condite seripture liber ipse,
torera esse constiterit; pro quibus iniuriis qui est manumissus, permaneat? nihil sibi

V, 7, 7. Vodd. B 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (14. 17. 19. 20). — /. 1. ANTIQUA] ita R 1.

V 7. 17; ANTIQUA 2JMA (i. e.i NOVITER EilENDATA) E2; deext R 2. 3. E 1. VI—6. 14. 19. 20.
L 2. esse se B 1. || l. 4. extra iudicium des. B. \\ l. 5. in deest R2. 3. E\. V 3. 7. |j l. 6. ut] ut aut
so V 2; et E 2. aut] deest B 2 ; et al. m. corr. aut E 2.
V, 7, 8. Codd. B 1. 2. 3. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 17. 18. 19. 20). — l. 8. ANTIQUA]
ita B. F 6 . 7. 17; ANTIQUA (ET) NOVITEE EMEKDATA E 2. F 2 . 4. 8 (NVT EM F 2 ; AN. ET NOV
MTA F 4 ; A. NMNDA E2; . . ET NOVITER EMENDATA F 8 ) ; deest E 1. F l . 14. 19. || ?. 9. vel]
ita B. E2. VI; vel sl cett. jj / . 1 1 . ei serviturus F 7 . |j /. 12. firiuam] formam E 2. F 6 . 7. recipere
35 test. debet] recipiat test. F l . 2. || /. 13. adque pl. des. B\. adque] ita B 2. E2; atque afo\ pre-
viderit B 3. F 3 . 7. j| /. 14. cnnraberit] jVa JS 1. 2 ; carbaverit F 6 ; eurvaverit i? 3. E 1. F 2 ; cnrbaberit
1' 7; curaverit F 4; euria iuverit F l ; incurbaberit F 3 ; incurvaverit F17 (in marg.). 18; turbaberit
E2; turbaverit Pith. Mad. \\ h 15. falsarii pena multentar (col. 1) B 1. 2 (wian. 1). 3. secnndum —
morentor (co/. 2) ^ 2 («utn. 2). E. V. excejptis F 1 4 . 17. 18. 20, ubi leguntur: falsarii pena multentur et
•10 secuudum legem aiiam etc. 1 /. 16. iudicaverint] inligaverint F 7 . moretur E 2. VI. 3. 18.
V, 7, 9. Codd. B 1. 2. 3. F 7 . — /. 17. AN- V, 7, 9. Codci. J5M. 2. F 1. 2. 3. 4. 6. (8.
TIQUA — debeat revocari des. B 3. f| L 22. re- 17). — /. 17. VIIII] ANTIQUA add. E 2. F 2 . 6.
vocari B 2. fi /. 23. si deest V 7. mannmissore 17. i| ;. 21. si deest V 3. j| /. 22. ipsam] ipsa
B 1. |i /. 24. initmose B 2. \\ l. 25. aut crimi- E2; ipse VI. || /. 25. ipse] ille F l . |; /. 26. ma-
45 natorem dea. V7. missus E 1.

1) Cf. PanH Sent. V, \, 4 ; Qui metu et impressioue alicuius terroris apnd acta praesidis
semua se esse mentittts est, postea statutn sumn defendenti non praeiudicat. 2) II, \, 21.
 238 LEX VISIGOTHOKUM V, 7, 9—11.

T, 7, 9. -Rccc.] data libertas poteiit revocari'. Si Erv.] in eo conditionis reservans; lmiusmodi

vero ipse, qui inanumisit, dicat, quod sub
alio placito eum libertaverit, testes? qui
presentes fvierint, ante iudicem ipsum
placitum dicere non graventur; et post-
modum, quod placitum fuerat, stare iiibemus.
libertateni revocare non liceat, excepto si mann-
inissori eum, qui manumissus est, iniuriosum ant
contiuneliosum vel accusatorem aut criminatorem
esse constiterit; pro quibus iniitriis data libertas 5
poteiit revoeari. Si vero ipse, qui manumisit,
dieat, quod sub alio placito aut definitione
etim libertaverit, si per scripturam definitio
ipsa minime claruerit, testes, qui presentes
fuerint, ante iudicem ipsum placitum vel defini- 10
tionem dicere non graventur; et postmodum,
quod placitum vel definitlim fuerat, stare iubemus.

T, 7, 10. . Erv.\ X. ANTIQUA.

Si l i b e r t u s i n i u r i a m f a c i a t m a n u m i s s o r i .
Si 2 libertus manumissori suo iniuriosus fuerit, aut si patronuni pugno aut quo- 15
libet hictu percusserit vel eum falsis accusationibus inpetierit, imde ipsi capitis
periculum conparetur, addicendi eum ad servitutem habeat potestatem; ita tamen, ut
aput iudicem probet causas superius conprehensas.

V, 7, 11. Recc. JEh'i\] XI. ANTIQUA.

Ne contra patronum vel filios eius t e s t i f i c a r i audeat manumissus. 20
Filio3 vcl heredi manuraissi libertatem revocare 11011 liceat, sed prioris sui vel

V, 7, ». /. 3. alio] aliquo R 3. V 7. li l. 4. iu- V, 1, 9. l. 1. reservans] servans V 4. 8.

dice R 1. ipsut R 2. j' l. 5. graventur] morentur /. 2. libertas E 1. rebocari E2; revocari F2. 4.
R 3. |; l. 6. iuerit J'7. stare] ita R 1. 3; stari l. 5. esse se const. E \. pro] de VI. |j l. 7. alio]
R 2; istare Tr 7. aliqno V 2. difinitione VI. |j l. 8. difinicio VI. 25
/. 10. definitionem — placituin vel des. E 1.
l. 11. graventur] grabentur E 2; morentnr V 2.
l. 12. fuerit E2. VI. 2. 8. 17. stare] istare E2;
,deest F3.
V, 1, 10. Codd. li 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 17. 19. 20). — /. 13. ANTIQUA] ita 30
II 1. V2. 7. 17; deest R 2. 3. E. VI. 3. 4. 6. 14. 19. 20. || /. 15. patronum] ita It. £2. VI; patronum
suum cett. \\ /. 16. hictu] ila R. E2; ictu alii. falsa accusatione V4. 8. inpetierit] impigerit F 3 .
V, 1, 11. Codd. R 1. 2. 3. El. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 17. 19. 20). — /. 19. ANTIQUA] ita
R 1. V7'ydee*t cett.

1) L. Bom. Vis. 0. T/i. IV, 10, 1 ; Libertis ingratis in tantum iura adversa sunt, ut, 35
si quadam iactantia vel contumacia cervices erexerint aut levis offensae contruxerint culpam, a
patroni.s mrsus sub lrnpcria «litionemque mittantur. Interpr.: Quaecumque persona servilis a
domino suo fuerit conseeuta libertatem, si postea superbire eoeperit aut patronum, id est
manumissorem suum, laeserit, amissa libertate, quam meruit, in servitium revocetur. Ibid. 10, 2 :
Liberti adversus patronos non modo non audiantur, verum etiam eandem quam patronis ipsis 40
reverentiam praestent heredibus patronoriim, quibus ingrati actio, sicut ipsis manumissoribus^
deferetur . . . Quod si delatores. accusatoresque manumissorum heredumve esse praesumserint,
codem quo servi supplicio tenebnntiir . . . Interpr.: Libertos non solum eontra patronos, sed
e.t eontra patronorum heredes audiendos non esse . . . Conc. Tolet. IV (a. 63B/. can. 6 8 :
. . . libcrto adversus ccclesiam, cuiiis iuris extitit, accusandi vel testificandi denegetur licentia; 45
quod si praesumpserit, placet ut . . . in sen'itutem propriae ecclesiae revoeetur; cf. can. 74.
2Y C/. lcges n. 1 allegatas. 3)' C/. L. Itom. Vts. C. Th. IV, 10, 2 (supra n. \) et Noe.
 LEX VISIGOTHORITM V, 7, 11—13, 239

JRecc. Erv.] parentum factum sine excusatione custodiat; ita tainen, ut nec contra filios V, 7,11.
filionim libertus vel omnis posteritas eius testirnonium dicere permittatur, et si
dixerintj non credantur a iudice, sed redeant ad pristinam servitutem. De aliis vero
rebus ant causis contra patroni filios vel nepotes tantum pro suo iure iuste contendant.

5 JRecc. JErv.] XII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. y,7,i2.

Ne t e s t i f i c e n t m a n u m i s s i .
Libertus 1 vel liberta in nullis negotiis contra quemquam testimonium dicere
admittantur, excepto in aliquibus causis, ubi ingenuitas deesse dinoscitur, sicut per-
missnm est et de servis; quia indignum nostra pensat clementia, ut libertorain testi-
10 monio ingenuis damna concutiantur. Qui vero de eisdem fnerint progeniti,
Recc. deest. | Erv.] oranismodis
Jiecc. Erv.] ad testimomuin admittantur.

Kecc.] Xin. ANTIQUA. Erv.) XIII. V, 7,13.

De r e b u s m a n u m i s s i , si a b s q u e
l e g i t i m i s filiis rnoriatur.
Si manumissus sine filiis legitimo con-
iugio natis transierit, et ei patronus in
libertate aliquid donaverit2, aut forsitan
de eius servitute discesserit et alibi se
De r eb iis m a n u m i s s i , si a b s q u e 1 e g i -
timis filiis moriatur.
Si maiiumissus sine filiis legitimo coniugio
natis transierit, et ei patronus in libertate aliquid
donaverit, aut for.sitan de eius servitnte discesserit
et alibi se contulerit, omnia ad patronum sive ad

20 V, 7, 11. l. 2. permittatiir] ita IL VI. 7 ; permittantur cett. j| /. 3. dixerit L' 2. 3. E\. VI.
credatur It 2. 3. VI. 6. 7 ; credatur ei E 1. |j l. 4. tantum] tam Ii 1 ; deett I ' 3 . eontendnt R 3. E 1. VI. 7.
V, 7, 12. Codd. 11 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (15. 17. 19. 20). — /. 5. F L . — REX] F L S
GLS RECDS REX E 2; FLS GLS BCDS REX V 2. 6; FLS GLRS RCHDS REX V 7; FLS GLS
KECAREUS REX V\; FLS RCIIDS F4; FLS RCDS REX Pith.; F. RECESVINTUS R. F17. Mad.;
25 A N T I Q U A 111. F 1 5 ; imeriptio deest H2. 3. El. F 3 . 19. 20. || f. 8. non amittantur E 1. j[ l. 9. pensat
nostra B 2. F l . testimonia J? 1; testimouium F 7 . || l. 10. concutiatur 11 1. eisdem] ita B. E\.
F 2 ; eis E2; hisdem V 6. 7; iisdem aZ«. progeniti] iVa i?. E 1. F 3 ; geniti T"7; procreati cett.
Z. 11. omnismodis dees< H. E l.
V, 7, 13. Codd. Bl. 2. 3. F 7 . — l. 13. AN- V, 7, 13. OKM. 7^1. 2. n . 2. 3. 4. 6. (8. 15.
30 TIQUA deest li 2. ANTIQUA — moriatur des. 17. 19). — /. 13. XIII] ANTIQUA add. I r 3 . 8.
113. i» l. 16. lesritinio ex coniugio F 7 . 15; ANTIQUA. FLS GLS RCDS REX udd. FG.
17. Plth.; FLS GLS RCDS REX add. V 4.
l. 15. moriantur E. j! /. 1G. filio E1. legitimo]
ito j& 1. F 3 ; de legithno ce/^. |! /. 18. servitute]
35 ita E. V2. 6; servitio cett. !. 19. alibi] ita E.
F 3 ; alio eelt.

Val. III. 24 (L. Rom. Vis. Val. *o) § 9 ; statuimus et iubcnms, ut advei-sum nianumissoris
iilios et nepotes liberti libertaeve in nnllis omnino eausis te.stimonium clieant . . . Ltterpr.:
Contra filios vei-o vel nepotos fmiinumissoris) nec libertus noc libertsi tcstiniouium dieere in qua-
40 cumque causa praesiunant. 1) Legem antiquaiii. r/uae libertonun testimonium, inge.nuis testibus
deficientibus, admitti praecepit. in Codicc Eitriciatio exstithse, ex Giutdobadi Lege Burgundionwn
suspicamur, ubi leguntur t. 60, 3 : Libcrtos etiam, si competens ingenuoriuu nunierus defuerit,
patimur testimonium pcrhibcre. Cum vero in nostra tege verbn in aliquibus eausis et sieut per-
missum est et de servis haud dubie ad Beccessvmdi legem II, 4, 10 jpectent, verba .autem:
45 quia indignum etc, ad legishttorem pothis libertorum testimomum restrtngentem quam introducentem
pertinere vtdeantur, existhno etiam hanc nostram legem a Itecceswuido datam antiquhrique illi
Euricianae esse stibstihttant. Ideoque inscnptiorwn ANTIQUA, qutun pvaehd codex 11 1,
reiciendam et ex alils codicibus Recce-asvmdl inscnptionem reeipU-nduiu duxi 2) Cf. supra
V, 1, 1 et p. 2 3 5 , n. 2.
 240 LEX VISIGOTHORUM Y, 7, 13.

T, 7, 13. Jffecc.Jxontulerit, omnia ad patronum sive JKri?.J eius heredes sine dubio revortantur. Quod
ad eius heredes sine dubio revertantur. si forsitan in terra ipsius patroni consistens,
Quod si forsitam in terra patroni con- qui enm manumisit, aliquid de labore suo ad-
sistens aliquid de labore suo adquisierit, qnisierit, medietas exinde in patroni potestate
medietas exinde in patroni potestate con- consistat, et de alia medietate Iibertus faciendi 5
sistat, et de alia medietate libertus faciendi quod volnerit in eius potestate permaneat. Quod
quod voluerit in eius potestate permaneat. si alinm patronum sibi elegerit et sub eo aliquid
Quod si alium patronum sibi elegerit et adquisierit, medietas adquisite rei ad manumissorem
sub eo aliquid adqxrisierit, medietas ad- concurrat, alia vero medietas ad manumissi pro-
quisite rei ad inaminiissore concurrat7 alia ximos, sive servi sint, sive liberi, sine dubio 10
vero raedietas ad manumissi proximos, revertatur, vel in quem volnerit hanc medietatem
sive servi sint, sive liberi, sine dubio conferendi habeat potestatem. Ulud vero, quod
revertatur, vel in quem voluerit hanc ei manumissor donaverit, in patroni potestate per-
medietatem conferendi habeat potestatem K maneat. Similis et circa ancillas manumissas
Illud vero, quod ei manumissor donaberit, forma servetur. Hoc tantiim iustitia suadente is
in patroni potestate permaneat. Similis et adicimuSj ut nullus libertus sive liberta,
circa ancillas mamimissas forma servetiir. a domino vel domina sua libertate per-
cepta7 manumissores suos, duin advixerint,
derelinquant. Quod si facere presump-
serint, et rera, quam perceperunt, amit- 20
tant et ad domini vel domine sue inviti
reducantur obsequia.

V, 7, 13. /. 2. revertatur li 1. |j l. 3. foraitan V, 7, 13. l. 1. eius] ita E 2. VI. 2. 6; suos

Jt 2. VI. |j /. 5. in deest VI. || l. 8. helegerit
Ji 1. ! /. 10. manumLssorem / ^ 3 . VI. concnrrant
R 2. ji l. 12. liberij sint add. B 1. || /. 13. rc-
vcrtantur 7M. :! /. 15. Ilhit E 2. VI. donaberit]
ita It 1 ; donavnrit 7? 2. 3; hordinaverit VI.
cett. II l. 2. consistens qni enm manumisit] ita E.
VI. 2. 6; qui e. m. cons. 0/«. J; l. 3. suo] eiws 25
V 6. |j l. 4. medietas adquisite rei E 2. VI. 6.
/. 5. de alia niedietate] aliam medietatem E 2.
l. 6. in eius p. permaneat] liabeat potestatem V 4.
l. 9. a manumissi E 1. |j /. 10. liberi] liberti
F « . 15; Iibere corr. al. m. liberti E 2. || l. 11. rc- 3»
bertantur E 2. quem] quo E 2. voluerint E 2.
F 6 . i! l. 12. conferendi] transferendi F 2 . illud]
ille E 2. I /. 13. donaberit E 2; donabit V 3.
L 14. ancillis E 2. ;| /. 15. ma iustitia E 2.
l. 17. a domino vel domina sua] ita E. V 2; a 35
domino vel a domina sua T" 1. 3. 6; .1 domina
vel domino suo Mad. jj l. 18. vixerit I*. |! /. 20. per-
ceperunt] ita E \. V 1; perceperunt corr. per-
ceperint F 6 ; perceperant T'15; perceperint cett.
l. 21. inviti deest E 1. || /. 22. obsequio E 2; 40
obsequium T"2.

1) Legislator honc sententiam et praecedentem, haud hnmutatas qitidem, ex Nov. Val.

III. 24 (L. JRom. Vis. Val. 6j haxisisse videhtr, nbi leguntur % 7 ; Nam si nec filios habuerint
nee nepotes, reliqnerint tamen patrent, matrem, firatrem, sororem pari libertatc gandentes,
medictateni sibi intcstatae successionis haec tle supra dictis persona defendat, qnae gradn potior 45
-invcnitur; aliam vero medietatem manumissorum reservamiis heredibus.
 LEX VISIGOTHOKUM V? 7, 14—16. 241

Becc.Erv.] XUJI. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. ?, 7,14.

De c o n d i t i o n i b u s a m a n u m i s s o r e in s c r i p t u r a m m a n u m i s s i c o n s e r i p t i s .
Qui mancipium suum per scripturam liberum faciens constituerit fortasse, non licere
ei de peculio suo aliquid iudicare, si quid exinde libertus libertave distraxerit vel
s donaverit, modis omnibus invalidum erit, patronus eius scilicet aut patroni filii omnia
sibi vindicaturi. Certe si nulla talis condicio intercesserit, liberum erit illi, qui liber
est redditus, de pecuKo suo facere quod voluerit; aut etiam si inhordinatus moriens
filios legitimos non reliquerit, vel aliam quamcumque conditione dominus eius per
eandem libertatis scripturam non statuerit, ad patronum aut ad patroni filios universa
10 res eius ad integrum pertinebit1.

Recc.Erv.] XV. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. T,7,15.

De l i b e r t a t i b u s s e r v o r u m fiscalinm.
Si res ambigua nequaquam oceurrerit, nulla futuris temporibus legem dandi
necessitas inmineret. Quia ergo sub libertatis obtentu fiscalium sepe subreptione
15 servorum fisci vires adtenuantur, non invidemus bene meritis, sed obviamus fraudu-
lenter incautis, statuentes scilicet, ut non aliter deinceps conlata servo fisci libertas
nullatenus valeat? nisi regie manus fuerit stilo suscripta2.

Recc. Erv.] XVI. ANTIQUA. V, 7,16.

De l i b e r t i s et r e b u s f i s c a l i u m s e r v o r u m .
20 Servis nostris sine penmsso nostro libertatem mancipiis suis dare non sinimus.
Quod si dederint, libertas data non valeat; sed liec tantummodo libertas habeat firmi-
tatem, que ex nostra preeeptione conceditur. Simili modo servis nostris mancipia sua
aut terras ad liberos homines non liceat viDditione transferre, nisi tantummodo aliis
servis nostris vendendi habeant potestatem. Quod si terras sive mancipia ecclesie

S5 V, 7, 14. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 15. 17. 19). — l. 1. F L . — KEX] des.
E.V3; ANTIQUA F 1 5 . CHINDASVINDUS] ita R2; CNDS R 1 ; CHDS VI. 4. 6. 7 ; G L S CHNDS
F 2 . || l. 2. ad manumissorem R 1. scripturam] ita fll. E. VI; scriptura cett. \\ l. 3. constiterit
Ji 1. |j l. 4. aliquid iudicare] faeere quod voluerit F 1 5 . vel donaverit des. V 2 ; aut don. F 1. 6.
l. 6. vendicaturi F l ; vendicent F 4 . liber] libertus E2. VI. 6. || l. 7. inordinatus E. V. || l. 8. re-
30 linquerit E 2. F 6. 7. rel] aut Mad. alia quacumque R 2. conditionem E. V. j| l. 9. libertatis deeat
B 1. statuerit] instituerit VI. 2. 4. Pith. patronu R 1. ad deest R 1. 3. || l. 10. pertinebit] vendicabit F6.
V, 7, 15. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (14. 15. 17. 19). — l 11. FL. — REX] des.
E\. F 1 9 ; FL. KECESVINTUS EEX F15. CHINDASVTNTHJS] ita R2; CNDS R 1; CHNDS E 1.
F 2 ; CHDS F 4 . 7; GLS CHDS F l ; CTS F 3 ; GLS F 6 . || l. 13. occurrerit] ita R. E2; occurreret
35 cett. dandi necessitas] damne R 1. |j L 14. Quia] Qnid R 1. subreptione] suprestitione R 1; sub-
prestitione F 7 ; snbdireptiones E 2. \\ l.ll. nullatenus] ita R 1. E 2. VI. 2. 6; deest V 3 ; ultenus
R 2; ullatenns cett. valeat] abeat E2; deest R 2. V3. manu F 7 . stilo] titalo F14. subscripta
E 1. F.
V, 7, 16. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. (3. 4). 6. 7. (8. 17. 19. 20). — l. 18. ANTIQUA] ita
40 Rl. E2. VI. 8; A. EMENDATA F 1 7 ; deest cett. || l. 20. permisso nostro] ita R 1. 2. E. VI; per-
missione nostra R 3 ; permissu nostro cett. mancipia R 2. suis — sed hec tan des. R 2. || l. 21. hec]
nec R 1; deest R 2. |j l. 22. ex nostra] extra R 2; extra al. m. corr. ex nostra E 2. (| /. 23. vin-
ditione] ita R; vindicationem E2; venditione cett. || l. 24. ecclesiis E \. VI. 2. 6.

1) Cf. legetn superiorem et Nbv. cit. % 7 : medietatem manumissorum reservamus heredibus,

45 quos tune respiciet omnis hereditas, si intestato espressa necessitudinum nomina defuisse
constiterit. 2) Antea fortasse servi Jisci manumitiebantur ab actoribusfiscaliumpatrimoniorum
ex praeceptione regis, ut in regno Francorum jieri solebat a domesticis fiscorum regalium; cf.
Maradfi form. I, 39. II, 52, Form. p. 68. 106.
LL. Sect. 1. I. 31
 242 LEX VISIGOTHORUM V, 7, 16. 17.

T, 7, 16. B,ecc. Erv.] sive pauperibus donare voluerint, donatio hec vel volumtas nulla ratione
subsistat*. Hlut enim eis tantum pietatis contemplatione concedimus, ut pro animabus
suis ecclesie vel pauperibus de aliis facultatibus largiantur. Et si preter terras vel
mancipia nihil habeant facultatis, tunc de terris adque mancipiis eis vendendi tribuimus
potestatem; ita ut, sicut supra dictiim est, a servis nostris tantnmodo, qnod conservus 5
eorum vendiderit, conparetur, nec liber ullus ad contractum huius emtionis adspiret.
Pretium aiitem, quod de terra vel mancipiis acceperint, erogare pro animabiis suis
ecclesie vel pauperibus non vetentur.

T, 7,17. Xecc.Erv.] XYH. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne l i b e r t i vel p r o g e n i e s eorum ciim p o s t e r i t a t e p a t r o n i a u t c o n i u g i a 10
c o n e c t a n t aut eis i n s o l e n t e s e x i s t a n t .
Interdum vidimus excessum licentiamque servorum, et dolore coacti sumus
ignominia dorninorum. Quidam enim, a dominis suis libertate percepta, generationis
# progenie decurrente, adtemtant aut ipsi aut posteritas eomm cum progenie dominorum
vel indecens copiilare coniugium vel molestias inferre posteritati manunnttentium. 15
Sicque in adversum parte conversa, quia ingenita libertas gratie dono fit nobilis, ideo
generosa nobilitas inferiori tactu fit turpis; adque inde claritas generis sordescit con-
mixtione abiecte conditionis, unde abdicata servitus adtollit titulos libertatis. Ut ergo
et nature splenclor ortus sui dignitatem non careat, et servitus sivimet reminiscens
indebita et inconcessa non adpetat, bene iubetur, ut, si quorumlibet quicumque 20
liberti sive ex eorum stirpe quandoque progeniti ex genere manumissorum vel ex
his deciirrente quamvis longa progenie coniugium presumserint adtemtare2, aut manu-

V, 7, 16. l. 3. facultatibus suis Jlad. |j l. 5. sicut deest V 2. 7, al. man. post add. E 2. con-
servos eorum vendiderit JB2; conservus vendiderit Mad.; conserbis eornm vendiderint E 2. VI; con-
servi eorum vendiderint cett. \\ l. 6. liber] libertus V 4. 8. ullns] nullus V 7. emtionis] censionis E1. 25
l. 7. terra] ita B. E1. VI. 6. 7; terram E 2; terris cett. de mancipiis E 2. V 2. |[ l. 8. eclesie
Bl; ecclesiis V 2. 4. 6. 8. vetetur V2.
Y, 1, 17. Codd. R 1. 2. 3. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 15. 17. 19. 20). — l. 9. FL. — EEX]
des. BS. E\. VS. 15. 19; ANTIQITA V 20. GLOR. deest E 2. T4. 7. 8. EECC.] RECaDS R 1;
EECCESSVINTUS B 2; RECNDS VI; RCDS V2. 6; RCHDS 7 4 ; RECAREUS VI; CHDS V 8. 30
Z. 10. Ne — existant des. B 3. Ne liberti] De libertatis B 1; Ne libertati V 2. cum posteritate] cnm
deest B 2; cnm postremitate VI; in potestate 2? 1. |j l. 11. conectant] ita B. E 2 ; connectent VI;
innectant e corr. F 6 ; nectant VI; connectant alii. insulenter B 1; inconsulentes El. |) /.12. Interdum
dum E\. dolore] ita B 1. E. VI. 2. 6. 7; dolorem V3; dolere B 2. Pith. Mad. |f l. 13. ignominiam
E\. V3. 4. 6. Pith. Mad. !| l. 14. progenies B 1. decurrent E 1. adtemtant aut] ita E 2. VI. 3. 35
alii; adtemta ut Bl; adtendant aut B2; adtemptant aut E 1. V2. progenie B 1. || l. 15. indecens]
ita B 1. V2. 7. 14; deindecens E 1; deinceps cett. posteritatis E\; potestati B 2. || l. 16. Sitque
B 1; Sique B 2. ingenita 2*>st corr- ingenuita B 1; ingenuitatis B 3 ; ingenui V 7. dei gratie V 2. fit]
fiat E2; sit VI. 6. || l. 17. tactu] tantum B 1. sit turpis VI. 6. coumissione B 1. \\ l. 18. ab-
iecte] obiecte VI; adiecte E 2. VI. abdicata] addita B2; abdicta E 1; abtita V3. adtollit — non 40
careat et servitus des. B 1. titulus E 1. || l. 19. hortus B 2. VI. dignitatem] ita B 2. E1. F 6 ;
dignitate R 3. E 2. cett. sivimet] ita B 1. E 2; sibimet cett. [| l 20. adpetet R 1; pateat F 7.
l. 21. libertus Itl; libertis B 2. VI. || L 22. his] ita B. E\; eis E 2. F l . a/«. progeni§ B\.

1) Cy. Conc. Tolet. III. can. 1 5 ; Si qui ex servis fiscalibus fortasse ecclesias construxerint
easque de sua paupertate ditaverint, hoc procuret episcopus preee sua auctoritate regia con- 45
firmari. 2) Cf. L. Bom. Vts. Paul. II, 20, 6; Libertum, qui ad nuptias patronae vel uxoris
filiaeque patroni affectaverit, pro dignitate personae metalli poena vel operis publici coerceri
placuit. Interpr.: Libertus, qui ad coniunctionem patronae vel patroni filiae adspirare tentaverit,
in metallum detrudatur; Dahn, 'Konige' VI2, p. 184, n. 1.
 LEX VISIQOTHORUM V, 7,17—19. 243

Recc. X}rv.] missores vel eorum posteritatem ipsi vel eomm prosapies extra iusta V, 7,17.
negotia sua propter suas vel propter aliorum actiones convexavermt aut leserint
eisque molestias sive damna coneusserint vel aliquid adversus eos factione quacum-
que egisse visi fuerint, in eorum, quos molestaverint, evidenti servitute mox redeant.
5 Quia impium satis est, ut, dum condicio servitutis absolvitur, dignitas libertatis
inpediatur. et dum servus erigitur, filius abdicetur, adque inde filii sustineant damna,
unde ad nocendum potmntur servi licentia.

Becc.JErv.] XVIII. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS REX. T, 7,18.

Ne l i b e r t i r e l i g i o s i ad o b s e q u i u m r e d u c a n t u r h e r e d i s .
10 Quoslibet de corumcumque libertis aut specialiter ecclesiastici dignitas sublimavit
honoris aut prefixis sanctoram locis deputavit vel ordo religionis vel ordinatio manu-
mittentis, non erunt ad hominum patroeinium reducendi contentione qualibet heredis.
Quod eniin gloriosius Deo adherere censetur, obsequiis hominum religari honestate
nulla sinitur.

15 JSTov.] FLAVIUS GLORIOSUS EGIGA REX. V, 7, 19.

De l i b e r t i s regum e o r u m q u e p o s t e r i t a t e , q u a l i t e r e x e r c i t u s
t e m p o r e ad r e g i a m p o t e s t a t e m c o n c u r r a n t , v e l cum quibus eos
in publica utilitate proficisci oporteat.
1
Tunc recte nostri regiminis patriam promulgatis legum censuris lega-
20 . liter procuranmSj cum et his? qui contra hostes glorie nostre decertantur,
utilitatem maximara providemus et vindicatores terre nostre procul dubio
cernimus. Et licet favente Deo gentes nostre affluant copia bellatorum, nihil
tamen officit, si de illis augeatur insuper nostra acies ad repulsionem hostram
externorum, qui ex familiis fisci per regias auctoritates libertatis gratiam

25 V, 7, 17. l 1. prosapies] ita R 1. 2. E 1. F 3 . 4. 7. 8. 14. 15. 2 0 ; progenies R 3. E 2. V 1.

2. 6. Pith. Mad. iusta] iuxta -B 1. E 1. || l. 2. alienorum V 6. || l. 3. eisque — concusserint des.
R 1. concuserint li 2. || l. 4. evidenti] ita R. E 2. VI; evidentis V2. 7 ; evidentius F 6 ; evidenter
F 3 ; et viderint El; evidentem Pith. 3Iad. servitute] ita B 2. 3. E. VI. 7 ; servitutem cett. |j l. 5. ad-
solvitur B 1. 11 h 6. inpediatur] inpendatur R 1. adquej usque E 1.
30 V, 7, 18. Codd. R 1. 2. 3. £1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 15. 17. 19). — L 8. F L . — REX]
ANTIQUA add. VI; des. JiS. El. VS. 4. RECC.] RECODS Rl; RECCESSDS R 2; RCDS E 2.
F 6 . 7; RCSDS F 2 ; RECAREUS VI. |j l. 9. ad deest R 1. i| l. 10. Qnodlibet] Quodsi libet E 1;
Quolivet E 2. quorumcumque R 3. E. V. libertis] aut specialiter testis add. V 7. eclesiastici R 1;
de ecclesiastici E 1. dignitatis V 4. || l. 11. deputabit R 2. E. || l. 12. ad hominum] ita R. E 2.
35 VI. 2. 4. 6. 8. 15. 17. Pith.; ad oininum VI; adnm (?. e. a domiuum) F 3 ; ad liominiiun E 1; ad
dominium Mad. patrocinio E 1; patrociniumque 3Iad. reducentur E 2. \\ l. 13. gloriosns R 1;
gloriosissimo R 3. adherere cens.] aderere c. R 2. E2; addere recensetur E 1. ut obsequiis E 1.
V, 7, 19. Codd. VI. 2. 3. 4. 6. 7. 8. 12. (15). 17. (18. 19. 20). — L 15. FL. — REX] ita VI.
2. 7. 8. 17. 19; des. V 3. 4. EGIGA] EGICA F 7. 8. 17; RCDS F 6. 1! L 16. postremitate VI.
40 l. 17. coneurrant] re<nirrant V 2. vel] ita V \. 6. 7. 12; et cett. || l. 18. prof. op. in publ. ut. V2.
l. 19. Tiinc] Nnnc VI. recte] rite F 3 . 7. Iegaliter] ita VI. 2. 4. 6. 8. 12. 17; regere F 3 . 7. Jfad.;
regia corr. regi§ F 6 . |j /. 20. hostem F 3 . 4. decertant F 4. 8. 12. Pith. Mad. \\ l. 21. utilitatem
max.] utilitate maxima F 2 . 4; cautela maxima F 3 ; tela maxima F 6 . 7. || l. 22. gentis nostr§ affluat
F 7. copie F 7 ; copia corr. copig F 6 . nichil VI. 2. 6; nil F 7 ; deest F 3 . || /. 23. officit] officio
45 F 2 . 4 ; efficit F 8 . augeantur F 3 . 6. 7. nostr^ accies F 6 ; nostre aciens F 7 ; nostra deest F 4 . 3fad.
l. 24. Iibertatis deest F 4 . 8. 12.

1) Haec lex novella Egicani regis siipplemento est legi Ervigii IX, 2, 9.
31*
 244 LEX VISIGOTHOKUM V, 7, 19. 20.

V, 7,19. JVov.] meruerunt *. Unde, quia necesse est, ut illic prebeant ex ratione suffectum,
unde meruisse letantur absolutionis statum, ob lioc speciali sanctione iubemus,
ut deinceps tam ipsi quam omnis eorum posteritas tempore exercitus nostri
omnes ad regiam celsitudinem incunctanter occurrant, ut, cum quibus exercitus
expeditionem peragere possit, presentialiter eos clementia principalis instituat. 5
Quicumque vero ex eis, ut dictam est, tempore exercitus domi residere pre-
sumpserit et minime cum ceteris, sicut regalis ordinatio fuerit, in publicam
expeditionem perrexerit, noverit se ad proprie servitutis iugum reverti, ex
quo ereptus libertatis meruerat personam adsumere. Bli tantummodo hanc
erunt sententiam modis omnibus evasuri, qui, ordinante principe, duce vel 10
comite suo, aliquid iniunctum pro publicis utilitatibus ad peragendum acce-
perint, vel quos patens egritudo aut quorandam impedimentum2 nullatenus
properare permisit.

Y, 7, 20. JVov.] FLAVIUS* GLOEIOSUS EGIGA EEX.

*) F15. 19. 20: FLAVIUS EGICA ET VTTIZA REGES. is
De** t r a n s g r e s s i o n i b u s libertorum.
**) F15: De manumissis, ne manumissores suos derelinquant; F17. 18. 20: Ne
liberti suos manumissores derelinquant.
Sepe 3 vidimus nraltosque cognovimus libertos relinquentes mamimissores
suos, quos et dominos esse testamur; set quia voluptuosa voluntate, dum 20
laxato freno inspiciunt servituti, equales se dominis suis vel eorum successoribus
esse adtendunt, quod et manumissores se adfirmant. Quod nos modo et
debita veneratione et salubri ordinatione censerrras, ut quicumque libertus seu

V, 7, 19. l. 1. illic] illi VI. 7. 8. 12. ratione] natione F 6 . 17 (in margine). Pitk. suffectum]
effectum F 3 . |j l. 3. ut et deinceps F 6 . posteritas] progenies F 6 . exercitui F 7 . nostri deest V2. 25
6. 8. 12. || 1.4. incunctanter ad regiam celsitudinem F 2 . cum deest VI. || l. 5. possint F 6 . 7. 18,
in marg. V17. H l. 6. domni VI. 8. || l. 7. regalis] legalis F 12. in publica expeditione F 6. 7.
8. 12. || l. 10. duce deest Mad. \\ l. 11. pro] in F 3 . 8. Mad. || 4. 13. permisit] ita V 1. 2. 6. 12;
permiserit cett.
V, 7, 20. Codd. B2. E2.VI. 2. 3. (4). 6. (8. 13. 15. 16). 17. (18). 19. (20). — /. 14. FL. — 30
EEX] FLAVIUS GLOEIOSUS EIGA REX B2; FLS EGIGA EEX F l . 2. Pith.; FLBS (FLS) EGICA
EEX F 8 . 12. 17. Mad.; JUNZA. WITIZA. HUNITA F17 in marg.; inscriptio deest E 2. F 3. 4. 6.
l. 15. EEGUSI F 1 9 ; ANTIQUA add. F15. || l. 16. transgressione F 3 . || l. 19. vidimus] ita B 2. F 3 .
15. 16. 18. 19. 20; audivimus cett. |j l. 20. testamus E 2. set] ita B 2. E 2. F16. 18; sed F 2 ; et
F 1 3 ; deest cett. voluptuosa voluntate] ita B 2. V1. 17; voluptuosas voluntates F 2 . 3. 4. 6. 8; voluptuosa 35
voluntas F 1 6 ; voluptuosa enim voluntas F 1 9 ; volumtas . . . . (guaedam erasa) E 2; voluptuosam
voluntatem Mad. |J l. 21. Jaxato freno] ita B 2. E 2. F 2 . 4. 6; laxatum frenum F 3 . 16. 18; relaxato
fr. Piih. Mad. inspiciunt servituti] ita B2; inspiciunt servitutis F16. 18; servitutis e r u m p n n t F 2.
6. 17. Pith.; s. eripiunt F 4 ; servitutis habuerint Mad.; serbitutum i u g o (e. corr.) a b u e r i n t E 2;
serritutis i u g u m e r u n t F 3 . se] deest F 3 . 8. Mad.; se esse B 2. dominis suis] his dominis suis F 6 ; 40
his dominis F 3 . vel eorum suecessoribus esse des. B 2. || l. 22. esse] se esse Mad. adtendunt quod
et mantunissores se] restitui ex B 2. V16. 18. 19, quae ceteris demnt; adtendunt quos e manumissuros
B 2; attendunt quod et manumissores F 1 6 ; attendunt quos et manumissores esse F 18; attendunt
quod et manunrrissores ita se F19. affinnent Pith. et debitaj et deest F 6 . 19. jj l. 23. censemus]
v a l i t u r a e (valitura F l . 17) l e g i s (lege V 17) censemus a t q u e i u b e m u s VI. 17. Pith.; cen-45
semus et v a l i t u r a l e g e s a n c i m u s F 1 3 . Mad. seu] aut VI. 3. Mad.

1) Cf. V, 1, 15. 2) Cf. siipra p. 67, n. 1. 3) Cf. V, 1, 9. 10. 11. 17.

 LEX VISIGOTHORUM V, 7, 20. 245

liberta vel filii libertoram — ita** valitura lege iubemus — si manumissoribus T, 7,20.
suis sive etiam filiis prolibusque vel nepotibus eoram, vel qui ex nepotibus
fderint geniti, inobedientes extiterint aut quocumque tempore de eonun
patrocinio quaciunque subtilitate aut ingenio vel argumento fraudis vel leviter
5 de eorum patrocinio se auferre Yoluerint, tunc in tempore transgressionis eonim
careant libertatem. Filii tamen, qui ex eodem liberto fuerint geniti trans-
gredientem predicte constitutionis termmum, superiori lege tradendi sunt
perenniter servituri.
**) Pro ita — (/. 3) extiterint aut praebet V2: extiterint, si parvipendentes manu-
10 missores suos sive eornmfiliosvel nepotes prolesque eorum, que fuerint genite
es nepotibus eoram.

V, 7, 20. l. 1. ita valitura lege iubemus] des. VI. 2. 3. 6. Pith. Mad.; ita v. 1. s a u c i m u s F 1 3 ;
ita ut valetado legis haias iubemas F19. si] deest VI; ut si E 2. V3. manamissi manamissores saos
F19. j| l. 2. sive etiam filiis — fuerint geniti] ita VI. 17. JPith.; sive etiam filiis prolibusque vel
15 nepotibus eorom vel qui ex eis fuerint geniti V8; sive etiam filiis vel nepotibns plerosque neptibus
fuerint geniti JS2; prolibusque ex nepotibus eornm man. 1, quibus man. 2. praemisit: sive eorum filiis
bel nepotibus eorum E 2; sive etiam filiis vel nepotibus suis prolibus atque sive successores et nepotibus
eorum f. g-. 7 3 ; sive etiam filiis vel nepotibns eorum prolibusque qui ex nepotibus f. g. V6; sive
eomm filiis vel nepotibus suisque prolibus qui ex nepotibus f. g. Mad.; sive et filiis atque nepotibus
20 vel qnicquid ex nepotibus eorum fuerint proieniti F19. || l. 3. inobedientes — in tempore des. B 2.
inobedientes extiterint aut] ita VI. 8 et al. man. suppleta E 2; s u p e r b i e n t e s ac inobedientes ex-
titerint aut F17. Pith.; des. hoc loco cett. tempore] s u p e r b i e n t e s extiterint add. F 6 . de eorum
patrocinio] ita E 2. VI. 3. 6. 17; des. h. l. V2. Pith. Mad. || /. 4. quacumque] per quacumque E2',
per quamcumque F 2 ; per quamlibet F 6 . 8; pro qualibet F 3 ; qualibet V 19. subtilitatem aut in-
25 genium F 2 . 6. 8. vel argumentum F 2 . vel leviter de eorum patrocinio se auferre] ita VI. 2. 17;
vel leniter de e. p. se a. E2; vel Jeviter se de eorum p. auferre F 6 ; se vel leviter auferre F 3 . Mad.;
auferre F 8 . 18. 19. .|j l. 5. tunc] tales F 2 . eorum] ita R2. E 2. VI. 6. 17. 19; et deincebs suorum
V 2. || l. 6. libertatem] ita B 2. E2. V 6; libertate cett. ex eodem liberto] ita JS 2; ex ipsis libertis
F16. 18. 19; ex eis parentibus F 1 3 ; ex eodes (sic!) parentes E2; ex iisdem F 2 ; ex eis F 6; ex
30 eadem V 3; de hisdem F 1; de iisdem Pith. Mad. transgredientem] ita pro transgrediente R 2; trans-
gredientes F 1 8 ; si transgredientes F 1 9 ; o b e r r a n t e s F 2 . 3. 6 et in marg. V 17; oberantes E 2 ;
s i c e r r a n t e s F 1 7 . Pith. Mad. || l. 7. predicte — legej ita F 1 9 ; pred. const. t. superiore lege
F 1 3 ; predicte constitutionis termino superiori lege R 2; pr. const. terminum superiori legem F 3 ; pr.
const. terminum superioris legis E 2; pr. const. terminum perpetim superiori lege F 2; pr. const.
35 terminum predicta superiori lege F l 8 ; predicta eonstitutione predicte superioris lege F 6 ; predicta
superioris legis constitutione F l . 17. Pith. Mad. tradendi — servituri] servituri tradendi sunt E 2.
V2', perhenniter servituri tradendi sunt F l ; tradendi simt F 3 . 19.
 DE ISCELERIBUS ET TORMENTIS.

LIBER SEXTUS.
I. TITULUS: DE ACCUSATIONIBUS CRIMIKUM.
I. Ut domino vel senioribus loci petatur ser\rus in crimine accusatus.
II. Pro qtiibus rebus et qualiter ingenuorum persone subdende sunt questioni. 5
IH. Pro quibus rebus et qualiter servi vel ancille torquendi sunt in capite
dominorum.
IHL Pro quantis rebus et qualiter servus aut libertus tormenta portabunt.
V. Qualiter ad regem accusatio deferatur.
VI. De servata principibus pietate parcendi. 10
VII. Quod ille solus culpabilis erit, qiii culpanda conmiserit.

VI, 1, 1. Becc. Erv.] I. ANTIQUA.

Ut domino vel s e n i o r i b u s loci p e t a t u r s e r v u s in c r i m i n e aceusatus.
Si servus in aliquo erimine accusetur, iudex prius dominunij vilicum vel actorem
eius loci, cuius serrus fuerit accusatus, admoneat, ut eum in iudicio presentet. Quod 15
si reum presentare noluerit, ipse domimis vel actor aut vilicus, donec reum presentet,
a comite civitatis vel iudice distringatiir. Certe si dominus, vel quibus commissa res
est, difficulter ad locum adproximent, a iudice et tenendus et discutiendus est servus.

LIB. VI. TIT. I. Lemmata. Codd. B 1. 2. E1. 2. VI. 2. 3. 6. 7. (8. 14. 15). — L 1. ISCE-
LERIBUS] ita B 1. E2; HISCELERIBUS VI; SCELEKIBUS cett. || l. 3. ACCUSATIONIBUS] ita 20
B. E. V2. 6. 7. 8. 14. 15; ACCUSATORIBUS V 1; DISPOSITIOMBUS V 3. CRIMINOSORUM
VI. 2. 3. 6. 7.
Index cajntulorum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V 2. 3. — l. 4. in cr. accus. des. R 1. || l. 10. servata]
servando II 2; reservata E1. principis E. pietate] ita li. VB; potestate E. || l. 11. culpavilis B 1.
VI, 1, 1. Codd. B 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 14. 15. 17. 20). — l. 12. ANTIQUA] ita 25
B 1. VI; deest R 2. 3. E 1. V 1. 2. 3. 4 ; FLS CDS REX E2; FLS CHDS REX. ANTIQUA F 6 .
l. 13. Bubrica de&it B 3. seniori V 2. 3. 7. || J. 14. accusatnr B 2. F l . prius] prinms JS 1. ^vilico
J7 2. actorem] auctorem j& 1. F l . 2. 6; accusatorem ^J2. |i l. 15. Qnod si — presentet des. E\.
l. 16. si reum] si eum F 4 . 6. actor] accusator E2; auctor VI. 2. 4. 6. donec retun] ita B. V 3.
4. 20; serbum i ? 2 ; eura V15. Jj /. 18. ad l o e u m dea. i?. adpropinquent F 1 5 . et tenendas] ita 30
B 1. 2. F 7 ; etrfe&tfaftw. servus] reus aZ. «i. £ 2 ; reus F17.
 LEX VISIGOTHOKUM VI, 1, 2.
Recc.] H.
FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
P r o q u i b u s r e b u s et q u a l i t e r i n -
g e n u o r u m p e r s o n e s u b d e n d e sunt
5 questioni.
Si 1 in criminalibus causis discretionis
modus amittitur, criminatorum malitia ne-
quaquam frenatur. Ideoque, si in causa
regie potestatis vel gentis aut patrie seu
10 homicidii vel adiilterii equalem sibi nobili-
tate vel dignitate palatini officii qiiicum-
que accusandum crediderit, habeat prius
fiduciam conprobandi quod obicit, et sic
alienum sanguinem temtet inpetere. Quod
i5 si probare non potuerit, corain principe
vel his, quos sua princeps auctoritate pre-
ceperit, trium testium suscriptione roborata
inscriptio2 fiat, et sic questionis examen
incipiat; ita ut, qui subditur questioni si
20 innox tormenta pertulerit, accusator ei
confestim serviturus tradatiir, ut? salva
tantum anima, quod in eo exereere voluerit
vel de istatu eius iudicare elegerit, in
arbitrio suo consistat. Iudex tamen hanc
25 cautelam servare debebit, ut aceusator
omnem rei ordinem scriptis exponat, et
iudici occulte presentans, sic questionis
VI, 1, 2. Codd. B 1. 2. 3. — l. 2. FLAVIUS —
questioni des. B 3. CHINDASVINDUS] ita B 2;
30 CNDS B 1. || 1.1. admittitur B 2. || l. 8. si]
qui B 3. caase B 2. |j l. 10. nobilitatem B 1. 3.
l. 11. dignitatem 2? 1. 3. quecumque accusando
B 3. |i l. 15. quoram principem B 2. || l. 17. sub-
scriptione B 2." j| /- 19. ita ut] aut B 2. || l. 20. in- NOVITER EMENDATA F 1 5 ; FLAVIUS EGICA
35 nox] in hoc B 3. ei deest B 3. || l. 22. eo] eum ET VTISA EEGES F20. || l. 7. admittitur £2;
B 2. || l. 23. statu B 2. elegerit] voluerit B 1. amititnr F 2; amittitur corr. admittitur F 6.
l. 25. debit B 2. accusator] c a u s a t o r B 2.
40
45
50
1) De hac lege v. F. Dahn, 'Studien' p. 282 sq.
247
Erv.] II. VI, 1,2.
P r o q u i b u s r e b u s et q u a l i t e r ingenuo-
rum p e r s o n e s u b d e n d e sunt questioni.
Si in criminalibus causis discretionis modus
amittitur, criminatorum malitia nequaquam fre-
natnr. Ideoque, si in causa regie potestatis vel
gentis aut patrie seu homicidii vel adulterii
equalem sibi nobilitate vel dignitate palatini of-
fieii quicumque accusandum crediderit, habeat
prius fiduciam conprobandi quod obicit, et sic
alienum sanguinem temtet inpetere. Quod si
probare non potuerit, coram principe vel his,
quos sua princeps auctoritate preceperit, trium
testium subscriptione roborata inscriptio fiat, et
sic questionis examen incipiat; ita ut, qui subditur
questioni si innox tormenta pertulerit, accusator
ei confestim serviturus tradatur, nt, salva tantum
anima, quod in eo exercere voluerit vel de statu
eius iudicare elegerit, in arbitrio suo consistat.
Quod si conponi sibi ab accusatore
voluerit, tantum ei pars accusatoris con-
ponat, quantum ipse7 qui questioni subia-
ciiit, inlata sibi taxaverit suorum tormen-
torum Slipplicia. Iudex tamen hanc cantelam
servare debebit, ut accusator omnem rei ordinem
VI, 1, 2. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8.
14. 15. 17. 19. 20). — l. 1. II] FLS CDS EEX
add. £2; FLS CHDS EEX adcl. F l ; FLS GLS
CHNDS KEX add. V 2; FLS GLS CHDS REX.
NT EM add. F 6 ; FLBS RCCNDS EEX add. VI;
post inscrijJtionem Chindasvindi addit: ANTIQUA
refrenatur F 3 . || 1.8. causa] causis F l . || /.9. adul-
teri F 2 . || l. 10. equalem] et qualem JE71. nobili-
tatem E2. VI. vel] aut F 7 . dignitatem E 2.
l. 11. accusandam F 2 . || l. 13. inpetere] apetere
F2. || l. 14. eoram] iudice vel (quae desunt E.
VI—15) add. Mad. principem E 2. VI. liis] is
E 2. "!| l. 15. preceperit] elegerit F 2 . \] l. 18. in-
nox] ita E2; innos F 7 ; innoxius E 1. F l . 2. 3.
4. 6. acusator al. m. corr. causator E 2. |j £.19. ei]
rei F4. 7; deest F 3 . || /. 20. voluit E\. || l. 21. eli-
geretEl. || l. 23. ei pars] ei deest E2. |j l. 26. han-
cautelam F 1; lianc a cautela V 4. || /. 27. ser-
vare] in i u d i c i o servare V 1. 2. 6. Pith. debebit]
debuit E 2.
2) Cf. VII, 1, 5.
 248 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 2.
VI, 1, 2. Recc.] examinatio fiat; et si eius professio,
qui questioni subdendus est, conpar ftierit
cum verbis accusatoris, criminis reus in-
cunetanter habendus est. Certe si aliut
dictio accusatoris habuerit, aliut eius con-
fessio, qui subditur questioni, quia dubi-
tari non potest, quod per tormenta sibi
crimen inponat, oportebit accusatorem
superioris legis huius sententie subiacere.
Quod si accusator, priusquam occulte
iudici notitiam tradat, aut per se aut per
quemlibet de re, qua aceusat, per ordinem
instraxerit quem accusat, non liceat iudici
accusatnm subdere questioni; cum iam
per accusatoris indicium detectum constet
ac publicatum esse negotium. Similis
quoque et de ceteris personis ingenuis
ordo servandus est. Nam si capitalia,
que supra taxata sunt, accusata non
fuerint, sed furtum factum dicitur vel quo-
cumque inlicitum, si trecentoram summa
est solidorum vel amplius, inscriptione
premissa subdendus est questioni qui
petitur. Si autem actio minoris est quan-
titatis, quam trecenti sunt solidi, per pro-
bationem convictus qui accusatur secun-
dum leges alias eonponere conpellatur;
aut si convinci non potuerit, sacramento
se expians conpositionem accipiat, que de
mala petitione legibus eontinetur K Speciali
tamen constitutione decernimus, ut persona
inferior nobiliorem a se vel potentiorem
inscribere non presumat. Sed si peten-
dum in causa patuerit, et probatio fortasse
VI, 1, 2. l. 2. conpars B 2. \\ l. 3. cura] in
B 1. || /. 7. non deest B 2. || l. 12. de re] dare
B 2. qna accusat] ita R 1; qua agitur accusate
B 2; quam accusat B 3. per — accusat des. B 1.
l. 15. indicium detectum] iudicium detentum B 2.
l. 19. snper B 2. || l. 20. quodcumque B 3.
/. 22. vel amplius — subdendns est des. B 2.
L 23. qui petitur] petitor B 2. || l. 25. sint B 1.
l. 28. sacramentum B 1. || l. 30. Specialem t.
constitutionera B 2. || /. 31. persona] per sola
Bl. I! /.33. inscribere] scribere B 1. |J L 34. pa-
tueritj ita B 1; potuerit B 2; putarerit En\
1) Cf. II, % 5.
Erv.\ scriptis exponat, et iudici oeeulte presentans,
sic questionis examinatio fiat; et si eius professio,
qtd questioni subdendus est, conpar fuerit cum
verbis aceusatoris, criminis reus incunctanter
habendus est. Certe si aliud dictio accusatoris 5
habuerit, aliud eius confessio, qui subditur
questioni, quia dubitari non potest, qnod per
tormenta sibi crimen inponat, oportebit accu-
satorem superioris legis huius sententie subiacere.
Quod si accusator, priusquam occulte iudici 10
notitiam tradat, aut per se aut per quemlibet
de re, qua accusat, per ordinem instruxerit
quem accusat, non liceat iudici accusatum snb-
dere questioni; cum iam per accusatoris indicium
detectum constet ac publicatum esse negotium. 15
Similis quoque et de ceteris personis ingenuis
ordo serrandus est. Nam si capitalia, que supra
taxata sunt, accusata non fuerint, sed furtum
factum dicitur vel aliud quodcumque inlicitum,
nobiles ob hoc potentioresque persone, ut 20
sunt primates palatii nostri eorumque filii,
nulla permittimus ratione questionibus
agitari. Sed si in causa7 pro qua con-
pellitur, probatio defuerit, snam qui pul-
satur debeat iiu^amento conscientiam ex- 25
piare. Inferiores vero humilioresque, in-
genue tamen persone, si pro furto, homi-
cidio vel quibuslibet aliis criminibus
fuerint aCCUSati, nec ipsi inscriptione pre-
missa subdendi sunt questioni, nisi maior fue- 30
rit causa, quam quod quingentoram soli-
dorum summa valere constiterit. Si autem
actio minoris est quantitatis quam quingenti
sunt solidi, per probationem convictas qui accu-
VI, 1, 2. l. 1. presentatum E 2; presentata 35
F l . 6; presentet F 2. |j l. 6. professio E 1.
VI. 2. 4. 6. || l. 9. superiori E 1. VI.
l. 12. de re qua] ita E 2. VI. 6. 7; de reliqua
E 1; de re quara cett. accusat] accusator E 1.
l. 14. per acc. iara Mad. iudicium E 2. V 4. 40
Mad. jj l. 15. consfcat El; constiterit F 6 ; consistet
E 2. || l. 19. quocumque E 2. || l. 23. in bac
causa VI. 6. || l. 25. debet V2. iuramento c.
expiarc] sacramento c. expurgare F15. |[ l. 27. pro
furtum homicidium E \. |j l. 29. accusate nec 45
ipse V 1. 2. 6. inscriptionem E. || l. 30. sub-
dende V 1. 2. || l. 31. causa deest E 1. qnod
deest E2. || l. 32. summa] ita E 1. VI. 7; snm-
mam cett. |i L 34. convinctus E2. VI.
50
 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 2.
Becc.] convincende rei defuerit, nobilior
ille vel potentior conscientiam suam sacra-
mentis purgare non differat, quod nec
amiserit nec habeat penes se vel retineat
5 rem, pro qua fuerit petitus; et reddito
iuramento ille, qui male petit, sicut alia
lex 1 continet, ei conponere non morettir.
Verumtamen seu nobilis sive inferior seu
ingenua persona, si questioni subdita fue-
10 rit, ita coram iudice vel aliis honestis
viris a iudice convoeatis accusator penas
inferat, ne yitain extinguat. Et quia per
triduum questio agitari debet7 si inminenti
casu qui tormentis subditur mortuus fuerit
15 ex malitia iudicis vel alico dolo, seu ab
adversario accusati corfuptus beneficio
talia tormenta fieri non proibuit, unde
mors occurreret, ipse iudex iniquitatis
proxirnis parentibus simili vindicta punien-
20 dus tradatur. Si certe suo se sacramento
innocentem reddiderit, et testes7 qui fue-
rint presentes, iuraverint, quod nulla sua
malitia vel dolo aut corruptione beneficii
mors ipsa provenerit, nisi solo tormen-
25 torum eventu, pro eo, quod indiscretus
iudex superflua non proibuit, CCC solidus
heredibus mortui eonpellatur exolvere.
Accusator autem, in potestate proximorum
parentum mortui traditus, eadem mortis
30 pena multetiir, qua ille multatus est, qui
per eius accusationem morte damnatus
interiit.
VI, 1, 2. l. 4. amiserit] ita B 1; admiserit
35 22 2; deest B 3. || l 12. extinquat B 1. || /. 15. ex]
i'ta B 1. 3; nec B 2. || l. 17. fierij forte B 2.
l. 20. suo se sacramento] ita B 1; servo sacra-
mento B 2; stio sacr. se B 3. j| l. 21. innocentem
deest B 1. || l 26. soltf B 2.
40
45
1) //, 2, 9, siipra p. 86, et infra VII, \, 5.
LL. Sect. 1. I.
249
El*V.\ satur secundum leges alias conponere con- lj 2.
pellatar; ant si convinci non potuerit, sacramento
se expians conpositionem aceipiat, que de mala
petitione legibus continetur. Speciali tamen con-
stitutione deeernimtts, ut persona inferior nobi-
liorem a se vel potentiorem inscribere non pre-
sumat. Sed si petendum in causa putaverit, et
probatio fortasse convineende rei defuerit, nobilior
ille vel potentior conseientiam suam sacramentis
purgare non differat, quod nec amiserit nec habeat
penes se vel retineat rem, pro qua fuerit petitus;
et reddito iuramento ille, qui male petit, sicut
alia lex continet, ei conponere non moretur.
Verumtaraen seu nobilis sive inferior seu ingenua
persona, si questioni subdita fuerit, ita coram
iudice vei aliis onestis viris a indice couvocatis
accusator penas inferat, ne vitain. extinguat, ailt
quamcumque ipse, qui questioni subicien-
dus est, membrorum debilitationem in-
CUlTat. Et quia per triduum questio agitari
debet, si inminenti casu qui tormentis snbditnr
mortuus fuerit, et ex malitia iudicis vel aiico
dolo, seu jib adversario accusati corruptus bene-
ficio, talia tormenta fieri non proibuit, unde mors
occurreret, ipse iudex iniquitatis proximis parenti-
bus simili vindicta puniendus tradatur. Si certe
suo se sacramento innocentem reddiderit, et testes,
qui fuerint presentes, iuraverint,. quod nulla sua
malitia vel dolo aut corruptione beneficii mors
ipsa provenerit, nisi solo tormentorum eventu, pro
eo, quod indiscretus iudex superflua non proibuit,
qilingentos solidos heredibus mortui conpellatur
exsolvere. Quod si non habuerit, unde
VI, 1, 2. l. 2. convinci] convicti E1. sacra-
mentum E 2. [| l. 3. expiens E 1; exipiens
E 2. I l. 6. a se] ita E. V 2. 7; se cett.
l. 8. convincende] ita E\. V2. 6. 7; convincendi
cett. \\ l. 10. amiserit] ita E\. F l ; amiserit carr.
admiserit F 6 ; admiserit cett. || l. 11. p§nes E1.
L 12. petitur E1. || l. 14. seu ingenua] sed in-
genna E 1; ingenna V 2. \\ l. 17. penas] tales
penas Y 6. Pith. |j l. 19. debilitatione E 1.
l. 22. alicoj ita 27 2; aliquo cett. | l. 23. bene-
ficia E 1. || l. 26. similis E 1. 2. || l. 27. suo
se] suo deest E\. || /. 29. aut] rel F 2 . 7. bene-
ficii] veneficii E. |j l. 32. soli3 E 1.
32
 250 LEX VISIGOTHORUM VI, 1,2. 3.

Evv.] conponat, ipse servitiirus proximis

heredibus mortui eontradatur. Accnsator
autem, in potestate proximorum parentum mortui
traditus, eadem mortis pena multetur, qua ille
multatus est, qui per eius accusationera morte 5
damnatus interiit.

TI, I, 3. Nov.] FLAVIUS GLORIOSUS EGIGA* EEX.

*) F l . Pith.: WITIZA.

Quomodo i u d e x p e r e x a m e n c a l d a r i e * * c a u s a m perquirat.
**) Pith. 1: aquae ferventis. io

Multas 1 cognovimus querelas, et ab ingenuis nralta mala pati***. credentes

in trecentis solidis 2 questionem agitari. Quod nos modo per salubrem ordi-
nationem censemus ; u t , quamvis parva sit res facti ab aliquo criminis,

***) Pro pati — agitari V2 praehet: quidam perpessi eredencium nisi in suma
j)Qonim soliclorum questionem non posse agitari. 15

VI, 1, 2. /. 1. serviturns proximis heredibus

mortui contradatur] ita E. V 2. 7. Fith.; serviturus
proximis p a r e u t i b u s e t heredibus raortui con-
tradatur F l 5 . 17; servit proximis heredibus mortui
V 1; serviturus proximis heredibus mortui tradatur 20
F 6 ; serv. tr. pr. her. mortui F 3 . 4. Mad. || l. 3. autem]
attameu F l . |j 1.4. traditus] tradatur E 2.
VI, 1, 3. Codd. VI. 2. 3. 4. 6. 8. (10. 12). 15. Pith. (1 = text., 2 = viary.). Mad. || l 7. IN
NOMINE DOMINI FL. F 6 ; IN NOMINE DOMINI ET SALVATORIS NOSTKI IESU CHRISTI FL.
Pith. (inscr. prima). FL. — EEX] FLS GLS EGIGA EEX NVT EM TOLETO F 2 ; F. G. EGIGA E. 25
TOLETI NOVITER EMENDATA Pith. (inscr. primaj; F . EGIGA REX F I O ; FLS EGICA REX F 8 ;
FLS EGIGA EEX ET HUUITA . . . F 6 ; FLS GLS EGIGA ET HUNITA KEX Pith. 2; FLS GLS
WITIZA REX VI. Piih. (inser. altei-a); ERVIGIUM REX F 1 5 ; FLS GLS RCDS REX F 1 2 ; imcriptio deest
cett.; ad calcem legis: FLS GLORIOSUS BAMBA ET VITIZA REGIS F 1 5 . || l. 9. per eiamen] ita
V2. 6. Pith.; per examine F 8 ; pro examine F l . alii. perquirat] inquirat F 2 ; deest V3. || l. 11. Multas 30
cog. qu.j In muJtis vidimus querelantes F 3 ; A multis cognobinms querellantes F 1 5 ; Multos cognovimus
querelasset F l ; Multos cognovimus querelasse Mad. et ab] hab F l 5 . mala deest VI. j| l. 12. tre-
centis solidis] ita F 4 . 6; CCC solidis F l . Pith.; trecentoram solidorum F 3 . 8. 12; trecentorum soli-
domm numero FIO. 15. Mad. qnestio aggitari F 1 5 . Quod] Hoc F l O ; Haec Mad. modo] n o v i t e r
F 2. per sal. ordinationem] salubri a m o n i c i o n e F 2 . |j l. 13. ut] et Mad. quamvis] qnam F 3 ; 35
quamquam Jlad. parva sit res facti ab aliquo] ita F l ; parva sit res facti F 1 2 ; parva res sit facti
F 2 ; parva sit res facta F 4 ; parva sit rei facta F 8 ; parva rei sit factura ab aliquo Mad.; parve rei
sit factum F I O ; parve rei sit facte F 1 5 ; parbe sit sit facte F 3 ; parva sit a c c i o rei ab aliquo facta
F 6; parva sit a c t i o rei facta ab aliquo Pith. crimen V10. Mad.

1) Cf. Helfferich, 'Westgothen-Recht* p. 286 sq.; F. Dahn, 'Westg. Studien' p. 285; w

J. Ficker, 'Mittheil. d. Instituts f. oesterr. Geschichtsforschung', 'Erganzungsband' II, p. 459 sq.
2) Cf. Chindasvindi legem VI, 1, 2. Egica, ut saephis Ervigii sententias impugnat, hoc loco
textum ab Ervigio correchim, quo summa ad qningentos solidos extenditur, reiecisse videtur,
primam tanturn legis forrnam respiciens. Cf. {N. Arch.' XXIII, p. 507 sq.
 LEX VISIGOTHOEUM VI, 1, 3. 4. 251

J\Tov.] eum+ per exaniinationem caldarieT+ a iudice distringendum ordinamus, et VI, 1,3.
dum facti temeritas patuerit, iudex eum questioni subdere non dubitet; et
dum suam dederit professionem, superiori+++ legi 1 subiacebit. Quod si per
examen caldarie++ innoxius*h apparuerit, petitor nullam pertimescat calum-
5 niam. Hic quoque et de suspectis habendis personis*t+, qui ad testimonium
venerint dicendum, ordo servabitur+*.
T
) Pro eum — ordinamus F 2 praebet: presumptor vel accusatus a iudiee districtus
noxium se vel inculpabilem hostenditur per examinationem caldarie.
++
) VI. Pith. 1: aque ferventis.
+++
io ) Pro superiori legi subiaceat V2 praebet: subiaeeat statutis Iegum iuxta culpe
modum.
**) V2: aceusatus vel presumptor innoxius.
*+f) Pith. addit: id est de vilibus scilicet et infamia notatis.
+
*) V2 addit: Nullam enim executionem abinceps iubentur constringi, quos novimus
Dei iuditio oeculto reservari.

Mecc. Erv.] III. ANTIQUA. VI, 1,4.

Pro quibus rebus et qualiter servi vel ancille torquendi sunt in
capite dominorum.
2
Servus seu ancilla in capite domini yel domine non propter aliut torqueantur,
20 VI, 1, 3. l. 1. enm per e. — distringendum] ita Pith. 2 ; enm per examinationem aque
ferventis a iudice distringendum VI. Pith. 1 ; a iudice distringendum eum per examen caldarie F 6 ;
a iudice distringendum per examen caldarie v e n i r e F 4 ; per examinationem kaldarie ad indice
distrincti eos p e r v e n i r e F 1 5 ; per examinatione caldarie a iudice districti eos p e r v e u i r e V3; per
examinationem kaldarie ad iudicem districte eos V 10; eos (deest F8) per examinationem caldarie a iudice
25 districtos p e r v e n i r e F 8 . Mad. || l. 2. diim] si F 2 . facta F 4 . 8. 12. Mad.; facte F15. patuerit]
i m p e r a v e r i t F 2. eum] eos F 4 . 8. 31ad.; kic deest F 3 . 15. questioni subderej questionari F 2 .
10. 12. Mad.; questionari eos F 3 ; questionandi F 6 . 8; qnestionandi eos F 1 5 . non dubitet] emen-
dandi detur F 3. | l. 3. dum] si V 2. suam d. prof.] suas dederint professiones F 10. 15; suus
dederint propter suo F 3 . superiore legem F15. subiacebunt F 3 . 10. 15; snbiaceat F 2 . 8. si per]
30 super F 3 . 8. || L 4. examinacionem F 2 . 3. 10. 15. MaA. innoxius apparuerit] ita VI. 2. 8. 10.
Pith.; noxius app. F 4 ; i g n i s aparuerit {al. man. eorr. ignis i m p a r u e r i t ) F 6 ; i g n i s i m p a r u e r i t
et innoxius aparuerit F 1 2 ; d i g n t i s apparuerit 3Iad.; l e g i s s u a i n n o c e n c i a p a t u e r i t F 1 0 ;
Iegis sumam innocencia patuerit F 3 . 15. petitor] qui inpetitur F10. Mad. pertimescat] p a t i a t u r
F10. 15; p a t i e t u r F 3 . |j 1.5. Hic quoque et] H§c quoqu§ ^rit F15. suspectis habendis personis]
35 ita V 6; suspectis personis F 2. 10; suspectis habitis personis V 4. Pith. Mad.; suspectis habentibus
personis V 8; suspectas habentibus personas V 1; suspectis abentes personas F 3; suspectis abentis et
personas F15.
VI, 1, 4. Codd. R 1. 2. 3. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (8. 15. 17. 18. 19. 20). — l 16. ANTIQUA]
ita R 1. Mad.; ANTIQUA NOVITER EMENDATA F15. 19; FLS CHDS REX F 8 ; inscriptio deest cett.
40 l. 17. vel lis scr. B 1. \\ l. 18. dominornm suorum E1. VI. || /. 19. Si serbus E 2. Serras vel a.
E. V2; Si servi vel ancill^ i ? 3 ; Servi vel ancille c corr. F 6 . dominornm vel dominarum e corr. F 6 .
torqneantur] torquendi sunt F l . 2. Pith.

1) VI, 1, 2 . 2) Lex ad exemplum legum Romanarum ab Eurico data esse videtur.

Cf. Pauli Sent. I, 12, 3 ; In caput domini patronive nec servus nec libertus interrogari potest.
45 Excipiuntur autem aliis locis eadem, quae hic exdpiuntur, crimina, scilicet laesae maiestatis,
adulterii, falsae monetae; cf. Cod. Just IX, 4 1 , 1 : Quaestionem de servis contra dominos
haberi non oportet exceptis adulterii criminibus, item . . . crimine maiestatis, quod ad salutem
principis pertinet; Dig. V, 1, 5 3 ; . . . et falsae monetae criminis reos doininos detegere servis
perraissum est. Cf. Th. Mommsen, 'Romisches Strafrecht* p, 414 sg.
32*
 252 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 4. 5.

VI, 1, 4. Recc. JErv.] nisi tantum in crimine adulterii \ aut si contra regnum, gentem vel patriam
aliquid dictum vel dispositum fnerit, seu falsam monetara quisque confixerit2, aut
etiam si causam homicidii vel maleficii querendam esse constiterit; ita ut servi vel
ancille pro talibus crimmibus torti7 si conscii et occtiltatores sceleris dominorum
repperiuntur, pariter cum dominis 5
Kecc.] puniantiir. EQV.) secundum quod voluntas principis
extiterit condemnentur.
Recc. Erv\ Certe si sua isponte indices veritatis extiterint, sufficiat eis, quod pro
veritatis indagine questioni subditi tonnenta pertulerint, a mortis taraen periculo
habeantur inmunes. Servus autem vel ancilla in tormentis positi et de se interrogati, 10
si etiam de dominis sint confessi, et fuerit culpa mortalis liac declaratis signis potuerit
adprobari, eadem mortis censura multentur, qua eorum domini fuerint condemnati.

YI, i, 5. Recc.] nn. mi.

FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.
P r o q u a n t i s r e b u s et q u a l i t e r Pro quantis rebus et qualiter s e r v u s 15
servus aut libertus tornienta por- aut libertus tormenta portabnnt.
tabunt.
Si 3 servus in aliquo crimine accusatnr, Si servus in aliquo crimine aceusatnr, antea
antea non torqueatur, quam ille, qui accu- non toi-queatur, quam ille, qui accusat, hac se
z.Bai.9,io. sat, ac se condicione constringat, ut, fsi conditione constringat, ut, si innocens tormenta 20
innocens tormenta pertulerit, pro eo7 quod pertulerit, pro eo, qnod innocentem tormentis
innocentem in tormentis tradidit1, alium tradidit, alium eiusdem meriti servum domino
eiusdem meriti servum ^domino1 reformare reformare cogatur. Si vero innocens in tormentis
cogatur. rSi vero innocens in torraentis mortuus vel debilitatus fuerit, duos equalis meriti
mortuus1 vel debilitatiis rfuerit, duos^ servos cnm eodem domino reddere non moretur, 25
equalis rmeriti servos1 cum eodem domino et ille, qui debilitatus est, ingenuus in patrocinio
r
reddere non moretiir1, et ille7 qui debili- domini sui permaneat; nam et iudex, qui tem-

VI, 1, 4. l 1. aut] ut El. aut si — fuerit des. E 2. V 3. 7. regnum] r e g e m VI. 17. 18.
20. Pith. geutem deest E 1. || 1.2. seu] seu si E 2. V3. 7. confixerit] ila B. E. VI; eonfinxerit cett.
l. 3. querendum B 1; querendus li 3. ita] statim R 2. [j l. 5. repperiantur V 2. 6. |j l. 6. puniantar 30
(col. 1) B; censeantvir V 15. secundum — condemnentur (col. 2) E. V (excepto Vlb). || l. 7. con-
demnetur E \. VI; condempnentur v e l p u n i a n t u r V2. || l. 8. isponte] ita II 1. E2; sponte cett.
l. 9. subdita V 2. periculum II 1. [| l. 11. si] sic E 1. de domiuis] domini F15. hacj ita ( = ac)
B 1. E; hec ^ 2 ; ac cett. potuerint V2. 7. jj l. 12. adprobare E. mortisj ita B. E\. V3. 15;
d a r a n a t i o n i s cett. qua] quam B 1; que B 2. VI. 35
VI, 1, 5. Codd. B 1. 2. l. 14. CHIND.] VI, 1, 5. Codd. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5 inde
CNDS B 1 ; CHINDS B 2. l. 18. accusetur ab: ant lib. l. 16). 6. 7. (14. 15. 17). — l. 13. 1111]
JB 1. i| /. 26. equales B 2. domino reddere] F L S CDS E E X add. E2; F L S CHDS E E X add.
dare domino B 2. VI. Pith.; F L S CNDS EEX add. VI; Chindasvindi
inscriptionem et ANTIQUA add. F l 5 . |j l. 15. quan- 40
tis] quantitati VI. |) l. 20. innocens] innos E 1.
l. 2 1 . pertulerat E 1. in tormentis] ita E. VI;
tormentis VI. 2. 3. 6. j| l 22. tradidit] afflixerit
e corr. V 7. || l. 24. vel] aut V1. eqaales E 1 ;
equali E 2. \\ l. 26. patrocinio] p o t e s t a t e V2. 45

1) Cf. III, 4, 10. 2) Cf. VII, 6, 1. 3) Chindasvindus hanc legem substituit

antiquae Eurici legi, cuius verba ex parte hic, ex parte etiam in Lege Baiuvariorum servata
sunt; cf. Leges Eur. rest. 11, sitpra p. 31. .
 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 5.
Hecc.] tatus est, ingenuus in patrocinio
domini sui permaneat; nam et iudex, qui
temperamentiim in tormento non tenuit1
et ita discretionem legis excessit, ut his7
5 qui questionatiis est, mortem violent/im
ineurreret, eiusdem meriti servum domino
mox reformet. Verum nt de servonun
meritis omnis ambiguitas cesset conten-
tionisj non pro artificii qualitate excusatio
10 videatur haberi, sed pro servis questio-
nandis contropatio adibeatur etatis et
hutilitatis; aut si artifex fuerit, qui debili-
tatus est, et Iraius artificii servum non
habuerit qui insontem debilitabit, alterius
15 artificii sermm iuxta predietum ordinem
domino cogatur exolvere; ita ut, si arti-
ficein non habuerit, et alium servum ille,
cuius servus questioni addicitur, pro eo
accipere noluerit, tantum pretium eiusdem
20 servi artificis, qui questioni subditur, eius
domino persolvatur, quantum ipse artifex
a iudice vel bonis hominibus rationabiliter
valere fuerit estimatus. Ita tamen ser-
vandum est, ut nec ingenuum quisque nec
25 servum subdere prius questioni presumat,
nisi eoram iudice vel eius saione, domino
V, 1, 5. l. 3. temperamentum in tormento]
temperamento R 1; temperamentum in tormenta
B 2. || l. 4. discretione R 2. || l. 5. morte 11 2.
30 l. 9. pro deest Ji 1. excusati JR 1. |j l. 10. servi
qnestionantis B 2. || l 12. utilitatis Ji 2. 1 l. 16. ut
deest R 1. j! l. 19. noluerit] non voluerit R 2.
l. 26. saione R 1.
35
40
45
1) De moderandis servorum tormentis legislator secnndum praecepta Romanorum con-
stituisse videtiir. Cf. Dig. XLVIII, 18, 10 § 3 ; Tormenta autem adhibenda svtnt non quanta
accusator postulat, sed ut moderatae rationis temperamenta desiderant.
50 l. c. p. 417.
253
peramentum in tormento non tentrit et ita YIj 1, 5*
discretionem legis excessit, ut his, qui questiona-
tus est, mortem violentam incurreret, eiusdem
meriti servum domino mox reformet. Verum ut
de servorum meritis omnis ambignitas cesset con-
tentionis, non pro artificii qualitate excusatio
videatur haberi, sed pro serris questionandis eon-
tropatio adhibeatur etatis et utilitatis; aut si
artifex fuerit, qui debilitatns est, et huius artificii
servum non habuerit qui insontem debilitavit,
alterius ai-tificii servum iuxta predictum ordinem
domino cogatur exsolvere; ita ut, si artificem non
liabnerit, et alium servnm ille, cuius servus
questioni addicitur, pro eo aceipere noluerit,
tantum pretium eiusdem servi artificis, qui
questioni subditnr, eius domino persolvatur,
quantum ipse artifex a iudice vel bonis homiuibus
rationabiliter valere fuerit extimatiis. Ita tamen
servandum est, ut nec ingennum quisque nec
servum subdere prius questioni presumat, nisi
coram ixidice vel eius saione, domino etiam servi
vel actore presente, districte iuraverit, quod nullo
dolo vel fraude aut malitia innocentem faciat
questionem subire. Et si subditus questioni mor-
tuus fuerit, atque ille, qui subdidit, unde conponere
non habuerit, ipse subdendus est servitnti, qui
VI, 1, 5. l. 1. tormento] ita E 1; tormentis
E2. V\. 2. 3. 6. tenuit] detenuerit E2. \\ 1.2. ex-
cessit] caruit in loco raso VI. his] ita E 2; is
E\. VI. 2. 3. 6. || l. 3. incurrerit E1. || l. 4.Verum
tamen ut V 4. 6. || l. 5. omnis] omnibus E 1.
l. 7. contropatio] c o n p r o b a t i o E 2; concre-
patio V2. § l. 8. adiveatur E 2. aut] ut VI. 2;
aut corr. ut V 6. |j l. 12. si artificemj si huius
artificem E 1. || l. 13. habuerit servum V 2. 6.
Pith. || l. 15. precii VI. \\ l. 16. eiusdem V 2.
15. Plth. |i /.18. extimatus] ita E 2. VI. 2. 6. 7;
existimatus E\; aestimatus F 3 . Pith. Mad. Ita]
ita E2. VI. 2. 6. Pith.; Id E 1. alii || l. 22. ac-
tore] auctore VI. 2. 6; accxisatore V 3. qnod]
quia V 2, || /. 24. questionem] ita E 1. 2. V 1.
3 . 5 ; questioni V 2. Mad.; questionem carr. que-
stioni V 6. subire] ita E\. 2. VI. 2. 3. 5. 6;
subdere 2fad. || l. 25. conpouere] ita E. VI. 6.
7. Pitk.; conponat V 2. 3. jj l. 26. id ipse E 1.
subdendus] subduus E\.
Cf. Mommsen
 254 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 5.
YJ, 1,5. Recc.\ etiam servi vel actore presente,
districte iuraverit, quod nullo dolo vel
fraude aut malitia innocentem faciat
questionem subire. Et si subditus que-
stioni mortuus fuerit, adque ille, qui sub-
.Bai. 9,19. didit, runde conponere non habuerit, ipse
subdendus est servituti, qui innocentem
fecit occidi1. Si autem dolo servum alie-
num quispiain subdendum questioni in-
tenderit, et dominus servi, qui accusatur,
per probationem eum potuerit de obiecto
crimine reddere innocentem, aceusator
eius alium paris meriti servum accusati
domino cogatur exolvere, et dispendium,
quod dominus eius in adprobationem inno-
centis servi pertulerit, prout rationabiliter
iudex reddi perpenderit, ab iniusto accu-
satore exactum domino servi restituatur.
De rebus vero minimis culpa servi
repperta, dominus, si voluerit, conponendi
licentiam habeat; ita ut omnis fiir iuxta
qualitatem culpe flagella suscipiat. Pro
maiori vero noxa, si conpositionein dominus
noluerit solvere, servum pro crimine non
morabitur tradere. Ingenuus sane, si
libertum questioni putaverit addicenduin,
sive pro capitali crimine seu pro centum
quinquaginta solidorum quantitate, si innox
quodcumque tormenti pertulerit, CL solidos
eius petitor ei conponere conpellendus est.
VI, 1, 5. l. 2. quod] pro B 2. || /. 4. si sub-
ditus questioni] qui subditus est questioni si B 2.
l. 5. atque B 2. || /. 8. occidi. Si — subdendum]
occidisse qui B 2. [| / . 1 1 . eum deest B 2. || /.17. ut
ab B 2. [| /. 18. exaeto R 2. || /. 26. questioni-
bns B 1. II /. 27. sive] si vero B 2. fj /. 29. quo-
cumque B 2.
JErv.] innocentem fecit occidi. Si autem d o l o s e
servum aliemxm quispiam subdendum questioni
intenderit, et domiuus servi, qui accnsatur, per
probationem eum potuerit de obiecto crimine
reddere innocentem, accusator eius alium paris 5
meriti servum accusati domino cogatur exsolvere,
et dispendium, quod dominus eius in adprobationem
innocentis servi pertulerit, prout rationabiliter
iadex reddi perpendcrit, ab ininsto accusatore
exactum domino servi restituatur. De rebus vero 10
minimis culpa servi repperta, dominus, si voluerit,
conponendi licentiam habeat; ita nt omnis far
iuxta qualitatem culpe flagella suscipiat. Pro
maiori vero noxa, si conpositionem dominus
noluerit solvere, servum pro crimine non morabitur 15
tradere. Ingenuus sane, si quemlibet libertum
idoneum pro capitali crimine sive pro aliis
SCelerum Causis questioni pulsaverit addi-
cendum, non aliter eum inpetere poterit
adscribendum 7 nisi ducentorum quinqua- 20
ginta solidoram quantitate causa ipsa
valuerit, pro qua eum aecusator conatus
fuerit subdere questioni*. Nam si inferior
fuerit atque rusticanus, quem liberum esse
constet, tunc in eo permittetur questio 25
agitari, si causa ipsa, unde aceusatur,
C solidis valere constiterit. Qiiod si in-
discrete qui questioni subditur in qua-
cumque parte membrorum debilitationem
incurrerit, timc iudex; qui temperamentum 30
in tormentis non tenuit, CC illi, qui tor-
*) F14. 17 add.: Si innox quodcumque tor-
menti pertulerit, CL solidos eius petitor
ei conponere conpellendus est.
VI, 1, 5. /. 1. dolose] ita E. VI. 2. 5. 6. 7; 35
dolo F 3 ; deest F15. || /.4. poteritJ^l. || / . 6 . ex-
solvere] vel potentior conscientiam stiam add. F 3 .
/. 7. approbacione F 2 . |[ /• 8. prout] pro eo ut
F 2 ; prout corr. pro eo ut F6. [| /. 11. donrimis si]
si dominus servi F l . JPith.; dominus serri si F 2 . 40
/. 12. habeat] habebit F 2 . 5. Piih. [| /. 14. noxa
corr. noxia F 6 ; noxia F 7 . || /. 15. moretur E2.
VI. 2. || /. 16. liberum E1. F 3 . || /. 19. po-
tuerit JE2.V1. |j /. 21. quantitate] ita E. F 7 ;
qnantitatem cett. |j /. 23. fnerat E 2. [| /. 25. eo] 46
ita E. V1. 2. 6. 7; eum Mad. permittator corr.
permittitnr F 6. || /. 26. causam ipsam Pith.; ipsam
causam Mad. unde aeciisatur] unde agitatur Pith.
l. 27. solidis] ita E 2. VI; solft E 1; solidos cett.
l. 31. CCJ solidos add. VI. 2. 3. 6. 50
 LEX VTSIGOTHORUM VI, 1, 5. 6. 255

Brv.] menta sustulit7 solidos persolvat. Dle VI, 1, 5.

vero, qui eum iniuste questionandum ad-
petiit, CCC solidos ei dare cogendus est.
Certe si in tormentis positus mortem in-
currerit, predietam summam solidorum
tam iudex quam petitor propinquis parenti-
bus mortui persolvebunt. Similiter et de
inferioribus illis libertis, si debilitatione
vel morte quis per intemperantiam fuerit
10 condemnatus, medietas satisfactionis, que
supra de libfertis idoneis constituta est,
ei, qxii indebite questionatus est7 si tamen
vixerit, aut suis heredibus, si ipse inde
mortuus fuerit, exsolvenda est.

15 Recc. JErv.\ V. FLAVIUS CHINDASVIXDUS KEX. YI, 1, 6.

Q u a l i t e r ad r e g e m a c c u s a t i o d e f e r a t u r .
Si 1 quis principi contra quemlibet falsa suggesserit, ita ut dicat eum adversus
regem, gentem vel patriam aliquid nequiter meditatum fuisse aut agere vel egisse,
seti in autoritatibus vel preceptis regie potestatis aut eorum, qui iudiciaria ordinatione
20 funguntur, fraudulenter quippiam imnutasse, adque etiara scripturam falsam fecisse vel
recitasse falsamque monetam ferisse, sed et si veneficium vel maleficium aut adulteriuin
uxoris aliene fortasse prodiderit, horum vel sirailium criminum accusator, que ad
capitis periciilum vel rercim araissione pertinere videntur, si vera repperiantur que
dixerit, nullam omnino calumniam sustinebit. Si certe qnod opponit falsum esse con-
25 stiterit, et per solam invidiam id fecisse patuerit, ut iacturam capitis aut detrimentum
eorporis vel reruxn damna pateretur qiiem accusare conatxis est? in potestate traditus
accusatij ille hanc penam in se suisque rebus suscipiat, qui hoc alium innocentem

VI, 1, 5. l. 1. solidos] sold E 1 ; slSs E 2 ;

sot VI; deest VI. 2. 3 . 6. persolvat] persolvebit
30 E 1. T r 6; persolbat E2; persolvet VI. 2; per-
solverit V 3. 7. |j l. 2. adpetiit] ita E; appetit
VI. 2. 3. 6. j| /. 3. solidos] sold E 1; solids
E 2. i| /. 7. persolyebnntj ita E. V 6. 7; persol-
vent V1; persolverit V 2. || l. 9. quis] quisqnis
35 E 2. || l. 10. satisfactiones E 1. |j / . 1 4 . exsol-
vendum E 2 ; exsolvendus V 6.
V I , 1, 6. Oodd. R 1. 2. El. 2. F l . 2. 3. (4). 5. (6). 7. (15. 19). — l. 15. F L . — R E X ] AN-
T I Q U A add. F 1 5 . 1 9 ; des. El. V4. CHINDASVINDUS] ita R 2 ; CNDS R 1 ; C D S E2; C H D S F 5 ;
C I T S F 3 ; G L S C H D S F l ; G L S CHISTDS F 2 ; G L S F 6 ; R C H D S F 7. || L 18. et gentem V 2.
40 l. 19. autoritatibus] ita Ji. VI; auctoritate F l . 5 ; auetoritatibus cett. vel preceptis] principis F l . 5.
iudiciario F4. 6. ordinatione] ordinatione corr. hordine V6; ordine F 4 ; d i g n a t i o n e Ii 2. || 1.21. falsa-
que moneta .R 2. ferisse] ita R 1. El. Fith.; fecisse cett. sed et si ven.] sed si veneficium R 1; sed
si beneficium R 2; sed et sibi b. E 2; se et si b. F 7; et si ven. F 3. || /. 22. prodierit R 2.
l. 23. amissione] ita R. E; amissionem F. videntur] ita R 2. E 1. F 7 ; videtnr R 1; videantxir cett.
45 repperinntar R 1. \\ l. 24. nulla o. calumnia R 2. quod opponit] quod qui R 2. |i l. 25. ut vel
iacturam F 2. || l. 26. potestate] ita R. E. V 2; potestatem alii. traditus] tradatur R 2. V 1.
l. 27. et ille F 2 ; ille qui accusat F14. suscipiat] sustineat Pr15. qui hoc] quam F 2 .

1) Lex antiquae Eurici legi substituta esse videtur; cf. Leges Enr. rest. 10,
supra p. 31.
 256 LEX VISIGOTHORUM VI, 1, 6—8.

TI, 1,6. JRecc. Erv.] pati voluerat. Ita ut ille, qui aliquid scire se dicit, quod ad cognitionem
principis possit deduei, et in eo loco fuerit, ubi tunc regiam potestatem esse con-
tigerit, aut per se statim suggerat omne, quod novit, aut per iidelem regis eius
auditibus denuntianda procuret. Quod si proeul a rege eum esse provenerit, et per
aliquem principi mandandmn crediderit, quod accusationem alterius dinoscitur pertinere, 5
coram illo, cui hoc suggerendum conmittit, talem epistulam faciat, per quam evidenter
quid mandet exponat. Quam etiam epistulam tres testes, quos sibi novit esse fideles,
evidentibus signis aut suscriptionibus simnl cum ipso confirment, nt postea quod
mandaverit negare non possit.

TI, 1,7. Recc.Erv.} VI. FLAVIUS CHINDASVTNDUS EEX. io

De s e r v a n d a p r i n c i p i b u s p i e t a t e p a r c e n d i .
Quotienscumquex nobis pro his, qui in causis nostris aliquo erimine inplicati
sunt, subplicatur, et suggerendi tribuinras aditum et pia miseratione delinquentibus
culpas omittere nostre potestati servamus. Pro* causa autem gentis** et patrie
huiusmodi licentiam denegamus. Quod si divina miseratio tam sceleratis personis 15
cor principis misereri conpulerit, cum adsensu sacerdotum maioramque palatii licentiain
miserandi libenter habebit.

') Pro causa — denegamus des. E 2. V 3. 4. 7.

') Pro gentis et patrie praebent F15. 20: regie potestatis vel patrie.

TI, 1,8. Recc.Erv.] VII. ANTIQUA. 20

Quod ille solus c u l p a b i l i s e r i t , qui c u l p a n d a conmiserit.
Omnia crimina suos seqnantur auctores, nec pater pro filio7 nec filius pro
patre, nec uxor pro raarito, nec maritus pro uxore, nec frater pro fratre, nec vicinus
pro vicino, nec propincus pro propinquo ullam calumniam pertimescat; sed ille solus
iudicetur culpabilis, qui culpanda conraittit, et crimen cum illo, qui fecit, moriatur2. 25
Nec successores aut lieredes pro factis parentum ullum periculum pertimescant.

VI, 1, 6. l. 1. voluerit B 2. VI. Ita ut ille] IUe vcro F 2 . || l. 2. in eo loco] eo B 2.

contigerit] constiterit F 3 . || l. 3. istatim R 1. suggerat deest E 1. eius deest V 2. || 1.4. provenerit]
provenerat R 2. || l. 5. mandandum esse Mad.; mandatum B 1. E 2. VI. 7. accusationem] ita B. VI;
accusatione E 2; ad accusationem cett. || l. 7. nobit JR 1. E 2. || l. 8. subscriptionibus E. V. con- 30
firment] firment Mad. \\ l. 9. negari non poterit E 1.
VI, 1, 7. Codd. Rl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6). 7. (15. 17. 19. 20). — l. 10. FL. — REX]
NOVT EME F 2 ; ANTIQUA add. F 1 5 ; des. E. F 3 . 20. CHIND.] CHINDASVINTUS II 2; CNDS
Jtl. F 7 ; CIIDS F l . 5. || /. 11. servanda] servata R 2. E 2. VI. 3. 6; reservata E 1. F 2 . 4. prin-
cipis E 2. VI. pietate] ita R. V3. 7; p o t e s t a t e cett. ||. l. 12. Qnotiescumque E 2. F 2 ; Quotiens 35
VI. a nobis E1. || /. 13. supplicetur R 2; supplicantur E 1. [) l. 14. omittere] dimittere V 2.
reservamus E 1. et] aut F 2 . jj l. 15. Quod] Quod aliter E2; Qualiter F 2 . 3. 5. 7. miseratione E.
l. 16. miserere R 2. maiorum R 2. || l. 17. libenter] licenter R 2. V 2. .
VI, 1, 8. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F 1 . 2. 3. (4. 5). 6. 7. (15. 17. 19. 20). — l. 20. ANTIQUA]
ito R\. VI. 2. 5. 6. 7. 8. 15. 17; deest R 2. E. F 3 . 19. 20. || /. 21. Quod — conmiserit des. V 3. 40
Qiilpabilis] culpavilis R 1; culpalis R 2. || l. 22. autores JB 1. || l. 23. patrem R 1. pro uxorem
i? 1. pro fratrem R 1. i? 2. || /. 24. propincus pro propinquo] ita JB 1. ^ 2 ; propinquus etc. nnliam
R 1. |j /. 25. culpavilis JR 1. E 2. eonmittit] ita i?. i?; comitit F 2 ; conmittat F 7 ; commisit VI.
fecit] tta i? 1; fecerat i? 2; fecerit cett. \\ l. 26. ullnm] nulium R 1. pertimescat ^ . F 7 .

1) Cf. II, 1, 8; <iV. ylrc^/ XZ/F; p . 51 sqq. te Sq. 2) Cf. Dig. XLVUI, 4, 1 1 ; 45
extinguitur crimen uiortalitate; ib. 1%, 20; infra VII, 2, 19; crimen cum fure defecit, et quae
ibi annotantur.
 LEX VISIGOTHORUM VI, 2, 1. 2. 257

Meee.Erv.] H. TITULUS: DE MALEFICIS ET CONSULENTIBUS

EOS ADQUE VENEFICIS.
Kecc.] I. Si ingenuus de salute vel morte Erv.] I. Si ingenuus de salute vel morte
liominis vatieinatores consulat. hominis vaticinatores consulat.
II. De personis iudicum sive etiam cete-
rorum, qui aut divinos consulunt aut
augiiriis intendimt.
II. De veneficis. m . De veneficis.
III. De maleficis et consulentibus eos. n i l . De maleficis et consulentibus eos.
io i m . De his, qui in hominibus aut ani- V. De his7 qui in hominibus aut in
malibus vel quibuscumque rebus animalibus vel quibuscumque rebus
qualiactimque ligamenta aut quod- qnaliacumque ligamenta aut quod-
cumque contrarium fecisse reppe- cumque contrarium fecisse reppe-
riuntiir. riuntur.

15 Recc. Ew.\ I. FLAVIUS CHINDASYINDUS REX. YI, 2,1.

Si i n g e n u u s de s a l u t e vel morte hominis v a t i c i n a t o r e s consulat.
r u
Vi'- Q i* de salute1 vel morte fprincipis1 vel cuiuscumque liominis rariolos7
-g^aruspices1 vel rvaticinatores consulit, una cum his, qui responderint1 consulentibus,
rpr. i n g e nui siquidem flagellis cesi cum rebus omnibus fisco servituri adsocientiir, aut a
20 rege cui iusserit donati perpetuo servitio addicantur. Quod si et filii eomm tali
fuerint parentibus crimine socii? simili damnatione plectantur. Si vero ab iscelere
parenhim habeantur extranei, et dignitatem et rerum omnem possessionem, quam
parentes amiserint, plenissime obtinebunt. Servi vero diverso genere tormentoram
adflicti in transmarinis partibus transferendi vendantur, ut severitas vindicte non
25 habeat excusatos, quos proprie volumtatis excessus nefarie prevaricationis facit obnoxios.
Recc.deest. Erv.] H. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. YI, 2,2.
De p e r s o n i s iudicum sive etiam c e t e r o r u m , qui aut divinos
consulunt aut a u g u r i i s i n t e n d u n t .
Sicut pia veritas mendacii eonsertione non capitiir, ita non est
30 T I T . I I . Lemma. Codd. R 1. 2. E1. 2. F 1 . 2. — 1.1. M A L E F I C I I S R 2. || l. 2. A T Q U E
E 1. F 1 . 2. B E N E F I C O S E 2.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. El. 2. — l. 4 . vaticinatores esse E2. consulat] consolunt
R 2; consulunt E 1 ; consulant E 2. |j l. 5. D e personis — intendunt] ita E (loco capitis V. in E 2);
des. R. I! l. 10. qui in] i n deest E 2. || l. 12. qualicumque R 2 ; qualiacumque — repperiuntur des. R 1.
35 V I , 2, 1. Codd. R 1. 2. El. 2. VI. 2. ( 3 . 4 ) . 5 . (6). 7. ( 8 . 14. 15. 17. 19. 20). — l. 15. F L . —
REXj ANTIQUA F 1 5 ; des. E 2. F 3 . 19. 20. CHINDASVINDUS] ita R2; CNDS R 1; C I N S ' £ l ;
CHNDSDS F 2 ; CHDS VI. 5; CHS F 6 . || /. 16. vaticinatores esse E2. consulat] consoleat R2;
consulunt E1. F 2 . || l. 18. araspices] incantatores add. F 1 4 . |I L 19. ingenuis R 2. E 2. VI. 7.
flagellis cesi cum] flagellis centum eorr. f. cesi cum R 2; C flagellis cesi cum F 2 . jj /. 20. cui iusserit]
40 enius erint E 2; cui erunt VI. 2. 5. Piih. tali fuerint] t a l e s f u i s s e r e p p e r i a n t u r E2 (ubl al.
man. corr.: talis fuerint). VI. 2. 5. [j l. 21. crimine] criminum E 1; criminosis E 2. simile R 1.
iscelere] ita R; hiscelere F 7 ; scelere cett. |[ l. 22. omnem] ita R. E. V2. 7; omnium cett. \\ l. 23. ad-
miserint R 1. Servi vero h o c f a c i e n t e s div. F 4 . tormentoram] ita R 1. E2. V6 (tn hco raso,
ubi antea penarnm fimse videtur). || l. 2 5 . obnoxius R 1.
45 V I , 2, 2. Codd. E\. 2. VI. 2. (4. 5). 6. ( 8 . 15. 16. 2 0 ) . — L 26. F L . — KEX des. V4. 6. Pith.
GfLOR.] C L E\. E E V . ] C H N D S D S F 2 . jj /. 27. sive — ceterorum dea. E1. || /. 2 9 . consertione]
ita VI; consertionem E; assertione cett. ita] ita u t E; uti F l .

1) Cf. praeter locos in margine notatos Collat. 15, 2, 3 ; Ed. Theoderiri 108; Th. Mommsen,
'Romisches Strafrecht7 p. 639 sqq. 861 sqq.
33
LL. Sect. 1. I.
 258 LEX VISIGOTHOKUM VI, 2, 2.

YI, 2, 2. Becc. deest. Erv.] consequens, ut latens veritas mendacio investigetur. Omnis igitur
veritas ex Deo est? mendacium vero ex diabolo est, quia et ipse diabolus
ab initio mendax est. Cum ergo utraque res suos principes habeat,
quid opus est, ut veritas cuiuscumque mendacio admittatur exquiri?
Quidam enim fenmtur ex iudicibus, Dei spiritu vacui, erroris spiritu 5
pleni, qui acta malefieiorum dum investigari subtili perquisitionis per-
spicatia nequeunt, execrabiles divinorum pronuntiationes intendunt1. Veri-
tatem se enim inveniri non putant, nisi divinos et aruspices consulant,
et eo sibi repperiende veritatis aditum claudunt, quod veritatem ipsam
per mendacium addiscere concupiscunt. Dum enim maleficimn per 10
divinum7 maleficia per divinationes conprobare pertemtant, quasi tertio
loco ipsi se diabolo servituros inlaqueant. Quapropter, si quis ex quo-
libet iudicum gradu vel ordine per divinos aut eonim similes aliqnid
sciscitare temtaverit vel adprobare intenderit, si quis etiam hominum,
cuiuslibet sit ordinis vel persone, a talibus aut salutis aut egritudinis 15
responsa poposcerit vel consulendos eos pro quibuscumque rebus credi-
derit, ad legis illius teneatur satisfactionem obnoxius, que in hoc libro
sexto sub titiilo secundo era prima 2 eos7 qui de salute vel morte hominis
vaticinatores quosque consulere pertemtant, statuit serenitatis ordine
resecari. Illi tantum iudices ad huius legis non tenebuntur sententiam 20
condemnandi, qui divinos ipsos atque eorum similes non sciscitandi, sed
ulciscendi voto coram multis perquirendo detriverint; id est, si non, ut
aliquid de eos scire exquirendo intendant, sed detectis sibi hoc solum,
unde feriantur, exquirant. At nunc, quia et auguriis deditos eodem
modo novimus esse odibiles Deo, ideo speciali legis sanctione decernimus, 25

VI, 2, 2. l. 1. consequens] sequens E \. m[endacio investijgetur funeis lacuna sigiiijicatur) E 1.

l. 2. Deo est] est cleest E 2. vero deest E 1. di«ibolo est] est deest V 2. quia et] ita E 2. Y 2. reU.;
quia VI; qni et E\. || /. 3. ntreque F 6 . habeant F 6 . |J l. 4. quia] quod E2; id E\. || l. 5. fe-
riuntur E\. spiritu vacui erroris spiritu pleni] ita V 2. 6; spiritus pleni E; spiritu pleni VI. 4. Pith.
(in textuj; spiritu vacui Pith. (in viarg.J. || l. 6. investigare Pith. Mad. subtili perquis.] subtilis in- 30
quisitionis V 1; perquisitione cuinslibet V 2. prespicatia E 2. V 6. |j l. 7. pronunt.] propieiationes
VI. 5. 6. intenduut] interdum E 2. |j l. 8. enim se VI. 2. invenire V. |j l. 9. auditum E. claudent E.
ijuod] quo V 1. 2. 4. jj l. 10. addiscere] adiscende V 1. concupisj reliqua des. V 5. maleficium
(*. e. maleficum; cf. l. 6: maleficiorum) per divinum, maleficia per divinationes] ita E; maleficia per
divinationes VI; maleficium per divinationes F 6 ; malefici per divinationes et maleficia F 2 . |j /. 11. com- 35
probare veritatem pertemptant V 2. pertendaut E 1. quasi] quia se E. || l. 12. ipse se F 2.
diabulo E 2. illaqueantur V 2. |j /. 13. iudicum] iudicinm E. V 1. aut eorum] eoramque V 6.
l. 14. iscitare E2; sciscitari F l . temtaverit] temptaverint E 1; temtaverint E 2. V 1; tentaverit
F 2 . 4. 6. Pith. vel adprobare des. E\. intenderit] intenderint E2. VI; deest E\. Mad. || l. 15. a
talibus] qui a talibus F l ; talibus F 2 . ^gritudinis E\. |j /. 16. responsa] repersa E\; reppsa E2. 40
proposcerit E 1; popoxerit E 2. consnlentibus Mad. pro] per E. |[ l. 17. satisfactione E. qtiae
E1; qui E 2. || l. 18. hominis] p r i n c i p i s v e l c u i u s c u m q u e hominis V 4; principis vel quo-
rumcumque hominum Pith. |j l. 19. consulere — resecari] consulunt Mad. pertemtant] pertendant E 1;
praetetant Pith. statuto] statuit VI. 4. Pith. serenitas F l . jj l. 20. resecati E2; resecat F 2 . legis
deest E. non] con E\. sententia E\. || / . 2 1 . sciscitandi] excitandi E\; ixitandi E2. | /.22. detri- 45
verint] ita V2; detribuerint E. VI. 6. Pith.; distribuerint F 4 . Mad. || /. 23. de eos] ita E; de eo VI. 6.
JPith.; per eos F 2 . Mad. exquirendo] ita F 6 . Mad.; isquirend^ E 1; hisquirende E2; inquirendi F l ;
vel exquirere V 2; inquirendo Pith. detectis sibi] ita Vl. 2. 6; detectos sibi E2; . . . . . . ibi E1;
detegi sibi Pith.; ut detectos sibi Mad. || /. 24. efferiantur E 2. exqoirunt F 2 . At] Ad E. deditos —
anguria des. VI. |j /. 25. esse deest F 6 . JHth. hnius legis F 6 . Mad. deceraimus] censemus Mad. 50

1) Cf. ad haec et sequmtia p. 257, n. 1. 2). VI, 2, 1.

 LEX VISIGOTHORUM VI, 2, 2—4. 259

Kecc. deest. JJrv.] utr quicumque sint illi, quibus augurii vel auguria observare conti- VI, 2,2.
gerint, quinquagenis publice subiciantur verberibus cohercendi. Qui tamen,
si ad solituin vitinm ultra redierint, perdito etiara testimonio, simili erunt
J sententia flagellorum feriendi.

5 Recc Erv.] II. (m.) FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. VI, 2, 3.

Deveneficis.
Diversorum* criminuin noxii diverso sunt penamm genere feriendi. Hac primiim
ingenuos sive servos veneficos, id est? qui venena conficiunt, ista protinus vindicta
sequatur, ut? si venenatam potionem alicui dederint, et qui biberit inortuus exinde
io fuerit, illi etiam continuo subpliciis subditi morte sunt turpissima puniendi. Si certe
poculo veneni potatiis evaserit, in eius potestate tradendus est ille, qui dedit, ut de
eo facere quod voluerit sui sit incunctanter arbitrii.

Kecc.Erv.] III. (mi.) FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. VI, 2,4.

De maleficis et c o n s u l e n t i b u s eos.
r
c. 'TKTX,[15 Malefici vel inmissores tempestatum1, qui quibusdam incantationibus grandines
2

, . Hterpr.^ v[ne[s messibusque inmittere peribentur, fvel hii, qui per invocationem demoimm
ib.ix, i3,3 ;ineil tes hominum tiirbant1, seu rqui nocturna sacrificia demonibus celebrant eosque
cf. Interpr. ' * T-
per invocationes nefarias1 neqniter finvocant1, ubiciimque a iudice vel actore sive
procuratore loci repperti fuerint vel detecti7 ducentenis flagellis publice verberentur
20 et decalvati deformiter decem convicinas possessiones circuire cogantur inviti, ut
eorum alii corrigantur exemplis. Quos tamen iudex, ne ulterius evagantum talia
facere permittantur, aut in retrusione faciat esse, ut ibi accepta veste atque substantia
ita vivant, ne viventibus nocendi aditum habeant, aut regie presentie dirigat, ut,
quod de illis sibi placitum fuerit, e\ddenter statuat. Hi autera7 qui tales consulisse
25 repperiuntur, in populi conventu ducentenos hictos accipiant flagellorum, ut inpimiti
non maneant, quos culpe similis reatus accusat.

VI, 2, 2. l. 1. illis E. auguriij ita E; auguriari F 2 ; augurios V6; angures Pith. Mad. con-
tingerint E 2 ; contigerit Y1. 2. 6. || l. 2. quinquagenis] • 1 • V 2. subiciantur deest V 2. quoercendi
E2. || l. 3 . si] ita F 2 ; si post add. F 6 ; qui E. VI; dee.it Pith. Mad. || l. 4. feriendij subiiciendi Pith.
30 V I , 2, 3 . Codd. B 1. 2. E1. 2 . VI. 2. 3. (5. 6). 7. (15. 17. 19. 20). — l- 5. F L . — E E X ]
ANTIQUA F 1 5 ; des. E. F 3 . 19. CHINDASVINDUS] ita R 2 ; CNDS R 1 ; C H D S F l . 5. 7 ; G L S
CHNDS F 2 ; GLS RCDS F 6 ; ERVIGIUS F20. || l. 7. obnoxii F 3 . Hac] ita B\. E2; Hanc F 7 ;
deest i ? 2 ; Ac cett. [| l. 8. ista] sta B \. || l. 9. venenatnm potionem El; venenata potione E2. F 3 .
l. 10. subditi] dediti F 1 5 . H l. 11. potatus] prostratus F 2 . ^vaserit B 1; snpervixerit V 3. pote-
35 statem F l . dfad.
VI, 2, 4. Codd. B\. 2. El. 2. F l . 2. 3. (5. 6). 7. (15. 17. 19). — l. 13. FL. — REX] AN-
TIQUA add. F l 5 ; des. E 2. F 3 . 19. CHINDASVINDUS] ita B 2; CNDS Bl; CINS E 1; CHNDS
F 2 ; CHDS F 7 ; GLS CHDS F l . 5. 7. || l. 15. qui] deest B. E2; id est qui F 2 . grandine E 2;
grandinern F l . 2. || l. 16. perhibebantur E1; perhibebuntur E 2. hi E1. F 2 . || l. 17. conturbant
40 VI. 2. il l. 18. nefarias] nefandas E2. actore] auctore E. VI. 2. seuj sive E. V. || I. 21. eva-
gantum] ita B; ebagantur E2; evagantes cett. || /.22. in deest B 1. ibi] ubi E2. F l . 7. || l. 23. ha-
beant] adibeant B 1. || /. 24. Hii B 2. JS. consulisse] ito i? 1. F l ; consoluisse ^ 2 ; consnluisse cett.
l. 25. ducentorum VI. hictos] ita B. E2. VI; ictus alii. || ?. 26. remaneant F 2 . similes J? 1.

1) Lex substituta esse videtur antiquae Enrici legi, quam etiam auctores Legis Baiu-
45 variorum ante oculos habuisse videntur; cf. L. Baiuv. 4 , 2 2 ; . . . qui potionem huiusmodi
(toxicatam) d o n a v e r i t a l i c u i . . ., s i e v a s e r i t . . . 2) Praeter leges in margine notatas
cf. L. Baiuv. 13, 8; Dahn, 'Studien' p. 234.
33*
 260 LEX VISIGOTHOEUM VI, 2, 5 ; 3, 1.

TI, 2, 5. JRecc. Erv.] IIH. (V.) FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

De h i s , qui in hominibus aut in animalibus vel quibuscuraque
rebus qualiacumque ligamenta aut quodcumque contrarium fecisse
repperiuntur.
Presentis legis superiori sententia damnari iuberaus, seu ingenuus sit, sive servus 5
titriusque sexus, qui in hominibus vel bratis animalibus omnique genere, quod mobile
esse potest7 seu in agris vel vineis diversisque arboribus maleficium aut diversa
ligamentax aut etiam scriptis in contrarietatem alterius excogitaverint facere aut
expleverint, per quod alium ledere vel mortificare aut obmuteseere rellint 2 , ut damnum
tam in corporibus quam etiam in universis rebus fecisse repperiuntnr. io

Jtece. JEm] HI. TITULUS: D E EXCUTIENTIBUS HOMINUM PARTUM.

I. De his, qui potionem ad avorsum dederint.
II. Si ingenuus ingenuam abortare fecerit.
III. Si ingenua mulier ingentiam abortare eonpulerit
IIII. Si ingenuus ancille partum effudeiit. ' 15
V. Si servus ingenue partum excusserit.
VI. Si servus ancille partitudinem leserit.
VII. De his, qui filios suos aut natos aut in utero necant.

VI, 3,1. Mecc. Erv.] I. ANTIQUA.

De his, qui potionem ad aborsum dederint. 20
3
Si quis mulieri pregnanti potionem ad avorsum aut pro necando infante dederit,
occidatur; et mulier, que potionem ad aborsum facere quesibit, si ancilla est,
CC flagella suscipiat,- si ingenua est, careat dignitate persone et cui iusserimus
servitura tradatur.

VI, 2, 5. Codd. Jtl. 2. JB1. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. 7. (15. 17. 18. 19). — /. 1. FL.'— REX] 25
ANTIQUA F 1 5 ; des. E2. V3. 17. CHIND.] CHINDSD B2; CNDS i? 1; CINS E2; CHDS F l . 5.
6. 7; GLS CHNDS V 2 ; GLS CHDS V 4. || l. 2. horainibus] omnibus R 2. E 2. VI. aut in des.
H2; in deest E. VI. vel in VI. 2. jj /. 5. Presentibus legibus snperioris H 1. || l. 6. utriqne B 1;
utrisque E 1. || /. 7. in vineis R 1. || /. 8. seriptis] ita R. E 1. VI. 2. 6. 7; scripturis E 2;
scripta F 3 . Pith. Mad. contrarietate E. excogitaverit VI. 2. 6. |j l. 9. expleverit VI. 2. 6. vel 30
m. aut] ita R. E2. V 2. 7; vel m. vel VI; aut m. vel cett. homntescere E 2; commntescere V 2.
vellint] ita B; velit VI. 2. 6; velint cett. ut] aut V2. 6. [j l. 10. rebus] i d p a t i a n t u r q u o d e i s
add. Mad. repperiantur E 1. VI. 7 ; repperiatur E 2. V 2. 6.
TIT. I I I . Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 6. 7. — l. 11. SCUTIENTIBUS li 2;
ESCUTIENTIBUS E 2. HOM. PARTUM] OMNIUM P . B 1; H. PAETUS E2. VI. 2 ; PARTUM H. 35
F 6 ; PARTU H. F 7 .
Tndex cajntulorum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 12. aborsum B 2. E 2. || L 13. ingenuam]
ingenua B 2. E 2. avortare E 1, et ita infra. || l. 14. conpulerit] conpleverit E \ ; fecerit E 2.
l. 18. negant B 1.
VI, 3, 1. Codd. B 1. 2. E1. 2. F l . 2. (3). 4. (6). 7. (8. 14. 20). — l. 19. ANTIQUA tfees* 40
i2 2. E2. V2. 3. 6. 14. 20. jj l. 20. avorsum hic et infra E 1. F feceepto F 7,). || /. 21. ad ofee^ 72 2.
aborsxim B 2. E 2. V 7. necando infantem E; necandum infantem B 2. |( l. 22. hoecidatnr B 1.
que] qui JB 1. E2. VI. quesibit] ita B; quesierit F 4 ; quesivit cett.; a u t p r o o c c i d e n d o i n -
f a n t e add. F 4 . 8. || l. 23. dignitatem B2. E.Vl.

1) Cy. L. Sal. fed. Behrend^) 19, add. 1, n. 4 : Si quis alteri maleficium cum ligaturis 45
in aliqno loco raiserit. 2) C/". inscriptionem, quam inter alias affert Th. Mommsen l. c. p. 642,
n. 4 ; mortua sit nec loqui nec sermonare possit. 3) Hdec lex ex Codice Euridano sumpta,
sed a Leovigildo emendata esse videtiir; cf. Leges Eur. rest. 3, supra p. 29.
 LEX VISIGOTHORUM VI, 3, 2—5. 261

Mece. Erv.] n . AKTIQUA. VI, 3, 2.

Si i n g e n u u s i n g e n u a m a b o r t a r e fecerit.
1
Si quis mulierem gravidam percusserit quocumque hictu aut per aliquam
oceasionem mulierem ingenuam abortare fecerit, et exinde mortua fuerit, pro homicidio
5 puniatur. Si autem tantumodo partus excutiatur, et mulier in nullo debilitata fuerit,
et ingenuus ingenue hoc intidisse cognoscitur, si formatum infantem extincxit,
CL solidos reddat; si vero informem, C solidos pro facto restituat.

Kecc.Erv.] m . ANTIQUA. TI, 3, 3.

Si i n g e n u a mulier i n g e n u a m a b o r t a r e c o n p u l e r i t .
10 * Si mulier ingenua per aliquam violentiam aut occasionem ingenue partum ex-
eusserit aut eam ex hoc debilitasse cognoscitur, sicut et ingenui superioris damni
pena mnltetur.

Becc.Erv.] HIL ANTIQUA. VI, 3,4.

Si i n g e n u u s a n c i l l e p a r t u m effuderit.
15 Si ingenuus aneille aborsum fecerit pati, XX solidos domino ancille cogatur
interre *.

*) V 4 add.: pro lesione autem legibus adicetur.

Hecc.) V. ANTIQUA. V. YI,3,5.

Si servus ingenue partum exeusserit, Si s e r v u s ingenue partxxm excusserit.
20 ducentenis flagellis publice verberetur et Si s e r v u s i n g e n u e p a r t u m e x c u s s e r i t ,
tradatur ingenue serviturus. ducentenis flagellis publice verberetur et tradetur
insrenue serviturus.

VI, 3, 2. Codd. B 1. 2. E \. ». VI. 2. 3. (4. 6). 7. (8. 14. 15. 17. 20). — l. 1. ANTIQUA]
deest E. V2. 14. 20; NOBITER IN MENDA F 3 . || /. 2. avortare hic et infra E\. VI. 2. fecerit]
25 conpnlerit V 3. || L 3. hictu] ita H 1. E 2. VI; hicto B 2; icta cett. |j l. 4. hoccasionem B 1.
l. 5. et mulier -— fuerit des. V 4. 8. || l. 6. ingenuus ingenue] in ingentiam JR 1. intulisse
eognoseitur] fecerit F 3 . extincxit] ita R; extinxit VI. 2. 3; extiusit VI; extincserit E2; extinxerit
E\. alii. 1 l. 7. CL] ita R; centum qninqnaginta F15. 20; CCL E. VI—4. 6. Pith.; dncentos quin-
qnaginta F 7 . 8. 14; CC Mad. 0} centos B 1.
30 V I , 3, 3. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3 . 4. 6. 7. (14. 17). — l. 8. ANTIQUA deest V2. 3 . 14.
l. 9. eonpulerit] fecerit E 2. F l . 2. || /. 10. ing. mulier B 1. violentam F 3 . a u t deest B 1. F 3 .
l. 1 1 . et ingenui] ita B. E 2. V 1. 2 . 3 . 6. Pith.; de ingenuis E 1. VI. Mad. superioribus B 1.
;. 12. multentur B 1.
VI, 3, 4. Codd. B 1. 2. E\. 2. V \. 2. 3. 4. 6. 7. (14. 17. 18). — l. 13. ANTIQUA deest B 2.
35 F 2 . 3. 14. || l. 15. ancille] ad ancillam B 2; ancillara F. pati] parti B 2 ; pari mperscr., corr. parti
E2. || l 16. inferre] e x s o l v e r e F 2 . 18.
VI, 3, 5. Codd. Bl. 2. — l. 20. ducentenis] VI, 3, 5. Codd. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7.
CC R 1. (15. 17). — l. 18. V] ANTIQUA add. El.Vl.
4. 7. 17. || l. 20. ingenue] ingue E 1. [] l. 21. du-
centenis] CC E 1. F 6 ; ducentis F15. flagellis p.
verberetur] flagella suscipiat F6.

1) Etiatn haec lex ex Codice Enriciano sumpta et a Leovigildo einendata esse videtur;
cf. Leges Eur. rest. c. 3, supra p. 29.
 262 LEX VISIGOTHORUM VI, 3, 6. 7; 4.

YI, 3, 6. Jtecc. Erv.) VI. ANTIQUA.

Si s e r v u s a n c i l l e p a r t i t u d i n e m leserit.
Si ancillam servus abortare fecerit, X solidos dominus servi ancille domino dare
cogatur, et ipse servus CC insuper flagella suscipiat.

VI, 3, 7. Kecc. Erv.] VII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. 5

De h i s , qui filios suos aut n a t o s aut in u t e r o n e c a n t .

Nibil1 est eorum pravitate deterius, qui, pietatis inmemores, filiorum suorum
necatores existimt. Quonun quia vitium per provincias regni nostri sic inolevisse
narratur, ut tam viri quam femine sceleris huius auctores esse repperiantur7 ideo
lianc licentiam proibentes decernimus, ut, seu libera seu ancilla natum filium filiamve io
necaverit, sive adhuc in utero habens, aut potionem ad avorsum acceperit, aut alio
quocumque modo extinguere partum suum presumserit ? mox provincie iudex aut
territorii talem factum reppererit, non solum operatricem criminis lmius publica morte
condemnet, aut si vite reservare voluerit, omnem visionem oculorum eius non moretur
extinguere, sed etiam si maritnm eius talia htssisse vel permisisse patuerit, eundem 15
etiam vindicte simili subdere non recuset.

Becc.Erv.] IHI. TITULUS: DE* VULNERE ET DEBELITATIOKE.

*) £. F l . 2. 6. 7: DE CONTUMELIO VULNERE ET DEBELITATIONE HOMINUM.
I.De cedibus ingenui adque servi.
II.De presumtoribus et operibus presumtorum. 20
m. De reddendo talione et conpositionis summam pro non reddendo talione.
TTTT,Si itinerantem quis rethmerit iniuriose adque nolenter.
V. Ut qui alteri ea intulerit, que legibus non tenetur, illa recipiat, que fecisse
convincitiir.
VT. Ne sit reus, qui percutere volentem ante percusserit. - 25

VI, 3, 6. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 6. 7. (15. 17. 20). — l 1. ANTIQUA] deest B 2.

E2. V2. 3 ; FLS CHDS EEX add. V4; F CHS R F 6 ; FLAVIUS CINDNS EEX F 2 0 . || l. 2. par-
tudinem .2 1; partum VI. 2. 15. |i 1.3. ancillamj ancillae E\. feeerit] alienam add. F15. dominus]
domino JS 1. || /. 4. CC etc.] ducenta etc. V 1; dncentis flagellis publice verberetur V 2.
VI, 3, 7. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. (6). 7. (15. 17). — L 5. FL. — REX] <fc». E 2. 30
F 2 . 3. 4; ANTIQUA add. F15. CHINDASVINDUS] ita B 2; CNDS R 1; CNS E 1; CHDS F l ;
GLS RCDS F 6 . || l. 6. his qui des. R 1. natus li 1. \\ l. 7. eorum] horum R 2. \\ l 8. inolevisse]
increvisse F 3 . |j l. 9. auctores] actoris R 1. || /. 10. proibentes] proibemus E2. seu ancilla] sive
a. B2. E 1. ancilla v e l l i b e r t a F 1 5 . filium filiamve] i n f a n t e m F 4 . j| l. 11. necaverint B 1.
£ 2 . alio qn. modo] alind quodcumqne B 2. |[ l. 12. iudex] d u x B 2. || /. 13. talem] ita R 1. E2\ 35
tale B2. El. VI; ut tale cett. operatricem] nberatricem B 1. || /. 14. reservare] eam add. E 1.
l. 15. permisisse] promisisse B 2. E2; misisse F 2 . similis E.
TIT. IV. Lemma. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 6. 7. — /. 18. CONTUMELIIS F 2 ; CON-
TUMELIO ET F 6 . VULNERIS E 1; VULNERIBUS F 2 . DEBILITATIONIBUS F 2 .
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 20. opera E 1. [j /. 21. talionem B 1. 40
conpos.] conpensationis B 1. summa B 2. E. pro — talione des. B 1. |j l. 22. iniuriose] inluste B 1.
l. 23. tenetnr corr. eontinetur E 2; continentur B 2. illa — convincitur des. B.

1) Conc. Tolet. III. (a. 589^ can. 17; nuntiatum, ut in quibusdam Hispaniae partibus
filios suos parentes interimant —. Proinde tantum nefas ad cognitionem gl. d. n. Recaredi
regis perlatum est, cuius gloria dignata est iudicibus earandein partium imperare, ut hoc horren- 45
dum facinus diligenter cum sacerdote perquirant et adhibita severitate prohibeant.
 LEX VISIGOTHORTBI VI, 4, 1. 2. 263

JRecc. Erv.] VH. Si servus ingenuo fecerit contumelium.

VIII. Si ingenuus ingenuum percutiat.
VJill. Si ab ingenuo servris debilitetiir alterius.
X. Si servxis ingenuum percutiat.
5 XI. Si servus servum debilitet alienum.

Kecc.JErv.] I. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. VM,1.

De cedibus ingenui adque servi.
Si ingenuus ingenuum quolibet liictu in capite percusserit, pro libore det
solidos V, pro cute rupta solidos X, pro plaga usque ad ossum solidos XX, pro osso
10 fracto solidos C. Quod si ingenuus hoc in servo alieno conmiserit, medietatem
superioris conpositionis exolvat. Si vero servus in servo hoc fecerit, tertiam eiusdem
conpositionis adinpleat et L flagella suscipiat. Si autem servus ingeniiiim vulneraverit,
ita* componat, sicut cum ingenuus servum vulneraverit aliennm, et LXX flagella
suscipiat. Si vero dominus noluerit pro servo conponere, servus tradatur pro crimine.

15 *) Pro ita — alienum praebent E2 (alt. man. in loco rasoj. V 2. Mad.: eain eontinuo sumam
conpositionis exsolvat, que de ingenuis in servis inlata est.

Jtecc.mrv.] H. ANTIQUA. VI, 4,2.

D e p r e s u m t o r i b u s et o p e r i b u s p r e s u m t o r u m .
Si quis evaginato gladio vel quolibet genere armorum munitus presumtivo modo
20 in domo alienam intraverit, cupiens dorainum domus oeeidere, si ipse fuerit oceisus,
mors eius miUatenus requiratur *; sin autem ipse, qui in domum alienam intravit,
hominem occiderit, continuo et ipse moriatiir. Quod si non criminalem culpam ad-
miserit, secundum legiim ordinem conponere non moretur, iuxta quod damna in ea
domo fecerit. Nam si ille? qui in domum alienam violenter ingressus fuerat, aliqtiid
25 exinde rapuerit, undeeupli satisfactione que levabit cogatur exolvere. Quod si non

l. 1. contnmeliam E 1. jj l. 2. percusserit li 1.
VI, 4, 1. Codd. R 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. (6). 7. (8. 14. 15. 16. 17. 20). — l 6. FL. —
REX] ANTIQUA add. V4. 20; des. E2. V3. CHINDASVINDUS] ita F l ; CNDS B 1; CHINDASVIN
i ? 2 ; CINS E\; CHDS F 6 . 7. 8. 14. 15. 17; GLS CHNDS F 2 ; GLS CHDS V4. || l. 8. hictu] ita
30 li. E 2. V 7; ictu cett. libore] ita li. E 2. V 7; libero E 1; livore cett. |j /. 9. placa usque ad osso Ji 1.
l. 11. superioris] superius VI; superius conprekense V2. in servo] ingenuo E 1. tertiam] ita B. E.
V 3. 7; partem add. VI. 2. 4. Pitli. Mad.; sumraam add. V 15. || l. 12. conpositionem E 2.
l. 13. ita — alienum] haec praebent R. E 1. VI. 3. 4. 7. 8. 15. 16. 20. Piih.; exstitwse etiam primitus
videntur in E 2, ubi erasa sunt. cum deest V 4. 7. servum vuln.] qui servura vnlneravit V 1.
35 /. 15. ea E 2. summam Mad. || L 16. conpotitionis exolbat E 2.
VI, 4, 2. Codd. Rl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (8. 14. 15. 17. 20). — l. 17. ANTIQUA]
ita Rl. El. F 6 . 7. 8. 15. 17; ANTICA LEX F 4 ; deest B 2. E2. Vl. 2. 3. 5. |j L 19. modo] more
V 15. I! l. 20. domum E. aliena R 2. dominura v e l d o m i n a m V 7. hoccidere R 1.
/. 21. m o r s e i u s recepimus ex E2. F l . 2. 4. 5 fc/. infra VII, 2, 15. 7237, 3, 3 j ; tfej. JB. J? 1. F 3 . 7.
40 nullatenus d!ee«f E 2. sin] si J&2. VI. intraverit V. . |f ?. 22. occidit F l . criminale J&. culpa E \.
l 23. iuxta] secundum Mad. damnum R 1; dampni F 2 . ea] eadem VI. 2. 4. 5. || l. 24. fnerat]
ita ^ 1. F 2 ; fuerit cett. || ?. 25. Ievabit] ita R; lebabit E2; levavit ce«.

1) Cy. L. Rom. VJs. C. Th. IX, 11, 2. Interpr.: Quoties ad faciendam rapinam aliquis
. . . domum cuiuslibet . . . aggreditur . . . si pro temeritate sua oceisus fuerit ille, qui
45 venerit, raors latronis ipsius a nemine requiratur; Ed. Theoderici c. 16.
 264 LEX VISIGOTHORUM VI, 4, 2. 3.

YI, 4,2. Becc. Erv.\ habuerit, unde conponat, ipse sine dubio serviturus tradatur. Et si ali-
quid in donio, quam ingressus fiierat, danini non fecerit nec aliquid subtraxerit, pro
eo7 quod ingressus fuerit, decem solidos dare cogatiu* et C flagellis publice verberetiir.
Quod si non habuerit, uiide conponat, CC flagella suscipiat. Si vero aiiqui de in-
genuis cum eo in eadem domo, non ab illo iussi neque in eius obsequio vel patrocinio 5
constituti, unanimes tamen vel consentientes presumtori, ingressi fuerint, unusquisque
eomm simili damno et pene subiaceat. Q.uod si non habuerint, unde conponant,
CL flagella suscipiant; nam testimonium non amittant. Quod si in patrocinio vel
obsequio presumtoris retenti7 ab illo hoc facere iussi fuerint, vel cum eo hoc eos
fecisse constiterit, solus patronus ad omnem satisfaetionein et pene et damni teneatur 10
obnoxius* nam illi non erunt culpabiles, qui iussa patroni videntur esse conplentes.
Si autem servus hoc domino nesciente conmiserit, CC flagella aecipiat et quecumque
abstulerit reddat; si vero conscio domino, ipse dominus pro eo conponat, sicut de
ingenuis est superius conpreliensnm.

YI, 4, 3. Reec. Erv.] III. FLAVIUS CHDsDASVINDUS REX. 15

De r e d d e n d o talione et
c o n p o s i t i o n i s summam pro non r e d d e n d o
talione.
Quorumdam seva temeritas severioribus penis est legaliter ulciscenda, ut7 dum
metiiit quisque pati quod fecerit, saltim ab inlicitis invitus abstineat. Quicumque
igitur ingenuus ingenuum pertinaciter ausus decalvare aliquem aut turpibus maculis 20
in faciem vel cetero corpore flagello, fuste seu quocumque hictu feriendo aut trahendo
malitiose fedare vel maculare sive quacumque parte membrorum tnicidare presumserit,
aut etiam ligaverit, vel in custodiam aut in quocumque vinculo detinuerit, seu ligari
ab alio aut cnstodie vel vinculo mancipari preceperit, iuxta quod alii intulit vel in-
ferendum preceperit, correptiis a iudice in se reeipiat talionem; ita ut liis, qui male 25
pertulerit aut corporis contumeliam sustinuerit, si conponi sibi a presumtore volueritr
tantum conpositionis accipiat, quantum ipse taxaverit, qui lesionem noscitur pertulisse.
Pro alapa vero, pugno vel calce aut percussionem in capite proibemus reddere
talionem, ne, dum talio rependitur, aut lesio maior aut periculum ingeratur. Sed si

VI, 4, 2. /. 2. domo] domum R 2. E. V 1. 2. 7. fecerit] fecit J? 1. U l. 3. decem solidns 30

i J l ; X solia R2. E2; fuerit d. sol. des. El. dare] donare F 5 . Pith. flagella R 1. H l. 4. aliqui]
aliquis R 2. E2; aliquid E 1. |1 l. 5. illo iussi neque] illius iussione qui R 2 ; illo inssione que
(corr. neque) E 2. patroeinio] patricio E 1; in patrocinio E 2. V 1. \\ l. 6. presumtori] ita Ji 1.
VI. 4 ; presnmptores E 2. Y 2. 5. 8; presumtiosi R 2. E 1; presumptive VI. \ l. 7. pene] pena
R 2. E. V 2. subiaceant R 2. E. habnerit E 2. conponant] conponat E 2. VI; unusquisque eorum 35
add. Mad. \\ l. 8. suscipiat E1. Mad. || U 9. hoc eos des. R 1. || l. 11. culpaviles R 1. patroni
sui R 2. j! l. 12. CC] ducenta E 2. accipiat] suscipiat E. V. || l. 13. conscio domino] s e r v t i s
h o c f e c e r i t add. E 2. VI. 4. 5. Pith. Mad.; servus conscio domino hoc fecerit V2.
VI, 4, 3. Codd. R\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 14. 15. 17. 20). — l. 15. FL. —
REX] des. E \ . VI. 3 ; ANTIQUA NOVITER EMENDATA add. V 15; ANTIQUA V 20. CHIN- 40
DASVINDUSJ ita R 2; CNDS R 1. VI; CHS E2. V4; CHDS F 5 ; GLS CHKDS F 2 ; GLS KCDS
V 6. 17. Pith. |i l. 16. reddenda V 3. talionem R 1. summa E 1. V. |j l. 18. dum] cum R 1.
l. 20. ansus est F 2 . \\ l 21. faciem] ita R. E 1; facie cett. hictn] ita R. E2. V7; ictu cett. aut]
vel E 1. |1 l. 22. qnacumque parte] ita R 2. VI; quacumque partem R 1. E2; quamcumque partem
cett. tracidare] t r u n c a r e F 1 5 . Pith. |j l. 23. vel] aut El; vel — detinuerit des. V3. costodia E. 45
detinuerit — vinculo des. R 1. legari R 2. || /. 24. alio] aliquo E \. V\. 2. 5. Pith. preceperit]
presumserit E 2. intulit] ita R. E. V 2. 6. 7 ; intulerit cett. jj /. 25. recipiatj suscipiat V 6. his] ita
R. E2. F 6 ; is alii. || l. 26. contumelia E2; contumelium F 6 . jj l. 28. pereussionemj ita R 1. E2;
percussione cett. \\ l. 29. rependitur] ita R. E. VI. 2. 3. 5—8. 14. 1 5 ; repetitnr Mad. lesio —
aliqua des. R 2. 50
 LEX VISiaOTHORUM VI, 4, 3. 265

Recc. JEh*v.] quis haec sine membroram aliqua lesione presumtiosus intulerit, pro VI, 4,3.
alapa X, pro pugno vel calce XX, pro percussione vero in capite, si sine sanguine
fueritj ab eo, quem percusserit, XXX flagella suscipiat. Certe qui lesit vel ledendum
dicitiir institiiisse, si non ex priori disposito, sed subito exorta lite et cede conmissa
s aliquo casu id convieerit se nolente perpetratum fuisse, pro evnlso oculo det solidos C.
Quod si contigerit, ut de eodem oculo ex parte videat, qui percussus est libram auri
a percussore in conpositionem accipiat. Qui in naribus sic percussus est, ut nasum
ex integrum perdat, C solidos perctissor exolvat. Si vero nasus ita conlisus est, ut
pars turpata narium pateat, itixta quod detiirpationem iudex inspexerit, damnare non
10 morabitur percussorem 5 quod etiam similiter de labiis vel auribus precipimus custodiri.
Cui ponderositas facta fuerit, C solidi dentur in conpositionem. Qui manum ex toto
absciderit yel etiam de quolibet Mctu. ita percusserit, nt ad nullum opus ipse prode-
faciat, C solidos percussor eonponat. Pro pollice autem L, pro sequenti digito XXXX7
pro tertio XXX, pro quarto XX, pro quinto X solidos conpositionis exolvat. Que
15 scilicet summa et de pedibus erit inplenda. Pro singiilis atitem excnssis dentibus
duodeni solidi conponantur. Qui cassos alteri fregerit, et ex lioc, qui percussus est,
debilis apparuerit, libram auri percussor conponere procurabit; et sta quidem inter
ingenuos observanda vel adinplenda sunt. Si vero servus haec ingenuo fecerit, vel
etiam ingenuum decalvaverit, in eius potestate tradendus est, ut sui ,sit arbitrii de eo
20 facere quod voluerit. Si certe ingenuus servum alterius decalvaverit vel decalvare
iusserit rastieairam, det eius domino solidos X; si vero idoneum, C flagella suscipiat
et supra dictam summam solidorum exolvat. Quod si qualibet corporis parte servum
truncaverit vel truncare iusserit alienum, CC flagellorum hictibus verberetur et alium
eiusdem facultatis et meriti servum cum eodem proprio domino reddere conpellatiir.
25 Quod si de supra taxatis capitulis quodcumque libertus ingenuo facere presumserit,
pro eo, quod equalem statum non liabet, et quod fecerit sirniliter in se factum
recipiat, et C insuper flagellorum liictus extensus accipiat.
Recc. des. Evv.] Quod si ingenuus in liberto lioc fecerit tertiam partem con-
positionis, que de ingenuis continetur, exolvat.
30 Recc. Erv.] Si servus servum inscio domino decalvare sive trancare presumserit, et
quod feeerit patiatur, et C flagellis publice verberetiir. Si servus doiuino nesciente

VI, 4, 3. l. 1. haec] aut add. R 1. p e r i c u l o membrorum E1. F 2 . 6. || l. 2. X] flagella

add. V 2. 6; flagella suscipiat add. Mad. pro deest R 1. pro pugno — XX des. VI. XX] flagella
suscipiat add. 3Iad. || l. 3. Certe — instituisse] Ceterum ille qni vel lesionem dicitur intulisse V 2.
35 Z. 5. convincerit VI; convincerat E 1. se nolente] se nolentem J B 2 ; si nolenter E 1; sendolenter
V 7. II l. 7. sie] ita II. V 3. 7; ita corr. sic V 6; ita E 1. VI. 2. 4. 5; deest E 2. percussus
est] percusserit B 1. |j l. 8. integro E. V. est] fuerit E 1. V 4. 5. Mcul. \\ l. 9. deturp.] dettir-
passionem El; narium add. E 1. F 6. j( Z. 10. morabitur] ita B. E. VI. 2. 3. 7, e corr. VG; moretur
alii. similiter et E. V. j| l. 11. Cui] Cui autem F 2 ; Si Ii 2. ex toto} ex totum E2; ex iutegro
40 E 1. !| l. 12. de quolibet] ita JR. E 2. V 7 ; des. E 1; quolibet cett. hictu] ita Ji 2. E 2. V 7 ; hictura
Jt 1; ictu cstt. prodefaciat] proficiat Vb; faciat i? 2. jj l- 13. percussorl presnmptor E 1. couponat]
exolbati?2. pollicem R 1; police vel pollice cett. \\ l. 15. scilicet summa] iscilicet sujnmam Ji 1; summa
quidem E 1. inplendum R 1. Pro] De VI. [| l. 17. sta] ita R 1. E2; ista cett. inter ingenuis
R 1. IJ l. 18. vero] enim E1. liaec] ita R 1. E1; hoc cett. || l. 19. potestate] ita R. E. V 2. 6;
45 potestatem cett. est deest R 1. || /. 20. vel] aut E. decalvari R 1. |{ l. 21. C] et C E 2. V.
l. 22. supra d. s. sol.] s. d. summam centtim (C V 2. 6) solidorum E 1. F l . 2.' 6; centum solidorum
snrama VI; s. d. summam X soiidorum F 5 . Mad. exolvat] ita R 1; exsolvat R 2. E 1. F 1 5 ; s e r b i
d o m i n o q u o a c t o s e x o l b a t E 2; servi domino eoactns exolvat cetl. quamlibet c partem E1.
F 6 ; qualibet c. partem F 7 . [] l. 23. truncari 2? 1; trucidare F 3 . hictibns] ita R. E 2. VI; ictibus cett.
50 l. 24. meritis R\. reddere conpcllatur] reformare cogatur Jlad. \\ l. 27. hictus] ita R. VI; bictibus E2;
ictibns E 1; icttis cett. || Z. 28. Quod si — exolvat des. R. fecerit] facere presumpserit E 1. |j l. 30. de-
trancare E\. || l 31. C] centuin E 2; ducentum VI. Si] Si vero E 2. F. Si — verberetur des. VI.
LL. Sect. 1. I. 34
 266 LEX VISIGOTHOKUM VI, 4, 3.

TI, 4,3. ttecc. Erv.] ingenmim conprehendere vel ligare presumserit, CC publice verberetur
flagellis. Quod si cum domini volumtate servus hoc fecerit, ipse domiims tantundem
et penara et darnna, que de ingenuis in hac tenetur lege, suscipiat. Ingemms autern,
si servum alienum ligaverit innocentem, det domino servi solidos tres. Nam si servns
servum ligaverit absque volumtate domini sui? C flagellis publice verberabitur. Si 5
certe conscio domino id servus admiserit, hisdem servi dominus tres idemque solidos
reddere conpellendus est. Tamen si ingenuus servum aliennm innocentem die liac
nocte in custodia detenuerit vel ab alio fecerit detineri, pro una die tres solidos et
pro nocte similiter tres solidos domino servi conponat, et si per plures dies id servus
innocens ab ingenuo pertulisse convincitur, eandem trium solidorum summam per io
singulos dies hac noctes hisdem ingenuus servi domino coactus exolvat. Ingenuus
sane, si servum alienum fuste aut flagello vel quolibet hictu indignans percusserit, et
sanguis vel libor appareat, per singiilas percussiones singulos solidos domino servi
persolvat; aut si gravis percussio fortasse patuerit, per quam aut mortem aut
debilitatein qui percussus est videatur incurrere, quantum pro tali re conponere 15
debeat, iudicis estimatio conpetenter inspiciat. Si vero servns in servo talia fecerit,
idemque iudex constituat, quantum vel a servo vel ab eius domino iuxta liboris vel
plagarum qualitatem media pars de ingenuis conponi debeat. Servus tamen pro
presumtione sua L flagella extensus accipiat. Omnes autem sententie legis huius tam
in viris quam in feminis observande sunt; ita ut capitalia1, que in hac vel in aliis 20
legibus ad arbitrium iudicis reservantiir, eius instantia eeleriter terminentur. Quod2
si iudex, amicitia corruptus vel premio, iuxta estimationem rei liberare neclexerit
neque continuo ulciscendam institerit, iudiciaria protinus potestate privatus, ab
episcopo vel duce districtus illi, quem admonitus vindicare contemsit, secundura quod
idem inspexerint, iuxta contemplacionem de facultate propria conponere conpellattir; 25
quatenus ipse suarum rerum conpulsus damna sustineat, qui voluntarius defendere
recusabit interpellantis iniuriam.

VI, 4. 3. /. 1. CC] insuper add. E 1. || /. 3. damna que] damnum quod E 1. tenetur]

ita B. E. VI. 2. 7; tenentur cett. j| l. 5. flagellis publice verberabitur] ita B. Yl. 3. 15. 20; flagella
suscipiat Mad.; f. p. verberetur cett. j[ /. 6. id serrus] servus hoc 112. VI. 2. 6. 7. hisdem] ita R; 30
idem E. V. idemque] itidem Piih.; deest Mad. solidus R 1. reddere] ita R. llad.; conponere E. VI.
2. 4. 5. 6. 7. Pith. \\ l. 7. hac] ita Ji 1. E2; hanc VI; ae F15. Pith.; aut cett. \\ L 8. detenuerit]
ita E2; tenuerit B 1; retinuerit F 4 ; detinuerint cett. uno die VI. 6. solidos conponat V 2. et
pro — solidos des. B 2. E2; et — conponat des. V %. jj /. 9. una nocte VI. 2. 5. conponat] per-
solvat V 2. insuper ead. m. corr. si per B 1. per deest E \. VI. |j l. 10. eandem] eadem R 1. 35
/ . 1 1 . hac] ita B. E 2. V2; hanc VI; ac cett. hisdem] ita B. E 2. F 6 . 7; isdem E\. V\; idem cett.
l. 12. hictu] ita B. VI; ictu cett, et] ita B. E1. F 6 ; ita tit F 1 5 ; vel F 1 ; ut cett. || l. 13. libor]
ita B. E2. VI; livor cett. apparuerit E 1. F l . 5. || l. 15. debilitatem] ita B. E\. VI; debilitationem
cett. || l. 16. aestimatione E\; extimatio F 6 . 7; examinatio F 2 . servo] servum B 1. || l. 17. con-
stituat] instituat F 6 . Mad. a servo] a deest B. V2. ab deest V2. liboris] ita B. E 2. VI; livoris cett. iO
l. 18. media pars de ingenuis] id e s t media pars q u e de ingenuis F 2 . debet F 2. || l. 19. L] C
3Iad. extensus accipiat] suscipiat extensus B 1. || l. 20. feminis] muiieribus V 4. capitalia] ita B;
c a p i t u l a E. V. hac] hanc B 1. VI; hac lege F l . 2. 15. || l. 21. ad arb. iud. res.] res. arbitrio
iud. F 2. terminetur B 1. |[ l. 22. premium B 1. extimationem E 2. F 6 . 7; existimationem E 1.
liberare] v e n d i c a r e F 2. || l. 23. nlcisceudam] ita B. E 1; ulciscendum cett. instituerit Mad. 45
/.24. duce] ita E 1. F 3 . 6.7. 15. 20. Pith.; i u d i c e B. E 2. F l . 2 . 5 . 8 ; c o m i t e Mad. \\ /.25. idemj
episcopus vel comes add. Mad. \\ l. 26. suarain] sumacum B 1. voluntarius] volumtatis B 1.
l. 27. reeusabit] ita B 1. E; non curabit R 2; recusavit cett.

1) Capitale i. q. capitulum; cf. Ducange s. v. capitale 3. 2) Cf. G. Cohn, 'Justiz-

vericeigerung' p. 146. 50
 LEX VISIGOTHOEUM VI, 4, 4 —6. 267

Becc.JZrv.] m i . ANTIQUA. Y,
Si i t e r a n t e m quis r e t i n u e r i t i n i u r i o s e a d q u e n o l e n t e r .
Si in itinere positum aliquis iniuriose sine sua volumtate retinuerit, et ei in
nullo debitor existat, quinque solidos pro sua iniuria consequatur ille, qui tentus est;
s et si non habuerit, unde conponat, ille, qui euin retinuerat, L flagella suscipiat. Quod
si debitor illi fuerit et debitum reddere noluerit7 sine iniuria hunc territorii iudici
presentet, et ipse illi quod iustum est ordinet. Si vero servus hoc sine domini
iussione conmiserit, C hictus extensus accipiat flagellorum. Si autem domino iubente
hoc fecerit, ad superiorem conpositionem dominus teneatur obnoxius.

10 Becc. Erv.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. VI, 4, 5.

Ut qui a l t e r i ea i n t u l e r i t , que l e g i b u s non t e n e t u r , illa r e c i p i a t , que
fecisse eonvincitur.
Non minoris est noxe leguin statuta nescire, quam sciendo prava conmittere.
Quapropter quicumque actenus vel post haec inlicita perpetrans aut leges nescire se
15 dixerit, aut in cuiuspiam damno vel periculo illa presumsit sen presumserit excogitare
vel agere, que dicat legibus non contineri, adque ideo se non posse reatui subiacere,
huius rei convictus presumtor ea continuo pericula, ignominia, tormenta adque
cruciatum vel damna sustineat, que alii intulit vel inferenda molitiis est, adque in-
super C publiceflagellorumverberibus cesus ad perennem infamiam deformiter decalvetur.

20 Becc. M*v.] VI. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. TI, 4, 6.

Ne sit r e u s , qui p e r c u t e r e v o l e n t e m a n t e p e r c u s s e r i t .
Non 1 est putanda resistentis inprobitas, nbi violenta conspicitur presumentis
audacia. Quicumque ergo incaute presumtiosiis fuste vel gladio seu quocumque hictu
percutere aliquera iratus voluerit vel percusserit, et timc idem presumtor ab eo, quem
25 percutere voluit, ita fuerit percussus, ut moriatiir, talis mors pro liomicidio conputari
non poterit, nec calumniam patietur qui presumentem percusserit; qtiia commodius

VI, 4, 4. Codd. JSl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17). — l. 1. ANTIQUA] ita B 1.

VI. 5. 7. 17; deest B 2. E. V2. 3. 4. 6. |j l. 2. itinerantem E 2 (e corr.). VI. Pith. || / . 3 . aliquis]
aliquem E 2. VI; aliquem quis V 2. || l. 4. tentits] ita B 1. E 1. F 3 ; temtus 11 2; detemtus E 2;
30 retemtus VI; retentus cett.; ille — tentus est des. F 4 . |j l. 6. illi reddere V 2. noluerit] nollit
B 1; nolit V3. || /. 7. Si] Quod si E 2. VI. 2. \\ l. 8. iussione] volnntate E 1. V3. 15; volnmtate
vel iussione VI. hictus] ita Bt E 2. VI; ictus cett. extensus deest F 3 . 4. 7. 15. Si] Sin B 1; Si —
obnoxius des. V 5.
VI, 4, 5. Codd. B 1. 2. El. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17). — l 10. CHINDASVINDUS]
35 ita B 2; CNDS B 1; CHNDS E 2; CHDS F 1. 4. 5. 7. 17; CITS F 3 ; GLS ECDS F 2 ; GLS
KCESDS F 6 ; KCTS F 17 »n marg.; SS E \. REX] ANT. XOV. EM. add. F 1 5 . || l. 11. tonetur]
ita B 1. E2; tenentnr B 2. E\; continetur F l . 7; eontinentnr cett. illa] ea F 1 . || l. 12. se fecisse
F15. || l. 15. dieat V 2. presumsit seu presumserit] ita B 1. J571. F 3 ; presumsit B2; presnmserit
E2. F l . 2. 4. 5. 7. || l. 16. in legibus B 2. E 2. VI. 3. 4. 5. non posse des. B 1. || l. 17. rei]
40 c a u s a add. E 2. F l . 2. 3. 4. 5. P i $ . Mad. ignominiam 3fad. || ?. 18. molitus est] preceperit F 1 5 .
VI, 4, 6. Codd. B\. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17. 20). — l. 20. FL. — REX]
des. F 3 ; ANTIQUA add. F 1 5 ; ANTIQUA F20. CHINDASVINDUS] ita B2; CNDS B 1. F 7 ; CINS
^ l ; CHNDS £ 2 ; CHDS F l . 4. 5. 6; GLS RCDS F 2 . || l. 22. violenter Piih. conspieitur] c o n -
v i n c i t u r B 1. || 1.23. hictu] »7« i?. E 2. VI; ictu ce«. j| /. 26. nec] ullam add. V 2. calamnie
45 B\. patiatur E 1. F l . 2. 5. 15.

1) Qf. Cod. Inst. IX, 16, 2 ; Is, qui adgressorcm . . . oceiderit, nullam ob id factum
calumniam metuere debet. Ed. Theod. c. 1 5 : Qui pereussorem ad se venientem ferro repulerit,
non habetur homieida.
34*
 268 LEX VISIGOTHOKUM VI, 4, 6—9.

VI, 4, 6. JRecc. Erv.] erit irato vivens resistere, quam sese post obituin uleiscendum relinquere.
Hle 1 sane7 qui prior contra quemlibet iratus eduxerit gladium7 quamlibet non
percusserit, X tamen solidos ei, quem percutere voluit, pro presiimtione sola dare
cogendus est.

VI, 4,7. Mecc. Erv.] VII. FLAVIUS CHIXDASVINDUS KEX. 5

Si s e r v u s i n g e n u o f e c e r i t c o n t u m e l i u m .
Quamvis idoneus servus persone nobili et inlustri nullatentis indebite contu-
meliosus aut sediciosus presumat existere. Quod si fecerit, XXXX verberibus* subia-
cebit. Servus autem vilior L flagellorum hictibus addicetur. Certe si eadem persona7
ut sibi fieret contumelram7 servum prius excitaverit alienum, sue necligentie deputet? 10
quod oblitus honestatis et patientie quod merebatur excepit.

*) VI. 2. 3. 6. 7. 15. 17 add.: coram iudice.

VI, 4, 8. Jtecc. Eiv.] VIII. ANTIQUA.

Si i n g e n u u s i n g e n u u m p e r c u t i a t .
Si quis ingenuus ingenuo vulnus infixerit, ita ut continuo qui vulneratiis fuerat 15
moriatur, percussor pro liomicidio puniatur. Et si qui percussus fuerat statim non
extinguatur, percussor deputetur in carcereni aut certe sub fideiussore habeatur; et
si evaserit vulneratus7 pro sola presumtione det solidos XX7 aut si non habuerit, unde
conponat, CC flagella publice extensus accipiat, et extra hoc conpositionem vulneris
inplere cogatur, sicut a iudicibus fuerit estimatum. 20

VI, 4, 9. Recc. En.] YWJ. ANTIQUA.

Si ab ingenuo s e r v u s d e b i l i t e t u r a l t e r i u s .
Si quis ingenuus servum alienum volens debilitaverit, alterum paris meriti
servum domino eius dare non moretur; illum vero debilem suo istudio et sumtu ad

VI, 4. 6. 1.1. vivens] v o l e n s Ii 1 ; viventem Pith. Jlacl. |j l. 2. 3. non — ei des. E 1. 25

VI, 4, 7. Codd. R 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (8. 15. 17. 18. 20). — l. 5. F L . — REX]
des. V3. 20; ANTIQUA add. V 15. CHINDASVIXDUS] ita B 2 ; CNDS R 1; CDS E 2 ; CHDS
F 4 . 6; RECENSVINDITS VI; GLS ECDS F 2 ; ECDS F 5 ; E E H D S V 1; SS E 1. || l. 6. contu-
meliam E 1. V 2. || l. 8. aut] praesumptiosus aut add. Mad. verberibus snbiacebit] flagellorum
ictibus addicatur coram iudice Jlad. j| l. 9. hictibus] ita B. E 2. V 7 ; ictibus cett. addicetur] ab- 30
dicatur E 1; verberetur Mad. \\ l. 10. fieret deest B 1. contumelia F 2 . prius deest R 1. deputet]
reputet R 2 ; inputet E 2. F l . 2. 5. Pith. \\ l. 11. quod oblitus] qui oblitus E. VI. 2. 3. 5. 15. 18;
quia oblitus F 7 . oblittis honestatis] oblitatis Ji 1. et] seu F 2 . a sen*o excepit El. Pith.
VI, 4, 8. Codd. Bl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17). — /. 13. ANTIQUA] ita R. E.
F 5 . 6. 7. 17; deest F l . 2. 3. 4. || /. 15. infixerit] inflixerit F 1 5 . Pith. fuerit E 1. jj l. 16. puniaturj 35
t e n e a t u r E 1. F l . 4. 5. statim] deest R 1; estatim E 2; istatim F 7. j| l. 17. fideiussorem 72 2.
/. 18. det] ita R. E 2. V 1. 2. 7 ; det ei alii. solidus R 1. XX] triginta F 7. |j l. 19. CC] ita
Rl. E2. F 3 . 4. 7 ; ducenta F l ; centum R2; C El. V2. 15. publice extensus des. V2. 3. 5. 15.
accipiat] suscipiat E. V 2. 15. et extra] ita R. E. VI. 2 ; et deest cett. || l. 20. sicut — estimatum
des. VI. extimatum E 2. F 6 . 7. 40
VI, 4, 9. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (17. 20). — l. 2 1 . AOTIQUA] ita i2 1.
.#. F l . 5. 6. 7. 1 7 ; deest R 2. F 2 . 3. 4. 20. |j Z. 22. alterius] alienus 3Iad. |} J. 23. meriti servum]
servum deest V 2. || Z. 24. istndio] ita J? 1. J ? 2 ; studio cett.

1) .H«ec ea; /e^re deperdita Eurici recepta esse videntur; cf. L. Burg. 3 7 : Quicumque
spatam . . . eduxerit ad percutiendum alterum et non percusserit, inferat multae nomine 45
solidos XII; Wilda, 'Strafrecht* p. 602 sq.
 LEX VISIGOTHORUM VI, 4, 9—11; 5. 269

Heec. Erv.] curandum, donec recipiat sanitatem, retineat. Postea vero, si sanari TI, 4,9.
potuerit, pro vulnere conpositio detur, itt iustum visum fuerit iudicanti. Hac si
postea domino servus reddatur incolomis, et suum recipiat. Insuper autem pro facti
temeritate, ut cedem evadat, pro eo, quod servum alienum vulnerare presumsit7
5 X solidos domino servi persolvat.

Becc.Erv.] X. AXTIQUA. TI, 4,10.

Si s e r v u s i n g e n u u m p e r c u t i a t .
Si servus ingenuo sine domini iussione percussionem intulerit, et ille exinde
continuo moriatur, percussor pro liomicidio puniatur. Et si qui percussus fuerit
10 statim non moriatur, ipse servus continuo tradatur in carcerem; et si evaserit
vnlneratus, ille, qui percusserat, CC flagella suscipiat. Dominus vero7 si voluerit, pro
servo summam conpositionis exolvat, quantum a iudicibns fuerit estiraatiim. Si autem
noluerit, servum pro ciilpa tradere non moretur.

Becc.Erv.] XI. ANTIQUA. YI, 4,11.

15 Si s e r v u s s e r v u m d e b i l i t e t a l i e n u m .
Si servus in servum debilitationem intulerit, excepto vulneris conpositionem
C flagella suscipiat. Et si exinde debilitatus agnoscitur, quantum deterior extiterit
ipse servus, iudex poterit extimare. Et si ipse dominus conpositionem accipere
noluerit, similem servnm aut pretium servi ab illo, cuius servns eum debilitabit,
20 accipiat et illum debilitatum serviim sibi usurpet. Hoc ipsut etiam et de ancillis
precipimus custodiri.

Rece.Erv.] V. TITULUS: DE CEDE ET MORTE HOMINUM.

I. Si quis neseiens occidat liominem.
II. Si liominem, dum quis non videt, occiderit.
25 III. Si quis inpulsus occidat kominem.
IHI. Si quis alteram percutere volens alterum occidat hominem.
V. Si homo exorta cede moriatur.

VI, 4, 9. l. 1. sanare B 2. VI. || l. 2. ut] proixt VI. iudicantis B 1; iudieandi E 2. Hac]

ita JR 1. -E2. V2; Hanc VI; Ac B 2. E 1. VI. || l. 3. incolomis] ita B. E 2. VI; incolumis V \. 2;
30 in[colomis — aut]em uncis inclusa des. E\. et suum] ita B. VI; servum E2; et suum servum cett.
l. 4. cedem] necem F 3 . H l. 5. persolvat] coactns exsolvat E 1.
VI, 4, 10. Codd. Ji 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17. 18. 20). — /. 6. ANTIQUA] ita
B 1. E. VI. 3. 5. 1. 17. 20; deest B 2. V2. 4. 6; FLS CINDUS REX. ANTIQUA V 15. H l. 7. per-
cutiat] percnttiat Bl; percusserit E 2. Mad. || l. 10. istatim E 2. || l. 11. ille] ut ille E 1. pro
35 servo des. VI. || l. 12. conpositione E1; conpositionem E 2. iudicibus] iudice Mad. extimatum
E 2. V2. 6. Si] Sin V2. \\ l. 13. servum — moretur] ita codd. omnes supra notati et Pith.; s e r v t i s
t r a d a t u r p r o c r i m i n e Mad.
VI, 4, 11. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 17. 20). — l. 14. ANTIQUA] ita
B. El. VI. 5. 6. 15. 17. 20; deest E 2. V2. 4. 7. I! l 15. debilitat Vb; debiiitaverit Mad. \\ l. 16. in
40 servum] ita B; in servo E. V2. 3. 7; servo cett. exceptoj ita B. E. VI. 7; excepta V2. alii. con-
positione B 2. VI. 2. || l. 18. extiraare] ita B. E 2. VI. 2. 7; estimare vel aestimare alii. Et si] si
deest E\. || l. 19. aut] ad V 2. debilitabit] ita B; debilitavit cett. \\ l. 20. accipiet E 2. illum]
ille E 1. ipsut] ita B. E2\ illut V7; ipsnm cett.
TIT. V. Lemma. Codd. B 1. 2. E l. 2. V 1. 2. 6. 7. — l. 22. HOMINUM dee^ B 1;
45 OMINUM E 2.
Jndea; capituforum. Codd. JB 1. 2. 2? 1. 2. —- Z. 23. occidat] ifn iZ 2. £ 1; hoccidat J? 1; occiderit
E 2. |i Z. 24. hominem dum quis] ita B 1; hominem qnis dum B 2. i? 1; qnis hominem dum E 2.
hoeeiderit B 1; occidit E 1. || l. 25. hoccidat i? 1. || l. 26. quis deest B 1. hoccidat 7i 1.
 270 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 1. 2.

Recc. Xh*v.] VI. Si, dum levis iniuria infertur, homicidium committatur.
VH. Si iocans aut indiscretus occidat hominem.
VIII. Si quis per cautam disciplinam occidat hominem.
V l i n . Si ingemras servum casibus prescriptis occidat.
X. Si servus ingenuum casibus prescriptis occidat. 5
XI. Si liomo voluntarie occidatur.
Recc.] X H . Ne domini extra iudice | 23«?.] X I I . Ne domini extra culpa
JRecc. Erv.] suos servus occidant, et si ingenuus occidat ingenuum.
X I I I . Ne liceat quemcumque servum vel ancillam quamcumque parte corporis
truncare. io
X l i n . Ut homicidam cunctis liceat accusare.
XV. Quod et proximis et extraneis homicida conceditur accusare.
XVI. Si homicida ad ecclesiam confugiat.
XVII. De parricidis et eorum rebus.
XVIII. De his? qui proximos sanguinis sui occiderint. 15
XVIIII. Si a proximo sanguinis casu proximus occidatur.
X X . Si servus servum casibus prescriptis occidat. •

TI, 5,1. Recc. Erv.] I. FLAVTUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Si q u i s n e s c i e n s o c c i d a t h o m i n e m .
Qiiicumqiie nesciens hominem occiderit et nullum contra eum odium habuerit, 20
iuxta Domini vocem reus mortis non erit l . Non enim est iustum, ut illum homicide
damnum aut pena percutiat, quem volumtas homicidii non cruentat.

VI, 5, 2. Recc. Ei*v.] II. AXTIQUA.

Si hominem, dum quis non v i d e t , occiderit.
Si 2 quis hominem, dum eum non videt, stantem, venientem vel pretereuntem 25

l. 1. committitnr E\. || l. 2. indiscrete E 2. hoccidat B 1. E 2. || l. 3 . cautam] ita B. E1;

incautam E 2. hoccidat R 1. E 2. [j l. 4. boccidat B 1. || l. 6. voluntari^ B 1; voluntariae B 2.
El; voluutarie E 2. || /. 7. extra iudice B; extra culpa E 2 ; sine cnlpa E 1. || l. 8. servos E.
ingenus — ingenum B 1. || l. 9. INe — truncare des. E 2. partem E 1. |j l. 10. truncare]
t r u c i d a r e B 1. |j l. 12. homicidam B 2. E\. accnsare deest B 1. || Z. 13. eclesia B 1 ; eclesiam 30
E 2. || /. 14. parracidis ^ 2 . E 1. || Z. 15. hoccid- pro occid- i? 1, ci ita infra. || ^. 16. a dees< i?.
VI, 5, 1. Codd. B\. 2. £ 1 . 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8). — J. 18. F L . — EEX] des. E 1.
V 2. 3. 4. 6. GLOR. rfees* # 2. F 8. EECCESSVINDUS] tto B 2 ; R E C 0 D U S J? 1 ; RCTS i ? 2 ;
R E D S F l ; RCDS F 5 ; CHDS F 8 . || /. 19. occidat] ita B 2. j ? 1. F 6 ; hoccidat 5 1. F 7 ; occiderit
E2. VI. 2. || Z. 20. hocciderit B 1. nullam i M . j | /. 2 1 . iusta £ 2 . F 3 . ut — percutiat] ut ille 35
homicide damnum aut pena percipiat F 8 . illum] illum hominem E 1.
VI, 5, 2. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6). 7. (8. 15). — l. 23. ANTIQUA] ita B 1. J?.
F 7 . 8. 1 5 ; F L S ECDS REX F l . 5 ; F CHS R F 6 ; deest V2. 3. 4. || l. 24. Si h. dum quis non]
ifo i? 1. 1? 1. F 7 ; Si quis h. dum non E 2. VI. 2; Si quis h. dura eum non cett. hocciderit B 1.
F 7 ; occidat E2. 40

1) Deuter. 19, 4. 6. 2) Lex, ut crediderim, Eitrici imitari videtur seritentias iuris

Romani; cf. Dig. XLVIII, 8, l. 1 § 3 : eum, qui hominem occidit, si non occidendi animo
hoc admisit, absolvi posse; eod. tit. l. 1: si putator ex arbore cum ramum deiceret non prae-
clainaverit et praetereuntem occiderit, ad buius legis (Corneliac) coereitionem non pertinet;
eadem fere leguntur PauU Sent. V, 23, § 1 2 ; ibidem § 3 ; is, qui casu iactu teli hominem 43
iinprudenter oecidit, absolvitur; Nov. Valent. III. 1 9 ; Collatio legum Mos. et Rom. 1, 6—10.
Ex nostra lege, quae de singulari quodam casu homicidii casualis constituit, Reccessvindus
 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 2—4. 271

Hecc. JEn'.] ignorando occiderit, si nulla occasio inimicitie1 ante cum eo fuit, et ille VI, 5,2.
nolens homicidium amiserit adque ante iudicem hoc potuerit adprobare, secums
abscedat.

Recc. Erv.\ III. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. VI, 5,3.

5 Si q u i s i n p u l s u s o c c i d a t h o m i n e m .
Si quis aut casu aut re quacumque inpulsus vel precipitatus3 in alteram
2

conmerit hominemque occiderit, pro homicidio nec damnis nec penis damnabilis erit.
Si certe homo inpulerit alium, cuius inpulsione inlisus perimat alterum, si ille, qui
inpulit, absque mala volumtate hoc fecerit, auri libre damnum habebit, quare lesionem
10 vitare neclexerit.

Becc.Erv.] i m . FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. VI, 5,4.

Si quis a l t e r u m p e r c u t e r e v o l e n s a l t e r u m o c c i d a t hominem.
Quicumque exorta lite, dum eum, cum quo contendit, percutere querit, alteram
nolens occiderit, querendum est, a quo cedes exordium habuerit. Et* si ab illo,
15 quem percussor voluit percutere, exortam cedem esse constiterit, ille, qui concitavit
litem, licet evaserit percussioneni, quia tamen per ipsum constat homicidium esse
conmissum, C auri solidos det; ille vero, qui percussit, L solidos reddat, omnes
defuncti nihilhominus proximis profuturos. Ideo enim ambo damnum habebunt, quia
ille volens aditum mortis dedit, iste nolens mortein iniecit.

20 *) Pro: E t 8i a b illo — constiterit V 4. 8 praebent: E t d u m cognitum evidenter extiterit,

a quo cedes initium sumpsit.

VI, 5, 2. l. 1. ignorandum R 1; ignorantem F 3 . hoccasio R 1. VI. ante] antea E. V. fuit]

fuerit E. Y. ille] qui add. R 1. || l. 2. amiserit] ita R 1. E. F 3 . 7; admiserit cett. iudice R 1. VI.
VI, 5, 3. Codd. R 1. 2. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15). — l. 4. FL. — EEX] des. V 3 ;
25 ANTIQUA add. E 2. F 1 5 ; AXTIQUA VI. GLOK. deest E. F 6 . 15. RECCESSVINDUS] ita R2;
REC0DUS U l ; RECTS E2; RCDS F l . 2. 5; RCHDS F 4 ; SS REGN E\; CHDS Pith.; CHS F 6 ;
CINDS F15. }| /. 5. hoccidat R 1. F 7 . [| l. 6. precitatus R 1. || /. 7. hominemque] hominem quem
R 1. E1. F 7 . hocciderit R\. VI. [| l. 8. inpulsione] p e r c u s s i o n e m £ 2 . jj ^ . 9 . raala] macula
R2. quare] quia F 1 5 . || /. 10. vitare] vetare ^ 2 . neclexit vel neglexit R 2. E\. F 2 . 3. 7.
30 V I , 5, 4. Codd. Rl. 2. E\. 2 . F l . 2. 3 . 4. 5. ( 6 ) . 7. ( 8 . 15. 18. 19. 20). — l. 1 1 . F L . —
R E X ] des. V 3 . 6. 2 0 ; A N T I Q U A F 15. GLOR. deest V 7. RECC.] R E C e D U S R 1 ; R E C C E S -
SVENTHUS R2; RCTS E 2; RCDS F 1. 5; RCHDS V 4. 7; SCINS REGENS E 1; CHDS F 2.
/. 12. hoccidat R 1. F 7 . || l. 13. exhorta R 1. | Z. 15. concitabit i? 1. [j /. 16. lite R 1; rfees* i? 2.
percussionem m o r t i s F 4. 8. || /. 17. C] eentum R 2. L] quinquaginta R 2. omnes] ita R 1;
35 offis E 2. VI. 2; deest Pith.; homines R 2; hominis cett. \\ l. 18. proximis deest V 2. || l. 19. iste]
ste .8 1.

m Fi^ 5, 1 generalem iuris regidam sumpsisse videtur. Aliter haud dubie secimdum antiqiiam
Germanorum consnetudinem casualia etiam homicidia compositione luebantur; v. Bnmner, 'Ab-
sichtslose Missethat' in 'SB. d. Berl. Akad.' a. 1890, p. 815 sqg., et CD. Rechtsgesch.' II,
40 p. 543 sqq.; M. Frank, 'Kasuelle Tdtung in den Volksrechten' (Diss. jur. Berol.) 1890,
p. \1 sqq. Eandem Gemianorum consuetudinem sequitur c. 387 Edicti Rothari, quamvis ad
exemplum legis nostrae scriptum esse videatur: Si qnis hominem liberom, casum facientem nolendo
oceiderit, conponat eum, sicut adpretiatum fuerit. De hac lege et seqiientibm cf. praeter scripta
supra laudata etiam Wilda, 'Strafrecht' p. 544 sqq. 579 sqq. et Dahn, 'Studien' p. 143 sqq.
45 1) Cf. Collatio legum Mos. et Rom. 1, 5 (= Num. 3 5 , 23^.- si autem non inimicus eius fuerit.
2) Cf. Franh l. c. p. 2 8 . 3) Cf. Dig. XLVIII, 8, l. 1: si quis alto se praecipitaverit
et super aliura venerit eumque occiderit . . .
 2.72 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 5 — 7 .

YI,5, 5. Becc.Erv.] V. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDtJS REX.

Si homo e x o r t a c e d e moriatur.
Si exorta cede ad faciendam pacem quicumque ingenuus advenerit, et eum
percussione litis mori contigerit, adque ille, qui percussit, aut suo saeramento aut
testibus numero et dignitate idoneis adprobare potuerit, quod hoc ut fieret volumtatis 5
eius non fuit, quia percussor nec percutere nec occidere voluit, libram tantum auri
parentibus persolvat occisi. Sirailiter et qualecumque viilnus tali casu fieri provenerit,
tertiam partem conpositionis qui percussit exolvat; quia mors eius inulta esse non
debet, qui pacis premium ut conferret advenit.

YI,5,6. Becc. Erv.] VI. ANTIQUA. 10

Si 7 dum l e v i s i n i u r i a i n f e r t u r , h o m i c i d i u m c o m m i t t a t u r .
Si, dum quis calce1 vel pngno aut quacumque percussione iniuriam conatur
inferre7 homicidii extiterit occasio, pro homicidio puniatur.

YI, 5, 7« Becc. Erv.] VII. FLAYIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Si i o c a n s a u t i n d i s c r e t u s o c c i d a t liominem. 15
Quicumque incautus aut indiscretus aut iocari volens aut in multitudine cuius-
cumque rei ex inproviso liictum noxium mittens percussisse adque occidisse quempiam
rideatur, cum aut sacrainento aut testibus convictum fuerit, quia id dispositum malitie
aut nocendi volumtate conmissum non fuit7 non quidem erit pereussor vel homicidio
infamis vel morte damnabilis, quia mortuum volumtarie non oecisit. Quare tamen 20
indiscrete percussit nec vitare casum studuit, libram auri proximis occisi persolvere
procurabit et L flagelloram liictibus vapulabit.

VI, 5, 5. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (8. 15. 20). — l. 1. FL. — EEX] des.
F 3 . 6. 20; ANTIQUA add. F 1 5 . GLOE. deest F 8 . 15. EECC.] EECEDS B 1; EECCESSVINTHUS
B 2; EECTS E 2; ECDS F l . 2. 5; ECHDS F 7 ; ECHS F 4 ; EEGNS E 1; EECAEETUS F 1 5 ; 25
CHDS F 8 . !| l. 3. Si hoino exorta cede E 2. Mad.; Si exorta cede homo VI. || l. 5. et] aut B 2.
E2. F 1 5 ; deest E 1. dignitatem E 1. F 3 . volumtatis] voluntas E 1. |j l. 6. hoccidere R 1. F 7.
voluit] boluerit E 2; voluerit V 4. 5. Mad. |j l. 7. et] si V 2; deest V 7. qualemcumque B 1.
l. 8. qui percussit des. VI. 5.
VI, 5, 6. Codd. E 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — J. 10. ANTIQUA] ita i? 1. 30
El. VI. 5. 7. 8. 15. 20; FLS GLS ECDS EEX F 2 ; RCHDS F 4 ; FL F 6 ; deest cett. \\ l. 12. calcera
R 1. |'j l. 13. hoccasio R 1; deest VI. punietur E\.
XI, 5, 7. Codd. RX.2.E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6). 7. (8. 15). — l. 14. FL. — EEX] des. F 3 ;
FL F 6 . GLOE. deest E\. V2. 4. 7. RECC.] RECCDUS Ii 1; EECCESSVINTHUS B 2; ECTS JE72;
EECDS F l ; ECDS F 2 . 5; ECS F 8 ; SS EEGS # 1 ; CHDS F 4 ; CNDS VI. || Z. 15. hocci- jrro 35
occi- Uc et infra Bl.Vl. \\ l. 16. aut] et B. VI. multitudinem E 2. F 4 . 5. Mad. || Z. 17. hictum]
ita i ? l ; hictu 7? 2. E2; iectnm F 7 ; ietu cett. noxio Mad. admittens F l . 4. 5. 8. Pith. |j /. 18. quia]
qui aZ. mmi. corr. quia _ZE7 2; qui E 1. id] ad E 1; in J? 2. clispositum] ita i? 1. i 7 1 ; disposito celt.
malitie] spm add. E1; spiritu add. Pith. |j ^. 19. vel homicidio] velut homicidii B 1. || Z. 20. vel
morte] nec morte Mad. hoccisit Ji 1. VI; occidit VI. 2. 4. 5. Quare] Qnia Pith. |j J. 21. ritare] 40
iurare VI. casum] casu ^ l ; d a m n u r a £ 2 {man. alt.). V 4. 8. istuduit E 2; histuduit VI.
l. 22. procuravit B 1. F 7 . L] qninquaginta i? 2. ictibns J& 1. F. vapulavit R 1. F 7 .

1) .Lex aft'?er afgwe Ze<jres Romanae constiluit. Cf. Collatio 1, 10, 1 f== CotZ.
^ 16^ 4): cum calcis ictu mortis occasio praebita videatur.
 LEX VTSIGOTHOEUM VI, 5, 8—11. 273

Recc. Erv.] VTH. FLAVIUS GLOBIOSUS EECCESSVINDUS EEX. Vf, 5,8.

Si q u i s per c a u t a m d i s c i p l i n a m o c c i d a t hominem.
Quemcumque discipiilum vel in patrocinio aut in servitio x constitutum a magistro,
patrono vel domino conpetenti et discreta disciplina percussum fortasse mori de flagello
o contmgat, cum nihil ille, qui docet aut corripit, in hune invidie aut malitie habuerit,
qui cedit homicidio nec infamari poterit nec adfligi. Quia, dicente Dei sacra scriptura,
'qui 2 disciplinam abicit, infelix erit'.

Recc.Erv.] Vlffl. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSYINDUS REX. YI, 5,9.

Si i n g e n u u s s e r v u m c a s i b u s p r e s c r i p t i s occidat.
10 Si ingenuus servum non3 volumtate, sed supra scriptis casibus diversis oceiderit,
medietatem conpositionis, que est de ingenids constituta? erit a percussore domino
servi reddenda.

Recc.Erv.] X. FLAVITJS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. TI, 5,10.

Si s e r v u s i n g e n u u m c a s i b u s p r e s c r i p t i s occidat.
15 Si servus ingenuum non 3 volumtate, sed supra scriptis casibus diversis occiderit,
eam conpositionem exolvat, que de ingenuis casu occidentibus superior sententia taxat.
Quod si dominus pro servo conponere noluerit, mox servum tradere oportebit.

Itecc.Erv.] XI. ANTIQUA. TI, 5,11.

Si homo v o l u m t a r i ^ o e c i d a t u r .
20 Omnis homo, si volumtate3, non casu occiderit hominem, pro homicidio puniatur.

VI, 5, 8. Codd. Bl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 20). — L 1. FL. — EEX] des.
F 3 . 20; ANTIQUA F 1 5 . GLOE. deest VI. EECC.] EECODUS Ji 1; EECCESSVINTHUS 2? 2;
EECESVINTUS E 2; EECDS F l ; EECD E 1; RCHDS V A; ECDS V 2. 5. 6; RCNDS VI.
1. 2. cautam] ita R; incautam E. V. hoccidat H 1. E 2. \\ l. 3. Quicumque R 1. vel deest V 1.
25 a] si a Piih. |j l. 4. conpetenti] competente F 2 ; cum potentia E 1; incompetenti Lind. indisereta
V 2. Pith. sl fortasse V2. \\ l 6. cedit] iia R 1; cesit B 2. E 2. F 3 ; cessit El. VI; cecidit VI.
2. 4. 5. Dei] Domini B 1. iscriptura JB 1. VI. || l. 7. erit] est F 2 .
VI, 5, 9. Codd. B 1 (medietatem et reliqua des.). 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 5. (6). 7. (14. 15. 20). —
/. 8. FL. — REX] des. F 3 . 14. 20; ANTIQUA F 15. GLOR. deest V2. 6. 7. RECC.] EECCDUS
30 B l ; EECCESVINTHUS 22 2; EECNDS VI; RECDS El. VI; RCTS E2; RCDS F 2 . 5; CH F 6 .
/. 10. volumtate] voluntarie F15. supra scr.] prescriptis F15. hocciderit R 1. |j l. 11. medietatem]
ita B2. E 1. V 2. 7; medietas al. m. eorr. medietatem E 2; medietas cett. erit deest i? 2.
VI, 5, 10. Codd. R 1 (Prior pars capitis usque ad verbum occiderit in legum contextu deest, universum
autem caput ad calcem alia manus addidit). 2. E 1. 2. F 1. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15). — l. 13. FL. —
35 REX] des. R2. VI; ANTIQUA NOVITEE EMEKDATA F15. GLOE. deest E 2. F 2 . 6. 7. EECC.]
EECeDUS R 1; EECDS E 1; ECNDS V 7; ECTS E 2; ECDS V1. 2. 5; ECHDS F 4; CH F 6.
l. 16. ea conpositione El; eam d o m i n u s s i v o l u e r i t conpositionem F 2 . que] quam F l . 3. Mad.
hoccidentibus Ji 1. \\ l. 17. oportet E 1.
VI, 5, 11. Codd. R 1. 2. El. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. — l. 18. XI] X R 1. AXTIQUA] ita
40 .R 1. 17 2. F l . 5. 6. 7; dees* cett. || /. 19. homo] non add. R 1. volumtari§] ifo JB 1; volnntari^ 1? 1;
bolumtarie E 2; volumtarie F 7; voluntarie cett. oceidatur] occidatur homlnis R 2; occidat horainem
Mad. || l. 20. hocciderit i? 1; occiserit E 2.

1) C/f. L. ifonz. Fis. C. Th. IX, 9, 1. Interpr.: Si servus, dum culpam dominus vindicat,
mortuus faerit, dominus eulpa homicidii non tenetur; ib. Gai. 3 ; occidendi tamen servos suos
45 domini licentiam non habebunt, nisi forte servus, dum pro culpae modo caeditur, casu moriatur.
2) £ap. 3 , 1 1 . 3) Cf. Collatio 1, 10, 1 : quippe quod adseveret, homicidium se ncra
voluntate, sed casu fortuito fecisse, . . . omni eum metu ac suspicione . . . volumus liberari.
LL. Sect. 1. I. 35
 274 LEX VISIGOTHOKUM VI, 5, 12.
?I,5,12. Recc.] XII.
FLAVIUS CHINDASVIXDUS KEX.
Ne d o m i n i e x t r a i u d i c e m s e r v o s
suos o c c i d a n t , et si i n g e n u u s
occidat ingenuum.
1
Si criminis quisque reus vel nefandi
consilii socius nequaquam debet indemnis
relinqui, quanto magis qui ex istudio
malitie temeranter homicidium dinoscitur
perpetrasse? Ideoque, quia sepe pre-
sumtione crudelium dominorum extra
discussionem publicam servorum anime
perimuntiir, extirpari decet hanc omnino
licentiam et huius legis ab omnibus
perenniter adinpleri censuram; scilicet, ut
nullus dominorum dominammque servoram
suorum vel aucillarum seu qualiumcumque
personaram extra publicum iudicium
quandoquidem occisor existat2. Sed si
tale servns vel ancilla seu quicumque
crimen admiserit, ex quo possit mortis
debitam damnationem excipere, confestim
dominus eius vel accusator iudici loci
VI, 5, 12. Codd. B 1. 2. ( T l 5 usqiie ad Nam
si dominus, p. 276, l. 22, formam Beccessvindianavi,
inde Ervigianam praebet; cf. Jlad.J. — 1.1. XII]
XI B 1. |i l. 2. CHIND.] CNDS B 1; GLOEIOSUS
EECCESSVINTHUS B 2. || L 4. hoccidant B 1.
l. 8. ex istudio] studio B 2. j| l. 9. et temeranter
B 2. dinoscatur B 2. \\ L 11. extra] suorum corr.
extra B 2. j| l. 12. discussione publica B 2.
l. 20. quecumque B 2. || J. 21. ex] et extra B 2.
1) Cf. Cod. Theod. IX, 12 (L. Rom. Vis. C. Th. IX, 9); Gai Inst. I, 52. 5 3 ;
(L. Bom. Vis. Gai. Z); v. Dahn, 'Konige' VI2, p. 198 sq.
domino potestatem permittentis, vestigia praebet lex antiqua VII, 2, 2 1 .
Erv.] xn.
Ne d o m i n i e x t r a C l l l p a m s u o s s e r v o s
o c c i d a n t , et si i n g e n u u s o c c i d a t i n -
g e n u u m. 5
Si criminis quisqne reus vel nefandi consilii
socins nequaquam debet indemnis relinqui, quanto
magis qui ex istudio malitie temeranter homicidium
dinoscitur perpetrasse ? Ideoque, quia sepe pre-
sumtione crudelium dominorum extra discussionem 10
publicam servorum anime perimuntur, extirpari
decet hanc omnino licentiam et huius legis ab
omnibus perenniter admpleri censurani; seilieet,
ut nullus dominorum dominarumque servorum
suorum vel ancillarum seu qnaliumcumque per- 15
sonarum extra publicum iudicium quandoquidem
occisor existat. Sed si tale servus vel ancilla seu
quicumque crimen admiserit, ex quo possit mortis
debitam damnationem excipere, eumque dominUS
vel doraina propter aliquod pessimum 20
facinus occiderit vel occidendum pre-
ceperit, dum hoc ad cuiuscumque iudicis
eognitionem pervenerit, confestim ipse
VI, 5, 12. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
(8. 14. 15 (inde a Jfam si dominus; c/. col. 1). 25
17. 20). — l. 1. XII] FLS CNDS EEX add. El;
FLS CHDS EEX add. E2. VI. 5. 6; FL8 GLS
ECS EEX add. V2; ELS ECHDS EEX add. Vi;
FLS ECDS EEX. ANTIQUA add. V 6, et iri
manjine: NOVITEE EMENDATA; ANTIQUA 30
NOVITEE EMENDATA add. F15. || l 3. domini]
dominum VI. extra] sine E 1. V Q. 7. 8. culpa
E 2. V %. 7. 8. |1 l. 4. occidant] non occidantur
E 2. ingenunm] vel truncaverit add. V 6. Pith.
l. 8. qni] si V1. ex istudio] ita E 2; ex histudio 35
F 7 ; extudio V 6; studio F 3 ; ex studio cett.
malititi^ E 1. || /. 10. discussionem publicam]
ita E \. V 2. 6. 15. 20. Pith.; c u l p a m E 2.
VI. 4. 5. 7; culpa V3. || l. 11. exstirpari E 1;
istirpari E 2; extirpare V 1. 7; extirpare corr. 40
-ri V 6. i| /. 14. dominarumque] vel dominarum
VI. 2. II l. 15. qnaKumcumque] qualiumqua i ? 2 ;
qualemcunque F 6 ; quarumeumque F l . |j l. 16. ex-
tra — quicumque de3. V 4. pubJicum indicium]
ita E\. V2. 6; c u l p a m E 2. V 1. 3. 5. 7. 8. 45
quandoquidam JETl. || /. 17. tale] talis F 6 . ser-
vus — crimen] f a c i n u s vel ancilla vel serrus
seu quicumque a l i i 2? 1. H l. 23. ipse deest VI.
2) Antiquioris iuris, pleniorem 50
 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 12.
JRccc.J illius, ubi hoc exortum fuerit, aut
comiti vel duci publicare non differat, et
agitata discussione, dum manifestum crimen
patuerit, seu a iudice sive a proprio do-
5 mino mortis, quam meretur, sententiam
excipiat1; ita tamen, ut7 si reum iudex
oecidere noluerit, mortis eius sententiam
scriptis decernat, et utnim interficere eum
dominus eius an vite reservare voluerit,
10 in eius potestate consistat. Sane si servus
vel ancilla, ausu pestifero resiiltantes
dominis, seu gladio vel lapide sive quo-
cumque hictu domimim dominamve per-
cusserit vel percutere conatus fuerit, et
15 domini se cupientes defendere statim in
eo furore servum aut ancillam oceiderint,
nullatenus ad satisfactionem tenendi sunt
homicidii; si tamen res taliter gesta pro-
20
25
30
VI, 5, 12. /. 2. duci] ita R 2. Mad.; i u d i c i
B 1. || l. 4. sive] seu B 2. || l 5. mortis —
excipiat] mortem quam meretur excipiant F 15.
35 l. 6. reus excipiat Mad.; exeipiat — sententiam
des. R 2. si] ita Mad.; seu R 1. j| L 9. yite
reservare] vitam servare Mad. \\ l. 11. ausa] ita
R 1. F 1 5 ; aut sub B 2; casu Mad. resultantes
B 1. || l. 12. dominis suis Mad. quocumque]
40 ita Mad.; quodcumqne B 1; cocumque B 2.
l. 13. dominum] domino B 2. || l. 15. in eo] in
eos B 1. |1 l. 16. hocciderint B 1. 2. j| l. 18. ta-
liter gesta probabilis] generaliter probata F15.
1) Cf. L. Rom. Vis. Gai. 3 : Nam si serras dignum morte crimen admiserit, iis iudicibus,
50 quibus publici officii potestas commissa est, tradendus est, ut pro suo crimine puniatur.
275
Erv.] dominus dominave ad iudicium ire VI, 5,12.
eogendi sunt, qualiter per probationem
serrorum et ancillaruiri sive suo iuramento
eonfinnent, quod tale facinus admiserint7
unde digni essent mortis ultione percelli *.
Nam si ex disposito malitie servum suum vel
ancillam seu per se seu per quemlibet extra
Culpam occidere quicumque presumserit **, pro
facti huius temeritate libram auri fisco
persolvat atque insuper perenni infamio
denotatus testificari ei ultra non liceat.
Qui yero alienum servum vel ancillam • ex de-
liberatione sue voluntatis occiderit vel occiden-
dum preceperit, duos eiusdem meriti servos seu
ancillas occisorum dominus de facultate homicide
consecutnrus est***. Nam si dominus fortasse
vel domina in aucilla vel servo, tam proprio
quam extero, vel incitatione iniurie vel ira com-
*) F 3. 4. 8 addunt: secundum seculi ritum.
**) E1 add.: homicida tamen secundum supe-
riorem ordinem perennis exilii poenam
indubitanter excipiat.
***) El add.: qui talia dinoscitur perpetrasse,
propter arcendam huius rei temeritatem
redactus in exilium sub penitentia, quous-
que advixerit, et facultas eius illis pro-.
ficiat, quibus lex ad capiendam hereditatem
vicinioris gradus successionis inducit; Y 6.
Pith. addunt: omicida tamen secundum
superiorem hordinem perhennis exilii
penam indubitanter excipiat.
VI, 5, 12. l. 1. doniinavel, al. m. add. que
E 2. |j L 3. servorum suorum VI. et] vel F l .
2. 6. sive suo] sivi suo E 2; sibi suo V1; suo
sibi F 6 . iuramento] s a e r a m e n t o F 2 . 5. Pith.
l. 4. tale deest E 1. admiserit F 2 . 7. H l. 5. ul-
tionem E 2. F 7. i| l. 7. siye per quemlibet F 2.
qnemlibet] quamlibet El; quemlivet E2. | /. 8. cul-
pam] publicam examen E 1. F 17. || l. 9. factis
E 2. F 6. |j l. 10. perenni] per eam Mad. in-
famia F 1. 2. 6. || l. 11. testificare E 1. F 2.
l. 14. sea anc.] vel anc. F 2 . |j l. 18. extero] ita
E. F l . 2. Pith.; externo corr. extero F 6 ; extemo
F 3. 7. 15; extraneo cett. commotus] ammotus
F 2. j| l. 24. propter areendam] pr§parandam
E 1. || l. 25. sub penitentia] suppetentia E 1.
l. 29. homicida Pith. \\ l. 30- ordinem Pith.
perennis Piih.
35*
 276 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 12.

TI, 5,12. Becc.] babilis fderit, hoc est, et per testi-
monium vel iuramentum servorum vel
ancillarum, quos interfuisse constiterit, et
per sacramentum eius, qui talia gesserit.
Kam si ex disposito malitie servum suum
vel ancillam seu per se sive per quem-
libet extra publieum examen occidere
quicumque presumserit, qui* talia dinoscitur
perpetrasse, propter areendam huius rei
temeritatem redactus in exilium sub peni-
tentia persistat, quousque advixerit1, et
facultas eius illis proficiat, quibus lex ad
capiendam hereditatem vieinioris gradus
successionis indulgit. Qui vero alienum
servum vel ancillam ex deliberatione sue
volumtatis occiderit vel occidendum pre-
ceperit, duos eiusdem meriti servos seu
ancillas occisorum dominus de facultate
homicide consecuturus est 2 ; homicida
tamen secundum superiorem ordinem
perennis exilii penam indubitanter ex-
cipiat. Nam si dominus fortasse vel
domina in ancilla vel servo, tam proprio
quam extraneo, vel incitatione iniurie vel
JEw.\ motns, dum diseiplinam ingerit, quocumque
ictu percutiens homicidium perpetraverit, et vel
testibus probare potuerit vel certe sacramento
suam conscientiam expiaverit, nolendo tale liomi-
cidium commisisse, ad hnius legis sententiam 5
teneri non poterit. Verumtamen si servi vel an-
cille instituentibus vel consentientibus dominis
in eonservis suis vel quibuscumque personis
dixerint se homicidium perpetrasse et per
exactionem tormentorum eosdem dominos suos 10
talia sibi constituisse taxaverint: servi quidem vel
ancille talia perpetrantes centenis flagellis publice
verberandi sunt ac tnrpiter decalvandi; eoram
vero domini, si iuraverint, nihil tale ordi-
nasse, ad legis huius sententiam nullatenus 15
teneantur; atque illi, qui suos conservos
occiderint, in potestate domini sui eorum
causa consistat, ut faciendi de eis quod
voluerint licentiam habeant. Si vero
alienum quis occiderit servum, ei procul 20
dubio tradituras est, ciiius servnm vel
ancillam dinoscitiir oeeidisse. Qnecumque
autem persona ingenua propter furti rapacitatem
in itinere vel in domo positum quemquam in-

*) Pro qui — perpetrasse, qiiae leguntur in B, 25

praebet Mad.: notatus infamio testificare ei
ultra non sit licitum et.

VI, 5, 12. l. 3. constiterint B 2. |j l. 7. exa- VI, 5, 12. l. 2. hictu E 2. vel deest E 1.

men — dinosciturj iudicium oceidere dinoscittir,
qui talia presumpserit F 1 5 . || l. 9. coarcendam
B 2. || l 11. persistat] existat F 1 5 . |[ l. 14. suc-
cessioiiis] successione B 2; snccessionem F 15;
accessionem Mad. indulget Mad. \\ l. 15. libe-
ratione JB 1. |j l. 16. voluntatis B 2. vel occ.J
sive occ. B 2. || l. 18. facultatem B 2. || l. 20. hor-
dinem B 1. || l. 21. excipiat] ita B.Vlb; obtineat
Jlad. || /. 24. extraneo] externo B 2. incitatione]
inlicitatione B 2.
1. 3. potest E1. certo E 2. || l. 8. conservis —
personis] quibuscumque personis sive conserris 30
suis V 2. |i /. 10. exactione corr. exactioni El;
exactione F 6 . |j L 11. taxarerit E 1. si servi
E\. \\ l. 15. ad] et E2. huius] uius E2\ deest
E 1. || l. 16. conservos] conserbos E 2 ; servos
E\. VI. || l. 17. domini sui] dominorum V 2; 35
dominornm suorum F 4 ; domini V 15. eorum
causa consistat] erit V 7. || /. 20. occiderit sei'-
vum] vel ancillam add. F 3 ; servus occiderit ser-
vnm Y 8. j| l. 21. traditurns] tradendus V 2. 8.
/. 22. Quecumque] Quae E 1; Qnicumque V 1. 40
2. 6 ; Quemcumque V 7. |J l. 23. pers. ing. propter]
propter personam ingennam V 2 ; personam in-
genuam propter F 6 . rapacitate E2. V2. || l. 24. in
itinere des. V2. in domo] domi F l ; domu carr.
in domo F 6. 45

1) Cf. Conc. Epaon. (a. 517/, can. 34, LL. Conc. Mer. p. 27: Si quis servum pro-
prium sine conscientia iudicis occiderit, excommunicatione biennii effusionem sanguinis expiavit.
2) Cf. Edictum Tkeoderici c. 1 5 2 ; Si alienus servus ab aliquo . . . occidatur, in potestate
liabet dominus eius aut criminaliter . . . accusare, aut de damno eerte amissi mancipii civiliter
actionem proponere, ita ut pro uno servo occiso duos tales recipiat. 50
 LEX VISIGOTHORUM VI. 5, 12.
Recc.] ira eommotus, dum disciplinam in-
gerit, quocumque hictu percutiens homi-
cidium perpetraverit, et vel testibus pro-
bare potiierit vel certe sacramento suam
5 conscientiam expiaverit, nolendo talem
homicidium conmisisse, ad huius legis
sententiam teneri non poterit. Verum-
tamen si servi vel ancille instituentibus
vel consentientibus dominis in conservis
10 suis vel quibuscumque personis homicidium
perpetraverint et per exactionem tormen-
torum eosdem dominos suos talia sibi con-
stituisse taxaverint: serri quidem vel an-
cille talia perpetrantes centenis flagellis
15 publice verberandi sunt hac turpiter de-
calvandi; eomm vero domini superiori
sunt sententia feriendi. Quecumque autem
persona ingenua propter furti rapacitatem
in itinere vel in domo positum quemquam
20 insidians occidisse detegitur, homicida con-
tinuo pro homicidio puniatur. Et quoniam
consilio quisque vel iussu homicidium
faciendum insistens noxior iudicandus est
quam ille, qui homieidium opere per-
25 petravit, id specialiter constituendum
oportuit, ut excepta causa servorum, de
quibus supra taxatum est, si ingenuum
vel ingenuam per servum aut ancillam
dominus dominave occidendum preceperit,
30 et per arduam aput iudicem publicamque
tormentoram discussionem talia de dominis
fuerint manifeste eonfessi, servus procul
VI, 5, 12. l 2. percuttiens B 1. || / . 3 . per-
petraverit] ita Mad.; penepetraverit B. 1 l. 4. sa-
35 cramentum B 1. || l. 5. tale B 2. || l. 10. homi-
cidium perpetraverint] dixerint se homicidium per-
petrasse Mad. \\ 1.11. per exactione B 2. -|i 1.15. hacj
ac B 2. j| l. 16. superiori — feriendi] si iura-
verint etc. (cf. Erv.) — occidisse Mad. || l. 21. Et
40 deest B 1. || l. 22. qtusquej quique B 1. j| l. 2±. opere
deest B 2. || /. 28. aut] vel B 2. 1 l 29. hocci-
dendum B 1. |j l. 30. apud B 2. || l. 32. con-
fessi] si hoc etc. (cf. Erv.) — iurare nequiverint
add. Mad.
45
50
277
sidians oecidisse detegitur homicida con- TIj 5,12.
tinuo pro homicidio puniatur. Et quoniam con-
silio quisque vel iussu homicidinm faciendum in-
sistens noxior iudicandus est qaam ille, qui
homicidium opere perpetravit, id specialiter con-
stituendum oportnit, ut excepta causa servorum,
de quibus supra taxatum est, si ingenuam vel
ingenuam per servum vel ancillam dominus do-
minave occidendum preceperit, et per discussionem
apud iudicem talia de dominis fuerint manifeste
confessi, si hoc per legitimum testem firmare
nequiverint, servis super dominis suis
credi non oportebit; set ipsi ttmc domini,
qui talia iussisse dicuntur, coram iudice
se suo sacramento innocentes reddere non
morentur. Ipsi yero, qui homicidium
fecisse confessi siint, aut pro homicidio
puniantur, aut occisorum parentibus vel
propinquis tradantur, ut quod de eis
facere voluerint babeant potestatera. Quod
si domlni eoram iurare nequiverint, servus
procul dubio vel ancilla tam noxia perpetrantes,
ducentenis verberati flagellis, turpiter etiam de-
calvandi sunt; domini vero, quibus iubentibus
tale nefas admissum est, capitali se noverint sup-
plieio perimendos. Nam si ingenui quilibet ex
communi consilio homicidium perpetrare deli-
beraverint, illi, qui fortasse percusserint aut quo-
cumque ictn hominem interfeeerint, morte dam-
uandi sunt; illi vero, qui cum eis consilium
habuisse repperiuntur, quamvis non percusserint,
propter iniquum tamen consilium ducentoram
VI, 5, 12. l. 2. quoniam] qm JE 1; qem E 2;
deest VI. 5; erasum V 6. !i l. 5. opere] operare
E 1. ispecialiter E 2. || l. 6. oportebit Mad.
excepto cansam E 2. || l. 9. discussionem apud
iudieemj arduam apud iudicem publicamque tor-
mentonim discussionem Mad. |{ l. 10. de dominis
talia VI. dominis suis Mad. \\ / . 1 1 . si hoc] et
hoc F 3 . |! l. 12. nequiverit V 1. snis dominis
E 1. VI. I! /. 13. set] ita E. V 1; sed V.
l. 14. iussfisse dicuntur] uncis inclusa des. E 1.
indicera E 2. \\ l. 16. Ipse E 1. |i l. 19. quod]
ita E. V2. 6. 7; quid VI. 3. 4. 5. de deest E 2.
l. 22. perpetrantes] perpetrasse reperti V 2.
l. 23. verberatis E 1. hac turpiter E 2; ac t.
V 1. 2. decalvandij decalvaldi E 1; decalbandi
E2. |j l. 24. iubentibus] videntibus VI. \\ l. 28. illi
qui — damnandi sunt] ita E. VI. 2. 3. 6. 7; ille
qui f. pereusserit . . . interfecerit . . . morte
damnandus est 3fad.
 278 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 12. 13.

VI, 5,12. Recc.\ dubio vel ancilla tam noxia per- flagellorum hictus publice extensi et de-
petrantes, ducentenis verberati flagellis, calvationis feditatem passuri sunt, atque insuper
turpiter etiam decalvandi sunt; domini proximis occisi parentibus quinquagenos solidos
vero, quibus iubentibus tale nefas ad- conponere conpellantur, aut si non habuerint,
missum est, capitali se noverint supplicio unde eonponant, perenniter servitnri tradantur. 5
perimendos. Nam si ingenui quilibet ex
communi consilio homicidium perpetrare
deliberaverint? illi? qui fortasse percusserint
aut quocumque hictu hominem interfecerint,
morte damnandi sunt; illi vero, qui cum 10
eis consilium habuisse repperiuntur, quam-
vis non percusserint, propter inicum tamen
consilium ducentorum flagellorum hictus
publice extensi et decalvationis feditate
passuri sunt, adque insuper proximis 15
occisi parentibus quinquagenos solidos
conponere conpellantur, aut si non ha-
buerint, unde conponant, perenniter servi-
turi tradantur.

VI, 5,13. Recc.] XIH. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. Erv. deest. 20
Ne l i c e a t q u e m c u m q u e s e r v u m v e l a n c i l l a m q u a c u m q u e
corporis parte truncare.
Superiorix lege dominoram indiscretam sevitiam a. servorum occi-
sione privabimus. Nec etiam imaginis Dei plasmationem adulterentj
dum in subditis cradelitates suas exercent7 debilitationem eorporum 25
prohibendam oportuit. Ideo decernimus, ut quicuinque dominus domi-
nave absque iudicis examinatione et manifesto seelere servo. suo vel
ancille manum, nasum, labium, lingnam, aurem etiam vel pedem ab-
sciderit aut oculum evulserit seu quacumque parte corporis detruncaverit
aut detruncari vel extirpari preceperit, trium annoram exilio sub peni- 30
tentia religetur aput episcopum, in cuius territorio aut ipse manere aut

VI, 5, 12. l. 2. verberati deest B 2. |j l. 6. peri- VI, 5, 12. 1.1. hictus] ita F 7 ; hictibus E 2.
mendos] permanendos B 2. || l. 7. comuni M 1. F 2 ; ictibus F l ; deest E\; ictus cett. || Z. 2. fe-
l. 9. quodcumque B 1. |j l. 12. inicum] inimicum ditate E 1. F 6 . sunt] sint F l . 2. 6. || Z. 4. con-
R 1; inimicum corr. inicum B 2. || l. 14. puplice pellentur 17 2. si] quod si F 1 5 . || l. 5. servi- 35
B 1. || /. 17. autj ut B 2. turij servituti E 1.
VI, 5, 13. Codd. B 1. 2. F 6. (10). — /. 20. XII B 1. EECC.] EECCESVINDUS B 2;
Bl; ECDS F 6 . || /. 21. quecumque B 1. 1 Z. 23. indiscreta B 1. sevitiam] servitia
B 1; sivitia i? 2. servorum] c?eesf i? 1; ad servorum B 2. occisione] accasione i? 1. |j l. 24. pri-
vavimus F 6. Nec etiam] JSnnc etiam ne F 6 . imaginis] xta F 6 ; in magnis i? 1; inmagines B 2. 40
?. 26. proibendam B 2. F 6. dominav§ B 1. || Z. 27. manifestato i2 2. || /. 28. manu nasu B 1.
l. 29. quameunque partem F 6 . |j l. 30. detruncare vel extirpare F 6 . |j l. 31. relegetur F 6 . ipse] se Bl.

1) Recte monuit Dahn, 'Konige' VI2, p. 198, n. 1, ad hanc legem referenda esse verba,
quae exstant in Conc. Emerit. (a. 666^ can. 1 5 : Si regalis pietas pro salute hominum suarum
legum dignata est ponere decreta etc. Ideoque placuit huic sancto concilio, ut omnis potestas 45
episcopalis modum suae ponat irae nec pro quolibet excessu cuilibet ex familia eeclesiae aliquod
corporis meinbrorum sua ordinatione praesumat extirpare aut auferre. Quod si talis emerserit
culpa, advocato iudice civitatis ad examen eius deducatur, quod factum fuisse asseritur.
 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 13. 13*. 279

Mecc\ factum scelus esse yidetur. Omnern vero facultatem ipsius, si Erv. deest. YI, 5, 13.
filios habuerit, qui tamen non sunt sceleris eius participes, tueantur
adque gubernent, reddituri, cum redierit, rei domino rationem. Si certe
filii legitiini defiierint, aliis parentibus ita iudex facultatis eius custodiam
5 committat, qualiter, ciun redierit, de rebus siiis ratio 1111 reddatiir. Sin
autem nullus de proximis fuerit, iudex ipse curam habebit, qualiter et
cuncta gubernet adque conservet, et de eisdem postea rationem reddat.

FLAVIUS GLOEIOSUS EGIGA EEX. YI,5,13*.

Jfe liceat quemcnmque servum vel aneillam quacumque corporis parte truncare.
10 Precedentium non vicia sed virtutes emulando conlectas invenimus hanc
legem iustissime editam, iniuste abrasam1; et ideo, ne humanis excessibus
turpande imaginis Dei frena laxentur, in nomine Domini ego Flavius Egiga
rex ipsis verbis ipsisque sententiis illo eam iteram ordine introduxi, quo dudum
illam previa iudicii principalis auctoritas conlocavit, que sic incipit: Superiori lege
15 dominorum indiscretam sevitiam a servorum occisione privavimus. Ne etiam imaginis D e i
plasmationem adulterent, dum in subditis crudelitates suas exereent, debilitationem corporum
prohibendam oportuit. Ideo decernimus, ut quicumque domintis dominave absque iudicis
examinatione et manifesto scelere servc suo vel ancilie mannm, nasum, Iabium, Iinguam,
aurem etiam vel pedem absciderit aut oculum evulserit seu quamcumque partem corporis de-
30 truneaverit a u t detruncare vel extirpare preceperit*, trium annorum exilio s u b penitentia
religetur apud episcopum, in cuius territorio a u t ipse manere ant factum scelus esse videtur.
Omnes ** vero factiltates ipsius, si filios habuerit, qui tamen non sunt seeleris eius participes,
tueantur atque gubernent, reddituri, cum redierit, rei domino rationem. Si certe filii legitimi

*) VS add.: seu ferro, fuste vel igne s e u cniusque adinventionis lesione, m e d i e -

25 t a t e m r e r u m s u a m m fiscus u s u r p e t , e t insuper.
**) F 8 : Eesiduam vero m e d i e t a t e m eorum, si filios habuerint, qui t a m e n etc.

VI, 5, 13. l. 1. Omnes vero facultates F 6 . || l. 2. sint B 2. V 6. sceleri B 2. jj l. 4. facul-

tatis eius custodiam] ita B 1 ; facultates eius custodiendas B 2. V 6. || l. 5. ilii] illis i J 1. Sin] Si
B 2. V 6. I l. 6. et deest B 1. || l 7. guberaat B 2.
30 V I , 5, 1 3 * . Codd. VI. 2 (Precedentium — incipit des.). 3 (nsqiie ad iudicis examinatione). (4.
5). 6 (Precedentium — incipit). 7. (8. 11. 12. 15. 16. 17. 18. 20). — l. 8. F L . — KEX] des. F 3 ;
ANTIQUA F 1 5 . GLOK. deest F 8. EGIGA] ita V 2. 4. 8 ; E C D S VI. 5. Pith.; RCNDS F 7.
/. 9. quemcumque] quecumque F l ; cuicumque F 2 . servum suum yel a. VI. 8 ; servi sui vel ancille
F 2 . quacumque] quamcumque F 2 . 7. quae. corp. parte] aliquo membro 3Iad. \\ l. 10. vicia] ita VI. 6 ;
35 Titia alii. emulando] emendando F 3. coniectas F 1 ; conlectas corr. coniectas V 6 ; coniectans F 7.
l. 1 1 . iniustej iniustissime F 3 . || l. 12. Egica F 7 . || l. 13. ipsius F l . ipsiusqne F l . illo] ita F 3 . 7 ;
illo dudum cett. i n ordinem F 3 ; i n ordine F 7 . || l. 14. illam previa] ita F l ; illa previa F 7 . 8 ; illam
previam F 3 . Mad. collocavit VI. Superiori qnidem lege VI. || l. 15. indiscreta F 2 . sevitiamj sevitia
F 2 ; s e u etiam F 3 . occasione F 3 . privabimus F 4 ; privamus F 3 ; servavimus F 7 . Ne etiam] ita
40 F 2 . 3 . 5. 7 ; Nimc etiam n e VI. Mad. jj /. 17. oportebit F 4 . 8. |J l. 18. examinatione] reliqua des.
F 3 . || l. 19. absciderint F 2 . 8. Mad. aut] vel F 2 . evulserint F 2 . 8. Mad. partem m e m b r o r u m
corporis F 2. 4. || l. 20. detruneaverint F 2. 8. 2Iad. detruncari vel extirpari V 1. preceperint
F 2 . 8. Mad. || l. 21. religetur] ita VI; religentur F 2 ; relegetur F l ; relegentur F 8 . Mad. apud epi-
scopum] ab episcopo F 2 . in deest VI. ipse] ipsi V2. j| l. 22. Omnem vero faeultatem F 7 . Mad.
45 ipsias] ipsorum F 8 . Jlad.; eorum F 2 . sunt sceleris eius] sint sceleris eorum Mad. || l. 23. redierint
F 2 . Mad. domino] dominaeve add. Mad.

1) Egica vituperat Ervigium, qid legem istam delere fecit. Cf. 'N. Arch.' XXIII,
p. 507 sq. et supra p. 250, n. 2.
 280 LEX VISIGOTHOKUM VI, 5, 13*. 14.

YIJ5J13*. Jtfov.] defuerint, aliis parentibus ita iudex facultates eius custodiendas committat, qualiter, cum
redierit, de rebus suis ratio illi reddatur. Sin autem nullus de proximis fuerit, iudex ipse,
curam habebit, qualiter cuncta gubemet atque conJerret, et de eisdem rationem postea
reddat***.

***) F 8 add.: et ipse servus vel aricilla in libertate permaneat.

TI,5,14. Recc.Erv.] XUJI. (XHI.) FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

Ut h o m i c i d a c u n c t i s l i c e a t a c c u s a r e .
Si homicidam nullus accuset, iudex, mox facti crimen agnoverit, licentiam
habeat corripere criminosum, ut penam reus excipiat, quam meretur. Nec enim
propter accusatoris absentiam aut aliquod fortasse conludium sceleris debet vindicta 10
diffeni, sed tam uxor mortem mariti, vel si quid noxium ab alio forte pertulerit7
quam etiam maritus, si simile aliquid uxorem pati contigerit, licitum habebit inquirere
et iuxta qualitatem criminis legaliter ulciscendum insistere; ita ut, si manente ad-
versus reum tali intentione maritus et uxor vitam finierint et inperfectam causam
reliquerint, eonim filii seu propinqui, qiiibus ad capiendam hereditatem legitima 15
successio conpetit, accusare reura vel homicidam hac7 sicut parentes facere potuerant?
instanter prosequi habeant potestatem. Nec enim dignum est parentum aut propin-
quorum habere facultatem, si non reus vel homicida debitam sententiam condemnationis •
excipiat1. Quod si iudex admonitus huius rei vindex esse destiterit et dilatans
accusantes? ad regiam cognitionem ex lroc querela pervenerit, sciat se pro mortuo, 20
quem vindicare noluit, medietatem homicidii, hoc est CL solidos, petenti esse datumm2.
Facultates sane eius, qui pro suo est scelere puniendiiSj non antea cuiquam husurpare
conceditur, nisi per iudicium ultionis ex lege sententia detur.

VI, 5, 13*. l. 1. facultates eius custodiendas ita F l . 2. 4; facultatis eius custodiam F 7 ; facul-
tatum eorum custodiam Mad. \\ l. 2. redierit] reddiderint F 2 . illi] ita VI; illis F l . 2. Si VI. 25
ipse] ille VI. [| l. 3. et cuncta VI. Mad. et de eisdem] et de eis F 7 ; et ex lioc quidem F 2 ;
et hoc quidem de iisdem V4. rationem postea] ita VI. 7; rationem posteritas F 4 ; postea rationem
F 2 . postea reddat] reddat dum redierint F 1 5 ; reddat dum redierit F18.
VI, 5, 14. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4.) 5. (6). 7. (8. 15. 20). — l. 6. XIII B 1. E.
FL. — EEX] des. V 2. 3; ANTIQUA F15. CHINDASVINDUS] ita R 2; CNDS B 1; CINTS E 1; 30
CHDS F l . 5. 6. 7. 8. 20; GLS KECTUS J E 2 ; KCHDS F 4 . |j l. 7. homicida] ita B 2. F l ; omicida
JE2; homicidas B 1; homicidam cett. || l. 8. mox] ita B. E. F 3 . 7; mox ut cett. agnoverit] admiserit
vel audierit F 3 . || I. 9. excipiat] accipiat Mad. || l. 10. hisceleris F 7 . [| l. 11. differre B 1. morte
E. F 3 . quid deest V 2. \ l. 12. si deest B. V 2. 3. 7. similia E; similem F 7 . || /. 14. renm] eum
B 2; eum carr. reum E\. |j l. 15. relinquerint B 2. E 2. F.l. 7. capiendam h. legitima] capienda 35
legitima hereditatem F 2 . legitimam E. || l. 16. hac] ita B 1. E2; deest V2; ac cett. poterint E 2.
F l . 1 /. 17. persequi B 2. E1. F l . 2. 5. 7. 15. enim] eum VI. || L 18. debitum B 1; debita
i? 2. 1 l. 19. si deest B 1. destiterit] distiterit F 7 ; distulerit E 1. F 3 . Fith. || l. 20. qnerella B 2.
E 2. F 7. sciet E 1. || l. 21. CL] centum quinquaginta B 2. F 8 . 15. 20; CC quinquaginta Pith.;
CCL F 7 . Mad. daturos F l . || l. 22. Facultas VI. 7. husurpare] ita B; tistirpare cett. |j l. 23. iu- 40
dicium prius ultionis Mad. lege] legis F 7 . detxir] detegatur F 3 .

1) Cf. L. Rom. Vis. Paul. III, 7, 1. 2) Cf. G. Cohn, 'Die Justizverweigerung im

altdeutschen Eechte' p. 147 sqq.
 LEX VISIGOTHOKUM VI, 5, 15. 16. 281

Recc. Erv.\ XV. (XIIII.) FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. VI, 5,15.

Quod et p r o x i m i s et e x t r a n e i s h o m i c i d a c o n c e d i t u r a c c u s a r e .
Cum ceterorum criminum reos penas semper oporteat excipere, quas rnerentur,
nefas esse putandum est, homicidas iimquam indemnes relinquere, quos severiori
5 magis condecet atrocitate puniri. Ne ergo possit evadere homicida quod fecit, aut
aliquis scelus eius presumat forsitan excusando celare, primo proximis occisi datur
licentia accusandi; quod si iidem proxirai ad querendam defuncti mortem aut tepidi
fuerint atit forte distulerint, tunc aeeusandi liomicidam tam omnibus generaliter aliis
parentibus •quam exteris aditum pandimus; ita ut7 qui homicidain fraudulenter
io excusare conatns fuerit vel defendere, commodum, quod propterea fuerit eonsecutus,
in dupluni conpellatur accusatori persolvere. Nam homicidii reus numquam potest
esse securas, cum contra eum accusationem deferre nulli penitus licentia denegetur.

Recc.Ew.] XVI. (XV.) FLAVIUS CHINDASVIXDUS EEX. VI, 5,16.

Si h o m i c i d a ad e c c l e s i a m confugiat.
15 Non* sumus inmemores, de homicidis actenus adque maleficis diversas qiiidem
legum sententias precessisse et iuxta qualitate sceleris penas esse prepositas, quas
unnsquisqne eorum merebatur excipere. Tamen, qiiia nequitie liuius autores, quanto
in malis amplius promti sunt7 tanto ad evadendum supplicium occasiones sepe pre-
tendunt, ac se plemmque basilicaram Dei defensione conmittimt, qui contra divinum
20 preceptum scelera perpetrare non metirant, ideo, quia nuniquam debet lioc scelus
iimltum relinqui, quod et vitam perirait et quorundam mentes ad deterius frequenter
inpellit, hoc omnem per evnrn •mansurum damus edictum: ut, quemcumque homicidam
seu maleficum lex puniri precipit, et preterea, qui ex suo disposito vel male volum-

VI, 5, 15. Codd. R\. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (6). 7. (15. 20). — l. 1. XIIII E. FL. —
•2o EEX] des. F 2 0 ; ANTIQUA F15. CHINDASVINDUS] ita £2; CNDS 17 1. VI; CINDS Hl; CDS
E2. F 3 ; CHDS VI. 2. 4. 5. 6. |[ /. 2. liomicidal ita B. E 2; homicidatn cett. || l. 3. pena li.
oportet li 1. excipere] exipere E2; exhibere E1. jj l. 4. quos] quod II 1. \\ l. 5. condecet] quam
decet R 1. || l. 6. excusandum E 1. primo] mox B 2. hoeeisi li 1. datur] concedatur E 1; con-
ceditur E 2. VI. 2. 5. 7. || /. 7. idem ^ 2 . E 1. VI. 2. \\'l. 8. tam — aliis] hominibus generaliter
30 aliis tara Ii 2; omnibus generaliter tara aliis V2; tam homnibus g. a. VI. jj l. 9. exteris] externis
Pith. !j L 10. excusare couatus] excusatus quonatus li 2. fuerat VI. || l. 11. accusatori deest V 2.
homicide li 2. potes Ii 1. || /. 12. deferre] deferri V2; ferre li 2; defendere E 2. denegatur V 2.
VI, 5, 16. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l. 13. XV E. FL. —
REX] des. V3. 20;. ANTIQUA NOVITER EMENDATA V \b. CHIND.] CNDUS R 1; CHINDS R 2;
35 CHNDS E2; CHDS VI. 2. 4. 5. 6; CNDS F 7 ; GL. CINS E 1. |! /. 14. §clesiam B 1. || l. 15. ho-
micidiis R 1. E 2. V 2. adque] ac E 1. maleficiis F 2 . diversa R 1. jj /. 16. precessisse] corr. pre-
cepisse F 6 ; precepisse F l . 5. inxta] iusta R 2. E 2. qualitate] ita R 1. E 2; qno-litatem cett.
iseeleris R 1. prepositas] ita R; propositas E. V. !! /.17. aatores] ita R; auctoris E\\ auctores cett.
quanto] quando R 2; quantum E2.V1. 2. || /. 18. tantum R 2. E 2. F 1. 7. hoccasiones R 1.
40 l. 19. sej sese R 2. baselicarain E 2. F 2 . dcfensione] ita II. E 2. F 2 ; defensioni cett. |! 1. 20. per-
petrasse E 2. V 1. . ideo] ita R. E 1. F 7 ; ideoque cett. jj l. 22. omnem] ita R 1. E2; omne cett.
l. 23. preeipiat E 1; precepit E 2.

1) De iure asyli ecclesiarum v. E. Loening, 'Gesch. 8. D. Kirchcnrechts' I, p. 317 sqq.;

Dahn, 'Ktinige' VI-, p. 374 sqq. Cf. infra IX, 3. Ex verbis legis antlquae IX, 3, 4 /. / . :
45 De homicidiis autcm, inalefieis et venefieis in eoruni titulis leges sunt requirende, conichnus,
hanc Chindasvlndi legern antiquioribus, quae de maleficis veneficisque et dc homicidis in ccclesias
fuglentibus latae erant, substitutam esse. Cf. infra VI, 5, 18.
LL. Sect. 1. I. 36
 282 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 16. 17.

VI, 5,16. Mecc. Erv.] tatis adsensum tale nefas committit, nulla hunc occasio nullaque umquam
ab hac sententia potestas exeuset; sed etiam, si contigerit eum ad altare sanctum
fortasse confugere, non quideni presumat eum absque consultum sacerdotis persecutor
•eius abstrahere, consulto tamen sacerdote ac reddito sacramento, ne eundem scele-
ratura publica mortis pena condemnet, sacerdos eum sua intentione ab altario repellat 5
et extra corum proiciat, et sic ille, qui eum persequitur, conprehendat; cui ab ecclesia
eiecto non alias mortales inferat penas,
Eecc.] nisi omnem oculorum eius visionem Erv.\ sed in potestate parentum vel eoram,
extinguat et sic ad aliorum terrorem in- cuius propinquus occisus fuerit, eontra-
feliciter victumm dimittat, dendus est, ut excepto mortis periculo io
quicquid de eo facere voluerint licentiam
habeant,
Jiecc.Erv.] quatenus, dum malorum pravitas conspicit constituta sibi supplicia pre-
terire non posse, vel metu saltim territus a malis abstineat, quem male volumtatis
intentio ad inlicitiim facinus sponte sepe precipitat. 15

VI, 5,17. Recc. Erv.] XVH. (XVI.) FLAVIUS CHDsDASVINDUS REX.

De p a r r i c i d i s et eorum r e b u s .
Cum nullum homicidium volumtate conmissum nostris legibus relinquatur inultum \
et illum magis oporteat mortem excipere, qui consanguinitate proximum presumsit
occidere, proinde hoc omne per evum promulgamus edictuin, ut, quicumque parri- 20
cidium fecerit, hoc est patrem aut matrem seu fratrem aut sororem vel quemcumque
sibi propincum proposito vel intentione prave volumtatis occiderit, confestim con-
prehensus a iudice eadem morte puniatur, qua ipse alium punire presumsit. Ita ut,
seu vir sive mulier sit, qui parricidii criraen admiserit, si filios non habuerit; omnis
parricide hereditas ad heredes propinquos occisi pertineat. Si vero filios de alio 25
coniugio habuerit, medietas facultatis eius filiis occisi proficiat et medietas filiis
parricide; si tamen in scelere patris aut matris conscii non fuerint adprobati. Nam
si conscios eos scelus parentum Iiabuerit, omnis parricide hereditas filiis occisi pro-

VI, 5, 16. l. 1. adsensum] ita 22 1. E 1; adsensu cett. committat E 2; comitat F 2 . nulla] in

nalla E 1. lumc] hanc E 2; hac E 1. umquam] hunc quam E 2; eum aliquam E 1. V & (in loco 30
raso). I! l. 2. hac] hanc i? 1; ac E 2. VI. |j l. 3. consnltutn] ita B \. E. VI- consultu cett.
l. 4. eundem] eura F 6 ; deest V2. || l. 5. penam B 1. altario] ita R 1. VI; altari R 2. V 2. 6;
altare cett. \\ l. 6. cui] qui R 1. || l. 7. mortales] mortiferas Pith. [\ l 8. nisi — dimittat (col. 1) R.
sed — licentiam habeant (col. 2) E. V. sed] omnem ocnlorum eius visionem extinguat aut add. Mad.
potestatem E 2. F 8 . 15. velj et V6. Pith. |j l. 9. aliorum] ita 112; alterum R 1. propincus E 2. 35
/. 10. ut] ita E. VI—8. 15. 20; et Mad. || l. 11. quicquid — habeant] quod voluerint de eo faciant
F15. || /. 14. quera] que R. V2; qnam F 7 . || /. 15. sepe] se 2? 1. precipitant 22 2.
VI, 5, 17. Codd. R\. 2. E \. 2. VI. 2. (3. 4. 5). 6. 7. (14. 15. 18. 20). — l. 16. XVI E.
FL. — KEXJ des. F 1 4 ; ANTIQUA F15. 20. CHIND.] CNDS R 1. VI; CHINDS R 2; CHNDS E2;
CHDS F 4 . 5; GLS CHDS F l ; GLS CHNDS F 2 ; GLS SINS E\; GLS KCDS Pith.; RCDS F 6 ; 40
VAMBA F 3 . 1| /. 17. parricidis] parracid- pro parricid- plerumque 22 2; parraeid- vel parriead- saepius E;
parracidis et ita infra parracide, -da (sed patricidium, patticidii) F 1 ; parracidis (et ita semper parracid-)
F 6 . 7. II /. 18. Cnra] Quum 22 2. F 3 . 7. 15. 18. 20; Dum E 2. V 2. 6. || l. 19. consanguinitatis
2? 1; consanguinitatem 22 2. F 7 . presnmserit E 2. F 2. || l. 20. per erum] mansuram add. V 15.
parricidium] patricidium F l . || l. 22. ex praeposito Mad. conpreensus 22 2. E 2. VI. || l. 23. prae- 45
sumpserit Fith. \\ l. 24. seu] si Pith. parricidiij patricidii F l . filiosj lios 22 1. |( /. 25. parracidi
hereditas R 2. heredes] et add. Pith. § l. 26. et alia medietas F15. et medietas — proficiat des.
F 3 . |{ /. 27. iscelere 22 1; iscelera F7- || l. 28. hiscelus F 7 . parracidi hereditas 22 2.

1) Cf. supra VI, 5, 11.

 LEX VISIGOTHORUM VI, 5, 17. 18. 283

JReec. Erv.] ficiat. Quod si neque parricida neque occisus filios reliquerint, tunc omnem VI, 5,17.
facultatem parricide parentes occisi aut propinqui sibimet in omnibus vindicabunt, vel
proximi, qui mortem eius ulciscendam institerint, iuri suo adplicare non dubitent.
Recc.] XVin. ANTIQUA. XVH. VI, 5,18.
De h i s , qui p r o x i m o s s a n g u m i s De his, qui p r o x i m o s sanguinis stii

sui o c c i d e r i n t . occiderint.

Si patrem filius aut pater filium seu
maritus uxorem aut uxor maritum aut
mater filiam aut filia matrem aut frater
10 fratrem aut soror sororem vel socerum
gener aut socer generura vel nurus socrum
aut socrus nurum vel quemcumque con-
sanguinitate sibi proximum aut suo generi
copulatum occiderit1, morte damnetur.
15 Quod si propter hoc homicida ad ec-
clesiam vel ad altaria sacra concurrens
pietate principum vel iudicum fuerit reser-
vatus ad vitam2, perpetuo maneat persona
eius exilio mancipata. Omnem vero sub-
20 stantiam suam heredibus oecisi iuxta legis
superioris3 ordinem iubenras addici, aut
etiam fisco, si beredes proximos occisus
non reliquerit, sociari. Nam homicida
nec facultatibus sxiis liberatus utetur, etiam
25 si penam mortis evadere mereatur.
Si patrem filius aut pater filium seu maritus
uxorem aut uxor marituin aut mater filiam aut
filia matrem aut frater fratrem aut soror sororem
vel socerum gener aut socer generum vel nurus
socram aut socrus nurum* vel quemcumque con-
sanguinitate sibi proximum aut suo generi copu-
latum occiderit, morte damnetur. Quod si propter
hoc homicida ad ecclesiam vel ad altaria sacra
concurrerit, in potestate parentum vel pro-
pinquoram occisi tradendus est, ut salva
tantum anima quidquid de eo facere
voluerint habeant potestatem. Omnem vero
substantiam suam heredibus occisi iuxta Jegis
superioris ordinem iubemus addici, aut etiam fisco,
si heredes proximos occisus non reliquerit, sociari.
Natn homicida nec facultatibus suis liberatns
ntetur, etiam si penam mortis evadere mereatur.
*) YA add.: vel cognatus cognatum.

VI, 5, 17. l. 1. reliquerit B 1; relinquerit E2. VI; relinquerint E \. VI. || l. 2. vendicabunt

F l . |j l. 3. instituerint Mad.
VI, 5, 18. Codd. Jtl. 2. E\ (ubi formae Bec-
30 cessvindianae Ervigii correctiira inserta estj. V 15. 4. 5. 6. 7. (15. 20). — l. 4. XVII] ANTIQUA
20. — l. 4. ANTIQUA deest B 2. || l. 5. sanguis add. E. V 6. 7; ANTIQUA NOVITER EilEN-
B 1. || l. 10. vel socerum] ita B 1. E 1; avit s.
B 2. I l. 11. socrum] socerum B 1. || l. 13. sibi]
sive B 1. || l. 16. concurrens] ita B. E 1; con-
35 fugerit F15. 20. || l. 17. servatus ad vita B 2.
l. 22. fisco nostro F15. heres B 1. || l. 23. ho-
micide B 1. || /. 24. nec] ne B 1. || l. 25. si
deest B 1.
40
45
VI, 5, 18. Codd. El (c/. col. 1). 2. VI. 2. 3.
DATA add. F 5 ; FLS GLS CHNDSDS KEX add.
V 2. || /. 7. Si pater filium aut (vel V 4) filius
patrem V 1. 2. 4. seu] vel, et ita infra yro ant
F 4 . |! l. 10. vel socerum] ita E \. F4."7; aut s.
cett. soeer generum] socernm gener iterum V 1.
l. 14. sacra] sca ( = sancta) E 1. V 7; sancta
F l . 2. 6. || l. 15. coneurreritj ita VI. 2. 5. 6. 7;
concurrit E2', confugerit F 3. 4. 15. 20. Mad.;
coneurrens E 1, ubi sequuntur verba Beccessvtndiana
pietate — maneipata, post qtiae repetita hguntur:
Quod si — concurrens, iisque siiblecta sunt in
potestate — potestatem. |j l. 16. ut deest V 1.
l. 17. quicquid E 1. F 1. || l. 19. iuxtaj iusta
E2. VI. || l. 20. fisco nostro F15. | l. 21. non
reliquerit des. E1. relinquerit F6. 7. |J /.22. Nam]
An F 1. || l. 23. uteturj ut detur E 1; utatur
V 6. pena mortis E.

1) Cf. Pauli Sent. V, 24; Cod. Theod. IX, 1 5 , 1 . 2) Cf. supra VI, 5, 16. 3) VI, 5,17.
30 Verba iuxta superioris legis ordinem a Reccessvindo addita esse crediderim.
36*
 284 LEX VISIGOTHOEUM VI, 5, 19—21.

YI,5,19. Recc.Erv.] XVHIL (XVIII.) ANTIQUA.

Si a p r o x i m o s a n g n i n i s casu p r o x i m u s o c c i d a t u r .
Si pater filium aut inater filiam aut lilius patrem aut frater fratrem aut quem-
libet sibi propinquum, gravibus coactus iniuriis, aut dum repugnat, oceiderit, et hoc
idoneis testibus, qiiibus merito fides possit adliiberi, aput iudicem potuerit adprobare, 5
quod parracidium, dum propriam vitam tuetur, admiserit, securas abscedat nec ullum
vite periculum aut dispendia facnltatura vel tormenta formidet, illa discretione servata,
que in cunctis casibus est de homicidiis constituta.

TI, 5,20. Recc.Erv.] . XX. (XVIIII.) FLAVIUS GLOBIOSUS BECCESSVINDUS EEX.

Si s e r v u s s e r v u m c a s i b u s p r e s c r i p t i s o c c i d a t . io
Si cunctis supra scriptis casibus servus servum occidisse detegitnr, omnem con-
positionis summam, que de casu tali est occasione taxata, servi dominus ex
medietate domino servi persolvat. Quod si pro eo satisfacere contemnat, servum sine
dubio tradat.

VI, 5,21. Extr.] . VAMBA1 EEX. 15

De h o m i c i d i i s .
Superiori lege antiqua censuit institutio, ut7 quicumque volens homi-
cidium perpetraverit, cum onmibus rebus suis in parentum vel propinquorum
lieredum defuncti iure maneat servitiirus. Nos tamen sancimus, ut7 qiiicum-
que deinceps occiderit hominem, si volens aut 2 nolens homicidium per- 20
petraverit, si vir filios habens et absque voluntate filiorum vel uxoris hoc
perpetraverit facinus, ipse in potestate parentum vel propinquoram defuncti
tradatur; facvdtates tamen eius filii vel heredes scelus perpetrantis accipiant;
quia iniuste ordinatum esse censemus, ut per parentum culpas filii vel nepotes
ad mendicitatem deveniant, nec valeant principum exercere iussa, quos cum 25

VI, 5, 19. Cocld. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15). — l. 1. XVIII E. ANTIQUA]
ita Ji 1. E\. V3—8. 15; deext B 2. E 2. F 1. 2. |j l. 2. a proximo] proximo R 1; proximus V 3.
proximus] proximo E1. [j L 4. propinquo B 1. occidit Pith. || l. 5. quibus] cui E 2. [| l. 6. par-
racidium] ita R. E. V 6; parricidinm cett. || l. 7. discretione] vero discr. Mad. [j l. 8. de hom. des.
R 2 ; de deest E\. so
VI, 5, 20. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (15). — l. 9. X V I I I I E. F L . — E E X
des. VI. 2. 3. 6. 15. GLOR. dcest E 1. EECC.] R E C 0 D U S R 1 ; E E C C E S D R 2 ; E E C E 1 ;
E E C T S E2; E C H D S V4; RCDS F 5 ; ECCDS VI. || /. 10. hoccidat £ 1. || l. 11. supra] superius
E 2. scriptis] dictis VI. lioccidisse R 1. || l. 12. tali] alio R 1 ; alia V 3. hoecasione R 1. VI;
occisione E 1. VI. 2. 4. Pith. 35
VI, 5, 21. Codd. V 16. 20. (In utroqiie codice exstat haec lex ad calcem tltuli II. llbri XII). —
l. 20. hocciderit F 1 6 . [| l. 23. tantum F20.

1) De fide Inrius legis valde dubito. Sententia enim 'antiquae legis', quae allegatur
et impugnatur, in legibus ante Wambanum regem latis non occurrit, sed ex legum VI, 5, 16
et 18 forma Ervigiana collecta esse videtur. Verba autem, quae praeceptum Domini con- 40
tinere dicuntur, ficta sunt, curn in Sacra scriptura non legantur. 2) Verba aut nolens
inepte inserta esse, ex eis, qiiae sequimtur, effici videtur. Cf. autem quae H. Brunner,
''Absichtslose Missethaten? p. 8 1 8 , et 'D. Rechtsg.'. II, p. 5 4 8 , huic legi Jidem tribuens,
disseruit.
 LEX VISIGOTHOKUM VI, 5, 21. 285

Extr.\ parentum facultate opportebat peragere negotia publicax 5 cum et Doininus TI» 5,21.
precipiat dicens: 'Anima2 patris, aniraa matris, anima, que sola peccaverit,
sola puniatnr'.

VI, 5, 21. l. 1. opportebit F16.

5 1) Cf. supra IV, 5, 1, p. 195, col. 1, l. 18 sqq. 2) Sententla ficta est. Verba
anima, quae peecaverit legunhir Lev. 6, 2.
 DE FURTIS ET FALLACIIS.

LIBER SEPTIMUS.
I. TITULUS: DE INDICIBUS FURTL
I. De indice ef hec, que indicare dicuntur.
II. Non credendum indicanti servo, nisi cum domini testimonio. 5
IH. Si index furti sit conscius.
Iffl. De mercede indicis.
V. Si irmocens in quocumque crimine accusetur ab indice.

TIF, 1,1. Recc. .En?.] I. ANTIQUA.

De i n d i c e et h e c , que i n d i c a r e d i c u n t u r . 10
Iudex reum, qui accusatur, antea non torqueat, quam ille, qui accusat, si
indicem presentare noluerit, se per placitum trium testium roboratione firmatum ea
condicione constringat, ut, si his, qui accusatus est, manifestis indiciis innocens con-
probatur, ipse penam, quam illi intendit, excipiat1; et tamen, postquam innocentia
patuerit accusati, accusator a iudice distringatur, ut pro agnoscendam rei veritate 15
indicem presentet invitus; quem si presentare nequiverit, saltim qui sit ex nomine
manifestet, ut districtiis a iudiee vera convincat esse, que indicabit. Quod si eum
nec ipse iudex per alicuius potentis defensionem aut patrocinium seu metu regie
potestatis discussioni sue presentare non potuerit, ad regiam id eognitionem, si prope
est, deferre procuret; si autem longe est, episcopo vel iudici2 denuntiet, ut eorum 20

LIB. VII. TIT. I. Lemmata. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 5. 6. 7. — l 1. FALLACIIS]

FALSAKIIS £1. .|| l. 3. I. TIT. — FUKTI des. V2. INDICHS E 2.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. E 1. 2. — l. 4. hec] ita Ji 1. JE2; haec B 2. E 1. indicari
B 2. E2. || l. 5. testimonium £ 1. || l. 7. mercedem B 1. indicii E 2. |i l. 8. quacumque B 1.
accusetnr ab indice des. B 1. iudice E 2. 25
V I I , 1, 1. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6). 7. (15. 20). — l. 9. ANTIQUA] ita B 1.
V2. 4. 7: 15. 2 0 ; deest cett. || /. 10. hec] ita B. E2; h§e E 1 ; deest F 3 ; his cett. indicare dicuntnr]
ita B 1. E2. VI. 2. 3. 6. 7 ; indicuntur E\\ indicari dicuntur cett. [j l. 12. indice] ita B. VI; in-
dicem ce«. || l. 13. his] ita B. E 2. V2. 7 ; is cett. || /. 14. il!i] tto B; alii ^ . F. innocentiam E.
l. 15. accusator] causator B 2. ut] et ^7 1. V 5. J/adf. pro deesf 5 1. agnoscendam] ita 5 l j 30
hagnoscendam E2; ignoscenda £2; agnoscenda cett. veritate] beritatem E2. || /. 16. indice £ 1.
f. 17. a iudice des. £ t . que] ea quae 3Iad. indicabit] ita £ 1. E2; indicavit cett. |J /. 18. patro-
cinio £ 1. seu] suum F 3 . metu] ita £ 1. i?. F l . 2. i\7/L; aut F 3 ; raetum cett. |j Z. 19. discussionis E.
non <fce^ JS 2. F 5 . | Z. 20. iudiei] »ta £. E. V1. 3. 4. 5. 6. 7. 1 5 ; c o m i t i F 2 ; d u c i Mad. de-
nuntiet] ita £ 1. E2. V2. 5. 1 5 ; remmtiet cett. 35

1) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. IX, \, 6. 8. 9. 11. 2) De lectione dubito; fortasse

duci pro iudici scribi debuit; cf. II, 1, 24, p. 11, l. 1 ; II, 2, 1, p. 84, /. 7 ; VI, 5, 12,
p. 275, l. 2. Certe non eiusdem atque supra l. 18, sed superioris ordinis iudex hic intelligendus est.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 1, 1—4. 287

Becc. Erv.] maior autoritas himc iudicio faciat presentari. Quod si neclexerit mintiare, Tll, 1, 1.
de propria iudicis facultate omne, quod periit, iussu principis vel episcopi adque
iudicis querellanti restituatur. Index autera, si non potuerit probare quod indicavit,
pro omni satisfactione teneatur obnoxius. Quod si rerum causa est, et ingenuus est,
5 cum infamio novecuplam, servus vero sexcuplam conpositionem exolvat, et C insuper
flagella idem servus suscipiat. Quod si isdem ingenuus unde conponere non habuerit,
et ei, quem infamare temtavit, et ei, cui mentitus est, pariter serviturus tradatiir.
Servus vero si conpositionem pro se exolvere non potuerit, aut si noluerit pro eo
satisfacere dominus, servum pro reatu tradere non moretur.

10 Recc. Erv.] II. ANTIQUA. YII, 1, 2.

Non c r e d e n d u m i n d i c a n t i s e r v o , nisi cum domini t e s t i m o n i o .
Si servus sine conscientia domini sui aliquid indicaverit, aliter ei non eredatur,
nisi dominus pro persona servi testimonio suo dixerit esse credendum, de honestate
mentis eius proferens testimonium vemm.

15 Becc. Erv.] in. ANTIQUA. YH, 1,3.

Si i n d e x f u r t i sit c o n s c i u s .
1
51 delator fttrti conseius eonprobatur, imllara penam incurrat et damnum
solutionis evadat; mercedem vero pro indicio non requirat, cui sufficere debet, ut
securus abscedat. Qiii si forsitam rera, que furtim ablata est, cum furti ipsius con-
20 sorte diviserit, que in portione percepit et aptit se retinuit, simpla tantum restituat.

JRecc. Erv.] HII. ANTIQUA. YII, 1,4.

De m e r c e d e i n d i c i s .
2
51 quis furem prodiderit, si tamen fiirti ipsius conscius non est, non plus pro

VII, 1, 1. / . 1 . maiora B. auctoritas E. V. iudicio] iudicium R 1; in iudicio V2. || l. 2. pro-

25 pria iudicis] propria indicis Mad.; proprietate vel indicis facultate F15. || l. 3. restituantur F l . 2;
res nnntiantur V3. Index] Iudex Ji 1. indicabit B 1. |j l. 4. si deest VI. rerum] rei E 2. VI.
2. 5; reus F 6 . causa] grandis add. Mad. est e corr. El; al. man. post add. E 2. et] si E 2. VI. 2.
3. 5 ; et si V4. 15; deest E 1. 1| l. 5. infamio] infamia V2. Pith.; hoc add. Mad. novecuplum VI.
2. 7. sescuplam E 1; secuplam V1; sexcuplum V 7. conpositionis exsolvat suramam B 2. || l. 6. stisci-
30 piat] accipiat VI. 2. isdem] ita B 1. El; hisdem JB 2; idem cett. conponere] ita R. VI; conponat
VI. 2. 3. 5. 6. JJad. \\ l. 9. reatnm B 1.
VII, 1, 2. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l- 10. ANTIQUA] ita B 1.
E\. F 3 . 4. 5. 6. 7. 8. 15. 20; deest cett. |j l. 11. Non] De non VI. Lind. credendo Lind. domini]
domino et V1. [1 /. 12. conscientia] constientiam B 1; consentia B 2. ei deest B 1. |j l. 14. vernm
35 deest F 3 .
VII, 1, 3. Codd. B 1. 2. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l. 15. ANTIQUA] ita B.
JJ. F 5 . 6. 7; FLS CNDS REX F 3 ; deest cett. || l 17. delator] ita B. El; dilator F 7 ; i n d e x E 2.
F 2 . 4. 5; iudex F l ; i n d i c a t o r F 1 5 ; indigatoram F 3 . conprobatur] probatur B 1; adprobatur Mad.
et] set F l ; sed F 2 . || /. 18. solutionis] salntionis E 1; obsolutionis E2; absolationis Pith. || l. 19. Qui
40 si] Quia Bl; Quod si B 2. F 6 ; q* (== que) E 2; Qui V 1. 2. |j l. 20. portionem VI. percepit]
suscepit E2. VI. 2. simplum B 1; simplam F 7 ; s u m p t a Pitli. in margine.
Vn, 1, 4. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. — /. 21. ANTIQUA] ita B 1. V 3. 5.
6. 7; dee$t cett. || /. 22. mercedem B 1. indicii E 2. \\ l. 23. constius B 1.

1) Et impunitatem indicis, qui sodus criminis est, et mercedem indicis, qui criminis expers
« est, Visigothi a Romanis receperunt; cf. Mommsen, 'Rdm. Strafr.' p . 504 sqg. Certa autem
huius et sequentis legis exempla Romana desunt. De hac et sequente lege disseruit Dahn,
'Studien* p . 262 sq. 2) V. n. 1.
 288 LEX VISIGOTHOKUM VII, 1, 4. 5; 2.

TII, 1, i. liecc. Erv.] indicio accipiat7 nisi quantum ves valiierit7 que furto ablata est; si tamen
clomino rei conpositio fuerit exsoluta. Si autem talis sit fortasse eondieio, ut necesse
sit illum, qui fur probatur, occidi, et nihil de eius facultatibus inveniatur, aut si
servus fuerit7 et dommtis servi substantiam eius sue vindicet potestati, et in con-
positionem qui perdiderat res suas nihil fuerit consecutus, tunc tertiam partein de re 5
repperta pro mercede indicii consequatur, et delator nihil amplius iain requirat.

VII, 1, 5. Recc. Erv.\ V. AXTIQUA.

Si i n n o c e n s in quociiniqiie c r i m i n e a c c u s e t u r ab i n d i c e .
Quicumquex accusatur in criininej id est yeneficio, nialeficio7 furto aut qiiibus-
cumque factis inlicitis7 accusator eius coneurrat ad comitem civitatis vel iudieem7 in 10
cuius est territorio constitutus, ut ipsi secunduin leges causam discutiant. Et cum
agnoverint crimen admissum7 reum comes aut iudex conprehendat; et si capitalia
non admiserit, tunc ei, cui reus est7 aut conponere conpellatmy aut7 si non liabuerit,
unde conponat, serviturus tradatur; si vero innocens adprobatur, de iudicio securus
abscedat. Ille vero, qui accusabit7 et penam et damnum suscipiat, quod debuit 15
percipi accusatus, si de crimine fuisset eonvictus2. Comes tamen aut iudex nullum
discutere solus presumat7 ne aliquod possit esse conludium, ut innocens fortasse
tormenta sustineat. Prius tamen pene non subiaceat, quam aut sub presentia iudicum
manifestis probationibus argnaturj aut certe, sicnt in aliis legibus3 continetur7 eum
accusator inscribat; et sic in presentia iudicum superius nominatoruin questionis 20
agitetur examen.

Eecc.Erv.] II. TITULUS: DE FURIBUS ET FURTIS.

I. Ut exponat, quid querit, qui rem furtivam se querere dicit.
II. Si servus ante datam seu post datam libertatem faciat furtuin.
III. Si serviis ad alium dominum transiens quodcumque coninittat inlicitum. 25
ini. Si dominus cum servo alieno faciat furtum.

VII, 1, 4. l. 1. furto] ita Bl; furtu R 2; furti E 1; furtim eett. |j l. 2. Si] Sin E. VI. 2. 7.
l. 3. et] ut E2. aut] ut B 1. [| l. 4. sue] et B 2. vendicet VI. £ l. 5. qui] que VI. perdiderit
V 2. Pith. |j l. 6. mercedem B 1. indieii deest V 1. delator] dilator E 1 ; dilatatus V 3. iam
deest V2. 30
V I I , 1, 5. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (15. 20). — l. 7. AISTIQIJA] ita B 1.
Vb. 7 ; deest B 2. E. VI. 2. 4. 6 ; ANTIQUA KOBI F 3 ; F L S KCS R F 1 5 . || l. 8. accusatur B 2. E.
ab indice] ab iudice E1; des. B 1. V 2. 5. 2 0 ; aut accusator, si non probaverit que dicit, penam
et damna suscipiat V 20. || l. 9. furtu B 2. E. V 7. aut in quibuscumque V 2. jj l. 10. ad-
cusator B 1 ; accusatur B 2. eius deest V 2. concurrat] recurrat V 2. vel ad iudicem F 3 . Jlad. 35
l. 11. ut ipsi] an ipsi VI; et ante ipsum T r 15. Iegem VI. 7. disenttiant B l. T'15. Et — reum
des. B 1. Et] ut E 2. |j /. 12. cognoverint Pith. comis E \. comes et iudex conprehendant VI.
Pith. eonpreeudat B 2. E 2. jj /. 13. cui] qui E 1 ; cuins E 2. jj l. 14. ei tradatur B 1. Mad.
l. 15. Ill^ B 1. accusabit] ita B 1. JE7 2 ; aecusavit cett. pena B 2. V". danma B 2. E. VI. 2. 7.
quodj que i? 2. E. VI. 2. 7. jj /. 16. percipi] percipiat VI; perferri B 2; pati E 2. VI. 2. aut] 40
adque B2; vel V 2. jj l. 17. aliquid VI. 7. posset esse collidium V l.
T I T . I I . Lemma. Codd. B\. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 6. 15. 19. 20. — l. 22. FUKIBUS] FURIS
E2. P U R T I S ] ita B. E. F 6 ; FUKATIS F 3 . 15. 19. 2 0 ; FURATIS REBUS VI. 2.
Jndex ccqritulorum. Codd. B 1. 2. 2? 1. 2. F 2 . 5. 15. — /. 24. data 111. |j Z. 26. dominus] ita
B 1; ingenuns corr. dominns B 2 ; ingennus 27. F 2 . 45

1) Zex ex iparte iam in Codlce Eiiriciano exstitit; cf. Leges Eur. rest. 10, supra p. 31.
2) De tallone falsi acmsaioris cf. supra VII, 1, 1/ Mommsen 1. c. p. 496. 3) VI, 1, 1/
VII, 1, 2.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 2, 1. 2. 289

Uecc. Erv.] V. Si dominus cum servo suo faciat furtum.

VI. Si servus alienus suadeatiir ad inlicita facienda.
VII. De his, qui cura fiiribus conscii fiierint.
VIII. Si de fure quis nesciens conparaverit.
5 VIIII. Si de fure quis cognitus conparaverit.
X. De pecunia et regis rebus furto sublatis.
XI. De tintinabulis furatis.
XII. De instramentis mulini furatis.
XIII. De damno fiiris.
to XIIII. Ut fur captus perducatiir ad iudicem, et ut ingenuus cum servo faciens
furtum unam conpositionem exolvat.
XV. Si fur se gladio vindicans oecidatur.
XVI. Si fur nocturnus, dum capitur, occidatur.
XVII. De male tractatis et indebite contractis rebus, et ut tantum de illa re
15 conpositio fiat; que fuerit ablata.
XVIIL De liis, que a diversis naufragiis rapiuntur.
XVIIII. De hereditate et successoribus furis.
XX. De his, qui fures aut reos captos excusserint.
XXI. Si servus domino vel conservo fecerit furtum.
20 XXII. Infra quod tempus fur captus iudici presentari iubetur.
XXIII. Si furtive alienns quadrapes occidatur.

Recc. Erv.] I. ANTIQUA. YII, 2,1.

Ut e x p o n a t , quid (juerit, qui rem furtivam se q u e r e r e dicit.
Qui rem furtivam requirit, quid querat, iudici occulte debet exponere, nt
25 ostendat per manifesta signa, quid perdidit; ne veritas ignoretur, si non evidentia
signa monstraverit.

Xecc.Erv.] II. ANTIQUA. TH, 2,2.

Si s e r v u s a n t e datam seu post d a t a m l i b e r t a t e m faciat furtura.
Si quis in servitio constitutus furtum admiserit, et postea a domino suo fuerit
30 manumissus, illa7 que antea conmiserat, ad damnum domini non pertineant, sed ipse
sicut servus penam vel danmum legibus suscipiat constitutum, qui inlicita perpetrasse
dinoscitur. Quod si post datam libertatem hoc fecerit, ita ut servus et conpositionem

/. 2. suadeatur] ita E 2; snadeat li 1; suadatur li 2. V 2 ; snadetur E 1. ad deest E 1.

l. 6. regiis B 2. E\. furtn . # 2 . E \. \\ l. 7. tintinnabulis E. \\ l. 8. strumentis E 1. molini E;
35 molendini V2. jj l. 10. producatur B 2. et deest It \. faciat R 2. |j l. 11. una conpositione Ji 2.
exolvat] ita Jil', exolvantur i? 2 ; exsolvant E. jj l. 12. gladio se li 2. || /. 14. traetatis] tractis E\.
V2. Pith.; fractis E 2 ; factis F 5 . Lincl. eontactis Ii 2. |[ /. 16. a diversis] adversis li 2. V 2. Pith.
l. 17. successionibus E1. Vb. 15. j| l. 18. eaptos deest E 1. [j L 19.. conservo suo E. V 2. faciat
R 2. E \. furto Ji 1. || l. 20. iudice presentetur V 2. presentare II 2. E 2. || l. 2 1 . furtive] ita
40 E 1 ; furti et quaedam erasa R 1 ; furtivel E2; furtivel carr. furtive R 2. quadrupedes E 2.
VII, 2, 1. Codd. R\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 20). — l. 22. ANTIQUA] ita R 1.
Vb. 6. 1 5 ; deest cett. || l. 2 3 . querat i? 2. rera furtivam] furtivum E \. se querere] requirere corr.
se qttirere H2; requirere V 3. Mad. |j l. 25. qnid] quod V 1; quicqnid V 2. || l. 26. monstraverit]
manifestaverit VI.
45 V I I , 2, 2. Codd. R\. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 20). — l. 27. ANTIQUA] ita R 1.
J B 2 . T r 5 ; ANTIQUA NOBITER T r 3 ; rfeesf R 2. E\. VI. 2. 4. 6. fj l. 28. ante data R 1. || /. 30. cou-
miserat] admiserat F l . 5. P«7/t. pertineat 2?. |j L 3 1 . servns] superius Ji 1. pena J? 1. j| /. 32. hoc]
haec R 2. et conp.] et deest V 1. 3. 4. 5. J/adL
LL, Sect. 1. I. 37
 290 LEX VISIGOTHORUM VII, 2, 2—5.

VII, 2,2. Recc. Erv.] et flagella sustineat. Qnod si tale factum non fuerit, propter quod servituti
tradatur, in libertate accepta nihillioniinus pernianeat.

VII, 2, 3. Becc. JSn;.] HI. ANTIQUA.

Si servus ad alium doininum transiens quodcumque conmittat inlicitum.
Si servus, dum ad alium dominum transit, aliquid de rebus prioris domini 5
involaverit aut abstulerit seu quodcumque damnosum alicui intulerit, dum pro crimine
cupiditatis cupit addici1, discutiatur a iudice. Et si id crimen admisisse convincittir,
posterior dominus, si voluerit, pro servo damnum conpositionis exolvat. Certe, si
noluerit, servus secundum criminis qualitatem tradatiir ad penam.

VII, 2,4. Mecc.Erv.} UH. ANTIQUA. 10

Si d o m i n u s cura s e r v o a l i e n o f a c i a t fnrtum.
2
Si quis ingenuus cum servo alieno in aliquo crimine inventus fuerit, ut furtum
forsitam faciant vel aliquid rapiant aut inlicita quecumque conmittant/ secundum
superiorem legem3 medietatem eiusdem conpositionis exolvant, ita ut ambo publice
fustigentur. Et si nolnerit dominus pro servo satisfacere, ipsum servum pro con- 15
positione tradere non moretur. Quod si capitalia forte eonmiserint, simul servus cum
ingenuo morte damnentiir.

VH, 2, 5. J&ecc. Eiv.] V. ANTIQUA.

Si d o m i n u s cum s e r v o suo f a c i a t furtum.
4
Si dominus cum servo suo ad furtum faciendum ierit, hanc conpositionem non 20
servnm, sed dominuin inplere iubemus; ita tamen, ut dominus iuxta leges C flagellis
publice fustigetur. Servus auteni ideo erit indemnis, qiiia domini iubentis obedibit
inperiis.

VII, 2, 2. l. 1. et flagella] ita R. E1. F 2 . 3 . 8. 15. 2 0 ; et centum flagella cett. sustineat]

suscipiat E 2. V 3. 4. Mad. \\ l. 2. permaneatj E K add. V 3. 25
VII, 2, 3. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. 7 (inde. a domini involaverit). (15. 20). —
l. 3. ANTIQUA] ita R 1. V2. 5 ; deest R 2. E. V \. 3 . 4. 6. 20. |j l. 5. dum deest F 5 . 15. transiens
E. VI. 2. 15. Pith. j| l. 6. aut] seu R 2: damnosum alicui] aliquid damnosum E 2. Pith.; alicui
deest VI. Pith. |[ l. 7. discuttiatur R 1. id] hoc VI. || l. 8. damnum] summam, al. man. damnum
E2. I! l. 9. servum E 2. F l . 2. tradat E 2. F 2 . 30
VII, 2, 4. Codd. R\. 2. E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — J. 10. ANTIQUA] ita
R 1. E\. V2. 5. 7. 8. 15. 2 0 ; deest cett. j| /. 1 1 . dominus] ita R; ingennus E. V. |J l. 12. ut] ita R.
F l . 2. 6. 7. Pith.; aut E. Mad. \\ l. 14. publice deest R 2. j| l. 15. fustigentnr] verberentur F 3.
l. 16. conpositione R 1. || l. 17. damnentur] ita R 1 ; damnetur corr. damnentur R 2 ; damnetur cett.
VII, 2, 5. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. 7. — l. 18. ANTIQUA] ita R 1. E. F 5 . 7 ; 35
deest cett. || /. 19. suo deest R 2. \\ l. 20. ad] aut V 2. suo deest R 2. VI. faciendum bis scr. R 1.
ierint R 1. || l. 21. iubemus inplere R 2. E\. doruimim R \. iuxta] iusta E2.V1. C flagellis]
centura flagella R2; flagella E 1. jj l. 22. fustigentnr R \. VI. dominum iubentem R 2. obedibit]
ita Rl. E2; obedivit cett.

1) Sc. priori domino; cf. infra c. 6. 13. 14. 2) Cf. infra c. 14, p. 294, l. 7 sqq.; 40
L. Burg. 70, 1; Si ingenuus aut servus fnrttun simul fecerint . . .; 9 1 : Si quis ingenuus
cam servo fortum fecerit . . .; cf. 'N. ArckJ XXV, p. 282- sq. 3) Infra c. 14. Quae lex
in antiquo corpore legum nostram praecessisse videtur. 4) Cf. VIII, 1, 1; L. Fris. 1, 1 4 ;
L. Sax. 50; Ed. Roth. c. 249 i. / . ; //. Brunner, lD. Rechtsg/ II, p. 569.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 2, 6—8. 291

Recc. Erv.] VI. AKTIQUA. TH, 2,6.

Si servns alienus suadeatur ad inlicita facienda.
r
ef.L.B<ii.s>,6. Si* quis servum alienum ad ftirtum1 faciendum aut alias quascumque res in-
licitas conmittendas rel etiam adversus se ipsum forte •persuaseritf, ut domino eius
. 5 perditionem exibeat, quod facilius eum per malam et iniquam persuasionem ad suum
servitium fraudulenter addicat, ret fraus ipsa iudicis fuerit investigatione detecta:
dominus1 servi rnec servrtm perdat nec1 ullam calumniam pertimescat; rsed ipse,
cuius conludio vel suasione1 servus rcrimen admiserat1, ut eum sibi per aliquam
occasionem ad servitium potuisset addicere, ipse eius servi domino, quantiim ille
io involaverit, aut quantum culpavilem rem admiserit, rseptuplo conpositionem1 inplere
fcogatur1. Ipse autem rservus1 in conventu rpublice C flagella suscipiat1 pro eo, quod
dominum suum dispiciens insidianti consenserat; et sic postmodum domino suo reddatur.

Becc. En;.j VII. ANTIQUA. VII, 2,7.

De his ? q u i cum f u r i b u s c o n s c i i f u e r i n t .
15 Non2 solum ille7 qui furtum fecerit, sed etiam et qtiicumque conscius fuerit vel
furti ablata sciens susceperit, in numero furantium habeatur et siniili vindicta subiaceat.

Mecc.Erv.] v m . FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. Vn, 2,8.

r 1
L.Bai.^t. Si de fure quis n e s c i e n s c o n p a r a v e r i t .
3
Universam rem nulli ingenuo liceat de incognito homine conparare, nisi certe
20 fideiussorem adhibeat, cui credi possit? ut excusatio ignorantie auferatur. Quod si
aliter fecerit qui conparaverit, a iudice districtus autorem presentet infra tempus
ibM. sufficienter a iudice constitutum*. rQuem si non potuerit invenire7 adprobet se1 aut

*) V2 (ad calcem capitis). 4. 6 (in margine post adcl.J. 8. 17. Pitli. addunt: Et si fur ipse habuerit,
u n d e conpositionem integram a u t similem r e m domino r e i sarciat, posside^t emptor, si

25 V I I , 2, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2 . 3. 4. 5. 6. 7. (20). — l 1. ANTIQUA] ita 1? 1. E.

F 5 . 6. 7 ; deest H 2. VI. 2. 3 . 4. 20. j| Z. 2. suadeatur] suadatur B 1. VI. 2 ; vadatur J12; snadetur
JE7 2. Tr 1. JPith. || l. 4. conmittendas] continendas E 1. adversum V 2. forte] fortasse Mad.
l. 5. quod] deest VI; quo V2. || l. 8. admiserit E 1. V1. j| l. 9. hoccasionem li 1 ; occupationem
B 2. potuisset] patuisset E2; potius sed E 1. ille deest V2. || l. 10. involaverat R 2. aiitj vel V2.
30 culpavilem] ita B 1. VI; culpabilem cett. septuplo] ita Ji 1. E 2. VI; septuplum i2 2. F l ; septuplam
cett. conplere E 2. || l. 11. Cj centum R2; deest V4. j[ l. 12. despiciens E. V.
V I I , 2, 7. Codd. B\. 2. E\. 2. VI. 2 . 3 . 4. 5. 6. 7 . (20). — l. 13. ANTIQUA] ita B 1. i ? 1.
F 7 ; F L S C I D S E E X F 2 0 ; Jeesf cett. || /. 15. fecerit] facit J? 2. F 2 . et quicuraque] q u i eum e o
J? 2 ; et rfeea« E 2. F l . 2. 7. || Z. 16. furti] ita B. E. VI; fartim cett. habeatur] liabeantur B\; deest F 3 .
35 vindicta] ita B. E2; vindicte cett. subiaceant B 1.
V I I , 2, 8. Codd. B 1. 2. # 1 . 2. F l . 2. 3 . 4 . 5. 6. 7. (8. 15. 17). - l 17. F L . — R E X ] dea.
El.Vl. 2. 4 . 6 ; ANTIQUA E 2. F 1 5 . GLOR. tfeest V 3. 7. J/bd. RECC.] R E C C 0 D U S i? 1 ;
RECCST ^ 2 ; R E C C S T S F 7 ; RODS F 5 . Pith.; R E C E S V I N T U S Mad.; RECAREUS V\; CIDS F 3 .
l. 18. nesciens] aliquid add. E 1. |i Z. 19. Universa B 2. i ? 2. r e J? 2. certe] forte F 2 . || / . 2 0 . fidem-
40 iussorem E 1. adibeat B 2 . E 2. F 7 ; habeat F 2. excusatio ign.] excusata ignoratione B 2 .
Z. 2 1 . districtns — a iudice] des. B 1, vln eadem manus sujrra lineam post addidit: f n r e i n q u i r a t ;
arnissa erant etiam in B 2, ivbi alia manus coaeva mpplevit: c o n s t r i c t t i s autorem — a iudice. autorem]
ita B 2. E2; auctorem suivm F 3 ; auetorem cett. \\ l. 22. Quem] Quod V2.1. || /. 24. conpositionem]
exsolvat add. V8. Pith. sarciatnr F 4 . possideat] autem add. Pith.

45 1) Cf. L. Eur. rest. 5, p. 2 9 . 2) Cf. L. Baiuv. 9 , 1 5 ; Brunner l. c. p. 5 7 9 .

3) Cf. L. Eur. rest. 1, p. 30.
37*
 . 292 LEX VTSIGOTHORUM VH, 2, 8—10.

VII, 2, 8. Reec. JSrv.] rsacramento1 aut rtestibus innocentem1, quod eum furem nescierit, ret quod
aput eum agnoscitur1, accepta pretii rmedietate, restituat1, adque ambo datis invicem
sacramentis promittant, quod ^furem1 lideliter rquerant. Quod si1 omnino fur invenire
nequiverit, rem tantum, que emta est, domino rei emtor ex integritate refonnet 1 . Si
vero dominus rei furem noverit et eum publicare noluerit, rem ex toto amittat, quam 5
emtor quiete possideat. Haec et de servis forma servabitur.

conscius fraudis non invenitnr, secure quod emit, vel si clominus voluerit, rem furatam
sibi recipiat et farem cum omni furti conpositione furti tradat emptoi"i. Si autem non
habuerit fur, unde, sicut dictiun est, conpositionem doinino aut emptori exsolvat,
legibus institutus teneatur modus 2 . 10

VII, 2, 9. Recc. Erv.] VHII. ANTIQUA.

Si de fure quis cognitns conparaverit.
3
51 quis rem furtivam sciens a fure conparaverit, ille7 qui emit, suum representet
autorem et postea tamquam fur conponere non moretur. Si vero furem non invenerit,
duplam conpositionem, que a furibus debetur, exolvat; quia apparet illum furi esse 15
similem, qui rem furtivam sciens conparasse cognoscitur. Quod si servus hoc fecerit,
aut medietatem conpositionis de ingenuis persolvat, aut lumc serviturum dominus tradat.

VII, 2,10. Recc. Erv.\ X. ANTIQUA.

De pecunia et regis rebus furto sublatis.
4
51 quis de tesauris publicis pecuniam aut aliquid rerum involaverit vel in usu 20
suo transtiilerit, in novecuplum eam restituat.

VII, 2, 8. l. 2. agnoscitur] agnoverint F 3 ; cognoscitur Mad. accepte R 2. V 2. medietatem

It 2. V 2. 7. invicem] indicem R 1. |j /. 3. qnnerent JPiUi. fur invenire] ita R 1. E 2. VI; furem
invenire 1(2. E\. T r 6: furem inveniri F 3 ; fur inveniri cett. |j l. 4. nequiverint li 2. E 1. F 6 . tan-
tumdem Mad. jj l. 5. admittat E 1. j| l. 6. Hac R 1. servabitur] ita R 1. E 1. Mad.; serbabitur F 7 ; 25
serbetur corr. serbabitur E 2; servetnr cett. |j /. 7. conseius] particeps Plth. furatam] furtivam Pith.
VII, 2, 9. Codd. R\. 2. E \. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. — / . 1 1 . ANTIQUA] deest E 2. E 2.
F 3 . 4. 6; FLS RCDS REX F 5 . Pith.; FLAVIUS RECAEEUS REX F 1. |j /. 13. presentet R 2.
VI. 5. 6; representet rad. corr. pre.sentet E 2. || /. 14. autorem] ita R. E2; anctorem cett. j| /. 15. a]
de R 2. apparet] apparcat E\; p a r e m E 2. V 2. 3. illum deest R 1. illum esse et similem furis 30
F 2 ; illum fuisse similem F 3 . furi] furis R 2. V2; furem E. j| /. 16. scieus] conxiens E2; niseiens
VI. cognoscitur] dinoscitur F 3. | l. 17. avit] ad V 2.
VII, 2, 10. Codd. R 1. 2. El. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. — /. 1S. ANTJQUA deest R 2. VI. 3. 6.
/. 19. regis] regiis E\. V 2. furto] furtim E 1; furtii VI. |j /. 20. tesauris] ita R 1. E 2. V 6. 7;
tkesauris cett. pecunia R 2. E 2. VI. vel inj et in Pith. in usu] in al. man. jpost add. E2; in deest 35
R 2. tisu suo] ita E. V"1. 2. 6. 7. Pith.; «so stio R 1 ; ausu suo R 2; usus suos Mad. |j /. 21. in nov.]
F l . 2. 3 ; novemcuplum J/acZ. eam] ea R 2. J&T. F 4 . 6. 7;rfeejfF l .

1) Aliter de re furtiva a negotiatore transmarino empta constituit lex antiqua XI, 3 , 1.

2) Cf. VII, 2,-13. 3) Cf. supra VII, 2, 8 et L. Baluv. 9, 14; Si furtivum presumserit
emere et exinde probatus fuerit et seienter hoc fecit etc. 4) Lex cul exeniplutn iuris 40
Romani scripta est; v. Pauli Sent. V, 2 7 : Si quis fiscalem pecuniam . . . subripnerit . . . seu in
suos usus converterit, in quadruplum eius pecuniae, quam sustulit, condemnatur.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 2, 11—14. 293

Recc.Erv.] XI. AXTIQUA. VII, 2,11.

De tintinabnlis furatis.
1
L.Bai.9,u. ^Si quis tintinabnlum involaverit de iumento vel bove, solidum reddat; de
vacca tremisses duos, de1 verbicibus vel quibuscumque rpecoribus tremisses singulos1
5 cogatur exolvere.
Recc. Erv.] XII. ANTIQUA. VII, 2,12.
De i n s t r u m e n t i s mulini furatis.
Si 2 quis de mulinis aliquid involaverit, quodquod furatum est restituat, insuper
et conponat, sicut de aliis furtis lege tenetur, et extra hoc C flagella suscipiat.

io Becc. Erv.] XIII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. VII, 2,13.

D e d a m n o furis.
Cuiuslibet3 rei furtum et quantalibet pretii extimatione taxatum ab ingenuo
novies, a servo vero sexies ei7 qui perdidit, sarciatur, et uterque reus C flagelloram
verberibus coerceatnr. Quod si aut ingenuo desit, unde conponat, aut dominus con-
i5 ponere pro servo non adimat, persona, que se furti contagio sordidavit7 servitura rei
domino perenniter subiacebit.
Tiecc. Erv.] XIIII. ANTIQUA. VH, 2,14.
Ut fur captus p e r d u e a t u r ad i u d i c e m , et ut i n g e n n u s cum servo faciens
furtum unam conpositionem e x o l v a n t .
4
20 Fur , si captus fuerit, perducatur ad iudicem, ut ingemms in novecnplo sublata

VII, 2, 11. Codd. B 1. 2. El.2. VI. 2. 3. (4). 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l. 1. ANTIQUA deest
B 2. E 1. V 1, 3. 4. 1! l. 2. tintiimab- hic et infra E. V 2. alii. |j l. 3. involaverit] tulerit V 15.
bove] bovem B 2; boves E 1; vove V 7; <le bobe E 2; tle bove F 3. 5. 6. |J L 4. verbicibns] ita Ii.
V3. 7; berbicibus E\. VI. 6; virbieibus E 2; vervicibus V2. 5. 8. 15. 20. Pith.; a r i e t i b u s Jlad.
25 VII, 2, 12. Codd. JR 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l. 6. ANTIQUA] ita
Bl. E2. V2. 8. 15; deest 112. E\. VI. 3. 4. 6; FLS CNDS EEX V 20. || L 7. strumentis E 1.
molini E 1. V2. alii. || l. 8. molinis E 1. V2. 3. alii. quotlquod] ita R 1. E 1; quitquit F 3 ; quod
cett. est eZeesf JB 1. insuper et] et deest VI; et insnper F 3 . 6. || ^. 9. teneatnr E 2. hoc] hee F 2 .
VII, 2, 13. CWtZ. 5 1. 2 . ^ 1 . 2. F l . 2. 3. (4). 5. 6. 7. (15). — Z. 10. FL. — REX] tZ&s. J571.
30 F 4 ; ANTIQUA F15. CHIXDASVINDUS] ita H2; CNDS B 1. F 3 ; CH F 6 ; CHNDS F 7 ; RCDS
E2. V2. 5. iW*.; RECAREUS VI. |j /. 11. dampno VI. 2. alii. || Z. 12. quantumlibet i ? 2 ; quan-
tamlivet F 7 . extimatione] ita B. E 2. VI. 6. 7; existimatione E 1; estimatione ce//. |j /• 13. nobies
B 2. ^7 2. sarciatnr i M ; sartietnr E 1. F 7 ; sarciet F 2 . et] nt B 2; deest E 2. et — coerceatur
fZes. F 3 . C flag. — coerceatur] C flagella sascipiat F 4 . || /. 14. coercetur B 1. E 2; colierceatur
35 F 1. 6. ingeuuo desit] i n g e n u n s n o n h a b u e r i t F 2 ; ingenuo uon aburit E2. || /. 15. adnuat]
ita B 1. E\; annuat cett. se deest B 2. contagione _ft 2. jj /. 16. perhenniter F l . 6. subiaceat F 3 .
VII, 2, 14. Codd. B 1. 2. i? 1. 2. F 1 . 2. 3. 4. (5). 6. 7. (15). — l. 17. ANTIQUA] ita B 1.
JEJ 1. F 2 . 7; A. NOVITER F 3 ; deest B 2. E 2. V 4. 6. 15; FLS GLS RCDS REX V 5. iW*.;
FLAVIUS GLORIOSUS RECAUEUS REX VI. || J. 18. perthtcntur corr. deducatur V 6. et ut —
40 exolvant <Z&*. 7/. |j l. 20. nt] ita «t F l . 2. 6. P*f/«. in deest B 2. j& 1. F l . 2. 3. 6. 7. Pith. nove-
cuplnm F 2 . 6; nobecuplos F 7 .

1) Praeter Legeni Baiuv., ubi Jiaec lex, ex Codice Euriciano recepta legitur fv. l. rest. 8,
p . 30), c/. etiam L. Burg. 4, 5 ; L. Sal. 27, 1. 2 ; Ed. Roth. c. 289. Cf. H. Brunner,
'D. Rechtsg.' I, p . 3 0 1 . 2) CJ. L. Sal. 22, e* /«/'•« VIII, 4, 30. 3) Chindasvindus
45 Aanc ^ e n i sequenti antiquae legi substituere voluisse videtur. Meccessvindt autem iureconsulti,
qui codicem composuerunt, iitramque legem receperunt. 4) Lex in Codlce Euriciano exstitisse
vldetur, unde auctores Legis Baiuvariorum hauserxmt caput 9, 1; Si quis liber aliquid furaverit,
qualemcumque rem niungeldo componat, hoc est novem capita restituat. Cf. supra p . 290 ?i. 3.
 294 LEX VISIGOTHOKUM VII, 2, 14—16.

Yll, 2,14. Recc. Erv.] restituat, et extensus publice coram iudicem C flagella accipiat. Q.uod si
non habuerit, unde conponat, careat libertatem, illi serviturus, cui furtum fecerit.
Servus autein sexcupli conpositionem cogatur exolvere et C flagella ante iudicem
extensus accipiat. Ipse vero in custodia a iudice teneatur, quousque dominus eius
pro eo admoneatur7 ut pro servo suo conponere non moretur, aut si corte distulerit, 5
eum pro crimine cui maluin fecit tradere non moretnr. Id denique in hac lege
servandum est, ut, si 1 servms et ingennus seu servi et ingenui unum animal aut
quamcumque unam rem pari consensu furaverint, unam conpositionem exolvant, id
est, ingenuus medietatem novecupli, et servus idemque medietatem sexcupli, flagella
tamen secundurn superiorem ordinem2 accepturi. Nam et de maiori siunma furti, a < i>
servo et ingeimo vel a servis et ingenuis facta7 predicta forma servabitur; et quem-
admodum superius constitutum est7 ante iudice flagellandi sunt.

YH, 2,15. Hecc. Erv.] XV. ANTIQUA.

Si fur se gladio v i n d i c a n s o c c i d a t u r .
3
Fur , qui per diem gladio se defensare voluerit, si fuerit oecisus, mors eius 15
nullatenus requiratur.

Yn, 2,16. Recc. Erv.] XVI. ANTIQUA.

Si fur n o c t u r n u s , dum capitur, occidatur.
L. Bai. 9,5. TTur 4 nocturnus captus in furtum, d u m r e s furtivas secum p o r t a r e conatur, si
fuerit occisus^ mors eius nullo modo vindicetur. 20

VII, 2, 14. /. 1. et deest V 2. coram iudicem] ita B \. 7; des. E2; eoram iudice cett. «nc-
cipiat] ita JR 1. E 1. F 3 . 7; siiscipiat cett. |j l. 2. libertatem] ita M. E. VI; libertate cett. fecit E \.
l. 3. conpositionem] solutionem E\. F 6 ; solutione V 7; exoJutionem V 3. ante iudicem des. V 4.
l. 4. in custodiam ad iudice V 7. quousque — adraoneatur des. E 1. || l. 5. suo deest V 2. 7.
moretnr] reenset I r 4 . || /. 6. malum] dolum VI. moreturj desistat V 2. Id denique] Idque V 2. 25
l. 7. et] aut V2. et] aut V 2. \\ l. 8. consensum B 1. F 3 . id est — sexcupli des. V 4. || l. 9. idem-
que] idem VI. 2. 4. 6. Pith.; deest VS. || l. 10. superiore E 2. ordine B 1. E2; \egem VI. maiori]
ita Ji 2. V2. 7; maioris B 1. F 6 . Pith.; maiora £ 1 ; maioribus E2\ maiore cett. || l. 11. vel a] tmam
i? 1; vel £ . F l . 2. 6. 7. i m . || Z. 12. iudiee] ita B; iudicem E. V.
VII, 2, 15. Codd. B 1. 2. j? 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (15). — l. 13. ANTIQUA] cfces< B 2. F l . 4. 30
6. 15; ANTIQUA NOVITEE F 3 . || l. 15. per diem des. B 2. se gladio F l . 2.
VII, 2, 16. CotM. B 1. 2. .£71. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. 7. (8. 15. 20). — l. 17. ANTIQUA deesi
B2. F l . 3. 4. 6. 8. 15. 20. || l. 19. furtum] ita B. VI; furtu E; furto F. || l. 20. mors eius cte*.
B 2. F l . 5. nullo modo] nnllatenns F 2 . 6; non F 4 .

1) Ad hanc sententiam spectant verba capitis 4.- secunduin superiorem legein. 2) Supra 35
l. 1 et 3. 3) .flhec fer, a6 auctoribus Legis Bakivariorum omissa, et sequens, ab eis
recepta (9, 5>J, utraque hand dubie Euriciana, ex antiquioribus fontibus iuris Romani,
non ex Lege Romana Alarici, haustae sunt. Cf. Legcs XII tabularum VIII, 12. 1 3 ; Si nox
furtum faxsit, si im occisit, iure caesus esto, luci . . . si se telo defendit; Ulpianus Ad
edictum lib. VIII. in Collatwne legiim Mos. et liom. 1, 'd, 2: furem nocturnum, quem lex 40
XII tabularum onmimodo pennittit oecidere, aut diurnum, quem aeque lex permittit, sed ita
demum, si se telo defendat; Pauli Sent V, 23, 9 (Coll. 1, 2, \): Si quis furern nocturnum
vel diurnum, cum se telo defenderet, occiderit, hac quidem lege (sc. Cornelia) non tenetur;
simiUter Gahts l. VII. Ad edictum provinriale, Dig. IX, 2, 4 § 1; v. 'N. ArchS XXIII,
p. 457 *-q.; cf. Cod. Eur. I. rest. 4, supra p. 29; L. Burg. 27, 8; L. Sax. 3 2 ; II. Brunner, 45
l
D. Rechtsg.' II, p. 483; infra VIII, 1, 13. 4) V. n. 3.
 LEX VISIGOTHOKUM VH, 2, 17—19. 295

Ttecc.Ew.} XVII. ANTIQUA. TII,2,17.

De male t r a c t a t i s et i n d e b i t e c o n t r a c t i s r e b u s , et ut t a n t u m de illa
re conpositio fiat, qtie fuerit a b l a t a .
Si quis res aut vestimenta aliena male tractaverit aut in itinere constitutum in
o aliquid contigerit vel furtim ei quodcumque tulerit, non pro omni sareina solutionem
inplere eogatur, sed de hoc, quod furtim abstulit vel male tractavit, secimdum leges
conponere non moretur.

Recc. m*v.\ XVIII. ANTIQUA. VII, 2,18.

De his ? que a d i v e r s i s n a u f r a g i i s rapiuntur.
L. Bom. Vis. '
fa l
« - [io ^Quidquid1 ex incendio, ruina vel naufragio raptum fiierit1, et aliquis ex hoc
qiiidquara ab alio fsusceperit sive celaverit, in quadruplum1 reformare cogatur.

JRecc.Erv.] XVDH. ANTIQUA. VII, 2,19.

De h e r e d i t a t e et s u c c e s s o r i b u s furis.
2
Si quis fiiri mortuo in hereditate aut ex testamento aut ex sangiiinis propin-
15 quitate successerit, quia crimen cum fiire defecit, penam quidem non sustineat, sed

VII, 2, 17. Codd. R 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. (6). (7 nonnisi XVII. ANTIQUA praebet,

reliqua demnt). (15). — l. 1. ANTIQUA deest R 2. E 1. VI. 4. 15. jj l. 2. De male — tantura des. V 2.
tractatis] tractis E 1; factis E 2. VI. 4. 5. 6. Pith. || l. 3. que fuerit] quem furti B 1; que fuit R2;
que fuerat E \. ablata] sublata VI. 2. 5. |j l. 4. res] rem i? 1. vestimenta] testamenta V2. male
20 deest V 2. in aliquid] ita B. E; mali quid V1; in aliquo cett. || l. 5. contingerit E 2. furtim] furtum
VI. tulerit] sustulerit Pith. omnia i2 2. sartina li 1. || l. 6. de hoc] hoc E2.V1; de eo R 2.
abstulerit V 3. legem E 2. Pith. leges conponere des. V1.
VII, 2, 18. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 20). — l. 8. ANTIQUA deest R 2. JST 1.
F l . 4. |j £. 9. que] qui E\. VI. a diversis] adversis B. V2; a dibersis rad. corr. adbersis E 2.
25 J. 10. ex] de VI. 2. Pith. ruine R 2. naufragium R 1. raptum] captum R 2; factum £ 2 . aliquis]
aliquid i? 1. VI. || 7. 11. quidquain] ita R; quippiam F 2 ; quicquam cett. alio] ita i?. E. V 2. 3.
Pith.; aliquo cett. reformare cogatur] reformetur E 1.
VII, 2, 19. CWrf. R 1. 2. . E l . 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 20). — l. 12. ANTIQUA deest R 2. £ 1 .
F l . 3. 4. |j Z. 13. successionibus R 2. E 2. V 2. \ l. 14. fure VI; furem F 3. hereditate] ita .8. E.
30 F 2 . 6; hereditatem cett. propinqiiitatem ^ 2 . || l. 15. cum furem R 2. deficit F l .

1) Scripta est lex ad exemplum Pauli Sent. V, 3, 2 ; Quidquid ex incendio, ruina,

naufragio . . . raptum, suseeptum stippressmnve erit, eo anno in quadruplum eius rei, quam
quis suppresserit, celaverit, rapuerit, convenitur, postea in simplum. Qnae Paulus ex edicto
praetoris hausit; cf. Dig. XLVII, 9, 1 pr. Legein nostrarn iam Euricus tulisse videtur, qui
35 etiam c. 280 (= L. Vis. V, 5, 3) poenam quadmpli pro rebus ex incendio furatis constihut;
cf. supra p. 7. 2) Cf. sitpra V, 6, 6 et p. 233, n. 3 ; VI, 1, 7 et p. 256, n. 2 ;
O. Stobbe in Bekker et Muther, 'Jahrbuch' V, p. 297 sq. 326 sqq.; Lexcis, 'Succession des
Erben in die Obligationen des Erblassers' p. 156 sqq. Visigothi in Iiac re leges Romanas
secuti esse videntur. Cf. Gai Jnst. IV, 112; est enim certissiraa iuris regula ex maleficiis
40 poenales actiones in heredem nec competere nec dari solere, veluti furti . . .; Dig.
XLVII, \, 1 pr.: Civilis constitutio est poenalibus actionibus heredes non teneri nec ceteros
quidem successores; idcireo nec furti eonveniri possunt; sed . . . ad exhibendum actione teneri
eos oportet, si possideant. . . . Item condictio adversus eos competit; y. Mommsen, cBom.
Strafrecht' p. 66. 755 sq.
 296 LEX VISIGOTHOKUM VII, 2, 19—21.

YII, 2,19. Recc. Erv.] damnum satisfactionis exolvat? quod fur, si rixisset, fuerat soluturus. Si
autem maius est damnum quam hereditas, faciat cessionem*.

*) F3 add.: qua[ntu]m ereditas evenerit; F20 adcl.: quantum de hereditate invenerit.

TII, 2,20. Becc. Erv.] XX. ANTIQUA.

De h i s , qui f u r e s a u t r e o s c a p t o s e x c u s s e r i n t . 5
Si quis furem captum aut reum alicui exeussorit, si maioris loci persona est,
extensus coram iudicem pro sola presumtione C flagella suscipiat et quem excussit
representare cogatur. Quod si alter eum prendiderit/ ciiius causa non est, de ea
conpositione, quara fur facere poterat, pro laboro suo quartam partem accipiat. Si
autem fur inventus non fuerit, iam tunc et penam furis qui hunc excussit perferat 10
et tantum de suo ipse conponat, quantum fur, quem excusserat, convictus satisfacere
potuerat. Si certe minor persona fuerit et furem representaverit, pro presumtione
sola et ipse C flagella suscipiat. Si autem fur inveniri non potuerit, et penam furis
et damna ipse sustineat*. Nam si preter furem alterius criminis quicumque reum
excusserit, similiter C flagella extensus accipiat; et si eum invenire vel presentare 15
nequiverit, eidein continuo vindicte subiaceat, quam reum illum, qui excussus est,
legalis sanctio pati demonstrat**. Si vero servus domino nesciente ista conmiserit,
pro presumtione CC flagella suscipiat et quem excussit representet. Quem si non
presentaverit, dominus eius, si voluerit, pro eo summam conpositionis exolvat; quod
si conponere noluerit, iuxta crimen admissi servum aut pro damno aut pro supplicio 20
tradat.

*) Jlad. add.: quantum fur, quem exeusserat, convictus satisfacere potuerat.

**) J r 4 . 8. addunt: D e vindicta vero soluta a presnmtore aut reo alter, qui cepit, quartam
partem accipiat.

T l l , 2,21. Becc. Ei*v.] XXI. ANTIQUA. 25

Si s e r v u s domino vel conservo f e c e r i t furtum.
Si servus domino suo vel eonservo aliquid involaverit, in domini potestate con-
sistat, qviid de eo faeere vellit; nec iudex se in liac re admisceat, nisi dominus servi
fortasse voluerit.

VII, 2, 19. 1.1. danmi satisfactionem V. quod corr. quain F 6 . fur] vir VI. solvitnrns It 2. 30
l. 2. maior E 2. quam] quod V 3. |j /. 3. qunntnm cred.] quam perperam pro quantum V 3.
VII, 2, 20. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8). — l. 4. ANTIQUA] deest li 2. E 1.
F l . 2. 6; FLS GLS ECDS EEX F 5 . Pith.; FLS CNDS F 3 . || l. 5. qui] quicum B 1. || l. 6. ex-
cusserint li 1. |! /. 7. et extensus B 2. iudicem] ita R; iudice cett. pro sola presumtione des. B 2.
presumtionem B 1. j| l. 8. alter eura] alterum B 2; aliter eum V 3. prendiderit] ita B. E; pre- 35
hendiderit cett. ea] ita B. E. V 1. 2. 3. Pith.; eadern alii. || /. 9. poterat] ita B 1; poterit B 2;
potuerifJE2. F 2 ; potuerat cett. Si] Sin E1. |{ l. 10. huncj illnm B 2. \\ l. 12. presentaverit B 2.
E 2. VI. 2. 3. 4. Pkh. presumtionem solam B 2; presumtione stia V 4. || l. 13. furem invenire
E 2. F. || /. 14. ipsc dee*t V 2. sustineatj suscipiat li 2. jj /. 15. .similiter] et ipse add. V 2. ex-
tensus accipiat] suscipiat V 2. H /. 16. reum] rem B 1. jj /. 17. legalis s.] leg-ali sanctione E 2. 40
sancio /* 1. pati] :: peti E 2; de&tt V3. \\ t. 18. presumtionem B 2; presumtione s o l a E. VI. 2.
CC] doceuta li 2; dncenta VI. suscipiat] snstineat F 4 . excusserat E 1. F 3 . representet] presentet
E2. VI. |i /. 19. dominus — voluerit des. B 2. || l. 20. insta E 2. admissi] ita B 1. VI; admisissi
B 2; admisi E 1; amissi E 2; admissitm cett.
VII, 2, 21. Codd. B 1. 2. JSl. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 20). — l. 25. ANTIQUA deest 112. VI. 4. 45
6. 20. |i l. 26. domino suo F 2 ; in domino V 1. eonservo suo E2. VI. faciat E1. || /. 27. domino
vel conservo suo F 2 . enbolaberit E 2. jj l. 28. qnid] quod si F 3 . vellit] ita B. E2; volnerit cett.
se deest E 1; in hac re se F 2 . rcm i? 1. servi deest B 2. || l. 29. forte F 4 .
 LEX VISIGOTHORUM VII, 2, 22. 23; 3. 297

Recc. Erv.] XXII. ANTIQUA. TII, 2,22.

I n f r a quod t e m p u s fur c a p t u s i u d i c i p r e s e n t a r e i u b e t u r .
Si quis furem aut quemcumqne reum conprehenderit 7 statim perducat ad
iudicem. Ceterum sue domui amplius quam ima die aut nocte eum retinere non
5 audeat. Si quis contra lioc fecerit, quinque solidos pro sola presiiratione iudici
cogatur exolvere. Et si servus lioc sine domini conscientia feeerit, C flagella
suscipiat. Si vero servus cum domini volumtate id conmiserit, conpositio redundet
ad dominum; ita ut, si honestioris loci persona est, X solidos iudici cogatur exolvere,
ex quibus medietatem sibi iudex usurpet et aliain medietate 1111 det; qui danmum
10 noscitur pertulisse.

Becc.Erv.] XXin. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVIXDUS REX. VII, 2.23.

Si furtive alienus q u a d r u p e s o c c i d a t n r .
L Bai r l
'••/"• - - Si quis caballum aliemira aut bovem vel quodlibet animalium genus nocte
aut occulte occidisse1 convincitur, novecupli conpositionem dare cogatur. Quod si
i5 eonvinci non potuerit, quod talia fecerit, sacramenta evidentissirae dabit. Si vero
hoc servus inmittente domino conmiserit, et ex hoc manifestis indiciis invenitur,
dominus servi tamquam fur novecupli conpositionem inplere cogatnr. Quod si servus
non convincitur, inscribatiir, et cum perventus fuerit talia conmisisse, aut sexcupli
reddat, aut cui damnum fecit serviturus subiaceat. Quod si innoxius fuerit inventus,
20 iuxta qnod aliis legibus2 est decretum, satisfaciat petitor domino servi.

Recc. Erv.] III. TITULUS: DE USUKPATORIBUS ET PLAGIATORIBUS

MANCIPIORUM.
I. Si quis mancipium alienum usurpet.
II. Si servum vel ancillam ingenuus plagiasse detegitur.

25 V I I , 2, 22. Oodd. B 1. 2 . E 1. 2 . VI. 2. 3 . 4 . 5. (6. 1 5 . 2 0 ) . — /. 1. A X T I Q U A ] deest R 2.

E 2. VI. 2. 6; FLS GLS RECESVINDUS REX F20. j| /. 2. quod] quot V 1. iudici pr. iub.] per-
dueatur ad iudicem Vlb. presentare iubetur] Ita B. E2; presentaro debetur VI; presentari debeat
V 4; presentetur V 2; presentari iubetur cett. || l. 3. conpreenderit li 2. E 2. || /. 4. nno B 2.
diem corr. die E 2. aut uua nocte V 2. nocte 11 1. eum deest V3. || l. 5. hoc] hec V 2. solidus
30 B 2; sold E 1. j| l. 6. Et si — snscipiat des. V 2; valde turhata praebet V 3. conscientia domini B 2;
c. d. sui E 2. V \. || l. 7. redundetur B 2. jj /. 8. ut deest B 1. honestiorisj hostestior corr. al. m.
honestior B 1; onestiores E 2. decem solidus B 2; X solds E\. cogatur exolvere] persolvat V4.
l. 9. alia B 2. medietate B 1. jj l. 10. dinoscitnr E 1.
VII, 2, 23. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15). — l. 11. FL. — KEX] des. E.
35 V2. 6; ANTIQUA V 8. 15. KECC.] REC0DUS B 1; RECCESSVINTHUS B2; RECESVnTDS V3;
RCHDS F 4 ; RCDS V 5. Pith.; RECAREUS VI. || /. 13. eolibet B 2; quolibet E 2. animalinm]
alium V 4. furtim nocte V 4. nocte occidisse convincitur occnlte V 2. [| l. 14. conpositione 11 2.
/. 15. talia n o n fecerit B 2. E. F 3 . 4. sacraraonta] sacramenti se R 1; sacramentnm F l . eviden-
tissima ^J. F 2 . 3. davit B 1. jj Z. 16. inmitente /i1. ex deest V 2. | ^. 17. coupositione B 1. in-
•iO plere cogatur] exsolvat B 2. F 4 ; dare cogatur F 2 ; exsolvere cogatur F 15. jj /. 18. inscribatur]
scribantur E 2; discribatur F 3 . et] set F l . peryentus] ita II. E. F 3 ; iuvcntus cett. aiit sexc. rcdd.
des. F 3 . sexcnplo I ? 2 ; sexcuplum VI. 2. j| ?. 19. aut — subiaceat dea. 112. fecerit E 2. ipse
serviturus E 2. F. si dees* F l . imioxiusj ito 72 1. iiJ 1; innoxiis V\\ innox ceti.
TIT. III. Lenima. Codd. B l. 2. E 1. 2. V1. 2. G.
•15 JriJer capitulonim. Codd. B 1. 2. i? 1. 2. V 2. — l. 23. alinnnm B 1. 11 /. 24. detegatur /f 1. /W*.

1) Reccessvindum hanc constitutionem antiqidori Codicis Euriciani legi substituisse videtur (cf.
l. rest. 1, sitpra p. 30/, unde primam sententiam recepit L. Baiuv. 9, 9. 2) Cf. VI, 1, 5.
hh. Sect. l. i. 38
 298 LEX VISIGOTHORUM VII, 3, 1—3.

Hecc. J3rv.] III. De ingenuorum filiis plagiatis.

Iffl. Si servus alienum plagiaverit serviim.
V. Si servus ingenuum plagiaverit domino inperante.
VI. Si servus ingenuum plagiaverit doraino nesciente.

VII, 3, 1. Recc. Erv.] I. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. 5

Si quis m a n c i p i u m a l i e n u m u s u r p e t .
Quicumque * ingenuus mancipium nsurpaverit alienum, eiusdem meriti mancipium
alterum cum eo conpellatur domino reformare. Si vero servus hoc fecerit, ipsum
mancipium domino reddat et C flagella suscipiat. Quod si usurpatum maneipium
prestum non fuerit, dominus servi eiusdem meriti mancipium illi domino det, qui io
mancipium amisit, donec qiii ablatus est restituatur; et sic ille, qui pro eo datus
fueratj servihmis domino reformetur.

VII, 3, 2. Recc.Erv.] II. FLAVIUS CHIKDASVINDUS REX.

Si s e r v u m vel a n c i l l a m i n g e n u u s p l a g i a s s e d e t e g i t u r .
Si quis ingenuus servura alienum vel ancillam plagiaverit, quattuor servos aut is
ancillas domino vel domine reformare cogatur et C flagellis publice verberetur. Quod
si non habuerit, unde conponat, ipse subiaceat servituti.

VII, 3, 3. Rece. Ew.] III. ANTIQUA.

De i n g e n i i o r u m filiis p l a g i a t i s .
Qui2 filium aut filiam alicuius ingenui vel ingenue plagiaverit aut sollicitaverit 20
et in populo nostro vel in alias regiones transferri fecerit, liiiius isceleris autor patri
aut matri fratribusque, si fuerint, sive proximis parentibus in potestate tradatur; ut
illi occidendi aut vendendi eum habeant potestatem, aut, si voluerint, conpositionem

/. 2. alienus JS 1. || l. 4. sciente R 1.
VII, 3, 1. Codd. R\. <5. E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 16. 20). — l. 5. FL. — REX] des. 25
F 3 ; FL. GLS REX E2 (in maryine). VI; FLS CHS REX F 4 ; ANTIQUA F15. RECC] RECODUS
H 1; RECCESSVINTHUS R 2; RCDS VI. 5. 6. 20. Pith.; RECD E 1; RECTS E 2. || /. 6. usurpet]
usurpaverit i? 2. F16. |l /. 7. alienum usurpaverit E 1. [| l. 8. conpellatum domino reformare co-
gatur F l . Loc servus F 2 . jj /. 9. manc. ilii domino F 2 . |j l. 10. prestum] ita B; p r e s e n t a t n i n
F 2 . 4. 8; i n v e n t u m F 1 6 ; preses E2; p r e s e n s cett. illi det domino F 2 . |j l. 11. admisit B 1. 30
sic deest F l 6 . datusj donatus V\. 2. Pith.
VII, 3, 2. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — l. 13. FL. — REX] des.
E\. F 2 ; ANTIQUA F15. 16. 20. CHIXDA8VINDUS] ita B2; CNDS Bl; CHDS F 8 ; CHS F 4 ;
RCDS 1*3; GLS RCDS F 5 . 6. Pkh.; GLS REDS E2; GLORIOSUS RECAREUS VI. || l. 15. pla-
gaverit, et sic saepiws plaga- yrro plagia- F l . servos vel ancillas F l ; servos vel quatuor ancillas F 2 . 35
/. 16. domino domineve F l . Pith.; domino dfiave (sic!) V 2. flagella E. || l. 17. servituti] servi-
turus B 2.
VII, 3, 3. Codd. Jil. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 16). — l. 18. ANTIQUA deest B 2.
F l . 2. 5. 6. 15. 16. |[ l. 21. populo nostro] ita B. E. V2; populo F 3 ; popnlos nostros cett. in
aliasj alias E 2. transferre B 2. feceritj preceperit B 2. in huius E 1. isceieris] ita 111. E2; 40
sceleris cett. autorj ita li 1 ; auctor cett. jj l. 22. fratribus qui E 2. fuerit E 2. tradantur B 1.
/. 23. potestatem liabeant E \. volnerint] non habuerint B 1.

1) De furto usiis hac lege agitur, sequenti de furto ipsonan mancipiorum. 2) Cf.
L. JRom. Vis. C. Th. IX, 14. Interpr.: Hi, qui filios alienos furto abstnlerint et nbicumque
transduxerint, sive ingenui sive servi sint, morte puniantur. 45
 LEX VISIGOTHORUM Vn, 3, 3—6. 299

Mecc. Erv.] homicidii ab ipso plagiatore consequantur, id est solidos CCC*; quia YII, 3,3.
parentibus venditi aut plagiati non levius esse potest, quam si homicidium fiiisset
admissum. Quod si eum ex peregrinis ad propria potuerit revocare, plagiator
CL solidos, hoc est medietatem hoinicidii, exolvat, aut si non habuerit, unde conponat,
5 ipse subiaceat servituti.

Recc. Erv.] IIIL ANTIQUA. VII, 3, 4.

Si s e r v u s a l i e n u m p l a g i a v e r i t servum.
Si servus servum plagiaverit alienum domino nesciente, servus, qtii hoc fecerit,
CL flagella coram iudice extensus accipiat; et sic etiam postmodum qui plagiatus est
10 domino reformetur. Ille vero, cuius servus plagiatus fuerat, mercedem capture a
plagiatoris domino non requirat; ita tamen, ut, si fortasse qui plagiatus est tarde
repperiatur, plagiatoris dominus alium eiusdem tneriti mancipium aut etiam eundem
plagiatorem ei7 cuius sei^vus vel ancilla plagiata est, dare conpellatur, tamdiu sibi
serviturum, quarndiu suus servus aut ancilla ei restituatur; et ita ille postraodum
i5 domino reformetur.

Recc. Erv.] V. ANTIQUA. VII, 3,5.

Si s e r v u s i n g e n u u m p l a g i a v e r i t domino i n p e r a n t e .
Si servus ingenutim plagiaverit ex domini iussione, ipse dominus conpositionein,
que est de ingenuis constituta, conpellatur inplere; ita ut dominus C publice flagella
20 suscipiat, et servnm inssa dornini conplentem molestia non contingat.

Recc.Erv.] VI. ANTIQUA. VII, 3,6,

Si s e r v u s ingenuura p l a g i a v e r i t domino n e s c i e n t e .
Si servus sine conscientia domini sui ingenuum plagiaverit, parentibus plagiati
sine aliqua dilatione tradatur, ut quod de eo facere voluerint in eorum consistat

25 V I I , 3, 3. 1.1. ab ipso] alii p r o . # 2 . consequantur] e o n s e | | (in Jine jpaginae) li 1 ; consequatur

B 2. id est] in E 2. solidos] hic et infra solct E 1 ; solids E 2. CCC] quingentos V 3 . Pith. (in
maryine); D V 4. 6. qnia] qua It 1. || l. 2. vinditi li 2. || l. 3. ad propria] ad propriam r e g i o n e m
Pith. j)otuerit deeat li 1. |j l. 4. CL] centum quinqnaginta i ? 2 ; CCL VS. 4. 6. Pith. (in margine).
VII, 3, 4. Codd. B\. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — l. 6. ANTIQUA] deest
30 B 2. F l . 2. 5. 15. 16. 20; ANTIQUA NOVITER V 3. 1 l. 7. servns alienus E 2. servum a. pl.
servrus R 2. |j l. 10. euius servus] qiii R \. || /. 11. non deest V 2. 8. |[ /. 12. mancipium] servum
F 4 ; mancipium, siq>erscr. servmn E 2. || l. 13. plagiatorem] deest li 2; plngiatore E 2. ei deest R 2.
servum B 1. vel] aut Mad. plagiata] plagiatus V 16. conpellatur] cogatur V2. |j l. 15. domiuo
stio Jlad.
35 V I I , 3, 5. Cbdd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3 . 4. 5. 6. (8. 16. 2 0 ) . — /. 16. A N T I Q U A deest B 2.
lrl. 8. 16. 20. jj /• 18. plagiaverit] aliemim domino nesciente servns ingenmim plagiaverit add. B \.
et ex d. E 2. iussionem B 1. |j I. 19. conpellatur — contingat] 2>ro Im v-erbU conpellatur — reformetur
ex leijits prioris fine repetit V3. inplere] exsolvere F 1 6 . flagella ptibliee E 1. || l. 20. conplcntem]
conpellentem B\; conplectentem E2~, conplente E\.
40 V I I , 3, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V1. 2. 3 . (4. 5. 6. 8. 15. 16). — l. 2 1 . ANTIQUA] ita B 1.
E. V2. 5. 8. Pith.; A N T I Q U A N O B I T E R F 3 ; deett B 2. F l . 4. 6. || l. 2 3 . comcientia d. suij domini
conscientia li 1; scientia d. s. F 1 5 . |j /. 24. con.sistat] consttat F 2 .

1) Ita semper antiquiores Legis Visigothorum fonnae de quantitate compositionis referunt;

perperam de hac re viri docti disseruerunt, editionibus infcriorem formam praebentibm fidti;
45 v. ex. gr. Wilda, 'Strafreckt' p. 427 sqq.; Dtxhn, 'Studien' p. 174 sq. Cf. infra VIII, 4, 16.
38*
 300 LEX VISIGOTHORUM VII, 3, 6; 4, 1.

¥11,3,6. Kecc. Erv.] arbitrio. Quod si qui plagiatus est reduci potuerit, et dominus pro servo
conponere vellit, libram auri pro iniuriam ingenui dabit.

Recc.Erv.} IIIL T I T U L U S : D E CUSTODIA E T SENTENTIA

DAMXATORUM.
I. Si iudex pro crimine interpellatus postea contemnatur. 5
I I . Ut comes iudici auxilium prebeat pro conprehendendis in crimine accusatis.
I I I . Si carcerem quis frangat aut custodi persuadeat.
I I I I . D e tollendis commodis ab his7 qui in custodia retinentur.
V. Si iiidex criminibus favens criminosum absolvat.
VI. D e damno iudicis criminosum indebite absolventis. ic
VII. Ut reus non in absconso, sed publice percipiat sententiam legis.

711, 4 , 1 . Recc. Erv.] I. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS KEX.

Si i u d e x pro c r i m i n e i n t e r p e l l a t u s p o s t e a c o n t e m n a t u r .
Si l qnis pro furtum * interpellaverit iudicem et euin contemnens postea sine
conscientia eius aliquid a reo in conpositionem acceperit, pro presumtione sua i»
V solidos iudici invitus exolvat**. Quod si lioc servus sine domini conscientia
fecerit, C flagolla suscipiat, et dominus servi nullam molestia pertimescat. Nam si
cum domini hoc fecerit volumtate, ipse doininus conpositionom superius conprehensam
conpellatur exolvere.

¥
) V 4. 8 : crimine; V 2: furto v e l aliquo crimine. 20
**) V 4. 8 addunt: et quod definitum est non valeat.

VII, 3, 6. l. 1. arbitrium B \. |j l. 2. vellit] ita B. E2; roluerit VI. 2. 4. Pith.; velit cett.
iniurinm] ita B; miuria cett. ingeimi dabit] ingenuo dabit V 1 6 ; dabit p a r e n t i b u s p l a g i a t i
V4. 8. tlabit] davit E2; dabit e corr. E \.
TIT. IV. Lemma. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 6. — l 3. SENTENTIAM R 1. 25
Tndex capitulorum. Codd. i? 1. 2. E 1. 2. V 2. 5. — l. 5. interpellatur R 2, ubi postea cout.
de-mnt. condemnatur E 1. || l. 6. coinis E 1. conpreendendis B 2. E 2. in cr. accus. des. R 2.
l. 1. custodi] custodia B 2. E 2. persuadat R. [| l. 8. in deest B 1. E 2. retinentur] detinentur B 2.
/. 9. fabens B 2. E 2. |j l. 1 1 . in absconso] absconse B 1. V 2. pereipiat] recipiat E 2. sententia
112. E2. legis deest 112. V 5. Pith. • -Oo
VII, 4, 1. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16). — l. 12. F L . — REX] des.
E2. V2. 3 ; ANTIQUA F 1 5 . GLOR. deeat V 6. EECC.] RECODUS Bl; RECCESSVINTHUS B2;
KECD J ? l ; RCDS F l . 5. 6. Plth.; C H S F 4 . || l. 13. interpellatuv et postea c. F 1 6 . condemnatur
R 1. F l . |j /. 14. furtum] ita B 1. i ' 2 ; fnrtu i J 1 ; furto ce«., ezceptis V 4. 8. 1 /. 15. conscientiam
fl 1. aliquid] adliquid B 1. a reo — aeeeperitj acceperit a reo in compositionem ^ET 1 ; d a r e s e o 35
in conp. acc. E2; d e d e r i t v e l a b e o in conp. aec. F l . 2. Plth. jj /. 16. domini] i7« j?. £". V 2.
Pith.; domini sui cett. j| Z. 17. nulla J& 2. molestia] tVa if. £ 2 ; molestiam F 3 . JJad.; c a l u m n i a m
E\. VI. 2. 4. 5. 8. 16. Pith. |j /. 18. hoc fccerit vol.j ita B. E 1; vol. id fecerit F 2 ; vol. hoc
fecerit cett.

1) Lex substituta esse videtur antiqidori, quae omnino compositiones extra iudicium fieri 40
vetuit. Ad cirius legis Euricl exemplum scriptae videntur L. Burg. 7 1 , 1 ; Si quis inconsciis
iudieibus de furto, quod ipsi factum est, crediderit componendnm, poenam, quam fur subiturus
erat, ipse snscipiat, et L. Baiuv. 0, 1 6 : Ut nemo de probato furto compositionem ausus sit
accipere, nisi antc iudicem suum iudicetur. Si autem praesumpserit hoc facere et eelaverit
iudici suo, tunc latronis culpae subiacebit; cf. etiam Pactiis Childeberti c. 3, LL. Cap. I, p. 5 : 45
Si quis furtum snntn invenerit et occulte sine iudiee compositionem aeceperit, latroni similis est.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 4, 2—4. 301

Becc. Erv.] II. ANTIQUA. YII, 4,2.

Ut comes i u d i c i a n x i l i u m p r e b e a t p r o c o n p r e h e n d e n d i s in crimine
a c c u s a t i s.
Quotiens Gotus seu quilibet in crimine, aut in furtum aut in aliquo scelere,
o accusatur, ad corripiendum eum iudex insequatur. Quod si forte ipse iudex solus
eum conprehendere vel distringere non potest, a comite civitatis querat auxilium,
cum sibi solus sufficere non possit. Ipse tamen comes illi auxilium dare non
moretur, ut criminis reus insultare non possit.

Becc.Erv.] III. ANTIQUA. TII, 4,3.

10 Si c a r c e r e m qnis f r a n g a t aut c u s t o d i p e r s u a d e a t .
1
Si quis carcerem fregerit aut custodi persuaserit, vel ipse carcerarius aut
custos eos, quos conpeditos habuit, sine iudicis iussionem aliqua fraude laxare pre-
sumserit, eandem penam vel damnum, quod ipsi rei fuerant excepturi, sustineat.

Becc.Erv.] HIL ANTIQUA. VII, 4,4.

i5 De t o l l e n d i s commodis ab liis, qui in c u s t o d i a r e t i n e n t u r .
Iudex, si aliquos in custodia tenuerit, vel hii, qui reos capiunt aut custodiendos
accipiunt, ab liis, quos in custodia miserint innocentcs7 catinatici nomine nihil
requirant nec pro absolutione eorum aliquid beneficii consequantur. Quos vero
culpabiles in custodia tenuerint, per singiilos, quos capiunt, singulos tremisses sibi
20 presumere non vetentur. Si vero talis sit fortasse condicio, ut ille, qui captus

VII, 4, 2. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 14. 16). — /. 1. ANTIQUA] ita It 1. F 2 ;

FLS GLS REDS REX E 2; deest R 2. E\. VI. 3-G. 14. 16. || /. 2. comis E 1. auxilii iudicis
V 1. ausilium Ji 2. E 2, et ita infra E 2. criniinum E 1. || l. 4. Gothus E 1. seu quilibet] seu
qnislibet E 1. VI. 2; seu bere quolibet E 2. furtumj ita II 1. E 2; furtu E 1; fnrto cett. aut in
25 aliquo] aut in alico li 2; vel in alico E 2. iscelere R 1. || l. 5. aceusator E 2. ad] et E\; x\i T r 3.
iudex s o l u s eum insequatar E 2. insequattir — iudex des. VI. sotns] solimt V2. \\ l. 6. potest]
potuerit R 2. a comite] ad comitem V 2. 3. [j l. 8. insnltare ei non V 2.
VII, 4, 3. Codd. Rl. 2. E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — /. 9. AXTIQUA] ita
R 1. El; deest R 2. E 2. T r l—6. 8. 20. jj l. 10. custodem R 2; custodia E 2. persuadat E2; per-
30 suaserit V1; suaserit F 4 . jj l. 11. custode i ? 2 ; custodia VI; cnstodia (a al. atram. j>ost add.) E 2.
vel ipse] ita R. E. VI. 2; aut ipse alii. carcerariura E\. || l. 12. custus R\. eos] reos R 2; eiiis
E 1 ; deest VI. conpeditos] conpeditus R 1; eonpetitor R2; comprehensos F15. 16. habnit] ita R.
E. VI. 2; habet alii. inssionem] ita R. E2; inssione cett. aliqnam frandem R 2. laxare pres.]
falsare pres. R 2; laxaberit E 2. |i /. 13. penam] c o m p o s i t i o n em V4. 8. ipse E 1. VI; ipsi
3» corr. ipse E 2. rei deest R 2. fuerint E 1. accepturi E 2. sustineant E 1; s. carr. sustineat E 2;
ipsc sustineat F" 3.
VII, 4, 4. Cbcta. JB 1. 2. £ 1 . 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — /. 14. ANTIQUA] ita
R 1; deest R 2. E. F l — 6 . 20. || l. 16.vtenuerit B 1; retinuerit E 1; detinuerlt R 2. E 2. V 1. 2.
vel hii] ita J? 1. F 1; hii deest Rl; vel liis R2; vel lii F 2 ; vet ii cttt. capiuntj puniunt F l . aut
40 cust. accipiunt des. R 1. li i. 17. ab bis] ab eis R2; ab is J? 2. imiocentibus F 2 ; innocentem F 3 .
catinatici] ita R 1; catenatici E\. V2. 6. 15. 16. 20. Pith.; catenacii R2; catina:eiis con: al. man.
catenaciis E 2; catenaticis V 5 ; cateuaticii V 1; cunatici V 3; catenati JTad. nomine] hominem E 2.
l. 18. absolutione] solutione E 1; absolutionem R 2. E 2. beneficio R 2. |[ /. 19. cnlpaviles i^ 1.
tenuerint] ita R. E \. F 3 ; rotinuerit F 1; retinuerint F 2 . 5; detinuerint cett. perj pro E l.

45 1) Zea: a J exemplum legis Romanae lata est; cf. L. Rom. Vis. C. Th. IX, 2, 2.
Interpr.: Si cle careere reus fugerit, a b eo, cni est traditus, requiratur; qui si eum non potuerit
praesentare, noverit negligens custos, illius se aut damnttm aiit poenam qui fugerit subitururn.
 302 LEX VISIGOTHORUM VII, 4, 4—7; 5.

VII, 4,4. Recc. Erv.] fuerat, ad exolvendam conpositionem relaxetur, ipse iudex eandem con-
positionem conpellat inpleri. Que cum ad eum, cui debetur, ad integrum ipso
insistente pervenerit, pro labore suo decimum consequatur. Si quis araplius, quam
nos statuimus, accipere fortasse presumserit, ei, cui abstulit, reddat in duplum.

VII, 4, 5. Recc. JEro.] V. ANTIQUA. 5

Si i u d e x c r i m i n i b u s f a v e n s criminosuin a b s o l v a t .
Si iudex quolibet beneficio corruptus aliquem innocentem occiderit, simili morte
damnetur. Si vero eum, qui morti digiius est, criminosum absolverit, septuplo,
quantum pro eius absolutione acceperat, illi, cui erat culpabilis, cogatur exolvere et,
de iudiciaria potestate repulsus infamis, a sibi successore iudice distringatur, ut eum, 10
quem relaxavit, presentet in indicio, qualiter de crimine convictus penam excipiat,
quam meretur.

TII, 4, 6. Recc. Erv.) VI. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS REX.

De damno i u d i c i s criininosurn i n d e b i t e a b s o l v e n t i s .
Iudex criminoso non parcat pro patrocinio aut amicitia alicuius. Nain si 15
favens criminibus non vindicaverit innocentem et absolverit criminosum, non quidem
moriatur aut debilitationem corporis patiatur, sed\ tam pro lioraicidio quam pro ouini
negotio summam conpositionis exolvat.

VII, 4, 7. Jtecc. Erv.] VII. ANTIQUA.

Ut r e u s non in a b s c o n s o , sed p u b l i c e p e r c i p i a t s e n t e n t i a m legis. 20
Iudex1, quotiens oceisuras est reum, non in secretis aut in absconsis locis, sed
in conventu publice exerceat disciplinam.

Recc.Erv.\ V. TITULUS: DE FALSAEIIS SCRIPTUKARUM.

I. De his, qui regias autoritates et preceptiones falsare presumserint.

VII, 4, 4. l. 1. fuerit V 1. ad exolvendam] ita R 1. E 2; ad exsolvendam H 2. E \; ab- 25

solvendam VB; ad solvendam cett. relaxetnr — conpositionem des. R 1. et ipse Ji 2. || L 2. con-
pellat inpleri] ita R. E 1. V8; compellatur inpleri V 3. 4. 15. 16; eogatur inplere cett. Que eum]
Quem cum li 1; Quemcumque V 2. ad eum] quado E 2. debetur] debitum 11 2. insistente pervenerit]
insisteutem venerit B 1; instante perbenerit E 2. deeimum] -X- iiummum V 2. j| l. 4. statuimus]
istabimus corr. al. man. istabilimus E 2; stabilirnus VI. 2. fortasse] forte 11 2. abstulerit F 3 . 16. 30
VII, 4, 5. Codil. R\. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 20). — l. 5. ANTIQUA] ita i? 1. E 1.
F 6 . Pith.; deest E 2. E 2. V 1. 2. 4. 5. 16. 20. || l. 6. fabens R 2. E 2. |j l 7. veneficio E 2.
/. 8. damnatus li 2. morti] ita R. E; inorte V. dignatus R 2. est deest R 1. absolverit] abstulerit
R 2. septuplum E. V. |j l. 9. pro] de R2; per F l . absolutioiiem R 2. E 2. VI. acceperat] per-
ceperat V4. culpavilis R 1. || l. 10. repulsus] expuisus F l . infamis] dee.it Rl; infamia E 1. V3. 35
a deest F 3 . constringatur F 4 . || l. 11. relaxabit R 2. E.
VII, 4, 6. Codd. li 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 16. 20). — /. 13. FL. — REX] des.
E\. F 6 . 16. 20; ANTIQUA NOBITER F 3 ; ANTIQUA F l 5 . GLOR. dee.it E 2. RECC.] RECerDS
R 1; RECCESSVINTHUS R 2; RCDS V 2. 5. Pith.; RETS E 2; RCHS V 4; RECAREUS VI.
l. 15. criminosum R 1. amicitiae R 2. || l. 16. fabens R 2. E 2. || l. 17. tam] tamquam R 2; 40
tamen E 2. quam pro omni] tam omni R 1. jj /. 18. exolvat] persolvat R 2. E 1.
VII, 4, 7. Codd. R 1. 2. E\. 2. V\. 2. 3. 4. 5. 6. — l. 19. AKTIQUA] ito R 1. iJ. F 6 ; dee*i
F l . 2. 3. 4. 5; FLS REX <wW. £ 2 . || l. 22. convcntu if 1. publico F 2 .
TIT. V. Lenima. Codd. H 1. 2. E\. 2. VI. 2. 6. — l. 23. FALSALSARIIS R 1.
Index cajntulorum. Codd. Ji 1. 2. E1. 2. F 2. — Z. 24. autoritates] ita R 1; auctoritatcs ceW. -45
presumserint] tfcesf 7^ 2; sumsorint E 2.

1) Cf. Dah7i, 'Studien' p. 205.

 LEX YISIGOTHORUSI VII, 5, 1. 303

JRecc. Erv.] H. De his, qui scripturas falsas fecerint vel falsare temtaverint.
IH. De his, qui sub nomine regis aut iudicis commonitoria falsa sive fincxerint
sive detulerint.
IIIL De his, qni testamentum contra viventis volumtatem aperuerint.
5 V. De his7 qui volumtatem defuncti celare vel falsare pertemtant.
VI. Si quisque sibi nomen falsum inponat aut parentes vel genus mutet.
VH. De callide et fraudulenter anterioribus seripturis confectis.
VIII. De callide et fraudulenter posterioribus scripturis confectis.

BeccErv.) I. ANTIQUA. TII, 5,1.

io De h i s , qui r e g i a s a u t o r i t a t e s et p r e c e p t i o n e s f a l s a r e presumserint.
Hi*, qui in autoritatibus nostris vel preceptionibus aliquid mutaverint, diluerint,
subtraxerint aut interposuerint, vel tempus aut diem mntaverint sive designaverint,
Pa u SeHl
" 9 > et qui rsignum adulterinum sculpserint vel inpresserint: lionestior1 persona mediara
partem suarum facultatum amittat? fisci commodis profuturamj minor vero persona
15 manum perdat, per quam tantum crimen admisit2. Quod si contingat illos auditores
vel iudices mori, ad qiios audientia vel iussio dostinata fuerat 37 aut episcopo loci aut
alio episcopo vel iudicibus vicinis territorii illius, ubi iussum fuerat negotium
terminare, liceat et datam preceptionera offerre et eosdem iudices negotium legaliter
hac iustissime ordinare.

20 l. 2. sub nomine] suo nomen B 2. conmunitoria Tt 2. E2. sive fincxerint sive det. des. B 2.
sive fincxerint] ita B 1 ; sibi fhixerint E \. V2; sibi fincserint E 2. |j l. 3. detnleruut E\. \ 1.4. ape-
rnerint deest B 2. || /. 5. pcrtcmtant] deest B 2 ; retemptant E 1. [| l. 6. qnisque] quisquis B 1 ; qui-
cumqne E 2. vel genus mutet des. li 2. |j /. 7. fr«indulentes B 1. scripturis confeetis de*. B 2.
l. 8. V I I I . — confectis des. E 2. scripturis confectis des. B2; confectis deest B 1.
25 V I I , 5, 1. Codd. Itl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 16. 18). — l 9. ANTIQUA] ita Bl;
deest cett. || l. 10. autoritates] ita B 1 ; auctoritates cett. et] a n t B 2. presums.] conantur V 4.
/. 11. Hi] Hii E\. F 6 ; Si VI. in] sine F16. autoritatibus] ita B 1. 2; auctoritatibus cett. vel
preceptionibus des. V1. diluerint] demerint Pith. || l. 12. subtraxerint deest B 1. aut] vel Mad.
l. 13. adulterimim] alterius V 3. sculpserint] fecerint add. V 2. honestior persona] ita B 1. V 2;
30 persona onestior VI. 5. 6. 16. 18. JPith.; honestior B 2. E. V 3; honestiores V4. mediam partera]
medietatem F16. j] l. 14. facultatis suarum E2; facultatnm suarum V. amittit VI. fisci commodis]
ita Ml. E\. V3. 4. Pith. fin viarg.J. Mad.; fisco comitis T r 3; fisco modis omnibns B 2. E 2. VI. 2. 5.
6. 18. Pilh. (in textu). j| l. 16. vel iudices des. B 2. ad] ant B 1; deest V 1. ad quos] quibus F 6 .
Pith. aut ad alio B 2. || l. 17. vicinis territorii] vicinis territorio E\. VI. 6. 18. Pith.; m i n i s t e r i o
35 E 2. territorii loci illius V 3. 16. || l. 18. terminari B 2. VI. 2. eosdem iudices] ita B. E; quosdem
iudices V 3 ; eisdem iudicibus V 2. 4; e o r u m i n d i c i o V 1. 5. Jfad.; eorumdera iiulicio V 6.
/. 19. hac] ita Ji 1. E2; ac cett.

1) Auctor legis huius praecepta kgis Gomeliae testamentariae ante oculos habuit; cf. Pauli
Sent. V, 25, 1 : Lege Cornelia testamentari.a tenentur qui testamentutn quotlve aliud instru-
40 mentum falsum sciens dolo rnalo scripserit, reeitaverit, subiecerit, suppresscrit, amoverit,
resignaverit, deleverit, quodve sigiiura adulterinum sculpserit, fecerit, expresserit, amoverit,
reseraverit . . ., honestiores . . . 2) Eadem poena falsariis instrumentorwn statuitur
Ed. Roth. c. 2 4 3 ; Cqpit. Karoli Magni a. 803—813, c. 2, LL. Cap.-I, p. 143. 3) /. e.:
quibns commisswn fuerat huius rei iudicium, AHtcr Dahn l. c. p. 216.
 304 LEX VISIGOTHORUM VII, 5, 2.

YII, 5,2. Becc. Em.] II. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX.

De his, qui s c r i p t u r a s falsas fecerint vel falsare temtaverint.
^"-"2/1"'' ^i* ^l * scripturam falsam fecerit aut ^recitaverit vel subposuerit ^sciens1 vel in
11 8 1

iudicio protulerit, et qui veram fsubpresserit1, subtraxerit, disruperit vel designaverit

aut diluerit, quique rsignum adulterinum sculpserit, fecerit1 vel ^inpresserit1: talium 5
scelerum rei eorumque conscii, dum fuerint publicati, si potentiores sunt, quartam
partem facidtatum suarum amittant. Si rero alieno iure debitam •scripturam
subtraxerint aut vitiaverint, eandem scripttiram subtraxisse vel viciasse coram iudice
suam professionem depromant; que professio, testibus roborata, perdite vel viciate
scripture robor obtineat. Quod si evidentissime, quid scriptura eontinuit, recordare 10
non potuerit, timc ille. cuius scriptura fuit, habeat licentiam conprobare per sacra-
mentum snum adque per testem, quid ipsa scriptura continuit evidenter; et ita datum
veredice testimonium scripture reparet veritatem. Si vero minor extiterit facultas
eorum, quara quod aliis facere conati sunt damnura, ipsi procul dubio cum his, que
habere videntur, eius servituti subiciantur, cui fraudem fecisse dinoscuntur. De 15
quarta vero parte, quam dari precipinms, principe liordinante vel iudice tres portiones
ille accipiat7 qui daranum pertulit vel pati potuerat; quarta vero regie potestati
servetur, ut, quid exinde iieri debeat, in arbitrio eius consistat. Humiliores sane
vilioresqne persone, que talia detecti fuerint conmisisse, et iuxta superiorcra hordinera
conscribere debebunt professionem, et perpetuo cui fraudem fecerint addicantur ad 20
servitutera; insuper autcm tnin humiles quam potentes persone centenis flagellorum
erunt verberibus cocrcendc. Quod si servi hoc fecerint, et eos alieni iuris esse
patuerit, illis consignentur perenniter servituri, quibus scripturam subtraxisse aut
celasse vel lesisse fuerint adprobati. Quod si iubentibus dominis suis talia fecerint,

VII, 5, 2. Codd. li\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 1S. 20). — l. 1. YL. — EEX] 25
de». El; ANTIQUA F 1 5 ; NOVITER add. V 3. CHINDASVIXDUS] ita JR2; CNDS S 1; CHDS E 2.
VI. 4. 5. 6; CINDAS F 1 6 ; GLS CHNS V 2; GLS CNDS V 3. 20. || l. 3. supposnerit] celaverit
V 4. insciens R 2. \\ l. 4. iuclieium Tith. pretulerit E 2. veras B 1; vera V2. vel subtraxerit
R 1. j| l. 5. aut ililuerit] aut d e l e v e r i t v e l diluerit V 2. quique] quisque V 1. 2; quicumque
Jfad.; et qnisqnis Pith. adultcrimim] alterius V 3. fecerit deest V 3. || l. 6. eorumque] eoram 30
qnae E\; eorum qui E 2. conscii] s o c i i R 1; concii E 2. sunt] fuerint V 16. |j l. 7. facultatnm]
rerum add. V 6. 18. iure] ita R; viro F 1 6 ; iuri cett. \\ l. 8. subtraxerint — scriptiiram des. V 1.
eandem] ita R. E\. V2. 6. Pith.; eadem F 3 ; etnndcm E 2; et eandem F 1G. 18. coram iudicem
R 1. ii l. 9. suam professionem] ita B; sua professiono E. V. testibusj ita R. E 1. V 2. 18;
a testibus cett. perdite] predicte R 2. Pith. \\ l. 10. roborj ita R. E1 ; nibor E 2; roborem F 6 ; 35
robur cett. recordari R 2. Pith. || /. 11. potuerit] poterint E2; potuerint VI. 2. fuit] fuerit F16. 18.
l. 12. adque] ita R; atque E l. F 3 . 15. 18; aut cett. per testem] pcr deest F 6 . Pith. iscriptura R 1.
contineat vel continuit V 5; continebat F16. et ita] rcddita R 1. datuni] dum E 1. j| l. 13. vere-
dice] ita R 1; viridice E 2; veridici E l ; iudici F 1 8 ; coram iudice F 1 6 ; veridiee cett. J| /. 14. aliis]
alii Pith. conantnr R 2. |j l. 15. subiaceantur R 2. E\. dinoscunt;ur] ita Rl; cognoseuntur R2; 40
noscuntnr E. V. De quartam voro partem R 2; De quarta vero parteni E 2. || l. 16. dari pre-
cipimus] ita R 1. E 1. F 6 . Pith.; dare preeepiraus R 2; dare precipimus ce«. principem hordinantem
/f 2. ordinanto JF. F. portiones] partos F 4. || /. 17. damnum] dam R \. potuerit R 2. E 1. quarta
vero parte (roce parte perperam ad exemplum sitperioris sententiae repetltu) R 1. (j l. 18. reservotnr R 1.
Humiles F 1. (| l. 19. que] qui E 2. V 1; qui corr. qii£ F 6 . detecti] ita R. E\. VI. 2. 6. Pith.; 45
detecta E 2; detestatae F 1 8 ; doteete c<?«. et iuxta] iuxta ^J 1; et iusta E 2. ordiuem 7?. F.
<?. 20. dcbebiuitj debuit E2; dcbnnt VI; debent F 2 . addicantur bis scr. R 1. || l. 21. insnper] facta
R 2. centenis] centum R2; C E 2. flag. rfee^f F 2. j,1 /. 22. verboribtisj ictibus Jfad. cocrcendi
R 2. E2; cohercende E 1. F l . iure i^ 2. I! /. 23. scriptura R 1. aut celasse rfes. i? 1-

1) i e x fortasse a Chindasvindo substitida est antiquiori, quae eodem modo atqu§ praecedens 50
et haec ipsa ex parte legem Corneliam imitabatur.
 LEX VISiaOTHORUM VII, 5, 2. 3. 305

Recc. Erv.] omne damnum redundet ad dominum. Ita etiam et de eis precipinms VII, 5,2.
observari, qui lucro suo studentes aliena testamenta vel alias seripturas subpresserint
aut vitiaverintj ut hisr quibus conpetit, inpedire aliquid possint. Et hii similiter tam-
quam falsarii teneantur et iuxta qualitatem persone superiori damno multentur*.
5 Recc.desunt. Erv.] Quod 1 si de supra taxatis capitulis nihil videatur accidere, id est?
qui scripturam alterius repperiatur viciasse, disrupisse, falsasse, celasse.
vel si quid in hac lege constitutuin est admisisse, sed sola neglegentia,
casu adque incuria suam quisque perdiderit scripturam, vel sibi
dixerit fuisse ablatam: si testis, qui in eadem scriptura suscripsit,
adhuc supprestis existit, per ipsum poterit coram iudice omnis ordo
scripture perdite reparari 2 . Quod si testem ipsum, qui in eadem
scriptura suscriptor accessit, mortuum esse contigerit, tunc si legitimi
et cognitiores repperti fuerint alii testes, qui eandem scripturam se
dicant vidisse et omnem textum vel firmitatem eiusdem scripture
15 plenissime nosse, similiter publica iudicum investigatione per eoram
testimonium ille, qui scripturam perdidit, poterit suam reparare et
percipere veritatem3.
*) F4. 8. addunt: Indices etiam falsitatis, quamvis auetores et rei inde fuerint, ab omni
damno liberi esse cognoscant; ceteri autem digniter se esse munerandos gaudeant.
20 Recc. Erv.] TH. ANTIQUA. VII, 5, 3.
De h i s , qui sub nomine r e g i s aut i u d i c i s c o m m o n i t o r i a falsa sive
finxerint sive detulerint.
Qui falsa commonitoria sub nomine regis sive iudicis nesciens protulerit, non
VII, 5, 2. l. 1. reddundet B 1. et de eis prec.] et dare prec. i ? 2 ; et de his prec. V 2. 6. Pith.
25 l. 2. istudentes R 1. alias] alienas F 2 . 16. 18. |j l. 3. conpetit] ita B. E. V2. 18; conpetunt cett.
inpediri E 1. possit E 2. V 2. Et hii]' ita 22 1. E; Et his B2; Et hi cett. || l. 4. et iiixta] et
iuxtam B 1; iuxta R 2. V 1; et iusta E 2. mulctentur F. |[ l. 5. Quod si et reliqua des. B. Quod
si] et quod si E\. || l. 7. sola] sua F16. j| l. 8. adque] ita E2; atque cett. incuriam E. VI. sua
V 2. sibi dixerit] sivi dixerit E 2; sividerit E 1. || l. 9. scriptura] deest E 1; scripturam V 2.
30 suscripsit] ita E 2; subscriptor accesserit Vl&. 18; subscripsit cett. \\ l. 10. supprestis] superstis E 1.
F 5 ; superstes F l . 2. 6. 8. 16. 18. Fitk. extiterit F 6 . coram iudicem E 2. || l. 11. eadem scripturaj
eam scripturam E2; ea scriptura F 6 . Pith. || l. 12. suscriptor accessit] ita E2; in loco raso al. man.
po»t add.i se snbseripsit F 6 ; subscriptor accessit cett. contig-erit] ita E. VI—6. 8. 15. 16. 18. Piih.:
constiterit Mad. || /. 13. et deest E 2. cognitores F l . 2. || l. 14. vidisse] et a u d i s s e add. F15.
35 omnem] hominem E 1. textu E 1; testum E 2. firmitate 271. || /. 16. suam] sua F 2 ; suum V 6.
Pith. || l. 18. Indices] ita emendavi; Iudices codd.
VII, 5, 3. Codd. Ji 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 16. 18. 20). — /. 20. ANTIQUA] ita B 1.
E. V2. 8; deest B 2. VI. 3. 4. 5. 6. 16. 20. || l. 21. sub] ad B 2. conmonitorium falsaverint sive '
B 2. sire] sivi E2; sibi F l . 2. || / . 2 2 . fixerint B 1; fincxerint B2; finserint E 2. tulerint B 1.
40 l. 23. regis] principis V 4. sive iudicis] vel iudicis V 2. pretulerit B 2.

1) Hoc Ervigii additamentum morem JRomanorum in reparatione i?istrumentoni)n amissorum

sequitur, quem praeripue ex Codice Iustiniano cognovimus; v. Cod. Just. IV, 20, 1 8 ; 2 1 , 4—8.
11. 13. Cf. quae disserui in 'Zeitschrift der Savigny - Stiftung f. Rechtsgesckichte I, Germ.
Abth/ p . 91 sqq. Lex Romana Visigothorum de hac re nihil continel. Ervigius forte morern
45 antiquum tisque ad aevum illud consuetudine tantum servatum legibus inseruit. Cf. I. c. p . 99 sq.
Accuratissirne huius legis praecepta servantur a. 879. in reparatione inslrumentomm mona-
sterii S. Andreae Exalatensis inundatione deperditorum, de qua referunt cartae quaedam editar
a Petro de Marca, Marca Hispanica, Append. nr. 39—41. C/. 'Zeitschr. d. Sav.-Stift.' l. c.
p. 100, n. 11. 2) Exemplum reparattonis huiusmodi praebet Marca App. nr. 39.
5o 3) Exempla reparationis huiusmodi praebet Marca App. nr. 40. 4 1 .
LL. Sect. 1. I. 39
 306 LEX VISIGOTHORUM VII, 5, 3—6.

TII, 5, 3. Recc. Erv.] incurrat falsitatis invidiam, sed euin, qui commonitorium dederit, non moretur
ostendere. Quod si eum noluerit nominare, aut quod ab eo commonitorium acceperit,
noluerit adprobare, pro qualitate persone ipse reatum falsitatis incurrat, sicut superius
continetur de his, qui falsas scripturas confecerint. Quod si ambo falsitatis conscii
habeantur, ambo falsarii teneantur. 5

Y%5, 4. Recc. Ew.] IIII. ANTIQUA.

De his, qui testamentum contra viventis volumtatem aperuerint.
f
^^s&T'' Quix viventis testamentum1 aut ordinationis eius quamcumque scripturain contra
ipsms falsaverit vel ^aperuerit1 volumtatem, ut falsarius iudicetur.

JU, 5, 5. Becc. Erv.] V. ANTIQUA. 10

De h i s , q u i v o l u m t a t e m d e f u n c t i c e l a r e vel f a l s a r e pertemtant.
2
Qui defuncti celaverit volumtatem aut in eadem aliquid falsitatis intulerit,
luenraij quod forsitam iudicio testatoris per ipsam scripturam fuerat habiturus, amittat,
illis, qiiibus fraudem facere conatus est, profuturum; et insuper pro falsitate ferat
infamiura. Nam si parvam aut nullam rem exinde consequi potuisset, ut falsarius 15
condemnetur.

Yn,5,6. ReccMrv.] VI. ANTIQUA.

Si quis sibi nomen falsum inponat aut parentes vel genus mutet.
P u f
y a5^' Qui3 sibi nomen falsum inponit vel genus1 mutat raut parentes finxerit1 saut
fllimifmn innnstnrji.m
aliquam inposturam fp.o.Ptrit. rpns falsitatis
fecerit, reus falsitatis habeatur.
Iiabfiatiir. 20

VII, 5, 3. /. 1. invidiam] iniuriam VI. 2. 5. 8. 18; infamiam. V 4. set B 2. E 2. communi-

turium E 2, et ita infra. \\ l. 2. hostendere ^ 2 . E 2. acceperit] accepit V 1. 6. |[ l. 3. supterius
V2. || L 4. conficerint E 1; confinxerint F 1 5 . 16. 18. || l. 5. abeantur R 2. E 2; habentur F 2.
falsari V1; ut falsarii V 6.
VII, 5, 4. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16). — l 6. ANTIQUA deest B 2. El.ro
VI. 4. 5. 6. 16. |j l. 8. viventis] betus E2; v i v i E 1; vibi V 3. ordinationis eins] ordinationem
sive V 2. 4. 1! l. 9. falsaverint li 1. vel aperuerit] des. 22 2; vel aperaerint B 1; vel apparuerit E 2.
indicetur] teneatur F 3 ; teneatur et iudicetur F16.
VII, 5, 5. Cocld. JS 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 18). — J. 10. ANTIQUA] ita £ 1.
E2; deest B 2. VI. 2. 3. 5. 6. 16; FLS CINS REX. ANTIQUA E 1. || l. 11. De his des. B 1. per- 30
temtant] temptaverint E 1. F l . 4. 5. j| /. 13. forsitam alterius repperiatur iudicio E 2. || l. 14. co-
natus] quonatns Ji 2. proturum JB 1. ferant B 2. H L 15. infamium] infamio F 3 ; infamiam E 1.
V1. 2. 5. 16. 18. aut] et B 2.
VII, 5, 6. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 18). — /. 17. ANTIQUA deest B 2.
E2. VI. 5. 6. 16. || l. 18. quisj ita Ji 1. V2; quisque B 2. El; quis al. m. corr. quisque E 2. sivi 35
E 2. inponet i? 1. vel] aut B 1. tl £ 19- Qnij Si quis B 2. inponit] ponit B 1; inponat B 2;
imposuerit F16. 18. vel] ut vel F 2 . mutat] mutet E 2. V 2; deest V 16. finxerit] fixerit B 1;
dixerit B 2. || /. 20. inpusturam E 2; inposituram E1.

1) Cf. Pauli Sent. V, 25, 7: Qui vivi testamentum aperuerit, recitaverit, resignaveritr
poena legis Comeliae tenetur; cf. ib. Vf 25, 1, supra p. 303 w. 1. 2) Cf. p. 303^ n. 1 40
et siipra n. 1. 3) Cf. Pauli Sent. V, 25, 1 1 : Qui sibi falsum nomen imposuerit, genus
parentesve finxerit, quo quid alienum intereiperet, caperet, possideret, poena legis Corneliae
de falsis coercetur.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 5, 7. 8. 307

Kecc.Erv.] VII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. YH, 5,7.

De c a l l i d e et f r a u d u l e n t e r a n t e r i o r i b t i s s c r i p t u r i s c o n f e c t i s .
Quorundam sepe calliditas exigit, tit nove sanctionis constituamus edictum, dum
eorum nova et aborrenda fraudis moKmina in aliorum deceptione concinnata
5 cognoscimus. Proinde quia sunt plerique tanto alios circumveniendi stiidio dediti,
ut sub unius cause nomine in multis capitiilis per scripture seriera interdum aliquos
obligent7 huius perpetim valiture legis constitutione decernirnus: ut, quicumque cum
alio de negotio speciali definiens generalem scriptis constitutionem subintroduxerit
adque ita circumvenerit aliquem, ut, dum de una causa fit convenientia, callide per
io scripturam intexeat, unde omnem de aliis negotiis alterius vocem extinguat, vel etiam
fortasse proveniat, ut non quidem per scripturam, sed sub aliis verbis aliut simulans
quicumque aliquem dolose aut fraudulenter in quocumque decipiat*, huius rei
presuintor et publica notetur infamia et ei, quem circumvenerat, manens obnoxius
eandeiHj que de falsariis lata est, censura legis incurrat. • Simili quoque damno vel
15 pena multandi sunt, qui propter evacuandam fraudulenter posteriorem scripturam per
anterioris scriptiire seriem res easdem, quas posterior scriptura continet, in alterius
nomine callide obligasse repperiuntur; ita ut tam ille, qui sub hac fraude talem
scripturam fecisse detegitur, quam ille, in cuius nomine facta fuisse constiterit, si
conscius fraudis huius agnoscitur, eadem, qua supra taxatum est, et in rebus et in
20 corpore iactura damnetur; et evacuata prior scriptura, firraa nihilhominus posterior
habeatur.
*) V4. 8. 18 et in margine 17 addunt: s e u quorumcumque p e r s o n e s u b molimine cuhisque
fraudis r e s iuris alieni distrahere v e l largiri nesciente domino p r e s u m s e r i n t , v e l qui
emtani a u t largitam fortasse conscius huius fraudis susceperit, amisso p r e t i o cum
25 omni r e i augmento domino reformandam.

Recc.mrv.] Vni. FLAVIUS CHINDASVENDUS REX. Vn,5,8.

De callide et fraudulenter posterioribus scripturis confectis.
Non inmerito cogitur debitum lieredis exolvere, qui successor hereditatis

VII, 5, 7. Codd. li 1. 2. E l. 2. T'l. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16. 20). — l. 1. FL. — EEX] des.
30 T 3 . 5; ANTIQUA add. P r 15; AN. NOVITER V4; NOVITER EMENDATA add. VS. CHINDASVTX-
DUS] ita B2; CNDS Kl; CHS E2; CIXS E\; CINDS F 1 6 ; CHDS V 1. 6; GLS CHDS F 2 ;
RECESDS Y 20. \\ l. 2. fraudolenter B 2, et ita infra. j| /. 3. ealliditas] calliditatis E 2; temeritas
V 2. exegit R 1. j| l. 4. nova et] nubant et in H2; noba et E 2. aborrenda] ita H. V1; oberranda
E2; abhorrenda cett. deceptione] ita B. E. VI. 2 ; deceptionem cett. concinnata] cominata E1.
35 l. 5. cognoscimur B 1. istndio i? 1. dediti] dedita V 1. j| l. 6. iscriptur B 1. |[ / . 7 . obligent]
alligeut F15. 16. perpetim valiture] perpetua litture E 1. cum alio] alio VI. 3. |j l. 8. in scriptis
B 2. II l. 10. intexeat] ita B.Vl; intaxat E2; intexat cett. || /. 12. aut] ac E. V. quocamque]
quodcumqne B 2. E2; quacumque VI; aliquo V 4. et huius B 1. huius rei] harum rerum V 4. 8;
harumque rerum F18. rei] ipse al. m. add. E 2. || l. 13. presumtor et] presumtorem B 2; presumtor
40 ut J E 2 ; presumtores et F 4 . 8. 18. publice Pith. notentur F 4 . 8. 18. circumvenerant F 4 . 8. 18;
eircumvenerit Pith. maneant obnoxii F 4 . 8. 18. |j l. 14. eandemque quam V 18. lata estj latam
F18. censura] ita B 1. E2; eensuram cett. incurrant F 4 . 8. 18. || l. 15. propterea B 2. || l. 16. an-
teriorem F l . j| l. 17. nomine] nomen B 2. E 2; et add. B 2. || l. 18. nomen al. m. corr. nornine
E 2. fuisse deest B 2. |j l. 19. concins E 2. agnoscitur] invenitnr F l . 2. 4. 5. qua] que E 2. F 1 6 ;
45 in qna F 4 . taxata F16. }| l. 20. prior] ita B 1. E 1; prioris B 2; priori cett. || /. 22. quorumcum-
que] cainscnmque V 17. 18. molimine cuiusque fraudis] cuiusque fraudis F 4 ; quacumque fraude
F17. 18. |! l. 23. iuris] paris F 4 . detrahere V17. 18. || l. 25. reformandam] ita F 4 ; reformande
F 8 ; r e s e r i t reformanda F17. 18.
VII, 5, 8. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16. 20). — l. 26. FL. — KEX] des.
£0 F 2 0 ; ANTIQUA F 1 5 . CHIKDASVINDUS] ita B2; CNDS B 1. F 3 ; CINS E 1; CIKTASNDS E2;
CHDS VI. 4. 5. 6. 8. Pith.; GLS CHDS F 2 ; RECESVINTUS Mad. || /. 27. scriptis VI.
39*
 308 LEX VISIGOTHORUM VH, 5, 8. 9.

VII, 5,8. Recc. Erv.] noscitur extitisse. Qiiia ergo nullis fraudem necesse est oceasionibus
excusare, huius perpetim valiture legis sanctione censemus, ut, qmcumque cuilibet
per cuiuscumque scripture contractum res quascumque dederit, que tamen repperiantur
quandoquidem aut non eius inris fiiisse, qui dedit, aut id, quod dedisse videtur, per
priorem scripturam ant quamcumque definitionem in cuiuscumque prius nomine 5
obligasse et sub quodam argumento id postmodum alteri dedisse, quod aut suum non
erat, aut iam prius alteri dederat, dum fraudis huius conmentum manifeste patuerit,
ipse quidera, qui fecit, si suprestis est, et promissionem et penam, quam ab eo edita
scriptiira testatur, subplere cogendus est. Si vero post eius obitiun eadem, que pre-
dicta est, fraus inveniri potuerit, id, quod autor spopondit, lieres eius aut heredes 10
cum pena etiam scripture conpellendi sunt petenti persolvere; aut si fortasse maior
est autoris sponsio vel pena per scripturam taxata, quam esse constat eius hereditas,
si noluerint lieredes satisfacere pro autorem, de id saltim, quod ex rebus eius
possident, cogendi sunt causidico facere cessionem. Quod si heredes non sint, ab
his, quibus res ipsa vel facultas, que relicta est7 possessa fuerit, universa reddi iuxta 15
presentem sententiam oportebit; eandein etiam in causis talibus ratione servata, ut,
«i reppertum fuerit conscio illo eandem fraudem intercessisse, in cuius nomine prior
scriptiira conscripta dinoscitur, tam ille, qni fecit, quam iste, qui conscius extitit, ad
satisfactionem promissionis vel pene, quam posterior scriptura continet, secundum
superiorem ordinem equaliter teneantur adque etiam iuxta tenorem superioris legis: 20
De his, qiii falsas scripturas confecerint \ et in corporibns et in rebus damna pariter
sortiantur.

VII, 5, 9. Nav.]
D e 2 liis, qui c i t r a n o t a r i o s p u b l i c o s i u s s i o n e s ac l e g e s p r i n -
c i p u m r e c i t a r e v e l s c r i b e r e a u s i fuerint. 25
Quorumdara inlicita actionum perversitas exigit legem ponere pro futuris,
ut eos, quos verbi disciplina non corrigit? saltim legalis censura coercendos
emendet. Et quia plerosque cognovimus iussiones regias non solum scribere,
sed etiam recitare atque scriptas exhibere notariis roborandas, unde diversa
in ipsis preceptionibus regni nostri introdueentes, vel dictantes atque scribentes 30

VII, 5, 8. /. 1. noscuntur ^ l . nullus R<Z; nuilius Pith. fraude R 2. El; fraudis VI. Pith.
occasionibus] excusationibus Y 16. jj /. 2. excusari B 2. E 1. VI. 2. Pith. sanctionem V2. (j l. 5. prius]
deest B 2; prioris V 3. nomen B 2. E 2. jj l. 8. suprestis] ita B 1; subprestiti E 2; superstis E 1.
VI. 2. 5; superstes V 8. 16; supprestis cett. ab] bab B 1. ?dita JS 1; editas B 2. |j l. 10. autor]
ita B. Vi. 5; auctor E 1. VI. 2. 3. 8. 15. 16; dator Mad. ispoponderat i2 2. heres] ita B. E\. F 1 6 ; 35
eres F 3 ; de r e b u s F 2 ; de r e cett. eius] autem El. [| l. 11. penam ^ 2 . E \. j) l. 12. anctoris
E\. VI. 2. 3. poenam E 1. per seriptnram] per scriptura B 1; scriptura E\. F 3 . taxatam E2.
l. 13. pro autorem] ita B; pro auto, al. m. add. ritatem E 2; pro auctore celt. de id] ita B. E; de
eo F. ex] in F 3 . || /. 14. causedico E1. ab his] des. B 1; ab is E 2. || l. 16. eandem] ita B 1.
E2; eadera cett. servata] reservata F16. ut] et B 1. |j l. 17. prins scripturam conscriptam B 2. 40
/. 18. iste] ste i ? l ; ille E 2. VI. constius R 1; conxius E 2. |j /. 19. promissionis sue F16.
VII, 5, 9. Codd. F15 ( = Mad.). (16, solam rubricam praebens). 18. (20). — /. 24. FLS KCDS
REX praemittit F 1 6 ; ANTIQUA praern. F15. citra] ita F 1 8 ; contra F15. iussiones ac leges prin-
cipum] ita F 1 8 ; ac regias iussiones prineipum F15. || l. 26. inlicita actionum perversitas] ita F 1 8 ;
inlicite actionum perversitates F15. exigit] ita emendavi; exigunt F 1 5 ; exhibuit F18. [j 7. 27. verbi] 45
ita F 1 8 ; verbis F l o . || /. 29. scriptas] ita F 1 8 ; scripturas F15.

1) VII, b, 2. 2) De auctore legis, guae etiam in versione Castiliana recepta est,

7
'Fuero iuzgo VII, b, d, nihil constat. Neque antiquam (V lb), neqne Reccessvindi (V 16J
legem esse crediderim.
 LEX VISIGOTHOKUM VH, 5, 9; 6, 1. 309

N&v.] capitalia etiam ipsa addi conantur, que nec a nostra celsitudine ordinationis VII, 5,9.
moderamine dispomintur, nec populo Dei congrua cernuntur, nec institutio
recte veritatis precipienda decernit, unde et gravissimis damnis atque spoliis
vel fatigiis populos ditioni nostre subiectos prospeximus molestari, obinde
5 huius novelle sanctionis edicto censemns: ut modo et deinceps nullus ex
notariis quorumlibet seu cuiuslibet gentis et generis homo extra notarios
publicos vel proprios regie celsitudinis eorumque pueros atque illos, quos
principalis instituerit preceptionis alloquium? iussiones sive diversas institutiones,
que ex nomine regio prescribuntur, recitare audeat, nullus scribere presumat,
10 nullus recitatum vel scriptum cuilibet notario ad roborandum dare intendat;
sed tantum notarii publici1 ac proprii nostri aut nobis succedentium regum,
vel qui a nostra clementia vel ipsis faerint ordinati, iussiones vel quascumque
regias preeeptiones recitare et licenter seribere intendebunt. Quicumque
tamen ex his cunctis vetitis extiterit deprehensus, utrum ingenuus an fortasse
15 sit servus, principmn vel iudicum instantia ducentis flagellorum verberibus
cesus, turpiter decaivatus ac insuper pollice in manu dextra absciso se
caruisse condoleat pro eo, quod contra huius institutionis edicta non sibi
licitas conaverit exercere actiones.

Recc.Erv.] VI. TITULUS: DE FALSAEHS METALLOKUM.

20 I. De torquendis servis in dominorum capite pro corruptione monete et
eorum mercede, qui lioc visi extiterint revelasse.
II. De bis, qui solidos et monetam adulteraverint.
III. De his, qui acceptum aurum alterius metalli permixtione eorraperint.
IIII. Si quorumcumque metalloram fabri de rebus creditis repperiantur aliquid
25 subtraxisse.
V. Ut solidum integri ponderis nemo recuset.

Reec.Erv.] I. VII, 6,1.

De torquendis servis in dominorum capite pro corruptione monete
et eorum niercede, qui hoc visi extiterint revelasse.
so S e r v o s 2 torqueri p r o falsa moneta in capite domini domineve n o n vetamus, ut

VII, 5, 9. l. 1. capitalia etiam ipsa] ita F 1 8 ; c a p i t u l a ea ipsa F15. |[ l. 2. congrua] ita F 1 5 ;

congruum F18. || l. 3. atque] ita F 1 8 ; ac F15. || l, 7. proprios] ita F 1 8 ; proprie F l 5 . || L 8. pre-
ceptionis] ita F 1 5 ; preceptis F18. institutiones] ita F 1 5 ; i n s t r u c t i o n e s F18. || l. 10. scriptum] ita
F 1 5 ; prescriptum F18. I! l. 12. vel qui a nostra clementia vel ipsis] ita F 1 8 ; vel ipsi qui a nostra
35 clementia F15. || l. 13. licenter] ita F 1 8 ; inlicenter F15. intendebunt] ita F 1 8 ; intendant V 15.
l. 14. his] ita F 1 8 ; ipsis F15. fortasse sit] ita F 1 8 ; forte F 15. |j /. 15. instantia] ita V 18; in-
stantium F 1 5 . ducentis] ita F 1 8 ; ducentonun F 1 5 . || l. 16. cesus] ita F 1 8 ; deest F 1 5 . |{ /. 17. edicta]
ita F 1 5 ; edita F 1 8 .
TIT. VI. Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 6. — /. 19. METELLORUM E 2.
40 Index cajritulorum. Codd. Ji 1. 2. E 1. 2. F 2 . — l. 20. corraptionem R 2 ; correptionem E 2.
monete — revelasse des. R 2. fl *• 2 1 . mercedem R 1. extiterint] fuerint F 2. || l. 22. et] ita R;
ad El; aut E 2. V 2. moneta R 1. |j l. 2 3 . permixtione corruperint des. R 2; permissione cor-
mmperint E 2. |j l. 24. repperiantur a. subtr. des. R 2. aliquod E 2. \\ l. 26. nemo] non R 1.
VII, 6, 1. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (15. 16). — /. 27. 1] ANTIQUA add. E 1.
45 F 1 5 . Pith.; AN add. F 4 ; A add. V 5. [| l. 28. corruptionem R 2. j[ l. 29. mercedem R 1. ex-
titerint] fnerint F 2 . || /. 30. Servos] Si servus E1. pro falsam monetam R 2.

1) De notariis publicis Vtsigothids nihil fere novimus. Cf. quae de his et de notariis regis
collegit Dahn, 'Kimige' VI2, p. 333. 2) Cf. supra VI, 1, 4 et p. 251, n. 2.
 310 LEX VISIGOTHORUM VII, 6, 1—3.

VII, 6,1. Recc. Erv.] ex eoram tormentis veritas possit facilitis inveniri; ita ut, si servus alienus
hoc prodiderit, et quod prodidit verum extiterit, si dominus eius voluerit7 manti-
mittatnr, et domino eius a fisco pretium detur; si autem noluerit, eidem servo a fisco
tres auri uncie dentur; si vero ingeiraus fiierit, sex uncias auri pro revelata veritate
merebitur. 5

VII, 6, 2. Recc. Erv.] U. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS REX.

De his, qui solidos et monetam a d u l t e r a v e r i n t .
^'•nTix^i ^Qui solidos adulteraverit, circumciderit sive raserit1, ubi primum lioc iudex
1

jta"'/rVi ^g ^ *^? statim eum conprehendat, et si servus fuerit, eidem dextera manu abscidat2.
110 1

Quod si postea in talibus causis fiierit inventus, regis presentie destinetur, ut eius 10
arbitrio super eum sententia depromatur. Quod si hoc iudex facere distulerit, ipse
de rerum suarum bonis quartam partem amittat, que omnismodis fisco proficiat.
Quod si ingenuus sit qui hoc faciat, bona eius ex medietate fiscus adquirat; humilior
vero statum libertatis sue perdat7 cui rex iusserit servitio deputandus. Qui autem
falsam monetam sculpserit sive formaverit, quecuinque persona sit7 simili pene 15
sententie subiacebit.

VII,6,3. Recc.Erv.] UL. ANTIQUA.

De his 7 qui acceptum aurum a l t e r i u s metalli p e r m i x t i o n e c o r r u p e r i n t .
Qui3 auram ad facienda ornamenta susceperit et adulteraverit, sive heris* vel
cuiuscumque vilioris metalli permixtione eorruperit7 pro fure teneatur. 20

*) V add.: aut argenti.

VII, 6, 1. /. 1. ex eorum] ex onun R 1. F 2 ; eorum VI. || /. 2. prodidit] ita B. E 1. F 3 . 16;

prodiderit cett. || l. 3. domino] dominus E 1. a fisco] ad fisco E 1; ex fisco li 2, ubi pretium — a
fisco desunt. autem] vero V2. |j l. 4. untie B 1. vero] autem V 2. fnerit] u b i p r i m u m hoc
i u d e x a g n o v e r i t , qnae in VII, 6, 2 omisit, hic adcl. li 1. untias R 1; unce li 2. 25
V I I , 6, 2. Codd. B 1. 2 . E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. 6. (8). — l. 6. F L . — R E X ] des. F 3 . 16. 2 0 ;
A K T I Q U A F 1 5 . GLOR. deest E2. Mad. RECC.] REC€rDS B 1 ; R E C C E S S V I N T H U S M 2; R E 1 ;
RCDS V2. 5. 6. 8. Pith.; R E C A R E U S F l ; C H D S V4; CINDASVINTtTS Mad.; deest E 2. || 1.1. so-
lidus B 1 ; soliS B 2. et] a u t E. V. moneta B 1. jj l. 8. solidus B 1 ; solidu JR 2. adulteraverint
B 2. E 1. circumciderit — agnoverit des. B 1. cireumciderint E 1. raserint E 1. || l. 9. com- 30
preendat B 2. E 2. eidem] ita B. E 2. VI. 2. 3 ; ei cett. dextera manu] ita B 1. E 1 ; dextra manuni
i ? 2 ; dexteram manum F 2 ; iudex terram manum F 3 ; dextram manum cett. abscidat] ita B 1. E. VI.
2. 6. Pith.; abscidant i ? 2 ; abscindat Mad. [j l. 10. Quod si] Qui si VI. 2. talibus] tabulis VI.
l. 12. omnisinodis] ita B. E 2 ; omnimodis alii. [| l. 13. qui hoc faciat des. B 2. hoc] ita B 1. F 2 ;
oc V 3 ; hec al. m. corr. hoc E 2 ; hec cett. faciat] fecerit V 2. medietatem B 2. |j /. 14. vero 35
staturn] vero persona statim F 2 . istatum B 1. libertatis] i n g e n u i t a t i s E 1. i W i . perdat] amittat
F 4 . j! Z. 15. isculpserit B 1. persone i? 1. i ? 2. pene sententie] *to 5 1 ; pene et s., et del. B2;
pene et s. cett.
VII, 6, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 16. 20). — l. 17. ANTIQUA deest R 2.
VI. 4. 8. 16. 20. |i l 18. corruperit B; corrumperint E 2. |j Z. 19. heris] ita B; eris E 2. VI; 10
aeris cett. |j Z. 20. cuiuscumque] cuiuslibet T'4.

1) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. IX, 18. Interpr.: Quicumque solidum circumciderit aut
adulterum supposuerit, aut falsam monetam fecerit, capite puniatur; Pauli Sent. V, 25, 1
(L. Mom. V, 21, \): quive nmnmos aureos, argenteos adulteraverit, laverit, eonflaverit, raserit,
corruperit. 2) Eadem poena etiam ingenuis monetariim falsariis stahiitur Ed. Roth. c. 242; 45
Capit. legibus add. a. 818. 819, LL. Cap. I, p. 285; c/. Wilda, 'Strafrecht' p. 938. 3) Cf.
Pauli Sent. V, 25, 5 : quive aes inauraverit, argentaverit, quive cum argenttim aurum poneret,
aes stannumve subiecerit, falsi poena coercetur.
 LEX VISIGOTHORUM VII, 6, 4. 5. 311

JRecc.JSrv.] im. ANTIQUA. YII, 6,4.

Si quorumeumque metallorum fabri de rebus c r e d i t i s r e p p e r i a n t u r
aliquid subtraxisse.
Aurifices aut argentarii vel quicumque artifices, si de rebus sivi conmissis aut
5 traditis aliquid snbtraxerint, pro fure teneantur.

Becc.Erv.] V. ANTIQUA. YII,6,5.

Ut solidnm i n t e g r i p o n d e r i s nemo r e c u s e t .
Solidum1 aureum integri ponderis, cuiuscumque monete sit, si adulterimis non
fuerit, nullus ausus sit recusare nec pro eius aliquid moneta reqiiirere preter hoc7
io quod minus forte pensaverit2. Qui contra hoc feeerit et solidum aureum sine ulla
fraude pensantem aceipere noluerit aut petierit pro eius conmutationem mercedem,
districtus a iudice, ei, cuius solidum recusaverit, tres solidos cogatur exolvere. Ita
quoque erit et de tremisse servandnrn.

VII, 6, 4. Codd. 22 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 18). — l. 1. ANTIQUA] ita
15 B 1. E. V2. 3. 8. 15; deest B 2. F 4 . 6. 16; FLS GLS ECDS EEX F 5 . Pith.; FLS GLS EECAREUS
REX VI. |i l. 3. aliquid] aliquo 22 1. subtraxsisse B 1. || / . 4 . aut] ita B. E. V 2. 3 ; deest cett.
artifices deest V 4. sivi] ita B 1. 2? 2; sibi cett. || /. 7. subtraxerint] qui talia fecerint add. F 1 6 ; qui
talia feeerit add. F18. teneatur E 2. F 1 8 .
VII, 6, 5. Codd. B 1. 2. E \. 2. VI. 2. 3. 4. (5). 6. (8. 13. 15. 16). — l 6. ANTIQUA] ita
20 B 1. F 2 . 3. 5. 8. 15; deest B 2. E. VI. 4. 6. 16. || l. 7. solidum] ita B. E 1. VI. 2. 3. 4; solidum
a u r e u m cett. || l. 8. Solidum] Ut solidum B 2. fl Z. 9. nec] ne 2? 1. eius] ita B. E. VI. 2. 3. 4. 6;
eius commutatione Pith. Mad. monete 27 2. F 6 . Piih. Mad. preter] propter F13. 15. 2^$. || l. 10. Qui]
Si quis F 2 . || l. 11. eius] uius E 2. conmutationemj ita B. E 2; conmutatione cett. mercedem]
mercede E 2; excedem B 2. || l. 12. cuius] ita 22 1. E; cui cett. recusaverit] ita 2?. E \. V 2. 3.
25 5. 6; recusavit cett. solidus 22 1; solift 22 2. E1. || /. 13. tremisse] premisse 22 1; tremisses B 2.
F 3 ; trimisses 2? 2; tremisso E 1.

1) (7f. Pauli Sent. V, 25, 1 : Lege Cornelia test. tenentur: . . . quive niunmos . . .
vitiaverit vultuve principum signatam monetam praeter adulterinam reprobaverit; v. Mommsen,
'Rom. Strafrechi' p . 674. Visigothi autem reprobationein verae et integrae monetae aliter atque
30 Romani, non iisdem poenis duris vindicabant atque crimen falsae monetae. 2) Cf. Cod.
Theod. IX, 22 (L. Rovi. IX, 18J; L. Burg., Const. extrav. 22, 7.
 DE INLATIS VIOLENTnS ET DAMNIS.

LIBER OCTABFS.
I. TITULUS: DE INVASIONIBUS ET DIEEPTIONIBUS.
I. Ut solus patronus yel dominus culpabiles habeantur, si eisdein iubentibus
ingenuus vel serrus inlicita operentur. 5
II. Si possessor per violentiam expellatur.
III. Si ad faciendam cedem turba quoadunetur.
i m . Si intra domum vel ianuam suam violenter aliquis includatur.
V. Ut nulla res ab alio possessa absque iudicio usurpetiir.
VI. Si ad diripiendum quisque alios invitasse repperiatur. 10
VII. Ne absente domino rel in expeditione publica constituto cuiusquam domus
inquietetur.
VIII. Si aliquid inlicitura faciant servi eius? qui in expeditione est publica
constitutus.
VIIII. De his? qui in expeditione euntes aliquid auferre et depredari presumant. 15
X. Ut socios nominet? aput quem pars rapine inventa cognoscitur.
XI. De his, qui diripienda indicare repperiuntur.
XII. De his, qui itineranti vel in opere rustico constituto aliquid abstulerint
yel molestiam inferre presumserint.
XIII. Si ille, qui diripit, in ipsa direptione morte necetur. 20

y m , l , l . Recc.Erv.] I. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS REX.

Ut solus p a t r o n u s vel dominus c u l p a b i l e s h a b e a n t u r , si eisdem iu-
b e n t i b u s i n g e n u u s vel servus i n l i c i t a operentur.
Hoc principaliter generali sanctione eensetur, ut omnis ingenuus adque etiam
libertus aut servus, si quodcumque inlicitum iubente patrono vel domino suo fecisse 25

LIB. VIII, TIT. I. Lemmata. Codd, R 1. 2. E\. 2. F l . 2. 6. — l. 1. ET DAMNIS des. R 2.

l. 2. OCTABUS] ita R \. E2; OCTA^TJS R 2. E 1. V2. 6; VIII VI.
Index capituhrum. Codd. Ji 1. 2. E 1. 2. — l. 4. iubentibus — operentur des. R 2. [j l. 7. quoad-
unetur] ita R. E2; coadunatur E 1. || l. 10. deripiendum quisquis R 2. repperitur R2; repperiantur
E 1. I l. 11. absentem R 2. cuiusquam — inquietetur des. R 2. || /. 13. in deest E \. expeditionem 30
R 2. est p. coastitutus des. R 2. \\ l. 15. expeditione] ita R. E. aufert R 2. et depredari pres.
des. R 2. depredare E 2. presumunt E 2. |j l. 16. socios suos R 2. H l. 17. De — repperiuntur
des. E 2. repperiantur R 2. jj l. 18. itineranti] ita R 1; iteranti E; in itinere R 2. in opere] in
deest R 1. aliquid — presumserint des. R 2. || l. 20. deripit R 2. direptionem R 2.
VIII, 1, 1. Codd. R 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. (4). 5. (6. 8. 15. 16. 19. 20). — /. 21. FL. — KEX] 35
des. VI. 2. 16; ANTIQUA F15. 19. GLOE. deest E 2. V 4. 6. 8. 20. RECC.] EEC0DUS R 1;
KECCESSVINTHUS i ? 2 ; EECDS E 1; ECVS F 3 ; ECDS F 5 . 6. 20; CHS E 2; CDS F 4 ; CHDS
F 8 . |! l. 22- culpaviles hic et infra R 1. || l. 24. censetur] ita R. E. VI. 2. 3. 5. JPith.; censemus Mad.
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 1, 1—3. 313

Recc. Erv.] cognoscitiir, ad omnem satisfactionem conpositionum patronns vel dominus VIII, 1,1.
obnoxii teneantur K Nam qui eius iussionibus obedientiam detiilerant, culpabiles liaberi
non poterant, quare non suo excessu, sed maioris inperio id conmisisse probantiir.

Sece.JErv.] n. AXTIQUA. TIII, 1,2.

5 Si p o s s e s s o r p e r v i o l e n t i a m expellatur.
Quicumque2 violenter expiderit possidentem, priusquam pro ipso iudicis sententia
procedat, si causam meliorem habuerit, ipsam causam, de qua agitur, perdat. Ille
vero7 qui violentiam pertulit7 universa in statu, qno fuerant, recipiat quod possedit
et securas teneat. Si vero illud invasit, qnod per iudicium obtinere non potuit, et
10 causam anrittat et aliut tantuni, quantum invasit, reddat expulso.

Recc.Erv.] III. ANTIQUA. TIII, 1,8.

Si ad f a c i e n d a m cedem t u r b a coadunetur.
"" Qui ad faciendam cedein •turbas congregaverit, aut qui ^seditionem1 alteri, imde
3 1

contumelium ^corporis1 sentiat, fecerit vel faciendam incitaverit aut preeeperit, mox
15 iudex facti crimen agnoverit, eum eonpreliendere non inoretur; ita ut caput liuius
sceleris, infamia notatus, extensus publice coram iudice LX flagella suscipiat et
onmes, qui cum eo venerint vel quid fecerint, nominare cogatur, ut, si in eius
patrocinio non simt, unusquisque ingenuorum quinquagena flagella suscipiat. Servi
antem Imius criminis socii? si alterius domini sunt, singuli in conventu publico ad
20 alioram terrorem extensi coram iudice ducentenos liictus accipiant flagellomm.

VIII, 1, 1. l. 1. conpositionum] ita B. F 1 6 ; conpassionum F 4 ; poenarum conpositionem E1;

et conpositionem cett. ji l. 2. inssionibus deest B 1. detulerint F 2 . culpaviles B 1. jj l. 3. potuenmt
B 2. F 1; potuerunt corr. poterunt E 2. quare] ita 11. E. V2. 3 ; quia cett. conmisisse] fecisse V2.
YIII, 1, 2. Codcl. II 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (6. 8. 15. 16). — l. 4. ANTIQUA] ita 11 1.
25 E2. V2. 5. 8. 15. 16. Plth.; ANTIQUA NOBI V 3; tleest li 2. E 1. V1. 6. |j l. 6. sententiam li 1.
l. 7. et ipsam B 2. || l. 8. vero] autem V 2. statu] istntu B 1; statum B 2 statutum E 2. qnod]
ita B; que E. V. || l 9. et deest E 1. illnt 112. E 2. invaserit V 16.
VIII, 1, 3. Codd. B\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (6. 8. 15. 16. 18. 20). — l. 11. ANTIQUA]
ita B 1. El. F 5 . Fith.; deest B 2. E 2. VI. 2. 4. 6. 16. || l. 12. quoadnnetur B 2. E 2. || l. 13. turba
30 Bl. aut qui] ita B. E. V 2. 3. 16. 18. Pith.; atqae ceti. || /. 14. contumeliam E 1. F 2 . 16. 18. Pith.
faciendum F 2 . concitaverit V 1. mox] ita B. E; mox tit cett. j| l. 15. facti deest Pitli. caput]
captus Pith. liuius] deest Ii 1; eius 17. f ?. 16. sceleris] scelerati E 1. notatus] notatum F 16;
notetur B 2. iudicem B 2. LXj ito B. E. F 4 . 5. 8. 15. 20; sexaginta V 1. 2. 18; XL F 3. 16.
l. 17. venerunt F 2 . vel quid fecerint des. F 3 . quid] qui i? 1; qui id F 5 . Pith. ut si] et si F 2 . 16;
35 ut F 3 . || l. 18. quinqnagena] L B 1; quinqnaginta F l ; LX F 4 . suscipiat] ita B. F l ; suseipiant cett.
l. 19. autem] tamen F 2 . dominii E\. |j /. 20. ducentenos] CC ^ 1. VI. 2. hictus] ita B. E2; icttis cett.

1) Cf. VU, 2, 5; «ipra p. 290, «. 2. 2) Cf. L. Rom. Vis. C. Th. IV, 20, 3.
Interpr.: praecipimus, ut, si quis aut fiscalem rem aut privatam ante sententiam a iudice prolatani
invaserit et noluerit exspectare litis eventura, perdat negotium qui contemsit exspectare
40 iudicium. Hle vero, qui hoc praesumsit invadere, quod per iustitiam apud iudicem non poterat
obtinere, liabita aestimatione talem rem aliam illi domino restituat, qualem noscitur ante
iudichim pervasisse. Slmiliter l. c. II, 26. Interpr. 3) Cf. Pauli Sent. V, 3, 1; qui per turbain
seditionemve damnum alicui dederint dandumve curaverint . . ., quod si ex hoc corpori alicuius . . .
noeeatur. De fadnoribus cum adiutoribus vel contubernio canwiissis, ad qnae haec lex et sequens
45 spectant, cf. Wilda, 'Strafreclit' p. 612 sqq.; II. Brunner, {D. Rechtsg.' II, p. 570 sqq.
LL. Sect. 1. L 40
 314 LEX VISIGOTHORUM Vffl, 1, 4. 5.

YIIJ, 1, 4. JRecc. Hrv.\ IIH. FLAVTUS CHINDASVEsDUS REX.

Si i n t r a domum v e l i a n u a m s u a m v i o l e n t e r a l i q u i s i n c l u d a t u r .
Quicumque domimirn vel dominam intra domum vel curtis sue ianuam violenter
incluserit eisque aditura egressionis negaverit sive, ut id fieret, aliis preceperit, pro
ausi temeritate autor sceleris det domino vel domine auri solidos numero XXX et o
preter hoc C flagella suscipiat. Hii vero,' qui malis volumtatibus eius consensermt
ausiliuinve, ut lioc fieret, prestiterint, si in eius patroeinio non sunt, singuli in-
gemiorum quindecenos solidos illis? quibus violentiam intulerunt, cogantur inferre et
pro aruissi presumtione centena flagella suscipiant. Servi auteni, si id domino vel.
domina non iubente eonmiserint, CC hictus accipiant flagellorum. Si vero ita dominus io
vel domina a violento vel presimitore extra snani domiim rel ianuam excludantiir, ut
continuo, quod est gravius, potestas eis ab ea domo vel familia ceterisque rebus
auferatur, conmissor sceleris damnum invasionis incurrat adque etiam C hictus accipiat
flagellorum. Ingenui autem huius criminis socii, si in eius patrocinio non sunt,
C flagella suscipiant et singiili treeenos solidos cogantur exolvere, illis procul dubio 15
profuturos, quibus hanc iniuriam intiilisse noscuntur. Quod si hoc servi ignorantibns
dominis sua sponte conmiserint, servi penam sustineant snperius conpreliensam 5
domini vero nihil iniurie vel detrimenti perferant. Id ipsut etiaiu patiantur, qui
donmm alienam sua antoritate sine regis vel iudicis iussione adpreliendere, discribere
aut obsignare presumserint. 20

YIII, 1, 5. Recc. Ew.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX.

Ut n u l l a r e s ab alio p o s s e s s a a b s q u e i u d i c i o u s u r p e t u r .
!Nullusl coiues, vicarius, vilicus, prepositus, actor aut procurator seu quilibet

VIII, 1, 4. Codcl. B\. 2. 271. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16). — l. 1. FL. — REX] de*. E2;
AXTIQUA P r 15. CHINDASVINDUS] ita B 2; CNDS R 1 ; CHDS V 4. 6; C E 1; GLS ECDS V2. 25
3. 5. Pith.; GLORIOSUS RECAREUS F l . |[ l. 2. i.inuam suam] curtis sue iamiam F 2 . 1 l. 3. domus
B 2. vel] sive B 2. cortis Plth. Jfad. sue] sive B2; vel 271. |[ V. 4. inclusit VI. ggressionis 2^1..
.sive] seu 2? 1. nt deest B 1. precepit V 1. [j l. 5. ausi] ita B 2. 271. VI; facti 2? 1; ausura F 3 ;
ausus cett. temeritatem B2; temeritatis I r 3 . autor sceleris] ita Bl; auctoris B2; auctor isceleris
27 2; auctor sceleris cett. || Z. B. preter hoc] insnper F l . 5; insuper preter hoc F 2 . || 1.7. ausilinrave] 30
ita B; ausilium 27 2; axiliumve 271; auxiliumque F 2 ; auxilinm F 3 ; aiixiliumve cett. ut hoc fieret
des. V 3. prestiterint] prebuerint F 4. |j /. 8. quiiulecenos] ita B. E 2. F 1. 3 ; quindenos cett.
l. 9. ainissi] ita 2? 1. 27 2; ammissi F l ; admissi cett. presumtionem 27 2. || /. 10. CC] ducentenus
B 2. CC — flagellorum] dacenta ilagella accipiant V 4. liictus] ita B; hictibus E 2; ictus cett.
l. 11. violento] volente 271. F l . presumtorem B 1. ianna B 1. excludatur B 2. 271. utj et B 1. 35
F16. li /. 12. gravis F 2 ; cravis F 3 . potestatis eius ab F l ; potestas eius ab F 2 . 3. domu 27 1;
domum 27 2. || l. 13. adque — flagellorum] atque C flagella capiat F 4 . C] centnm B 2. liictns]
ita B. 27 2; ictiis cett. j| /. 15. C] centena B 1. trecenos] trecentenos B 2; XXX VI. 2. 4; trigen-
tenos F 3 ; triginta F 5 ; tredecenos F 1 5 ; deeenos F 16. solklus B 1. [j l. 16. in hanc 27 2.
intnlisse al. m. corr. inclusisse 27 2. || l. 18. detrimenta F l . ipsut] ita B; ipsnm eett. || /. 19. autori- 40
tate] ita B; sponte F 1 5 ; auctoritate cett. iussione 2? 1; iussionem B 2. discribere] ita B. 27 2. F 2 ;
describere cett.
VIII, 1, 5. Codd. B\. 2. 271. 2. Vl. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16. 20). — /. 21. FL. — REXJ des.
27 2. F 6 ; NOV EM add. V2; ANTIQUA F l o . 20. CHINDASVIXDUS] ita B2; CNDS 22 1; CIND
271; CHD.S F 4 ; GLS CHDS VI. 5; GLS CFINS F 2 ; RCDS F 3 ; GLS RCDS Pith. |j l. 22. nullus 45
res — possessas — nsurpet 2» 2. \ l. 23. comis 271. viHcusj ita B. 27; vilibas F 3 ; villicus cett.
actor] auctor F l . quislibet VI.

1) Ifanc legem Chindasvindus antiqidori substitidt, quam auctor forniulae n. 3 5 . collectionis

Cordovae Sisebuto rege regnante scrlptae, LL. Form. p . 5 9 0 sq., allegat. Cf. quae dissend
<iY. Arck.' XXIII, ^ . 8 4 sq. 50
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 1, 5. 6. 315

Recc. JEto?.] ingcnuus adque etiam servus rem, que ab alio possidetur, post nomen TIIT, 1,5.
regie potestatis vel dominonmi suorum aut suum usurpare presumat ante iudicium.
Quodx si non expectata discnssione id, quod ab alio possidetur aut iuris alterius esse
dinoscitur, invaserit, omne, quod abstnlit vel presumtiosns invasit,
5 Recc. desunt. j Erv.\ tam in mancipiis quam in ceteris rebus,
Mecc. Erv.] in duplum ei restituai de cuius iure visus est abstiilisse7 hac singulonim
annorum frages, quas inde fideliter colligisse iuraverit, petitori conpellatur exolvere.
Et tamen7 si servus absqtie domini volumtate lioc fecerit, CC insuper extensus publice
flagella snscipiat; ita ut7 si dominus pro rei duplacione noluerit satisfacere7 rem7 que
10 ablata est, in eo statu ctim frugibus restituat et eundem servrim pro facti teineritate
insistente iudice ei7 cuius res invasit vel abstulit, serviturum tradere non desistat.
.Omnismodis tamen erit sollicite perquirendum, ne qualibet suasione vel fraudis
alicuius conmento idem servus cum illius domini volumtate lioc fecerit, ciiius rem
ablata esse constiterit. Et si ita reppertum fuerit7 iuxta aliam legeni2 dominus, qui
15 suasit vel malum fieri fraudulenter permisit7 qnantiim servus tulerat, septuplum
dominus rei domino servi persolvat7 et servum suum dominus eius securus possideat.

Ttecc. Erv.] VI. AXTIQUA. TIII, 1,6.

Si ad d i r i p i e n d u m q u i s q u e alios i n v i t a s s e r e p p e r i a t u r .
Si quis ad diripiendum alios invitaverit, ut cuiuscumque rem evertat aut pecora
20 vel animalia quecumque diripiat, illi7 cuius res direpta est7 in undecuplum que sunt
sublata restituat. Hii vero, qui cnm ipso fuerint, si ingenui sunt7 quinos solidos
conponere conpellantur, aut si non habuerint, nnde conponant, quinquagena flagella
suscipiant. Si vero servi hoc sine domini volumtate conmiserint, centenis quinquagenis
flagellis verberentur, et ab eis res onmis in statu reddatur.

25 YIlI, 1, 5. /. 1. servus] l i b e r t n s aut servns Plth. res B 1. possidetur] aut iuris nlterius csse
dinoscitnr add. V 16. post nomine II \. |! l. 2. aut snum] ita Ii. E; a u s u V; ausu temerario T"5.
1. 3. expectandi VI. discussionem /i'2; discussione iudicis F16. aut iuris alterius] ante iudicium
iuris anterius E \. || l. 4. dinoxitnr al. m. corr. videtur E 2. omnem 11 1. || I. 5. tam — rebus des.
R 1. 2. F 3 . quam et in V2. G. [{ l. 6. in duplum] in deest VI. iure rem V2. hac] ita 11; vel
20 E2; ae cstt. |[ l. 7. colligisse] iia It 1. E; collegisse cett. conpeliahir] cogatur VI. |; l. 8. insuper —
publice des. V 4. pnblice deest VI. 5. Pith. [j l. 9. si deest F 3 . rei] ei V 3. duplationem R 2;
duplicatione VI. 16; deest V 3. satisfacere] persolbere V 3. |j l. 10. eo statu] eo istatu / » 1 ; eos
tantum E 2. || /. 11. tradere non desistat] tradatur V 3. \\ l. 12. Omnismodis] ita B. E 1. V 2;
Omnibus modis F 1 6 ; Omniraodis alil. \\ l. 14. ablata] ita 11; ablatara cett. si deest V2. iusta E2.
35 l. 16. domino rei domimis F 2 . rci] ei E 1.
VIII, 1, 6. Codd. R\. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15). — l. 17. ANTIQUA] ita 11 1.
F 2 . 5; deest E 2. E. VI. 3. 4. 6; FLS ECS RE V 8. || l. 18. deripiendum R 2. invitare E.
repperiantur li 2. E\. i| /. 19. evertat] ita 11. E. VI. 2; evertant cett. \\ l. 20. quecunKjue] quicum-
que VI. diripiat] ita E. E. VI. 2; diripiant alli. illi] ille 11 2. cuius] cui F l . direpta] ita Ii. E.
40 F 1 . 2. 3. 5; rel eversa add. Jlad. jj l. 21. restitnat] ita B. E 1; ei restituat V 3 ; restituantnr cett.
sint R 1. E1. || I. 22. conponere conpellantur] singuli conpcllantur exsolvere V 15. quinqnagena]
ita 11; C F l ; L cetL || l. 23. volumtate] iussione F 3 . centenis qninqnagenis] ita 1L E; CL F l . 2;
centnm qninqnagiuta cett. j| l. 24. in statu] in istatit li 1; institute E 2; statn V 3; suo add. Pith. Mad.
reddatnr] restituatur 11 2.

45 1) Cf. Forra. l. c . ; quia r e m i u r i s m e i debitam, quam ille suo vitio c x t r a diseus-

s i o n e m iudicantis violentius usurpatione de meo dominio a b s t n l i t , nnllos in codem loco pro-
fligat labores . . . sciat se p e r iustitia, dum nostro dominio Loc ipsum probaverimus, debere
secundum lcgum instituta de i n v a s i o n e vel s i n g u l i s annis frugxun collectione ac
sumptus per litis expensas nobis satisfacere et lioc, quod inibi profligavit, amittere. Antlquioris legis
50 praeceptum de sicmjrfibus et expensis litis restituendis Chindasvindus amovit. 2) VII, 2, 6.
40*
 316 LEX VISIGOTHORUM VIII, 1, 7—9.

YIII, 1, 7. Kecc. Erv.] VII. ANTIQUA.

Ne a b s e n t e domiho vel in e x p e d i t i o n e p u b l i c a e o n s t i t u t o cuiusqnani
domus i n q u i e t e t u r .
Jsullus domum inquietet absentis nec in expeditione publica constituti; et si,
quod per iudiciiini recipere pohiisset, absente eo, quem fuerat conventurus, invaserit, 5
reddat in duplum. Si yero illut invaserit, quod ei nnllo iudicio debebatur, reddat in
triplum K Si quis autem, antequam in expeditionem proficiscatur, ad negotiurn
dicendum iudicis fuerit admonitione convcntus, aut per se causam dieere non moretur,
aut per mandati scripturam personam eligat7 qui adversario suo iudice presente
respondeat. Qui si nec mandatum dederit nec respondere voluerit et sic in expeditione 10
profectus cansam non dixerit, postquam conventus fuerit a iudice, iudex adversario
suo que repetebat iubeat reformari. Illi tamen, dum reversns fuerit, actio reservetur.

TIH, 1, 8. Secc. Erv.] VIII. FLAYIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Si a l i q u i d i n l i c i t u m f a c i a n t s e r v i e i u s , qui in e x p e d i t i o n e est p u b l i c a
constitutus. 15
Si illius servi7 qui in publica expeditione est constitutus, in aliquo crimine aut
inlicito facto perventi extiterint vel detecti, a iudice corripiantur et secundnm legem
iuxta qualitatem culpe cedantur. Quod si res ad conponendmn vel ad eosdem servos
ti*adendos fxierit2, in custodia teneantur a iudice, donec dominus veniens aut con-
positioneirij si voluerit, adinpleat, aut7 si noluerit, eos evidentius tradat. Si vero 20
iniuste servus occisus fuerit aut snbditus qucstioni, contra iudicem dominus servi,
cum reversus fuerit, causain dicere non vetetur.

TIII, 1, 9. Iiecc. Erv.] Vlin. ANTIQUA.

De his 7 qui in expeditionc euntes aliquid auferre vel depredare presumunt.
Qui in expeditionem vadunt, que abstulerint quadrapli satisfactione restituant. 25

VIII, I, 7. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16). — l. 1. ANTIQUA] ita B 1.

V2. 5. 6. 8. 15; deest B 2. E. VI. 3. |j l. 2. cuiusciunque It. j| l. 4. nee deest V 2. puMca B 1.
l. 5. per iudicio E 1. recipere] accipere non R 1. possit vel potuisset V 3. quem] quam JR 1; que
Ji 2. jj l. 6. reddat — invaserit des. B 1. illut deest Pith. invasit T r 3. ei] ita B 1. E 1; deest cett.
nullo iudicio] ita B \. E 1. T r 3. 4; in nullo iudicio B 2; per nullnm iudicmm ei cett.; ei deest V 2. 30
l. 1. triplum] duplnm E\ antequam] prinsquam V 3. expeditione E 1; in exp. des. V 3. pro-
ficiscatur] conventus E 1. jj l. 8. conventus] convictus F 2 ; conventurus V3. |j l. 9. iscriptura B 1.
persona B 1. || l. 10. Qni si] ita B. E 2. T r 2; Quod si cett. dederint — voluerint B 2. expeditione]
ita B. V2\ expeditionem cett. |j l. 11. postquam] per qaam V1. conventus fuerit Bl; fuerit reversus
conventus B 2; fuerit convocatus V2; f. conversatus F 3 . || l. 12. iubeat] deest B 2. F 3 ; debeat F 4 ; 35
debeat al. m. cwr. iubeat E 2. reformare E 1. V 3. 16; non moretur add. V 3. XIII — reversus]
tanaen si reus F 3 . reservetxir] ita B. E\. F l . 3. 4. 5. 15. 16. Fith.; reservanda F 2 ; servetur E 2. Mad.
VIII, 1, 8. Codd. 111. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — l. 13. FL. — EEX]
des. E2. F 3 . 16. 20; ANTIQUA F15. GLOR. deest F4. 6. EECC.] EECDS B 1; RECCESSVINTHUS
B2; ECDS F 5 ; CDS ECDS F 4 ; RC F 2 . 5; E JE71; EECAEEUS F 1. j| l. 14. facient E 1. ex- 40
peditionem B 2. |j l. 16. aliquod crimen E 1. || l. 17. perventi] ita B. E. VI; preventi cett.
l. 18. cedantur] dampnentur F 2. 4. 5. 8; dampnetur F l . vel — fuerit] eidem servi tradendi sunt
F 4 . velj et Pith. |j L 19. fuerit] presens non fuerit Mad. cxistodiam B 1. aut deest V2. j[ l. 20. vero]
vere JEJl. || l. 21. subditus] subdendus B 2. iudice B 1. || /. 22. vetetur] moretur F 3 . 15.
VIII, 1, 9. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — /. 23. ANTIQUA] ita 45
B\. E\. F 5 ; deest B 2. E 2. VI. 4. 16. | l. 24. expeditionem B 2. vel] et .K 2. ^ . F l . depredare]
ito B 1. 27. F l ; predari i» 2; depredari cetf. presumunt] ita B. E 2. F 5 ; presumant VI; presumpserit
JE71; presumserint cett. || ^. 25. expeditione E 2. F 2. 3. que] si alicui aliquid iiJ 1. satisfaetionem B 2.

1) Cf. supra c. 2. 2) Cf. ex. gr. VII, 2, 13. 1 4 ; F/I/, 1, 12; 2, 2.

 LEX VTSIGOTHORUM YHI. 1, 9—11. 317

Recc. Erv.] Quod si non habuerint, unde conponant, rem simplam reddant et CL flagella YIII, 1,9.
snscipiant. Quod si nolentibus dominis servi hoc fecerint, rem ablata in statu
refonnent et CC flagella extensi sustineant. Cuius rei exactionem provinciarum comites
vel iudices aut vilici studio sno non morentnr inpendere, quia provincias nostras non
5 vokraius hostili predatione vastari1.

Hecc.En:] X. AXTIQUA. YIII,l,10.

Ut socios n o m i n e t , a p u t qnem p a r s r a p i n e i n v e n t a cognoscitur.
Aput quem scelus aut pars rapine fiierit inventa, istatim socios suos nominare
cogatur. Qui, si nominare noluerit, teneatiir ad vindictam. Quod si lionestior per-
10 sona est7 aut pro scelere rationem reddat7 aut que ablata vel eversa fuerint imdecupli
conpositione restituat et C publice flagella suscipiat. Si certe aput servum rapine
pars repperiatur, CC flagella publice extensus accipiat et socios suos nominare non
differat.

ReeaErv.] XI. ANTIQUA. 7111,1,11.

15 v De h i s , q u i d i r i p i e n d a i n d i c a r e repperiuntur.
Quicumque ingenuus vel serviis aliqua diripienda indieaverit, ut cuiuscumque
res ^vertatur aut pecora yel iumenta diripiantur, et ex hoc certis probationibus publice
convictus inveniatnr7 pro eo, quod indieaverit, C flagella publice extensus accipiat*.

*) F 3 add.: e t r e s illa, quam indicavit, a doinino suo r e d d a t u r ; e t si r e s illa nou

20 p o t u e r i t inveniri, ille, qui indicavit, d e sua facultate r e d d a t .

VIII, 1, 9. l. 1. rem — et des. F 3 . simplam] sumptam Pith. reddant] restituant E 1. V 6.

CL] ita B 1. E. VI. 2. 4. 6. 8. 1 6 ; centum quinquaginta £2; centum F 1 5 ; L cett. ij l. 2. nolentibus]
non iubentibus Pith. ablata] ita B; ablatam cett. in statu] in istatu R 1 ; in statura E 2. \\ l. 3. CC]
centnni V 15. sustineant] ita II 1. E1. VI. 5. 15. JPith.; accipiant F 2 . 3 ; capiaut V 4; suscupiant
25 F 1 6 ; sustentent cett. provinciarum deest V 2. comites vel iudiccs] iudices ac comites F 6.
l. 4. vilici] ita 11. E. V1; villici cett. studio suo] istudio sno R 1 ; studiose V 2. moretur E 1.
inpendere] inplere Ji 1. provincia nostra 11 2. non volumus] nolumus V 2. 15. H l. 5. hostili]
civili F 4.
Vin, 1, 10. Codd. R 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 8. 16. 20). — /. 6. ANTIQUA] ita R 1.
30 F 2 . 5; deest R 2. E 2. VI. 3. 4. 6. 8. 16. 20; F G E E 1. || l. 7. socios] ita £ 1. E 2. F l . 2; socios
snos cett. nominent E. inventa deest R 2. cognoscitur] agnoscitur V 5. |j l. 8. fuerint R 2. istatim]
ita Rl. E2; statim cett. suos deest V2. \\ l 9. Qui] ita R; Quod eett. honestior] ita R. E 1. F 3 .
4. 16; honestioris loci cett. (onestiores Ioci E2). \\ l. 10. iscelere £ 1. aut quej vel E \. ^versa
R 1; adversa E 2. fueriiit] ita £ 1. E 2. VI. 2; fierant R 2; fuerant cett. || l. 11. conpositione] eon-
35 positionem £2; satisfactione F 2 . suscipiat] accipiat F 4 . SiJ Quod si E 1. j| l. 12. repperiaturj
repperitnr 7^2. E. VI. 2. CC] C.EX. F 3 . accipiat] suscipiat F 5 . Pith.
VIII, 1, 11. Codd. Rl. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16. 18). — l. 14. ANTIQUA] ita
£1. V2. 5. 15. Pith.; deest 112. E. V \. 3. 4. 6. 16. || l. 16. deripiendum R 2; ad diripienda V 1.
aliqua diripienda] ita R.Vl. 2. 3 ; aliquid diripienda El; aliquid diripiendnm cett. indicaverint R 1;
40 vendicaverit V1. ut] ita R 1. E. VI. 2; vel ut cett. i! l. 17. ^vertatur] ita R 1; aevertatur R 2;
evertatur cett. et ex] ex VI. |j /. 18. inveniatur] inveuitur F l . 2; inyenitur al. m. corr. inveniatar
E 2. publice extensus des. F 3 . accipiat] suscipiat T r 3. 18. jj l. 19. quain] ita F 3 secundum Mad.;
quod sec. Heyne. indigavit F 3 . a om. Mad. reddaturj ita emendavi; reddat F 3 . [j /. 20. inveniri]
inbenire F 3 .

45 1) Cf. L. Bahw. 2, 5 .
 318 LEX VISIGOTHORUM VIII, 1, 12./13; 2, 1.

TIII, 1,12. JRecc. JBTm] XII. AXTIQUA.

De hiSj qui i t i n e r a n t i vel in o p e r e r u s t i c o c o n s t i t u t o a l i q u i d a b s t u -
l e r i n t vel m o l e s t i a m i n f e r r e p r e s u m s e r i n t .
Qui in itinere vel in opere rastico constituto aliqiiid violenter intulerit vel
abstulerit, iibi ex lioc iudici fuerit interpellatiim, ille, qui abstulerit, quadraplnm 5
restituat, aut si aliut aliquid cedis vel damni fecerit, legaliter satisfaciat. Quod si
hoc servus domino neseiente conmiserit, et C flagella suscipiat, et dominus pro servo
conpositionem exolvat. Xani si dominus conponere noluerit, servum tradere non
recusetur.
VIII, 1,13. Recc.Mrv.] XIII. ANTIQUA. 10
Si i l l e , qui d i r i p u i t , in i p s a d i r e p t i o n e morto n e c e t u r .
Qui x aliena pervasit, si in ipsa direptione percussus ant occisus fuerit, ille7 qui
percussit, millam calumniam patiatiir.

Becc.Erv.} II. TITULUS: DE INCENDIIS ET INCENSORIBUS.

I. I>e his, qui sive in civitate sive extra civitatem domibus inmiserint ignem. is
II. Si ignis inmittatur in silva.
III. Si7 dum iter agitur, ignis longius dilavetur.

VUI, 2,1. Xecc. Ew.\ I. ANTIQUA.

2
D e his, qui in c i v i t a t e seu e x t r a c i v i t a t e m domibus i n m i s e r i n t ignem.
Qui3 in alienam domuin in civitatem ignem supposuerit, correptus a iudice 20
ignibus deputetur; et de bonis eius domino • domus, si tamen aliquid damni pertiderit,

VIII, 1, 12. Codd. B 1. 2. 271. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16. 18). — l. 1. ANTIQUA] ita B 1.
F2. 5; deest B 2. E. VI. 3. 4. 6. 16. || l. 2. itineranti] iteranti B 2. VI. 2; iteranti corr. al. m. Itine-
ranti J3 2; iteratim V3; in itinere F 1 5 . rustico] rusticano hic et infra F16. abstulerit B2; abstnlit
VI. 2. 3. |j l. 3. prosumpserit VI. 2. \\ l. 4. rustico deest V 3. 18. |j /. 5. ubi — abstulerit des, 25
VI. ex deest B 2. iudieis B2; a iudice Plth. abstulit I ' 16. \l l. 6. aut si] aut in B 2; rol si E 1;
quod si Pith. alint deest E 1. Pith. cedis] cedisse E\. legaliter] largiter E 2. |j l. 8. conpositionem —
dominus dcs. V2. conponerc] p r o s e r v o add. E 1. tradere xion rec.] tradat T'4. \\ l. 9. recusetnr]
ita B 1; recuset B 2. Mad.; moretnr E. VI. 2. 3. 5. 18. Pith.
VIII, 1, 13. Codd. Ii\. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16. 18). — l. 10. ANTIQUA] ita 30
Bl. E2. 7 2. 3. b',.deest B 2. E 1. VI. 4. 6. |j /. 11. diripit B 2. El; diripuorit VI. jj l. 12. per-
vasit] ita B 1. E. F 3 . 15. 16. 18; pervadit V2. 4. JlatL; prevaserit B2; prevasit F l . 5; diripit Pith.
si] ita Bl. E2. VI. 2. 3. 4. 15. 16. 18. Pith.; et B 2. E 1. F 5 . Mad. percussus — qui bis scr. B 1.
l. 13. percussit vel occidit F 4 .
TIT. II. Lemma. Codd. 11 1. 2. 7=71. 2. F l . 2. 6. — /. 14. CEXSORIBUS E2; IKCEXSSOEI- 35
BUS VI.
Index capituhrum. Codd. B 1 . 2 . E 1. 2 . F 2 . — /. 1 5 . s i v e i n j i t a B . El; s i v e deest E 2. V 2 .
* civitatem B 2. seu extra B 2. domibus — ignem des. It 2. inmiserit E 2. j! l. 16. silva] j7r« B 1.
F 2 ; silv.im ce«. |j l. 17. dilaveturj aVa B 1. F 2 ; dilabetur ce«.
VIII, 2, 1. €wW. 7M. 2. 271. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 16. 20). — l. 18. ANTIQUA] ita 40
7M. 27 2. F 3 . 5; deetf i^ 2. 271. F l . 2. 6. 8. 15. 16. 9.0. |j L 19. inj ita B; sive in E. V 1. 2. 3.
civitatem / i 2 . 2,'1. scu] sive 271. F 2 . ininiserit I». F l . jj l. 20. in alieuam domumj aliene domui
V 1. ZW*. civitatem] ite Ji". E; eivitate cett.

1) C'/*. supra VII, 2, 15. 16. 2) De hac lege et duabus sequcntibus cf. II Brunner,
'D. Rechtsg.' II, p. 654 sgq. 3) Cf. Pauli Sent. V, 3, 6 et praeclpue Dig. XLVIII, 19, 28, 45
§ 1 2 : Ineendiarii puniuatur, qui ol> inimicitias vel praedae causa incendcrlnt intra oppidum, et
plerurnque vivi <:x:.i.^uur; qui vero casam aut villam, aliquo lenius; L. liom. Burg. 18, 2. 3 ;
Ed. Theoderlci c. iil.
 LEX YISIGOTHOIiUM YIII, 2, 1. 319

Mecc. Erv.\ conponatxir hac pretium domus reddatur incense. Sed ille, cuius domus YIII, 2,1.
incensa est7 coram testibus, quantos statuerit sententia iudicantis, prebeat sacramentum,
se fideliter quod in domo sua habuit profiteri nec plus, quam illi conditum fuerat7
postulare nec domus sue pretium amplius taxare, quam valuit. Et si post datum
5 saeramentum aliquid fefellisse convincitur,, in duplnm7 qrie simt supra moduin debite
conpositionis exacta, illi cogatur inferre, qui conpositionem exolverat. Quod si in
donram, sicut superins dixinras, ignis inmissus ad proximas domos forte transierit7
iuxta damni modum inter eos etiam7 qui domos vel res suas incendio perdiderant,
eius substantia dividatiir; si tamen post conpositionem illius, in cuius domuni ignem
10 misit7 inpletam aliquid de facultatibus eius cognoscitur residimm esse; ita ut simili
modo coram testibus sacramenta dependant, se non amplius repetere, quam incendio
perdidenmt. Et si post datura sacramentum periurasse noscuntur, liec, que amplius
exegerint, in duplum ei7 quem fraudulenta ambitione damnare voluerant, cogantur
exolvere. Qui vero extra civitatem in domura mittit incendium, omnia, que snnt in
15 domo incensa, restituat et pretium domino donms reddere non moretur. Sed his7
cuitis donms ineensa est7 coram testibus iurisiurandi interpositione confirmet, se non
amplius postulare7 quain perdiderat. Et si post datum sacramentum amplius, quam
perdiderat, exigisse dinoscitur, in duplum ei7 qui damna sustinuit, coactus exolvat.
Quod si etiam vicine domus ex eo7 quod inmissum est incendium, forte consumte
20 simt7 si de bonis eius superfuerit, unde liis etiam conponatur, hii quoque araissa
recipiant; prius tamen cum sacramento coram testibus profiteantur, se non amplius
quam perdiderant postulare. Et si periurasse eognoscuntur aut amplius exegisse7 in
duplum ei, quem tali fraude damnaverant, male exacta restituant; ita ut pro
correptione qui domum incenderat C flagella suscipiat. Et quicumque tale damnum
25 admittens non liabuerit, unde conponat, servitnti subiaceat. Si certo cuiuscumque
servus sive in civitate seu extra civitatem incendium intulisse cognoscitur7 dominus,
si servrnn tam nocentis admissi voltierit liberare a snpplicio, pro eius crimine con-
ponere non rnoretur; ita ut servus publice CC hictus accipiat flagellorum. Sed ille,
cuius domus incensa est7 iurare cogatiir, se amplius non repetere, quam in eius domo

30 V I I I , 2, 1. /• 1. Iiae] ita 111. E2; ac cett. || l. 3 . se] et V 16. domo sua] domu sua E 1 ;
domum suam E 2. liabuerit profiteatur T" 16. nec plns] n e plus E\. illi] illic E 2. V2. 4. 6. 8.
16. 1S. Pith. contHtum] ita 11. E. V 2. 4. 8. 16. 18. Pith.; condictum VI; quantum V 3 ; cognitiim
F 6 , jfad. \\ l. 4 . domum suam E1. valuit] andeat add. F 1 6 . || l. 5 . convincitur] cog-noscitur V 4.
l. 6. q u i conp.] qnia n u n c conp. 112. \\ l. 7. sicut] qnod F 3 . diximus] deest E 1 ; dictum est E 1.
35 l. 8. iusta E 2. niodum] dum 112; domum VI. pcrdidernnt E 1 ; perdiderint F 1 6 . || l. 9. eius] et
eius R 2. substantiam 11 2. ij l. 1 1 . saeramenta dependant] ita 11. E 2. V2; sacramenta rependant
E1: sacramento adprendant F 3 ; sacramento defendaut VI. 4. Pith. Jfad. se] si E 1. {[ l. 12. pos
al. m. corv. post hic et infra E 2. p e r i u r a r e E 2. cognoscmitur li 1- et liec E 2. jj- /. 1 3 . exigerint
E 2. VI. damnare] fraudnrc F 3 . boluerat cogatur E 2. j, l. 14. civitntem a l i e n a m F 4 . mittit]
40 ita B. E\. VI. 2. 3 . 4. 1 6 ; mittat cett. ;| l. 15. his] ita R. E 2 ; Is cett. \\ l. 16. insiurandi E 1.
interpositioneni B, 2. ii l. 17. E t — perdiderat de*. 11 2 . V 1. [| /. 18. exigisse] ita li 1. E 2;
exegisse cett. dinoscitur] vel periurasse noseitnr add. V 15. damnum E 2. Plth. \\ L 19. inmissum]
missum 1 * 1 ; inmissus 11 2. j| l. 20. sunt] sint F 1 6 . unde] ut de E 1. his] ita 11 \. E; ehis F l ;
eis cett. conponantur F 2 . hii] ita 112. E; hic III; lu alii. |j /. 2 1 . profiteatur 11 1. |j /. 22. p e r -
45 diderat B 1. periurare E 2. VI. cognoscuntur] ita i ? ; cognoscantnr £ 1 ; noscantur Pith.; noscun-
tur cett. amplius] plus F16. exigisse E 2. j| /. 23. damnaverant] ita li 1. VI. 2; damnaberat E2;
damnaverint cett. mala E 1. V 1. pro deext VI. [| /. 24. correptionem B 2; corruptionem E 2.
talem B 2. E 2. \\ l. 25. axaittens E. ipse servituti V 3. Si certe] Certe si F16. cuiuscumqae]
cuiasquam VI. \\ l. 26. civitatein B 2. E 1. seuj sive B 1. civitate B 1. dominus si servum] si
50 servum de*. V 3 ; reum al. m. corr. dominus si servum E 2. j; /. 27. liberare a] Hbertare V 3.
l. 28. nt deest E 1. i p s e servns V. ducentos 11 2. V 1. liictus] ita B. E 2; ietns cett.
 320 LEX VISIGOTHORUM VIII, 2, 1—3: 3.

TIII, 2,1. Kecc. Erv.] flamma consumsit. Et si conponere pro servo noluerit, tradatur servus
ad penam7 ut supplicio capitali adinissa persolvat.

YIII, 2, 2. Mecc. Erv.] II. ANTIQUA.

Si i g n i s i n m i t t a | t i r in silva.
Si quis qualeruciraique silvam incenderit alienam, sive piceas arbores vel caricas? 5
hoc est ficos, aut cuiuslibet generis arbores igne cremaverit, a iudice correptus
C flagella suscipiat et pro damno satisfaciat, sicut ab liis, qui inspexerint, fuerit
estimatum. Quod si servus hoc domino nesciente conmiserit, CL verberibus addicatur.
Et si pro eo dominus conponere noluerit, cum duplum vel tripluni damni fecerit?
quam quod eundem servurn valere constiterit, ipsuni servum pro facto tradere non 10
retardet.

TIIl, 2, 3. Becc. Erv.} III. AXTIQUA.

Si, dum i t e r a g i t u r 7 i g n i s l o n g i u s d i l a v e t u r .
Qiii 1 in itinere constitutus in cuiuscumque forsitain campo adplicaverit et ad
quoquendum cibum aut frigoris necessitate conpulsus ignem fecerit, cautus sit, ne 15
ignis longius dilavetur, aut si in ispinis sive in pabulis siccis, in quibus plemmque
flamma nutritur, incendium convalescat, ignem, cum crescit, extinguat. Quod si se
longius flamma extenderit, et rnessis aut area vel vinea aut domus sive pomariimi
incendio concremetur, tantum, quantum flamma consumsit, reddere vel conponere
conpellatiir qui ignem, quem fecerat, neclexit extinguere. 20

Recc. JBrv.] III. TITULUS: DE DAMNIS ARBORUM, ORTORUM ET

FRUGUM QUARUMCUMQUE.
I. De conpositione arbomm incisarum.
II. Si ortum quis vastaverit alienum.

VIII, 2, 1. /. 1. pro servo] ita li. E. F 3 ; t l o m i n i i s pro scrvo cett. |j l. 2. amissa B 2. 25

V I I I , 2, 2. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 2. (3). 4. 5. (6. 8. 15). — l. 3. ANTIQUA] ita B 1.
E2. V2. 5. 6. 8. 1 5 ; deest R 2. E \. Y \. 3. 4. || l. 4. Si] Quod si B 1. ignem F l . silva] ita £ 1.
E2; silvam cett. |j l. 5. in qualemc. E 2. piceas arbores] pice a servo res, e coi-r.: piceas as arbores
E2. |[ l. 6. hoc est ficos des. Y4. 5. ficos] ita H 1. F l ; ficas E2; ficns cett. genus B 2. igne]
ignem B 2 ; deest Pith. corruptus E 2; eorreetus V 2. |{ l. 7. C] centum B 2. satisfaciat] satisfacere 30
compellatur T r 16. liis] is E 2. [| L 8. extimatum B 2. E 2. Y 1. CL] centnm qtimquaginta B 2.
flagella verberibus E2; flagellomm verberibus VI. 2. Pith. addicetur VI. 5. 16. j| l. 9. dnplo vel
triplo E 1. I l. 10. ipso servo B 1. || l. 11. retardet] ita B 1. E 1; retardent B 2 ; moretnr cett.
V I I I , 2, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 16). — /. 12. ANTIQUA] ita B1.Y2.5;
NOBITER EMENDADA add. I " 3 ; deest B 2. E.Yl. 4. 6. || l. 13. iter deett V 2. dilavetur] ita B 1; 35
dilabetur B 2. E 2. VI. 2. 3 ; dilatetur F 1 5 ; dilabatur cett. || l. 14. in] ita B. E. VI. 2. 3 ; se cett.;
deest Pith. adpliverit B 2. || /. 15. qnoquendum] tta B; coquendum cett. civum B 1. eautus] caphxs
E\. |j l 16. dilavetnrj ita B 1. V2; dilabatxir E 1. F 1 ; dilabetur cett; dilatetur V3. 15. in deest
E 2. ispinis] ita B \. E2; spinis cett. parnlis i? 1. [| l. 17. cnm crescit] ita B. E 2. 7 1 . 2 ; con-
crescit E 1 ; cum crescat cett. extiguat B 1. [•' l. 18. flammam E 1. et — donms] ut ad messes aut 40
aream yel rineam aut domos F 2 . domos E 2. pomanim E 1 ; pomerium V 2. |j /. 19. incendio]
igne V 3. concreniatur B 1; cremetnr F 3 ; concrementiir E 2. consumsit] eonsumtum sit B 1.
reddere vel des. F 3 . [| Z. 20. qui ignera] quia ignem F l . fecit F 2 . neclexit] ita B; neglexit cett.
T I T . I I I . Lemma. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 6. — l 2 1 . ORTORUM] ita B. E. F 6 ; V E L
ORT. F 2 ; HORTORUM J E I . E T ] ita B \. F 6 ; cZee.^ .ff 2 ; V E L E. VI; SIVE F 2 . 45
Jnrfex- capitulorum. Codd. B 1. 2. J? 1. 2. F 2 . — /. 23. conpositionem i? 2. jl / . 2 4 . liortum E \.

l) Cf. Ed. Roth. c. 148; L. Burg. 4 1 ; L. Rom. Burg. 18, 4; # . Bnmner,

'D. Rechtsg.' II, p. 658.
 LEX VTSIGQTHORUM VHI, 3, 1. 2. 321

Becc. Erv.] ffl. Si de incise arboris ruina debilitatio yel homicidium perpetretur.
IIH. Si arbor ex parte incisa sive conbusta damna concutiat.
V. De vinea incisa vel evulsa sive concremata adque de fructibus usurpatis.
VI. Si sepis incidatur vel inCendatur.
5 VTL Si pali de sepibns incidanttir.
V m . Si in alienam silvam quis cum vebiculo capiatur.
VIIII. Si loca fructifera vel pascuosa nimia angustia coartentur.
X. De animalibus volumtarie in messe vel vineis raissis.
XI. Si quelibet animalia frugibus damna coneutiant.
10 XII. Si pratum defensum a pecoribtis naufragetur.
XTTT, Si fructifera loca ab animalibus extiterint dissipata.
X H I I . Si expellentibus de fructibus pecora quisquam excutiat vel de clausura
furto atit violentia tollat.
XV. De animalibus in vinea, messe vel prato perv r entis.
15 X V I . Si, priusquam expellantur, animalia de fructibus exierint.
XVII. Si in fructibus animalia perventa quacumque aliquis detruncatione turpaverit.

JRecc. Ei*v.\ I. ANTIQUA EMENDATA. TIII, 3,1.

De conpositione arborum incisarum.
Si quis inscio domino alienam arborem inciderit: si pomifera est7 det solidos III;
20 si oliva, det solidos V; si glandi/era maior est, duos solidos det; si minor, det
solidum unum; si vero alterius generis sunt et maiores adque prolixiores simt, binos
solidos reddat, quia, licet non liabeat fruetum, ad multa tamen conmoda utilitatis
preparant usum. Et hec quidem conpositio erit, si tantundem abscise fuerint; nam
si presumtive incise alicubi ferantur, aut similes arbores cum illis incisis dabuntur,
25 aut predictum pretinm duplo solvetur.

Uece.Erv.] II. ANTIQUA. TIII,3,2.

Si ortum quis v a s t a v e r i t alieimm.
Si quis alienum ortum vastaverit, statim inxta damni estimationem a iudice
/. 1. Si deest E\. de deest E 2. incise] incens^ E 1. perpetreturj deest B2; preparetnr E2.
30 l. 2. sibe B 2. E 2. damno J571. || l. 3. vineam incisam vel evulsam B 2. adque — usiirpatis des.
B 2. frnctibus] ita R 1. E2; frugibus E \. || l. 4. sepis] ita B. E. || l. 6. alienam silram] ita B.
E 1 . . F 2 ; aliena silva E 2. vehiculum B 1 ; veiculo R 2 ; veiculo corr. al. m. vehicnlo E 2.
l. 7. pascua B 2. congustia E. coartenturj coarctetur E 2; deest B 2. |j /. 8. volumtari B 1 ;
volumtari^ B 2 ; bolumtarie E2; voluntarie E 1. messe] ita B. E 2. V 2 ; messem E 1. vel] vel
35 in E. vineis] ita B. E 2. V2\ vineas E 1. || l. 12. frugrilms E2. pecora deest B 1. vel — tollat
des. B 2. clausura] ita El; clausa B 1 ; clusa E 2. |j L 13. furto] iia B 1 ; furtu E2; furtum E\.
violentiam E 1. [| l. 14. messe vel prato] messi prato yel horto E 1. perventis] preventis V 3.
l. 15. fructibus] ita B 1 ; fragibus cett. exierint deest B. || l. 16. quacumque] quicumque B 2. per-
venta] preventa V 2. detr. turp. des. B 2. turpaverint El.
40 VIII, 3, 1. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 16. 18). — l. 17. ANTIQUA
EMENDATA] ita R 1 ; ANTIQUA E. V2. 3. 5 ; des. B 2. VI. 4. 6. 15. 16. || l. 18. incisorum B 2.
/. 19. inscio] iniscio B 1 ; nescio F 1 8 . I I I ] ita B 1 ; tres B 2. E. alii. \\ l. 20. V] quinque B 2.
maior est] maiorem El; arbor est F 3 ; raaior deest F 1 8 . duos s. det] s o t I I E 1. si minor] ita B.
E\; des. F l ; si minor est cett. det s. umim] det solido iino B 2; sot I E 1. || l. 2 1 . sunt deest Pitk.
45 binos] quinos F 3 . || l. 22. reddant B 2. habeat] ita R 1. 2 ; abeat E 2 ; habeant cett. lmtilitatis
Bl; utilitatem B 2. || l. 23. preparat E2; preparare F 2 . || /. 24. presnmtive vel B 1. ferantur]
fuerant E2; inferantur F 1 8 . aut vive similes F 8 . I /. 25. predictum] perditum E 2. duplum B 3.
solvetur] solvatur B 3 ; servetur E.
V I I I , 3, 2. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 16. 18). — l. 26. ANTIQUA] ita B 1.
50 El. V2. 3. 5 ; dees* J? 2. ^ 2 . F l . 4. 6. 16. || /. 27. hortum E\, et ita infra. | l. 28. Si quis] Qui
B 2. et statim iusta E 2. damni deest B 2. extimatione E 2; extimationem F 1 ; estimatione V 2.
I i . Sect. I. I. 41
 322 LEX VISIGOTHOEUM Vin, 3, 2—4.

YIII, 3,2. Recc. Erv.\ coactus domino orti cogatur exolrere; ita ut, si servus hoc fecerit, super
conpositionem ipsius damni L flagella extensus accipiat.

TIO, 3, 3. Becc. Ew.] III. ANTIQUA.

Si de i n c i s e a r b o r i s r u i n a d e b i l i t a t i o v e l h o m i c i d i u m p e r p e t r e t u r .
Si x quis arborem inciderit, et aliquid damni fecerit, aut si? dum cadit, arbor 5
aliquem occiderit, damnum qiii incidit exolvat. Quod si in cireuitu arboris homines
fuerint, priusquam cadat arbor, admoneat2, et si de ramis arboris conruentis postea,
qnam conmonuerit, aliquis debilitatus aut mortuus fuerit, nullam ille, qui arborein
incidit, calumniam pertimescat. Ceterum si aut senem aut debilern aut dormientem7
aut qui sibi cabere non potuit, aut pecudem fortasse ruina huras arboris debilitaverit 10
vel occiderit, pro quadrupe uno domino alium eiusdem meriti mox reformet et pro
occiso Iiomine tamquam homicida teneatur; pro debilitato vero iuxta formam legum
satisfacere conpellatur. Et si aliquis alienam arborem ineiderit, pro violentia con-
ponere non moretur. Quod* si dominus arboris incisorem fuerit contestatus, et
postmodum incisor fuerit, dum incidit, occisus, mors eius nullatenus requiratur3. 15
*) E 3 : Quod si dominus .arborem incidens contestaverit, et postmodum incisa fuerit arbor,
quem occiderit, mors eius nullatenus requiratur.

Tin, 3, 4. Recc. Ihv.] HII. ANTIQUA.

Si a r b o r ex p a r t e i n c i s a sive c o n b u s t a damna c o n c u t i a t .
Si4 arbor ex parte incisa sit aut ex aliqua parte igne conbusta, et illo, qui 20
inciderat vel incendere ceperat, absente arbor ceciderit, nulla ei pro damno7 quod
per ruinam arboris factum est, calumnia moveatur.

VIII, 3, 2. l. 1. horti 112. E 1. j| l. 2. accipiat] suscipiat F 1 8 .

VIII, 3, 3. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 17. 18. 20). — l. 3. ANTIQUA]
ita li 1..E1. Y2. 5; ANTIQUA ISTOVA VS; FLS GLS KCDS EEX V3; deest B 2. E 2. VI. 4. 15. 20. 25
l. 4. de cleest E 2. preparetur E 2. || l. 5. et] vel F17. 18. Pith. \\ l. 6. exolrat] solvat F 3 ; per-
solvat Pith. circaitum E 2. homines qui fuerint B 2. || l. 9. Ceterum] Certe E 2. V1. Pith. aut
senem post dormientem add. VI. 5. Pith. \\ l. 10. ant qui] aut deezt F 3 . sibi] se VZ. cabere] ita
M\. E2; cavere cett. || l. 11. qtiadrupe] ita H 1. V2; quadrupem B 2; quatrupede E2; quadrupede cett.
domino] dominus E\. alium] deest R 1; aliam Ji 3; aliam corr. alium E 2. || l. 12. hocciso B 1. 30
iuxta] iusta E 2, et sic saejnus. |j l. 13. conpellantur E 1. aliqui B 2. pro violentia] per violentiam
F l . 2. 8. 18. i! l. 14. liarboris B 1. incisore B 1. || /. 15. postmodtim] postea VI. 5. Pith. hoccisus
B 1. millatenus] nullo modo E 1; non F 4 .
VIII, 3, 4. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 6. (15. 16). — l. 18. ANTIQUA] ita
Bl. E2. V2. 3. 5; deest B 2. E \. F 4 . 6. 16. || l. 19. damno concnttiat B 1. || l. 20. illo] i# E 1; 35
ille E2. F 6 . qui] absque dolo add. Mad. |j l. 21. inciderat] incenderat E2; inciderit B 3. ineendere]
incidere B 3. F16. ceperat] ceperit B 3 ; preceperat 72 2. F 3 . 15; preceplt F16. arbo Bl; arbore
E 1. eecidit E 2. \\ l. 22. per] pro F 3 . ruinam] rnina B 1; sumina B2; deest V 3. calumniam
E 2. V 2. moveatur] pertimescat V 3.

1) Cf. Ed. Roth. c. 1 3 8 ; Dahn, 'Studien' p. 1 4 5 ; Frank, 'Kasuelle Totung' p. 33 sq. 40

2) Cf. COJIC. Tribur. c. 31, LL. Cap. II, p. 234 sq. 3) Arbor, quae cadens octiderat
caedejitem, 'auctor interfectionis' habebatur, cuius dominus, ut videtur, pro occiso etiam tum
componere debuit, si ille arborem alienam dornino neque iubente neque vetante inciderat. Solum-
modo si eiirn ante contestatus erat, eomponere non debuit. Qui scripsit codicem R 3, cuius lectionem
sub asterisco subiedmus, non intelligens antiqui iuris rationem, locum prorsus mutavit. De aliis 45
legum sententiis eiusdem rationis cf. II. Brunner, 'Absichtslose Missethat' p. 840 sqq. ('Forsch.
z. deutsch. u. franz. RG.' p. 520 sqq.J. Aliter lociim intelligunt Dahn et Frank II. cc. 4) Cf.
L. Sax. 54. 5 5 ; Frank l. c. p. 34 sq.; A. B. Schmidt, 'Schademersatz in den Volksrechten' p. 3 5 .
 LEX VISIGOTHOKUM Vm, 3? 5. 6. 323

Secc. Erv.\ V. ANTIQUA EMENDATA. YUI, 3,5.

De v i n e a incisa vel e y u l s a sive c o n c r e m a t a adque de fructibus
usurpatis.
Qui vineam inciderit, eradicaverit vel incenderit alienam aut in desertiim per-
5 duxerit? duas equales meriti vineas domino eius rinee reformare cogatur, et preterea
dominus vinee illius deserte hanc ad ius suum revocare non dubitet. Si vero per
violentiam fruges collegerit, et frages in duplo restituat et quidquid everterit re-
dintegrare procuret; ita tameiij ut cum sacramento colligentium per tempus vindemiarum
duplam ipsius frugis conpositionem restituat. Servi vero sine dominorum iussu talia
10 facientes per singulas vites decena flagella extensi percipiant et fruges omnino
restituant, aut si dominus conponere voluerit, per sex vites solidum solvat. Quod si
maius damnum creverit, et conponere dominus noluerit, servum tradere festinavit.

Recc. Erv.] VI. ANTIQUA. VIII, 3,6.

Si s e p i s i n c i d a t u r vel i n c e n d a t u r .
15 Si 1 quis per aliquod spatium sepes inciderit vel incenderit alienas, si maioris
loci persona est, et sepem reparet et pro darono satisfaciat. Si quid tamen damni
domino de fructibus accidisse cognoscitur, et damnum solvat7 sicut inspectio habuerit
estimantium, et preterea X solidos reddat. Sed et de eo campo, qui fructus habet
vel habuitj et de prato sive de eoncluso V solidos conpellatur exolvere; de eo vero
20 campo, in quo nulli fructus sepibus claudebantur, sepem tantummodo reparare cogatiir.

VIII, 3, 5. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 16). — l. 1. ANTIQUA EMEN-

DATA] ita B 1; des. B 2. E. V 4. 6. 8; ANTIQUA NOVITERQUE EMENDATA Pith.; ANTIQUA
(IDEM VI) NOVITEE EMENDATA VI. 5; ANTIQUA F 2 ; FLS GLOEIOSUS F 3 . |j l 2. vineam
incisam vcl evulsam sive concrematam B 2. sive — usurpatis des. E 1. fructibus] ita B \. E 2;
25 frugis F 3 ; fragibus cett. || l. 3. usurpatis] occupatis B 2. || l. 5. equales] ita B. E 1; equali E 2;
equalis cett. preterea] propterea E 1. || /. 6. hanc] Mc E 2. ius suum] uius suum F 3 ; instum B 2;
usum (ius in marg.) suum Pith. |J l. 7. colligerit E. et fruges] ita B 1. F 2 ; et frugem cett. evertit
Pith. i| l. 8. procuret] non dubitet E1. sacramentum B 1. colligentia B 2. j| l. 9. conpositione
B 1. Servi vero] Si vero E 1. si sine B 1. inssu] iusso B2; deest V 2. |[ l. 10. per] et per F l .
30 pro singulis yitibus F16. decena] ita B 3. E 1. V; decem E2; centena B 1; ducentena B 2. ex-
tensus E 2. percipiant] ita B 1. 2. 3. E 1; accipiat E2\ accipiant cett. et — restituant des. B 1.
fragem E\. omnino] domino Pith. || l. 11. aut] ut B 1; et F16. domiuus eonp.] dominus pro eo
coiiponere E2; conponere pro serro dominus F 2 . voluerit] nohierit VI. 2. Pit/i. pro sex vitibus
V 16. solvat] ita B 1. E\. F 4 ; exsolvat B 3. F 3 ; reddat cett. |[ l. 12. domimis] pro eo add. E \.
35 festinavit] ita B 1. E 2; destinavit F 3 ; festinabit cett.
VIII, 3, 6. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 15. 16. 20). — /. 13. ANTIQUA]
ita Bl. V2. 3. 5; deest B 2. E. V\. 4. 6. 16. || l. 14. sepis] ita B. E. F 6 ; sepes alii. |j /. 15. per]
pro B 2. incenderit vel inciderit E. VI. 2. vel incenderit des. E 2. F 3 . [I l. 16. et sepem] et deezt
E2.V2; et sepes VI. repararet E 1. J| l. 17. frugibus B 2. accedisse J/arf. persolvat E 1.
40 ^. 18. estimantium] extimantium E 2. F l ; i u d i c a n t i u m F 2 . preterea] propterea E 1. X] ita i? 1.
27 1. F l ; decem aKi. Sed etj et deest E\. eo] ita B. E; eodem V. fructos B 1. habeat vel habuit
B 1; abet vel abuit B 2. E 2. || £ 19. V] ita B 1. E\. V1; quinque a&V. || ^. 20. nulli] tto B 1. E.
V\. 2. JPi^.; nullus B 2. 3. Jfad. aZn. claudebantur] ito JB 1. F l . 2. Pith.; clauduntur El; claude-
batur cett. reparare] reformare F 2 . 15. 16. Pith. et al. m. post add. E 2.

45 1) Hanc et sequentem legem a Leovigildo substitutas esse crediderim uni antiquiori, quam
imilatus est legislator Burgundio in L. Burg.11, 1 . 2 ; Si quis sepem alienam . . . inferendi
t a n t u m damni studio ruperit, si ingenuus aperuerit, inferat 1111, cuius messis e s t , p e r siugulos
palos singulos tremisses; ei servus hoc fecerit, C fustitim ictus aecipiat, e t sepis, quae aperta
fuerat, reparetur. H o c etiam de p r a t o e t d e vinea praecipimus custodiri.
41*
 324 LEX VISIGOTHORUM VHI, 3, 6—9.

YIH, 3, 6. Ttecc. Erv.] Si vero hoc persona inferior fecerit, solvat damniun de estimatis fractibus
ac sepem reparet et L flagella publice suscipiat. Quod si servus hoc nesciente
domino fecerit, et damnum solvat et sepem reparet et C flagella suscipiat. Quod
si casu factum fuerit, sepem tantummodo reparet, que conlisa est; quia crimen videri
non potest, quod non est ex volumtate conmissum. 5

¥111,3,7. Recc. Ei*v.] VII. ANTIQUA.

Si p a l i de s e p i b u s i n c i d a n t u r .
Qui 1 de sepibus palos inciderit vel incenderit alienos, cum campus ille fructus
ullos eo tempore non habuerit, in quadruplum reformare cogatur. Si autem fructus
aliqnid de his sepibus elaudebaturj per singulos palos singulos tremisses conpellatur 10
exolvere; ita ut, si ex fructibus aliqiiid perierit, ex integro reformetur. Eadem et
de ortis sepe conclusis precipimus custodire.

VIU, 3, 8. Recc. Erv.] VHI. ANTIQUA.

Si in a l i e n a m s i l v a m quis cum v e h i c u l o c a p i a t u r .
Si qiiis aliqnem eonprehenderit, dum de silva sua cum vehiculo vadit et circulos 15
ad cupas aut qnecumque ligna sine domini permissionem asportare presumat, et boves
et rehiculum aliene silve presumtor amittat, et que dominus cum fnre aut violento
conprehenderitj indubitanter obtineat.

YIII, 3, 9. Becc. JErv.] VIHL ANTIQUA.

Si loca fructifera vel pascuosa nimia congustia coartentur. 20
Si quis cum fructibus vineam, pratum vel pascua habere cognoseittir et fossas
per circuitum pro solo terrore constituat, ut non nisi per vineam aut messein transitus

VIII, 3, 6. l 1. extimatis E2. frugibixa F 3 . 15. 16. 20. || l. 2. ac] hac E 2; hane El;
anc F 3. L] ita R 1. E 1. VI; quinquaginta alii. nesciente] inscio V 16. |j l. 3. et deest V 2.
l. 4. casum factum R 2. E2; de casu factum Pith.; per casum f . - F 3 ; easa facta E\. factum] tantum 25
al. m. post add. E 2. fuerit] n o n v o l u n t a t e add. V 15. reparet] ita R. E 1. F 1 6 ; reformet cett.
l. 5. conmissum] consumtum R 2.
VIII, 3, 7. Codd. R 1. 2. (3). E \. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 15. 16. 18). — l. 6. ANTIQUA] ita
B\. F 3 . 5; deest R 2. E. VI. 2. 4. 6. 16. |j /. 8. palos e r a d i c a v e r i t inciderit F 1 5 . alienos] ita
B. E2. VI. 6. 16. 18; aliemis E 1; alienis Mad. fructos B 1. |j l. 9. ullos] ullo B 1; ullus E 2; 30
nullos i ? 2 ; illo F l . eo deest VI. abuerit B 2. E 2, et similiter saejnus. fructos B 1. j| l. 10. ali-
quid] ita B. E; aliquos i J 3 ; aliquis F 2 ; aiiqui cett. de his] ita B 1. F l . 2; de eis E; eis B 2; in
B3; liis cett. clandebatur] ita B 1. F 2 ; claudebantur cett. pro singulis palis F 16. 18. singulos
deest E 1. || l. 11. ex fructibus si F l . 2. frugibus R 2. deperierint R 2. ex] in E 1. || l. 12. custo-
dire] ita B 1. 3 ; custodiri cett. 35
V I I I , 3, 8. Codd. Bl. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 8. 16. 20). — l. 13. ANTIQUA] ita
B 1. E. V2. 5 ; deest B 2. VI. 3. 4. 6. 16. 20. |[ l. 14. alienam silvam] ita B. E; aliena silva cett.
quis cum] quicumque cnm B 2 : quiscumque E 2. |{ l. 15. vehicnlo] veiculo R 2. E 2 ; a u t s i n e
v e h i c u l o add. F 8 . et] et aut F 2 . || /. 16. Hgnamina R 2. permissionem] ita R\; promissionem
i ? 2 ; perraissiones E2; i u s s i o n e a u t permissione Pith.; r o l u n t a t e F 4 ; permissione cett. ad- 40
sportare R 1; hasportare E 1 ; portare F 3. 4. presumat] ita R. E 1; presumserit cett. |j l. 17. veiculum
R 2. E 2. amittat] s i l v e d o m i n o h a b e n d u m add. V 4. 8. qoe] a l i a que F 4 . 8. dominus silve
VI. furem R 2.
VIII, 3, 9. Codd. R 1. 2. (3). E1. 2. F 1. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16). — l. 19. ANTIQUA] ita
Rl. E.V2. 5; deest R 2. V 1. 3. 4. 6. 15. 16. || /. 20. congnstia] ita R. E. F 3 ; angustia ceU. 45
l. 21. fructibus] ita R 1. 3. i?. F 2 ; frngibus R 2. cetf. et] aut E 1. fossas per circ.] fortasse circnitum
fossatum F 1 6 . j| l. 22. per circuituraj per circuitu R 1; des. V 4. ut] aut E 1. nisi rfeesf F 16.
transitum E 1.

1) F. .p. 323, n. 1.
 LEX VISIGOTHOKUM VHI, 3, 9—11. 325

Recc. JEhwv.\ esse possit, dannmm, quod viator intulerit, ad viatoris culpam redtmdare YIII, 3,9.
non convenit. Campos autem vacantes si quis fossis cinxerit, iter agentes non liec
signa deterreant, nec aliquis eos de his pascuis presumat expellere.

Recc. JEh-v.\ X. ANTIQUA. YIII, 3,10.

5 De a n i m a l i b u s v o l u m t a r i e in m e s s e vel v i n e i s m i s s i s .
Qui * iumenta vel boves aut quecumque pecora volumtarie in vineam vel messem
miserit alienam, damnum, quod fuerit estimatum, cogatur exolvere. Et si maior
persona est, pro caballis atit bubus per singula capita singulos solidos reddat: per
minora vero capita singulos tremisses ei7 cui damnum factum est? conpellatur exolvere.
io Certe si inferior est forte persona, et damnum ex integro reddat et conpositionem ex
medietate restituat adque XL flagella publice extensus accipiat. Si vero servus hoc
sine iussu domini fecerit, omne damnum aut ipse aut eius dominus reddat, et ipse
servus LX flagella suscipiat.

Recc.Ei-v.] XI. ANTIQUA. Vni, 3,11.

15 Si q t i e l i b e t a n i m a l i a f r u g i b u s damna concutiant.
Si cuiuslibet qualiacumque animalia vineam vel messem everterint alienam, ille,
cuius animalia damnum intnlerint, tantnm vinee vel agri cum frugibus eius meriti
domino de suo restituere non moretnr7 quantum exterminatum esse cognoscitur; ita

VIII, 3, 9. l. 1. viatorem F 3 . || l. 2. cinxerit] ita B 3. alii; concinxerit B 1; cincxerit B 2;

20 cinserit E 2. || l. 3. deterreantj ita B. E; terreant cett.
VIII, 3, 10. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. V 1. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16). — l. 4. ANTIQUA] ita
B 1. E2. Y2. 5; deest B 2. E 1. VI. 3. 4. 6. 15. [| l. 5. in vinea vel mese F 3 . messe] ita B. E.
VI. 2; messem cett. vineis] ita B. E. V2; in vineis V1; vineas cett. jj l. 6. messem vel vineam]
vinea vel messe El; messe vel vinea E 2. |j l. 7. immiserit Pith. • aliena] ita B 1. E; alienam cett.
25 fuerat V 1. extimatum B 2. E 2. VI. Et deest B 2. || l. 8. cavallis VI. bubns] ita B. E. V 2;
bubis VI; bobus cett. solidos reddat] solvat solidos Mad. per] pro E 1. || l. 9. tremissos E 1.
l. 10. est forte persona] ita E. VI. 2; est persona B 1; est fortasse persona B 2; forte persona est
B 3. alii. ex integrum B 2. || l. 11. XL] quadraginta E 2. V 1; LX F 1 6 ; X B 2; decem R 3.
l. 12. iussu] ita B 3. E. V1; iusso B 1; iussione B 2. cett.
30 V I I I , 3 , 1 1 . Codd. B 1. 2. (3). E1. 2 . VI. 2. 3 . (4. 5. 6. 16). — l. 1 4 . A N T I Q U A ] ita R 1.
V2. 5. 6; deest B 2. E. VI. 3. 4. || l. 15. quelibet] cuiuslibet V4. 5. frngibus] tte B 2. .£. F l . 2;
in fruetibus i? 1; in frugibus cett. concuttiant B 1; concntiat B 2. |[ J. 16. euiuslibet] cuilibet R 2.
aliena B 1. || Z. 17. eius] ita B. E. V\; eiusdem cett. || l. 18. quantum] quam .#2. exterminatum]
extimatum E 2.

35 1) Cf. H.Brunner, 'D. Rechtsg.' I, p. 301, n. 44; L. Sal. 9, Adcl 2 : Si . . . sepera alienam
apercierit et in messe, in prato, in vinia vel qualibet laborem pecora miserit, cuius labor est, si
convinctus eum fuerit, ad testibus stematum damnum reddat . . . et insuper etc; L. Burg. 27, 4. 5 ;
Si quis sepem alienam aperuerit et caballos sitos aut animalia in messem aut in pratum
voluntarius iniserit, si ingenuus est, per singula animalia inferat pro messis vel prati damno
40 domino solidos singulos. Si servus hoc fecerit, C fitstiam ictus accipiat, ita tamen, ut a domino
servi daranum, qnod admissum faerit, componatur. Lex Eurici, uncle et Francus legislator et
Burgundio hausenint, etiam verba sepem alienam aperuerit et caballos fpro iumentaj habuisse
videtur. Hoc Reccessvindus mutavisse, illa iam Leovigildus omisisse videtur. Nam in Ed. Roth.
c. 344, cxtius auctor ex Leovigildi codlce hausisse videhir, leguntur: Si quis caballus aut armenta
45 asto animo in messe aliena aut in prato vel in quolibet damnum miserit, conponat per caput
solidum unum excepto damnum, sicut arbitratum fuerit . . .
 326 LEX VISIGOTHORUM Vm, 3, 11—13.

YUI, 3, 11. Mecc. JEw.] ut collectis frugibus ille recipiat, qui dedisse videtur. Et si non liabuerit
agrum aut vineanij unde conponat, tantum frugis reddat, quantum in equali parte
agri vel vinee fuerit estimatum.

Ym, 3, 12. Recc. Erv.] XII. ANTIQUA.

Si p r a t u m d e f e n s u m a p e c o r i b u s n a u f r a g e t u r . s
Qui in pratum eo tempore, quo defenditur, pecora miserit? ut postmodum ad
secandnm non possit erba suecrescere: si servus est qui hoc fecerit, XL hictus
accipiat flagellorum, et fenum reddatur a domino eius, quantum fuerit estimatum; si
liber et inferioris loci persona sit, per duo capita treinissem unum reddat, et fenum
niliilhominus iuxta estimatione ei, qui damnum pertulit, redditums; si maior vero 10
persona sit7 per duo oapita unum solidum reddat et fenum habita estimatione restituat.

YIH, 3,13. Recc. Erv.] XIII. ANTIQUA.

Si f r u c t i f e r a loca ab a n i m a l i b u s e x t i t e r i n t d i s s i p a t a .
Si x quis caballum aut pecus alienum in vinea? messe, prato vel orto invenerit,
non expellat iratus, ne, duin de damnum expellit, evertat; sed ad domum suam in- 15
clusurus adducat et dominum caballorum vel pecorum faciat eertiorem, ut presentibus
ids aut vicinis eorum damniim? quod inlatum fuerit, estiinetur, et ad campum utreque
partes conveniant, ut, postquam damnum inspexerint, pars campi vel vinee sive prati
aut messis, que defracta fuerit, mensuretur; et donec fructus colligantur, expectetur,
ut tantum de inpasto loco ei, cui damnum intulerit, facta spatii exequatione tradatur, 20
et presentibus testibus et de eo loco, qui eversus est, et de eo, qui est intiger, •
fructus colligantur, ut quidquid minus in liis locis7 que a pecoribus eversa fiierint,

VIII, 3, 11. / . 1 . fructibus B 3. F 2 . Et si] Quod si Pith. \\ L 2. frugis] frugem £1; fruges
V\\ frugum F 1 6 ; de frugibus JPith. parte agri vel vinee] agro vel rinea F16. || l. 3. extimatum
E2.V1. 25-
VIII, 3, 12. Codd. II 1. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. (4. 5. 6. 16. 20). — l. 4. ANTIQTJA] ita B 1.
K F 5 ; deest B 2. F l . 2. 3. 4. 6. 16. 20. \\ l. 6. ut] et E 1. || L 7. erba] ita B 1. E 2. V2; herba cetU
fecit R 1. XL] decem R 3. hictus] ita B\. E2; hictos B2; ictus cett. bictus fl. acc.] ffta capiat
F 4 ; desunt V 2. || l. 8. a] ita B 1. 3. E 1. F 3 . 16; ad B 2; deest cett. extnnatnm E 2. F l . || l. 9. et
deest E2. Y\. 2. inferiori E. sit] est E 2. F l . 2; deest B 2. per] propter F 2 ; pro E 2. VI. Plth. 30
duobus capitibus F 1. Pith. uno JBl. et deest B 1. VI. Pith. j| l. 10. estimatione B 1; extimationem
E 2. VI. ei — pertulit] dampni ei, qui pertulit F 2 . || l. 11. persona est pro dnobns capitibus F 2 .
Pith. sol. unum E. V. habita estimatione] habita extimatione F 1 ; ad estimationera B 3 ; aput exti-
mationem E 2; iusta estimatione F 3 . restituat] reddat E 2.
VIII, 3, 13. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (6. 15. 16. 20). — l. 12. ANTIQUA] ita 35
B\. E2. F 1 5 ; deest B 2. E 1. VI. 2. 3. 4. 6. 16. 20. |J l 13. extiterint] fuerint VI. 4. Pith. || l. 14. ca-
v a l l u m et slmiliter infra VI. o r t o ] ita B 1 . E 2. VI; h o r t o cett. \\ £ ' 1 5 . d a m n n m j ita B 1 . E 2 ;
damna B 2 ; damno cett. 1 l. 16. domino i ? l . caballomm] iumentorum F16. certiorem] demmtiari F 5 .
l. 17. bis aut des. V2. fuerat B 2. extimetur B 2. E 2. F l . et ad campum] tunc ad locum illum
F 5 . f! l. 18. ut] ita B 1. 3. Pith.; et cett. fj /. 19. defracta] desruta F 2 ; defructaberat pro d. fuerat 40
F 3. faerit] ita B 3 ; fuerint B 1; fuerant F 2 ; fuerat cett. mensurenttir F 2. et donec] et deest B 2.
fructos B 1. colligatur B 2. || /. 20. tantum de] tantumdem B 1; tantundem corr. t. de £2; tantun-
dem de F l . Pith. ei cui] eius qui F 3 . intulit B 1. ispatii B 1; expatii F 3 . exequatione] esti-
mationem B 2. |j l. 21. et pres.] ut pres. E1.V3; et deest Pith. intiger] ita B 1. 2 ; integer cett.
l 22. fructos B 1; fructibus E 2. ut] ita B. E. F l . 2. 3 ; et cetf. faerant j £ l . F 2 . 45

1) Cf. L. Sal. 9, 1: Si quis animalia aut caballus vel quolibet pecus in messe sua in-
venerit, penitus eum vastare non debet . . -; -2: Si quis in messe sua pecora aliena invenerit
. . . et eas inclauserit et nulli paenitus innotescerit . . .; v. infra c. 15.
 LEX VISIGOTHORUM Vffl, 3, 13. 14. 327

Becc. Erv.] repperitur, ille, cuius pecora fuerint, reformare cogatnr. Pecora vero, VIII, 3,13.
postquam ipsoram locorum spatia mensiiraverint 7 sicut est in legibus constitutum l ,
domino reformentur. E t 2 si pecora, dum per iracundia inmoderationis expellit,
everterit, domino pecorum damnum simpla tantiimmodo satisfactione restituat et sibi
5 que debilitabit aut oecidit usurpet; sic tamen, ut que everterit ante persolvat. Quod
si pecora per casum, non culpa expellentis, debilitentur aut pereant aut in sudes sive
in palos, dum expelluntur, inciderint, damniun solvatur ex medio, nt que superioribus
legibus sunt statuta permaneant.

Mecc.Erv.] XTTTT. ANTIQUA. YIII, 3, U .

io Si e x p e l l e n t i b u s de f r u c t i b u s p e c o r a q u i s q u a m e x c u t i a t vel de clau-
sura furto aut v i o l e n t i a t o l l a t .
Si 3 quis expellenti de fructibus pecora excusserit, si honestior est forte persona,
det solidos V et duplum damnum, quod fuerit estimatum, cogatur exolvere; si certe
hiunilioris loci persona fiierit et non habuerit, imde conponat, L flagella suscipiat et
i5 duplum damnum reddere conpellatur. Si vero servus lioc fecerit, ante iudicem C hictos
flagelloram suseipiat, et domino eius nulla calumnia moveatur. Quod si de domo

VIII, 3, 13. l. 1. repperitur — faerint des. B 2. F 3 . repperiatur E 2. |j l. 3. per iractindia]

ita B 1. 2 ; per iraenndiam cett. || l. 4. evertit VI. damna E 1. simplam B 1. || /. 5. debilitabit]
ita B. JS2; debilitaverit F 1 6 ; debilitavit cett. occisit B 2. V1. 2 ; occiderit F 1 6 . usurpet] obtineat
20 V 3. sic] si El. VI. JPith. que] qui R 2 ; deest E 2. §verterit R 1 ; evertit VI; avertit V 3.
1. 6. per casum] per casu B2; casu R 3. expellentis] dum expellunt E 2; dum expelluntur V 1.
2. 5. JPith. aut pereant] aut pereunt V 2; adpareaut R 2. || l. 7. ut] aut B 2. V 2; et Pith.
l. 8. sunt deest B 1. statuta] instituta B 2. E 2.
VIII, 3, 14. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16). — l. 9. ANTIQUA] ita B 1.
25 F 2 . 5. 6; deest B 2. E. VI. 3. 4. 16. j| l. 10. expellenti Pith. fragibus i? 2. E 2. VI. 2. 3. 4. 5.
quisquam] quicumque B 1. vel] aut E\. V2. clausura] ita E1; clusura B 1. Pith.; clausam B2; clausa
F l . 16; causa F 2 ; clusa cett. || l. 11. furto] ita B 1. F 5 ; furtu E 1. F l ; furtum B 2; furti E 2;
furtim cett. || l. 12. expellenti] expellentibus B2; expellentis E 1. frugibus F 1. 16. || l. 13. det]
domino fmgis add. F16. solidus B 1; solids E 2. V] quinque i? 2. U 1. duplum deest F 2. ex-
30 timatum E 2. F 1. exolvere cogatur JS 1. || l. 14. fuerit] est F 2. L] quinquaginta J? 2. E 1.
J. 15. reddere] exsolvere F l . 5. vero dees* B 2. F 3 . iudice JB 2. hictos] ita Bl; Mctus i^ 2. E2;
ictus a&i. |j Z. 16. accipiat flagellorum] ita B 2. 3. E. VI. 2; flagellorum suscipiat B 1. alii. nullam
calnmnia B 2; nulla calumniam E 2. domum B 1; domo eius Piih.

1) VIII, 3, 1 1 . 1 5 ; cf. supra p. 326, l. 1 8 * 0 . 2) ^ t t e r Z . ^Mr^. 2 3 , 2 : Si

35 quodlibet animal, dum de messe, prato, vinea aut area annonaria expellitur, inpalaverit, nihil ab
eo, qui expulit, requiratur. 3) Cf. L. Sal. 9, 5 : Si quis vero pecora de damno aut in
clausura finclausa al.), aut dum ad doinum minantur, expellere aut excutere praesumpserit . . . :
L. Burg. 2 3 , 1 : Quicumque animal de messe vel de quolibet damno incluserit, et ante
aestimationem damni praesumptione et arbitrio suo is, cuius animal est, de curte per vim
40 tulerit, inferat 1111, cui vim intulerit, solidos VI . . . damni aestimatione taxata. Si servus hoc
fecerit, C fustium ictus accipiat. 3 : Quod si animalia, dum de dainno ad clusuram minantur
. . . ille, cuius sunt, tollere praesumpserit, singulos tremisses per singula animalia solvat . • .
Ed. JRoth. c. 3 4 6 ; Si quis peculium de damno ad clausura minaverit, et ille, cuius peculius
est, antesteterit, conponat solidum tmum, excepto damno, ut arbitratum fuerit. Lex nostra
45 fortasse a Reccessvindi iureconsultis mutata est, omissis i'ocibus de damno et minantur, voce
elausura in rubrica tantummodo retenta, quas, testantibus tegibus illis aliartitn genlium, antiquior
huius legis textus, unde hauserunt, videtur habuisse.
 328 LEX VISIGOTHORUM Vffl, 3, 14. 15.

YIII, 3,14. Mecc. Erv.] aut clausa involaverit aut per violentia tulerit, octo solidos qui iniuriam
pertulit consequatur, et preterea duplum damnum ille, qui abstulit, reddere con-
pellatur. Si vero servus hoc fecerit, G flagella suscipiat, et dominus eius nihil damni
sustineat.

VIU, 3, 15. Recc. Erv.] XV. ANTIQUA. s

D e a n i m a l i b u s in v i n e a , m e s s e v e l p r a t o p e r v e n t i s .
Si x quis in vineam suam, messe7 prato vel orto iumenta vel pecora invenerit
aut prenderit7 statim domino pecodum ipsa aut altera die nuntiaturus includat. Quod
si dominus pecorum mittere vel venire noluerit, damnum a vicinis, quod factum est,
extimetur, et ad satisfactionem ille, cuius pecora fuerint, iudicis executione venire 10
eogatur et damnum exolvat. Si tamen probaverit aut certe iuraverit ille, qui
prendidit, damnum ipsum ab ipsis animalibus factum fuisse, ille vero, cuius pecora
sunt, si ad extimationem damni aut pecora recipienda non venerit, adaquentur
tantummodo - ac triduo teneantur inclusa; et pro retentis triduo pecoribus nullam
calumniam inferre poterit qui ad extimationem venire neclexerit. Post triduum autem 15
animalia dimittantiir, et dimissis animalibus, si dominus eomm venire contemserit,
pro contemto ipso, quia inspicere noluit, iuxta estimationem testium in dupkun
cogatur exolvere. Quod si ille7 cuius pecora sunt, ad eum, cui damnum factum est,
venerit, rogans eum, tit ad extimationem damni adcedat, ut pecora relaxentur, et ille
non adquiescat, volens pecora eius interficere: si hoc ita fecisse convincitur, per 20
singula capita' maiora singiilos solidos reddat, per minora capita singulos tremisses.
Similiter hec lex continet et de illis, qui ante triduum pecora clausa non publicaverint.
Si autem lioc serviis fecerit sine domini volumtate, C flagella suscipiat et dominus
eius nihil damni sustineat.

VIII, 3, 14. l. 1. clausa] ita B 2. E \. V 2. 15. 16; clansum B 1; clusa E 2. VI. 3. Pith.; de 25
clauso li 3 ; de clausa 3Iad.; clusura Pith. in marg. per violentia R 1. tnlerint B 1. |j l. 2. per-
tulerit B 3. E 2. abstulit] v e l f n r t n m f e c i t add. Y4.
VIH, 3, 15. Codd. £ 1. 2. (3). E1. 2. VI. 2. (3. 4. 5. 6. 16). — l. 5. ANTIQUA] ita B 1.
V 2. 5; deest B 2. E. V\. 4. 6; FLS GLS ECDS EEX V 3. |j /. 6. perventis — prato des. B 1.
perventis] ita E; perventi B 2; preventis cett. || l. 7. vineam suam] ita B 2. E 2; vinea sua cett. 30
orto] ita B 1. E 2. VI; horto cett. f /. 8. aut pr. des. B 2. aut] et B 3. E 1. prendiderit] ita E.
VI. 2; prenderit B 1. pecodum] ita B 1. 2. E; pecorum B3; pecudum cett. denuntiaturus B 2.
I. 9. pecorum deest B 2. \\ l. 10. extimetur] ita B. E 2. V 1; estimetnr cett. fnernnt B2; fuerant
e corr. E2; sunt V2. \\ l. 11. et] ut V 2. exolvat] ita B; exsolvat E. VI. 2; solvat alii. probaberit
B 2. E2. aut certe iur. des. F 3 . |i l. 12. prendidit] prehendiderit V 2. ipsum] ipsut E 2. || l. 13. ex- 35
tiraationem] ita B 1. E 2. VI; estimationem cett. ad pecora F16. |J l. 14. inclausa B 2. [j /. 15. poterit]
potuerit V2. qui ad] quia ad E 2. VI. extimationem] ita B 1. E 2; estimationem cett.; d a m n i add.
JMad. neclexerit] ita B 1; neclexit vel neglexit B 2. 3. V 1. 2; neglexerit cett. || l. 16. contempsit
E\. |! l. 17. contemto] ita B 2; contento B 1; contentu E 2; contempto B 3; contemptu cett. quia]
qui B 2. extimationem E 2. in deest VI. dnplo B 2. |j /. 19. extimationem] ita B 1. E 2. VI; 40
estimationem cett. adcedat] ita B\. E2; accedat cett. ut] et B 2. [| l. 21. solidos — singulos des.
E 1. minora capita] minora B 3. E 2. F 5 ; minora vero F 2 . \\ l. 22. illis] iUo B 3. E 2. cJausa]
dominis atta. J/ad. publicaverit i? 1. 3 ; publicaverunt E1. [| /. 23. Si] Sin ii 2. C] centnm ^ 2 .
F 2 . |1 /. 24. eius deest E2.

1) Cf. VIII, 3, 10—14. De re ipsa, quae hac lege continehir, cf. Wilda, 'P/andungs'- 45
recht' in 'Z. f. D. Recht' I, p. 229 sqq.; Dahn, 'Studien' p. 84 sqq.; II. Brunner, 'D. Rechtsg.'
II, p. 531. 2) Cf. Ed. Both. c. 346; Et si ille, cuius peculius est, tenens duritiam cordis
eum liberare dispexerit, tunc habeat eum ille, qui in damnum invenit, novem noctis, aqua
tantum ei dit etc; Wilda l. c. p. 238; Gierke, 'Der Humor im D. RechV fed. 2) p. 53.
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 3, 16. 17; 4. 329
Recc.Erv.\ . XVI. ANTIQUA. YIII, 3,1G.
Si 7 p r i u s q u a m e x p e l l a n t u r , a n i m a l i a de f r u g i b u s e x i e r i n t .
Si iumenta vel pecora de frugibus, priusquam expellantur, exierint, ea non
liceat conprehendij quia utrum ipsa damnuin fecerint nescitur. Nam si eain ipse,
5 cuius sunt, aut quicumque vicinus expnlerit, dominus iumentorum vel pecorum
extimationem damni inplere cogatur.

Kecc.] XVn. ANTIQUA. Erv.] XVII. YIII, 3,17.

Si in fructibus animalia p e r v e n t a
quacumque aliquis d e t r u n c a t i o n e
10 turpaverit.
Si labia pecoribus vel aures qui in
fructibus suis conprelienderit ineiderit,
illa, que deformavit, obtineat et domino
peconiin alia sana restituere non moretur.
Si in f r u c t i b u s a n i m a l i a p e r v e n t a
quacumque aliquis detruncatione tur-
p a v e r i t.
Si labia pecoribus aut ceteris animalibus
vel* aures qui in fructibus suis conprehenderit
inciderit **, illa, que deformarit, obtineat et
domino pecorum alia sana et similia restituere
non moretnr.

*) Pro vel aures F4. Mad. jrraehentz caudam,

aures vel alia membra.
**) F4. Mad. addunt: aitt turpaverit.

Kecc.Erv.] IIH. TITULUS: DE DAMNIS ANIMALIUM VEL

20 DIVERSORUM RERUM.
I. Si caballus vel animal alienum aut de legamine tollatur aut extra volumtate
domini in aliquo fatigetur.
II. Si prestitum animal contra definitionem et volumtatem domini fatigetur.
III. Si caballi aut cuiuscranque animalis coma vel cauda turpetur.
25 IIII. Si alienum animal testiculis desecetur.
V. Si iumenti partiis excutiatiir.
VI. Si cuiuscumque animalis partus excutiatur.

VIII, 3, 16. Codd. 111. 2. (3). El. 2. VI. 2. (3. 4). 5. (6. 16. 18). — L 1. ANTIQUA] ita
li 1. E; deest B 2. F l — 6 . jj /. 3. frugibus] ita B 1. VI—5. 16. 18. Pith.; fructibus B 2. 3. E. V 6.
30 l. 4. licet VI. Pith.; liceant E 2. conprehendi] ita B\. 3. E 1. VI; conpreendi B2; conprendi E 2.
F 5 ; o c c n p a r e F 1 6 ; conprehendere cett. eam] ita B 1. 2. E; ea cett. || l. 5. expuleritj expellerit
B 1. dominus] domino B 2. |j l. 6. extiraationem] ita B 1. E2; estimationem cett. cogantur ^71. F l .
VIII, 3,17. Codd. Bl.2. (3). F 3 . — 1.1. AN- VIII, 3, 17. Codd. E\. 2. VI. 2. 4. 5. 6. —
TIQUA] ita B 1; deest B 2. || L 8. perventa] per- 1. 7. XVII] ANTIQUA add. E 2. F2. 6. || /. 8. fru-
S5 temta V 3. [| l. 9. quacumque] quicumque B 2. gibns VI. 2. 4. 5; frugibus suis Pit/i. [| /. 9. ali-
detruncationem B 1; detorpatione F 3 . |[ l. 11. labia qnis] aliquid E 1; deest V 4. turpaverint E 1;
pecoribus] labinm pecoram B 2. vel aures] aut deturpaberit E 2; turpentur V 4. jj l. 12. qui]
aures B 2. H 1.12. conpreenderit B 2. j| 1.14. alium quis r i ; qnos F 4 ; qnae Pith. fmgibus VI.
samim B 2. 2. 5. Pith. suis deest V 5. |J l. 13. inciderit]
h o s p r e s u m t i v e inciderit V4.
TIT. IIIL Lemvia. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 6. — L 20. DIVEKSORUM] ita B. E 2. VI;
DIVEESAEUM cett.
Index capitulonim. Codil. B 1. 2. E 1. 2. — l. 21. caballum B 2. aut c&es* B 2. iegamen ^ 2 .
tollat i2 2, wK reliqua ndrricae pars deest. extra] ex B 1. voluntatem E 1. || ^. 23. definitione -& 2.
45 volnntate B 2. domini fat. <?a?. i^ 2. || ?. 24. caballum B 2; caballns E 1. cuiuseumqne] qualis-
cumqne R 1. |j Z. 25. testiculos i ? 2 ; testiculo £ 2 . H l. 27. airimal 5 1.
LU Sect. 1. I. 42
330 LEX VISIGOTHORUM VIH, 4 .

Mecc. Erv.] VTL S i quaKacumqtie animalia a b invice evertantur.

VIH. S i damnum v e l iniuriam inpellente a u t sine damnum alienum animal
occidatur.
VTTTT. S i bos alienus sine domini volumtate operibus subiugetur.
X. S i qualiacumque animalia trituris a r e e fatigentur. 5
XI. S i pecus a b s q u e damno i n clusuram mittatiir.
XU. S i animal cuicumque faciat quodcumque damnosum.
XTTT. S i quodcumque animal q u a c u m q u e percussione debilitetur.
XIIIL S i pecus alienum sciente a n ignorante domino gregi alterius misceatur.
XV. S i animali quodcumque p a v i d u m inligetiir, p e r quod r u p t u m a u t debilitetur io
aut moriatur.
XVI. S i vitiosum animal, cum a p u t dominum est, cuiuscumque etatis occidisse
hominem videatur.
XVII. Si animal vitiosum quis a se abiciat v e l n o n abiectnm retineat.
XVIH. S u e h a b e n d u m culpe, si irritatum animal noceat irritantem. 15
XVniL S i iuste a n iniuste eoneitatiis canis quempiam debilitasse v e l occidisse
probetur.
XX. D e cane damnoso.
XXI. D e lesione vestis.
XXII. S i fraudulenter quis ambulans i n laqueos feris preparatos incidat. 2a
XXm. U t , qui laqueos feris ponit, et loca diseemat, in quibus ponat, et vicinos
admoneat.
XXHH. De damnis iter publicum concludentium.
XXV. De servando spatio iuxta vias publicas.
XXVI. Si de campis vacantibus iter agentium animalia expellantur. 25
XXVII. Ne iter agentibus pascua non conclusa vetentur.
XXVIII. Ut, qui in transitum fluminis culturain facit, laborem sepe eircumdet.
XXVHII. De discretione concludendorum fluminum.
XXX. De confringentibus mulina et conclusiones aquanim.
XXXI. De furantibus aquas ex decursibus alienis. 30

l. 1. qualienumqtie R 1; qualicumqtie R 2. invice] ita R; invicem E. evertantur R 1.

/. 2. diimnum vel iniuriam] ita R; dainno vel iniuria E. inpelinnt B 1. aut] ita infra ipsins
legis rubrica; ut ea E 1; an R 2. E. damnnm] ita R; damno E. al. an. occ. des. E 1. |j l. 4. bos]
bus R 1. domini deest R 1. volumtate] vokimtatem Rl; voluntate R 2. E 1. subiungatur R 2. E 2.
/. 5. arca E 2. j| l. 6. clusuram] ita R 1; clusura R 2. E. mittantur R 2. E 2. [j l. 8. debiJitetur 35
v e l o c c i d a t u r E. j| l. 9. scientera an ignorantem R 2. an] hac E 2. gregi] in grege R 1.
misceatur deest R 2. || /. 10. animal R 2. E 1. inlegetur R 1; inlicitetur R 2. quod rnptum] quod
rup R 1; corruptum R 2. aut deb. des. R 2. j| l. 11. aut moriattir des. R 1. 2. jj l. 13. cuiusc.
etatis des. R\. occ.faom.vid. des. R 1. 2. occidisse hominem] ita E\;h.o.E2. || l. 14. habiciat
R 1. vel — retineat des. R 1; retineat deest R 2. || l. 15. Sue] Sive R 1. E 1. irritantem deest R 2. 40
l. 16. debilitasse decst R 2. vel occ. probetur des. R 1. 2. j| l. 18. damnosum R 1. || l. 19. lesionem
R 2. || l. 20. fraudolenter R 2. in laqueos des. R 1. feris pr. inc. d&s. R 1. 2. quij quieumque JEJ 1.
l. 21. feris ponet R 2. et loca disc. des. R 1. loco E 2. in quibus — admoneat des. R 1. 2.
/.22. amoneat E2. H '• 23. iter] inter E1. 2. |j l. 24. reservandum ispatium R 1. |j I. 25. animalia
deest Ji-1. expellantur deest R 1. 2. j| /. 26. agentium R 2. \\ l. 27. laborem s. cire. des. Rl. 2. 15
7. 29. mtilina] ita R 1; molina cett.
 LEX VISIGOTHORUM V m , 4, 1. 2. 331

itecc.Erv.] I. ANTIQUA. YIH,4,1.

Si c a b a l l u s r e l a n i m a l a l i e n u m aut de l i g a m i n e tollatur aut extra
v o l u m t a t e d o m i n i in a l i q u o fatigetur.
Si 1 quis caballum alienum vel aliut animal de pedica sive de ligamine tulerit
5 sine conscientia domini sui, unum solidum ei det. Et si per hanc occasionem perierit,
alium eiusdem meriti caballum vel animal restituat. Quod si eum alibi ambulare
cogerit2 vel laborare fecerit domino neseiente, alium equalis meriti cum eo dare
cogatur; sic taraen aut si ipsa aut altera die eum doininus suus invenerit. Quod si
tertia die animal inventum non fuerit, ille, qui animal alienum presumserat, pro
10 fure teneatur.

Hecc. Et*v.] H. FLAVIUS GLOEIOSUS KECCESSVINDUS REX. YIII, 4,2.

Si prestitum animal contra definitionein et volumtatem domini fatigetur.
Quicumque3 contra volumtatem eius, qui prestitit, animal supra definitionem
cursu, honeribus vel itinere fatigayerit4, per decem milia det solidum unuin. Quod
15 si minus quam decem milia fuerit, estimato itinere vel labore, extimetur et conpositio
damni. Nam5 si debilitatus aut mortuus fuerit, debilem sibi babeat et similem reddat;
pro mortuo vero vivmn talem sine excusatione restituat.

VIII, 4, 1. Codd. Bl. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 15. 16. 18). — l. 1. ANTIQUA] ita
B\. E. V2. 5; deest B 2. VI. 3. 4. 6. 15. 16. [| l. 2. Si caballus] De caballis E 1; Si quis cavallus
20 (et ita semper cavall-) V 1. alienus B 2. de ligamen B 2; de ligamento V 3. extollatur B 2.
1. 3. volumtate] ita R 1. 2 ; voluntate E. V. [| l. 4. caballum vel bove alieimm V3. aliut] ita B 2.
E 2; alium B 1; aliud cett. peduca R 2. E 2. VI; pecuda V 4. sive de lig.] vel de pascuo F15.
de lig.] de deest B 2. V 2. 4. 18 ;• de licamento V 3. || l. 6. alium deest B 2. E 1. VI. 2. 4. 5.
d o m i u o restituat V 3. 4. Mad. eum] cum Pith. in textu, in marg.: eum. alio] aliquo modo V 1;
25 aliquo V 2; alicubi V 3; alibi V 6 et Fith. in marg. || l. 7. cogerit] ita B 1; coegerit cett. laborare]
labore B 1. equalem V2. j| l. 8. sic tamen aut sl] ita emendavi; si tamen ut si 2? 1; sic tamen iit
si E 2; si tamen aut si E 1; sic tamen aut T r 18; tamen si B 2. 3 ; si tamen VI. 2. Pith.; si tamen
aut V3. 4. il/ac?. di§ 5 1. eum dees^ E 1. cogatur dee^ ^ 2 .
VIII, 4, 2. OKM. iJ 1. 2. (3). ii 1. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 20). — l. 11. FL. — REX]
30 efor. JE?2. F 3 . 4. 15. 20; ANTIQUA adcZ. V8. GLOK. deesf ^ 1. RECC.] RECDS B 1; RECCESSTIIS
B 2; RCDS F 2. 5. 6; R E 1; RECAREUS F l . || Z. 12. Qui] Si V2. in aliquo fatigetur V 2.
L 13. Qnicumque] TJbicumque B 2. contra] citra F 2 . qui]rfeesiEl; quis i? 2. (| ^. 14. in itinere
B 2. 3. honeribus] ita B 1. 2. i ? 2 ; oneribus a/u. milia] railiaria i? 3. F 1 5 . || l. 15. fuerit] tta i? 1.
2. 3. F 2; fnerint cett. extimato B 2. i? 2. F 1; estimatnm F 2; estimatum V 3; estimatione B 3. in
35 itinere B2; itineris B 3. labore] labor J? 1; laborare E2; laboris B 3. extimetur] ita B \. 2. E 2;
estimetur cett. || Z. 16. debilitatum aut mortuum F 2. aut] et Pitfi. sibi] si E 1. abeat i? 2. E 2.
Z. 17. mortna vero vivara i? 1. tale B 2.

1) Hanc legem ex Codice Euriciano receptam esse, tlocent leges Bitrgundionum et Fran-
corum Salicorum; cf. L. Burg. 4, 6 : Si autem inpedicato eaballo ingenuus pedicam tulerit,
40 eiusdem meriti caballum se redditnrum esse cognoscat; L. Sal. 21, 3 ; Si quis pedica de
caballo imbulaverit . . . ; ib. 4 ; Si vero caballi ipsi perierunt, ipsos in capitc restituat.
2) Desideratur sententia illa, quarn ex antiquiori legum Visigothorum corpore et Burgundiones
et Langobardi recepisse videntur; sc. L. Burg. 4, 7 : Si caballum alienum ingenuus non per-
mittente domino ascendere praesumpserit, II solidos illi, cuius caballus est, pro unius diei
45 itinere daturam se esse cognoscat, et Ed. Roth. c. 3 4 0 : Si quis cavallum alienum ascenderit
et infra vicinia tantum cavallieaverit . . ., conponat solidos duos; cf. L. Sal. 2 3 ; Si quis
caballum alienmn extra consilium domini sui (ascenderit et eum) caballicaverit . . . Sententia
fortasse cum lege quadam antiquiori, citi Reccessvindus sequentem siiam (VIII, 4 , 2) substihrit,
omissa est. 3) V. n. 2. 4) Cf. Dig. XLVII, 2, 40 (Pauhis): Qui iumenta sibi cora-
50 modata longius duxcrit . . ., furtura facit. 5) Cf. infra c. 1 3 .
42*
 332 LEX VISIGOTHORUM VIII, 4, 3—6.

VIII, 4,3. Becc. Erv.) III. ANTIQUA.

Si c a b a l l i atit c u i u s c u m q u e a n i m a l i s coma vel cauda t u r p e t u r .
Si 1 quis alieni caballi coma turpaverit aut caudam curtaverit, eiusdem meriti
alium cum eo sine dilatione domino restituat. Si vero alterum qualeracuinque animal
curtaverit, per singula capita singtilos triantes reddere conpellatur. 5

VIH, 4, 4. Recc. Erv.] IHI. ANTIQUA.

Si a l i e n u m animal t e s t i c u l i s d e s e c e t u r .
Qui2 alienum animal aut querncumque quadrapedera, qui ad istadium fortasse
servatur, invito domino vel nesciente castraverit, vel 3 bovem, aut que non eastrantur
secaverit, domino in duplum cogatur exolvere, cui propter invidiam lioc videtur 10
intulisse dispendium.
VIII, 4, 5. Recc. Erv.] V. ANTIQUA.
Si i u m e n t i p a r t u s e x c u t i a t t i r .
Si 4 quis quocumque pacto partum eque pregnantis excusserit7 pulletrum anni-
culum illi, ciiius fuerat, mox reformet. 15

VIII, 4, 6. Jtecc. Erv.] VI. ANTIQUA.

Si c u i u s c u m q u e a n i m a l i s p a r t n s e x c u t i a t u r .
Si 3 qiiis vaccam pregnantem abortare fecerit alienam, talem aliam cum vitulo
domino reformare cogatur et illa, ciii partum exctissit, ipse accipiat. Hec et de aliis
quadrupedibus forma servetur. 20

VIII, 4, 3. Codd. H 1. 2. (3). E 1. 2. F 1. 2. 3. 4. (5. 6. 16). — l. 1. ANTIQUA] ita B 1.

E\. F 3 . 5; deest B 2. E 2. VI. 2. 4. 6. 16. || l. 2. cuiuscumque] cuitxslibet V 2. || l. 3. coma] ita
B'\. 2. JE2; comara cett. coma — curtaverit] comam rel caudam Uirpaverit v e l c a s t r a v e r i t V4.
aut caudam cnrt. des. V3. ant caudam] vel caudam V2. curtaverit] tnrpaverit R 1; costaverit V2.
l. 4. cum eo des. V 4. dilatutione fsielj E 2. qualemcnmqnc-] ita li 1. 2. E 2; qualecmnque cett. »5
l. 5. eurtaverit] costaverit V 2; castraverit V 4. triantes] ita B 1. 2. 3. E; trientes V. domino
reddere V 3.
VIII, 4, 4. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16). — L 6. ANTIQUA] ita B 1.
E2. V2. 5. 6; deest B 2. E\. VI. 3. 4. || /. 7. testiculo E 2. desecentur E 1. || l. 8. quodcumque
/J 2. qui ad] qnod £ 2 . istadium] ita Bl; istudiam E 2; stndium B 3. F l . 2; studio i ? 2 ; stadium 30
ce«. ji l. 9. castraverit] constraverit V2. aat] vfil Pt^A. castrantur secaverit] secantnr castraverit Pith.
l. 10. secaverit] ita B 3. £ 1 . F l . 2. 4. 5. 15. 16; secaberit B 1; castraverit i? 2. J& 2. F 3 . cui] qni
F 3 ; quia Pilh.
VIII, 4, 5. CWfZ. i? 1. 2. (3). E1. 2. F 1 . 2. 3. 4. 5. 6. — /. 12. ANTIQUA] ita B 1. E 2.
F 2. 5. 6; cfe&rf J? 2. J J 1 . F l . 3. 4. (j l. 13. excuttiatur ^ 1. j| l. 14. Si qnis quoc.] Qnicximque S5
72 2. pacto] pactum i? 2. partum deest V 2. puliutrum J& 1; polletrum F l . j| l. 15. fuerat] fuerit
F l . Pith. reforraet] restittiat E\.
VIII, 4, 6. CWd. ^ 1. 2. (3). E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 16). — l. 16. ANTIQUA] ita B 1.
F 2 . 6; deest B 2. £'. F l . 3. 4. 5. 16. |j l. 17. partu B 2. | Z. 18. prigiiantem i? 1. abortare f.
alienam] alienam avortare fecerit E \. avortare E 1. VI. 2. aliena B 1. [j l. 19. illa] ita B 1. 2; 40
illani ce«. partus E2; postum F 2 . excusserit Pith. Hec] Similiter F 3 . et deest Pitk.

1) Lex Euriciana, ut videtur; cf. L. Burg. 7 3 , 1; Sen . . . fuerit aut eversum

animal aut tlebilitatum, in potestate sit domini . . ., ntrum ipsnm recipere velit et aliuni aut
duos tales caballos . . . / ib. 3 ; De cabailo etiam curtato similis poenae servamla conditio est;
L. Sal. 38, 8 ; Ed. Roth. c. 338. 341. 2) Cf. L. Sal. 38, add. 4. 3) /. e. 'exempli x>
causa bovern'. Verba intelligimus de 'bove ad stadium servatf/, i. e. de tauro ad taurinirium
circense destinato. 4) Cf. Ed. Roth. c. 3 3 3 ; Si quis percusserit equa pregnante etc.
5) Cf. Ed. Roth. c. 332: Si quis pcrcusserit vacca pregnantem et avortum fecirit etc.
 LEX VISIGOTHOEUM v m , 4, 7—9. 333

Recc.Erv.] VII. ANTIQUA. VIII, 4,7.

Si q u a l i c t i m q u e a n i m a l i a ab i n v i c e m evertantur.
1
51 cuiuslibet iumenta aut armenta vel alia pecora se invicem forte eonliserint,
dominus iumenti vel aliorum animalium, alium eiusdem meriti eius domino reddat et
5 illum debilitatum aut occisum sibi obtineat.

Hecc. Erv.] VIII. ANTIQUA. VIII, 4,8.

Si damno vel i n i u r i a i n p e l l e n t e aut sine damno alienuin animal
occidatur.
Si quis alienum animal occidisse aut vulnerasse convincitur, non damno qualem-
10 cumque conpulsus, alium eiusdem nieriti domino reformare cogatur, et si servus est,
L flagella publice suscipiat; ingenuus vero quinque solidos det. Nam si eundem
damni commovit inmria, ut eum occideret aut debilitaret7 pretium pecodis aut animalis
reddat occisi vel debilitati et nihil patiatiir inhirie.

Xecc.Erv.] VHH. ANTIQUA. VIII, 4,9.

15 Si bos a l i e n u s sine domini v o l u m t a t e operibtis subiugetur.
2
51 quis bovem alienum iuncxerit sine conscientia domini eius ad aliqnid
carricaiuluin sive pro volumtate sua retinendum, eiusdem meriti cum eo aliuni
domino reddat.

VIII, 4, 7. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 16). — /. 1. ANTIQUA] ita B 1.

20 E2; deest B 2. E\. VI—6. 8. 16. || l. 2. qualicuraque B 1. F 2 ; qnalibetcumque B 2. ab] aut B 2.
se evertantur B 1; evertatur B 2. E 2. V 2. || l. 3. autj vel V 2. vel] aut V 2. alia deest R 2. se
deest B 1. conliserint] v e l o c c i t l e r i n t add. VI. 4. 8. Pith.; v e l o c c i s e r i n t V2. 5. |j 1.4. alium]
ita B 1. E; deest B 2. V2; aliud cett meriti alium V2. eius deest B 2. VI. 2. Pith. |j l. 5. illumj
ita B 1. E 2. VI. 2. 3 ; illud cett. aut occisum] sive occisum V2.
25 VIII, 4, 8. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. V\.2. 3. (4. 5. 6. 16. 20). — l. 6. AXTIQUA] ita B 1.
E2. V2. 5; deest B 2. J J 1 . F l . 3. 4. 6. 16. 20. |j l. 7. ininriam ^ 2 . E 2. inpellentem B 2. aut]
an E. VI. 2. damnuin B 1. || /. 9. occisisse B 3. i? 1; occise i? 2. qualemcumque] ita B 1. 3. J?2;
qualicumque ceff. || J. 10. alium] ita H 1. 2. E\. V \. 2; aliud cett. domino deest Pith. j| /. 11. publice
deest VI. 5. det et B 2. si et E 2. || ^. 12. commovit] commonnit B 1. i ' 2 . iniuriam 7? 2. £ 2 .
30 aut debilitaret des. VI. 5. pecodis] ita B 1. 2. £ 2 . F 3 ; pecoris i ? 3 ; pecudis cert. aut deest R 1.
Z. 13. reddatur # 2. Pif/i. hoccisi B 1.
VIII, 4, 9. OxM. it" 1. 2. (3). JE7 1, 2. F 1. 2. 3. 4. 5. (6. 16. 20). — /. 14. ANTIQUA] ita
B 1. E2. V2. 5; cte&*f 5 2. £ 1. F l . 3. 4. 6. 16. 20. j| l. 15. alienum E 2. F 1. subiungatur R 2.
l. 16. Iuncxerit] ita B 1. F l ; iunserit .£' 2; iunxerit ceW. conseientinm B 1. eius] sui F l ; deest V2.
35 ?. 17. pro] per E 2. volumtatem snam B 2; voluntate sui F l . retinendo i* 1. eiusdera] eius F l .
l. 18. reddat] dare cogatur F 3 .

1) Acl exemplum legis nostrae eadem, sed aliis verbis concepta constituit Ed. Roth. c. 3 2 8 :
Si animales alienum animalem occiderit aut intrigaverit, tunc dominus . . . consignet ipsum
intrigatum illi, cuius aiiimales euin intrigavit, ut similem . . . recipiat ab ipso, cuius aniinales
40 hoc fecit. 2) Lex Euricicma est. Cf. L. Burg. 4, 8 : Qni alienis bobus domino inconscio
aut non pennittente opera facere praesumpserit, duos solidos bobnm domino cogatur exsolvere.
De vera huius loci lectione atque de ratione, quae sit inter eurn et legem nostram antiquam, vide
quae disserui 'iV. ArcL' XXV, p. 265 sq.
 334 LEX VISIGOTHOKUM VIH, 4, 10—13.

VIII, 4,10. Recc. Ei*v.] X. ANTIQUA.

Si q u a l i a c u m q u e a n i m a l i a t r i t u r i s 1 a r e e 2 f a t i g e n t u r .
Si quis caballum aut aliut quodcumque alienmn animal in area miserit, per
singula capita singulos solidos reddat. Et si per hanc occasionem animal mortuura
fiierit, et solidum reddat et eiusdem meriti animal domino cogatur exolvere. 5

YIII, 4,11. Kecc. JSrv.] XI. AXTIQUA.

Si p e c u s a b s q u e d a m n o in c l u s u r a m m i t t a t u r .
Qui absque aliquo damno inclusum pecus detinuerit alienum, si servus hoc
nescio domino fecerit, tantummodo XL hictos accipiat flagellorum. Si ingenuus
fuerit, per duo capita tremissem unum ei, cui pecus conclusum est, cogatur exolvere. 10
Quod si ex ipsis pecoribus aliquid debilitatum aut mortuum fuerit, iuxta superiorem
legem conpositio fiat.
VIII, 4,12. JRecc. Erv.] XII. ANTIQUA.
Si a n i m a l c u i c u m q u e f a c i a t q u o d c u m q u e d a m n o s u m .
51 3 cuiuscumque quadrapes aliquid fecerit fortasse danmosum, in domini pote- 15
state consistat, utrum quadrupem noxium tradat, an ei, qui damnum pertulit vel
aliquid excepit adversi, iuxta iudicis extimationem conponat.

VIII, 4,13. Recc. Erv.] XIII. ANTIQUA.

Si quodcumque animal quacumque percussione d e b i l i t e t u r vel occidatur.
51 4 quis alienum iumentum percusserit, ita ut debile efficiatur aut de ipsa 20
fortasse percussione mortuum fuerit, ille, qui percussit, alium eiusdem meriti domino

VIII, 4, 10. Codd. B\. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16. 20). — l. 1. ANTIQUA] ita
B\. E2. V2. 5; deest B 2. E 1. F l . 3. 4. 6. 16. 20. || l. 2. qualicumque V2. animalia aliena Pith.
trituris] ita B. E. VI. 2; in trituris V3. Mad. \\ l. 3. area] ita R 1. 2. E; aream R 3. VI. nriserit]
v e l f a t i g a v e r i t add. F 4 ; s i n e c o n s c i e n t i a d o m i n i s u i add. Vlb. jj l. 5. ammal — exolvere] 25
cabelli vel aliut animal restituad domino eins V 3. exolvcre] reformare F15.
VIII, 4, 11. Codd. JRl. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 16). — L 6. ANTIQUA] ita B 1.
V2. 5; deest B 2. E. VI. 3. 4. 6. 16. || l. 7. pecus alienum V3. tlnsura B 2. E 1; clusa E2. V3;
clausuram V 2. raittatur bis scr. B 1; mittantur E 2. V 2. || /. 8. Qui] Si quis V 2. 6. inclusum] ita
B 2. E 2. VI. 2. JPitli.; incluso B 1; in clusa V3', in eoncluso E 1; in conclusum B 3 ; in clusura 30
Mad. li l. 9. nescio d.] nesciente d. VI. 4. Pith.; d. ignorante F15. fecerit] comiserit F 3 . hictos}
ita B 1; hictus B 2. E2; ictus cett. liictos — flag.] flagella capiat F 4 . jj l. 10. tremisse uno B 1;
trimissem unum E 2. duo] singtila F 3 . cuij Ita B 1. E 2. VI. 2; cnius cett. eonclusum] ita B 1.
2. 3 ; ineliisnm cett. || l. 12. conpositio fiat] conpositionem B 2.
VIII, 4, 12. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 16). — /. 13. ANTIQUA] ita B 1. 35
E2. V2. 5; deest B 2. E\. V1. 3. 4. 6. 16. B l- 14. Si] De E\. euiuscumque E\. V2. || l. 15. Si —
potestate des. B 2. quadrapedis E1; quatmpedes J?2. potestatem £ 2 . |{ l. 16. quadnipem] iVa J? 1.
F 2 ; pedem E\\ quadrupedem cett. pertulit] intulit E \. |j /. 17. iudicis] eius E\. extimationcm]
ita B 1. 2. i? 2. F l ; estimationem eetf. conponat] damni conpositio fiat F16.
VIII, 4, 13. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 16. 20). — l. 18. ANTIQUA] ita 40
J? 1. # 2 . F 2 . 5; deext B 2. i? 1. F l . 3. 4. 6. 16. 20. \\ I. 19. qnamcnraque B 2. percussionem i? 2.
E2. vel] aut F l . || l. 20. debilis i / 2 . | /. 21. alium] ita B 1. 2. i?. F 1 . 2; aliud cett.

1) Tritura = trituratio fdas Dreschen'). 2) .4re« es£ Zocw* aptatus ad vehendum

tribulum, quo fnimenturn triturabatur ('Dreschtenne'). 3) Cf. quae H. Bnmner, 'Absichtslose
Missethat' p. 834 sq. disserult. Haec tamen lex ad exemplum sententiae iuris Romani scripta 45
est, qnae exstat Pauli Sent. I, 15, 1 : Si quadrupes dainnum intulerit. Si quadrapes paaperiem
fcccrit dainnamre dederit . . . in dominum aetio datur, ut aut darnni aestirnatioiiem subcat,
aut qiiadrupcdem cedat. Quod etiam Iege Fesolania de canc cavetur (cf. infra c. 20/.
4) Cf. Ed. Both. c. 337. 339.
 LEX VISIGOTHOEUM Vm, 4, 13—15. 335

Recc. Erv.] reformare cogatur et illut debile sue vindicet potestati. Quod si iumentum TIII, i, 13.
non habnerit, pretium iuste estimationis domino iumenti restituat. Et similis hordo
tam de caballo quam de bobe vel reliquis animalibus ab omnibus observetur.

Recc.Erv.] Xffll. ANTIQUA. YIII, 4, 14.

5 Si pecus alienum sciente an ignorante domino gregi alterius misceatur.
Si euiuslibet peeora cum alicuius se miscuerint, et hoc ipse prospexerit, et sic
de ipsius grege abierint, ut nullam ex hoc conscientiam habeat? dominus pecomm
sacramentum ab eodem accipiat, quod non ipsius frau.de vel culpa exinde abscesserint,
et nec sibi ea presumsit nec alicui tradidit, et nihil cogatur exolvere. Quod si ad
10 domum suam adduxerit, et iudicem non monuerit vel in conventu publice infra
octabum diem non contestaverit, in duplum satisfaciat.

Recc.Erv.] XV. AXTIQUA. VIII, 4,15.

Si a n i m a l i quodcumque pavidum inligetur, per quod ruptum aut
d e b i l i t e t u r aut n i o r i a t u r .
15 Si 1 quis caput mortui pecoris aut ossa vel aliquid, unde animal terreatur, ad
eaudam caballi erediderit adligandum, et per hoc currendo ruptiis probetur aut
mortuus, alium sanum caballum domino reformare non moretur, quia legum statiita
transcendit. Quod si caballus nihil debilitatis ineurrerit, L hictos accipiat flagellorum.
Si servus hoc fecerit, C verberibus addicatur.

20 V I I I , 4 , 13. l. 1. illut] ita R 2. E 2 ; ille V 1 ; illnm R 1 ; illnd cett. debilem R 1.

l. 2. abuerit R 2. E 2. iuste estimationis] iusta extimationem E 2 ; iuxta estimationem R 3. 7 5.
16. 2 0 ; iuxta extimationem VI; iuxta estimationem i u d i c i s V2. Et] H e c F 2 . hordo] ita R 1. 2 ;
ordo cett. \\ l. 3. caballum R 1. bobe] ita R\. E2; b o r e m R 2 ; bove cett. vel] et R 2.
V I I I , 4, 14. Codd. Rl. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. (6. 16. 20). — /. 4. ANTIQUA] ita
25 R 1. E2. V3. 5 ; deest R 2. E 1. VI. 2 . 4 . 6. 1 6 . 2 0 . || l. 5. s c i e n t e m R 2. an] ita R1.2.V1.2;
ant cett. ignorantem R 2. misceat R 1. [i l. 6. alicuius] ita R 1. 2. 3. E. V\. 4; aliquibus 7 2;
alicui F 3 ; animalibus add. 3fad. prospexerit] ita R 1. 3. V3; prespexerit R 2. E2. VI; perspexerit
cett. |1 l. 7. habierint R 1. |j l. 8. sacramentTim] ita R 1. E 2; sacramento R 2. J& 1; sacramenta
i? 3. F. abscesserint] habierint V 2- ti '• 10- ea adduxerlt F 2. iudici non innotuerit R 3. monuerit]
30 moverit F l ; intimaverit V 16. publice] tta ^ 1. 2. 3. J?. F l . 3. 4; publico cett. || Z. 11. octabum]
ita JB 1. 3 ; octavum F . l ; hoctavam E2; hoctava R 2; octava F 2 ; VIII F 3 . 16; octavam cett. die
R2; dies F 3 . 16. in duplum] in deest Mad.
VIII, 4, 15. Codd. R 1. 2. (3). . E l . 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16). — l. 12. ANTIQUA] ita
R 1. E2. F 8 . 15; otees* i? 2. 771. F l — 6 . | l. 13. Si] Si quis R 1. animal quicumque pavidus i? 2.
35 qtiod deest R 2. [| Z. 15. pecoribus JE?1.. vel] aut R 1. terretur i ? l . |[ 7. 16. caudam] idem F 4 ;
euudem V 8. caballi] aiiirnal F 4. 8. cred. adligandum] ita JB.l. i ? 2 ; alligaverit F 1 6 ; cred.
allig-. cett. hoc currendo] occurrendum E2; hoc F 4 . 8. ruptum F 4. 8. || t. 17. mortunm alhid
F 4. 8. caballura] a n i m a l F 4 . 8. non moretur] cogatur F 3 ; cogetur F 4 . statuta non transe.
F l . ij l. 18. caballus] a n i m a l F 4 . 8. debilitatus R 1. hictos] ita Rl.2; hictns E2; ictiis cett.
40 bictos — fiag.] flagelia capiat V 4. (j l. 19. C verb. add.] C flagella suseipiat F 3 ; C flagella
capiat F 4 .

1) Ilanc legem Euricianam imitahis esse videtur Gundohadus in lege, cuiiis forma, ut
existimo, non originalis exstat L. Burg. 7 3 . Conveniunt enim cum lege nostra et rubrica legis
illius Burgundiccie, quae repetita est in Lege Romana Burg. 2 9 ; De caballis, quilms ossa aut
45 scindola ad caudam ligata fuerint, et initium ipsius capitis 29 Legis Romanae: Si quis caballum
ligando ei os aut scindola . . . ita turbaverit, ut pereat etc.
 336 LEX YISIGOTHOBUM Yffl, 4, 16.

YIII, 4, 16. Recc.] XVI. ANTIQUA. Erv.] XVI.

Si v i t i o s u m a n i m a l , cnm a p u t do-
minum e s t , c u i u s c u m q u e e t a t i s
occidisse hominem videatur.
Si 1 quis bovera aut taumm vel quem-
cumque quadrupedem noxium liabuerit
aut vitiosum, eum, anteqnam aliquem
noceat, non moretur occidere. Quod si
de vitio quatrupedis ex vicinorum con-
testatione cognoverit et postea eum re-
servaverit aut paverit vel distulerit occi-
dere, ac postea aliciii inortem aut debili-
tatem sive vuliras intulerit, iuxta leges
conponere non moretur, sicut est de
homicidis, id est viris ac mulieribus, in-
fantibus, servis vel ancillis conpositio
constituta; ita ut, si ingulaverit aliquem
ipse quatrapes* in** annis XX, CCC solidos
Si v i t i o s u m a n i m a l , ctim a p u d d o m i n u m
est, cuiuscumque etatis occidisse ho-
minem videatur.
Si' quis bovem aut taurum vel qixemcnmque 5
quadrupedem noxium habnerit aut vitiosum, eum,
antequam aliquem noceat, non moretnr occidere.
Quod si de vitio quadrupedis ex vicinorum con-
testatione eognoverit et postea eum reservaverit
aut paverit vel distulerit occidere, ac postea 10
alicui mortem aut debilitatem sive vnlnus in-
tulerit, iuxta leges conponere non morettir; ita
ut, si iugulaverit aliquem ipse quadrupes, de
ingenuis personis qiiingenti solidi con-
ponantur, pro libertis autem medietas 15
huius conpositionis 7 id est CCL solidi7
pro eo? qui occisus est, in satisfactione
dabuntur. Si autem servum alicuius

*) Ex forma Ervujiana add. Mad.: de ingenuis

personis D solidi componantur. Pro li-
bertis autem medietas huius compositionis,
id est CCL solidi pro eo, qui oecisus
est, in satisfactione dabuntur. Si autem
seiTum alieuius occiderit, duos eiusdem

VIII, 4, 16. Codd. B 1. 2. (3). E1 bis. V1. 2. 3. VIII, 4, 16. Codd. El. 2. V4. (8). — l. 1. XVI] 25
5. 6. (15. 16. 17. 18. 19. 20). Fith. Jlad. — l. 1. AN- ANTIQUA add. E 2. || l. 2. aput E 2. || l. 6. qua-
TIQUA] ita B 1. 3Iad.; deest E2. E1. V2. 6. 16. 20 ; trapedem E 2. |'j l. 8. de vitioso quatrupedis E 2.
FLS GLS KCDS KEX Vb. Pith.; FLS GLS KECCA- / . 1 1 . debilitationem E 2. V 4. || l. 12. leges]
EEUS EEX Y1. I I. 4. hoccidisse Ji 1; occisisse istam Iegem V 4. 8. |j l. 13. ipse quadrupes des.
B 2. !j l. 6. quadrupem V2. \\ l. 7. awt ritiosum V 4. quatrupedes E 2. |j l. 16. id est — occisus 30
eum] et B 3. eum deest B 1. aliquem] ita B 2. 3. est des. V 4. || l. 18. servum] servns E 1.
E 1. V 1. 2. 3; alium B 1; alicui Fith. 3fad.
l. 9. de vitio] vitiosum V 3. qnatrupedis] ita B 1;
quadrupedis cett. vitinorum B 1. contestatione]
testatione VI. 5; atestatione V 2. || l. 11. aut 35
paverit des. V3. paverit] pattierit B 2. [| l. 12. ae]
hac B 1. debilitationem VI. 2. Mad. \\ l. 13. sive]
seu B 2. leges] hanc legem VI. Pith. |j l. 15. ho-
micidis] homicidium B 2; homicidiis B 3. V 2. Pith.
l. 17. ut deest B 1. jj l. 18. ipse deest B 2. qua- 40
trnpes] ita B 1; quadrupes cett. in annis] ita B 1.
E1. VI. 2. 6; in annus F 3 ; in annos R 3; si
de annis B 2. XX] viginti V 2. 6; XXI V 3.
CCC] CC E 1. solidos conponatur] ita B 1. 3 ;
solidi conponantur cett. 45

1) V. de hac lege Wilda, 'Strafrecht d. Germ.' p. 427; Dahn, 'Shidien* p. 175;

H. Brunner, 'Absichtdose • Missethat' p. 818. Cf. VIII, 4, 17. 2) Ervigius omnes com-
positionum secundum aetatem varietates sustidit; quae tamen sub successoribus regibus restitiitae
esse videntur.
 LEX YISIGOTHORUM YIH, 4, 16. 337

Recc.] conponatur***, et ab hoc usque ad JSrv.] occiderit, duos eiiisdem meriti servos VIII, 4,16.
eum, qui annos L habuerit, unam con- dominus eius, qui occisus est, in satis-
positionem iubemus stare. A quinquaginta factione recipiet.
annis usque ad illum, qiii habet LX et Y,
5 CC solidi conponantur. Qui vero super
hoc habuerit, C solidi conponantur. Qui
quindecim annos habuerit, CL solidi con-
ponantur. Si in quattuordecim annos
fuerit, CXL solidi conponantur. Si in
IO tridecim, CXXX solidos det. Si in duo-
decim, CXX solidos det. Si in undecim,
CX solidos solvat. Si decem, C. Si rero
novem aut octo rel septem, LXL solidi
conponantur. Et si sex vel quinque aut
15 quattuor annorum fuerit, LXXX solidi con-
ponantur. Si certe trium vel duorum

meriti servos dominus eius, qui occisus

est, in satisfactione recipiet. — F 1 5 add.:
honestum D solidi eomponantur, d e in-
20 genuis personis. — F 1 6 add.t d e ingenuis.
** (ad P. 336, i. W) j>ro in annis X X praebet
Mad.; Annos habens XX.
***) Ex forma Ervigiana addunt V 15. 16. 20:
P r o libertis m e d i e t a s liuius compositionis
25 solvatur.

VIII, 4, 16. l. 1. hoc] octo H 2. || l. 2. L] VIH, 4, 16. l. 1. meritis E 1. || /. 3. reci-

quinquaginta B. 2. || l. 3. quinquaginta] L E 1; piat E 2.
quinquagesimo i ? 3 ; autem add. JS 3. E 1. VI. 2.
3. 6. || L 4. LX et V] ita B 1; sexaginta quin-
30 que VI; centum et quindecim 113; LXXV F 1 6 ;
LXV cett. II l 5. CC] CCC V1. \\ l. 6. C] CL
V2; XL cett. solidi coup.] solidos det F 3 . Qui
quindecim] Quodsi q. V1; Similiter qui q. V 2;
Qui autem q. V 6. || l. 8. in] infra hic et infra
35 Mad. annos] annis E 1. VI. || l. 9. fuerit]
habuerit E 1. CXL] ita B 1; CLX B 2. V 2.
Pith. || l. 10. in tridecim] tredecim E\. V. tre-
decirao — duo decimo — undecimo V6. CXXX
solidi d e n t u r F l . 2. duodicim B 1. j| / . 1 1 . CXX
40 solidos det] ita B 1. 3; CXX solidi dentur B 2;
CXX solidos solvat E 1; aolidi conponantur V1.
l. 12. CX solidos solvat] ita B 1. 3; CX solidos
det E\; CX sol. dentur F 2 ; CX B 2. F l . Mad.
decem] in decem F l . 2. C] C sol. dentur F 2 .
45 /. 13. octo] annorara fuerit add. V 1. 2. 5. Pith.
LXL] ita B 1. 3 ; nonaginta 7 1 ; XC F 2. 6;
LX B 2. F 3 ; LXXX E 1. || l. 14. Et si sex velj
si sex vel B 3. F l . 2; si vel i2 2. | l. 16. vei
duorum annornm] aut duorum B 2. F l . H /. 24. liber-
50 tis] vero add. F20.
LL. Sect. I. I. 43
 338 LEX VISIGOTHORUM Vffl, 4, 16. 17.

VIII, 4,16. Recc.\ annoram fuerit, LXX solidos reddat.

Nam si unius anni fiierit, LX solidi con-
ponantur. Et si filiam alicuius aut itxorem
iugulaverit, a quinto decimo anno usque
ad quadragensimum CCL solidi conponan-
tur, et a quadragensimo usque ad sexa-
gesimo CC solidi conponantur. Quod si
superior annorum numerus fuerit, C solidi
conponantur. A quinto decimo vero aimo
ant inferius, sicut et de pueris est superius 10
eonprehensum 7 medietatem conpositionis
eius secundum etatera vel sexus ordinem
reddere conpellatur f .
*) Ex forma Enngiana addiint VI. 2. 5. 6. 17.
18. 19: Pro libertis autem medietas buius 15
conpositionis, sicut superius est conpre-
hensum, pro eo, qui occisus est, in satis-
factione dabitur. Si autem servtun ali-
cuius occiderit, duos eiusdem meriti
servos dominus eius, qui occisus est, in 20
satisfactione recipiat. — V 15. 16. 20
addunt: Si vero servum alicuius occiderit,
duos eiusdem meriti servos, domino eius,
qui occisus est, in satisfactione restituat.

VIII, 4 , 1 7 . Recc. Erv.] XVH. ANTIQUA. 85

Si animal vitiosum quis a se abiciat vel. non abiectum retineat.
Si 1 quis bobem aut alium animal nocivum vel vitiosum habuerit, eum occidere

V I I I , 4 , 16. 1.1. fuerit deest V 1. LXX

solidos retldat] ita B 1. 3. E 1. F 6. 16; LXX
solidos det VI. 1 5 ; LXX sol. dentur F 6 ; LX 30
solidi conponantur B 2. \\ l. 2. fuerit deest B 1.
LX] sexaginta VI. j| l. 4. quinto decimo] XV
li 2. || l. 5. quadragensimum] ita R 1. 2 ; qua-
dragesimum cett. |j /. 6. et a qtiadr. — con-
ponantur des. B 1. V 3. quadragensimo] ita B2; 35
quadragesimo B 3. V1; XL cett. || l. 8. snperioris
annorum numeri VI. (j l. 9. A] et a B 1. quinto
decimo] XV B 2. vero deest VI. 2. || /. 10. et
deest B 2. V 2. superins conprehensum] inferins
conprehensum El; constitvitum VI. Piih. Mad.; 40
superius constitutum F 6 . |J /. 12. etatem] aetatLs
F 1 7 . Pith. |i l. 17. qtii] quod VI. l| /. 18. autem]
vero F 5 . || l. 20. qui] cui F 6 .
VIII, 4, 17. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 20). — l. 25. ANTIQUA] ita
Bl. E2. F 5 . 6 ; deest B 2. E 1. VI. 2. 3. 4. 16. 20. Ij l. 26. habiciat B 1. 1 l. 27. bobem] ita B 1. 45
E2; bovem cett. alinm] ita B 1. E2; alint B2; aliud cett. nocivum] noxium F 6 ; nocuum F 16.
occidere — proicere] a se proiicere vel occidere non moretur F 2 .

1) Dubito de ratione, quae sit inter hanc legern et praecedentem. Haec fortasse antiqiiior
est, iUa Leovigildi novella. , „
 LEX VISIGOTHOEUM v m , 4, 17—20. 339

Eecc. Erv.] non moretur vel a se proicere; ita ut vicinis omnibus notum faciat, quia YIII, 4,17.
eum a se proiecit. Quod si eum non occiderit, sed reservaverit, quidquid damni
fecerit, ille conponat, qni eum aput se reservare cognoscitur.

Recc.Erv.] XVTII. ANTIQUA. VIII, 4,18.

5 Sue habendum culpe, si i r r i t a t u m animal n o c e a t i r r i t a n t e m .
Si* quis vitiosum bobem aut canem vel alium animal contra se in ira con-
citaverit, quidquid passns faerit, culpe eius, qui hoc pertulerit, oportet adscribi.

Recc.JErv.] XVmi. ANTIQUA. YIH,4, 10.

Si iuste an iniuste c o n c i t a t u s canis quempiam d e b i l i t a s s e vel
io occidisse probetur.
2
Si aliquem canis momorderit alicuius, et de morsuin illius aliqnis debilitatus
probetur aut mortuus, domino canis nitil calumnie moveatur; si tamen eum canem,
ut morderet, non inritasse cognoscitur. Quod si canem suiun7 ut furem aut quem-
cumque criminosum conprehenderet, inritavit, et ita momorderit fugientem, si de
IB morso ipso faerit debilitatus aut mortuus, nihil ex eo causationis exsistat. Nam si
eiun ad innocentem forsitam iniuriandum incitavitj tamquam si ipse vulnus intulerit,
iuxta legem conponere non moretur.

Recc.JBrv.] XX. ANTIQUA. THI,4,20.

De cane damnoso.
20 Si 3 cuiuslibet canis darunosns fuerit, ut devastet berbices aut alia pecora forte
evertere ceperit, et deprehensus fuerit, ipse dominus canis, ubi ex hoc fiierit
comnonitus, eum illi tradat, cui damnum constat fuisse inlatum, ut enm occidat.
»
VIII, 4, 17. l. 1. a se des. F 2 . proiecere B 2. omnibus] liominibus E 1. [| l. 2. reservaverit]
servaverit R 3. El. damni] postea add. JPith. \\ l. 3. fecerit] ita-JSl. V3; admiserit cett. ille con-
25 ponat] in duplum i. c. F 2 0 ; i. c. in duplum F16. reservare] ita Ji 1. 2. 3. VI. 3; reservasse cett.
VIII, 4, 18. Codd. Bl. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 20). — l. 4. ANTIQUA] ita
JRl. E2. V5; deest JS 2. E 1. VI. 2. 3. 4. 6. 16. 20. || l 5. habeude R 2. irritum B 2. E 1.
l. 6. bobem] ita B 1. E2; bovem cett. alium] ita B 1. E2; aliut B 2; aliud cett, in ira] in ire B 1;
in iram F 2 ; iratum VI. 5; irritum E 2. |] l. 7. pertulerit] ita B 1; tulerit B 3 ; pertulit cett.
30 oporteat B 2.
VIII, 4, 19. Codd. B 1. 2. (3). E \. 2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (16. 20). — l. 8. ANTIQUA] ita
R 1. E; deest B 2. F l — 6 . 16. 20. 1 l. 9. an] ita B 1. 2. E 1; 5 E2. V1. 2. eoncitatur V 2; con-
citetur canis et quempiam B 2. || l. 10. occisisse probatur B 2. || l. 11. mordiderit E 2. morsum]
ita Bl. E2; morso B2; morsu cett. || /. 12. dominus B 2. eum] ita B 1. 3. E. VI. 2. 3 ; eneum
35 B 2; eundem cett. || l. 13. inritasse] ita B 1; irritasse c««. nt] aut B 2. quemc.] quicnmque B 2.
?. 14. conpreenderit B 2. inritavit] »ta JS.l; irritaverit i ? 2 ; irritaTit cett. |[ /. 15. morso] ita B 1. J ? 2 ;
morsu ce«. ipso] ita B 1. iiT 1; ipsius ^ 2 . 3 ; illius c««. |j /. 16. iniuriandumj »to B. E\. F 3 . 4. Pfrt.
m margine. Mad.; irritandam e corr. E2; irritatTim VI. 2. 5. 6. Piih. in textu. incitaverit V 16. JPitli.
vulnus] malum B 3. intnlerit] infixerit F 3 . i| l 17. insta E2. legem] jta i? 1. E 1. F 3 ; lege J S 2 ;
« leges j£2. F l . 2.
VTII, 4, 20. Cbdc?. i? 1. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16). — l 18. ANTIQUA] ita
5 1. E2. F 3 ; dees* JS 2. JS 1. VI. 2. 4. 5. 6. 8. 16. j[ /. 20. canes B 2. berbices] ita B 1. E\. VI;
verbices B2. 3 ; berviees E2; verveces F 2 ; venrices alii. aut] ita B 1. 2. 3 ; et E 1. IHth.; vel cett.
Z. 21. ^vertere i? 1. li /. 22. conmonitas] admonitiis V 16. damnum] primitns atW. E 2. VI. 2.
45 constat fuisset B 1. ut] deest B 2; aut F 1 5 .

1) C/. Pauli Sent. I, 15, 3 . 2) Lex Euriciana; cf. L. Burg. 18, 1 ; Si . . . morsus
canis homini mortem intulerit, iubemus etiam inter Burgundiones antiquam exinde calumniam
removeri. 3) V. supra c. 12 et p . 334, n. 3.
43*
 340 LEX VISIGOTHOEUM VHI, 4, 20—23.

VIII, 4,20. Recc. Erv.] Quod si eum occidere noluerit vel illi tradere, cui damnum primitus constat
fuisse inlatum, quidquid postmodum canis damni admiserit, dominus canis duplam
conpositionem reddere non moretur.

VIII, 4,21. Becc. En.] XXI. FLAVIUS CHTCDASVINDUS EEX.

Delesionevestis. 5
Si quis qualibet occasione vestem absciderit vel ruperit alienam adque sordibus
maculaverit, et talis macula in veste patuerit, ut extra feditatem tolli minime possit,
pro facti crimine obnoxius maneat, ita ut similem vestem integram restitiiat. Quod
si talem vestem non habuerit, hums vestis pretium, quantum integra illa, que mpta
vel incisa adque maciilata est, valere potuit, dare conpellatur. Vestem vero, que 10
rupta vel maculata est, ille accipiat, qui hanc conpositionem exolverit. Si rero
servus hoc fecerit, et dominus pro eo conponere noluerit, servum pro qualitate
criminis tradere iion moretiir.

VIII, 4,22. Jtecc. Erv.] XXH. ANTIQUA.

Si f r a u d u l e n t e r quis ambulans in laqueos f e r i s . p r e p a r a t o s incidat. 15
Si quis sudes in vinea posnerit sive in campo propter feras, et ibi aliquis, dum
furtum facere temtat, ineiderit, culpe eius oportet adscribi, qui vulnus excepit, quod
in rem alienam fraudulenter ingressus est.

VIII, 4, 23. Recc. mrv.\ XXEf. ANTIQUA.

U t ; qui laqueos feris p o n i t , et loca d i s c e r n a t , in quibus ponat, et 20
vicinos admoneat.
Si 1 quis in terris suis foveas fecerit, ut feras in eisdem foveis conprehendat,
aut laqueos vel arcos protenderit seu ballistas in locis secretis vel desertis, ubi via

VIII, 4, 20. l. 1. cui — inlatum des. V 2. primitus] ita B 1. E. F l ; deest B 2. F 3 ; primum

cett. f| /. 2. fuisset E 2. dominus canis des. B 2. dupla conpositione E 1; in dupla conpositione V 3. 25
VIII, 4, 21. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16). — /. 4. FL. — REX] *
ANTIQUA F 8 ; ANTIQUA FL. etc. E2; des. F 3 . 4. 6. 15. CHINDASYINDU8] Ua B2; CNDS Ji 1;
CIN El; CINDUS E 2; CHDS VI. 5; CHNS F 2 ; GLS ECDS Pith. || l. 6. occ.nsionera B 1.
sciderit ^ 3 . || l. 8. facto li 3. crimine] aut commissione F 4 ; admissione F 8 . crimen B 2. E 2.
maneat] ita B 1. 2. E1. F 3 . 16; teneatur E 2. VI. 2. j| /. 9. habuerit] domino add. Mad.; al. vi. 30
jwst add. E 2. vestim B 1. integram illara E. rupta vel incisa] rupta est v. i. E; scissa vel rupta
B 3. || l. 10. vel] aut B 1. incisa] scissa i? 3. VI. 2. Pith.; excissa V 3. Mad. aut valere E 2.
dare] reddere E 2. VI. 5; tradere F 2 . que rupta vel] ruptam vel quae Pith. || l. 11. vel] aut B 1.
accipiat] recipiat B 2. || l. 12. domino F 3 . eo deest B 1. nolerit B 1. qualitatein i? 1.
VIII, 4, 22. C<xM. /? 1. 2. (3). JTl. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 16). — /. 14. ANTIQUA] ita B 1. 35
^ . F 6 ; dee^ i? 2. F l . 2. 3. 4. 5. 16. [j l. 15. in laqueos des. B 1. feris] fnri B 1. || /. 16. vineam
E2. VS. sive] vel F 2 . |j /. 17. temtata B2; detemptat E1. oportet] perdat B 2. exceperit £ 1 .
J. 18. fraudolenter ^B 2.
VIII, 4, 23. Coda. i? 1. 2. (3). ^ 1. 2. F 1 . 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16. 18. 20). — /. 19. ANTIQUA]
ita Bl. E. V2; deest B 2. VI. 3. 4. 5. 6. || l. 20. feris ponet B 2. loco B 2. VI. ponat] ponit 40
F l . 2. I! Z. 22. terris suis] zta ^ . E 1. F 3 . 4. 15. 16. 20. 1%/*.; terris suis vineis £ 2. F 1. 3/a<Z.;
terris vel vineis F 2 ; terris vineis F 5 ; terris aat vineis suis F18. fecerit] lacuna B 2. foveis] vel
desertis add. Mad. conpreendat B 2. E 2. || l. 23. arcos] iia B 1. 2; deesf ^ 3 ; arcus cett. pre-
tenderit i? 2. pallistas J? 1. secretis] lacuna B 2.

1) Zear, wi videtur, Eurici, in fine tamen a Leomgildo viutata; cf. Dig. IX, 2, 28. 29 pr. 45
el L. Burg. 72: Si quis pedicam fecerit . . . et in deserto posuerit etc; praeterea L. Rib. 70, 2 ;
i . £aa\ 56. 5 8 ; L. Angl. et Werin. 61.
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 4, 23. 24. 341

Jtecc. JSrv.] nulla est, que non consueverat frequentari, nec ubi pecodum posslt esse VHI, 4,23.
accessus; si alicuius animal per hanc oecasionem, que ad feras adparatur, extinguatur
aut occidatur, pecus, quod periit, incautus venator exolvat; quia quadrupes sibi ea
cabere non potuit. Homines vero proximos vel vicinos venator ante conmoneat; et
5 si post monitionem quisquam hec incautus inruerit, nihil ex hoc calumnie venatori
oportet opponi, quia se ille periculo, qui conmonitionem audire neclexit, obiecit. Si
quis vero de locis longinquioribus veniens, qui non fuerat ante conmonitus, ignorans
inciderit et fuerit debilitatus aut mortuus, is, qui feris insidias vel laqueos preparavit,
tertiam partem conpositionis exolvat, que fuerat hactenus debilitatis hominibus vel
10 occisis in legibus conprehensa, quia in itinere hominum hoc periculum nescientibus
apparare non debuit.

Recc.Erv.] XXHH. ANTIQUA. TIII,4,24.

De damnis i t e r p u b l i c u m c o n c l u d e n t i u m .
Si 1 iter publicum clausum sit, rurapenti sepem aut vallum nulla calumnia
15 moveatur. Ille vero, qui viam clauserat? que consueverat frequentari, si servus est,
a iudice perdiicatur ad sepem et C flagella suscipiat et per districtionem iudicis
priorem viam aperire cogatur, etiam si messes ibidem esse videantiir. Si vero id
fuerit a potentiore conmissura, exigantur ei solidi XX. Relique autem persone talia
comrrittentes decenos solidos exolvere conpellantur; ita ut hoinnis huius rei conpositio
20 fisci viribus inferatur.

VIII, 4, 23. /. 1. non deest Y\. Pith. pecodnm] pecndum E 1. F. |j l. 2. animal] possit esse
laesura add. V 3. occasione E 2. paratur E 2. B 3. || l. 3. pecus co de periit B 2. venator] viator
B 2; qui venator VI. quadnipedes B 2. sibi] tibi B 2. ea] eam B 1. jj /. 4. cafaere] ita B 1. 2.
JEJ2; evitare F 1 5 ; cavere cett. Homines] Omnes VI. venator] qui venatur VI. ante] ita B 1. 3.
25 Pith.; antea cett. jj /. 5. monitionem] ita B\. 3. E\. V\. 4; admonitionem B 2; ammonitionem F 2 ;
commonitionem cett. qnisqnam] ita B 1. 2. 3. E 1. VI; quisqne E 2. alii. hec] ita B 1; hic B 3 ; in
hec cett. ineautns] cantus B 2. E 2. V2. inruerit] inciderit V 16. nihil — opponi] venator nulla
calumnia pertimescat F 3 . || l. 6. ille] illi B2; ipse VI. periculi B 2. conmonitione B 1. neglexerit
E2. VI. || l. 7. longinquis F15. 16. antea E1. F 2 . || l. 8. is] his Bl; deest B2; lvic Plth. in-
30 sidias] insidiatur F l . || l. 9. que] qui i » 2 ; etque E2; atqn^ E 1. debilitatis — oecisis] de debili-
tatis vel occisis hominibus F 2 . debilitatus ^ 2 . 3. E 1. hominibus] omnibns B 2. vel — hominibus
des. B 1. || l. 10. occisi B 2. conpreensa B 2. homimim] ita B 3. E. VI. 2; omnium B 2. F 4 ;
hominibus Pitk. Mad. || /. 11. apparere £. F l ; opponere F 4 . debnit] desit B 2.
VIII, 4, 24. Codd. Bl. 2. (3). E1. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 16. 20). — l. 12. ANTIQUA] ita
35 B 1. .#. F 5 ; Jce*< ii 2. F l . 2. 3. 4. 6. 16. 20. || l. 13. conelndentinm] claudentium B 1; concludendum
E\. || £. 14. rnmpenti] rupentibus B 1; mmpentis J? 1. F 3 ; rumpendi B 2. jj £. 16. a iudice p. adj
ad iudicem p. et E 2. C i b i l i g a t u s fl. susc. F 2 . distr.] diffinitionem F 4 . || l. 17. messes] ita
B 1. J571; ttwr. messis B 3 ; messe B 2; messis cett. esse deeat B 2. videantur] ita B 1. i? 1; videattir
cc«. id fuerit] adfuerit ^7 1. || Z. 18. potentiore] petitore B 1. ei] ab eo F 16. XX] LX V 3.
40 Z. 19. decenos] ita B 2. JE7; X B 1. homnis] zto J2 1; hominis ^ 2; omnis cett. jj Z. 20. viribns]
iuribus F 2 . 6. Pith. (in marg.J.

1) Hanc legem, licet 'antiquam', tamen prorsus aliter verbis conceptam fuisse in Coclice
Eurici patet ex Lege Baiuv. eum Lege Burg. collata, guae utraquc in illa Codicis Eurici lege
niti videtur. Cf. L. Burg. 27, 3 : . . . qnicumquc viam publicam aut vicinalem clauserit,
45 XH sol. se multae nomine noverit inlaturum, ita ut sepis illa impune a transitoribus deponatur,
et messis, quantum viae spatium continere putatur, conteratur; ib. 27, 5 : Si servus hoc fecerit,
C fustium ictus accipiat. . . .; L. Baiuv. 10, 1 9 ; Si quis via publica . . . clauserit . . .,
cum XII sol. conponat et illam sepem tollat; ib. 2 0 : De via convieinale . . ., qui eam . . .
clauserit cum VI sol. conponat et aperiat.
 342 LEX VISIGOTHOKUM VIII, 4, 25. 26.

YIII,4,25. Becc.Erv.] XXV. ANTIQUA.

De s e r v a n d o s p a t i o i u x t a v i a s p u b l i c a s .
Viam, per quam ad civitatem sive ad provincias nostras ire consuevimus *7
nullus precepti nostri temerator exsistat, nt eam excludat*; sed utroque medietas
aripennis libera servetur2, ut iter agentibus adplicandi spatium non vetettir. Si quis 5
autem huius legis precepta transcenderit, si maioris loci persona est, det solidos XV;
inferiores vero persone hoctonos solidos solvant fisco profuturos. Qui certe iuxta
huiusmodi viam messem aut vineam vel pratum sive conclusum liabere cognoscitur7
sepem utrumque concludat. Quod si propter paupertatis angustias campum sepibus
non possit ambire, fossatum protendere non moretur. io
*) V2 add.: vel constringat; Pith. add.z vel adstringat.

TIII,4,26. Recc.Erv.} XXVI. ANTIQUA.

Si de c a m p i s v a c a n t i b u s i t e r a g e n t i u m a n i m a l i a e x p e l l a n t u r .
Si 3 aliquis de apertorum et vacantium camporum pascuis, licet eos quisque
fossis precinxerit, caballos aut boves vel cetera animalia generis cuiuseumque iter 15
agentium ad donmm suam inclusurus adduxerit, per dua capita tremissem cogatur
exolvere; si vero, ut non pascantur, expulerit, per quattuor capita tremissem accipiat
qni excepit iniimam. Quod si hec et que superius dicta sunt servns domino nesciente
conmiserit, a comite civitatis vel iudice C flagellorum Mctibus verberetur, et dominus
servi nullam calumniam aut detrimentiun sustineat. 20

V I I I , 4, 25. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. F 1. 2. 3. 4. (5. 6. 16. 20). — l. 1. ANTIQUA] ita

B 1. E. V2. 5 ; deest R 2. V 1. 3. 4. 6. 16. 20. || l. 2. reservando li 2. E 1. V2. || l. 3. Vias per
quas V2. per deest B 2. civitates F 3 . sive] aut E 2. VI. || l. 4. utroque] ita Rl; utrunique E 2.
VI; utraqne Vb; utrinque Pith.; ut utnimque . R 3 j in utrisque lateribus V4. 8 ; in utraque parte V2;
in utrumque cett. || /. 5. aripennis] arepennis B2; arripennis £ 2 ; a rapinis i ? 3 ; aripis VI. reser- 25
vetur JB 2. 3. E\. VI. 2. 5. iter agentibns] iterantibus E 2. VI. 2. 6. JHth. ispatium B 1. quis]
qtii E 1. i| l. 6. huius] huiusmodi Pith. precepta] predicta precepta R 1 ; percepta R 2. maioris loci
persona] ita Ji 1. F 3 ; maior persona cett. XV] quindecim E2; decem B 3 . \\ l. 7. hoctonos] ita B 1 ;
octonos i? 2. 3. VI. 2 ; hoctenos E2; setenos F 3 ; octenos cett. solvant] reddant V2. \\ l. 8. huins-
modi] huius VZ. messes B 1. a«t vineam des. B 2. \\ 1.9. sepem] ita B 1. El; sepe cett. « t r u q u e - B l . 30
propter deest B 2. angustias] ita B 1. E 1. F 3 ; angustiam celt. campus B 2. || l. 10. pretendere F l .
VIII, 4, 26. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 16. 20). — l. 12. ANTIQUA] ita B 1.
E. F 5 . 6 ; deest B 2. VI. 2. 3 . 4. 16. 20. || l. 14. aliquis] # a B. E 1. F 1 ; aliquid F 2 ; quis eetf.
J. 15. et caballos E1. vel] »ta B. E; aut cert. || £. 16. per d. c.] pro duobns capitibus F 1 6 . dua]
ita B 1. J ? 2 ; duo cett. tremisse B 1. |{ l. 17. tremisse i? 1. || l. 18. Quod si hec et que] Que si et 35
F 3. si] et si B 1. hec et] ea F l ; hec F 2 . que] quod B 1. servus — conmiserit] nt servi
comiserint sine voluntate domini sui V 3. servus] sibi B 2. || l. 19. a iudice B 2. E\. flag. hict.
verb.] flagella snscipiat F 3 ; flageHa accipiat F 4. hictibns] ita B. E2; ictibus cett. j| /. 20. servi]
eius F 3. nullam calumniam] n u l l u m d a m n n m E 2. V 1. 2. 5 ; n. c , ut videtur, eram, n. d. al.
m. post add. F 6 . autj adque B 2. 40

1) Id est via publica vel regia. Cf. L. Baiuv. 10, 19; via publica, nbi [rex vel] dux
egredititr. 2) Ut in utroque viae publlcae latere medietas aripennis, id est spattum 60 pedum,
vacua reinaneat, lex praecipit. ffioc loco vox 'aripennis' significat non, ut pleramque, fcf.
infra X, 1, 14J modum agri quadrati in nnoquoque latere 120 pedes habentis, sed mensuram, quae
per longitudinem agitur, habentem 120 pedes. Cf. Poletnti Silmi laterculum, ed. Mommsen, 45
Chron. min. I, p. 550 sq.: palmi quattuor = pes I. pertica = palmi XLVHI. perticae X =
arip[ennis] I. stadiam = arip. V. Efficiunt ergo aripennem pedes 120 vel perticae 10. Eodern
modo Gregorius Turonensis hac voce usus est Hist. Franc. I, 6, SS. rer. Merov. I, p. 37: Unus
stadius habet agripennes quinque. 3) Ex hac lege et seqnenti auctor edicti Rothari regis
caput 358. formasse videtur. . 5 0
 LEX VISIGOTHORUM V m , 4, 27—29. 343

Becc. Erv.\ XXVH. ANTIQUA. VIII, 4,27.

Ne i t e r a g e n t i b u s p a s c u a non c o n c l u s a v e t e n t u r .
Iter 1 agentibus in pascuis, que conclusa non sunt, deponere sarcina et iumenta
vel boves pascere non vetentur; ita ut non uno loco plus quam biduo, nisi hoc ab
s eo, cuias pascua sunt, obtinuerint, conmorentur, nec arbores maiores vel glandiferas,
nisi prestiterit silve dominus, a radice succedant; ramos autem ad pascendos bobes
non proibeantur eonpetenter incidere.

Becc.Erv.] XXVIH. ANTIQUA. VHI,4,28.

U t , qui in t r a n s i t u fluminis c u l t u r a i n f a c i t , l a b o r e m sepe c i r c u m d e t .
io Qui 2 in eo loco, nbi transitus fluminis est% culturam fecerit vel preruptum ripe,
aut ubi pecora transeunt, potuerit excludere et fecerit fortasse culturas, sepem etiam
facere non moretur. Quod si non fecerit, et aliquid damni fuerit per hanc neclegentie
sue inutiKtatem perpessus, nihil conpositionis ab aliquo aceipiat, quia neclegentiam
illius ad alterius damuum redundare non convenit.

15 *) V2 add.: vel esse potest.

Recc.Erv.] XXVIin. ANTIQUA. YIH,4,29.

De d i s c r e t i o n e c o n c l u d e n d o r u m fluminum.
3
Flumina maiora, id est, per que isoces aut alii pisces maritimi subricuutur
vel forsitam retia aut quecumque conmercia veniunt navium, nullus ad integrum
20 contra multorum conmune commodum sue tantumodo utilitati consulturus excludat;
sed usque ad medium alveum, ubi maximus fluminis ipsius concursus est, sepem
ducere non vetetur, ut alia medietas diversorum usibus libera relinquatur. Si quis
contra hoc fecerit, exclusa ipsius a comite civitatis vel a iudice sine aliqua exeusatione
rumpatur, et si honestioris loci persona est, X solidos det illis, quibus inpedire conatus
25 est; si vero inferior persona fiierit, V solidos det et L flagella suscipiat. Quod si ab

VHI, 4, 27. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 16. 20). — L 1. ANTIQUA] ita B 1. E.

V2. 5. 6; deest B 2. VI. 3. 4. 16. 20. || /. 2. non deest VI. 4. conclusa] clusa V 2; clausa V 16.
l. 3. non deest V 4. sarcina] ita R. E 2; s rcinam cett. \\ L 4. vetentur] ita R. E1. V 2; vetetur cett.;
aut alia medietur (sic!) add. V3. in tmo VI. || l. 5. obtinuerant V 1. nec] ne B 2. || l. 6. ad
30 radicem V2. succedant] ita R 1. 2; suecidant cett. .bobes] ita R 1. E2; boves cett. \\ l. 1. proibe-
antur] ita R. E 2; prohibeantur cett. incidere] incidant R 1; incideri J2 2.
VIII, 4, 28. Codd. Rl. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 15). — l. 8. ANTIQUA] ita E. F 1 5 ;
deest R. VI. 2. 3. 4. 5. 6. |j l. 9. transitu] transitum V2. sepe] sepem R 1; sepibus R 2. circundet
R 1. ^l l. 12. neclegentia R 1; negligeritiam VI. 2. 5. 15; negligentie cett. \\ l. 13. sue] sua VI;
35 suam F 2. 5; sive V 15. inutilitatem] inhutilitatem R i ; inutilitate R 2. E 2. VI. 2; inutilitati V5.
perpessus] perpensus E. aliquo] hee R 1; alico R 2. neclegentiam] ita R 1; necligentiam R 2;
negligentiam cett. [j L 14. ad deest R 2. redundari R 2. E. VI.
VIII, 4, 29. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16. 20). — /. 16. ANTIQUA] ita
R 1. E. F 6 ; deest R 2. V2. 3. 4. 16. 20; FLS GLS CHDS REX F l . 5. I! l. 17. fluminum deest R 1.
40 /. 18. per que] per qnos R 2; per quem E; des. F 3 . isoces] bisoces JE7 2; isices F 3 ; ysoces F l . 2 ;
esoces 2?1; h^soces F 6 ; mesoces Pith. subricuntur] ita R 1. E 1; subriguntur cett. \\ l. 19. recia
R \. VI; retiam R 2. || l. 20. communem R 1. tantumodo] ita R. E2; tantummodo cett. hutilitati
R 1. II /. 21. concursus] conclusus R 1; concusus E 2. \\ l. 22. vetetur] moretur E 2. jj l. 23. a
indice] a deest E\. Pith. \\ l. 24. X] decem R 2. E 2. quibus] ita R. E 2. F l . 2; qui E\; quos cett.
46 l. 25. inferior] inferioris loci R 2. fuerit] ita R. E. V2. 5; est cett. V] quinque R 2. E\. V 2.

1) Cf. c. 25. 2 6 ; p. 342, n. 3. 2) Cf. Dahn, 'Studien* p. 96. 3) V. Dahn

ibklem et 'Z. f. Hanclelsrecht' XVI, p. 393.
 344 LEX VISIGOTHORUM VIII, 4, 29—31.

YI1I,4,29. Becc.Erv.] utraque parte huius fluminis duo manserint, non liceat ad integrura flumen
excludere, ut dicat imusquisque eoram, quod medietatem sue partis excluserit; sed
alter superius, alter inferius clusuram facere ex medietatem fluminis non proibeatur.
Si vero locus non fuerit nisi tantumodo in uno transitu, sic excludatur, ut et naves
et retia per medium discurrere possint. Quod si comes civitatis aut aliquis cuiuscumque 5
clusura contra hanc ordinationem nostram evertere presumat, X solidos domino clusure
dare debeat. Certe si minor persona hoc fecerit, V solidos clusure domino cogatur
exolvere et L flagella a iudice eius loci accipiat. Si servus lioc fecerit, C verberibus
subiacebit.
YIII, 4,30. Itecc. Erv.] XXX. ANTIQUA. 10
De c o n f r i n g e n t i b u s m u l i n a et c o n c l u s i o n e s a q u a r u m .
Si quis mulina violenter effregerit, quod fregit infra XX dies reparare cogatur
et insuper XX solidos conpellatur exolvere. Quod si intra statutum tempus non
reparaverit, alios XX solidos inplere cogatur et C insuper flagella suscipiat. Eadem
et de istagnis, que sunt circa nrnlina, et conclusiones aquarum precipinras custodiri. 15
Quod si servus talia presumserit, et dirupta reparet et C verbera portet.

Tlll, 4, 31. Jtecc. Et*v.] XXXI. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS REX.

De f u r a n t i b u s a q u a s ex d e c u r s i b u s a l i e n i s .
Multarum terrarum situs, que indiget pluviis, foveri aquis studetur inriguis;
cuius terra ita experimentum tenetur, ut, si defecerit aquarum solitus usus, disperetur 20
confisus ex fruge proventus. Proinde, ubi maiores aque sunt, si quis furtive aut
malitiose aquam decursibus subtraxerit alienis, per quattuor orarum spatium det

VIII, 4, 29. l. 1. huius] usus F 2 . duo domini manserint F16. ad integrum] ad deest JPith.
l. 2. ut] aut R 2 ; eo quod V 3. eorum quod medietatem sne] eorum quod medietatis sue eorum quod
medietatem sue (gic!) R 1. sed] si VI. || l. 3. clusuram] ita R 1. E 1. VI; clausuram cett. ex 25
medietatem] ita R; ex medietate cett. proibeatur] ita R; proibetur E 2; moretur F 3 ; prohibeatur cett.
l. 4. locus] locis JRl', loci-is E 2. tantummodo R 2. E 1. V. et naves] ita JB 1. Pith.; et deest cett.
l. 5. recia R 1. VI. per medium — possint] in unum discurrere possit per medium F 3 . comis E 1.
cuiuscumque deest li 1. || l. 6. clusuram] ita E1. VI. 8. 15; clusura JR 1; clausuram cett. prae-
sumpserit E 1. X] decem R 2. E 2. clusure] ita R. E 1. VI. 8. 15; clausure cett.; et ita infra. 30
1.1. dare debeat] reddat R2; debebit V2; reddere debeat F 3 . V] quinque R 2. E\. cog. exolvere]
reddat V3. |j l. 8. a iudice eins loci] in loco illo V 3. eius] uius E 2. hoc] hec R 2. verb. sub.]
flagella suscipiat V 3.
VHI, 4, 30. Codd. Rl. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. 6. (15. 16. 20). — l. 10. ANTIQUA]
ita Ml. E2. V2; deest R2. E\. V3. 4. 6. 16. 20; FLS GLS ECDS KEX F 5 ; FLS GLS RECAREUS 35
EEX F l . || l. 11. molina] ita Rl; moliua cett. j| l. 12. mnlina] ita R2; molina cett.; a l i e n a add.
V3. effregerit] ita R 1. 2. 3. E 1; fregit cett. XX dies] XXX dies R 2. E 1. F 6 . 15. 16. [| /. 13. XX
sol.] XXX sol. R 2. V 3. 6. conpellatur] cogatur V 3. Piih. intra] ita R. V 5; infra cett. istatntum
JRl. || l 14. XX] riginti li 2; XXX F 3 . flagella insnper R 1. || l. 15. istagnis] ita R\. 2; stagnis
cett. circa] iaxta F 1 5 . mulina] R; molina E. V. et deest R 2. E\. V2. conclusiones] ita R 1. 2. 3. 40
E 2. VI; conclusionesque F 2 ; conclusionibus cett. pr^cepimus JPitii. |j l. 16. et dir. rep. et des. E 1.
dirrupta E 2; diructa R 2. C] centum R 2. verbera portet] verbera accipiat F 1 5 ; verberibus
subiacebit E \. Pith.; flagella suscipiat F 3 . 16.
VIII, 4, 31. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 16). — l. 17. FL. — EEX] AK-
TIQUA. FL. ete. 17 2; FL. ete. ANTIQUA F 8 ; efes. F 3 . GLOR. deest R 1. E2. V2. 6. 8. EECC.] 45
EECCESYINTHUS R 2; RECDS Rl; RCDS F 2 . 5; RECAREUS F l ; CHS F 6 . 8. || L 18. ex] et E.
discursibus E 2. VI. 2. 6. alienis] aquarnm F 2 . j| /. 19. situs] sicut E 1. qae] ita R 2. E2; qua
Rl; aqua J J 1 ; si aquis J\7/t.; qui R 3. F. aqnis] aquas J? 2. || ?. 20. terrej terra R 1. 3. JET 2;
rei PifA. ita] in i? 3 ; iam E 1. Pt<A.; idem F 3 . usus] huius i? 1. 3. disperetur] ita R 1. 2. 3. E;
dissipetur V1. 2. | Z. 21. confixus R 2 ; confusiis F 1 . 2. de maiores R 2. quia] qui E 1. Pith. 50
Z. 22. aquam] aquarum R 2. decursibus] ita R 1. 2. 3. J£ 2. F l . 3; de discursibus F 4 ; ex decursibus
cett. alienis] alicuius F l . orarum] ita R 1. 2. ^ 2 ; horarum cc^.; et similiter infra.
 LEX VISIGOTHORUM VHI, 4, 31; 5, 1. 345

Recc. JBrv.J solidum unum. Ubi autem minorum sunt dirivationes aquarum, per quattuor YIII, 4,31.
oras exolvat tremissem unum. Aqua vero quantis oris alibi dilapsa convincitur, tantis
ad inrigandum conpetenti tempore domino reformetur. Servus si sua sponte ista
presumens, pro maioribus aqnis C flagella suscipiat, pro minoribus vero L verbernm
5 cesioni subcumbat.

Beec.Erv.) V. TITULUS: DE PASCENDIS PORCIS ET ANIMALIBUS

DENUNTIANDIS ERRANTIBUS.
I. De porcis in glande presumtive an placite missis.
II. De porcis inter consortes ad glandem in communi fructu susceptis.
10 UL Si porci ad pastum in glande suscepti ante datas decimas furto leventur.
i m . De porcis errantibus in silva perventis.
V. Si quorumcumque animalium grex in pascuis intraverint alienis.
VI. Ut pro inventis ammalibus erroneis publice denuntietur.
VII. Ut errantia animalia occupata qui invenerit diligenter habeat et conservet.
15 VIH. Ke animalia errantia occupata aut tondeantur aut caractere notentur vel
in alieno iure ducantur.

Becc.&rv.] I. ANTIQUA. YII1,5,1.

De p o r c i s in g l a n d e p r e s u m t i v e an p l a c i t e missis.
1
Qui porcos in silva sua tempore glandis invenerit, primum custodi aliquid
20 velut pigneris tollat indicium2 et domino pastoris vel parentibus mandet, nt, si con-
venerit, usque ad terapus deciinarum porcos in silva sua permittat, et pignus, quod
pastori tulerat, reformare procuret. Quod si noluerit porcos illius in silva sua in-
tromittere deciraandos, et ille eos alia vice in silva sua invenerit, etiam si porci

VIII, 4, 31. /. 1. minorum] ita R 1. 3. E. VI. Pith. (in textu); niaiorum R2; minorum al. m.
25 corr. minores F 6 ; rainores Plth. (in marg.). cett. derivationes 271. Ir. |! /. 2. alivi 111; aliquo VI.
delapsa R 2; dilapsam E 2. || 1.3. rigandum VI. 2. Servns si] Si servus autem 112; Si servus F 3 ;
Servns V1. 4. 5; Servns vero V 2. sna sponte ista presumens] sine domini iussione oc fecerit V 3.
isponte R 1. ista] sta B 2. jj /. 4. presumens] ita lt 1. 2. 3. E. VI. 2. 4. 5; facere add. V4; pre-
sumpserit Pilh. Mad. L] quinquaginta E 1; reliqua des. V 4. verb. ces. subc.] al. man. in loco raso
30 F 6 ; verbera portet V3; verberationes sustineat V 16. j| l. 5. cesioni] ita 11 1. 27 2. VI. 2 ; cessioni
V 5; cessiones E 1; censionis li 2; cessionibus V 6 ; cesionibns cett. snbcnmbat] ita R 1; succnmbat eett.
TIT. V. Ltmma. Codd. R 1. 2. E\. 2. V 1. 2. 6.
Index cajritulvrum. Codd. R 1. 2. E 1. 2. — l. 8. an] hac li 1; ante E 2. placite] ita R;
plaeito E. |j l. 9. commune 27 2. fructu susc. de*. 112. jj /. 10. in] de B 1. dec f. lev. des. B 2.
35 fnrtn E 1. |,i /. 11. silva] sil li 1. |! /. 12. intr. al. des. 11 2. intraverint 11 1. |f /. 13. inventis]
iumentis li 1; bentis 27 2. pnbl. den.de*. li 2. jj /. 14. invenit II 2. 27 2. diligenter — conservet
des. li 2. II /. 15. tondeantnr] ita / » 2 ; dctundantur 11 1; tomlantur 27 1; tondeatnr E 2. aut —
dncantur de*. li 2. notetur E 2. | /- 16. in deest R 1.
VIII, 5, 1. Codd. lil. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16). — /. 17. AXTIQUA] tto
40 R 1. V2. 8. 15; deest R 2. E. T'3. 4. 6; FJLS GLS RCDS EEX V 5; FLS GLS UECAKEUS KEX
] ' l . |i L 18. glande] ita 11. E 2. T'5; glandem cett. an] ita 112. 271; hae li 1; ante 27 2. VI. 2. 4.
5. 8; ant V 3. 3Iad. placite] ita 11; plaeitnm V 1. 2. 4. 5. 8; placito cett. || /. 19. porcns Ii 2.
custodi] enstodie 271. Pith. jj /. 20. pignoris 27 2. et] nt li 1. j: /. 21. sua dee*t R 2. F l . per-
mittat] pascere p. F 1 6 ; permittant R 2. |j /. 22. tulerat] tollerat R 1; tulit F 3 ; tnlerit Pith. porcos]
45 pro porcos 2*2. illiiis] illos F l . in silva sua] ita R. E. Pith.; in silvam suam celt. \\ L 23. decn-
mandos PitJi. porci] porti 7» 1.

1) Lex, ut videtur, Eurici, a Leovigildo renovata. Cf. Ed. Roth. c. 349; L. Burg.
23, 4. 5. 2) Cf. II. Brunner, 'D. Rechtsg.' II, p. 535; Wilda, 'Pfnndungsrecht' in CZ. f.
D. RecW I, p. 246.
M*. Sect. 1. I. 44
 346 I^EX VISIGOTHORUM VHI, 5, 1—3.

YIII, 5,1. Eecc.Erv.] pauci fuerint, iuram 1 exinde qui silvam suam devendit occidat. Si autem
phires porci fuerint, duos tollat et presumat occidere et nullain calumiiiam per-
timescat; et nihilhominus tertia 1 vice eum? cuius porcos invenit, adnioneat, ut porcos
suos in silvam eius, si voluerit2, introducat et decimum iuxta consuetudinem solvat.
Quod si nec tunc voluerit de dandis decimis definire, et ille eos tertia vice in silva 5
sua qui interdixit invenerit, decimum ex omnibus pro suo iure presumat. Si vero
aliquis sub pactione decimarum porcos in silva intromittit aliena? et usque ad brumas
porci in silva alterius paverint, decimas sine ulla contradictione persolvat. Nam si
post brume tempus porcos suos in silva, quam conduxerat, noluerit retinere3, vicensimum
caput, sicut est consuetudo, domino silve cogatur exolvere. 10

TIII, b, 2. Bece. Erv.] H. ANTIQUA.

De p o r c i s i n t e r c o n s o r t e s ad glandem in communi fructu s u s c e p t i s .
Si inter consortes de glandibus fuerit orta contentio pro eo, quod mras ab alio
plures porcos liabeat, timc qui minns habuerit, liceat ei secundum4 quod terram dividit
porcos ad glandem in porcione sua suscipere, dummodo equalis iramerus ab utraque is
parte ponatur; et postraodum decimas dividant; sicut et terras diviserant.

VIII, 5, 3. Recc.Erv.] III. ANTIQUA.

Si p o r c i ad p a s t u m in g l a n d e s u s c e p t i ante datas deciraas furto
leventur.
Si qiiis ad glandem sub placito decimamm porcos in silva intromittat aliena et 20
eos occiilte, priusquam decimentur, amoverit, pro fure teneatur et decimam adiecta
furti conpositione restituat. Si vero hoc servus domino nesciente conmiserit, servus

VIII, 5, 1. l. 1. devendit] ita R 1. 2; defendit cett. Si] Sin F 2 . || l. 2. pres. occ.] occidat
Vb. |j l. 3. nihilhominus] ita li 1. E 2. VI; nihil dns ( = dominus) B2; nihilominus E 1. tertia —
admoneat] eum ciiius porci si tertio admone.it V 4. porcus 11 2. inveuerit V 2. 3. 5. 15. 16. 25
l. 4. silvam eius] ita B 1. 2. Vo; silvas ehis li 3; silva eins E 2. VI. 2; silva sua E l; silvam
suam cett. voluerit] noluerit E\. decimam E \. Plth. \\ l. 5. dandis] damnis 11 1. et ille — vice
des. F 4 . tertiam vicem 112. || l. 6. interdixit] introduxit E 1. F l o . Pith.; interdixerit F 5 . decimam
E\. F 4 . 15. 16. Pith. j| l. 7. silva] ita li 1. 2. 3. E 2; silva sua E 1; silvam su.im V 15. Pith.;
silvam cett. intromittat V 1. aliena] ita 1? 1. 2. E 2; alienos V 15; alienam cett. ad] a li 2. 30
/. 8. decimas] decimum H 2. ullam contradictionem li 2; nlla contraetione E 1; omni eontradictione
F 4 . 11 l. 9. in silvam 11 2. E. conduxerit E 1. vicensimnm] ita R\. 2; vicesiraum cett.
VIII, 5, 2. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6: 8. 15). — l. 11. ANTIQUA] ita li 1.
J? 1. F 8 . 15; deest R 2. E 2. F 2 . 3. 4. 6; FLS GLS KCDS EEX F 5 ; FLS GLS RECAEEUS EEX
V 1. |j /. 12. comuni fructu R 1; commune frnctus E 2. || l. 13. exorta F 4 . ab alio] des. R 1; 35
alio alio i? 2. |j /. 14. porens abeat R2; abeat porcos J? 2. dividet E 1. JPi7/i. |{ ?. 15. portionem
snam i? 2. ab utraque] ex utraque F 4 .
VIII, 5, 3. Codd. R 1. 2. (3). J571. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 8. 16. 20). — /. 17. ANTIQUA] ita
R 1. i ? 2 ;rfee««i? 2. E\. VI—6. 16. 20. || /. 18. pasto i? 1. pastum in de3. Mad. glande] glandem
VI. Mad.; sub placito al. m. post add. E2; sub placito add. Mad. furto] furtu E. F l ; porci R 2; 40
furtim F 2. |[ ?. 20. ad glandem] ad glande R 2. _E7 2; in glande R 3. svib piacitum F 1; snplacito
F 2. silva] ita R 1. 2. j£; silvam ce«. intromittit i? 2. E; introraiserit F 2 . aliena] ita R 1. 2. i?;
alienam cett. || /. 21. adiecta] abiecta 77 1; obiecta F 3 ; eiecta E 2; adiectam F 2. |J l. 22. con-
jiositionera .E1 2. F 2. serviis] ita 11. E; deest cett.

1) Auctor ex errore, vt videtur, hoc loco tertia vice pro altera vice scripsit. 2) Sc. dominus 45
silvae. 3) ^lHctor fortasse voluit dicere: fsi ante bnimae tempus porcos siios ex silva, guam
conduxerat, recipere voluerit'. 4) Yerba secundum — dividit, cum minime cum seguen-
tibus dummodo cqnalis etc. conveniant, post male suppleta esse crediderim. Aliter Dahn, 'Konige7
vr-, p. 59.
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 5, 3—6. 347

Rece. Erv.\ C hictus accipiat flagellorum, et dominus nullum dammun aut detrimentum TIII, 5, 3.
sustineat, sed reddat deciraas, quas debet. Si* autem hoc domino iubente conmissum
est? ipse, qiii iussit, furti conpositionem cogatiir exolvere.
) F 3 pro Si — exolvere praebet; Si servus per iussionem doinini sui oe feeerit, pro
6 fure teneatur dominus eius.

Hecc. JEw.l Iin. ANTIQUA. YIII,5,4.

De p o r c i s e r r a n t i b u s in silva p e r v e n t i s .
1
Qui porcos errantes in silva sua invenerit, aut contestare vicinis debet aut
claudere. Et si dominus porcorum non adfuerit, imum porcum prirna vice presumat
10 et iudici, qui fiierit in proximo constitutus, nuntiet aput se porcos, qui vacabantur,
inclusos. Deinde, si dominus porcorum yel pecorum non inveniatur, custodiat tam-
quam suos et pro glandibus decimara consequatur, et cum dominus adfuerit, mercedem
custodie, facta presentibus iudicibus ratione, de temporis spatio percipiat.

Becc.Erv.] V. ANTIQUA. VIII, 5, 5.

15 Si q u o r u m e u m q u e a n i m a l i u m g r e x in p a s c u i s i n t r a v e r i t a l i e n i s .
Si in pascua grex alienus intraverit, seu ovium sive vaccarum, hoc, quod de
porcis constitutuin est, precipimus custodiri2. Consortes vero vel ospites3 nulli
calumnie subiaceant, quia illis usum erbaram, que concluse non fuerant, constat esse
communem. Qui vero sortem suam totara forte concluserit et aliena pascua absente
20 doraino invadit, sine pascuario non presumat, nisi forsitam dominus pascue voluerit.

Becc. JEhn'.] VI. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS EEX. VIII, 5, G.

Ut pro i n v e n t i s a n i m a l i b u s e r r o n e i s p u b l i c e d e n u n t i e t u r .
Caballos vel animalia errantia liceat occupare, ita ut qui invenerit denuntiet

• VIII, 5, 3. /. 1. hicttis] ita B 1. 2. E2; ictus JB 3. E\. V. j| l. 2. conmissiun est] conmiserit

25 E 2. VI. 2. 8; fecerit F 4 ; d a t o d e c i m o add. VS. |j l. 3. conpositione li-\.
VIII, 5, 4. Codd. 111. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 16. 20). — l 6. ASTIQUA] ita li 1.
E2; deest Ji 2. E\. VI—6. 16. 20. || /. 7. perveutis] ita 112. E. VI; perventi li 1; preventis cett.
l. 8. sna deest E 1. contestare] ita li 1. V2; testari F 1 6 ; contcstari cett. vicinos F l . j| L 9. claudere]
concludere H2; includere F l . 2. 4. |j /. 10. constitntus] constitus li 1; deest E\. Pith. vacabantur]
3ft ita B; vagabantur cett. |j l. 11. vel peeorum des. V2. 4. invenitnr II 2. [j /. 12. glandis F 2 . con-
seqwatur] conservetur B 2.
VIII, 5, 5. Codd, 11 1. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 16. 20). — l 14. ANTIQUA]
iUi Jil. E. V 4. 5. 8. 15; deetf R 2. VI. 2. 3. 6. j| l. 15. pascuisl ita B. E. V 2. 3; pascim cett.
alicnis] ita 11 1. E. V 2. 3 ; alienus 11 2; aliena cetL j| l. 16. pascua] pascuis E 2. F 3 . grex alienus]
35 alienis F 3. seu] deest Ii 2; sive E 1. oviumj obinm E/2; bovum li 2; bonm V 3. 15. 16. 20.
vaccarum] seu ovium add. F 1 5 ; c a p r a r u m a t q n e vacarum V 2. \l l. 17. Cousors R 2. vero
deest VI. ospites] ita E \. E2; hospitcs cett. jj l. 18. erbaram] ita II 1. E2; berbamm cett. con-
eluse] clau.sc F l . 2. |j l. 19. forte] fortem E. et deest VI. 8. || /. 20. invadit] intrandi F 4 ; in-
vaderc F 8 . nisij non F 2 . forsitani] forte E 1.
40 " . VIII, 5, 6. Codd. 11 1. 2. (3). E\. 2. V1. 2. 3. 4. (5. 6. 15. 16. 20). — l. 21. FL. — UKX]
des. E2. V2. 3. 6. 16. 20; ANTIQUA F 4 . 15. GLOE. deext E\. VI. 5. RECC.] KECaDS 11 1;
RECCESSVINTHUS B 2; R El; CHDS F l . 5. |! l 22. Ut deest 111. pro] in F2. erroneis] errantibus
F 3 . denuntiet B2; denuntient E 1 ; adnnncictnr F 2 . |; /. 23. Caballus B 1; Kaballos 112; Cavallmn
VI. vel cetera animalia V2.

15 1) Cf. L. Burg. 23, 4. 5 ; 89, 2 ; ib. const. cxtr. 18, 1; Ed. lioth. c. 349. 350/
2) Cf. L. Burg. 89, 2. 3 ; ib. const. extr. 18, 2. 3) Lex, cum de hoqnhtm et consortium
inter se ratione de terra divisa habenda eonstituat, ad Euricum referenda essc vldetur; cf. Gaupp,
'Ansiedlungen iind Landtheihmgen' p.- 399. De «tilvls indivms relictis cf. X, 1, 9.
44*
 348 LEX VISIGOTHOKUM Vm, 5, 6—8.

VIII, 5j 6. Recc. JSrtr.] aut sacerdoti aut comiti aut iudici aut senioribus loci aut etiam in conventu
publico vicinorum. Quod si non denuntiaverit, furis damnnm habebit. Similis et de
aliis rebus ordo manebit.

VIII, 5, 7. Recc.] VII. ANTIQUA. Erv.] VII.

Ut errantia animalia occupata qui in-
venit diligenter habeat et conservet.
Qui errantia animalia et sine custode
invenerit, ita diligenter occupet, ut non
evertat; sed sicut suum proprium diligat
adque custodiat. Quod si dominus, qui
perdidit, caballum suum vel animal non
eversum invenerit, per singula capita
maiora quatemas seliquas ille, qui invenit,
accipiat. Ceterum si everterit, duplum
animal doraino cogatur exolvere.
Ut e r r a n t i a a n i m a l i a o c c u p a t a qui in- 5
v e n i t d i l i g e n t e r habeafc et c o n s e r v e t .
Qui errantia animalia et sine custode invenerit,
ita diligenter occupet, ut non evert«at; sed sicut
proprium diligat adque cnstodiat. Quod si dominus,
qui perdidit, caballum suum vel animal non eversum, 10
sed dilectum et sanum invenerit, per singula
capita maiora qnaternas seliqnas ille, qni invenit,
accipiat, et quantum in snbstantia ipsius
caballi expendisse iuraverit a domino ca-
balli recipiat. Ceterum si evertit, dnplnm animal 15
domino cogatnr exolvere.

VIII, 5, 8. Becc. Erv.] Vm. ANTIQUA.

Ne a n i m a l i a e r r a n t i a o c c u p a t a a u t t o n d e a n t u r aut c a r a c t e r e n o t e n t u r
vel in a l i e n o i n r e d u c a n t u r .
Caballum captum errantem nullus tondere vel vindere presumat. Caballis etiam 20
aut bubus vel aliis quibuslibet pecoribus errantibus nulli liceat caracteres1 infigere.
Quod si quis inventum animal vendere aut donare presumserit, secundum leges sicut
fur teneatur. Qui vero totonderit, tres solidos conpulsus exolvat; ita erit et qui
caracterem infixerit.

VIII, 5, 6. /. 1. sacerdoti] ita B 1. 3. F 1 5 . 16; e p i s c o p o cett. aut comiti des. B 1; aut deest 25
E 1. conventum publicnm F 2 . j| /. 3. ordo] forma F15.
VIII, 5, 7. Codd. B 1. 2. (3). F 3 . — l. 4. AN- VIII, 5, 7. Codd. E 1. 2. F 1. 2. (4). 5. 6.
TIQUA] ita B 1; deest B 2. F 3 . || l. 5. hoccupata (16). Pith. 3Iad. — /. 4. 1] ANTIQUA add. E 2.
B 1. |! 1.1. custode] cnstodia B 1. il l. 9. snnm] V2. 4; FLS GLS RECAEEUS EEX F l . 1 l. 5. qui]
ita Jt 1; deest R 2. 3. propria B 3. \ l. 11. Ka- qnis F 6. invenit] ita E 2; invenerit cett. | L 9. pro- 30
ballum B 2. non eversnm] non eversum B 1; prium] ita E. VI; propria cett. adqne] ita E2\
conversnm B 2. || l. 13. siliqnas B 3. . atque cett. domino E 1. |j l. 10. cavallam F l . 6,-
et sirniliter infra. \\ l. 11. sed] et E2. dilectum]
delectiim F 2 ; directum F 4 . [| l. 12. seliqnas] ita
F l . 2 ; silicas E 2 ; siliquas E 1. qui invenerit 35
Pith. j| L 13. substanciam F 2. ipsias caballi]
vel animalis add. 3fad. expendisse] expendidisset
E 2 ; expendidisse V 6. || /. 14. a domino] do-
mino E1; ad dominnm E 2. caballi de&st V 1.
l. 15. evertit] ita E; everterit cett. 40
V I I I , 5, 8. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. (6. 15). — l. 17. ANTIQUA] ita E 2.
F 4 . 5 ; deest B. E\. V \. 2 . 3. 6. jj l. 19. vel — ducantur des. F 3 . 15. alienum ius F l . 2. de-
dncantur F 2 . Pith. \\ l. 20. Kaballum J J 2 ; cavallum F l , et gimiliter infra. vel] aut F 2 . Piih. vel
vindere des. B 3 . vinderej ita B\; bindere E 2 ; rendere cett. etiam deest B 2. |J l. 21. bubus]
bovtis B; bobus F 2 ; bubis F l . errantibus deest B 1. i[ /. 22. donare] dare E1. JHth. lege J ? 2 ; 45
Iegem B 3. |j l. 23. tonderit B 2. 3 ; totonderit al. m. eorr. tondiderit E 2. solidns B 2. conpulsus
exolvat] conpellatnr exsolvere B 2. ita eritj Similiter F 3 . erit et] ita B\. 2. 3 ; erit etiam et E.
VI; etiam erit ei F 2 ; erit etiam ei cett. j[ /. 24. caracteres B 2. 3.

1) Sitnt signa, quae Germani rehus suls mobilibus itifigere solebant, dicta 'Haustnarken';
cf. Homeyer, 'Die Haus- und Hofmarhen' p. 10 sq.; H. Brunner, lD. Rechtsg.' II, p. 500. 50
 LEX VISIGOTHORUM VIII, 6, 1. 2. 349

Reec. Erv.] VI. TITULUS: DE APIBUS ET EARUM DAMNIS. .

I. De inventis apibus defendendis.
II. Si damnum faciaut apes.
III. De fiiratis apibus.

5 Recc. Erv.] I. AXTIQUA. yin, 6,1.

De i n v e n t i s a p i b u s d e f e n d e n d i s .
Si 1 quis apes in silva sua aut in rupibus vel in saxo aut in arboribus* invenerit,
faciat tres decurias2, que vocantur caracteres; unde potius non per unum earacterem
fraus nascatnr. Et si quis contra hoc fecerit adque alienum signatum inruperit,
io duplum restituat illi, cui fraus inlata est, et preterea XX flagella suscipiat.
*) Mad. add.: vel in qualicumque loco.

Recc. Erv.] II. ANTIQUA. Tm,6,2.

Si damnum f a c i a n t apes.
Si quis appiaria in civitate aut in villa forsitam construxerit, et alii damnum
15 intulerint, statim moneatur, ut eas in abditis locis transferre debeat, ne forsitam in
eodem loco hominibus aut animalibtis damnum inferant. Et qui hec preeepta aut
testationem neclexerit et daranum subfocationis in quatrapes intulerint, quod mortuum
fiterit, duplum restituat; quod vero debilitatum, ille obtineat et similem domino
reddat* et pro hidieis contestatione, quam audire neclexit, V solidos coactus exolvat.

20 *) V 4. 8 hic inserunt: Si in hominibus debilitationem a u t m o r t e m v e l d a m n u m intulerit,

iuxta leges coinponere non moretur, velut si ipse hec perpetrasset.

TIT. VI. Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 6. — l. 1. EORUM R 2. E 2. F 2 . 6.

Index capltulorum. Codd. R 1. 2. E1. 2. — l. 2. defendentis R2; devendendis E1. || l. 3. faciat R1.
VIII, 6, 1. Codd. R\. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (6. 8. 15. 16). — L 5. ANTIQUA] ita
25 R 1. V 4. 8. 15; deest R 2. E. VI. 2. 3. 5. || /. 6. defendendis] et defendendis V S; defensis R 2;
devendendis E 1. Pith. (in margine); deest E 2. \\ 1.1. in rnpibus] in deest R 1. saxis V3. || /. 8. de-
corias E 2. decurias que vocantur des. V 3. earacteres vocant V 2. nnde] tres ut R 3. || /. 9. Et
si quis] Si quis autem V2. si quis] his qui R 2. hoc] hec V2. alienum] alium F16. signatum]
signum F 1 5 . inraperit] inrumperit E2; i n v e n e r i t et iuruperit El. Pith.; ruperit V 16. i| l. 10. ille
30 R 2. cui] cuius R 1. 2. XX] viginti El; XL F16. suscipiat] perferat F 4 .
VIII, 6, 2. Codd. R 1. 2. (3). E1. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15. 16). — /. 12. ANTIQUA] tto
Rl. E2. V2. 4. 8. 15; deest R 2. E 1. V 1. 5. 6. [J l. 14. appiaria] ita R. E; apiaria F. villa]
s i l v a F 1 5 . 16. alii] ita R. E. VI; aliis Jlad. ij /. 15. intulerint] ite R 1. F 2 ; intulerit cett. eas]
ite R 1. 3 ; ea cett. in deest R 2. abdita loca F l . 2. 4. 5. transferri F l . 2. forsitam] forte F 2 .
35 Pitli. \\ l. 16. eodem] eadem R 1. in hom. et in an. F 2. |j /. 17. testatione R 1; contestationem
F15. 16. ueclexerit] ita R; neglexerit cett. et — intnlerint des. F 4 . .subfocationis] ita Rl; suffoca-
tionis cett. quatrupes] ita R 1. F 2 ; rnpes R2; quadrupedes cett. intulerint] ita R 2. E; intnlerit cett.
I. 18. in duplnm F 3 . vero] ita R 1. 2. 3. E2. V\. 2. 4. 16. Pith.; si E\\ deent aliis. debilitatum)
est add. Mad. ille deest E2. et deest E2; et — reddat des. V2. domino] damno E 1; dampno Pith.
40 /. 19. neclexit] ita R\. 2 ; npglexerit E 2. F l . 2 ; neglexerat J ? 3 ; neglexit cc«. V] quinqne R 2. E\.
qnoactns i ? 2 ; qnoactos E2. |j /. 21. velnt] ita F 4 ; tamquam F 8 .

1) Cf. Ed. Roth. c. 319; Si quis ilc arbore signato in silva alterius apes tulerit, conponat
solidus sex; Petri Exceptiones legum Iiom. III, 4 5 : Si quis apes invenerit in sua vel aliena
arbore et eas occupaverit, eius erunt . . . Excepto si dominus vel alius iam signaverit arborem
45 cansa colligendi eas . . . Fontes hiris Romani de arbore signata non referunt; cf. Iiust. Inst.
II, 1, 14; Dig. XLI, 1, b, § 2. V. de hac re I. Grimm, 'D. Eechtsalterthiimer' p. 5 9 6 ^ . ;
M. Wagner, 'Das Zeidelwesen im MAS flSBb) p. 7. 2) Decuria est nota X; cf. Ducange
s. v. et Grimm 1. c. p. 545.
 350 LEX VISIGOTHORUM VIII, 6, 3.

TIII, 6,3. Recc. Ei*v.] m. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVIXDUS REX.

De f u r a t i s a p i b u s .
x
Si quis ingenuus in appiaria furti causa fnerit conprehensus, si nihil exinde
abstulerit, propter hoc, quod ibidem conprehensus est, tres solidos solvat et L flagella
suscipiat. Ceteram si abstulerit, novecuplum cogatur exolvere et predictum nunieriim 5
flagellorum excipiat. Servns vero, si ingressus nihil abstiilerit, C verberibus addicatur.
Quod si abstulerit, sexcuplo reddere conpellatur; pro quo si dominus satisfacere
nolueritj eum serviturum illi, qui damntim pertulit, tradat.

VIII, 6, 3. Codd. Sl. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 16). — 1.1. FL. — EEX] des. V4.
16; ANTIQUA E2; NOVITER EMENDATA V 3. RECC.] EEC0DUS 11 1; RECCESSVINTHUS 10
B2; R El', RCSDS I ' 2 ; RCDS V b; RECAREUS VI. || l. 3. appiaria] ita li. E; apiario cett.
conpreen- vel eonpren- pro conprehen- 11 2. E 2, hic et infra. conprehensus] inventus et V 2. |j l. 4. tres]
ita li. E; III VI; IV V 3. solidns li 2. L] quinginta E 2. j| L 5. si aliquid abst. V 2. novecupla
It 2. predictum — excipiat] C (L T'3) flagella suscipiat V 3. 4. jj /. 6. Servns xcxo si] ita li 1. E 2.
VI. 2; Si vero servus cett. ingressus] ita 1?1; ingrcdiens 112. 3. E. V. C] centiun /^2. F l . C — 15
abstnlerit rfea. V 2. verberilms addieatnr] vevbera portet l r 4. abdicatur / M . li 2. |j l. 7. sexcupla
£ ' 2 ; sexcuplum E 1. T". reddere c?ee-^ 1/2. conpeiletur ^ 2 . || ?. S. iiolucrit] voluerit F l . illi —
tradat] tradatur qni damnmn pertulit V 3. damnum] damna E.

1) Lex substituta essc videtur antiquiori, quae de apibus furatis, neqne vero de solo
ingressu constituii. Cf. Ed. Roth. c. 3 1 8 : Si quis de apecularc vas cinn apes furaverit . . . 20
 . Erv.] DE FUGITIVIS ET REFUGIENTIBUS.

LIBER NONUS.
I. TITULUS: DE FUGITIVIS ET OCCULTATORIBUS FUGAMQUE
PEEVEOTIBUS.
o I. Si ingenuus vel sei*vns fugitiviim celasse repperiantur.
II. Si fugitivus vinctus quocumque ligamine absolvatur.
III. Infra qnod tempus inancipium latens inventum iudici debeat presentare.
HII. Si nesciens qnis ftigitivum suseeperit, humanitate concessa.
V. Si alienum mancipium quis persuadeat, ut fugiat, [vel Immanitatem inpendat].
10 VI. Si ignotus liomo susceptus multis diebus aput alium conraoretur.
VII. Si servus fugitivum sciens viam ostenderit fugiendi.
Recc.] VIII. Ut, ad cuius doiiram fugitivus Erv.\ VIII. De suseeptione fugitivorum, si
venerit, vicinis et loci priori- dominus vel servus suscipiat
bus contestetur. alterius fugitivum.
15 Ttecc. VHH. Ut bis venditus servus, per fugam rediens, in libertate permaneat.
JS&T.]
X. Ut discutiatur mancipium fugitivura, [ne propter lucrum fuerit ad donram
snscipientis inmissura].
XI. Si ingenimm se esse mentiens servus sub mercedis condicione aput alium
comnoretur.
«0 XH. Si fugitibus in dorao cuiuscumque fiierit inventiis.
XIII. De mercedem eius, qui prendiderit fugitivnm.
XIIII. Si servus fngiens se esse mentiatur ingenuura.

LIB. IX. TIT. I. Lemmata. Cocld. R 1. 2. E \. 2. F l . 2. 3. 6. — l. 3. FUGAMQUE PRE-

VENTIBUS] ita F 3 . 6; FUGAQUE PREVENTIBUS li 1; EUC ADQUE PREVENIENTIBUS E 2;
25 FUGAM QUERENTIBUS 72 2. E 1; FUGAM PREBENTIBUS T'l; FUGAMQUE PREBENTCBUS V2.
Index capitulorum. Codd. 11 1. 2. E 1. 2. (V 2). — /. 5. eelasse] celare R 1. repperiuntur i? 2.
l. 7. quod] quot E\. presentari] ita E; presentare R 1; deest li 2. || t. 8. Si nesciens quis] Qui
nexiens E 2. humanitate coneessa] ita R 2. E; des. R 1. || /. 9. persuadat R 2. E 2. vel h. inp.
des.-Ii. inpendat] inpediat E 2. j| l. 10. conmoretur deest R 1. |j /. 11. fugicndi deest R 2. [| l. 12. VIII.
30 tTt ad — coutestetur (col. 1) ita R. E 2. VIII. De snsceptione — fugitivum (col. 2)] ita E 1.
/. 13. vicinis — contestetur des. R 1. |j /. 14. contestetur deest R 2. . ji /. 15. per fugam] ita E; per
fuga R 1; per figuram R 2. || /• 16. (Hscuttiatur R 1. ne — inmissum des. R. fnerit deest E 1.
/. 18. ingenuum — servus] ingettuus se esse mentiat servum R 2. snb ;— conmoretnr dei. R 2.
l. 19. conmoretur deest R \. (1 /. 20. fugitibiis] ita R \. E2; fngitivws R 2. E\. domum R 2. E 2.
35 l. 21. niereedem] ita R; raercede E. prendiderit] ita R 1. i ? 2 ; prenderit /i 2. E \. fugitibnm E 2.
l. 22. se deest E 2.
 352 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 1. 2.

Itecc.] *v.] XV. Si servus fiigiens dicat se esse

XV. De his, que servus fugiens ad-
quisisse videatur.
XVI. De his, qui perventos servos
. dominis reformare contemnunt.
XVII. Si ingenuus vel servus latrones
celandos suseeperint.
XVIII. Ut iudex cum omnibus rebus,
cum quibus fiigitivum invenerit,
domiiio advenienti presentet.
ingenuum et ob lioc mulieris
ingenue connubia sortiatur.
XVI. De his, que servus fugiens ad-
quisisse videatur. 5
XVII. De his7 qui perventos servos
dominis reformare contemnunt.
XVLJLL. Si ingenuus vel servus latrones
celandos susceperint.
XVIIIL Ut iudex cum omnibus rebus, 10
cum quibus fugitivum invenerit,
domino advenienti presentet.

IX, 1,1. Recc.En\\ I. ANTIQUA.

Si i n g e n u u s v e l s e r v u s f u g i t i v u m c e l a s s e r e p p e r i a n t u r .
Si 1 quis ingenuus fugitivum celatum habuerit, alium paris meriti cum eodem 15
seiTum domino dare cogatur. Si vero servns sine conscientiam domini sui fugitivum
celaverit, servi ambo publice centena flagella suscipiant*; dominus vero eius nihil
damni sustineat.

*) V2 add.: atque domino servus reformetur.

IX, 1,2. Recc.Erv.] II. ANTIQUA. 20

Si f u g i t i v u s v i n c t u s q u o c u m q u e l i g a m i n e a b s o l v a t u r .
Si quis servum alienum in fuga lapsum, ferro vinctum aut in quocumque
ligamine constitutum, absolverit, pro presumtione sua qui hoc fecerit det doraino servi
solidos X. Si vero non habuerit, iinde conponat, a indice C flagella suscipiat et

L 1. Si servus — sortiatur] ita E 2. V2; des. R. E 1. |! l. 2. ob hoc] ita V 2 ; ab oc E 2. 25

l. 3. conubia E2. || /. 4. que] ita R\; qui li 2. E. V2. || /. 5. videatnr] ita B 1. E 1. V2; videtur
R 2. E 2. 11 /. 6. qni] quem li 1. perventos] ita B 1. 2. E\; preventus E 2. V 2. 1 / . 1 1 . cnm
quibus des. R 2. E 2. || /. 12. dom. adv. pres. dez. R 2. adbeniente E2; veniente El. representet E2.
IX, 1, 1. Codd. R 1. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15). — /. 13. ANTIQUA] ita R 1.
E \. V2. 8. 15. Pith.; deest cett. || l. 14. Si] Si qnis VI. vel servus] servum VI. 2. repperiuntur 30
R 2 ; repperiatur E 2. VI. 2. || /. 15. quis deest R 1. fugitivum] ita R. E 1. I ' 3 . Pith.; serbum
fugitibnm E 2; servum fugitivum cett. fugitivum celatnm] fugientes celatos R 3. nieritis R 2. eum
eodem servum] ita Rl; servum cum eodem R 2 ; eum eodem servo R 3 . E. V. [j /. 16. conscientiamj
ita R 1. E2; conscientia cett. sni] servnm 1*1. j| /. 17. eitis] ila II 1. 3 ; eius servi E 1. VI; hitius
servi Pith.; servi cett. 35
IX, 1, 2. Cbdd. Jll. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 20). — l. 20. ANTIQIJA]
ita R 1. V8. 1 5 ; deest cett. |J /. 22. aiienuin deest F 1. 2. 5. in ftigam VI. |j /. 23. Hgamine] ita
Rl. 2. 3. E\. T"3. 4. 15. 16. 20. Pidu; Hgamento celt. |j /. 24. X] decem E2. a iudice des. V 2.
C] centum R 2.

1) Lex, ut videtur, Eurici. Cf. legem Constantlni a. 317, Cod. lust. VI, \, 4 ; Qui- 40
eumque fugitinun semim in domum vel agrom inscio domino eius susceperit, eum cum pari
alio vel viginti solidis reddat; JSd. Theoder. c. 84; Quisquis servum sive colomim alienttm
sciens fngitmun susceperit aut occnltaverit, ipstun domino cum mercedibus et peculio eius et
eiusdetn meriti altemni reddat. Auctor legis Euricianae ex ipsa Constantini constitutione
hausisse videhir; v. quae infra notantnr ad IX, 1, 11. 12. Cf. etlam L. Burg. 39, 4. 5 ; 45
Cod. Theod. V, 9, 1. 2.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 2—4. 353

Itecc. Erv.\ seryum requirere hac domino restituere non moretur. Quod si eum non IX, 1,2.
potuerit invenire, aut servum equalis meriti domino reddere eonpellatur, aut si non
habuerit, ipse subiaceat servituti, illi, cuius servum laxaverit, addicendns. Quod si
hoe servus fecerit sine domini volumtate, coram iudice C flagella suscipiat. Et si
5 vinctus inveniri non potuerit? servus, qui solvit, tradatur in servitio domini vinculati.
Quandocumque autem, qui vinctus fait, inventus extiterit, domino reformetur, et datus
pro eo servus ad proprium dominum revertatur. Sin autem conscio domino id fecerit,
ipse dominus CQnponat, sicut est de ingenuis superius eonstitutum.

Mecc. Erv.] m . ANTIQUA. IX, 1,3.

10 Infra quod t e m p u s m a n c i p i u m l a t e n s i n v e n t u m i u d i c i d e b e a t p r e s e n t a r i .
Si 1 cuiuslibet servus ad aliqtiem latens advenerit, statim eum presentare iudici
non differat. Quod si eum non presentaverit, et usque ad octabam noctem aput eum
moratus fiierit, aut si ad longinquiora loca transierit, duos eiusdem meriti servos
domino cogatur exolvere. Nam si aput eum mancipium, quod susceperat, subcelatum
15 invenitur, alteram cum eo dare domino non moretur, quia intra diem legibus con-
stitutum noluit contestari.

Recc.Erv.] nn. ANTIQUA. IX, 1,4.

Si n e s e i e n s quis fugitivum s u s c e p e r i t h u m a n i t a t e m concessa.
Si quis nesciens fugitiyum susceperit et ei humanitatem dederit, et non amplius
20 ibidem fuerit quam una die vel nocte inmoratus, domino requirenti fugitivum suum
prebeat sacramentum: se nescisse, quod fugeret; aut si certe potuerit adprobare, quod
fugitivum non celaverit, ab omni calumnia liber abscedat. Si vero ibi biduo aut
triduo aut quatriduo pro reparandis sumtibus vel cuiuscumque occasionis causam

IX, 1, 2. /. 1. reqnirere] acquirere V 16. hac] ita B 1. 2. E2; ac cett. domino suo rest.
25 VI. 2. [] 1.2. aut deest Pith. equalemJS2. conpellatur] non moretur B 1. Pith. (ex praecedenti sententia
per errorem repetita); detur V3. aut] et E2. !i l. 3. habuerit] ita B 1. 2. 3. F 3 ; unde conponat add.
E. VI. 2. relaxaverat F16. || /. 4. C] centum B 2. \\ l. 5. vinctus] victus E2; vinctum V3. 16.
invenire B 2. VI. servns quidem q\u B2. servitio] ita li 1. 2. 3. E. Pith.; servitium cett. domini]
ita li 1. 2. 3. E 1. Pith.; deest F 4 ; domino cett. vinculatum E \. |j l. 6. antem deest R 1. fnerit
30 B 1. domino ref.] domino deest VI. || l. 1. Sin] ita B 1. E 2. VI; Si cett.
IX, 1, 3. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. V 1. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16). — /. 9. ANTIQUA] ita
B 1. F 2 . 8. 15; deest cett. \{ l. 10. presentare E\. latens] translatens E 2. \\ l. 11. presentari E 1.
iudiei] i n i u d i c i o i ? 2 . || l. 12. presentaverit] presentet F 3 . octabam] ita B \. 2. E2; octavam cett.
noctem] diem F 1 6 ; diem vel noctem F 1 5 . || l. 13. remoratits V 3. ad deest V 2. longinqniorum
35 locorum B 1. || l. 14. quod] quem B 2. subcelatum] succelatum E 2 ; celatnm V 1; deest B 2.
" l. 15. invenitur] invenerit V 1. 2. intra] ita JB 1. 2. 3. E l. F 3 . 16. Pitli.; infra cett. \\ l. 16. con-
testare B 2. 3.
IX, 1, 4. Codd. B 1. 2. (3). £ 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16). — /. 17. ANTIQUA] ita
Bl. F 5 . 8. 15. 16; deest B 2. E. VI. 2. 3. 4. 6. || l. 18. Si nesciens qnis] Qui nexiens E2; Si quis
40 nesciens F 1. 2. humanitatem concessa] ifct Bl. E2; et ei hnmanitatem dederit Mad.; humanitate
concessa cett. lj l. 20. ibidem fuerit JJOS£ nocte praebet V2. quam una die vel nocte inmoratns] ito
B. E. VI. 5; immoratus quam una die vel nocte cett. una] uno E2. V\. di§ B 1. |J ?. 21. fugeret]
»7a J2 1. J ? l . VI. 2; fugiret i? 2. 3. E 2. || /. 22. vero] certe A'2. ibi cfeesf B 1. || Z. 23. causam
pretendens] ita B 1; c a u s a p r e t e r i e n s cett.

45 1) LexT ut videtur, Eitrici. Cf. L. Burg. 3 9 , 1 . 2 ; Quicumque liominem extraueum

cuiuslibet nationis ad se venientem susceperit, discutiendum iudici presentet. Quod qui intra
septem dies non fecerit . . . ; L. Rom. Bnrg. 6, 1 . 2 ; Ed. Theoder. c. 8 0 ; Coll. iur. Rom,-
Visigoth. (Gaud.J c. 1 9 ; infra IX, 1 , 6 . 8 . 9 .
IX. Sect. 1. I. 45
 354 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 4—6.

IX, 1, 4. Bece. Ei*v.] pretendens moras afferre voluerit, conventus a domino, ubi postea manserit
vel a quo Jbumanitatem ftigitivus acceperit, cogatur ostendere; et infra sex menses
aut inveniat fugitivum, aut eos, aput quos postea ftierit, ostendat. Quod si non
potuerit invenire, conscientiam suam ex hoc . saeramento purgare debebit. Et aput
quem novissime venit, aut representet qui ftigit, aut paris meriti servum domino 5
reddat; et si servus postea fuerit inventus, illum, quem pro eodem dederat, recipiat
et ab omni calumnia securus abscedat.
IX, 1, 5. Hecc. Erv.] V. ANTIQUA.
Si alienum m a n c i p i u m quis p e r s u a d e a t , ut fugiat, vel h u m a n i t a t e m
inpendat. 10
Si 1 qtds alieiram mancipium persuaserit, ut fugiret, aut "ei, cum sciret fugitivum,
bumanitatem dederit2 aut forte detonderit fugientem3, si fugitivns potuerit inveniri,
duos cum eodem paris meriti servos domino reformare cogatur. Sin autem inventus
non fiierit fugitivus, tres servos eius meriti domino conpellatnr exolvere. Eadem
quoque et de ancillis precipimus custodire. 15

rx, 1, e. Recc.] \a. ANTIQUA. ] VI.

Si i g n o t u s homo s u s c e p t u s multis Siignotushomosusceptus multis die-
diebus aput alium conmoretur. bus apud alinm commoretur.
Si 4 aput quemcumque quinque vel Si apud quemcumque qninque vel septem dies
septem dies homo incognitus aut latens homo incognitus aut latens moretur, qui eum 20
moretur, qui eum ospicio suscepit vel ospicio suscepit vel humanitatem dedit, ante

IX, 1, 4. l. 1. afferre] ita R 1. E. VI. 2; auferre 7? 2; facere 72 3. a domino] a deest 72 1.

l. 2. humanitatem fugitivus] ita R 1. 2. 3. E 1; f. h. cett. aeceperit] susceperit Pith. \\ l. 3. fuerit]
commoratus fuerat F16. hostendat B 2. E 2. \\ l. 4. consciencia sua V 2. debet E 1. Pith. Et
deest VI. || l. 5. evenit V2. presentet E 2. V2. 4. 5. 16. fugiit R 3. E 2. V2. || l. 6. eodem] eo 25
R3.E2.V2. dederit VI. jj 1.1. calumniam E 2. secnras] liber F16. abscedat] suceedat R 2.
IX, 1, 5. Codd. R t. 2. (3). E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (15. 16). — /. 8. ANTIQUA] ita R 1.
E\. V2. 15; FLS GLS RECAREUS REX VI; FLS GLS RCDS EEX F 5 ; deest R 2. E 2. V3. 4. 6.
l. 9. persuadat R 2. E 2. 1! /. 11. alieno mancipio Pith. persuaserit] persuaderit E; persnadit 72 3.
fugiret] ita R 1. 2. E2', fugiat R 3. E 1. F 4 . 5. Pith.; fugeret cett. sciret] misceret ut E2. || l. 12. de- 30
tonderit] detotonderit F 2 ; totonderet F 1 6 ; detruderit Pith. in textu, (in maryine detonderitj. fugitivus
p. inveniri] ita R 1; fugitivum p. invenire cett. || l. 13. servos deest R 3. E. VI. reformare cogatnr]
detur F 3 . Sin] ita R 1. 2. E 2. F 2 ; Si R 3. cett. |J l. 14. eius] ita R 1. E2; einsdem cett. Eandem
V 2. Eadem — custodire] des. F l ; Eadem l e x et de ancillis custodiatnr F 3 . || /. 15. cnstodire]
ita JB 1. 2; custodiri cett. 35
IX, 1, 6. Codd. R 1. 2. (3). — l. 16. AN- IX, 1, 6. CWe*. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8.
TIQUA] ita R 1; deest R 2. || l. 17. ignoratus 15. 16. 18). — /. 16. VI] AXTIQUA add. E. F15. .
R 1. || Z. 19. quecumqne R 1. j| /. 20. iucognitns] 16; . . . et NOV EM add. V2; FLS GLS EE-
ita R 1. 3 ; ignotus 72 2. || l. 21. ospicio] ita 7?,1; CAREUS REX add. V1; FLS GLS RCDS REX
hospicio JS 2. 3. add. F 5 . |j /. 18. alium] aliquem F 3 . || /. 19. apnt] 40
ita E 2; apud alii. vel] aut Pith. septem] sex
7 ? 1 ; V I Pith.; VII VI. diebus F 3 ; dies corr.
diebus F 6. |j l. 20. incognitus] ita E 2. V 6;
ignotus cett. qui] ita E 2. V 2; ille qui cett.
L 21. ospicio] ita F 6 ; ospicium E 2; hospitium 45
cett. humitatem E1.

1) Cf. Ed. Theoder. c. 8 0 : Qdi mancipium alienum sollieitaverit, tres alios eiusdem
meriti et ipsam domino cum peculio suo retldat. 2) Cf. L. Burg. 6, 9 : Si ingenuus
fugitivo . . . panem dederit . . . 3) Cf. L. Burg. 6 , 4 ; Quicumque . . . fugienti . . .
capillum fecerit . . . 4) V. siipra IX, 1, 3 et quae allegantur p. 3 5 3 , n. 1. so
 .LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 6. 7. 355

Recc\ humanitatem dedit, ante diem testetur E7*v.] diem testetxir hoctabum iudici vel vicario IXj 1, 6.
hoctabum iudici vel vicario proxime civi- proxime civitatis aut territorii, ut SGClUldum
tatis aut territorii, ut illius, qui in loco legem De susceptione fugitivorum*, quam
maior est7 interrogatione discussus, qui nuper edidimus, idera ipse, qni ftigit,
5 sit aut propter quid venerit, possit agnosci. illius, qai in loeo maior est, interrogatione
In limitibus preterea provinciarum maior discussus, qui sit aut propter quid venerit, possit
sollicitndo prestetur, ita ut ipsa aut altera agnosci. Sicque omnis constitutio predicte
die eius publicetur adventus. Quod si legis, De susceptione scilicet fugitivorum *,
intra hos octo dies non contestatiis fuerit que noviter a nostra gloria condita esse
10 qui suscepit, et mancipium in domo sua dinoscitur, in omnibus inpleatur. In Hmi-
moram fecerit, alium talem cum eo domino tibus preterea provinciarum maior sollicitudo
restituat, quia noluit coptestari. Si vero prestetur, ita ut ipsa aut altera die eius publicetur
in faga celatus evaserit, hospis requirat adventus. Quod si intra hos octo dies non con-
fugitivum; quem si non potiierit invenire, testatus fuerit qui suscepit et omneni COn-
15 duos equalis meriti mancipia domino stitutionem prememorate legis inplere
cogatur exolvere. neglexerit, et mancipium in domo sua moram
amplius fecerit, alium talem cum eo domino
restitnat, quia noluit contestari. Si vero in fuga ,
celatns evaserit, hospes requirat fugitivum; quem
20 si non potuerit invenire, duos equalis meriti
mancipia domino cogatur exolvere.

Itecc.Erv.] VH. ANTlQlTA. EX, 1,7.

Si servus fugitivum sciens viam b s t e n d e r i t fugiendi.
Si servus alterius fugitivum sciens viara2 ostenderit, si fiierit fagitivus inventus,

25 IX, 1, 6. 1.1. diem] ita B2; die B 1; septem IX, 1, 6. l. 1. hoctabum] ita E2; octavum cett.
dies R 3. || l. 2. hoctabum] ita B 1; hoctabo l. 2. ut sectmdum — qui fugit] primitus om., sed
B 2; deest B 3. || l. 3. nt deest B 2. || l. 4. qui] al. man. post superscr.: et secundum legem de
qnis B 3. || l. 5. possit] poscit B\. || / . 8 . die suceptione fugitiboram quam nuber edimus idem
B 1. |j l. 9. hos cleest B 3. || l. 10. domnm ipse qui fugirit E2; des. VI, 2. 5. 18. || l. 5. illius]
30 suam R 2. i) l. 13. hospis] hospes B 2; hic B 3. ut illius E2. VI; aut illius V2. 18. maior est]
l. 15. equales B 2. maneipia deest B 1. ut add. V2. \\ l. 6. qui sitj ita E2; quis sit celt.
qnid] ita E. V2; qft ecorr. F 6 ; quod cett. venerit
E. VI. 2; venit cett. |j L 7. omnis] hominis E 1.
l. 9. que] qui V 2. noviter] nuper V 4. Pith. in
35 textu, (noviter in margine). a n. gl.] ad nostram
gloriam E 2. || l. 11. preterea] propterea V 1.
l. 12. prestetur] impleatur T'3. ita] al. m. corr.
id est E2. [| /. 13. intraj ita E 1. Pith.; infra
cett. hos] ita E. V 6. Pith.; deest cett. \\ l. 14. et
40 omnem — neglexerit] ita E\. VI—6. 8. lo. v 18.
Pitli.; primitus om., omnetn etc. al. man. post superscr.
E2; des. Mad. || L 17. amplius] ita, E 1. VI—6.
15. 18. Pith.; al. man. superscr. E 2; des. Mad.
cnm eodem V 2. 6. || /. 18. quia n. cont.] de«.
T r 3; erasa V Q. contestare V 2. in deest F l . 2.
/. 19. quem] quod E 2. F l . 2. || l. 20. inveniri
T" 2. duos] ita E; duo cett. equales E 2.
l. 21. mancipia deest E 1. Pith.
IX, 1, 7. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3,. 4. (5. 6. 8. 15. 16. 18). — l 22. ANTIQUA] ita
50 B 1. E. V2. 8. 15. Pith.; deest B 2. F 3 . 4. 6; FLS GLS F l . 5. |i l. 23. fugitivo F l . , 2 . 18. sciens]
r
insciens B 1; isciens E 2. fngiendi] fngienti B 1. T 1. 2. |i l. 24. insciens B 1. ftiffitivus deest B 2.

1) IX, \, 9. 2) Cf. L. Burg. 6, 9: Si ingcnuus fugitivo . . viam ostenderit

45*
 356 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 7—9.

IX, 1, 7. Eecc. Erv.] sive etiam non potuerit inveniri, servus, qui iter monstravit, tantiunmodo
C flagellorum hictibus verberetur; et domino eius nulla calumnia moveatur.

IX, 1, 8. Becc.] Vm. ANTIQUA. Erv. deest.

U t , ad c u i u s domum f u g i t i v u s v e n e r i t , v i c i n i s et loei
prioribus contestettir.
1
Ad cuius domum fugerit fugitivus, prioribus loci illius, vilicis
adque prepositis quibuscumque testetur 5 et si eum in domo sua retinere
voluerit, habeat potestatem. Quem*, cum dominus eius supervenerit,
recipiat, et nullam caliunniam qui suscepit incurrat. Quod si se fiigitivus
ad alia loca forte contulerit, sacramentum presentibus illis, quibus
testatiis est, prebere debebit: se ut fugiret non suasisset vel precepisset
et ubi lateat non scire; et post hec nullam cahmmiam patiatur.

*) Pro Qnem — supervenerit praebent V 6. Pith.: Quacunque hora dominus

eius supervenerit, V2: ut eum quacunque dominus suus die invenerit.

IX, 1, 9. Secc. deest. VIII. FLAVIUS ERVIGIUS REX. 15

De s u s c e p t i o n e f u g i t i v o r u m , si dominus vel servtis s u s c i p i a t
a l t e r i u s fugitivum.
r
Ad2 cuius domum transiens advenerit fugitivus1, si accepta ex cf.ix,i,
incognito elemosina conf^stim alibi pertransierit, calumnia illi, qni quasi
peregrinum ad horam hospitem suscepit, moveri omnino non poterit, 20
cum se huiusmodi susceptor sacramentis purgaverit, quia incognitum
habuerit eum, cui pretereunti elemosinam dedit. Quod si duobus aut
tribus diebus fugitivus aput alterum quolibet modo permanserit, statim
ille, qui eum suscepit, secundum quod superiori lege 3 precipitur, ante

IX, 1, 7. /. 1. monstraverit] ostenderit F 3 . |j l. 2. C] CC F16. C — verbereturj C flagella 25

snscipiat V3; C flagella capiat V4. hictibus] ita li 1. 2. E 2; ictibus cett. nulla cal.] cal. noa Lind.
IX, 1, 8. Codd. B\. 2. (3). V2. 6. (15. 16. 18. 20). JHth. Mad. — l 3. ANTIQUA] ita B 1.
V2. 15; FL (FLS JHth.) EEVIGIUS REX F 6 . Pith.; deest cett. || l. 6. fagerit] ita B 3. Mad.; faerit
Rl. 2; v e n e r i t F 2 . 6. Piih. prioribns — prepositis] priores loci illius et villicum atqne prepositum
V 2; prioris loci illius villicus atque prepositus V 6. Pith. || l. 7. quibuscumque testetur] m o n e a t 30
v e l qnoacumque v i c i n o s F 2 . Et si] postea add. V2. domnm suam F 2 . 6. Pith. \\ l. 8. Quem]
Qui S2. |J l. 9. se deest V2. || /. 10. forte deest F 6 . Pith. contulerit] t r a n s i e r i t a u t a l i o se
contulerit F 2 ; transierit aut se contulerit F 6 ; transtnlerit Piih. quibus testatus est] quibns testis est
F 6 . Pith.; qui testes sunt F 2 . 1 / . 1 1 . debebit] sacramentum add. li 1. se ut fugiret non suasisset
vel precepisset] ita B 1; se ut fugiret non suasisse vel precepisse II 2; ut non suasisset vel precepisset 35
Ji 3 ; se ut fageret non suasisse vel precepisse F ; se ut fugeret non persuasisse vel precepisse F 6.
Pith. || l. 12. tibi] se ubi Pith.; se eraxum, tibi F.6. post hec] postmodnm F 2 .
IX, 1, 9. Codd. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5). 6. (15. 16. 17. 18). — l. 15. FL. — EEX] des. E2.
F 6 ; NOVTA add. F 4 ; ANTIQUA F15. FLAV.] GLS add. V2. ERVIGIUS] VAMBA F 3 ; EVI
F 4. |1 l. 16. De — fugitivum] Pro hac legis Ervigianae rubrica E 2 praebet Beccessvindianae legu 40
IX, 1, 8 rvbricam. si — fugitivum des. F 3 . || l. 17. fugitivum] Data et confirmata civitate Corduba
add. F16. | /. 18. advenerit deest E 1. || /. 19. incognita E 2. elemosinam E 2. aHbi] aliquo
V 1. 18. pertransierit] ita E 1. V 3. 6. 15. 16. Pith.; transierit cett. qui quasi] quicquam F 1.
l. 20. hospitem] hoapitio F 1 5 . Pith. || l 21. aacramento F 2 . 1 /. 22. aut] ita E 1. F l . 2; vel cett.
L 23. fhgitibum E 2. apnt} ita E 2 ; apud cett.; et ita infra. || l. 24. susceperit E 1. F 3. Pith. 45
snperiore E 2.

1) V. supra IX, \, 3 et quae allegantur p. 353, ». 1. 2) V. ibidem. 3) IX, \, 6.

 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 9. 357

Mece. deest. Erv.] diem octavmn fprioribus loci illius, iudici, vilico adque preposito1 IX, 1,
corain idoneo teste eum, quem suscepit, presentare procuret. Sicque
interrogetur et strenue perquiratur a iudice, aut cuius sit servus, aut
quando dominis suis fugerit, vel quando aut ubi ille, qui eum pre-
sentat, susceperit. Sicque tota in ununi collecta adque conscripta,
iudex vel alii, qui adfuerint, manu sua hoc, quod perquisitiim fderit
vel inventum, suscribere debeant; ita ut et fugitivum et hoc ipsum,
quod scriptis de eodem adligatum est, ille, qui eum presentavit, in
potestate sua recipiat, qualiter eum infra dies octo suis dominis reddat.
jo Quod si dominus fugitivi longe fortasse sit positus, viginti per dies
singulos milibus conputatis, spatio ille, qui fiigitivum suscepit, sibi con-
cesso in prefimto die, ubi dominiim fugitivi repperiat, fugitiviim ipsum
domino suo, aut per se, aut per quem voluerit, serviturum restituat, et
commodum suum, quantum lege altera1 eonstat, id est, per triginta
15 milia tremissem unum a domino ftigitivi accipiat. Quod si eidem, qui
fugitivum suscepit, gravosum fbrtasse exstiterit propter terrarum longin-
quitatem fugitivmn suo domino presentare, saltim, vel ubi vicinas
possessiones domini fugitivi agnoverit, actori vel procuratori fugitivnm
coram legitimo teste presentet, et accepta superioris commodi summa,
secimis ipse, qui fugitivum suscepit, abscedat. Iam vero, si fugitivum
iudici presentaverit, et a iudice perquisitiis ipse, qui presentatur, cuius
servns sit, nullo modo dixerit, aput iudicem ipse, qiii eum presentaverat,
eundem fugitivum relinquat. Iudex vero snb ardua custodia eundexn,
qui sibi presentatus est, infra tempus et iiixta modum superius con-
25
stitutum, regiis obtutibus presentare non differat; ut principali potestate
manifeste quesitus, ubi cunctorum constat adesse conventum, cognitio
fugitivi per plurimos habeatur. His igitiu* omnibus necessaria sanctione
premissis, quieumque deinceps fugitivnm, cognitum vel incognitum, non
sub isto, quo premissuin est, ordine aut iudici presentaverit aut suo
30
domino non reddiderit, domino fugitivi et ipsum, qui fugerat, et alium

IX, 1, 9. ?. 1. id est iudici V2. vilico] ita El; bilico E2; villico cett. adque] ita E 2;
atqne cett.; et ita infra. \\ l. 2. idoneos teste Y 1; idoneo teste corr. idoneum testem V 6; idoneis
testibus V15. 16. Pith. in margine. precuret E 2. \\ l. 3. et] ut E 2. |j l. 4. dominis suis] ita E 2.
VI. 2. 3. 5. 6; domini sui E 1; a domino suo Pith.; a dommis snis 3Iad. fugierit E 2. j| /. 5. sus-
35 cepit VI. 2. || l. 6. mann — fuerit des. VI. haec quae perquisita ftierint vel inventa Fith. fuerit]
est V2. j| / . 7 . suscribere] ita E2; seribere V3; subscribere cett. debeant] debent V 2. et fug.] et
deest VI. ipsut E2. \\ l. 8. scriptis] scripsit E 2. alligatum] ita E 1. V 1. 2. 6. Pitlt. iri textu;
allegatum cett. \{ l. 9. dies octo] die sexto V 3. |j /. 10. fortasse deest V 2. viginti] -XXX« V 2.
l. 11. spatium E 2. || l. 12. dominus fugitivi E2. V1. 2. 6. repperit E 1. JHth. || l. 14. id est des.
40 E 1. Pith. trig-inta] XX I r 3. || l. 15. tremissem] trimLsera E2; solidum F16. per tr. milia] pro
XXX milibus F15. || l. 17. vel ubi] velut VI; ubi F 6 . || /. 18. actori] auctori E. VI. 2. 6. pre-
curatori E 2. || /. 19. legitimoa testes V 1; legitimum testem F 6; legitimo testem F 3 ; legitimis
testibns F15. 16. commodi summa] comodim snmam E2; coraodi sumarn VI. |j L 21. presentatar]
praesentavit Pith. |j /. 24. quod superius F 1. 2; qnod post add. V 6. constitutum] est add. E 2.
45 F l . 2; post add. VQ. |j /. 25. regiis] ita E. IKtli.; regis cett. potestate manente manifeste E\. F 6 .
Piih. (in V % manente, quamquam eramm, tamen aperte legitur). || /. 26. ubi] nti F l . j| /. 27. necesaariis
E 1. |j /. 28. quicumqne vero F 6. cognitum deest E \. V 5; cog. vel incognitum des. V 1.
l. 29. quo premissum] ita E 1. Pith.; qui prenussum est E2; qnod premissum est F l . 6; qui premissus
est cett. aut iudici] ad iudice E 2. || l. 30. fugerit E\. Pith.; fugierat corr. fugerat F 6 .

50 1) IX, 1, 14.
 358 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 9—11.

IX, 1,9. Recc. deest. Erv.] cum eo in satisfactione serviturum restituat. Quod si fugitivus
perierit, duos similes servos a susceptore dominus fugitivi recipiat.
Hoc quoque et iudex damno multabitur, si ordinem inplere distulerit
superius constitiitum. Si vero servus sine volumtate domini sui fugitivum
alterius susceperit, extensus coram iudice centum flagella suscipiat, et 5
fugitivum petenti domino mox reformet. Quod si idem, qui a servo
susceptus est, fugitivus minime reppertus extiterit, alium similem servum
pro eo dominus servi susceptoris reddere conpellendus est. Certe si
dominus pro servo conponere noluerit, servum ipsum tradere non moretur.

IX, 1,10. Recc. mv.\ VIHI. ANTIQUA. 10

Ut b i s v e n d i t u s s e r v u s , p e r fugam r e d i e n s , in l i b e r t a t e p e r m a n e a t .
Si 1 quis proprium servum extra provincias nostras ad aHas regiones venditione
transtulerit, hac postmodum reversus servus fiierit, et dominus eum iteratim venun-
daverit, cogatur a iudice, ut eum ab emtore recipiat, et receptum deinceps serrum
nullo modo inquietet; sed liber permaneat. Ipse vero, qui eum ex peregrinis locis 15
ad patriam remeantem notanda iterum cupiditate distraxerat, alium servum paris
meriti priori reddat emtori, nihilhominus et illi, qui postea conparavit, pretium
redditurus. Et tamen servum ex peregrinatione reversum nec vendere prior dominus
nec servitio suo adplicare presumat; et perenniter hisdem servus in libertate persistat.

IX, 1,11. Mecc. Erv.] X . ANTIQUA. 20

Ut discutiatur mancipium fugitivum, ne propter lucrum fuerit ad
domum suscipientis inmissum.
C
ri'i"i' ^Mancipium1 2 fugitivnm discutiatiir, ut nomen domini sui exprimat, et diligentius
presente iudice requiratur, rne forte propter lucram capiendum ad domum fuerit

IX, 1, 9. /. 2. perierit] et add. E 2. recipiet E 2. || l.' 3. quoque] quod al. vi. corr. quodque 25
E 2. || l. 4. sine vol.] contra voluntatem Pith. voluntat"" E1; boluratate E 2. || l. 5. centum] ita
E \; C cett. suscipiet E 2. \\ l. 6. fugitivus Pith. reformetur\E 1. Pith. \\ 1.1. suscepta E 2.
similis E 2. |j l. 9. moretur] ita E. V6. 17; r e c u s e t cett.
IX, 1, 10. Codd. Ji 1. 2. (3). El. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 6. 8. 15-48). — l 10. ANTIQUA] ita li 1.
V 8. 15; deest B 2. E. V 3. 6; . . . NOV EM I" 2; AN NOVTA Y 4; FLS GLS KCDS EEX F 5; 30
FLS GLS EECAREUS EEX F l . |j l. l\. bis] vis E 2. \\ l. 13. transtulerit] transferri fecerit V 2.
hac] ita R 1. 2 ; hanc E2; ac cett. iteratis F l ; iteratam V 2. venundaverit] ita B. E. VI. 18;
venumdaverit V 2. 3. Pith.; vendaverit V 4; venumdederit Lind.; vendiderit Mad. |j l. 14. emptore]
emptione F 4 . |i l. 15. liber] in libertate VI. 2. 5. locis deent R 2. \\ l. 16. remeante ^ 2 . E2;
remeatum B 3. notandi B 2; notandum E 2; notata V 2. fj l. 17. prioris V 2. emtor R 2. V 3. 35
nihilhominus] habendum add. VI. 2. 5. 18; habendus add. V4. illi] ita BS. E. F ; ille B 1. 2. || 1.18. red-
diturum B 1. 3. Et] Sed E\. |j l. 19. et — persistat des. VI. 5. 18. et] ita B 1. E 1; sed cett.
hisdem] ita Bj isdem F 2; idem cett. persistat] permaneat E 2. V 2. 4. 6.
IX, 1, 11. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 16. 20). — /. 20. ANTIQUA] ita B 1.
E2. F 3 ; deest B 2. E\. V \. 2. 4. 5. 6. 16. 20. || /. 21. discuttiattir B 1; disciitiantur F l . ne] nec 40
B 2. [| l. 22. domum] damum B 1; dominum 31ad. || l. 24. forte] furte B 1. domura] dominum
(dnm) E2.

1) Cf. Guerard, 'Pofyptique de Vabbe Irminon' I, p. 293; Dahn, 'Konige* VI1, p, 196.
2) Lex, ut.videtur, Eurici. Cf. Cod. Iust. VI, 1, 4 (ConstantinusJ: Mancipium torqueri oportet,
ut manifestetur, utram propter lucrum capiendum callide a domino ad domiun vel agrum eius, 45
qui suscepit, inmissns est, an non. Ed. Theoder. c. 8 4 : Mancipium tamen ipsum, ne fortc
propter capiendum lucrum callide et dolose a domino ad domum eius, qui susceperat, inmissum
fuerit, oportet in cxaminatione torqueri . . . Cf. infra p. 359, 11. 1.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 11. 12. 359

Hece. Erv.] suscipientis inmissum1. Et si ita esse constiterit7 dominus tante fraudis EX, 1,11.
inventus illi, quem in crimine oceultati servi inplicare conatus est, damnum, quod
occultatoribus inpositum est, ipse persolvat. Equum est enim, ut tam nocentium
insidiarum reatus in sunm recurrat autorem.

5 Mecc.] XI. ANTIQUA. Erv.\ XI. K , 1,12.

r
f' Si i n g e n u u m se esse m e n t i e n s
s e r v u s sub m e r c e d i s 1 c o n d i e i o n e
faput 1 alium c o n m o r e t u r .
f
Si x servus ingenuum se esse1 dicat
10 et aput quemlibet faerit inmoratus sub
certa conditione mercedis, si inveniatur a
dominOj non potest tamquam reus teneri,
qui nesciens fugitivum mercennarii loco
suscepit. Dominus vero fugitivi raercedem,
15 que placita fuerat, consequatur. Quod si
servus a domino de fiiga reductus iterum
fagerit, et eum iterato fugientem susceperit,
qui mereennarium eum ante susceperat,
continuo aut iudici tradat aut domino
20 remittere non moretur. Ceterum si hoc
non fecerit, daranuin occultatoris excipiat.
Si ingenuum se esse mentiens servus
sub mercedis conditione aput alium
conmoretnr.
Si servus fugiens ingenuum se esse dicat, et
unde sit ignoretur, sicque aput quemlibet
fuerit inmoratus sub certa conditione mercedis
secimdum superiorem legem2, iudici antea
presentetur et discutiatur. Et si mercen-
narium eum, non fugitivum investigatio
iudicis perquirentis invenerit, si in post-
m o d l i m inveniatur a domino, non potest tam-
quam reus teneri, qtii nesciens fugitivum mercen-
narii loco suscepit. Dominus vero fugitivi mer-
cedem, que placita fuerat, consequatur. Quod si
servus a domino de fuga rednctns iternm fugerit,
et eum iterato fugientem susceperit, qui mercen-
narium eum ante susceperat, continuo a n t indici
tradat aut domino remittere non moretnr. Ceternm
si hoc non fecerit, damnum occultatoris excipiat.

25 IX, 1, 11. l. 1. tante] tanto jf2 1. j| l. 2. illis V2. occultati] occulta R 2. quod de occnl-
tatoribus ^ 2 . || l. 3 . ipse deest B 1. || l. 4. autorem] ita R; auctorem cett.
IX, 1, 12. Codd. B 1. 2. (3). — l. 5. ANTI- IX, 1, 12. Codd. E\. 2. VI. 2. 3 . (4. 5). 6.
QUA] ita R 1; deest B 2. || /. 6. se deest R 2. (16. 20). — l. 5. XI] ANTIQUA add. E 2 ;
l. 7. servum R 2. || l. 10. inmoratus] moratus ANTIQUA NOBITER EMENDATA add. V 3.
30 R 2. 3 . || l. 13. locum R 1. 1 l. 17. fugierit l. 10. aput] ita E 2 ; apnd cett.; et ita infra.
R 1. || L 19. ant iudicij a itidice R 2. || /. 21. oc- l. 11. conditione E2. \\ l. 12. ante F 2 . |j l. 13. et]
cultationis R 3. nt E 2. || / . 1 5 . si in postmodum] si in post-
modum si E 2; apud quemlibet faerit add. V 6.
Pith. j| /. 17. mercennarium E 2. || /. 18. sus-
35 cepit] ita E. VI. 2. 3 ; susceperit cett. || l. 20. de
deest V 1. 2. fngerit] fngierit T r 6; fuerit al. m.
corr. fugierit E 2. \\ l. 21. iterato] itu E 1. F 3.
Pith.; iteratum F 1; iteratam V 2; iteratiin cett.
snsceperit] reeeperit E 1. PitJi. || l. 22. antej
40 antea E 1. V1. aut] ante V 1. || l. 24. occul-
tatoris] corr. de occultatoribns V6. exciplat] ac-
cipiat E\. Pith.; exipiat E2\ suscipiat F 6 .

1) Lex Eurici, ut videtur. Cf. Cod. Iiist. VI, 1, 4 (Constantinus): Quod si servus in-
genuum se esse mentitus sub mercede apud aliquem fuerit, nihil is, qui eiun habuit, poterit
45 ineusari. Auctorem legum Visigothicarum etiam supra IX, 1, 1 ef 11 ex ipsa Constantini
constitutione hausisse patet, neque vero ex Edicto Theoderici, cmstitutionem ex parte repetenti,
ubi haec sententia omissa est. 2) IX, 1, 6 ; cf. IX, 1, 3.
 360 LEX- VISIGOTHOKUM IX, 1, 13. 14.

IX, 1,13. Becc. Erv.] XII. ANTIQUA.

Si f u g i t i v u s in domum c u i u s c u m q u e f u e r i t inventus.
Si ftigitivus in domo potentis vel cuiuslibet fiierit inventus, qui liberam se esse
dicat aut fortasse non dicat, repetenti sine dilatione reddatur. Hle vero, qui recepit,
se iudicio cabeat adfuturum, nullis ante iudicium tormentig eiun traditurus, donec aut 5
ste suam vindicet libertatem, aut certe ille adprobet servum, qui repetit. Quod si
petitor sta cabere noluerit, fugitivus ille sub illius, aput quem inventus est, fideiussione
tamdiu consistat, quamdiu agnosci possit, quid de eodem rationabiliter iudex absque
retardatione definiat.

IX, 1,14. Uecc. Erv.] XIII. ANTIQUA. 10

De m e r c e d e e i u s , q u i p r e n d i d e r i t fugitivum.
1
Si quis fugitivum conprehenderit, per XXX milia vel infra tremissem accipiat,
per C vero milia iinum solidum pro beneficio consequatur, sicque, dum creverit
numerus miliiun, crescat et numerus solidoram; ita ut qui invenerit fugitiviim cum
rebus omnibus, quas cum eo invenerit, presentare suo domino non moretur. Quod 15
si fugitivus ab eo, quo fuerat captiis, fugerit, dominus servi ab eodem sacramentum
accipiat: quod non ipsius fraude vel studio fugitiviis evaserit; et nullam postea
calnmniam pertimescat2. Et si post datum sacramentum aliquid a fugitivo convincitur
accepisse mercedis, aut eius fraude doceatur admissum, ut fugitivus ad longinquiora
pertenderet: si fugitivris fuerit inventus, paris meriti alium servum domino reformare 20
cogatiir; sin autem inventus non fuerit, duos eiusdem meriti servros domino eius
eonpellatiir exolvere.

IX, 1, 13. Codd. JB 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6 ) ; deett F 1 5 . — l. 1. ANTIQUA] ita
B 1. 2? 2. V3; deest R 2. E 1. VI. 2. 4. 5. 6. || l. 2. fngitibus B 2. E 2. domiim] ita B 1. 2. E2;
domo cett. |j l. 3. fugitivus] fugitivns inventus R 1 ; quis fugitiyus E 2. domum E 2. || l. 4. recipit 25
2? 2. |! /. 5. se iudicio] se de iudicio V 2. cabeat] ita Jt 1. J ? 2 ; caveat ce.it. iudiciura] iudicio B 1 ;
iudicum i» 2. eum deest V2. traditnrus] ita B 1. VI. 3 ; tradituram cett. |[ l. 6. ste] ita B 1; iste cett.
vendicet VI. qui] qnem VS. repetet B 1. jj l. 7. sta] ita B 1. E2; ista cett. cabere] ita B 1. E2-
cavere atii. ille] ille qni ^ 2 . fidemssione] fideiussore B 1. VI. 5 ; tideiussio rem E 2. \\ l. 8. agnosci]
agnoscat B 2 ; cognosci Macl. || /. 9. finiat ii? 2. 30
IX, 1, 14. Codd. B\. 2. (3). E\.2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16). — /. 10. ANTIQUA] ita
B 1. F 3 . 8. 1 5 ; deest B 2. E. V2. 4. 6. 1 6 ; F L S G L S ECDS E E X VI. 5 ; F L A V I U S EECESVINTUS
REX Mad. \\ l. 1 1 . mereedem E 2. preudiderit] ita B 1. 2. VI. JPift.; prendidit E\; prenderit E2;
prehenderit F 2 . || /. 12. conpreenderit B 2. E2- milia] millia V, et similiter infra; milliaria F 1 6 .
tremissem unum E 2. accipiat — miiia des. E 1. || l. 13. C] centum B 2. vero] autem Pith. pro 35
beneficio cons.] accipiat pro beneficio suo F 1 6 . jj l. 14. nt qui] ut cum 2? 1 ; et qui E 2. invenit
V 1. fugitivum deast B 1. || l. 15. stio deest B 1. || l. 16. fngitibus B 2. E 2. hab ^ 2 . quo] ita
Jtl. 3. E\. VI. 2 ; qnod B 2; qui E2; a quo Pith. Mad. fugerit — accipiat de*. B 1. fngierit
B 2. V2. sacramento B 2. |j l. 17. istudio E 2. postea] post eam E 2. \\ l. 18. calnmniam postea
B 1. E t si] Quod si F 2 . convincetur Pith. \\ l. 19. fraudem B 1. admissum] missum 22 1. ad — 40
fugitivns des. V 1. longinqua F 1 6 . j| l. 20. pertenderet] ita B. F 1 6 ; pertenderit cett. || l. 2 1 . sin
antem] quod si B 2. eins deest E 2. VI. j| /. 22. conpellatur] cogatur E 2. VI. 5.

1) Lex Eitrici, ut videtur; cf. L. Burg. 6, 1; v. etiam notam subsequentem. 2) Cf.

L. Burg. 6, B; Si ftigitivus cuiuseumqxie . . . captus fuerit et casu de custodia fugerit,
is, quem fogit, itiret: nec suo nee suorum conludio aut conseientia fiiisse diraissnra; et prae- 45
stitis, ut dictum est, sacramentis, nullam calumpniam patiatur.
 LEX VISIGOTHOKUM IX, 1, 15. 16. 361

Jtecc. Erv.] XHH. ANTIQUA. rx, i, 15.

Si s e r v u s fugiens se esse m e n t i a t u r i n g e n u u m .
Si servus in fuga positus ad ignotos advenerit et sibi mulierem ingenuam in
coniugio copulaverit, eo quod dicat se ingenuum esse, et hoc mulier vel eius parentes
5 aut propinqui ita factum convicerint, aut eerte iudex talem probationem a parte
mulieris inspexerit, dum dominus servi hanc veritatem agnoverit7 nihil ipse mulieri
damni aut calumnie moveatur, sed sit libera, et filii, qui ex eis sunt proereati, con-
dicionem matris sequantur. A servo vero, si voluerit, non separetur, si tamen hoc
et dominus servi voluerit.

io Recc. deest. Erv.] XV. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS EEX. IX, 1,16.
Si s e r v u s fugiens d i c a t se esse i n g e n u u m et ob hoc m u l i e r i s
ingenue connubia sortiatur.
Quia sepe, dum servi dominos suos fugiunt, mentientes se esse
ingenuos, mulieribus ingenuis contra legum decreta in coniugio copu-
lantur, adeo huius legis valitura promulgatione decernimus, ut, si quis
servus, in fiiga positus vel quibuscumque modis de iure domini sui
eragans, ad quemlibet pervenerit, utrum ingenuum se esse dicat, an
fortasse non dicat, et sub hac occasione ingenue mulieris adpetierit
copulam, quidquid de tam inhonesta coniunctione fuerit procreatum,
conditionem patris procul dubio sequatur, ut, dum dorninus eius
advenerit, non solum eundem fugitivum, sed et filios exinde progenitos
omneque eorum pectilium suo debeat vindicare dominio*. Similis quo-
que et de ancillis ordo servandus est, que, fugientes dominis suis, viris
se ingenuis copulare presumserint.

*) F 1 8 et secundum notam in V17 'quidam codices1 acldunt: Tainen si iugenua

mulier cuin honestioribus proximis suis filios vel filias expiare poterit
iuramento, quod nesciens esse servum duxerit eum maritum, et tunc
adsequatur eadem cum adquisitis rebus et filiis dominium libertatis,
si fuerit baptismi gratiam adsecuta; et dominus recipiat solummodo
servum suum.

IX, 1, 15. Codd. Ii 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 20). — /. 1. ANTIQUA] ita
E\. E\. V8. 15; deest Ji 2. E 2. V 1 — 6. 16. || l. 3. ignotus Ji 1. venerit V 2. sibi] si V 1.
/. 4. parentes aut des. V 4. || l. 5. aut propinqui des. Pith. convincerint 11 3. E 2. a parte E 1;
ad partem R 3. li l. 6. anc v. agn.] a d v e n e r i t i ? 2 ; advenerit et hanc veritatem cognoverit V 16.
35 hanc] anc II 1; hoe VI. ipse] ita R 1; ipsae E\; ipsi cett. jj /. 7. damnnm li 2. ealumnia R 1.
fili II 1. eis] is E2; his VI. 2. procreati sunt B 1. || /• 8. matris sequantur] p a t r i s sequantur
T'3. 16. 20; in mary. al. m. post add.: p a t r i s sequantur E2, ubiin textii legiintur: matris s. separentur
It\. |i /. 9. et deest R 1.
IX, 1, 16. Codd. E2. VI. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 17. 20).fiJl huius capitis nihil nisi numerum XV
•10 continet, sjmllo tamen vacuo relicto). — l 10. FL. — REX] des. E 2. V 3. 6; ANTIQUA F 1 5 ; NOV
EM F 2 ; NOVITEK EMENDATA praemittil V 8. ERVIGIUS] ita VI. 4. 5. 8. 16. 17. 20; CINDA-
SVINTUS Mad. || /. 11. ob] ab E 2. || l 12. connubia sortiatur] commbio sociatur Pith. || l. 13. dum
deest F 3 . et mentientes F 3 . |j l. 15. adeo] ita E 2. F l . 2. 4. 6; at F 3 ; ideo Mad. balitura pro-
mulgatione E 2. decrevimus Pith. quis] quit E 2. |{ /. 16. servus deest VI. de iure] a iure V2.
45 l. 17. anj aut F 3 . Fitli. | l. 18. non deest V2. mulieris adpetierit copnlam] mulieri petierit copulari
F 5 . PiUi. apetiverit F 2 . 1 L 19. inonesta E 2. coniunctione] conditione E2.V1. jj l. 20. con-
sequatur E 2. F l . 4. 6. dnm] post add. al. vi. E2; deest V\. |j J. 21. adbenerit E 2. sed et] set
E2. || l. 22. omneqne] omnem quod E2; oranemqne F 6 . peculio F 3 . jj /. 23. serbandus est E2;
servetnr I r 3 . dominis siiis] ita E 2. F l . 2; dominos suos cett. \\ l. 24. se] sue E 2.
LL. Sect. 1. I. 46
 362 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 17. 18.

IX, 1,17. RecaErv.] XV. (XVI). ANTIQUA. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX

EMENDA[VIT].
De h i s , que s e r v u s fugiens a d q u i s i s s e v i d e t u r .
Si servus in fuga positus aliquid, dum in ea fuga est, de artificio suo vel quo-
cumque iusto labore adquisierit, dominus eius, dum eum pervenerit, sibi vindicet 5
omnia. Cetemm1 si cum rebus furatis eum dominus suus reppererit, nihil exinde
sibi defendere poterit; sed ei, qui perdidit, reddere non tardabit. Si vero damniim
aut quodcumque criminis hisdem fugitiviis adraisisse convincitur, ille eonponat, qui ei
latebras prebuisse cognoscitur.

IX, 1,18. Recc. En.] XVI. (XVH). FLAVIUS CHINDASVINDUS KEX. 10

De h i s , qui p e r v e n t o s s e r v o s dominis r e f o r m a r e c o n t e m n u n t .
Dum plerique controversiis vacare nitimtur, legiim quasdam sententias inique
pervertunt et pro eo, quod antiqua lege 2 decretum est, ut dum fiigitivi dominus
supervenerit, eum recipiat, differunt eius homini reddere fugitivum, ut sub hac fortasse
oeeasione, dum dilatio pretenditur, sibi enm ex prolixitate temporis vindicent servi- 15
turuin; presertim, quia sit omnino superfluum, et pro vilis interdum servi persona
dominum ducentis aut trecentis milibus vel amplius fatigari, et talis obiectio callide
magis quam veraciter videatur obponi: proinde constituentes decernimus, ut, qui-
cumque seu per se sive per hominem suum requirenti ftigitivum suum et agnoscenti
reddere distiilerit vel conprehensum excusserit, quattuor eiusdem meriti servos et 20
eundem fugitivum domino reddere conpellatur, aut si hisdem fugitivus perierit, quinque

IX, 1, 17. Codd. JBl. 2. (3). E\. 2. 7 1 . 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 17. 20). — l. 1. XV B 1. 2;
XVI E. ANTIQUA] ita B 1. F 3 . 6. 8. 17. Pith., jiost REX add. E\\ NOVA V 15; deest B 2. E2.
V4. FL. — KEX] des. E 2. F 3 . 4. 6. CHIND. REX haud aperte leguntur in B 1. CHIKD.] CHIN-
DASVINTHUS B 2; CIXD E 1. V17. Pith.; CHN V 2; GLS RCDS F 5 ; GLS EECAEEUS VI; 25
R V 20. || /. 2. EMENDA . .] ita, tit videtur, B 1; deest cett. || l. 3. que] qui B 2. E 2. videtur] ita
B 1. 2. E 2; videatur cett. || /. 4. quocumque] qnodcumque B 1; quecnmque B 2. 3; aliquo V 4.
l. 5. eum] iia B. E. V2. 4. Pith.; ad emn F l ; rfecif Mad. pervenerit] invenerit F 2 . Pith.; prendiderit
F 4 . vendicet VI. || l. 6. furatis] furtivis F15. 16. reppererit] invenerit F 4 . || 1.1. tardavit B\.
l. 8. quocnmque E 2. criminis] ita B 1. 2. 3 ; crimen cett. hisdem] ita B 1. E2; isdem E 1. F l . 2; 30
unde B2; idem a/u. |j l. 9. cognoscitur] convincitar E 1. 2%A.
IX, 1, 18. CbcW. i? 1. 2. JEJl. 2. F l . 2. 3. 4. 5. (6. 15. 16. 17. 20). — l. 10. XVI B; XVII E.
FL. — EEX] ANTIQUA F 1 5 ; des. E 2. F 6 . 17. 20. CHIND.] CHINDASVINTHUS B 2; CIOXDS
Bl; CLONS El; CHDS F l . 4. 5; CHN F 2 ; CDS F 3 . |j l. 11. De his des. B 1. preventos £ 2 .
F l . 2. contemnunt] contendimt i? 1; contempserint F l . 5. || l. 12. Dum] Cum F l . 2. contrabersis 35
E 2. vagare E 1. quadam 7» 2. sent. in. perv.] sententia iniqua convertunt E 2. j| ?. 13. lege iZ 1.
^. 14. eius homini] eius homni B 1; eius domini E 1; eins domino F 2. Pith.; ei hominem F 1.
/. 15. occasione] c o n d i t i o n e B 1. dum c?ce^t Pitfi., supra inter ut cf sub inserit Lind. ex] cuni Pith.
prelixitatem B 1. vindicet i? 1; vendicent F" 1; vendicet V 2. || /. 16. quia] cum F l . pro vilis]
probaj B 1; pro bilis J?2; pro vili F l ; et probabilis F 2 . || L 17. CCtis aat CCCtis E2; CCtos 40
aut CCCtos F 2 . fatigare B 1. et] het B 1. 1 l. 18. \-idetur i? 1. obponi] ita B 1. £ ; opponi alli.
qnicumque] d o m i n o add. E 1. F 2, a£. m. E 2. || /. 20. conpreensum B 2; conprensas E 2.
l. 21. domino e i u s reddere B 2. £ 1 . F l ; eius d. r. F 2 . hisdem] ita B. E 2; isdem E 1. F 1;
idem a&7. fngitivus] ille al. m. post add. E 2.

1) Jlanc sententiam ex antiqua, ut existimo, Eurici lege, cui suam substihiitj Chindasvindus 45
recepisse videtur. Cf. L. Burg. 20, 1: Si servus caiuscumque per fagam lapsus fuerit atque
in fuga positus, et cum cuiuslibet omamenta, vestes vel quodcumque aliud furto abstulerit et
secum detulerit, a domino servi nihil liorum penitns requiratur; ita tamen, si eum de fuga
potuerit revocare, quidquid abstulisse convincitur, in simplura restituat. 2) IX, 1, 8.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 18—21. 363

Becc. Erv.] procul dubio similes servos exolvere non moretur, iinum ex his ille, qui IX, 1,18.
conposuit, postmodum recepturus, si vel ab ipso vel a domino suo fugitivus inventus
in servitio proprii domini fuerit restitiitus; ita ut, si talia nesciente domino servus
admiserit, si voluerit dominus, duos eiusdem meriti servos pro eo servi domino det;
5 si autem noluerit, servns tradatur fugitivi domino perenniter serviturus. Talis etiam
et de ancillis ordo servetur.

JRecc. Erv.] XVn. (XYHI). ANTIQUA. IX, 1,19.

Si i n g e n u u s vel s e r v u s l a t r o n e s c e l a n d o s s u s c e p e r i n t .
Si quis ingenuus vel servus sciens latrones celandos susceperit, presentet quos
10 celavit et CC bictus accipiat flagellorum. Quod si non presentaverit absconsos, penam,
quam illi merebantur, ineurrat1.

Recc. Erv.] XVIH. (XVmi). AXTIQUA. IX, 1,20.

Ut i u d e x cum omnibus r e b u s , c u m quibus fugitivum i n v e n e r i t , domino
advenienti presentet.
15 Id, quod iudex aput reum vel fugitivum invenerit, absente eo, qui reum vel
fugitivuin persequitur, comiti civitatis ostendat, et sic aput se retineat, ei, qui perdidit,
cum adfuerit, reddituras.

Nov.\ EGICA EEX. IX, 1, 21.

De m a n c i p i i s f u g i t i v i s e t . d e s u s c e p t i o n e fugitivorum.
20 Priscarum quidem legum2 sanctionibus manifeste depromitur, quibus
modis quibusque perqiiisitionum titulis fugitivorum latebrosa vagatio repri-
matur. Sed dum iudicum diversis occasionibus vel susceptorum fraude eorum
fuga occulitur, verum est, quod et ipsarum legum ordo difficile adimpletur,
et increscente vitio potior latitantibus aditus propagatur, ita ut non sit penitus

25 I X , 1, 18. l. 1. similes servos] ita B 2. E 1 ; similes deest R 1 ; similis servos E 2 ; servos

similes cett. exolvere] ei solvere B 1 ; reddere F 4 ; tradere T r 16. his] eis Pith. Jj /. 2 . conposuit]
posuit V2. si vel] sive R 1 ; sibe E 2. |{ /. 3 . servitio] ita R 1. T ' l ; servitium cett. rlomini s u i T ' l .
l. 4. dominus] eius add. Y2. servi] servo B 2. \\ l. 5. si] sin E 2. T"2. noluerit Pith. Talis etiam
et] Talis et F 2 ; Et talis etiam E 1. Talis — servetur] Et talis sententia et de ancillis V 1.
30 l. 6. servabitur V 2. 17.
IX, 1, 19. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 20). — /. 7. XVII I! 1. 2; XVIII E.
ANTIQUA] ita B 1. E 2. V 2. 5; deest B 2. El. T'l. 3. 4. 6. 20. || l. 8. vel] aut V2. susceperint
ita JR 1. V2; susceperit cett. \\ l. 9. susceperint B 1. quos] quod V1. || l. 10. CC] ducentos B 2.
E l. VI. 2. hictus] ita Bl; hictos B2; ictus cett. hictos a. flag.] flagella suscipiat T ' 3 ; flagella
35 capiat F 4 . absconso B 2. [| l. 11. ille merebatur B 2.
IX, 1, 20. Codd. B 1. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 20). — /. 12. XVIII It 1. 2;
XVIIII E. ANTIQUA] ita B 1. E2. V2. 8. 15; FLS CLS CHDS EEX T l . 5; R F 2 0 ; deest R 2.
E\. F 3 . 4. 6. |i l. 13. quibns] quibuscumque E 1. jj L 14. advenienti] ita B 1. E. V2; adveniente
cett. presentetj representet E2; restituat F 2 . j! /. 15. Id] De id B 2. E 1. 2 (in textu); De liic E2
40 (in margine); De eo VI. 5. 18. et in marg. F 1 7 ; Ut T'2; Ut id F 17. Pith. vel] ita B 1. 3. F 2;
aut cett. II L 17. affuerat F 2 .
IX, 1, 21. Codd. F 3 . 15. 16 ( = Mad.). 17. 18. 19. 20. — /. 18. EGICA REX] ita Mad. F17. 18;
des. F 3 ; NOVA add. V 17. § l. 19. et — fu^itivorum des. F 3 . 17. 18. |j /. 20. quibns modis des.
V 3. |j l. 21. quibnsque perquis. tit.] quibns persecutionum titulis F 15. 17. vag. repr.] evagatio
45 deprimatur F 3 . || /• 23. verum] unum F 3 .

1) Cf. L. Rlb. 78. 2) IX, 1, 1—10. 12. 13. 14.

46*
 364 . LEX VISIGOTHORUM IX, 1, 21. .

IX, 1,21. Xov.\ civitas, castellum, vicus aut villa vel diversorium, in quibus mancipia latere
minime dignoscantur. Unde reservata anterioris legis illius sanctione, que de
fiigitivis est promiilgata \ huius novelle constitutionis decreto censemus, ut,
quicumque deinceps fugitivum alterius suseeperit, quamquam se dicat esse
ingenuum, statim eum procuret iudicialiter exquirendum, ut, utrum vere 5
ingenuus an fortasse sit servus, iudicis instantia perquiratiir; qualiter reperta
veritate servus idem domino proprio reformetur. Quod si susceptum quisque
fugitivura nec iudici presentaverit nec prevento doraino reddiderit: si servus
fuerit vel libertus, instantia iudicis CL publice verberibus vapulabit; si autem
ingeiraus, et C flagellis coerceri et libram insuper auri persolvere se noverit 10
domino servi. Quod si non habuerit, unde componat hanc solidorum summam,
CC flagelloriun ictus accipiat. Narn et ceteri habitatores loci Hlius seu cuius-
cumque gentis vel generis homines, quoramlibet sint servi, tam ecclesiaram
quam etiam fisci nostri vel diversorum possessorum, simili erunt sententia
feriendi, si fugitivum alterius nec prodiderint nec de possessione sua, in qua 15
latitaverit, foris expulerint. Sed hec observanda vel tenenda sancimus, ut in
quibuscumque locis mancipia advenerint fugitiva, statim omnes habitatores
locorum ipsorara congregentur in unum, qualiter mancipia ipsa fugitiva vivida
indagatione perquirentes, aut per questionum tormenta, aut pro penali exami-
natione, cuius sint servi vel ancille, aut quando dominis suis fugerint, vel de 20
qualibus locis inibi advenerint, specialiter manifestent; ut secundum anterioris
legis2 edictum propriis dominis presententur aut dirigantur. Quod si bunc
ordinem adimplere minime procuraverint et mancipia illa fugitiva nec per-
quirere nec etiam dominis suis reformare intenderint nec iudiciali examinatione
exquirenda curaverint, sed in eo loco, in quo suscepta extiterint, postmodum 25
fiierint reperta, omnes habitatores Ioci ipsius, tam viri quam femine, cuiuslibet
sint gentis, generis, ordinis vel honoris, CC erant flagellis publice a iudicibus
coercendi. Quod si tiupliadi aut vicarii atque universi, qui iudiciaria functi
extiterint potestate, sive numerarii, actores vel procuratores vel ecclesiarum
Dei sacerdotes, fisci vel proprietatis nostre atque quorumlibet hominum7 in 30
quorum commisso mancipia ipsa latebrosa vagatione se foverint, huius legis
sententiam in subditis sibi populis vel iunioribus adimplere neglexerint,
districti ab episcopis vel comitibus territorii CCC verberibus publice flagellentur.
Nam si episcopi, ad quonun cognitionem hec causa pervenerit, amicitia in-
lecti aut beneficio corrapti vel quadam tepiditatis negligentia occupati, huius 35
legis sententiam impetrantibus illis implere distulerint, divine attestationis

IX, 1, 21. /. 1. vel] ubi V 3. diversorium] diversorum Y3. in quibus des. V3. j| l. 4. qui-
camque] quisque V3. || l. 5. vere ingenuus] ita F 3 ; vere deest cett. || l. 8. prevento] ita V 3 ; per-
vento 3fad.; presente Y 15; presenti Y 17. [| l. 10. flagellis coerceri] flagella suscipifit Y 3.
/. 11. Quod] Certe F 3 . !i l. 13. quorumlibet] quamvis corumlibet V 3. Ij /. 14. possessorum] popu- 40
lorum F15. 17. |j l. 15. sna] illa Y 3. |j /. 19. questionis F 1 5 . 17. || l. 24. reformare] reformandi
F 3. examine F 3. |[ l. 25. exquirenda presentare cnraberint F 3. |j l. 26. loci ipsius] locorum
ipsorum F 3 . quam etiam et fera. F 3 . |j /. 28. iudiciaria] ita F 3 . 15. 17; iudiciali Mad. functi ext.]
abent F 3 . || l. 30. in quonim commisso des. Y 3. || l. 32. subditis] subiectis V 3. || /. 33. CCC]
ita V 15. 17; CCC orum F 3 ; CC Mad. flag.] vapulentur F 3 . || l. 34. episcopi] et in episcopis F 3 . 45
l. 35. aut deent F 3 . tepiditate F 3 . |{ /. 36. impetrantibus] ita Mad. F17 (in marg.); imperantibus F 3 .
15. 17 (in textu). implere] adimplere F 3 . divine — astringant ut] haec verba, qiiae propter lacunam
iiittlliiji nequiverunt, om. V15. 17.

1) IX, 1, 8. 9. 2) IX, 1, 9.
 LEX VISIGOTHOIiUM IX, 1, 21; 2. 365

Xov.] [iuramento7 districti] a comite vel tiuphadis, coram ipsis se astringant *? ut IX, 1,21.
per XXX dierum [spatium] excommunicationis emendatione plectantur, ita ut
in ipsis XXX diebus nullo modo poculum vini nec alios cibos sumere audeant,
excepto vespertinis horis pro refectione eorporis bucellam panis liordeacei
5 et calicem aque sumant, quatenus amaritudinis sententia perferant molestiam,
pro eo quod institutionem legis hnins distulerint adimplere. Iudicibus tamen
ac comitibus hanc sententiara adimplere iubemus, ut, si ipsi predictas in-
stitutiones neglexerint adimplere, legis huius censura tres libras auri persolvant
fisci viribus possidendas. Quiciunqtie tamen homiimm infra fines Spanie
10 commanentium vel consistentium a quibuslibet personis mancipia ab incognito
accipere voluerint, non aliter ipsa venditio fiat, nisi prius corain. iudice vel
bonis hominibus, qui in loeo illo fuerint, ubi mancipium venditur, perquiratur,
utrum proprium an alientim servum vendere videatur, specialiter dicat? et hoc,
quod dixerit, ipsum iurando affirmet. Ac postmodum servus ille, quem
15 venundare voluit, per examinationem pene cogatur transire. Et si perventum
fuerit, quod non sit illitis, qui vendidit, servus, sed alienum constat esse
mancipiura, tunc proprio domino iudicis instantia reformetur. Illum tamen,
qui alienum mancipium vendere voluit, tamdiu in custodie vinculo mancipatum
retineat, qnamdiu dominus servi illius ibidem oecurrens pro iudiciali exami-
20 natione suum prosequatur negotium et legaliter compositionis accipiat summam.
Data et eonfirmata lex in Cordoba anno felieiter sextodecirno regni nostri2.

Recc.Erv.] II. TITULUS: DE HIS, QUI AD BELLUM NON VADUNT

AUT DE BELLO REFUGIUNT.
I. Si liii, qui exercitui prepositi sunt, commodis cornipti aliquem de
25 expeditionem domum redire perraiserint vel a doraibus suis exire non
coegerint.

IX, 1, 21. l. 1. iuramento, distrieti e coniectura supplevi. Cf. Conc. Toht. VII. can. 2 : iurasse nos
per attestationem (livini nominis conditio inramenti (lemonstrat, et supra p. 36-4, /. 33: districti etc.
Similia certe siqiplenda sitnt. tiumpadi V 3. j| l. 2. spatium supplevi; cf. infra n. 1. ita] ita F 3 ;
30 deest cett. || l. 3. in deest V 3. vini] potentur sed add. V 3. || l. 6. implere V 3. jj l. 7. si et ipsi
V3. predictas — legis linins] iuxta predictis liordinis instituta legis huius neglexerint adimplere T'3.
/. 9. viribus] ita correxi; iuribus 3Iad. Spanie] ita V3; Hispaniae 3Iad. |J /. 10. conmanentium vel]
ita VS. 15. 17; des. Mad. || l. 11. venditio] ita F 3 . 15. 17; emptio 3Iad. || /. 12. bonis hominibns —
venditur] s a c e r d o t e V 3. || l. 14. quod] qui V 3. |[ l. 15. voluerit V3. || l. 16. sit illius] suum
35 ille V 3. alienura — iudicis] alienus esse mancipins tunc proprio domino idem mancipius per iudicis
F 3 . || /. 20. accipiatj ita V 3. 15. 17; excipiat Mad. |j l. 21. Data — nostri] exMant T'3. 15; des.
Mad. eivitate in Cordoba F 3 .
TIT. II. Lemma. Codd. R 1. 2. E I. 2. V 1. 2. 6.
Index capitulorum. Codd. Ii 1. 2. E\. 2. F 2 . — l. 24. liii] ita li. £2; lii E 1. F 2 . aliquem —
40 coegerint des. Ii 2. |1 /. 25. expeditionem] ita R 1. E2; expeditione E 1. domum] ita Ii 1; domi E 1;
ad donram E 2. V 2. a] deest E2; de F 2 . snis dcest Ii 1. \\ L 26. cogerint Ji 1.

1) Cf. II, 1, 1 9 ; Sin autem (eplscopus) noluerit (sc. satisfacere pro clericis etc.J sacra-
mentis coram iudice se noverit obligandum, quod supradictis personis districtionem talem adibeat,
ut per XXX dierum spatium iemniis continuis adfligantur, sufficiatque iilis circa solis hoccasum
45 per dies singulos panis vel aque refectionem accipere. 2) Annns XVI. regni Egicani regis
coepit d. 14. Nov. a. p. Chr. 702. Cum rex ante finem anni vitam jinisse videatur, lex nostra
edita esse videtur inter d. 14. Nbv. et 3 1 . Dec. a. 702. Cf. quae exposui, 'Chronologie der
Westgothenkonige' in 'N. Arch> XXVII, p. 438 sq. 440.
 366 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 1.

Rt.cc. Ih%v.\ H. Si conpulsores exercitus aliquid, dum exercitum ad ostem conpellunt,

de domibus eonun auferre presumserint.
III. Si prepositi exercitus relicto bello ad domum redeant [aut alios redire
permittant].
IIIL Si prepositi exercitiis aut relicta expeditione domuin redeant aut alios 5
exire minime conpellant.
V. Si conpulsores exercitus beneficio accepto aliquem sine egritudine domi
stare permiserint.
VI. De liis, qui annonas distribuendas accipiunt vel fraudare presiimunt.
VII. Quam mercedem accipiat qui mancipia vel quaslibet res de manu ostis 10
excusserit.
Jtecc. desunt. JErv.] VIII. Qiiid debeat observarij si scandalum infra fines Spaiiie
exsurrexerit.
VHH. De his, qui in exercitu constituto die, loco vel tempore
definito non successerint aut refugerint, vel que pars servo- 15
rum uniuscuiusqiie in eadem expeditione debeat proiicisci.

IX, 2,1. Recc.Erv.] I. ANTIQUA.

Si hi, qui exercitui prepositi sunt, commodis corrupti aliquem de
expeditione domum redire permiserint vel a domibus suis exire
noncoegerint. 20
Si *• thiufadus a b aliquo d e thiufa s n a fuerit beneiicio corruptus, tit eum a d
domum suam redire permitteret, quod acceperat i n novecuplum reddat comiti civitatis,
in cuius est territorio constitutiis. E t si a b eo nullain mercedem acceperit, sed sic
eum, d u m sanus est, a d domum dimiserit vel d e domo in exercitum exire n o n con-
pulerit, reddat solidos XX; quingentenarius vero XV, et centenarius X, si certe decanus 25
fueritj V solidos reddere conpellatur. E t ipsi solidi dividantur in centena, u b i
fuerint numerati.

l. 1. exercitum deest V 2. ostem] ita 11 1. E 2; hostem ii 2. E \. conpellunt — presumserint

des. li 2. li l. 3. aut relicto Ji 2. bellum E 1. ad] Ita R 1; ant ad 11 2; aut, al. m. post add. ad
JE7 2; aut E\. V2. redeant] ita E. V 2; refugiant Ji 1; redunnt li 2. aut — exercitum des. li. 30
I. 5. domum] ita II. E 1; ad domum suam E 2; ad domum V 2. aut — eonpellant des. R 2.
l. 7. sine — permiseriut des. Ji 2. siiie] si non E 1. domi] ad domum E 2. |j l. 8. istare B 1.
/. 9. vel — presumunt des. Ii 1. presumnnt deest li 2. |j l, 10. res — excusserit des. R 2. ostis]
hostis E. |! /. 11. exeusserit] reliqua indicis jpars deest i?. |[ l. 12. Quid] Qni E\. iscandalum E 2.
Ispanie E 2. [{ l. 13. exsnrfexerit] excusserit E 2. |j l. 14. exercitum V2. constituto deest E 2. 35
l. 15. aut refugerint] ita V 2; aut refugierint E 2; des. E 1. ' vel deest V 2. || l. 16. eadem ex-
peditionera E 2. debeant E 2. profieiscere E.
IX, 2, 1. Codd. 11 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 17. 18.20). — l 17. AKTIQUA]
ita K 1. V4. 8; deest cett. |j l 18. Li] hii 11 2. |j l. 19. ad domum E2. V. a] dee.it E2; de VI. 2.
l. 20. cosgerint JB 1. || l. 2 1 . thinfadas] tiufadus V1. 6 ; teufadus E 2; tliiuphadus F l ; thiphadus 40
T"2. 3. 16. 18. thiufo] ita li 1. 2. E 2. Vb; tiufa V 4. 5 ; thiupha VI; tiupha V 2. 3 ; thiufada E 1;
thiuphada T"15. 16. 18. 2 0 ; thiufadia Pith.; tiufadia F 6 . |j l. 22. permiserit VI. 2. 5 . accepit V 2.
l. 23. territurio E \. sed sic] sed 112] et si E2; et sic VI. |j /. 24. domum JB 1. ji /. 25. XX]
zVo i?. i T . n . 2. 3. 4. 6 ; XXX JJ/od. quingentenarius] ita li. E. VI. 2. 3. 6. 15. 16. 18. Pith.; quin-
quagenarius J/ac?. vero deest Ii 2. XVJ-quindecim 112. et cent.j et deest V 2. X] decem JS 2. 45
l. 26. V] quinque it 2. soledos E\. Et] Sed F l . || /. 27. numerati] numerata F 2 ; dinnmerati E\;
dimnnerata I r 17. Pith. >

1) Ad hanc ceterasque hidus tituli leges cf. quae disseruit F. Dahn, 'Kanige' VI-,
p. 208 sqq.
 LEX VISIGOTHOEUM IX, 2, 2. 3. 367

JBecc.Erv.] II. ANTIQUA.

Si c o n p u l s o r e s e x e r c i t u s a l i q u i d , dum e x e r c i t u m ad h o s t e m con-
p e l l u n t , de d o m i b u s eorum a u f e r r e p r e s u m s e r i n t .
Servi domiirici, id est conpulsores exercitus1, quando Gotos in hostem exire
s conpellunt7 si eis aliquid tulerint, aut ipsis presentibus vel absentibus sine ipsorum
volumtatem de rebus eorum auferre presumserint, et hoc ante iudicem potuerit ad-
probare, ei, cui abstulerint, in undecuplum restituere non morentur; ita tamen, ut
unusqiiisque eorum in conventu publice L flagella suscipiat.

Recc.Erv.] III. ANTIQUA. IX, 2,3.

10 Si p r e p o s i t i
e x e r e i t u s r e l i c t o b e l l o ad domum r e d e a n t a u t alios
redire permittant.
Si qiiis centenarius, dimittens centenam suam in hostem, ad domum suam
refugerit, capitali supplicio subiacebit. Quod si ad altaria sancta vel ad episcopum
forte confugerit, CCC solidos reddat comiti civitatis, in cuius est territorio constitutus,
15 et pro vita sua non pertimescat. Ipse tamen comes civitatis notum faciat regi, et
sic cum nostra ordinatione partiantur solidi illi ad ipsam eentenam, que ei fuerat
adscripta. Ipse autem postmodum centenarius nullo modo preponatur, sed sit sicut
unus ex decanis. Et si centenarius sine conscientia aut volumtate prepositi hostis
aut thiufadi siii de centena sua, ab aliquo per beneficio persuasus aut rogitus, quem-
20 quara ad domum suam redire permiserit vel in hostem, ut non ambularet, relaxaverit,
quantum ab eo aeceperat in novecupliim comiti civitatis, in cuius est territorio con-
stitutus, satisfacere conpellatur; et sicut superius diximus, comis civitatis nobis in
notitiam referre non differat, ut ex nostra preceptione dividatur inter eos, in ctiius
centena fuerat adscriptus. Quod si centenarius ab eo nullam mercedem acceperit et
25 sic eum ad domum stiam ambulaturum dimiserit, ille centenarius, sicut superius2 est
conprehensum, det comiti civitatis solidos X.

IX, 2, 2. Codd. Bl. 2. (3). E1. 2. F l . 2. 3. (4). 5. 6. (8. 15. 17. 20). — l. 1. AXTIQUA]
ita B 1. F 6 . 8. 17. 20; ANTIQUA NOVITER EMENDATA F 1 5 ; FLS ECDS REX F 5 ; FLS EECA-
EEUS EEX F l ; FLS GLS ERVIG EEX F 4 ; deest R 2. E. V2. 3. || l. 2. ostem E2, et ita infra.
30 /. 3. eormn aliquid auferre B 1. || l. 4. Gotos] Gotus B 1; cogotos B 2; Gothos E 1. V 1. hoste
E 1. || l. 5. eis] his E 2. ipsornm] illomm F l . 2. || l. 6. volumtatem B 1. eorum] ipsorum B 2.
et — abstulerint des. B 1. ante] apud B 3. iudice B 2. potuerit] ita B 2. 3. E2; potuenmt E 1;
potuerint cett. || l. 7. moretur B 2. 3. E 2. |! /. 8. eonventu B\. L] qninqiiaginta E \. F 2 ; qnin-
quagena E2; C Mad. suscipiant B 1. F 2 . 6.
35 IX, 2, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. V \. 2. 3. (4). 5. (6. 16). — l. 9. ANTIQUA] ita B 1. F 2 . 3. 6;
deest B2. E. VI. 4. 5. j| /. 10. ad] aut F l . || l. 12. suam deest E\. Pith. in hostem] ita B 1. E 1;
in ostera 2? 2; de hoste F 4 ; in liosto cett. || l. 13. refugierit E2; redierit F 4 . sancta] sacra Piih.
l. 14. forte deest Pith. CCC] trecentos B 2. comiti B 1. territurio E 1, et ita infra. |j l. 15. pro]
de F 16. comis E1. i| /. 16. ad ipsam — adscripta des. B 2. E 2. V 1. 5. fuerat] fuerit Pith.
40 Z. 17. preponatur] ponatur F l ; proponatnr V2. sed sit] et sic F l . |j /. 18. hostis deest E 2. F 5 .
l. 19. thiufadis El; tiuphadi E 2. V2; thiuphadi F l ; tiumphadi T r 3. ab deest B 1. per beneficio]
ita B 1. E 1; pro beneficio Pith.; per benefieimn cett. rogitus] ita B 1. E; rogat F 2 ; rogatus cett.
l. 20. in hostem ut n. a. rel.] de liostem relaxnverit F 3 . hostem] ita B 2. E 1. V1. 3. 4; ostem E2;
hoste B 1. cett. \\ l. 21. accepit] ita B 1. F 3 ; acceperit E\. F l ; acceperat cett. in novec.] in deent
45 B 1. in — constitutus des. V3. || l. 22. satisfaciat F 3 . comis] ita B 1. E 1; comes cett. civitatis
deest V 3. nobis — differat] notuni regi faciad F 3 . |j l. 23. ex] haec B 2. dividanhir B 1. F 3.
inter eos — adscriptns] inter ipsa centena F 3. cuius] ita B. E. V 1; quorum Jlad. || /. 25. ad
domum — dimiserit] ad domns relinquerit ire V 3. || l. 26. X] decem B 2. E.

1) Cf. Dahn L c. p. 211, ». 9. 2) IX, 2, 1.

 368 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 4. 5.

IX, 2, 4. Recc. Erv.] HH. ANTIQUA.

Si1 prepositi e x e r c i t u s aut r e l i c t a e x p e d i t i o n e ad domum r e d e a n t
aut alios e x i r e minime c o n p e l l a n t .
Si decanus, relinquens decaniam suam, de hoste ad doraum refugerit aut de
domo sua, cum sanus esset, exire et ad expeditionem proficisci noluerit, det coiniti 5
civitatis* solidos X. Quod si alicui forte mercedes dederit, reddat solidos V comiti
civitatis, in cuius est territorio constitutus: et ipse comes civitatis notum nobis faciat,
ut cum nostra iussione dividantur inter eos, in quorum centena fuerat adscriptus.
Quod si aliquis, qui in thiufa sua fuerat numeratus, sine permissione thiufadi sui vel
quingentenarii aut centenarii vel decani sui de hoste ad domum suam refugierit aut 10
de dorao sua in hostem proficisci noluerit, in conventu mercantium2 publice C flagella
suscipiat et reddat solidos X.
*) E 2. VI. 2. 5 addunt: in cuius est territorio constitutus.

IX, 2, 5. Becc. Erv.\ V. AXTIQUA.

Si c o n p u l s o r e s e x e r c i t u s b e n e f i c i o a c c e p t o a l i q n e m sine e g r i t u d i n e 15
domu s t a r e p e r i n i s e r i n t .
Servi dominici, qui in hoste exire conpellunt3, si ab eis aliquis se forte
redimerit, quantum ab eo accepit, in novecuplum comiti civitatis cogatur exolvere,
et eos? quos rogaverit, dum esset sanus, ut eum in expeditionem non conpellerent7
etiam si nullam mercedem ab eo acceperint7 illi, qui eum relaxaverint, reddant pro 20
eo comiti civitatis solidos V. Thiufadus vero querat per centenarios suos, et centenarii
per decanos, et si potuerint cognoscere? quia per precem aut per redemtionem ad
domum suam refugerint aut de domo in hostetn proficisci noluerint, tunc tliiufadus

IX, 2, 4. Codd. B 1. 2. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 20). — l. 1. ANTIQUA] ita R 1.

T'2; deest B 2. E. V 1. 3. 4. 5. 6. 16. 20. [| l. 2. ad deest R 2. E 1. V2. domiim] ita li. E. VI. 2; 25
d. suam Mad. j| /. 4. de — domum des. T'3. hoste] oste JR 1; hostem 7^2. E 2. domum] ita li;
domum suam E. V. |j /. 5. cum] dum VI. 2. esset] ita B 1; deest F 3 ; est cett. exire] non exierit
VI; exiret F 3 ; deest V4. et deest JR 1. F 4 . ad expeditione B 1. (| /. 6. X] decem R 2. solidos X
des. VI. reddet Pith. V] quinque Jt 2. E \. \ l. 7. in cnius — constitutus des. T''3; in cuins —
civitatis d&s. VI. comis E 1. notum] sed notum T r l. j| /. 8. ut cuin] et cum R2; titrnm E \. in 30
deest li 1. conscriptus V 3. jj l. 9. qui deest E 2. VI. 2. thiufa] tiufa 1! 2. V 4. 5; teufa E 2;
tiupha VI. 2. 3 ; tiufada Jfad.; tliiufadia Pith. sua fuerat des. V 2. permissione] ita B 1; permissu
B 2. V2; permisso cett. tlriufadi] tiufadi Tr 4. 5; teufadi E 2; thiuphadii F l ; tiuphadi V 2. 3. rel
quingent. — decani sui des. M 2. |j l. 10. quingentenarii] ite E. V2. 4. 6 (t«Ji gente in loco rnso). 8. 15;
quingentenari Bl; quinqnagenarii VI; quingentarii F 3 . Mad.: sui add. Mad. aut centenarii] ita E\. 35
F 3 . 4. 8. 15; aut centenari B\; des. E 2. F l . 2. J/iwf. rei dec.] sive decani F 2 . de oste B2; de
ostem E 2. refugerit — nohierit des. R\. refugierit R 2. \\ l, 11. proficisci] ire F 3 . mercantium]
ita B. E. VI—6. 8. 15. 16. 20 et Piili. in margine; merentium Pith. in textu; certantium Mad. C]
centum 7? 2; cehtena E 1. VI. jj l. 12. X] 'decem /? 2. E.
IX, 2, 5. Codd: R~l. 2. E 1. 2. F. 2. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 16. 20). — /. 14. ANTIQUA] ita B 1. 40
F 2 ; deest li 2. E. VI. 3. 4. 5. 6. 16. 20. |j l. 16. domu] domo B 2; ad doinum E 2. istare B 1.
l. 17. hoste] ita B\; oste 7^2; hostem cett. jj l. 18. redimerit] ite R. E\; dirimerit corr. redirimerit
E2; rcdemerit cett. accepit] ita B. E2; acceperint F 2 . Pith.; acceperit 7> 1; aeceperunt cett. coraiti
civ. des. E\. cog. cxolvere] exolbat F 3 . cogatur] ita B. E2. VI, cogantur cett. \\ l. 19. et si eos
E2. esset] est B 2. eum] dum est add. B 2. expeditione VI. 2. \\ l. 20. acccperint — et si potuerint 45
(infra l. 22) des. V4. acciperint E 1. ilH] illutn F 2 . \ l. 21. V] quinqne R 2. Tiufadus E 2; Tin-
phadus F l . 2. 3. 6. | /. 22. decanos stios E 2. VI. 2. ad] aut F 2 . || ;. 23. refttgerint] confugerint
E1. de deeat VI. tiufadus E2; thiuphadus F l ; tiuphadtis F 2 . 6.

1) Rubrica eadem fere est praecedentis legis alque huius, quae illarn continuare videtur.
2) I. e. in foro. 3) Cf. IX, 2 , 2 . ' 50
 LEX VISIGOTHOKUM IX, 2, 5. 6. 369

Becc. Erv,\ preposito comitis1 notum faciat et scribat comiti civitatis, in cuius estlX,2,5.
territorio constitutus, ut coxaes civitatis vindictam, que in lege 2 posita est de his, qui
pro se rogant aut qui se redimunt, aut thiufadis vel centenariis aut decanis vel servis
dominicis; omnia ad integrum inplere non differat. Quod si exegerit et celaverit et
5 in notitiam non protulerit, omnia, que exegit, in novecuplum reddat*, et si corruptus
ab aliqtio vel rogitus exigere distulerit, iti duplum de propria facultate satisfaciat
illis, qui.inter se lianc solutionem fuerant divisuri. Quod si post exactam rem regi
notuni non fecerit, ut ipse hoc iubeat in thiufa, cui debebatur, dividere, aut comes
civitatis reddere fortasse dissimulet, undecupli conpositionem eis satisfacere non moretur.

10 *) E2. F 2 . 4. 5. 8 addunt: comiti civitatis.

Becc.Erv.] VI. ANTIQUA. IX, 2,6.

De h i s , qui a n n o n a s d i s t r i b u e n d a s a c c i p i u n t vel f r a u d a r e p r e s u m u n t .
Hoc 3 iustum elegimus, ut per singulas civitates vel castella quicumque erogator
aimone fuerit constitutus, comes civitatis yel aimone dispensator, annonam, quam eis
15 est daturus, ex integro in civitatem vel castello iubeat exiberi et ad integrum eis
restituere non moretur. Quod si contigerit, ut ipse comes civitatis aut annonarius
per neclegentiam suam, non habens aut forsitan nolens, annonas eorum dare dissimulet,
coraiti exercitus sui querellam deponant, quod annonas eoram eis dispensatores tradere
noluerint. Et tunc ille prepositus hostis hominem suum ad nos mittere non moretur,
20 ita ut numerentur dies, ex quo annone eorum iuxta consuetudiriem eis inplete non
fuerint. Et tunc ipse comes civitatis vel annonarius, quantum temporis eis annonas
consuetas subtraxerat, in quadruplum eis invitus de sua propria facultate restituat.
Similiter et de his7 qui in tliiufa fuerint dinumerati, observari precipimus.

IX, 2, 5. l. 1. eomitis] ita 11. E. VI. 2; comiti JUad.; comiti civitatis F 3 ; civitatis F16. et
25 scribat coraiti civitatis des. F16. iscribat E 2. |j /. 2. ut] et E2. F 1 6 . vindicta H 1. his] eis Jl 2.
L 3. aut qni — decanis vel des. F15. 16. aut qui] ut qui E 2. aut th.] a th. B2..V1. Pith. tiufadis
E2; tliiuphadis F l ; tinphadis F 2 . 6; tiumphadus F 3. vel cent.] ita B. Pith.; aut cent. E; des.
VI. 2. aut dec.] ac decanis VI. [[ l. 4. omnia ad integrum des. VI. 3. omnia] omnium B 1. si
deest B 1. et cel.] ant celaverit F 2 . [[ l. 5. in notitiamj ita B. E. V2. 3. Piih.; innocentiam V 1;
30 in notitia Mad. exegerit B 2. E2. F l ; exigerit F 2 . et sij si deest V1. [[ /. 6. rogitus] ita B 1. E;
rogatiis cett. exigere] exire B 1. F 2 . 3. propria] ita B. E\. Pith.; p. sua cett. || l. 7. illis qni] qui
i ? 2 ; illi cui E 2. || /. 8. fecerit] fuerit B 2. E 1. Pith. nt ipse] et ipse B 2. tliiufa] ita B. E 1;
tiufa F 4 . 5; teupa E 2; tiupha F 2. 3. 6; thinpha s u a VI; thiufadia s u a Pith.; tiufada 3Iad.
debetur VI; debeatur F 3. Pith. comesj ita B. E 1; comiti cett. |j l. 9. dissimulet] distnlerit F16.
35 undecuplum E2; in tmdecupli E\; in decupli Pitli.in margine. conpositione 272. VI; satisfactione F 2 .
IX, 2, 6. Codd. Bl. 2. E1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 15. 16. 20). — l. 11. ANTIQUA] ita B 1.
E 2. F 3 ; deest B 2. E 1. F 1. 2. 4. 5. 6. 15. 16. 20. 1 l. 12. vel] et F 2 . Mad. frandari E 1.
l. 14. comis El, et ita infra. [| l. 15. civitate B 1. castella E 1; in castello F l ; castellis Pith.
inbeat} libeat E1. exiberi] ita B. E 2; exhiberi cett. eis] ei F 2. ij l. 17. neclegentiam] ita B;
40 neglegentiam E\; negligentiam a!n. querelam E 1. VI. 2. Pith. deponant] ita B 1. E. VI—6. 16;
deponannnt B2; depromant 3Iad. eis deest Pith. \\ l. 19. Et tnnc] Ea tunc B 1. hominem suum]
omnem summam B 2. !i / . 2 1 . Et tunc] Tunc B 2. ipse] ille B\. in quantum E\. Pith. \\ 1.22. sub-
traxerit Bl.Vl. qnatruplum B 1. || L 23. his] eis B 2. E 1. in deest B 2. thiufa] ita B 1. E 1;
tiufa F 5 ; teupa 2?2; thiupha F l ; tiupha F 2 . 3 ; thinfadi B 2. dinumerati] ita B 1; numerati cett.
45 otservare B 2. E 2. VI.

1) Verba fortasse corrupta. Exspectaveris preposito hostis vel comiti exereitus; cf. infra
7.-18. 19 et p. 367, /. 18. 2) IX, 2, 1. 3 et p. 368, /. 18 sgq. 3) Cf. Dahn, 'Konige*
VI*, p. 210 sq. .
LL. Sect. 1. I. 47
 370 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 7. 8.

IX, 2, 7. Recc. Erv.] VH. ANTIQUA.

Quam m e r c e d e m a c c i p i a t qui m a n c i p i a vel q u a s l i b e t res de manu
hostis exeusserit.
Quicumque de vite sue statu disperans inimicus fuerit adgressus, ita ut mancipia
vel quodcumque genus pecunie aut aliarum rerum ab inimicis possit exeutere, et 5
certus rei dominus aput eum aliquid videatur agnoscere, de hiis ex toto duas partes
pro intuitu miserieordie domino certo restituat, tertiam vero partem pro laboris sui
premio consequatur. Similiter et si quis qualecumque mancipium ab inimicis
sollieitaverit et ipsi mancipio patrocinium aut consilium prestiterit et eum ad certum
dominum perduxerit, quicumque fuerit agnitus hoc fecisse, decimam partem mereedis 10
pro tali casu aut eventii omnino excipiat habiturus.

IX, 2, 8. Recc. deest. I Erv.] VTH. IN NOMINE DOMINI.

FLAVIUS GLOEIOSUS WAMBA REX.
Quid d e b e a t o b s e r v a r i , si scandalum infra fines Spanie
exsurrexerit. 15
Cogit1 nostram gloriam saluberrima intentio actionis, ut, sicut in
dirimendis negotiis populorum legum est auetoritas promulgata, ita in
rebus bellicis mutuo suffulta presidio habilis ad expugnandum maneat
fraternitas dilectione retenta. Prodesse enim omnibus tranquillitas
nostra non ambigit, si cunctorum animos ad bonum propositum classica 20
legis tuba evocando constringit; scilicet, ut que in preteritis non bene
ordinata discurrunt, deinceps disposita opitulante Domino in melius
proiiciscant. Et ideo huius male usitate consuetudinis mores nostra
clementia perhorrescit et tediose tolerat^ quod per quorundam inctiriam
frequentia occurrant patrie danma. !Nam quotiescumque aliqua infestatio 25

IX, 2, 7. Codd. R 1. 2. E1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 6. 14. 15. 16). — l. 1. ANTIQUA] ita R 1.
E2. F 3 ; FLS GLS RC EEX V2; FLS GLS ECHDS REX. ANTIQUA F 4 ; ANTIQUA. FLS GLS
KCTS KEX F 8 . 14; deest R 2. E\. VI. 5. 6. 16. || l. 4. vite] oste E2. statu] statnm R 1. F 3 ;
istudiis E 2. disperans] ita R. E. V 3 ; desperantis V 1; desperans cett. immicus] ita R 1. E; ini-
micos cett. || l. 5. aut] ita R. E 1. VI. 2; vel cett. inimicis] inimico JS 1. excutere] evertere F16. 30
7. 6. aiiquid tleest M 1. hiis] ita R 1; eis E 1. Piih.; eius E 2; his cett. ex toto] istatu E 2. || /. 7. pro
— consequatur] qui excnssit obtineat V 3. U l. 8. premium R 2. Similiter et des. V 4. qualemcumque
R 1. |j l. 9. et ipsi] et deest R 2. mancipii R 1. 1 l. 10. se decimam p.] ita R. E1; de mancipio
decimam p. cett. || l. 11. casu] causa R 2. F 3 . 15. 16. Pith.
IX, 2, 8. Codd. E\. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6 (usque ad: certamine p. 371, /. 5). (8. 15. 16. 17. 35
18. 19). — l. 12. IN NOMINE DOMINI] ita E 1. F 1 7 . JPitli.; tles. cett. [\ l. 13. FL. — REX] des.
E 2 ; NOVA LEX add. V 15. 19. FL. deest E\. F17. Pith. Mad. GLOR. deest E 1. F l . 17. Pith.
Mad. WAMBA] VAMBA F 3 ; GUAMBA F 4 . || l. 14. iscandalum E2. Spanie] ita E. V2; Ispanie
F l ; Spanie corr. Ispanig F 6 ; Hispanie cett. || l. 15. surrexerit F 1 6 . Pith. [1 l. 16. Cogit] Cogent
E 1; Quogent E 2. nostre glorie F 2. 6. Pith. intentio actionis] intentionis E 1; intentio 40
F 2 . PitJi. || l. 17. ita nt F 3 . |j l. 18. bellicis] becillis F 2 ; pellicis El; vel inlicitis E2. habilis]
ita E\. F17. Pith.; abilis F 4 ; ab illis E 2. F 2. 3. 6. Mad.; deest V 1. 5. ad] quod E2. ex-
pugnandam E 2. |j l. 19. retemta E 2. Prodest F l . omnibus] hominibus E 1. F 1 7 . Pith. \\ 1.20. pre-
positum F 3 . || l. 21. constringit] ita E. F l ; constringitur F 2 ; eonstringat cett. ut que] adque E2.
l. 22. discnrrerunt E 2. jj l. 23. proficiscant] ita E. V \. 2. 6; proficiscantur cett. \\ l. 24. perorrescat 45
E 2; perorrescit F 1. 6. quornndam] eormndem F 1 5 . 16. || l. 25. frequentia] freqnenter F 1. 15.
16. 17. cotienscumque E 2. aliqua] aliquid E 2.

1) De hac lege disseruit Dahn l. c. p. 218 sqq. Allegatur lex can. 7. concilii Tole-
tani XII. mense Ianuario a. 681 sub Ervigio rege habiti; v. p. 372, n. 1.
 LEX VISIGOTHOEUM IX, 2, 8. 371

Reoc. deest. Erv.\ mimicorum in provincias regni nostri se ingerit, dum nostris IX, 2,8.
hominibus, qui in confinio externis gentibus adiunguntur, hostilis surgit
bellandi necessitas, ita quidam facillima se occasione dispergunt, modo
transductione loci, modo livore odii, modo etiam inpossibilitatis dissi-
mulatione subnixi, ut in eo preliandi certamine unus alteri fraterna
solacia non inpendat, et sub hac occasione aut qui prestare debuit
publicis utilitatibus, fratrum destitutus adiutorio, retrahatur, aut si adgredi
pro gentis et patrie utilitatibus audacter voluerit, casu inminentis periculi
ab adversariis perimatur. Adeo presenti sanctione decernimusr ut a die
10 legis huius prenotato vel tempore, si quelibet inimicorum adversitas
contra partem nostram commota extiterit, seu sit episcopus sive etiam
in quocumque ecclesiastico ordine constitutus, seu sit dux aut comes,
thiufadus aut vicarius, gardingus vel quelibet persona, qni aut ex ipso
sit eommissu, ubi adversitas ipsa oceurrerit, aut ex altero, qui in
15 vicinitate adiungitur, vel quicumque in easdem provincias vel territoria
superveniens infra centum milia positus, statim ubi necessitas emerserit,
mox a duce suo seu eomite, thiufado vel vicario aut a quolibet fuerit
admonitus, vel quocumque modo ad suam eognitionem pervenerit, et ad
defensionem gentis vel patrie nostre prestus cuin omni virtute sua? qua
20 valuerit, non fuerit et quibuslibet subtilitatibus vel requisitis occasionibus
alibi se transferre vel excusare voluerit, ut in adiutorio fratrum suorum
promptus adque alacer pro vindicatione patrie non existat, et super-
veniens adversariorum hostilitas aliquid damfti vel captivitatis in populos
vel provincias regni nostri amodo intulerint, quisquis tardus seu
25
formidulosus vel qualibet malitia, timore vel tepiditate succinctus
extiterit, et ad prestitum vel vindicationem gentis et patrie exire vel
intendere contra inimicos nostre gentis tota virium intentione distulerit:
si quisquam ex sacerdotibus vel clericis fuerit et non habuerit, unde
damna rerum terre nostre ab inimicis inlata de propriis rebus satisfaciat,
30
iuxta electionem principis districtiori mancipetur exilio. Hec sola
sententia in episcopis, presbiteris et diaconibus observanda est. In
clericis vero non habentibus honorem iuxta subteriorem de laicis ordinem
constitutum omnis sententia adinplenda est. Ex laicis vero, sive sit

IX, 2, 8. l. 2. externis] al. nian. corr. extremis J K 2 ; extraneis F15. 16. surgit] surrexit E 1.
35 Pitli. || l. 3. q^iidem E 2. F 2. 6. || l. 5. proeliandi E 1. certamine] reliqua deperdita V 6. [| l. 6. pre-
stare — andacter des. V 3. prestare] presentare E 1. JPith.; se pro add. Pith., ut videtur, e coni.
1.1. fratrum — utilitatibus des. El. Fith. fratrum] fratrem VI. || /. 9. Adeo] ita E 1. V3; Ideo cett.
discernimus E 1. a die l a t e legis F 3 . || /. 10. legis deest VI. qnalibet E 1. || l. 11. exteterit
E 1. || /. 12. comis E1. |j l. 13. thinfadus] ita E 1. Fith.; thiuphadns F l ; tiumphadus F 2. 3 ;
40 tiufadus cett. aut] ita E1. Pith.; adque E2; atque cett. qualibet F 2. qui] ita E. VI; cui cett.
L 14. comissu E2. F 2 ; commisso F l ; commissnm cett. ubi] ut E2. || /. 15. vicinitate] c i v i t a t e E 1.
F l . 2. 16. Piih. territuria E 1. || l. 16. suprabcniens E2; supervenerit F16. milibns F 2 ; milliaria
F16. istatim E2. || /. 17. a duce suo seu comite] a iudice seu a duce vel comite F 5 . suo deest
E\. F l . 5. thiufado] ita E1. ISrt.; teuphado E2; thiuphado F l ; tiumphado F 2 . 3 ; tiufado cett.
45 /. 18. qnocumque] quo E1. || l. 19. prestus] p a r a t u s E\. JPith. || l. 21. alibij aliquo F 1. 2. 4.
adiutorium E 2. V 1. 2. U L 22. adqne] ita E 2; atque cett., et ita infra. |j l. 23. aliquod E 2.
populos vel des. V 2. |1 L 24. vel in prov. Pith. intulerint] ita E; intulerit cett. seu] vel JHth.
l. 25. formidolosus E 2. F. tepiditates E 2. succinctus] accinctus corr. suscinctus E 2. || l. 26. pre-
stitum] p r e c i n c t n m F 2 . gentis] suae add. E1. Pith. et patrie dea. E2. V\. 2. 5. || L 27. nostre]
50 nostros E 2. S *• 28. quisquam] quisque E 1. F 2 . || l. 31. et] ita E. V2. Pith.; deest cett. || l. 32. sub-
teriorem] snbtiliorem E\. V2. Pith.; superiorem F l . j| /. 33. sive sit med. F 2 .
47*
 372 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 8.

IX, 2,8. Recc. deest. Erv.\ nobilis, sive mediocrior viliorque persona, qui talia gesserint, pre-
senti lege constituimus, ut 1 amisso testimonio dignitatis redigatur pro-
tinus in conditionem ultime servitutis, ut de eius persona quidquid
princeps iudicare voluerit potestas illi indubitata manebit. Nam iustum
est? ut qui nobilitatem sui generis et statum patrie, quod prisce gentis 5
adquisivit utilitas, constanti animo Yindicare nequivit, legis huius
sententia feriatnr, qui notabiliter superioribus culpis adstrictus, degener
atque inutilis repperitur. De bonis autem transgressorum 7 laicorum
scilicet adque etiam clericorum, qui sine honore sunt, id deeernimus
observandum, ut qui deinceps hoc fortasse commiserint, inde ctincta 10
damna terre nostre vel liis, qui mala pertulerint, sarciantur; ut recte
doleat, et dignitatem se amisisse nobilium et predia facultatum, crrius
maligna vel timida factio nec ledentem reppulit hostem nec se ostendit
in adversariorum congressione virilem. Nam et si quilibet infra fines
Spanie, Gallie, Gallecie vel in cunctis provinciis, que ad ditionem is
nostri regiminis pertinent, scandalum in quacumque parte contra gentein
vel patriam nostrumque regnum vel etiam suecessorum nostroram
moverit aut movere voluerit, dum lioc in vicinis loci ipsius partibus
iuxta munerum miliorum snprascriptum nuntiatum extiterit, aut etiam
specialiter quisqiiis ille a saeerdotibus, clericis, ducibus, eomitibus, 20
tliiufadis, vicariis vel quibuslibet personis iuxta ordinem suprascriptum

IX, 2, 8. l. 1. mediocriorj ita E. V 2. 3. 15. Pith.; mediocris cett. vilisque F15. qui] que
V 1. gesserint] ita E. Pith.; gesserit cett. [[ l. 3. in deest E 1. conditione] ita E 2. VI; ultionem
F16; conditionem E 1. nt\ et Pith. quicquid E 1. VI, et ita infra. |j l. 4. iudicare] v i n d i c a r e
Pith. manebit] maneat VI. j| l. 7. qui notabiliter — repperitur des. F 3 . notabiliter] nobiliter El. 25
V 4. JPith.; nobiliter corr. notabiliter E 2; ignobiliter Lind. degener atque] deneger atque V 2;
degenerat que V4; degenerat qui El; denegent qui VI. || l. 9. etiam deest V2. |j l. 10. observan-
dum] ita E. V 1—5. 15. 16; servandum Mad. || /. 11. nostre deest VI. mala] male E 2. V 2.
l. 12. doleatur F l . predia facultatum] predictam facultatem F15. 16. jj l. 13. timida] tumida F 1.
factio] fatio E 1. factio nec ledentem] factione credentem E 2; factione negligentem F 1. 4. 30
l. 14. congressione] congressionera E 2; conversione E 1. Pith. et si des. E 1. |j /. 15. Yspanie
Fl. Galilee rad. cmr. Galiee E2. Gallecie] Galicie F l ; Gallicie F 8 . 15.16. Plth.; vel Gallicie F 2 ;
deest VB. 4. ad] a E1. || l. 17. nostramque E2. VI. |j l. 18. loci] locis E. V2. Pith. partibus]
patris F l ; partis Pith. \\ l. 19. milioruni] meliorum E2; deest V3. extiterit] fuerit Pith. [j l. 20. quis-
quis ille] cuiqne illi F l . || l. 21. thiufadis] ita E\. Pith.; tinphadis E 2. V2; tiumphadis F 3 ; thiu- 35
phadis F 1 ; tiufadis cett.

1 ) S u h l a t a est h a e c s m t e n t i a a concilio Toletano X I I , c a n . 7 .• . . . q u i a l e g e m i l l a i n a

domino Wambane principe editam, quae de progressione est exercitus annotata, huius principis
nostri et domini Ervigii mansuetudo temperare disposuit, adeo annuente nobis glorioso et
religiosissimo Ervigio principe necessarium hoc sanettira concillum definivit, nt hi, qui per supra- 40
dictam legem testifieandi dignitatem perdiderunt, recepto testimonio pristinae dignitatis cansas
exsequi possint debitae actionis, qualiter nobilitatis solitae titulum reportantes, et quae de prae-
tcritis legitime testifieare voluerint, licentiae obtineant votum, et a iudieibus nullis prohibitionibus
areeantur; hoc videlicet adicientes, ut, si quid in praeteritis testificare voluerant, si pro sola
lmius rei infamatione reiecti sunt, testimonio suo nuper conquirant, quod in praeteritis conquirere 45
poterant, tantum si illo terapore, quo in praeteritis ad testimomura dicendum vocati sunt et
supradictae legis institutionibus reprobati, aut aliam crimiriis notam eos tunc non habuisse
patuerit, aut tricennium tunc effluxisse, cum ad testimonium fuerant prolati, hi, qni eos reproba-
verant, manifeste convieerint. Cf. p. 374, n. 1.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 8. 373

JSeec. deest. Erv.] admonitus fuerit, vel ad suam cognitionem quoquo modo pervenerit, IX, 2, 8.
et statim ad vindicationem aut regis aut gentis et patrie vel fidelium
presentis regis, ccntra quem ipsum scandalum excitatum extiterit, non
citata devotione occurrerit et prestitum se in eorum adiutorio ad
destruendum exortum scandalum non exhibuerit: si episcopus vel qui-
libet ex clero fuerit aut fortasse ex officio palatino, in quocumque sit
ordine constitutus vel quelibet persona ftierit dignitatis, aut fortasse
inferior huius infidelitatis inplicatus scelere, noii solum exilio religetur,
sed de eoram facultatibus quidquid censura regalis exinde facere vel
iudieare voluerit, arbitrii illius et potestatis per omnia subiacebit. Hlos
tantum a superioribus capitulis lex ista indemnes effieiet, qui ita ab
infirmitate fuerint pregravati; ut progredi yel proficisci in consortio
fidelium secundum superiorem ordinem minime possint; qui vero, et si
ipsi morbis quibuslibet fuerint prepediti, omnem tamen suam virtutem
15 in adiutorio episcoporum vel clericorcim adque fratrum suoram sinceriter
pro utilitate regie potestatis, gentis et patrie fideliter laborantium
dirigebunt. Quod si hoc non fecerint, superiori sententia pariter cum
transgressoribus feriantur. Persona autem illa tunc erit a suprascripta
damnatione innoxia, dum per idoneum testem convicerit, ita se esse
20 pre egritudine inpossibilem, ut nullum habuisset in tempore prestandi
vel profieiscendi vigorem; ut vitium, quod ex preteritis temporibus male
usque hactenus inoleverat, et severa legis huius censura redarguat, et
concors adque unanimis adsensio quietem plebium et patrie defensionem
adquirat.
25 Data et confirmata lex die kalendamm Novembrium anno feliciter
secundo regni nostri1.

IX, 2, 8. l. 1. admonitus] inminciatum VI. quoquo] ita E\. Pith.; quoque eorr. al. m. quoqno
E2', quocumqne cett. || l. 2. et patrie] aut patrie VI. 2; et patrie — regis de3. V 4. [| l. 3. pre-
sentis regis al. m. corr. pr. legis E 2; presentibus regni V3. ipsum] ipsut E 2. excitatum] con-
30 stitutura E 2. |f l. 4. citata] concitata V 1. occurrerit] ita E 1; concurrerit V 1;' cucurrerit cett.
et dum prestitnm E 2. prestitum] prestum V1. iu adiutorium E 2. j| l. 7. quelibet] ita E; cuius-
Iibet cett. || l. 8. inplicatns] Inpublicatus E\. Pith.; cleest VI. religetur] ita E. V2; relegetur cett.
l. 9. sed] sea et El. regalis] ita E \. V 1. 2. 5. 15. 16. Pith.; l e g a l i s cett. exinde deest V2.
l. 10. arbitrii illius et potestatis] ita E; arbitrio i. et potestatis V 2; arbitrio i. et potestati cett.
35 t. 11. tantum] taraen F15. 16. efficiet] ita E 2. V 2; efficiat ead. m. corr. E 1; efficiat cett. ab
deest V2. [| /. 12. vel] ita E\; aut cett. consortinm VI. 2. \\ l. 13. minime deest V2. et si des.
VI. I l. 15. in adiutorium E 2. adqne] ad, al. m. add. qne E2; atqne cett. [| l. 16. gentis] ita E.
VI; et gentis cett. et fideliter VI. \\ l. 17. dirigebunt] ita E. V2. 3. Plth.; diregant VI; dirigent
cett. || l. 18. superscripta Plth. jj l. 20. pre egritudine] per egritudinem V 1. |j l. 22. recensura
40 V 2. redarguit E\. \\ L 23. consors E\. VI. 2. Pith. || l. 25. die] a die E 2. Nov. deest V 3.
/. 26. nostri] T o l e t o add. F 3 .

1) I. e. die 1. Nov. a. p. Chr. 673.

 374 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 9.

IX, 2, 9. Becc. deest. Erv.] VHn. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

De h i s , qui in e x e r e i t u m e o n s t i t u t o d i e , loco v e l t e m p o r e
d e f i n i t o non s u c c e s s e r i n t aut r e f u g e r i n t ; v e l que p a r s
s e r v o r u m u n i u s c u i u s q u e in eadem e x p e d i t i o n e d e b e a t
proficisci. 5
1
Si amatores patrie hii procul dubio adprobantur, qui se periculis
ultronee pro eius liberatione obiciunt, cur desertores potius non dicantur,
qui vindicatores eius esse desistunt? Nam quando lii tales voluntarie
terram salvaturi credendi sunt, qui etiam admoniti pro liberatione patrie
non insurgunt? dum aut de bellica profectione se differant, aut, quod 10
peius est, vel remorari contra monita cupiunt, vel destituti contra
ordinem proficiscuntur; cum quidam illorum laborandis agris studentes
servorum multitudines cedunt, et procurande salutis sue gratiam nec
vicesimam quidem partem sue familie secum ducunt; quin potius
auctiores volunt fieri fruge quam corporis sospitate, dum sua tegunt et 15
se destituunt, maiorem diligentiam rei familiaris quam experientiam
habentes in annis; quasi laborata fruitnri possideant, si victores esse
desistunt. Consulendum est ergo talibus per disciplinam, quos studia
utilitatis proprie non invitant. Unde id cunctis populis regni nostri
sub generali et omnimoda constitutione precipimus, ut instituto adque 20
prefinito die vel tempore, quo aut princeps in exercitum ire decreverit
aut quemlibet de ducibus vel comitibus profecturum in publica utilitate
preceperit, quisquis ille sive admonitionem cuiuslibet suscipiat, seu
etiam nec admonitus qualibet tamen cognitione id sentiat vel quocum-
que sibi indicio innotescat, quo in loco exercitus bellaturus accedat, 25
domui ulterms residere non audeat vel qualemcumque remorationem
vel excusationem profecturus exhibeat; sed definitis locis adque tem-
poribus, iuxta quod eos vel iussio principalis monuerit, vel admonitio
ducis vel comitis, thiufadi, vicarii seu cuiuslibet curam agentis tetigerit,

IX, 2, 9. Codd. E .1. 2. V 1. 2. 3. 4. 5. (8. 15. 16. 17. 18. 20). — l. 1. FL. — KEX] 30
lfOV EM V 2; NOVITER EMEKDATA add. V 4. 8; ANTIQUA V 15. ERVIGIUS] ita E. V1. 3.
4. 5. 8; VBAMBA Mad. || /. 2. exercitum] ita E 1. VI. Pith.; exercitu cett. constituti V 16. die
dee&t E1. Pith. || /. 3. refugieriut E 2. vel — proficisci des. V 15. 16. || l. 4. iinicuiusque E 2.
eadem deest E 2. expeditionem E 2. [[ l. 5. proficiscere E 2. || l. 6. tii] ita E 2; hic E 1; lii ce.it.
l. 7. potius] protinus F16. || l. 8. eius esse] ita E\. VI. 3 ; eius se esse cett. non desistant Pith. 35
volantari^ E 1. |( l. 9. salbaturi E2; salvatum VI. admoniti] ita vel ammoniti codd. et Pith.; animo
acri Pith. in textu. {[ l. 11. vel deest Pith. rememorari E 2. distituti E 2. || l. 12. istudentes E 2.
l. 13. multitudinem V4. 15. 16. cedunt] ita E. VI. 2. 3. 4. 5 ; caedunt Pith.; coelant Lind.; tegant
Mad. gratiam] ita E. V 1; gratia cett. \\ l. 14. vicessimam E 1. || /. 15. auctores V 1. volunt]
malunt V2. \\ l. 16. distittmnt E 2. || l. 17. esse] sese E2; eius esse VI. || /. 18. desistant E 2. 40
istudia E 2. [] l. 20. instituto] in constituto E\. Pith.; in statuto V 2. adque pref. die] die atque
prefinito V2. adqne] ita E 2; ac E 1; hac VS; actos F 4 . H 1 2 1 . ire] exire VI. 2. 4. |) /.22. publica
utilitate] ita E; publicam utilitatem cett. \\ l. 25. quem in locum F 5 . adcedat E 2. fl l. 26. domni]
ita E. VI. 2 ; domi cett. velj ita E. VI. 2. 3 ; nec Mad. j| l. 27. in definitis F 2 . adque] ita E2\
atque cett., et ita infra. |j l. 28. eos] eum Pitli. || t. 29. thiufadi] ita infra E 1 (nbi hoc loco deest). 45
Pith.; tiupbadi E2. F 2 ; thiuphadi F l ; tiufadi cett. seu] sub E 1.

1) Ervigius perfidens, quod concilio Toletano XII. concesserat fv. p. 312, n. lj, hac lege
noveUa legem a praecessore de progressione exercitiis promulgatam temperavit. Amissionem testimonit
non iam inter poenas legis repetivit; tamen mirum in modum Wambani legem integram in codice
legum recepit. Cf. Dahn, 'Konige' VI2, p. 2 2 0 sq., ubi perperam lex JSgicano tribuitur. 50
 LEX VISIGOTHOEUM IX, 2, 9. 375

Recc. deest. Erv.] prestum se mmsquisque, ut dictura est, definito loco vel tempore IX, 2,9.
exhibeat. Iam vero, si quisquis ille admonitus, vel etiam si nec ad-
monittis, et tamen qualibet cognitione sibimet innotescente non nescius,
aut progredi statim noluerit, aut in definitis locis adque temporibus
prestus esse destiterit: si maioris loci persona fuerit, id est dux, comes
seu etiam gardingus, a bonis propriis ex toto privatus exilii relegatione
iussu regio mancipettir; ita ut, quod principalis sublimitas de rebus eius
iudicare elegerit, in sue persistat potestatis arbitrio. Inferiores sane
vilioresque persone, thiufadi scilicet oranisque exercitus conpulsores
10 vel hi, qui conpelluntur, si aut in exercitum venire distulerint, aut in
loco vel tempore constituto minime occurrerint vel proficisci neglexerint,
seu de expeditione publica quocumque fraudis commento effagiendo se
subtraxerint, non solum ducentorum flagellorum ictibus verberati, sed
et turpiter decalvatione fedati, et singulas insuper libras auri cogantur
15 exolvere, quas prineipalis potestas cui largiri decreverit, sni maneat in-
cunctanter arbitrii. Quod* si non habuerit, unde hanc conpositionem

*) Pro: Quod si — non moretur (p. 377, l. 3) F15. 16. 17. 20 haee praebent,
qiiae secundum V 18 fin codice vetnstissimo1 legebantitr: Quod si non habuerit,
unde hane conpositionem exsolvat, tune regie potestati sit licitum
huiusmodi transgressorem perpetue servituti addictum cui elegerit
serviturum, res quoque eius alibi separata collatione concedere vel
donare; ita ut idem transgressor nec ad statum libertatis quolibet t
sibi indulgente ulterius redeat, neque rei sue iura quocumque sibi
restaurante recipiat. Quod si etiam quidem rei dominus, id est ipse,
25 qui quidem transgressoris reiculas donatas perceperat, culpe cuiuslibet
crimine forsitam dinotatus a statu dignitatis pristine cadat, unde res
ipsa in prineipis potestatem iterum veniat, tunc id irrevocabili con-
stitutione tenebitur, ut etiam si ipse eam habere non meruerit, qui
eara prius aceeperat, in aliis fidelibus transfusa res ipsa proficiat;
30 tantum, ut in illius ultra potestatem non transeat, qui in profectione
bellica tardus et dignitate semel exstitit privatus et rebus. Sane
duces oinnes senioresque palatii ad huiusmodi scntentiam obnoxii
tenebuntur, quicumque fiierint superioris precepti transgressores
inventi, Nec non et illi b.uinscemodi damnationis sententiam mere-
35
buntar, qui aut de bello refugiunt, aut in bellica profectione con-
stituti extra senioris sui permissuin alibi properasse reperiuntur. Id

IX, 2, 9. L 1. ut dictura est des. E1. Pith. vel] aut E 1. |i l. 2. exlibeat] exibebit E 2.
etiam si] ita El.Vl; si deest cett. \\ L 4. istatim E 2. in deest E1. Pith. [] /. 5. prestus] prae-
atitus E\. Pith. maioribns E 1. comes] comis E 1; cornes viearius F 4 . |j /. 6. seu] sive El; seu
40 etiam des. Y3. propriis] pro his E 1. JPith. religatione E 2. |j /. 8. iu — arbitrio] abeat licitum
V 3. I) l. 9. thiufadi] ita E 1; tinphadi E 2. V 2. 3; thinphadi V1; tinfadi cett. scilicet — si aut] et
homnis persona que V 3. || l. 10. in loco] in deest VI. |j l. 11. oecnrrerintj concurrerint V 1. 2.
/. 12. effngiendo] ant fugiendo E2. H l. 13. subtraxerint] retraxerit E 2. ducentenis] ita E; ducen-
tornm cett. dncent. — verberati] CC flageila snscipiat V 3. hictibus] tto E 2. V 2; ictibus cett.
45 l. 14. turpiter — insuper] deealbatnr pnplice et pro capite V 3. et singulas] et deest V 1. 2.
L 15. largire E\. V2. Pith. sui] suo Mad. maneat] ci F 3 . || 2. 18. Quod si — dignitatis pristine
cadat (l. 26)] Haec ex solo codice V 17 dedi; qnae etiam in V 15. 16, quamquam in 3fad. omism,
exititisie crediderim. || /. 21. separatas cod. || /. 23. ulterins] alterins cod. |J l. 27. irreroeabili] irre-
cnperabili F17. || l. 29. acceperatj ita F17; accepit 3fad. (| l. 30. tantum] ita F17; tantum est Jlad.
50 /. 33. tenebuntur] tenebanttir F17.
 376 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 9,

IX, 2, 9. Recc. deest. Erv.] exolvat, tunc regie potestati sit licitum huiusmodi transgressorem
perpetue servituti subicere, ut quod de eo suisque rebus ordinare
decrererit, habeat sine dubio potestatem. Illos sane ab huius legis
sententia decernimus permanere innocuos, quos aut principalis absolverit
iussio, aut minoris adhuc retinuerit etatis tempus aut senectutis vetustas, 6
vel etiam egritudinis cuiusque gravida represserit moles. Si tamen is?
qui egritudine fuerit pregravatus, per legitimum testem probare potuerit,
quia pre egritudinis languore in exercitum proficisci nequivit, omnem

tamen in hac eadem progressione tam in maiorum quam in minoram

personis est observandum, ut, si quilibet sub gravi egritudine con- 10
sistens nullo modo proficiscendi habeat vires, statim loci illius vel
territorii episcopum ad sue egritudinis inspiciendam molestiam venien-
dum exoptet; ita ut illam ex episcopis inspectorem sue egritudinis
advocet, in cuius territorio vel provincia aut infirmasse ei contigerit
aut immorasse, vel ex aliorum territorio advenisse eontigerit. Nam 15
non aliter eis est credendum, nisi aut episcoporum testimonio, in
quorum territoriis dinoscitur infirmasse, iurisiurandi fuerit attestatione
firmatnm, aut eorum iuramento, quos iidem episcopi vice sua in-
spectores direxerint, fuerit conprobatum. Qui tamen episcopi hanc
de talibus curam habeant, ut egritudines eorum aut per se aut per 20
subditos diligenter inspiciant, si aut proficisci nullo modo possunt,
aut si post aliquos dies possint definite concurrere ad bellandum,
id est, antequam exercitus in prefinitis locis ingrediatur ad prelium.
Et secundum quod talium egritudines viderint, ipsorum est iudieio
comnrittendum, utrum domi sospitatis gratia reparande immorentur, 25
an reparatis viribus illis expediat ambulandum; qualiter sub eorum
episcopomm testimonio aut. egritudinibus eonun compatiamur, ut
concedat, aut vitium, si sub egritucline fingitur, reseeemus, ut
placeat; ita tamen, ut si se quisquis ille ita viderit infirmitate
defessum, ut nullo modo proficisci valeat ad prelium, virtutem rei 30
sue secundum legis huius institutionem in publicis utilitatibus cum
duce vel • comite suo dirigere non moretur. Sin autem senserit, se
continuo meliorari, mox nt corporis reparaverit vires, statim per se
cum omni virtute sua, secundum quod legis huius sanctione precipitur,
illic non moretur suecedere, tibi novit se admonitum exstitisse vel 35
exercitum cognorerit postea properasse.

IX, 2, 9. l. 1. tunc — potestatem] regi serviturus subiaceat F 3 . potestatis E\. Piih. huiiis-
modo E1. (i l. 2. perpetua servitute V\. 2. rebus deest E 1. Pith. j| l. 3. huius] huiusmodi Pith.
l. 4. decrevimus Pifh. permanere] ita E. VI. 2. 5; manere V4; cett. deest. |1 l. 5. retinuerit etatis
tempus] aetatis retinuerit tempus El; ret. tcmpus vel etatis F l . 2. |{ l. 6. vel] ita E. V2; aut VI. 40
cuiusque — moles] languor V3. cuiusque] cainscumque E 1. Pith.; deest V 4. gravida] grave V 4.
represseris E 1; presserit V 4. moles] ut p r o f i c i s c i m i n u s p o s s i t add. VI. is] his E 2.
/. 7. egritudine — qnia pre des. E 1. Pith. probare potuerit — ponamus (p. 37T, l. 5)] probetur aut per
sagramento, qni langor fuerit opressus; et si non adprobaverit snperius lex feriatur et condemnetur
F 3 . |! l. 8. pre] per E2. VI., langore E2; languorem VI. proficisci] properare V4. 5; probare E2. 45
L 13. ita] ita F 1 7 ; id est 3Iad. , inspectorem] ita F 1 7 ; inspectores Mad* § l. 16. non aliter eis] ita
V 17; ei aliter non Mad. |j l. 17. inrisiarandi] ita P r 17; axit iur. Mad. j| 7. 19. direxerint] ita F17
in margine; V\1 in textu et Mad.: dixerint. |f /. 20. eorumj ita F 1 7 ; raorbosque add. 3Iad. || l. 24. estj
ila VYi; esse Mad. \\ l. 28. resecemus] ita F 1 7 ; resecetur Mad. || l. 29. illej ita F 1 7 ; deest Mad.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 9. 377

JRecc. deest. Erv.\ taraen virtutem rei sue ipse, qui egritudine pregravatus fuerit, IX, 2,
secundum legis huius institutionem in publicis utilitatibus cum duce
vel comite suo dirigere non moretur. Nunc vero, quia de generali
omnium progressione prediximus, restat, ut de progressorum virtute
vel copiis instituta ponamus. Et ideo id decreto speciali decernimus,
ut, quisquis ille est, sive sit dux sive comes atque gardingus, seu sit
Gotus sive Romanus, necnon ingenuus quisque vel etiam manumissus,
sive etiam quislibet ex servis fiscalibus, quisquis horum est in exercitum
progressurus, decimam** partein servorum suorum secum in expeditione
10 bellica ducturus accedat; ita ut hec pars *** decima servorum non
inermis existat, sed vario armorum genere instructa appareat; sic1" quo-
que, ut unusquisque de his, quos secum in exercitum duxerit, partem
aliquam zabis 1 vel loricis munitam, plerosque vero scutis, spatis,
scramis2, lanceis sagittisque instructos, quosdam etiam ftmdarum in-
15 strumentis vel ceteris armis, que noviter forsitan unusquisque a seniore
vel domino suo iniuncta habuerit, principi, duci vel comiti suo pre-
sentare studeat. Si quis autein extra hanc decimam partem servorum
suorum in exercitus progressione accesserit, omnis ipsa decima pars
servorum eius studiose quesita adque discripta, quidquid minus fuerit
20 inventum de hac instituta adque discripta decima parte servorum in
bellicam unumquemque secum expeditionem duxisse, in potestate principis

**) Pro decimam partem servorum suorum praebent F15. 16: medietatem
servorum suorum, de his, qui iuventi fuerint a vicesimo anno et
supra, id [est] usque ad quinquaginta singulatim unusquisque.
25 ***) F15. 16 praeb^nt: medietas pro pars decima, et similiter infra l. 17—20;
medietatem — medietas — medietate pro partem decimam -— pars
decima — parte decima.
+
) Pro sic quoque -— plerosque vero scutis jrraebent F15. 16; Primam et
vieesimam partem unusquisqne de his, quos secum in exercitum
30 duxerit, zavis (armis pro z. V16) vel loricis munitam principi, duci
vel comiti presentare studeat. Reliquam vero partem annatam
ostendat, id est aliquos cum scutis.

IX, 2, 9. /. 1. tamen deest E\. egritudinem JEJ2; ab aegritudine Mad. fuerit pregravatus
Y 2. |i l. 4. omnium] hominum E 2. progressoruml progressione VI. || / . 5 . institute E 1. Pitft.
35 l. 6. quisquis ille est des. F 3 . comis El. gardingiis] grandaevus F 1 6 . seu — ingenuus des. V4.
l. 7. Gotus] ita E2; Gotlms cett. || /. 8. sive] sen E 1. JHth. quislibet] ita E.Yl. 2; qttilibet cett.
l. 9. expeditione bellica] ita E; expeditionem bellicam cett. \\ /.10. bee ipsa F l . servulorum E 2.
V 1. |[ I. 11. iuermis] in arniis E 1. appareat] ita E. V 1—5j permaneat Mad. sic] sicut F 2.
L 13. zabis] zavis E 1. PitJi. Mad.; zavns F 3 . monitam JE 1. vero deest E 2. F l . 2. spatis] ita E.
40 F 2 ; spathis cett. U l. 15. noviter] uobiter E2; nobiliter F l . 2. forsitam] forsam El; forsan Pith.;
forsitan cett. |j /. 18. suorum — servorum des. V 4. exercitu E. progressione] ita E 1. F 1 ; pro-
gressionem cett. |j /. 19. discripta] i(a E 2. V2; descripta E 1. F l ; discussa F 16. || /. 20. inst.
adque discr.] adque discripta des. E 1. Pith. Mad.; atque descripta V 1. decimam partem F 2.
l. 21. bellica E 1. F 2 . secum] secundum E 1. in (poat add. al. m.J, expeditio E2; in expeditione
46 F 1 ; in expeditionem F 2. poiestate] ita E. V1; potestatem cett.

1) 'Zabaf est loricae species; v. Ducange, Glossarium s. h. v. 2) 'Scrama', vox

Germanica, significat gladii speciem; v. Dueange s. h. v.
LL. Sect 1. I. 48
 378 LEX VISIGOTHORUM IX, 2, 9.

IX, 2,9. Recc. deest. Erv.] redueendum+t est, ut, cui lioc idem princeps prelargiri decreverit,
in eius subiaceat potestate. Quicumque vero ex palatino officio ita in
exercitus expeditione profeetus extiterit, nt nec in principali servitio
frequens existat, nec in wardia cum reliquis fratribus suis laborem
sustineat, noverit se legis hiiius sententia feriendum; excepto si eum 5
manifesta languoris ostensio conprobaverit morbidum. Nam et si quisque
exercitalium, in eadem bellica expeditione proficiscens, minime ducem
aut comitem aut etiam patronuin suum secutiis fuerit, sed per patrocinia
diversorum se dilataverit, ita ut nec in wardia cum seniore sno persistat,
nec aliquem publice utilitatis profectura exhibeat, non ei talis profectio 10
inputanda est? sed superiori ordine, que de vilioribus inferioribusque
personis in hac lege decreta sunt, in semetipsum noverit sustinere. HIs
igitur ordinatis atque conpositis, restat, ut frenum cupiditati eorura
ponamus, quos ad peragenda negotia utilitatis nostre inpingimus. Et
ideo nullus dux, comes, thiufadus seu quislibet commissos populos regens 15
accepto beneficio vel qualibet occasione sue pessime volumtatis quem-
quam ex suis subditis de bellica profectione dimittat, aut admonitiones
ipsas, que lieri debent progressione* exercitus vel inductione armorum,
sub ista quasi admonitionis occasione interserat, unde quemquam illorum
militare presumat2. Nam quisquis talia agens pro his7 ut dictum est, 20
causis a quolibet aut oblatum quodcumque perceperit? aut ipse quid-
quam cuicumque exegerit, et quidem si de primatibus palatii fuerit, et
illi, a quo tale aliquid accepit, in quadmplum satisfaciat, et principi
pro eo solo, quo se nmnificare presumpsit, libram++t auri soluturum se
noverit. Minores*+ vero persone, ab honore vel dignitate ingenuitatis 25
1+
) Pro retlucentlum est — noyerit sustinere (infra l. 12) praebent F15. 16:
est reducentlnm, qualiter itl ipsum tle hac meclietate, quod ininus"
unusquisque secura in exercitum duxerit, cui hoc idem princeps pre-
largiri dccreverit, sui mancat incunctanter arbitrii.
m
) F16. 17: triginta auri solidos. 30
* r ) F 1 5 . 16. 17 et 'ex codlce vetustimmo' 1 8 : Minores vero persone et ea,
que a c c e p e r i n t , in duplnm illis, a quibus sunt ablata vel exacta,
rcstituant, et ipsi L flagella ptibliee verberati suscipiant. Huius

IX, 2, 9. l. 1. reducentlus E\. larg-ire E1. j| /. 3. exercitui E 1. V 3. expeditione] ex-

peditionem E\. V2; deest V Z. || l. 4. existat] adsistat E 1. Pith. miardia E\. V3. Pith.; guardia cett. 35
l. 6. langoris E 2. et si] ita E; si V 1. 2. Pith. JJad. j| l. 1. eandem bellicam expeditionem
F l . 2. 11 /. 8. comitem aut etiam patronnm siium] c. suuni aut etiam p. E 1; c. sunm aut etiara
p. suum Pith. |j l. 9. neqne E1. Pith. nuardia E l. V3. Pith.; guardia cett. || l. 10. utilitati E 1.
Pith. non] ita E. VI. 2; nec cett. \\ l. 11. imputandum F 2 . snperiori ordine] ita E 2. V 1. 2. 4;
•superiorem ordinera E 1; superiorum ordinem VS. Pith. Mad. jj /. 13. igitur] ergo F 2 . conpositis] 40
constitntis V16. cupiditatis F l . eorum pon.] eis imponamus F 2 . !1 L 15. comis E 1. thiufadus]
ita E 1. 2; thinphadus F l ; tiuphadns T r 2; tinfadtis cett. commissus populo E 2. |i l. 16. sue] sen
E\. Pith. volunitatis] bolumtatis E2; vohmtatis cett. |j l. 17. ex] e E\; de F 3 . Pith. |J l. 18. que]
quas E\. V2. inductione] ita E 2. VI. 2; indictione E 1. Pit/i. || l. 19. amonitionis E2; ammoni-
tionis F l . occasionis E 2. interserant E 1. [] l. 21. perceperit] preceperit E 2. F l . |j l. 12. cui- 45
cnmqne] ita E. V1; cuiuscnmque Mad. et quideni] ita E1. F l . 2; equidem E 2. |i l. 23. aliqnid
dee-it E \. Plth. jj l. 24. quo] qni VI. 2. solvitnnim se noverit] ipsa persolvcit F 3 . solbitnmm E 2.
l. 33. restituantur F18. verberati de$. F18.

1) Scribi dehult pro (vel de) progressione. 2) Ilaud aperte intelligitur, quid sibi velit
Itaec sentcntia. 50
 LEX yiSIGOTHORUM IX, 2, 9; 3, 1. 2. 379

Mecc. deest. Brv.] private, in potestate sunt principis redigende, ut, quod de eis vel IX, 2, 9.
de rebus eoruin iudicare elegerit, sue subiaceat modis omnibus potestati.

sane legis edictum ab anno secundo regni nostri ex die kalendarum

Novembrium decemimus valiturum.

5 ReccErv.] m . TITULUS: DE HIS, QUI AD ECCLESIAM

CONFUGIUNT1.
I. Ne ad ecclesiam confugiens abstrabatur, nisi armis defensus.
II. Si ad ecclesiam confugiens, dum suis armis defenditur, occidatur.
HI. De damno hominem ab ecclesia abstrahentis.
10 ITTT. Ut debitor sive reus de ecclesia non abstraliantur, sed que sunt debita
reddant.

Mecc. Erv.] I. ANTIQUA. IX, 3,1.

Ne ad e c c l e s i a m confugiens a b s t r a h a t u r , n i s i a r m i s defensus.
Nullus2 de ecclesia ausus sit aliquem violenter abstraere, nisi ad ecclesiain
15 confugiens armis se fortasse defensare voluerit3.

Recc. En\] II. ANTIQUA. IX, 3,2.

Si ad e c c l e s i a m confugiens 7 dum suis armis d e f e n d i t u r , o c c i d a t u r .
Qui4 ad ecclesie porticos confugerit et non deposnerit arma, que tenuit, si
fuerit occisus, percussor in loco sancto nullam fecit iniuriam nec ullam calumniam
20 pertimescat.

IX, 2, 9. l. 1. potestate] ita E 2. Vi. 2; potestatem cett. redigende] religende E 2. || l. 2. indi-

care — potestati] voluerit facere Hcitum abeat F 3 . || l. 4. decrevimus F18.
TIT. III. Lemma. Codd. £ 1. 2. E 1. 2. F 1. 2. 17. 18. — l. 5. ECLESIAM B 1. E 2.
l. 6. CONFUGIUNT] ita B. E2; CONFUGIUM FACIUNT E \. VI. 2. 17. 18.
25 Index capitulorum. Codd. li 1. 2. E 1. 2. — l. 7. ecclesiam] eclesiam, et ita plerwnque ecles-
pro eccles- H 1. E 2. abstraatur li 2. E 2, et t&militer saejrius. nisi a. def. des. Ji 2. y l. 8. occidatur
deest li 2. || l. 9. hominum B 2. || l. 10. distraentis E 2. sed] si E 1 ; et E 2.
I X , 3 , 1. Codd. B 1. 2. E\. 2 . F l . 2. 3 . 4. 5. ( 8 . 15. 17). — l. 12. ANTIQUA] ita B 1. VS.
15. 17; deest B 2. E. VI—5. [j l. 14. de ecclesiam B 2. E 2. abstraere] ita B 1. £ 2 ; abstraliere alii.
30 ^. 15. se] sese F l . defensare] ite B. E\. Pith.; defendere cett.
IX, 3, 2. Gxta. i? 1. 2. J ? l . 2. F l . 2. 3. 4. 5. (8. 15. 17). — l. 16. ANTIQUA] ita B 1. F 3 .
8. 15. 17; deest B 2. E. VI. 2. 4. 5. || l. 17. ad eclesia B 1. || ?. 18. ad ecclesiam p. B 2. E 2.
porticos] ita B. E2; porticus E\. VI. 2. alii. || /. 19. fecit] fecerit E 2; fecisse F l .

1) Rubrica tituli ad verbwn ex Codice Theodosiano IX, 45 recepta est. Cf. cwn legibus
35 tituli huhis Cod. Theod. IX, 4 5 , 1. 4. 5 ; Nov. Maior. 1 1 . additamentum: Illud quoque etc.;
L. Baiuv. 1, 7 ; supra V, 4, 1 7 ; VI, 5, 16. 1 8 ; v. E. Loening, cGesch. d. D. Kirchen-
rechts' I, p. 317 sq.; Dahn, 'Konige' VI2, p. 374 sqq. 2) Lex Eurici, ut videiur. Cf.
L. Baiuv. 1, 1, (1).' Si culpabilis aliquis confugium ad ecelesiam feccrit, nullus eum vi abs-
trahere ausixs sit . . . 3) Cf. Cod. Theod. IX, 45, 4 (= L. Rom. Vis. C. Th. IX, 34, \).
40 4) Cf. Cod. Theod. l. c. § 3 : Hos vero, qui templa curn ariiiis ingredi audent, . . . si
noluerint arma relinquere . . ., urmatis, si ita res exegerit, intromissis, trahendos se abs-
trahendosque esse cogiioseant et onmibus casibus esse subdendos. Interpr.: Sane qui ad loca
sancta confugerint, arma, si qua secum portaverint, mox deponant . . . Quod si deponere arma
noluerint . . ., sciant sc annatorum viribus extraliendos.
48*
 380 LEX VISIGOTHORUM IX, 3, 3. 4.

IX, 3,3. Recc. Ei'v.] m. ANTIQUA.

De damno hominem ab e c c l e s i a m a b s t r a h e n t i s .
x
Si quis de altaribus servum suum aut debitorem, non traditum sibi a saeerdote
vel ab ecclesie eustodibuSj violenter abstraxerit, si onestioris loci persona est,, ubi
primum iudici de eo fuerit relatum, altario, cui inrariosus fuit, cogatur exolvere 5
solidos C, inferioris loci persona det solidos XXX. Quod si non habuerit, unde conponat,
correptiis a iudice in conventu C flagella suscipiat. Dominus vero servum, sive
creditor debitorem recipiat excusatum.

IX, 3, 4. BeccErv.] IHI. ANTIQUA.

- Ut d e b i t o r sive r e u s de e c c l e s i a non a b s t r a h a n t u r , sed que s u n t 10
debita reddant.
Eos, qui ad ecclesiam vel ad ecclesie porticos confugerint, millus contingere
presumat, sed presbitero vel diacono repetat, ut reformet; et seu debitor sive reus,
qui confagerat, si non meretur occidi, aput repetentem ecclesie cultor interveniat, ut
ei veniam det, et exoratus indulgeat. Quod2 si debitor aliquis ad ecclesiam con- 15
fugerit, euin ecclesia non defendat, sed presbiter aut diaconus debitorem sine
dilatione restitiiat; ita tit ipse, qui debitiim repetit, nequaquam cedere aut ligare etim
presumat, qiii ad ecclesie auxilium decurrit; sed presente presbitero vel diacono
constituatur, intra quod tempus ei debitum reformetur. Quia, licet ecclesie inter-
ventus religionis contemplatione eoncedatur, aliena taraen retineri non poterunt. 20

IX, 3, 3. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (8. 15. 16. 17). - 1 1 . ANTIQUA] ita B 1.

E 2. VI. 2. 8. 15. 17; deest B 2. E\. F 3 . 4. 5. |j l. 2. hominis ab ecc. abstr. B 2; hominis ab
ecclesia hominem abstr. V 2. ab] abs R 1. eclesiam B 1. E 2; ecclesia cett. distraentis E 2.
l. 3. altare V 3. sacerdotem B 2. E 2. || l. 4. abstraxerit] distraxerit Pith. onestioris] onestior B 1;
onesciores B 2; onesti E 2; honestior VI; honestioris cett. ubi primum] ita B 1. E 2. VI. 2; des. 25
V3; ut primum cett. [| l. 5. indici] ante iudicem VS. de eo — cui des. B 2. relatum] r e v e l a t u m
VI. 2. 5. 15; i n t i m a t n m F16. altari V2. || /. 6. C] centum B 2. E\. inferioris] si inferioris
B 2; inferior'i? 1; inferiores E2. VI. 2. loci] ita B; vero loci E. V4. 15. l^ift.; vero cett. per-
sona] persona est B2; persone E 2. VI. 2. det] deest B 1; dent E 2. VI. 2. habuerint V 2.
conponatj conponant V2; persolvat E \. V3. \\ l. 7. correpti V 1. 2. in conventu] ita B. E1; in 30
conventu publice cett. suscipiant VI. 2; capiat F 4 . sive] sibi et F l ; sibi sive F 2 . ij /. 8. creditor
debitorem] creditorem al. m. corr. ereditor debitorem E 2.
IX, 3, 4. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. (5. 8. 15. 16. 20). — l. 9. ANTIQUA] ita B 1.
F 8 . 15; deest B 2. E. V\. 2. 3. 4. j| l 10. de] ab F l . 2. abstrahatnr F 2 . | l. 12. porticos] ita
B. E 2. F 3 ; porticus E1. VI. 2. alii. Ij l. 13. sed a presb. F16. diacone E 2. repetat] repe- 35
tantur, orn. ut reformet, F 1 5 . 16. debitor s e u s e r v u s sire rens F 16. [| l. 14. confagerit Pith.
non deest V4. meretar] moretur F 2 . 3. ^clesie B 1. cultor] ita B. E\. F 3 . 15. Piih.; cnstor E2;
custos cett. |i l. 16. defendat] ita B. E 1. V 3. 15. 16. 20. Pith.; vindicet cett. sed] nec F 3.
debitori F 2. jj /. 17. dilatione] aliqua exeusatione F16. cedere] concidere B 1. enm aut Hgare
B 2. | l. 18. qni] quia F l . 2. ecclesiam F 3 . auxilium] ausilium B 2. E 2; deest V 3. decu- 40
cnrrit E 1; concurrit F l ; reeurrit F 2 . || l. 19. intra] ita B. E\. Plth.; infra cett. reformet B 2.
interventos B 2. |j /. 20. contemplationem B 1. aliene E 1. retinere E 1. V 1. 2. poterint
j : 2. F 2.

1) Cf. L. Baiuv. 1, 1, (4). 2) Qf. Cbtf. 2%eo<7. IX, 45, 1 : Publicos debitores,
si confngiendnm ad ecclesias crediderint, aut illico extrahi de latebris oportebit etc. Sciat 45
. . . auetoritas tna, neminem debitoram posthac a clericis defendendum . . .; cf. ib.
IX, 45, 2.
 LEX VISIGOTHORUM IX, 3 , 4. 381

Recc. Erv.] De homicidis autem, maleficis et veneficis in eorum titulis leges suntlX, 3,4.
requirende K

IX, 3, 4. l. 1. homicidis] ita legendum contra meliores codices; homicidiis B. E2', homicidarum
VI. maleficis] ant m. V2; maleficiis VI. veneficis] veneficum F"l; beneficis furtis V3. leges]
5 lege .8 2. JE2. || /. 2. Post requirende segtmntur in F 3 haee: E x p l i c i t l i b e r IX. F l s Vamba
rex. I n c i p i t l i b e r X.

1) Ex legibus antiquis, quae hic allegantur, nna solummodo servata est, sc. VJ, 5, 18,
de interfectoribus proximorum ad ecclesias confugientibus lata. Leges vero VI, 2, 1 — 4,
guae de maleficis et venefids agunt, neque ad ius asyli ecclesiarum spectant, neque antiquae
10 sunt leges, sed Chindasvindi regis. Antiquae leges, quibus Chindasvindus illas substihiit, sententias
de maleficts et veneficis ad ecclesias fugientibus continuisse videntur. Lex VI, 5, 16 autem: Si
homicida ad ecclesiam eonfugiat, a Chindasvindo haud dubie antiquiori eiusdem argumenti
substituta est. Cf. supra p. 2 8 1 , n. 1.
Recc. Erv.) DE DIVISIONIBUS, ANNORUM TEMPORIBUS
ADQUE LIMITIBUS.

LIBER DECIMUS.
I. TITULUS: DE DIVISIOMBUS ET TERRIS AD PLACITUM DATIS.
I. U t valeat semel facta divisio. 5
II. D e n o n r e v o c a n d a divisione inter fratres, [etiam si sine scriptura sit facta,
solum si id idoneo teste convincatj.
I I I . U t , quod a plurimis et a melioribus in divisione est constitutum, a paucis
et deterioribus non liceat inmutari.
I I I I . U t liceat u n i h e r e d i respondere, si a b aliquo petitur, et petere, si causa 10
qualiciunque conpellitiir.
V . Si placituin quis divisionis inrumpat, divisam p a r t e m u s u r p a n s .
V I . Si vineam aut domum quis in consortis t e r r a constraxerit.
V I I . Si yineam in aliena t e r r a quis plantet, in q u a sortem non liabet.
V I I I . D e divisione t e r r a r u m facta inter Gotum a d q u e Romanum. 15
V I I I I . D e silvis inter Gotum et R o m a n u m indivisis relictis.
X . Quod ea, que servus non iubente domino fecerit, excepto quod lex iubet,
valere non poterit.
X I . U t , qui terras a d canonem accipit, placitum servet.
X I I . D e terris, que definito a n n o m m mirnero p e r placitum dantur. 20
X I I I . Si ille, qui ad placitum accipit t e r r a s , extendat culturas.
X I I I I . Si inter eum, qui dat et accipit terram aut silvam, contentio oriatur.
X V . Ut, qui ad excolendum terram accipit, sicut ille ? qui t e r r a m dedit, ita et
iste censum exolvat.

LIB. X. TIT. I. Lemmata. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. — L 1. DIVISIONIBUS] ET add. E. 25

V 2. Pith. Mad. AKXOEUM] deest V2. Pith.; ET add. 112. E 2. VI. || l. 2. ATQUE R 2. E1. V.
Index cajntulorum. Codd. R 1. 2. E 1. 2. — l. 6. refocanda R 1. etiam — convincat des. It.
l. 7. per icloneum E 2. || l. 8. devisione It 1. et aj et E 1; vel E 2. est — inmutari des. B 2.
1.9. et det.] vel det. E 2. Hceat inm.] conbeniat aliqnatcnns inm. E 2. || l. 10. si — petere des. E 2.
petitur] ita li 1. £ 1 ; patitur i? 2. et — conpellitxir cnnism den. B 2. petere — conpellitur abscka 30
des. Ii 1. |! /. 11. conpellitur] et r e s p o n d e r e , s i c u t d e c e t add. E 2. || /. 12. inrmnpat] inter-
nunpat B 2. divisam partem] ita E; divisa parte II 1 ; divisain — usurpaiis des. li 2. ij /. 13. terra
fi 2. construxerit] struerit E\. \ l. 14. alienara terram ^ 2 . E 2. sortem al. m. corr. partem Ji 1.
sorte iion afoet 11 2. 1 l. 15. Gotbum E 1. atlque] ita 112. E 2; et J R I ; atque E 1. || l. 16. Gothum
E 1. ij /. 17. Quod] Ut i? 2. ct excepto E 1. || /. 18. valere] et balere E 2. valere non poterit 35
des. R2. || l. 19. Ut deest R 2. cannonem R 1. accepit E 2. |j . l. 20. numemm R 2. || l. 21. ac-
cepit E. |i l. 22. accepit E 2. contentio oriatiir des. R. |J /. 23. excolendumj colendum E 1. sicut —
exolvat de$. R 2; sicut — dedit des. E 2. i| l. 24. i?te] ste R 1; his per E 2. exolvat deest etiam R 1.
 LEX VISIGOTHORUM X, 1, 1—4. 383

Hecc. Erv.] XVI. Ut, si Goti de Romanpram tertiam quippiam tulerint, iudice insistente
Komanis cuneta reforment.
XVII. De inancipiorum agnationibus dividendis adque eorum peculiis partiendis
et decernendis.
5 XVIII. Ut peculium et peculiarem ad unam intellegentiara habeatur.
XVIIII. Si pro acceptis rebus promissio non solvatur.

Jtecc. Mrv.\ I. ANTIQUA. X,l, 1.

U.t v a l e a t semel facta divisio.
Valeat semel facta iusta divisio, et nulla postmodum inmutandi admittatur hoccasio.

10 Recc. Erv.] H. ANTIQUA. X, 1,2.

De non r e v o c a n d a d i v i s i o n e i n t e r f r a t r e s , etiam si sine s c r i p t u r a sit
facta, solnm si idoneo t e s t e c o n v i n c a t .
Divisione factam inter fratres, etiam si sine scriptura inter eos convenerit, permanere
iubemus, dummodo a testibus idoneis conprobetur, et divisio ipsa plenam habeat fircnitatem.

15 Hecc. Erv.] III. AXTIQUA. X, 1,3.

Ut, quod a p l u r i m i s et m e l i o r i b u s in d i v i s i o n e est c o n s t i t u t u m , a
p a u c i s e t d e t e r i o r i b u s non l i c e a t i n m u t a r i .
Si plures fuerint in divisione consortes, quod a multis vel melioribus iuste con-
stitiitiim est, a paucis vel deterioribus non convenit aliquatenus inmutari.

20 Recc.Erv.} HII. FLAVIUS CHINDASVINDUS REX. X, 1,4.

Ut l i c e a t uni h e r e d i r e s p o n d e r e 7 si ab aliquo p e t i t u r , et p e t e r e , si
causa q u a l i c u m q u e c o n p e l l i t u r .
Cnm prisce legisx autoritate fuerit constitutum, ut his, qni ad dicendam causara

l. 1. Gothi E 1. tertiam] ita B. E2; tertia E \. tulerint] tollerint B 1. iudice — reforment

25 des. B 2. || 1.3. agnitionibns B 2. E \. dividendis — decernendis des. li 2. pecnlio J? 1. |j l. 5. pecu-
liarem] ita Ji; peculiare E. intelligentiam ^ 2 . E 2. habeatur deest B 2.
X, 1, 1. Codd. B 1. 2. E 1. 2. V 1. 2. 3. (4. 5. 15. 17). — l. 7. ANTIQUA] ita B 1. E 1.
Tr15. 17. Piili.; deest B 2. E 2. VI. 2. 3. 5. || l 9. insta div. facta V 2. insta] deest B 2; iusta et
reeta F 1 5 . et] ut E 1. F 2 . Pith. nullam B 2. VI. postmodum] iu postmodum B 2. E. VI. 3. in-
30 mutandis B 1. amittatur B 1; videatur Vo. lioccasio] ita B; deest V3; occasio cett.
X, 1, 2. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 15). — l. 10. ANTIQUA] ita B 1. E\. F 1 5 ;
deest B 2. E 2. F l . 2. 3. 5. ii /. 11. revocandam It \ ; removenda E\. etiam si — fratres des. B 1.
etiam si] si deest B 2. |i /. 12. solum si] ita B 2. E1; si id solum F 2 ; solum si id cett. idoneo
teste] ita B2; ideo teste E 1; per idoneo teste E2; per idonenm testem F l . 2. convincat] ita B 1.
35 E. Pith.; convincitur F l . 2j convincatur Mad. \\ l. 13. Divisione B 2. .scripturam B 1. conveniat
i? 2. 1 /. 14. a testibus] ita B 1. E; testibus cett. ipsa] ita B 1. J£. F l . 2. 3. 18. Pitlu; ista J/ad.
plenissimara 5 2.
X, 1, 3. CW<Z. i? 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 15). — /. 15. ANTIQUA] ita B 1. F 15.
Pith.; deest B 2. JET- F l . 2. 3. 5. |j l. 16. pluribus Ptf/u et mel.] vel mel. E 2. F l . j| f. 17. et det.]
40 vel det. E 2. VI. 2. liceat] conveniat aliquatcnus E 2. F 5 ; convenit aliquatenns F l . |j l. 18. con-
stituti consortes F 3 . vel meliorilms] ita B; vel a melioribus E. V 1. 2. 8; et a melioribus Jfad.
iustnm F 2 . I l. 19. est a] et de Ji 2. vel deterioribus] ita B. E. V\. 2. 5. 8; et det. Mad. immutare F l .
X, 1, 4. Codd. B1.2.E1.2.V1.2. 3. 4. 5. 8. 14. 20. — l. 20. FL. — REX des. E2.V1—
5. 8. 20. CHINDASVINDUS] ita B 2; CHINDS B 1; UNS E 1. Pith.; RCSTS F 14. || l. 21. et
45 responderc JB2. i ? l . F 2 . si — petere de*. E 2. F 2. alico £ 2. petitur] ito B. E. VI. 2. Pith.;
petatur alii. Mad. petere deest F 3 . j| /. 22. conpellitur] conpellatnr F l ; et respondere sicnt decet
add. E2. VI. 2. il /. 23. autoritatej ifa B; anctoritate cett. nt] et B 2. his] ito B; is ceM.

1) iea; no« servata, ciii haec suhstituta est.

 384 LEX VISIGOTHOKUM X, 1, 4—6.

X, 1,4. Recc. Urv.] conpellitur, non nisi presente eo, qui rei litigiose consors est; audiatnr,
satis ex hoc petitorum negotia superflue conspeximus dilatari, cum ad dicendam
causara pro sua unusquisque persona sufficiat. Igitur ne callida oppositione eausantis,
dum excusatio pretenditur pro consorte, tricennalis obviet annositas petitori, pro-
videntissima deliberatione sancimus, ut, remota exeusatione, eonsortium tam pro eorum 5
quam pro sua persona qui iudicialiter pro comumbus rebus fuerit adpellatus respondeat.
Nec ullum preiudicium consortis absentia, si coheres eius iustissime, seu etiam per .
comentum aut per ignavia fuerit superatus, incurrat; sed si reparare negotium legaliter
intenderit, permittatur. Abrogata denique suprafate legis tam inconvenientis sententia,
hoc salubre deeretum per universos regni nostri populos omni decernimus reverentia 10
valituriim. Hac similis etiam hordo servabitur, si unus forsitam ex consortibus quem-
quam crediderit lite pulsandum.

X, 1, 5. Recc. Erv.] V. ANTIQUA.

Si placitum quis divisionis i n r u m p a t , divisam p a r t e m usurpans.
Qui placitum divisionis inraperit et quamlibet partem aliene portionis invaserit, 15
tantum de suo, quantum de alieno occupavit, amittat1.

X, 1, 6. Becc. Erv.] VI. ANTIQUA EMENDATA.

Si v i n e a m a u t domiim q u i s in c o n s o r t i s t e r r a m c o n s t r u x e r i t .
Si 2 quis domino sciente vel consentiente vineam in consortis terram plantaverit
aut domum fecerit, vel certe si ipse, qui vineam plantat vel domum facit, ignoraverit, 20
quod portio sit consortis, dum hoc aut testibus aut iuramento firmaverit, aliut tantum
terre paris meriti domino illi, in cuius terra vineam plantavit, restituat, et qui posuit

X, 1, 4. l. 1. rei deest B 2. rei litigiose] r e l i g i o s e E. VI. 2. 4. consor B. \\ l. 2. peti-

torum] petituram B2; peritorum Piih. conscpicimus E 2. V 1. 2. ad] aut JS 1. [| l. 3. suam B.
personam B 1. |j l. 4. consorte] consortibus VI. 2. 4 ; consortes E2. et trecennalis E 2. obviet] 25
obiciat E 2; obiciatur V 5. petitoris Ji 2. || l. 5. sancimus] sanccimus H 2 ; sancsimns E 2 ; sancximus
V 1. consortium] conmertium Ji 2. || l. 6. quij ita li. E2', is qui celt. comnnibus] ita Bl. E2;
communibus cett. j| /. 7. Nec ullum] Nullnm 112; Ne ullum VI. coheredes B2. El; qnoheres E2.
1.8. comentum] ita B \. VI; comentu E2; conmentum B 2. E\. V2. per ignavia] ita Bl; ignabia
al. m. corr. per ignabia E 2; ignavia V2; per ignaviam cett. reparare] separare B 2. E. Piih.; parare 30
F 3 . || / . 9 . suprafate] ita B. E\. VI. 2. Pith.; supra facta E2; supra factae Jfad. inconveuientiam]
ita B 1. E 2 (ubl sententiam al. m. post add.); inconvenienti sententia VI. 2 ; inconvenientis sententia
cett. || l. 10. decretum) edictiim al. m. corr. decretum E 2. universi B 2. || l. 1 1 . valitari B 2.
Hac] ita B; Hee E2; deest VI. 2 ; Ac cett. hordo] ita B; ordo cett. umis] nus B 1. servetur VI.
2. 5. !! l. 12. litej iterum lite JEJ 2. VI. 2. 5. 35
X, 1, 5. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3 . 4. 5. (15). — l. 13. ANTIQUA] ita B 1. V3. 1 5 ;
deest cett. || l. 15. inrumperit E 2. VI.
X, 1, 6. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 13. 15. 16). — /. 17. ANTIQUA EMEN-
DATA] ita B 1 ; A NOVITA F 4 ; ANTIQUA NOVITER EMENDATA V8; ANTIQUA E2. V3. 1 5 ;
des. B 2. E 1. V 1. 2. 5. || l. 18. quis deest B 1. consortes E. terram] ita B. E 1 ; terra cett. 40
l. 19. domino — consentiente] nesciens vel sciens F 1 5 . 16. sciente] ita B. E 1. Pith.; nexiente E2;
nesciente cett. eonsentiente] cousciente B 2; absente B 3. V 8. terram] ita B 1. 2. E 1 ; terra B 3.
E 2. V. plantavit B 2. \\ l. 20. fecit B 2. ignoraverit] aut ignoravit E1. [{ l. 2 1 . sit consortis]
consortis sui sit V 1. 2. aliut] aut V1. || l 22. terre] terra B 2.

1) Poena pervastonis rei alienae ex leglbiis Romanis sumpta; cf. Cod. Theod. II, 26, 2 cum 45
Interpretatione. 2) Haec lex, quam hnitatur L. Burg. 31, et subsequentes spectant ad divisiones
terrae inter Romanos et Gothos saeculo V. factas; cf. Gaupp, 'Amiedlungen u. Landtheilungen*
p. 394 sqq.; Dahn, 'Konige' VI2, p. 55 sqq.; H. Bnmner, 'D. Rechtsgesch/ I, p+ 67.
 LEX VISIGOTHORUM X, 1,6—8. 385

Becc. Erv.] vineam seeurus obtineat. Si vero domino contradicente plantaverit, iuste X, 1,6.
perdat, qui rem alienam domino contradicente plantavit. Similis etiam et de edificiis
fonna servetur1.
Recc.desunt. En;.] Hoc tamen adicimus, ut ; si quicumque alteri terram vendiderit
aut donaverit sive commutatam acceperit, que tamen repperiatur quan-
doquidem non eius iuris fiiisse, qui dedit, si ille, qui terram ipsam
acceperit, in eadem terra domum edifieaverit aut vineam plantaverit
sive oliveta, horta vel pomeria fecerit, sive etiara si quid utilitatis ibi
aut laboris adiecerit, et dominus terre illius, cui terra ipsa debita fortasse
manebat, callidum se servans contestari noluit, aut fortasse longe com-
manens id Ipstim aut nescierit aut eontestari neglexerit, ut in postmodum
laboratum ibi auferre aliquid possit: dum hoc ipse, cuius eandem terram
esse patuerit, coram iudice propulsaverit, ab auctore, qui terram ipsara
iniuste alteri dedit, alteram et similem terram in duplo recipiat; et ille,
15 qui in eadem terra labores suos exercuit, id, quod laboravit > nullo
modo perdat.
Mecc. Erv.] VII. ANTIQUA. X, 1,7.
Si v i n e a m in a l i e n a t e r r a quis p l a n t e t , in qua s o r t e m non h a b e t .
Qui vineam in alieni fundi territorio, in quo ipse consors non est, sine per-
20 missione domini, sive per vim aut forsitan domino nescientem vel absente, planta-
verit, etiam si ei contradictum non fuerit, vineam, quam plantavit, amittat; quia
sufficere ei debet, quod ad duplacionem rei non addicitur, qui aliena pervasisse
dinoscitur.
XeecErv.] , VIII. ANTIQUA. X, 1,8.
25 De divisione t e r r a r u m facta i n t e r Grotum adque Romanum.
Divisio2 inter Gotum et Rorrianum facta de portione terrarum sive silvamm

X, 1, 6. l. 1. obtineat] possideat R 2. E 2. VI. 2. 15. iuste p.] iuste quod plantavit amittat
F l 6 ; iuste eam perdat Mad. || l. 2. dom. contradicente] d. n e s c i e n t e Bl; contra domino ennte
F 3 ; d. contraeunte F 1 5 . Lind. plantabit B 2. E 2; plantaverit E 1. et deest Pith. || L 4. Hoc
30 tamen et religua des. Jt 1. 2. 3. tamen] tantum E 2. si deest VI. 2. alteri] alterius VI. || l. 5. com-
mutatam acceperit] ita E 2. VI. 2. 3. 13. 15. 16. Pith.; commutatum acceperit E 1; commutaverit Mad.
l. 6. Me] ipse F 2 . || 1.1. terra] terram E 2. VI. complantaverit F 2 . 5. \\ L 8. horta] ita E. Pitlu
in textit; hortnm F 3 . Mad.; ortos F l ; hortos F 2 . Pith. in marrpne. vel] aut E 2. F l . 2. pomeria]
ita E 1. VI. 2. Fith. in margine; pomaria cett. si quid] quicquid F l . 2. utilitatis ibi] utilitate sibi
35 E 2. !| l. 9. adiecerit] exercuerit F 15. 16. || l. 10. contestare E 2. F 2. noluit] ita E. V\. 2;
noluerit cett. || l. 11. ipsnra] ipsut E 2- contestare E 2. neglexerit] ita E. VI—5. 15. 16; noluerit
Jfad. posmodnm E 2. | /. 12. ibi] ubi E 2; sibi F 1. 2. auferri F 1 . 2. eadem terra VI. 2.
l. 13. prop. coram iud. F 2 . nuctore] actorem E 2. 1 l. 14. semilem E\. dupplnm E2. recipiat]
restituat F 3 . 15. 16. jj L 15. qui in eadem terra] qui terram E 2; qui plantat vineam et in terra
40 F15. 16. exercuit] si {om, Vi) i n t e r d i c t u m n o n f u e r i t add. V4. 8. id deest E2.
X, 1, 7. Codd. B 1. 2. 3. E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 15. 16. 17. 18). — l. 17. ANTIQUA] ita R 1.
V 3; deest R 2. E. V1. 2. 5. || l. 18. alienam terram E 2. plantaverit Pith. sortem] consortem B 2;
ipse sortem F 2 . 1 L 19. Qui] jQuis F l ; Si quia F 2 . alienil alio E 2. fundi] fundus .R 2. territurio
JS1. quo] qna F l . non deest R2. |[ /.20. forsitam M 2. E 2. nescientem] ita R 1. E2; nesciente cett.
45 vel abs. des. R 2. absentem E 2. || /. 21. etiam si] sive etiam i? 2. ei deest V2. qtti] quia F l . 2.
l. 22. duplacione Rl', duplicationem R2. 3 ; dnplnm F 5 . pervasisse] ita R. E. VI—5. 15—18. Pith.;
praevaricare Mad. || l. 23- dinoscitur] cognoscitur VI. 2. 5. 17. 18.
X, 1, 8. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 15. 17. 18). — l. 24. ANTIQUA] ita R 1; deest
R2. E. VI. 2. 3. 5; NOVA LEX F 1 5 . || l. 25. Goth- pro Got- hic et infra E 1. V 1. adque] et
50 E 1. Piih. !| L 26. de portione] duplatione R 2.

1) Cf. M. Wolff, 'DerBau auffremdem Boden' p. 13 sq. 2) Cf. Gaupp L c. p. 397.

LL. Sect 1 . 1 . 49
 386 LEX VISIGOTHORUM X, 1, 8—11.

X, 1,8. Recc. Erv.] nulla ratione turbetur, si tamen probatur celebrata divisio, ne de duabus
partibus Goti aliquid sibi Romanus presumat aut vindieet, aut de tertia Romani Gotus
sibi aliquid audeat usurpare aut vindicare, nisi quod a nostra forsitan ei fuerit largi-
tate donatum. Sed qiiod a parentibus vel a vicinis divisum est, posteritas inimitare
non temtet. 5
X, 1, 9. Recc. Erv.] Ylffi. ANTIQUA.
De s i l v i s i n t e r Grotum et R o m a n u m i n d i v i s i s r e l i c t i s .
De 1 silvis, que indivise forsitan residerunt, sive Gotus sive Romanus sibi eas
adsumserit, fecerit fortasse culturas, statuimus, ut, si adhuc silva superest, tinde paris
meriti terra eius, cui debettir, portioni debeat conpensari, silvam accipere non recuset. io
Si autem paris meriti, que conpensetur, silva non ftierit, quod ad culturam excisum
est dividatur.
X, 1,10. Recc.Erv.] X. ANTIQUA.
Quod ea, que servus non iubente domino fecerit, excepto qnod lex
i u b e t , v a l e r e non poterit. 15
2
Quidquid serviis domino non iubente dividerit vel fecerit, excepto quod lex
permittit3, firmum non esse mbemus, si id dominus servi noluerit custodire.

X,l, 11. Recc.Erv.] XI. ANTIQUA.

Ut 7 qui t e r r a s ad c a n o n e m a c c i p i t , p l a c i t u m s e r v e t .
Terras 4 , que ad placitum canonis date sunt, quicumque suscepit, ipse possideat 20
et canonem domino singulis annis, qui fuerit definitus, exolvat; quia placitum non
potest inrumpi. Quod si canonem eoxistitutiim singulis annis inplere neclexerit? terras
dominus post suo iure defendat; quia sua culpa beneficiiim7 quod fuerat consecutus,
amittit, qui placitum non inplesse convincitur.

X, 1, 8. l. 1. probatur deest E 2. celebrata] eelata V 3. divisio ne] divisione li; dibisio 25

(ne om.) E2; divisio nec E 1. V. || l. 2. sibi deest B 1. presuraat aut vindicet] presumat usurpare
aut vindicare V15. de deest Ji 2. || l. 3. audeat] presumat i? 2. a nostra] de nostra E 1. JPith.;
dns B2; nostra F 3 . forsitam R 2. E 2. || l. 4. a vicinis] ita B 1. E 1; a deest cett. divisum] ad
usum E2. II l. 5. teratet] ita R 1. E2\ temptet E\. V 1; tentet alii.
X, 1, 9. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 13. 15. 16. 18). — /. 6. AXTIQUA] tta 30
H 1. F 3 . 15; deest B 2. E. VI. 5. || /. 7. Goth- pro Got- hic et infra El.Vl. || l. 8. indivise] in-
divisis E2; indivisis et 112. residerunt] ita 11 1. 2. E. F 3 ; recidere B 3; resederunt V 17. Pith.;
residuae enmt F 1 3 . 15. 16; restiterunt F l . 2. Mad. sive — sive] seu — sett B 2. El; seu — sive
E 2. V2; si seu — sive F16. eas] ea B 2. || l. 9. adsumserit] ita B 1. 2; presumserint et E 2.
VI. 5; presumserit et F 2 . 18; adsumserit et cett. fecerint F l . 5. 1] l. 10. terra — meriti des. B 2. Zb
terrara — conpensare E 2. VI. 2. || l. 11. qne] qui E 2. conpensatur E. quod] hoc quod VI. 2.
excisum] ita B; exisum E2; scissnm E\. VI. 2 ; scisum Mad.
X, 1, 10. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 15). — l. 13. AKTIQUA] ita B 1. F 1 5 ; deest
cett. 1 l. 14. que] quod E; de&st V2. || l. 15. poterit] potest B 1; poterunt V 2. jj l. 16. dividerit]
ita Bl. 2; diviserit B 3. E. V. [j /. 17. permittit] iubet VI. 2; iubet permitti E2; iubet et permittit 40
V 4; iubet permittit F 5.
X, 1, 11. Codd. B 1. 2. (3). E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 15. 16. 17). — /. 18. ANTIQUA] ita B 1.
F15. 17; deest cett. || l. 19. Ut deest B 2. E 1. accipit] ita B 1. E 1. F 1. 2; acceperit i7 2; accepit
cett. |j Z. 22. potest] ita B 1. F 5 . 15. 16; potest, tt« videtur, corr. oportet E 2; oportet B 3. E 1. F 1 .
ceff. canonem const.] annonas constitatas F 1 5 . 16. neclexerit] ite i?; neglexerit cett. |j J. 23. post] 45
«to ^ 1. 2. F 3 ; pro i? 3. ce«. eonsecuturus F l . || l. 24. amittat VI. implevisse V1.

1) C/V i . ^ur^. 13. 54, 2 ; 6 7 ; Gazigp ?. c. j9. 398. 2) C/. II, 5, 5. 3) Qf. V, 4,13;
7, 16. 4) (7f. c?(? ^ac / ^ e et subsequentibus Dahn, 'Studien' p. 105 et formulas epistularum pre-
cariarum collectionis Visigothicae, nr. 36. 3 7 , LL. Fonn. p. 5 9 1 . Siipplementitm praebet X, \, 19.
 LEX VTSIGOTHORUM X, 1, 12—14. 387

Recc.Erv.] Xn. AXTIQUA. X, 1,12.

De t e r r i s , que d e f i n i t o a n n o r u m n u m e r o p e r p l a c i t u m d a n t u r .
Si per precariam epistulam certus annorum numeras fuerit conprehensus *7 ita
ut ille, qui susceperat, terras post quodcumque tempus domino reformaret7 iuxta con-
5 ditione placiti terram restituere non moretiir.

Recc.Erv.] XIH. ANTIQUA. X, 1, 13.

Si i l l e , qui ad p l a c i t u m a c c e p i t t e r r a s , e x t e n d a t c u l t u r a s .
Qui ad placitiini terras suscipit, hoc tantuin teneat, quod eum terrarum dominus
habere permiserit, et amplius non presumat. Quod si culturas suas longius extendisse
10 cognoscitur et sibi alios ad excolendos agros forte coniunxerit, aut plures filii vel
nepotes in loci ipsius habitatione subereverint, aut campos, quos ei dominus terre non
prestiterat, occupaverit, aut silvam, que ei data non fuerat, propter excolendos agros
aut conclusos aut facienda forsitan prata succiderit: quidquid amplius usurpavit, quam
ei prestitum probatur, amittat? et in domini consistat arbitrio, utnim canon addatur,
15 han hoc, quod non prestitit, dominus ipse possideat. Quod si tantummodo alicui
ager sit datus, et data
Hecc.] silva non fuerit, sine iussn domini JEw.J silra vel campus non fuerit, sine iussu
niliil de silva qui agrtim suscepit tisurpet. dommi nihil de silva vel campo qui agrum
suscepit usnrpet.

20 Recc. Erv.] . XTTTT. ANTIQUA. X, 1,14.

Si inter eum, qui dat et accipit t e r r a m aut silvam, contentio oriatur.
Si2 inter eum, qui accipit terras vel silvas, et qui prestitit, de spatio, unde
prestiterit, fuerit orta contentio, tunc, si superest ipse, qui prestitit, aut, si certe

X, 1, 12. Codd. Jil. 2. (3). E1. 2. VI. 2. 3. (4). 5. (15. 16). — l. 1. ANTIQUA] ita B 1.
25 F 1 5 ; deest B 2. E. VI. 2. 3. || l. 2. diffinitio V 1. dantur] servet B 1. || l. 4. snseiperat li 1.
reformaret] ita B 1. 3. E 1. V2. 15. 1 6 ; reformare B2; reformet cett. [| l. 5. terram] terras B 2. 3.
E. VI; tentis V 2; qui accepit add. Mad.
X, 1, 13. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (8. 13. 14. 15. 16). — /. 6. ANTIQUA] ita
Bl. F 1 5 ; NOVITA F 4 ; NOVITER EMENDATA V8; deest cett. || 1.1. accipit B1.V2; acceperit B 2.
30 et ext. V 1. |j l. 8. terram B 3. V1. suscipit B 1 ; susceperit E 2. V 1. |j l. 9. permiserat E1;
permittit E 2. F l . 2. culturas suas} ita B. E. VI—5. 8. 15. 1 6 ; terras culturae Mad. || l. 10. con-
iunxeritj ita B 2. 3. E 1. F 1 3 . 14. Pith.; coniunexerit B 1 ; conduxerit cett. filios F 2. || l. 11. in
loco B 1. • subcreverint] ita B \. Jlad.; successerint B 2. E. VI—5. 8 ; susceperit i? 3. aut] et aut
F 2 . j| l. 12. prestiterit F 2 . data] donata B 1; datnm F l . agros aut conclusos] agros concludendos
35 F 1. 5 ; vel conchtdendos agros F 2 . || /. 13. saccederit B 2 ; successerint E 2. usurpaverit F 2.
l. 14. probaturj fuerat F l . 2. 4. 5. 16. arbitrium B 1. addaturj atatur B 1 ; deest F 3 . (! l. 15. han
hoc] ita B 1 ; hanc hoc B 2. E2\ an hoc cett. nonj dominus E 1 ; tlomino Pith. Quod si] ita B.
E 1. F 2 . Pith.; Si cett. \\ l. 16. ager sit datus] agros insistat E 2. || /. 17. silva — usurpet (col. \) B.
silva — usurpet (col. 2) E. VI. 2. || /. 18. vel de campo F l . || /. 19. suscepit] cepit JHth.
40 X, 1, 14. Codd. B 1. 2. (3). El. 2. VI. 2. 3. 4. (5. 8. 15. 16). — /. 20. ANTIQUA] ita B 1.
F15; FLS ECDS KEX Fl; FLS GLS RC REX F2; FLS RCS REX F 8 ; FLS GLS REX F4;
deest B2. E. V3. || l 21. dat] det F l . || l. 22. accipit] accepit B 2; dat et accipit E 2. V 2. 3.
vel] ita B. E. V 2; aut alii. de spatio] de ispatio B 1; de eo spatio B 3 ; det spatium E 2. F 2;
de spacium F l . |j £ 23. et si fuerit £ 2 . superest] ita B. E. F 2 ; snprestis est F 3 ; superstis est cett.

45 1) In fonnulis precariarum p . 3 8 6 , n. 4 allegatis certus ctJinorum nnmerus non com-

prehenditur. 2) V. interpretationem legis huius, quam dedit Aug. Meitzen, 'Volkshufe u.
Konigshufe' (extractiim ex 'Festgabe fiir G. Hanssen zum 3 1 . Mai 1 8 8 9 ^ p . 17 sqq., et Dahn,
'Konige' VI*, p . 5 6 .
49*
 388 LEX VISIGOTHOKUM X, 1, 14. 15.

X, 1, 14. Recc. Erv.] mortuus fuerit, eius heredes prebeant sacramenta, quod non amplius autor
eorum dederit, quam ipsi designanter ostendant. E t s i c , postea quam iuraverint,
presentibus testibus ei, qne observentur, signa constituant, ut pro ea re deinceps nulla
accedat causatio. Si vero consortes eius non dignentur iurare aut forte noluerint vel
aliquam dubietatem habuerint, quantum vel ipsi dederint vel antecessores eoruin, ipsi, 5
ut animas suas non condemnent, nec sacramentum prestent, sed ad tota a r a t r a l
quantum ipsi vel parentes eorum in sua sorte susceperant, per singula aratra quin-
quagenos aripennes 2 dare faciant, ea tamen conditione, u t , quantum occupatum
habuerint vel cultum, mixti 3 qiiinquaginta aripennes eoneludant. Nec plus 7 quam
eisdem mensuratiim fuerit aut ostensnm, nisi terrarum dominus forte prestiterit, 10
audeant usnrpare. Quod vero amplius usurpaverint, in duplum reddant invasa.

X, 1, 15. Recc. Ei*v.] XV. ANTIQUA.

Ut, qui ad e x c o l e n d u m t e r r a m a c c i p i t , s i c u t i l l e , qui t e r r a m dedit,
i t a et i s t e censum exolvat.
Qui4 accolara in terra sua susceperit, et postmodum contingat, ut ille, qui 15
susceperat, cnicumque tertiara reddat, similiter sentiant et illi, qui suscepti sunt, sicut
et patroni eorum, qualiter nnumquemque contigerit.

X, 1, 14. l. 1. sacramenta] ita B 1. E \. VI. 2. Pith.; sacramentum cett. antor] ita B 1; deeat
E 2; aiictor cett. || /. 2. ipsi designanter ostendant] prosignator ostendit E 2. ostendantj ita B 1; osten-
dunt cett. || l. 3. ei] ita B. E. V 1. 2. 3 ; eis Pith.; deest Mad. observantur F 2. et signa V 1. 20
l. 4. accidat V 2. consortes eius] constanter al. m. corr. consortes eius E 2. eius] aut add. E1. V.
dignantur F 2. vel] ita B. E. VI; atit Mad. || l. 5. qnantum] vel quantum V 2; quam H 2.
l. 6. ut] aut E; aut corr. ut V2. nec] per B 1. ad] ita B. E. V 2. 4; deest VI. 3. Mad. \\ l. 7. iu
suam sortem E 2. VI. per singula aratra] pro singulis aratris F 1 6 ; des. V 5. H l. 8. arripennes dari
V 1. faeiant} debent E\. Pith. conditione] ratione B 3. F 3 . |j l. 9. culti V2. mixti] ita B 1. 2. 25
E 2. VI. 3. 4 ; mixtum V 2; sen mixtum _R3; mixii El; mixu JPith.; nisi Lind.; iuxta sine nlla varla
lectione Mad. 0 /. 10. in eisdem Fith. hostensum .B 2. E 2. VI. aut] ad F l .
X, 1, 15. Codd. B 1. 2. El. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 15. .16. 18). — l. 12. ANTIQUA] ita B 1.
F 1 5 ; FLS VAMBA F 3 ; deest cett. |j l. 13. Ut deest B 1. E 1. excolendam E \. VI; colendam Pith.
accipit] accepit E2; snscipit E 1. F 1 . 2; suscipiat F 3 . |j l. 14. iste deest Pith. censum] consensixm 30
B 2. li l. 15. accolam in] agricolam in F 1 6 ; ad excolendam E2; ad excolendum F l . 2. terram E.
V 2. sua] sitam E\; deest E 2. VI. 2. susceperit] acceperit F 2. 1 l. 16. tertiam] tertinm E 1;
terram F 16. 18. similiter — sunt des. E 1. Pitfi. sentiant] ita B 1. 3. E 2. V \. 2. 3. 5. 8. 15.
16. 18; sententiant B2; sint Mad. illij hii F 2 . lj l. 17. contingerit E2. VI. 2.

1) Aratrum, maior agri mensura (Thesaunis linguae Latinae II, col. 4 0 0 ; 'modulus agri 35
cidti'). Cnm de unoquoque patroni aratro 50 semiiugera colono deputenhir, 50 iugera unwn
aratrum, aequale fere manso ?wstro ('Hufe'), ejffecisse videntur. 2) Aripennis h. l. est semi-
iugerum. Cf. Isidori Origines XV, 15, 4 ; Actus quadratus undique finitur pedibus centiun viginti.
Hunc Baetici arapennem (sic!) vocant; 5 : Actus duplicatus iugerum facit . . . Iugerum autem
constat longitudine pedum ducentorum quadraginta, latitudine centum viginti. Cf. p. 342, n. 2. 40
3) Mixti vocantur aripennes, quippe qui tam ex terra culta, quam ex terra inculta sumanhir.
4) Rubrica neglecta textus ita est interpretandus: Si Gothus, praeter cdias terras etiam tertiam
Romani cuiusdam tenens (cf. c. 16J, accolam suscepit eiqne aliquam partem possessionis suae
excolendam concessit, postea autem tertiam Romano restituere cogitur, non solum de terris, quas
liberas tenult patronus, sed etiam pro portione de eis, quas accolae concessit excolendas, tertia 45
reddi debet. Similiter legem intelligunt etiam Gaupp l. c. p. 405 sq. et R. Satteilles, 'De Fetablissement
des Burgundes (Extrait de la revue JBourguignonne de V'enseignement superieur a. 1891,1' p. 74 sqq.
80 sq. Dubitat A. Helfferich, ' Westgothen-Recht' p. 109 sq. propter rubricam, quae tertiam pro
ce?i$u accipit. Equidem vero opinor auctorem rtibricae Meccessvindianae errasse.
 LEX VISIGOTHORUM X, 1, 16. 17. 389

Reec.Erv.] XVI. ANTIQUA. X,l,16.

Ut, si Goti de Romanorum t e r t i a m q u i p p i a m t u l e r i n t , i u d i c e i n s i -
s t e n t e Romanis c u n c t a reforment.
1
Iudices singularum civitatiim, vilici adqtie prepositi tertias Romanorum ab illis,
5 qui occupatas tenent, aiiferant et Romanis sua exactione sine aliqua dilatione resti-
ttiant, ut nihil fisco debeat deperire; si tamen eos quinquaginta annomin numerus
aut tempus non excluserit2.

Recc. m«v.] XVn. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. X, 1,17.

De m a n c i p i o r u m
a g n a t i o n i b u s d i v i d e n d i s adque eorum p e c u l i i s p a r -
io c i e n d i s et d e c e r n e n d i s .
Providentissime iustique iuris est, ut formam inveterate censure, que ab equi-
tatis ratione dissentit, novellis etiam sanctionibus emendemus, nec inmerito prius
nascendi causas nos expedit arbitrari et ita demum legem ponere nascituris. Si enim
filius ab utroque parente gignitur et creatur, cur idem ad conditionem tantum per-
15 tineat genetricis, qui sine patre nullatenus potuit procreari ? Hac rationabiliter nature
lege conpellimur agnationem ancille, que servo alieno eoniuncta peperit, inter utrosque
dominos equaliter dividendam3. Quod si unus tantum filius ab eisdera parentibns
fuerit proereatus, quoniam ambobus dominis modo placito non poterit deservire, hisdem
filius aput matrem usque ad etatis annum duodecinmm edocetur, donec etas eius in
20 exercendis laboribus ferre servitium pubertatis incipiat. Post hec autem dominus
ancille domino servi, cui hec ancilla coniuncta est7 pretium ex medietate persolvat,
quantum hisdem filius a bonis hominibus valere fuerit estimatus. Similis fonna
servetur et de ceteris filiis, qui inpari numero fuerint procreati. Peculium vero
mobilis rei7 quod servris et anciEa profligaverint sub contubernio constituti, utrique

25 X, 1, 16. Codd. B 1. 2. (3). E 1. 2. VI. 2. ( 3 . 4. 5. 8. 15. 16). — l. 1. A N T I Q U A ] ita B 1.

F 1 5 ; des. B 2. E. VI. 2. 3. 4. \\ l. 2. Gothi E\. VI. tertiam] ita B 1. E 2; tereiis V2; tertia cett.
tnllerint B 1. || L 4. Iudiees] Iudices, al. m. jpost siiperscr. insistente E 2; Insistente iudice V 4.
vilici] ita B. E; villarum prepositi F 1 6 ; villici cett. tertias] ita B 2. E. VI. 2. 15. Pith.; tertia B 1;
tertiam .R3; terras Mad. || l. 5. Eomani B 1. exactione] ita B 1. E 1. 2 (man. pr.J. VI. 2. 8. 15.
30 16. Pith.; exactatione B2; executione E 2 fman. al.). 3Iad. dilatione] excusatione F 4 . [[ l. 6. deperire
deest VI; reperire V3. numerus aut des. V2. |{ 1.7. excluserat V 2.
X, 1, 17. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 15. 16). — l. 8. FL. — REX] NOVITA
F 4 ; 2?OVA F 8 ; AXTIQUA NOVITEK EIIEKDATA F 1 5 ; dm. E 2. VI. 3. 16. FL.] GLO add., sed
era*. B 2. CHIOT).] CHINDS B 1; CHINDASVINTHUS B2; CIN E 1. || l. 9. agTiitionibus E. Pith.
35 l. 11. Providentissime] ita B 1. 2; Providentissimi B 3. E. V. fonna E 2. VI. 2. jj /. 12. sanetionibus]
lepbus F16. |! l. 13. nos] non ^ l ; deest B 3. F 3 . Pith. nascituris] secuturis F 2. |j l. 14. utra-
que E. ad] a B 1. |j l. 15. genitricis E 2. F. Hac] Ac F 2 . |j /. 16. conpelHmus F l . agnationem]
ita B 2. V2. 3 ; agnatione B\; agnitionem E. VI. Pith. iuncta Pith. pepererit ^ 3 . E 1. Pith.
l. 17. dividendum VI; dividant E 2. F 3 . || /. 18. potuerit F l . 2. hisdem] ita B 1. E2; iste E 1.
40 Plth.; isdem V 1. 2; sed B 2; idem cett. li l. 19. etates annorum E 2; etatem annorum V 1. 2.
edocetur] ita B 2. E2; aedocetur B 1; edoceatur B 3. Pith.; edueetur cett. || /. 20. Post hec] Post
ea B 2; Post hoc J? 3. |) Z. 21. cui] cuius J J 1 . F 2 . li l. 22. hisdem] isdem E 1. F l . hominibus]
omnibns .ft 2. F 2. extimatus / ^ 2 . E 2. V 1. 2. |J J. 24. contubernio] »7a i?. E. VI. 2. 3. 5; tino
cont. Jfad. Titrique doraino] ad xitrosque dominos Pith. utrisque i? 3. E \; ntriusque E 2. V 1.

4» 1) Lex haud dubie Euriciana. 2) Cf. X,1,\. 3) Rationem liberorum inter patris
et mcitris dominos dividendorum Chindasvindiis fortasse a Romanis recepit; cf. Iust. Nbv. 1 5 6 , c. 1.
1 6 2 , c. 3 ; II. Brunner, 'Zeugen- u. Inquisitionsbeiveis' p . 8 3 , n. 3 . Modus divisionis legis
nostrae macfis cwn iure novellarum quam cum hire antehtstiniano convenk; cf. Cod. Theod.
V, 1 0 , 1 ; Nov. Valent. III. M, § 1 9 ; Ed. Theoder. c. 6 7 .
 390 LEX VISIGOTHORUM X, 1, 17—19.

X, 1,17. Mecc. Erv.\ domino decernimus pertinendum. Sane si in fundum alterius donrini, ad
cuius iura idem servus vel ancilla non pertinent, preter edificium agrumque vel
aliquid, quod esse possit inmobile, a servis talibus in re mobili fuerit conquisitiini,
non aliter quam agnationem rem Imiuscemodi equaliter eomm domini sibi debeant
vindicare. Quod si unns ex his dominis contubernia famulorum fiierit conatiis in- 5
rumpere, statim eos separare non differat, ea tamen condicione servata, nt7 postquam
ad dominorum cognitionem contubernia servorum pervenerint, si eos in hoc dominomm
volumtas perseverare noluerit, infra anni spatium ipsut contubernium resolvere- non
morentur. Cetenim si hoc rationabile tenipus, quod hac lege indultum est? neclegentia
dominorum excesserit, qiiidquid post expletum annum fuerit procreatum, utiiqiie domiiii 10
equaliter inter se sexus, numeri vel etatis contropatione noverint dividenduni. Quod
si supra annum tempus excesserit, et lioc unus dominus vel ambo neseierint, quod-
ciunque nasci potuerit, similiter in divisionis equali portione manebit.

X, 1,18. Iiecc.Erv.] XVTH. FLAVIUS GLOBIOSUS RECCESSVINDUS EEX.

Ut p e c u l i u m et p e c u l i a r e ad unam i n t e l l e g e n t i a m h a b e a t u r . 15
Sepe contentionis acie inprobos vidimus sinceram intellegentiam desecare, que
ut repelH possit, conpendio brevitatis uti sic convenit. Omnis ergo res7 que mobilis^
inmobilisque consistit, cuiuscumque fiierit generis sive forme, an peculii, an peculiaris
nomen habuerit1, unius intellegentie vim evidentiamque obtineat, ut ex lioc omnis de
mobilibus imnobilibnsqiie rebus intentio conquiescat. 20

X , 1,19. JRecc. Biv.] XVnn. FLAVIUS GLOEIOSUS RECCESSVINDUS BEX.

Si pro a c c e p t i s r e b u s p r o m i s s i o non s o l v a t u r .
Si 2 quis terram, Tineam aut aliquam rem aliam pro decimis vel quibuslibet
commodis prestationibusque reddendis per scripturam aut quamcumque definitionein

X, 1, 17. /. 1. dominis B 3. E 1. fundo B 3. F l . 2.' <ad cuins] alicuius F l . j| /. 2. iura] 25

iuram B 1; iure E 1; ius Pith. isdem E \. |j /. 3. aliqnid quod] quidquid Jt 2; aliud quod Pith.
inmobilem B 1. jj l. 4. agnationem] agnatione B 1; agnitionem E 2; actione Y 3. debent F 2 .
/. 5. vendicare VI. hunus B 1. hisj eis E 2. \\ l. 6. differant E 2. Y\. 2. || 1.1. ad dominorum
eognitionem] a dominorum cognitione B 1. || l. 8. ispatium B 1. ipsut] ita B 1. 2. E2; ipsnm cett.
resolvere] persolvere Yl. b; persolvere al. m. corr. resolvere E 2. |j /. 9. moretnr B 2. hac] liec B 1. 30
neclegentia] ita B 1; necligentia B2; neglegentia E2; negligentia alii. |j l. 10. excesserit] excusserit Y2.
ex h i s quicquid VI. 2. p r o l a t u m v e l procreatnm Yb. utrique] titriusque E 2. Y \. |j l. 11. inter
se des. B 2. E 1. F 3 . Pith. numeri vel etatis des. V 1. \) l. 12. supra] ita B 1. E 2; sxtper cett.
l. 13. divisi[onis equali portione] unds inclusa abscisa des. B 1. divisione VI.
X, 1, 18. Codd. Bl. 2. (3). El. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 15. 16). — l. 14. FL. — REX] AN- 35
TIQUA F 1 5 ; des. E 2. F 3 . 16. FL. deest V 2. GLOK. deest V 1. 2. 5. EECC.] RECaDS B 1;
KECCESSVINTHUS B 2; REC El; RCDS F l . 5; RCS F 2 ; R F 4 . || /. 15. intellegentiam] ita B.
E\; intelligentiam alii; et similiter infra. jj /. 16. contentionis] contemptionis El; contemnens corr.
contemtiones E2; intentionis F 3 . 15. 16. acie] aciem i ? 3 ' apice Jlad. videmus B 2. E 2. F 2 .
desecare] de secnlare B 1; deserere Pith. || /. 17. repelli] ita B 1. E2. F l . 2; refelli cett. uti] nt E\. 40
sic] si B 1. El; deest Pitk. || l. 18. an — an] ita B. E. VI. 2. Pith.; aut — aut Mad. |J /. 20. rebus
deest E\. Pith. intentio] contentio F16.
X, 1, 19. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. (4. 5. 8. 15. 16). — l. 21. FL. — EEX] ANTIQUA
F 1 5 ; des. E 2. F 3 - GLOE. deest VI. EECC.] EEC0DS B 1; EECCSTHUS B 2; REC E 1; RCDS
F 5 ; CHDS F l ; CHNDS F 2 ; CHS F 8 . |j /. 24. reddendis] retentLs B 1. qnacamqne B 2. 45

1) Cf. Form. Visig. nr. 6, LL. Form. p. 578: cunctoque peenlio vel peeuiiare vestro.
2) Hanc legem novellam Reccessvindus ad antiquam X, 1, 11 supplendam tulit.
 LEX VISIGOTHOEUM X, 1, 19; 2, 1. 391

Jiecc. Evv.\ ita ab alio acceperit possidendam, ut ille, qui dat, sic sub alicuius exolu- X, 1,19.
tionis debito det, ne videatur ius rei sue amittere voluisse, quidquid debet, qtd rem
accepit, etiam sine sollicitudinem dornini ipse sollicitus reddat. Nam quamvis consue-
tudo vel promissio exoluta non fuerit, de rebus suis pars dornini excludi non poterit,
5 quia non volumtate istius, qui dedit, sed fraude illius, qui rem accepit, videtur com-
motio rei domino conmoveri. Si vero ille, qni rem accepit, consuetudinem aut pro-
missionem differet adinplere, quodcuraque de promisso vel consueto debet, rei domino
in duplum exolvat. Nam si ita reddere promissum aut consuetiim dissiinulet, ut
dominum rei legum temptis excludat, usque ad quinquaginta annos rem cum aumento
io solius laborisr quod ille fecit, amlttat.

Recc. Erv.] II. TITULUS: DE QUINQUAGENARII ET TRICE^NALIS

TEMPORIS INTENTIONE.
I. Ne post L annos sortes Gotice vel Romane amplius repetantnr.
II. Ne mancipia fugitiva post L annos ad servitium revocentur.
15 III. Ut omnes cause trieennium concludantur.
IIII. Ut exceptis fiscalibus servis tricennale tempus valeat in omnibus causis.
V. De intermptione tricennii.
VI. Ne triceimale tempus inpediat religatis.

Recc.Erv.\ I. ANTIQUA. X, 2,1.

20 Ne p o s t L a n n o s s o r t e s G o t i c e v e l R o m a n e a m p l i u s repetanttir.
r
coa.Eur.2Ti. Sortes Gotice et tertia Romanorain, que intra L annos non fuerint revocate, millo
modo repetantur1.

X, 1, 19. /. 1. exohitionis] executionis E 2. VI. 2; executoris V 4. |j l. 2. debito] debitum

/»2; devita E 2. ins rei sue] ita R 1. VI. 2; iure sne E2; huius rei sue .B 2. E 1; huius rei sne
25 u s n m Piih. quidquid] sed q. £ 1. Pith. |j l. 3. accepit] ita B. E; accipit cett. sollicitudinem]
ita R. E2; sollicitudine cett. sollieite E1. || l. 4. suas R 1. j| l. 5. rem deest JS 1. videtur —
accepit des. VI. videtnr] itu R. E. F 2 . 3. 8; videatnr Jlad. commotio] contentio V2. 4. 5. 8; com-
motio al. m. corr. contemtio E 2; conscio V 3. jj l. 6. Sin V 2. |j l. 7. differet] ita li 1; differat cett.
promisso] promissioue R 2. F 1 5 . 16; promissio E2. VI. consueto] cousuetndo E2; constituto E 1.
30 Pith.; consuetudine V 15. 16. |j l. 8. ita] iterum R 1. dissinmlet] d e b i t u m add. E 1. Piih.
l. 9. domino R 1. quae usque E 1. ad deest R 1. . quinq.] L E 2. V. rem] suam add. E 1. Pith.
anmento]'ito R; aucmento E2; augrnento cett. || /. 10. ille} ita R 1; illi R 2; illic E. V. facit E 2.
admittat E 1.
TIT. II. Lemma. Codd. 111. 2. E 1. 2. VI. 2. — /. 11. QUINQUAGINARII R 1; QUINQUA-
35 GENAKIIS R 2. E 1. TEICENNARIIS E; TRICENNARII V. || l. 12. TEMPORIBUS R 2; TEM-
PORIIS E2. INT.] TIONE R 1; EMTIONEM R 2; TEMPTATIONE E 1; INTEMTIONE E2.
Index capitulorum. Codd. R 1. 2. E1. 2. — / . 1 3 . L] quinqunginta i?. Gotice] Cotice R 1;
Gothic^ ^ 1. amplins rep. des. R 2. amplins] prins JE7 2. || /. 14. fugitiba R 2. E 2. L] quinqua-
ginta R 2. E1. revocentur deest R 2. jj ^. 15. tricenninm i? 1; tricennii R 2. concludantur deest
40 R 2. l| /. 16. excepto R 2. in o. causis dest. R 2. jj l. 18. relegatis E 2.
X, 2, 1. GxM. .Bl. 2. E\. 2. V \. 2. 3. 4. (5. 8. 15. 16. 17). — l 19. ANTIQUA] ita R 1.
T'3. 8. 15. 17; (Z«es£ i? 2. E. VI. 2. 4. 1 /. 20. L] qninqnaginta R 2. E 1. V 1; et ita infra. Gothice
E 1. V 1. 2; e£ iVa infra. amplius] prius al. m. corr. amplius E 2. |} /. 21. et tertia] ita R. El;
tertia J&2; etiara et VI. 2; et T'4. iWt.; et tertie ce«. !j /. 22. intra] ita B. E\. F 3 . 16. 17. Pith.;
45 in E2; infra ce«.
 392 LEX VISIGOTHORUM X, 2, 2—4.

X, 2, 2. Becc. Erv.] H. ANTIQUA.

Ne mancipia fugitiva post L annos ad servitium revocentur.
cod.Eur.2i7. Mancipia ffugitiva, que intra quinquaginta annos inventa non ftierint, non liceat
acl servitium revocare 1 .

X, 2, 3. Becc. Eh*v.) m. ANTIQUA. 5

Ut omnes cause t r i c e n n i u m concludantur.
r
cod.Eur.ib. Omnes causas, seu bonas sive malas1, aut etiam criminales, fque infra XXX annos
definite non fiiermt, vel mancipia, que in contentione posita fuerant1 aut sunt,
Becc. desimt. j JE&i?.J ab alio tamen possessa,
Recc. JEii?.] si definita adque r exacta* non fuerint, nullo modo repetantur. Si qitis1 10
autem rpost hunc XXX annorum numemm causam movere temtaverit, ste numeras ei
resistat, et libram auri cui rex iusserit coactus exolvat1.

*) F4. 8 addunt: aut vendicata.

X,2,4. JSeecJBrv.] HH. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVIKDUS KEX.

Ut e x c e p t i s f i s c a l i b u s s e r v i s t r i c e n n a l e t e m p u s v a l e a t in oranibus 15
causis.
Sepe * conpetentis indebita resolutio iuris evanescere facit statum iuste posses-
sionis, et quod milla generis nobilitas decorabit, indebita licentia libertati contradidit.
Tricennalis ergo transcursio temporum cum tam constanter inolevisse videatur in
negotiis actionum, ut non iam quasi ex institutione humana, sed veluti ex ipsarum 20
rerum videatur processisse uatura, ideo valitura sanctionis huius eternitate decemitur:

X, 2, 2. Codd. Bl. 2. E 1. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (15. 17. 20). — /. 1. ANTIQUA] ita JS 1. F 3 .

15. 17; deest B 2. E. V 1. 2. 4. || l. 2. revocentur] repetantur V 3. 15. 20. || l. 3. intra] ita B 1;
infra B 2. E. VI. 2.
X,.2, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (8. 15. 16). — l. 5. ANTIQUA] ita B 1. V8. 15; 25
deest B 2. E. VI. 2. 3. 4. 5. || l. 6. causas B 2. tricennio] tricennium B 1: a tricennio i? 2. con-
eludatur B 2. || l. 7. Omnes caiisas des. V 2. causas] ita Eur. et B. E 1; cansa E 2; cause cett.
bonas — malas] ita Eur. et B. E; bone — male cett. intra] ita Eur. et B 2. E 1; infra cett.
l. 8. faerint] ita Eur. et B 1. VI. 2; fnerant cett. contentione] contione V 2. aut non sunt V 8.
l. 9. ab al. t. possessa des. B. jj Z. 10. si clefinita] si infra tempns diffinita V2. |) / . 1 1 . ste] ita B 1. 30
E2; iste ceU. |[ L 12. iusserit] roluerit F16.
X, 2, 4. CbdtZ. El. 2. E\. 2. F l . 2. (4. 5. 6. 8. 17. 18). — /. 14. FL. — REXj des. E 2.
F 6 ; NOVITA F 4 ; NOVITEK EMEKDATUS add. V 5; ANTIQUA KOVITEE EMENDATA m?t?.
F17. GLOK. deest VI. EECC.] RECeDS J2 1; RECCESSVINTHUS ^ 2 ; RECHDS F l ; RCHDS
F 2 ; RCDS F 5 . 17. || /. 15. excepto B 2. tricennali B 2 ; trecennale E 2. || l. 17. conpetentis] 35
contemptis E\. F17. Pith. resohitio] ratio B 1. evaniscere B 1. statum] statutnm tempus E 1.
F 2 . 8. 17. .FftA. || /. 18. et deest B 1. quod] quem F 2. generisj ito i?. £ . VI. 2. 4; deatf J/aJ.
decorabit] ita B. E 2; i. c. decoravit, y«od praebent cett. libertati] Hberati B 1; libertate B 2. Pitli.
contradidit] ita E 2. V 2. 18; contradit B2; contradieit E\. VI. 5. Pith.; contrarii B 1; contrait cett.
l. 19. cum tam] cuncta E. V\. 2; cunctarum firmiter V 18; cnm iam sic Pith. inolivisse videatur 40
B 1; inolevisse videtur F 2; inoleverit JRffA. in negotiis — rerum videatur (/. 21) de$. E 1.
/. 20. actionum] ita B 1. i? 2. F 1. 2. 17. Pith.; accionnm ^ 2 ; sanctionum .MK?. ex institutionem
humana iZ 2; ex Instittitionibns humana V 2; ex instractione linmana V 2. ipsa rerum] ipsaram V 2.
l. 21. precessisse B 1. decernimus F l . 2. 4. 18.

1) Beccessvindus hanc legem antiqtnori siibstituisse videtur, qua, ut crediderhn, tricennatis 45

praescriptlo a rerum fiscalium vindicatione excludebatiir.
 LEX VISIGOTHORUM X. 2, 4. 5. 393

Becc. JErv.] ut, si p e r tricennii tempiis s e u fiscus de quorumlibet iure quodcumque X . 2 , 4 .

tenuerit, sive
Recc.] qnilibet d e fisci j -Erv.] qtielibet de fisci, extra mancipiis fisca-
libus,
s Recc. JEvv.] a u t cuiuspiam rebus aliquod fortasse possederit 7 perenni sibimet iure vin-
dicet et retentet, n e c contra hunc numeruin, i n quo etiam veritas perfecte conpletur
etatis, adtemtet conmoveri v o x cuiuscumque petitionis. Servi vero fisci,
Recc. desunt. | Erv.\ quorum d e stirpe servili evidens origo patuerit,
Recc. Xh*v.] resoluti adque p e r diversa v a c a n t e s , quamvis nibil i n pensione tributi
10 persolverint ? quamvis fuga vel latebras seu patrocinio quoramcumque defensi latuerint,
servitutis condicionem n o n e r a n t penitus evasuri, sed i n originem pristinam absque
temporum preiudicio redigendi, a b huius sententia legis illis tantnmmodo segregatis 7
qui percipere meraerint regia conlatione remedia libertatis.

iVroi?.] FLAVIUS EGIGA KEX. X, 2, 5.

15 De prefixo annorum n u m e r o , quo fiscales servi p o s s i n t ad
servitium r e p e t i .
1
Abrogata legis illius sententia, qua de iiscalibus servis precipitur, ut
absque preiudicio temporum in servitutis pristine originem redigantur, id
novo sanctionis edicto decernimus, ut idem ipsi fiscales servi, quos per
20 XXX annos inter presentes aut quisque possederit, aut ipsi coram positi pre-
dictum annorum numerum nullo dominante transierint, vel hi etiam, qui per
diversa vagantes sine aliqua tributi vel servitii inpensione quinquagenariam
annorum metam pervagando excesserint, nullo modo sint ad fisci servitutem

X, 2, 4. l. 1. ut] quod B 1. fiscum F 2 . quorumlibet] quolibet B 1. F 6. Fith. in marg.;

25 corumlibet B 2. E2. quodcumque] quicumque VI. || 1.2. detenuerit E 2. sive] seu E 1. || l. 3. qui-
libet de fisci (col. 1) B. quilibet] ita B 1; qualibet B 2. quelibet — fiscalibus (col. 2) E. V. quelibet]
quodlibet VI. 18; quidlibet V 2. de fiscis V 1. 2. mancipiis fiscalibus] ita E; mancipia fiscalia V.
l. 5. cuiuspiam — aliquod] qiiidpiam de rebus alienis V 18. cuiuspiam] qnispiam E 2. V1. 6. de
rebus F l . 2. aliquid VI. 2. Pith. possideret B 2. E 2. perennis B 1. sibimet] ipsi add. al. m. E 2.
30 vendicet VI. 2. |f l. 6. retentet] retemptet El. VI; retineat F18. nec] ita B. E\. VI. 2. 18. Pith.;
ne E 2; et nec Mad. |[ l. 8. quoram — patuerit des. B. servili evidens] servile videns E 1. 2.
patuerit] pueri E 1. j| l. 9. resoluti — vacantes] des. V1. 2. 5. 18; al. man. post add. E 2. vacantes]
ita B 1. E; vagantes cett. \\ l. 10. quamvis] qtiasvis B 1. fugam E. latebras] ita B. E. V 2. patro-
cinia V 2. defensi] defensio B 2. ji /. 11. servitutisqne V 1. condicione B 1. |J l. 12. retig-endi
35 B 1. sententiam B 1; sententie E 2. legis Hlis tantummodo segregatis] leg^is h u i u s tantummodo
e r u n t segregati V2. \\ l. 13. meraerint] ita Bl; v a l u e r i n t cett. reme[dia libertatisj uncis inclusa
abscisa B 1.
X, 2, 5. Codd. V2. 3. 4. 5. 13. 14. (15. 16. 17. 18). — l. 14. FL. — EEX des. V2. EGIGA]
ita F 4 ; WAMBA F 3 ; GLS EGICA F 5 ; EGICA cett. |j l. 15. numero] terapore F 1 5 . 16. possint]
40 debeant F15. 16. || l. 17. Abrogatis legibus quod de F 3 ; Abrogatis legis etc. V4. qua] que V 13.
ut] aut F 1 3 . || l. 18. preiuditio F 2 . pristinem F 2 . origine F 1 3 . 14. redigantur] redueantnr F15.
I. 19. novo deest V2. sancionis V 2. decernitur F 3 . 5. 13. quos] qtii F 2 . j[ /. 20. aut quisque
possederit des. V2. 4. 5. aut ipsij et ipsis F 2 . ipsi c. pos.] ipsis coram positi dorainls F 2 . coram
positi des. F 1 3 . 14. [i l. 21. dominante] . . . nante F 2 . qui deest F 1 3 . 14. || l. 22. diversa vagantes
45 loca F 2 . servitii] servituti F 1 3 . 14. qninqnagenariam annornm metam] haec dubitans retinid; qnin-
quagenarium numerum meta F 2; quinquagenariam metam • F 3 ; quinquagenariam numeri (innumeri
F5) metam F 5 . 15. 16; qninqnagenarii numeri ifietam F18. !i /. 23. pen-aganda F 2 . sint] sunt F 2 .

1) X, 2, 4.
LU Scct. 1. I. 50
 394 LEX VISIGOTHORUM X, 2, 5. 6.

X, 2,5. JVi»i/\] ulterius repetendi. Sed quod eos ftdsse tricennalis vel quinquagenarius legalis
communisque ordo convicerit, hoc eos esse modis omnibus oportebit, nt in
perquisitione mancipiorum fiscalium una eademque lex principis teneat, que
et in popiilorum similibus vocibus dinoscitur constituta.

X,2, G. Recc.Erv.] V. FLAVIUS CHINDASVINDUS EEX. 5

De i n t e r r u p t i o n e tricennii.
Sepe proprium ius alterius longinqua possessio in ius transmittit alterius; nam
quod XXX quisque annis expletis absque interruptione temporis possidet, nequaquam
ulterius per repetentis calumniam amittere potest. Ut ergo tam petenti quam
possessori conpetenter possit esse consultum, id ab omnibus observandum est, tit, 10
quicumque rem, que ab alio per XXV annos et supra, infra XXX tamen possessa est,
stii iuris esse adstruxerit, et possessor fortasse, sive a iudice seu a repetente con-
monitus, vel reddere distulerit vel rationabiliter responsum parare contemserit aut
quamcumque dilatione videatur adferre, sive etiam eiusdem rei7 que petitur, absente
possessore, hoc est aut in alia provincia aut in expeditione publica positum esse 15
constiterit7 tunc iudex id, quod reposcitur, id est seu possessionem, sive quodcumque
fuerit, pro inruptione temporis coram duobus aut tribus ingenuis petenti consignare
procuret; ita ut, si iudex rem ipsam petenti saionis instantia preceperit consignari,
per epistulam manu sua suscriptam eundem saionem iuxta modum subterius conpre-
hensum informet. Et si forte possessio est, ubi repositio alicuius substantie sit7 ne 20
per rationales1 excusatio fiat, anulo iudicis aut saionis, qui locum consignat, eadem

X, 2, 5. l. 1. quod] quia F 1 3 . 14. qninquagenarii V2; quinqaagenalis F16. legalis deest F 3 .

l. 2. eonvincerit F 1 3 . 14. ut] ita ut F 16. 18. in perquisitione] pro inquisitione F 2 . 18; per in-
quisitione F 3; per inquisitionem V 16. |J l. 3. principis] ita (= prindpes) codd. || l. 4. in pop.] de
pop. F 2 . . 25
X, 2, 6. Codd. B 1. 2. E 1. 2. VI. 2. (3. 4. 5. 6. 8. 15. 16. 18). — l 5. F L . — E E X ] AN-
• TIQUA F 1 5 ; abstisa des. Bl; des. E1. F 6 . CHINDASVINDUS] ita B2; CIN E 1. Fith.; CHDS
VI; CDS F 3 ; GLS C H N F 2 ; G L S CHDS F 5 ; GLS F 4 ; E R V I G I U S F 8 . |i l. 7. Sepe] Sive Ji 1.
longissima V 1. [| l. 8. XXX annis quisque li 2. inruptione R 2 . \\ l. 9. per r e p . cal.] repetentis
calunmia B 2, \\ l. 10. possessori] hinc Plth. Jl /. 11. XXV] XV E 1 ; quindecim Pith. et supra] 30
aut supra E 1. Pith. tamen] ita B. E.' Y 2. 18. Pith.; tamen annos F 1 ; annos tamen Mad.
l. 14. quamcumque dilatione] ita B 1. E2; quacumqne dilationem E 1 ; quamc. dilationem cett. ad-
ferre] ita Bl; auferre E2; afferre cett. petitur] repetitur F 1 5 . absente possessore] ita B 1. E 2.
F l . 2 ; absentem. possessorem cett. \\ l. 15. ant in alia pr.] atit deest Pith.; In deest E2; ant in aliam
provinciam E 1. positum] constitntum F 2. 18. [| l. 16. constiterit] a u t n o n c o n s t i t e r i t add. 35
F 8 ; patuerit F 1 8 . id qtiod] in quo B 2. possessionem] ita B. E. F l . 2. 1 8 ; possessio Pith. Mad.
I. 17. pro inrnptione] ita B 2. E 1; pro inrumptione i? 1; pro inrnptionem E 2; per interrnptionem
V 1. 2; pro interruptione Pith. Mad. dnobus testibus aut tribus Pith. ant tribus des. V 1. tribns
testibus ingenuis E\. F 2 . ingenuis] horainibus add. V 2. petenti deest V 1. ii l. 18. saionis in-
stantia] ita B. E. F 1 8 ; per saionis instantiam cett. consignari] ita B. E; consignare cett. || l. 19. snscri- 40
ptam] itaB.E2; sabscripta F l ; scriptam F 2 ; snbscriptam cett. modum] modum l e g i s F15. con-
preensum B 2. E 2. || l. 20. repositio] reposito E1. [| l. 21. per deest VI. rationalis E 1; irra-
tionalis F l . fiat] faciat B 2. anulo] anullo E2; nnllo B 2. aut] ita B. E\. Pith.; vel cett. eadem]
eidem E 1. t

1) Rationales sunt actores vel jyromratores, 'Gutsvericalter'; cf. II. Brunner, CD. Itechtsg.' 45
II, p . 120. Intelligendi sunt rationales possessorls, qui post peractam interruptionem bona domint
absentis administranda denuo recipiunt. Substantiam autem ibi repositarn per octo dies illos
obsignari lex praecipit, ne postea rationales de substantia fortasse deficiente se excusent, dicentes
 LEX VISIGOTHORUM X, 2, 6. 395

Recc. Erv.\ hostia7 ubi res est reposita, per illos octo dies maneant obsignata, et ille, X, 2, 6.
qui accepit, octo tantum diebus possideat et nihil exinde expendere aut evertere vel
alienare presumat; sed in eo tantum loco quod voluerit aut potuerit laboris exerceat.
Post octo autem dies rem intemeratam dimittat, ab eo, quem possidentem invenerat,
5 indubitanter adprekendendain, et nulla ex hoc ille, qui liocto diebus possedit,
calumniam pertimescat; ita tamen, si vel ipse vel pars eius aut posteritas infra
XXX annos a die interrupti temporis rem7 quam sibi consignari poposcerat, sui iuris
esse convincat. Kam si convinci eadem actdo taliter non potuerit7 ille quidem, qui
supprestis est, qui dominium alienum inquietabit, rei domino velut iniustus satisfaciat
10 petitor; aut si aliquid expenderit vel everterit, in quadruplum reddere conpellatur;
parti vero eius aut posteritati nulla ex hoc iilterius calumnia moveatur; illa eviden-
tissime condieione taxata: ut, si diversarum rerum et in diversis locis hec, de qua
agitur, fuerit dispersa facultas, ex omnibus his, que ad eandem pertinent repetitionem,
unum, quodcumque fuerit, secundiim presentis legis decretum a iussionem iudicis
15 consignatum pro traditione teneatur omnium rerum.

Exemplar epistole informationis.

Ille iudex illi saioni. Informamus te, ut locum illuin, quem ille repetit, et nunc
in dominio illius esse videtur, iuxta legis ordinem corain duobus aut tribus ingenuis
illi consignes octo tantum diebus possidendum; ita ut? si aliquid ibi repositionis
20 habeatur et aimlo domini sni non est signatum, propter auferendam excusationem
rationalium per illos octo dies anulo tuo maneat obsignatum; ante vero nihil exinde
aliquatenus auferatur.

X, 2, 6. l. 1. hostia] ita B. F l ; o s t i a cett. reposita] ita B. E. V 2. 18. Pith.; posita VI. Mad.
illos deest V2. maneat JR 1. obsignata] consignata V 2. || /. 2. octo] hocto JR 2; hoc JE7 2. exinde
25 deest II 1. |j l. 3. quod] quicquid E 1. V2. Pith.; quo E 2. || l. 4. ab eo] ei VI. \\ l. 5. adpreen-
dendam B 2. E 2. nullam B 2. hocto] ita B. E 2; octo cett. diebus] dies B 1. |j /. 6. calumnia
B 1. si vel] ita B. E 2. F l ; ut si vel E 1. F18. Pith.; vel V2; ut sive Mad. ipse vel] ita B. E 1.
V 1; vel ipse al. m. post add. E 2; ipse aut cett. ]| l. 7. quam] quae E 1; que al. m. corr. quam E 2.
consignari] d o n a r i J£ 1. || / . 8 . potuerit] poterit E 2. F18. qui] si F 2 . || /.9. supprestis] ita B 1;
30 subprestis ^ 2 ; snbperstis El; superstes VI. 2; suprestis cett. qui dom.] ut qui dom. Pith. dominium
corr. domum B 2. inquietabit] ita B 1. E2; inquietavit cett. || l. 10. aliquod E. Pith. expenderit]
exinde add. Mad. quatruplum B 1. (| l. 11. parti] petitor E 2. posteritas E 2. ulterius] alterius
J57 2; deest B 2. illa] ita B. E. V2. Pith.; illa vero VI. Mad. evidentissima F 2 . 3. || l. 12. taxata]
s e r v a t a F 16. 18. per diyersarum reram E 1. et in] aut in Pith. j| l. 13. ex] et ex B 2. E2.
35 F 18. bis deest B 1. que] qai E 1. repetitioue B 1. || l. 14. unum] maunm B 2. qixodcumque]
quemque E 1. PitJi.; quodqtie VI. a iussionem] ita B; p e r s a i o n e m F15. 16. 18; a iussione cett.
l. 16. Exemplar] Antiqua lex. Capitulare exemplar F 1 5 ; Item exemplar Jlad. \\ l. 17. illij ilio E1.
VI. 2. JPith. repetit] petit B 2. VI. 2. 4. 5; repetito E1. 1 /. 1S. aut] vel VI. || L 19. octo}
hocto B 2; hoc E 2. aliquid ibi] aliquod B 2. || l. 20. habetur E. anulo] anullo B 2. sui deest
40 B 1. 1| f. 21. rationalium] iia B. E. Piih.; rationabilium E 2. VI. 2. Mad. ante] ita B 1; antea i ? 2 ;
ante rad. corr. a t e £ 2 ; a t e £ l . F l . 2. Pith.

eam ab illo, qui per octo dies in possessionem missus erat, ablatam vel consumatam esse. Istam
huius loci interpretationem haud dubie rectam debemus v. c. Itenrico Brunner. Cf. etiam infra
epistidam informationis.
50*
 396 LEX VISIGOTHOKUM X, 2, 7; 3, 1.

X, 2, 7. Recc. JErv.] VI. FLAVIUS GLOEIOSUS EECCESSVINDUS REX.

Ne t r i c e n n a l e t e m p u s i n p e d i a t religatis.
Quanto pressuris condicio urguetur humana, tanto multis remediis clementiam
principalem necessitati consulere decet humane. Quapropter eum quisque nobilis
adque inferior ingenuus sive etiam servns regio iussu in custodiam vel in exilium 5
extiterit deputatus *, et contingat eum quandoque aut liberationem invenire atit ad
sua bona reverti, si qtiamcumque rem in repetitione videtur habere, Bon ittut tempus
pro tricennali vel quinquagenaxio annorum numero in eius actione iungatur, quod
ipse in custodiam vel in exilium fiiisse dinoscitur. Sed remoto omni illo tempore,
quo evidenter eidem persone in pressuris et in penuria eonstitiite sibi debitum 10
negotiiun sequi non liciiit, de cetero iuxta legum decreta vel tempus in eius
actionibus legalis ordo maneat constitutus.

*) F4. 8 addunt: aut ab hostfbus deportatus.

Recc.JBrv.] III. TITULUS: DE TERMINIS ET LBIITIBUS.

I. Ut termini et limites -conserventur. 15
II. De conlisis et evulsis Kmitibus.
IH. Quid observetur, si de terminis contentio oriatur.
IIII. Si alter intra terminos alienos possidere dicitur.
V. Ut, si aliqua pars de alio loco tempore Romanoram remota est, ita persistat.

X,3,l. ReccErv.] I . ANTIQUA. 20

Ut termini et limites conserventur.
r
corf.FKr.277. Antiquos terminos et limites sic stare iubemus, sicut 1 antiquitus videntur esse
constructi, n e c aliqua patimur eos commotione divelli.

X, 2, 7. Codd. B\. 2. El. 2. VI. 2. 3. 4. 5. (6. 8. 15. 16. 18). — l. 1. FL. — REX] AN-
TIQUA F 1 5 ; des. E 2. V3. 16. 20. GLOR. deest Ji 1. E 1. F 6. Pith. KECC.] RECODS R 1; 25
RECCSTHUS B2; REC E 1; RECDS F l ; RCDS F 2 . 5. Plth.; RC F 6 ; deest V4. || l. 2. religatis]
ita R\. E. VI. 2. Pith.; relegatis cett. \\ l. 3. Quanto} ita M. E. V1. 2. 3. 18. Pith.; Quantum Jlad.
urguetur] ita R 1. E 2. V2; iirgiieretur R2; tirgetur cett. humani R 1. tanto] ita R. E. VI. 2.
3. 18. JPith.; tautum Mad. \\ l. 4., cum] dum V 2. || l. 5. adque] seu F 16. 18. insso R 1. vel
exilium Pith. |J l. 6. continguat R 2. E \. liberationem] ita R. E. VI—5. 8. 15. 16. 18; gratiamque 30
add. Mad. ad sua bona] a bona R 1. |( ^ . 7 . si deest R 1. quacumque R 2. E 2. videtur} ita R 1.
E 2. F l ; videatur cett. || l. 8. pro] per F 1. quinquaginario R 1; quinqnagenari E 1. actionej
s a t i s f a c t i o n e E 2. || l. 9. custodiam] ita R. E 2. F 1 ; cuatodia cett. exilinm] ita R. E 2. F l ;
exilio cett. remoti R 1. illo deest R 1. || l. 10. quo] quod 5 2. E 1. In pen.] in rfee«f V 2.
/. 11. sequi] proseqni E1. Pitk. cetero] vero add. E 1. J\VA. [| /. 12. actionibus] obiectionis E1; 35
obiectione IWt. constitutum R 1. |i /. 13. aut deest F 4 .
TIT. III. Lemma. Codd. R 1. 2. # 1. 2. F 1 . 2. 6.
/nrfex cajntubrum. Codd. R 1. 2. J J l . 2. — £ 17. obsenrentur i? 1. j{ Z. 18. alter] aliter .& 1.
dicittir R 1. |1 /. 19. alio] aliqno El. persistat deest R 1.
X, 3, I. Codd. Rl. 2. E 1. 2. F l . 2. 3. 4. 5. 6. (17. 18). — /. 20. ANTIQUA] ita R 1. V3. 40
4. 17; deest cett. |j l. 21. Ut] Si E 2. || /. 22. ttt sicut E 1. || l. 23. eos] ito R. E2. VI. 6. 18;
deest cett. commotione] conminntione R 1; conventione F l . divelli] debelii R 2; divelli a<r. m. corr.
debelli ^ 2 .
 LEX VISIGOTHORUM X, 3, 2—4. 397

Hecc.Erv.] II. ANTIQUA. X,3,2.

De conlisis et evulsis limitibus.
r
c0a.Eur.2n. QuiP* istadio pervadendi limites eonplanaverit aut terminos fixos fuerit ausus
evellere: si ingenuus estj per singtila2 signa vel notas XX solidus1 cui fraudem fecit
5 eogatur inferre; rsi servus est, per singula signa quinquagena flagella suscipiat. Si
quis autem, dum arat vel* vineam plantat, terminum casu7 non volumtate couvellerit,
vicinis presentibus restituat terminmn et1 postmodum ex hoc rnullum damnum1 aut
periculum vereatur.

*) Pro vel vineam plantat praebent VI. 2: aut vineam plantat vel pomeria; V 4. 5.
10 6. 8. Pith.: pomaria vel vineam plantat.

Secc.Erv.] III. ANTIQUA. X,3,3.

Quid o b s e r v e t u r , si de t e r m i n i s contentio oriatmv
r
Cod.s4r.275. Quotienscumque 3 de terminis ftierit orta contentio, signa, que antiquitus con-
stituta sunt, oportet inquiri, i d est aggeres terre 1 sive a r e a s , r quas propter fines
15 fundorum antiquitus apparaerit fuisse coniectos 1 adque constructas, lapides etiam,
quos propter indicia terminorum notis evidentibus sculptos constiterit esse defixos.
Si hec signa defuerint, tunc i n arboribus n o t a s , quas decurias 4 vocant, convenit
observari; sed ille ? q u e antiquitus probantur incise 1 .

n n . FLAVIUS GLORIOSUS KECCESSVINDUS REX. X,3,4.

20 Si alter intra terminos alienos possidere dicatur.
f 5
275. Si quis intra terminos alienos per absentiam aut per ignorantiam domini partem

X, 3, 2. Codd. B1.2.E 1. 2. V1. 2. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 17. 18). — l 1. ANTIQUA] ita
JSl. V4. 15. 17; deest cett. (J 1.3. istmlio] ita S 1. E2; stndio cett. prevadendi E 2. V 3. || 1.4. XX]
viginti JB2. E2; XXX F 1 5 . 16. 18. solidus] ita Iil; solid E2; solids E2; solidos celt || l. 5. in-
25 ferre] exsolvere V15. si] et si V 2. Mad. quinquagena] ita li. VI; L cett. suseipiat] et terminuni et
limitem restituat add. 31ad. \\ l. 6. termino Ji 1. eonvellet Lind. \\ l. 10. pomaria] post add. V 6;
aut pomaria Piih. vel] aut V 5.
X, 3, 3. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (15. 17. 18). — l. 11. ANTIQUA] ita Ji 1. F 3 .
15. 17; deest cett. || l. 12. Quid] Quod R 2. E. de] pro E 2. VI. 4. 18. || l. 13. Quotiescnmque
30 E 1. VI. alii. || l. 14. obportet B 1. arclias VI. |j l. 15. coniectos] ita Ji 1; congestos R 2; con-
iestas E2; congestas cett. \\ l. 18. ille] ita B. E. VI; illi V3; illas Mad.
X, 3, 4. Codd. Bl. 2. E 1. 2.-F1. 3. (4. 5. 6. 15. 16. 18. 20). — l. 19. FL. — REX] AN-
TIQUA post corr. F EC » F 6 ; ANTIQUA F 1 5 ; de». Tr16. 20. GLOR. cleest F 6 . RECC.] RECODS
B 1; RECCSTHUS B2; REC E\; REDS ^J2; RCDS VI. 5; R T'4; RC F 6 .

35 1) J9aec Zea; ex Codice Euriciano in Lege Baiuv. 12, 1 — 3 recepta est, unde eam sub
c. 2 7 4 inter fragmenta codicis illhts restihdmus supra p . 3 . Cf. praeterea Dig. XLVII, 2 1 ;
Pauli Sent. V, 2 2 , 2 ^'?i L . Rom. Vis. V, 2 4 , 2 / : Qui terminos effodiunt vel exarant arborcsve
terminales evertunt etc; Ed. Theoder. c. 1 0 4 ; L. Burg. 55, 6. 7 ; L. Eom. Burg. 39, 1. 2 ;
Ed. Roth. c. 2 3 6 — 2 3 9 ; Mommsen, 'Rom. Strafrecht' p . 822 sq.; Wilda, 'Strafrecht d. Germ.'
40 p . 925 sq. 2) (7f. Dig. L c. Z. 3 ; in terminos singulos, quos eieeerint locove moverint,
L aureos in publico dari iubet. 3) Ilaec lex ex Codice Euridano in Lcge Baiuv. 12, 4
recepta est, unde eam sub c. 275 inter fragmenta codids illius inseruimus sttpra p . 3. Cf. Conc.
HIspaL II. can. 2 ; v. infra p . 398, n. 3 et 399, n. 1. 4) Cf. VIII, 6, 1, swprrt p . 349.
5) Reccessvindus hanc legem posteriori parti capitis 275, nt videtur, Codids Euriciani substituit,
45 ex quo eadem fere verba recepit, quae inde repetiverunt etiam mtctores Legis Baiuv. 12, 4 ;
v. supra p . 4. Cf. de huiiis legis argumento Dahn, 'Studien' p . 9 1 .
 398 LEX VISIGOTHOKUM X, 3, 4. 5.

X, 3, 4. Itecc. Erv.] aliquam forte possederit1, ita ut diuturna inansio etiam multo tempore inolita
vel amplius quam L annos 1 hominum partis eius habitatio publice et inmobiliter con-
cod.Eur.2i5. sistere aut permanere nullatenus conprobetur, rstatim cum per antiqua signa evidentibus
inspectoribus2 fines loei alterius cognoseuntur, amittat domino reformandam. Nec
contra signa evidentia1 debitum doininium rullum longe possessionis tempus1 excludat 3 ; &
sed hoc, si ex his contendentibus unus possessoris sive autorum eius dominmm
repperiatur advenisse postremum. Nam si tanta tempora excessenmt, ut nec ipsi nec
autores eorum noverint, cuius primum aut dominium aut possessio fuit, et nec per
testem nec per scripturam potuerit postremus possessor ostendi, quia dubium prime
possessionis constat indicium, iinusquisque quod possidet inrevocabiliter possidebit. 10
Veram ubi unus possessor sine alterius domini mansoribus publice possidens per
evidentia signa locum ex integro vindicare videtur, nulla ratio sinit? quamvis per
longa tempora, ut eius possessionis integritas decerpatur. Unde, si alter illic se per
presumtivam introduxerit novitatem, nihil nocere poterit possessori. Si vero idem
aliena appetens aliquid ex hoc repetit non presumtive, sed per iudicium, si meretur, 15
obtineat. Nam si incondite et inprovise adtemtet aliquatenus accedere velle, liceat
hunc domino vere ut violentum accusare et ut invasorem per iudicium legibus abdicare.

X, 3, 5. Recc. Erv.] V. ANTIQUA.

U t , si a l i q u ap a r s de alio loco t e m p o r e E o m a n o r u m r e m o t a est, ita
persistat. 20
c0d.Eur.2iG. rgji quodcumque ante adventum Grotorum de alicuius ftindi iure remotum est
et aliquam possessionem aut vinditionem aut donationem aut divisionem aut aliqua

X, 3, 4. l. 1. possiderit B 2. E 2. etiara] ac si etiam E 1. multo] ita B. E 1. F l ; in multo

cett. j| /. 2. L] qninquaginta B 2. E 2. annos] ita B 1; annis cett. inmobiliter] cum add. B 1.
l. 3. cum per] compar VI. evidentibus] videntibus corr. ev. B 2. |j l. 4. reformanda B 1. V 6. Pith. 25
l. 5. debitnm deest V 1. ullum] illum JR 1; illum vel E1; illud V18. || l. 6. contendentibus] con-
tentionibus II 1. unius] unas B. possessores M 1. autorum] ita B; actorum F 1 8 ; auctorum cett.
l. 7. repperiatur] repetatur R 1; reperiantur E 1. advenisse] esse V 16. 18. si post tanta E 2.
/. 8. autores] ita Ii; auctores cett. et] ita R 1; set R 2; sed cett. \\ l. 9. dubium] ita B. VI. 6.
Mad. Pitlu fin textu); n u l l u m E 1. V 3. IHth. (in margine); anullum E 2. || /. 10. constat] p a t e t E 1. 30
F 3 . PUh. |! l. 11. ubi] ibi E 1. F 3 . sinej in B 2. tlomini] domimim B 1; dominii -271. Piih.; dominio
R 2. mansoribus] mansionibus Plth. j| l. 12. sinit] ita B. E 2. V1; sinit ut E 1. || l. 13. longua
B 1. ut] ita B. E2. VI; deest cett. decertatnr B 2. per deest R 1. |j l. 14. noceri B 1. \\ l. 16. in-
condite] ita B. E. Pith.; i n c o g n i t e cetti iuprovisa ea B 2. velle] deest B 1. F 4 ; vel E 2.
l. 17. dominum B 1. ut violentum] aut violentum E1. et ut] et B 2; aut E. 35
X, 3, 5. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . ( 3 . 4. 5. 6. 8. 15. 18). — /. 18. ANTIQUA] ita B 1. F l . 6.
8. 1 5 ; deest cett. \\ l. 19. U t deest B 2. alioj aliquo B 2. j| /. 2 1 . Gothorum E1. F l . j| /. 22. et
aliquam] ita B. E. V1. 3. Pith.; et ad aliquam Mad. aliquam — divisionem] intellige: aliqua possessione
a u t vinditione a u t dbnatione a u t divisione. vinditionem] ita B; bindictionem E 2 ; renditionem E\.
F l ; venditione Mad. a u t donationem des. E 1. donationem] ita B. E2. VI; donatione Mad. a a t 40
divisionem] ita B 2. F l ; des. B 1. E \. F 1 8 ; aut devisione E2; a a t divisione cett. a u t aliqua trans-
actione] des. B 1 ; aut aliquam translationera V1.

1) Qxunguaginta annomm praescriptio longissima erat; cf. X, 2, 1 sqq. 2) De in-

spectoribus limitum cf. legem subseqiientem et p . 3 9 9 , n. 1. 3) Cf. Conc. Hispal. II. can. 2:
quia inter utrasque partes hactenus limitis actio ventilata(?) e s t , cuius quamvis vetusta retentio 45
nullum iuris praeiudicium afferret; cf. p . 3 9 9 , n. 1 . 4) IJuius legis partem longe viahrem
ex Codicis Euririani capite 2 7 6 repetitam esse demonstrat fragmentum codicis palimpsesti; cf.
snpra p . 4 . Leovigildus ea tantum ex antiquo textu submovisse videtur, quae singulatim ad
Gothos vel Romanos et ad terrarum divisionem inter eos factam spectabant. De legis argumento
disseruit Dahn l. c. 50
 LEX VISIGOTHORUM X, 3, 5. 399

Kecc. Erv.] transactione translatum est7 id in eius fdndi, ad quem a Bomanis anti- X, 3,5.
quitus probatur adiunctum, iure consistat. Cum1 autem proprietas fundi nullis
certissimis signis aut limitibus probatur, quid debeat observari? eligat inspectio iudi-
cantium, quos partium consensus elegerit1; ita ut riudex, quos certiores agnoverit vel
5 seniores, faciat eos sacramenta prebere, quod terrainos sine ulla fraude monstraverint1,
et tamen rnullus novum terminum sine consortis presentia aut sine inspectore con-
stituat. Quod si forsitan liber hoc fecerit, damnum pervasionis excipiat, quod legibus
continetur. Si vero id servus admiserit domino nesciente, CC flagella publice extensus
accipiat, et nullum ex hoc preiudieium domino conputetur1.

10 X, 3, 5. l. 1. id] et R 1. ad qnem a] iure quod F18. ad quem] ita V; adque R. E2; atque
E 1. || l. 2. adianctum R 1. inre consistat] ita persistat V 15. j| l. 3. quid] quidquid R 1; quod
VI. |j l. 4. quos partinm] qno ispartio (dc!) R 1. helegerit R 1. || l. 5. sine] ita R. E. F18. Piik.;
absque cett. demonstraverint R 2. VI. 4. 5. || l. 7. pervasionis] porsuasionis R 1. excipiat] ita R. E.
VI. 3. 4. 5; accipiat Mad.; incurrat F16. 18. in legibus* R 2. || / . 8 . CC] dncentena R 2. |j l. 9. ae-
15 cipiat] suscipiat E 2. V3. 18.

1) Cf. Concilii Hispalensis II, a. p. Chr. 620, ut videtur, habiti (v. de tempore concilii,
quae dissend 'N. ArchJ XXVII, p. 423) can. 2 ; . . . inter Fulgentium Astigitanum et
Honoriura Cordubensem episcopos discussio agitata est propter parochiam basilieae, quam horum
alter Celticensem, alter Eeginensem assemit. — . . . placuit inter alternas partes inspectionis
20 viros mittendos; ita ut, si in dioecesi possidentis sitam basilicam veteribus signis limes praefixus
monstraverit, ecclesiae, cuius est iusta retentio, sit aeternum dominium. Quod si et limes
legitimus eandem basilicara non concludat, sed tam longi temporis probatur obiecta praescriptio,
appellatio repetentis episcopi non valebit, quia illi tricennalis obiectio silentium ponit. Hoc
enim et saecularium principum edicta praecipiunt . . .
 DE EGROTIS ET MOETUIS ADQUE TRANS-
MARINIS NEGOTIATORIBUS.

LIBER UNDECIMUS.
I. TITULUS: DE MEDICIS ET
I. Ke absentibus propinquis mulierem medicus fleotomare presumat.
II. Ne medicus custodia retentos visitare presumat.
III. Si medicus pro egritudine ad placitum expetatiir.
IIII. Si ad placitum susceptus moriatur infirmus.
V. Si de oculis medicus ipocemata tollat.
VI. Si per fleotomum ingenuus vel servus mortem incurrat.
VII. De mereede discipuli.
Ke indiscussus medicus custodia deputetur.

XI, 1,1. Recc.] I. ANTIQUA. Erv.] I.

Ke absentibus propinquis mulierem Ne abs entib us p r o p i n q u i s mulierem
medicus fleotomare presumat. medicus f l e b o t o m a r c p r e s u m a t . 15

Kullusx medicus sine presentia patris, Nullus medieus sine preseutia patris, matris,
matris, fratris, filii aut avunculi vel cuius- fratris, filii aut avnnculi vel euiuseumque pro-
cumque propinqui nralierem ingenuam pinqui mulierem ingenuam flebotomare presumat,
fleotomare2 presumat. Quod si liec pre- excepto si necessitas emerserit egiitudinis.

LIB. XI. TIT. I. Lemmata. Codd. II 1. 2. E 1. 2. F 1. 6. — l. 1. ET] ita R. E. VI. 6; 20

ATQTJE Mad.; deest Pith. MORTUIS] MEDICIS al. man. corr. MORTUIS F 6 ; MEDICIS MORTUIS
Fitk. ADQUE] ita i?. E; ATQUE V 1. 6. j| l. 3. UNDECIMUS] ita lil; XI R 2. E 1. V 1. 6;
IX E 2.
Inclex capitulorum. Coild. R 1. 2. E 1. 2. — l. 5. fleotomare] ita li 1; fleuotomare R 2; flebo-
tomare E. [| l. 7. egritudine ad] egrotum definiat It 2; egritudinem ad E 2. expetatur] ita R; ex- 25
pectatur E2; expectetur E 1. || l. 9. ipocemata] ita R 1; ipocema E2; ypocismata E 1; opocisma
R 2. I l. 10. fleotomum] ita R; flebotomum El; flebotimum E 2. vel] ita R 1. .#; sive R 2. in-
curraut li 2.
XI, 1, 1. Codd. R 1. 2. (3). — l. 13. AKTI- I XI, 1, 1. Cbrfd. El. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (8. 15.
QUAl ita R 1; cfee^ R 2. |i Z. 19. fleotomare] ita 16. 18). Pith. Mad. — l. 13. 1] ANTIQUA add. 30
II 2; fleutomare R 1; flevotomare R 3. F4. 8; ANTIQUA EMEIfDATA a&i F 1 8 ; 1STOVA
LEX add. F15. || l. 15. flebotimare j £ 2 ; flotimare
F 3 ; fleubotomare F6. || /. 16. medicus indiscussns
F15. 16. |! l. 17. fratris] m a r i t i add. F15. av-nn-
culi] avii V 3. |j l. 18. fleutimare E 2; flebotho- 35
mare F 1 ; flotimare F 3 ; fleubotomare V 6.

1) J5e /ioe cfijxVe et sequentibus cf. Dahn, cK'6nige} VI2, p. 278 sqq. 2) 'Fleotomare1
vel 'jleutomare' i. q. Jlebotomare vel phlcbotomare = sanguinem venis emittere, sanguinem
minuere; cf. infra c. 6 : 'Jleotomum, fleotomia'.
 LEX VISIGOTHOKUM XI, 1, 1—4. 401

Becc.] sumserit, X solidos propinquis aut
marito coactus exolvat, quia difficillinram
non est, ut sub tali occasione ludibrium
interdum adcrescat.
JErv.] Ubi etiam eontingat supradictas per- XI, 1,1.
sonas minime adesse, tunc aut coram
vicinis honestis aut coram servis et ancilla-
bus idoneis secundum qualitatem egritudinis
que novit inpendat. Quod si aliter presump-
serit, decem solidos propinquis aut marito coactus
exolvat, quia difficillimura non est, ut sub tali
occasione ludibrium interdum adcrescat.

Becc.] H. ANTIQUA. n. XI, 1,2.

10 Ne rnedicus c u s t o d i a r e t e n t o s visi-
tare presumat.
Nullus medicorum, ubi comites, tribuni
aut vilici in custodia retraduntur7 introire
presumat; ne illi per metum culpe sne
15 mortem sibi ab eodem explorent. Nam
si aliquid mortifemm his contigerit, multum
rationibus publieis deperit. Si quis hoc
medicoram presumserit, sententiam cum
ultione percipiat.
Ne m e d i c u s c u s t o d i a r e t e n t o s visitare
presumat.
Nullus medicorum, ubi comites, tribnni aut
vilici in custodia retruduntur, introire presumat
sine CUStode carceris; ne Illi per metum culpe
sue mortem sibi ab eodem explorent. Nam si
aliquid mortiferum his ab ipsis medicis datnra
vel indultum flieritj multum rationibus publicis
deperit. Si quis hoc medicorum presumpserit,
sententiam cum ultione percipiat.

20 Becc. Erv.\ IH. ANTIQUA. XI, 1, 3.

Si medicns pro e g r i t u d i n e ad p l a c i t u m e x p e t a t u r .
Si quis medicum* ad placitum pro infirmo visitando aut vulnere curando
poposcerit, cum viderit vulmis medicus aut dolores agnoverit, statim sub certo placito
cantione emissa infiramm suscipiat.
25 *) B 2 pro medicum praebet: arciatruni.

Recc. JErv.] mi. ANTIQUA. XI, 1,4.

Si ad placitum susceptus moriatur infirmus.
Si quis medicus infirmum ad placitum susceperit, cautionis emisso vinculo,
XI, 1, 1. l.l. X] decem B 2. l. 2. coactus XI, 1, 1. l. 1. supradictis E 2. |j l. 2. adesse]
30 deest B 2. deesse VI. jj l. 3. ancillabus] ita E; ancillis cett.
l. 5. inpendat] pendat Pith. aliter] ita E. VI. 3.
4. 5. 6. 15. 16. 18. Pith.; hoc s i n e p r e d i c t i s
3Iad. |j l. 6. decem] XX V 3. || /. 7. non] nnlla-
tenus Mad.
35 XI, -1, 2. Codd. B 1. 2. (3). — l 9. ANTI- XI, 1, 2. Codd. E 1. 2. V 1. 3. 4. 5. 6. (8.
QUA] ita B 1; deest B 2. || /. 18. sententia B 1. 15). — l. 9. II] ANTIQUA add. E 2. VI. 3. 4.
l. 19. suscipiat B 3. 8. 15. ii l. 12. tribuni] a u t i u d i c e s add. E \.
F 6 . }| 1. 13. vilici] ita El; bitici E2; villici V.
custodia] ita E. jj l. 14. sine] ne sine E\. VI.
l. 16. aliquod E 1. \\ l. 17. intultum E 2. fuerit]
est E 2. V 5. || l. 18. deperit] dispersit V 1;
disperit V 3. presumat E 2. J| l. 19. sententia
E 2. percipiet E 1.
XI, 1, 3. Codd. B 1. 2. (3). El. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — l. 20. ANTIQUA] ita B 1.
VI. 3. 4. 8. 15. 17; deest B 2. E. Vh. 6; FLS VAMBA add. V3. || l. 21. Si — expetatur des. B 2.
expetatur] ita B 1. E2; expetetur E 1; expeetetnr cett. \\ l. 24. suscipiat] ita B2. 3. E. V; accipiat R 1.
XI, 1, 4. Codd. Bl. 2. (3). E\. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17. 20). — l. 26. ANTIQUA] ita
Bl. E. VI. 3. 4. 8. 15. 17. 20; deest cett. | l. 27. suseeptus} snsceperit B 2. || l 28. infinuo B 2;
infirmlis E\. cautionis] causationis VI. vinculo deest B 2.
IX. Sect. l. I. 51
 402 LEX VISIGOTHORUM XI, 1, 4 — 7.

XI, 1,4. Rece. JOrv.] infirmum restituat sanitati. Certe si periculum contigerit mortis, mercedem
placiti penitiis non requirat; nec iilla exinde utrique parti calumnia moveatur.

XI, 1, 5. Becc. JBrv.] V. ANTIQUA.

Si de o c u l i s m e d i c u s i p o c e m a t a 1 tollat.
2
Si quis medicus hipocisim de oculis abstnlerit et ad pristinam sanitatem 5
infirmum revocaverit, V solidos pro suo beneficio consequatur.

XI, 1, 6. Recc.] VI. ANTIQUA. Erv.\ VI.

Si p e r fleotomum3 ingennus vel
servus mortem incurrat.
Si quis medicuSj dum fleotomiam
exercet, ingemmm debilitaverit4, CL soli-
dos coactus exolvat; si vero servum,
huiusmodi servum restituat.
Si p e r flebotomum i n g e n u u s vel s e r v u s
mortem i n c t i r r a t .
Si quis medicus, dumflebotomiamexercet, in- io
genuum debilitaverit, CL solidos coactns exolvat.
Si vero mortuus fuerit, propinquis con-
tinuo tradendus est, ut, quod de eo facere
voluerint, habeant potestatem. Si vero servum
debilitaverit aut occiderit, huiusmodi servum 15
restituat.

X I , I , 7. JRece. Eiv.] VII. ANTIQUA.

De m e r c e d e discipuli.
Si qnis medicus famtdum in doetrinam susceperit, pro beneiicio suo duodecim
solidos consequatur. 20

XI, 1, 4. l. 1. contigerat li 1; contingerit E 2. |j l. 2. placitum R 2. reqnirit E 2. nec ulla

exinde des. E 1. exinde] inde PttJi. parti calumnia moveatur] particulam nihil anioveatur E 2.
XI, 1, 5. Codd. B\. 2. (3). E\. 2. VI. 3. 4. 5. 6. (8. 15. 16. 17. 18). — l. 3. ANTIQUA]
ita Ii 1. E2. VI. 4. S. 15. 17; deest Jt 2. E 1. V 6. j| Z. 4. ipocemata] ita 11 1; ypocemata E 1;
ypocismata V \. 3. Pith.; hypochysmata T r 8. 15. 16; inposcimata V 4; ipocisma V 5; ypocisma T r 6 ; 25
hypochysma Jlad. / isopocisma B 2 ; spocita E 2. j| Z. 5. hipocisim] hipoeis R 1; ypocisim E 1 ;
hypochisim Mad.; ipocisin R 2; ypocrisin J K 3 ; ypoeisma Tr6. Pith.; ypocysmata V\. 3 ; hypochismata
T r 16; inposcismata F 4 ; ypocimata E 2. sanitatem] salutem F 3 . jj / . 6 . infirmus Ji 2. V] quinqne E.
XI, 1, 6. Codd. 11 1. 2. (3). — l. 7. ANTI- ! XI, 1, 6. Codd. E 1. 2. F l . (3. 4. 5.) 6. 8.
QUA] ita E 1; deest li 2. || l. 8. fleutomum 11 1. 15. 17. — /. 7. VI] ANTIQUA add. E 2. VI. 4. 30
l. 10. dum fleotomiam exercet] ita R 1. 2 ; flevo- 8. 15. 17. ij l. 8. flebotirnare V3. || /. 10. flebo-
tonium exercens 7? 3. tomiam] flebotonram J ? 1 . . F 6 ; flebotimiam £"2;
Hebothomiam F l . exerceat E 2; exercens V 1.
/ . 1 1 . CL] C iWt. solid J ? l ; solds E2.
XI, 1, 7. CfcW. B 1. 2. (3). ,B1. 2. F l . 3. 4. 5. 6. (8. 15. 17). — /. 17. ANTIQUA] ita li 1. 35
F 1. 3. 4. 6. 8. 15. 17; deest cett. |j t 18. raercedem Ii 1. || Z. 19. doctrinam] ita 11 1; doetrin.a
R 2. 3. .£. F. duodecim) ita B 2; dnodicim i? 1; decem if 3 ; IIX E 2 ; XII « « . ij /. 20. con-
seqnatur in prethira F 3 .

1) /• e. hypochymata. Ilypochyma vel hypoclmis ent sujfusio oculononx morbus ondorum,

quein viifgo' diclmus 'Stnar'. 2) Hipocisis L q. hypochisis; v. n. 1. 3) Flebotomus est 40
ferrum ad flebotomandum aptum (''Aderlameisen, Lanzette'). 4) Cmn in ntbrica de morte
ex flebotomia $ecuta scribatur, expectaveris etiam hic occiclerit vel allud shnile; qiiod fortasse
Codex Euricianus praebuit. Cf. formam Ervigianam.
 LEX VISIGOTHORUM XI, 1, 8; 2, 1. 2. 403

Jtecc. Erv.] Vm. ANTIQUA. XI, 1,8.

Ke i n d i s c u s s u s m e d i c u s c u s t o d i a d e p u t e t u r .
Kullus medicum inauditum, excepto homicidii eausam/ in custodia retrudat.
Pro debito tamen sub fideiussorem debet consistere.

5 Recc. Erv.] II. TITULUS: DE INQUIETUDINE SEPULCRORUM.

I. De violatoribus sepulcrorum.
II. Si sepulcrum mortui auferatur.

Kecc. En.\ I. ANTIQUA. XI, 2,1.

1
De violatoribus sepulcrorum.
10 Si quis sepuleri violator extiterit aut mortuum expoliaverit et ei aut omamenta
vel vestimenta abstulerit, si liber hoc fecerit, libram auri coactus exolvat heredibus
et que abstulit reddat. Quod si heredes non fuerint, fisco nostro cogatur inferre et
preterea C flagella suscipiat. Servus vero, si hoc crimen admiserit, CC flagella
suscipiat et insuper flammis ardentibus exuratxir, redditis nihilhominus cunctis, que
15 visus est abstulisse.

Recc. Erv.] II. ANTIQUA. XI, 2,2.

Si sepulcrurn m o r t u i a u f e r a t u r .
Si quis mortui sarcofacum abstulerit7 dum sibi vult habere remedium -7 XII solidus
iudice insistente heredibus mortui cogatur exolvere. Quod si domino iubente servus
20 hoc admiserit, dominus pro servo suo conponere non moretiir. Servus vero, si ex
sua volumtate hoc admiserit, nihilhominus C flagella suscipiat, et quod tulerat et loco
et corpori proprio reformetur.

X i ; 1, 8. Codd. Bl. 2. (3). E 1. 2. F 1. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 16. 17). — l. 1. ANTIQUA] xta
Bl. F 4 . 6. 8. 15. 17; deest B 2. E. V 1. 3. | /. 2. custudia] ita li 1. E. V 6 ; in custodia F l ;
25 custodie cett. jj l. 3 . excepto] ita Ji 1. E. F l ; excepta cett. causam] ita Ji 1. E 2 ; causa B 2. 3.
E 1. V 1. custodia] ita R 1. 2. E; custodiam B 3. F. retrudat) R. E. VI. 3. 5. 6. 15. 16. PM.;
tradat Mad. [| l. 4. fideiussorem] ita Ji 1. 2 ; fidiiussore E2; fidehissore Ji 3. E\. V. debeat B 2.
T I T . I I . Lemma. Codd. B 1. 2. JSl. VI. 6. (E 2 ftic rubricam libri XII. habet). — l. 5. S E P U L -
CHEOEUM j£ 1. -
30 Index caj/ituhrum.. Codd. B 1. 2. i ? 1. 2. — l. 6. sepulchrorum i T 1. [j l. 1. sepulehrum E 1.
XI, 2, 1. Codd. B 1. 2. (3). £ 1. 2. F l . 3. (4. 5). 6. (8. 16. 17). — l 8. ANTIQUA] ita B 1.
F 3 . 4 . 8. 17; deest 112. E. F l . || l. 9. sepulchr- jwo sepulcr- /JJC e« m/ra E 1. || /. 10. et ei aut]
aut ei B 2. j| l. 1 1 . heredibus] ita B. E. F 3 ; niortiii add. F l . 6. Pt<A. Mad. \\ l. 12. que deest It 1.
aljstulerit 1*1. 3 . 6. nostro] hoc B 2. cogatur inferre] persolvat F 3 ; e o g a t w exsolvere V 16.
35 /. 13. criraen] seelus Pith. (j l. 14. et insuper] insuper et B 2. J/ad. exureretur B 2. redditus i? 1.
cuncta B 2. || l. 15. visus est] ausns est Pith.
XI, 2, 2. CodcZ. B\. 2. (3). iv 1. 2. F l . (3. 4. 5). 6. (15. 17.). — l. 16. ANTIQUA] ita B 1.
F 6 . 15. 17; deest B 2. J?. F l . |j Z. 18. sarcofacum] ita B 1; artufagTim al. m. corr. sarcofacum E2;
horcobacum F 3 ; sarcofagura B 2. E 1. F 6. Pith.; sarcophagum Jfad.; sartopliagnm i? 3 . X I I ] duo-
40 decim B 2. solidus] ita B 1 ; solds JEJ 2 ; solidos alii. jj /. 20. suo] ita B 1; t?e€*f cett. conp. n. raor.]
componat F 3 . si} hoc add. VI. jj ^. 2 1 . hoc admiserit] talia fecerit F 3 ; hoc fecerit F 4 . hoc deest
E 1. F 1. nihilhominus deest Jlad. |j J. 22. corpori] territorio if 2.

1) Neque tituli Codicis Theodosiani IX, 17 et Iustiniani IX} 19, qnibus inscribitur De
sepuleris violatis, neqne Novella Valentiniani III. 22, cuius rubrica ad litteram cum huius capitis
45 rubrica convenit, sententias similes huic capiti et subsequenti praebent. 2) Sc. medicamentum
superstitiosum; v. Dahn, 'Studien' p. 235.
51*
 404 LEX VISIGOTHORUM XI, 3, 1—3.

Becc.Erv.] III. TITULUS: DE TRA^SMARINIS OTGOTIATOEIBUS.

I. Si transmarini negotiatores rem furtivam rendere detegantur.
II. Ut transmarini negotiatores suis et telonariis et legibus audiantur.
III. Si transmarinus negotiator mercennarium de locis nostris secum transtulerit.
IIII. Si transmarimis negotiator mercennarium pro conmercio susceperit. 5

XI, 3,1. Recc. Erv.] I. ANTIQUA.

Si t r a n s m a r i n i n e g o t i a t o r e s rem furtivam v e n d e r e d e t e g a n t u r .
Si* quis transmaiinus negotiator auruin, argentum, vestimenta vel quelibet
ornamenta * provincialibus nostris vendiderit, et conpetenti pretio fuerint venundata,
si furtiva postmodum fuerint adprobata, nullam emtor calumniam pertimescat. 10

*) F4. 8 addunt: aut aliam rem.

XI, 3, 2. Recc. Erv.] II. ANTIQUA.

Ut transmarini negotiatores suis et telonariis et legibus audiantur.
Cmn transmarini negotiatores inter se causam habent, nullus de sedibus nostris
eos audire presumat; nisi tantummodo suis legibus audiantur aput telonarios suos2. 15

Xr, 3, 3. Recc. Erv.] IIL ANTIQUA.

Si transmarinus negotiator mercennarium de locis nostris secum
transtulerit.
Nullus transmarinus negotiator de sedibiis nostris mercennarium audeat in locis

TIT. I I I . Lemma. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F 1 . 6. 20

Index capitulorum. Codd. R 1. 2. E1. 2. — l. 2. rem furtivam] res furtiva E 1; rem furatam
E 2. |j l. 3. tellonariis R 1; tolenariis E 2. || l. 4. transtulerint R 2. [| l. 5. conmertium R 1; con-
raertio E 1.
XI, 3, 1. Codd. Rl. 2. (3). E 1. 2. VI. (3. 4. .5), 6. (8. 15. 17. 18. 20). — l. 6. ANTIQUA]
ita Rl. 2. Y4. 15. 17. 2 0 ; deest E. V 1. 3. 6. \\ l. 7. rem furtivam] res furtiva El; rem furatam 25
E2; ftirtiva V 6. Pith. \\ l. 8. qualibet R 2. E 2. || /. 9. venundata] vendita V 4. 18. || l 10. si]
sive VI. faerit Vl. nulla E 2.
X I , 3, 2. Codd. R 1. 2. (3). E1. 2. F 1 . (3. 4. 5). 6. (8. 15. 17). — l 12. ANTIQUA] ita
R 1. 2. E\. V3. 4. 6. 8. 15. 17; deest cett. || /. 13. suis] a suis al. m. post corr. F 6 . et telonariis]
tlielonariis R2; et tolenariis E 2; et tolenariis aZ. m. post eorr. et toloneariis F 6 ; theolenariis VI. 30
Z. 14. negotiantes E 2. habuerint F 1. sedibus] r e b u s F 1. || /. 15. apud t. s.] a telonariis suis
Pith. in marffine. tellonarios R2; tolenarios E2; tolonarios corr. tolonearios F 6 ; theolenarios F l .
X I , 3, 3. Codd. Rl. 2. (3). E 1. 2. VI. 3. (4. 5). 6. (15. 16. 17). — l. 16. ANTIQUA] ita
R 1. 2. V 15. 16. 17; deest E. V 1. 6. jf l. 17. mercennarium] ita hie et infra R. E; mercenarium
V pkrique. de locis n. transt.] pro conmertio susceperit i? 2. || l. 18. transtulerint R 1. || l. 19. in 35
locis suis] ita R 1. 2. E. V 1. 3 ; in loea sua R 3. F 6 . Mad.

1) De hac regula iuris commercialis pro illo tempore mira cf. L. Goldschmidt, 'Handbuch
des Handelsrechts' I3, p. 111, n. 51 et in ''Zeitschrift f. Handelsrecht' VJU, p. 333 sqq.;
XVI, p. 407; Dahn, 'Studien' p. 93 sqq. et in 'Z. f. Handelsrecht' XVI, p. 404 sqq. 2) Cf.
Dakn, 'Konige* VI*, p. 283 sq. et in 'Z. f. Handelsrecht' XVI, p. 396 sqq.; L. Goldschnidt, 40
'Handb. d. Handelsrechts' I'\ p. 105, n. 3 2 ; p. 192, n. 167. — Dahn telonarios suos inter-
pretatur quasi consvles negotiatorum extraneorum, ab Jds, ut cansaj commerciales inter se diiudi-
carent, constitutos, sed eo simul officio functos, xit telonea a popularibus suis perciperent. et fisco
Visigotharum redderent. Econtra Goldschmidt, cui assenthnur, intettigit telonarios regales Visigothos,
qidbus in emporiis iurisdictio super negotiatores transmarinos commissa erat, complura inferhrum 45
saeculorum eiusdem conditionis exempla afferms.
 LEX VISIGOTHOKUM XI, 3, 3. 4. 405

Bece. Erv.] suis transferre. Qui contra hoc venire temtaverit, inferat fisco nostro XI, 3,3.
auri libram unam et preterea C flagella suscipiat.

Becc.Erv.] im. ANTIQUA. XI, 3,4.

Si t r a n s m a r i n u s n e g o t i a t o r m e r c e n n a r i u m pro conmercio s u s c e p e r i t .
5 Si quis transmarinus negotiator mercennarium * de sedibus nostris pro vegetando
conmercio susceperit, det pro beneficio eius solidus tres per annum unum, et nihil-
hominus inpleto placito servum domino reformare cogatur.

*) F 4 . 8 addunt: servum sponte domini sui.

XI, 3, 3. l. 2. libra unam B 1; libra una B 2. E 2. C] CC E 1.

io XI, 3, 4. Codd. Bl. 2. (3). Ul. 2. F l . (4. 5). 6. (8. 15). — l. 3. ANTIQUA] ita B 1. 2.
V 1. 4. 8. 15; deest E. V 6. || l. 4. conmercio] suo add. R 2. E1. || l. 5. transmarinus] marinus
E 1. sedibus] locis F 1 5 . pro Tegetandi conmercium B 1; pro vegitando conmercio E 1. || l. 6. eius]
ei E 2; suo iWi. solidus] ito B 1; solds ^ 2; solidos ceft. tres] ita B 1. _£"; III cett.
 rvi DE REMOVENDIS PRESSURI8 ET OMNIUM
HERETICORUM SECTIS EXTINCTIS.

LIBER PUODECIMUS.
I. TITULUS: DE TEMPERANDO IUDICIO ET REMOVENDA PRESSURA.
I. De comraonitione principis, qua iubetur, ut iudicium temperent iudices. 5
II. Ut nullus ex his, qui populorum accipiunt potestatem et curam, quoscumque
de populis ^iut in sumtibus aut indictionibus inquietare pertemtet.

XII, 1,1. Recc. Erv.] I. FLAVIUS CHINDASYINDUS REX.

De c o n m o n i t i o n e p r i n c i p i s , qua i u b e t u r , ut i u d i c i u m temperent
iudices. io
Qui necessariam culpis hominum severitatem disponimus, convenit, ut Deo
placita remedia miseris inpendamus. Obtestamur itaque iudices omnes cunetosque,
quibus iudicandi concessa potestas est, teste virtutum oranipotente Deo, conmonemus
ad investigandam quidem rei veritatem in causis omnibus sollerter existere et absque
personarum acceptione negotiorum omnium contentiones examinare, circa victas tamen 15
personas ac presertim paupertate depressas severitatem legis aliquantulum temperare.
Kam si in totiim iudicii proprietas. adtenditur, misericordie procul dubio mansuetudo
dcseritur.

LIB. XII. TIT. I. Lemmata. Codd. R 1. 2. E \. 2. V 1. 3. 6. — l 1. PRESURIS R 2.

OMNIUMJ OMKIBUS V 1. || l 2. HERET.] deest E 1; OMNIMODO add. Mad. EXTINCTIS] EX- 20
TENTIS JS2; EXTIRPATIS F 6 . Pith. in textu. \\ l. 3. DUODECIMUS] ita Ji 1; IIX»« £2; XII cett.
l. 4. PRESSTJRA] PRESURA E 1 ; Quaeritur hic lex de continnatione concilii aedita add. V &.
Index capitulonm. Codd. li 1. 2. E \. 2. — /. 5. commonitionej comutione E 1. ut deest E 2.
iudiccs] II. De darnnis iudicum aliena contingentiuni add. E\, ubi tamen textus huic rnbricae resjmidens
non lejjitur. j| /. 6. II] III E\. potestatem] iudices add. E 2. |j 1.1. indictionibus] dictionibua E 2. 25
pertemtet] III. (IIII E\). Lex in confirmatione concilii edita add. E l. Vb. Fith.. cui nibricae respondet
novdla XII, 1, 3.
XII, 1, 1. Codd. Jtl. 2. E\. 2. V\. 3. (4. 5). 6. (8. 15. 16). — l. 8. FL. — REX] des. V \.
4. 5. 6. 15; ANTIQUA V 8. CHIND.] CHINDS H l; CNDS R 2; RCS I ' 3 ; GL E 1; GLS Pith.
l. 9. conmonitione] comotione E 2. jj /. 11. necessaria B 1. [j l. 12. inpendimus B 1. (j Z. 13. con- 30
cessa rfee^ li 1. teste] ita E. F 6 . Pith.; et per testem F" 1 ; et teste cett. ommpotentem R 1. Deo]
ita R 2. T 3 ; Deum /^ l ; Domino eett. \\ l. 14. solltrter] ita R 1. £ 2. I' 1. 6; sollertes ce«.
/. 16. personas] pressonas 7/1. severitate Ii 1. Jegis] legalem F16. f| /. 17. in toto V 6. adten-
«liturj itof i? 1; adtendatur cett.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 1, 2. 407

Jtece. Erv.\ II. FLAVIUS RECCAREDUS R.EX. XII, 1,2.

Ut n u l l u s ex h i s , qui populoriiin a c c i p i u n t p o t e s t a t e m et e u r a m ,
q u o s e u n i q u e de p o p u l i s a u t in s u r a t i b u s a u t i n d i c t i o n i b u s inquietare
p e r t e m t e t.
5 Omnes, quos regni nostri felicitate tuernur, nihil aliut eorum utilitatibns con-
sulentes, momeutis omnibus statuimus, nisi, ut nulla dispendiorum suspicionera
patiantur. Quid est enim iustitie tam proximum vel nobis familiare, qnam piam
fidelibus manum porrigere et inste hos, quos reghnus, in diversis negotiis adiubare?
Decernentes igitur et lmius Iegis nostre severitatem constitiientes iubemus, ut nullis
10 indietionibtis, exactionibus, operibus vel angariis comes, vicarius vel vilicus pro suis
utilitatibus populos adgravare presumant1 nec de civitate vel de territorio annonam
accipiant; quia nostra reeordatur clementia, quod7 dum iudices ordinamus, nostra
largitate eis conpendia lninistraiims 2. Simili antoritate iubemus rectorem provincie
sive comitem patrimonii ant actores fisci nostri, ut nnllam in privatis hominibus
15 habeant potestatem nullaque eos molestia inquietent. Sed si privatus cum servis fisei
nostri habuerit causationem, actor vel proeurator commonitus in iudicio rectoris pro-
vincie vel iudicis territorii, ubi causa fuerit intromissa, suum representet minorem, ut
discusso negotio districtione legali muuscuiusque emendetur excessus. Et quia, dum
regali cura actores nostrarum perquireremus provinciarcmi, conperimus? quod numerarii
20 vel defensores annua vice mutentur, qvia de causa detrimentum nostris non ambigimus
populis evenire, ideoque iubemus, ut numerarius3 vel defensor4? qui electus ab
episcopis vel populis fiierit, conmissum peragat ofiicium; ita tanien, ut, dum nume-
rarius vel defensor ordinatur, nullum beneficium iudici dare debeat, nec iudex pre-
sumat ab eis aliquid accipere vel exigere. Quod si quis iudicum hanc nostram
25 transcenderit constitutioneni, honore privatus decem libras anri fisco nostro coactus
exolvat. Sacerdotes vero7 quos divina obtestatione eonmonenms, si excessus iudictim

XII, 1, 2. Codd. B 1. 2. E\. 2, VI. 3. 4. 5. 6. (17. 20). — /. 1. FL. — REX de». E 2. F 3 . 5.

RECCAREDUS] ita It 2. V\l (in marg.); RECAREDUS B \. F 2 0 ; GLS RECDS E 1; RCDS V 17;
GLS V 4; GLS ERVIGIUS V1; CHDS V 6. || l. 2. et] iudicos E 2. jj /. 3. in sumtibns] subtibiia
30 li 1. indictionibus] ita B. E 2. T r l. 6; in ind. E 1. Pith. alii. |j /. 4. pertemtet] presumat T r l. 4. 5.
l. 5. lmtilitatibus hie et infra R 1. \\ l. C. momentis] m o d i s V\. 6. nullu] ita 11 1. E2; nullam cett.
l. 7. piam] pie V1. ii /. 8. hos] ita Ji. E 1. V1. G. Plth.; eos cett. adinvare E1. V. |j L 9. severi-
tatem] ita H 1. E 2. V6; esse virtntem I ' 3 ; severitate cett. j; /. 10. angariis] anguriis V \. vel] ita
R. E. VI. 0. Plth.; deest Mad. villicus T*. jj l. 11. populos deeat VI. vel de] de deest R 1. terri-
35 turio E 1. annonas R 2. f ' 3 . || /. 13. ministrcnms R 1. aiitoritate] ita R 1; auctoritate cett.
l. 14. actores] auctores R 2. E 2. VI. 6. ut nnllain — servis fisci nostri] des. R2\ al. man. post add.
E 2. privatis] pravitatis R 1. |j /. 15. eos] eis T'l. !j /. 16. causationem] causam Pith. causa[tionem
actor vel proeurator] iinds inclusa abseisa mint R 1.. actor] auetor E 2. VI. 6. |j /. 17. snum reprc-
sentet minorcm] suum presentet minorem I"3. 5. 15. 16; suam pre.sentet personam et minorem 1*1. 0;
40 suam representet p. et iiiin. Pith. |j L 19. auetores E 2. T'6. perqnireinns R 2; perquirimus V 16.
l. 21. evenire] evenire R 1; non aliter udd. E\. eieetus R 1. l| /. 22. episcopo E \. VI. 6. Plth.
a popnlis VI. conmissiim] suiun add. VI. 6. j| /. 23. ordinatus E2. F15. 16. iudici] iudicium T" 1;
iudicii F 3 . jj /. 24. indicum} iudieinm E. V 3. |; /. 25. fiseo nostro] des. R 1; in f. n. T'3. j; l. 26. ex-
olvat] resolvat Pith. conmonemtis] ita R 1 ; oonveninms B 2. E. excessum V 6. Pith. iudicnm]
45 iudicium R 2.

I) Cf. can. 18. concUii Toletani III, a. 589. Reccaredo regnante celebrati: Iudices vero
locorum vel actores fiscalinm patriinoniorum ex decreto gloriosissimi domini nostri simul cum
sacerdotali concilio auttunnali tempore die kalendarum Novembrium in unutn conveniant. ut
discant, quam pie et et iuste cum populis agere debeant, ne In angariis aut in operationibus
50 superfluis sive privatum onerent, sive fisealem •gravent; cf.can. 2 1 . 2) Cf. G. Kaufmann, CD.
GeacJuchte? II, p. 411 sqq. 3) Cf. Dahn, 'KonigJ VV-, p. 341 sq. 4) Cf. ib. p. 300 sqq. 304 sq.
 408 LEX VISIGOTHOKUM XH, 1,2. 3.

XII, 1, 2. Becc. Erv.] aut actorum scierint et ad nostram non retulerint agnitionem, noverint se
concilii iudicio esse plectendos, et detrimenta, que pauperes eorum silentio pertulerint,
ex eorum rebus illis esse restituenda.

XII, 1, 8. Nov.] FLAVIUS GLOEIOSUS EKVIGIUS KEX.

L e x 1 in c o n f i r m a t i o n e c o n c i l i i edita. 5
Eximia sinodalis auctoritas et veneranda est pariter et tremenda, que
in tantum per donurn sancti Spiritus agitur, ut ex diversitate multoram
animorum et cordium unum cor unamque aniraam2 fecisse monstretur; dum
numerositas aggregata pontificum non per sententiam discrepat, non per
stilum diversa obiectat, nec per iudicium aliud unus quam universitas format. 10
Ideo reverendum mihi conventum sinodalis concilii, in cuius medio presentia
sancti Spiritus se habitare promisit, devote venerans instanterque honorans
ea, que illorum ore nostreque glorie hortatu digesta sunt, in notitiam
deducimus singulorum; illa dicimns sinodalis concilii gesta, que anno quarto
regni nostri in Toletana urbe noseuntur esse eonfecta, quomm institutionum 15
evidentia, ut sine cunctatione omnibus innotescant, hic ea specialiter pree-
legimus renotanda.
Est igitur primus canon3 de reddito testimonio dignitatis eorum, quos
profanatio infidelitatis cum Paulo traxit in societatem tyrannidis4. Quos
celsitiido nostra una cum filiis per huius nostre legis edictnm et testimonio 20
nobilitatis pristine uti et rebus, quas per auctoritatis nostre vigorem per-
ceperint, decernimus revestiri.
Item secundus est canon de accusatis saeerdotibus seu etiam optimatibus
palatii atque gardingis, sub qua eos iustitie cautela examinari conveniat.
Quos nostre glorie mansuetudo iuxta ipsius canonis instituta irallis tormen- 25
toram generibns ante publicam discussionem subici censuit; sed omnes? qui
deinceps fuerint accusati, iuxta sanctionera predicti capituli erunt procul dubio
iudicandi. Unde id speeialiter observandum fore censemus, ut, quidquid contra
hanc regulam sententie nostre vel predicti canonis institutionem aut in per-
sonam cuiusquam fuerit actum aut de rebus accusate persone extiterit iudi- 30
catum, iuxta predicti canonis instituta nullo vigore subsistat, quod persona
ipsa, aliter quam decernimus iudicata7 aut testimonii sui dignitatem amittat,
aut questu rei proprie careat.

XII, 1, 2. l. 1. actorum] auctorum E 2. VI. 6. scierint] scierunt E 1; iscierit E 2. || l. 2. per-

tulerunt E 2. 35
X I I , 1, 3. Codd. E\. VI. 4. 5. (8. 15). Pith. Mad. — L 4. F L . — BEX] I N NOMIKE DOMINI
add. V5. Pith. GLOE. deest E\. Vb. JPlth. E R V I G I U S ] ita VI. 5 ; E E U S El; ECNS Pith.; deeU
V4. || l. 5. edita deent Mad. || l 6. qtie] atque Mad. || l. 8- cor] corpus Mad. || /. 10. format]
affirmat Pith. Mad. |j l. 1 1 . referendum E 1. Fith.; refferendum V 5. || /. 1 3 . hortatu] ita V 4. 5 ;
ortatu Pith.; oratu El; ornatu VI. || l. 16. omnibus] hominibns E 1. Pith. hic] hinc E 1. VI. Pith. 40
preelegimus] prae legibus E1; prelegimus cett. jj /. 2 3 . accnsatis] eausatis V 1. obtiniatibns E 1.
V1. || l. 25. instituta] constituta E1. Pith. j| l. 26. sed omnesj u t et homines Mad. || l. 28. quie-
quid E\. VI. j| l. 31. institnta] institutionem VI. Mad.

1) Haec lex, etiam inter acta conrilii Toletani XIII. a. 683. tradita, edita est duohus fere
annis post introductum librum leguni emendatum; v. p. 410, n. 1. Legem autem postea iussii regis 45
insertam esse crediderim. 2) Cf. Acta apost. 4, 32. 3) Cum singidis capitibus ipsi canones
concilii Toletani XIII. conferendi sunt. 4) De seditime Pauli cf. Dahn, 'Korugd V, p. 207 sgq.
 . LEX VISIGOTHORUM XII, 1, 3. 409

2fov.) Tertius quoque canon est de tributorum principali relaxatione in plebe, XII, 1, 3.
nbi nostre glorie auctoritate simul et exliortatione saneihim est, ut omne
tributum preteritorum annorum usque in annum primum regni nostri, quod
in privatis sive in fiscalibus populis reiacet 7 absolutionis perpetue debeat
5 sanctione laxari; ea tantum precipientes thesauris publicis exhiberi7 que
exacta, non inlata fuisse constiterint.
Quartus post hec sequitur canon de munitione prolis regie, quem prompto
voluntatis adnisu omnis conventus sacerdotum atque etiam seniorum condere
preelegerunt.
10 Quintus canon sequitur, ne defiincto principe relictam eius coniugem
quisquam sibi aut in coniugio aut in adulterio audeat copulare.
Sextus deinde sequitur canon7 ut, exceptis servis vel libertis fiscalibus,
nullus de servitute quorumlibet aut libertis deinceps ad palatinum officium
transeat. Quod si fecerint, presentis legis nostre edicto ad proprie servitutis
15 iugum modis omnibus reducendi sunt; qualiter aut dominis suis? si superstites
sunt, aut eoram propinquis, quibus decedentium successio ex lege debetur,
servituri tradantur. ......
Post hunc septimus est canon de his, qtii pro accidentia iurgionim
altaria nudare presumunt vel luminaria ecclesie subtrahiint.
20 Octavus quoque sequitur canon, ne admonente metropolitano quisquam
ex confinitimis ad locum, ubi invitatnr, venire contemnat.
Noxras quoqne canon subseqiiitur de confirmatione concilii Toletani
duodeeimi, quod factum est anno primo glorie nostre.
Decimus huic canon adiungitur, ubi speciali sententia defimtnr, utram
25 audeant ministrare hi, qui penitentiara in sacerdotio constituti accipiunt.
Undecimus quoque canon habetur, ne quis alienum clericum vel
monadram suscipiat fugientem.
Duodecimus post hec canon scribitur de non excommunicandis a proprio
episcopo personis illis, que ad metropolitanum suuin negotia sua suggesturi
30 aecesserint.
Ultimus et tertius decimus post hunc canon subsequitur de relatione
gratiarum, que post peractionem concilii Deo et principi persolvantur.
Que omnia premissa sinodalium institutionuin decreta a presenti die
vel tempore omni cura omnique vigilantia per cimctas regni nostri provincias
35 deeerninms observanda; qualiter et perspicuum auctoritatis valide fastigium
subeant et perpetuo vigoris ordine solidata persistant. Quamobrem sacre
huius legis oraculo omnibus generaliter, religiosis atque etiam laicis sub regni
nostri ditione manentibus, interdicimus pariter et iubemus, ut predicta sinodalia
gesta nullus eontemnat, nullus etiam preterire aut convellere audeat. Kemo
40 notus harum constitutionura iura resolvat, nemo incognitus nescientie se

XII, 1, 3. l. 1. relaxationej relaticme E\. V\. Pith. j; /. 4. sive] vel Mad. populis reiacet]
populis nostr§ reiacent E 1. V 1; populis nostris reiaeet PitJi. ndsolutionis E 1. debeant E 1.
l. 7. de] pro 3Iad. monitione E 1. JPith. prolis deest E 1. qnera prompto] quam promptae Mad.;
quam prompto Piih. jj l. 8. adnisu] ita E. V 4. 5. Pith. in margine; adnisum VI; eftectu PiUi. in textu.
45 Mad. j| l. 11... copulare] sociare Mad. || l. 13. servitute] ita edd. Conc.; servitu E\. Pith.; servitio cett.
l. 15. subperstites E1; superstes F l . |[ /. 16. decidentium E 1. V 1. || /. 18. pro accidentia] per
accidentibtis VI. | L 20. quisque E\. VI. jj /. 23. duodecim E\. qnod factum] qui factus T*l.
/. 25. p^nitentiam E \. J| /. 29. metropolitarium J 5 l . suggesturi] ita VI. 4. Pith.; sug^esuri E 1;
saggessuri V 5; dicendum Mad. \\ l. 30. accesserunt V 1. | /. 35. vastigium E 1. |,' /. 39. con-
50 temnat] condemnat E 1. || /. 40. nescientie] nescienti E 1. VI. Pith.
LL. Sect. 1. f. 52
 410 LEX VISIGOTHORUM XII, 1, 3; 2.

XII, 1,3. Nov.] obiectibus excusare eoniciat. Nam a prememorato superius die et tempore
et auctoritatis debite vigore pollebunt, et institutionum suaram regulis
cunctorum universitas adstringetur. Si quis autem huius nostre legis violator
extiterit, ac non potius ea, que premissa sunt, custodierit, et diutinam eccle-
siastice discipline excommunicationera excipiat, et decimam partem rei sue 5
fisci partibus sociandam amittat. Quod si nihil habuerit facultatis, unde pre-
dictam conpositionem persolvere possit, absque aliquo infamio sui L eum
oportebit ictibus verberari. Huins igitur legis nostre decretum, quod in
confirmatione huius sacri concilii noscitur promulgatum, gloriose manus nostre
exaratione subscripsimus et ad perennem memoriam valorem ei perpetuiim 10
innodamus.
Edita lex in confirmatione concilii Toleto sub die idus Nov. era DCCXXI,
anno quoque feliciter qnarto regni glorie nostre1. In Dei nomine. Toleto.

II. TITULUS: DE OMNIUM HERETICORUM

ADQUE IUDEORUM CUNCTIS ERRORIBUS AMPUTATIS. 15
I. Quod post datas fidelibus leges oporttiit infidelibus constitutionem ponere
legis.
II. De omnium heresum erroribus abdicatis.
III. De datis et confirmatis legibus supra Iudeorum nequitiam promulgatis.
IIII. De cunetis Iudeorum erroribus generaliter extirpatis. 20
V. Ne Iudei raore suo celebrent Pasca.
VI. Ne Iudei more suo fedns copulent nuptiale.
VTI. Ne Iudei earnis faciant circumcisiones.
VIII. Ne Iudei more suo diiudicent escas.
Vmi. Ne Iudei questione christianos inscribant. 25
X. Ne Iudei contra. christianos testifieentur, [et quando ex illis progenitis
testificari sit licitum].
XI. De pena, qua perimenda est transgressio Iudeorum.
XII. Ne Iudeus christiannm raancipiura circumcidat.
XIII. De mancipiis christianis, que a Iudeis aut vendita aut libertati tradita 30
esse noscuntur.

XII, 1, 3. /. 1. superius] subterius E1. VI. Plth. et] vel Pith. Mad. \\ l. 2. regiilis] legibus
vel regulis Pith. Jlad. jj l. 3. universalit«as Pith. Jlad. || l. 9. confirmationem Mad. \\ l. 12. Edita]
Ita E\. Pith.; Ista VI. 4. conciliij edita add. V 4. idus] id E 1. Nortjr VI. DCOXXI] septin-
gentesima XXI E 1. VI. Pith. jj /. 13. regni glorie nostre des. E\. VI. 4. Pitfi. Toleto deest V5. 35
TIT..II. Lemma. Codd. Rl.2. E l. 2. VQ. — l. 15. ATQUE E\. HERRORIBUS Rl. AMPU-
TATIS] ita B 1. E; PUTANDIS Ji 2; AMPUTANDIS F6.
Index capitulorum. Codd. B 1. 2. E\. 2. — l. 16. constitutionem ponere legis] ita E 2; con-
stitutione ponere leges R 1; constitiones p. legis E 1; des. li 2. (1 l. 18. heresum] eresium E 2.
addicatis Ji 2. jj l. 19. nequitia B 2. E 2. promulgatis deest R 2. |{ /. 20. exstirpatis E\. |j /. 21. V. 40
Ne Iudei — Paaca des. E 2. Pascha E \. \ l. 22. VI] V E 2, et ita infra VI etc. pro VII etc.
l. 23. circumcisionis E 2. jj l. 24. diiudicent] iudicent R 2. E 1. |j /. 25. quest. christ.] christianis
questiones R 2. scribant E 1. |j L 26. et — Iicitum dts. R. et deest E 2. progenxti testificare E 2.
l. 29. XII. Ne Indens — eircumcidat des. E 2. |j /. 30. XIII] XI E 2, et ita infra XII pro XIIII eic.
qne a] qua R 1. aut libertati — noscuntur des. R 2. ||. /. 31. esse nosenntur des. etiam R 1. 45

1) Est dies 13. Nov. a. p. Chr. 683.

 LEX VISIGOTHORUM XIIr 2, 1. 411

Recc. Erv.\ XlJil. Ut nullis modis Iudeis mancipia adereant christiana, [et ne in sectam
eorum modo quocumque ducantur].
XV. De interdicto omnibus christiams, ne quisque Iudeum quacuinque factione
adque favore vindicare vel tueri pertemtet.
5 XVI. De Iudaizantibus christianis.
XVII. Placitum Iudeorum in nomine principis faetum.

Recc.Et*v\ I. FLAVIUS GLOKIOSUS EECCESSVINDUS REX. XII, 2,1.

Quod post datas fidelibus leges o p o r t u i t i n f i d e l i b u s c o n s t i t u t i o n e m
ponere legis.
io Actenus per arduas culparum semitas iudieiorum cautos direximus gressos et
per humane adinventionis precipites et inmoderatos excessos ordinate gravitatis
emisimus cursus. Egisse namque nostram illic intentionem conspicuum est, et
dissuadere, quod male suasum irrite libet, et proibere, quod turpe nori decet, et
auferre, quod male actum decus honestatis aborret. Ut enim legalis ordo male
15 consciarum sibi mentiiiTn abdita penetrabit, ita legalis censura' et raoram prava
correxit et sceleram conmissa truncabit. Verum hanc pudicitiam ammorum non
egimus alibi quam intra ecclesiam Dei rivi, qui diversitatem simul nationum et
hominum unius tunice inmortalitate vestivit, unius etiam sacre religionis sibi vineulis
religabit. Ibi enim, licet excellentia nostri vigoris a virtutum Deo fuerit terrene
20 glorie siiblimata ctdminibus, interdum tamen motu conpassionis, interdum acie
iudicantis et peccandi licentiam sollicite vetare curabit et perventa delicta modo
temperanter diminuendo subtraxit, modo veheraenter stirpando conlisit,. non solum
seqnens nobilium inlustriumque gentmm mores, que rationabilibus et modestis legibus
ordinare curaverunt inlicitos populorum excessos, sed sanctissimorum quoque patrum
25 toto terrarum orbe felicium et regulas imitans et exempla presumens, quo possit
amplitiido nostre mansuetudinis in illorum preceptis velut in forma operis imitationem
exprimere actionis, et ex hoc debere cognoscere proximis subiectisque plebibus

l. 1. Iudeis deeat R 2. adhereant E 1. et — ducantur] ita E: des. B. \\ l. 3. De] Ne R 1.

qiiisqiie] quis E 1. quacnmque — pertemtet des. li 2. qiiacnmqne JR 1; quecumque E 2. |j l. 5. Ru-
SO bricae capitiihrum XVI. et XVII. in E et numero et ordine inter se commutath leguntur.
XII, 2, 1. Codd. R 1. 2. E 1. 2. V \. 3. (4. 5. 6. 15. 16). — l. 7. FL. — REX des. V 4. 5. 6. 16.
GLOR. deest E 2. F 3 . KECC.] BECeDS R 1; EECCESSVINTHUS R 2; EEC E 1; RECDS E 2.
VI. || l. 8. data E. eonstitutiones R 2. VI. 6; constitutione E 1. |j l. 9. leges E. VI. |j l. 10. Ac-
tenus] ita R; Quatenus JEJl; Hactenus cett. iudiciorum] ita R. E\. VI. 5; iudaeorum E 2. F 3 . J/arf.
35 cautos] cixstos E 2. gressos] ita R 1. E; regressus R 2; gressus cett. || / . 1 1 . excessos] ito R;
excessns cett. \\ l. 12. Egissej Exegisse V 3. illic] ita R \. V 3 ; ilico R 2; illuc E 2; illis cett.
l. 13. dissuadet E 1. irrite Hbet] irritet libet F 6 ; erat Pith. quod turpe non] ita Ii 1. E 2. F l . 3.
4. 6; non E 1, ubi quod turpe des.; tnrpe re qnod R 2; qnod turpe Pith.; quod tnrpe est Mad.
decet] debet E\\ deest Pith. j| l. 14. aetus E l. deeus] ita R 1. E. V 1. 3. 6; decore R 2; et a
40 decore JPith. Mad. aborret] ita R. E 2. F l . 3. 6; abhorret cett. |f l. 15. consciarum] conseientiarum
R 2. E 2. abdita] abdicata E 1; abita E 2. penetravit E 1. legalis] legali R 1; legis R 2.
l. 16. iscelernm R 2. E2. tnmcabit] ita R 1. E2; truncavit cett. pudicitia R 1. jj l. 17. qui] que
VI. 6. Pitfu il /. 18. vestibit li 2. i?2. vinculum R 1. || Z. 19. religabit] ita R 1; regabit R 2.
E2; religavit cett. enim} ita R. E 2. F l . 3. 6.15. 16.20. Fith.; etiam E 1. Mad. • excellentiam R 1.
45 E\. |! f. 20. acie R 1. || /. 21. licentia i? 1. sollicite rfcw/ if 2. vetare] ito J? 1. E. VI. 6.
Pith.; deest R 2; vitare cett. curabit] ita (— curavit) i? 1. E 2; curavit cett. delicta] dilata V 6.
l. 22. stirpando] ita R 1. £ 2 . K r t . ; tirpando J? 1; exatdando ^ 2; exstirpando cett. eonlisit] con-
stimsit E 2. H /. 23. inlnstriumque gentium] inlustrium agentium R 2. || /. 24. exeessos] ita R 1;
excessus cett. sed] et R 2. # 1 . !i /. 25. et deest E. posset i? 2. E 1. 1! /. 26. in illorum] ita IL
60 E 1. F l ; in rfaarf cett. imitationis JFl.
52*
 412 LEX VISIGOTHORUM XH, 2,"l. 2.

XII, 2,1. JRecc. Erv.] honestatis conpetentia indidisse decreta, ex quo aut culparum nieritis sunt
evidenter inpressa; aut sanctorum patrum sententiis prorsus non inveniuntur externaj
duo mihi dona uno dirinitatis premio provenire confidensr ut et cum proximis salutari
temporum perfruar paee, et divinis iudiciis munere regiminis peracta mercede dispositis
dehinc populorum fidelium legibus adque in domo sancte iidei vere propriis membris 5
confecto medicamine salutari et ordinata caritatis decentissime pace, fidenter in virtute
Dei adgrediar hostes eius, insequar emulos? persequar adversos, contendens viriliter,
. perseverans instanter, aut comminuere1 illos ut pulverem excussum aut delere ut
lutum sordentium platearum, certe aut de illis et fidei conquirere lucrum et glorie
Dei dare tropheum, ut, dum fideles populos in religionis sacre pacem possederim 10
adque infideles acl concordiam religiose pacis adduxerim, et mihi crescat gloria
premium, et virtutum Deo dilatem adque augeam regnum -.

XII, 2, 2. Recc. Erv.] II. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

De o m n i u m h e r e s u m e r r o r i b u s a b d i c a t i s .
Divine virtutis etercram consilium et in iiltimorum serie seculorum pietatis eius 15
revelatum arcanum per retroactarum dierura tempora oranenij nt cernimus, a cunctis
nostri regimonii linibus et perfidiam dissipavit errantium et dogmatnm abdicabit
conmenta pravomm. Verumtamen ne, dum nostris consistimus in diebus, tempus illut
oceurrat, de quo vas electionis3 olim protulit, dicens: 'Erit 4 enim tempus, cum sanaru
doctrinam non sustinebunt, sed secundum sua desideria coacerbabunt sibi magistros 20
prurientes auribus; et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem con-
vertentur', convenit et ea, que in luce fidei manent, a tenebris contradictionum edicto
legali defendere et ea, que exoriri obvia forsitan error inpulerit? gestis legalibus pro-
pulsare. Kullus itaque cuiuscumqne gentis aut generis homo, proprius et advena,
proselitus et indigena, externus et incola, contra sacram et singulariter unam veritatis 25
catholice fidem quascumque noxias disputationes eandera fidem inpugnans palam
pertinaciter aut constanter vel proferat vel proferre silenter adtemtet. Nullus

X I I , 2, 1. 1.1. meriti R 1. E. || l. 2. inpressa] expressa R 1 ; pressa E 1. |j / . 3 . salutaris

li 1 ; salutare Ji 2. E 2. |J /. 4. divini iudicis Y \. peractam R 1. j| /. 5. sancta Mad. vere] ut
add. VI. || /. 6. ordinata] ordinato li 1; ornata i ? 2 ; ordinatam E 2. decentissima Jfad. \\ L 7. in- 30
sequar] ita li. Y \. 3 . Pith.; et insequar cett. |j l. 8. pulvere R 1. pulverem ante faciem veuti
excussum T r 16. ji l. 9. sordentium] sordidum Pith. in marg. glorie Dei] ecclesiae T r 16. || /. 10. D e i
deest VI. tropheum] ita R. E. VI. 3. 5. 15. Pith.; triumphum Mad. pacem] ita R 1. F l ; pace cett.
l. 1 1 . g-Ioria] ita li 1. VI; in gloria R 2. E. F 6 . Pith.; gloriae Mad. || /. 12. et] u t E 1. virtutem
Dei Pith.; virtutnm Deo des. Mad. D e o ] Domino F 3 . 16. 35
X I I , 2, 2. Codd. R 1. 2. E\. 2. VI. 3 . (4. 5. 6. 8. 15. 16. 17. 19). — /. 1 3 . F L . — R E X ]
A N T I Q U A VS; des. Vlb. 19. RECC.] R E C 0 D S R 1 ; R E C C E S S V I X T H U S ^ 2 ; R E C E 1 ; R E C T S
E2; R C D S VI. 5 ; R I ' 4 ; deest V6. || l 14. heresnm] hereticorum E 2. V 15. 1 9 ; heresinm Mad.
l. 15. seri^] ita R 1. E\\ series E 2. VI. 3 ; serie cett. seculorum] popnlorum V 3. || l. 16. retroac-
tarum] ita R 1. V 1. 8 ; retrocatorura R 2. E 1. V 3. 4. 6. 15. 16. JHth.; retroacta E 2. Mad. -w
l. 17. nostris E. regimonii] regiminis V b. 16. Pith. perfidia R 1. docmatutn R 2. E 2. abdicavit
E\. V. i| /. 19. diceus] P a u l u s a p o s t o l u s add. Vb. 8. enim deest R. E \. PitJi. ciira] quando
El. V3; quo Pith. \\ l. 20. non sustinebunt des. R 1. coacerbabunt] ita R 1. E2; coacervabunt cett.
l. 22. et deest E. V. lucem R 2. E 2. VI. |] l 2 3 . exuriri R 1. forsan E. || l. 24. euinscumque]
ita R 1 ; cniuslibet cett. y l. 25. prosilitus R 2. E. |j /. 26. quactiraque noxia dispntatione V 8. 45
l. 27. a a t ] ita R. E. VI. 3 ; atque Mad. yel proferat] des. E 1 ; vel deest Mad.

1) Cf. Psalm. 17, 4 3 . 2) Huius et proxhne sequentium legum tumida et aaepius

obscura verbositas eandern fere rhetomm scholae sapit doclrinam atque sententiae libri I. 3) Cf.
Act. opost. 9, 15. 4) 2. Tim. 4, 3. 4.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 2. 3. 413

Becc. Erv.] evangelia sacra convellat. Nullus apostolica instituta decerpat. Nullus XJI, 2,2.
antiquorani patrum defensionis hiiius sacras definitiones inrumpat. Nullus modernorum
disserentium congruentes fidei tractatus spernat. Nullus contra omnem sanctum vere
fidei sacramentnni aut cogitationes ruminet cordis aut verba patnli proferat oris. Non
5 in contradictione controversiam perfidus excitet pervicacis, non inprovitatis contentione
litem statuat adversantis. Nam quecumqiie persona in cunctis istis vetitis extiterit
deprehensa, si quidem ex quacumque religionis potestate vel ordine fuerit, amisso
loci et dignitatis honore, perpetuo reatu erit obnoxius, rerum etiam cunctarum
amissione mnltatus. Si vero ex laicis extiterit, et honore solutus et loco, omni rerum
10 erit possessione nudatus, ita ut omnis transgressor sanctionis huras aut eterno exilio
mancipatus intereat, aut divina miseratione respectus a prevarieatione convertatur
et vivat.

Recc. Etv.] ni. FLAVIUS GLOEIOSUS EECCESSVINDUS REX. XII, 2,3.

De datis et confirmatis legibus supra Iudeorum nequitiam promulgatis.
15 Vetitis l et seclusis generaliter omnium hereticorum presumtionibus execrandis,
nunc specialiter nobis est de presentibus ordinandum, quoniam et in presenti de his
cognoscimus esse presumtum. Nam cum virtus Dei totnm universaliter acie verbi
sui radicitus heresum extirpaverit surculuin, sola Iudeorum nequitia ingemiscimus
regiminis nostri arva esse polluta. Unde per spiritum Dei vindieare conabiraur
20 pacem nostram, que gentibus2 quidem stultitia est; eisdem vero Iudeis scandalum,
nobis autem credentibus idem Christus, Dei virtus et Dei sapientia, cuius miseratione
preventi concutimur intentione fideli, tam vetustis erroribus ponere finem, quam
futuroram exordiorum concidere novitateni. Quapropter eternam legem iuberaus et
sacraram scripturarum iussu decernimus tam nostrarum legum edicta, quam pre-
25 cessoram nostrorum regum legali serie sententias promulgatas 7 que contra eorum

XII, 2, 2. /. 1. evangelia sacra] ita R. E2; ernngelii sacra F 8 ; ev«angelii sacramenta V 15;
evangelii decreta cett. convellat] conpellat E 1 et e rorr. E 2; contemnat V 15. decerpat] decertet
R 2. Ntillus — inrumpat des. E1. jj /. 2. defensionis] defensionibus V3. 4. 5. S; impugnationibus
Pith. liuius] aliquibns VS; suis Pith. || l. 3. tractns E\. VI. onmem] ita li 1. E 2. V \. sanetum]
30 ita B. E 2. Vb; dictnm et facttun add. E1. Pith.; dictum aut factum add. VI. 3. Jfad. vere fidei
sacramentum des. E 1. F 3 . |) /. 5. inprovitatis] ita R; inprobitatis cetl. contentione] ita R. E 1 ;
contemtione JE7 2; contentionem VI. \\ l. 6. adversantis — vetitis des. E 2. persona] ita R; ex his
add. E 1. V. istis] stis R\. || /. 7. si deest R 1. religionis] regionis R 2. potestatem R 1. adraisso
R 1. |j J. 8. honore] ordine Pith. in textu, ubi in margine leyitur honore. || l. 9. omni] itn R. E;
35 omnium V1; et orani Mad. || /. 10. huins] ita R 1; stius E 2; istius cett.
XII, 2, 3. Codd. E\. 2. E\. 2. VI. 3. (4. 5. 6. 15). — l. 13. PL. — REX de*. V 3. 15.
RECC.1 REC0DS R 1; RECCESSVINTHUS R2; RECSD E 2; RCDS VI; RECHEREXDUS V 4;
CHINDS Pitk.; dee.it E\. | L 16. in] de / ^ 2 . presentij presentibus E\. || /. 18. heresiun] heresuum
E2; heresmm Mad. snrcnlum] ita R. E\; f o i n l t e m T r 3; fomraitem E2; f o m i t e m v e l surculum
40 Mad.; fomitem vel fercnlum T r l. solam Indeornm neqiiitiam R 1. j| l. 19. arva] area R 2; arma
V 4. conaviraur Rl; conamur R 2. [j l. 20. nostramj sanctam R 2. jj l. 21. miserationem R 1.
l. 22. eoncuttiantur R 1. |J /. 23. concedere E 1. eternam legem] ita R 1. E; eterna lege R 2. V.
l. 24. sacrorum scriptornm R 2. E. edictam R 1. precessorura] ita R. E. V 1; predecessorum Jfad.
l. 25. legalis El; regali E 2. eorum] ita R. E. VI. 3 ; Iudaeorum M(td.

45 \) De legibus de Iudaeis latis, quae reliqua ornnia huhis tititll capita efjiciunt et totum
titulum III. implent, cf. Hdfferich, ' Westgothen -Becht' p . 4 0 sqq. 6 8 sqq. 1 7 9 sqq. 1 9 2 .
207 sq.; II. Qriitz, sDle westgothische Gesetzgebitng in Betrejf der Juden', Vratislaviae 1 8 5 8 ;
Dahn, 'K&nige' VP~, p . 4 1 1 sqq. 2) Cf. 1. Cor. 1, 2 3 . 2 4 .
 414 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 3—5.

XII, 2, 3. Rece. Erv.] perfidiam et personas data eonsistunt, eterna consecratione inviolata persistere
et perenni custodia observata manere. Que si quis eorum temerare detectus extiterit,
et subteriacentium legum damnis noxius erit et specialibus ultionum sententiis
subiacebit.
XII, 2,4. Becc. Erv.] IHI. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS KEX. 5
De c u n c t i s I u d e o r u m e r r o r i b u s g e n e r a l i t e r e x t i r p a t i s .
Isullus Indeorum sacre religionis christianam fidem, quam sancti percepit tinctione
babtismatis, aut profanet aliquatenus aut relinquat. Nullus hanc factis, nullus dictis
inpugnet. Kullus huic absconse, ntillus palam insultet. Nullus fugere ad hanc
evadendam contendat. Nullus, ut hane effugiat, quibuscumque latibrdis sese occul- io
tandum iniciat. Nullus spem quandoque profanationis iterande contineat. Nullus
confidentia renovandi erroris adsumat. Nullus prorsus perfidia et christiane religioni
obviain sectam corde teiieat, verbis promat, factis ostendat. Nullus ex his7 que in eorum
placitis sunt conscripta eorumque publica suscriptione notata1, teraerare studeat vel
verberare presumat. Kullus omnium morum vetitorum conscium vel operatorem 15
celare adtemtet. Nullus inventum latentem publicare retardet. Nullus auditam
latebram denuntiare recuset. Cunetorum namque eoram quisqne transgressor inventus
constitute legis2 erit supplicio puniendus.

XII, 2,5. Recc. Erv.] V. FLAYIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne I u d e i more stio c e l e b r e n t P a s c a . 20
Nullus de Indeis XIIII. l u n a 3 raensis alicuius 4 faciat P a s c a , neque dierum

XII, 2, 3. l. 1. perfidia jR 1. eterna] ita R. E\. T ' l ; et eterna cett. eonsecrationem R 1.

l. 2. obs. manere] observatam esse R 2. || /. 3. noxius] ita R. E'; obnoxius cett.
XII, 2, 4. Codd. Hl. 2. E \. 2. VI. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 19). — l. 5. FL. — REX des.
7 3. 15. 16. 19. GLOR. deest E 2. VI. 6. RECC.] RECODS R 1; RECCESSVISTHUS B 2; RECDS 25
E2. VI; RCDS T 5 ; REC F 6 ; R F 4 ; deest E 1. || l. 6. extirpandis F 1. 6. 8. Pith. \\ 1.1. per-
ceperint F 5; perceperunt F 8. 16. tinctione] unctione Pith. in textu, ubi in manjine tinctione.
/. 8. babtismatis] ita E2; bantismatis R 1; baptismatis cett. profane R 1. || / . 9 . huic] ita R. E. Piih.;
hinc F 5 ; alibi cett. j| l. 10. eradenda R 1. effugiat] aut add. VI. quibuscumque] cuiuscnmque E 1.
V 1; euius V 3. hoccultandum R 1. jj /. 11. iterando E\. VI. jj l. 12. confidentia] ita R. E2; 30
confidentiam cett. perfidia] ita R. E2; perfida mente E 1. Pith.; perfidiam cett. et] deest R 2; ad F l .
l. 13. obvia secta R 1. teneat] ita R. E. F 1 5 . Pith.; retineat cett. his] is E2; i R 2. \\ l. 14. su-
scriptione] ita R 1. E2; subscriptione cett. studeat] istudeat R 1; presnmat F15. Jj /. 15. verberare]
ita hahet R 1, ned dulrito, an recte. In textu pnneipali fortasse reverrare ( = reverrere) legebatiir, quod
coniecimus ex his leetionibus: severrare R 2 ; reverare E 1; revelare Pitk. Mad. Jn E 2 rare tantum 35
scriptum, al. man. pont corr. oberare; oberrare F l . 4. 5. 8 ; deest V 3. omnium monun vetitorum] ita
R 1; o. m. vestitorum R 2; ominum veticorum orum (corr. eorura) E 2 ; hominum vetitorum morum
F l ; omnium horum vetitorum E \. Pith.; horum omnium vetitorum cett. \\ h 16. adtemtetj obtemptet
F 5 ; pertentet Mad. pubplicare R\. || l. 17. eorum] liornm R 2. F l ; orum E 2. quisquej quisquis
Mad. inventus fuerit Mad. \\ l. 18. subplicio R 1. 40
XII, 2, 5. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F 1. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 17). — /. 19. F L . deest V 3.
GLOR. deeat E2. VI. 3. 17. RECC.] RECe-DS R 1 ; RECCESSVTHS R 2; RECTUS E 2 ; RCDS
F l . 5. 6. Pith.; RCS F 1 7 ; K F 4 ; BESCINDUS F l 6 ; EGICA F 3 ; deest E\. || /. 20. Xe — pasca
legi nequeunt R 1 ; des. F 4 . Fasca] ita R 2 ; Pascha cett. || /. 2 1 . de deest E. Pith. Iudaeus E 1 ;
Iudaeornm Pith. XIIII] ita R\. E\; quarta decimam R 2; qtiarta decima E 2. V 1. lunam R 2. 45
mensis] ita R. E. F 5 . 15. 16. Pith.; primi add. cett. alicuius — soliti sunt des. R 1. faciant R 2.
Pasca] ita R 2: Pascha cett.

1) Exstat exemplar placiti huiusmodi XII, 2, 17. 2) XII, 2, 11. 3) Luna quarta
decima est dies quarhis dechnus mensis lunaris, indpientis a prima seu nova luna. 4) Iudaei
Pascha celebrant luna quarta decima mensis, quem dicunt Nisan, christiani vero die dominico post 50
lunam quartam decimam post aequinoctium vernum.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 5—8. 415

Becc. Erv.] ipsorum, ut soliti sunt, sollemnia eelebrabunt. Non dies festos omnis XII, 2,5.
sollemnitatis mediocres aut summos quisque eoram venerabitur aut intendat errore
vel honore vetusto, non ferias custodiet, non sabbata et omnia festa ritu obsfcrvantie
sue deinceps aut coleat aut contingere quandoque presumat. Nam perventus mox
5 speciali damnationis sue multabitur ultione1.

Becc. Ei*v.] VI. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. XII, 2,6.

Ne I u d e i more suo fedus c o p u l e n t n u p t i a l e .
Nemo ex Indeis propinquitatem sanguirris sui coniugio copulet, adulterio polluat,
incestu conmaculet. Nullus usque ad sextum generis gradum coitum personam quarn-
io cumque contingat. NuIIus festa nuptialia aliter, quam cliristianorum mos habet, ve!
adpetat vel usurpet. Nam detectus damnationis date ultionibus punietur1.

Recc. Eiv.) VII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. XII, 2, 7.

Ne I u d e i c a r n i s f a c i a n t c i r c j i n i c i s i o n e s .
Nullus Iudeoram circumcisionem operabitur carnis. Nullus hanc sibi fieri
io patietur indemnis. Non servus, non ingenuus aut libertiis, incola vel extraneus,
eiusdem detestande sectionis obprobrram quacumque occasione aut perferet aut alteri
inferre presuraat. Nam quicumque sponte talia fecisse vel sustinuisse probabitur,
date legis severitate plectetiir1.

Becc.Erv.] VIII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX. XII, 2,8.

20 Ne I u d e i more suo d i i u d i c e n t e s c a s .
Cum beatiis Paiilus apostolus dicat: 'Omnia2 munda mundis, coinquinatis autem
et iniidelibus nihil est raundum', merito Iudeorura detestabilis vita et discretionis

XII, 2, 5. l. 2. eorura — vetusto, non des. B 2. intendatj intendet E. F 3 ; intentet V 15;

impendat VI. 4. 5. errore vel honore] ita R 1. E; de errorem vel honorem V3; honore vel errore
25 cett. || l. 3. custodiet] ita B. E2; custodiat cett. ritum B 1. |j l. 4. sive deinceps E \. eoleat] ita
Jt; colet corr. colat E2; colant El; colat cett. contingere] continere V 15. perventus] ita B. E.
V 1; praeventus Mad. j| l. 5. ultionem B 1.
XII, 2, 6. Codd. B 1. 2. E\. 2. VI. 3. (4. 5. 6. 8. 15. 16. 17. 19. 20). — l. 6. FL. — REX
des. VI. 3. 4. FL. GLOR. des. F16. 17. 20. RECC.] RECCTDS B 1; jRECCSTHS B2; RECDS E2;
30 EECCDS F17. 20; RCDS F 5 ; RECINDS F 1 6 ; R F 6 ; deest F 8 . Pith. || 1.1. [fedns copulent nup]-
tiamm] (sic!) uncis inclusa legi nequeunt B 1. || /. 8. Nemo] Nullas VI. coniugioj coniunctio B 1.
copulent B 1. aut adulterio E I ; aut al. m. post add., adulterio E 2. || /. 9. incesto Ji 1. sextum]
ita B. E. VI. 3. 8. 15. 16. 19. JHth.; s e p t i m u m Jlad. coitum] ita B 1. F 1; coita B 2; coitu (quod
est intelligendum) cett. \\ l. 10. vel] ita B. VI; deest E. jj l. 11. abpetat B 1. pnniatur F l .
35 X I I , 2, 7. Codd. Bl. 2. E\. 2. VI. 3 . (4. 5. 6. 8. 15. 16. 17). — l. 12. F L . — R E X cfc.
VI. GLOR. deest E 2. RECC.] R E C 0 D S Bl; R E C C E S S V I N T U S B 2 ; RCDS E 2. F 5 ; R C S
F 8 . 1 7 ; E F 6 ; deest E 1. j| /. 13. N e — circuracisiones des. B 2. circumcisioms E 2. || /. 14. opera-
bitnr] ita B. E. VI. 3. Pith.; operetur Mad. [| /. 16. sectionis] ita E\. Ptth. (tn textu); sanctionis
B 1. E2. VI. 6; setionis B2; sectationis F 3 ; secta Pith. (in marg.); factionis F 4 . perferet) ita 7»;
40 perferat E. VI. 4. 5. 15. 16. Pith.; perferre V 3; ferre Mad. > | l. 17. isponte B 1. vel sustinuisse
des.V1.4. probaturi?2, |j l. 18. data B 1. plectatur B 2.
XII, 2, 8. Codd. B 1. 2. E 1. 2. F l . 3. 4 (nsque ad inmundis diiudicet escas p. 416.. /. 3). (5. 6. 8.
15. 17. 20). — /. 19. FL. — REX] Ugi neqiieunt Bl; des. VI. GLOR. deest E 2. F 3 . 6. 20. KECC.]
RECCESTHUS B2; REC E\\ RESTUS E2; RCDS F 6 ; RCS F 3 . 8. 17. 20. || l. 20. Ne — escas
45 kgi nequeunt B 1. diiiudicent B 2. [! l. 21. apostulus B 1. coinquinatis] inqninatis B 2.

i) cy. xn, 2, n. 2) m I, 5.
 416 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 8—10.

XII, 2, S. JRecc. Erv.] liorrende mtmdicia omni sordium errorem inmundior, et refelli oportet et
habici debet. Ne quis ergo ex his primeve ritu tradicionis et usuati consuetudine
moris mundas ab inmundis diiudieet escas. Nemo sumenda inhonesta reiciat, que
valde bona esse sui condicio probat. Nemo ex his aliut privet, aliut usurpet, nisi
tantum illa discretione servata, que ab omnibus christianis tenetur salutaris et congraa. 5
Alioquin in transgressione quisque detectus constitutis erit suppliciis addicendus K

XII, 2,9. Bece.Erv.] YIIII. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne I u d e i q n e s t i o n e c h r i s t i a n o s i n s c r i b a n t .
Speciali hoc decreto censetur, nulli Iudeo pro qualicumque negotio quandoque
licere contra cliristianum, quamvis humilis servilisque persone, testimonium dicere 10
neque pro qualibet actione aut inscriptione christianum inpetere, aut pro Iudeorum
causis quacuraque factione hunc tormenta subire. Profanum etenim satis est infidelis
fidem iidelibus anteponere et membra Christi adversai-iorum eius molestiis subiugare.
Sane si idem inter se causarum negotia repperiantur habere, et testificandi adversum
se et in servis suis tantumdem poram cliristianis iudicibus questionem inicere sit illis 15
liberum ex lege licere.

XII, 2, 10. Recc. Jth'V.] X. FLAVIUS GLORIOSUS RECCESSVINDUS REX.

Ne I u d e i c o n t r a c h r i s t i a n o s t e s t i f i c e n t u r , et q u a n d o ex illis p r o -
genitistestificarisitlieitum.
Si coram liominibus reppertum mendacium et infamem facit et damms adfligit, 20
quanto magis in divina fallax fide perventus non erit penitus ad testimonium ad-
mittendus2. Merito ergo testificari proibiti sunt Iudei, seu baptizati, sive non
extiterint baptizati. De stirpe autem illorum progeniti si morum provitate et fidei
plenitudine habeantur idonei, permittitur illis inter cliristianos veredica quidem testi-

XII, 2, 8. 1.1. orrende # 2 . E 2. mundicia] ita R 1; nmnditia R 2. E\. F 3 ; inmunditie E 2; 25

inmundicia cett. errorem] ita R; horrore F 1 5 . Pith.; errore, quod intellitjendum est, cett. refelli] ita R.
E 1. Pith.; repelli cett. || /. 2. habicij ita R; abici cett. primeve ritu] ita E 1. F l . Pitli.; primeve
ritum R\; primaverit ut R 2 ; primeberit • ut E2; priinevae ritus Mad. trad.] raditionis E2. usuati]
a s s u e t i V 1. consuetudine moris] ita R 1. E. VI. 3. 5. Pith.; consuetudinem lioris R 2; consue-
tudinem mortis V4; consuetudine (moris deesi) Mad. (j /. 3. diiiudicent R 2; diiudicent V 1. in- 30
honesta] ita R. E 1; inhoneste cett. \\ l. 6. addicendus] abdicatis i ? 2 ; abdicandus E1. V1; a b d i t u s i ? 2 .
X I I , 2, 9. Codd. Jtl. 2. E\. 2. F l . 3. (5. 6. 8. 15. 16. 17. 20). — 1.1. F L . — R E X des.
V 3. GLOR. deest E 2. V \. 15. 20. R E C C ] REC€»DS J B l ; RECCSTHUS R 2; REC E 1 ; RCTS
E 2; R E C D S VI; RCDS F 5 . 6. Pith.; RECCDS F 2 0 ; RCS F 8. 17; R F 15. |j l. 8. questione]
questioni R 1 ; qnestionem F l ; deest E2. F 1 9 . christianis R 2. (I l. 9. Specialiter R 2. E 1. Pith. 35
qualicumque] quacumque R 1. || 7. 10. liceret R 2. || /. 11. actione] hactione R 2. E 2; deest E\.
aut inscriptione] aut inscriptionem R 1 ; ab seriptione R 2; adscriptione E 2; ad inscriptione E 1 ;
ad inscriptionem VI. 5. 15. 16. Pith.; des. VS. inpetere] inplectere E 1. [| /. 12. subire] ita R. E 1
et pr. man. E2; p r e s n m a t add. cett. (al. man. E2). etenim] enim VI. infidelis fidem] infideles Pit/i.
l. 15. in] inter R 1. 40
X I I , 2, 10. Codd. R 1. 2. El. 2. VI. 3. (5. 6. 8. 15. 16. 17. 20). — /. 17. F L A V . deest V15. 16. 20.
GLOR. deest E2. F 3 . 15. 16. 17. 20. KECC.] R E C ^ D S R 1 ; RECCESSVINTHUS R2; RECESVIX-
TUS E2; REDS F l ; RCDS F 3 . 5. 6. 17; RECCDS F 2 0 ; RCS F 8 ; R E S I N D S F 1 5 ; RENCILDITS
F 1 6 ; deezt El. || l 20. infamen J B l . . faciat R 2. j{ l. 2 1 . perventus] ita R. E. VI; praeventus
Mad. pcnitus deest R 1. || /. 22. prohibiti E 2. V. || L 23. istirpe R 1. progeniti] progenitis E; 45
deest R 2. provitate] ita R 1; pravitate R 2; pravitatem non tennerint F 1 ; probitate corr. prabitate
E 2; probitate cett. j| l. 24. pienitndine habeanturj plenihidinem habere videantur VI. veredica]
verefica R 1 ; veredieant R 2 ; viridica E 2; veridica cett.

1) Gf. XII 2, 11. 2) Smillter Conc. Tolet IV, can. 64.

 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 10—12. 417

Eecc. Erv.] ficandi licentia, sed non aliter, nisi sacerdotem, regem yel iudicem mores XII, 2,10.
illorum et fidem omnimodis conprobantes.

Jtecc.Erv.) XI. FLAVIUS GLORIOSUS EECCESSVINDUS REX. XII, 2,11.

De p e n a , qua p e r i m e n d a est t r a n s g r e s s i o Iudeorum.
5 Hec de sinu fortissimarum legum sententia emanat ad puniendam perfidiam
Iudeorum, ut, quicumque aut superioribus vetita legibus aut suis inexa placitis
temerare voluerit vel frustrare presumserit, mox iusta sponsionem ipsorum gentis sue
manibus aut lapide perimatur aut igne cremetur. Quod si denotatum crimine reum
principalis pietas reservaberit viviturum, ille cui placuerit servituras a rege donetiir,
10 et omnia bona eius aliis possidenda tradantur; sicque fiat, ut nec rem araissam
recipiat dominus, nec libertatem reparet servus.

Recc. Erv.] XII. FLAVIUS RECCAEEDUSx REX. XII, 2,12.

Ne I u d e n s c h r i s t i a n u m m a n c i p i u m circumcidat.
2
Nulli Iudeo liceat christianum mancipium conparare vel donatum accipere.
15 Quod si conparaverit vel donatum acceperit et eum circumciderit, et pretium perdat,
et quem acceperat liber permaneat. Ille autem, qui christianum mancipium circum-
ciderit, omnem facultatem suam amittat et fisco adgregetur. Servus vero vel ancilla,
qui contradixerint esse Iudei, ad libertatem perducantur.

XII, 2, 10. l. 1. sacerdotem, regem vel indicem — conprobantes] ita R 1; sacerdote, rege vel
20 iudice — conprobante (probante Pith.) R 2. E. V 1. Pith.; a sacerdote, rege vel iudice — conpro-
bentur cett. |j l. 2. omnismodis R 2. E 2.
Cajrita XI. et XII. sub his numeris et hoc ordine jnraebent R. E. F 1. 3. 5. 6. 8. 15. 16. 17. 19. Pith.;
numeris mutatis et inverso ordine Mad.
XII, 2, 11. Codd. Bl. 2. E\. 2. F l . 3. (5. 6. 8. 15. 16. 17. 19. 20). — l. 3. FL. — REX
25 des. F 3 . 5. GLOR. deest E 2. VI. 8. 17. 20. RECC.] RECODUS B 1; RECCESVDfTUS R2; RETS
E 2 ; RCDS Pith.; RCCDS V 17. 20; CHDS V 1. 8; deest E 1. (| Z. 4. perim.] derimenda E 1.
I. 5. sino R 1. sententie manat R 2; sententia manat E. puniendam] perimendam V 15. 19. || l. 6. de
superioribus vetitis legibus F l . inexa] ita R2; inixa R 1; inexsa E2; innexa cett. j| l. 7. iusta] ita
R 1. E2; inxta cett. isponsionera R 1. jj l. 8. lapide] ita R. E; lapidibus cett. ignibus V 1. 5. 6.
30 concremetur V 1. 3. || Z. 9. reservaberit] ita R 1; reserbaberit E 2 ; reservare voluerit Y 1. 6;
servaverit F15. 19; reservaverit cett. viviturum] ita R. E. F 1. 6; victurum Pith.; nirairum Mad.
ille] ita R. F l ; illi cett. |j /. 11. reparet servus] reppereat secura R 1; repararet servus R 2.
XII, 2, 12. Codd. R 1. 2. E 1. 2. F 1. 3. 5. (6. 8. 15. 16. 17). — l 12. FL. — REX des.
V 3. Mad. RECCAREDUS] ita solus R 2; (etiam in R 1 aliisque codicibus compendia, quae aliis locis
35 Reccessvindi nomen exprimunt, perperam pro RECCAREDUS scripta esse mspicor, quia GLORIOSUS ibi titulo
regis deett)/ RECODS R 1; RECDS E2; RCDS F 1. 5; RCS F 8. 17; GL REC E 1; GLS RCDS
F 6. Pith. |j l. 13. Iudus R 1. [| l. 14. vel] nec R 2. E\. JPith. || /. 16. circiderit R 1. || Z. 17. ad-
cregetur R 1.

1) Hanc legeni a lieecaredo I. latam esse, id quod codices nostri probant (v. pupra l. 34 sqq.),
40 iam suspicati sunt llelferich, 'Westg.-Recht' p. 42, et Grdtz, ' Westgoth. Gesetzgebung in Betr. d.
Juden' p. 31. Dubito antem, num fiaec lex sit 'constitutio' illa, qnam 'contra Iudaeorum per-
fidiam' a Beccaredo rege latani esse Gregorius 31. papa in epistula a. 599, Reg. IX, 228, Epist.
II, p. 223, refert. Est fortasse singulare quoddam caput legis illius, quod solum ex ea recepit
Meccessvindus, ceterts nova sua substituens. 2) Haec constitutio ex legibus Romanis recepta
45 est; cf. L. Rom. Vis. C. Th. III, 1, 5 ; XVI, 4, 1. 2 ; Paul. V, 24, 3. 4. Cf. praeterea
Condl. Tolet. III. can. 14. et IV. can. 59. 66.
LL. Sect. 1. I. 53
 418 LEX VISIGOTHOEUM XII, 2, 13.

XII, 2,13. Jtecc. Erv.\ XIII. FLAVIUS SISEBUTUS REX.

De m a n c i p i i s e h r i s t i a n i s , que a I u d e i s aut v e n d i t a aut libertati
t r a d i t a esse n o s c u n t u r .
Sanctissimisx ac beatissimis Agapio2, Cicilio3, item Agapio2 episcopis sive
iudicibus ibidem institutis, similiter et reliquis sacerdotibus vel iudicibus in territoria 5
Barbi4, Aurgi5, Sturgi6, Iliturgi7, Viatia8, Tuia9, Tutugi10, Egabro 11 et Epagro 12
consistentibus. Dudum late constitntionis autoritas a domino et precessore nostro
Reccaredo rege 13 sufficere poterat, ut mancipia christiana nullatenus in Aebreorum
iure manerent obnoxia, si inpostmodum contra itistitie instituta eomm pravitas
subripiendo principum animos aliqua sibi iniusta non poposcissent beneficia. Proinde, 10
quia Deo adiubante legem fieri decrevimus et fraudibus eorum per diversa capitula
obstitimus, ideo pro id? quod retro tempore fuerat vitiatuni, iuxta edictum ante dicti
principis decernimus: ut ; si qua christiana mancipia eo tempore, quo autoritas data
est, in eomm iure fuisse probantur, seu sint libertati tradita, seu forte ad libertatem

XII, 2, 13. Codd. B 1. 2. E1. 2. F 1. 3. 5. (6. 8. 15. 16. 17. 20). — l. 1. FL. — EEX des. 15
V 3. Mad. SISEBUTUS] ita B. E 1. V8. 17. 20. Pith.; EEDS E2; GLS BCDS VI. 6; GLS V 5.
l. 4. ac] hac B \. Cicilio] ita B. E 2. V8; Cilicio F 1 5 ; Cilicii F 1 9 ; Cecilio cett. || /. 5. iudicibus]
iudibus B 1. vel iudicibus] des. E 2. F 5 ; et iudicibus E 1; vel d u c i b u s F 1 5 . 19. territoria] ita
B. E2. F 1 9 ; territurio a E\; territorio cett. || /. 6. Barbi] ita B. E 1; Varbi Mad.; V«irvi corr. al. m.
Varria E2; Barbia F 3 ; Varbia F l ; Barbari F 1 5 ; Barbaria F 1 9 ; Harbi F 5 ; Arbi V 6. 17. Pitk. 20
Aurgi] ita B. E\. VI. 8. 15. 16. 20; Ausgi ilad.; Urgi E 2. F 3 . 5. 17. Pith. Iliturgi] Uisturgi F 5 ;
Ilitarni F 3 . Viatia] ita B. E. F16. Pith.; Biathia F l ; Biacia F 6 , cf. F17. Pith.; Beatiae Vitia F 8 ;
Viata F 3 ; Vivacia F 1 5 . 19; Biarie F 5 ; Avatia F 2 0 ; Viatulae Mad. Viatia Tuia Tutugi] Biaciatui
Ag-atugieie F 1 7 . Pith. Tuia] ita E 2. F 6 . 8. 15, cf. VYl. Pith.; Tula B; Thuia F l ; Tuga E\. F 2 0 ;
Tuitu F 3 ; Tuhie (?) F 5 ; Tirga F16. Tuia Tutugi] Tuhietta thugi F 5 . Tntngi] ita B 1. E; Tuturgi 25
F 1 9 ; Tutigi B 2. F 3 ; Tntugi F l . 15; Tatlmgi F 5 ; Tatugia F 8 ; Taugi F16. 20. Egabroj ita B. E.
V\. 3. 6. 8. 15; Egabri V 5; Agabro F16. 20. et deest B 1. Epagro] ita B 1. E. F 3 . 20; Evagro
F l ; Ephagro F 8 ; Epagri B 2. Vb. 6. 17; Pagro F 1 5 ; Pago F 1 9 ; Apagro F 16. || /. 7. antoritas]
ita B 1; anctoritas cett.; et ita infra. nostro] d i v e m e m o r i e add. VI. 6. 8. j| L 8. Reccaredo]
Becaredo E2; Eecharedo F l . 6; Eicardo F 5 . Aebreorum] ita B\; Ebreoram B 2. E2; Hebreonxm 30
cett. I) l. 9. permanerent F16. iustitie i n s t i t u t e instituta B 1. jj l. 10. subripiendos E1. popo-
scissent] ita B. V1; poposcent E 1; poposcens V 3 ; poposcit et V 5; poscant Pith.; poposcisset cett.
/.11. adiubante] ita B 2; aiubante E2; iubante B 1; adiuvante cett. capitala — pro id abscisa desunt
B 1. || l. 12. obstitimus] obstittumus E2; obstamus F l ; obtinuimus B 2; obtatibus F 3 . pro idj ita
E 2. F l . 3 ; des. Bl; pro eo cett. iuxta] iudex B 2. j| /. 13. quo] e quo B 1; quo haec Mad. 35
l. 14. probatur B 1.

1) De tempore hiriiis constihitionis v. infra p. 420, n. 1. ^ 2) Alter Agapius episcopus

Tuccitanus, alter Cordubensis; cf. Florez, 'Espana sagrada' XII, p. 398 sq.; X, p. 228 sqq.
3) Caecilhis episcopus Mentesanus, l. c. VII, p. 249 sqq. 4) Olim municiphtm Singiliense
Barbense, 7iunc 'el Castillon' prope Anticariam ('Anteqnera'J, prov. 'Malaga'; cf. Corpus io
Inscriptionum Latinarum II, p. 272. 5) Nunc cJaen}; cf. C. I. L. II, p. 452. 6) Vel
Isturgi, nunc lo$ Vittares' prope 'Andujar7, prav. 'Jaen'; cf. C. I. L. II, p. 297.
l
7) Vel
Illiturgi, niinc 'las Cuevas de Lituergo' prope 'Andujar7; cf. C. I. L. II, p. 297. 8) In
inscriptionibus Vivatia, nunc 'Baeza', prov. 'Jaen'; cf. C. I. L. II, p. 449 sq. 9) Olim
Tugia, Graece: Tovia, nunc 'Toya'; cf. C. I. L. II, p. 448. 10) Idem nomen exstare 45
in imcriptione C. I. L. II, n. 3406: res pnblica Tuatuc[ensis] (nunc cla Galera? prope lBaza',
prov. 'Granada'), feliciter coniedt b. m. Aem. Iliibner L c. p. 461. 11) Olim Igabrum,
nunc 'Cabra', prov. 'Cordova'; cf. C I. L. II, /».215. 12) Olim Ipagmm, nunc 'Aguilar
de la Frontera', prov. 'Cordova'; cf. C. L L. II, p. 205. 13) Cf. supra c. 12.
 LEX VISIGOTflORUM XU, 2, 13. 419

liecc. JEJrv.] non fuissent perducta? ad civium RomanorumJ privilegia iuxta nostre legis XII, 2,13.
edictum transire debeant. Nam, etsi qua inlicito ausu de hisdem mancipiis, que per.
constitutionem regiam fuerant absoluta, in iure cuiuslibet per quamcuinque scripturam
transegisse visa sunt, rescissa tali conligatione, ad statum ingenuitatis, recepto iuxta
5 leges pretio a venditoribus, revertantur et prenotati in polipticis publicis adque
secundum eorum peculium iustissima aderatione censiti2 vitam in propriis laboribus
ingenuitate transigere valeant. Si qua vero mancipia post metas dierum, in qua
autoritas sepe dicti principis promulgata est, ab illis quolibet titulo iustissime con-
quisita sunt? aut vendere aut libertare, prout maluerint, usque ad kalendas Iulias3
IO licentiam illis tribuimus. Hii vero christiani, qui ab Ebreis quocumque tempore
circumcisi sunt vel in ritum eorum sunt, legali ordinatione multentur. Nam et de
his7 qui per legem absoluti esse cernuntur, qui ab ipsis Ebreis servi addicti sunt vel
Imcusque retenti, sicut ingenuis legibus eis satisfacere non morentur. Iudei igitur,
qui ad fidem sanctam confugium visi sunt fecisse, portionem sibi debitam ex suc-
15 cessione parentum in mancipiis accipiant. Venditiones vero, que facte fuerint, quos
in untim tempus vonditionis invenerit, parentum vel iiliorum nulla sit in distrahendo
divisio, sed in tinum ad conparantis transeant dominium. Nam et quisquis de Iudeis
sub uomine proprietatis fraudulenta suggestione aliquid a preeessoribus nostris visus
est proraeruisse7 exacta eius autoritate, iisco nostro faciatis sociari. Mancipia vero
20 Iudeorum, que ad baptismi gratia fecerint confugium, ubicumque repperta fuerint*,

*) Pro reUquis exigantur — inponatur V8 praebet: non reddantur dominis Iudeis, sed
libera domino serventur; ita ut, ubicumque repertum fuerit suum. peeulium, in ea
Iibertate illl conferatur, ut census in eo peculio non imponatur, sed libere eo
frnatur.

25 X I I , 2, 13i l. 1. fnissent] fuerint- VI. Pith. previlegia R 2. E 2. legis] ita R. E; huius add.
cett. |j l. 2. edictum R 1. qua] ita R. E. F 3 . 5. Plth.; quo F l ; aliqua 3Iad. inlicita ause li 1 ; in-
licita ausa F 3 . hisdem] ita li. E2; isdem VI; eisdem cett. |j /. 4. istatum Ii 1. j| l. 5. legis E.
vinditoribus R 1. prenotati] notati R\. polipticis] policitis E 2. publicis deest It 2. || / . 6 . aderatione]
de ratione JHth. censiti] censniti li 1 ; censura V 1. vitam] tam Ji 1 ; deast VI. 8. in] cum F 8 .
30 l. 7. ingenuitate] ita li 1 ; ingenuitatem li 2. V 1; in ingenuitatem E. V 8. Pit/i. transigere] transire
V 1. 8. Pith. post metas] post modum etatis R 2. qua] ita R. E. V 1. 5. Pith.; quibus Mad.
l. 8. atitoritas] ita R 1. 2 ; auctoritas cett. quolibet] quelibet R 1 ; colibet Ji 2 ; quoque libet E 1 ;
quodlibet E 2. titulis li 1. \\ l. 9. maluerint] malaerit Mad. \\ L 10. illis deest R 1. Hii] ita R. E.
VI; H i cett. Ebreis] ita R. E2; Hebreis cett., et ita injra. \\ l. 11. vel in ritum eonim sunt des. V3.
35 ritum] ita R 1- E 2 ; ritu cett. ordinatione] ita R. E. VI. 3. 15. 16. Pith.; ordine Mad. || l. 12. ad-
dicti] abdicati E \. |j l. 13. retenti] detenti E\. Pith. ingennis] ita R. E2; ingenui V 1 ; de in-
genuis cett. eis satisfacere] ita R. E\. VI. Piih.; eis deest cett. moretur E. |j l. 15. in] aut E\.
in mancipiis] incunctanter V 8. || /. 16. invenerit] ita R. E 2. Pith.; invenerint cett. iu deest R 1.
l. 17. conparentis VI. transeat Rl. |[ l. 18. proprietatis] v e l p r e c e p t i add. VS. fraudulenter E\.
40 predecessoribas F 5 . 16. || l. 19. autoritate] ita R 1. 2 ; auctoritate ee#.; v e l p r e c e p t o «cW. F 8.
faciatis sociari] ita R 1. E. VI. 5. 16. Pith.; faciant ujssoeiari R 2; faciat sociari Mad. || /. 20. que]
qni V 1. gratia] ita i 2 ; gratiam ce«. fecerint] fecenmt R 2. E. VI. 3. 15. 16. Pith. fu[erint —
domijnis, uncis inclusa alisdsa demnt R 1.

1) De civium Romanorum libertate cf. formidas manumissionis Fomi. Vis. nr. 2. 3. 4.

45 5. 6, Form. p. 576 sqq. 2) Manumissi, cives Romani facti, sicut ceteri 'Romani7 ad tributi
piibHri sohUionem tenebantur. Cf. de tributis publicis i'egni Visigothici Dahn, 'Konige' VI-,
p. 254 sqq. Gothi ingenui minhne ad tributian $t/ln./>/[••.••• obnoxii erant; quod efficitur ex lege
X, 1, 16. Cf. Form. Marculfi I, 19, Form. }>. 5 6 : bent' iii;;> ,iauo csse videtur et in polepticis
publicis censitus non est. 3) D. 1. m. Julii a. p. (Jhr. 012, nt tx lege subsequente efficitur.
BO Cf. infra pag. 420, n. 1.
53*
 420 LEX VISIGOTHOBUM XII, 2, 13. 14.

XII, 2,13. Mecc. Erv.] exigantur et libera a dominis stiis reddantur; ita ut, qui habet suum
peculium, in ea libertate illi conferatur7 et qui non habuerit, a manumissore, prout
vires habuerit, 1111 concedatur; et descripti sicut ceteri eorum libertati, census pro eo
peculio illis inponatur.

XII, 2,14. Recc. Erv.] XIIH. FLAVIUS SISEBUTUS EEX. 5

Ut n u l l i s modis I u d e i s m a n c i p i a a d h e r e a n t c h r i s t i a n a , et ne in s e c t a m
e o r u m modo q u o c u m q u e d u c a n t u r .
Universis populis ad regni nostri provincias pertinentibus salutifera remedia
nobis gentique nostre conquirimus7 cum fidei nostre coniunctos de infidoram manibus
clementer eripimus. In hoc enim ortodoxa gloriatur fidei regula, cum nullam in io
ehristianis habuerit potestatem Ebreorum execranda perfidia. Abominanda sunt ergo
in ekristianis funesta Iudeorum imperia, et redueenda est stib amore catholico plebs
Deo sacrata in gratia. Ob hoc hac in perpetuum valitura lege sanccimus adque
omni cum palatino officio futuris temporibus instituentes decernimus: nulli Hebreo ab
anno regni nostri feliciter primox christianum liberum vel servum mancipium in 15
patrocinio vel servitio suo habere, nullum ex his mercennarium nullumque sub quo-
libet titulo sibimet adherentem hec divalis sanctio fore permittit. Vendere* tamen
infra fines regionum nostrarum in liis locis, ubi conmanere videntiir, cum omni peculio
christiano, cui fas fuerit, iustissimo pretio libera facultas subiaceat. Nec liceat

*) Pro Vendere — tamen etc. V 8 praebet: De ipsis namque mancipiis, que hactenus 20
per pretiura emptionis habuerunt, que qnasi libera facultas eis subiacuit, non eos
deinceps audeant proprio iure retineri. Sed cuicumque cliristiano vili pretio vendere
festinent cum omni illorum peculio, et tantum eis ex his mancipiis ab emptoribus
pretium expetere precipimus, quantum numero quantitatis sub nomine emptionis
invenerit electio comparantis. Liberare vero etc. (p. 421, l, b). 25

X I I , 2, 13. l. 1. libera a dominis] ita R 2. JS2; libera dominis cett. qui habet] quid libet
R 2. |j /. 2. illi deest JS 1. et deest R 1. a manumissore — habuerit des. R 2. VI. || l. 3 . descriptis
R2. VI. et ceteri R 2. E 1. VI. libertati] ita (== liberti) R 2. E\; deest R 1; liberti cett.
XII, 2, 14. Codd. R 1. 2. E 1. 2. VI fusqiie ad ultra defendat p. 422, l. 19). 3 (usque ad alias
p. 420, l. 1). 5. (6. 8. 13. 15. 16. 17. 19. 20). — l. 5. FL. — REX des. F 3 . SISEBUTUS] ita R. 30
E 1; SISIBUTUS Pith.; GLS SISEBUTUS F l . 6. 15. 16. 17. 20; GLS SESEBUTUS E 2; GLO-
KIOSUS EECCESVINDUS V 8. \\ l. 6. adhereat J5 1 ; adereant R 2. et ne] ne deest R 2. aecta R 1.
l. 8. salutifera] salutaria F16. || /. 9. infidorum] infidelitate R 2; infideliorum F 8 ; I u d e o r u m F 1 5 .
manibus] H e b r e o r u m add. F 5 . j| /. 10. nuila i«. in] cum R 1. || l. 11. habuerint R 1; abuerit R 2.
potestate JB 1. Ebreorum] ita R. E2; Hebreorura alii. Habominanda R 1; Abhominanda VI. 6. 35
l. 12. catholico] cahtolico R 1; catholice R 2. plebs] plevis R 1; ples E 2. || /. 13. ^ratia] ita R.
VI; gratiam cett. Ob hoc] Hob oc R 2; Ab oc E 2. hac] hanc R 2. V 1. sanccimus] ita R;
sancsimus E 2; sanximus F l ; sancimus cett. |J l. 14. palatinum R 1. nnllij ita R. E; ut nulli cett.
Ebreo E2; Hebreoram JTad. || /. 15. primo] ita R. E. VI. 5. 15. 16. 20; proxirao Mad. j| /. 16. habere]
ita R. E; liceat add. cett. nnllnm] nullus R 1. |J /. 17. sibimet] sibi et R 1. hec divalis] et 40
divallis R 1.

1) Primns Sisebuti regis annus currebat inde a mense Febniario vel Martio a. p. Chr. 612;
cf. quae exposui'N. Arch? XXVII, p. 422 sqq. 430. Est igitur 'dies kalendarwn Iuliarum proxime
succedentium', qui terminus aeqne atque in praecedente lege fcf. supra p. 419, n. Sj etican infra
(p. 422, n. \) ad implendani hanc legem praefinitur, d. 1. m. Iulii a. 612. Itaque utraque lex 45
a. 612 certo inter mensem Februarium et diem 1. m. Iulii lata e$t, verisimiliter autem iino vel
duobus mensibus ante terminiim illum. In eadem re Ervigius rex postea spathtm 60 dierum
concessit; cf. XII, 3, 12.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 14. 421

Recc. Erv.] venditoribus in alias eos regiones transferre, nisi ubi eorum mancipiomm XII, 2,14.
sessio iudicatur et mansio. Quod si ita proveniat, ut hii, qui transacti fuerint, nihil
in suo cernantur habere peculio, tantum his mancipiis a venditoribus dare precipimus,
quantum illis sufficere ad excolendum vel gubernandum se invenerit conparantis electio;
5 ne sub nomine emtionis non tam transactio, quam videatur esse exilium. Libertare
vero servum cliristianum Hebreus si maluerit, ad civium Romanorum dignitatem
eundem manumittere debebit; nulli scilicet Hebreo nec cuilibet obsequio reservato,
sed vitam suam ubi voluerit manumissus procul ab Hebreorum consortio transigendi
habeat potestatem. Quod si calliditatis fraudulentia Hebreus infestus venditionem
10 adque libertatem tali sub dolo confecerit, ut quedam deceptionis argumentatio
yenundato vel manumisso futuris temporibus invido dolo preveniat7 quatenus** hunc
captiositas ementis adque vendentis dolo malo decipiat, huius nefandi sceleris
argumentum ingenuus si prodiderit, facultatem sibi profuturam in omnibus Iudei per-
cipiat. Christianus re vera, quem similis presumtio reum fecerit, nullis si fuerit
15 facultatibus latus, in servitio cui princeps voluerit redigatur. Si rerum certe illi
ambitio fuerit, medietate fisco coniuncta, perpetiia ipse notetur infamia. Servus vero
huius calliditatis detector liberum se gaudeat profuturum, et in eius consistat ad-
siduus*** patrocinio, in ciiius cemitiir actenus fuisse servitio. Ut autem eius firmissima
libertas permaneat, Ticarium a fisco servmn dominus pro eodem accipiat, et insuper
20 libram auri ab ipsis, quorum revelabit scelera, illi exacta proficiat. Quod si Hebreus
circumciderit christianum, aut christianam in suam sectam ritumve transduxerit, cum

**) Pro quatenus Iiunc — nullls si fuerit F 8 praebet: quatenus hanc deliberationem vel
venundationem iuri suo iteratim u s a r p e t , evacuata modis omnibus reputabitur huius
temeritatis vel dolosa deceptio; et hanc nefandain sceleris argumentationem in-
25 genmis, si prodiderit, meritum sui laboris profuturum ex facultatibus Iudeorum sumat
et percipiat christianus, et huius argumentationis presumptor, nullus si fuerit.
***) Pro adsiduus patroeinio V 8 praebet: arbitrio, utruni patrocinari cui elegerit, an in
eius consistere patrocinio.

X I I , 2, 14. /. 1. in alias] reliqua des. F 3 . eos deest R 1. eorum] ita R; eorundem (eorundum
30 E 1; eos eimdem E 2) E. V. || L' 2. hii] ita R. E; hi V. fuerant E 1. || l. 3. Lis] hiis R 1; in liis
R 2. dare] ita R. E; dari cett. || I. 4. conparautis] conpetentis R 2. || l. 5. emtionisj emptoris E 2.
non tam] nota R 1; notam R 2 ; non tam rad. corr. notam E 2. videtur R 1. exilio R 1. Libertare]
ita R\. E. VI. Pith.; Liberare ceit. |j l. 6. Hebreus] ita R. E. VI. 5. Pith.; Iudaens Mad. ad
civium] mancipium E2; (v. lectionem serpientem). || / . 7 . eundem] mancipium V 1. cuilibet] quolibet
35 E 1. reservato, sed] servato et R 1. || l. 8. ab Hebreorum] habere oram R 1; ab pbreorum R 2; ab
Ebreorum E2. |j l. 9. galliditatis R \. EbreiLs R 2. infestus] infectus E2; infectos R2; effectus
E 1. venditionem] conditionem ^ 2 . || l. 10. confecerit] ita R. E 1. F l ; fecerit cett. quedam] uidnm
R 2; qae E 2. || l. 11. venundato vel mannmisso] ita certe legendum est, quamvU codicum auctoritas
lectionem vel venandatio vel manunrissio exiyere videatur. veniindatoj vel vemmdatio R. VI. Pitli.;
40 bonundatio E 2. vel manumisso — reum fecerit (infra l. \A) des. spatio vacuo relicto R 2. mamimisso]
raanumissio R 1. VI. Pith.; (deest R 2); manunrissu E 2. preveniat] ita Ji 1. El; perveniat Pith.; pro-
veniat cett. R U 12. isceleris R 1. j| l. 13. argnmcntum — sibi des. E 2. \\ l. 15. latus] ita R. E;
datus Vb; dilatatus cett. servitio] ita R. E. V 1; servitium cett. redigatur] ita R. E. V 1. Pith.;
reducatur cett. rerum] reus P'20. 1111 ambitio] faeundior F 8 ; in illo iuditio F20. || /. 16. ambitio]
45 dubitans pomi; habintio R 1; abitatio £2; habitatio Vo; ambitio, qiwd, exceptis V8 et 20, ceteri codices
et editi&nes praebent, in Vuhjata ngnificat 'splentlwem': cf. 2. Par. 16, 14; 1. Macc. 9, 37; Act. ajpost. 25, 23.
medietatem R 2. E \. VI. eoniunctam VI. jj / . 1 7 . in deest R 1. jj L 18. hactenus E. V. || / . 1 9 . et
p r o d i t o r insuper V8. j| /. 20. Hbram] ita R. E 2. VI; Hbra celt. ipsis quorum] ipso cui V8.
revelabit] ita R.E.Pitfu; revelavit cett. Ebreus R 2. E 2. Ij /. 21. ritumve] ritum vel E2; ritiim R 2.
60 ritumque e i u s p r o p h a n e s u p e r s t i t i o n i s F l ; ritamqne profanae eius superstitionis F 5 .
 422 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 14.

XII, 2,14. Recc. Erv.] augmento denuntiantis capitali subiaceat supplieio, eiusque sine dubio bona
incunctanter sibi vindieet fiscus. Mancipia vero, que ex christianomm et Hebreorum
conubiis nata vel genita esse noscuntur, id observari censuimus, ut christiana
efticiantur. Si certe hii, qui in ritu Hebreorum transducti sunt, in ea perfidia stare
voluerint, ut mimme ad sanctam fidem perveniant, in eonventu. populi verberibus cesi 5
adque turpiter decalvati, cliristiano 7 cui a nobis iussum fuerit, perpetuo servitio
servituri subdantur. Quod si tani inlieita comibia fuerint perventa, id elegimus
observandum, ut, si volumtas subiacuerit, infidelis ad fidem sanctam perveniat. Si
certe distulerit, noverit se a coniugali consortio divisum adque divisa in exilio
perenniter permanere. Inter cetera hoc adicientes precipimus, ut, dum quispiam 10
Hebreorum certa devotione in catholicam confugium fecerit fidem et purificationis
unda labacrum sanctum susceperit, quidqiiid eodem tempore in omnibus rebus con-
probatur habere, remota cunctorum inolestia, ut vere fidelis sibi perpetim vindicet+.
Hoc vero edictum infra diem kalendarum proxime succedentium Iuliarum1 inplere
cunctos per nostras a Deo conlatas regiones modis omnibus premonemus. Quibus 15
evolutis kalendis, aput quemlibet Hebreum cliristianum fuerit reppertum mancipium,
medietas facultatis Hebrei huius fisco subiaceat, et liberto reddito, qui per suam
proditionem fuerit aput eum reppertus, nihil sibi Hebreus de persona eius vel peculio
ultra defendat. Hanc vero legem, quam pietatis et religionis amore concepimus pro
nostro populique nostri remedio, in perpetuum suffragante autore Domino valituram 20
esse censeinus. Successoies quoque nostros legis huins instituta servantes victrix
Christi victores faciat dextera, et eius solium in veritate conroboret, cuius in hoc
iidem inspexerit divina clementia. Et licet Imius legis prolatana sententiam a nemine
temerari posse credamus, audacia tainen transgressoris et non venerabiliter eonservaatis 2
f
) V 8 adcl.: possessuras simul cum hereditate suorum genitorum adfutura. 25

XII, 2, 14. l. 1. amnento B 1. |j 1.2. sibimet vendicet VI. Ebreorum B 2. E 2. || / . 3 . conu-

biis] ita B. E2; cenohiis E 1; connubiis cett. |j l. 4. hii] ita li. E\; his E 2; hi cett. ritu] ita JR.
E 1; rito E 2; ritum cett. Hebreorum] Iudeoram li 2. stare] istare E 1. || /. 5. fidem — perermiter
remanere (L 10) des. spatio vacuo relicto Ii 2. in] et in E\. conventu] ita Ji 1. F 5 ; cetu E2; coetu cett.
l. 7. servituri deest F16. subd.int[ur — elegimus] uncis inclusa abscisa des. / M . subdantur] tradantur 30
E 1; sunt dantur al. m. corr. utantur E 2. conubia] ita E. VI; {deest B 1. 2) ; connubia cett. per-
venta] perbenta E 2; preventa E 1. Plth. || l. 8. supplacnerit It 1. infideli] ita B 1. E2; inlidelis cett.
perveniant E 1. [j l. 9. distulerint noverint E 1. divisum adque divisam] divisum adque divisa JRl;
divisurum atque divisum V1; divisum atqvie V 5; divisum atque divisum Jlad. j| l. 10. permanere]
ita E. E. VI. 5. 13. 15. 16. 18. Pith.; mansurum Jlad. || /. 11. Ebreorum B 2; ab Hebreorum VI. Pith.; 35
ab Hebreis V 5. || /. 12. nnde E 2. lavacrum E 1. V. sancti Ii 1. quicqiiid ei VI. de eodem
tempore E 2. | /. 13. perpetim] in perpetuum F 1 6 . vendicet VI. jj l. 14. diem] die Ii 1; dies E2.
l. 15. cunctas T'l. permonemus E' 1. VI. Pith. jj l. 16. §volntis M \; revolutis E2. VI. 6. Hebreum]
ita R 1. E2. VI; Ebrenm i ? 2 ; Hebreorum cett. \\ l. 17. facultatis] facnltas Ji 2. E 2. Ebrei B 2.
liberto] ita B 1. E. VI; libero cett. j' l. 18. Ebreus B 2. |[ /. 19. Hanc — copiosa proveniat fin fine 40
capltk) des. V \. vero] ergo E \. Pith. |j /. 20. snffragautem B 1. autore] ita B; auctore ceit. vali-
tura B\. || /- 21. instituta] instituti E 1; in statuta B 2. jj h 23. fide B 1. prolata sententia B 1.
a nemine] minime B 2. \ l. 24. transgressoris] transgressionis E 2. conservantis] conversantis E\. Pith.

1) D. 1. m. Iulii a. p. Chr. 6 1 2 ; c/*. mpra pag. 4 2 0 , w. 1. 2) Hanc sententiam rninus

persplmam et Reccessvindus et Ervigius reges ad reges successores legem non conservantes vel 45
eam transgredientes retulemnt. Cf. infra Reccessvindl iegern XII, 2, 15 i. f.; Ervigii tomum
condlio Toletano XII. oblatum: si legis illius, quod absit, serenitatis nostrae temporibus illa
clarae fidei institutio cesset, ubi riivinae memoriae dominus atque praecessor noster Sisebutus rex
omnes successores suos sub p e r p e t u a maledietionis censura obstrinxit, qnicumque regum mancipium
christianum Iudaeo ser\*ire vel famulari permiserit, et eiusdem regis legem XII, 3, 12. 50
 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 14. 15. 423

Mecc. Ei*v.\ sit in hoc seculo ignominiosior ciuietis hominibus, et vita illius eodem in XII, 2,14.
tempore concidat, quo sinistre partis adsensum in tam nefaria volumtate perduxerit
detestanda temeritas, tantumque obnoxius in eternum peccatorum mole detineatur, in
quantum transgressus fuerit legis huras salubre deerettun. Futuri etiam examinis
5 terribile cum patuerit tempus, et metuendus adventus Domini fuerit reservatus,
discretus a Christi grege prespicuo, ad levam cum Hebreis exuratur flammis atrocibus,
comitante sibi diabulo, ut ultrix in transgressoribus eterna pena deseviat, et locuplex
remuneratio christianis faventibus hic et in eternum copiosa proveniat.

Recc.Erv.] XV. FLAVIUS GLOMOSUS RECCESSVINDUS REX. XII, 2,15.

10 De i n t e r d i c t o omnibus c h r i s t i a n i s , ne q u i s q u e I u d e u m q u a c u m q u e
f a c t i o n e a d q u e f a v o r e v i n d i c a r e vel t u e r e p e r t e m t e t .
In conclusionem omnium preteritarum legum, quas ad conterendam perfidiam
Iudeorum tam nostra intentio quam precessorum nostrorum studia decrevenmt, oportuit
hanc novissime legem ad robor soliditatis adicere et conpetenti munimento premissa
15 ex ordine roborare. Postquam enim dedimus sacre fidei profanis hostibus conpetens
repudium et cunctis adinventionibus perfidorum posuimus ex obvio terminum, debite
conpulsi sumus, et ea7 que. concreta sunt, solidare, et que consolidata sunt, pulcritudine
vemistare, ut, quantum artifex viracius expresserit ingenium cogitationis in arte, tanto
vigore siratil et decus adsumat qualitas forme. Ne ergo quibuscumque adinventionibus
20 calliditas Iudeorum, indesinenti persequenda conatu, subrepat obtate profana iura
licentie, hoc providenter legis huius decernitur sanctione, ut nullus de religiosis cuius-
cumque hordinis vel honoris seu de palatii mediocribus adque primis vel ex omnibus
cuiuslibet qualitatis aut generis a principum vel quaramcumque potestatum aut obtineat
aut subrepat animis, ludeos sive non baptizatos in sue observationis detestanda fide
25 et consuetiidine permanere, sive eos, qui baptizati sunt, ad perfidiam ritumve pristinum
quandoque redire. Nullus sub patrocinii nomine lios pro sue pravitatis licentia

XII, 2, 14. /. 1. in tenip.] in deest R 2. E2. F5. || 1.2. quo] quod R 2. E. F 5 . Pith. nefaria] eum
add. R 2. El; cum add. E 2. Pith. |j /. 4. transgressor R 1. || l. 5. tempos R 1. reservatus] referatus
E 1; reseratus V b. Pith. |j l. 6. prespicuo] ita R. E 1; perspicuo cett. leva R 1. Ebreis R 2. E 2.
30 atrueibns R 1. j| /. 7. diabulo] ita R 1. E2; dlaholo cett. ultrix] flamma add. Pith. et eterna R 1.
deserviat R 2. E 2. iocuples E \. Pith.; recuples R 2. || l. 8. liic et] hinc E \. copiosa proveniat
abscvsa des. R 1. proveniat] pr^veniat E 1 ; detur Pith.
XII, 2, 15. Coild. R 1. 2. E\. 2. VI. 5. (6. 8. 15. 16. 17). — l. 9. XV. FL. GL. EECC. abscisa
des. R 1. FL. — REX des. F 5 . FL. deest V8. GLOR. deest F 6 . 8. RECC.] RECCESSVINTHUS
35 R 2; REC E1; EECDS E2; RCDS VI. 17. Pith.; RCS F 8 ; RCNDS V 15. il l. 10. interdictione
E2. VI. 5. 16. ii /. 11. taere] ita R \. E2; tueri cett. \\ l. 12. conclusionem R 1. quas] que E. V1.
conterenda perfidia R 1. || l. 13. intentione V1. presessorum R 1. istudia E 2. \\ L 14. novissimam
F16. robor] ita Rl. E2; rubor R2; robnr cett. soliditates R 1. monumento E2. \\ l. 15. hostibus]
sordibus F l . |j l. 16. adinventionibus] inventionibus Pith. in textu (adinv. in marr/ine). posuimns ex
40 obvio] p- exoriri E1. Pith.; p. exolbi E2; p. exolvi F 5 ; exposuimus solvi V 1. [j l. 17. concreta]
creata R 2; congregata F l . solidata R 2. VI. Pith. puicritudinem R 2. E 2. VI. jj /. 18. qnanto]
quantum R 1; qtiamto R 2. vivacibus R 1. cogitantis R 2. artem E 1. Pitfi. || /. 19. vigore] ita R;
rigorem cett. equalitas E 2. VI. |j /. 20. indesinenter VI. conatns VI. obtate] ita M; optate E 1;
optata E 2. F 1 6 ; obtata F 5 ; optatam Mad.; aptare VI; aperiens Pitli. profana iura] ita E\. F 1 6 ;
45 profane iura R 1 ; profanat inra H 2; profanare iura E 2. VI. 5; profano iuri Pith.; profano iure Jfad.
l. 21. licentiam E\. Pith. Mad. in legis E 2. VI. \\ l. 22. ordinis E. V. palatii] ita R. E. V \. Pith.;
palatinis Macl. |1 l. 23. a] ita R. El; anc E2; ac cett. optione obtineat V 16. |j /. 24. snbrepat]
subpreniat E 1. animis] ita R. E. V 1; animos Pith. Mad. sive baptizatos] sive non baptizatos sive
baptizatos Mad. || l. 25. perfidiam ritumve] perfidie ritiim vel R 2. j[ /. 26. redire] redisse R 2.
60 hos] eos E 1. Pith. •
 424 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 15. 16.

XII, 2,15. Recc. Erv.] conetur in quippiam defensare. Uullus quocumque argumento aut factione
illis hanc defensionem conetur inpendere, per quam liceat eis obvia sancte fidei et
christiano contraria cultui palam aut occulte aliquatenus adtemtare, nequiter proferre
vel tangere. Quod si quispiam hec presuinserit temerare, si episcopus fiierit aut
etiam ex ceteris clericis adque religiosis vel certe ex cunctis laicis quisque depre- 5
hensus extiterit, a conventu catholicorum seclusus, excomunicatione ecclesiastica
feriatur et quarte partis omnium bonorum suorum amissione multabitur, que fisco
non dubie quamtotius conectetur. Dignum etenim est eos aliquandiu a fidelium
Christi societate divelli et rerum damno multari, qui adponunt Christi amorern et
veritatis speciem consensu inimicoruin eius detestabiliter inpugnare, in regum trans- 10
gressionibus illa inmobiliter sententia permanente, quam dive memorie Sisebutus rex
visus est in huiusmodi actione superiori lege sancsisseJ.

XII, 2,16. Becc. Erv.] XVI. FLAVTUS CHINDASVINDUS REX.

De I u d a i z a n t i b u s c h r i s t i a n i s .
Sicut deflendum a christianis est eorum scelus, qui in Christo prevaricatores is
exsistimt, ita modis omnibus decernendum, ut nullus omnino veniam mereatur, qui a
meliori proposito ad deterius declinasse convincitur. Quia" ergo crudelis et stupenda
presumtio crudeliori debet extirpari supplicio, ideo legis Imius edicto decernimus, ut,
quicumque christianus bac presertirn a christianis parentibus ortus, sexus scilicet
utriusqiie, circumcisiones vel quoscumque ritus Iudaicos exercuisse reppertus est vel, 20
quod Deus avertat, potuerit ulterius repperiri, conspiratione et zelo catholicorum tam
novis et atrocioribus penis adflictus niorte turpissima perimatur, quam orrendum et
execrabile malum est? qnod ab eo constat nequissime perpetratum. Eorum vero bona
sibi procul dubio fiscus adsummat, si heredes vel propinquos talium personarum facti
huius error consentiendo conmaculet. 25

XII, 2, 15. l. 1. in quippiam — conetur des. B 2. defensare] ita B 1. E. VI. 8. 15. 16. Pith.
(deest Ii 2) ; defendere V 5. Mad.; v e l p a t r o c i n a r e add. VI. 5. 8. autj ad B 1. || l. 2. hanc] ac VI.
defensione 12 1. VI. obvia sancte] ita E 2. E 1. Pith.; obviasse 12 1; obviam sancte cett. jj l. 3. con-
trario 12 1. E \. palam aut occulte] pala aut occultare B 1. proferre] ferre 12 2; perferre VI.
l. 4. hec deest R 2. temerare] temperare £2; teratare li 2. F 8 ; temptare VI. 5. 8. || l. 5. quisque] 30
ita li. E. VI; quisquis Mad. |j l. 6. eonvento Ji 1. et excom. E2 (et al. m.). VI. Pith.; excom.
cett. excomnnicatione] ita li 1. E 2; exeommunicatione cett. ecclesiastica] eclesie 1? 1; canonica
T* 16. jj l. 7. feriatur] ferietur B 2. E. || /. 8. dnbiet 12 1. quamtotius] ita R; quamtocins E 2;
quantocius cett. conectetur] ita E. VI; quonectetur R 1; conceteris R 2; connectetur cett. est deest
R 1. aliquamdiii V. a] ad li 1. || /. 9. develli VI. damnum 12 1; damna E 2. qui adponunt] quia 35
obponunt V 1. |j /. 10. cousensum B l. E 2. inpugnare — inmobiliter des. B 2. in] et in Mad.
regum] ita B 1. E\. VI. 5. 6; regnum J B 2 ; (deest B 2) ; l e g u m ut videtur ex emendatione Pith. Mad.
transgressoribus F16. |j /• 11. sententiam manente 12 1. quam dive] quam diu bone V5; quam diu
piae Pith. \\ l. 12. superiore lege E 1; snperioris leges E 2. sancsimus E 2.
XII, 2, 16. Codd. B 1. E\. 2 fusque ritiis, reliqua des.J. VI. 5. (6. 15). — l. 13. XVI] XVII 40
VI. 5. 6. PiHi. Mad. FL. — REX des. Mad. CHIND.] CHINDS B 1; QUINTASVINTUS E2; CIN
E\; GLS C I X M . in tactu; KCDS VI. 6. Pith. in marrjine; GLS ECDS V 5. || /. 17. preposito
12 1. # 2 . declinare E 2. VI. || /. 18. stirpari VI. edicto] ^dicto B 1; deest VI. || /. 19. hac] ita
B 1. E2; ac cett. |j /. 20. ritos E1. || l. 21. avertat] auferat VI. 6. reperire E1. conspirationem
VI. et zelo] ^c^Io B 1. || /. 22. novis] nobis B 1. atrocioribus] ita B 1; atrocibus cett. orren- 45
dum] ita XI. T ' l ; horrendum cett. l. 23. hab E1. |j l. 24. si] sive VI; sine F 1 5 . 0 L 25. con-
maculat JET1. VI. '

1) (7/. X/7, 2, 14 e^ p . 422, n. 2.

 LEX VISIGOTHORUM XII, 2, 17. 425

Becc.Erv.] . XVII. XII, 2,17.

P l a c i t u m I u d e o r u m in n o m i n e p r i n c i p i s factum.
Clementissimo hac serenissimo domino nostro Reccessrindo regi omnes nos ex
Hebreis Toletane civitatis*, qui infra suscripturi vel signa facturi sumus. Bene
5 quidem hae iuste dudum nos merninimus conpiilsos fuisse, ut placitum in nomine dive
memorie Chintilani regis pro conservanda fide catholica eonscribere deberemus; sicut
et fecimus. Sed quia et perfidia nostre obstinationis et vetustas parentalis erroris
nos ita detinuit, ut nec veraciter Iesum Christum dominum crederemus nec eatholicam
fidem sinceriter teneremus, idcirco nunc libenter hac placite ispondimus glorie yestre,
10 tam pro nobis quain pro uxoribus et filiis nostris, per boc placitum nostram, ut
deinceps in nullis observationibus, in nullis usibus Iudaicis misceamur. Iudeis etiam
non baptizatis nullo penitus execrando consorcio sociemur. Non more nostro propin-
quitate sanguinis tisque ad sextum gradum incestiva coniunctione vel fornicatione
iungamur. Non coniugia ex genere nostro aut nos aut filii nostri vel nostra posteritas
15 nullatenus sortiamur7 sed in utroque sexu deinceps christianis iugali copula conec-
tamur. Non circumcisiones camis operemur. Non Pasca et sabbata ceterosque dies
festos iuxta ritum Iudaice observantie celebremus. Non escarum discretionem vel
consuetudinem teneamus. Non ex omnibus, que Iudeorura usus et abominanda con-
suetudo vel conversatio agit, aliquatenus faciamus; sed sincera fide, grato animo,
20 plena devotione in Christum filium Dei vivi, secundum quod evangelica et apostolica
tradicio habet, credamus adque hunc confiteamur et veneremur. Omnes etiam usus
sancte christiane religionis tam in festis diebus vel in coniugiis et escis quam in
observationibus universis veraciter teneamus et sinceriter amplectamur, nullo reservato
aput nos aut oppositionis obiectu aut fallacie argumento, per quod aut illa7 que facere
25 denegaraus, iterum faciamus aut hec, que facere promittimus, minime vel non
sinceriter conpleamus. De suillis vero camibns id observare promittimus, ut si eas

*) E 2. T*l. 5. 6. 8. 17. Pith. addunt: atlque Spanie glorie vestre.

XII, 2, 17. Coclcl. R 1. 2 {usque Pasca et sabbata infra l. 16). E\. 2. VI. 5. 6. (8. 15. 16.
17. 19). — l. 1. XVII] XVI VI. 5. 6. Pith. Mad. \\ L 3. hac serenissimo des. R 2. bac] ita R 1.
30 E 2. F 6 ; ac cett. Reccesvindo Ii 1; Keccessviutho R2; Eeccesvinto E 1; Recessvinto E2; Recesvinto
F 1 5 ; Recessvindo VI; Recesvindo T'6. 19. ex Hebreis] ex Ebrei i ? 2 ; ex Ebro E2; Hebreo El;
Hebrei F15. 16. 17. 19. Pith. || l. 4. Toletane] letane E\. suscripturi] Ita R. E2; subscripturi cett.
l. 5. quidem] quidam E. lme inste dndum] ita J? 1. E2; ac iuste 112, ubi dudum — plucttum desunt;
ac iuste dudnin E\. VI. 5. 8. 16. 17. Pith.; liac iuste (dudum om.) T'6; hactenus Mad. \\ 1.6. Chin-
35 tilane i ? 2 ; Cliintilanis T'6; Chintillani T r l; Cintilani F 1 6 ; Cintiliani F 1 9 ; Cintillani I r 5 . conscribere
deberemus] conscriberemus R 2. sicnti R 2. || /. 7. Set i» 2. E 2. et] liec ^ l ; deest VI. obstina-
tionis] ita Ji. E1. F l . 5. 6. 8. 15. 16. 19. Pith.; ordinationis E 2; observationis Mad. |j l. 8. Iesura
Chr. dorainnm] in domiui nostri Iesum Christnm R 2; in I. Chr. E 2. VI. 5. 6. Pith. || /. 9. sincere
Pith. liac] ita R \. E2; et R 2; ac cett. ispondimus] ita Rl; hispondimus E 2; spondimus E 1;
40 spondemiis cett.; spospondimus F l ; spopondimus F 6 . Pith. |j l. 11. millis incestiva usibus E 1; nullis
incestivis «sibus Pith. misceamus E 1. Pith. Iudeis — sociemur des. R 2. || /. 12. non] n o b i s
El. Pith. • consociemur E \. ant more F l . propinquitate] ita R. E 1. Ptth.; propinquitatem F l ;
propinquitates E 2; propinquitati Mad. |j /. 13. incestiva pollutione in coniunctione E 1. Pith.
l. 14. iungaraus Rl. H / . 1 5 . sortiamur] sociamur R 2. iugali] coniiigali E 2. copnla] ita R. E\.
45 Pith.; copulatione cett. conectamnr] ita R 1. E 1. Plth.; nectamur cett. |j /. 16. circumcisiones] eircnm-
cisione R 2; circnmeisionem E. Pith. sabbata] reliqua demnt R 2. || /. 17. discretione R 1. || /. 21. liunc
deest V 1. veneremus R 1. I /. 22. coniugriis] conviviis R 1. |j /. 23. sinceriter] ita R 1. E. VI. 5.
6. 8. 15. 16. Pith.; simpliciter Mad. reserv-ato] ita R 1. E. F 5 . 6. 8. 15. Plth.; reserva F l ; observato
Mad. 1 l. 24. argnmentum F l . illa] alia R 1. |j /. 25. ant] ita R 1. E 1. F l ; vel cett. |j l 26. suillis]
SO suinis F 5. |i /. 27. adque] ita E 2; atque cett. Spaniej ita E 2. F 6 ; Ispanie F 5 ; Hispanie F 1.
8. 17. Pith.
LL. Sect 1. I. 54
 426 LEX VISIGOTHOKUM XII, 2, 17. 18.

XII, 2,17. Recc. JErv.] pro consuetudine minime percipere potiierinms, ea taraen, que cum ipsis
decocta sunt, absque fastidio et orrore sumamus. Quod si in omnibus, que supra
taxata sunt, in quocumque vel minimo transgressores inventi fuerimus, aut contraria
cliristiane fidei agere presumserimus, aut que eongrua catholice religioni promisimus
verbis aut factis inplere distulerimus, iuramus per eundem Patrem et Filium et 5
Spiritum sanctum, qui est unus in trinitate Deus: quia qui ex nobis horuin omnium
vel unius transgressor inventus fuerit, aut a nobis ignibus vel lapidibus perimatur,
aut, si hunc ad vitam glorie vestre reservaverit pietas, mox amissa libertate tam eum
quam omnem rei ipsius facultatem cui elegeritis perenniter deservienda donetis, vel
quidquid ex eo aut rebus eius facere iusseritis, non solum ex regni vestri potentiam, 10
sed etiam ex huius placiti nostri sponsione potestatem liberam habeatis.
Facto placito sub die duodecimo kalendas Martias, anno feliciter sexto regni
glorie vestre J , in Dei nomine Toleto.
EXPLICIT.
Reliqua omnia formae Beccessvindianae desunt.] 15

XII, 2, 18. JVov-] FLAVIUS GLORIOSUS EGIGA REX.

De p e r f i d i a I u d e o r u m .
Dum sacris edoeeamur edictis, ut sive - per occasionem seu per caritatem,
tantum ut Christus Dei filius nuncieturj oportimum satis est et ad fidem
christianam conveniens, ut, sicut fideles trahimus libertatis ad gratiam, ita 20
infideles provocemus ad vitam, quod et fides Christi in nobis aucta finibus
crescat, et Iudeoram prevaricatrix actio eviilsa funditus subruat. Proinde
devociose mentis decreto censemus, nt quicumque deinceps ex perfida
Hebreorum plebe, vir seu femina, ad catholiee iidei rectitudinem per veram
conversationem sive professionem redierit omnemque suorum rituum errorem 25
vel ceremonias abnuens diristianomm more tramitem vite sue diixerit, ab
omni liber maneat onere functionis, quam pridern, Iudaismo consistens,
publicis utilitatibus usus fuerat persolvisse: ita videlicet, ut illis exsolutionibus
eius functio crescat, quos adhuc detestande incredulitatis fuscat nequitia et
parentalis error manifestus retentat. Iniustum naraque est illos censionis 30

XII, 2, 17. l. 1. que cumj quarnm B 1. [| l. 2. fastidium i? 1. orrore] ita R 1; errore E 2.

V1; horrore cett. sumamns] et eomedaimis add. Y1. Plth. Mad. in his omnibas E. jj l. 3. minime
VI. transgressi B 1. aut] et VI. 6; et atit Pith. contraria — fidei] contra ehristianam fidem VI.
5. 6. |j l. 4. que — promisimus] congrue o b s e r v a r i catholiee f i d e i religionis q u e promisimus
V 1. j! /. 6. unus in trin. Deus] unus in trinitate et vems Deus V 1. 6. 8. Pith.; in trin. unus et 35
verus Deus T r 5. quia qui] qui JR 1; quia E 2. VI; quia si E 1. horum] ortim R\; deest VI. 5. 6.
Lind. omnium] omnibus V 5. Lind. |j /. 7. fuerit deest R 1. nobis] aut a filiis nostris add. Mad.
l. 8. hunc] eura VI. j| l. 9. elegeritis] volueritis E \. deservienda] ita R 1. E 1; serviendum VI. 5;
possidendam V 16; deserviendnm cett. jj L 10. aut ex rebns] aut rebus R 1. facere] fieri Pith.
iusseritis] ita R 1. E. V \. 5. 16. Pith.; volaeritis Jlad. potentiam R 1. jj l. 11. nostri deest E 2. Mad. 40
l. 12. Facto placito] ita R 1. F 1 9 ; Factum placitum cett. duodecimo] ita R 1. E; XII F l . 6. Pith.
Mad. kalendarum Martiarum V 1. 3fad. \\ l. 14. EXPLICIT praebet solus R 1.
XII, 2, 18. Codd. V 9. 16. (17). 20. (V 16 et 20: Mad.J. — l. 16. FL. GL.j FLS GLS F 1 7 ;
des. cett.; EGICA Mad. \\ l. 18. Dum] ita F 9 ; Quum Mad. |j l. 19. ut] deest Jlad. !| /. 21. provoea-
mus F 9 . et quod Mad. || /. 23. devociose] ita F 9 ; devotione Mad. j| /. 25. prof.] per confessio- 45
nem F16. omnemque] idemque F20. suum ritum F16. | l. 30. retemptat T"9.

1) D. 1. m. Martii a. p. Chr. 654. 2) Cf. Philipp. 1, 18.

 LEX VISIGOTHOEUM XII, 2, 18: 3. 427

J\Tov.] onere pregravari vel Iudaicis amplius indictionibus implicari, qui iugum XII, 2,18.
Christi dulce eiusque onus leve per dignam conversationem noscuntiir
excipere. Quibus etiani veram fidem perfecte credentibus erit omnimode
licitiim mercandi tisu properare ad catapluin et cum christianis agere
5 christiano more eommercium; ita ut, si quilibet christianus de illorum con-
versatione incognitus quodcumque de ipsis emere voluerit, non aliter ei
licebit, nisi prius ex toto christianurn se esse dixerit eique coram testibus
orationem dominicam vel simbolum recitaverit apostolorara et christianoram t
cibos7 ut veri christicole, sumpserit vel libenter acceperit. Quod si quispiam
10 de eisdem sancte fidei conversis prevaricator exstiterit, cum omnibus rebus
suis est iisco perpetim addicendus. De ceteris vero Iudeis, qui, in perfidia
cordis sui perseverantes, ad catholicam fidem converti neglexerint, hanc legis
sententiam decrevimus promulgari: scilicet ut nec ad cataplum pi'o trans-
marinis commerciis faciendis ulterius audeant properare nec cum christianis
15 quodcumque negotium palam vel occulte peragere; sed tantum inter se ipsi
habeant Iicentiam propria commercia diffinire ac more solito sui census
impensionem vel eorarn, qui conversi fuerint7 exsolutionem de rebus propriis
debeant fisco persolvere; et tam mancipia quam edifieia, terras, vineas atque
etiam oliveta vel alias quascumque res immobiles, quas a christianis vendi-
20 tionis causa vel quibuslibet aliis modis accepisse noscuntur, quamvis iam multa
annornm curricula effluxissent, reddito tamen illis propter ea de publico pretio,
totum fisci erit viribus sociandum, ut, cui hoc regia potestas donare elegerit,
libero perfruatur arbitrio. N a m et quicumque de eisdem Iudeis in infidelitate
perdurantibus a d cataplum ire presumpserit, a u t cum quolibet christiano
25 aliquod commercium egei^it, cum omni ambitione rerum suarum obiurgatus
perpetim fisco erit serviturus. Omnes vero christiaiios admonemus et sub
divini nominis adiuratione testamur p e r eum, cuius redempti sanguine sumus,
ut amodo millus cum eisdem Indeis in pei*lidie duritia permanentibus quod-
« cumqne coramercium agere presumat. Quod. si quilibet fidelium talia egerit,
30 si maior potentiorqtie persona ftierit, tres auri libras fisco persolvat. Si quis
quoqne amplins ab illis acceperit, quam quod duas rei ipsius quantitates
valere constiterit, quidquid supra emerit, triplum de sua facultate una cum
pretio7 quod dederit, fisci viribus profuturam amittat. De inferioribus vero
personis si quis talia egerit, C verberibus vapulabit, et iuxta quod sue
35 habitionis facultas exstiterit, ita et principis electione specialis damni
iacturain excipiat.

Erv.) m . TITULUS 1 : DE NOVELLIS LEGIBUS IUDEORUM, QUO ET

VETERA COXFIRMANTUR, ET NOVA ADIECTA SUNT.
I. De commemoratione priscaram legura, que in Iudeorum transgressionibus
40 promulgate sunt, atque de novella confirmatione earura.
XII, 2, 18. L 5- christiamis] clmstianorum Mad. S | l. 8. apost. deest F 9 . j | l. 11. cetero vero
Iudaei Mad. || l 16. detinire Mad. \\ l. 21. publico] ita T ' 9 ; deest Mad. \\ l 25. egerit] elegerit F 2 0 .
ambitione] ita F 9 ; habitione Mad. || 1.21. numinis F 2 0 . |j L 30. persdna deest VQ. j | l. 32. supra]
superiii3 Mad. || l. 35. liabitionis] ita codd.; ambitionis fortasse emendandum; c/. /. 25.
45 T I T . I U . Lemma. Codd. E1. VI. 5. 6. 8. — l. 37. I I I ] I I I I EI.
Jndex capitulonim. Codd. E 1. V (5). 8. — l. 40. dc novella] de deest E1.

1) Leges huius tihdi ab Ervigio rege haud ita mulhim post regnum d. 15. vi. Octobris
a. 680 smceptum praeparatae et conceptae esse videntur. liex enitn d. 9. m. Ianuarn a. 681
54*
428 LEX VISIGOTHORUM XII, 3.

Erv.] II. De blasphematoribus sancte Trinitatis.

III. Ne Iudei aut se aut suos filios aut famulos a baptismi gratia subtrahant.
m i . Ne Iudei more suo celebrent Pasca vel carnis circumcisiones exerceant
ac ne christianum quemcumque a fide Christi dimoveant.
V. Ne Iudei sabbata ceterasque festivitates ritiis sui celebrare presumant. 5
VI. Ut omnis Iudeus diebus dominicis et in prenotatis festivitatibus ab opere
cesset.
VII. Xe Iudei more suo diiudicent escas.
Vlit. Ne Iudei ex propinquitate sui sanguinis conubia ducant, et ut sine bene-
dictione sacerdotis nubere non audeant. 10
VIIII. Ne Iudei religioni nostre insultantes sectam suam defendere audeant, ac
ne a fide nostra refugientes alibi se transducant, et ne quislibet refugientes
eos suscipiat.
X. Ke christianus a Iudeo quodcumque muneris contra Christi fidem accipiat.
XI. Ne Iudei libros illos legere audeant, quos ehristiana fides repudiat. 15
XII. Ne Indeis mancipia deserviant vel adhereant christiana.
XIII, Si se Iudeus ehristianum esse testetur et ob hoc non velit a se reicere
maneipium christianum.
XIIII. Professio Iudeoram, quomodo unusquisque eorum ad fidem veniens in-
diculum professionis sue scribere debeat. 20
XV. Conditiones sacramentorum, ad quas iurare debeant hii, qui ex Iudeis ad
fidem venientes professiones suas dederint.
XVI. De christianis mancipiis Iudeorum7 qne se non prodiderint christiana, sive
de publicatoribus eorum.
XVII. Ne Iudei a quolibet potestate accepta extra regiam ordinationem 25
christianum queraque imperare, plectere vel distringere audeant.

l. 2. a] de E 1. |i l. 3. Pasca] ita aeque ac supra scripri, qitamquam E 1. T"l et jplerique alii codices
Pasclia praebent. SimiUter infra. circumcisionem V. || l. 4. dimoveant] dimoneant V 5; demoveant
V 8; commoveant Mad. j, /. 5. ritus sui] ita E \. F 8 ; suo ritu Jlad. \\ L 6. diebus deest E 1.
l. 1. cessent V 8. \\ l. 9. sni deest 31ad.' ut deest Y 8. Mad. || l. 11. audeant — refngientes] conantes 30
Jlad. II l. 12. a deest E 1. nostra refugientes] rea fugientes E 1. et ne] et deest E 1. Mad. |j /. 13. eos
deest Mad. j| l. 14. muneris] munus Mad. contra Christi fidem] sibi patroelnari V8. j| /. 20. conscribere
V 5. 8. || l. 21. sacramentoram] ita V8; Iudeornra cett. Iudeis] ita F 8 ; eis cett. |j l. 36. XVI. De
christ. — eornm des. V8. || l. 26. qnemque] ita E 1. F 8 ; quemquam 3Iad.

tomum smim proposuit concilio XII. Toletano, in quo leghnus: Indaeorum pestein, quae in novam 35
semper recrudescit insaniarn, radicitus extirpate. Leges quoque, quae in eorundem Iudaeorum
perfidiam a nostra gloria noviter promulgatae sunt, omni examinationis probitate percurrite et
tam eisdem legibus tenorem mconvulsum adicite, quam pro eorandem perfidorum excessibus
complexas in unum sententias promulgate. Concilium autem propositas sibi leges comprobavit et
seriem rubricarum earwn siibsequentem in can. 9. recepit. Quae leges novae tertio die post 40
concilium conmmmatum, sc. d. 27. m. Februarii, Iudaeis civitatis Toletanae, nt refert claustda
titido subiecta, pronuntiatae sunt, vigorem habiturae, ut effici videhir ex c. 12, indt a die
kcd. Febr. Postea receptae siint in legum codice reviso, giiem Ervigius sitb Jine anni primi
regni sui edidit. Anctor huhis titidi, haud dnbie clericiis, praeter leges antiqiuores tmmdanas
de Iudaeis editas etiam canones 5 9 — 6 4 concilii Toletani IV. ante oculos habuit. 45
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 1. 429

JSrv.] XV111. Ut Iudeorum servi necdum adhuc conversi, si ad Christi gratiam con-
volaverint, libertate donentur.
X V m i . Ne Ivxdei administratorio usu sub ordine vilicorum atque actorum christianam
familiam regere audeant; et de damnis eorum, qui his talia ordinanda in-
5 iunxerint.
XX. Ut ludeus ex aliis provinciis vel territoriis ad regni nostri dicionem per-
tinentibus veniens episcopo loci vel sacerdoti se presentare non differat;
vel quid huic in toto observare conveniat.
XXI. Qualiter concursus Iudeorum diebus institutis ad episcopiim fieri debeat.
10 XXTT. Ut quicumque Iudeum secmn obsequentem liabuerit, expetente sacerdote
eum apud se retinere non audeat.
XXTTI. Ut cura omnis distringendi Iudeos solis sacerdotibus debeatur.
XXIIII. De* damnis sacerdotum • vel iudicum, qui in Iudeos legum instituta ad-
implere distulerint.
15 XXV. Ne iudices quicquam de perfidorum excessibus extra sacerdotum conibentiam
iudicare presumant.
XXVI. Ut episcopi tunc inmunes habeantur a damnis, cum eorum presbiteri ea,
que ipsi non correxerunt, ad eos non remiserint corrigenda.
XXVII. De reservata principibus miserendi potestate in his, qui conversi ad fidem
20 Christi veraciter fuerint.
XXVffl. Ut episcopi omnes Iiideis. ad se pertinentibus libelliim hunc de suis editum
erroribus tradant, et ut professiones eorum vel conditiones in scriniis ec-
clesie condant.

Erv.] I. IN NOMINE DOMINI. XII, 3,1.

25 FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS R E X .
De commemoratione p r i s c a r u m l e g u m ; que in I u d e o r u m t r a n s g r e s -
sionibus p r o m u l g a t e sunt, atque de novella confirmatione earum.
Perfida Iudaici erroris sepe calliditas eo vehementius durescit in crimine, quod
institutis contra se legibus nititur frequentins contraire. Et ideo, licet posituri tot
so tantisque eorum erroribus novitatis ordine leges7 libet tamen illas prinmm a dominis
et precessoribus nostris promulgatas In eorum transgressione constitntionesJ intendere
et ordinatim preeedentium edicta retexere, ut ex hoc conlata cum veteribus nova et

/. 1. si deest E 1. V8. {j /. 3. vilicorum] ita E\\ villicornm cett. christianam familiam] christiana
mancipia F 8 . || /. 8. observari F 8 . jj l. 9. in diebus Mad. || l. 13. Iudeis instituta legum E 1.
35 Z. 15. quiequam] ita E 1. F 8 ; quicumque Mad. conibentia V 8. |1 l. 17. episcopi] omnes add. F 8 .
Pith. tunc deest Mad. cum eoram] eorum quum Jfad. presbiteri] ptiros El; •pbris V8. [J /. 19. ser-
vata V8. Mad. ad f. Chr. conversi Mad. || /. 21. omnibus Mad. \\ l. 22. ut] cui E\. || l. 23. con-
dant] recondant 3Iad.; condantnr Pith.
XII, 3, 1. Codd. E 1. V 1. 5. (6). 8. (9. 10. 16. 20). — l 24. IN N. DOM. des. VI. 5.
40 l 25. FL. — REX des. Vb. GLOK. deest VI. \\ l. 28. Perfidiam VS; Perfidia FIO. sepe] atque
V 10. quod] ita E\. F 6 . 8; quo cett. jj L 29. licet deest Pith. posituris pro tot V 8; posituri
simus tot 3fad.; posituri simus pro tot F 10. (j l. 31. praedecessoribns Mad. promulgatas] dictas
proinulgare et Mad. transgressionibns V 8; transgressionem Mad. intendere et] intenderet E 1; et
deest Mad. jj l. 32. et ordinatim] et ordinattim F 8; ordinatimque nos Mad. edicta] edictum F 8;
45 oportet add. 3Iad. et vetera des. 3fad.

1) Tit. 2. huius libri.

 430 LEX VISIGOTHOKUM XII, 3? 1.

XII, 3,1. Erv.] vetera in his, que decenter sunt edita, confirmentur, ut condeeet, et nova
sic ordinentur, ne preterita citra rationem videantur confundere, quo uiuformis raembri
conpago, ex utrisque legibus ordinata, clara hic iustitie manifestatione eluceat. Sicque
quid in preteritis legibus confirmatione sit dignum, quidve novitatis edicto inconvulsibile
censeatur, eo luce clarius pateat, quo conplexa hic ex utrisque veritas extiterit decla- 5
rata. Et ideo in eisdem precedentium legum statutis reperimus legom *, que de
oniniiim heresum erroribus abdicandis promulgata consistit; in qua lege id adiciendum
emendandumque evidens ratio persuasit, ut, si cuiuslibet heresis perraotus quisque
insania contempserit ipsius legis in aliquo instituta, cuiuscumque sit geneiis ordinisve
persona, si publica perversum dograa defensione vindicare voluerit, sub arduo erit 10
penitentie exilio religandus, eius quoque bona in principis potestate cojisistant;
qualiter, si ipse perversi erroris sectator corrigi usqueqtiaque destiterit, et ille ab
exilii nullo modo revoeetur erumna, et res eius, cui eas princeps conferre vojuerit,
inconvulse deserviant. Ceterum si quis, ignorantie precipitio deditus, cuiuslibet erroris
sectam aut corde teiraerit aut verbis vindicare voluerit vel factis quibuslibet osten- 15
derit, ad episcopum loci rel quemlibet sacerdotem se instraendum remittat, qualiter
ab eo una cum consensu metropolitani foramlam recte institntionis accipiat. Iam
vero, si ab liis hereticus quisquis ille conimonitus vel instrtictus se distulerit eorrigi,
superioris sententie iacturam ordine superius adnotato sustineat; id est, que in illis
est lata, qui publica defensione adversam nostre fidei vindieaverint sectam2. Denique 20
ab hinc speciales relature sunt loges, que in Iudeorum snnt transgressionibus posite,
id est de 3 datis et confirmatis legibus supra Iudeorum nequitiam promulgatis, sive
de 4 cimctis Iudeorum erroribus generaliter extirpandis, et ne 5 Iudei more suo cele-
brcnt Pasca, neque 0 ut more suo fedus nuptiale copulare presumant, et ut 7 carnis
circumcisiones non faciant, neque s more suo iudicent escas, ac nc 9 questione 25
cliristianos inscribant, neque 10 conti*a christianos testilicenturj et ne u Iudeus christianum
mancipium circumcidat: de 1 2 niancipiis quoque christianis, que a Iudeis vendita aut

XII, 3, 1. /. 1. decenter] dicentes £ 1 ; dicente VQ; receuter JPlth. et nova] similiter et nova
Mad. [j l. 2. sic] hic FIO. ne] uec E\. ratione VI. 6. 8. evideantur E\. quo] ita E\, Vb;
quod VI. 6. 8; et Mad. \\ l. 3. ex utrisque] ntraque Mad. Sicqne] Si F 6 . 9. 20. Pith. jj l. i. quid] 30
quod n . 6. 8. 9. 20. Fitk. edictu E 1. Pith. \\ l 7. abdicandis] abdicatis Mad. consistit] it« E 1.
V 1. 5. 6. 8. 9.10.16. Pith.; confulsit Mad. qua] quaii E 1. || 1.8. emeudandumque] et emendandum
V 1. 6. evidens] quotquot evideus V1; quoque evidens V 8; quicquid evidens V 6. hereses E 1.
l. 9. ordinisvae E 1; ordine seu T r 8; deest Mad. || /. 10. persona] prosapia I r 10. dogma] dog-matum
VI. 8. sub ardua erit poena rcligandns Mad. |j l. 11. eius quoque] eiusque Mad. || l. 12. qualiter] 35
et Mad. corrigere Pitli. Jfad. || l. 13. exilii — erumna] exilio — revoeetur. Nam 3Iad. |j l. 14. pre-
cipitatio T r 6: precipitationi T^IO; cecitati Mad. |j l. 15. aut corde] ex corde Mad. aut verbis] et
verbis Mad. vindicare] iudicare F20. |j l. 16. vel ad quemlibet Mad. instruendum] instituendum
V 10. remittat] ac qnae sancta sunt praebeat add. Jlad. j! /. 18. corrlgi] corrigeudum Mad.
l. 19. superioris] superiori E 1. adnotatam VI; adnotata V8. id est que] ita Vb. 8. Mad.; idque'40
E\. VQ. Pith.; idemque VI. in iilis] illis Mad. \\ l. 20. latum F 6 . Pith. in publica Mad. Tindi-
caverint] indicaverint Pith. || l. 21. speciales] specialis V 1; speciaiiter Mad. relature suut] Iatae
sint F 1 0 ; relaxatae siut Mad. || l. 22. datis] latis F 5 . || l. 23. generaliter extirpandis et] amputandis.
Ita vero Mad. || l. 24. ut more] ut deest Jfad. j| /. 25. eireumcisionis F 1 ; circumcisiouem Mad.
iudicentj ita E1..V8. Pith.; diiudicent cett. ac ne questione] nec contra Mad. || /. 26. testificentur] 45
testificari praesuinant Mad. (j /. 27. de man. q. ehristianisj Mancipia quoquc christiana 3Iad. aut
vendita Mad.

1) XII, 2, 2. 2) XII, 2, 15. 3) XII, 2, 3. 4) XII, 2, 4. 5) XII, 2, 5.

6) XII, 2, 6 7) XII, 2, 7. 8) XII, 2, 8. 9) XII, 2, 9. 10) XII, 2, 10.
11) XII, 2, 12. 12) XII, 2, 13. . . 50
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 1. 431

Erv.] libeiiati tradita esse noscuntur, qualiter statura Kbertatis obtineant, et ut 1 nullo XII, 3,1.
modo Iudeis mancipia deserviatit christiana; de 2 interdicto quoque omnibus christianis,
quo prohibettir, ne quis Iudeum quacumque factione atque favore vindieare vel tueri
pesrtemptety atque de 3 Iudaizantibus christianis. Harum igitiir fortissimarum legum
5 sententias in predictoruin Iudeorum perfidiam promulgatas, exceptis duobus subter
adnexis capitulis ceterisque aliis, quo contraria inveniuntur et iustitie regulis et his
institntionibus nostris, omnia7 ut dictum est, iugi temporum eternitate valitura censemus
et inrevocabili gloriose serenitatis nostre oraculo eonfirmamus atque in tantum eis
consultum valetudinis robore celebriori porriginras, in quantum nil repugnans habuerint
10 cum his, que novitatis nostre nunc sententia definimus. Nam in quibusdam ipsis
Iegibus, quod nobia inconveniens videtur atque contrarium, et duo interim inter cetera
repugnantia ratioiii vel institutioni nostre eapitula continet j que, licet tempta usque
hactenus nnllo motlo tradantur, nullius tamen vigoris deinceps valetudinem retinebunt.
Illa siquidem in bis sententiis prima est, per quam Iudeis datur execranda licentia
15 manumittendi christiatta mancipia4. Secundum sane capitulum non solum reprehensibile
nobis videttir, sed iittpium, ubi totius universitas culpe ad unius redigitur damna-
tionem vindicte5. Nam quedam leges sicut culparum habent diversitates, non ita
discretas in se retinent ultiones, sed perraixta scelera transgressorum ad unius
remittuntur legis penale iudicium; nec secundura modum culpe modus est adhibitus
20 penc, cum maior minorque transgressio unius non debeat multationis predamnari
supplicio; presertim cum Domhms in lege sua precipiat: <Pro6 mensura peccati erit
et plagarum modus*. Unde lex ipsa, que inscribitur De 7 pena, qua perimenda sit
transgressio Iudeorum, quia Deus mortem non vult8 'nec 9 letatur in perditione
vivorum', pro eo, quod in se peremptionis continet morientium10, in nullo vere vale-
25 tudinis retinebit statum. Proinde iam nunc ad obterendum malitie caput, ad necandum

XII, 3, 1. 1.1. esse noscuntur tradita Mad. qualiter deest Mad. obtineant] absqne dubio
obtineant Mad. jj l. 2. christiana deserviant 3fad. quoque] quo Mad. || l. 3. quo deest Mad. pro-
hibetur] inliibetnr Mad. quis] ita VI. 8; qtiisque E 1. Plth.; qnisquara Mad. quacumque] quemcum-
que Mad. favore] labore F 9 . 16. 20. vendicare VI. vel tueri pertemptet] studeat vel tiieri Mad.
30 tuere VI. 8. [! l. 4. de Iudaizantibus christianis) iudaizantes christianos praesumat celare Mad. jj /. 5. sen-
tentia E 1. PiHi. promulgata Fith. |j l. 6. adnixis E\. V8; adiunctis F16. et his iustitiae Pith.
his] ita E 1. V 8; deest cett. |j l. 8. glorioso E \. || /. 9. repugnans] repugnantie V 1. 6. Mad.
habnernnt E1. |j l. 10. nunc deest Pitlu sententie VI. 8. diffinimus VI. \\ / . 1 1 . et duo] ita E1.
V&; hec de suo VI; hec duo cett. || L 12. continet] ita E 1. F 6 ; continentur cett. que licet tempta
35 usque] Quaelibet decretum Mad. temptata VI. jj L 13. tradantur] ita VI; deest E 1. V 6. Pith.;
credita F 8 ; credantur F 5 . nullins — valetudinem] nnltumque vigorem d. valetudinis Mad. j| /. 14. si
quidem] ita E1. F 8 ; quidem cett. exeeranda] exereenda F10. 16. 20. || /. 15. manumitti F 8 . Pith.
sane] namque Mad. reprehensibile — damnationem] culpae ad unins redigitur damnationem sed 3fad.
l. 17. legis E 1. i /. 1S. in se des. Mad. |j /. 19. remittnntur) permittitur E 1; permittnntiir Pith.; remit-
40 titur F 8 ; revertitur F 6 . nec] ne 3Iad. modus — cum] habeant poenara quum 3Iad. |j / . 2 1 . sua deext
31ad. ij /. 22. que deest 3Fad. |j /. 23. Deus] Dominus V 9. 16. || /. 24. peremptionis] ita E1.
F 5 ; peremptionem Pith.; intereraptionis terminnm F 8 ; intentionem V 1; pro redemptione V 16; per
redemptionem 3Iad. morientium] ita F 8 . 10; morientnm F l ; mottira V b; morti E 1; mortis F 6.
Pith.; mortnnm Mad. vere — statum] se cupit ulcisci vindicte in quo respicit compunctio mcntis
45 future F 8 . j| /.25. obterendum] ita F 9 . 16; operiendum E 1; adtcrendant F 6 ; conterendum F l . 5. 8.
necandntn] denegandum E 1.

1) XII, 2, 14. 2) XII, 2, 15. 3) XII, 2, 16. 4) Cf. XII, 2, 13. 14.
5) XU, 2, 11. G) Deut. 25, 2. 7) XII, 2, 11. 8) Cf. Sap. 1, 1 3 ; Ezeclu 18, 23. 32.
9) Sap. 1, 13. 10) Cf. Ezech. 18, 32; Nolo mortem morientis, dicit Dominus.
 432 LEX VISIGOTHORUM XH, 3, 1—3.

XII, 3,1. Erv.\ infidelitatis conmientum7 ad perimendum profanationis elogium alacri intentione
procuram, nisu valide oppugnationis obsistam, fortia in perfidis preceptionum tela
obiciam.
%
XII, 3, 2. Ei*v.] H. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.
De b l a s p h e m a t o r i b u s s a n c t e T r i n i t a t i s . 5
Sicut veritas sacri evangelii predicat, prolatum in fratre conturaelii verbum
iudicio reum adsignat K Quanto magis peccantem in Spiritu sancto divine animad-
versionis sententia damnat? quod inremissibile et liic et in futuro Salvator ipse
denunciat2. Et ideo? si quis Christi, filii Dei, blasphemaverit nomen eiusque sacrum
corpus et sanguinem aut contempserit sumendum percipere aut perceptum visus fuerit 10
reiecisse, vel quamlibet iniuriarum blasphemiam in sanctam dixerit Trinitatem, id est
in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, tune instantia sacerdotis vel iudicis, in
cuius civitate, castra vel territorio hoc malura exortum fuerit, blasphemator ipse
centenis decalvatus flagellis subiaeeat et ardua in vinculis constitutus perpetui exilii
conteretur erumna. Res tamen eius in potestate principis redacte manebunt, qualiter 15
in iure eorunij cui eas potestas conferre elegerit regia, inconYiilse persistant.

XII, 3, 3. Erv.\ m. FLAVIUS GLORIOSUS ERYIGIUS REX.

Ne Iudei aut se aut suos filios vel famulos a baptismi gratia subtrahant.
Cura veritas ipsa petere, querere et pulsare nos doceat3, premonens, quod
'regnum4 celoriim violenti diripiant', in nullo est dubium, quod ille indulte gratie 20
munus abhorreat, qui ad eam accedere ardenti animo non festinet. Proinde si quis
Iudeorurn, de his scilicet, qui adhuc nondum sunt baptizati, aut se baptizare distulerint,
aut filios suos vel famulos nullo modo a.d sacerdotem baptizandos remiserit, vel se
suosque de baptismo subtraxerit, et rel unius anni spatium post legem hanc editam

XII, 3, 1. l. 1. commentum] commercium F 9 . 16. perimendum] eomprimendum F 8 . elogium] 25

eloquium V 1. 8. |[ l. 2. procuram — obiciam] consfurgere toto procuremus nisu ut valde eorum
obpugnacionibus obsistendo fortialiter superemus eorumque tela triumplialiter obiciamus V 8. pro-
curam] procurriinus Mad. obsistiraus 3Iad. \\ l. 3. obiieimus Mad.
XII, 3, 2. Codd. E\. VI. (5). 6. 8. (9. 10. 16. 20). — l. 4. FL. — REX des. VI. Pith. Mad.
GLOR. deest F 5 . 6. 10. |j /. 5. blasfem- pro blasphem- hic et infra F 6 . jj l. 6. Sicut] Si Mad. veritas] 30
pia veritas VI. 6. 8; deest V16. 20. Jfad. sacri evangelii textu F 1 6 ; in sacro evangelio F 2 0 ; in
sacri evangelii Mad. predicat] praedicatione dominns Mad. prolatum] promulgatum V1 et e corr.
V 6. fratre] ita E \. VI. 8; fratrem cett. couturneliae Pith. || l. 7. Spiritu saneto] ita E\. VI. 8;
Spiritum sanctum cett. |{ /. 8. et hic] hic Pith. \\ l. 10. aut deest Jfad. pereipere] accipere V 6.
/. 13. civitatis Tr6. castra] ita E\. V\; deest Mad.; eastro cett. territurio E 1. ipse dee.it Mad. 35
/. 14. decalvatus flagellis subiaeeat et] flagellis suscipiat et subiaceat et decahatus turpiter F l ; fla-
gellis subiaceat et decalvfitus turpiter V Q. 8. perpetui deest 3Iad. exsilio perpetuo F 9 . |! l. 15. con-
teratur T"8. Jfad. potestate] ita E 1. VI. 8; potestatem cett. fi l. 16. potestas regia conf. eleg. F 8 .
regia deest Pith. persistant] permaneant Pith.; existant Jfad.
XII, 3, 3. Codd. E\. VI. (5). 6. 8. (9. 10. 16. 17). — /. 17. FL. — REX des. V 1. Pith. 40
GLOR. deest V 6. !! l. 18. vel] aut Plth. Mad. a b. gratia] b. gratiae Pith. || /. 19. edoceat Mad.
l. 20. diripiunt FIO. || /. 21. munus hoc VI. 8. accedere] procedere Pith. animo] hic add. F 6 . 8.
festinet] ita E 1. F 6 ; festinat cett. |j l. 22. adliuc deent Pith. nondum] necdum VI. 8; nedum F 6.
snnt deext VI. 6. 8. se] si F l . distulerit V8. Plth. (| /. 23. sacenlote F 6 . baptizando E \. F 6 .
remiserit] ita E \. V \. 8; reniiserint cett. vel se snosque de] vel servos quod V 6; quos de Mad. 45
/ . 2 4 . subtraxerit] rcdaxerint Jlad. spatii VI. 8; spatio F 9 .

1) Cf. Matth. b, 22. 2) Cf. Matth. 12, 31. 32. 3) Cf. Malth. 1, 7. Luc. 11, 0.
4) Matth. 11, 12.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, -3—5. 433

quispiam illoram sine gratia baptismi transierit, horam omnium transgressoiy XII, 3,3.
quisquis ille repertiis extiterit, et centiim flagella decalvatus suscipiat et debita
multetur exilii pena. Res tamen eius ad prineipis potestatem pertineant; qualiter, si
incorrigibilem durior eum ostenderit vita, perpetua in eius, cni eas princeps largiri
5 voluerit, potestate persistant.

Mrt\\ im. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3,4.

Ne I u d e i m o r e suo c e l e b r e n t P a s c a vel e a r n i s c i r c u n i c i s i o n e s e x e r -
c e a n t ac ne c h r i s t i a n u m q u e m q u a m a fide C h r i s t i d i m o v e a n t .
Si obstinata Iudeorum perfidia non tam figuris quam veritati observantiam legis
10 inpenderet, nunquam glorie Dominum crucifixissent. Pasca *• enim nostrum immolatus
est CHristus. Et si cordis nobis circiuncisione gauderet, adumbratam illam corporis
expoliationem niillo modo in came exprimeret, propheta dicente: 'Circumeidimini -
Domino et auferte preputia cordium vestrorum'. Unde nos, non tam figuris pre-
tereuntibus inherentes, sed veritatis promissionibus certiores, id omnino observandum
15 precipiums: ut si qiiis Iudeoram ritu suo Pasca celebraverit, centenis verberatns
flagellis et turpiter decalvatus exilio diutino mancipetur, et res eius fisco adsociande
sunt. Illis vero, qui carnis circumcisiones in Iudeis vel christianis exercere pre-
sumpserint, quisquis hec aut intulerit alteri aut fieri ab altero permiserit sibi, veretri
ex toto amputatione plectetur, et res eius fisci viribus sociande sunt. Mulieres taraen,
20 que aut circumcisiones exercere presumpserint aut circuracidendos quosque cuilibet
eircumcisori obtulerint, naribus abscisis et rebus omnibus in principis potestate
redactis, lugebimt facinus sue presumptionis. Simili quoque et illi pena plectendi
sunt7 qiii christianum vel christianam a fide dimoverint Christi vel ad ritnini Iudaice
prevaricationis adduxerint.

25 Erv.\ V. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3, 5.

Ne Iudei sabbata ceterasque festivitates ritus sui celebrare presumant.
Figuris pretereuntibus quempiam opemm indesinenter exhibitiones inpendere

X I I , 3 , 3 . /. 1. baptismatis Pith. transierit] transegerit Mad. \\ l. 2. extiterit] fuerit Pith.

et CJ et deest Mad. d e c a l r a t u s suscipiat] ita E 1. Pith.; suscipiat et d e c a l r a t u s turpiter VI. 6. S ; et
30 omisso tnrpiter Mad. |j l. 3. ad prineipis potestatem pertineant] ita E 1. V \. 5 . 6. 8. 1 0 ; prineipalis
potestas retineat F 1 6 ; in principis potestate p e r m a n e a n t Mad. |j l. 4. durior] ita E 1. Vo. 6. Pith.;
e t duriorem VI. 8 ; durioremque Mad.; diernm V 16. vita] longittido F 16. perpetua] dampuata
Tr 10. eas princeps] principalis potestas F 1 6 . largiri deest V 6. || l. 5. persistant] persistat T " 6 ;
permaneant F 1 7 . Pith.
35 X I I , 3 , 4. Codd. El. VI. (5). 6. 8. (9. 2 0 ) . — l. 6. GLOR. deest E\. |j /. 7. eircumeisionis
T"8; circumcisionem V \. 6. Pith. Mad. |j / . 8 . quemqiiam] ita E 1; queraque V 1. 6 ; queque T ' 8 ;
quemcumqne Mad. dimovent E 1 ; demoveant VI. 6. 8 ; dimoneant V 5. |j /. 9. veritatis V 1. 8.
'/. 10. crncifixisset Pith. \\ / . 1 1 . circnmcisionis Tr 1. 8. [j /. 12. carnem V 1. 6. 8. prophetam
dicentem VI. 6. 8. [| /. 13. prepntium VI. 5. 8. | /. 14. otnnino] omnimode F l . 8 ; omnimodi F 6 .
4« l. 15. si quis] quisquis E 1. rittii VI. 8. centenis] is add. Mad. [| l. 16. adsociantur VI. [] l. 17. IllLs
El; IJIe F l . 6. circnmcisionis F 6 . 8. in Indeis] in deest Mad. presnmpserint] presumpserit F l . 8 ;
jfraeceperit Jfad. | l. 18. liec ant] talia Mad. alteri deest Jfad. sibi deest Mad: || l. 19. plectabitur
F 6. 8. soeientur VI. || 7. 20. quosque] quisqne Pith. |j /. 21. et] tit E 1. potestate F 6.
l. 22. Ingeant Mad. || l 23. dim. Christi] Dei F 6. ritum] adituni V 9. 20.
45 X I I , 3, 5. Codd. E\. VI. (5). 6. 8. (9. 10. 16. 17. 20). — l. 25. GLOK. deest VI. 5. 6. 10.
16. 17. 20. || /. 26. ritns sni] ita F 6 ; ritu sni E\. VI. 8 ; ritu sno Pith.; sno ritu Mad. \\ l 27. pre-
teronntibns] preenntibns E 1. V9. 10. 16. 20. Pith.

1) 1. Cor. 5, 7. 2) Ierem. 4, 4.
IX. Sect. 1. I. 55
 434 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 5. 6.

XII, 3,5. Erv.] quid est aliud, quam veritatis amatorem nou esse? Unde reprobabile id
Dominus per prophetam insinuans ait: 'Neomenia1 et sabbata et solenmitates vestras
odivit anima niea'. Ob hoc nobis, quibus apostolico preceptum est ore, ut potius in
novitate spiritus quam in vetustate littere ambulemus2, id infidelibus fideli intentione
precepimus, ut si qiiis Iudeomm neomenias seu festivitates tabernaculorum vel sabbata, 5
ferias quoque vel ceterarum festivitatiim solemnitates ritus sui more peregerit vel
eelebrare presumpserit, et centenis decalvatiis flagellis subiaceat et exilii debita
multetur erumna. Bona quoque eius ad principem redeant; qualiter ea aut perfecte
converso illi aliquando restituat, aut eo in malis perdurante aliis, quibus fas fuerit,
servitura concedat. 10

XII, 3, 6. J5m] VI. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

Ut omnis I u d e u s d i e b u s d o m i n i c i s et in p r e n o t a t i s f e s t i v i t a t i b u s ab
o p e r e cesset.
In nullo est dubium, illum manifeste fidei catholice adversari, qui reverentiam
diebus dominicis non inpendit. Unde negatores vel distiirbatores fidei nostre 15
iustissime insequentes id religiosa sanctione iubemus, ut sive sit Iudeus sive Iudea
quocllibet opus rtirale diebus dominicis exercens vel laneficia faciens seu quascumque
operationes in domibus, agris vel ceteris talibus agens, extra quara nobiliuin honesta
christianorum eonsuetiido permittit, presumtor huius rei decalvattis verberibus centenis
subiaceat. Quod si forsitan servi eorum vel ancille in his et talibus diebus reppe- 20
rianttir supradictis laboribus occupati, tunc et ipsi simili sunt sententia feriendi;
domini tamen eoram, si servos suos penniserint talia agere7 C solidos auri fisco
conpellendi sunt reddere. Dies tamen ipsi7 qui ab isdem Iudeis sollicita devotione
sunt observandi, hii simt: id est festrnn virginis sancte Marie, quo gloriosa conceptio
eiusdera genitricis Domini celebratur, item natalis Christi vel circumcisionis sive 25
apparitionis sue dies, Pasca quoque sanctum vel dies sacratissimi octavarum, in-
ventionis quoque crucis domimce festum necnon et ascensionis dominice diem vel

XII, 3, 5. l. 1. quam] ita E1. F l . 5. 6. 8. 10; nisi Jlad. amatorem] ita E 1. VI. 6. 8. Pith.;
amatores Jfacl. \\ l. 2. Neomenia] ita E\. VI. 6. 8. 9; Neomenias cett. et sabb.] et deest E1. JPith. || l. 3. nobis]
nos Mad. apostolico p. est ore] ab apostolo p. est Jlad. apostolice VI. j| l. 4. iufidelibus] infides 30
E1; infidelis V 6; infidi V 8. |j l. 5. neomenia V 9. |J /. 6. ferias — peregerit vel des. V 6. ritus
sui] et ritus suo Pith. peregerint Jlad. ji l. 7. praesumpserint V&. Mad. et deest Jlad. decalvatus
fl. snbiaceat et] flagellis subiaceant et decalvati Mad. exilii] exibi E 1; penam add. V 6. debita
multetur] debilitentur Mad. \\ l. 8. Bona quoqne eius] eornmque bona Mad. ad principem redeant]
ad principis redeant inra V 8. perfecto VI. 6. || l. 9. converso illo] illis eonversis Mad. eo] eos 35
E 1; ea Mad. perdnrantibus Jfad. qnibus] ut Jfad. fuerit] est Pith.
XII, 3, 6. Cotld. E\. VI. 5. 6. S. (9. 10. 16. 17. 19. 20). — £.11. GLOE. deest F 5 . 6. 10. 17.
l. 13. cesset] gesset E 1 ; cessent VI. 8. f l. 15. distnrbatores] distirpatores F 6 ; destitutores 3Iad.
nostrej in se E 1. \\ l. 17. rurale] rnraliter Pith.j deest Vd. 16. 20; in natali Domini vel in omnibus
sanctissimis solemnitatibus seu add. F 9 . 16. 20. Mad. laneficia] ita E\. F 6 ; lanificia cett. || /. 18. in 40
domibus agris vel ceteris talibus] vel caetera talia Jlad. || /. 19. huius] talis Jlad. decalvatus post
subiaceat praebet Jlad. \\ l. 20. forsitan deest Mad. his et des. Mad. |j l. 21. laboribus] vel operibus
add. VI. 8. |i l. 23. eonpelluntnr Jlad. qui abj quia E 1; qui V 8. |j /. 24. festum] festivitatum
V1; festivitatem V 8. coneeptio] celebratio V1; concaelebratio F 8; contempcio V 6. conc. post
Domini praebet Mad. || l. 25. sive] eius sire etiam Jlad. sive apparitionis] vel apparationis Pith. 45
/. 26. sue] sni VI. 8; deest Mad. Pasca quoqne sanctumj quoqne paschae Mad. sacratissimi]
sanctissimi Jlad. \\ l. 27. crucis] sanctae crucis Piih. necnon deest VI. diem rel pentecostem
dies vel pentecostes Mad.

1) Isai. l, 13. 14. 2) Cf. JRom. 6, 4 ; 7, 6.

 LEX VISIGOTHOEUM XII, 3, 6—8. 435

Ei*v.] Pentecosten seu etiam eoncurrentes per totiim annum dies dominicos7 religiosa XII, 3,6.
Christi fide venerabiles dies.

Erv.\ VH. FLAVIUS GLORIOSUS EHVIGnJS REX. XII, 3, 7.

Ne I u d e i m o r e suo d i i u d i c e n t e s c a s .
1
5 Ulud sane, quod Iudeorum detestabilis conyersatio, Iudaica superstitione
pollutior, mundas ab inmundis diiudicans escas7 aliud adsumit, aliud reicit, in quo-
cumque huius observantie inventus faerit error, id est, ut aliter id faciat, quam
honesta christiani moris est consuetudo, timc iudicis instantia, in cuius territorio
actum extiterit, turpiter decalretur et centenis verberibus feriatur. Huius sane legis
10 omnimoda preceptionis integritas, sicut de eseis, ita et de pociilis observanda estj
scilicet ut superioris iactiire supplicium simili quoque ordine et illi, qui a christianis
poculis se abstinere presumpserint, patiantur. De escis tamen, id est de porcinis
tantmn carnibus, id discreta nec renrissa pietate decernimus, ut quicumque ex illis
de suillis forsan carnibus vesci penitus abhorrescunt, si forte natura id fastidiante
i5 refugiunt, et non more illo perversitatis hoc ipsum diiudicantes contemnunt, presertim
si in ceteris operibus christianis similes habeantiir, et christianitatis ab eis non
defuerit votum atque omnimode operationis studiuin, tunc hii tales, qui fideles in
reliqiiis conversationibus approbantur, pro hac sola reiectione suillarum carnium ad
iacturam legis superius conprehensam teneri non poterant. Quia valde videtur
20 equitati contrarium, ut quos manifesta openim Christi nobilitat lides, pro sola
reiectione unius cibi teneantur notabiles.

Erv.\ VHI. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3,8.

Ne I u d e i ex p r o p i n q u i t a t e sui s a n g u i n i s conubia d u c a n t , et ut sine
b e n e d i c t i o n e s a c e r d o t i s nubere non audeant.
2
25 Nulli Iudeoram in utroque sexu permittimus ex propinquitate sui sanguinis vel
uxoris sue atque etiam virorum iuxta legem, que in cliristianis est lata 3 , usque ad
sexti generis gradum conubia ducere vel incesti maculam operari. Huius igitur fede

XII, 3, 6. /. 1. pereurrentes V10. per deest E 1. toto anno Pith. dominicosj dominiei et
Mad. i| l. 2. dies deest Pith.
30 X I I , 3, 7. Codd. E\. VI. 5. 6. 8. 10. (17). — /. 3. F L . — R E X des. VI. || l. 5. detestabilis]
detestatur Mad. supprestitione JS1. || l. 6. diiudicans] diiudicant VI. 6. 8 ; iudicans E 1. in quo-
cumque] in quacumque F 6 . Pith.; Qnocumque in J/otZ. || /. 7. observantia Pith.; observacionem V 6.
errore Mad. [| l. 8. territurio E\. \ l. 10. omnimode Jlad. poculis — christianis des. V 6. |( /. 11. ut]
cnm V 1. 8. supplicium] snpplicio VI; supplicium perferat JHth. illi] illis E 1. a deest VI.
35 christianorum Jlad. || l. 12. id est des. F 6 ; id est de des. Mad. \\ l. 13. ex illi E1. |! l. 14. de
suillis forsan des. Mad. forsan] forsitan VI. 6. 8. aborrescant F l ; aborresennt F 6 . 8. id deest Pith.
fastidiente Pith. Mad. \\ l 15. reftigiant VI. 8 ; fnginnt Mad. contemnant F l . || /. 16. simili E\.
eisj eisdem E 1. [| /. 17. omnimode] omnimoda F l . 8 ; deest Mad. operationis] opera ab eis non de-
fuerint actionis F l . 8. stndio F l . 6. || l. 18. suillartim} silvarum V 1. 6. || l. 19. legis] ingnis E 1.
40 poterint VI. 8. valde deest Mad. j| l. 2 1 . reiectione] refectione E1. , cibi] tantnra add. V 6; ad
poenain add. Mad.
XII, 3, 8. Codd. El. VI. 5. 6. 8. (9). 10. (16. 17. 20). — l. 2 3 . ut deest Mad. jj /. 24. audent
E\. ii /. 2 5 . vel uxoris sue] vel uxoris sui E 1 ; in uxornm VI. 8. || l. 27. sexti] ita E \. F 8 . 1 0 ;
sextiim cett. incesti] ineerti E\\ incestnm V 6. Pith. macula E 1. V6. 8. Piih. operare V 6. 8.
45 fede] ( = foedae) fidem F 6 ; federe F l . 6.

1) Cf. XII, 2, 8. 2) Cf. XII, % 6. 3) 17/, 5, 1. • '

55*
 436 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 8. 9.

XII, 3,8. Erv.] percnixtiords inlecebra tali multabitur pena, ut separati ab invicem et centena
publice decalvati flagella suscipiant et exilio relegati sub penitentia maneant, eorum-
que bona ad filios, quos de precedenti coniugio habuerint, redeant; si tamen et ipsos
aut in nullo Iudaice prevaricationis maculaverit noxa, aut nulla incestive nationis
sordidaverit macula. Quod si aut millos habuerint filios, aut habitos, ut dicturn est, 5
vel Iudaicus involverit error, vel incesti fedaverit natio, timc facultas predictomm
omnimoda in principis potestate consistat, qualiter principali discretione res ipsa aut
in christianis eomm heredibus concessa pennaneat, aut si heredes huiusmodi dignitatis
defuerint, fisco nostro sociata deserviat. IHnd tamen modis omnibus obserrandum
fore preeipimus, ut, si quis Iudeus sive Iudea noviter miptiale festum celebrare io
voluerint, non aliter quam cum premisso dotis titulo, quod in christianis salubri in-
stitutione preceptum est1, vel sacerdotali benedictione intra sinum sancte ecclesie
percepta coniugram cuiquam ex liis adire permittimiis. Quod si vel sine benedictione
sacerdotis quisquam Hebreorara noviter coniugium duxerit vel sollemnitatera legis pro
dotali titulo in quocumque transcenderit, aut C principi solidos coactus exsolvat, aut 15
C publice verberatus flagella suscipiat. Hec scilicet damna vel verbera singulatim
unusquisque percipiat, videlicet tam ille, qui mipsit, qnam ea, qne irapta est, vel
etiara parentes eorum, imusquisque pro se iacturam legis huius suscipiat.

XII, 3, 9. Erv.] Vini. FLAVIUS GLOEIOSUS EHVIGIUS EEX.

Ne I n d e i r e l i g i o n i n o s t r e i n s u l t a n t e s s e c t a m suam d e f e n d e r e a u d e a n t , 20
ac ne a fide n o s t r a r e f u g i e n t e s a l i b i se t r a n s d u c a n t , et ne q u i s l i b e t
r e f u g i e n t e s eos s u s c i p i a t .
Iam sane, si quis Iudeoram palam vel occulte religioni christiane insultare pre-
sumpserit, si quis etiam christianam fidem verbis subvertere aut secte sue nisus fuerit
defendere vanitatem, nec non quisquis disciplinam fidei christiane refugiens atit in 25
terram nostri regiminis se occultandum iniecerit, aut in aliis partibus se latitandum
transduxerit, si qnis etiam humsmodi transgressoribus latibulum in quocumque pre-
buerit aut eius fuge conscius fuerit, eunetoram omnium capitulorum quisquis ille

X I I , 3, 8. l. 1. inleccbra miiltabitiir] illecebre m. V1; pervasores multaiitur Mad. separati]

et separati F 6 ; superati E\. et centena — exilio] centena flagella snscipiat et decalvati exsilioque 30
Mad. (I l- 2. in exilio V I. S. penitentia] poena Jfad. [| /. 3. precedenti] presenti V 9. 16. 20.
/. 4. ant in nullo] in nullo F 6 ; in nullis Jtad. aut nnllaj et nulla Jfad. ineestive] incestiva VI. 8 ;
incesti Pith. \\ l. 5. non] aut nullos VI. 8. habuerit Pith. aut habitos] ita E\\ a u t avios F 6 ; ant
animos Pith.; baptizatos VI. 8. || l. 6. vel Indaicns] ita E 1 ; Iudaicus Mad.; sed qnibus adhuc
Iudaicus VI. 5. 8. incesti] incesta VS; incestiva F I O . |} l. 7. omninaoda] omnimode Jlad.; omnium 35
V 10. qualiter — deserviat des. 3Iad. j] l. 8. concessa] conversis VI. 6 ; eonversi F 8 . |J l. 9. de-
serviant VI. 6. jj /. 10. fore deest Jlad. noriter renati Mad. festum] fedns F 1. 8 ; fedu V 6.
/. 11. premisso] promissa E \. F 6 . 8. quod] quo E \. |j l. 13. couhigTim Pitk. eniqnam] coipiam
Jfad. vel] certe Mad. \\ L 14. quisqnam] quisque Pith. jj l. 15. aut C] post renovationem baptis-
raatis C Jlad. \\ l. 16. verberatus deest Mad. |j l. 18. hnins deest Mad. suscipiet E1. 40
XII, 3, 9. Codd. E\. VI. 5. 6. 8. (10. 17). — /. 20. audeant — alibi] conantes alibi Mad.
l. 21. nostra deest E 1. F 5 . fngientes VI. Pith. et ne] et deest 3Tad. quislibet] ita E 1. F 6 . 8 ;
quilibet eett. |j /. 22. eos deest Mad. suscipiat] recipiat Pith. || /. 2 3 . palam vel oeculte des. Jlad.
religioni] nostrae add. Pith. jj l. 24. si quis etiam] vel Jlad. christianamj christianornm F l O . nisits
fnerit] yisns fuerit Vb. 10; aiisus fuerit F 6 ; des. Jlad. 1 l. 26. iniecerit] ingecerit F 5 ; ingesserit Mad. 45
aut] vel ILad. |j l. 27. in quocumque des. Jfait |j /. 28. ant] dum 3fad. eitis fugae E1. Pith.; in
eius fuga VI. 5. 8 ; eius-fnga F 6 ; de eius fuga Jlad. cnnctornm omninnij ita E 1. V 6. 8. Pith.;
cnnct. deest 3Fad.

1) III, 1, 9 formae Ervigianae.

 LEX VISIGOTHORUM XII, 3 , 9 . 1 0 . 437

JErv.] flierit transgressor inyentus, et centenis decalvatus multabitur plagis et7 rebtis XII, 3,9,
eius in principis potestate redactis, exilii conteretur erumnis.

Erv.] X. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 8», 10.

Ne c h r i s t i a n u s a I u d e o quodcumqiie m u n e r i s c o n t r a fidem C h r i s t i
5 accipiat.
Quam sit extraneus a eliristiane fidei regula, qui defensorem se voritatis in-
simulat et veritatem ipsam mtmerum aeceptione commaculat, audiat contxa se pro-
phetam dicentem: 'Pro x eo quod vendidistis argento iustnm et pauperem pro calcia-
mentis: ecce2 ego stridebo super vos, sicut stridet plaustnim onustum feno, et peribit
10 ftiga a veloce, et fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus non salvabit animam
suara, et tenens arcum noii stabit, et yelox pedibus suis non salvabitur, et ascensor
equi non salvabit animam sxiam, et robustus corde inter fortes nudus fugiet in die
illa, dicit Doinirras'. Qiiis enim hic venditus argento iustns accipitur vel pauper pro
calciamentis, nisi unigenitus tilius Dei patris? cuius innoxius sanguis, XXX olim a
i5 Iudeis taxatiis argenteis, cotidie venundatur ab inlusoribus veritatis. Et ideo sunt
qiiidam ex fideliiim numero, qui quasi zelo fidei Iudeoram culpas se detegere vel
plectere valida intentione promittnnt, quos tamen depravat solite cupiditatis inlecebra.
Nam si talibus quodcumque forsan fuerit a perfidis in inunerum conlatione oblatiun,
illico retiscescunt et errores talium, quos vindicare et detegere ante promissum sibi
20 beneficium nitebantur, percepto miserabili questu inpunitos transire permittiint. Unde
nulli christiano licebit cuiuscnmque sit generis vel honoris, ordinis sive persone, sive
ex religiosis7 sive etiam ex laicis, quodcumque beneficium contra fidem Christi, a
quolibet Iudeo vel Iudea, sive etiam per eorum intemuntios, quodciunque sibi inlatura
accipere, neque se ob talium vindicationem contra regulas fidei cliristiane oblatis
25 sibi premiis inplicare. Si quis autem, qualibet beneficiorum exhibitione corraptus,
aut agnitos errores Iudeorum celaverit, aut, ne pravitas talium feriatur, quolibet modo
obstiterit, et antiquis patnim regulis erit obnoxius, et tantum in duplo fisci erit
partibus inlaturus, quantum a Iudeo quisquis ille accepisse fnerit conprobatus.

XII, 3, 9. 1.1. et centenis — et rebus] C flagcllis mulctabitur et decalvatns rebns Jfad.

30 plagis] magis F 6 . |j l. 2. potestatem F 6 . Pith. exiliij debitis «xilii V 1. 8; debiti exilii V 5. 10;
debitis exiliis F 6 . .
XII, 3, 10. Codd. E 1. V 1. (5). 6. 8. (10). — / . 3 . GLOR. tUest E \. fj l. 4. a cleest E1.
quociunqne VI. 6. 8. muneris contra fidem ChristiJ muneris sibi patroeinari VI. 8. muneris] nmnus
Pith. Mad. i| /. 6. extraneus — regula] extraneixs a ehristiana fidei regula F l O ; extra fidei christianae
35 regTilam Mad. extraneum V 6. Pith. [| /. 7. per munerum acceptionem Jlad. contra se proph.]
dominum contra se per prophetam Mad. jj /. 8. calciamentis] ita E\. F 6 ; calceamento JPitfi.; cal-
ceamentis cett. (pro om. Mad.) U l. 10. salvabit] servabit Jlad. \\ l. 12. equi dee.it Mad. effngiet
E 1. in die illa, dicit Dominns] ita VI. 8; des. E1.-V6. Pith. |j /. 13. vel] ita E 1. Pith.; et cett.
L 14. calciamento] ita E\; calciamehtis F 6 . 8; calce.tmento alit. sangiiinis E \. |j /. 15. cotidie] et
40 quotidie VI. [j L 16. se deest Mad. )| l. 17. valida se int. Jfad. promittant E 1. V S; permittant
F 6. solita F 1 . 6. || /. 18. forsan] ita E1. Pith.; forsitan cett. |j /. 19. reticescuntj reticent Jlad.
et terrores El. F 6 . 8. vindicarej indicare Mad. \l l. 20. percepto] precepto E1; perc. postmodurn
Mad. qnestam inpnnitas E\. Unde] decerniraas add. Jfad. \\ 1.21. licebit] Iicere Mad. vel honoris}
aat dignitatis Plth. persona E\. | l. 22. ex laicis] ex deest E\. F 6 . qnocnmqne beneficio VI. 8.
45 l. 23. quodc. sibi] qnoenmque sibi VI. 6. 8; sibi Mad. inlatnm] illaram VI. \\ l. 24. ob t. vind.]
pro talhim rindicatione Jlad. regulas] ita E\. Pith.; regulam cett. jj L 26. pravitas] improbitaa; JFad.
l. 27. et antiquis] antiquis sine dubio Mad. \\ l. 28. quisquis] quisqne J^ith.

1) Amos 2, 6. 2) Ibid. 2, 13—16.

 438 LEX YISIGOTHOKUM XII, 3, 11. 12.

XII, 3,11. Erv.] XI. FLAYIUS GLOEIOSUS ERYIGIUS EEX.

Ke Iiidei l i b r o s illos l e g e r e a u d e a n t , quos c h r i s t i a n a fides r e p u d i a t .
Illis commodare lectionibus sensum, quibus fas non est prebere adsensimi, in-
pietatis est potius, quara pietatis Indicium. Et ideo, si quis Iiideoram libros illos
legerit vel doctrinas adtenderit sive habitos in domo stia celaverit, in quibus male 5
contra fideiu Christi sentitur, et publice decalvabitur et centenoram flagellorani
verberatione plectetur. Qui tamen cautionis vinculo alligabitur, ne umquain talium
libros vel doctrinas apud se aut habere presuinat aut adtendere audeat seu studiis
meditandi assumat. Iam de cetero si post emissum placitum quodcumque tale repedare
temptaverit, et decalvatus centenis flagellis subiaceat et amissis rebus sub perpetua 10
exilii eonteretur erimrna, ut? quia iam secundo visus est erroris stii iterasse vestigium,
perenniter illis ros eorum deserviat, quibus principali fuerit conlatione concessa. Hec
et similia illi percipient, qui quemlibet infantium talia presumpserint docere; id est,
ut doctor ipse iniquitatis in prima transgressionis fronte deprehensus et centenis
subiciatur decalvandus verberibus et placiti sui polliceatur cautione, se talia ulterius 15
neminem debere docere. Quod si primeve huius sponsionis maeulans fidem contingat
illi ea, que abiecerat, repedare, omni eius facultate in principis potestate redacta ipse
decalvatus centenisque verberibus abdicatus perpetuo erit exilio religandus. Infantes
tamen ipsi vel pueri tunc a supradictis eriint damnis atque verberibus alieni, si
hanc perfidie doctrinam intra X etatis sue annos positi meditasse fuerint visi. Ceterum 20
post exemptos decem annos quisquis illomm talia adtendere vel meditari presumpserit,
superioris institiitionis damna vel verbera ordine superius adnotato sustineat.

XII, 3, 12. JBrv.] XH. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

Ne I u d e i s m a n c i p i a d e s e r v i a n t vel a d l i e r e a n t c h r i s t i a n a .
Inportabile satis christiano cetui videri debet flagitium, ut gens Iudaiea, contra 25

XII, 3, 11. Cocld. E\. VI. (5). 6. 8. (10). — /. 1. FL. — KEX des. F 5 . GLOR. deest VI.
l. 3. adsensum] quoniam acld. V 1. || /. 4. pietatis] veritatis V 10. jj /. 5. legerit] legere ingerit
V 6. 8. habitos] ita E 1. F 6. 10. Pith.; abditos cett. \\ l. 6. et publice — plectetnr] C flagellis
publice verberetnr aut decalvetur Mad. || /. 7. pleetabitur F 6 . 8. ta!i cautionis F l . |i l. 8. libros
vel] librorum Mad. aut deest Mad. sen studiis] ita E\\ seu in studiis V\. 6; atit studiis JKth.; vel 30
in studiis Jlad. \\ L 9. de cetero] vero Pith. qnodcnmqne] iteratim add. V1. 5. 8. tale repedare]
ita E 1; tale repetere. V 6. Pith. Mad.; talia (tali V 8) agens repetere V 1. 8; talia agere V 5.
l. 10. et rlecalvatus — rebus] C flagellis snbiaceat decalvatus et Mad. perpetui JPith. || l. 11. con-
teretur] conteratur Jlad.; deputetnr V 1. 5. 8. vestigia Mad. \\ l. 12. iliis res eonxm] eiiis rescnla
eis Mnd. deserviant — fnerint Pith. conlatione] ordinatione disposita atque F l . 8. jj l. 13. similia 35
iili] his simllia V 6. Jlad. percipiant V 8. Jlad. quemlibet infantinm] qviamiibet infastidium T*6;
qnamlibet infautiam Mad. presumpserit E 1. docere Pith. id ist] et Mad. jj l. 14. transgressioni»
fronte] tto El.Pith.; transgressionem fronte V 6; transgressione forte F 1. . 5 ; transgressione Mad.
et centenis — verberibus et piaciti suij C flagellis subiaeeat decalvatus. Placiti quoqne sni Mad.
/.16. debere docere] edocere Mad. primevej prime V 6. Mad.; postmodum VI. 5. 8. sponsionis] 40
suae add. Mad. maculans] maculare Mad. fidem] cautionem V1. 5. 8. contingat] praesumpserit Mad.
l. 17. illi ea] illi ad ea F l . 8; et ad ea Mad. abiecerat] adieeerat E \. repedare] iterum reiterare
F l . 5. 8; se perdare F 6 ; repedare conaverit Mad. omnis eius facultas F l . potestatem V6. ipse —
perpetuo] C ipse verberibus addicetur ac docalvatus perpetuo Jlad. \\ l. 18. abdicatus] ita E 1. F 8 ;
abdicatur F l ; adindicattiis Pith.; addicetnr Mad.; deest V6. erit] insuper erit F l . 8. |[ /. 19- tunc aj 45
a tantis Mad. atqne verberibus des. Mad. \\ l. 20. lianc] ipsam Mad. iutra] »7« E 1. V 6. Pith.;
infra cett. Ceterum] si add. Pith. 3fad. \\ l. 21. exemptos deest Jlad. ilioram deest V 1. Mad.
attendit 3Iad. ineditare] vetita add. Mad. |j / . 2 2 . institutionis] constitutionis V 6. Pith. ordine
snperias adnotato] adnotatus Mad.
XII, 3, 12. Codd. E\. V\. (5). 6. 8. (0. 10. 20). — /. 23. GLOR. deest F l . 6. 8. 1 /.25. In- 50
portabile] sane add. Jfad. cetni] cui E 1. Pith.; deest F 6 .
 LEX VISIGOTHOEUM XII, 3, 12. 439

Erv.] Doniinran rebellis seinper et inpia, christiana mancipia suis habeat servitiis reli- XII, 3, 12.
gata, et versa vice religionis nostre honorabile Christi membrum humilietur ante iilios
perditorum, et portio dieata Christo per lavaeruin perfidoram obsequiis subiugetur,
sicque corpus Christi videatur obsequi Anticliristi ministris, cum prepostero ordine
5 ipsi, qiii nostram oppugnant moribus fidem, obsequentes habent ad inpietatem famulos
fidei nostre. Proinde legem illam, que a glorioso precessore nostro dive memorie
Sisebuto rege est edita1, in humsmodi cansis tenendam esse sancimus et omnem
textura legis ipsius, excepto ubi mortis ultio ponitur, glorioso serenitatis nostre
oraciilo confirmajnus; qualiter inxta predicte legis edictum, ubi transgressores Jegis
10 ipsius, successores scilicet regni2, sitb perpetua raaledictionis censura obstrinxit,
nullus ex Iudeis mancipium christianum habere presumat nec quidquam contra
eiusdem legis monita agere audeat, excepto hoc unum: eisdeiu Iudeis penitus non
licebit, secundum quod lex ipsa permittit, ut christiamnn mancipium Iudens audeat
manumittere. Quia valde indignura est, nt hii, quos cenosa servitus perlidie maculat,
15 libertatis titulum christianis inponant. Non enim est consequens, ut tenebre lucem
enubilent, aut servitus preroget libertatem; presertim cum hoc in priraeva tantum-
modo editione legis ipsius, cum ad iidem primitus vocarentur, illis videatur fuisse
concessum. Kiinc vero christiamim quemqnam mancipium manumittere omnino non
poterunt, quia contra legis ipsius edictnm, nt vere utique transgressores christiana
20 liabere inancipia conprobantur, quibus sufiiciat, si pro preteritis transgressionibus non
damnentur. Nam modo illis hec licentia penitus denegatur; quia contra interdicta
legiira et canonum agere presumpserint. Hoc tantnm illis more concedimus pietatis,
ut a primo anno regni nostri, id est a kal. Feb. usque in sexagesiraura diem habeat
quisquis ille Iudeus iuxta tenorem predicte legis licentiam christiana venundare
25 mancipia, non tamen sine cognitione sacerdotum vel iudicum, ad quorura territoria
pertinere noscuntur: ne et hii, qui venundandi sunt, damna mortis perferant vel
salutis, et liii, qui venditores existimt, locam agende fraudis vel inferende repperiant

XII, 3, 12. l. 1. habeant Jfad. in servitiis V 10. || /. 2. membrum] regnnm F 9 . 20. || /. 3. per-
ditorum — siibingetnr] perfidomm Macl. [| l. 4. ministris cum] ministris et cum Mad.; ministro cnm
30 VS; ministros cum F 6 ; miuisterio VI. |j l. 5. nostra E\. oppugnant] obpugnare VI; impagnant
V 9. ad inp. — nostre de$. V 5. ad inpietatem] sub impietatis sne errore Mad. |] l. 6. fideij sacrae
fidei Mad. praedecessore Mad. [| /. 7. omnem textnm] omne testum V S; contextum Jlad. \\ L 8. ex-
cepto] accepto VI. 6. 8. ponitnrj panditur F 9 . 20. [i l. 9. confirmamur E\. iuxta] sicut iuxta
V 1; deest Jlad. edictnm tibij edicto Mad. \\ l. 10. successores scilicet] praedecessores nosti"i Jfad.
35 regni nostri VI. obstringunt Mad.; obstringit Vb. || l. 12. audeat] praesumat Pith. unum] ita E\.
F 6 . 8; uuo quod F 5 . 10. Jfad.; uno cum Pith. ex eisdem F 6 . 8. eisdem — secnndum quod des.
VI. Jlad. \l l. 13. ipsa eis permittit JlcuL |J l. 14. indigwis E\. ut hii] hii deest Pith. cenosa]
c^na E 1. I! l. 15. est deest VI. || l. 16. enubilent] ennubilcnt F 8; et nubilent V Q; obuubilent
Pith. Jfad. servitus] aut servus add. V8. 9. preroget libertatem] proroget libertatem F 6 ; preroget
40 libertati Jlad. [J l. 17. edictione E 1; edicciones F 6 . jj L 18. christiaiium — non poterunt] sancimus
per huins legis seriem, nt nullns Iudaeoram christiannrn mancipium manumittat Mad. [\ l. 19. poteruntj
ita E 1. F 8 . Pith.; poterit F 5 . 10; potuerit F 6 . legis ipsius — qnia contra des. VI. || l. 20. quibus]
tamen add. Jlad. [[ £.21. modo] sane add. Jfad. interdicta] dicta F I O ; deest Jfad. jj 1.22. canonum]
edicta add. Mail. presumpserant E 1. illis] sine dubio add. Jfad. |j l. 23. a kalendas Februarias
45 F l ; a kal. Fetras V 8. usque in] usqtie ad V 6. 20. Pith. JIcul. sexag.] XL V20, hic et infra.
l. 24. quisquis] quisqne E 1. Pith. Mad. ille Indeus — legis des. Mad. predicte Iegis] legis ipsius
Vb. 10. venundare dee-st E\. JJ l. 26. ne et] et deeit Mad. vewnndandi] ita E\. Vo. 8. 10. Pith.;
venundati VI. 6. 3fad. vcl salutis des. Jfad. |) l. 27. lui] his Pith. agendej habende Plth. rep-
periantj repediant E 1.

50 1) XII, 2, 14. 2) Spectant haec ad verha: Suecessores quoquc nostros etc.

XII, 2, 14. p. 422, L 21 et ib. n. 2.
 440 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 12. 13.

XII, 3,12. Brv.] ultionis. Iam vero a predictis kalendis transacto sexagesimo die, nulli Iudeorum
licebit mancipium christianum. habere, non ingeiraum, non etiam servum; sed post
peractum huius temporis spatium, id est sexaginta dieram, apud quemcumque Iudeum
mancipia christiana repperiantur, cum conlato sibi a dominis suis peculio per lmius
nostre legis edictum liberi erant modis omnibus permansuri; si tamen se violenter 5
a doiuinis suis obcelatos esse probaverint. Iudei tamen ipsi, qui expleto teniporis
supradicti spatio tenere seu liabere vcl occultare sive libertare mancipia christiana
presumpserint aut etiam quibuslibet aliis modis hanc sanctionem serenitatis nostre
inplere distulerint, aut medietatem rerum suarum fisco sociandam ainittant, aut si
viliores persone fuerint et non habuerint unde conponant, centena decahrati flagella 10
suscipiant.

XH, 3, 13. Erv.] Xni. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

Si se I u d e u s c h r i s t i a n u m esse t e s t e t u r et ob hoc non v e l i t a se r e i c e r e
mancipium christianum.
Si quorundam Iudeorum fraudulenta subtilitas, cavens questum rei sue anrittere, is
cliristiano more sc intimet conversari et ob hoc dicat, non se amittere debere
christiana mancipia, quia et ipse christianam videatur ducere vitam? his ordinibus
conprobandum est, quo nec astuta fraus excusationem obtendat, nec sincera conversio
casum cum ceteris pereuntibus perdat. Ac per hoc id omnimodo sanctione decernimus,
ut omnes Iudci per universas regni nostri provincias constituti ab anno primo regni 20
nostri, kal. scilicet Feb. usque in supervenientibus presentis anni kal. Aprilibus*, aut
vendendi cbristiana mancipia iuxta premisse legis ordinem licentiam habeant, aut
si ea apud se retinere voluerint, Ms ordinibus se christianos ostendant. Concedimus
enim eis, id est his tantum, de quibus evidens periurii suspicio non habetur, ut
habeant sexaginta dierum usque in kal. presentis anni Aprilibus salutare spatium, in 25
quo possint, qui ex illis salvatiiri vel cliristiane fidei adgregandi sunt, ad episcopos
locorum concurrere et manus sue signis vel subscriptionibus roborata illis sue
professionis federa publicare. In quas professiones id curavit quisquis ille innectere,

XII, 3, 12. l. \. trausacto] praedieto add. F20. Mad. \\ l. 3. spatinm] conlatum spatium T'6.
JFad. || /. 4. dominis suis] domino Mad. (j l. 5. nostre deetst Mad. jf /. 6. celatos Mad. || l. 7. sen 30
liabere dea. Mad. babere vel occnltare] babere nlterius vel (seu V8) occultare V \. 8; babere occul-
terius occultare V 6. sive libertare] sive celare Pith.; den. Mad. || l. 8. aut etiam] nt etiam E 1 ;
et etiam VI. serenitatis nostre] ita E\. V \. 5. 6. 8. 10; den. Jfad.
XII, 3, 13. Codd. E\. VI. 5. (6). 8. (10. 20). — l. 12. GLOK. deest Vo. || l. 15. fraudn-
lenta deest Mad. cavens] timens J/ad. jj l. 16. intimet conversari] eonversari profitetur intime T'20. 35
l. 17. quia] qui VI. 8; que V 6. j| l. 18. obtendat] obtineat V 6. 20. conversio] conversatio Mad.
L 19. perdat] perferat VI. Mad.; perferat vel perdat T r 5. 0. omnimodoj omnimoda VI; omnimode
Mad. decernimus] praecipimns Jfad. |j /. 20. regni — constitntij regiones constituti Mad. nostri
deest VI. || /. 21. kal.] ita E 1. Pith.; kalendis VI. 8; klds F 6 ; a kalendis Mad. scilicet deest Mad.
Feb.j ita E \. Pith.; Februariis VI. 8. Mad.; Feferii V 6. snpervenientes Jfad. anni] annis E 1. >io
kal.] ita E\. Pith.; kalendis VI. 8; kalds F 6 ; kalendas Mad. Aprilibiis] ita E 1. VI. 6. 8; Aprilis
Mad. |! l. 22. inxta] huins V 6. 8. babeant] liabent El; babeat T'6. || /. 24. id est his tantnm
den. Mad. his tantnm] statntum V 1. 8. |J l. 25. sexag.] XL F20. «sque in kal.] a kalendis Mad.
Aprilis Jfad. salutare deest Mad. \\ l. 26. salvatnrij salvandi Pith.; salvari desiderant Mad. vel]
et Mad. adgregandi snntj ag-gregari exoptant Mad. || l. 27. maniis] in manns V8; in mann V 6. 45
roborata] laborata E\. | l. 28. professionis] proinissionis Tr10. quas professiones — Indaicos] qtia
scilicet professione id quisque studeat inuectere et profiteri, ut omnes Iudaicos errores 3Tad.
E 1. T r 6; — curabit, quod praebent cett. quisqnis] qtii E \. ille — seqnatur de». E 1.

1) De die 1. Febr. usque ad d. 1. April. a. p. Ghr. 6 8 1 .

 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 13. 441

Erv.] quia et ritus onines Iudaicos abneget et in nullo sequatur sectam prevaricationis XII, 3,13.
antique. Et quia ex toto corde pristinos errores relinquens ad fidem religionis eon-
versus fuerit christiane, cum simboli quoque interpositione, et quod ultra ad vomitus
sui nullo modo revertatur errorem, vel cetera secundum conscriptum professionis ipsius
5 ordinem, quem post hanc legem curavimus adnotare1. Hanc sane professionem ne
nudis tantummodo verborum promissionibtis proferant et aliud verbo promant, aliud
corde retineant, sicque in eorum promissis sinralatio potius quam veritas locum suuin
inveniat, sollicita episcoporum iudicumque instantia illi ipsi, qui stiperioris professionis
sue patefecerint votum, adlatis condicionibus2 iurare debebunt, quia que eoram pro-
io fessio continet sincero et non maculato corde profiteantur se, donec advixerint, con-
servare. Sicque fiet, ut hii tales, quos et professio cum operis effectu dignos esse
probaverit, et iurisiurandi pollicitatio devotos fore monstraverit, possint, utpote
christiani, christianorum mancipiorum servitiis uti. Nam non aliter poterant christiana
mancipia illomm dominio subiugari, nisi et ipsi evidenter conprobentur verissimi
15 cliristiaiii et frequenter christianorum societate coniungi. Iam vero qui post datam
professionem, reddito sacramento iuxta superiorem ordinem, christianum se esse
devoverit et in quolibet ritu Iudaice secte eultor ac promissionis sue transgressor
esse reperiatur, quia et nomen Domini ausus est profanare et se Iudaici erroris
ceno polluere, amissis rebus omnibus et in principis potestate redactis, et centum
20 flagella decalvatus suscipiat et exilii debita conteratur erumna. Illos tamen, qui
obdurato corde obstinatione malitie interclusi infra numerum dieram superius con-
stitutum aut professiones suas publicare destiterint aut extra predictnm tempus
christianurn mancipium habere presumpserint, ad daranationem premisse legis7 que de
christianis mancipiis lata est, ut Iudeis non serviant, tenebuntur obnoxii; Id est, ut
25 aut medietatem rerum suarum fisco sociandam amittant, aut, si viliores persone
fuerint et non habuerint, unde conponant, centena decalvati flageUa suscipiant.
Mancipia tamen ehristiana, que retinere apud se contra legum vetita presumpserint7
quia se ipsa predicti temporis spatio christiana fuisse non prodiderint, in eorum
servitio, quibus a rege donati fuerint, servituri perpetualiter permanebunt.

30 X I I , 3, 13. l. 1. et ritus] et deest Pith. sectam suae praevar. Mad. jj /. 2. Et quia] Quisquis
igitur ex illis Mad. sacrae religionis Mad. |j l. 4. revertantur Y\. conscriptum] ita E 1. Pith.;
quod scriptujn est F 1. 8 ; scripttim Mad. || l. 5. adnotare] in nnllo se profiteatnr exinde aliquid
immntare add. Mad. Has sane professiones E 1. !j /. 6. promissionibus] propositionibus V 10.
promat Mad. || /. 7. corde deest V 1. retineat Mad. sicque] et sic Mad. eorum] eius Jfad.
35 /. 8. sollicita — instantia] cnra sollicita episcoporura iudicnmque ministerio Mad. illis ipsis V 1.
superioris — votum] superiorem sententiam patefecerint mox Mad. || l. 9. que] queqne V1. [| l. 10. et
nonj et deest Mad. profiteantur] protestantur V 10. se donec advixerint conservare des. Mad.
l. 12. iusiarandi Lind. monstraverit, possint] monstrare possint Y 8. || /. 13. christianorum m.
servitiis] christianis mancipiis Mad. servitiis] servitns E1. || l. 14. dominioj domino E 1. verissimi]
40 purissimi et verissimi VI. 5. 8. || l. 15. societate eoninngi] escis adliaeserint et coniugia inierint Mad.
l. 16. saeramento] iuramento Mad. ordinem] tenorem Jlad. \\ l. 17. devoverit] decreverit ac devoverit
V 1. 5. 8. cultor ac] cultor et Y\. 8 ; cultor fuit inventns et huius Mad, |j l. 18. Domini] Dei sai
add Pith. se deest Pith. |j l. 19. potestatem Plth. Mad. || l. 20. conteratur erumna] poena con-
teratur Piih, conteretnr E 1. IHos] Hli Jfad. qui obdurato corde] qnos obduratio cordis V 10.
45 /. 2 1 . obstinationis F 1. 8. si infra Mad. |J l. 22. atit professiones suas] professionem stiam Mad.
I. 26. decalvati flag-ella] flagella cnm decalratione Mad. j | /. 27. vetita] veritatem V1; retitate V 8.
presumpserunt El. \\ l. 28. vel qnia Mad. ipsa] ipsum F l ; ipsa mancipia Mad. predieti] infra
predictnm F l ; infra predicti Mad. spatio] spatium F l . Jlad. prodidernnt E 1. |[ / . 2 9 . donata Mad.
servitnri] serritura Mod.; deest VI. 8. permanebunt] mai^ebunt F l . Mad.

50 1) XII, 3, 14. 2) C/. XII, 3, 15.

LL. Sect. 1. I. 56
 442 LEX VISIGOTHOKUM XH, 3, 14.

XII, 3,14. Erv.] Xim.

P r o f e s s i o I u d e o r u m , quomodo u n u s q u i s q n e eorum ad fidem v e n i e n s
i n d i c n l u m p r o f e s s i o n i s sue c o n s c r i b e r e d e b e a t .
Ego ille abrenuncio universis ritibus et observationibus secte Iudaice, abominans
in toto sollenmitates vel ceremonias sive observationes omnes, quas in preteritis 5
observavi vel tenui; ita ut deinceps nihil de ritu vel celebritate eorundem observa-
tionum exerceam, nihil de usu preteriti eiToris adsumam, id est, ut nec affeetu talia
queram nec opere quodcumque tale perficiam. Proinde abrenunciatis his omnibus,
que christianitatis doctrina abominatiir et prohibet, 'credo* in unum Deum patrem
omnipotentem, factorem celi et terre, visibilium omnium et invisibilium conditorem? 10
et in unnm dominum Iesuin Christum, filium Dei tinigenitum, ex patre natum ante
omnia secula, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum,
non factum, homousion Patri, hoc est eiusdem cum Patre substantie, per quem orania
facta sunt, que in celo et que in terra; qiii propter nos et propter nostram salutem
descendit de celis et incarnatus est de Spiritu sancto et Maria virgine, homo factus, 15
passus sub Pontio Pilato, sepultus, tertia die resurrexit, ascendit in celos, sedet ad
dexteram Patris, itemm venturus in gloria iudicare vivos et raortuos, cuins regni non
erit finis. Credo et in Spiritum sanctum, dominum et vivificatorera, ex Patre et Filio
procedentem7 cum Patre et Filio adorandum et glorificandum, qui locutus est per
prophetas, unam catholicam et apostolicam ecclesiam. Confiteor iinum baptisma in 20
remissionem peccatoram, expectans resurrectionem mortuorum, vitam futuri seculi'.
Hec7 que in huius simboli fidem a me premissa sunt, veraciter eredens, fideliter
retinens et cum toto mentis mee affectu amplectens, promitto, ut millo umquam
tempore ad vomitum superstitionis Iudaice redeam. Numquam observationes vel
ceremonias, que Iudei soliti sunt custodire, amodo aut opere inpleam aut cordis 25
affectu retineam, abnegans in toto Iudaicam sectam, respuens in toto Iudeomm per-
iidiam, abiciens quicquid christianam fidem inpugnat, et ita me abinceps veraciter
in sancta Trinitate profiteor credere, ut christiano more deinceps vivere debeam et,

XII, 3, 14. Cocld. E1.V1. 5. (6). 8. (10. 16. 17. 20). — l. 1. XIIII] ERVIGIUS REX add.
3Iad. || l. 3. indicnhim] indicium Pith. in viargine. professionis sue] in praesentia sacerdotis vel 30
iudicis add. Jlad. jj /. 4. universis] omnibus Pith. Jlad. j| l. 5. preteritis] praeterito tempore usque minc Mad.
l. 6. velj et Mad. eorundera] ita E\. VI; earundem cett. || /. 7. talia] tali ea V 16. |j l. 8. per-
ficiam] proficiam E\. § /. 9. credo] Simbolum. Credo VI. 8. || l. 10. omnium et invis.] et invis.
omnium VI. 8. || /. 11. ex Patre] et ex Patre Mad. H l. 12. ex Deo] de Deo Pith. Mad. ex Innrine]
de lamine Pith. Jlad. ex Deo] de Deo Pith. JJad. |j l. 14. in terra consistunt V16. nos] homines 35
add. Jlacl. || L 15. de celis] de celo Pr10. Pith.; des. E\. ex Maria] et Maria E 1. || L 16. sep^iltus]
erncifixus, mortuus et sepnltus Jlad.; crucifixus et sepnltns descendit ad infema F 8 . 10. resnrrexit]
vivns a mortuis add. V 10. in celos] in caelos El; in celis VI. 8. ad dexteram] in dexteram VI.
l. 17. Patris] omnipotentis add. VI. 8; Dei patris F16. nnde iterum F16. venturus est Mad. in]
cum Pith. Jlad. |j l. 18. dominum] Deum F16. et vivificatorem] et vivificantem Pith.; et deest Mad. 40
l. 20. unam] in tinani V1. 8. Jlad. unum] in unum V 1. jj l. 21. omnium peccatorum V 1. ex-
pectans] et expecto V1. 8. Jlad. secnli] Amen add. Mad. || l. 22. hixins simboli — premissa sunt]
huinsmodi snbscripta serie dicta sunt iam Jlad. fidem deest V 10. stint] fide add. V10. et fideliter
Mad. ii U 23. et cum] eximioque V 16. amplectens] explens V 16. 20; ac subscribens add. Mad.
l. 25. que] ita E 1. V 1; quas cett. cordis affectu] corde Mad. \\ l. 27. abiciens] vincens FlO. 45
christiana fides Tr16. abinceps] deinceps 3Iad. |j l. 28. Sanctam Trinitatem Jfad. christiano more]
Christi amore F16. 20.

1) Hoc est symbolum Nicaeno - Constantinopolitanum, decretum a concilio Constantino-

potitano I. (a. 38]^, can. 7; cf. Coll. can. ecclesiae Hispanae ed. Gonzalez p. 61 sq.
 LEX VISIGOTHOKUM XII, 3, 14. 15. 443

Erv.] Iudeoram amodo consortia fiigiens7 cum honestis cliristianis me semper adiungam, XII, 3,14.
qualiter, sive cum illis sive absque illis, christianos semper cibos accipiam et ad
ecclesiam Dei ; ut vere fidelissimus christianus, devotissime et frequentissime con-
currere debeam. Sed et in festivitatibus dominicis sive etiam in martynim festis,
5 quas christiane religionis pietas observandas decrevit, ita promitto eas ipsas festivi-
tates devote suscipere et cum summo amore amplectere et in his ipsis diebus
semper christianis honestissimis interesse, sicut honesta et pia ehristianorum consue-
tudo id facere vel suseipere consuevit.
Facta* fidei vel credulitatis mee professio sub die.

io Erv.] XV. XII, 3,15.

C o n d i t i o n e s s a c r a m e n t o r u m , ad q u a s i u r a r e d e b e a n t h i i , qni ex I u d e i s
ad fidem v e n i e n t e s p r o f e s s i o n e s s n a s d e d e r i n t .
Iuro primum per Deum patrem omnipotentein, qui dixit: 'Per 2 memetipsum
1

iurabitis et non periurabitis nomen domini Dei vestri, qui fecit celum et terram,
15 mare et omnia, que in eis sunt', et mari terminos posuit, dicens: 'Usque 3 huc venies
et hic eonfringes turaentes fluctus tuos'; qui dixit: 'Celum4 mihi sedes est, teiTa
autem scabellum pedum meorum'. Qui primum archangelum superbientem de celo
proiecit; ante cuius conspectum adstat omnis exercitus angeloram cum tremore; cuius
adspectus arefacit abissos et indignatio tabescere montes. Qiii priraum hominem
20 Adam in paradiso constituens ei preceptum dedit, ne de vetito pomo comederet
ligni; quo degustato, et de paradiso est proiectus, et catene prevaricationis vinculo
se una pariter cum genere humano adstrinxit. Qui Abel sacrificium libenter accepit
et Cain indignum iuste reprobavit. Qui Enoch, in huius vite corpore in paradiso
conserrans, cum Helia in extremo huitis seculi finem morituros ad medium reducturus
25 est. Qui Noe cum uxore et tribus filiis cum uxoribus vel animalibus aut volatilibus
atque reptilibus in archa tempore. diluvii conservare dignatiis est, per quod unum-
quodque genus recuperaretur. Qui de Sem, filio Noe, Abraham et de eo Israheliticum

X I I , 3, 14. l. 1. amodo consortia fugiens] deineeps fugiens veraciter consortia F 1 6 . 20. cum]
et ciun Mad. honestis] onmibus F 1 6 . j| l. 2. sive cum] cura Mad. christianos] christianorum Mad.
30 accipiam] adsnmam V10. || l. 3. ut vere] ut de&st Mad. || l. 4. Sed et] sed V1; et Mad. || L 5. quas]
quae Mad. observandas] ita V 1 ; obseerandas E1; observanda Mad. (| l. 6. amplectere] amplecti
Pith.; complecti Mad. et iu his ipsisj atque in ipsis Mad. || /. 7. cum christiunis JPith. Jlad.
l. 9. Facta est V 6. sub deesi V 6. die] die i II o a u n o i 11 o V 1; die it anno it V 8 ; die vel anno
illo F 5 ; die it anno it r e g i f F 6 ; die vel anno regis Pith.; die v e l e r a P^IO.
35 X I I , 3, 15. Codd. E\. VI. 5. (6, folio exchso, demnt omnia exceptis ultimis verbw inde a parte jo. 446,
L 22). 8. (10. 15. 20). — l. 1 1 . sacramentonim] ita VI. 5. 8 ; Iudaeorum E 1. V 15. Pitlu Mad.
debeant] debebunt E 1. Pith. hii] et M Jlad. Iudeis] ita VI. 5. 8. Pith.; eis E\. Mad,; his F I O . 15.
l. 14. Domini deest Mad. || l. 15. terminos] ita E 1. Pith.; terminum cett. huc] hic V 1. Jfad.
l. 17. atitem] vero E1. archangelum superbientem] angelnm 3Iad. || l. 18. proiecit] superbum add.
40 3Iad. ante cuins conspectum] cni F 1 5 . [| l. 19. arefecit Pith. montes] facit add. Mad. R l. 20. con-
stituens ei] constituens eique F 8 ; constituit et ei Mad. |j l. 2 1 . gustato V10. 20. et de] et deest
Mad. et catena pr. et vinculo V10. 20. [j l. 23. indignnm inste] ita E\. F 5 ; indigne insteque F l ;
indigne F 8 ; digne iusteque Mad. (| /. 24. conservans] cum servans E\. fine Mad. morittiros] ita
E 1. F 8 . 10. 1 5 ; moriturus F l ; moriturntn Mad. mediiim] remediura F 5 . S ; metam Mad. \\ / . 2 5 . vel
45 anim.] et anim. 3fad. aut vol.] vel vol. F l . 8 ; et vol. Mad. \\ l. 26. archa] ita E 1. F l ; area PiHi.
Mad. 1 /. 27. de eo] deo El; omnem Pith.

1) Cf. cian his sacramentorwn conditionibus Form. Visig. nr. 39, LL. Forni. p. 592, et
qitae ibi notata siint n. 1. 2) Nequaquam leguntur in Sacra scrijytura; cf. autem Gen. 22. 16;
Lev. 19, 12. 3) Iob 38, 11. 4) Isai. 66, 1.
56* -
 444 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 15,

XII, 3,15. Erv.] populum propagare dignatus est. Qui patriarchas et prophetas elegit et benedixit
patriarchis Abrahe, Isaac et Iacob. Per eum, qui sancto Abralie repromisit, dicens:
'In 1 semine tiio benedicentiir omnes gentes', dans ei signum circtuneisionis in federe
sempiterno. Iuro per eiini, qui Sodomam subvertit et uxorem Loth, adspicientem
retrorsum, in salis convertit statuam, et per eum, qui luctatus est cum Iacob et 5
tangens nervrnn eius claudicare eum fecit et dixit: 'Non 2 vocaberis Iacob, sed Israhel'.
Iuro et per eum, qui Ioseph liberavit de manu fratram suoram et eum gratiosuin in
oculis Pliaraonis fecit, ut per eum a fame salvaretur omnis Israhel. Iuro et per eum,
qui Moysen de aquis liberavit et ei in rubo in igne apparuit, quique per manum
ipsius Moysi decem plagas Egyptiis intulit et populum suum Israheliticum de servitute 10
Egyptia liberavit et per mare rubrum per siccum eos transire fecit, ubi contra
natiiram fluentis elernenti tamquam murus aqua se solidata exhibuit. Iiiro per eum,
qui Pharaonem et exercitmn eius in mari rubro demersit. Iuro per enm, qui per
diern in columna nubis populura Isralieliticum et per noctem in columna ignis pre-
cessit. Iuro per eura, qui Moysi in monte Sinai legem digitis suis in tabiilis lapideis 15
scriptam dedit. Iuro per eum, qui ipsum montem Sinai fumigare fecit, vidente
populo Israhel. Iuro per eum, qui Aaron sibi primum elegit sacerdotem et eius
iilios in tabemaculo igne consumpsit, quare ignem alienum ausi fuissent offerre eoram
Domino. Iuro per eurn, qui Dathan et Abiron suo iusto iudicio, ut eos viventes
terra absorberet, iussit*. Iuro per eum, qui amaras aquas admixtione ligni in saporem 20
dulcedinis commutavit. Iuro per eum, qui sitienti populo Israhelitico in Horeb
percutiente Moyse virga in petra inmensas aquaram inundationes exhibuit. Iuro per
etim, qui XL annos populum Israheliticum in eremo pavit eonimque vestimenta, ne
usu adtererentur, integra usquequaque servavit. Itiro per eiun, qui inrevocabili iussu
decrevit, ne qiiis de Israhelitico populo in terram repromissioms intraret, ob hoc 25
scilicet, quare verbis Doinini non credidissent, exceptis Iesu Isave et Caleph, quos
illuc intraturos predixit. Iuro per eum, qui precepit Moysi, ut erectas manus suas
contra Amalechitas victor populus Israheliticus existeret. Iuro per eum, qui patres

*) Codd. VI. 5. 8. 10. 15 addunt: Iuro per enm, qui manna et coturnices in heremo
populo Israelitico in escam concessit. 30

XII, 3, 15. /. 2. repromisit] promisit Piih. Per] Itiro per Mad. [| /. 3. ei] eis Mad.
l. 4. per enm] per Denm hic et saepius infra Jlad. Sodomam] et Gomorram add, Jfad. |j l. 5. et per]
Iuro per Ifad. |j l. 6. nervum eius femoris JJad. vocaberis] ultra add. VI. 8. |j l. 7. et per] et
deest 2Iad. \\ l. 8. a fame salvaretur] salv. ab inopia famis JJad.; erueretur a fame FIO. et per] et
deest Jlad. || l. 9. aquis] Nil fluvii add. V8; maris rubri add. V 5. rubo in igne] ita VI. 8. 10; 35
rabo et igne V 5; rubro igne E 1; rnbo igneo Pith.; rubo ignis Jlad. quique] et Jlad. manos F 5. 8.
Jfad. !| /. 10. Moysi deest Mad. Israhel. deest Pith. j| l. 11. per siccnm] siccis pedibus Mad. [j l. 12. murum
V 8. aqua se soliilata exhibuit] aquam desolidatam exibuit V 5; aque soliditatem exhibuit V 10;
solidatnm exhibtiit F 8 ; aqua ab eo solidata stetit Jlad. H /. 13. dimersit E\. Iuro per eum des.
Mad. I! /. 15. in monte] montem IHth. Sinay E 1; Sina VI; Syna V8. legem — Sinai des. E 1. 40
Pith. tabulas lapideas V 8. j| l. 16. fnmare JJad. |{ l. 17. Israhel] Isrt E 1; Israelitico Mad.
l. 18. quare] qiiia Mad. ignem] ei ignem E 1; igne VI. [| /. 19. ut eos viventes terra] hiatus terrae
viventes Jfad. |j l. 20. admixtione] per admixtionem F 8 ; immixtione Pith. soporem E 1. |j /.21. Horeb]
ita E 1; Oreph F 8; Oreb cett. \\ l. 22. virgam V 8. Pith. petram F 8. exhibuit] produxit Mad.
l. 23. annis Pith. jj /. 24. integra conserravit F10. |j /. 25. Israh. popnlo] filiis Israel Pith. pro- 45
missionis Mad. \\ l. 26. quare] quia Jlad. verbis] verbum V 1. 8. exceptas V 8; excepto Jlad.
l. 27. predixit] promisit et predixit Jlad. erectas manus suas] ita E 1; erecta manu sua cett. jj l. 28. Ama-
lechitas] Amalachitas F I O ; Malechitas F l ; Maiachitis F 8 ; maledictos F 2 0 ; Malacitas Jfad. |j /. 29. he-
remoj ita VI; eremo cett. II /. 30. esca F l .

1) Gen. 2 2 , 1 8 ; 2 6 , 4 . 2) Gen. 3 5 , 1 0 . 50
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 15. 445

Erv.] nostros per manum Iesu Nave Iordanis fluvium transire iussit, et ut XII lapides XII, 3,15.
de eodem fluvio in testimonium tollerentur7 instituit. Itiro per eum, qui omni Israheli,
ut transito eodem Iordanis fluvio lapideis cultris cireumcideretnr, precepit, et per
eum, qui muros Hiericho civitatis subvertit. Iuro per eum, qui David regni gloria
5 decoravit et de manu Saul vel filii sui Absalonis eum eripuit. Iuro per eum, qui ad
orationem Salomonis nebula templum replevit et suam inibi benedictionem infiidit.
luro per eum, qui Heliam prophetam per turbinem in curram igneum a terra
sublevans celoram sedibus intulit. Et per eum, qui ad orationem Helisei pereusso
pallio Helie aquas Iordanis divisit. Iuro per eum, qui omnes suos prophetas suo
io sancto Spiritu replevit et qui Danihelem a rabidis et inmanissimis leonibus liberavit.
Iuro per eum? qui tres pueros in camino ignis ardentis sub oculis regis infesti con-
servare dignatus est, 'qui x tenet clavem David et claudit, quod nemo aperit, et aperit,
quod nemo claudit'. Iuro per eum, qui omnia mirabilia et virtates et signa in
populo Israheliticq vel in aliis gentibus fecit. Iuro et per sacra decem legis precepta.
15 Iuro et per Iesum Christum, filium Dei patris, sanctumque Spiritum, qui est in Trini-
tate iinus et verus Deus, et sanctam resurrectionem Domini nostri Iesu Christi eius-
que ad celos adscensionem et gloriosum ac terribilem eius adventum7 in quo ventunis «
est iudicare vivos et mortuos, mitis apparens iustis, terribilis autem inpiis; atque
eius venerandum eorpus et pretiosum eius sanguinem, qui cecorum oculos aperuit,
20 surdos audire fecit, paraKticos ad sua membra reduxit. Qui linguas mutorum resolvit,
demonio vexatos sanavit, claudos currere fecit et mortuos suscitavit. Qui super
aquas pedibus ambulavit et Lazaram inorte resolutum, cuin iam in putredine se caro
solvisset, vite ac saluti restituit et in gaudium lamentmn mutavit. Qui est factor
seculi, lucis principium, salutis auetor. Qui mundum ortu suo inluminavit, passione
25 sua redemit. Qui solus inter mortuos liber fuit et a morte teneri non potuit. Qui
tartarea claustra comraimtit et de inferno beatorum animas potentie sue maiestate
eripuit. Qui devicta morte earnem, quam a terris assumpsit, in celum post raundi
victoriam deportavit, sedens ad dexteram Dei patris omnipotentis, accipiens ab eo
eterni regni potestatem. Iuro etiam et per oranes celestes virtutes omniumque
30 sanctoram et apostolorum reliquias, sive et per sancta quattuor evangelia, que
superpositis his conditionibus in saerosancto altario sancti illius, quod manibus meis
contineo vel contingo: qiiia omnia, quecumque in professione mea renotanda curavi

. XII, 3, 15. l. 2. instituit] constitnit Y b. 8. 10. 15- Mad. \\ 1.3. eodem Iordanis fluvio] Iordane
Pith. circumciderentur Fith. et perj Iuro per Jfad. [( /. 4. Iherico VI. regni] regein F20. gloriam
35 Pith. i! l. 6. inibi] ibidem Mad. inftidit] fudit Mad. || l. 7. a terra] e terra JJad. \\ l. 8. sublevans]
sublevavit E 1. V8_; sublevavit et Pith. eelorum] gloriae Jlad. ad] per V 1. i| /. 9. Iuro per eum,
qui omnes — Ieonibus liberavit des. Mad. jj /. 10. Danielem F 5 ; Danielum V 8. rapidis F 5. 8.
I. 12. quod nemo aperit] et nemo a. E1. |J l. 13. virtiitis E\. i! l. 14. Iuro et] Itiro per eum et
Mcul. sacra decem] sacra X verba V 1; sacra verba F 8 . 1 l. 15. patris] omnipotentis add. Jfad.
40 Spiritum] Paraclitnm add. 3fad. j| l. 16. sanctam dee$t Pitli. \\ l. 17. terribile E 1. j| l. 18. mitis]
et mittis F l . 8. j| l. 19. eius sang.] ehis deest Jlad. \\ l. 20. surdos] sordos E\. 1J l. 21. duemone
F15. I l. 22. in putr.] in deest Plth. putridinem E 1. jj /. 23. vite ac saluti] viventem enm saluti
Mad. qui] et F l . |j L 26. potentie] praesentiae Jhd. || l. 27. a terris] de terris Pith. Mad. et in celnm
V1; in c§lo V 8. || l. 28. deportavit — potestatem] reportavit, sedet accipiens ab eo eterne glorie
45 maiestatem FIO. |i l. 29. etiam] et Mad. omniumque] et per omnium Pith. j| l. 30. et apostolorum
reliquias] apostolorum, prophetarum et patriarcharam et reliqnias oranium sanctorum F 1 . 5. 8. per]
haec F l . sancta dee&t E1. |J l. 31. superpositis] subterpositis Jlad.; subterposita FIO. sancti illius]
ita F 8 ; illias F l ; sancto illo El; illo Pith.; sacri illius nominis Mad. manibus meis] piis rnanibns
VI; manibns Mad. \\ l. 32. contingo] contango F l . 8. qnecumque] ita E 1. Pith.; qngqae F 8 ;
50 que cett. .

1) Apocal. 3 ; 7.
 446 LEX VISIGOTHOKUM XII, 3, 15.

XII, 3,15. Erv.] vel collegere potui, quam tibi domino meo illi, illius sedis episcopo, nianu mea
subscriptam dedi7 sinceriter totam inibi dixi7 et sub millo argumento vel fraude ea7
que in ipsa professione conprehensa siuit, protuli; sed omni sinceritate, sicut eadem
professio continet, et omnes ritus vel observationes abinceps Iudaicas abnegavi et
orani cordis mei intentione in sanctara Trinitatem crediturus sum et nuinquam in 5
nullo ad pristini erroris mei vomitum reditiirus sum aut consortio inpietatis Iudaice
sociaturus; sed in his omnibus et per omnia christiano deinceps more vivens et
christianorum participium habiturus sum, et quicquid in eadem professione, quam de
sancte fidei observatione conscripsi, conprehensum esse dinoscitur, omni fidei puritate
custodiam, qualiter iuxta apostolicam traditionem vel sacri simboli regulain deinceps 10
vivere debeam. Quod si in quocumque aborbitans, aut sanctam fidem maculavero,
aut ritus Iudaice secte in quocumque observare intendero, seu si TOS in quocumque
per huius iiiramenti mei promissionem inlusero, vel sub specie euraslibet iurainenti
ea, que promisi, non ea intentione perfecero, sicut a vobis me protitente audita vel
intellecta sunt: veniant super me omnes maledictiones legis, que in contemptores is
mandatorum Dei ore Domini promulgate sunt; veniant etiam super me et super
domum meam et iilios meos omnes plage Egypti et percussiones eius, et ad terrorem
ceterorura ita iudicium Dathan et Abiron super me veniatj ut viventem me terra
deglutiat, sicque, postquam hac caruero vita, sim eternis ignibus mancipandus7 sim
diabolo vel suis angelis sociandus, sim habitatoribus Sodome et Iude particeps in 20
penali supplicio conburendus, et dum ante tribunal metuendi et gloriosi iudicis Domini
nostri Iesu Christi pervenero, in ea parte adnumerer, quibus idem terribilis et gloriosus
iudex minando dicturus est dicens: 'Discedite J a me maledicti in ignem etemum,
qui preparatus est diabolo et angelis eius\
Late conditiones sub die*. 25
*) F l . 5. 17: die illo, anno illo, rege illo; F 6 : sub die V. nonas Mai. anno XXII 0
Karolo regem post obitum Otoni 2 ; F 1 9 : die nonarum Aprilis; Ifad.: die vel aera.
XII, 3, 15. l. 1. eoilegere] ita El; colligere cett. meo deent 3Iad. ilii] illo V 1. 8. Jlad.
l. 2. subseriptam] subscripta vel snscepta (susceptam V 8) VI. 8. siuceriter] sinceritate Mad. totam
inibi] ita E\. Pith.; tota in ibidem V 8; tota ibidem cett. || l. 3. ipsa deent Pith. eadem] einsdem 30
V1. |j l. 4. et onmes — abnego] omnes ritus Iudaicae observationis abinceps abnego Mad. Indaicas]
Iudaeas Pith. et cum omni Mad. 11 l. 5. onmem — intentionem V1. crediturus sum — rediturus
sum aut] credo et credens perpetuum in ea permanere meipsum spoudeo et numqnam Mad. con-
sortio] consensio F 8 ; consensn(?) F 10. jj l. 6. inpietatis Iudaice] Iudaici erroris Pith. \\ l. 7. socia-
turns] sociatus ero Mad.; sociandns Pith. his deest V 1. Mad. \\ l. 8. christianornm participiuiu] 35
christianorum partibus F 8; christiana mancipia F 10. habitatnrus et habiturus F 8. |{ l. 9. con-
prehensum esse dinoscitur] vel conprehensns (-su V 5) esse d. V 5. 8; des. Mad. |j l. 11. debeam]
debeant E 1; modis omnibus adimpleam add. V 8. quocumque] aliquo Pitfy. aut sanctam f.] ut
sanctam f. E 1; huius sancte fidei F 8. (j l. 12. ritus Iudaice secte] ritus Itidaici sectam E \. F20.
secte] adero aut add. V 5. in quocumque] in qnacimique E 1; qnameumque F 20. observationi 40
observari F 8 . intendero] intendere El; coutendero FIO. si vos] cibos F 1 . 8; vos Mad. \ /.13. pro-
missionem] professionem Mad. iuramento ea E\. 11 /. 14. perfecero] perficere E1. audita] credita
Jfad. || l. 15. venient E\. contemptores] contemptatoribus E 1; contemptoribns F 8 . || /. 16. renient
E 1. [1 l. 17. et super filios F l . 8. | l. 18. ita] ita ut F 1 5 . Datlian] ita E 1; Datan cett. me
deest E\. | /. 19. postqnam] post E \. hanc F 8 . vitam VI. 8. sim eternis} sim deest Pith. sim — 45
nianeipandns] me aetenius ignis mancipandum Mad. sim diabulo — sociandus] des. E 1; cum diabulo
et snis angelis sociandura snscipiat Mad. |j /. 20. sim] et cum Mad. Inde] Gomorrae 3Iad. \\ l. 21. poe-
nale supplicium Mad. conburendus] tradar add. Mad. et dum] ut dum E\. V8. 10. Pith. Domini]
principis domini Jfad. \\ l. 22. adnumerer] adnumeratus V 5; adglomerer V 10. idem deest 3Iad.
l. 23. dictums] iudicaturus Mad. dicens] dicente E 1; deest FIO. 15. Pith. (J l. 25. Late] Datae 3Iad.; 50
Late et reliqua de$. V 8. snb deest Mad. \\ L 26. nonas] nns F 6 . || /. 27. Karolo] krto F 6 .

1) Matth. 35, 4 1 . 2) De hoc tempore v. codicis F*6 descriptionem in praefatione.

 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 16. 17. 447

Erv.] XVI. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3,16.

D e e h r i s t i a n i s m a n c i p i i s I u d e o r u m , que se non p r o d i d e r u n t c h r i s t i a n a ,
sive de p u b l i c a t o r i b u s eorum.
Hebreoram mancipia religionis sancte titulo conseerata, si dominonun suorum
5 qnalibet persuasione inlecta abinceps nullo modo se fuisse prodiderint christiana,
qualiter sub eoram dominonun suorum iugo persistant, tunc, quia indulte libertatis
gratiam respuerunt7 cui a principe collati fuerint7 perpetua servitutis religati catena
modis omnibus tenebuntur. Hii tamen, per quos hoc fuerit manifeste detectum, si
et ipse Iudeus fuerit et cuiuslibet Iudei servus extiterit, conversus ad Christi fidem
10 in libertate persistat. Sin autem quislibet ex christianis hoc prodiderit factum,
V solidos per imumquodque mancipmm cliristianum accipiet, ab eo scilicet, qui eos
apud se post data hec decreta convictus fuerit tenuisse.

Erv.\ XVH. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3,17.

Ne I u d e i a q u o l i b e t p o t e s t a t e a c c e p t a e x t r a r e g i a m o r d i n a t i o n e m
15 c h r i s t i a n u m qtiemque i m p e r a r e , p l e c t e r e vel d i s t r i n g e r e a u d e a n t .
Nullus Iudeoram a primo anno regni nostri, id est a die quinto iduum Ianua-
riarum1, ullam administrandi, inperandi, distringendi, coercendi vel plectendi eurani
vel potestatem super ehristianos exereeat, excepto si princeps aliqua utilitatis publice
id fieri permiserit causa. Si quis autem Iudeoram, accepta a quolibet potestate,
20 christianum quemcumque distringere, plectere, coercere vel in eum desevire pre-
sumpserit aut quidquam ei contra legum vetita aut exeogitata, que in lege non
sunt, inferre temptaverit, aut medietatem rerum suarum fisco sociandam amittat, aut
si nullis fultus fuerit rebus, centum decalvatus flagella suscipiat. Illi tamen, qui
lianc eis potestatem super christianos exercere permiserint, si nobilis qui lioc fecerit
25 persona extiterit, decem libras aiiri fisco coactus exsolvat, minime tamen vilioresque
persone qiiinque libras auri fisco persolvendas amittant. Quod si non habuerint,
unde conponant, centenis decalvati flagellis subiaceant.

XII, 3, 16. Codd. E\. VI. 5. (6. 10). — l. 1. GLOK. deest VI. 6. 10. |j l. 2. prodiderunt
E 1; prodiderint esse 3Iad. || /. 4- si doin.] et dom. Jlad. jj l. 5. abinceps] ab hoc tempore et
30 deinceps si Jlad. se deest E1. |j £.6. eorum] Hebreorum VI. suorura deest Jfad. persistunt Pith.
tunc qniaj »7« VI. J/ad.; tune qui E 1; tunc Vo; taliter Plth. |{ l. 7. gratiam — servitutis des. E 1.
Pith. gratie VI. respuerint Mad. collati VI; collata Jlad. religati] ita E 1. VI. Pith.; religata
3fad. || l. 8. teneantur VI. 5. manifeste] deest F I O ; manifestissime Jlad. detectum] decretum P i ^ .
/. 9. ipse Iudeus — convorsus] ipsi cuiuslibet indaei servi sint conversi Mad. |j l. 10. persistant Mad.
35 qiiilibet Pith. Jlad. ex christ.] cliristianus Mad. || /. 11. per — christiamim] pro unoquoque mancipio
christiano Mad. eo scilicet qni eos] eo qui ea Mad. |j l. 12. data hec decreta — tenuisse] datam et
decretam — tenaisse ordinationem JFad.
XII, 3, 17. Codd. E\. VI. 5. (6). 8. (10). — l. 13. GLOE. de&st V1. 6. 10. || /. 15. qnem-
que] quemquara Jlad. || l. 16. Xullns] Xulli V\. 8. a primo — Iarraariarnm des. Mad. die quinto]
40 V VI; quinto V8. id. Ian.] idus Iamiarii V \. 8. |[ l. 17. nllamj nullus VI. 8. inperandij et im-
perandi vel Mad. coercendi vel plectendi des. VI. 5. 8. 10. Mad. || l. 18. aliqua ut. publ. id fieri]
id fieri publica Jfad. {{ L 20. coercere] exercere add. VI. 8. deserire] deservire VI. S. (| l. 22. non
sunt inserta Mad. \\ l. 23. IUi] Ille VI. 8. ij l. 24. penniserint] permiserit V 1. 8; praesumpserint
Jlad. qui hoc fecerit] tamen F l . S; des. FIO. jj /. 25. tisco] principi Jfad. minime taraen] minunas
45 vero F l ; minimi vero F 8 ; si tamen minimae Jlad. \\ l. 26. personas V 1. fisco pers. amittant]
principi coacti exsolvant Mad. \\ l. 27. decalvati] decalvatus F l ; deest 3fad. subiaceant] et decal-
vationem snscipiant add. Mad.

1) D. 9. Ian. a. p. Chr. 681.

 448 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 18. 19.

XH, 3,18. Erv.\ XVm. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

Ut I u d e o r u m s e r v i n e c d u m a d h u c c o n v e r s i , si ad C h r i s t i g r a t i a m
eonvolaverint, libertate donentur.
. Cum vas electionis, Paulus apostolus, predicet dicens: 'Sive 1 per occasionem
sive per veritatem, dummodo Christus adnuntietur', salubre satis est votum, si, sicut 5
fideles libertatis provocamus ad gratiam, ita infidelibus occasionem prebeamus
veniendi ad vitam. Et ideo, si quis Iudeorum servus, et servituti eorum inplicatus
et moribus, ad Christi gratiam convolare desiderat, nullus eum catena servitutis
retineat, nullus huic tali resistat, nullum a quolibet fidei offendiculum habeat; sed
mox ut se et professione et iusiurandi adtestatione christianum ostenderit et dominorum io
suorum prevaricationes mardfeste prodiderit, ab omni ilico servitutis catena solutus,
cum omni etiam peculio a domino suo dimissus, libertatis erit effectibus eontradendus;
sicque proveniet, ut in omnibus omnino rebus ordo ille omnis in eum inpleatiir, qui
de christianis mancipiis est constitutus.
XII, 3,19. Erv.] XVIIIL FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. 15
Ne I u d e i a d m i n i s t r a t o r i o usu sub o r d i n e v i l i c o r u m a t q u e a c t o r u m
e h r i s t i a n a m f a m i l i a m r e g e r e a u d e a n t ; et de d a m n i s e o r u m , qui his
talia ordinanda iniunxerint.
Si quis Indeorum a quolibet ex laicis commissam curam vel potestatem supra
cliristianos aceeperit, id est, ut christianis familiis presit, quicquid administrationis 20
sue cura visus fuerit inperare, totum fisco adplicare debebit; ita ut ipsi, qui hanc
administrandi susceperint curam, et C flagella decalvati suscipiant et medietatem rei
sue fisco sociandam amittant. Sane si episcopi vel quislibet ex sacerdotibus vel
ministris, clericis quoque vel monachis? administrationem ecclesiastice rei illis supra
christianos explendam iniunxerint, quantum id ipsud fuerit, quod inperandum eis 25
preceperint, tantum de bonis proprietatis sue fisco nostro adplicandum amittant. Quod
si rebus expoliatus extiterit, exilio subiacebit, quo, diutinis detritus penitentie damnis,
discat quam sit inpium infidos iidelibus preponere christianis.
XII, 3, 18. Codd. E\. V \. 5. (6). 8. (10. 20). — l. 1. GLOK. deest VI. \\ l. 2. si deest E \.
V 1. Christi gratiam] Christum F 1; Dei gratiam Mad. \\ l. 3. convolaverint] convaluerint V 1. 30
Iibertate E 1. donentur] tradantur F 8 . || l. 5. votum] vocatum Y1. sicut] si sicut F I O : sicnt enim
F20. || l. 6. ita quoque Jlad. \\ l. !:• veniendi deest VI. et servitutij et servitute VI; et servitute
F 8 ; de servitute Mad. inplicatus deest Mad. || l. 9. nuilum] nullus VI. 8. [j l. 10. professionem
VI. 8. adtestationem E1. F 8 ; attestatione cett. domini sui Mad. [| l. 11. prodiderit] vel respuerit
add. Mad. ilico] ita E 1; illico cett. servitutis] servitii E \. || l. 12. etiam pecxilio] suo p. Mad.; 35
etiam p. suo V5. 8. 10. dimissus] evulsns Mad. tradendus FIO. |J l. 13. proveniet] provenient E\;
proveniat F 8 ; perveniat V 1. omnibus — ille omnis] omnibus ordo ille Vb. 8. |j l. 14. mancipiis
est E\. Pith.
X I I , 3, 19. Codd. E\. V\. 5. (6). 8. (10). — /. 15. F L . — KEX des. F 8 . GLOR. deezt F I O .
l. 16. ministratorio F I O . vilicorum] ita E 1 ; villicorum cett. auctoram F 8 . || /. 17. christianam 40
familiam] christiana mancipia VI. 5. 8. qui his] his qui VI. 8. j| l. 19. quolibet] ex laicis add. Jlad.
supra] super VI. Mad. li l. 20. accepit Mad. id est des. Mad. \\ l. 2 1 . applicari F 5 . 10. debebit]
debebunt E 1. nt ipsi] ut si ipsi E \. jj /. 22. susciperint E \. et C fl. decalvati] C flagella et
decalvationem Mad. decalvati ead. m. corr. decalvandi E 1. rei sne] rerum stiarum V 8. j| /. 23. epi-
scopi] ita VI. 8 ; episeopis E 1 ; episcopus Pith. Mad. quilibet Mad. vel min.] sen min. Mad. 45
l. 24. illis] illius F l . 8. supra] ita E 1. Pith.; super cett. || l. 25. ipsum VI. Pith. 3fad. quod deest
E 1. li l. 26. sne] eorum V 8. |[ l. 2T. expoliati extiterint exilio subiacebunt V 1. 5. 8. quo
diutinis] ita E 1. F 8 . 1 0 ; tmde diutinis F 8 ; quod nt in his F l ; ut his F 5 ; qno diutius Pith. Mad.
detritus] ita E 1. V 8. 10. Pith.; deteritus F l ; deterioribus F 5 ; detentus Mad. jj l. 2 8 . infidos
Indaeos V10. fidelibus] fidelinm E\. 50

1) Philipp. 1, 18.
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 20. 449

Erv.\ XX. FLAYIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3, 20.

Ut I u d e u s 7 ex a l i i s p r o v i n c i i s r e l t e r r i t o r i i s ad r e g n i n o s t r i d i t i o n e m
p e r t i n e n t i b u s v e n i e n s , e p i s c o p o loci vel s a c e r d o t i se p r e s e n t a r e non
d i f f e r a t ; vel q u i c q u i d huic in toto o b s e r v a r e c o n v e n i a t .
5 Si quis Iudeoram de alia ciyitate rel provincia nostre glorie oriundus quolibet
loco successerit, episcopo vel saeerdoti sive iudici loci ipsius se ilico presentare
debebit; nec a sacerdote illo tanidiu est recessurus, quamdiu sabbata ritusque ceteros
atque festivitates, que illis e vicino possunt occurrere, incontaminati videantur sacer-
dotali testimonio transegisse necr dum variis huc illucque per loca cursibus promo-
10 ventur, erroris sui repperiant in quocuinque latibulum. In ipsis tamen diebus, in
quibus eos quolibet loco remorari contigerit, conversationem cum christianis proba-
tissimis liabituri sunt, qualiter cum illis et cibos suraere et participationem commu-
nionis ehristiane videantur habere. Concursum tamen in ipsis diebus, quos ritus sui
niore uti soliti sunt7 ad ecclesiam, ad episcopos vel sacerdotes habebunt, qualiter
15 eorum semper salutaribus monitis instraantur. Quod si forte placitorum innodatione
se esse asserant inligatos vel cuiuslibet inevitabilis necessitiidinis causa eonstrietos,
quo illos non liceat diutine inmorari, tunc coram sacerdote loci ipsius, ad quem
aecesserant, relaxati placiti sui cautione promittant, ubi occuiTentes per viam festivi-
tates vel sabbata ritiis sui sine testiraonio sacerdotali non transeant. Ipse qnoque
20 sacerdos loci epistulas manu sua subscriptas eisdem sacerdotibus, per quos se Iudeus
qiiisquis ille transiturum dixerit, destinabit, ut evacuata omni fraudis suspicione tam
stantes quara properantes eos districtio religiosa coerceat. Si quem autem eoriim
aliter egisse contigerit, tunc episcopo loei ipsius vel sacerdoti una cum. iudice
potestas tribuitur centenis eos verberare flagellis. Isec aliter eos ad propria redire
25 permittimus, nisi cum epistulis episcoporum vel sacerdotum, in quorum territoriis
yisi fuerint accessisse. In quibus tamen epistiilis sollicite dierum summa notabitnr;
id est, et quo die ad episcopum ipsius civitatis accesserint, et in quot diebus apud
ipsum eos remorari contigerit, vel quo die de eo ad propria reversuri exierint.

XII, 3, 20. Cocld. E\. VI. 5. (6). 8. 10. — l. 1. FL. — REX des. V 8. GLOR. deest VI.
30 6. 10. EEV. deest V6. j| l. 2. vel territoriis des. VI. 8. Mad. dicionum E 1; deest VI. 8. [( l. 3. loci
deest Mad. sacerdoti] vel iudici add. Mad. jj l. 4. vel quicq. hviic in toto] ut ab eo discat quid huic
V 5. quicquid] quid VI. Mad. || /. 5. provincia] provincie E1. VI. oriundi Mad. |j l. 6. suc-
cesserint Mad. vel] sive VI. sacerdote VI. ipsius] iliius Mad. ilico] ita E\\ illico cett. presen-
tare debebitj repraesentent Mad. \\ l. 7. nec a. sac. — recessunis] tandiu inde non recessuri Mad.
35 tamdiu deest VI. 5. 8. || /. 8. illis] illi Pith. Mad. incontaminatns videatnr Pith. || l. 9. nec dum]
ita E 1. F 8 ; nedum eett. promoventnr] permoventur 7 1 ; permoveanttir F 8 ; promovetnr Pith.
L 10. errorisque sui VI. repperiant] ita E\; repperiat Pith.; reparent V 1. 5. 8. In deest V 8.
l. 11. contigeritj contingerit Mad. probatissirae V 8. || l. 12. participationes E 1. Pitii. commu-
nionis] commanere VI. |j l. 13. Concursum] ita E 1. Pith.; Concnrsns cett. in deest V 8. quos]
40 quibus Mad. || L 14. ad episcopos] episcopia VI. 8; episcopos Mad. sacerdotibus VI. 8. habebnnt]
ita E\. F10. Pith.; habibunt VI; habeant Jlad.; ire dcbebunt V 5. 8. j| l. 15. semper deest Jlad.
innodatione] innotationes VI; innotationis F 8 . j| l. 16. se esse] sese F 5 . 10. asserunt F l ; asse-
raerint F 8. inligatos] ligatos VI. 10. 3Iad. inc-vitabilis] inevitalibus F l j indebite talibns F 8 ;
indebite Vb. necessitatis F20. causa] causis F l . [J l. 17. qno] qnod Mad. coram] catisa VI. 8;
45 a Mad. sacerdotis F l . ipsius] illius F10. [| l. 18. relaxati] relaxari VI. cautione] ita F 8 . Pith.;
cantiones E1; causationes F l ; cautionem Mad. |j l. 19. sacerdotali] sacerdotis Mad. [j l. 20. epi-
stulas] ita E\; epistolas Pith.; epistola F 8 ; epistolam F l . Mad. subscripta F l . 8; subscriptam Jlad.
l. 21. distinabit E 1. omois V 8. suspicione] suspectione V 1. 8. |j l. 22. districtio] distinctio
F 10. 20. quem] quis V 8. || l. 23. ipsius] illius V 1. |[ l. 24. potestas tribnitur] potestatem
50 tribuimns F 5 . 8. tribuatur Pith. centenis deest VI. 5. 8. || l. 25. territoriis] ita E 1; territorium cett.
l 26. fuerint] ita E\. Pitlt.; sunt cett. sollicita VI. 8. notetur F l . jj /. 28. eontifferit] constiterit
F10. de] ita E\. VI. 8; ab Mad.
LU Sect. 1. I. 57
 450 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 21.

XH, 3, 21. Eiv.] XXI. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

Qualiter coneursus Iudeorum diebus institutis ad episcopum fieri debeat.
Omnis Iudeorum conventus, in quibuscumque locis vel territoriis liabitare
videntur, ad episcopum loci vel sacerdotera diebus sabbatorum vel ceterarum festivi-
tatiira, quas celebrare solent, concurrere et convenire debebit, nec in his et talibus 5
diebus concesse sibi licentie pervagatione usuri sunt; sed quamdiu excursus dierum
ipsorum pertranseat, de quorum celebritate suspicio vertitur, alibi citra sacerdotis sui
conhibentiam nullo modo movebuntur. Diebus tamen sabbatoram concursus eomm,
et lavacro nitidus et perceptione benedictionis devotus, ad episcopum vel sacerdotem
semper est perventuras. Sane in locis lllis, ubi sacerdotalis presentia defuerit, 10
concursus eorum omnis vel conversatio aut cum iudicibus aut cum christianis
honestissimis erit; qualiter sic eorum societati inhereant, ut atidenter de eorum con-
versatione bonum perquisiti testimonium dicant. Mulieres sane Iudeorum, coniuges
scilicet atque etiam filie, in prememoratis omnibus festivis diebus, quos errore proprio
abutuntur, nec ullius eiToris nec pervagationis repperiant locum. Id omnimode 15
observabitur, ut viris earum presentibus provida* episcoporum vel sacerdotum in eis
ordinatio fiat7 ut, quemadmodum viri earam de presentia se sacerdotali non diffemnt,
ita et ipse per excursum onmium diemm ipsorum, electione saeerdotum atque ponti-
ficum, cum quibus vel qualibus honestissimis feminis commorari debeant, ordinentur.
Si quis autem huic preceptioni visus fuerit evenire contrarius, publica decalvatione 20
turpatus, centenoram flagellorum erit suppliciis feriendus. Id tantura precipue
observandum est, ne quorumdam sacerdotum carnalium corda, dum virus libidinis
execrabili contammatione exagitat, oceasiones quaslibet inquirant, per quas libidinis

*) Pro provicla episeoporum vel sacerclotum — sacerdotum atque pontificum, quae habent
E 1. F 10. Pith. Alad., praebent VI. 5. 8: provida sacerdotum iussio atque pontificum. 25

XII, 3, 21. Codd. El. VI. 5. (6). 8. (9. 10. 20). — l. 1. FL. — KEX des. V8. || l. 2. con-
cursus] ita E\. VI. 10. 20. Piih.; conventus cett. in diebus VI. Jfad. fieri] ire F 5 . 8. |j l. 4. vi-
deantnr Jlad. loci illius VI. j[ /. 5. ceiebrari VI. 8. et convenire des. VI. 5. 8. debebnnt V1. 8.
nec] ne E 1. his etj ita E\. FIO. Pith.; his cett. \\ L 6. concesse sibi licentie pervagatione usuri]
concessae sibi licentiae pervacatione visuri El; c. s. 1. vacatione nsnri Piih.; concessa sibi licentia 30
perragationis iistiri Mad.; concessa sibi licentia a d e p t u r i (adempturi VI) VI. 8. |j l.l. suspicio
vertitnr] ita Mad.; snspiciones vertitur E 1; suspieiones verentar Pith.: suspectio vertitnr VI. 8.
/. 8. conhibentiam] ita E\; conibentiam Pith. in textu, 3Iad.; c o n v e n i e n t i a m VI. 5. 6. 8; v e l
l i c e n t i a m add. Vb. 8; eohaerentiam Pith. in marf/ine. moveantur VI. 5. 8. concnrsiis — lavaero]
concursoram et lavacrorum V 1. concursiis] excursis Vb. 8. || /. 9. nitidi — devoti — perventuri 35
V 5. 8. jj /. 10. Sane si VI. 8. || l. 11. eoncursns] convenerit V\; convenerint V8. |j l. 12. hone-
stissimis] verissimis VI; verissime F 8 . ut deest V 1. 8. audenter] ita E 1. Plth.; audacter cett.
l. 13. perquisiti t. dicant] perquiri t. iudicent V1. 5. 8. Iudeorum deest V1. 5. 8. |! l. 14. festivis
diebns] festis diebus VI. 8; festivitatibns FIO. qnos — abutuntur] ita E 1; qoibus* — abutnntur
Pith. Mad.; quos — obtinentur VI. 8; quos — obtinent Vo; quibus errori proprio inserviunt V 10. 40
l. 15. ullius] unius F 1 ; lniius F 8 . pervagationis] perverationis El; perversitatis Pith. \\ l. 16. ob-
servabiturj servabunt Mad. \\ l. 18. per excursnm] ita E\. FIO. Pith.; facto eoneursn cett. omninm
diernm ipsorum] ita E 1. V 10. Pith.; omnibus diebus festivitatum suarum cett. || l. 19. femmis]
christianis add. Mad. jj l. 20. huic precepto V1; hunc preceptum V 8. pnblica — turpatns dex. Jfad.
decalvatione turpatus] d. tmiicatns F l ; d. fedataa V 5. 8; turpatione fedattii? V 10. \\ l. 21. cen- 45
tenorum] C V 1. 5. 8. 10. feriendus] atque decalvandas add. Mad. Id] His V 1; Hec V 8.
l. 22. corda, dum] cordatum E \. virus] ita Mad.; v i r i s . F l ; inris E\; vires F 8 ; virtns F 9 ; vis Pith.
Hbidinum F 8 . jj l. 23. execrabili — libidinis des. E1. inqnirant]' inquirat V 5. 8; incnrrant Mad.
l. 25. inssio] inssa F 8 .
 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 21—23. 451

Erv.\ sue votum efficiant. Unde id artiori sanctione decernimus, ut** sic omnis sacerdos XII, 3, 21.
hec instituta legum nostrarum in iam dictis feminis Hebreorum adinpleat, ut nullius
peculiaritatis locum cum eisdem mulieribus habeat, per quod se sordidare cum eis
intendat. Quod si quemlibet sacerdotiim contigerit, ut zelum, quo pro Christi nomine
5 uti debet, frequenter ad libidinis sue sibimet occasiones usurpet, tunc sacerdos ipse.
ab boc honore depositus, exilio erit perpetuo mancipandus.

**) Pro ut sic etc. — perpetuo mancipandus, quae habent E 1. V 10. Pith. Mad., praebent
VI. 5. 8: et sacerdotes omnes commonemus, ut contra instituta legum nostrarum,
que in iam dictis femims Hebreorum taxata habemus, non veniant et nullum
10 peculiaritatis loeum cum eisdem mulieribus habeant, ut ne fortasse occasiones sibi
libidinis usurpent, unde inplere intendant nefariam contaminationis pollutionem,
per quod zelum diviniun amittant et prevaricatores Christi nominis existant. Quod
si vero quemlibet sacerdotum hoc nefas eontigerit vel commiserit, ab honore
depositus exilio erit perpetuo modis omnibus mancipandus.

15 Erv.) XXU. FLAYIUS GLORIOSUS ERVIGIUS EEX. XII, 3, 22.

Ut q u i c u m q u e I u d e u m secum o b s e q u e n t e m h a b u e r i t , e x p e t e n t e s a c e r -
dote eum a p u d se r e t i n e r e non a u d e a t .
Si quis laicorum quoscumque ex Iudeis, virum scilicet vel feminara, seciun
obsequentes habuerit vel in patrocinio retinuerit, et sublato ex eis pontificum vel
20 sacerdotiim privilegio, privata eos sibi potestate defenderit neque eos ad episcopum
vel sacerdotem debitis diebus instruendos vel iudicandos remiserit, excommunicationis
ab eodem episcopo, ciii id fecit, sententia feriatur, et amissis illis, quos vindicare
nititur, trinm librarum auri multatione pro unoquoque damnabitur, que partibus
principis profuture manebunt.

25 Erv.] XXm. FLAVIUS GLOHIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3,23.

Ut c u r a omnis d i s t r i n g e n d i I u d e o s solis s a c e r d o t i b u s d e b e a t u r .
Horum omniura preceptorum multiplicem curam et exercendam in perfidis
disciplinam illos nostra gloria, ut inpleant, exliortatur, quibns id agendura divina

XII» 3, 21. l. 1. sue] sive E 1. votiun malignitatis efficiat Vo. 8. artiori] ita El; arctiori
30 cett. jl l. 3. mvilieribus] faeminis Mad. sordidare cum eis] ordinare E1. Pith. \\ l. 4. Quod] Quo-
niam F 9 . Christi] christiano Mad. j| /. 5. sibimet occasiones] ita E1. FlO. Pith.; occasionem Mad.
L 6. boc] ita E\. Pith.; deest cett. erit] est V$. 1 l. 9. Ebreorum F 8 . non] ita F 5 ; deest V\. 8.
l. 10. eisdem] eis F l . fortasse] ita F 8 ; fortassis F 1. 5. |j /. 11. Iibidinis] ita F l ; libidinum F 5 . 8.
nefariam] ita F l ; nefandam F 5 ; nefanda F 8 . pollutionem] ita F l ; pollutio F 8 ; perditionem F 5.
35 l. 12. nominis] impudenter addS F 8 . |[ /. 13. hoc nefas] hunc nefas F 8 .
XII, 3, 22. Codd. E\. VI. 5. (6). 8. (10). — l. 15. FL. — REX cks. F 8 . j! l. 16. Indeum]
Iudeorum E\\ Iudeus VI. espetente] competente F l ; petente Mad. \\ l. 18. qnoscumque] quem-
Hbet Mad. scilicet deest VI. 8. || l. 19. obseqnehtes] ita E\. Pitli.; obsequentem cett. patrocinio]
s a J v a t i o n i s c a u s a add. V 1. 5. 8. snblato ex els] eis c o n t r a F l . 5. 8. | /. 20. privato F l .
40 eos sibi] ita E 1. F 5. 10. Pith.; sibi eos V V. 8; eos sua Mad. H /. 21. et excomm. F l . 8. ex-
commiinicationem F l . jj L 22. id] vim F l . 8. fecit] fecerit E 1. f| / . 2 3 . nititur] voluit Vb. 8.
XII, 3, 23. Codd. E 1. V 1. 5. (6). 8. (10). — 7. 25. FL. — REX des. V 8. GLOR. deest
V 10. 11 /. 27. omniam saeerdotum preceptoram F 5 . multiplicem euram et] des. VI; multi (curara
et oni.) V 5. 8. exerendam E 1. | " L 28. disciplinam] a d i p i s c i o p t a v e r u n t (obtaverunt F 8)
45 T 5 . 8. gloria] gratia VI. 8. inpleant] adimpleant F l . 8. exortantnr F l . id ag-. div. auct.] in
agendam dirinam auctoritatem F 8 .
57*
 452 LEX YISIGOTHORUM XII, 3, 23. 24.

XII, 3, 28. JErv.] auctoritate committitur. Ait enim Spiritus ille, cuius orbem veritas inplet: 'Stabunt1
sacerdotes in iudiciis meis et iudicabunt leges meas et precepta mea\ Proinde
onmi sacerdote hec, que bic conplexa sunt, inplenda decerniraus, ita ut rrallum
Iudeoram pro ritu suo patiatur a quolibet defendi? nulkim tneri; sed exemptos ab
eoram patrociniis, quorum favoribus tueri videntiir, in potestatis sue curam redactos 5 .
pro eonim salvatione, quid illis catholice agendum forte eonveniat, diligenter in-
stituant; atque in hoc illis erit sollicitior cura, ne in quibuslibet supradictis capitulis
hec institutio serenitatis nostre tepescat.

8, 24. Erv.] XXIV. FLAYIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

De daranis s a c e r d o t u m vel i u d i c u m , qui in I u d e o s legum i n s t i t u t a i o
adinplere distulerint.
Consulendum est pie sacerdotibus ecclesie Dei7 ne pro delinquentis populi
inpunitate teneantiir obnoxii. Quid enim prodest, si non puniatur quisque suo, cum
possit tamen alieno puniri peccato? Et ideo ad horum talium incuriam excitandam
huius preceptionis sanctione decerninius, ut, si quislibet pontificum aut cupiditate 15
inlectus aut maligne voluntatis incuria tepidus predicta hec, que iussa sunt in Itideis
decreta, contempserit adinplere, scilicet ut, detecta vel mmtiata sibimet errata perfidie,
nulla videatur equitatis censura corrigere, et trium mensium excommunicationis
sententiam proferat et imam libram auri de suis rebus propriis fisco sociandam
amittat. Quod si non habuerit, unde conponat, sex mensibus sub digna excommuni- 20
cationis censura persistat, et insuper ad tepiditatein illius socordie corrigendam sit*
cnilibet episcopo licitiim, in quo zelus Dei fuerit excitattis, vice illius episcopi talium
perfidorum errata corrigere et hec, que ille neglexerat, eraendare. Quod** si,

*) Pro sit cuilibet — emendare praebent VI. 5. 8: alium cuiuslibet episcopum talium
perfidoram errata liceat corrigerc, et hec, quc ille neglexerat emendare, absque 25
simulatione emendet.
**) Quod si — commissa cst (infra p. 453 l. 6j desunt VI. 5. 8.

XII, 3, 23. l. 1. comraittiturj sollicitudinis ciira committit V 5. 8. Ait] aut E 1. veritatis

F 8 . ii l. 2. Iegem meam VI; lege mea F 8 . Proinde de omni Hth. || l. 3. omni] ita E1. JPith.;
omnia VI. 5. 8; omnibus Mad. saeerdotibus V 8. Mad.; sacerdote PitJi. qne hic complexa snnt] ita 30
VI. 8. 10; quae hic a nobis complexa sunt Mad.; des. E 1. PWi. inplenda] implicauda V 1; ex-
plicanda F 8 . || l. 4. Indeornm deest V1. 5. 8. patiantur Mad. a quolibet] ab aliquo Pitii. nullnm]
nullumque Mad. tueri deest Vl. 5. 8. sed exemptos] se temptos VI. 8; retentos V5. ab eornm]
Hebreorum F l . 5. 8. |j /. 5. quonim] qui eoram £ 1. Pith. tueri videntnr] videri tuentur E 1.
potestatis sue curam} potestatem snam Mad. potestatis] potestati F 5 . 8. (J /. 6. quid] sed quid VI. 35
agenda VI. forte] fore Mad. [j l. 7. atque] a quo VI. illis] ille VI. ne] ut ne VI. \\ 1.8. sereni-
tatis nostre] nostra Mad.
XII, 3, 24. Codd. E\. VI. 5. (6). 8. (10). — /. 9. FL. — EEX cfor. VS. GLOR. deest VI. 10.
l. 11. Iudaeis Pith. adinplere distulerint] implere neglexerint Mad. || l. 12. Dei] divinae Mad.
delinquentibus populis V1; derelinqnentibus popnlis V 8; delictorum populi Mad. |J /. 13. impani- 40
tatis V 1; impuniti V 8. jj /. 14. alieno puniri] alieno cohiberi V 1; cohiberi extero V 5. 8. ad
horum] duorum VI. 8; ad eorum cett. incuriam] iniuriam 271. Pith. excitandam] execrandam Pith.
l. 15. huius] vim E 1. JHth. preceptionis sanctione] preeeptione VI. 8; preceptionis e sanctione Pitli.
quislibet] quilibet Mad. Jj l. 16. iussa] visa E \. Pith. Iudeos Mad. jj l. 17. contempserit] nolnerit
Mad. vel nuntiata des. VI. 5. 8. errata] oberrata VI. 8. |) /. 18. mensanm E \. |j ^.19. pro- 45
ferat] ita E 1. V 1; perferat cett. [j /. 20. digna deest Mad. |j l. 21. socordie] ita E \. F 5 ; con-
cordie VI; zeli soeordiae JPith.; incuriae F 8 . Mad. \\ L 23. ille deest E\. Quod si] Qaod E 1.

1) Ezech. 44, 24.

 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 24—26. 453

JErv.] alternata simulatione vel incuria episcoporum, alter in alterius correctione zelo XII, 3,24.
excitante divinitiis non fnerit excitatus, tunc principis preceptione et eorum arguetur
soeordia, et perfidorum ulciseentnr errata. Hic etiam ordo eodem modo eodemque
ordine, sicuti superius de episcopis constitutum est, in ceteris qnoqne religiosis est
5 observandus; id est in presbiteris, diaconibus vel etiam clericis, quibus lionim in-
fidelium ab episcopo suo cura commissa est. Iudices tamen, qui eorandem Iudeoram
crimina conperta vel mmtiata sibi legali non damnaverint iiltione, tunc, sicut de
episcopis constituttim est, unam librarn auri fisco conpellendi sunt solvere. Tunc
tamen et sacerdotes et iudices vel supradicti omnes, quibus regendi hec cura com-
10 missa est, ab his damnis erunt penitus alieni, cum inpeditos se fuisse pro talium
districtione agere probaverint.

JErv.] XXV. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XU, 3, 25.

Ne i u d i c e s q u i c q u a m de p c r f i d o r u m e x c c s s i b u s e x t r a sacerdotum
conibentiam iudicare presumant.
15 ludiccs omnes niliil de perfidorum excessibus citra sacerdottim donibentiam
iudicabunt, ne cupiditas secularium fidem nostram maculet aeceptione munerum. Et
tamen si, ut adsolet, presentia defuorit sacerdotum, sola potestate indicum distringendi
sunt. Sano si episcopo etiam de scde sua contigerit aut in vicino aut longe forsitan
progredi, talem ox sacerdotibus pro sui vice relinquat, qui una cum iudice territorii
20 hec instituta sine muneris acceptione perficiat.

XXVI. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX. XII, 3, 26.

Ut e p i s c o p i t u n c i n m u n e s h a b e a n t u r a d a m n i s , cum eorum p r e s b i t e r i
ea ? quo i p s i non c o r r e x e r u n t , ad eos non r e m i s e r i n t e o r r i g e n d a .
Presbiteri, diacones seu cetera religiositas universa vel iudices universi per

25 X I I , 3, 24. l. 1. alternata] ita V 1 0 ; aliter nata F 6 ; alterna ista E 1 ; aliena (m margine

alterna) ista Pith.; aliena Mad. simulatio Marl. vel incnria episcopomm des. F l O . alter] aliorum
Mad. in deest F I O . corroctionem F I O . 1 l. 2. cxcitante] h a c s i t a n t e Mad. divinitus n o n fnerit
excitatus] d i u t i n u s q u e f n e r i t i n e i s h a e . s i t a t x t m , n t s i b i c o m m i s s a d i f f c r a n t c o r r i g e r e
Mad. et eorum] eorum episcoponim Mad. argiietur] argetur E1; arg-natur Mad. || ;. 3 . ulciscen-
30 dum E 1. eodemqne] quo E 1 ; et Fith. |j l. 4. ceteris] terris E 1. || l. G. a b deest E 1. Pith.
cara] cnra regentli Mad. || 1.1. conperta] discooperta F 8 . legalij exstiterint et legali V 8. Jlad.
non] continuo non F 8 . Mad. sicnt e t de F 8 . Mad. || 1.8. conpellendi sunt solvere] persolvant JFad.
l. 9. et sacerdotes et] s a c . vel Mad. vel] et F 1 0 . h e c deest Mad, jj l. 10. inpcditos] inpetito E 1.
se] se faisse 3fad. || /. 1 1 . agere] a r e g e Mad. et, ut videtnr, etiam F l . 5. 8.
35 X I I , 3 , 2 5 . Codd. E\. Y\. 5 . (6). 8. (10). — l. 12. F L . — R E X des. V8. F L A V . deest VI.
L 1 3 . quicquamj qulcnmqne Mad. || /• 14. conibentia V \. 8. |j l. 15. sacerdotum] sacerdotis F 8 ;
sacerdotem F 1. conibentia F l . 8. || /. 16. ne] n e c E1; sic F l . secnlarinm] ecclesiarum Mad.
nostram] sanctam Mad. || l. 17. si nt] ita Pith.; sic ut E 1 ; tit sicut F l ; sicut u t V 8. adsolet]
fieri adsolet F l . 5. 8. sacerdotis Mad. \ l. 18. episcopo etiam — eontigerit] episcopi ad sedes suas
40 contingerint VI. 8. longe] in louginquo F l . 5. 8. |J L 19. relinquant n n a F l . 8. indice] d u c o
Pitfi. \\ I. 20. hec] ut hec F 8 . perficiant VI. 8.
X I I , 3, 26. Codd. E\. VI. 5 . (6). 8. (10). — /. 2 1 . F L . — R E X de*. V8. j| l. 22. episcopi
omnes F l . 8. damnis cum eorum] ita E 1. Pith.; d. institritis cum F 5 ; d. horum institutis cnm
VI. 8 ; d. horum cam Mad. presbiteres E1; presbiteris F 8 . [J l. 2 3 . e a qne ipsij in ea qne in
45 ipsis F 8. ad] vel ad F 8. || / . 2 4 . Prcsbiterij Presbyteri Pitlu Mad.; Presbiteros E \. V 1. 8.
diaconos VI. 8. sen] sive F 1. 5. 8. cetera rel. — indices nmversi] ceteri indices nniversales
V5. religiositas — txniversi] i n d i c i a r i a u n i v e r s a l i s p o t e s t a s VI. 8. universi pcr diversa]
xraiversa E 1; per tiniversa Pith.
 454 LEX VISIGOTHOBUM XII, 3, 26. 27.

XII, 3,26. Erv.] diversa loca vel temtoria constituti, prout unusquisque conventum Iudeorum ad se
pertinere cognoverit, secundum totius institutionis nostre decreta eos distringere et
coercere non differat. Ea vero, que ab ipsis nequiverint corrigi, ad agnitionem
principis atque pontificum emendanda reducant; sicque liet, ut constituta damna non
ferat, si suis quisque hec pontificibus innotescat. Episcopi quoque ipsi tunc constitutum 5
non percipient damnum, quando eis crimen taliuni non fuerit pcr subditos nuntiatum.

XII, 3, 27. Erv.] XXVII. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGIUS REX.

De r e s e r v a t a p r i n c i p i b u s m i s e r e n d i p o t e s t a t e 1 in h i s , q u i c o n v e r s i
ad fidem C h r i s t i v e r a c i t e r fuerint.
Hanc sane preceptionum multiplicem diligentiani, quam ordinatis lineis superius 10
in toto disseruit nostra serenitas, ubicumque superius offensorum culpas ita moderare
decrevimuSj ut exutos rebus sub eramna exilii religemus: liane nobis vcl successoribus
nostris miserendi licentiam reservamus, ut, si quandoque a laqueis diabolieis eripi
contigerit, et probabiliter in sanctam Trinitatem crediderint, hocque illis sacerdotes
vel iudices, in quorum territoriis degunt, testimonium dixerint, atque opera eorura 15
cum veridico eoram testimonio concordaverint, erit nobis nostrisque successoribus in
his et talibus et miserendi votum et efficiendi proposittim; id est, ut, postquam eorum
professio cum iurisiurandi adtestatione regie agnitioni claruerit, licitum habeat
principalis pietas et rebus eos iteram revestire et ab exiliorum ergastulis revocare.
Iam vero, si quis ex eis, postquam se professus fuerit christianum, ad eiToris proprii 20

XII, 3, 26. l. 1. constituta V 1. 8. prout iinusqnisque] ad uniuscuiusque T r 8; des. V 5.

conventus V 5. 3Iad. ad] qnem ad V 5. || l. 2. cognoverint V 1. institutionis] instructionis Pith.
decretum I r 8 . destriugere E 1; constringere Pith. et] ita E 1. Pith.; vel cett. \\ l. 3. coercere]
corrigere Pith. differat] ita E 1; differant cett. agnitionem] ita E 1. V 1. 5. 8. 10. Pith.; cogni-
tionem Mad. || /. 4. prineipis] n o s t r a m V 8. pontificis F l . 5. 8. reducant] redeant Pith. 25
fiet] fiat I r l . 8. constituta] instituta F l . 8. non] s i c VI. 5. 8. |j l. 5. ferat] ita E 1. Pith.;
perferant cett. si suis quisque hee pontificibus] si suis quisque pont. E 1. Pith.; si suis unusquis-
que haec pout. Jfad.; sibi quisque hec p a t i f i d e l i b u s VI; sibi suisqne hoc pati fidelibus V 8;
ut novis nostrisque fidelibus hoc pati V 5. constitutum — damnum] erunt immunes a damno Mad.
constitutum] ita E 1. V 10. Pith.; inatitutum V 1. 5. 8. |[ l. 6. percipient] percipiant VI. 5; per- 30
ciperint V 8. crimen talium] criminalium E 1; criminalia ut videtur e coniectnra Pith., et ita infra
fuerint — mintiata. per subditos] a subditis T r l. 8.
XII, 3, 27. Codd. E 1. F l . 5. 8. (10). — 1.1. FL. — REX des. V 1. 8. || /. 8. reser-
vata] ita E 1. Pitfi.; servata cett. miserandi E 1. || l. 10. Hac sane praeceptorum multiplici dili-
gentia Mad. sane prec.j sacrae praeceptionis Pith. in textu, in margine ut supra. diligentiam deest 35
V 5. lineis] t i t u l i s V 5. || l. 11. toto] toto orbe VI. 5. 8. disseruit] decrevit Mad. nostra
serenitas] nostre serenitatis subiecto VI. 5. 8. moderari Pith. Mad. [| l. 12. relegeraus V 1.
/. 13. quandoque] quiscum€|iie V 1. 8; quemcnmque Mad. a laqueis] alam quae his E 1. diaboli
eis] diabolis eis E 1; diabolicis Pith.; diabolicis eos 'V 10; diaboli ex eis cett. resipisci] respiei
E 1; eripi Pith. || l. 14. hocque illis] hoc q» ilHs E 1; hoc quod illis Pith.; hoc de illis F l . 8; 40
hoc quod de illis V 5. Mad. illis] erant add. V 8. |j /. 15. degunt] degant VI. 8. dixerint]
adnexerint Jlad. \\ l. 16. concordaverint] adprobaveriut concordare Mad. [| /. 17. et talibus] aetati-
bus E 1. Pith. || /. 18. professio cura] praeccssio cui E1; praecessio Pith. iurisiurandi] iuramento
Mad. adtestationem E 1; aut testatione Mad. agnitioni] ita Mad.; agnitionis E 1. Pith.; a c t i o n i
F l . 5; aetionis V 8. habeatj erit F 5. 8. lj l. 19. principali pietate F 5 ; principalis p o t e s t a s 45
Mad. eos] eorum V 5. 8. revestiri V 1; investiri V 8; investire Mad. ergastulo Mad. iterum
revoeari V 1; revocari V 8. i| /. 20. fuerit esse chr. 3Iad. erroris sui Mad. proprii redierit
vomitum] pristinum redierit vomlttim V1. 5 8.

1) Cf. supra VI, 1, 6.

 LEX VISIGOTHOEUM XII, 3, 27. 28. 455

Erv.\ redierit vomitum, et quodcumque in eos reppertum fuerit prevaricationis indicium, XII, 3,27.
ita in eos secimdum modum culpe, quera incurrerit, inrevocabilis dictabitur damnationis
sententia, ut ad veniam ulterius nullatenus redeat; sed sive capitalis, sive minoris
culpe dignus sit pena, sine ulla retractatione inremissibili lege suscipiat.

5 Em.\ XXVIII. FLAVIUS GLORIOSUS ERVIGItJS REX. XII, 3, 28.

-Ut e p i s c o p i o m n i b u s I u d e i s ad se p e r t i n e n t i b u s libelliim h u n c de suis
e d i t u m e r r o r i b u s t r a d a n t ; et ut p r o f e s s i o n e s eorum vel c o n d i t i o n e s
in s c r i n i i s e c c l e s i e c o n d a n t .
Solet interdum latebrose mentis perversitas ignorantie opponere angulum in eo7
io quod se simulat ignorare preceptum, ut eo quodammodo excusabilera se a pena
prommtiet, qtio se novelle sanctionis ordinem defendat penitus ignorasse. Et ideo ad
huius excusationis depellendam malitiam id episcopis omnibus vel sacerdotibus
tenendum forte precipimus, ut nnusquisque conventiim ad se pertinentem Indeorum
de his institutionibiiSj quas in eorum perfidiam nuper edidimus, instruat et libellum
15 huius operis tradat, qui et manifeste illis in conventum relegatur ecclesie, et quem
semper secum pro testimonio instractionis reportant. Iam vero, postquam illis publice
in ecclesia fuerit lectus liber iste vel traditus, si quis eorura postea aut se defiiisse,
cum legeretur, contendat aut ignorasse se que inibi precepta sunt adstruat? in nulla
se ulterius poterit excusatione defendere; sed in quocumque ftierit postea quisquis
20 ille prevaricator inventus, in nullo erit harum legum sententiam evasimis. Isam et
illud necessario huic Iegi adicimits, ut omnium professionum atque conditionum
seripturas, quas quisquis ille Indeus sacerdoti suo araodo obtulerit, sollicita diligentia
unusquisque sacerdos eas ipsas professionum vel condicionum scripturas in arclrivis

XII, 3, 27. 1.1. in eos rep.] in eo rep. Jfad. indicium] indicium Pith. || l. 2. in eos sec.]
25 in eis sec. V 1. 8. quem] qtiam V 1. Pith. incurrerint V 1. |j /. 3. nlteriusj ita E 1. V 8. Pith.;
ultionis cett. redeant V 1. 8. [| l. 4. dignus sit] digni sint V 1; dignos sint V 8. pene V 1. 8.
inremissibili] ita E 1. Plth.; inremissibilitcr V 10; irremissibilem eett. loge] ita E 1. V 8. PWi.;
legem cett. suscipiant V 1.8.
XII, 3, 28. Cocld. E 1. VI (finit roce recondat, • p. 456 /. 1). V b (finit voce poterit, iiifra
30 l. 19;. VS (finit voce recondat sicitt VI). FlO. (20). — l. 5. FL. — EEX des. V 8. || l. 6. orannes
V 1. 8. pertinentibusj venientibus V 10. |j l. 8. condant] ita E 1. V 10. Pith.; recondant cett.
l. 9. Soletj Si V 1. 5. perversitas] perfidia V 10. scit opponere V 5. angulum] clancnlnm V 8.
l. 10. se simulat ignorare] se simulat ignorantie VI. eo quodammodo] h o c q n o d n o s o s t e n -
d i m u s V 5. 8. se deest E 1. || l. 11. se novelle] se nove V 1; nostre nove V h. 8. defendat]
35 itaEX. Pith.; defendit cett. | l. 12. depellendam] ita E 1. V 5. 8. 10. Pith.; cvellendam VI. Mad.
id] ita E\. Pith.; ab V5. Mad.; deest VI. 8. [j /. 13. forte] ita E 1. Pit/u; deest cett. |j /. 14. his]
ita E 1. Pith.; deest cett. institutionibus] i n s e v i t i o n i b us E 1; in se visionibus Pith. qnas]
que E l. V S. Pith. instmant VI. 8. libelfamj libellutn eis Mad.; l i b e r t n t i s VI. 8; liber-
tates V 8. || l. 15. hnius] Imnc Plth. operis tradnt] operis tradant V 8; apcriat E 1. qui] quae
40 E 1. V 8. conventn Pith. Mad. et qnem] ita E 1. Pith.; et qne V 1; atqne cett. jj /. 16. repor-
tent] ita V 10. Pith. Jfad.; reportant E 1; refervent V 5; reserventiir F 8 ; deposcerit VI. illis
deest VI. 5. 8. jj l. 17. traditus] retentus V 1; retextns V 8; retexerit V 5. defnisse] debnisse
j£ 1. • H l. 18. aut] ac VI. 8. sej ita E 1. H«A.; cfecsf cett. inibi] ibi F l . 8. adstruat] ita
V8. 10. Pi/A.; astruat F l ; ad.stmit A' 1; a s s e r a t J/iwZ. in] i'ta El. Plth.; deest cett. |j /. 19. se
45 ulterinsj saeculis is E1; se tmqtiam is Pifft. 0 l. 20. in nullo] non V 1. 8. harum legiim] legiim
istarum JV</i. Ji h 21. illum F 1. 8. necessaria E 1; necessarinm Pith. adicimns] e d i d i m n s
o r a c n l n m (oraculo V 8) VI. 8. i! ?. 22. qnisqnis] ita E 1. Pith.; qnisquo cc«. sno amodo]
suo iam modo F 2 0 ; suo T r l ; suam F 8. sollieita diligentia] sollicite 3fad. \\ l. 23. eas —
scriptnras des. Jfad. vel condicionnm des. E 1. PM. archivis] «ta F 10 {«ec. Mad.). Pith.; arcidis
50 E 1; arclu.s F 1 ; arcliibus V S; aetis Mad.
 456 LEX VISIGOTHORUM XII, 3, 28.

XII, 8,28. Ei*v.] sue ecclesie recondat, qualiter pro eorundem periidorum testimonio studiosius
conservate persistant.

LECTE SUXT LEGES SUPRASCRIPTE * OMNIBUS IUDEIS IN ECCLESIA SAXCTE

MARIE TOLETO SUB DIE VI. KAL. FEB. AXXO FELICITER PRIMO REGNI
GLORIOSI DOMIXI XOSTRI ERVIGU REGIS -\ 5

XII, 3, 28. l. 1. recondat] condat Jlad. eorundem] eorum idem E 1; eorum Pith. [| l. 2. con-
servare persistat Mad.
l. 3. LECTE etc,] Hunc clausulam habent codcl. E 1. V 10. 17. Fith. Aliam clamulam Jinalem
tailiciunt VI. 8: Has vero leges, quas pietatis — copiosa perveniat. Amen; quae sumpta eat, xmiich tantum-
modo litteris mulatis, ex lege Sisehuti XII, 2., 14, mpra p. 422, l. 19: Hanc vero legem pietatis etc. 10
/. 4. EEGNI deest V10. GLOKIOSISSIMI V17. JPith. || l. 5. EEGIS] Snt add. V10.

1) Scilicet leges Ervigii m Judaeos pronudgatae, quae hoc titulo 3. libri XII. con-
tinentur. 2) D. 27. Ianuarii a. p. Chr. 6 8 1 .