I ნაწილი

ბიოლოგია
ნატა ბიჭიკაშვილი

მასწავლებლის წიგნი
 zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs Seqmnas xelsayreli pirobebi erovnuli
da zogadsakacobrio Rirebulebebis matarebeli, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis.
amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, aZlevs
saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs liberalur da demokra-
tiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT ojaxis, sazogadoebisa da
saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.
saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma unda
SeZlos:
a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis gaazreba:
saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, rom sworad gansazRvros sakuTari qveynis
saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi, da misces mas sasikeTo
gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;
b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:
mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos ada-
mianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;
g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis mopoveba,
damuSaveba da analizi:
dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsis informacia,
misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda SeeZlos ara
mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis mi-
xedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebis
efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri moRvaweo-
bis pirobebis gasaumjobeseblad;
d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:
saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi da-
moukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi;
e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze:
saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic miscems
mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri, inteleq-
tualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;
v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi da
maTi maqsimaluri realizeba rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac;
saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis ganmav-
lobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari SesaZleb-
lobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebriv
cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba; mozardi mzad unda iyos arCevani gaakeTos momavali
ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisaTvis;
z) komunikacia individebTan da jgufebTan:
saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros zogadi
sakomunikacio unar-Cvevebi (wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufuri muSao-
bis Cvevebi, maT Soris imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;
T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:
dRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis fun-
qcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da
urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa da
pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis Se-
sanarCuneblad. mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli
codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.
 nata biWikaSvili

biologia 10

maswavleblis wigni
I nawili

grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebisa da

mecnierebis saministros mier 2022 wels.

gamomcemloba „diogene“
nata biWikaSvili
biologia 10
maswavleblis wigni, I nawili

redaqtorebi solomon nozaZe, lali baqraZe

© gamomcemloba `diogene~, 2022, I gamocema

yvela ufleba daculia

ISBN 978-9941-11-732-9

gamomcemloba `diogene~, Tbilisi, afaqiZis q. 9, telefoni 221 33 21

elfosta adm@diogene.ge
www.diogene.ge
 sarCevi

შესავალი.................................................................................................................................................................. 5
სწავლა-სწავლების მეთოდები და სტრატეგიები .............................................................................. 5
შეფასება.............................................................................................................................................................. 6
სახელმძღვანელოს სტრუქტურა................................................................................................................ 7
მასწავლებლის წიგნის სტრუქტურა.......................................................................................................... 8
საშუალო საფეხურის სტანდარტი ბიოლოგიაში................................................................................. 8
სასწავლო თემები............................................................................................................................................ 10
სწავლა – სწავლების პრინციპები ............................................................................................................ 12

მატრიცა..................................................................................................................................................................... 19
მატრიცა 1. უჯრედის ქიმიური შედგენილობა ...................................................................................... 20
კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები.......................................................................... 38
1. პრეზენტაციის შექმნა უჯრედში შემავალი არაორგანული
ნივთიერებების მნიშვნელობის შესახებ............................................................................................ 38
2. პრეზენტაციის შექმნა უჯრედში შემავალი ორგანული
ნივთიერებების შესახებ............................................................................................................................ 40
3. პოსტერის შექმნა ორგანიზმში დიდი რაოდენობით ნიტრატებისა და
ტყვიის მარილებით გამოწვეული დარღვევების შესახებ........................................................... 42
მატრიცა 2. უჯრედის სტრუქტურები.......................................................................................................... 43
კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები.......................................................................... 59
1. პლაკატის შექმნა უჯრედთა მრავალფეროვნების შესახებ.................................................... 59
2. პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის შექმნა უჯრედის სტრუქტურების
აგებულებისა და ფუნქციების შესახებ................................................................................................ 60
3. ბუკლეტის შექმნა უჯრედებზე ალკოჰოლისა და ნიკოტინის
მავნე ზემოქმედების შესახებ.................................................................................................................. 62
მატრიცა 3. უჯრედის მეტაბოლიზმი........................................................................................................... 64
კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები.......................................................................... 70
1. ვიდეორგოლის შექმნა უჯრედში მიმდინარე ენერგეტიკულ ცვლაზე................................ 70
2. ვიდეორგოლის შექმნა უჯრედში მიმდინარე პლასტიკურ ცვლაზე.................................. 71

შეფასება საბუნებისმეტყველო საგნებში ................................................................................................... 72

პასუხები სახელმძღვანელოში მოცემულ დავალებებზე...................................................................... 75

გამოყენებული ლიტერატურა........................................................................................................................... 114

 შესავალი
სახელმძღვანელოს შედგენისას ვიხელმძღვანელეთ ეროვნული სასწავლო გეგმის ბიო­
ლოგიის საშუალო საფეხურის სტანდარტით.
მასწავლებლის წიგნის ძირითადი მიზანია, მოსწავლემ, სწავლა/სწავლების სხვადასხვა
სტრატეგიის გამოყენებით, შეძლოს საფუძვლიანი, გააზრებული ცოდნის მიღება. შეიძინოს ისეთი
უნარ-ჩვევები, რომლებიც მომავალში პროფესიულ სფეროსა და ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრე­
ბაში დაეხმარება: იყოს მაძიებელი, წიგნიერი, მოაზროვნე, მკვლევარი, შეძლოს გადაწყვეტი­
ლებების დამოუკიდებლად მიღება; იზრუნოს საკუთარ და სხვების ჯანმრთელობაზე, ბუნებაზე.
როგორც მოგეხსენებათ, საქართველოში განათლების რეფორმა მიმდინარეობს. ინერგება
მესამე თაობის ეროვნული გეგმა, რაც კონსტრუქტივისტულ პრინციპებზე დამყარებული სის­
ტემების ჩამოყალიბებას გულისხმობს.
„საშუალო საფეხურის პოლიტიკის ხედვის დოკუმენტში“ მკაფიოდ არის გაწერილი სწავლა-
სწავლების მიზნები და სტრატეგიები:

სწავლა-სწავლების მეთოდები და სტრატეგიები

საქართველოში განათლების რეფორმის მთავარ მიზნად კონსტრუქტივისტულ საგანმანათ­

ლებლო პრინციპებზე ორიენტირებული სისტემის ჩამოყალიბებაა გამოცხადებული. ეროვნულ
სასწავლო გეგმაში შემოთავაზებულია ხუთი საგანმანათლებლო პრინციპი, რომელთაც დაწ­
ყებით, საბაზო და საშუალო საფეხურებზე სწავლა-სწავლება უნდა ეფუძნებოდეს (აქტიური
სწავლა, წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით, ახალი ცოდნის კონსტრუირება, ცოდნათა ორგანიზება
და ურთიერთდაკავშირება, სწავლის სწავლა და ცოდნის სამი კატეგორია).
ამ პრინციპების პრაქტიკაში რეალიზება მასწავლებლებისგან მთელ რიგ ინოვაციებს
მოითხოვს, თუმცა ამ პროცესის გასაადვილებლად ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის
პროცესში გამოიყენება კომპლექსური დავალებები.
კომპლექსური დავალება არის შემოქმედებითი პროდუქტი, რომელსაც ქმნის მოსწავლე და
რო­მლის საშუალებითაც საკუთარ ცოდნას ადასტურებს საგნობრივ საკითხებთან მიმართებით. კომ­
პლექსური დავალება, ერთი მხრივ, არის შუალედური სასწავლო მიზანი, მეორე მხრივ კი – ინსტრუ­
მენტი, რომლის საშუალებითაც ხდება ხუთი საგანმანათლებლო პრინციპის პრაქტიკაში დანერგვა.
კომპლექსურ დავალებებზე დაფუძნებით, მარტივად უნდა მოხდეს საშუალო საფეხურის­
თვის ისეთი მიდგომების პრაქტიკული რეალიზება, როგორებიცაა:
• დიფერენცირება – კომპლექსური დავალება მასწავლებელს საშუალებას აძლევს,
ინდი­ვიდუალურად მიუდგეს მოსწავლეს. მთელი კლასი შესაძლოა ერთსა და იმავე
საგნობრივ საკითხზე მუშაობდეს, მაგრამ ასრულებდეს სხვადასხვა კომპლექსურ დავა­
ლებას, ინდივიდუალური საჭიროებების მიხედვით.
• ინტეგრირება – კომპლექსური დავალება სხვადასხვა საგნის ინტეგრირებული სწავ­
ლების შესაძლებლობასაც იძლევა. კერძოდ, შესაძლებელია, კომპლექსური დავალე­
ბისთვის შერჩეულ იქნას სხვადასხვა საგნის სამიზნე ცნებები. ეს, უპირველეს ყოვლისა,

5
 მომიჯ­ნავე საგნებს ეხება (მაგალითად, STEM საგნებს), თუმცა, სხვადასხვა საგნობრივი
ჯგუფის დისციპლინებთან მიმართებითაც შეიძლება იქნას გამოყენებული.
• ტექნოლოგიების მიზნობრივი გამოყენება – კომპლექსური დავალებები და მათთან
დაკავშირებული საკლასო ოთახის მენეჯმენტი მასწავლებლებს უბიძგებს ტექნოლოგიე­
ბის აქტიური გამოყენებისკენაც. მათი მეშვეობით იკვეთება საჭიროებები, რომლებიც
მასწავლებელს უტყუარად აჩვენებს ციფრული პლატფორმებისა და რესურსების დიდ
მნიშვნელობას

შეფასება

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით შეფასება, ისევე, როგორც სწავლა-
სწავლება, ეფუძნება კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებს. გამომდინარე აქედან,
ამ შემთხვევაშიც მთავარი აქცენტი ე. წ. კომპლექსურ დავალებებზე კეთდება. კომპლექსურ
დავალებებს ეფუძნება როგორც განმსაზღვრელი, ისე განმავითარებელი შეფასება. გამომდინარე
იქედან, რომ დანერგვის სტრატეგიად არჩეულია ცნებებზე დაფუძნებული მიდგომა, განმსაზ­
ღვრე­ლი და განმავითარებელი შეფასებისთვის გამოიყენება SOLO ტაქსონომიის პრინციპების
საფუძველზე შექმნილი შეფასების რუბრიკა, რომელიც ამოწმებს მოსწავლის მხრიდან სამიზნე
ცნებების გააზრების ხარისხს.

სოლო ტაქსონომიის დონე შეფასების კრიტერიუმი

მოსწავლემ:
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას ამ ცოდნის განზოგადებისა
და მისი დეკონტექსტუალიზების საშუალებას აძლევს. უკავშირებს
განსახილველ საკითხს საკუთარ პირად გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის არსი; ხედავს
ურთიერთმიმართებებს საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე, ერთმანეთთან დაუკავშირე­
ბელი, უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან
დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქტურირებული
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
პრე-სტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ აქვს რელევანტური
ინფორმაცია.

6
 განმავითარებელი შეფასება
ცხრილის თითოეული საფეხური მოსწავლის მხრიდან ცნების გააზრების ხარისხს
აღნიშნავს, რომლის საფუძველზეც ფორმირდება განმავითარებელი შეფასების კომენტარი.
იგივე ტაქსონომია გამოიყენება ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების მიღწევის დონის
განსასაზღვრადაც.

განმსაზღვრელი შეფასება
საშუალო საფეხურზე გამოყენებული იქნება ორი ტიპის განმსაზღვრელი შეფასება: ერ­თი
– ქულით (გაძლიერებული არჩევითი კურსები) და მეორე – ჩათვლით (სავალდებულო ინტეგ­
რირებული კურსები, სავალდებულო პროექტები, მოკლევადიანი კურსები). ჩათვლის მისაღებად
საჭიროა მოსწავლემ სულ ცოტა ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების ტაქსონომიის
(იხ. SOLO ტაქსონომიის ცხრილი ზემოთ) მეოთხე დონის ფლობა დაადასტუროს თითოეულ
სამიზნე ცნებასთან მიმართებით. მაგ. თუკი მოსწავლე არჩევითი კურსის ფარ­გლებში სამ
თემას სწავლობს, სამივეს შემთხვევაში ორიენტირება ხდება ერთსა და იმავე სამიზნე ცნებაზე.
საკმარისია, თუკი მოსწავლე თუნდაც ერთი თემის ფარგლებში კომპლექსური დავალებით
დაადასტურებს ცნების ფლობას მიმართებით დონეზე.

სახელმძღვანელოს სტრუქტურა

სახელმძღვანელოში პარაგრაფები ისეა აგებული, რომ მასწავლებელს გაკვეთილის ყველა

ეტაპზე ეძლევა მოსწავლეთა ორგანიზების საშუალება:

1. ცოდნის აქტუალიზაცია და/ან საშინაო დავალების შემოწმება;

2. მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდა;

3. სასწავლო-შემოქმედებითი საქმიანობა;

4. ახალი მასალის კონსტრუირება;

5. მოსწავლეთა შეფასება;

6. გაკვეთილის რეფლექსია.

სახელმძღვანეელოში მოცემული ტექსტები მოსწავლისთვის ადვილად აღსაქმელი ენით

არის დაწერილი, მოცემული ბევრი ილუსტრაცია, რომლებიც მოსწავლეს ამა თუ იმ ფაქტის
ან მოვლენის უკეთ გააზრებაში დაეხმარება. პარაგრაფის დასაწყისში მოსწავლეს შეუძლია,
გაიაზროს, რას გაეცნობა და რას შეძლებს პარაგრაფის დამუშავების შემდეგ.
ძირითადი ტერმინები გამუქებულია, რუბრიკა „გაიხსენე“ ემსახურება მოსწავლეების მიერ
ადრე ნასწავლი ცოდნის გახსენებას არა მხოლოდ ბიოლოგიაში, არამედ, ქიმიასა და ფიზიკაში.
ყოველი პარაგრაფის ბოლოს სხვადასხვა სირთულის დავალებებია მოცემული.
„უპასუხეთ კითხვებს“ შეიცავს მარტივ დავალებებს, რომლებიც ძირითადად ფაქტობრივ
ცოდნას ამოწმებს.

7
 შემდეგი დავალებები მოსწავლისგან შედარების, ანალიზისა და სინთეზის უნარებს
მოითხოვს. ასეთია სიტუაციური ამოცანები, ვენის დიაგრამები, ექსპერიმენტები.
სახელმძღვანელოში ბევრი ექსპერიმენტია შემოთავაზებული, რაც მოსწავლის მოტივაციის
ამაღლებას, დაგეგმვის, ანალიზის, დასკვნების გამოტანის უნარ-ჩვევების განვითარებას
ემსახურება.
ექსპერიმენტები არ მოითხოვს განსაკუთრებულ რეაქტივებს, პირობებს და ჭურჭელს.
ბევრი მათგანის ჩატარება მოსწავლეს სახლის პირობებშიც შეუძლია.
იმ შემთხვევაში, თუ ექსპერიმენტის ჩატარებას მჟავები, ტუტეები ან სხვა ისეთი რეაქტივები
სჭირდება, რომლებთან მუშაობა განსაკუთრებულ სიფრთხილეს მოითხოვს, მოსწავლეები
ამ ექსპერიმენტს უსაფრთხოების წესების დაცვით სასკოლო სივრცეში, მასწავლებლის
ზედამხედველობის ქვეშ ატარებენ.
დავალებები და ექსპერიმენტები განკუთვნილია როგორც ინდივიდუალური, ასევე წყვი­
ლებში და ჯგუფური სამუშაოსთვის.

მასწავლებლის წიგნის სტრუქტურა

მასწავლებლის სახელმძღვანელოში მოცემულია საშუალო საფეხურის სტანდარტი ბიო­
ლოგიაში, სასწავლო კურიკულუმის აგების პრინციპები, კომპლექსური დავალებები, მოს­
წავლეთა შეფასების სქემები, პარაგრაფებში მოცემული ყველა დავალების პასუხები.
შემოთავაზებული კურიკულუმი მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათისაა. მასწავლებელს
შეუძლია, კლასის საჭიროებიდან და რესურსებიდან გამომდინარე, შეცვალოს თემებისთვის
დათმობილი სავარაუდო საათების რაოდენობა და აქტივობები.

საშუალო საფეხურის სტანდარტი ბიოლოგიაში

3. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები საშუალო საფეხურზე

ა) ბიოლოგია
შესავალი
კურსი განკუთვნილია საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისთვის. მის ფარგლებში ფარ­
თოვდება და ღრმავდება საბაზო საფეხურზე ბიოლოგიაში შეძენილი ცოდნა.
სტანდარტში, შედეგებისა და სამიზნე ცნებების სახით, განსაზღვრულია გრძელვადიანი
მიზნები.
შინაარსი აღიწერება თემების (ქვეთემების), საკითხებისა და ქვეცნებების სახით. ეროვნუ­
ლი სასწავლო გეგმა განსაზღვრავს სავალდებულო თემებს. თემების შესაბამის საკითხებს კი
სკო­ლები თავად ირჩევენ.
თითოეულ თემას ახლავს შედეგების მიღწევის ინდიკატორები. ისინი განსაზღვრავს, თუ
რა უნდა შეფასდეს სწავლა-სწავლების პროცესში. ინდიკატორები დაჯგუფებულია სამიზნე
ცნებების მიხედვით.

8
 საფეხურის შედეგები
საშუალო საფეხურზე სტანდარტში გაწერილ თითოეულ შედეგს წინ უძღვის ინდექსი,
რომელიც მიუთითებს საგანს, სწავლების ეტაპსა და სტანდარტის შედეგის ნომერს; მაგ., ბიოლ.
საშ. 1.:
„ბიოლ.“ – მიუთითებს საგანს „ბიოლოგია’’;
„საშ.“ – მიუთითებს საშუალო საფეხურს
„1“ – მიუთითებს სტანდარტის შედეგის ნომერს.

ბიოლოგიის სტანდარტის შედეგები საშუალო საფეხურზე

შედეგების მოსწავლემ უნდა შეძლოს: სამიზნე ცნებები
ინდექსები
ბიოლ. საშ. 1. მეცნიერების მიღწევებისა და კვლევითი უნარ-
სტრუქტურა, ფუნქცია
ჩვევების გამოყენებით ცოცხალი სისტემის
(ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5)
სტრუქტურისა და ფუნქციის აღწერა შედარებითი
დახასიათებისათვის.
ბიოლ. საშ. მეცნიერების მიღწევებისა და კვლევითი უნარ- სასიცოცხლო თვისება
2. ჩვევების გამოყენებით სიცოცხლის ორგანიზაციის (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5)
სხვადასხვა დონის ცოცხალი სისტემის თვისებების
აღწერა შედარებითი დახასიათებისათვის.
ბიომრავალფეროვნება
ბიოლ. საშ. მეცნიერების მიღწევებისა და კვლევითი უნარ- (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5)
3. ჩვევების გამოყენებით ცოცხალ სისტემებში
ენერგის გარდაქმნისა და ნივთიერებების
მიმოცვლის აღწერა მათ შორის მიზეზ- ჯანმრთელობა და
შედეგობრივი კავშირების დასადგენად. დაავადება (ბიოლ. საშ.
ბიოლ. საშ. მეცნიერების მიღწევებისა და კვლევითი უნარ- 1. 2,3,5)
4. ჩვევების გამოყენებით ბიომრავალფეროვნების
წარმოქმნის კანონზომიერებების ახსნა, გარემოს
დაცვის კუთხით მისი შენარჩუნების მნიშვნელობის
გასაანალიზებლად.
ბიოლ. საშ. მეცნიერების მიღწევებისა და კვლევითი უნარ-
5. ჩვევების გამოყენებით ადამიანის ჯანმრთელობაზე
გარემო ფაქტორების ზემოქმედების შესწავლა
ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობის
გასააზრებლად.

9
 სასწავლო თემები

X კლასი
უჯრედის ბიოლოგია
უჯრედის გამრავლება

თემა: უჯრედის ბიოლოგია

თემის ფარგლებში განიხილება:
უჯრედის ძირითადი ორგანელები (პლაზმური მემბრანა, ბირთვი, რიბოსომა, ენდოპლაზმური
ბადე, გოლჯის კომპლექსი, ლიზოსომა, მიტოქონდრია, ქლოროპლასტი); უჯრედის ქი­
მიური ნივთიერებები (წყალი და მინერალური მარილები, ბიოპოლიმერები); უჯრედული
მეტაბოლიზმი (უჯრედული სუნთქვა, ფოტოსინთეზი, მატრიცული სინთეზის რეაქციები).

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

სტრუქტურა და ფუნქცია
• უჯრედის ძირითადი კომპონენტების სტრუქტურისა და ფუნქციის შესაბამისობაზე მსჯე­
ლობა;
• უჯრედის შემადგენლობაში შემავალი ქიმიური ნივთიერებების მნიშვნელობის დასა­
ბუთება და მათ შორის მსგავსება-განსხვავებაზე მსჯელობა;
• უჯრედის ბიოლოგიასთან დაკავშირებული ცნობილი ექსპერიმენტების მაგალითების
განხილვა/გაანალიზება.

ბიომრავალფეროვნება
• უჯრედების/ქსოვილების (მცენარეული, ცხოველური) მრავალფეროვნებაზე მსჯელობა.

სასიცოცხლო თვისებები
• უჯრედის სასიცოცხლო თვისებების (მაგ., ენდოციტოზი, ეკზოციტოზი, უჯრედული
სუნთქვა, ფოტოსინთეზი, გამრავლება) აღწერა და პლაზმური მემბრანის თვისებებთან
დაკავშირებულ კვლევებზე მსჯელობა.

ჯანმრთელობა და დაავადება
• უჯრედის მეტაბოლიზმზე მავნე ნივთიერებების (ნიკოტინი, ალკოჰოლი და სხვ. )
მოქმედებაზე მსჯელობა.

10
თემა: უჯრედის გამრავლება

თემის ფარგლებში განიხილება:

უჯრედული ციკლი (ინტერფაზა, მიტოზი) მეიოზი; უჯრედების დიფერენცირება, ღეროვანი
უჯრედები და მათი პრაქტიკული გამოყენება; მემკვიდრული ინფორმაციის ორგანიზება
პროკარიოტებსა და ეუკარიოტებში; მემკვიდრული ინფორმაციის გადაცემის გზები პრო­
კარიოტებში (ტრანსდუქცია, ტრანსფორმაცია, კონიუგაცია); მემკვიდრული ინფორმაციის
რეალიზება უჯრედებში.

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

სტრუქტურა და ფუნქცია
• უჯრედულ გამრავლებასთან დაკავშირებული სტრუქტურების დაკავშირება მათ ფუნ­
ქციებთან;
• მემკვიდრული ინფორმაციიის ორგანიზების დახასიათება პროკარიოტებსა და ეუკა­
რიოტებში;
• პროკარიოტებსა და ეუკარიოტებში მემკვიდრული ინფორმაციის გადაცემის გზების
(ტრანსდუქცია, ტრანსფორმაცია, კონიუგაცია) აღწერა.

ბიომრავალფეროვნება
• უჯრედებში მემკვიდრული ინფორმაციის რეალიზების (ტრანსკრიპცია, ტრანს­ლიაცია)
აღწერა და დაკავშირება ბიომრავალფეროვნებასთან.

სასიცოცხლო თვისებები
• უჯრედის გამრავლების მნიშვნელობის დასაბუთება და სხვა სასიცოცხლო თვისებებთან
დაკავშირება;
• უჯრედის გამრავლებისას (მიტოზი, მეიოზი) შვილეულ უჯრედებში ქრომოსომების განა­
წილების კანონზომიერებების ახსნა.

ჯანმრთელობა და დაავადება
• ღეროვანი უჯრედებით სხვადასხვა დაავადებების განკურნების მნიშვნელობაზე მსჯე­
ლობა.

11
 სწავლა-სწავლების პრინციპები

ეროვნული სასწავლო გეგმის შესავალ ნაწილში მკაფიოდ განისაზღვრა პიროვნების

განვითარებაზე ორიენტირებული კონსტრუქტივისტული საგანმანათლებლო კონცეფცია,
სწავლა-სწავლების 5 პრინციპი. ეს სწორედ ის პრინციპებია, რომელთა სასწავლო პროცესში
განხორციელების გარეშეც წარმოუდგენელია „მოსწავლე სუბიექტის“ საგანმანათლებლო
პარადიგმის საკლასო ოთახში დანერგვა.

1. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტი­ურე­

ბას. მიღებული ინფორმაცია ცოდნად გარდაიქმნება მოსწავლის მიერ მისი აქტიური და­
მუ­შა­ვების შედეგად. მოსწავლე მიწოდებული ინფორმაციიდან გამოარჩევს ცოდნის შენე­
ბის­თვის (კონსტრუირებისთვის) მნიშვნელოვან ელემენტებს და ცოდნად გარდაქმნის
შერ­­ჩეულ ინფორმაციას სხვადასხვა სააზროვნო ოპერაციის განხორციელების საფუძ­
ველზე.

2. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნის ეტაპობრივად კონსტრუირებას წინარე

ცოდნაზე დაფუძნებით. ინფორმაციის დამუშავება და ცოდნად გარდაქმნა წინარე ცოდ­
ნის საშუალებით ხორციელდება. წინარე ცოდნა განაპირობებს იმას, თუ მიწოდე­ბული
ინფორმაციიდან რა კომპონენტებს მიაქცევს ყურადღებას მოსწავლე და რის სწავლას
შეძლებს იგი.

3. სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებასა და

ორგანიზებას. მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება და ორგანიზება ზრდის
გააზრების, დამახსოვრებისა და ცოდნის ფუნქციური გამოყენების შესაძლებლობებს.

4. სწავლა-სწავლება უნდა უზრუნველყოფდეს სწავლის სტრატეგიების დაუფლებას (სწავ­

ლის სწავლა). სწავლის პროცესში მართებული ხერხებისა და მიდგომების გამოყენება
წარმატებული სწავლის განმსაზღვრელ ფაქტორს წარმოადგენს. კონკრეტული მიზნის
მისაღწევად განსახორციელებელ ქმედებათა გააზრებულად, გაცნობიერებულად დაგეგ­
მვა და კოორდინირება ზრდის მოსწავლის ქმედებაუნარიანობას, ეხმარება მას მიზნის
ეფექ­ტიანად მიღწევასა და სიძნელეთა გადალახვაში. აქედან გამომდინარე, მასწავ­
ლებელი ვალდებულია, დააფიქროს მოსწავლე იმ ხერხებსა თუ მიდგომებზე, რომლებსაც
იგი გამოიყენებს მიზნის მისაღწევად და დაეხმარება მათ შორის საუკეთესოს აღმოჩენაში.

5. სწავლა-სწავლება უნდა მოიცავდეს ცოდნის სამივე კატეგორიას:

 დეკლარაციულს, რომელიც სტატიკური ხასიათისაა და გულისხმობს თეორიების,
ფაქტების, წესების ცოდნას და პასუხობს კითხვას: რა ვიცი?
 პროცედურულს, რომელიც დინამიკური ხასიათისაა, იძლევა ცოდნის რეალიზების
საშუალებას და პასუხობს კითხვას: როგორ გავაკეთო/როგორ შევასრულო?
 პირობისეულს, რომელიც გულისხმობს არსებითი ნიშან-თვისებების ამოცნობას. იგი
უზრუნველყოფს სხვადასხვა კონტექსტში ცოდნის ადეკვატურად გამოყენებას და
პასუხობს კითხვას: როდის და/ან რატომ გამოვიყენო ეს ცოდნა? (2)

12
 წლიური პროგრამისა და სასწავლო თემის აგების პრინციპები
სტანდარტზე დაყრდნობით იგეგმება წლიური პროგრამები, რომლებიც გვიჩვენებს სტან­
დარტის მოთხოვნათა რეალიზების გზებს. წლიური პროგრამა სარეკომენდაციო ხასიათისაა.
სკოლას შეუძლია გამოიყენოს რეკომენდებული წლიური პროგრამა ან თავად დასახოს
სტანდარტის მიღწევის გზები. წლიური პროგრამები უნდა დაიგეგმოს სასწავლო თემების
საშუალებით.
სასწავლო თემა იგეგმება შემდეგი კომპონენტების გამოყენებით: სასწავლო თემა
სასწავლო თემა წარმოადგენს ფუნქციურ კონტექსტს, რომელიც სტანდარტის შედეგების, ცნე­
ბებისა თუ კონკრეტული საკითხების ინტეგრირებულად და ურთიერთდაკავშირებულად სწავ­­ლე­
ბის საშუალებას იძლევა. თითოეული თემის ფარგლებში, შეძლებისდაგვარად, უნდა დამუშავ­დეს
სტანდარტის ყველა შედეგი. საგნობრივი საკითხები წლიური თემების ფარგლებში გამოი­ყო­ფა
საგნობრივი საკითხები. საგნობრივი საკითხების სწავლება თვითმიზანს არ წარმოადგენს.
საგნობრივი საკითხების მეშვეობით მოსწავლე გაიაზრებს ცნების შინაარსს, ამუშავებს საკვან­
ძო შეკითხვებს, ასრულებს კომპლექსურ დავალებებს.
თემის ფარგლებში დასამუშავებელი ცნებები
ცნებები განსაზღვრავს იმ არსებით ცოდნას, რომელსაც მოსწავლე საგნის ფარგლებში
უნდა დაეუფლოს.
თემატური საკვანძო შეკითხვები
თემატური საკვანძო შეკითხვები გამომდინარეობს საფეხურებრივი კითხვებიდან და
დაისმის თემის კონკრეტულ კონტექსტში. მათი ფუნქციაა:
• მოსწავლის წინარე ცოდნის გააქტიურება, ცნობისმოყვარეობის გაღვივება, პროვოცირება
ახალი ცოდნის შესაძენად;
• სასწავლო თემის შედეგზე ორიენტირებულად სწავლა-სწავლების უზრუნველყოფა;
• თემის სწავლა-სწავლების პროცესში შუალედური ბიჯების/ეტაპების განსაზღვრა.
საკვანძო შეკითხვა წარმოადგენს მაორგანიზებელ ელემენტს, რომელიც სასწავლო
თემის ფარგლებში ასრულებს გაკვეთილ(ებ)ის მიზნის როლს.
აქტივობები
მიმდინარე დავალებების ტიპების/ნიმუშების ჩამონათვალი, რომლებიც შეიძლება იყოს
გამოყენებული გაგება-გააზრების პროცესების ხელშესაწყობად, ასევე ცოდნის ათვისების,
განმტკიცებისა თუ შეჯამების მიზნით.
კომპლექსურ/პროექტულ დავალებათა იდეების ჩამონათვალი
კომპლექსურ/პროექტული დავალებები წარმოადგენს იმგვარ აქტივობებს, რომელთა შეს­
რულება მოითხოვს სხვადასხვა ცოდნათა ინტეგრირებულად გამოყენებას ფუნქციურ კონტექ­
სტებში.
შეფასების ინდიკატორები
სტანდარტის შედეგებიდან გამომდინარეობს და აჩვენებს, რა უნდა შეძლოს მოსწავლემ
კონკრეტული თემის ფარგლებში. სხვა სიტყვებით, ინდიკატორები წარმოადგენს კონკრეტულ
თემაში რეალიზებულ შედეგებს. ინდიკატორებში დაკონკრეტებულია ცოდნის ის სავალდებუ­ლო
მინიმუმი, რომელსაც მოსწავლე თემის ფარგლებში უნდა დაეუფლოს. შეფასების ინდიკატო­
რებზე დაყრდნობით ყალიბდება კრიტერიუმები შეფასების რუბრიკებისთვის.

13
 მკვიდრი წარმოდგენები
მკვიდრი წარმოდგენები განისაზღვრება სტანდარტის შედეგებზე დაყრდნობით. ეს არის
ზოგადი წარმოდგენები, რომლებიც თემის შესწავლისას უნდა ჩამოყალიბდეს მოსწავლის
ხანგრძლივ მეხსიერებაში მის (მოსწავლის) წინარე წარმოდგენებზე დაყრდნობით, რათა
მას თემის ფარგლებში დასახული მიზნების მიღწევა გაუადვილდეს. მკვიდრი წარმოდგენები
აზროვნების საყრდენია გაგების აქტების განსახორციელებლად.

როგორ აიგება სასწავლო თემა?

სასწავლო თემის ასაგებად უმთავრესი ორიენტირებია სტანდარტის შედეგები. ისინი
სტანდარტში სავალდებულო სახითაა განსაზღვრული. ცნებებსა და შედეგებზე დაყრდნობით
განისაზღვრება მკვიდრი წარმოდგენები, საკვანძო კითხვები და შეფასების ინდიკატორები.
სასწავლო თემის სწავლა-სწავლების მიზნით შემდეგ ეტაპზე უნდა განისაზღვროს საგნობ­
რივი საკითხები, რესურსები, დავალებების ტიპები/ნიმუშები გაგების, გააზრების, განმტკიცე­
ბისა და შეჯამების მიზნით. ასევე მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს იდეები შემაჯამებელი
კომპლექსური დავალებებისთვის, რადგან მხოლოდ კომპლექსური დავალებების საშუალებით
შეიძლება გამოვლინდეს, რამდენად დაეუფლა მოსწავლე თემის ფარგლებში ასათვისებელ
ცოდნა-უნართა ერთობლიობას და რამდენად ახერხებს მათ ფუნქციურად გამოყენებას.

სასწავლო თემის აგების ბიჯები

1. მკვიდრი წარმოდგენების დადგენა;
2. თემატური საკვანძო კითხვების დასმა;
3. შეფასების ინდიკატორების განსაზღვრა;
4. თემატური საკითხების განსაზღვრა;
5. აქტივობებისა და მიმდინარე დავალებების დაგეგმვა და რესურსების შერჩევა;
6. შემაჯამებელი კომპლექსური დავალებების შემუშავება.

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სწავლების მნიშვნელოვანი მიდგომები

გაკვეთილებზე მოსწავლეები ხშირად სვამენ „რატომ“ კითხვებს. სწავლების პროცესი
ისე უნდა წარმართოს, რომ ამ კითხვების დიდი ნაწილი შეიცვალოს ,,როგორ“ კითხვებით.
,,როგორ“ კითხვები ბევრად უფრო ამძაფრებს კვლევის წინაპირობას, ვიდრე ,,რატომ“ კითხვები.
გაკვეთილის დაწყებისთანავე მასწავლებელმა მოსწავლეებში უნდა აღძრას ინტერესი საკითხისა
თუ თემის ირგვლივ, გაზარდოს მოტივაცია. მხოლოდ ამის შემდეგ უჩნდებათ მოსწავლეებს
დამატებითი კითხვები, თუ „როგორ“ და „რატომ“ წარმოიშვა ესა თუ ის ფენომენი. საწყისი
შეკითხვა შეიძლება მოდიოდეს მოსწავლისაგან, მასწავლებლისაგან, სახელმძღვანელოდან,
ინტერნეტიდან ან რაიმე სხვა წყაროდან. კითხვის განსაზღვრაში მასწავლებელი გადამწყვეტ
როლს ასრულებს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მასწავლებლის როლი იმ შემთხვევაში,
თუ კითხვა მოსწავლეებმა უნდა ჩამოაყალიბონ. ამა თუ იმ თემასთან დაკავშირებით
კითხვების შერჩევის დროს მასწავლებელი უნდა დაეყრდნოს მოსწავლეების წინარე ცოდნას
და გამოცდილებას. მასწავლებელმა ისიც უნდა გაითვალისწინოს, რომ მოსწავლეების მიერ
დასმული კითხვა გამომდინარეობს მათივე დაკვირვებებით მიღებული ინფორმაციიდან,
ამდენად, პასუხიც მათ ცოდნასა და განვითარების დონეს უნდა შეესაბამებოდეს. კვლევა

14
მოსწავლეებისათვის საინტერესო ხდება მაშინ, თუ ის მათთვის მნიშვნელოვან და საინტერესო
საკითხს ეფუძნება, რომელსაც აქვს კავშირი ყოველდღიურ ცხოვრებასთან. საბუნებისმეტყველო
მეცნიერების სტანდარტის მოთხოვნების მისაღწევად აუცილებელია, მოსწავლე ჩართული
იყოს კვლევა-ძიების პროცესებში და ჰქონდეს უწყვეტი პრაქტიკა. მოსწავლეები კვლევის
არსს ვერ იგებენ მხოლოდ ტერმინების, მაგალითად, ჰიპოთეზა – დასწავლით, ან სხვადასხვა
პროცედურის, მაგალითად, მეცნიერული კვლევის ეტაპების – დამახსოვრებით. მოსწავლე
თვითონ უნდა იყოს ჩართული პროცესში; მაგ., თვითონ განსაზღვროს კვლევის ეტაპები, რათა
უფრო ღრმად ჩასწვდეს მის არსს. ამასთან, კვლევა-ძიებითი აქტივობების მხოლოდ ჩატარება
არ კმარა. კვლევა-ძიება და მისი შედეგების გააზრება ერთდროულად უნდა ხდებოდეს.
სწავლა-სწავლების ახალი მიდგომა მოითხოვს მოსწავლეების ჩართვას მეცნიერული ცოდნის
შეფასებაში. კვლევაში ჩართულმა მოსწავლეებმა და მასწავლებელმა უნდა დასვან შემდეგი
კითხვები:
• რა ხდება, რა მოვლენა ან პროცესი მიმდინარეობს?
• მოვლენის/პროცესის რა მახასიათებლები გვაქვს?
• რომელი მახასიათებლები არ გვჭირდება?
• რა სახის ცვლადები გვაქვს?
• პასუხობს თუ არა მიღებული მონაცემები კვლევის მიზანს?
• რა ახსნა შეიძლება მოვუძებნოთ ამ მონაცემებს?
• რით სჯობს ერთი რომელიმე ახსნა დანარჩენებს?
საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სწავლების პროცესში პრაქტიკული სამუშაოს გა­
მოყენებას ფუნდამენტური როლი ენიჭება. მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა შეძლოს
კლასში პრაქტიკული სამუშაოს ეფექტიანი წარმართვა და უსაფრთხო გარემოს უზრუნველყოფა.
პრაქტიკული სამუშაოს დამთავრების შემდეგ კი დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამუშაოს შედე­
გების განხილვისა და შეჯამების მიზნით დისკუსიის წარმართვას. მიზნების გათვალისწი­ნებით,
სწავლების დროს შეიძლება გამოყენებული იყოს შემდეგი სახის პრაქტიკული სამუშაოები:
1. სადემონსტრაციო ცდა – პრაქტიკული სამუშაოები, რომელთა მიზანია კონკრეტული
მეცნიერული მოვლენის ილუსტრირება;
2. გასავარჯიშებელი პრაქტიკული სამუშაოები – სავარჯიშოები, რომლებიც ექსპერიმენ­
ტების ჩატარების ტექნიკას, ხელსაწყოების მოხმარების პრაქტიკული უნარ-ჩვევების
განვითარებას ემსახურება;
3. კვლევა-ძიებითი პრაქტიკული სამუშაოები – მათი მიზანია, მოსწავლეებმა ისწავლონ
კვლევა, ნაბიჯ-ნაბიჯ მიყვნენ კვლევის ციკლის ეტაპებს, გამოიყენონ გასავარჯიშებელი
პრაქტიკული სამუშაოების დროს მიღებული ცოდნა და უნარები.
4. პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული პრაქტიკული სამუშაოები – გულისხმობს ისეთ
აქტივობებს, სადაც მოსწავლეებს რეალური ობიექტებით მანიპულირების გზით უწევთ
პრობლემის გადაჭრა – პრაქტიკული გამოსავლის მოძებნა.

სწავლის უნარების გასაუმჯობესებლად მნიშვნელოვანია ზრუნვა მეტაკოგნიციის უნარების

განვითარებაზე, რისთვისაც მასწავლებელმა პერიოდულად სამი ტიპის აქტივობა უნდა
ჩაატაროს. ეს აქტივობებია:

15
 სტრატეგიების მოდელირება: მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად ასრულებს და­
ვალებას და დავალების შესრულებისას „ხმამაღლა ფიქრობს“ იმაზე, თუ როგორ შეასრულოს
დავალება (მაგ., კარგად გავეცნოთ პირობას და დავაკვირდეთ, რას მოითხოვს იგი; აქვს თუ არა
პირობას თანხმლები მასალა და მისთ.);
წინმსწრები მეტაკოგნიტური პაუზა, ანუ დავალების შესრულებამდე დაფიქრება და
მსჯელობა გადასადგმელ ნაბიჯებზე – მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები გაეცნობიან დავალების
პირობას, შევასრულებინებთ მეტაკოგნიტური ხასიათის ამგვარ აქტივობას: მათ ჯგუფთან
ერთად უნდა განსაზღვრონ ის გზა, რომლითაც დავალებას შეასრულებენ, სახელდობრ:
დეტალურად აღწერონ დავალების შესრულების ეტაპები (რას შეასრულებენ რის შემდეგ
და სხვ. ), ასევე სტრატეგიები, რომლებსაც გამოიყენებენ თითოეულ ეტაპზე. ჯგუფებმა უნდა
წარმოადგინონ თავიანთი ნამუშევრები და იმსჯელონ შერჩეული გზებისა თუ სტრატეგიების
მიზანშეწონილობაზე.
შემდგომი მეტაკოგნიტური პაუზა, ანუ დავალების შესრულების შემდეგ დაფიქრება და
მსჯელობა გადადგმულ ნაბიჯებზე – მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები შეასრულებენ კონკრეტულ
დავალებას, მათ უნდა გაიხსენონ და აღწერონ განვლილი გზა: რა გააკეთეს რის შემდეგ?
რა ხერხები გამოიყენეს მუშაობისას? რა გაუჭირდათ ან რა გაუადვილდათ? შესრულებული
მოქმედებების აღწერის შედეგად მოსწავლეები გააცნობიერებენ იმ ფაქტს, რომ მიზნის
მისაღწევად არსებობს სხვადასხვა გზა და ხერხი, რომლებზეც დავალების შესრულებამდე
უნდა დაფიქრდნენ (ოპტიმალური გადაწყვეტილების მისაღებად). მეტაკოგნიტური პაუზა
მოსწავლეებს განუვითარებს სწავლის უნარებს და აუმაღლებს სწავლის ქმედუნარიანობას.

შეფასება
საკლასო შეფასება უნდა შეესაბამებოდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის პირველი კა­
რის მე-7 თავში განსაზღვრულ შეფასების პრინციპებს, მიზნებსა და ამოცანებს. სწავლის
ხარის­ხის გაუმჯობესების ხელშესაწყობად უპირატესობა უნდა მიენიჭოს განმავითარებელ
შეფა­სე­ბას, რომელიც აფასებს მოსწავლეს თავის წინარე შედეგებთან მიმართებით, ზომავს
ინდივი­დუა­ლურ წინსვლას და, ამდენად, აძლევს მოსწავლეს ცოდნის ეტაპობრივი კონსტრუი­
რების საშუა­ლებას. მნიშვნელოვანია, მოსწავლე თავად იყოს ჩართული განმავითარებელ
შეფა­სებაში. სწავ­ლის პროცესის შეფასება მოსწავლეს გამოუმუშავებს დამოუკიდებ­ლად
სწავლის უნარ-ჩვევებს, დაეხმარება სწავლის სტრატეგიების ათვისებაში, საშუალებას მის­
ცემს, გაცნობიერებუ­ლად შეუწყოს ხელი საკუთარ წინსვლასა და წარმატებას. შეფასებაში
ჩართვის ძირით­ადი მი­ზანია მოსწავლის გათვითცნობიერება სწავლის პროცესებში, რაც მას
ამ პროცესების გააზ­რე­ბულად და დამოუკიდებლად მართვას შეასწავლის.
შემაჯამებელი (განმავითარებელი და განმსაზღვრელი) შეფასება შემაჯამებელი შეფა­
სებისთვის გამოიყენება კომპლექსური, კონტექსტის მქონე დავალებები, რომელთა შესრულება
მოითხოვს სტანდარტით განსაზღვრული ცოდნისა და უნარების ინტეგრირებულად და
ფუნქციურად გამოყენებას. ამ დავალებათა შესაფასებლად გამოიყენება შეფასების რუბრიკა,
ანუ კრიტერიუმების ბადე. მოსწავლეს თითოეული სასწავლო თემის დამუშავების შემდეგ
ევალება შემაჯამებელი დავალების წარმოდგენა. შემაჯამებელი დავალებების მინიმალური
რაოდენობა წლის განმავლობაში სავალდებულო სასწავლო თემების რაოდენობას ემთხვევა.

16
 ტიპობრივი დავალებები შემაჯამებელი შეფასებისათვის
სტანდარტის მოთხოვნათა მიღწევის შესაფასებლად რეკომენდებულია შემაჯამებელ
დავალებათა მრავალფეროვანი ფორმების გამოყენება. შემაჯამებელი დავალება უნდა
იძლეოდეს იმ ცოდნისა და უნარების სრულფასოვნად შეფასების საშულებას, რომელთა
დაუფლებასაც ემსახურებოდა სწავლების პროცესი. საბუნებისმეტყველო საგნების შემაჯამებელ
დავალებათა ტიპები შეიძლება იყოს: ტესტი, მოდელირება, პროექტი, პრეზენტაცია, პრობლემის
გადაჭრაზე დაფუძნებული დავალებები; ექსპერიმენტის შედეგების ანალიზი, საველე/გასვლითი
სამუშაოს ანგარიში და სხვა.
ტესტი – ტესტური დავალებების ერთობლიობა. ტესტური დავალებები შეიძლება იყოს
როგორც დახურული, ასევე – ღია. დახურული ტიპის დავალებების ქულების წილი მთლიან
ტესტში, სასურველია, არ აღემატებოდეს 30%-ს. ღია ტიპის დავალებები უნდა ამოწმებდეს
მოსწავლეების ანალიტიკური აზროვნების უნარებს. სასურველია, ღია ტიპის ტესტურ და­
ვალებებში წამყვანი იყოს კითხვები „რატომ“, „როგორ“. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების
ტესტური დავალებები უნდა მოიცავდეს სქემების, ნახატების და ნახაზების წაკითხვის, გაგებისა და
ანალიზის კომპონენტსაც. მოსწავლეს უნდა მოეთხოვებოდეს გრაფიკული მაორგანიზებლებით
მოცემული ინფორმაციის წაკითხვა და/ან გრაფიკული მაორგანიზებლების აგება, პროცესების
აღწერის მიზნით.
კვლევა-ძიებაზე დაფუძნებული დავალებები (მათ შორის, ექსპერიმენტული სამუშაოები)
– დავალებები, რომლებიც მოითხოვს მოსწავლეების ჩართვას როგორც პრაქტიკულ კვლევით
აქტივობებში, ისე მონაცემების დამუშავების, ანალიზის ინტერპრეტაციაში. მოდელირება –
პროცესის, მოვლენის, ობიექტის ანალოგის გამოყენება ან/და შექმნა. მოდელი შეიძლება იყოს
როგორც ორგანზომილებიანი (სამეცნიერო ნახატი/ნახაზის შექმნა), ასევე სამგანზომილე­ბია­
ნი. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ, ახსნან მოდელის კომპონენტების ფუნქცი­
ები, მოდელის დახმარებით აღწერონ პროცესები, მოდელი შექმნან გარკვეული პრობლე­
მის გადასაჭრელად. აუცილებელია, მოსწავლეებმა იმსჯელონ მოდელის შეზღუდვებზე (მაგ.,
ატომის სიბრტყეზე გამოსახული სქემა არასრულფასოვნად აჩვენებს, როგორ მოძრაობენ
ელექტრონები ატომბირთვის გარშემო).
პრობლემის გადაჭრაზე დაფუძნებული დავალებები – შესრულებული სამუშაო უნდა
მოიცავდეს: პრობლემის განსაზღვრას, ანალიზს, პრობლემის გადაჭრის ოპტიმალური გზის
შერჩევას და პრობლემის გადაჭრას. პრობლემის გადაჭრაზე დაფუძნებული დავალება უნდა
იძლეოდეს ალტერნატიული გადაჭრის გზების არსებობის შესაძლებლობას.
პროექტი – შესრულებული სამუშაო უნდა მოიცავდეს პრობლემის/საკითხის ანალიზს;
პრობლემის/საკითხის ირგვლივ შეგროვებული ინფორმაციის ანალიზს, პროექტის დაგეგმვის
და შესრულების (აქტივობების) აღწერას, დასკვნებს, პროექტის საბოლოო პროდუქტს.
პრეზენტაცია – შესრულებული ნაშრომის წარდგენა აუდიტორიის წინაშე. მნიშვნელოვანია,
რომ პრეზენტაცია არ უნდა იყოს მოძიებული ინფორმაციის წარდგენა. საპრეზენტაციო
დავალება უნდა იძლეოდეს საშუალებას, თითოეულმა მოსწავლემ/ჯგუფმა წარმოადგინოს
საკუთარი ორიგინალური გადაწყვეტილება, ანალიზი, შეფასება ან სხვა.

17
 მოსწავლის წიგნის შინაარსი და საათების სავარაუდო განაწილება

შინაარსი საათების
განაწილება

1. 1. 1 უჯრედის ქიმიური შედგენილობა. წყალი და მისი მნიშვნელობა 3

1. 1. 2 ცხოველურ ორგანიზმებში შემავალი მინერალური მარილები 2

1. 1. 3 ბუფერული სისტემები 2

1. 1. 4 მცენარისთვის აუცილებელი მინერალები 2

1.1. 5 ორგანული ნივთიერებები – ცილები 2

1. 1. 6 ცილების ფუნქციები 2

1.1. 7 ნახშირწყლები 2

1. 1. 8 ლიპიდები 2

1. 1. 9 ნუკლეინის მჟავები 2

1. 1. 10 ატფ-ის აგებულება და ფუნქცია 1

1. 2. 1 უჯრედი: აღმოჩენის ისტორია, უჯრედული თეორია, კვლევის მეთოდები 3

1. 2. 2 უჯერედის აგებულება 2

1. 2. 3 მცენარეული და ცხოველური ქსოვილები 2

1. 2. 4 პლაზმური მემბრანა 3

1. 2. 5 ბირთვი 1

1. 2. 6 რიბოსომა, ხორკლიანი და გლუვი ენდოპლაზმური ბადეები 1

1. 2. 7 გოლჯის კომპლექსი, ლიზოსომები 1

1. 2. 8 ციტოპლაზმა, ვაკუოლი, უჯრედის ცენტრი 2

1. 2. 9 მიტოქონდრია, პლასტიდები 2

1. 2. 10 უჯრედზე ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მოქმედება 2

1. 3. 1 ენერგეტიკული ცვლა. უჯრედის სუნთქვა 3

1. 3. 2 პლასტიკური ცვლა. ფოტოსინთეზი 3

სარეზერვო დრო 7

18
 მატრიცა

მე-10 კლასში ორი სასწავლო თემა განიხილება:

1. უჯრედის ბიოლოგია
2. უჯრედის გამრავლება
თითოეული თემისთვის აიგება თემატური მატრიცა, რომელშიც წარმოდგენილია სამიზნე
ცნებები (სტრუქტურა, ფუნქცია (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5); სასიცოცხლო თვისება (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5);
ბიომრავალფეროვნება (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,4,5); ჯანმრთელობა და დაავადება (ბიოლ. საშ. 1. 2,3,5);
თემასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები და საკვანძო შეკითხვები. კომპლექსური
დავალებები ყველა სამიზნე ცნებას მოიცავს, რაც მოსწავლეს თემის მრავალმხრივ შესწავლა-
გააზრებაში დაეხმარება.

19
20
თემა: უჯრედის ქიმიური შედგენილობა საათების სავარაუდო რაოდენობა: 20-22
თემასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები: თემასთან დაკავშირებული საკვანძო შეკითხვები:

• უჯრედი შედგება ორგანული და არაორგანული ნივთიერებებისგან; უჯრედები • რა მნიშვნელობა აქვს უჯრედში შემავალ ორგანულ და არაორგანულ
მრავალფეროვნებით გამოირჩევა; უჯრედის არაორგანული ნივთიერებები ნივთიერებებს?
წყალი და მინერალური მარილებია; უჯრედის შემადგენლობაში შემავალ
არაორგანულ და ორგანულ ნივთიერებებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს • რატომ და რით განსხვავდება უჯრედები ერთმანეთისგან? რა მსგავსება/
უჯრედში სასიცოცხლო პროცესების მიმდინარეობისთვის; განსხვავებაა ცხოველურ და მცენარეულ უჯრედში არსებულ ორგანულ
და არაორგანულ ნივთიერებებს შორის?
• უჯრედბი ერთმანეთისგან აგებულებით, ქიმიური შედგენილობითა და
ფუნქციებით განსხვავდება; • როგორ შეესაბამება უჯრედის ორგანული და არაორგანული
ნივთიერებების სტრუქტურა შესასრულებელ ფუნქციას?
• არაორგანული და ორგანული ნივთიერებების სტრუქტურა შესასრულებელ
ფუნქციას შეესაბამება; • რას გამოიწვევს ორგანიზმში რომელიმე ნივთიერების ნაკლებობა ან
ფუნქციის დაკარგვა?
• ორგანიზმში რომელიმე ნივთიერების ნაკლებობა ან ფუნქციის დაკარგვა
ჯანმრთელობის პრობლემებს იწვევს; • რატომ უნდა ვიცოდეთ უჯრედის შედგენილობასთან დაკავშირებული
საკითხები?
• უჯრედის შედგენილობის ცოდნა შეიძლება დავუკავშიროთ სხვადასხვა
პროფესიას.
 კომპლექსური დავალებები
(დასახელება)
1. პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის
შექმნა უჯრედში შემავალი
არაორგანული ნივთიერებების
მნიშვნელობის შესახებ
2.პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის
შექმნა უჯრედში შემავალი
ორგანული ნივთიერებების
შესახებ
3.პოსტერის შექმნა ორგანიზმში
დიდი რაოდენობით
ნიტრატებისა და ტყვიის
მარილებით გამოწვეული
დარღვევების შესახებ.
21
სამიზნე ცნებები და ქვეცნებები საკითხები საკვანძო შეკითხვები
სამიზნე ცნება – „სტრუქტურა და ფუნქცია“; უჯრედის ქიმიური შედგენლობა როგორ ავსახო პრეზენტაციაში
ქვეცნება – უჯრედის ორგანული და (უჯრედში შემავალი არაორგანული უჯრედში შემავალი
არაორგანული ნივთიერებები ნივთიერებები) არაორგანული ნივთიერებების
– წყლისა და მინერალური
სამიზნე ცნება – „სასიცოცხლო
მარილების მნიშვნელობა?
თვისებები“
ქვეცნება – მეტაბოლიზმი
სამიზნე ცნება: ჯანმრთელობა და
დაავადება (ბიოლ.საშ.1,2,3,5)
ქვეცნებები – მეტაბოლიზმი, კვლევის
პროცედურები
სამიზნე ცნება – „სტრუქტურა და ფუნქცია“ უჯრედის ქიმიური შედგენილობა
ქვეცნება – უჯრედის ორგანული (უჯრედში შემავალი ორგანული როგორ ავსახო პრეზენტაციაში
ნივთიერებები ნივთიერებები). უჯრედში შემავალი ორგანული
ნივთიერებების მნიშვნელობა?
სამიზნე ცნება – „ჯანმრთელობა და
დაავადება“
ქვეცნება - პრევენცია
სამიზნე ცნება – „სასიცოცხლო
თვისებები“
ქვეცნება – მეტაბოლიზმი
სამიზნე ცნება –
„ბიომრავალფეროვნება“
ქვეცნებები – ნივთიერებათა
მრავალფეროვნება; კვლევის
პროცედურები
სამიზნე ცნება – „ჯანმრთელობა და უჯრედში მიმდინარე სასიცოცხლო როგორ ავსახო პოსტერში
დაავადება“ პროცესების დარღვევა. უჯრედში მიმდინარე
ქვეცნება – პრევენცია პროცესებზე ჭარბი
რაოდენობით ნიტრატებისა
და ტყვიის მარილების
უარყოფითი ზემოქმედება?
22
გრძელვადიანი მიზანი:
სამიზნე ცნება და ცნებასთან
დაკავშირებული მკვიდრი
წარმოდგენები
სტრუქტურა, ფუნქცია (ბიოლ.
საშ.1.2,3,4,5)
1. ბიოლოგიური სისტემა
ორგანიზაციის ყოველ
დონეზე შედგება სხვადასხვა
სტრუქტურისგან;
2. ბიოლოგიური სისტემის
თითოეული ნაწილი სპეციფიკურ
ფუნქციას ახორციელებს და
ქმნის ერთ მთლიანობას;
3. ბიოლოგიური სისტემის
სტრუქტურა და ფუნქცია
შეესაბამება ერთმანეთს;
4. გარემო პირობები გავლენას
ახდენს ბიოლოგიური სისტემის
აგებულებასა და ფუნქციებზე;
სასიცოცხლო თვისება (ბიოლ.
საშ.1.2,3,4,5)
1. ყველა ორგანიზმისთვის
დამახასიათებელია
სასიცოცხლო თვისებები: ზრდა-
განვითარება, გამრავლება,
მეტაბოლიზმი (კვება, სუნთქვა,
გამოყოფა), გაღიზიანებადობა,
მოძრაობა, მემკვიდრეობითობა,
ცვალებადობა, ჰომეოსტაზი,
ადაპტაცია;
საკითხი/ქვესაკითხები საკვანძო შეკითხვა / საკვანძო შუალედური სასწავლო მიზანი-1
საკითხი: უჯრედის ქიმიური შეკითხვები Power Point-ის პრეზენტაციის
შედგენილობა როგორ ავსახო პრეზენტაციაში შექმნა უჯრედის/ორგანიზმის
ქვესაკითხი:უჯრედის არაორგანული უჯრედის არაორგანული არაორგანული ნივთიერებების
ნივთიერებები ნივთიერებების ბიოლოგიური მნიშვნელობის შესახებ.
მნიშვნელობა?
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები) .
I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა წყალი თხევად მდგომარეობაში
კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა დედამიწაზე სიცოცხლის
ნაბიჯი 1. არსებობას განაპირობებს.
აქტივობა/რესურსი: ასევე უდიდესი მნიშვნელობა
• https://bit.ly/3wXV6Jg აქვს მინერალურ მარილებს,
• Power Point-ში მომზადებული პრეზენტაციის ნიმუში; რომლებიც უჯრედებში მრავალ
• Power Point-ის პრეზენტაციის მახასიათებლების დადგენა; პროცესს არეგულირებს.
• როგორ უნდა შევქმნათ პრეზენტაცია და რაზე გავამახვილოთ ყურადღება? შექმენით პრეზენტაცია
• როგორ ჩამოვაყალიბოთ პრეზენტაციის სტრუქტურა? Power Point-ის ფორმატში
• ვისთვის უნდა შექმნათ პრეზენტაცია? უჯრედში შემავალი წყლისა
• პრეზენტაციის მომზადება პროგრამა Power Point-ის გამოყენებით. და მინერალური მარილების
ბიოლოგიური როლის შესახებ.
სამიზნე ცოდნის • რა არის პრეზენტაცია?
(დეკლარატიული, • რატომ არის მნიშვნელოვანი პრეზენტაციის პრეზენტაციის წარდგენისას
პროცედურული, მომზადება? ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
პირობისეული) • რა მსგავსება-განსხვავებაა Power Point-ის 1. როგორ შეესაბამება წყლის
კონსტრუირებაზე პრეზენტაციის წარდგენასა და მის გარეშე მასალის აგებულება მის თვისებებსა და
ორიენტირებული წარდგენას შორის? ფუნქციებს?
შეკითხვები. • როგორ შექმენით Power Point -ში პრეზენტაცია?
• რა ნაბიჯები გადადგით Power Point-ში პრეზენტაციის (სტრუქტურა და ფუნქცია)
მოსამზადებლად?
• როგორ გამოიყენებთ Power Point-ის ფორმატს
შესასწავლი საკითხის წარმოსაჩენად?
 2. სასიცოცხლო თვისებები
დაკავშირებულია
ერთმანეთთან;
3. სხვადასხვა ორგანიზმის
სასიცოცხლო თვისებებს შორის
შეიძლება იყოს როგორც
მსგავსება, ისე განსხვავებაც;
4. სასიცოცხლო თვისებები
ადაპტირებულია გარემო
პირობებთან;
ჯანმრთელობა და დაავადება
(ბიოლ.საშ 1,2,3,5)
1. ჯანმრთელობა არის ადამიანის
ორგანიზმის მდგომარეობა,
რომლის დროსაც
შენარჩუნებულია ჰომეოსტაზი
და შრომისუნარიანობა, მათი
დარღვევა კი განაპირობებს
ავადობას.
2. სხვადასხვა დაავადებას აქვს
განსხვავებული გამომწვევი
მიზეზები, სიმპტომები
და პრევენციის გზები/
ღონისძიებები;
3. იმუნიტეტი არის ორგანიზმის
უნარი, დაიცვას თავისი
ჯანმრთელობა;
23
II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი 2. როგორ მონაწილეობს
ნაბიჯი 1. როგორ შეესაბამება წყლის აგებულება მის თვისებებს, ფუნქციებს? სასიცოცხლო პროცესებში
(სტრუქტურა და ფუნქცია) უჯრედში/ორგანიზმში
არსებული მინერალური
აქტივობა/რესურსი: მარილები და რა პროცესები
• უჯრედის ორგანული ნივთიერებები – https://bit.ly/3PPsZob; დაირღვევა, თუ რომელიმე
• ვიდეომასალის გაცნობა – წყლის თვისებები და ფუნქციები: მინერალური მარილის
https://bit.ly/3LRFAEt რაოდენობა უჯრედში/
• დამატებითი მასალა – წყალი და მინერალური მარილები ორგანიზმში საჭიროზე
https://bit.ly/3IXXmo5 ნაკლები რაოდენობით იქნება?
• დამატებითი მასალა – ორგანიზმის გაუწყლოება
https://bit.ly/3KhDIoc (სასიცოცხლო თვისება)
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.1.1 (გვ 10-20).
აქტივობა-1 (ჯანმრთელობა და დაავადება)
• სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფის განხილვა;
• დამატებითი მასალის გაცნობა.
აქტივობა-2
• პარაგრაფში მოცემული ინსტრუქციების მიხედვით ექსპერიმენტების ჩატარება
(წყლის თვისებების გამოკვლევა); შედეგების ანალიზი, დასკვნების გამოტანა,
ცდის ოქმის შედგენა.
აქტივობა-3
• წყლის ფუნქციების დადგენა და კოგნიტური სქემის შექმნა;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ, თუ როგორ არის დაკავშირებული წყლის
მოლეკულის აღნაგობა და წყლის მოლეკულებს შორის წარმოქმნილი
წყალბადური ბმები მის თვისებებსა და ბიოლოგიურ როლთან;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ ორგანიზმის გაუწყლოების შედეგების შესახებ.
24
4. ჯანსაღი ცხოვრების წესის
დარღვევა იწვევს იმუნიტეტის
დაქვეითებას და ხელს უწყობს
სხვადასხვა დაავადების
განვითარებას;
5. გარემოსდაცვითი
ღონისძიებები მნიშვნელოვანია
ჯანმრთელობის
შენარჩუნებისათვის;
სამიზნე ცოდნის • რომელ ნივთიერებებს შეიცავს უჯრედი?
(დეკლარატიული, • რომელი ნივთიერებები მიეკუთვნება არაორგანულს?
პროცედურული, • როგორი აგებულება აქვს წყლის მოლეკულას?
პირობისეული) • რა მნიშვნელობა აქვს წყალს ცოცხალი
კონსტრუირებაზე ორგანიზმებისთვის?
ორიენტირებული
შეკითხვები. • როგორ შეესაბამება წყლის მოლეკულის აღნაგობა
მის თვისებებსა და ფუნქციებს?
• როგორ შეადგინეთ კოგნიტური სქემა წყლის
თვისებებისა და ფუნქციების შესახებ?
• როგორ გამოიკვლიეთ წყლის თვისებები?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• რა შედეგები მიიღეთ?
• როგორ ახსნით მიღებულ შედეგებს?
• უსაფრთხოების რა ნორმები დაიცავით?
• იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეექმნება უჯრედს/
ორგანიზმს, თუ დიდი რაოდენობით წყალს
დაკარგავს?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას
ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაში?

ნაბიჯი 2. როგორ მონაწილეობს სასიცოცხლო პროცესებში – უჯრედში/

ორგანიზმში არსებული მინერალური მარილები და რა პროცესები
დაირღვევა, თუ რომელიმე მინერალური მარილის რაოდენობა უჯრედში/
ორგანიზმში საჭიროზე ნაკლები რაოდენობით იქნება? (სასიცოცხლო თვისება;
ჯანმრთელობა და დაავადება.)

აქტივობა/რესურსი:
• დამატებითი მასალა „მინერალები ჩვენს ორგანიზმში“
https://bit.ly/3wSuUQw
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.1.2-1.1.4 (გვ.21-36).
აქტივობა-1
• სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფის განხილვა;
• დამატებითი მასალის გაცნობა.
 აქტივობა-2
• მინერალური მარილების სტრუქტურის მათ თვისებებსა და ფუნქციებთან
დაკავშირება – კოგნიტური რუკის შექმნა;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ ორგანიზმში არსებული ხსნადი და უხსნადი
მინერალური მარილების ფუნქციების შესახებ;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ, რომელი პროცესები დაირღვევა ორგანიზმში იმ
შემთხვევაში, თუ რომელიმე მინერალური მარილის რაოდენობა საჭიროზე
ნაკლები იქნება. გააანალიზებენ ჯანსაღი კვების მნიშვნელობას.
• აქტივობა-3
• პარაგრაფში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტის ჩატარება –
ლოკოკინას ნიჟარაში კალციუმის მარილების აღმოჩენა; შედეგის ანალიზი,
დასკვნების გამოტანა; ცდის ოქმის შედგენა;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ ცოცხალ ორგანიზმებში არსებული უხსნადი
მარილების მნიშვნელობის შესახებ.
• აქტივობა-4
• პარაგრაფში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტის ჩატარება
– მცენარეზე ამონიუმის გვარჯილის მოქმედების გამოკვლევა. შედეგების
ანალიზი, დასკვნების გამოტანა, ცდის ოქმის შედგენა;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ, რატომ არის მნიშვნელოვანი მცენარის ყველა
საჭირო ელემენტით მომარაგება და როგორ არის შესაძლებელი მიღებული
ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენება.

25
26
სამიზნე ცოდნის • რომელი მინერალური მარილები გვხვდება
(დეკლარატიული, უჯრედში?
პროცედურული, • როგორია უჯრედში შემავალი მინერალური
პირობისეული) მარილების ფუნქციები?
კონსტრუირებაზე • რომელ სასიცოცხლო პროცესებში მონაწილეობს
ორიენტირებული მინერალური მარილები?
შეკითხვები. • როგორ აღმოაჩინეთ ლოკოკინას ნიჟარაში
კალციუმის მარილები?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• უსაფრთხოების რა ნორმები დაიცავით?
• რა შედეგი მიიღეთ ექსპერიმენტში?
• როგორ ახსნით ექსპერიმენტში მიღებულ შედეგებს?
• როგორ გამოიკვლიეთ მცენარეზე ამონიუმის
გვარჯილის მოქმედება?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• რა შედეგი მიიღეთ ექსპერიმენტში?
• როგორ ახსნით ექსპერიმენტში მიღებულ შედეგებს?
• რა დასკვნას გამოიტანთ? რატომ არის
მნიშვნელოვანი ორგანიზმზე ამა თუ იმ მინერალური
მარილის მოქმედების შესწავლა?
• იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეექმნება ადამიანის
უჯრედს/ორგანიზმს, თუ მასში რომელიმე
მინერალური მარილი საჭიროზე მცირე
რაოდენობით იქნება?
• იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეექმნება მცენარის
უჯრედს/ორგანიზმს, თუ მასში რომელიმე
მინერალური მარილი საჭიროზე მცირე
რაოდენობით იქნება?
• შეადარეთ ერთმანეთს კალიუმის, ფოსფორის,
კალციუმისა და ნატრიუმის მნიშვნელობა ადამიანისა
და მცენარის ორგანიზმისთვის.
• როგორ დაგეგმავთ და განახორციელებთ
ექსპერიმენტებს მცენარეზე კალიუმისა და
ფოსფორის მოქმედების გამოსაკვლევად?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?
 მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი?
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით?
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენით, რატომ შექმენით პრეზენტაცია? რისი თქმა გინდოდათ მისი
საშუალებით?
• რა არის თქვენ მიერ მომზადებული პრეზენტაციის ძლიერი და სუსტი
მხარეები?
• თქვენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს თქვენ მიერ მომზადებული
პრეზენტაციით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წაააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი ნამუშევარი თქვენი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?

27
28
სამიზნე ცნება და ცნებასთან საკითხი / საკითხები შუალედური სასწავლო მიზანი-2
დაკავშირებული მკვიდრი ქვეცნება/ქვეცნებები:
წარმოდგენები საკითხი:უჯრედის ქიმიური Power Point-ის პრეზენტაციის
შედგენილობა შექმნა უჯრედის/ორგანიზმის
ქვესაკითხი: უჯრედის ორგანული ორგანული ნივთიერებების
ნივთიერებები მნიშვნელობის შესახებ.
სტრუქტურა, ფუნქცია (ბიოლ. კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები): უჯრედის ორგანულ
საშ.1.2,3,4,5) I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა ნივთიერებებს ცილები,
1. ბიოლოგიური სისტემა კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა ლიპიდები, ნახშირწყლები
ორგანიზაციის ყოველ ნაბიჯი 1. და ნუკლეინის მჟავები
დონეზე შედგება სხვადასხვა როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან მიეკუთვნება. შექმენით Power
სტრუქტურისგან; დაკავშირებით? Point პრეზენტაცია უჯრედის
2. ბიოლოგიური სისტემის ორგანული ნივთიერებების
თითოეული ნაწილი სპეციფიკურ რესურსი: ბიოლოგიური როლის შესახებ..
ფუნქციას ახორციელებს და • პრეზენტაციის ნიმუში
ქმნის ერთ მთლიანობას; • დამატებითი მასალა: „როგორ შევქმნათ პრეზენტაცია“ პრეზენტაციაში ხაზგასმით
3. ბიოლოგიური სისტემის https://bit.ly/3wXV6Jg წარმოაჩინეთ:
სტრუქტურა და ფუნქცია 1.როგორ შეესაბამება უჯრედში
შეესაბამება ერთმანეთს; აქტივობა: შემავალი ორგანული
4. გარემო პირობები გავლენას • გაქვთ თუ არა პრეზენტაციაზე მუშაობის გამოცდილება? ნივთიერებების(ცილების,
ახდენს ბიოლოგიური სისტემის • როგორ უნდა შევქმნათ პრეზენტაცია და რაზე გავამახვილოთ ყურადღება? ლიპიდების, ნახშირწყლების
აგებულებასა და ფუნქციებზე; • პრეზენტაციის მახასიათებლების დადგენა; და ნუკლეინის მჟავების)
• როგორ ჩამოვაყალიბოთ პრეზენტაციის სტრუქტურა? აგებულება მათ ფუნქციებს
• ვისთვის უნდა შექმნათ პრეზენტაცია?
• პრეზენტაციის შექმნა. (სტრუქტურა და ფუნქცია)
2.როგორ მონაწილეობს ცილები,
ლიპიდები და ნახშირწყლები
ორგანიზმის მეტაბოლიზმის
პროცესებში?

(სასიცოცხლო თვისება)
 სასიცოცხლო თვისება (ბიოლ.
საშ.1.2,3,4,5)
1. ყველა ორგანიზმისთვის
დამახასიათებელია
სასიცოცხლო თვისებები: ზრდა-
განვითარება, გამრავლება,
მეტაბოლიზმი (კვება, სუნთქვა,
გამოყოფა), გაღიზიანებადობა,
მოძრაობა, მემკვიდრეობითობა,
ცვალებადობა, ჰომეოსტაზი,
ადაპტაცია;
2. სასიცოცხლო თვისებები და­
კავში­რებულია ერთმანეთ­თან;
3. სხვადასხვა ორგანიზმის
სასიცოცხლო თვისებებს შორის
შეიძლება იყოს როგორც
მსგავსება, ისე განსხვავებაც;
4. სასიცოცხლო თვისებები
ადაპტი­რებულია გარემო
პირობებ­თან;
ჯანმრთელობა და დაავადება
(ბიოლ.საშ.1.2,3,5)
1. ჯანმრთელობა არის ადამიანის
ორგანიზმის მდგომარეობა,
რომლის დროსაც შენარჩუნე­
ბულია ჰომეოსტაზი და შრო­
მისუნა­რიანობა, მათი დარ­ღვევა
კი განაპირობებს ავა­დობას.
29
სამიზნე ცოდნის • რა არის პრეზენტაცია? 3.როგორია და რით არის
(დეკლარატიული, • რატომ არის მნიშვნელოვანი პრეზენტაციის მომზადება? გამოწვეული უჯრედში
პროცედურული, • რა მსგავსება-განსხვავებაა Power Point -ის შემავალი ორგანული
პირობისეული) პრეზენტაციის წარდგენასა და მის გარეშე მასალის ნივთიერებების
კონსტრუირებაზე წარდგენას შორის? მრავაფეროვნება?
ორიენტირებული • როგორ შექმენით Power Point -ში პრეზენტაცია? (ბიომრავალფეროვნება)
შეკითხვები. • რა ნაბიჯები გადადგით Power Point -ში პრეზენტაციის
მოსამზადებლად? 4.როგორ შეიძლება იმოქმედოს
• როგორ გამოიყენებთ Power Point -ის ფორმატს ორგანულ ნივთიერებებზე
შესასწავლი საკითხის წარმოსაჩენად? გარემო ფაქტორების
• რატომ ფიქრობთ, თქვენი პრეზენტაცია საინტერესო ცვლილებამ და რატომ არის
იქნება მსმენელთათვის? მნიშვნელოვანი ორგანიზმში
ჰომეოსტაზის შენარჩუნება?
II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი (მაგ. ტემპერატურის, pH-ის)?
ნაბიჯი 1.
როგორ შეესაბამება უჯრედში შემავალი ორგანული ნივთიერებების (ცილების, (სასიცოცხლო თვისება)
ლიპიდების, ნახშირწყლებისა და ნუკლეინის მჟავების) აგებულება მათ
ფუნქციებს (სტრუქტურა და ფუნქცია) (ჯანმრთელობა და დაავადება)
2. როგორ მონაწილეობს ცილები, ლიპიდები და ნახშირწყლები ორგანიზმის
მეტაბოლიზმის პროცესებში? სასიცოცხლო თვისება.
აქტივობა /რესურსი:
• ვიდეომასალა – წყლის ნივთიერებები https://bit.ly/3PPsZob;
• დამატებითი მასალა – უჯრედის ორგანული და არაორგანული ნივთიერებები
https://bit.ly/3Gw70hX
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.1.5-1.1.10 (გვ.37-67).
აქტივობა-1
• სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფის განხილვა;
• დამატებითი მასალის გაცნობა.
30
2. სხვადასხვა დაავადებას აქვს
განსხვავებული გამომწვევი
მიზეზები, სიმპტომები და
პრევენციის გზები/ ღონის­ძიებე­ბი;
3. იმუნიტეტი არის ორგანიზმის
უნარი, დაიცვას თავისი
ჯანმრთელობა;
4. ჯანსაღი ცხოვრების წესის
დარღვევა იწვევს იმუნიტეტის
დაქვეითებას და ხელს უწყობს
სხვადასხვა დაავადების
განვითარებას;
5. გარემოსდაცვითი ღონისძიე­
ბები მნიშვნელოვანია ჯანმრთე­
ლობის შენარჩუნებისათვის;
ბიომრავალფეროვნება (ბიოლ.
საშ.1.2,3,4,5)
1. ორგანიზმები დაჯგუფებულია
მსგავსი ნიშან-თვისებების
მიხედვით და ქმნიან
სისტემატიკურ ჯგუფებს;
2. შეგუებულობები გარემო
პირობებთან ხელს უწყობს
ორგანიზმის გადარჩენას/
სახეობის მდგრადობას;
3. სახეობათა მრავალფეროვნება
წარმოიქმნება
მემკვიდრეობითობის,
ცვალებადობისა და ბუნებრივი
გადარჩევის შედეგად;
აქტივობა-2
• უჯრედში შემავალი ორგანული ნივთიერებების ფუნქციების დადგენა-
კოგნიტური რუკების შექმნა;
• მოსწავლეები, უჯრედში შემავალი ორგანული ნივთიერებების ფუნქციებიდან
გამომდინარე, იმსჯელებენ, რომელი პროცესები დაირღვევა ორგანიზმში
ლიპიდების, ცილების ან ნახშირწყლების რაოდენობის შემცირების
შემთხვევაში;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ დაბალანსებული კვების მნიშვნელობის შესახებ.
აქტივობა-3
• უჯრედში შემავალი ორგანული ნივთიერებების ფუნქციების შედარება – ვენის
დიაგრამების შედგენა;
სამიზნე ცოდნის • რომელ ორგანულ ნივთიერებებს შეიცავს უჯრედი?
(დეკლარატიული, • ორგანული ნივთიერებებიდან რომელი
პროცედურული, მიეკუთვნება ბიოპოლიმერებს?
პირობისეული) • რით განსხვავდება ბიოპოლიმერები სხვა
კონსტრუირებაზე ორგანული ნივთიერებებისგან?
ორიენტირებული • როგორია ცილის აგებულება და სტრუქტურა?
შეკითხვები. • რა ფუნქციებს ასრულებს ცილები? შექმენით
კოგნიტური რუკა.
• რა განაპირობებს ცილების
მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
• რომელი ლიპიდები იცით?
• რა ფუნქციებს ასრულებს ლიპიდები? შექმენით
კოგნიტური რუკა;
• როგორია თხევადი და მყარი ცხიმების
აგებულება და ფუნქცია?
• რა განაპირობებს ცხიმების
მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
• როგორია ფოსფოლიპიდების აგებულება და
ფუნქცია?
• როგორია სტეროიდების აგებულება და ფუნქცია?
 4. ბიომრავალფეროვნება • როგორია ცვილების ფუნქცია?
ხელს უწყობს ეკოსისტემების • რა ფუნქციებს ასრულებს ორგანიზმში
მდგრადობას. ნახშირწყლები? შექმენით კოგნიტური რუკა;
5. გარემოსდაცვითი • რა განაპირობებს ნახშირწყლების
ღონისძიებები მნიშვნელოვანია მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
ბიომრავალფეროვნების • როგორია ნახშირწყლების კლასიფიკაცია?
შენარჩუნებისა და მდგრადი • რა ფუნქციებს ასრულებს ნუკლეინის მჟავები?
განვითარებისთვის. • შეადარეთ ერთმანეთს ცილები და ცხიმები,
შექმენით ვენის დიაგრამა.
• შეადარეთ ერთმანეთს ცხიმები და
ნახშირწყლები. შექმენით ვენის დიაგრამა.
• შეადარეთ ერთმანეთს დნმ და რნმ. შექმენით
ვენის დიაგრამა.
• იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეექმნება
ორგანიზმს/უჯრედს, თუ მასში რომელიმე
ორგანული ნივთიერების რაოდენობა
მკვეთრად შემცირდება.
• იმსჯელეთ ადამიანის ორგანიზმისთვის
დაბალანსებული კვების მნიშვნელობაზე?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?
ნაბიჯი-2
როგორია და რით არის გამოწვეული უჯრედში შემავალი ორგანული
ნივთიერებების მრავალფეროვნება? (ბიომრავალფეროვნება)

აქტივობა/რესურსი
სახელმძღვანელო– პარაგრაფი 1.1.5-1.1.10 (გვ 37-67).

აქტივობა-1
• ცილების მრავალფეროვნების მიზეზების დადგენა;
• ცილების კლასიფიკაციის პრინციპების განსაზღვრა;
• ცილების მრავალფეროვნების შესახებ კოგნიტური სქემის აგება.

31
32
აქტივობა-2
• ნახშირწყლების მრავალფეროვნების მიზეზების დადგენა;
• ნახშირწყლების კლასიფიკაციის პრინციპების განსაზღვრა;
• ნახშირწყლების მრავალფეროვნების შესახებ კოგნიტური სქემის აგება.
აქტივობა-3
• ლიპიდების მრავალფეროვნების მიზეზების დადგენა;
• ლიპიდების კლასიფიკაციის პრინციპების განსაზღვრა;
• ლიპიდების მრავალფეროვნების შესახებ კოგნიტური სქემის აგება.
აქტივობა-4
• ნუკლეინის მჟავების მრავალფეროვნების დადგენა;
• ნუკლეინის მჟავების კლასიფიკაციის პრინციპების განსაზღვრა;
• ნუკლეინის მჟავების მრავალფეროვნების შესახებ კოგნიტური სქემის აგება.
სამიზნე ცოდნის • რა განაპირობებს ცილების მრავალფეროვნებას
(დეკლარატიული, ბუნებაში?
პროცედურული, • რომელი ნიშან-თვისებებითაა დაჯგუფებული ცილები?
პირობისეული) • რა განაპირობებს ლიპიდების მრავალფეროვნებას
კონსტრუირებაზე ბუნებაში?
ორიენტირებული • რომელი ნიშან-თვისებებითაა დაჯგუფებული
შეკითხვები. ლიპიდები?
• რა განაპირობებს ნახშირწყლების მრავალფეროვნებას
ბუნებაში?
• რომელი ნიშან-თვისებებითაა დაჯგუფებული
ნახშირწყლები?
• რა განაპირობებს ნუკლეინის მჟავების
მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
• რომელი ნიშან-თვისებებითაა დაჯგუფებული
ნუკლეინის მჟავები?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში
 ნაბიჯი 3
როგორ შეიძლება იმოქმედოს გარემო ფაქტორებმა (მაგალითად, ტემპერატურის,
pH -ის ცვლილებამ) უჯრედში არსებული ორგანული ნივთიერებების
სტრუქტურაზე და, შესაბამისად, ფუნქციაზე? (სტრუქტურა და ფუნქცია);

აქტივობა/რესურსი:
• სახელმძღვანელო − პარაგრაფი 1.1.5-1.1.10 (გვ 37-67);
• დამატებითი მასალა https://bit.ly/3NFeul8 ცილების დენატურაცია და
რენატურაცია.

აქტივობა-1
• სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფის განხილვა;
• დამატებითი მასალის გაცნობა.
აქტივობა-2
• „კატალაზას აქტიურობის გამოკვლევა“ – ექსპერიმენტის დაგეგმვა და
ჩატარება;
• შედეგების ანალიზი, დასკვნების გამოტანა, ცდის ოქმის შედგენა;
• მოსწავლეები მიღებულ შედეგებს განაზოგადებენ და იმსჯელებენ
ორგანიზმებზე მაღალი ან დაბალი ტემპერატურის მავნე მოქმედების შესახებ.
აქტივობა-3
• სახამებელზე მაღალი და დაბალი ტემპერეტურის მოქმედების გამოკვლევა –
ცდის დაგეგმვა და განხორციელება;
• შედეგების ანალიზი, დასკვნების გამოტანა, ცდის ოქმის შედგენა;
• მოსწავლეები იმსჯელებენ, როგორ არის შესაძლებელი მიღებული ცოდნის
პრაქტიკაში გამოყენება.
აქტივობა-4
• ცხიმებზე მაღალი და დაბალი ტემპერატურის მოქმედების გამოკვლევა – ცდის
დაგეგმვა და განხორციელება;
• შედეგების ანალიზი, დასკვნების გამოტანა, ცდის ოქმის შედგენა.

33
34
სამიზნე ცოდნის • რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს ცილის
(დეკლარატიული, აქტიურობაზე ტემპერატურის ცვალებადობამ?
პროცედურული, • როგორ გამოიკვლიეთ კატალაზას აქტიურობა?
პირობისეული) • რომელი ცვლადები გამოიყენეთ?
კონსტრუირებაზე • როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
ორიენტირებული • უსაფრთხოების რა ნორმები დაიცავით?
შეკითხვები. • რა შედეგი მიიღეთ ექსპერიმენტში?
• როგორ ახსნით ექსპერიმენტში მიღებულ შედეგებს?
• რომელ სასიცოცხლო პროცესებში მონაწილეობს
ცილები?
• როგორ გამოიყენებთ ექსპერიმენტის შედეგებს ყოფა-
ცხოვრებაში?
• იმსჯელეთ, რატომ არის აუცილებელი მაღალი
ტემპერატურისას სიცხის დამწევი მედიკამენტის
მიღება? პასუხი არგუმენტებით გაამყარეთ.
• როგორ გამოიკვლიეთ სახამებელზე სხვადასხვა
ტემპერატურის მოქმედება?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• უსაფრთხოების რა ნორმები დაიცავით?
• რა შედეგი მიიღეთ ექსპერიმენტში?
• როგორ ახსნით ექსპერიმენტში მიღებულ შედეგებს?
• როგორ გამოიკვლიეთ ცხიმებზე მაღალი და დაბალი
ტემპერატურის მოქმედება?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• უსაფრთხოების რა ნორმები დაიცავით?
• რა შედეგი მიიღეთ ექსპერიმენტში?
• როგორ ახსნით ექსპერიმენტში მიღებულ შედეგებს?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?
 მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი;
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენით, რატომ შექმენით პრეზენტაცია? რისი თქმა გინდოდათ მისი საშუალებით?
• რა არის თქვენ მიერ მომზადებული პრეზენტაციის ძლიერი და სუსტი მხარეები?
• რა დაბრკოლებებს წაააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რატომ არის თქვენი პრეზენტაცია საინტერესო მსმენელთათვის?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი ნამუშევარი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
სამიზნე ცნება და ცნებასთან საკითხი / საკითხები საკვანძო შეკითხვა / საკვანძო შუალედური სასწავლო მიზანი-3
დაკავშირებული მკვიდრი ქვეცნება/ქვეცნებები: შეკითხვები პოსტერის შექმნა უჯრედში
წარმოდგენები მიმდინარე პროცესებზე ჭარბი
საკითხი: უჯრედში მიმდინარე როგორ ავსახო პოსტერში უჯრედში რაოდენობით ნიტრატებისა და
სასიცოცხლო პროცესების დარღვევა; მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესებზე ტყვიის მარილების ორგანიზმზე
ჭარბი რაოდენობით ნიტრატებისა მავნე მოქმედების შესახებ.
საკითხი: დაავადების პრევენცია და ტყვიის მარილების უარყოფითი
ზემოქმედება? დღესდღეობით მსოფლიოს
ჯანმრთელობა და დაავადება I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა მოსახლეობა საკვების
(ბიოლ.საშ.1.2,3,5) კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა ნაკლებობას განიცდის.
1. ჯანმრთელობა არის ადამიანის ნაბიჯი 1. როგორც იცით, აზოტოვანი
ორგანიზმის მდგომარეობა, • როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან სასუქების გამოყენება
რომლის დროსაც დაკავშირებით? ზრდის მოსავლიანობას და,
შენარჩუნებულია ჰომეოსტაზი • როგორ უნდა შევქმნა პოსტერი? ამავდროულად, სასუქების
და შრომისუნარიანობა, მათი ჭარბი რაოდენობა მცენარის
დარღვევა კი განაპირობებს რესურსი: ნაწილებში ნიტრატების
ავადობას. • პოსტერის ნიმუში; დაგროვებას იწვევს.
• დამატებითი მასალა-„როგორ უნდა შევქმნა პოსტერი?“. https://bit.ly/3a5kg0J

35
36
2. სხვადასხვა დაავადებას აქვს
განსხვავებული გამომწვევი
მიზეზები, სიმპტომები
და პრევენციის გზები/
ღონისძიებები;
3. იმუნიტეტი არის ორგანიზმის
უნარი, დაიცვას თავისი
ჯანმრთელობა;
4. ჯანსაღი ცხოვრების წესის
დარღვევა იწვევს იმუნიტეტის
დაქვეითებას და ხელს უწყობს
სხვადასხვა დაავადების
განვითარებას;
5. გარემოსდაცვითი
ღონისძიებები მნიშვნელოვანია
ჯანმრთელობის
შენარჩუნებისათვის;
აქტივობა: ცნობილია აგრეთვე, რომ
• პოსტერის მახასიათებლების დადგენა. ადამიანები ბუნებაში (ხშირად
– საავტომობილო გზის
სამიზნე ცოდნის • რა არის პოსტერი? გასწვრივ) აგროვებენ სოკოს,
(დეკლარატიული, • რა მიზნით იქმნება პოსტერი? კენკრას... გააანალიზეთ
პროცედურული, • რა ნაბიჯები უნდა გადადგათ პოსტერის მოცემული ინფორმაცია,
პირობისეული) შესაქმნელად? მოამზადეთ პოსტერი.
კონსტრუირებაზე • როგორ უნდა შექმნათ პოსტერი და რაზე უნდა
ორიენტირებული გაამახვილოთ ყურადღება მასზე მუშაობის დროს? პოსტერის პრეზენტაციისას
შეკითხვები. • რა მნიშვნელოვანი კომპონენტები უნდა გამოყოთ ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
პოსტერზე მუშაობის დროს? 1. როგორ მოქმედებს ადამიანის
• ვისთვის უნდა შექმნათ პოსტერი? ჯანმრთელობაზე ორგანიზმში
II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი ჭარბი რაოდენობით
ნაბიჯი 1. მოხვედრილი ნიტრატები
როგორ მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით და ტყვიის მარილები. რა
მოხვედრილი ნიტრატები და ტყვიის მარილები? რა საფრთხე ემუქრებათ მათ საფრთხე ემუქრებათ მათ
ამ ნივთიერებების შემცველი პროდუქტების საკვებად გამოყენებისას? ამ პროდუქტების საკვებად
(ჯანმრთელობა და დაავადება) გამოყენებისას?
აქტივობა/რესურსი: (ჯანმრთელობა და დაავადება)
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.1.2, 1.1.4 (გვ 124-129);
აქტივობა-1 2. როგორ არის შესაძლებელი
• სახელმძღვანელოს შესაბამისი პარაგრაფების განხილვა აღნიშნული საფრთხეების
თავიდან აცილება?
სამიზნე ცოდნის • რა გზით ხვდება ჭარბი რაოდენობით ნიტრატები
(დეკლარატიული, მცენარისა და ადამიანის ორგანიზმში? (ჯანმრთელობა და დაავადება)
პროცედურული, • რა გზით ხვდება ტყვიის მარილები მცენარისა და
პირობისეული) ადამიანის ორგანიზმში?
კონსტრუირებაზე • რომელ ორგანოებს აზიანებს ნიტრატების ჭარბი
ორიენტირებული რაოდენობა? რა სიმპტომებით ხასიათდება?
შეკითხვები. • რომელ ორგანოებს აზიანებს ტყვიის მარილები?
• რა სიმპტომები ახასიათებს ტყვიის მარილებით
გამოწვეულ დაზიანებას?
 ნაბიჯი 2.
როგორ არის შესაძლებელი აღნიშნული საფრთხეების თავიდან აცილება?
(ჯანმრთელობა და დაავადება)

აქტივობა /რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.1.2, 1.1.4 (გვ 85-129).
• დამატებითი მასალა – „როგორ დავიცვათ თავი ნიტრატებისგან“ – https://bit.
ly/3ayg2zj;
• დამატებითი მასალა – „ტყვიის ორგანიზმზე მოქმედება“ – https://bit.ly/3t3nb0E.

აქტივობა-1
სახელმძღვანელოსა და დამატებით მასალაში მოცემული ინფორმაციის დამუშავება.
აქტივობა-2
• რეკომენდაციების შემუშავება საკვებ პროდუქტებში ნიტრატების შემცირების
შესახებ.
აქტივობა-3
• რეკომენდაციების შემუშავება ბუნებაში უსაფრთხო საკვების მოგროვების შესახებ.
სამიზნე ცოდნის (დეკლა­ • იმსჯელეთ, როგორ არის შესაძლებელი
რატიული, პროცე­ პროდუქტში ნიტრატების შემცირება? პასუხი
დურული, პირობისეული) არგუმენტებით გაამყარეთ. შეიმუშავეთ
კონსტრუირებაზე რეკომენდაციები.
ორიენტირებული • იმსჯელეთ, როგორ მოვაგროვოთ ბუნებაში
შეკითხვები. უსაფრთხო საკვები? პასუხი არგუმენტებით
გაამყარეთ. შეიმუშავეთ რეკომენდაციები.

მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში

მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• რა იყო თქვენთვის ყველაზე მეტად საინტერესო, რომელსაც აუცილებლად
გამოიყენებთ პრაქტიკაში?
• რა დაბრკოლებებს წაააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• ვისთვის იქნება საინტერესო თქვენი ნამუშევრის გაცნობა?

37
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
 კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები

38
1. პრეზენტაციის შექმნა უჯრედში შემავალი არაორგანული ნივთიერებების მნიშვნელობის შესახებ

სოლო ტაქსონომიის დონე შეფასების კრიტერიუმი

აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას
ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ
საკითხს პირად გამოცდილებას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული უჯრედის
არაორგანული ნივთიერებების მნიშვნელობა ორგანიზმებისთვის. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით
გააანალიზოს წყლის სტრუქტურა და დაუკავშიროს მის ფუნქციებს, განაზოგადოს საკითხი და იმსჯელოს
წყლისა და მინერალური მარილების ბიოლოგიური როლის შესახებ. აანალიზებს ორგანიზმის გაუწყლოების
შედეგებს, შეიმუშავებს პრევენციულ რეკომენდაციებს. აანალიზებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები
დაირღვევა ორგანიზმში კონკრეტული მინერალური მარილის ნაკლებობისას. მოსწავლე სხვადასხვა
მონაცემებზე დაყრდნობით ახერხებს პრობლემების იდენტიფიცირებას, მსჯელობს სხადასხვა მინერალური
მარილის ნაკლებობით გამოწვეული დარღვევების შესახებ ადამიანისა და მცენარის ორგანიზმში;
შეუძლია, სიღრმისეულად გაიაზროს ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობა, რათა თავიდან აიცილოს
ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები.

მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფორმაციას, გეგმავს კვლევის ეტაპებს და
თანმიმდევრულად ახორციელებს; აღრიცხავს მონაცემებს, წარმოადგენს ცხრილის ან გრაფიკის სახით.
აანალიზებს შედეგებს და აკეთებს ლოგიკურ დასკვნებს. მოძიებული ინფორმაციაზე, თეორიულ ცოდნასა
და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით მსჯელობს წყლისა და მინერალური მარილების ფუნქციაზე
ორგანიზმებისთვის.

განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.

მიმართებითი დონე მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ შეუძლია უჯრედის არაორგანული ნივთიერებების
(წყლისა და მინერალური მარილების) სტრუქტურისა და ფუნქციების გაანალიზება. ასახელებს პრობლემებს,
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის რომლებსაც ორგანიზმის გაუწყლოება და მინერალური მარილების ნაკლებობა იწვევს. უჭირს ორგანიზმში
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს მიმდინარე იმ პროცესების დასახელება, რომლებსაც კონკრეტული მინერალური მარილის ნაკლებობა
საკითხთან დაკავშირებულ არსებით იწვევს.
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს, აღრიცხავს მონაცემებს,
წარმოადგენს ცხრილის ან გრაფიკის სახით, აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები. უჭირს
მიღებული ცოდნის განზოგადება.
 მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი,
უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი
არასტრუქტურირებული ასოციაცია/
წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან
დაკავშირებით.
პრე-სტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
39
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია წყლისა და მინერალური მარილების
ფუნქციების დასახელება, თუმცა უჭირს არაორგანული ნივთიერების სტრუქტურის ფუნქციასთან
დაკავშირება. ასახელებს გაუწყლოების სიმპტომებს, ზოგიერთი მინერალური მარილის ნაკლებობით
გამოწვეულ დარღვევებს. ვერ ასახელებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში
კონკრეტული მინერალური მარილის ნაკლებობის შემთხვევაში.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის საკმარისი, უჭირს
მონაცემთა გრაფიკულად წარმოდგენა.
უჭირს შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა. ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია უჯრედის არაორგანული
ნივთიერებების დასახელება, თუმცა, ვერ იაზრებს არაორგანული ნივთიერებების მნიშვნელობას ცოცხალი
ორგანიზმებისთვის, ვერ ასახელებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში კონკრეტული
მინერალური მარილის ნაკლებობის შემთხვევაში.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა, ვერ ატარებს
კვლევას და მის ანალიზს.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება პრეზენტაციის
ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
მოსწავლე ვერ იგებს კვლევის მიზანს, შესაბამისად, ვერ ატარებს კვლევას. არ აქვს ცოდნა საკვლევი
საკითხის შესახებ.
 2. პრეზენტაციის შექმნა უჯრედში შემავალი ორგანული ნივთიერებების შესახებ

40
სოლო ტაქსონომიის დონე შეფასების კრიტერიუმი

აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას
ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ
საკითხს პირად გამოცდილებას.
მოსწავლემ:
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული უჯრედის
ორგანული ნივთიერებების მნიშვნელობა ორგანიზმებისთვის. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით
გააანალიზოს ცილების, ლიპიდების, ნახშირწყლებისა და ნუკლეინის მჟავების აგებულება და დაუკავშიროს
მათ ფუნქციებს, განაზოგადოს საკითხი და იმსჯელოს ცილების, ლიპიდების, ნახშირწყლებისა და
ნუკლეინის მჟავების ბიოლოგიური როლის შესახებ. აანალიზებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები
დაირღვევა ორგანიზმში კონკრეტული ორგანული ნივთიერების ნაკლებობისას, შეიმუშავებს
პრევენციულ ღონისძიებებს. მოსწავლე სხვადასხვა მონაცემებზე დაყრდნობით ახერხებს პრობლემების
იდენტიფიცირებას, შეუძლია, სიღრმისეულად გაიაზროს ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობა, რათა
თავიდან აიცილოს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები.

მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფრმაციას, გეგმავს კვლევის ეტაპებს და
თანმიმდევრულად ახორციელებს. აღრიცხავს მონაცემებს, წარმოადგენს ცხრილის ან გრაფიკის სახით,
აანალიზებს შედეგებს და ლოგიკურ დასკვნებს აკეთებს. მოძიებული ინფორმაციაზე, თეორიულ ცოდნასა
და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით მსჯელობს ორგანული ნივთიერებების მნიშვნელობაზე
ცოცხალი ორგანიზმებისთვის.

განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდღიურობას.

მიმართებითი დონე მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ შეუძლია უჯრედის ორგანული ნივთიერებების
(ცილების, ლიპიდების, ნახშირწყლების, ნუკლეინის მჟავების) სტრუქტურისა და ფუნქციების გაანალიზება.
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის ასახელებს პრობლემებს, რომლებსაც გამოიწვევს ორგანიზმში კონკრეტული ორგანული ნივთიერების
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს
ნაკლებობა, თუმცა უჭირს ორგანიზმში მიმდინარე იმ პროცესების დასახელება, რომლებსაც რომელიმე
საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
ორგანული ნივთიერების ნაკლებობა იწვევს.
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს, აღრიცხავს მონაცემებს,
წარმოადგენს ცხრილის ან გრაფიკის სახით, აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები, მაგრამ
უჭირს მიღებული ცოდნის განზოგადება.
 მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უსისტემო იაზრებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში კონკრეტული ორგანული ნივთიერების
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ
საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი
არასტრუქტურირებული ასოციაცია/
წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან
დაკავშირებით.
პრე-სტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
41
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია ცილების, ლიპიდების, ნახშირწყლებისა
და ნუკლეინის მჟავების ფუნქციების დასახელება, თუმცა უჭირს მათი სტრუქტურის ფუნქციასთან
დაკავშირება. ასახელებს ზოგიერთი ორგანული ნივთიერების ნაკლებობით გამოწვეულ დარღვევებს. ვერ
ნაკლებობის შემთხვევაში.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის საკმარისი, უჭირს
მონაცემთა ცხრილით ან გრაფიკულად წარმოდგენა,
უჭირს შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა. ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ შეუძლია უჯრედის ორგანული ნივთიერებების
დასახელება, თუმცა, ვერ ასახელებს მათ ფუნქციებს ცოცხალი ორგანიზმში. ვერ იაზრებს, რომელი
მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში კონკრეტული ორგანული ნივთიერების ნაკლებობის
შემთხვევაში.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა, ვერ ატარებს
კვლევას და მის ანალიზს.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება პრეზენტაციის
ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
მოსწავლე ვერ იგებს კვლევის მიზანს, შესაბამისად, ვერ ატარებს კვლევას. არ აქვს ცოდნა საკვლევი
საკითხის შესახებ.
 3. პოსტერის შექმნა ორგანიზმში დიდი რაოდენობით ნიტრატებისა და ტყვიის მარილებით გამოწვეული

42
დარღვევების შესახებ
სოლო ტაქსონომიის დონე
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს გააზრებული
საკითხის არსი / არსობრივი მახასიათებლები,
რაც მას ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას აძლევს.
უკავშირებს განსახილველ საკითხს პირად
გამოცდილებას.
შეფასების კრიტერიუმი
მოსწავლის მიერ შექმნილ პოსტერში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული ადამიანის
ორგანიზმზე ჭარბი რაოდენობის ნიტრატებისა და ტყვიის მარილების მავნე მოქმედება.
შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს ნიტრატებისა და ტყვიის მარილების მოქმედების მექანიზ­
მი, განაზოგადოს საკითხი და იმსჯელოს საკვები პროდუქტების უსაფრთხოების შესახებ. აანალიზებს, რო­
მე­ლი მეტაბოლური პროცესები დაირღვევა ორგანიზმში ნიტრატების ჭარბი რაოდენობისა და ტყვიის მა­რი­
ლების მოხვედრის შემთხვევაში, შეიმუშავებს პრევენციულ ღონისძიებებს. მოსწავლე სხვადასხვა მო­ნაცემებ­ზე
დაყრდნობით ახერხებს პრობლემების იდენტიფიცირებას, შეუძლია სიღრმისეულად გაიაზროს ჯან­სა­­ღი ცხოვ­
რების წესის მნიშვნელობა, რათა თავიდან აიცილოს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობ­ლე­მე­ბი.

განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.

მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს
საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უსისტემო
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ
საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქტუ­ ვერ ასახელებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით
რირებული ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
პრე-სტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პოსტერში ჩანს, რომ მას შეუძლია ორგანიზმზე ჭარბი რაოდენობით
ნიტრატებისა და ტყვიის მარილების მავნე მოქმედების გაანალიზება. ასახელებს პრობლემებს,
რომლებსაც გამოიწვევს ორგანიზმში აღნიშნული ნივთიერებების მოხვედრა, თუმცა უჭირს ორგანიზმში
მიმდინარე იმ პროცესების დასახელება, რომელთა დარღვევასაც იწვევს ორგანიზმში ჭარბად
მოხვედრილი ნიტრატები და ტყვიის მარილები; უჭირს მიღებული ცოდნის განზოგადება.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პოსტერში ჩანს, რომ მას შეუძლია ჭარბი რაოდენობით ნიტრატებისა და
ტყვიის მარილების ორგანიზმისთვის მავნე მოქმედების დასახელება. ასახელებს ერთ ან ორ სიმპტომს.
ვერ ასახელებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით
ნიტრატებისა და ტყვიის მარილების მოქმედების შემთხვევაში.
ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პოსტერში ჩანს, რომ მას შეუძლია ჭარბი რაოდენობით ნიტრატებისა და
ტყვიის მარილების ორგანიზმისთვის მავნე მოქმედების დასახელება, მაგრამ ვერ ასახელებს სიმპტომებს.
ნიტრატებისა და ტყვიის მარილების მოქმედების შემთხვევაში.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება პოსტერის
ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
 თემა: უჯრედის სტრუქტურები საათების სავარაუდო რაოდენობა: 19-22

თემასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები: თემასთან დაკავშირებული საკვანძო შეკითხვები:

• უჯრედი ყველა ცოცხალი ორგანიზმის ( ვირუსების გარდა)
სტრუქტურული და ფუნქციური ერთეულია; არსებობს პროკარიოტული
და ეუკარიოტული უჯრედები. პრო-და ეუკერიოტული უჯრედები
ერთმანეთისგან აგებულებითა და ცხოველქმედების პროცესებით
განსხვავდება;
• ყველა უჯრედი გარემოსგან პლაზმური მემბრანით არის გამიჯნული;
მემბრანის გავლით უჯრედში მუდმივად შედის ან გამოდის
ნივთიერებები;
• რა მსგავსება და განსხვავებაა პროკარიოტულ და ეუკარიოტულ უჯრედებს
შორის?
• რა გზებით ხორციელდება მემბრანაში ნივთიერებათა ტრანსპორტი?
• როგორია შეესაბამება უჯრედის სტრუქტურების (ბირთვი, ენდოპლაზმური
ბადე, გოლჯის კომპლექსი, ლიზოსომა, რიბოსომა, ენდოპლაზმური ბადე,
მიტოქონდრია, ქლოროპლასტი)აგებულება მათ ფუნქციებს?
• როგორ არის დაკავშირებული უჯრედის სტრუქტურები ერთმანეთთან?

• უჯრედის სტრუქტურების აგებულება მათ მიერ შესასრულებელ • როგორ მოქმედებს ალკოჰოლი, ნიკოტინი და სხვა მავნე ნივთიერებები
ფუნქციას შეესაბამება; უჯრედში მიმდინარე პროცესებზე?

• უჯრედის სტრუქტურები ერთმანეთთან არის დაკავშირებული და • რატომ უნდა ვიცოდეთ უჯრედის სტრუქტურების აგებულება და ფუნქციები და
ერთიან სისტემას ქმნის; როგორ გამოვიყენოთ ყოფა-ცხოვრებაში?

• მავნე ნივთიერებები(ნიკოტინი, ალკოჰოლო და სხვა) უარყოფით

გავლენას ახდენს უჯრედის მეტაბოლიზმზე და იწვევს ავადობას.

უჯრედის აგებულების ცოდნა შეიძლება დავუკავშიროთ სხვადასხვა

პროფესიას.

43
44
კომპლექსური დავალებები
(დასახელება)
1.პლაკატის შექმნა უჯრედთა
მრავალფეროვნებაზე
2.პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის სამიზნე ცნება – სტრუქტურა და
შექმნა უჯრედის
სტრუქტურების აგებულებისა ქვეცნება – უჯრედის სტრუქტურები
და ფუნქციების შესახებ
3.ბუკლეტის შექმნა უჯრედებზე
ალკოჰოლისა და ნიკოტინის
მავნე ზემოქმედების შესახებ
სამიზნე ცნებები და ქვეცნებები
სამიზნე ცნება –
ბიომრავალფეროვნება
ქვეცნება – ორგანიზმთა
კლასიფიკაცია, სისტემატიკური
ჯგუფი
სამიზნე ცნება – სრტუქტურა და
ფუნქცია
ქვეცნება – უჯრედების აგებულების
თავისებურებები
ქვეცნება – კვლევის პროცედურები
ფუნქცია
სამიზნე ცნება – ჯანმრთელობა და
დაავადება
ქვეცნება – ჯანმრთელობა და მავნე
ჩვევები, პრევენცია;
ქვეცნება – კვლევის პროცედურები
საკითხები
უჯრედთა მრავალფეროვნება-
ბაქტერიული, მცენარეული და
ცხოველური უჯრედები
უჯრედის სტრუქტურების აგებულება და
ფუნქცია
უჯრედის მეტაბოლიზმზე მოქმედი მავნე
ფაქტორები
საკვანძო შეკითხვები
როგორ ავსახო პლაკატში
უჯრედთა მრავალფეროვნების
თავისებურებები?
როგორ ავსახო პოვერ-პოინტის
პრეზენტაციაში უჯრედის
სრტუქტურების აგებულება
და ფუნქციები და მათ შორის
ურთიერთკავშირი?
როგორ ავსახო ბუკლეტში
უჯრედებზე ალკოჰოლისა და
ნიკოტინის მავნე ზემოქმედება?
 გრძელვადიანი მიზანი: საკითხი/ქვესაკითხები საკვანძო შეკითხვა/შეკითხვები შუალედური სასწავლო მიზანი 1
სამიზნე ცნება და ცნებასთან როგორ ავსახო პლაკატზე უჯრედთა
დაკავშირებული მკვიდრი საკითხი:უჯრედთა მრავალფეროვნება მრავალფეროვნების თავისებურებანი? კომპლექსური დავალების პირობა
წარმოდგენები
სტრუქტურა, ფუნქცია (ბიოლ. კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები) უჯრედი ცოცხალი ორგანიზმების
საშ.1.2,3,4,5) კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა (ვირუსების გარდა) სტრუქტურულ
1. ბიოლოგიური სისტემა I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა და ფუნქციურ ერთეულს
ორგანიზაციის ყოველ ნაბიჯი 1. წარმოადგენს. სხვადასხვა
დონეზე შედგება სხვადასხვა • როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან ორგანიზმის უჯრედები
სტრუქტურისგან; დაკავშირებით? ერთმანეთისგან განსხვავდება,
2. ბიოლოგიური სისტემის თუმცა, მათ შორის მსგავსებაც
თითოეული ნაწილი აქტივობა/რესურსი: დიდია.
სპეციფიკურ ფუნქციას • პლაკატის ნიმუში;
უჯრედული თეორიის
ახორციელებს და ქმნის ერთ • პლაკატის მახასიათებლების დადგენა;
ერთ-ერთ დებულებაში
მთლიანობას; • დამატებითი მასალა:„როგორ შევქმნა პლაკატი?“ https://bit.ly/3Gu1rk4
ვკითხულობთ:„აგებულებითა
3. ბიოლოგიური სისტემის და ქიმიური შედგენილობით
სტრუქტურა და ფუნქცია სამიზნე ცოდნის •რა არის პლაკატი? ყველა უჯრედი მსგავსია“. ალბათ,
შეესაბამება ერთმანეთს; (დეკლარატიული, •რა მიზნით იქმნება პლაკატი? გაგიჩნდებათ შეკითხვა, რა
4. გარემო პირობები გავლენას პროცედურული, •რა ნაბიჯები უნდა გადადგათ პლაკატის მსგასება შეიძლება იყოს, მაგ.,
ახდენს ბიოლოგიური პირობისეული) შესაქმნელად? ჩვენსა და ბაქტერიის უჯრედებს
სისტემის აგებულებასა და კონსტრუირებაზე •როგორ უნდა შექმნათ პლაკატი და რაზე უნდა შორის, ან მცენარეულ და
ფუნქციებზე; ორიენტირებული გაამახვილოთ ყურადღება მასზე მუშაობის დროს? ცხოველურ უჯრედებს შორის?
შეკითხვები. •რა მნიშვნელოვანი კომპონენტები უნდა გამოყოთ
პლაკატზე მუშაობის დროს?
•როგორ ფიქრობთ, ვისთვის იქნება საინტერესო
თქვენი პლაკატი?

45
46
ბიომრავალფეროვნება (ბიოლ. II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი გაეცანით ბაქტერიული,
საშ.1.2,3,4,5) როგორია ბაქტერიული, ცხოველური და მცენარეული უჯრედების აგებულების ცხოველური და მცენარეული
1. ორგანიზმები დაჯგუფებულია თავისებურებები? რა მსგავსება და განსხვავებაა თქვენ მიერ შესწავლილ უჯრედების აგებულებას და
მსგავსი ნიშან-თვისებების უჯრედებს შორის? შექმენით პლაკატი.
მიხედვით და ქმნიან ნაბიჯი 1.
პლაკატის პრეზენტაციისას
სისტემატიკურ ჯგუფებს;
ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
2. შეგუებულობები გარემო რესურსი:
პირობებთან ხელს უწყობს • სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.2.1, 1.2.2 (გვ. 74-89); 1. როგორია ბაქტერიული,
ორგანიზმის გადარჩენას/ • დამატებითი მასალა: „უჯრედი“; ცხოველური და მცენარეული
სახეობის მდგრადობას; https://yhoo.it/3wXnjBi უჯრედების აგებულების
3. სახეობათა • დამატებითი მასალა: „უჯრედი“; თავისებურებები? რა მსგავსება
მრავალფეროვნება https://bit.ly/3wWTtwL და განსხვავებაა თქვენს მიერ
წარმოიქმნება • ვიდეომასალა: „უჯრედის აღმოჩენა, უჯრედული თეორია“ – https://yhoo. შესწავლილ უჯრედებს შორის?
მემკვიდრეობითობის, it/3Gw5fRZ
ცვალებადობისა და • ვიდეომასალა: „მცენარეული და ცხოველური უჯრედები“ – https://yhoo.
(სტრუქტურა და ფუნქცია)
ბუნებრივი გადარჩევის it/3LXDdzO;
შედეგად; • ვიდეომასალა: „ბაქტერიული უჯრედი“ – https://yhoo.it/3NFipyn; 2. რა განაპირობებს უჯრედების
4. ბიომრავალფეროვნება მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
ხელს უწყობს ეკოსისტემების აქტივობა 1
მდგრადობას. • მოსწავლეები ეცნობიან სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ მასალას
5. გარემოს დაცვითი ბაქტერიული, ცხოველური და მცენარეული უჯრედების შესახებ; (ბიომრავალფეროვნება)
ღონისძიებები • მოსწავლეები ეცნობიან შემოთავაზებულ დამატებით მასალას.
მნიშვნელოვანია
ბიომრავალფეროვნების აქტივობა-2
შენარჩუნებისა და მდგრადი • მოსწავლეები მიკროსკოპით აკვირდებიან მზა პრეპერატებს;
განვითარებისთვის. • მსჯელობენ გამოკვლეული სხვადასხვა უჯრედის აგებულებასა და ფუნქციებს
შორის მსგავსება-განსხვავების შესახებ. ადგენენ ვენის დიაგრამას.
 აქტივობა-3
• მოსწავლეები ატარებენ ექსპერიმენტებს პარაგრაფში მოცემული ინსტრუქციების
მიხედვით (ხახვის ქერქლის უჯრედული აგებულების გამოკვლევა; კორპის
უჯრედული აგებულების გამოკვლევა); აანალიზებენ შედეგებს, გამოაქვთ
დასკვნები, ადგენენ ცდის ოქმს.

სამიზნე ცოდნის • რომელ მეთოდებს იყენებენ უჯრედის

(დეკლარატიული, კვლევისას?
პროცედურული, • რომელ სტრუქტურებს შეიცავს ბაქტერიული
პირობისეული) უჯრედი?
კონსტრუირებაზე • რომელ სტრუქტურებს შეიცავს მცენარეული
ორიენტირებული
შეკითხვები. უჯრედი?
• რომელ სტრუქტურებს შეიცავს ცხოველური
უჯრედი?
• რომელი მსგავსი სტრუქტურები აქვთ
ბაქტერიულ, ცხოველურ და მცენარეულ
უჯრედებს?
• რომელი მსგავსი სტრუქტურები აქვთ
მცენარეულ და ცხოველურ უჯრედებს?
• რომელი განსხვავებული სტრუქტურები
აქვთ ცხოველურ და მცენარეულ უჯრედებს?
• იმსჯელეთ, რით არის განპირობებული
თქვენ მიერ შესწავლილ უჯრედებში
მსგავსი და განსხვავებული სტრუქტურების
არსებობა;
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას
ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

47
48
ნაბიჯი 2. რა განაპირობებს უჯრედების მრავალფეროვნებას ბუნებაში?
(ბიომრავალფეროვნება)

რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.2.1., 1.2.2 (გვ 74-89);
• ვიდეომასალა: „უჯრედთა მრავალფეროვნება“. https://yhoo.it/3wYYL9K

აქტივობა 1
• სახელმძღვანელოში შესაბამისი პარაგრაფების განხილვა;
• ვიდეომასალის დამუშავება;
• მსჯელობა ბუნებაში უჯრედთა მრავალფეროვნების მიზეზების შესახებ.

სამიზნე ცოდნის • რომელი კრიტერიუმებით ხდება ორგანიზმთა პრო-

(დეკლარატიული, და ეუკარიოტებად დაჯგუფება?
პროცედურული, • რომელი ორგანიზმები მიეკუთვნება პროკარიოტებს?
პირობისეული) • რომელი ორგანიზმები მიეკუთვნება ეუკარიოტებს?
კონსტრუირებაზე • ძირითადად, რით განსხვავდება ერთმანეთისგან
ორიენტირებული მცენარეული და ცხოველური უჯრედის მეტაბოლიზმი?
შეკითხვები.

მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროეცესში

მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი;
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენით, რატომ შექმენით პლაკატი? რისი თქმა გინდოდა მისი საშუალებით?
• რა არის თქვენ მიერ დამზადებული პლაკატის ძლიერი და სუსტი მხარეები?
• თქვენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს თქვენ მიერ შექმნილი პლაკატით და
რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი ნამუშეწვარი თქვენი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
 სამიზნე ცნება და ცნებასთან საკითხი / საკითხები საკვანძო შეკითხვა / საკვანძო შუალედური სასწავლო მიზანი 2
დაკავშირებული მკვიდრი შეკითხვები
წარმოდგენები ქვეცნება/ქვეცნებები: პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის
სტრუქტურა, ფუნქცია (ბიოლ. საკითხი: ეუკარიოტული როგორ ავსახო პოვერ-პოინტის შექმნა უჯრედის სრტუქტურების
საშ.1.2,3,4,5) (ცხოველური, მცენარეული) პრეზენტაციაში უჯრედის აგებულებისა და ფუნქციების და
1. ბიოლოგიური სისტემა უჯრედის სტრუქტურები. სრტუქტურების აგებულება მათ შორის ურთიერთკავშირის
ორგანიზაციის და ფუნქციები და მათ შორის შესახებ.
ყოველ დონეზე ურთიერთკავშირი? კომპლექსური დავალება /
შედგება სხვადასხვა კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები): დავალებები
სტრუქტურისგან; I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა უჯრედი ყველა უჯრედული
2. ბიოლოგიური სისტემის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა აგებულების ორგანიზმის
თითოეული ნაწილი ნაბიჯი 1. სტრუქტურული და ფუნქციური
სპეციფიკურ ფუნქციას • როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან ერთეულია. სწორედ უჯრედის
ახორციელებს და ქმნის დაკავშირებით? შეგნით მიმდინარეობს ყველა
ერთ მთლიანობას; სასიცოცხლო პროცესი.
3. ბიოლოგიური სისტემის რესურსი: მიუხედავად იმისა, რომ
სტრუქტურა და ფუნქცია • პრეზენტაციის ნიმუში; უჯრედი ძალიან პატარაა, ის
შეესაბამება ერთმანეთს; • დამატებითი მასალა:„როგორ შევქმნათ პრეზენტაცია“ https://bit.ly/3wXV6Jg მოწესრიგებული სისტემაა, მასში
4. გარემო პირობები შემავალ სტრუქტურებს საკუთარი
გავლენას ახდენს აქტივობა: ფუნქციები გააჩნიათ.
ბიოლოგიური სისტემის • გაქვთ თუ არა პრეზენტაციაზე მუშაობის გამოცდილება? გააანალიზეთ უჯრედის
აგებულებასა და • როგორ უნდა შევქმნათ პრეზენტაცია და რაზე გავამახვილოთ ყურადღება? სტრუქტურების აგებულება
ფუნქციებზე; • პრეზენტაციის მახასიათებლების დადგენა; და ფუნქციები, შექმენით
• როგორ ჩამოვაყალიბოთ პრეზენტაციის სტრუქტურა? პრეზენტაცია პოვერ-პოინტის
• ვისთვის უნდა შექმნათ პრეზენტაცია? ფორმატში.
• პრეზენტაციის შექმნა.

49
50
ჯანმრთელობა და დაავადება სამიზნე ცოდნის • რა არის პრეზენტაცია? პრეზენტაცისას ხაზგასმით
(ბიოლ.საშ.1.2,3,5) (დეკლარატიული, • რატომ არის მნიშვნელოვანი პრეზენტაციის მომზადება? წარმოაჩინეთ:
1. ჯანმრთელობა არის პროცედურული, • რა მსგავსება-განსხვავებაა Power Point-ის 1. როგორია პლაზმური მემბრანის,
ადამიანის ორგანიზმის პირობისეული) პრეზენტაციასა და მის გარეშე მასალის წარდგენას ბირთვის, ენდოპლაზმური
მდგომარეობა, რომლის კონსტრუირებაზე შორის? ბადის, გოლჯის კომპლექსის,
დროსაც შენარჩუნებულია ორიენტირებული • როგორ შექმენით Power Point -ში პრეზენტაცია? ციტოჩონჩხის, რიბოსომისა და
ჰომეოსტაზი და შეკითხვები. • რა ნაბიჯები გადადგით Power Point-ში პრეზენტაციის ლიზოსომის აგებულება და
შრომისუნარიანობა, მათი მოსამზადებლად? როგორ შეესაბამება მათ მიერ
დარღვევა კი განაპირობებს • როგორ გამოიყენებთ Power Point-ის ფორმატს შესასრულებელ ფუნქციებს?
ავადობას. შესასწავლი საკითხის წარმოსაჩენად?
2. სხვადასხვა დაავადებას აქვს • რატომ ფიქრობთ, რომ თქვენი პრეზენტაცია (სტრუქტურა და ფუნქცია)
განსხვავებული გამომწვევი საინტერესო იქნება მსმენელთათვის? 2. როგორია მიტოქონდრიისა და
მიზეზები სიმპტომები პლასტიდების აგებულება და
და პრევენციის გზები/ II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი როგორ შეესაბამება მათ მიერ
ღონისძიებები; ნაბიჯი 1. შესასრულებელ ფუნქციას?
3. იმუნიტეტი არის ორგანიზმის როგორია პლაზმური მემბრანის, ბირთვის, ენდოპლაზმური ბადის, გოლჯის
უნარი, დაიცვას თავისი კომპლექსის, ციტოჩონჩხის, რიბოსომისა და ლიზოსომის აგებულება და (სტრუქტურა და ფუნქცია)
ჯანმრთელობა; როგორ შეესაბამება მათ მიერ შესასრულებელ ფუნქციებს?
4. ჯანსაღი ცხოვრების (სტრუქტურა და ფუნქცია) 3.როგორ არის დაკავშირებული
წესის დარღვევა იწვევს ერთმანეთთან უჯრედის
იმუნიტეტის დაქვეითებას და რესურსი: სტრუქტურები და რა
ხელს უწყობს სხვადასხვა • სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.2.4-1.2.8 (გვ 99-123); პრობლემები შეექმნება უჯრედს,
დაავადების განვითარებას; • ვიდეომასალა: „პლაზმური მემბრანა“ https://yhoo.it/3zbfc5P თუ რომელიმე სტრუქტურა თავის
5. გარემოსდაცვითი • დამატებითი მასალა: „უჯრედი“; https://bit.ly/3wWTtwL ფუნქციას სათანადოდ ვეღარ
ღონისძიებები აქტივობა-1 შეასრულებს.
მნიშვნელოვანია • მოსწავლეები გაეცნობიან სახელმძღვანელოში მოცემულ მასალას;
ჯანმრთელობის • მოსწავლეები გაეცნობიან დამატებით მასალას. (სტრუქტურა და ფუნქცია)
შენარჩუნებისათვის.
აქტივობა-2 (ჯანმრთელობა და დაავადება)
მოსწავლეები:
• სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ჩაატარებენ
ექსპერიმენტებს – გამოიკვლევენ ოსმოსის მოვლენას;
• გააანალიზებენ მიღებულ შედეგებს;
 • გამოიტანენ დასკვნებს;
• შეადგენენ ცდის ოქმს.
• იმსჯელებენ, რა მნიშვნელობა აქვს ორგანიზმისთვის/უჯრედისთვის
ოსმორეგულაციის პროცესს.

აქტივობა-3
• მოსწავლეები განიხილავენ ბირთვის, რიბოსომის, ენდოპლაზმური ბადის,
ციტოჩონჩხის, გოლჯის კომპლექსის, ლიზოსომის აგებულებასა და ფუნქციებს.
•
სამიზნე ცოდნის • როგორი აგებულება აქვს პლაზმურ მემბრანას?
(დეკლარატიული, • როგორია პლაზმური მემბრანის ფუნქციები?
პროცედურული, • რა მნიშვნელობა აქვს ფოსფოლიპიდების ორ შრედ
პირობისეული) განლაგებას?
კონსტრუირებაზე • რომელი პროცესი დაირღვევა, თუ ფოსფოლიპიდების
ორიენტირებული შრეები ჰიდროფილური თავებით ერთმანეთისკენ
შეკითხვები. განლაგდება?
• რა გზებით ხდება ნივთიერებების ტრანსპორტი
უჯრედის შიგნით?
• რით განსხვავდება აქტიური ტრანსპორტი
პასიურისგან?
• როგორ ხორციელდება ფაგოციტოზის პროცესი?
• როგორ ხორციელდება პინოციტოზის პროცესი?
• რა არის და როგორ ხორციელდება ოსმოსის პროცესი?
• როგორ გამოიკვლიეთ ოსმოსის პროცესი?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტი?
• უსაფრთხოების რომელი წესები დაიცავით?
• რა შედეგები მიიღეთ?
• რა დასკვნები გააკეთეთ?
• იმსჯელეთ, რა მნიშვნელობა აქვს უჯრედისთვის/
ორგანიზმისთვის ოსმორეგულაციის პროცესს;
• როგორ გამოიყენებთ ყოფა-ცხოვრებაში
ექსპერიმენტის შედეგებს?
• როგორია ბირთვის აგებულება?

51
• როგორია ბირთვის ფუნქციები?
52
• როგორ შეესაბამება ბირთვის აგებულება მის
ფუნქციებს?
• როგორი აგებულება აქვთ რიბოსომებს?
• რა ფუნქცია აქვთ რიბოსომებს?
• იმსჯელეთ, ადამიანის ორგანიზმში რომელი
უჯრედები შეიცავს დიდი რაოდენობით
რიბოსომებს? პასუხი დაასაბუთეთ.
• როგორი აგებულება აქვს ენდოპლაზმური
ბადის ხორკლიან და გლუვ უბნებს?
• როგორია ენდოპლაზმური ბადის ფუნქციები?
• როგორია გოლჯის კომპლქსის აგებულება?
• რა ფუნქციებს ასრულებს გოლჯის
კომპლექსი?
• რომელი სტრუქტურებისგან შედგება
ციტოჩონჩხი?
• რა ფუნქციას ასრულებს უჯრედში
ციტოჩონჩხი?
• როგორი აგებულება აქვს ლიზოსომებს?
• როგორია ლიზოსომის ფუნქცია?
• იმსჯელეთ, ადამიანის ორგანიზმში რომელი
უჯრედები შეიცავს დიდი რაოდენობით
ლიზოსომებს? პასუხი დაასაბუთეთ.
• რა დაემართება უჯრედს, თუ დიდი
რაოდენობით ლიზოსომების მემბრანები
დაზიანდა?

ნაბიჯი 2.
როგორია მიტოქონდრიისა და პლასტიდების აგებულება და როგორ შეესაბამება
მათ მიერ შესასრულებელ ფუნქციას?
(სტრუქტურა და ფუნქცია)

რესურსი:
• სახელმძღვანელო – – პარაგრაფი 1.2.9 (გვ 124-129);
• დამატებითი მასალა: „უჯრედი“. https://bit.ly/3wWTtwL
 აქტივობა 1
• მიტოქინდრიისა და პლასტიდების აგებულებისა და ფუნქციების შესახებ
ინფორმაციის დამუშავება.

აქტივობა 2
• სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტის
ჩატარება - პლასტიდებზე დაკვირვება;
• ცდის შედეგების ანალიზი;
• დასკვნების გამოტანა; ცდის ოქმის შედგენა.

აქტივობა 3
• პლასტიდების ერთმანეთთან შედარება – კოგნიტური რუკის შედგენა;
• ქლოროპლასტისა და მიტოქონდრიის ერთმანეთთან შედარება -კ ოგნიტური
რუკის შედგენა.
სამიზნე ცოდნის • როგორია მიტოქონდრიის აგებულება?
(დეკლარატიული, • როგორ შეესაბამება მიტოქონდრიის აგებულება მის
პროცედურული, ფუნქციას?
პირობისეული) • იმსჯელეთ, ადამიანის ორგანიზმში რომელი
კონსტრუირებაზე უჯრედები შეიცავს დიდი რაოდენობით
ორიენტირებული მიტოქონდრიებს? პასუხი დაასაბუთეთ.
შეკითხვები. • როგორი პლასტიდები არსებობს?
• რა განსხვავებაა სხვადასხვა ტიპის პლასტიდებს
შორის?
• როგორი აგებულება აქვს ქლოროპლასტებს?
ქრომოპლასტებს? ლეიკოპლასტებს?
• იმსჯელეთ, რა შემთხვევაშია შესაძლებელი
ლეიკოპლასტების ქლოროპლასტებად გარდაქმნა
და რა მნიშვნელობა აქვს ამ პროცესს?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?

53
54
ნაბიჯი 3.
როგორ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან უჯრედის სტრუქტურები და რა
პრობლემები შეექმნება უჯრედს, თუ რომელიმე სტრუქტურა თავის ფუნქციას
სათანადოდ ვეღარ შეასრულებს?
(სტრუქტურა და ფუნქცია)
(ჯანმრთელობა და დაავადება)

რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.2.4-1.2.9 (გვ 85-129).

აქტივობა 1
• მოსწავლეები სახელმძღვნელოს შესაბამის პარაგრაფებში მოცემულ
ინფორმაციას დაამუშავებენ
აქტივობა 2
• მოსწავლეები უჯრედის სხვადასხვა სტრუქტურას შორის კავშირს ადგენენ.
ქმნიან სტრუქტურათა ურთიერთკავშირის ამსახველ სქემას.

სამიზნე • რა კავშირია ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიან და გლუვ

ცოდნის უბნებს შორის?
(დეკლარა­ • სად გადაადგილდება ენდოპლაზმურ ბადეში
ტიული, სინთეზირებული ნივთიერებები?
პროცედუ­ • როგორ აკავშირებს ერთმანეთთან ორგანელებს ციტოპლაზმა?
რული, • როგორ აკავშირებს ერთმანეთთან ორგანელებს ციტოჩონჩხი?
პირობი­სეუ­ლი) • ფაგოციტოზისა და პინოციტოზის პროცესში ნივთიერებები
კონსტრუირე­ პლაზმურ მემბრანაში იფუთება, თუმცა, მემბრანის ზომა არ
ბაზე ორიენ­ იცვლება. იმსჯელეთ, როგორ ხორციელდება მემბრანის
ტი­რე­ბუ­ლი განახლება?
შეკითხვები. • როგორ „ახერხებს“ უჯრედი დაზიანებული ცილებისა და
დაბერებული ორგანელების მოცილებას?
• იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეექმნება უჯრედს/ორ­განიზმს,
თუ მემბრანაში არსებული ინსულინის აღ­მქმე­ლი ცილა-
რეცეპტორები მას ვეღარ დაიკავში­რებენ?
• იმსჯელეთ, რომელი პროცესები დაირღვევა, თუ უჯრედში
რიბოსომების რაოდენობა შემცირდება?
• იმსჯელეთ, რომელი პროცესები დაირღვევა, თუ კუნთო­ვან
უჯრედში მიტოქონდრიების რაოდენობა შემცირ­დება?
 მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროეცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი;
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• თქვენი აზრით, ვის დააინტერესებს თქვენ მიერ შექმნილი პრეზენტაცია და
რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი დავალება თქვენი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
სამიზნე ცნება და ცნებასთან საკითხი / საკითხები საკვანძო შეკითხვა / საკვანძო შუალედური მიზანი 3
დაკავშირებული მკვიდრი ქვეცნება/ქვეცნებები: შეკითხვები უჯრედებზე ალკოჰოლისა და
წარმოდგენები ქვეცნება – ჯანმრთელობა და მავნე როგორ ავსახო ბუკლეტში უჯრედებზე ნიკოტინის მავნე ზემოქმედების
ჩვევები, პრევენცია ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მავნე ამსახველი ბუკლეტის შექმნა.
საკითხი – უჯრედის მეტაბოლიზმზე ზემოქმედება?
მოქმედი მავნე ფაქტორები კომპლექსური დავალება /
ქვეცნება –კვლევის პროცედურები დავალებები
ჯანმრთელობა და I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა დღესდღეობით მსოფლიო
დაავადება (ბიოლ.საშ.1.2,3,5) კომპლექსური დავალების შინაარსის გაცნობა ცდილობს ალკოჰოლისა
1. ჯანმრთელობა არის ნაბიჯი 1. და ნიკოტინის მოხმარების
ადამიანის ორგანიზმის • როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან შემცირებას მოსახლეობაში.
მდგომარეობა, რომლის დაკავშირებით? ამისთვის ინტენსიურად
დროსაც შენარჩუნებულია რესურსი: მიმდინარეობს საინფორმაციო
ჰომეოსტაზი და • ბუკლეტის ნიმუში; კამპანია ნიკოტინისა და
შრომისუნარიანობა, მათი • დამატებითი მასალა: „როგორ შევქმნათ საინფორმაციო ბუკლეტი“ ალკოჰოლის ორგანიზმზე მავნე
დარღვევა კი განაპირობებს https://bit.ly/3avlAdN ზემოქმედების შესახებ. ექიმები
ავადობას. ერთხმად აღნიშნავენ, რომ
ეთილის სპირტი და თამბაქო
უფრო მეტ ზიანს მოზარდ
ორგანიზმს აყენებს.

55
56
2. სხვადასხვა დაავადებას აქტივობა გაეცანით სახელმძღვანელოსა
აქვს განსხვავებული • ბუკლეტის შექმნის ინსტრუქციის გაცნობა; და დამატებით მასალაში
გამომწვევი მიზეზები, • ბულკეტის მახასიათებლების დადგენა; მოცემულ ინფორმაციას და
სიმპტომები და პრევენციის • როგორ უნდა შევქმნათ ბუკლეტი და რაზე გავამახვილოთ ყურადღება? შექმენით ბუკლეტი უჯრედებზე
გზები/ ღონისძიებები; • როგორ ჩამოვაყალიბოთ ბუკლეტის სტრუქტურა? ალკოჰოლისა და ნიკოტინის
იმუნიტეტი არის ორგანიზმის • ვისთვის უნდა შექმნათ ბუკლეტი? მავნე ზემოქმედების შესახებ.
უნარი, დაიცვას თავისი • ბუკლეტის შექმნა. ბუკლეტის პრეზენტაციისას
ჯანმრთელობა; ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
3. ჯანსაღი ცხოვრების სამიზნე ცოდნის • რა არის ბუკლეტი? 1. როგორ ზემოქმედებას ახდენს
წესის დარღვევა იწვევს (დეკლარატიული, • რატომ არის მნიშვნელოვანი ბუკლეტის მომზადება? ალკოჰოლი და ნიკოტინი
იმუნიტეტის დაქვეითებას და პროცე­დურული, • როგორ შექმენით ბუკლეტი? ადამიანის ორგანიზმზე
ხელს უწყობს სხვადასხვა პირობისეული) • რა ნაბიჯები გადადგით ბუკლეტის მოსამზადებლად? და რომელი მეტაბოლური
დაავადების განვითარებას; კონსტრუირებაზე • როგორ გამოიყენებთ ბუკლეტს შესასწავლი საკითხის პროცესები ირღვევა ამ დროს?
4. გარემოს დაცვითი ორიენტირებული წარმოსაჩენად?
ღონისძიებები შეკითხვები. (ჯანმრთელობა და დაავადება)
მნიშვნელოვანია
ჯანმრთელობის II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი
შენარჩუნებისათვის; ნაბიჯი 1.
როგორ ზემოქმედებას ახდენს ალკოჰოლი და ნიკოტინი ადამიანის ორგანიზმზე
და რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ამ დროს? (ჯანმრთელობა და
დაავადება)

რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.2.10 (გვ. 130-136);
• დამატებითი მასალა: „რა არის ნიკოტინი და როგორ მოქმედებს ის ადამიანის
ჯანმრთელობაზე?“ https://bit.ly/3NFVz9H;
• დამატებითი მასალა:„ალკოჰოლის მოქმედება თქვენს სხეულზე“: https://bit.
ly/38z76ZO

აქტივობა 1
• სახელმძღვანელოსა და დამატებით მასალაში მოცემული ინფორმაციის
განხილვა.
 აქტივობა 2
• სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტების
ჩატარება;
• შედეგების ანალიზი;
• დასკვნების გამოტანა;
• ცდის ოქმის შედგენა.

აქტივობა 3
• ალკოჰოლის მავნეობის ამსახველი კოგნიტური რუკის შედგენა;
• ნიკოტინის მავნეობის ამსახველი კოგნიტური რუკის შედგენა;
•
სამიზნე ცოდნის • როგორ ზემოქმედებს ადამიანის ორგანიზმზე
(დეკლარატიული, ალკოჰოლი?
პროცედურული, • რომელი ორგანოების დაზიანებას იწვევს ალკოჰოლი
პირობისეული) მისი ხანგრძლივად მოხმარების შემთხვევაში?
კონსტრუირებაზე • რატომ აღწევს ალკოჰოლი ადვილად უჯრედში?
ორიენტირებული • რა ცვლილებები შეიძლება გამოიწვიოს ალკოჰოლმა
შეკითხვები. განვითარებადი ნაყოფის ორგანიზმში?
• როგორ ჩაატარეთ ექსპერიმენტი ეთილის სპირტის
გამოყენებით?
• უსაფრთხოების რა ზომები დაიცავით?
• რა იყო საკვლევი კითხვა?
• რა შედეგები მიიღეთ
• რა დასკვნები გააკეთეთ?
• როგორ ზემოქმედებს ადამიანის ორგანიზმზე
ნიკოტინი?
• იმსჯელეთ, რატომ აზიანებს მეტად ალკოჰოლი და
ნიკოტინი მოზარდის ორგანიზმს?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?

57
58
მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროეცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:

კითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი;
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• თქვენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს თქვენ მიერ შექმნილი ბუკლეტით და
რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წაააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი ნამუშევარი თქვენი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
 კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები
1. პლაკატის შექმნა უჯრედთა მრავალფეროვნების შესახებ

სოლო ტაქსონომიის დონე შეფასების კრიტერიუმი

აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას
ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ
საკითხს პირად გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს
საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი,
უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქ­
ტურირებული ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით. კვლევას და მის ანალიზს.
პრე-სტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პლაკატზე ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული უჯრედთა
მრავალფეროვნება. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს უჯრედების მრავალფეროვნების
მიზეზები; მსჯელობს სხვადასხვა უჯრედის აგებულებასა და ფუნქციებს შორის მსგავსება-განსხვავების შესახებ.
მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფორმაციას, გეგმავს კვლევის ეტაპებს და
თანმიმდევრულად ახორციელებს; აღრიცხავს მონაცემებს; აანალიზებს შედეგებს და აკეთებს ლოგიკურ
დასკვნებს. მოძიებულ ინფორმაციაზე, თეორიულ ცოდნასა და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით
მსჯელობს უჯრედების მრავალფეროვნების მნიშვნელობაზე.
განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პლაკატზე ჩანს, რომ მას შეუძლია ბაქტერიული, ცხოველური და მცენარეული
უჯრედების შედარება აგებულებისა და ცხოველქმედების მიხედვით.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს, აღრიცხავს მონაცემებს,
აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები, თუმცა უჭირს მიღებული ცოდნის განზოგადება.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პლაკატზე ჩანს, რომ მას შეუძლია ილუსტრაციაზე და/ან მიკროპრეპარატზე ბაქტერიუ­
ლი, მცენარეული და ცხოველური უჯრედების ამოცნობა. ასახელებს მათ შორის ერთ ან ორ მსგავსება-განსხვავებას.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის საკმარისი. უჭირს
შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა.
ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პლაკატზე ჩანს, რომ მას შეუძლია, ამოიცნოს ილუსტრაციაზე და/ან მიკროპრეპარატზე
ბაქ­ტერიული, ცხოველური და მცენარეული უჯრედები, თუმცა, ვერ ასახელებს მათ შორის მსგავსება-განსხვავებებს.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა, ვერ ატარებს
მოსწავლის მიერ შექმნილი ნამუშევარი არ შეესაბამება პლაკატის ფორმატს. მოსწავლე ვერ ამოიცნობს
ილუსტრაციაზე და/ან მიკროპრეპარატზე მცენარეულ, ბაქტერიულ და ცხოველურ უჯრედებს.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება პრეზენტაციის

59
ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
 2. პოვერ-პოინტის პრეზენტაციის შექმნა უჯრედის სტრუქტურების აგებულებისა და ფუნქციების შესახებ
60
სოლო ტაქსონომიის დონე
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს გააზრებული საკითხის
არსი / არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას ამ ცოდნის
განზოგადებისა და მისი დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ საკითხს პირად
გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის არსი; ხედავს
ურთიერთმიმართებებს საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე, ერთმანეთთან
დაუკავშირებელი, უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
შეფასების კრიტერიუმი
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული უჯრედის სტრუქტურების მნიშვნელობა. ადარებს ერთმანეთს სხვადასხვა
სტრუქტურას. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს უჯრედის სტრუქტურების
აგებულება და დაუკავშიროს მათ ფუნქციებს, შეუძლია განაზოგადოს საკითხი
და იმსჯელოს სტრუქტურების ურთიერთკავშირის შესახებ. აანალიზებს, რომელი
მეტაბოლური პროცესები დაირღვევა ორგანიზმში, თუ რომელიმე სტრუქტურის
ფუნქციონირება დაირღვევა.
მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფორმაციას, გეგმავს
კვლევის ეტაპებს და თანმიმდევრულად ახორციელებს; აღრიცხავს მონაცემებს.
აანალიზებს შედეგებს და აკეთებს ლოგიკურ დასკვნებს. მოძიებული ინფორმაციაზე,
თეორიულ ცოდნასა და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით მსჯელობს უჯრედის
სტრუქტურების აგებულებისა და მნიშვნელობის შესახებ.
განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია უჯრედის
სტრუქტურების აგებულებისა და ფუნქციების გაანალიზება, თუმცა უჭირს გააზრება, თუ
რომელი მეტაბოლური პროცესები დაირღვევა ორგანიზმში რომელიმე სტრუქტურის
ფუნქციონირების დარღვევის შემთხვევაში.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს,
აღრიცხავს მონაცემებს. აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები., მაგრამ ვერ
ახერხებს მიღებული ცოდნის განზოგადებას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია უჯრედის
სტრუქტურების აგებულების აღწერა, თუმცა, უჭირს სტრუქტურის მის ფუნქციასთან
დაკავშირება. ვერ აანალიზებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები დაირღვევა
ორგანიზმში რომელიმე სტრუქტურის ფუნქციონირების დარღვევის შემთხვევაში.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის
საკმარისი.
უჭირს შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა. ვერ ანზოგადებს მიღებულ
ცოდნას.
 უნისტრუქტურული დონე მოსწავლის მიერ შექმნილ პრეზენტაციაში ჩანს, რომ მას შეუძლია უჯრედის
სტრუქტურების დასახელება, თუმცა, ვერ უკავშირებს მათ ფუნქციებს, ვერ ასახელებს,
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქტურირებული რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში რომელიმე სტრუქტურის
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან დარღვევის შემთხვევაში.
დაკავშირებით.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა,
ვერ ატარებს კვლევას და მის ანალიზს.
პრესტრუქტურული დონე მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება
პრეზენტაციის ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ აქვს საკითხებს.
რელევანტური ინფორმაცია.
მოსწავლე ვერ იგებს კვლევის მიზანს, შესაბამისად, ვერ ატარებს კვლევას. არ აქვს ცოდნა
საკვლევი საკითხის შესახებ.

61
 3. ბუკლეტის შექმნა უჯრედებზე ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მავნე ზემოქმედების შესახებ
62
სოლო ტაქსონომიის დონე
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს გააზრებული საკითხის
არსი / არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას ამ ცოდნის
განზოგადებისა და მისი დეკონტექსტუალიზების
საშუალებას აძლევს. უკავშირებს განსახილველ საკითხს
პირად გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის არსი; ხედავს
ურთიერთმიმართებებს საკითხთან დაკავშირებულ
არსებით სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე, ერთმანეთთან
დაუკავშირებელი, უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
შეფასების კრიტერიუმი
მოსწავლემ:
მოსწავლის მიერ შექმნილი ბუკლეტიდან ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული
ჭარბი რაოდენობით ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მოხმარების მავნე მოქმედება ორგანიზმზე.
შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს აღნიშნული ნივთიერებების მოქმედების
მექანიზმი, განაზოგადოს საკითხი მავნე ნივთიერებების ორგანიზმზე უარყოფითი
მოქმედების შესახებ. აანალიზებს, თუ რომელი მეტაბოლური პროცესები დაირღვევა
ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მოხმარების შემთხვევაში,
შეიმუშავებს პრევენციულ ღონისძიებებს.
მოსწავლე სხვადასხვა მონაცემზე დაყრდნობით ახერხებს პრობლემების იდენტიფიცირებას,
შეუძლია, სიღრმისეულად გაიაზროს ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობა, რათა თავიდან
აიცილოს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები.
განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდღიურობას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ბუკლეტში ჩანს, რომ მას შეუძლია ორგანიზმზე ჭარბი
რაოდენობით ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მავნე მოქმედების გაანალიზება. ასახელებს
პრობლემებს, რომლებსაც გამოიწვევს ორგანიზმში აღნიშნული ნივთიერებების მოხმარება,
თუმცა უჭირს ორგანიზმში მიმდინარე იმ პროცესების დასახელება, რომლებსაც ორგანიზმში
მოხვედრილი ალკოჰოლი და ნიკოტინი იწვევს.
ვერ ახერხებს მიღებული ცოდნის განზოგადებას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ბუკლეტში ჩანს, რომ მას შეუძლია გაიაზროს ჭარბი ალკოჰოლისა
და ნიკოტინის ორგანიზმზე მავნე მოქმედება, თუმცა უჭირს აღნიშნული ნივთიერებების
შედეგად განვითარებული სიმპტოების დასახელება - ერთ ან ორ სიმპტომს ასახელებს.
ვერ იაზრებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით
ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მოხმარების შემთხვევაში.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის
საკმარისი. მიღებულ ცოდნას ვერ ანზოგადებს.
 უნისტრუქტურული დონე მოსწავლის მიერ შექმნილ ბუკლეტში ჩანს, რომ მას შეუძლია ალკოჰოლისა და ნიკოტინის
მავნეობის დასახელება, თუმცა, ვერ იაზრებს, რომელი მეტაბოლური პროცესები ირღვევა
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქტურირებული ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით ალკოჰოლისა და ნიკოტინის მოხმარების შემთხვევაში.
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან
დაკავშირებით. მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა.
პრესტრუქტურული დონე მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება
ბუკლეტის ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ აქვს
რელევანტური ინფორმაცია.

63
64
თემა: უჯრედის მეტაბოლიზმი საათების სავარაუდო რაოდენობა: 5-7

თემასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები: თემასთან დაკავშირებული საკვანძო შეკითხვები:

• მცენარეულ და ცხოველურ უჯრედებში მიმდინარე პლასტიკურ და • რა მსგავსება/განსხვავებაა ცხოველურ და მცენარეულ უჯრედში მიმდინარე
ენერგეტიკულ ცვლას შორის არსებობს მსგავსება/განსხვავება; პლასტიკურ და ენერგეტიკულ ცვლას შორის?

• უჯრედის მეტაბოლიზმზე მიღებული ცოდნა და კვლევითი უნარები • რატომ უნდა ვიცოდეთ უჯრედის მეტაბოლიზმთან დაკავშირებული
შეიძლება დავუკავშიროთ სხვადასხვა პროფესიას. საკითხები და როგორ გამოვიყენოთ ეს ცოდნა ცხოვრებაში?

კომპლექსური დავალებები სამიზნე ცნებები და ქვეცნებები საკითხები საკვანძო შეკითხვები

(დასახელება)
ვიდერგოლის შექმნა სამიზნე ცნება – სასიცოცხლო თვისება საკითხი: უჯრედის მეტაბოლიზმი როგორ ავსახო ვიდეორგოლში
უჯრედში მიმდინარე ქვეცნებები – უჯრედის მეტაბოლიზმი; ქვესაკითხები: უჯრედის ენერგეტიკული სპირტული და რძემჟავური
ენერგეტიკულ ცვლაზე კვლევის პროცედურები ცვლა (სპირტული დუღილი, დუღილის პროცესების ტემპერა­
რძემჟავური დუღილი). ტუ­რაზე დამოკიდებულება?

ვიდეორგოლის შექმნა სამიზნე ცნება – სასიცოცხლო თვისება საკითხი: უჯრედის მეტაბოლიზმი როგორ ავსახო ვიდეორგოლში ფო­
უჯრედში მიმდინარე ქვეცნებები – უჯრედის მეტაბოლიზმი; ქვესაკითხები: მცენარეული უჯრედის ტო­სინთეზის სიჩქარის სი­ნათ­­­ლის
პლასტიკურ ცვლაზე კვლევის პროცედურები პლასტიკური ცვლა(ფოტოსინთეზი). ინტენსივობაზე დამოკი­დებუ­ლე­­ბა?

გრძელვადიანი მიზანი: საკითხი/ქვესაკითხები საკვანძო შეკითხვა/შეკითხვები კომპლექსური დავალების

სამიზნე ცნება და მასთან უჯრედის ენერგეტიკული ცვლა როგორ ავსახო ვიდეორგოლში სპირტუ­ პირობა
დაკავშირებული მკვიდრი ქვესაკითხი: სპირტული და რძემჟავური ლი და რძემჟავური დუღილის პრო­ცესე­
წარმოდგენები დუღილი. ბის ტემპერატურაზე დამოკიდე­ბუ­ლე­ბა?
 სასიცოცხლო თვისება კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები) მაწონი ქართული
(ბიოლ.საშ.1.2,3,4,5) I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა პროდუქტია, შეიცავს
1. ყველა ორგანიზმისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა ცილებს, ცხიმებს,
დამახასიათებელია ნაბიჯი 1. ნახშირწყლებს, ვიტამინებს.
სასიცოცხლო თვისებები: • როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან მაწონს ორგანიზმი
ზრდა-განვითარება, დაკავშირებით? ადვილად ითვისებს.
ის ძალიან სასარგებლო
გამრავლება,
პროდუქტია. მაწონთან
მეტაბოლიზმი (კვება, რესურსი: ერთად რბილი და
სუნთქვა, გამოყოფა), • ვიდეორგოლის ნიმუში; ჰაეროვანი პური საუკეთესო
გაღიზიანებადობა, • ვიდეომასალა: „როგორ დავამონტაჟოთ ვიდეო“ https://bit.ly/3LXECqa კომბინაციას ქმნის. მაწვნისა
მოძრაობა, და რბილი, გაფუებული
მემკვიდრეობითობა, აქტივობა: პურის არსებობას
ცვალებადობა, • ვიდეორგოლის მახასიათებლების დადგენა; მიკროორგანიზმებს უნდა
ჰომეოსტაზი, ადაპტაცია; • დამატებითი მასალის დამუშავება; ვუმადლოდეთ.
2. სასიცოცხლო თვისებები • ვიდეორგოლის შექნმა.
დაკავშირებულია
ჩაატარეთ სახელმძღვანელოში
ერთმანეთთან; სამიზნე ცოდნის • რა არის ვიდეორგოლი? მოცემული ინსტრუქციის
3. სხვადასხვა ორგანიზმის (დეკლარატიული, • ადრე თუ გაგიკეთებიათ ვიდეორგოლი? თანახმად ექსპერიმენტები .
სასიცოცხლო თვისებებს პროცედურული, • რა მიზნით იქმნება ვიდეორგოლი? გადაიღეთ ექსპერიმენტების
შორის შეიძლება იყოს პირობისეული) • თქვენი აზრით, რა უპირატესობა აქვს ვიდეორგოლს მსვლელობა, შექმენით
როგორც მსგავსება, ისე კონსტრუირებაზე სხვა საპრეზენტაციო საშუალებებთან შედარებით? ვიდეორგოლი და
განსხვავებაც; ორიენტირებული თანაკლასელებს წარუდგინეთ.
4. სასიცოცხლო თვისებები შეკითხვები.
ადაპტირებულია გარემო
ვიდეორგოლის პრეზენტაციისას
პირობებთან; II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
ნაბიჯი 1. • როგორ არის სპირტული
როგორ არის სპირტული და რძემჟავური დუღილის პროცესი დამოკიდებული და რძემჟავური დუღილის
ტემპერატურაზე. (სასიცოცხლო თვისება) პროცესი დამოკიდებული
ტემპერატურაზე.
რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.3.1 (გვ.138-142).

65
66
აქტივობა-1 • რა მსგავსება და განსხვავებაა
• სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი მასალის დამუშავება დუღილსა და უჯრედულ
სუნთქვას შორის?
აქტივობა-2
• სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტების
ჩატარება; (სასიცოცხლო თვისება)
• შედეგების ანალიზი;
• დასკვნების გამოტანა;
• ცდის ოქმის შედგენა.

სამიზნე ცოდნის • რა პროცესია სუნთქვა?

(დეკლარატიული, • როგორია სუნთქვის ბიოლოგიური როლი?
პროცედურული, • რა პროცესია დუღილი?
პირობისეული) • რა პროცესია სპირტული დუღილი?
კონსტრუირებაზე • რა პროცესია რძემჟავური დუღილი?
ორიენტირებული • რომელი ორგანიზმები ახორციელებენ სპირტულ
შეკითხვები. დუღილს?
• რომელი ორგანიზმები ახორციელებენ რძემჟავურ
დუღილს?
• რა მსგავსება და განსხვავებაა დუღილსა და
უჯრედულ სუნთქვას შორის?
• რა პრაქტიკული გამოყენება აქვს ყოფა-ცხოვრებაში
დუღილის პროცესს?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტები?
• რა შედეგები მიიღეთ?
• რა დასკვნები გააკეთეთ?
• როგორ არის დამოკიდებული დუღილის პროცესი
ტემპერატურაზე?
• იმსჯელეთ, რომელი სხვა ფაქტორები მოახდენს
გავლენას დუღილის პროცესზე?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?
 მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი?
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენით, რატომ შექმენით ვიდეორგოლი? რისი თქმა გინდოდათ მისი
საშუალებით?
• რა არის თქვენ მიერ შექმნილი ვიდეორგოლის ძლიერი და სუსტი მხარეები?
• თქვენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს თქვენ მიერ შექმნილი კომპლექსური
დავალებით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი დავალება თქვენი
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
სამიზნე ცნება და მასთან საკითხი / საკითხები საკვანძო შეკითხვა / საკვანძო კომპლექსური დავალება /
დაკავშირებული მკვიდრი ქვეცნება/ქვეცნებები: შეკითხვები დავალებები
წარმოდგენები
ჩაატარეთ სახელმძღვანელოში
სასიცოცხლო თვისება საკითხი: უჯრედის მეტაბოლიზმი როგორ ავსახო ვიდეორგოლში
მოცემული ინსტრუქციის
(ბიოლ.საშ.1.2,3,4,5) ქვესაკითხები: მცენარეული უჯრედის ფოტოსინთეზის სიჩქარის სინათლის
მიხედვით ექსპერიმენტები.
1. ყველა ორგანიზმისთვის პლასტიკური ცვლა(ფოტოსინთეზი). ინტენსივობაზე დამოკიდებულება?
გამოიკვლეთ ფოტოსინთეზის
დამახასიათებელია კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (რესურსები, აქტივობები): სიჩქარის სინათლის
სასიცოცხლო თვისებები: I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა ინტენსივობაზე
ზრდა-განვითარება, კომპლექსური დავალების შინაარსის გაცნობა დამოკიდებულება. გადაიღეთ
გამრავლება, ნაბიჯი 1. კვლევის პროცესი,
მეტაბოლიზმი (კვება, როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებით? შექმენით ვიდეორგოლი და
სუნთქვა, გამოყოფა),
თანაკლასელებს წარუდგინეთ.
გაღიზიანებადობა, რესურსი:
მოძრაობა, • ვიდეორგოლის ნიმუში;
მემკვიდრეობითობა, • ვიდეომასალა: „როგორ დავამონტაჟოთ ვიდეო“ https://bit.ly/3LXECqa
ცვალებადობა,
ჰომეოსტაზი, ადაპტაცია;

67
68
2. სასიცოცხლო თვისებები აქტივობა ვიდეორგოლის პრეზენტაციისას
დაკავშირებულია • ვიდეორგოლის მახასიათებლების დადგენა; ხასგასმით წარმოაჩინეთ:
ერთმანეთთან; • დამატებითი მასალის დამუშავება;
3, სხვადასხვა ორგანიზმის • ვიდეორგოლის შექმნა. როგორ არის ფოტოსინთეზის
სასიცოცხლო თვისებებს სიჩქარე სინათლის
შორის შეიძლება იყოს სამიზნე ცოდნის • რა არის ვიდეორგოლი? ინტენსივობაზე
როგორც მსგავსება, ისე (დეკლარატიული, • ადრე თუ გაგიკეთებიათ ვიდეორგოლი? დამოკიდებული?
განსხვავებაც; პროცედურული, • რა მიზნით იქმნება ვიდეორგოლი?
4. სასიცოცხლო თვისებები პირობისეული) თქვენი აზრით, რა უპირატესობა აქვს ვიდეორგოლს სხვა (სასიცოცხლო თვისება)
ადაპტირებულია გარემო კონსტრუირებაზე საპრეზენტაციო საშუალებებთან შედარებით?
პირობებთან; ორიენტირებული
შეკითხვები.

II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი

ნაბიჯი 1.
როგორ არის ფოტოსინთეზის სიჩქარე სინათლის ინტენსივობაზე დამოკიდებული?

რესურსი:
• სახელმძღვანელო – პარაგრაფი 1.3.2 (გვ 143-149);
• დამატებითი მასალა: „ფოტოსინთეზი“ https://bit.ly/3GsssEy
• დამატებითი ვიდეო მასალა: „ფოტოსინთეზი“ https://yhoo.it/3trcQMv

აქტივობა-1
• სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი მასალის დამუშავება;
• დამატებითი მასალის გაცნობა.

აქტივობა-2
• სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ექსპერიმენტების
ჩატარება;
• შედეგების ანალიზი;
• დასკვნების გამოტანა;
• ცდის ოქმის შედგენა.
 სამიზნე ცოდნის • რა პროცესია ფოტოსინთეზი
(დეკლარატიული, • რომელი ორგანიზმები ახორციელებენ ფოტოსინთეზის
პროცედურული, პროცესს?
პირობისეული)
• რა პირობებია საჭირო ფოტოსინთეზის პროცესის
კონსტრუირებაზე
მიმდინარეობისთვის?
ორიენტირებული
შეკითხვები. • რომელია ფოტოსინთეზის სინათლის რეაქციები?
• რომელია ფოტოსინთეზის სიბნელის რეაქცია?
• როგორ დაგეგმეთ და ჩაატარეთ ექსპერიმენტები?
• რა შედეგები მიიღეთ?
• რა დასკვნები გააკეთეთ?
• როგორ არის დამოკიდებული ფოტოსინთეზის პროცესი
სინათლის ინტენსივობაზე?
• იმსჯელეთ, რომელი სხვა ფაქტორები მოახდენს
გავლენას ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე?
• როგორ გამოიყენებთ მიღებულ ცოდნას ყოფა-
ცხოვრებაში?
მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში
მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
• აღწერეთ, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი?
• აღწერეთ, რა პროდუქტი შექმენით;
• რა საკითხს შეეხება თქვენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენით, რატომ შექმენით ვიდეორგოლი? რისი თქმა გინდოდათ მისი
საშუალებით?
• რა არის თქვენს მიერ შექმნილი ვიდეორგოლის ძლიერი და სუსტი მხარეები?
• თქვენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს თქვენ მიერ შექმნილი კომპლექსური
დავალებით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წააწყდით დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდით სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდეთ დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებიათ?
• თქვენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება თქვენი დავალება თქვენი

69
თანაკლასელების ნაშრომებისგან?
 კომპლექსური დავალებების შეფასების სქემები
70
1. ვიდეორგოლის შექმნა უჯრედში მიმდინარე ენერგეტიკულ ცვლაზე
სოლო ტაქსონომიის დონე
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას
ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ
საკითხს პირად გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს საკითხ­
თან დაკავშირებულ არსებით სტრუქტუ­რულ
ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი,
უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქ­­
ტურირებული ასოციაცია/წარ­მოდ­გენა
განსახილველ საკითხთან დაკავში­რე­ბით.
პრესტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
შეფასების კრიტერიუმი
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული ორგანიზმთა
სუნთქვის პროცესი. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს სხვადასხვა ორგანიზმში სუნთქვის
თავისებურებები (აერობული სუნთქვა, ანაერობული სუნთქვა), მსჯელობს დუღილსა და აერობულ
სუნთქვას შორის მსგავსება-განსხვავებაზე.
მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფორმაციას, გეგმავს კვლევის ეტაპებს და
თანმიმდევრულად ახორციელებს; აღრიცხავს მონაცემებს. აანალიზებს შედეგებს და აკეთებს ლოგიკურ
დასკვნებს. მოძიებულ ინფორმაციაზე, თეორიულ ცოდნასა და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით
მსჯელობს სუნთქვის ბიოლოგიურ მნიშვნელობაზე.
განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია აერობული და ანაერობული სუნთქვის
შედარება. შეუძლია სპირტული და რძემჟავური დუღილის პროცესების აღწერა.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს, აღრიცხავს მონაცემებს,
აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები, თუმცა უჭირს მიღებული ცოდნის განზოგადება.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია აერობული სუნთქვის, რძემჟავური და
სპირტული დუღილის შედარება - ასახელებს მათ შორის ერთ ან ორ მსგავსება-განსხვავებას.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის საკმარისი.
უჭირს შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა.
ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია დაასახელოს, რომელი ორგანიზმები
ახორციელებენ დუღილის პროცესს.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა, ვერ ატარებს
კვლევას და მის ანალიზს.
მოსწავლის მიერ შექმნილი ნამუშევარი არ შეესაბამება ვიდეორგოლის ფორმატს.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება ფორმატს, მოცემული
ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
 2. ვიდეორგოლის შექმნა უჯრედში მიმდინარე პლასტიკურ ცვლაზე
სოლო ტაქსონომიის დონე
აბსტრაქტული დონე
მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს
გააზრებული საკითხის არსი /
არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას
ამ ცოდნის განზოგადებისა და მისი
დეკონტექსტუალიზების საშუალებას
აძლევს. უკავშირებს განსახილველ
საკითხს პირად გამოცდილებას.
მიმართებითი დონე
მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის
არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს
საკითხთან დაკავშირებულ არსებით
სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.
მულტისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე,
ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უსისტემო მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, თუმცა ინფორმაცია არ არის საკმარისი.
ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ
უჭირს შედეგების გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა.
საკითხთან დაკავშირებით.
უნისტრუქტურული დონე
მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქ­
ტურირებული ასოციაცია/წარმოდ­გენა
განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.
პრესტრუქტურული დონე
მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ
71
აქვს რელევანტური ინფორმაცია.
შეფასების კრიტერიუმი
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული
ფოტოსინთეზის პროცესის არსი. შეუძლია, მონაცემებზე დაყრდნობით გააანალიზოს ფოტოსინთეზის
პროცესის ინტენსივობაზე მოქმედი ფაქტორების მნიშვნელობა. ადარებს ერთმანეთს სუნთქვისა და
ფოტოსინთეზის პროცესებს, მსჯელობს მათ შორის მსგავსება-განსხვავების შესახებ.
მოსწავლე განსაზღვრავს კვლევის მიზანს, მოიძიებს საჭირო ინფორმაციას, გეგმავს კვლევის ეტაპებს და
თანმიმდევრულად ახორციელებს; აღრიცხავს მონაცემებს, აანალიზებს შედეგებს და აკეთებს ლოგიკურ
დასკვნებს. მოძიებულ ინფორმაციაზე, თეორიულ ცოდნასა და ჩატარებულ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით
მსჯელობს ფოტოსინთეზის ბიოლოგიურ მნიშვნელობაზე.
განაზოგადებს ცოდნას და უკავშირებს ყოველდრიურობას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია ფოტოსინთეზის პროცესში სინათლისა
და სიბნელის რეაქციების დასახელება.
მოსწავლემ იცის კვლევის მიზანი, მოიძიებს ინფორმაციას, ატარებს ექსპერიმენტს, აღრიცხავს მონაცემებს,
აანალიზებს კვლევის შედეგებს, გამოაქვს დასკვნები, თუმცა უჭირს მიღებული ცოდნის განზოგადება.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია ფოტოსინთეზის სინათლისა და
სიბნელის ფაზების ერთი ან ორი რეაქციის დასახელება.
ვერ ანზოგადებს მიღებულ ცოდნას.
მოსწავლის მიერ შექმნილ ვიდეორგოლში ჩანს, რომ მას შეუძლია დაასახელოს, რომელი ორგანიზმები
ახორციელებენ ფოტოსინთეზის პროცესს.
მოსწავლეს უჭირს კვლევის მიზნის გააზრება, მოძიებული ინფორმაცია ძალიან მცირეა, ვერ ატარებს
კვლევას და მის ანალიზს.
მოსწავლის მიერ შექმნილი ნამუშევარი არ შეესაბამება ვიდეორგოლის ფორმატს.
მოსწავლემ ვერ გაიგო დავალების პირობა, შესრულებული დავალება არ შეესაბამება პრეზენტაციის
ფორმატს, მოცემული ინფორმაცია აცდენილია პირობაში მოცემულ საკითხებს.
 შეფასება საბუნებისმეტყველო
საგნებში
(ამონარიდი ეროვნული სასწავლი გეგმიდან)

1) საშინაო დავალება
დავალების ტიპები: საშინაო ექსპერიმენტი, დაკვირვება ობიექტებსა და პროცესებზე,
ინფორმაციის მოძიება, კონცეპტუალური რუკის შედგენა, მოდელირება, რეფერატის მომზადება
და სხვა.

ფასდება შემდეგი უნარები:

1. სააზროვნო უნარ-ჩვევები;
2. კვლევის უნარ-ჩვევები;
3. პრობლემის გადაჭრის უნარ-ჩვევები;
4. თვითმართვის უნარ-ჩვევები.

რუბრიკის ნიმუში:

ინფორმაციის მოძიების შეფასება

თარიღი:
შეფასების
კრიტერიუმები
მოსწავლე
ინფორმაციის მოძიებული მოძიებული ქულათა
წყაროების ინფორმაციის ინფორმაციის მაქსიმალური
არჩევა კვლევის მიზანთან ორგანიზება რაოდენობა
შესაბამისობა

0-3 0-4 0-3 10

1.
2.
3.
4.
5
6.
7.

72
 2) საკლასო დავალება
დავალების ტიპები: საკითხის განხილვა/დისკუსია, ექსპერიმენტი, მონაცემების აღრიცხვა/
დამუშავება, მოდელირება, საველე/გასვლითი სამუშაოები და სხვა.
ფასდება შემდეგი უნარები:
1. სააზროვნო უნარ-ჩვევები;
2. კვლევის უნარ-ჩვევები;
3. პრობლემის გადაჭრის უნარ-ჩვევები;
4. სოციალური უნარ-ჩვევები;
5. კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები;
6. თვითმართვის უნარ-ჩვევები.

რუბრიკის ნიმუში:

ექსპერიმენტის შეფასება
თარიღი: შეფასების კრიტერიუმები

ქულათა მაქსიმალური რაოდენობა

კვლევის მიმდინარეობის აღწერა
საჭირო ინვენტარის განსაზღვრა
კვლევის მიზნის განსაზღვრა

კვლევის შედეგის ვარაუდი

მონაცემების აღრიცხვა

მონაცემთა ანალიზი

დასკვნის გამოტანა

მოსწავლე 0-2 0-1 0-1 0-2 0-1 0-2 0-1 10

1.
2.
3.
4.
5
6.
7.

3) შემაჯამებელი დავალება
შემაჯამებელი დავალების კომპონენტი უკავშირდება სწავლა-სწავლების შედეგს. ამ
კომპონენტში უნდა შეფასდეს ერთი სასწავლო მონაკვეთის (თემა, თავი, პარაგრაფი, საკითხი)
შესწავლა-დამუშავების შედეგად მიღწეული შედეგები. კონკრეტული სასწავლო ერთეულის
დასრულებისას მოსწავლემ უნდა შეძლოს საბუნებისმეტყველო საგნების სტანდარტით
განსაზღვრული ცოდნისა და უნარების წარმოჩენა. შესაბამისად, შემაჯამებელი დავალებები

73
უნდა აფასებდეს საბუნებისმეტყველო საგნების სტანდარტით განსაზღვრული შედეგების
მიღწევის დონეს.
ფასდება შემდეგი უნარები:
1. სააზროვნო უნარ-ჩვევები;
2. კვლევის უნარ-ჩვევები;
3. პრობლემის გადაჭრის უნარ-ჩვევები;
4. კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები;
5. სოციალური უნარ-ჩვევები;
6. თვითმართვის უნარ-ჩვევები.

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები

• დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს შეფასების ზოგადი რუბრიკა;
• ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და გავლილი
მასალის გათვალისწინებით;
• 10 ქულა უნდა განაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე;
• მითითებული უნდა იყოს სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება
შემაჯამებელი დავალება.

რუბრიკის ნიმუში:
თარიღი: კვლევითი პროექტი
შეფასების კრიტერიუმები
საკითხთან დაკავშირებული
კვლევის გეგმის შემუშავება

მონაცემების აღრიცხვა

ქულათა მაქსიმალური
ინფორმაციის მოძიება

ანალიზი და დასკვნის
კვლევის ჩატარება
პროექტის მიზანი

პრეზენტაცია

რაოდენობა
გაკეთება

მოსწავლე 0-1 0-1 0-2 0-1 0-2 0-2 10

1.
2.
3.
4.
5
6.
7.

74
 პასუხები სახელმძღვანელოში
მოცემულ დავალებებზე

პარაგრაფი 1. 1.1
უპასუხეთ კითხვებს:
1. რომელი ქიმიური ელემენტები შედის ცოცხალი უჯრედის შემადგენლობაში? რომლებია მათ
შორის უმნიშვნელოვანესი?
უმნიშვნელოვანესია: ნახშირბადი, წყალბადი, ჟანგბადი და აზოტი.
2. აღწერეთ წყლის მოლეკულის აგებულება.
წყლის მოლეკულა პოლარულია და შედგება წყალბადის ორი და ჟანგბადის ერთი
ატომისგან.
3. როგორია წყლის ბიოლოგიური მნიშვნელობა?
წყალი კარგი გამხსნელია, აქვს ზედაპირული დაჭიმულობა, მაღალი თბოტევადობა,
ზოგიერთ ქიმიურ რეაქციაში რეაგენტია, ხელს უწყობს ორგანიზმის გაგრილებას.
4. როგორ იხსნება სუფრის მარილი წყალში?
წყლის მოლეკულა უარყოფითად დამუხტულ ქლორის ანიონს დადებითი ბოლოთი
უკავშირდება, ხოლო დადებითად დამუხტულ ნატრიუმის კათიონს – უარყოფითი ბოლოთი
და ერთმანეთს დააშორებს. იონები წყლის მოლეკულებს შეერევა.
დავალებები და სავარჯიშოები
გადაიტანეთ ცხრილი რვეულში და შეავსეთ

პოლარობა

კარგი
თბოტევადობა
გამხსნელია
წყლის
თვისებები
გაყინვისას
რეაგენტი
ფართოვდება

ზედაპირული
დაჭიმულობა

გადაიწერეთ სავარჯიშო რვეულში და ფრაზებსა და სიტყვებს მიუწერეთ შესაბამისი ტერმი­ნები:

წყლის მოლეკულას ორი პოლუსი აქვს, ანუ პოლარულია.
წყალში ხსნადი ნივთიერებები – ჰიდროფილური.
წყალში უხსნადი ნივთიერებები – ჰიდროფობური.
წყლის მოლეკულების ერთმანეთთან დაკავშირების შედეგი – ზედაპირული დაჭიმულობა.
წყალი ნელა თბება და ნელა ცივდება – თბოტევადობა.
გადაიწერეთ სავარჯიშო რვეულში და შეავსეთ წინადადებები:
წყლის მოლეკულას ორი პოლუსი აქვს, ჟანგბადის მხარეს უარყოფითი მუხტია, ხოლო

75
 წყალბადის მხარეს – დადებითი. წყლის მოლეკულის პოლარობა მის მნიშვნელოვან
თვისებას – როგორც კარგი გამხსნელისას – განაპირობებს. წყლის ერთი მოლეკულის
წყალბადის ატომი მეორე მოლეკულის ჟანგბადის ატომს წყალბადური ბმებით უკავშირდება.

ჩამოთვლილი ნივთიერებების გამოყენებით შეავსეთ ცხრილი:

სუფრის მარილი, მცენარეული ზეთი, დაფხვნილი ცარცი, ეთილის სპირტი, შაქარი, ცვილი.

ჰიდროფილური ჰიდროფობური
მცენარეული ზეთი სუფრის მარილი
დაფხვნილი ცარცი ეთილის სპირტი
ცვილი შაქარი

რომელი მტკიცებულებაა მართებული?

ა. წყალი ნივთიერებათა ტრანსპორტში მონაწილეობს;
ბ. წყალი ადვილად კარგავს სითბურ ენერგიას;
გ. ოფლის გამოყოფა და ტრანსპირაცია (მცენარის მიერ წყლის აორთქლება) ხელს უწყობს
ორგანიზმთა გაგრილებას;
დ. წყალი მყარ მდგომარეობაში მეტი სიმკვრივით გამოირჩევა, ვიდრე თხევადში.

იმსჯელეთ:
1. გაუწყლოების დროს ადამიანს გონება ებინდება, გულის რიტმი აჩქარებულია. თქვენი აზრით,
რატომ ვითარდება აღნიშნული სიმპტომები?
უჯრედები, მათ შორის ნეირონები, კარგავს წყალს, რაც გონების დაბინდვას იწვევს. სისხლი
უფრო ბლანტი ხდება და შედეგად პულსი ჩქარდება.

2. ძველად, როდესაც ადამიანს ძალიან მაღალი სიცხე ჰქონდა, სველ ზეწარში ახვევდნენ.
იმსჯელეთ, რატომ იქცეოდნენ ასე? პასუხი დაასაბუთეთ.
სველი ზეწარი ორგანიზმის გაგრილებას უწყობს ხელს.

3. ადამიანში არსებობს გენური მუტაცია, რომლის შედეგადაც საოფლე ჯირკვლები არ

ვითარდება. იმსჯელეთ, რა პრობლემები შეიძლება ჰქონდეს ასეთ ადამიანს?
სითბური დარტყმის/დაკვრის რისკი მნიშვნელოვნად იზრდება, რადგანაც ორგანიზმი
გაგრილებას ვერ ახერხებს.

4. ცხენს ჯირითის შემდგომ რამდენიმე წუთით ასეირნებენ და გაჩერების საშუალებას არ

აძლევენ. ახსენით, რატომ იქცევიან ასე?
ოფლში შემავალი წყალი სწრაფად აორთქლდება, რაც ორგანიზმის გადაცივებას გამოიწვევს.

76
 პარაგრაფი 1. 1. 2

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რომელი ელემენტი შედის ჰემოგლობინის შემადგენლობაში?
რკინა.
2. რომელი პროცესები დაირღვევა კალციუმის ნაკლებობისას?
კალციუმის ნაკლებობა გულის რიტმის შენელებას, ძვლების მსხვრევადობას, სისხლის
შედედების შეფერხებას და კბილების დაზიანებას იწვევს.
3. რომელი პროდუქტები შეიცავს დიდი რაოდენობით მაგნიუმს?
მაგ. : გოგრა, პარკოსნები, ბრინჯი.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. იპოვეთ სწორი პასუხი

ფტორის ნაკლებობისას:
ა. ვითარდება ანემია;
ბ. ზიანდება კბილის მინანქარი;
გ. შეფერხდება სისხლის შედედება;
დ. ვითარდება ჰიპოტონია.

2. რომელ ელემენტს შეიცავს სურათზე გამოსახული სტრუქტურა?

კალციუმს
4. როგორც ვიცით, ერთი ბანანი კალიუმის დღიურ ნორმას შეიცავს. თუ სისხლში კალიუმის
რაოდენობამ მოიმატა, ამას შესაძლოა გულის გაჩერება მოჰყვეს. ადამიანს შეუძლია დღეში 2-3
ბანანი მიირთვას, თუმცა, ჯანმრთელობის არანაირი პრობლემა არ ექმნება. ახსენით, რატომ?
თუ ორგანიზმში მარილთა ცვლა დარღვეული არ არის და თირკმელები ნორმალურად
ფუნქციონირებს, კალიუმის ზედმეტი რაოდენობა თირკმელების საშუალებით გამოიდევნება
ორგანიზმიდან.

5. ჯონ ფრანკლინის ექსპედიცია

დაფიქრდით:
გააანალიზეთ ზემოთ მოცემული ინფორმაცია და ივარაუდეთ, რატომ აღმოჩნდა ნავებზე
გამოუსადეგარი ნივთები და რას შეეძლო მეზღვაურების ჯანმრთელობის მდგომარეობის
გაუარესების გამოწვევა?
ტყვია თავის ტვინის ნეირონებზე მოქმედებს და ინტელექტის დაქვეითებას იწვევს.

77
 პარაგრაფი 1. 1. 3

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რა არის ბუფერული სისტემა?
ბუფერული სისტემები ორაგნიზმში მჟავა-ტუტოვანი ბალანსის შენარჩუნებას უზრუნველყოფს.
2. რომელი ნივთიერებაა აქცეპტორი სისხლში მჟავიანობის მომატების დროს?
НСО3- , НРО4 2-
3. რომელი ნივთიერებაა დონორი ქსოვილურ სითხეში მჟავიანობის შემცირების დროს?
Н2СО3, Н2РО4 1 –

დავალებები და სავარჯიშოები

იმსჯელეთ, რას გამოიწვევს ხანგრძლივი დროის განმავლობაში დიდი რაოდენობით მჟავა ან

ტუტე არის მქონე საკვების ჭარბად მოხმარება.
მომნელებელი სისტემის სხვადასხვა მონაკვეთზე მჟავიანობა შეიცვლება, რაც მომნელებე­
ლი ფერმენტების ინაქტივაციასა და მონელების პროცესის დარღვევას გამოიწვევს.

ხშირად, კუჭში მჟავიანობის მომატებისას, ადამიანს გულძმარვა ეწყება. დააკვირდით ეთიკეტზე

რომელიმე მინერალური წყლის შემადგენლობას და იმსჯელეთ: შეამცირებს თუ არა თქვენს
მიერ შერჩეული მინერალური წყალი კუჭში მჟავიანობას. პასუხი დაასაბუ­თეთ.
დიახ, შეამცირებს. როგორც წესი, მინერელურ წყლებში ტუტე არეა. კუჭში მოხვედრის
შემდეგ, ნეიტრალიზაციის რეაქციის შედეგად, მარილმჟავას რაოდენობა შემცირდება.

კოსმეტიკური საშუალებების მწარმოებელმა ერთ-ერთმა ცნობილმა კომპანიამ შექმნა სახის

კანის საცხი, რომელიც უხვად იყო გამდიდრებული ვიტამინებით. საცხის ძირითად დანიშნულებას
კანის რეგენერაციის გააქტიურება წარმოადგენდა, მისი pH იყო 7,3.
კოსმეტიკური საშუალება 50 მოხალისეზე გამოსცადეს, რომლებიც საცხს ერთი თვის
მანძილზე ყოველდღე ისვამდნენ სახეზე. თვის ბოლოს აღმოჩნდა, რომ მათ უმრავლესობას
კანზე ანთებითი პროცესი და ჩირქგროვები განუვითარდა.
ყველა მათგანი კანის პრობლემებს საცხს აბრალებს, თუმცა მწარმოებელი კომპანია
კატეგორიულად უარყოფს საცხის მიზეზით კანის პრობლემების წარმოქმნას.

იმსჯელეთ:
შეეძლო თუ არა საცხს კანის პრობლემების გამოწვევა? პასუხი დაასაბუთეთ.
დიახ, შეეძლო, რადგანაც საცხს ტუტე რეაქცია აქვს, ხოლო კანს-მჟავა. კანის Ph-ის
ცვლილება ბაქტერიების გამრავლებისთვის ხელსაყრელ პირობებს შექმნიდა.

78
 პარაგრაფი 1. 1. 4

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რომელია მცენარისთვის აუცილებელი მინერალები?
მცენარისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია შემდეგი ელემენტების:აზოტის, ფოსფორის,
კალიუმის, კალციუმის, მაგნიუმის, გოგირდისა და რკინის შემცველი მინერალები.
2. რა სიმპტომებს გამოიწვევს მცენარეში აზოტის ნაკლებობა?
აზოტის ნაკლებობისას ფერხდება მცენარის ზრდა, იცვლება ფოთლების შეფერილობა,
ვეგეტატიური პერიოდი უფრო მოკლე ხდება, მკვეთრად მცირდება მცენარეში ცილების
შემცველობა, მცირდება მოსავლიანობა
3. რა გზით აღწევს მცენარეში მინერალური მარილები?
მინერალურ მარილებს, წყალთან ერთად, მცენარე სხეულის ზედაპირით (წყალმცენარეები),
რიზოიდებით (ხავსები ) ან ფესვებით (შიშველ- და ფარულთესლოვნები) შეიწოვს.
4. რატომ არის საჭირო ნიადაგში სასუქების შეტანა?
როდესაც წლიდან-წლამდე კონკრეტულ ნიადაგზე მოსავალი მოჰყავთ, მასში მინერალების
რაოდენობა მცირდება. ნიადაგში მინერალების რაოდენობის აღსადგენად საჭიროა
სასუქების შეტანა.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. დააკვირდით სურათს და შეავსეთ წინადადებები – რომელი ელემენტის ნაკლებობას ასახავს

კონკრეტული სიმპტომები? (სურ. 8)
სურ. 8 1. პატარა ზომის ყვითელი ფოთლები, შეფერხებული ზრდა
__________ აზოტის ნაკლებობა
2. ფოთლის გაყვითლებული, დახვეული კიდეები, შემცი­
რებული ტრანსპირაცია _____ კალციუმის ნაკლებობა
3. მცენარე კარგად ვითარდება, არ აქვს არც-ერთი მინე­
რალის ნაკლებობა ________ ყველა მინერალის საჭირო
რაოდენობა
4. ფოთლის ფირფიტა მთლიანად ყვითლდება, ცილებისა
და ქლოროფილის სინთეზი შეფერხებულია _______
რკინის ნაკლებობა
5. ძველი ფოთლები ყვითლდება და ლპება, ფესვთა სისტემა სუსტადაა განვითარებული _____
ფოსფორის ნაკლებობა
6. ძველი ფოთლები წვერიდან იწყებს გაყვითლებას, მცენარის ყველა ორგანო ზრდაში
ჩამორჩება ________ აზოტის ნაკლებობა
7. შეფერხებულია ქლოროფილის სინთეზი, ფოტოსინთეზი ნელა მიმდინარეობს _______ მაგ­
ნიუმის ნაკლებობა
8. ფოთლის ფირფიტაზე ყვითელი კიდეების მქონე ნასვრეტები ჩნდება, თესლი და ნაყოფი ვერ
ვითარდება __________ კალიუმის ნაკლებობა

79
2. ფერმერისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, იცნობდეს მცენარეში ამა თუ იმ ელემენტის
ნაკლებობით გამოწვეულ სიმპტომებს. იმსჯელეთ, რატომ ?
რა გზებით არის შესაძლებელი ნიადაგში ამა თუ იმ ელემენტის კონცენტრაციის გაზრდა?
რათა სწორედ ის ელემენტი შეიტანონ ნიადაგში, რომელიც მცენარეს აკლია.
ნიადაგში ელემენტების კონცენტრაციის გაზრდა შესაძლებელია სასუქების შეტანით ან,
მაგ. აზოტის კონცენტრაციის გაზრდა შესაძლებელია ნაკვეთში იონჯას დათესვით. იონჯა
პარკოსანი მცენარეა და მის ფესვებზე კოჟრის ბაქტერიები ბინადრობენ, რომელთაც
მოლეკულური აზოტის გარდაქმნა შეუძლიათ.

3. წარმოიდგინეთ, რომ სახლში გაქვთ რამდენიმე ძალიან დიდი ზომის კარტოფილი, ეჭვი
გაქვთ, რომ ბოსტნეული ნიტრატებით არის გაჯერებული. მოიფიქრეთ, როგორ შეამცირებთ
კარტოფილში ნიტრატების რაოდენობას. პასუხი დაასაბუთეთ.
ნიტრატებით გაჯერებული კარტოფილი, როგორც წესი, ძალიან დიდი ზომისაა.
რადგანაც ნიტრატები წყალში ხსნადი მარილებია, თუ დაჭრილ კარტოფილს თუნდაც ერთი
საათით მოვათავსებთ გამდინარე წყლის ქვეშ, ნიტრატების რაოდენობა შემცირდება.

4. მებაღემ შეამჩნია, რომ მცენარეების ფოთლებმა ფერი შეიცვალა – ფოთლის ფირფიტის ზედა
მახარე მოყავისფრო გახდა, კიდეები დაეხვა.
მებაღე ეჭვობს, რომ მიზეზი ბუგრებშია, რადგანაც, მცენარეზე ორი ბუგრი იპოვა.
იმსჯელეთ, რამდენად სწორია მებაღის ეჭვები? დაეხმარეთ სწორი დიაგნოზის დასმაში. ურჩიეთ,
როგორ შეძლებს მცენარეების გაჯანსაღებას.
აღნიშნული სიმპტომები კალციუმის ნაკლებობაზე მიუთითებს.

პარაგრაფი 1. 1. 5

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რა წარმოადგენს ცილის მონომერებს?
ამინომჟავები
2. რით არის გამოწვეული ბუნებაში ცილების მრავალფეროვნება?
ამინომჟავების თანმიმდევრობით და რაოდენობით.
3. რა არის ცილის დენატურაცია და რომელმა ფაქტორებმა შეიძლება გამოიწვიოს იგი?
ცილაზე მაღალი ტემპერატურის, მექანიკური ფაქტორის, გამოსხივების, მძიმე მეტალების
მარილების, მჟავების ან ტუტეების ზემოქმედებისას შესაძლებელია მისი სტრუქტურის
ცვლილება, მაგ., მესამეულიდან მეორეულსა და პირველადში გადასვლა. ამ მოვლენას
ცილის დენატურაცია ჰქვია.
4. რა არის რენატურაცია?
დენატურაციის გამომწვევი ფაქტორის მოცილების შემდგომ ცილა კვლავ აღიდგენს მისთვის
დამახასიათებელ სტრუქტურას და ფუნქციას – ხდება რენატურაცია
5. რა შემთხვევაშია შეუძლებელი ძლიერი ფაქტორის მოქმედებით დენატურირებული ცილის
რენატურაცია?

80
 ზოგჯერ ფაქტორის ზემოქმედება იმდენად ძლიერია, რომ ცილის პირველადი სტრუქტურის
დარღვევას იწვევს. ასეთ შემთხვევაში ფაქტორის მოცილების შემდეგაც კი არ ხდება
რენატურაცია. (მაგ. ხორცის მოხარშვა, კვერცხის შეწვა)
6. რატომ არის საშიში მძიმე მეტალების მოხვედრა ორგანიზმში?
მძიმე მეტალებს ცილების დენატურაციის გამოწვევა შეუძლიათ. ასეთი ცილები ფუნქციო­
ნირებას ვეღარ ახერხებენ.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. ჩამოთვლილთაგან ამინომჟავების რომელი ნაწილები მონაწილეობს პეპტიდური ბმის

შექმნაში: 1 – რადიკალი; 2 – კარბოქსილის ჯგუფი; 3 – ამინოჯგუფი?
ა. 1 და 2; ბ. 2 და 3; გ. 1 და 3; დ. 1, 2 და 3.
6. რით განსხვავდება ერთმანეთისგან ამინომჟავები: 1 – რადიკალით; 2 – კარბოქსილის ჯგუფით;
3 – ამინოჯგუფით?
ა. 1 და 2; ბ. 1; გ. 2; დ. 2 და 3.
2. იმსჯელეთ, რატომ არის აუცილებელი ყოველ დღე ცილების შემცველი საკვების მიღება
ადამიანის ორგანიზმისთვის?
რადგანაც ცილებს და ამინომჟავებს ორგანიზმი არ იმარაგებს.
3. გადაიწერეთ სავარჯიშო რვეულში. შეავსეთ წინადადებები. ჩასვით გამოტოვებული სიტყვები:
ცილის პირველად სტრუქტურაში ამინომჟავები ერთმანეთს პეპტიდური ბმებით უკავ­
შირდება, ხოლო მეორეულ სტრუქტურაში წყალბადური ბმებით. პირველადი სტრუქ­ტურის
ჩამოყალიბებაში ერთი ამინომჟავას ამინოჯგუფი და მეორე ამინომჟავას კარბოქსილის
ჯგუფი მონაწილეობს.
5. როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია თუ არა შემწვარი ან მოხარშული კვერცხის ცილების
რენატურაცია? პასუხი დაასაბუთეთ.
შეუძლებელია, რადგანაც კვერცხის შეწვის ან მოხარშვის დროს ცილაზე მოქმედი
ტემპერატურა ძალიან მაღალია და ცილების შეუქცევად დენატურაციას იწვევს.
6. როგორც ვიცით, თუ ადამიანის ორგანიზმის ტემპერატურა 380C-ს ასცდა, მას სიცხის დამწევი
მედიკამენტების მიღებას ურჩევენ.
იმსჯელეთ, რა ზიანის მოტანა შეუძლია მაღალ სიცხეს ადამიანის ორგანიზმისთვის?
რადგანაც ცილების დენატურაციის საფრთხე იქმნება. დენატურირებული ცილა კი მის
ფუნქციას ვეღარ ასრულებს.

პარაგრაფი 1. 1. 6

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რა ფუნქციებს ასრულებს ცილები ორგანიზმში?
ცილები ორგანიზმში მრავალ ფუნქციას ასრულებენ: მონაწილეობენ მემბრანებისა და ორგა­
ნელების აგებაში, საკვების ჰიდროლიზში (ფერმენტები), მოძრაობაში (აქტინი და მიოზინი),
ნივთიერებების ტრანსპორტში (ჰემოგლობინი), ორგანიზმის დაცვაში (ანტისხეულები).

81
2. რა ფუნქცია აქვს კოლაგენს?
დიდი რაოდენობით კოლაგენს შეიცავს შემაერთებელი ქსოვილები, რაც მათ სიმტკიცესა
და ელასტიკურობას განაპირობებს.
3. რომელი ნივთიერება გადააქვს ჰემოგლობინს?
ჟანგბადი
4. დაასახელეთ სტრუქტურული ცილები
კოლაგენი, ელასტინი, კერატინი.
5. როგორი მექანიზმით მოქმედებს ფერმენტები?
ფერმენტი დასაშლელ ნივთიერებას (სუბსტრატს) იკავშირებს და ისე გარდაქმნის მას.
ფერმენტი სუბსტრატს აქტიური ცენტრით უკავშირდება და დაშლის მას.

სავარჯიშოები და დავალებები

1. იპოვეთ შესაბამისობა ცილასა და მის ფუნქციას შორის.

კოლაგენი – სტრუქტურული
ჰემოგლობინი – სატრანსპორტო
კერატინი – სტრუქტურული
პეფსინი – კატალიზური
ინსულინი – სასიგნალო
ანტისხეული – დამცველობითი

2. იმსჯელეთ:
1 გ ცილის დაჟანგვისას იმავე რაოდენობის ენერგია გამოიყოფა, რამდენიც 1გ ნახშირწყლის
დაჟანგვისას, თუმცა ცილებს ენერგეტიკული მიზნით ორგანიზმი მხოლოდ უკიდურეს შემ­
თხვევაში იყენებს. იმსჯელეთ, რა შეიძლება იყოს ამის მიზეზი?
რადგანაც ცილებს ორგანიზმში უამრავი ფუნქცია აქვთ, ორგანიზმი მათ ენერგეტიკული
მიზნით უკიდურეს შემთხვევაში იყენებს (მაგ. ანორექსიის, მარაზმის დროს)
3. ადამიანს, რომელსაც ხვეული თმა აქვს, დაბანისას, თმა უსწორდება. გაშრობის შემდეგ თმა
კვლავ ეხვევა. ივარაუდეთ, რომელი ბმები წყდება თმის დასველების შემთხვევაში?
ძირითადად წყალბადური ბმები წყდება
4. ქვემოთ მოცემულია ერთ-ერთი ფერმენტის აქტიურობის ტემპერატურაზე დამოკიდებულების
გრაფიკი. იმსჯელეთ, რატომ იკლებს ფერმენტის აქტიურობა C მონაკვეთზე?
B ფერმენტები ცილების ჯგუფს მიეკუთვნება, ასეთ
მაღალ ტემპერატურაზე ფერმენტის დენა­ტუ­­რაცია
C ხდება და ფერმენტის აქტიურობაც საგ­რძნობლად
აქტიურობის სიჩქარე

იკლებს.
A

10 20 30 40 50 60
ტემპერატურა C0

82
 პარაგრაფი 1. 1. 7

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რა ფუნქციას ასრულებს ორგანიზმში გლუკოზა?
ენერგეტიკულს
2. რომელი ელემენტების ატომებს შეიცავს ქიტინი?
ნახშირბადის, წყალბადის, ჟანგბადისა და აზოტის
3. რომელ ორგანიზმებს აქვთ ნახშირწყლების ეთილის სპირტად გარდაქმნის უნარი?
საფუარ სოკოებს
4. რომელ ნახშირწყალს იმარაგებენ როგორც სოკოები, ისე ცხოველები?
გლიკოგენს

დავალებები სავარჯიშოები

1. თუ დაკვირვებიხართ, გაზაფხულის პერიოდში (სანამ ახალი კარტოფილი შემოვა) ძველი

კარტოფილი მოტკბო გემოს იღებს.
ა. რომელი ქიმიური რეაქცია მიმდინარეობს კარტოფილის გორგლში?
სახამებელი გლუკოზას მოლეკულებად იშლება
ბ. რა შეიძლება იყოს ამის მიზეზი?
გაზაფხულზე კარტოფილის გორგლის კვირტებიდან აღმონაცენი უნდა განვითარდეს.
აღმონაცენის ზრდა-განვითარებას დიდი რაოდენობით ენერგია ესაჭიროება. გლუკოზას
დაშლის შედეგად კი უჯრედები ენერგიით მარაგდება.
გ. რატომ იმარაგებს კარტოფილი გორგლში საკვებ ნივთიერებებს?
მომავალში აღმონაცენის ზრდა-განვითარებისთვის.
2. ქიტინაზა ქიტინის დამშლელი ფერმენტია. იმსჯელეთ, მწერებში რა დროს იქნება მისი
კონცენტრაცია ყველაზე მაღალი? პასუხი დაასაბუთეთ.
როდესაც მწერი გარეგან ქიტინოვან საფარველს იცვლის, აუცილებელია ქიტინის დაშლა,
რათა მწერის კანს საფარველი ადვილად მოსცილდეს.
3. თქვენი აზრით, გამოიწვევს თუ არა წონის მომატებას ჭარბი რაოდენობის კარტოფილის
გამოყენება? თეთრი პურის? პასუხი დაასაბუთეთ.
დიახ, რადგანაც ჭარბი ნახშირწყალი ჩვენს ორგანიზმში ცხიმებად გარდაიქმნება. პური და
კარტოფილი დიდი რაოდენობით სახამებელს შეიცავენ.
4. გადაიტანეთ რვეულში და შეავსეთ სქემა მოცემული ნიმუშის მიხედვით
ნახშირწყლები

მონოსაქარიდები ოლიგოსაქარიდები პოლისაქარიდები

გლუკოზა საქაროზა სახამებელი

ფრუქტოზა ლაქტოზა ცელულოზა

დეზოქსირიბოზა გლიკოგენი

რიბოზა ქიტინი

83
5. გადაიტანეთ ცხრილი რვეულში, კონკრეტული ნახშირწყლის ფუნქცია „+“ -ით მონიშნეთ.

ნახშირწყალი ენერგეტიკული სამარაგო სტრუქტურული

გლუკოზა +
ფრუქტოზა +
საქაროზა +
გლიკოგენი +
სახამებელი +
ცელულოზა +
ქიტინი +
6. წარმოიდგინეთ, რონ თქვენმა მეგობარმა წონაში დაკლება გადაწყვიტა. მიზნის მისაღწევად
რაციონიდან სრულად ამოიღო ცხიმები, თუმცა, კარტოფილისა და პურის რაოდენობა გაზარდა.
როგორ ფიქრობთ, მიაღწევს თქვენი მეგობარი სასურველ მიზანს? პასუხი დაასაბუთეთ.
მოამზადეთ რჩევები თქვენი მეგობრისთვის.
ვერ მიაღწევს, რადგანაც ჭარბი ნახშირწყლები ორგანიზმში ცხიმებად გარდაიქმნება.

პარაგრაფი 1. 1. 8

უპასუხეთ კითხვებს:
1. ჩამოთვალეთ, ნივთიერებათა რომელი ჯგუფები მიეკუთვნება ლიპიდებს?
ცხიმები, ფოსფოლიპიდები, სტეროიდები და ცვილები
2. რატომ არის ზოგიერთი ცხიმი ოთახის ტემპერატურაზე თხევადი?
ცხიმოვან მჟავაში ორმაგი (უჯერი) ბმების არსებობის გამო.
3. რა ფუნქციას ასრულებს ძუძუმწოვრების კანქვეშა ცხიმი?
დამცველობითს, სამარაგს, თბოიზოლატორის.
4. რა მსგავსება და განსხვავებაა ცხიმებსა და ფოსფოლიპიდებს შორის?
ორივე ლიპიდების ჯგუფს მიეკუთვნება. ფოსფოლიპიდები სტრუქტურით ცხიმების მსგავსია,
მაგრამ მათ მოლეკულაში ერთი კარბონმჟავას ნაშთი ფოსფორმჟავას ნაშთის შემცველი
რადიკალითაა ჩანაცვლებული, რომელიც მოლეკულის თავს ჰიდროფილურობას ანიჭებს.
ფოსფოლიპიდები უჯრედში მხოლოდ სტრუქტურულ ფუნქციას ასრულებს. ცხიმების
ფუნქციებია: დამცველობითი, ენერგეტიკული, თბოიზოლატორი, სამარაგო, სტრუქტურული,
ენდოგენური წყლის წყარო.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. იპოვეთ შესაბამისობა ლიპიდსა და მის ფუნქციებს შორის:

ცხიმი ____ დამცველობითი, ენერგეტიკული, თბოიზოლატორი, სამარაგო, სტრუქტურული,
ენდოგენური წყლის წყარო.
ფოსფოლიპიდი ______ სამშენებლო
ანდროგენი ______ სასიგნალო

84
 ესტროგენი _______ სასიგნალო
ქოლესტეროლი ________ D ვიტამინის სინთეზი
ცვილი __________ დამცველობითი
2. შეადარეთ ერთმანეთს ცხიმებისა და ნახშირწყლების ფუნქციები: გადაიტანეთ ვენის დიაგრამა
რვეულში და შეავსეთ.
ცხიმებისა და ნახშირწყლების საერთო ფუნქციები: ენერგეტიკული, სტრუქტურული, სა­
მარაგო.
განსხვავებული ფუნქციები:
ცხიმების ფუნქციები: თბოიზოლაცია, ენდოგენური წყლის წყარო, დამცველობითი.
ნახშირწყლების ფუნქციები: დეზოქსირიბოზა და რიბოზა ნუკლეინის მჟავების შემად­
გენლობაში შედის.
3. სურათზე უდაბნოსა და ზომიერი სარტყლის მცენარეებია გამოსახული. ამოიცანით, რომელი
მათგანი რომელი გარემოს ბინადარია. პასუხი არგუმენტებით გაამყარეთ.

პირველი მცენარე უდაბნოს ბინადარია, რადგან ცვილის სქელი ფენა აქვს, რომელიც ხელს
უშლის ზედმეტი წყლის აორთქლებას და მზის სხივების ნაწილს ირეკლავს, რითიც მცენარის
ფითლებს დამწვრობისგან იცავს.
მეორე მცენარე ზომიერ სარტყელში ხარობს. მას ცვილის თხელი ფენა აქვს, რადგანაც
ზომიერ სარტყელში მზის ინტენსივობა და ჰაერის ტემპერატურა, უდაბნოსთან შედარებით,
ნაკლებია და ცვილის სქელი ფენის საჭიროება არ არსებობს.
4. აქლემს უწყლოდ რამდენიმე დღე შეუძლია გაძლოს; მურა დათვი, ზამთრის ძილის დროს
წყალს არ სვამს. იმსჯელეთ, რა გზით ხდება მათი ორგანიზმის წყლით უზრუნველყოფა?
მომარაგებული ცხიმის მოლეკულის დაშლის შედეგად წყალი და ენერგია გამოიყოფა.
6. დაეყრდენით იდაყვებს, ან დადექით მუხლებზე. რამდენ ხანს შეძელით ასე გაჩერება?
გამოიტანეთ დასკვნა.
მუხლებზე და იდაყვებზე ცხიმის ძალიან თხელი ფენა გვაქვს, ამიტომ, სხეულის ეს ნაწილები
გარემოს მექანიკური ზემოქმედებისგან დაუცველია.
7. ზოგიერთ ცხოველში, ზამთარში უჯერი ცხიმების რაოდენობა იზრდება. ახსენით, რატომ?
უჯერი ცხიმი უფრო დაბალ ტემპერატურაზე იყინება, ვიდრე ნაჯერი.

85
 პარაგრაფი 1. 1. 9

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რამდენი ტიპის ნუკლეინის მჟავა არსებობს?
ორი – დნმ და რნმ
2. რამდენი ნუკლეოტიდი მონაწილეობს ნუკლეინის მჟავების აგებაში?
ოთხი
4. როგორ უკავშირდება ერთმანეთს ნუკლეოტიდები დნმ-ის ჯაჭვში? ნუკლეოტიდის რომელი
სტრუქტურები იღებს მონაწილეობას?
ჯაჭვში ერთი ნუკლეოტიდის ნახშირწყალი მეზობელი ნუკლეოტიდის ფოსფორმჟავას ნაშთს
კოვალენტური ბმებით უკავშირდება.
5. რა ფუნქციას ასრულებს დნმ? რნმ?
დნმ: მემკვიდრული ინფორმაციის შენახვა და თაობიდან თაობაში გადაცემა; უჯრედში
მიმდინარე პროცესების კონტროლი.
რნმ: სამივე ტიპის რნმ ცილის სინთეზის პროცესში მონაწილეობს.
დავალებები და სავარჯიშოები
1. დნმ-ის ერთ ჯაჭვის მიხედვით, ააგეთ მეორე ჯაჭვი:
ა-ა-გ-თ-თ-ც-ც-ა-ა-ა-გ-გ-ც-გ-თ
თ-თ-ც-ა-ა-გ-გ-თ-თ-თ-ც-ც-გ-ც-ა
2, დნმ-ის მოლეკულის ფრაგმენტი 120 ადენინიან ნუკლეოტიდს შეიცავს, რაც ნუკლეოტიდების
რაოდენობის 12%-ს შეადგენს. გამოთვალეთ, რამდენ გუანინიან ნუკლეოტიდს შეიცავს აღ­
ნიშნული ფრაგმენტი?
ჩარგაფის კანონიდან გამომდინარე, დნმ-ს მოლეკულაში ადენინისა და თიმინის, გუანინისა
და ციტოზინის რაოდენობა ტოლია.
შესაბამისად: ადენინი – 12% გუანინი – 12% (ჯამში – 24%)
100-24=66
66:2=33
33% გუანინს
3. შეადარეთ ერთმანეთს დნმ-სა და რნმ-ს მოლეკულები. გამოიყენეთ მოცემული ილუსტრა­ცია.
ცხრილი გადაიტანეთ რვეულში და შეავსეთ.
ნუკლეინის ზომა ჯაჭვების ნუკლეოტიდის მონოსაქარიდი ფუნქცია
მჟავა რაოდე­ ტიპები
ნობა
დნმ დიდი 2 ადენინი, დეზოქსი­ მემკვიდრული
ზომის გუანინი, რიბოზა ინფორმაციის შენახვა და
ციტოზინი, თაობებისთვის გადაცემა;
თიმინი უჯრედში მიმდინარე
პროცესების კონტროლი.
რნმ შედარე­ 1 ადენინი, რიბოზა ცილის სინთეზის პროცესში
ბით გუანინი, მონაწილეობა
პატარა ციტოზინი,
ზომის ურაცილი

86
 პარაგრაფი 1. 1. 10

უპასუხეთ კითხვებს:
1. როგორია ატფ-ის აგებულება?
ატფ-ის მოლეკულა აზოტოვანი ფუძე – ადენინის, ხუთნახშირბადიანი მონოსაქარიდის –
რიბოზასა – და სამი ფოსფორმჟავას ნაშთისაგან შედგება.
2. შეადარეთ ატფ ნუკლეოტიდებს. დაასახელეთ მათ შორის მსგავსება-განსხვავებანი.
ატფ-ის მოლეკულა, რნმ-ის ნუკლეოტიდის მსგავსად, შეიცავს ნახშირწყალ რიბოზას,
აზოტოვან ფუძე ადენინს და ფოსფორმჟავას ნაშთს (ადენინი და ფოსფორმჟავას
ნაშთი გვხვდება როგორც რნმ-ის, ასევე დნმ-ის ნუკლეოტიდებში). ნუკლეინის მჟავას
ნუკლეოტიდებისგან განსხვავებით, ატფ-ის მოლეკულას ფოსფორმჟავას სამი ნაშთი აქვს.
3. რამდენ მაკროერგულ ბმას შეიცავს ატფ-ის მოლეკულა?
ორს
4. რა ფუნქციას ასრულებს ორგანიზმში ატფ?
უჯრედს ენერგიით უზრუნველყოფს

დავალებები და სავარჯიშოები

1. თქვენი აზრით, ადამიანის ორგანიზმის რომელი უჯრედები მოიხმარენ დიდი რაოდენობით

ატფ-ს? პასუხი დაასაბუთეთ.
განივზოლიანი კუნთოვანი ბოჭკოები, რადგანაც დიდი რაოდენობით ენერგიას მოიხმარენ.
2. გამოითვალეთ, დღე-ღამეში საშუალოდ რა რაოდენობის ატფ სინთეზირდება ადამიანის
ორგანიზმში, თუ გლუკოზის მოლეკულური მასა 180-ია, ატფ-ის – 504; ერთი მოლეკულა
გლუკოზის დაშლის შედეგად ატფ-ის 38 მოლეკულა წარმოიქმნება. ადამიანის მიერ დღე-
ღამეში მოხმარებული ენერგია 600-700 გ გლუკოზისგან გამოთავისუფლებული ენერგიის
ეკვივალენტურია.
63,84-79,8 კგ ატფ

შეამოწმეთ თქვენი ცოდნა

1. რომელ ელემენტს შეიცავენ ორგანიზმები ყველაზე დიდი რაოდენობით?
ნახშირბადს, ჟანგბადს, წყალბადსა და აზოტს
2. რატომ არის წყალი კარგი გამხსნელი?
რადგანაც წყლის მოლეკულა პოლარულია
3. შეავსეთ წინადადება:
წყალი გაყინვისას _______ ფართოვდება.
4. ჰიდროფობური ნივთიერებაა:
ა. გლუკოზა ბ. ფოსფოლიპიდი გ. სუფრის მარილი დ. საქაროზა
5. რა დაავადებას იწვევს ადამიანში რკინის ნაკლებობა? როგორია მისი სიმპტომები?
ანემია. რკინა ჰემოგლობინის შემადგენლობაში შედის და ჟანგბადის გადატანაში
მონაწილეობს. ანემიის მქონე ადამიანი ფერმკრთალია, აქვს სისუსტე და თავბრუსხვევა
სუნთქვის გახშირება, პულსის აჩქარება, ყურადღების კონცენტრაციის დაქვეითება.

87
6. რა პროცესებს არეგულირებენ ბუფერული სისტემები?
ორგანიზმის მჟავა-ტუტოვან ბალანსს ინარჩუნებენ.
7. რა დაემართება მცენარეს, თუ მას ფოსფორით ღარიბ ნიადაგში მოვათავსებთ?
ფოსფორის ნაკლებობისას ფესვთა სისტემა სუსტადაა განვითარებული, ფოთლის ფირ­ფი­
ტაზე მოყავისფრო-მოიასამნისფრო ლაქები ჩნდება, შესაძლებელია ნაადრევი ფოთოლ­
ცვენა.
8. ცილის მონომერებია:
ა. ნუკლეოტიდები; ბ. გლუკოზა; გ. ამინომჟავები; დ. გლიცეროლი.
9. დააკავშირე ნივთიერება შესაბამის ფუნქციასთან
ცვილი დამცველობითი
ცელულოზა სტრუქტურული
კოლაგენი სტრუქტურული
ცხიმი სტრუქტურული, ენერგეტიკული, სამარაგო, დამცველობითი
გლიკოგენი სამარაგო
სახამებელი სამარაგო
ანტისხეული დამცველობითი
ინსულინი სასიგნალო
10. გადაიტანეთ ვენის დიაგრამა რვეულში და შეავსეთ. შეადარეთ ერთმანეთს ცხიმებისა და
ცილების ფუნქციები.
ცილებისა და ცხიმების საერთო ფუნქციები: დამცველობითი, სამარაგო, სტრუქტურული;
ცილების ფუნქციები: სასიგნალო, სატრანსპორტო, მოძრაობა;
ცხიმების ფუნქციები: თბოიზოლაცია, ენდოგენური წყლის წყარო.
11. რომელ ნივთიერებას შეიცავს სურათზე გამოსახული სტრუქტურა? როგორია მისი ფუნქცია?
სურათზე ერიტროციტია გამოსახული, მასში ჰემოგლობინია მოთავ­
სებული, რომელიც თავის მხრივ რკინის ატომებს შეიცავს. ფუნქცია –
ჟანგბადის მოლეკულების გადატანა.

12. როგორი ფორმა აქვს ცილას პირველად სტრუქტურაში?

ძაფისებრი
13. რა პროცესია გამოსახული სურათზე? ახსენით შესაძლო მიზეზები.

სურათზე ცილის დენატურაციის და რენატურაციის პროცესებია გამოსახული.

დენატურაცია შესაძლოა გამოიწვიოს გარემოს ფაქტორებმა მაგ. გამოსხივება, მაღალი
ტემპერატურა, ზოგიერთი ქიმიური ნივთიერება. თუ ფაქტორი ძალიან ძლიერი არ არის
და ცილის პეპტიდურ ბმებს არ გაწყვეტს, მისი მოცილების შემდგომ ცილა კვლავ თავის
პირვანდელ სტრუქტურას აღიდგენს – მოხდება რენატურაცია.

88
14. რომელი ნივთიერების მოლეკულაა გამოსახული სურათზე?

ა. დნმ-ის ნუკლეოტიდი;
ბ. რნმ-ის ნუკლეოტიდი;
გ. ატფ;
დ. ცილა.
15. შეადარეთ ერთმანეთს დნმ-ისა და რნმ-ის მოლ­კუ­
ლები;
დნმ ორჯაჭვიანი მოლეკულაა, დიდი ზომისაა, ნუკლეო­ტი­
დებიდან აქვს ადენინი, გუანინი, ციტოზინი და თიმინი, ნახშირწყალი – დეზოქსირიბოზა.
დნმ-ის ფუნქციას მემკვიდრული ინფორმაციის შენახვა, თაობიდან თაობებში გადაცემა და
უჯრედში მიმდინარე პროცესების კონტროლი წარმოადგენს.
რნმ ერთჯაჭვიანი მოლეკულაა, დნმ-თან შედარებით, პატარა ზომისაა, ნუკლეოტიდებიდან
აქვს ადენინი, გუანინი, ციტოზინი და ურაცილი, ნუკლეოტიდებს ნახშირწყალი რიბოზა
აგებს. სამი ტიპის ფუნქციურად განსხვავებული რნმ არსებობს, სამივე მათგანი ცილის სინ­
თეზში მონაწილეობს.
16. ჩამოთვლილთაგან ნახშირწყლების ფუნქციას არ წარმოადგენს:
ა. კატალიზური;
ბ. სამარაგო;
გ. სტრუქტურული;
დ. ენერგეტიკული.

პარაგრაფი 1. 2. 1

უპასუხეთ კითხვებს:
1. ჩამოთვალეთ უჯრედული თეორიის დებულებები.
• უჯრედი ორგანიზმების (ვირუსების გარდა) სტრუქტურული და ფუნქციური ერთეულია;
• აგებულებითა და ქიმიური შედგენილობით ყველა უჯრედი ერთმანეთის მსგავსია;
• უჯრედს ახასიათებს მეტაბოლიზმი და თვითრეგულაციის უნარი;
• უჯრედს აქვს გაყოფის უნარი;
• მრავალუჯრედიან ორგანიზმში უჯრედები ფუნქციების მიხედვით სპეციალიზდებიან და
ქმნიან ქსოვილებს, ქსოვილები კი – ორგანოებს.
2. დაასახელეთ, რომელი სტრუქტურების დანახვაა შესაძლებელი სინათლის მიკროსკოპით?
ელექტრონული მიკროსკოპით?
სინათლის მიკროსკოპით: უჯრედის, პლაზმური მემბრანის, ბირთვის, ქლოროპლასტების,
მიტოქონდრიების დანახვაა შესაძლებელი.
ელექტრონული მიკროსკოპით: ენდოპლაზმური ბადის, გოლჯის კომპლექსის, რიბო­სომის,
დნმ-ისა და დიდი ზომის ცილის მოლეკულის.
3. რა პირობების დაცვაა საჭირო უჯრედების კულტივირებისას? რისთვის ოიყენებენ ამ მეთოდს?
კულტივირების პროცესში უჯრედებს ორგანიზმის გარეთ, სპეციალურ სტერილურ
საკვებ არეზე ათავსებენ, რომელიც უჯრედების ცხოველქმედებისთვის საჭირო ყველა
ნივთიერებას შეიცავს. კულტივირების პროცესში უჯრედებს უქმნიან ყველა იმ პირობას,
89
 რაც მათი გამრავლებისთვის არის აუცილებელი (მაგ. საჭირო ტემპერატურა, ჟანგბადის
კონცენტრაცია).
აღნიშნული მეთოდი უჯრედების გაყოფის, ზრდა-განვითარების, დაბერების პროცესების
შესასწავლად გამოიყენება.
4. რომელ იზოტოპებს იყენებენ აუტორადიოგრაფიული მეთოდით კვლევისას? რისთვის იყე­
ნებენ ამ მეთოდს?
აუტორადიოგრაფიული მეთოდით კვლევისას ყველაზე ხშირად წყალბადის, ნახშირბადის,
ფოსფორისა და იოდის მძიმე იზოტოპები ( 3H, 14С, 15N, 32P, 131I) გამოიყენება. ამ მეთოდით
იკვლევენ უჯრედში ნივთიერებათა ცვლას, მათ ადგილმდებარეობასა და გადაადგილებას.
რადიოაქტიური იოდი ბაზედოვის დაავადების სამკურნალოდ გამოიყენება.
5. რა მნიშვნელობა აქვს მედიცინისთვის უჯრედული კულტურის გამოყენებას?
მეთოდებს უჯრედებისა და ქსოვილების სხვადასხვა სტრუქტურის ქიმიური ბუნების,
ნივთიერებათა განაწილების, ლოკალიზაციისა და გარდაქმნების შესასწავლად იყენებენ.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. ჯგუფური სამუშაო:
ა. რომელი ცხვრის კლონია ბატკანი? პასუხი დაასაბუთეთ.
ბატკანი იმ ცხვრის კლონია, რომლის უჯრედიდანაც ბირთვი ამოიღეს.
ბ. თქვენი აზრით, კლონირების შედეგად მიღებული ცხვრის სიცოცხლის ხანგრძლივობა
ისეთივე იქნება თუ არა, როგორიც იმავე ჯიშის სხვა ცხვრების? პასუხი დაასაბუთეთ.
(გაითვალისწინეთ, რომ ბირთვი უკვე დიფერენცირებული უჯრედიდან იყო ამოღებული).
რადგანაც ახალი ორგანიზმი უკვე დიფერენცირებული უჯრედის ბირთვის გამოყენებით
განვითარდა, შესაძლოა, კლონირების შდეგად მიღებული ცხვრის სიცოცხლის ხან­
გრძლივობა ჩვეულებრივზე ნაკლები იყოს.
კლონირების მეთოდით მიღებული პირველი ცხოველი – ცხვარი დოლი, 7 წლის ასაკში
გარდაიცვალა (ცხვარი საშუალოდ 10-12 წელს ცოცხლობს). მეცნიერების ნაწილი ამ ფაქტს
კლონირების შედეგს მიაწერს.

სურ. 10 ცხვრის კლონირება

90 ᲨᲔᲯᲐᲛᲔᲑᲐ

უჯრედი ყველა ცოცხალი ორგანიზმის (ვირუსების გარდა) ელემენტარული სტრუქტუ-

რული, ფუნქციური და განვითარების ერთეულია. სხვადასხვა ორგანიზმის უჯრედები
მსგავსია აგებულებით, ქიმიური შედგენილობით, ახასიათებს მეტაბოლიზმი, თვითრე-
2. ქვემოთ ჩამოთვლილთაგან სინათლის მიკროსკოპით ვერ დაინახავთ:
ა. ბაქტერიას; ბ. მცენარეულ უჯრედს; გ. ბირთვს; დ. ბაქტერიოფაგს.
3. შეავსეთ წინადადებები:
ლეიკოციტებიდან ბირთვის გამოსაყოფად მიკროქირურგიის მეთოდი გამოიყენება. ერით­
როციტების რაოდენობის განსაზღვრა სინათლის მიკროსკოპის საშუალებით არის შესაძ­
ლებე­ლი. ვირუსები მხოლოდ ელექტრონულ მიკროსკოპში ჩანს. რადიოაქტიურ ნივთი­
ერებებს მედიცინაშიც იყენებენ, რადიოაქტიური იოდი ადამიანში ბაზედოვის დაავადების
სამკურ­ნალოდ გამოიყენება.

სიტუაციური ამოცანები

1. ანტიბიოტიკები ბაქტერიული დაავადების სამკურნალოდ გამოიყენება. თუმცა, კონკრეტული

პრეპარატი (ანტიბიოტიკი) არ მოქმედებს ყველა ბაქტერიაზე. ზოგჯერ ექიმი იძულებულია
სხვადასხვა ანტიბიოტიკი მოსინჯოს პაციენტის განსაკურნად, შედეგად, შესაძლოა ორგანიზმს
ზიანი მიადგეს.
წარმოიდგინეთ, რომ პაციენტს ყელი სტკივა, და ექიმი ვარაუდობს, რომ დაავადება
ბაქტერიებით არის გამოწვეული. იმისათვის, რომ პაციენტს თავიდანვე შეურჩიოს სათანა­
დო ანტიბიოტიკი, ავადმყოფს ყელიდან ნაცხი აუღო, მოათავსა საკვებ არეზე და ბაქტერიები
გაამრავლა.
გააანალიზეთ მოცემული ინფორმაცია და ივარაუდეთ, როგორ არის შესაძლებელი იმის
გარკვევა, თუ რომელი ანტიბიოტიკი განკურნავს ადამიანს?
ექიმი საკვებ არეზე გამრავლებულ ბაქტერიებზე სხვადასხვა ანტიბიოტიკს გამოსცდის,
რომელი ანტიბიოტიკიც გამოიწვევს ბაქტერიების დახოცვას, პაციენტს იმას დაუნიშნავს.
2. ჰერშის და ჩეიზის ექსპერიმენტი
1940 წელს იტალიელმა მიკრობიოლოგმა სალვადორ ლურიამ და გერმანული წარმოშობის
ამერიკელმა ბიოფიზიკოსმა მაქს დელბრიუკმა გენეტიკური კვლევის მეთოდიკა შეიმუშავეს.
მეცნიერები ბაქტერიოფაგებს სწავლობდნენ (ბაქტერიოფაგი, იგივე ფაგი, არის ვირუსი,
რომელიც ბაქტერიაში პარაზიტობს, ანუ ბაქტერიულ უჯრედში შეღწევის შემდეგ მის
ხარჯზე მრავლდება). მეცნიერებმა იცოდნენ, რომ ბაქტერიოფაგი ცილისა და დნმ-ისაგან
შედგებოდა, მათგან ერთ-ერთი ბაქტერიის უჯრედში იჭრებოდა და „აიძულებდა“ მას,
წარმოექმნა სულ უფრო მეტი და მეტი ფაგი, მაგრამ რომელი მათგანი იყო ეს „მრძანებელი“,
ანუ მემკვიდრული ინფორმაციის მატარებელი – ცილა თუ დნმ? (იმ დროისათვის ბიოლოგთა
უმრავლესობას ეგონა, რომ ეს იყო ცილა).
ამ კითხვაზე პასუხი ალფრედ ჰერშისა და მარტა ჩეიზის ექსპერიმენტმა გასცა.

მეცნიერებმა ერთსა და იმავე შტამის ბაქტერიოფაგების ორ ჯგუფზე ჩაატარეს ცდები.

პირველი ჯგუფი რადიოაქტიური P32-ის შემცველ საკვებ არეში გაზრდილი ბაქტერიების
კულტურაში მოათავსეს, ხოლო მეორე – რადიოაქტიური S35-ის არეში გაზრდილი
ბაქტერიების კულტურაში და ფაგები გამოაცალკევეს.
ფაგებმა შთანთქეს რადიაქტიური იზოტოპები (ატომები) თავიანთი ცილისა და დნმ-ის
ასაგებად. შესაბამისად, ერთ შემთხვევაში მიიღეს რადიაქტიური ფოსფორით მონიშნული

91
 დნმ-ის შემცველი ფაგები, ხოლო მეორე შემთხვევაში – რადიოაქტიური გოგირდით
მონიშნული ცილის შემცველი ფაგები.
ამის შემდეგ ფაგების ორივე ჯგუფი (ცალ-ცალკე) მოათავსეს სინჯარებში, იმ ბაქტერიებთან
ერთად, რომლებშიც ისინი პარაზიტობდნენ. დააყოვნეს 20 წუთი. ეს დრო საკმარისია
იმისთვის, რომ ფაგის მემკვიდრულ ნივთიერებას ( ცილას ან დნმ-ის) ბაქტერიებში შეეღწია.
შემდეგ ორივე სინჯარა დააცენტრიფუგირეს.
პირველი ჯგუფის შემთხვევაში რადიოაქტიური ფოსფორის ატომი ნალექში, ხოლო მეორე
ჯგუფის შემთხვევაში, მონიშნული გოგირდის ატომი ნალექსზედა სითხეში აღმოჩნდა.
გააანალიზეთ მოცემული ინფორმაცია და უპასუხეთ კითხვებს.
1. თქვენი აზრით, რა დაილექა ცენტრიფუგირების პროცესში?
ბაქტერიები, რადგანაც ექსპერიმენტში ყველაზე მძიმე ფრაქციას წარმოადგენენ.
2. რა დასკვნა გამოიტანეს მეცნიერებმა ექსპერიმენტის შედეგების გაანალიზებით? რომელი
ნივთიერება იყო მემკვიდრული ინფორმაციის მტარებელი – დნმ თუ ცილა?
რადგანაც ნალექში(ბაქტერიებში) მონიშნული ფოსფორი აღმოჩნდა, ხოლო ნალექსზედა
სითხეში – მონიშნული გოგირდი, მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ მემკვიდრული ინფორმა­
ციის მატარებელი დნმ-ის მოლეკულაა და არა ცილა, როგორც ადრე ფიქრობდნენ.

პარაგრაფი 1. 2. 2

უპასუხეთ კითხვებს:
1. როგორ ორგანიზმებს უწოდებენ პროკარიოტებს?
უბირთვო ორგანიზმებს
2. რომელი სტრუქტურები აქვს ბაქტერიულ უჯრედს? ცხოველურ უჯრედს?
ბაქტერიულ უჯრედს შესაძლოა ჰქონდეს: პლაზმური მემბრანა, ნუკლეოიდი, პლაზმიდა,
რიბოსომები, შოლტები ან წამწამები, კაფსულა, უჯრედის კედელი.
ცხოველურ უჯრედს აქვს: პლაზმური მემბრანა, ბირთვი, ენდოპლაზმური ბადე, გოლჯის
კომპლექსი, ლიზოსომა, რიბოსომები, ციტოჩონჩხი, მიტოქონდრიები.
3. რა ნიშან-თვისებები განასხვბავებს ერთმანეთისგან ციანობაქტერიებსა და ბაქტერიებს?
ციანობაქტერიებს ფოტოსინთეზის უნარი აქვთ, თუმცა, არ აქვთ სამოძრაო საშუალებები.
4. რა არის ბაქტერიის სპორა და რა ფუნქციას ასრულებს იგი?
ბაქტერიის სპორა მკვრივი გარსია, რომელიც არახელსაყრელ პირობებში წარმოიქმნება
და ბაქტერიას სიკვდილისგან იცავს.
5. სად არის მოთავსებული ბაქტერიის მემკვიდრული ინფორმაცია?
ნუკლეოიდში.
6. რით განსხვავდება ბაქტერიული უჯრედი ცხოველური უჯრედისგან? მცენარეულისგან?
ბაქტერიულ უჯრედს არ აქვს მემბრანიანი ორგანელები.
7. ორგანიზმთა რომელ ჯგუფს მიეკუთვნება ციანობაქტერიები – წყალმცენარეებს თუ ბაქტე­
რიებს?
ბაქტერიებს

92
 დავალებები და სავარჯიშოები

1. გადაიხატეთ რვეულში ბაქტერიული უჯრედი და შესაბამის სტრუქტურებს დასახელებები

მიუწერეთ.
1. კაფსულა
2. უჯრედის კედელი
3. პლაზმური მემბრანა
4. ციტოპლაზმა
5. ნუკლეოიდი
6. შოლტი
2. შეადარეთ ერთმანეთს ცხოველური და მცენარეული უჯრედის აგებულება. რომელი სტრუქ­
ტურები აქვს მცენარეულ უჯრედსა ცხოველურისგან განსხვავებით?
ცხოველური და მცენარეული უჯრედების საერთო სტრუქტურებია: პლაზმური მემბრანა,
ბირთვი, ციტოპლაზმა, რიბოსომები, ლიზოსომები, მიტოქონდრიები, ენდოპლაზმური ბადე,
გოლჯის კომპლექსი.
ცხოველური უჯრედის სტრუქტურები: უჯრედის ცენტრი, ციტოჩონჩხი.
მცენარეული უჯრედის სტრუქტურები: პლასტიდები, უჯრედის კედელი, დიდი ზომის ცენტრა­
ლური ვაკუოლი.

სიტუაციური ამოცანა

ციმბირის წყლული (ჯილეხი) ადამიანისა და ცხოველების (განსაკუთრებით, რქოსანი

პირუტყვის) ერთ-ერთი მძიმე დაავადებაა.
ციმბირის წყლულის რამდენიმე ფორმა არსებობს და თითოეული მათგანი მაღალი
სიკვდილიანობით გამოირჩევა.
ჯილეხის გამომწვევი ბაქტერიის სპორა ძალიან გამძლეა გარემოს ზემოქმედების მიმართ
და ნიადაგში 500 წელსაც კი ძლებს.
ძველად, როდესაც ცხოველები ჯილეხით იღუპებოდნენ, საფრთხის თავიდან ასაცილებლად
მათ მიწაში მარხავდნენ, თუმცა გარკვეული პერიოდის შემდეგ ციმბირის წყლულის ახალი
კერები მაინც ჩნდებოდა. ბოლოს ადამიანები მიხვდნენ, როგორ უნდა მოეშორებინათ
ჯილეხის გამომწვევი ბაქტერიის შემცველი ლეში ისე, რომ ნიადაგი არ დაბინძურებულიყო.
ამის შედეგად დაავადების კერები საგრძნობლად შემცირდა.
იმსჯელეთ:
ა. რატომ არ იღუპებოდა ბაქტერია ნიადაგში?
სპორას იკეთებდა
ბ. რა გზებით არის შესაძლებელი ბაქტერიის ნიადაგის „ტყვეობიდან“ გათავისუფლება?
შესაძლოა წვიმის წყლით ჩაირეცხა და წყალსატევში მოხვდა, ან ნიადაგის დამუშავების
პროცესში ზედაპირზე აღმოჩნდა.
გ. თქვენი აზრით, როგორ შეძლეს ადამიანებმა ბაქტერიის განადგურება ისე, რომ ნიადაგი არ
დაებინძურებინათ?
ჯილეხით დაღუპული ცხოველების გვამებს წვავდნენ.

93
 პარაგრაფი 1. 2. 3

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რომელი ქსოვილით არის დაფარული მცენარის ფოთლის ზედაპირი? რა ფუნქციას არულებს?
მფარავი ქსოვილით-ეპიდერმისით. ფუნქცია-დამცველობითი.
2. რა ფუნქციას ასრულებს ფლოემა? ქსილემა?
ფლოემაში ორგანული ნივთიერებები გადაადგილდება სხვადასხვა მიმართულებით, ხოლო
ქსილემაში-წყალი და მასში გახსნილი მინერალური მარილები ფესვიდან ფოთლებისკენ.
3. როგორია მექანიკური ქსოვილის ფუნქცია?
მცენარის ორგანოებს სიმტკიცეს ანიჭებს
4. ადამიანის ორგანიზმში სად გვხვდება მრავალშრიანი ეპითელიუმი?
კანში
5. რომელი ქსოვილი აგებს ფილტვის ალვეოლებს?
ბრტყელი ერთშრიანი ეპითელიუმით
6. კუნთოვანი ქსოვილებიდან რომელია ნებითი?
ჩონჩხის განივზოლიანი
7. რა ფუნქციას ასრულებს გლიური უჯრედები?
გლიური უჯრედები გარს ეკვრის ნეირონებს და მექანიკურ საყრდენს უქმნის მათ,
მონაწილეობს ნეირონების კვებაში, სუნთქვაში, ჰომეოსტაზის შენარჩუნებაში. ინელებს
მკვდარ ნეირონებს და მიელინის გარსის განახლებას ახორციელებს.
8. როგორია ნეირონის აგებულება და ფუნქცია?
ნეირონი შედგება სხეულისა და მორჩებისგან. მორჩები ორგვარია – აქსონი – გრძელი,
დაუტოტავი მორჩი და დენდრიტები – მრავალი დატოტვილი მორჩი. ნეირონის სხეულში
ბირთვი და ორგანელებია მოთავსებული. ნეირონების ფუნქციას იმპულსის გატარება
წარმოადგენს.
1. თქვენი აზრით, შეასრულებდა თუ არა კუნთოვანი უჯრედი თავის ფუნქციას, მრგვალი რომ
იყოს? დაასაბუთეთ თქვენი მოსაზრება.
ვერ შეასრულებდა, რადგანაც კუნთი შეკუმშვისას მოკლდება.
2. შეადარეთ ერთმანეთს ადამიანისა და მცენარის ფოთლის ეპიდერმისი აგებულებისა და
ფუნქციების მიხედვით. რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის?
გადაიტანეთ ვენის დიაგრამა რვეულში და შეავსეთ.
მსგავსება: ორივე შემთხვევაში ბრტყელი, ერთმანეთთან მჭიდროდ მიჯრილი უჯრედებია;
აქვთ დამცველობითი ფუნქცია
განსხვავება: კანის ეპიდერმისი მრავალშრიანია, აქვს ცხოველური უჯრედისთვის დამახა­
სიათებელი სტრუქტურები.
ფოთლის ეპიდერმისი ერთშრიანია, აქვს მცენარეული უჯრედისთვის დამახასიათებელი
სტრუქტურები.

94
3. შეადარეთ ფლოემა და ქსილემა ერთმანეთს. გადაიტანეთ ცხრილი რვეულში და შეავსეთ.

ძირითადი ფუნქცია
ნივთიერებათა მოძრაობის
მიმართულება
უჯრედების ტიპი
ფლოემა ქსილემა
ორგანული ნივთიერებების წყლისა და მასში გახსნილი
ტრანსპორტი მინერალური მარილების
ტრანსპორტი
ყველა მიმართულებით ფესვებიდან ფოთლებისკენ
ცოცხალი უჯრედები მკვდარი უჯრედები

სიტუაციური ამოცანები

1. წარმოიდგინეთ, რომ თქვენს ეზოში ბევრი ვარდის ბუჩქი ხარობს. თქვენი მიზანია, ბუჩქები
რაც შეიძლება ნაკლებად გაიზარდოს სიმაღლეში. მოიფიქრეთ, როგორ შეძლებთ ამას? პასუხი
დაასაბუთთ.
ყლორტებს წვერი გადავაჭრათ, რადგანაც სწორედ წვერშია წარმომშობი ქსოვილი მოთავ­
სებული.
2. სკოლის ლაბორატორიაში ბევრი ოთახის მცენარე იდგა. ერთ დღეს მასწავლებელმა მცე­ნარის
ფოთლებზე მტვერი შეამჩნია და მოსწავლეებს სთხოვა, ფოთლები გაესუფთავებინათ, რა­თა
მცენარეებში ფოტოსინთეზის პროცესი შეუფერხებლად წარმართულიყო. მოსწავლეები საქ­მეს
შეუდგნენ. ერთ-ერთმა მოსწავლემ უხეში ზედაპირის მქონე ტილოს დასტაცა ხელი და ფოთ­ლე­
ბის გაწმენდა დაიწყო. მეორე მოსწავლემ ეს რომ დაინახა, შეიცხადა, ასე ხომ მცენარე გახ­მე­ბაო.
იმსჯელეთ, რამდენად სწორად მოიქცა მოსწავლე, რომელმაც ფოთლების გაწმენდა უხეში
ტილოთი სცადა? თქვენი აზრით, მართლა გახმება ამის შემდეგ მცენარე? თქვენ რა რჩევას
მისცემდით? როგორ შეიძლება ფოთლებიდან მტვრის მცენარისთვის უსაფრთხოდ მოცილება?
უხეში ზედაპირის მქონე ნაჭერი ცვილის და ეპიდერმისის ფენას დააზიანებს და მიკრობები
ფოთოლში ადვილად შეაღწევს. დაზიანებული ეპიდერმისიდან მცენარე წყალს დაკარგავს
და გახმება.
3. სურათზე ორი მცენარეა გამოსახული, დუმფარა და ტიტა. იმსჯელეთ, რომელ მათგანს ექნება
უკეთ განვითარებული მექანიკური ქსოვილი? პასუხი დაასაბუთეთ.

სურ. 10 დუმფარა,
ტიტა

მექანიკური ქსოვილი ტიტას უკეთ აქვს განვითარებული, რადგანაც ხნელეთზე ხარობს.

დუმფარას ფოთლებს წყლის ამომგდები ძალა აკავებს, ამიტომ, მას კარგად განვითარებული
მექანიკური ქსოვილი არ სჭირდება.

95
4. როდესაც ადამიანი მეორე ხარისხის დამწვრობას ღებულობს და კანის დიდი ნაწილი აქვს
დაზიანებული, ექიმები დამწვარ ადგილებზე სპეციალურ, პოლიეთილენის მსგავს საფენს
ადებენ, რომელიც ანტიბაქტერიულ ნივთიერებას შეიცავს, თუმცა საფენის ძირითად ფუნქციას
სულ სხვა რამ წარმოადგენს. მოიფიქრეთ, კიდევ რა მიზანი შეიძლება ჰქონდეს ასეთი საფენის
გამოყენებას?
ეპიდერმისი ორგანიზმს წყლის დანაკარგისგან იცავს. დაზიანებული ეპიდერმისიდან
ადამიანი დიდი რაოდენობით წყალს დაკარგავს.

პარაგრაფი 1. 2. 4

უპასუხეთ კითხვებს
1. რა გზებით აღწევს უჯრედში სხვადასხვა ბუნების ნივთიერებები?
აქტიური ტრანსპორტით, გაადვილებული დიფუზიით, ოსმოსით, ფაგოციტოზით, პინოცი­
ტოზით.
2. რომელი ნივთიერებებითაა აგებული პლაზმური მემბრანა?
ფოსფოლიპიდების ორი და ცილების ერთი შრით.
3. რა არის ოსმოსი?
ოსმოსი – წყლის დიფუზიაა მისი მაღალი კონცენტრაციიდან დაბალი კონცენტრაციის მი­
მარ­თულებით. ოსმოსის მოვლენა იწყება მაშინ, როდესაც მაგ. სუფრის მარილის კონცენ­
ტრაცია ციტოპლაზმასა და უჯრედშორის სივრცეში განსხვავებულია.
4. რა ფუნქციებს ასრულებს პლაზმური მემბრანა?
ბარიერულს, სატრანსპორტოს, დამცველობითს, რეცეპტორულს, ამყარებს კონტაქტს მეზო­
ბელ უჯრედებთან.
5. რა ფუნქციებს ასრულებს უჯრედის კედელი?
იცავს და სიმტკიცეს ანიჭებს უჯრედს.
დავალებები და სავარჯიშოები
1. კარტოფილს მარილს შეწვის შემდგომ აყრიან. იმსჯელეთ, რატომ იქცევიან ასე? რა შეიცვლება,
თუ კარტოფილს მარილს შეწვამდე დავაყრით?
თუ მარილს შეწვამდე დავაყრით, ოსმოსის მოვლენის გამო, წყალი გარეთ გამოვა, კარ­
ტოფილი შეიჭმუხნება და გამკვრივდება.
2. რატომ არ უნდა მოვრწყათ მცენარე მარილიანი წყლით?
ოსმოსის მოვლენის გამო მცენარის ფესვის უჯრედებიდან წყალი გამოვა და მცენარე
გახმება.
3. გადაიტანეთ რვეულში და შეავსეთ ცხრილი:
პლაზმური მემბრანის პლაზმური მემბრანის ფუნქციები
შედგენილობა აგებულება
ცილები ფოსფოლიპიდების 2 შრე ბარიერული, სატრანსპორტო,
ფოსფოლიპიდები ცილების 1 შრე დამცველობითი, რეცეპტორული,
ქოლესტეროლი ამყარებს კონტაქტს მეზობელ
გლიკოპროტეინები უჯრედებთან.
გლიკოლიპიდები

96
4. რვეულში ჩაწერეთ სურათზე მოცემული სტრუქტურების შესაბამისი სახელები (სურ.11).
1. ფოსფოლიპიდი
2 და 3 ინტეგრალური ცილები
4. გლიკოპროტეინი
5. ნახევრადინტეგრალური ცილა
6. ნახშირწყალი

5. მცენარეულ უჯრედებს მხოლოდ პინოციტოზი ახასიათებს. ახსენით, რატომ?

რადგანაც მცენარეულ უჯრედს უჯრედის კედელი აქვს, მორჩების წარმოქმნა ვერ მოხერ­
ხდება.
6. ცნობილია, რომ ძველად იმ მეზღვაურებსა და მოგზაურებს, რომლებიც, ამა თუ იმ მიზეზის გამო,
ღია ოკეანეში სასმელი წყლის მარაგის გარეშე რჩებოდნენ, ფაქტიურად, გადარჩენის შანსი არ
ჰქონდათ. ამავე დროს, ისინი ოკეანის წყლის დალევის შედეგად უფრო მალე იხოცებოდნენ,
ვიდრე წყურვილით. თქვენი აზრით, რატომ ხდებოდა ასე?
მარილიანი წყლის დალევისას სისხლის პლაზმა ჰიპერტონული ხდება, შედეგად, უჯრედები
დიდი რაოდენობით წყალს კარგავს და ორგანიზმის გაუწყლოება უფრო სწრაფად ხდება.

პარაგრაფი 1. 2. 5

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რამდენი მემბრანისგან შედგება ბირთვის გარსი?
ორი
2. როგორია ბირთვის წვენის შედგენილობა?
ბირთვი ბირთვის წვენითაა ამოვსებული, რომელსაც ჟელესმაგვარი კონსისტენცია აქვს.
ის დიდი რაოდენობით წყალს შეიცავს. გარდა ამისა, ბირთვში მოთავსებულია ერთი ან
რამდენიმე ბირთვაკი, ქტომატინი, რნმ, ცილები, ლიპიდები და ნახშირწყლები.
3. რა ფუნქციას ასრულებს ქრომატინი?
ქრომატინის დანიშნულება მემკვიდრული ინფორმაციის შენახვა, შთამომავლობისთვის
გადაცემა და უჯრედში მიმდინარე ცხოველქმედების პროცესების კონტროლია.
4. როგორია ბირთვაკების აგებულება და ფუნქცია?
ბირთვაკებში რ-რნმ-ის სინთეზი და მისი სპეციფიკურ რიბოსომულ ცილებთან დაკავშირება
ხდება. ბირთვაკების ფუნქცია რიბოსომების წარმოქმნაა.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. განმარტეთ:
ქრომოსომთა დიპლოიდური ნაკრები – სომატურ უჯრედებში ქრომოსომები წყვილებადაა
წარმოდგენილი. ასეთ ნაკრებს დიპლოიდური ეწოდება.
ქრომოსომთა ჰაპლოიდური ნაკრები – სასქესო უჯრედებში – გამეტებში – ქრომოსმთა
განახევრებული რაოდენობა, ანუ ჰაპლოიდური ნაკრებია.

97
 კარიოტიპი – სახეობისთვის დამახასიათებელ ქრომოსომთა დიპლოიდურ ნაკრებს
კარიოტიპი ეწოდება.
ტელომერა – ქრომოსომთა მხრების ბოლო მონაკვეთებს ტელომერები ეწოდება. ტელო­
მერები ქრომოსომების ერთმანეთთან შეწებებას უშლის ხელს.
2. რომელი დებულებაა სწორი?
ა. სომატური უჯრედი ქრომოსომთა ჰაპლოიდურ რაოდენობას შეიცავს;
ბ. სომატური უჯრედი ქრომოსომთა დიპლოიდურ რაოდენობას შეიცავს.
3. ადამიანის კვერცხუჯრედი 23 ქრომოსომას შეიცავს. რამდენი ქრომოსომა იქნება ადამიანის
ეპითელურ უჯრედში? მომწიფებულ ერითროციტში?
46
4. მაკაკასა და ვირთაგვას ქრომოსომთა დიპლოიდური ნაკრები 42-ს შეადგენს. შეგვიძლია თუ
არა დავასკვნათ, რომ მათ ერთნაირი კარიოტიპი აქვთ? პასუხი დაასაბუთეთ.
არა, რადგანაც ამ ორი სახეობის ქრომოსომებს განსხვავებული სტრუქტურა ექნება.
5. აცეტაბულარია (სურ. 4) ზღვაში მობინადრე წყალმცენარეა, მას „ქალთევზას ჭიქასაც“
უწოდებენ. მისი სხეული ერთი გიგანტური უჯრედისგან შედგება. აცეტაბულარიების სხვადასხვა
სახეობას ქუდის განსხვავებული ფორმა აქვს. წყალმცენარეს, ქუდის ან ღეროს დაზიანებისას,
მათი აღდგენის უნარი აქვს.
სურათზე აცეტაბულარიების ორი სახეობაა მოცემული. მეცნიერებმა ორივე წყალმცენარეს
ქუდი მოაცილეს და პირველი მცენარის ბირთვი – მეორეში, ხოლო მეორეს ბირთვი პირველის
უჯრედში გადაიტანეს. იმსჯელეთ, როგორ ქუდს განივითარებს მცენარეები. პასუხი დაასაბუთეთ.

ქუდის ფორმას ბირთვში მოთავსებული გენები განა­პი­

რო­ბებს, შესაბამისად, პირველი მცენარე მეორე მცე­ნა­რის
მსგავს ქუდს განივითარებს, ხოლო მეორე – პირველის.

სურ. 4 აცეტაბულარია
1 2
6. ერთ-ერთი მუტაციის შედეგად ბირთვში ბირთვაკების რაოდენობა შემცირდა. იმსჯელეთ,
რომელი პროცესები დაირღვევა ამ უჯრედში.
რადგანაც ბირთვაკების ფუნქციას რიბოსომების სუბერ­თე­უ­ლების წარმოქმნა წარმოადგენს,
უჯრედში რიბო­სო­მების რაოდენობა შემცირდება, შედეგად ცილის სინთეზი შეფერ­ხდება.
7. 2009 წელს ამერიკელმა მეცნიერებმა ელიზაბეტ ბლეკბერნმა, კეროლ გრეიდერმა და ჯეკ
შოსტაკმა ფერმენტი ტელომერაზა აღმოაჩინეს. ფერმენტი ტელომერების დაგრძელებას იწვევს
და, შედეგად, უჯრედი მრავალჯერ დაყოფის უნარს იძენს. ტელომერაზა აქტიურია ძვლის
წითელი ტვინის, ეპიდერმისისა და სიმსივნურ უჯრედებში. ამ აღმოჩენისთვის მეცნიერებს
ნობელის პრემია მიენიჭათ. გააანალიზეთ ინფორმაცია და ივარაუდეთ:
1. როგორ არის შესაძლებელი ამ აღმოჩენის გამოყენება სიმსივნის მკურნალობის პრო­
ცესში?
ტელომერაზას აქტიურობის შემცირებით

98
 2. შესაძლებელია თუ არა ტელომერაზებმა შეაჩერონ ორგანიზმის დაბერების პროცესი?
პასუხი დაასაბუთთ.
თუ ტელომერაზას აქტიურობა შენარჩუნდება, ტელომერები აღარ დამოკლდება და
დაბერების პროცესი შეჩერდება.

პარაგრაფი 1. 2. 6

უპასუხეთ კითხვებს:
1. როგორია რიბოსომის აგებულება და შედგენილობა?
რობოსომა ორი სუბერთეულისგან შედგება. თითოეული სუბერთეული რიბოსომული
რნმ-ისა და ცილისგანაა აგებული.
2. როგორია ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბნის აგებულება?
ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბანი შედგება ერთი მემბრანით შემოსაზღვრული,
ერთმა­ნე­თის პარალელურად განლაგებული ღრუებისა და მილაკებისგან. ბადეზე რიბო­
სომებია მოთავსებული, რაც მას დამახასიათებელ შესახედაობას აძლევს.
3. რომელი ნივთიერებების სინთეზი ხორციელდება ენდოპლაზმური ბადის გლუვ უბნზე?
ენდოპლაზმური ბადის გლუვ უბანზე ლიპიდებისა და ნახშირწყლების სინთეზი მიმდინა­
რეობს.
4. სად გადაადგილდება ენდოპლაზმურ ბადეზე სინთეზირებული ნივთიერებები?
ციტოპლაზმაში ან გოლჯის კომპლექსში
5. რა არის პოლისომა?
ციტოპლაზმაში რამდენიმე რიბოსომის გაერთიანება.
6. სად წარმოიქმნება და სად ასრულებს ფუნქციას რიბოსომები?
წარმოიქმნება ბირთვში (ბირთვაკებზე). ფუნქციას – ცილის სინთეზს – ციტოპლაზმაში
ასრულებს.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. გადაიტანეთ ცხრილი რვეულში და შეავსეთ

უმემბრანო ერთმემბრანიანი ორმემბრანიანი

სტრუქტურები სტრუქტურები სტრუქტურები

რიბოსომა ენდოპლაზმური ბადე ბირთვი

უჯრედის ცენტრი გოლჯის კომპლექსი მიტოქონდრია
ლიზოსომა ქლოროპლასტი
ვაკუოლი

99
 2. რვეულში ჩაწერეთ სურათზე მოცემული სტრუქტურების შესაბამისი სახელები (სურ. 5)
2 1 1. ბირთვი;
2. ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბანი;
3 3. ენდოპლაზმური ბადის გლუვი უბანი.

სურ. 5
3. ზოგიერთი ტოქსიკური ნივთიერება პოლისომის რიბოსომებს უკავშირდება და არღვევს მათ
ნორმალურ ფუნქციონირებას. მოიფიქრეთ, რა ზიანის მიყენება შეუძლია ასეთი ნივთიერებების
ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრას? პასუხი დაასაბუთეთ.
პოლისომაზე უჯრედისთვის საჭირო მაგ. ენდოპლაზმური ბადისა და გოლჯის კომპლექსის
მემბრანული ცილების სინთეზი ხორცილდება. პოლისომის ფუნქციის დარღვევას შესა­
ძლებელია ენდოპლაზმური ბადისა და გოლჯის კომპლექსის მემბრანების შემცირება მოჰ­
ყვეს და აღნიშნული სტრუქტურები ფუნქციას სათანადოდ ვეღარ შეასრულებენ.
4. თქვენი აზრით, სად არის უკეთ განვითარებული ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბანი –
პანკრეასში თუ კუნთოვან უჯრედში? პასუხი დაასაბუთეთ.
პანკრეასში, რადგანაც პანკრეასის უჯრედებში ცილების სინთეზი ინტენსიურად მიმდი­
ნარეობს. (მომნელებელი ფერმენტები, ჰორმონები – ინსულინი, გლუკაგონი)
5. პლაზმური მემბრანისა და ენდოპლაზმური ბადის აგებულება მსგავსია, ორივე შედგება
ფოსფოლიპიდების ორი შრისგან და ცილებისგან. როგორ ფიქრობთ, ერთნაირი ცილებით არის
თუ არა აგებული ეს მემბრანები? პასუხი დაასაბუთეთ.
პალზმური მემბრანისა და ენდოპლაზმური ბადის ცილები განსხვავებულია, მათი ფუნ­
ქციებიდან გამომდინარე. მაგ. ენდოპლაზმური ბადის გლუვი უბნის მემბრანებში ლიპიდების
სინთეზისთვის საჭირო ფერმენტებია ჩაშენებული. ამ ცილებს არ შეიცავს პლაზმური მემ­
ბრანისა და ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბნის მემბრანები.

სიტუაციური ამოცანა

ზოგჯერ, საჭიროებიდან გამომდინარე, ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი და გლუვი უბნები

ზომაში იზრდება (ღრუები და მილაკები ემატება), თუმცა გარკვეული დროის შემდეგ, პირვანდელ
ზომებს უბრუნდება.
ივარაუდეთ, რა შემთხვვაში შეიძლება მოემატოს ენდოპლაზმურ ბადეს ღრუები და მილაკები.
მაგ. თუ ადამიანი იღებს ისეთ პრეპარეტს, რომლის გარდაქმნასაც ღვიძლი ახორციელებს,
მაგ. ფენობარბიტალის, ენდოპლაზმური ბადის გლუვი უბანი ზომაში იზრდება. წამლის
მიღების შეწყვეტის შემდეგ კი ისევ საწყის ზომებს უბრუნდება.
როდესაც ადამიანი ინტენსიურ ვარჯიშს იწყებს, კუნთოვან ბოჭკოებში ენდო­პლაზ­მური ბადის
ხორკლიან უბანს ღრუები და მილაკები ემატება და, შედეგად, მეტი ცილა სინთეზირდება.
ვარჯიშის შეწყვეტის შემდეგ ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბანი ზომებში მცირდება.

100
 პარაგრაფი 1. 2. 7

უპასუხეთ კითხვებს:
1. როგორია გოლჯის კომპლექსის აგებულება?
უჯრედის ერთმემბრანიანი ორგანელაა, რომელიც ცისტერნების, ღრუებისა და ბუშტუ­კე­
ბისგან (ვეზიკულებისგან) შედგება.
2. რა ფუნქციებს ასრულებს გოლჯის კომპლექსი?
გოლჯის კომპლექსი ენდოპლაზმურ ბადეზე სინთეზირებული ნივთიერებების გარდაქმნასა
და დახარისხებას ახორციელებს. გოლჯის კომპლექსზე რთული ნახშირწყლების სინთეზი
მიმდინარეობს. აქვე ხდება ლიზოსომების წარმოქმნა.
3. რომელი ნივთიერებების დაშლა ხდება ლიზოსომაში?
ცილების, ლიპიდების, ნახშირწყლების, ნუკლეინის მჟავების.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. როგორ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან უჯრედის ერთმემბრანიანი ორგანელები?

ენდოპლაზმურ ბადეზე სინთეზირებული ნივთიერებები გოლჯის კომპლექსში გარ­და­
იქ­ნმება და ხარისხდება. გარდა ამისა, მემბრანიანი სტრუქტურების ცილების სინთეზი
ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიან უბანზე ხორციელდება, ხოლო ფოსფოლიპიდებისა −
გლუვზე.
2. ადამიანის ფაგოციტები დიდი რაოდენობით ლიზოსომებს შეიცავს. განმარტეთ, როგორ უკავ­
შირდება ლიზოსომების რაოდენობა ფაგოციტების ფუნქციას?
ფაგოციტები მიკრობებს შთანთქავს და ინელებს.
3. რა დაემართება უჯრედს, თუ ერთი ლიზოსომის მემბრანა დაზიანდება და შიგთავსი ცი­
ტოპლაზმაში ჩაიღვრება? პასუხი დაასაბუთეთ.
ერთი ლიზოსომის ფერმენტები უჯრედს ზიანს ვერ მიაყენებს, რადგანაც ლიზოსომის
ფერმენტები მჟავა არეში არიან აქტიური, ხოლო ციტოპლაზმაში ნეიტრალური, ან სუსტი
ტუტე არეა.
4. სად უფრო მეტია ლიზოსომები, მცენარეულ უჯრედებში, თუ ცხოველურში? რატომ?
ცხოველურში, რადგანაც ჰეტეროტროფები არიან და ზოგიერთ მათგანში ლიზოსომა
მომნელებელ ფუნქციასაც ასრულებს.

სიტუაციური ამოცანა

1. სარძევე კბილებს, ისევე, როგორც ძირითადს, აქვს ფესვი. ხშირ შემთხვევაში სარძევე
კბილების მოცვლისას, კბილი ბავშვის ღრძილს ადვილად შორდება და მას არ აქვს ფესვი.
იმსჯელეთ, სად „გაქრა“ კბილის ფესვი?
სარძევე კბილის ფესვის განლევას ლიზოსომები ახორციელებს.
2. თუ ადამიანის ორგანიზმში ბევრი უჯრედი დაიშალა, ის იწამლება(ინტოქსიკაცია ვითარდება.
მაგ. დამწვრობის დროს) და, შეიძლება, დაიღუპოს კიდეც. ყოველდღიურად ჩვენს ორგანიზმში
უამრავი დაბერებული ერითროციტი კვდება, თუმცა ამით ჩვენს ჯანმრთელობას არანაირი

101
საფრთხე არ ემუქრება. ახსენით, რატომ?
დამწვრობის დროს უჯრედები სკდება და შიგთავსი გარეთ გამოდის, სისხლში ხვდება და
მოწამვლას იწვევს.
ერითროციტებს ლიზოსომები ისე ინელებს, რომ მათი მემბრანა არ დაზიანდეს.
3. როდესაც ვირუსული ან ბაქტერიული დაავადება გვაქვს, უჯრედების გამრავლების ხარჯზე
ლიმფური კვანძები ზომაში იზრდება და ზოგან ხელითაც კი ისინჯება. გამოჯანმრთელების
შემდეგ კვანძები პირვანდელ ზომას უბრუნდება. აღწერეთ, როგორ ხორციელდება ეს პროცესი.
ინფექციის დროს, ორგანიზმს მიკრობთან საბრძოლველად მეტი ლიმფოციტი ესაჭიროება,
ამიტომაც იზრდება ზომაში ლიმფური კვანძები (ლიმფურ კვანძებში ლიმფოციტები წარ­
მოიქმნება). გამოჯანმრთელების შემდგომ, ზედმეტ უჯრედებს ლიზოსომები მოინელებს.
4. პომპეს დაავადება იშვიათი გენური მუტაციაა, რომელიც ლიზოსომის გლიკოგენის დამშლელი
ფერმენტის სინთეზზეა პასუხისმგებელი. როგორ ფიქრობთ, უპირატესად რომელი ორგანოები
ზიანდება ამ დაავადების შედეგად?
რადგანაც გლიკოგენი ვეღარ იშლება, დიდი რაოდენობით გროვდება ღვიძლსა და კუნ­
თებში და მათ დაზიანებას იწვევს.

პარაგრაფი 1. 2. 8

უპასუხეთ კითხვებს
1. როგორია ციტოპლაზმის შედგენილობა?
ციტოპლაზმაში 70-90% წყალია, რომელშიც ცილები, ნახშირწყლები, ამინომჟავები და
მარილებია გახსნილი.
2. როგორ აკავშირებს ციტოპლაზმა სხვადასხვა ორგანელას ერთმანეთთან?
ციტოპლაზმა ნივთიერებათა და ორგანელების უჯრედშიდა ტრანსპორტში მონაწილეობს და
მასში ნივთიერებათა ცვლის მრავალი პროცესი მიმდინარეობს. მაგ. ენდოპლაზმურ ბადეზე
სინთეზირებული ნივთიერებები მემბრანებში იფუთება, ციტოპლაზმაში გადა­ადგილდება
და გოლჯის კომპლექსამდე აღწევს.
3. რა ფუნქციას ასრულებს უჯრედში მიკრომილაკები?
მიკრომილაკები უჯრედში ნივთიერებებისა და ორგანელების გადაადგილებას უზრუნ­
ველყოფს.
4. როგორია მიკროფილამენტების აგებულება და ფუნქცია?
მიკროფილამენტები ცილა აქტინისა და მიოზინისგანაა აგებული. მათი დიამეტრი დაახ­
ლოებით 7 ნმ-ია. მიკრომილაკების მსგავსად, მიკროფილამენტებსაც „+“ და „-“ ბო­
ლოები აქვთ. მიკროფილამენტები ადვილად იშლება ცალკეულ ცილებად და, საჭი­
როების შემთხვევაში, კვლავ ერთმანეთს უკავშირდება. მიკროფილამენტები უჯრედში
ნივთიერებებისა და ციტოპლაზმის გადაადგილებას უზრუნველყოფს.

102
 დავალებები და სავარჯიშოები

1. რა მოხდება, თუ ლეიკოციტში მიკროფილამენტები დაზიანდება?

ლეიკოციტებს ამებოიდური მოძრაობა ახასიათებთ (ცრუფეხების დახმარებით), ისინი
სისხლძარღვის კედლიდან ძვრებიან და დაზიანების ადგილისკენ მიემართებიან. ცრუ­
ფეხების წარმოქმნაში მიკრომილაკები მონაწილეობს. მიკრომილაკების დაზიანებისას,
ლეიკოციტი ვეღარ შეძლებს გადაადგილებას და საკუთარი ფუნქციის შესრულებას.

1 2 3

სურ. 6

2. დააკვირდით სურათს (სურ. 6) და აღწერეთ, როგორ არეგულირებს ცენტრალური ვაკუოლი

ციტოპლაზმაში წყლის რაოდენობას.
ჰიპერტონულ ხსნარში მოთავსებისას (1), უჯრედიდან წყალი გარეთ გამოდის (ციტოპლაზმა
კარგავს წყალს), ამ დროს ცენტრალური ვაკუოლიდან წყალი ციტოპლაზმაში გადადის (2) .
ჰიპოტონურ ხსნარში მოთავსებულ უჯრედში (3) შესული ზედმეტი წყალი ცენტრალურ
ვაკუოლში გროვდება.
მე-3 სურათზე უჯრედი იზოტონურ ხსნარშია მოთავსებული.
3. იმსჯელეთ, რა მოხდება, თუ მეიოზის პროცესში ერთ-ერთ ქრომოსომასთან დაკავშირებული
მიკრომილაკი დაზიანდა?
განვითარდება გენომური მუტაცია (ქრომოსომთა განურიდებლობა).
4. დაფიქრდით, რა დაემართება ამებასა და ლეიკოციტს, თუ მათ ჰიპოტონურ ხსნარში მოვა­
თავსებთ? პასუხი დაასაბუთეთ.
ამებას სპეციალური ორგანელა-მფეთქავი ვაკუოლი აქვს და ზედმეტ წყალს ადვილად
იშორებს.
მრავალუჯრედიან ორგანიზმში უჯრედები ფუნქციების მიხედვით არის დიფერენცირებული,
ერითროციტს ზედმეტი წყლის გამოდევნა არ შეუძლია, ამიტომ, გაიბერება და გასკდება.

პარაგრაფი 1. 2. 9

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რა ეწოდება მიტოქონდრიის შიდა მემბრანას?
კრისტები
2. რა ფუნქციას ასრულებს მიტოქონდრიები?
გამოიმუშავებს ატფ-ს

103
3. ჩამოთვალეთ, როგორი პლასტიდები არსებობს?
ქლოროპლასტები, ქრომოპლასტები და ლეიკოპლასტები
4. რით არის ამოვსებული ქლოროპლასტის შიდა სივრცე?
მატრიქსით
5. რა ფუნქციას ასრულებს ქლოროპლასტი? ქრომოპლასტი?ლეიკოპლასტი?
ქლოროპლასტი-ფოტოსინთეზი
ქრომოპლასტი-ყვავილებსა და ნაყოფს შეფერილობას ანიჭებს
ლეიკოპლასტი-ნივთიერებების დაგროვება
6. როგორია პლასტიდებისა და მიტოქონდრიების წარმოშობის თეორია?
სიმბიოგენეზური. მეცნიერების აზრით, ორივე ოდესღაც ბაქტერია იყო, რომლებიც სიმბიო­
ზურად ეუკარიოტულ უჯრედში ჩაინერგნენ.

სავარჯიშოები და დავალებები

1. რომელი მიკროსკოპით შეძლებთ მიტოქონდრიებისა და ქლოროპლასტების დანახვას?

სინათლის
2. რით არის ამოვსებული მიტოქონდრიაში კრისტებს შორის სივრცე?
ა. ციტოპლაზმით; ბ. პლაზმით; გ. მატრიქსით; დ. შრატით.
3. რომელი პროცესი მიმდინარეობს ქლოროპლასტში?
ა. გლუკოზას დაშლა;     
ბ. ლიპიდების გარდაქმნა;
გ. ცილების დაშლა;
დ. ნახშირწყლების სინთეზი   
4. თუ კარტოფილის გორგლს ან ხახვის ბოლქვს მზეზე მოვათავსებთ, ის რამდენიმე დღეში
გამწვანდება. ახსენით, რატომ?
ლეიკოპლასტები სინათლეზე ქლოროპლასტებად გარდაიქმნება
5. დააკვირდით სურათს(სურ. 5), კარტოფილის რომელ ორგანოებშია დიდი რაოდენობით
ქლოროპლასტები? ქრომოპლასტები? ლეიკოპლასტები?

ფოთლებში-ქლოროპლასტები
ყვავილებსა და ნაყოფში-ქრომოპლასტები
ფესვებსა და გორგლში-ლეიკოპლასტები

სურ. 5

104
6. შეადარეთ ერთმანეთს მიტოქონდრიისა და ქლოროპლასტის აგებულება.
გადაიტანეთ რვეულში ვენის დიაგრამა და შეავსეთ.
ქლოროპლასტიც და მიტოქონდრიაც ორმემბრანიანი სტრუქტურებია, აქვთ საკუთარი დნმ,
რნმ, რიბოსომები, ახორციელებენ ცილისა და ატფ-ის სინთეზს. ორივეს თვითგაორმაგების
უნარი აქვს.
ქლოროპლასტი – ნახშირწყლების და მოლეკულური ჟანგბადის სინთეზი
მიტოქონდრია – ნახშირწყლების დაჟანგვა.
იმსჯელეთ, რამ გამოიწვია ამ ორგანელებში მსგავსი სტრუქტურებისა და პროცესების არსებობა.
სიმბიოგენეზური თეორიის თანახმად, ერთ დროს ორივე ბაქტერია იყო, ამიტომაც მათ
შორის ბევრი მსგავსი ნიშან-თვისებაა.
7. თქვენი აზრით, ადამიანის სხეულის რომელ უჯრედებში იქნება მიტოქონდრიების დიდი
რაოდენობა?
განივზოლიან კუნთოვანში
8. პომიდვრის ნაყოფი(სურ. 6) დამწიფებამდე მწვანე ფერისაა, მწიფე კი – წითელი. დაასახელეთ,
რომელ პლასტიდებს შეიცავს პომიდორი დამწიფებამდე და დამწიფების შემდგომ? თქვენი
აზრით, რა დანიშნულება აქვს პომიდვრის მკვეთრ, წითელ შეფერილობას?

სურ. 6

პომიდვრის მწვანე ნაყოფი დიდი რაოდენობით ქლოროპლასტებს შეიცავს, რომლებიც

დამწიფებისას ქრომოპლასტებად გარდაიქმნება.
პომიდვრის მკვეთრი შეფერილობის ნაყოფი ზოგიერთ ძუძუმწოვარს ან ფრინველს
იზიდავს. როდესაც ცხოველი ან ფრინველი ნაყოფს შეჭამს, მის მომნელებელ სისტემაში
თესლის მონელება არ ხდება და ფეკალიებთან ერთად უვნებლად გამოიყოფა. ასეთი
მეთოდი პომივრის განსახლებას უწყობს ხელს.
9. ფრინველების ფრთების დამწევ კუნთოვან ბოჭკოში ბევრად მეტი მიტოქონდრიაა, ვიდრე
ჩონჩხის სხვა კუნთებში. იმსჯელეთ, რასთან უნდა იყოს ეს დაკავშირებული?
ფრინველში ყველაზე ძლიერი ფრთების დამწევი კუნთებია. ფრინველის ჩონჩხის
კუნთებიდან ეს კუნთი ყველაზე მეტ ენერგიას მოიხმარს.
10. იმსჯელეთ, რა მნიშვნელობა აქვს მიტოქონდრიის შიდა მემბრანის დანაოჭებას?
დანაოჭება მემბრანების ზედაპირის ფართობს ზრდის.

105
 პარაგრაფი 1. 2. 10

უპასუხეთ კითხვებს:
1. რატომ იწოვება ადვილად კუჭიდან ეთილის სპირტი?
ეთილის სპირტი ადვილად გადალახავს კუჭის უჯრედების ფოსფოლიპიდურ შრეს
2. როგორ აღწევს ეთანოლი უჯრედში?
ადვილად ძვრება უჯრედის ფოსფოლიპიდის კუდებს შორის.
3. რატომ აზიანებს ეთილის სპირტი უპირატესად ღვიძლის უჯრედებს?
რადგანაც ეთილის სპირტი ჩვენი ორგანიზმისთვის ტოქსიკურია, მის დეტოქსიკაციას
ღვიძლი ახორციელებს.
5. რა ცვლილებები შეიძლება გამოიწვიოს ეთილის სპირტმა ნაყოფში?
მაგ. ზრდაში შეფერხება, გონებრივი ჩამორჩენა.
6. როგორ მოქმედებს ნიკოტინი ადამიანის უჯრედებზე?
ნიკოტინი ადამიანის ორგანიზმში სპეციფიკურ აცეტილქოლინის რეცეპტორებს ააქტიურებს
(აცეტილქოლინი ნეირომედიატორია და ნერვული იმპულსის გატარებას უზრუნველყოფს,
მონაწილეობს ინფორმაციის დამახსოვრებისა და დასწავლის პროცესში).
ნიკოტინის ეფექტი მიღებულ დოზაზეა დამოკდებული – მცირე დოზები რეცეპტორების
გააქტიურებას იწვევს და ადამიანს უხშირდება გულისცემა, ძლიერდება ნერწყვდენა და
ნაწლავების პერისტალტიკა. დიდი დოზები – პირიქით, აცეტილქოლინის რეცეპტორების
დათრგუნვას იწვევს და ნერვული იმპულსის გატარებას აფერხებს.
რეცეპტორების აქტიურობის მომატება ეპინეფრინის (სტრესის ჰორმონი) და
ადრენალინის გამოყოფას უწყობს ხელს, რომლებიც ნერვულ სისტემაზე მოქმედებს.

შეამოწმეთ თქვენი ცოდნა

1. გადაიწერეთ წინადადებები რვეულში და შეავსეთ:

ა. ბირთვის მქონე უჯრედებს ---------- ეუკარიოტული ------------------- ეწოდება.
ბ. ეუკარიოტული უჯრედის ძირითადი მემკვიდრული მასალა მის ----ბირთვშია---------
მოთავსებული.
გ. ბირთვის შიგთავსი ბირთვის -- წვენით -- არის ამოვსებული, რომელშიც --ბირთვაკები---
და -- ქრომატინია -- მოთავსებული.
დ. მიტოქონდრიის შიდა მემბრანა დანაოჭებულია და -------------- კრისტებს ---------
ქმნის.
ე. ქლოროპლასტის ფუნქციას ---------------- ფოტოსინთეზი ------------ წარმოადგენს.
ვ. ლიზოსომა ---- გოლჯის კომპლექსში ----- წარმოიქმნება.
ზ. ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიან უბანზე ----- ცილების სინთეზი ----- მიმდინარეობს
თ. ეთილის სპირტი მემბრანის ---- ფოსფოლიპიდების ---- შრეს ადვილად გადალახავს.
ი. სომატური უჯრედები ქრომოსომთა ---- დიპლოიდურ ------ რაოდენობას შეიცავს.

106
2. ბირთვაკების ფუნქციაა:
ა. გოლჯის კომპლექსის წარმოქმნა;
ბ. რიბოსომების წარმოქმნა;
გ. ქრომოსომების წარმოქმნა;
დ. ლიზოსომების წარმოქმნა.
3. რამდენი ქრომოსომა იქნება გორილას სომატურ უჯრედებში, თუ მისი ქრომოსომთა
ჰაპლოიდური ნაკრები 24-ია?
48
4. ჩამოთვლილი უჯრედებიდან, რომელი არ შეიცავს ბირთვს? მონიშნეთ ყველა შესაძლო
პასუხი. შეავსეთ ცხრილი – შესაბამის უჯრაში „+“ ნიშანი ჩასვით.
ა. ადამიანის ეპითელური უჯრედი;
ბ. ერითროციტი;
გ. ბოტულიზმის გამომწვევი ბაქტერია;
დ. მუხის ფოთლის უჯრედები;
ე. ციანობაქტერიები;
ვ. სოკოს უჯრედები;
ზ. ამება.
ა ბ გ დ ე ვ ზ
+ + +
5. დაასახელეთ ეუკარიოტული უჯრედის სამი სტრუქტურა, რომლებიც დნმ-ის შეიცავს.
ბირთვი, მიტოქონდრია, ქლოროპლასტი
6. ჩამოთვლილთაგან უჯრედის რომელ სტრუქტურას არ აქვს მემბრანა?
ა. ბირთვს; ბ. ლიზოსომას; გ. გოლჯის კომპლექსს; დ. უჯრედის ცენტრს.

7. რომელი ფუნქცია არ აკისრია პლაზმურ მემბრანას?

ა. ნივთიერებათა შერჩევითი ტრანსპორტი;
ბ. რეცეპტორული;
გ. დამცველობითი;
დ. ცილების სინთეზის;
8. რომელი ნივთიერებები ტრანსპორტირდება უჯრედში პასიური ტრანსპორტის გზით? მონიშნეთ
ყველა შესაძლო პასუხი. შეავსეთ ცხრილი – შესაბამის უჯრაში „+“ ნიშანი ჩასვით.
ა. რკინის იონი;
ბ. ცილის მოლეკულა;
გ. გლუკოზა;
დ. სახამებელი;
ე. ცხიმის მოლეკულა;
ვ. ნახშირორჟანგი
ზ. წყალი ოსმოსის პროცესში.

ა ბ გ დ ე ვ ზ
+ + + +
107
9. აღწერეთ, რა კავშირია ენდოპლაზმურ ბადესა და გოლჯის კომპლექსს შორის?
ენდოპლაზმურ ბადეზე სინთეზირებული ნივთიერებები გოლჯის კომპლექსში გარდაიქ­
მნება და დახარისხდება. მემბრანიანი სტრუქტურების მემბრანული ცილები ენდოპლაზმური
ბადის ხორკლიან უბანზე, ხოლო ფოსფოლიპიდები ენდოპლაზმური ბადის გლუვ უბანზე
სინთეზირდება.
10. ფაგოციტოზის და პინოციტოზის დროს ნივთიერებები მემბრანაში იფუთება, თუმცა მემბრანა
ზომებში არ მცირდება. ახსენით, რატომ?
გოლჯის კომპლექსის დახმარებით ხდება პლაზმური მემბრანის განახლება
11. უჯრედის რომელი სტრუქტურები მონაწილეობს ჰემოგლობინის სინთეზსა და გარდაქმნაში?
ხორკლიანი ენდოპლაზმური ბადე/გოლჯის კომპლექსი
12. იპოვეთ შესაბამისობა უჯრედის სტრუქტურასა და მის ფუნქციებს შორის.
ენდოპლაზმური ბადის ხორკლიანი უბანი – ცილების სინთეზი
ენდოპლაზმური ბადის გლუვი უბანი – ნახშირწყლების სინთეზი, ლიპიდების სინთეზი
ლიზოსომა – ნახშირწყლების დაშლა, ორგანული ნივთიერებების მონელება
რობოსომა – ცილების სინთეზი
მიტოქონდრია – ნახშირწყლების დაშლა
უჯრედის ცენტრი – გაყოფის თითისტარას ძაფების წარმოქმნა.
ბირთვაკები – რიბოსომების წარმოქმნა
ქლოროპლასტი – ფოტოსინთეზი, ნახშირწყლების სინთეზი
გოლჯის კომპლექსი – ნივთიერებების დახარისხება, ლიზოსომების წარმოქმნა

13. სამშობიაროში ორი ბავშვი ერთმანეთში აერიათ. ლაბორატორიაში მიიტანეს ბავშვების

და მათი დედების ბიოლოგიური მასალა, თუმცა, ბავშვებს მასალიდან ბირთვული დნმ-ის
გამოყოფა ვერ მოხერხდა. შესაძლებელია თუ არა არსებული მასალის მიხედვით გაარკვიონ
დედების ვინაობა? პასუხი დაასაბუთეთ.
შესაძლებელია, მიტოქონდრიული დნმ-ის სა­შუალებით, რადგანაც მიტოქონდრიებს ადა­
მიანი დედისგან იღებს.
15. აღწერეთ სურათზე (სურ. 1) გამოსახული პროცესი. ადამიანის რომელ უჯრედებში მიმდი­
ნარეობს მსგავსი პროცესი?

სურათზე ამება ფაგოციტოზის გზით შთანთქავს საკვებს.

ანალოგიური პროცესი ადამიანის ფაგოციტებში მიმდი­
ნარეობს.

სურ. 1

108
16. დავუშვათ, დასახლებული პუნქტიდან შორს აღმოჩნდით და სასმელი წყალი გაგითავდათ.
ახლოს მდინარე მოედინება. გაქვთ წყლის ადუღების საშუალება. იმსჯელეთ, რამდენად
უსაფრთხო იქნება ასეთი წყალი თქვენი ჯანმრთელობისთვის? პასუხი დაასაბუთეთ.
დუღილის დროს ყველა ბაქტერიის განადგურება შეუძლებელია, განსაკუთრებით მაშინ, თუ
ბაქტერია სპორადულ მდგომარეობაშია.
17. ალკოჰოლიზმით დაავადებულ ადამიანებს ხელები უკანკალებთ. ახსენით, რატომ?
რადგანაც ეთილის სპირტი ნერვულ სისტემას აზიანებს.
18. პლაზმურ მემბრანას გარემოს ცვალებადი ტემპერტურის პირობებში სიმყარეს ქოლესტე­
როლის მოლეკულები უნარჩუნებს. ახსენით, რომელი პროცესი დაირღვევა, თუ ქოლესტე­
როლი საკუთარ ფუნქციას ვეღარ შესრულებს.
სატრანსპორტო
ქოლესტეროლის მოქმედების გარეშე, მაღალი ტემპერატურის პირობებში, ფოსფოლიპი­
დები უფრო სწრაფად დაიწყებს მოძრაობას და ერთმანეთს დასცილდება, შედეგად ისეთი
ნივთიერებები, რომლებიც ჩვეულებრივ ვერ შედის ან გამოდის უჯრედიდან, მემბრანას
თავისუფლად გადალახავენ.
დაბალი ტემპერატურის პირობებში კი ფოსფოლიპიდების კუდები ერთმანეთს შეეწებება
და ნივთიერებების ტრანსპორტი ვეღარ განხორციელდება.
19. ამოიცანით, უჯრედის რომელი სტრუქტურებია გამოსახული სურათზე (სურ. 2)?

1. ბირთვის წვენი
სურ. 2 2. ფორა
3. ბირთვის მემბრანა
4. ქრომატინი
5. პლაზმური მემბრანა
6. გოლჯის კომპლექსი
7. ნივთიერებები უჯრედს
ეკზოციტოზის გზით ტოვებს
8. ციტოპლაზმა
10. უჯრედის ცენტრი
11. მიტოქონდრია
12. რიბოსომები
13. ენდოპლაზმური ბადის
ხორკლიანი უბანი
14. ენდოპლაზმური ბადის გლუვი უბანი
15. ლიზოსომა

109
 პარაგრაფი 1. 3. 1

უპასუხეთ კითხვებს:
1. როგორ ორგანიზმებს უწოდებენ აერობებს? ანაერობებს?
დედამიწაზე არსებულ ორგანიზმთა უმრავლესობას სუნთქვისთვის ჟანგბადი ესაჭიროება –
მათ აერობებს უწოდებენ.
არსებობს ისეთი ორგანიზმებიც, რომლებიც ენერგიის გამოსამუშავებლად ჟანგბადს არ
მოიხმარენ – მათ ანაერობებს უწოდებენ.
2. უჯრედში სად მიმდინარეობს გლიკოლიზის პროცესი?
ციტოპლაზმაში
3. უჯრედის რომელ სტრუქტურაში ხორციელდება ჟანგბადიანი დაშლა?
მიტოქონდრიაში
4. რა პროცესია დუღილი?
დუღილის პროცესში ორგანული ნივთიერებების გარდაქმნა და ენერგიის გამომუშავება
ჟანგბადის გარეშე ხორციელდება.

დავალებები და სავარჯიშოები

1. შეადარეთ ერთმანეთს უჯრედული სუნთქვა და დუღილი. იმსჯელეთ, რომელი უფრო ეფექტ­

ურია ენერგიის გამომუშავების მხრივ. პასუხი დაასაბუთეთ.
უჯრედული სუნთქვა მრავალსაფეხურიანი აერობული პროცესია და შედეგად ატფ-ის 38
მოლეკულა გამოიყოფა.
დუღილი ანაერობული პროცესია და შედეგად ატფ-ის 2 მოლეკულა გამოიყოფა.
უჯრედული სუნთქვისას ბევრად მეტი ენერგია გამომუშავდება.

პარაგრაფი 1. 3. 2

უპასუხეთ კითხვებს:
1. დაასახელეთ ფოტოსინთეზისთვის საჭირო საწყისი ნივთიერებები;
წყალი და ნახშირორჟანგი
2. რომელი ნივთიერებები მიიღება ფოტოსინთეზის შედეგად?
გლუკოზა და მოლეკულური ჟანგბადი
3. რა პირობებია აუცილებელი ფოტოსინთეზის მიმდინარეობისთვის?
სინათლე, სითბო, ნახშირორჟანგისა და წყლის არსებობა, ქლოროფილის მოლეკულის
არსებობა.
4. სად მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის პროცესი ეუკარიოტებში?
ქლოროპლასტებში

110
5. ჩამოთვალეთ ფოტოსინთეზის სინათლის ფაზაში მიმდინარე რეაქციები;
წყლის ფოტოლიზი, მოლეკულური ჟანგბადის წარმოქმნა, წყალბადის ატომების წარმოქმნა,
ატფ-ის სინთეზი.
6. რომელი რეაქციები მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის სიბნელის ფაზაში?
გლუკოზას მოლეკულის სინთეზი
7. რა პროცესია ქემოსინთეზი?
ზოგიერთი ბაქტერია ორგანული ნივთიერებების სინთეზისთვის (პლასტიკური ცვლისთვის)
საჭირო ენერგიას არაორგანული ნივთიერების გარდაქმნის შედეგად იღებს (მაგ. კოჟრის
ბაქტერიები მოლეკულურ აზოტს გარდაქმნიან, გოგირდობაქტერიები – გოგირდს). ამ
პროცესს ქემოსინთეზი ეწოდება.
ქემოსინთეზი ბაქტერიების ზოგიერთი ჯგუფისთვის (მაგალითად, რკინაბაქტერიების, გო­
გირდობაქტერიების, ნიტრიფიკატორებისთვის) არის დამახასიათებელი.

სიტუაციური ამოცანები

1. მეცნიერებმა ჩაატარეს შემდეგი ექსპერიმენტი: აიღეს ლობიოს სამი აღმონაცენი ( თანაბარი

ზომის, წონისა და ფოთლების ერთნაირი რაოდენობის). ერთი კვირის განმავლობაში ერთი
მცენარე წითელი გამოსხივების ქვეშ ამყოფეს, მეორე – მწვანე, ხოლო მესამე – ხილული
სინათლის სრული სპექტრის.
ა. თქვენი აზრით, რომელი მცენარე გაიზრდებოდა ყველაზე სწრაფად? ყველაზე ნელა?
პასუხი დაასაბუთეთ.
ყველაზე სწრაფად მცენარე ხილული სინათლის პირობებში გაიზრდება, რადგანაც ხილული
სინათლე ყველა სპექტრს შეიცავს.
ყველაზე ნელა – მწვანე სპექტრის პირობებში, რადგანაც ამ სპექტრში ფოტოსინთეზის
პროცესი ნელა მიმდინარეობს.
ბ. რომელ მცენარეში წარიმართებოდა ფოტოსინთეზის პროცესი ყველაზე აქტიურად?
ხილული სინთლის პირობებში
გ. იმსჯელეთ, რა კავშირშია მცენარის ზრდა ფოტოსინთეზის ინტენსივობასთან?
ფოტოსინთეზის შედეგად გლუკოზა წარმოიქმნება. გლუკოზა მცენარეში ცილებად და
ლიპიდებად გარდაიქმნება. რაც უფრო ინტენსიურია ფოტოსინთეზი, მით მეტი ორგანული
ნაერთი წარმოიქმნება და მცენარეც უკეთ გაიზრდება და განვითარდება.
დ. როგორ გამოვიყენებთ პრაქტიკაში ჩატარებული ექსპერიმენტის შედეგებს?
მაგ. თუ გვინდა, რომ სათბურში კარგი მოსავალი მივიღოთ, აუცილებელია, სათბურში
ხილული სინათლით განათება უზრუნველვყოთ.
2. ადამიანს დღე-ღამეში დაახლოებით 0,45 კგ ჟანგბადი სჭირდება. ერთი საშუალო ზომის
ფოთლოვანი ხე წელიწადში 25 კგ ჟანგბადს გამოყოფს. გამოთვალეთ, რამდენი ხეა საჭირო
ოთხკაციანი ოჯახის ჟანგბადით ერთი წლით უზრუნველსაყოფად?
4 ადამიანს დღე-ღამეში 1,8 კგ ჟანგბადი ესაჭიროება
ერთ წელიწადში – 366 X 1,8=658,8 კგ
658,8 : 25=26,352 დაახლოებით 26 ხე

111
3. წარმოიდგინეთ, რომ თქვენს მეგობარს აჩუქეს ორი მცენარე, კაქტუსი და კალანჰოე (სურ. 5).

სურ. 5 კაქტუსი. კალანჰოე

მან გადაწყვიტა, კალანჰოე საძინებელში დადგას, რათა ოთახის ჰაერი ჟანგბადით გაამ­
დიდროს. ხოლო კაქტუსი – მისაღებ ოთახში (გაითვალისწინეთ, რომ საძინებელი იშვია­
თად ნიავდება).

გააანალიზეთ მოწოდებული ინფორმაცია და იმსჯელეთ:

1. რამდენად სწორია მეგობრის გადაწყვეტილება, კალანჰოეს საძინებელში დადგმასთან
დაკავშირებით?
არასწორია
2. ურჩიეთ მეგობარს, რომელი მცენარის დადგმა ჯობს საძინებელში. აუხსენით მიზეზი, რატომ
უნდა მოიქცეს ასე.
კალანჰოეს, კაქტუსთან შედარებით, დიდი ფოთლები აქვს. მცენარე ფოტოსინთეზს
მხოლოდ ხილული სინათლის პირობებში ახორციელებს, ღამით კი – მხოლოდ სუნთქავს
და ოთახში ჟანგბადის რაოდენობას შეამცირებს.

შეამოწმეთ თქვენი ცოდნა

1. უჯრედში სად მიმდინარეობს გლიკოლიზის პროცესი?

ციტოპლაზმაში
2. რამდენი მოლეკულა ატფ წარმოიქმნება გლიკოლიზის პროცესის დროს?
2
3. მიტოქონდრიაში სად მიმდინარეობს კრებსის ციკლი?
მატრიქსში
4. რომელი ნივთიერებები წარმოიქმნება სპირტული დუღილის პროცესში?
ეთილის სპირტი და ნახშირორჟანგი
5. მიტოქონდრიაში სად მიმდინარეობს აერობული პროცესი?
მიტოქონდრიის შიდა მემბრანაზე
6. რომელი რეაქციები მიმდინერეობს ფოტოსინთეზის სინათლის ფაზაში?
წყლის ფოტოლიზი, მოლეკულური ჟანგბადის წარმოქმნა, წყალბადის ატომების წარმოქმნა,
ატფ-ის წარმოქმნა

112
7. რომელი რეაქცია მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის სიბნელის ფაზაში?
გლუკოზას სინთეზი
8. რომელი ნივთიერებისგან წარმოიქმნება ჟანგბადის მოლეკულა ფოტოსინთეზის პროცესში?
გაიხსენეთ აუტორადიოგრაფიის მეთოდი და იმსჯელეთ, როგორ მოახერხეს მეცნიერებმა ამ
ფაქტის დადგენა?
წყლისგან. ჟანგბადის მონიშნული იზოტოპების გამოყენებით.
9. ცხოველები სუნთქვისას წარმოქმნილი ენერგიის დიდ ნაწილს მოძრაობას ახმარენ. რისთვის
სჭირდება მცენარეს სუნთქვის პროცესში წარმოქმნილი ენერგია?
პლასტიკური ცვლის განსახორციელებლად, ზრდისთვის.
10.დააკვირდით სურათს (სურ.1) და აღწერეთ, როგორ არის ფოტოსინთეზისა და სუნთქვის
პროცესები ერთმანეთთან დაკავშირებული.

სინათლის
ენერგია
ფოტოსინთეზი და სუნთქვა ურთიერთსა­
პირისპირო პროცესებია.
ფოტოსინთეზი
ორგანული
ფოტოსინთეზის პროცესში, ხილული სი­
ნივთიერებები
სუნთქვა
ნათ­ლის ენერგიის გამოყენებით, წყლისა და
ნახშირორჟანგისგან გლუკოზა და მოლე­
კულური ჟანგბადი წარმოიქმნება.
სუნ­თქვის დროს გლუკოზა იჟანგება, გამო­
სითბური იყოფა წყალი, ნახშირორჟანგი და ენერგია.
ენერგია

113
 გამოყენებული ლიტერატურა

1. „ბიოლოგიის გზამკვლევი სკოლებისთვის“ 2021

https://bit.ly/3j2v0hI
2. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის გამოწვევები 19 ნოემბერი, 2021 ლელა მანგოშ­
ვი­ლი (ჟურნალი მასწავლებელი)
https://bit.ly/37aGFIA
3. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016
https://bit.ly/3iXYSvV
4. სასწავლო პროცესის დაგეგმვა
https://bit.ly/3wWNOHz
5. ბიოლოგიის საბაზო საფეხურის სტანდარტი
https://bit.ly/36MMht0

114
 ამ სახელმძღვანელოს გაყიდვის ფაქტის შემთხვევაში, გთხოვთ,
დაგვიკავშირდეთ ცხელ ხაზზე: (+995 32 ) 2 200 220
www.diogene.ge
ამ სახელმძღვანელოს გაყიდვის ფაქტის შემთხვევაში, გთხოვთ,
დაგვიკავშირდეთ ცხელ ხაზზე: (+995 32 ) 2 200 220
 I ნაწილი
მოსწავლის წიგნი
I ნაწილი
ბიოლოგია
ნატა ბიჭიკაშვილი

ბიოლოგია
ნატა ბიჭიკაშვილი მასწავლებლის წიგნი

ISBN 978-9941-11-732-9