Você está na página 1de 11

DESENVOLVIMENTOPSICOLGICOEEDUCAOTranstornosdeDesenvolvimentoe

NecessidadesEducativasEspeciais
CsarColl,lvaroMarchesieJesusPalacios

PARTE1DaLinguagemdadeficinciasescolasinclusivas
AeducaoespecialviveuprofundastransformaesduranteosculoXX.Impulsionadapelos
movimentossociaisquereivindicammaisigualdadeentretodososcidadoseasuperaode
qualquertipodediscriminao,incorporouse,aospoucos,aosistemaeducacionalregulare
buscoufrmulasquefacilitassemaintegraodosalunoscomalgumadeficincia.
Aomesmotempo,produziuseumaprofundareflexonocampoeducativofazendocomqueos
problemasdessesalunosfossemencaradosapartirdeumenfoquemaisinterativo,noquala
prpriaescoladeviaassumirsuaresponsabilidadediantedosproblemasdeaprendizagemque
elesmanifestavam.Oconceitodenecessidadeseducativasespeciais(opostodedeficincias)
eanfasenaimportnciadequeaescolaseadaptediversidadedeseusalunosfoi
expressodessanovarealidade.
Asmudanasnasescolas,imprescindveisparaassegurarumainteraoeducativapositiva,
nopodiamprocederexclusivamentedareformadaeducaoespecial.Aconstataolevoua
umnovoimpulsodaeducaoespecialemtornodasescolasinclusivas.Oconceitode
escolasinclusivassupeumamaneiramaisradicaldeentenderarespostaeducativa
diversidadedosalunosebaseiasenadefesadeseusdireitosintegraoenanecessidade
depromoverumaprofundareformadasescolas,quetornepossvel
umaeducaode
qualidadeparatodos,semnenhumtipodeexcluso
.

PrimeirametadedosculoXX
:
AtmeadosdosculoXXasdeficinciasoutranstornoseramvistoscomoproblemainerente
pessoa,compoucapossibilidadedeintervenoeducativaedemudana.
Ostestesdeintelignciaeramgenricos.Umadasprimeirasescalasdeinteligncia(deAlfred
Binet,1904)serviuparasepararascrianasquepodiamfrequentaraescolaregulardasque
nopodiam.
Surgiram,assim,asescolasespeciais.
Nosanosde1950,iniciamseestudospsicolgicosquelevamemcontaasinflunciassociais
eculturaisquepodemdeterminarumfuncionamentointelectualdeficitrio.
Surgeaconcepodequeadeficinciapodesermotivadaporfaltadeestmulosadequados
ouporprocessosdeaprendizagemincorretos,reforandoapossibilidadedeinterveno.
Paralelamente,asescolasdeeducaoespecialcontinuamseexpandindo,emvirtudeda
universalizaodaofertaeducacionalnospasesdesenvolvidos.

Mudanasnosanos1960e1970
:
Novaconcepodostranstornosdodesenvolvimentoedadeficincia
Perspectivadistintadosprocessosdeaprendizagemedasdiferenasindividuais
Revisodaavaliaopsicomtrica
Aumentodonmerodeprofessorescompetenteseatualizados
Extensodaeducaoobrigatria

Preocupaocomoabandonoescolar
Avaliaodasescolasespeciais
Experinciaspositivasdeintegrao.
Oconceitodenecessidadeseducativasespeciaiscomeouaserempregadonosanos60.

Caractersticasdessanovaviso
:
Afetaumconjuntodealunos(comcaractersticasdiferentescomo:problemasdelinguagem,
conflitosemocionais,dificuldadenaleituraeescrita,atrasosnaaprendizagemouabsentesmo
umconceitorelativo(aavaliaonuncadeveexcluirocontextodasrelaes)
Refereseaosproblemasdeaprendizagemdosalunosnasaladeaula(aescoladeve
adaptarsesnecessidadesdoalunoenoaocontrrio)
Supeaprovisoderecursossuplementares.

Detecoeavaliaodosalunoscomnecessidadeseducativasespeciais(NEE):
processosistmico,interativoecontextualizado(conhecercomoforamgeradasas
dificuldades,oambientefamiliar,descobrirrespostaeducativamaisadequada)
considerarpotencialidadesdedesenvolvimentoeaprendizagemdoaluno
escolhaderecursosquefacilitemoprocesso
impeescolareformulaodeseusobjetivos.

Posiescrticas
:

DificuldadedaescolaemidentificarquemsoosalunoscomNEE

Amplitude:nmerodeNEEpassoude2%para20%nosltimosanos

InteraoalunoNEE/escola/famlia

Sociologia:reproduonaescoladaestruturadasclassessociaissegregaosalunos
NEEs(nopossuemcapitalcultural)

Terminologiamostravisootimistadaeducaoespecial,centrandooproblemanas
escolas.
Existeoriscodeseenfatizaremosproblemasrelativosacadaumadasdeficinciasedese
esquecerdeseucarterinterativoecontextual.
Nosedeveesquecerqueexistemcaractersticasprpriasvinculadasacadatipoespecfico
delimitaoouorigemdosproblemasdeaprendizagemcujacompreensopodeajudara
proporcionaraalternativaeducativamaisconvenienteoosrecursosadequados.

Integraoeducativa
:
necessidadede
integrao
surgedosdireitosdosalunoseaconcretizaonaprtica
socialdoprincpiodaigualdade,semexcluso
oprocessoquepermiteaosalunosseremeducadosnasescolasregulares
dependemaisdeposturasintegradorasdoquedeumareformanoensino
nosimplesmentetransfernciadaeducaoespecialsescolasregulares

DebatesobreaIntegrao
:

defesa
:direitodetodososalunosanosegregaocontribuiparaodesenvolvimentoea

socializaopositivaparatodososalunos,jqueaprendemdemaneiraindividualizada
desenvolveatitudesderespeitoesolidariedade.

crticas
:aescolaregularnoofereceeducaotocompletacomoaescolaespeciala
escolaregularnodispederecursoseprofessoresespecializadosalgunspaisconfiammais
naescolaespecial.

Concluso
:aintegrao,antesdetudo,umprocessodinmicoemutvel,cujo
objetivo
centralencontraramelhorsituaoeducativaparaqueumalunodesenvolvaao
mximosuaspotencialidades
e,porisso,podevariarconformeasnecessidadesdosalunos
eotipoderespostaqueasescolaspodemproporcionar.Poressarazo,aformade
concretizaraintegraopodevariarmedidaqueasnecessidadeseducativasdosalunosvo
semodificando.

FormasdeIntegrao
:

Fsica
:classesespeciaisemescolaregular,comcompartilhamentodealgunslocaiscomo
ptio

Social
:alunosdeclassesespeciaisrealizampartedasatividadesemconjuntocomoutros
alunosdaescolaregular

Funcional
:integraocompletaentretodososalunos

Comunitria
:seproduznasociedadequandooalunodeixaaescola.

ESCOLASINCLUSIVAS
Necessidadedeeducartodososalunosnamesmaescolaeempreenderreformadoconjunto
dosistemaeducacional.
Respostaaumadisposiodadeclaraouniversaldosdireitoshumanos:ospoderes
pblicostmaobrigaodegarantirumensinonosegregador,queseprolongue
posteriormentenaintegraosociedade,atodososalunos,sejamquaisforemsuas
condiesfsicas,sociaisouculturais.

DeclaraodeSalamanca(1994Unesco)
todacrianatemdireitofundamentaleducaoedevesedaraelaoportunidadede
alcanaremanterumnvelaceitveldeconhecimentos
cadacrianatemcaractersticas,interessesenecessidadesdeaprendizagemquelhesso
prprios
ossistemaseducacionaiseprogramasdevemseraplicadoslevandoseemcontaessas
caractersticasenecessidades
aspessoascomNEEdevemteracessosescolasregulares,quedeverointegrlasem
umapedagogiacentradanacriana.
Antesaeducaoespecialeradefinidaemfunodascrianascomumasriedeproblemas
fsicos,sensoriais,intelectuaisouemocionais.Nestesltimos15ou20anos,ficouclaroqueo
conceitodenecessidadeseducativasespeciaistinhadeserampliadoafimdeincluirtodasas
crianasque,qualquerquefosseomotivo,nosebeneficiamdoensinoescolar.(Declarao
deSalamanca).


PARTE2:APRTICADASESCOLASINCLUSIVAS

Declaraesdeumaprofessoraquetrabalhaemumaescoladeintegrao:

Semprevicombonsolhosaintegraodascrianascomalgumadeficincia.Quando
aescolatevededecidir,voteiafavor.Achavajustoquetaiscrianasestivessemnamesma
escolajuntocomseusirmosevizinhos.Noentanto,agoraestoumedandocontadeque
ensinaraessesalunosbastantecomplicado.Douauladematemticanociclosuperiorda
EGB.
Noseioquefazerparaquetodososalunosacompanhemamatria.Tenhodoisprogramas,
umparaamaioriadosalunoseoutroparaosdeintegrao,masapreparaoeaorganizao
daaulasupemumgrandeesforodaminhaparte.Jpoderiahaverlivrosemateriais
adaptadosataissituaes.Quandoentraaprofessoradeapoioetrabalhanasaladeaulacom
essesalunosouoslevaparaoutraclasse,ficomuitomaistranquila.Inclusiveachoquedessa
formavoaprendermais.Dequalquerforma,achoquenoseriabomquefossemparauma
escolaespecial.

AavaliaodaIntegrao:
Odebatesobreasvantagenseosinconvenientesdaintegraoeducativaimpulsionoumuitas
pesquisaseestudos,pormosresultadosnochegaramaconclusesefetivas.
Ositensseguintesapresentamumpanoramasobreoscritriosdexitodaavaliao,os
diferentestiposdeestudos,osprincipaisresultadosobtidoseasperspectivasfuturas.

Critriosdexito:
Paraavaliarsatisfatoriamenteumprogramadeintegrao,precisodefinirantesqueobjetivos
sepretendemaoincorporaralunoscomNEEnaescolaregular.Nobastaconhecerleise
polticasinclusivas.
ParaHodgson,CluniesRosseHegarty(1984),existemdoistiposdecritriosparadeterminaro
maioroumenorgraudexitodeumprogramadeintegrao:osquesereferemsmudanas
provocadaspeloprogramanodesenvolvimentodascrianascomNEEeosquesereferems
mudanasproduzidasnaprpriaescola.
Paraamaioriadosestudos,umcritriodeavaliaodaintegraofoiodesenvolvimentodos
alunosnosaspectos:cognitivo(rendimentoescolar),integraosocial,autoestimaetc,
comparandoosresultadoscomosobtidospeloscolegasdeclassesemNEE.
Outrosestudos,porm,avaliaramoimpactodaintegraonasescolas,comcritrioscomo
organizao,funcionamento,formaodeprofessores,oensinonasaladeaula,o
desenvolvimentodocurrculo.
TambmformulousecomocritriodexitoaintegraodosalunosNEEnasociedade:como
vivem,queindependnciatm,suasrelaeseatitudes,relacionandoosresultadosaosde
escolasespeciais.

Osestudoscomparativos:

Amaiorpartedosestudosclssicostiveramcomofinalidadejulgaroefeitodaintegraonos
alunoscomNEEecomprovarosbenefciosemdeterminadasdimenses:aprendizagem,
desenvolvimentosocial,autoestima,personalidadeetc.
Oproblemadesseenfoqueparadeterminarosresultadosobtidosalimitao.Osalunosso
estudadosnocontextoescolar,semlevaremconta,porexemplo,oambientefamiliar.
impossvelcompararcrianasdaescolaintegradacomasdaescolaespecial.

Estudossobreascondiesdeintegrao:
Essasnovaspesquisasadmitemaintegraocomofatoconsumado,umdireitodaspessoas
comNEE,ebuscamanalisarquaissoascondiesmaisadequadasparaqueaexperincia
integradoracontribuaparaumaeducaodemaiorqualidade.
Asdimensesdessaspesquisasso:projetoeducacionalecurriculardaescola,funcionamento
eorganizaodoensinoemsaladeaula,atitudesdospais,professoresealunosemrelao
integrao.
Normalmentesopesquisascomescalasdeatitudesequestionrios.

Apesquisaqualitativa:
Comoaspesquisasquantitativassoinsuficientesemfenmenoscomplexosqueseproduzem
nasrealidadessociais,surgiuomtodoqualitativodeHegartyeEvans,1985.Seuobjetivo
conhecerarealidadesocialdasescolasdeintegrao,suacultura,oambienteemqueos
alunosaprendemeasrelaessociaisqueestabelecemcomseuscolegas.
Semapretensodecriarmodelosdeescola,apesquisapropsdetectarprticaspositivase
osbenefciosdaintegraoparatodososalunos.
Resultados:efeitosdaintegraonosalunos
MesmosendoimpossvelcompararalunoscomNEEdeescolasespeciaiscomosdeescolade
integrao,algunsfatoresforamconclusivos.

AlunoscomNEEqueestudamcomalunosmaiscompetentestendemaprogredir
maisrapidamente

EscolasdeintegraoavaliammaisseusprojetosacadmicosGrupos
cooperativosheterogneostmmaispossibilidadesdemelhoraracompetnciasociale
aautoestimadosalunos

Aavaliaodaaprendizagemnasescolasdeintegraonocomparaosalunos
analisaosavanospessoais.

Fatoresquefavorecemaintegrao:
1Projetocompartilhado
2Currculoadaptado
3Organizaoflexvel
4Atitudespositivasdacomunidadeescolar

1Projetocompartilhado
Umprojetoelaboradoemconjuntopelaequipedeprofessores,noqualaeducaodosalunos
comNEEumdosprincipaisobjetivos,revelaseumpoderosoinstrumentodemudana.

Aqualidadedeumprojetoassimdependededuasvariveis:existnciadeumaequipedocente
coordenadaeatitudespositivasdosdocentes.

2Currculoadaptado
Oobjetivodaintegraonoqueosalunosestejamcomseuscolegas,masqueparticipem
deumcurrculocomum.Issorequeraadaptaodecontedos,dosmtodospedaggicoseda
atenoaosalunos.
Hagartyidentificouumconjuntodeprticasquefavorecemaaprendizagem:instruobaseada
nanecessidadedoaluno,materiaiseprocedimentosquepermitamaoalunoavanarnoseu
prprioritmoaumentodaresponsabilidadedosestudantesporsuaprpriaaprendizageme
cooperaoentreosalunos.

3Organizaoflexvel
Paraseremintegradoras,asescolastmdemudarsuacultura,suaorganizaofsicaea
formadetrabalhoentreosdocentes.
Oisolamentodosprofessoresemsaladeaulaumabarreiraquedificultaaintegrao.Todoo
trabalhodocentedevesercompartilhado.

4Atitudespositivasdacomunidadeescolar
Umaporcentagemsignificativadosestudosdestacouaimportnciadasatitudesdos
professores,paisealunosnaintegrao.
Programasdeformaodomaisconfianaaosprofessores.Atitudespositivasdependemda
competnciaedaseguranaprofissional.
Almdaformaodocente,aescolaintegradoraprecisadeapoiofinanceiro(paraadaptaes)
edeprofissionaisespecializados(paraorientao).

OSDILEMASDAINCLUSO

Norwich(1993)falaemdilemasaoreferirsesescolhasquedevemserfeitaspara
atenderalunoscomNEE,poistodaescolhatemconsequnciasnegativasepositivas.Ele
apresentaquatrodilemas:

Currculocomum:umalunoNEEdeveaprendercontedosiguaisoudiferentesaos
deseuscolegas?

Identificao:conhecerosproblemasdosNEEajudaoumarcaessesalunos
negativamente?

Pai/Professor:nomomentodasdecises,quemtemmaiorinfluncia?

Integrao:osNEEaprendemmaisnaclassecomumounaespecial?

Dessesdilemas,segundoNorwich,omaissimplesderesolvertemsidoo
Pai/Professor.Arelaopaiprofessortemmostradoconvergnciadeopiniesnamaioriados
casosestudados.

CurrculocomumXcurrculodiferente
Ainteraoeducativabaseiasenamanutenodeumcurrculocomumparatodososalunos.
Aquelescomgravesproblemasdeaprendizagemincorporamseescolaparateracessoa

experinciasdeaprendizagemsimilaresaosseuscolegas.Aatenosdiferenasindividuais
fazpartedasestratgiaseducativas.OproblemasurgequandoaadaptaoparaoNEEsupe
amodificaosignificativadocurrculocomum.
Umcurrculocentradounicamenteemcontedosconceituais,quepressupeavaliaes
normativaseiguais,lanaaofracassoosalunoscommaisdificuldades.
OestudodeNortiwichincluiuvriasperguntasaosprofessoressobrecomoresolveresse
dilema.Arespostamaiscomumfoiaseguinte:

Proporcionartantasexperinciasiguaisdeaprendizagemquantopossvel,ao
mesmotempoemqueselevamemcontaasnecessidadesindividuais.Mantero
equilbrio.Istodifcilerequercompromissoerecursos.

Integrao/identificao
Nofcilresolveressesdoisdilemas,nemparaosquetmresponsabilidadepelapoltica
educacionalquantoparaoprofessorqueenfrentaasituaonasaladeaula.Enfatizaras
vantagensqueaintegraoproporcionasocializaodosalunoscomNEEpodefazercom
queseesqueaquetambmnecessriooavanodessesalunosemoutrasdimensesdo
conhecimento.
necessrioumequilbrioentreasdemandasqueparecemcontraditrias.Comosealcanao
equilbrio?
Anaturezadasoportunidadeseducacionaisquesoproporcionadascaracterizaseporsua
limitaoeseubaixonveldeexigncia.
Asituaoobrigaarefletirsobreasformasdeavaliaodessesalunos,quaissosuas
dificuldadesequetipoderespostaeducacionalmaisadequada.
Assim,anfaseprincipaldeveestarnapropostacurricular.Aescoladeveorganizarsua
atividadedetalmaneiraqueseevitemasestratgiasmenosinclusivasequesepotencializeo
compromissodosprofessoresdaturmacomseusalunosNEE.
Emsntese,otrabalhodoprofessoressencial.
OprofessorconsideradooprincipalrecursoparaainstruodosalunosNEE.Issopressupe
umesforoparamelhoraraformaoeacompetnciaprofissinal.

CONDIESDAINCLUSO
Oavanodasescolasinclusivasnofrutoapenasdoesforoindividualdosprofessoresou
dasatitudespositivasdoconjuntodacomunidadeeducacionaldeumaescola.,maisdoque
isso,expressodaconflunciadeumamploconjuntodecondiesquetornampossveluma
respostasatisfatrianasescolasregulares.

Contextopolticoesocial:
Nombitoeducacional,MarchesieMartn(1998)diferenciaramtrsideologiasprincipais:
liberal,pluralistaeigualitria.

Liberal:acentuaaconcorrnciaentreasescolaseosresultadosacadmicosdosalunos.
Assim,essasescolastmmaisdificuldadesparaelaborarprojetosinclusivos.

Pluralista/Igualitria:essasescolasnodoimportnciaapenasaorendimentoescolar,
,mastambmsocializaodosalunoseformaodeatitudessolidrias,procurando

oferecerumaboaeducaoatodososalunos.Soasmaisadequadasparapromovera
incluso.

Contextodaescola:
Cadaescolatemumaamplamargemdeatuaoparaavanarnosentidodeumamaior
incluso.ASexperinciasdestacamalgunsfatoresquetmmaiorincidncianamudanadas
escolas:modificaodaculturaedaorganizaodaescolacompromissocomamudana
transformaodoscurrculosdesenvolvimentoprofissionaldosprofessoreseumaliderana
efetiva.
Otrabalhodoprofessoremsaladeauladevepartirdacompreensodecomoosalunos
aprendemedequalamelhorformadelhesensinar.Aconcepoconstrutivistatemse
mostradomaiseficientenesseprocesso.
Comrelaoaosalunos,precisoobservar:seusconhecimentosprvios,suaatividademental
construtivaesuamotivaoparaaprender.
Quantoaoscontedos,nosepodeignoraroobjetivo:cadaalunodeveavanar,poucoa
pouco,attercontroledeestratgiasqueoajudeaaprenderporsimesmo.

PARTE3PROBLEMASDEAPRENDIZAGEMATRASOSMATURATIVOSE
DIFICULDADESDEAPRENDIZAGEM

DIFICULDADESDEAPRENDIZAGEM(DAs):

GRAVES:provenientesdelesooudanocerebral,comprometimentomotor,lingustico,
cognitivo.Soirreversveis.

INESPECFICAS:noafetamodesenvolvimentodemodoaimpediremaaprendizagem
nohrazoqueasjustifique.Suascausaspodemserinstrucionaise/ouambientais.
Geralmentesodemaisfcilsoluo.

ESPECFICAS:aspectosafetados:desenvolvimentofonolgico,memria,ateno.A
aprendizagemnecessitadeintervenopsicopedaggicaoportunaeeficaz.Podemser
evolutivas.

CAUSASDASDAs:

INTRNSECAS:herana,disfunocerebralmnimaouatrasosmaturativos

AMBIENTAIS:ambientesfamiliarese/oueducativospobres,projetosinadequados

Combinaodasduasanteriores.

TEORIASNEUROLGICAS

Herana

Danocerebral

Disfunocerebralmnima
TEORIASSOBREDFICITSDEPROCESSOSPSICO(NEURO)LGICOSSUBJACENTES

Perceptivos

Lingusticos

TEORIASSOBREATRASOSMATURATIVOS
Neurolgicos:

Dohemisfriodireito

Dohemisfrioesquerdo
Psicolgicos:

Daateno

Noprocessamentoativoeespontneodainformao
TEORIASINTEGRADORAS

Baseadasemprocessospsicolgicossubjacentes

Baseadasnoprocessamentodainformao
TEORIASCENTRADASNOAMBIENTESOCIALEEDUCATIVO

Noambientesociolgico

Noambienteeducativo(familiare/ouescolar)

CONCEITODEATRASOSMATURATIVOS
Adistinoentreosconceitosdedoistiposdeatrasosmaturativos(1atrasono
desenvolvimento2atrasomentalrecupervel)possvelpormeiodoQI(quoeficientede
inteligncia).Enquantoque1refereseacasosdeQI90a952refereseaQI60a65.As
consequnciasdestaclassificaosoinjustas,poisocontextopsicolgiconoconsiderado.
MATURAO:Numprimeiromomento,acreditavasequeodesenvolvimentopessoalseria
reguladoporfatoresinternos(genticos)maistarde,foientendidocomoumcarter
prdeterminista,admitindoainflunciadoambientedeformalimitada.Finalmenteoconceito
dematuraopassouaterumsignificadomuitoaberto,svezesambguoeconfuso,noquala
maturaoeraequiparadaaquisiodedisposiesoudisponibilidadesquedariamlugar
aodesenvolvimentodecertascapacidades,devidoamudanasfisiolgicas,mascom
intervenosubstancialdefatoresexternos.
Pontocomum:aprendizagem,idadecronolgicaedesenvolvimento.

MATURAOEAPRENDIZAGEM:

Nemtododesenvolvimentodeorigemmaturativa

Amaturaotemavercomdisposio

omomentoemquetantoalunocomoescolaestoemcondiesderealizaro
processodeensinoaprendizagemcomfacilidadeeeficcia.

IMPORTNCIADAIDADE:
Amaturaoacontecequandoaidadecronolgica,biolgicaepsicossocialcoincidem.
AidadeoprincipalindicadorparadeterminarasDAs.

ORDEMESEQUENCIAMENTONODESENVOLVIMENTO:
ParaosdefensoresdasDAscomoconsequnciadosatrasosmaturativos,asnecessidades
soasmesmastantoparaosNEEsquantoparaosDAseparapessoasconsideradasnormais.
Oquemudaoritmodeevoluo.Assim,umalunocomDAteriaumdesenvolvimento
neurolgicoepsicolgicomaislento.Quandoobtmatenoespecializadaevoluemaindaque

maislentamenteatumnveldecompetnciaaceitvel.
Quandono,tendemaficarestticosemumaetapadodesenvolvimentopormuitotempo.
EstimasequeosDAstenhamumadiferenade2a4anosemrelaoaoscolegassemDA.A
partirdaadolescnciaessadiferenanomaisperceptvel.

ATRASOSENTENDIDOSCOMODFICITS:
QuandoseacreditaqueDAproblemaapenasdoalunoquenoestmaduro,atendncia
esperaramadurecer,comoumprocessonaturaleespontneo.
OsAlunoscomDA,noentanto,amadureceroemcondiesadequadasdedesenvolvimento
edeacordocomoseutipodeDA.
Umadasintervenespsicopedaggicasnecessriaavaliarascondiesde
desenvolvimentoeotipodeDAdoaluno.

ATRASOSPSICOLGICOS

DIFICULDADEDEAPRENDIZAGEM
(DA)

Naateno(Badwin,1976)
Nacoordenaomotora

Nodesenvolvimentodaateno(Ross,1976)

Afetatodasasaprendizagensdos
primeirosanosdeescolaridade.

Dificuldadesnaadaptao(em
particularescola)

Nodesenvolvimentoperceptivovisual(Mialaret,
1972Edfeldt,1980Kaphart,1960)

Naaquisiodoesquemacorporalelateralizao.
Nodesenvolvimentodacoordenaodinmica
geralevisuomotora.

Nodesenvolvimentodeprocessos
psicolingusticosbsicos.(Inizan,1979Mialaret,
1972)

Nodesenvolvimentofonolgico

Dificuldadesnaaprendizagemdaleitura
edaescrita.

Afetaasaprendizagensdaprescolae
dassriesiniciais.

Dificuldadesnaaprendizagemdaleitura
edaescrita.

Atrasosnaarticulao.

Naproduoativaeespontneadeestratgiasde
aprendizagemedesoluodeproblemas(Hagen,
1972)

Nodesenvolvimentodamemriadetrabalhoeda
metamemria(Browns,1980HulmeeMackenzie,
1994)

Afetatodasasaprendizagens
(particularmenteasescolares)

Dificuldadesnaaprendizagemda
leitura,daescritaedamatemtica.


IMPLICAESPARAAINTERVENOPSICOPEDAGGICA:
Segundopesquisas,entre2%e4%dapopulaoescolartemDA,sendo80%destesdosexo
masculino.Assim,aconselhveltomarmedidasestruturaisdeprevenoediagnsticos
precocesparaintervenopsicopedaggicaespecfica.
Essasintervenesconsistememdetectarnodesenvolvimentodaspessoasenoambiente
elementosquepermitemanteverpossibilidadesdeao.

Você também pode gostar