Você está na página 1de 266

UNIVERSIDADE FEDERAL DO PARANÁ

MAUREN TEUBER

RELAÇÕES ENTRE ENSINO, PRÁTICAS ARTÍSTICAS E PESQUISA:


PRINCÍPIOS DIDÁTICOS PARA A FORMAÇÃO DO PROFESSOR
DE ARTES VISUAIS

Curitiba
2016

MAUREN TEUBER

RELAÇÕES ENTRE ENSINO, PRÁTICAS ARTÍSTICAS E PESQUISA:


PRINCÍPIOS DIDÁTICOS PARA A FORMAÇÃO DO PROFESSOR
DE ARTES VISUAIS

T a r ta a a ur Pr ra a P
ra ua E u a S t r E u a
i a ui a Cu tura E a E i a
U i r i a F ra Para r ui it
ar ia bt t tu D ut ra E u a

Ori ta ra Pr a Dra T ia Maria F Bra a ar ia

CURITIBA
2016
Catalogação na Publicação
Cristiane Rodrigues da Silva – CRB 9/1746
Biblioteca de Ciências Humanas e Educação – UFPR
_____________________________________________________________________________

Teuber, Mauren
Relações entre Ensino, Práticas Artísticas e Pesquisa: Princípios Didáticos
para a Formação do Professor de Artes Visuais. / Mauren Teuber. – Curitiba, 2016.
140 f.

Orientadora: Profa. Dra. Tânia Maria F. Braga Garcia.


Tese (Doutorado em Educação) – Setor de Educação da Universidade
Federal do Paraná.

1. Licenciatura – Artes Visuais. 2. Formação de Professor. 3. Didática da


Arte. I.Título.

CDD 371.3
_____________________________________________________________________________

A RADECIMENTOS

u rata a APOIO:
a Fa u a Art Para C ia Art Vi uai ara a
iabi i a u a a ta t i t ra a ati i a t ru r
i t i
Pr ra a P ra ua E u a aU i r i a F ra Para
r ra a ut ra t EUA b a CAPES FULBRI T ara a
r ai a t i t ri r
aC i FULBRI T Bra i ur i t i i r ai a
I titut L ua aU i r i a r ia T r ia I titut T
ru r i

a PARTICIPAÇÃO
u rata a arti i a t t tu a rtu i a a r r

rt ENSINO
Pr a Dra T ia Bra a r a t r i a
ra ai t tua ti a
A r i ua ri ta i u traba
u a r a i i i i tr a t ria a r ti a
S u uit rata r ua ia a
A ra i a t tu

RESIST NCIA
ta t i tiria u t r r u trara u
ri t ai r t E ia a ra a ua r ra
Pr a Dra Maria I a a P i t a rtu i a
r i t ia Pr a Dra C u S i ta r r i tir a uta r a
ua i i a E i Art r ua a i a

rit EQUIPE
Sa a ta Ci a I ia
Eu a ai t ria ui i a

a AMI ADE
i a ri a Sa a ta uit bri a a a

a CUMPLICIDADE
a ra a i a ir u t t a u a
r t r i r abri ar

a ARCA OUÇO
a ai i ra rati a u ai u ra a trutura
ara u r u u u

a SUPERAÇÃO
a ra iaria t a u i
V ut u a t t i a t ia t tu
V i ai a t t u r i
A ra a ua i a r a u rar r i tir

COMPAN ERISMO
t a ra r tar a u a i ara t
Obri a a r ui ar t b a r

RESUMO

T t a a ti a i u titu traba r i i a
r r Art ai ara a r a t A ia
r u t t ri t i a t ra ia u a i a b r a
arti i a t ai arti u ar t a r a r i a rR 1
ar ia 2001 F i i a art a r ai a u t i
a u a Florida State University, i r ai a traba ri tr
a t 201 ai 201 Part r u i br i Art
Vi uai a a bra i ira ar a a a i a ia a u a r b ati a
r ati a a ri a i ati a a Art i i i a ar
tru a a artir aut r C r 1 0 rat 2011 L t
200 S i ta 200 r a ibi i a a i ar a ri ia
u it a a ta a F r ui 1 D i i u u i 2001 Para
bat br a r a r r t t t r r r ia
aut r Mar ar ia 200 N a 1 2 arti u ar br
r r Art Vi uai F a a Si a 201 A r ta r u ta
a artir at ria a a ti a tru a i tr a t ria a iria
ia t a ia a a b r a a itua i ti a r a i a a
i a ru a r ra arti ta ui a ra E i ia a i a
r r traba r r Art titu r tr i u
u t ta r ti a i t i a a ua a a
u a ti a a r i a a i i i a I t ta i iar a i rt ia a
i a a ra r i a tr a a a i a a r u art ti a
a i i ti ati a a r a r r Art Vi uai i t ati a
ri i a r i ra u a Di ti a ara r ar r r Art
Vi uai

Pa a ra a Li iatura Art Vi uai F r a r r Art


F r a r a r r r Art Vi uai Et ra ia
E u a i a Di ti a a Art

A STRACT

T t i t u ti i i t at titut t r i a r t Art
t a r a a r t a r u ati It i ba t t r ti a a
t i a ri i u ati a t ra it arti i a t b r ati
r arti u ar i t a u r t b R 1 a ar ia 2001 It a
i art it a t rat r i t r i at F ri a Stat U i r it
r t iri a r a u t b t Au u t 201 a Ma 201 Part
a u ti ab ut t t a i Vi ua Art i Bra i ia ar b
a a r b ati ati r ati t t r iati a t
i a ti ati Art a a ub t ar ba i t aut r i C r 1 0
rat 2011 L t 200 S i ta 200 T ibi it a i i t
ri t ub t i i ba i t aut r F r ui 1 a
D i i u u i 2001 F r t bat t a r u ati i t t rar
t t r r i t t aut r Mar ar ia 200 N a 1 2 a i
arti u ar ab ut Vi ua Art t a r t F a a Si a 201 R u t ar
r t r a a ti a at ri bui t i t ia u b t t r a
iri i ia u rt i t b r ati t a i ituati r a i
a b a t a r arti t r ar r T t u r ta t Art
t a r r i i a i i t r i i i ar t r
t a i ra ti i r a r riat r ti ar i i t i i i i T
i rta a t t a i b t t a i a a ti t arti ti
r u ti a t i ti ati i i i t r ati a t a r Vi ua
Art ar i i t a ri i ar r t a t ati t b i r
i a i a ti t t u ati t t a r Vi ua Art

r Art E u ati D r Art T a r E u ati Art T a r F r ati


E u ati t r r Vi ua Art T a r E u ati a
Et ra Art Di a ti

LISTA DE FI URAS

FI URA 1 PLANE AMENTO DE ENSINO DO CURSO PÁ INA 1 166


FI URA 2 PLANE AMENTO DE ENSINO DO CURSO PÁ INA 2 16
FI URA PLANE AMENTO DE ENSINO DO CURSO PÁ INA 16
FI URA PLANE AMENTO DE ENSINO DO CURSO PÁ INA 16
FI URA LADRIL O DE MADEIRA PINTADO PELOS ALUNOS EM ATIVIDADE
PROPOSTA DURANTE APRESENTA O 1
FI URA 6 APRESENTA O INDIVIDUAL 1
FI URA APRESENTA O PRO ETO FINAL 1
FI URA ELABORA O DIÁRIOS VISUAIS DOS ALUNOS 1 2
FI URA TRABAL OS REALI ADOS PELOS ALUNOS EM E POSI O EM
UMA PAREDE DE VIDRO 1
FI URA 10 ALUNAS DESENVOLVENDO ATIVIDADES 1
FI URA 11 POEMAS AC ADOS 1
FI URA 12 APRESENTA O DOS POEMAS AC ADOS 1 6
FI URA 1 S PRO ETADO EM SALA DE AULA 1
FI URA 1 PINTURA COLABORATIVA 200
FI URA 1 CULOS DE PES UISADORA 20
FI URA 16 CARTA DO OR S OP 211
FI URA 1 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 212
FI URA 1 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 21
FI URA 1 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 21
FI URA 20 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 21
FI URA 21 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 21
FI URA 22 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 21
FI URA 2 PÁ INA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTIL ADO 216

LISTA DE QUADROS

UADRO 1 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO 11


UADRO 2 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES 1 A 11
UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES E6 12
UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES A 1
UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES 10 A 12 1 0
UADRO 6 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESE 1 PRO ETO 1 1 1
UADRO SE U NCIA DE CONTE DOS DO CURSO 16
UADRO PLANE AMENTO AVALIATIVO DO CURSO 1 0
UADRO UNIDADES DE ANÁLISE 1 2
UADRO 10 UNIDADE 1 1
UADRO 11 UNIDADE 2 1
UADRO 12 UNIDADE 1 2
UADRO 1 UNIDADE A 1
UADRO 1 UNIDADE B 1
UADRO 1 UNIDADE 1
UADRO 16 UNIDADE 6 1
UADRO 1 DIN MICAS DE AULA 20
UADRO 1 AVALIA ES REALI ADAS DURANTE O CURSO 20

SUMÁRIO

INTRODUÇÃO

ENSINO DE ARTE E FORMAÇÃO DO PROFESSOR

2 1 ARTE COMO FORMA DE CON ECIMENTO 10


2 2 CON ECIMENTO ESCOLAR E OS SU EITOS NO UNIVERSO
DA ESCOLA 20
2 ARTE OU ARTES EMBATES NA CONSTITUIC O DA DISCIPLINA
ESCOLAR 2
2 1 A a ri a a i ati a E i Art 6
2 2 O at riai i ti ara E i Art 0
2 SOBRE A FORMA O DO PROFESSOR DE ARTES VISUAIS
2 1 A r a r r bat t t t r
2 2 S br a ii i a a r a r r Art Vi uai
2 A r a r a r r r Art Vi uai 6
2 O Cur Li iatura Art Vi uai a Fa u a Art
Para UNESPAR FAP u a u tab r r ia i a ara
a r b ti a a ui a

TRA ET RIA DA PESQUISA: DAS QUESTÕES INICIAIS FOCALI AÇÃO


DO O ETO

1 PONTOS DE PARTIDA E PRIMEIRAS ANÁLISES 6


2 AS UEST ES ORIENTADORAS
A ETNO RAFIA COMO POSSIBILIDADE PARA ESTUDAR A FORMA O
DO PROFESSOR DE ARTES VISUAIS 0
C E ANDO AO CAMPO EMP RICO A UNIVERSIDADE AS AULAS AS
PRIMEIRAS OBSERVA ES E APRO IMA ES ANAL TICAS
1 D i i ri ira a i 10
BUSCANDO NOVOS REFERENCIAIS PARA A ANÁLISE ETNO RÁFICA 110
1 A P ui a E u a i ai Ba a a Art 11
2 P ui a br a r a r r Art Vi uai 12

P ui a br a i ti a arti ta r r 1
P ui a br r r Art E i Su ri r 1 0
P ui a br Arti ta a E a 1 1

AS AULAS DE UMA PROFESSORA ARTISTA PESQUISADORA:


ANALISANDO SITUAÇÕES DIDÁTICAS NA FORMAÇÃO DE PROFESSORES DE
ARTES VISUAIS

1 ENTRANDO NA SALA DE AULA DA PROFESSORA SARA 160


2 COMPREENDENDO CONTE DO E FORMA DO PLANE AMENTO DO
CURSO 16
DIN MICAS DE AULA 1 2
1 A r ta i i i uai 1
2 O r t art ti 1 6
O i ri i ua 1 0
L itura arti 1 6
L itura i r E i t Ei r 1 0
6 L itura i r Ma i r 1
Si t ti a t r t a i i a au a 200
Pr r i a a iati 20
ENSINO PRÁTICAS ART STICAS E PES UISA A PRESEN A DAS TR S
DIMENS ES NAS DIN MICAS OBSERVADAS 21
1 A r a a i i 21
2 A r a a i art ti a 221
A r a a i a ui a 22

CONSIDERAÇÕES FINAIS

REFER NCIAS
1

INTRODUÇÃO

A arti i a aut ra r i ra i r i ti a a
u ur tra ibi it u u a a r i a a i i i ati a
a t ti a an ais, te tos es olares e ateriais did ti os T r ta
ai r ti ar i ia i ir a i t i ia a i ra
i a t r ur i ita a r r at riai i ti ara
i Art u t a tu
E t r i t ti a bu a r r r a t ti a
t ua ri ira ta a a ab ra a u t i i iai u ri i ara ta
ui a Pr t ia r a i ar i ti a br a atur a a r a u
r r Art tab at riai i ti a bi t ar C
ai ia ia r ta a t r t ara i t t a Li a
P ui a Cu tura E i E a Pr ra a P ra ua
E u a PP E aU i r i a F ra Para UFPR i titu a Li r
at riai i ti ara i Art u ara i r
A r ta t a a r a ab u r t t a
t ti a at riai ara i Art t a a a a r a ri a a a
ui a a i t i u r u ia u r r iai taria
i i ara u t tar a ui a Na i r ra r a ra
1
r r Art ti a rtu i a i ar a i i i a Mat ria Di ti
Art ur r a i i ia a i i i a Pr u Di ti
P a i a Pr u t M t i ara u ru r r a
r a ti ua a E ta ua ri ia ibi itara a artir t t
r ati r a i a r ru u ra r a tr i
ui a tra r ub i ara i utir a i ia u r r
r ut r i t br i
A itar ta t a tar a arti i ar a rita u a i r
i ti Art ara E i Fu a ta a i aut ra i i ia t


1
Traba 200 r ra ur a a a UNESPAR Fa u a Art Para
FAP atua ur Li iatura Art Vi uai a i i i a Pi tura D
Lab rat ri Mat riai Mat riai Di ti Atu i r ra ab ra ra a E a
M i a B a Art Para aU i r i a F ra Para ura t u a ur
Art Vi uai Ba ar a Li iatura A t traba ar i u i r it ri atua a a
E u a B i a r ra Art ar ta ua i E ta Para
200
2 2

titu a u ai u i u i a a i i iar r i a
tra t ria t i u ri r C r ra r a ra r r
ui a ra br i Art t ra ua ur Su ri r
Pi tura u r ur r i i a r t ir u rit tr i a
a Art aE u a
M u a r i a arti ta a E a M i a B a Art
Para EMBAP tr 1 a 2000 i ar a r u i ur r i ta
u r tri iu u i ur u i a i ia r br u i ii a
r u a arti ta a t ra i a Na u a a r u tu i
i a a 1 0 i ti a u a t ia rt t r a i ta
tra a i t ria a art i ta ri i a t ur tri a Na EMBAP i ia
u r u t tra i ua i r r r
a ta a ita t t tra a r r u
i ita t ara a u ai titui i a aa a a tra i
O r r u ta a rra ua arr ira a a i a ra ua
ra ai ria arti ta a ra ri u tura a i a ai a
a ti a ta t ua r u art ti a A ia ra ara a
tra a a bu a u a ati i a r u ra a ai at a arr ira
art ti a E t ia a ra i arti ta a t at ai
u r r
At i a a a a 1 0 r r Art ra arti ta u
i a a a a u a a a r a a uai a U i r i a a ara a
i ar a itir r r i ira r art a i at u a
titu a a a i a a ai ria a ut ra O r ri r ti
a ua i ir a i a u a tra t ria r i i a i a a ui a
Di r t t a u a a a atr r r u i r it ri
ita u rir i ia r ati a r uti i a a a i a u a
ra r u at ria i t i arti i a ui a r t
i a ia b a r uti i a ui a ub i a ri i
arti i a t r u traba t a ai ia
ri ta arti i a i r tr utr Ai a Latt
ua tua u t a a b a itai
ui a b ara a a a arr ira t
3

A u a ui a r t i i a u rr ia t t
ri i i a ui a ur u r i t ii a r ari a
ara t ri a traba r ru i r it ri i t ri a t tra a
tr a i ui a t ra i i ati u t i t
br a i ti a t N i a u ta a r a traba a ta
r r ta t b ti a ub ti a t
C ui a ra r ra ur r a r r
Art Vi uai t i ia ta i t ii a traba t E a u
t a a a u t ui i t ara u rir t a a
a a E ar ai a t i a arti a ri a
r i u i a a ira a Ma ara a a a a
2
r uti i a r ria i b ti a traba a a u i r i a
bi a ta ua a ua atu r i a t r u u u a a ta t
tr i a r ti a t i a r ti a art ti a t i u bra u
a t u ti ia ara i t rar ta ua ati i a Muita a
u t ta ui a r ira ta b t it
C i a a r ti a i i ia tra a a ara a ab ra aT
D ut ra t i a a truir u r ur a i u a ia
i t br a r a tr at riai i ti a r a
r r N rr r u a ur ut ra ui i a a
r ra a aC r a A r i a t P a N Su ri r
CAPES Pr ra a I t r bi E u a i a Cu tura r
E ta U i aA ri a FULBRI T ara u a b a t i a u
a ura u a u i r i a E ta U i A
a a u i r i a u a tat ru ui a a Dra


2
C a u r r a i b ti a it a r ria trutura i a a
U i r i a A aa au a i ibi i a a ara a i i i a i tura
u atelier u st dio Trata aa u ti u i ai uti i a a r utra i i i a r utr
ur u bi i ri a ua r ti a a i tura u N ia a ia a a t
a ira i a ta ta a t a a a Para uti i a a ai i au a
r i a a tar a a ira a t a u a t a a a ara tar a a t
r r ui i t ara t au N ar ri a ua ara
ar a a t at riai i tura A u a ti a a r ria a N
u arti i iai r ria u i ria u s ots ara au a u ara ati i a u
ita u ir i a t i u O ur Art Vi uai rta tur a
r tur ta a ai r u i a a i i r ria u N
a t r ati a ara au i tar utr a i r tr r i a i titui ra
r ri a au a i tura N u a r ri ara r a i a i traba
au
4

A ii a Su i u a r ra Pr ra a P ra ua
D arta t Art E u a aU i r i a E ta ua a F ri a F ri a Stat
U i r it FSU u ia i ti a i i ar a u a t
ab r a uti i a a ara ui a utra i i i a ar N
P ui a Pub i a Di ti a a U i r i a F ra Para
NPPD UFPR ua a art
O r t r t ara t i EUA ti a b ti r a i ar u
tu ri tr r r bra i ir rt a ri a ara r r
a a a a r r Art a at riai i ti u a
r ti a u ri i ia a r r r r ut r
i t t i ta i ti r ut r at riai ara
i Art
Oi t r bi a r a r ai a ta t r ui ra u a a
au t a r Na a ai r a ir r u i r
bra i ir u u i ui ar R a 1 O rr r a i a
bru a tu a i a a i u ta ria a rta a ar u a a
i i ui ta O u a u r a t ra
A ri ira a t ra r a t i a a a a Pr a Dra A ii a Su i
u a a FSU I t i ii u a i ibi i a tar u ri ta r
i ura t t i u a u a ia u r i i a i ara
ub titu a u a u ir a ri ta
A u a u t r a u a a a i i iai r r a
ii u a r a i iar u rara a i a a i t rru t r ria
t i N i u rir a r a i i ia t a a a
CAPES FULBRI T u a ua a r a i a t i t ria ura
E u i t i i r ai a r i a
u r ra a traba t r i tab i u t r a
PP E a r ia r a r D arta t Art E u a a
FSU a a ia i a ia ra
E a t r ira i ui ta t u t r r a at u
ri ir tat bu a a F ri a Stat U i r it ra b
u i a ai a at riai i ti u r u at riai ara
i Art r art r r rt a ri a
5

A i ia t ta u a a a ra u a i a i iu r t
ut ra t i r a A i i i a ri
D arta t Art E u a a tara a ibi i a u r ur
ui a atur a t r i a b r a arti i a t ai
arti u ar t a r a r i a rR 1 ar ia 2001
A i ara r a i ar a i ti a a a i ru a r i a
ti ia a aa au a u r iti b r ar a r a
r r Art a t ur Li iatura Art Vi uai a FSU
bu ar r ra r a a uai r r r a r r r
trutura ua r ti a u ati a
N ti ra ab uta t r a t a a a t a
tribui u a r ra ab ra ra arti u ar u ibi itara a
ai a a ui a t r a i u titu a i ti a
r i i a r r Art ai ara a r a t t ti a
u a u a iri ir a tru t ri a t i a at i ura u a
a ai a ara r t i i ia
P rta t ta ui a r t tribuir a u t ara
bat br r r Art ua ti a i C ai i r
ta ui a i t ta ituar a i rt ia a i a a r a r i a
tr a a a i a a r u art ti a a i i ti ati a
r r Art i ra u ta tr i titu
u t ta r ti a i t i a a ua a a u a ti a
a r i a a i i i a
O r u ta r a i ti a r ai a a t a r ta
ta t u t t t trutura i ri i ai A ri ira
ta r ta i tr u A u a art i titu a a E i Art
F r a Pr r a r ta r u i u tribu ta t ara
r b ati ar a r a t i a i ati a ara i i ar
a i u t i r t a aE u a ta b a
E i Art
D a r a a r ta t ara a i u a r a tr
art i t EISNER 200 VIADEL 201 t ir i a r
u a rta r a ar ara a a a artir ri i a t a i ia
tru ia a a FOR UIN 1 DOMINI UE ULIÁ 2001 ai a
6 6

a u a ta t br i Art Vi uai a a bra i ira u


br a ra a i t ri a i i i a ar ar a a a i a ia
a u a u t ta ua t atur a a a i a i Art
ONORATO 2011 LOPONTE 200 201 SC LIC TA 200
C bat tra a u a t a r a r r
i ia t ab r a a r a ai a a t t t r MARCELO
ARCIA 200 PIMENTA ANASTASIOU 2011 N VOA 1 2 a i a a a
ir u bat br u a r a u a i a r
r r ui a r ARCIA 2010 PIMENTA 2010 E arti u ar ta a
a r a r r ur i iatura Art Vi uai
FONSECA DA SILVA 201 201 VASCONCELLOS 201 r r r a r
r r ur MI U AMI 2006
Fi a i a a a r ta a u a ara t r ti a u t
ur Li iatura Art Vi uai u atu a u r a ra
r r E a ri ia ar a a r u i ta b a i
t a a a t aai ti a C titui rta t u t r a t
a tru a r b ti a a t t ra r u t
A t r ira r ata a r i t t i
a r ta r u ta a ri ira a ai ti a t r i a E a i
ia u i a a artir aut r E ta R 1 ar ia 2001
u a ai a ara t r ti a a ab r a a ui a u a i a
A r ta t arti a u u t tara i i traba
a a a aa a ri r au t a ui a a
u t ri ta ra a u r u ta a b r a a Para
tar a b r a ra r u i a a artir utra
trat ia i ui t ra ia tr i ta r a a
r r E a u r a u i r ar br r ur r ai a
ura t a b r a arti i a t r a a r itir u a
r u ta bti a a a ia u titui u a a ara t r ti a
a t ra ia a r a ab r a a u i a at
Ai a ta a r ta r u ta a ta t bib i r i
r ai a ura t a ri ira ta a traba a ta ii a t
i a a r u a t t ri a ai a a i r t i
u tr ru a a titui r i i a u i a Art Mi a
7

a ta ita t i u a t itura E ta a ta
ia a t t u i t ti a u a itua aut r a a
r u i ara traba ri
D ta u a au r r ia bib i r i ai a u i u a
Bra i r itiu a iar tr aut r u i ut t a ituar
t ri a t a ui a u ata ar ai r i a
a i a bib i t a a FSU a au a ui a r i ita t
r a u
A uarta a r ta r u ta a ri ia a ri
rit a a iti a t u a a ai ti a r ai a a u ai ua
at traba u a r ra ab ra ra Da i r t au a
a a a a ta u a atua ta r ra u a r ti a t
a r i u u t u ri tara r t t ui i A i a
artir r rr ia i ia at ria a i r a i a arti u a
at ria a a ti a u r t ri b ti i itar r a
u ai t b ti a a t r i a a r a
Fi a t a ti a a r a i ra i ai r ai a u
r r i ara r i itar ua ri ia u r ai i r ra
r a ra r r Art Vi uai ura t ut ra a a
r a t ri a t ai a R ti a i ia i i iai ri ir
ar ra a i tr u ti u a r tar ai r ti ar i ia
i ir a i a i iar a i ra i a t r ur A i a i ar
ta t r ur i iar u i a a ri ia a t ra ia
tra r u u ar br a itua i u r u i b
r u ta a ta ibi i a bat r i ara a
r a r r Art
A artir a i ia tra a traba ri a a i
r ai a a u i a u ar t r t a i a a iar
r truir a i u bit a r a i i ia ti ua a a
r u i t u a i a Di ti a a Art u
t r ar ai ita a i a a r a tr t ria r ti a Da t
u ia a ri i a ibi i a i t ati ar a u ri i a r
i ra ara r ar r r Art Vi uai a u ia ta b a
C i ra Fi ai
9

ENSINO DE ARTE E FORMAÇÃO DO PROFESSOR

O i t u tu t r i ar tr i
ara ta t u a i ita r u t u ui a r a ara
traba ri u a u r u ar ara a r a i a
i t a r it r u a i ti ar E ta
i ria ara a r tar u r at ui a t r i a r it u
traba ri b ra uia r tai a a a ia u
r ur u it u i a u ta i a u a a i ra r ai a a
a a ba a b r a tr i ta a u t a
ta b i at ria
N a ir a r tar u a r i bib i r i a ti ai
u ua u a u u t a it t ria u u t tar a
a i r u ta traba ri A i ra r tar i ia u
ra u rt tru u a r b ti a a r i ti a a u a i
u ti i a a i t a a ua t a b ti r i t r r iai
t ri u ra i u r u ri ura t r
r u a a a i
D a r a ua u t u a tai tr a a a trutura
t ri a i i ia a ui a r a r ta a t a tu A ri ira i
r it a bat br a Art u a r a i t t a i
t a tu a r i i u ua a u a
u t ai a r b ati a a i ati a a Art i i i a ar a
r a r a ri a i t a u tura ar
a r b ti a a r a r r ara a i i i a
O i t a r ara a r i i iai u ra ri a r t
t u ri tara a i ara i t t ri ri a
ui a ai a a a r a tr i r art ti
ui a a r a r r Art
10 10

2 1 ARTE COMO FORMA DE CON ECIMENTO

Para a r i ta a ri a a T A N , a tit bra i ir


ara i Art a ir ir a r r i
r u ia O a ta t a ua 2012 r ai a r a ub i a
ia i a a Art tat u u a i Art ai i ta
a ta Bra i t tr a a ai r ia i ria bi P
ar u ui bi ati ai i a a u t a ai ria a
a u i ita ra i r a i
arti ta E r Cara a i I r i i ta u r rr ra a
ti a t atra a t u a ub i i a t bu a
tr t i t u a ri rar ra ra a ia
S r u a uit t u a irar a a br a
ibi i a a a u t r i a ti r u u tura ti
a a r utr a i at u a au a Art u a
ta u t ti i ri i t r a i a ta u tr a
a S a Art u a r i r a a i a a i a
rta r a a ai a i ta u baba a u tura u arti u a
r trit a u a it u r i a a i a i at a i i u u
u ai au i a r a ua i ua ar i t tua
A r a a uai i t i t r t a i a
ia u r t u ar t ar u a ri ia u t
Art u i u i a ara u tr i a i ati iti
i a t a r r i ar i t i ar ai a O traba
i t arti ta uita ti ra i i i a ta ia
art u u i r r trit i a i ri i i a ri uit i
ua u r r r u
A u t i ai a a r r r a a r a
u a artir tru r r ta i ai ta ri a arrati a


BBC Bra i Bra i t tr a i ai r ia bi u 2011 i
r i ta E S Pau 2 ar 2012 Di
tt ta a br ti ia ra bra i t a 10 i ia ai r
ub i u 2011 i r i ta 2 A 10 u 201
N E ta Para a ar a i a u i r a r i i a i ia a r a
Art a artir u t i u a ta r r utra i i i a
ti ua a i i trar au a Art a u ia a a i i tra u a i a
11
11

i i ai a r ria r a i a i rar u a ri ia a
i t ra a bra Art r u ir a u ti i t S r
u a r r a Art O u i r i a t u a Art
i ar
E ta a u a r u ta u r ia bat br u
ti a Art u a r a i t P r u ta a a atuai a ti a ta t
ua t a r ria i ia uit u P at a ia u a arti ta a
R b i a Na tra i i i a i a P at Ari t t ar a ua
i a ta i a u a a a utra a a br a ibi i a
a ra u a tribui iti a a Art ara a r a u a a
P at a ta a R 200 u a ru ar r ta
a t r i t r a ir a i a r r ta a O i t r
r r ta a at ir ab a r a at ta r
br b a ra aria t t r u i t ar
a irtu A i u P at arti ta a a u bi a a
ar u b t r r ta a r a A r u a at i a t
art it r ria arti u ar ria a b ti r r
i a t ta r a u ria a arr tar a rru ar t r
i a
Na at i a a i ese a ia t a bra Art
i ua r ra a ar ia i ita A i a bra Art t i a
i ita i ita a i a u t r ua ra i ita
a r a u a i ia a Art a ar ia a a ar ia
u a t a a ta a a r a i a Para i a ria u t ia
a r i a a ria ti a i i a r r u u r u a
a artir u a t i t ba a a ia a i a
Para P at u a t iai a t ria a i ese ta a a
i r a tr a ui u i ita a r ai a a bu a a r a
arti ta atra a a i a a i a i a r ta i a u
r a ira u u at a a ar ia
a r r a a r a ir a artir a r r ta art ti a
E tra arti a a t ti a ari t t i a ar u ta br a a a i a a
r a i ti a b i iar ar t r a a a r ita a i u
i i u i a i ti uir tr a i a r a a i A Art
12 12

Ari t t a i a P at t t tra a
i esis C tu Ari t t i ra a Art br tu a ia u r ut
a a u a i t tuai u ab r a r
Na P bra i a a a tu a ia Ari t t u a
P ia i ita i ese a i ia u tra ri i a i itar
arti ta r a i a u a a ria ra o esis Trata u a r u ib ra a
a ua a ui u a i a r ria i a au i i ra r
r Na t ari t t i a a ri ia i ia a a a o esis a it u
u i t u t i t a ar a a bra
D a ira ra a ai ria aut r r a ri r at i i a
a r a r a ta u a Art i ita a u a Natur a
u i rar a Natur a r a ua t a art ra r arti i ia
arti i i b ra u arti i ra i a ti a t r MORA
1 200 ta u ri i a
A Art Vi uai a I a M ia ra a ia a i i a art
a uai tra ara a artir R a i t u a uta ara ati ir a t r u
tatu r u i u r i ib ra rit A i u
u a ba t ri a i a a a a a ii a i a a i art
i a traba r i r art ib rai i ta br tu
ati i a tai E ta i ti tr art ib rai a a a a art
u ar u D O A r ta A ti ui a i a
r a i a u a u utra r a at R a i t t r a a ba
t a u tura u ar a t aaI a M ia 200 0
P r ta 1 00 a i tura a u tura ra a ita art ib rai
u a i ta ita ia r ta t a Eur aaa ita it i
ai tar L ar Da Vi i i u a ir u u a Art i a ta
i ii a ara a a aau ata ar a art i ara
a ra ria r a r A a ra it arti ta
u a r riati atribu a a ri Da Vi i i ra u
u a t ai ar a t ua arr ira i a a a a r a
a t i t tuai a Pi tura DICIONÁRIO O FORD DE ARTE 200
C b r a Art ati i a ta a Pi tura arti u ar ui a u
tra r ara bat a Art r a ri i ia a i t
U ri i ai r u r r i i u a bra
13
1

art i r r r t t ri r i a t r i R a i t
atur a A i rr r br r i C ar arri a ir a u
u a iar r a art u a r tra i i a a u tura
i ta u r ia t ta a a a ar ia a bra art a ar ia
u atura ARRISON 2000
Da a a ira A b rt Ta i ari u i r O
ta ati a ir ar u a art r a ur a art atura i ta a
t i a a

a ia u a ra b i ta a tra i atura i ta a r tru a


a art r a M r i a ti atura i a ara u t
Di r t t a r a ti ta r a ia ara a art r a
a uir u a r a i ar S a u ta ta ara Ori t
ara a Á ri a i ara bu ar i t iri a a i ara
i ti a u utr aria a D truir truir
atura i ra a ri i a tar a a art r a a ab u r
i a TASSINARI 2001 21

E t bat tr ua atra a a ai a ti a tra i


t ri a i a rar i i r ia a a i a A i
t u ria a t ria a Art tr a t a t ria
a ti iti i ta u aria t u u a Art a a a
r r i ar i t br a r a i a a u u i t
tri ia i a u u br tri ia i a u a u ri
u at u P i r t r rai ta ua P at u a a u a
ia r r i a i t a t u a ra a ar ia
i t E i t a u a u a ibi i a a Art
r r i ar a u ti a iti
U a a t ria a ti iti i ta ai i rta t a r i tr
a bra art Para i u ta ab r a t a r
i t ua u r a t a a r a bra i a u ai a
u i a tua t r r tar a t ri r a i i a a tribui
ara u a r t ti R r tar u ri ir a ta r ti a
a a a r a i ta ua r u it u r u i a a r t ti
ua u r bra art

T r r t r a u a ab r a arti t a u arti ta r ura r r tar b t tai
iri a t b r a u u ti i i a r r it i t tuai
u utr at r NATURALISMO I DICIONÁRIO O r Art E ita r Ia C i r
S Pau Marti F t 200 2
14 1

C tr r ia art i rta t a ar a at ara at u a


a ar a ibi i a bt r i t r i a art r i a
i i ar ua a i t u t t
Para a b i 200 1 i t u ta ua u it
tra tat ri i ia a r ai a Trata rta t u a
r a D u a t u it utr a t u a art ar ai a u
i a ua u it t ir ta u i ir ta t r a i a
P ar i t i a u a r a ir ta
i t ara a i t br a i a u r ua
i ir t P rta t ti i t i t r i i a
ab r u i t r i i a ab r A EBS I 200
1
O i t r i i a a ari a ai u i t
Trata u sa er e u ti i t u r a i au u it a u a
r i Prati a t tu u a r a a ti sa er e
A r e Curitiba u a i a e a Lua ira t r S e a
a at t ia r
Prati a t t i t i t i t ti r i i a
rta t tra ar u i i t t a a a t
a i a a i t E tr ta t utr ti i t
i t r i i a ua u it t ir ta t tat
r i a ri ia a r a r ai a i a T a t
u ta i ti a a ara a r u t ua
aa a ibi i a a r i a r i a Art
i ti ri i ai i t r i i a i t
r ti ta b i a sa er o o i t r tat O
i t r ti i t a a a i a u u it ab r a r
t r i a aa r a i a u r i a COSTA UNIOR
2011 A r ia t i t i a i i b rt R
D u r a ta u a ti a tr a a t
a aa r a u i ta a i ia u ta art ia i
C it t i t r i i a r tri a u
sa er o o r a i a u u it u aa u ti i t
ir t r r ia u i r a tr u it rt ti
15
1

i t u ri ia i t r i i a r tat
COSTA UNIOR 2011 1 1
A ai ria a i iti i ta u u a Art r u
ti i t r r a u ti i t r i a u
a a i t r tat OODMAN 2006 NUSSBAUM 1 0
Trata rta atia u i t u a u i a u t
r i a rui a bra Art i t a r ra u
ra ir a r utra a ira E ta ii i a ai a a
i ri u ti u r a ta r ua
ri a a i t i a u i i a
Nu a ab r a i r t i N a 2006 a ir a u a
Art ui u a u ara t iti a ua i t ia t i i a aa
b Para aut r u i a t i b i tab i r
u ru u a u tura u tatut Art a b t A i
r a u a aa i a b aria t t a
iti a u Art u a D i t a i b i r
i t r r ta r t a u u tra tat t r
r b r r r a i i ar ab rar t i b i t
a arti u ar a bra Art u aa u a au r iti
r r i a a i rt ti i t
a a ir a u a riati i a ta t a Art a i ia i t
i t u a ii a t i t ri r u i t a
i b i E a i ia u a iar a a a i ia a
r iti r tri ir a Art r ti t P r i
u a art r i ta a a ri a u a i ia
b rta ria a ar a t a ri ia ti a
a a a r 1 102
O at ria ta t Art ua t i ia i a u u ria
a a a i a i a i ar rar a ibi i a r ai a A i
r a Via 201 t a Art u a r a
i ti a a r ai a i ara a a ui i i t
ri u rar a a a i t ia tr u a a i ia
r ut ra i t a i a a r ar utr a
Art r ut ra a i a a r u ir i t
16 16

Para B a tura Sa t 200 u VI a i a i tai


t ri i ia i t i a i i a t a r a i t
i a a i ia r a i a ba i a t i a
i ia aturai i ti ta utra ua r a i t i t i
u a u a i a u tu u a ti tu i t ri
ur i it r ri i i t i art ti A ara t r ti a u a ta
i ia u aut r a a ar t r ra i a
t a a r a i t u auta u ri i
i t i a ua r ra t i a
O iti i i r i t a u t
i t i u rit ri i a r a a ui u r ri i
iri a t at i i iti O i t i t i t r u
u i t i r r r a b ti a t r i r u
ri r t r i i ua a r a i a ruti a a r i r a u
r ur i r ta b ti a ara C r a u a r
r i ua ti i ar i i ir a i i ar Para ri r
i t i a r a ri r a i O u ua ti i i ti i a t
irr a t SANTOS 200 2 2
Para Sa t 200 u u ur i t a i ia iai
u I a a i t a i ia aturai u t
ar i t i a u t u ita t i r i u
b t u a i t i t i a i a a u tura i
i t ta t i t i ia i t i atura u a
i t ra Ai a ara aut r a tra ia a i r ia
tr a i ia a u ra a i t ia i ia aturai i ia iai
rr r u a u a i a a ta b a r u a t
tra r a a
S u L a u r a ri a t i t i ua a a
u a ra a a ar ta r a r u ri ir ra aba
tab i t a i t u ti a a 1 00 LOPES 1
P a ir ar i a rai u t ta t tatut
i ti i i a a i ia i a u a u ar a r a
ra i ai a r trita i ia a u i ara i r ara tru r
u r ri r u t Dia t i ra a i i a
17
1

t ri a r u t u ura i ta a ra
a t a ti a a a u a r u a r i t i a br
i t i t i a ri r i rar a r a u
i t r u a artir ra i i i uti u uti r a i a a
u a ba ri a
Dia t a u t a r ta a abr ibi i a ara
ar a r a i t i ia ui a O
t i t br rit ri i ti a t i a ia ia t
ua trata i ti ar r a i a a rta t u a
r r ta iai u i b i a ERNÁNDE 200 0
N a r ua abr r ura i r i a r i
a t r ati ui a a i a ia a
tru a r ta i t E a tra r a
a ta a r a Art i t
D a a a 1 0 bat i i ia rt a ri a E i t Ei r
a r ta t tituti a P ui a Ba a a Art u ti
i ti a u uti i a t art ti ara r a i ar r ti a ri ia
a ta i r a a ab r a i t i a art ti a a ui a ua itati a
P ui a r t r ura r r a rar b ra r u Art
u a ai a ui a a a i a ti ui a a
r b ti a a a ta u arti u ar a u i r i a rt
a ri a a a a a a EISNER 200 200 IR IN 200
CA NMANN TA LOR SIE ESMUND 200 ERNÁNDE 200 EISNER
BARONE 2012
A i u br a trat ia u r ti a art ti a
i ti a a u ati r ri r a
r ai a t i ua a ab r a i a a P ui a Ba a a Art
P ui a E u a i a Ba a a Art E tr ta t r i i ti uir tr a
P ui a Art P ui a Ba a a Art P ui a Ba a a Art a
E u a
A ri ira P ui a Art trata r ria arti ta
r a ria u a bra a u a P ui a Ba a a Art t a
Art t ui a uti i a a r ti a art ti a r r a
i i ua ai it r ri a a i a t atr i utra r ti a
18 1

u turai i ia r r u ta a ui a ara i ti ar
t r i a t a a tu a i ia iai a i ia
u a a a t r ira P ui a Ba a a Art a E u a r r
ibi i a u r i t art ti a i ti a u a i ai
P rta t a a ab r a a ta ara a a a ati i a
art ti a a bra Art i uti a ua r ria r a i t
t b t tu a t ui a u a
art trutura t r r u i t u i t
u t ua ii i a ua t a t r
Na tr i ta ui a r a Ri ar Mar Via i a a
Miria C t Marti 201 a tr i ta ra ta a i r a tr t t
a a i uai a i a a art a a a
i ti a a t ia P ui a Ba a a Art uai u a
ura i a i ua r r ta ara a a i ua rba a
a i tat ti a a ua titati A i ta a ar ua
r u ta a tr i ta i t i rta t 1 a a aria a
i ua art ti a a u abr ara a a i ta a o esis
u a a i 2 it r r ta r u trata a a
r r tar i u trar t t a tra r a r a b t ui a
VIADEL 201 1
P r ua Via ar a i r a tr a i ti a ba a a
i a a i ti a ba a a Art A ri ira uit a i a a
i i i a a a i a a a tr ia i ua a i ia i ua trata a
t ra ia bra i a b ti ba i a t u ta E
tra arti a a u a a i ti a Ba a a Art ra u
t u tai a i a i uai ra a ta b a u
art ti a ara i t r r tar ara i ar u turai u a u
tu a VIADEL 201
E a t ia a ta a ta t a tr i ta ra
tr i ta u a a t r ati a r at a ri a ai r a r i a
r r ui a r r art ti i i a rta t u a r a
r i a a Art i t u a i t ua
r ria r a r u ri ti a r i a Para Miria
C t r r a a traba t a a i uit
19
1

r r Bra i a u a a r u art ti a a
a r ia ratuita ra r a a Art VIADEL 201 1
Via ua r ta a a a at ara at u r r
Art ara r u a ui a a a i a r i a r u a
i ti a i ia a a u a u a r ai a u a arti ta
utr i ti a r Para a i ti a ba a a Art ibi ita a ria
art ti a a i ti a i t i a u a a ira ai a i t a
a
E ta r a tr a ria a i ti a bit a a i t
r r u bat br a Art b t i ua u r
ari a S ia Va 201 a t a i r r ti a
art ti a r r ut ai ti a arti u ar ur
r a r r Art ibi ita a i u a ai aut ra
r ti a i ur i uai Para a aut ra atua t i r a a ui a
r ai a a ta t a ra ua ur ra ua
U i r i a bra i ira ba a a t ra ia i tura i ta a b art
r r a i tr utra r a art ti a
U a a ai a t i a a P ui a Ba a a Art a
art ra ia i a u ria u a r ti u t ti a ua i a
r u a i i iai art i i a a a ra Art a tra A artist arti ta R
resear er ui a r T tea er r r IR IN 200 Trata u a
r ta u ai ti a i i a a artir r i i ut tr
u arti ta ui a r r r r ti a ta u a r i a
a u a t a ab r a uti i a a i ti a utra i i i a
ar N P ui a Pub i a Di ti a aU i r i a F ra
Para NPPD UFPR a ua i i a ta ui a
Aart ra ia a utra r a ui a u bu a r i t
a i t ati a t ia a Art u a r a i t ra
t tr a r ti a u ri i ia a i ia r r
r ut r i t br i N bit a Li a Cu tura E a
E i a ua ta t i ia t i r ai a a ri ia r a
r r trutura a t r ati i a i ti ati a
N a ir i r ar ia 2010 r i t r u
r r a tu ii a t r r Art
20 20

ria r a u u a a tra it i t r r u i
ri r u i ti a r u a a i ar r a
i t ti a i t i a i a a r i a a a u i
r a i a bt r i r a u t a r i tr a
u ia u aa a a a
A i u a ta u a ui u a r u i u
u iu a ab ra a ui a ara a t a r ti a u a tra i a
t a r a Art u i t i a r a
i i i i tr ui a i u t u r a
ta ua a ai a i i t bit ar

2 2 CON ECIMENTO ESCOLAR E OS SU EITOS NO UNIVERSO DA ESCOLA

E ra r i t a i t ati a t ia a Art
u a r a i t t i ta a i u br a r u
i t ar u r r a traba r i i a r r
Art r i bu ar a i tru t ri a u au i i a r
a r ai a ar arti u ar r ri i t a au a
Art
A r u a a r b ti a a u tura arti u ar a u tura
r ria a a t r u u t i trai a i u a
u a i a bra i ir ti tri ta a A r ia bat a
1 0 t i u ia E tu Cu turai ri i a t a bra
Ra i ia E ar Pa rT ia t a r u a a a
ai r br a r ti a u turai tituti a a i a i ti a t
i a a a r a iai r a ra a r u a i tria uta
iai
N u r r a bat ui a br a u tura ar a u tura
a a a artir a a a 1 0 i r u ra ba ta t
i i i ati ri i a t ua t ai titui ar a a
r u ir u ab r i u it t br a i a a
u tura
O it u tura ar a ui a u i a ir a a i ia a i t ia
21

r ra r a u at ria i a i i a i t ri r a a
D i i u ui 2001 r a ua r a i i t ri a a
u tura ar a a ir ar u a ta t a r ria a ir u t ia iai
ua t i t r r a i a Para aut r u tura ar t i a

u u t nor as u i i t a i ar uta a
i u ar u u t r ti as u r it a tra i
i t a i r ra rta t r a
r ti a r a a a i ai a u ariar u a a
i ai a r i i a i ti a u i t ia i a
DOMINI UE ULIÁ 2001 10 ri aut r

N ti D i i u ui ua i a a r i a
tu a r ti a ti ia a ara r r u i a t i t r a
a ati uu a u tura ar i ti a
Para F r ui 1 u u ia u a a u a u
u t ara t r ti a i a r ria u rit u rit ua i ua
u i a i ri u r ri r ua tra r u r i
r ri r u t b FOR UIN 1 16
N a r ti a aut r a ir a u ar a r a tr
u a u tura r r u a u a tra it a ai a
u tura i ra a u atri i i b i u it ri i ri a t
r t FOR UIN 1 1 Para t r ar i truir
i a a i t i a t i a r a i a r ati a a tr
u a r ti a i ati a u u t t iti i b i
A i ara aut r r i ara t ri ar a u tura ar ti a
r u r u ati u traba r i t r r ta r a a ia
t ua u r r a a a u i t u r a a
u i t r i r t ti ar a i i i ati a a ri ia
u a a A a i a u a art tr a t r trita tu u
titui a ri ia ti a a u tura u a a t tru a
A a i F r ui 1 a t r it r a ai a u a
t i r ra urr u ar ti i r i i
u a rr t at r iai ti i i
i i a artir r a r i a br tu ti a a
tra a a a i titu i ai u titu urr u i ia t
22 22

urr u r a i t urr u a r i
E a itua r a t ara r r a
r a au ia t r i a i t urr u ar
i r t t a ari a b i r t i a
Ta b tribu ara i ar rau i rt ia u a au t
a t a ti a tr utr t A i t ria a
titui u a i i i a ar r ar a a iai u
r a ui i ra ia at a a Art ua r a
urr u ar
A i u br u tura ar u tura a a tituiu
t ti a u a ta ara rta i t a r u a t tu ta
ara a r u rr i t ri r a i titui i
ri i a t a 2000 E a r ti a a r i a u i r
ar tribuiu ara ar r ia a a a a titui
r ar u it a u a ua a ti ia a
A ar a ar u it u titu u a
u a utra r u i ta ui a a i ia i a r E ta
R 1 tru ia a a Sua ui a i a
br u t r u ati ar i a bu ara u a
itua a u u tra a a a r ti a i a t
u t ta a r u a a a u i r a u
i t i t ri a a a r u a r a arti u ar t
i t
Para E ta R a i t ria u ta a a i t ria
u ta a a a A ri ira ra t rita a artir r tata
atribui aa u i u ar a r a ta b r a i ar ir it i i
u ti a ia a r a i ia i a ur r u ir a i ia i a t
a r r r uti i ta A ba i t tu r i a i t ria
u ta a u a a tr i ua i t ia Para a aut ra r i
r r a r a u i u ta a t i trata t
arti a t r a a a t r ati a ta t a i a ua t ti a
E PELETA ROC ELL 1 11
A i r a tra a r a u a u a r ai a i i a
a u ti ia a r r a a iti a t u a r D
23
2

a atribui i a ti ia a a r a ui u r
tituti i t ri ua r a i a ti ia a r i u a
i ia a a r a u a r ai a ti ia a ar a ar r
ia a a ati i a ti ia a a a r ria ab ra r u i ai a
u r u a u u it i i i uai a a ab E PELETA ROC ELL
1 2
A ti a i r ar titu u a r ai a
ut ari Para R 1 a a i a tra r a i t ri a a
a bri a a artar a i a u a i titui r i t t a u a a
i a a a ti a t r i a iai u r a a A aut ra
a ir a u t t ia ti i i it abr ibi i a
i uir a a ri tar ir u ii a
C rt t r ra ti tra iti a a rr a
trutura a i a a u i a u tura ti a a br tu a
tru ti ia a u r a ai rt tr a ri ia
ar r iai i rta t t r ta i a u a
a t r r r u r a iai r
ara a i r r i t ia uta a i
a r ria a u tura u art ia a tra a ia ti ia a
O it i a ti ia a uti i a r E ta R 1
a ia A r r a u t ati i a t r a
i r t tra it ria ara t r ti a a a r i a arti u a a
r u it i i i uai u tribu ara r i r u
r r u ia N a r ti a r r a titui u it
bit ar i ra a i ti a u ti a ta a u it u
u it t r tr i ai a u rt a a ru ia
i r u t t r i a a a trutura
A a u ir it ti ia ar a r ti a a i
a ita ai ia u a r a u a i ai i iai i r ra a
a r ua r ua ri i a a u r bi a i t r r ta a
tr u a r i titu i a i t t a ar E a r a
i ar a r a i a ar rta t abr a ara u a i ti a
u ati a t aa u it ar b t ui a
i rar a r a u titu t r i a a r u a i a ia
24 2

rta t a i a ar
A a a 1 0 tr u tribui i rta t ri a a a r a
a it ratura a r ti a ui a Bra i a ab r a t r i a a
ui a ti ia ar A t ra ia i tr u i a i t ati a t a
i ti a u ati a a a a 1 60 a I at rra a a a 1 0
E ta U i iu iu Bra i a artir a 1 0 ar a a
i ia a ar u a ui a a a ara u a ui a a
6
TONUCCI 1 2 66 ri aut r
C i ra rta t u a itua a r ta a r it
ui a ir a tr r r Art u atua a a
ibi ita i uir t i ta u it a a i A
r u i a u i a r a tru ia a a r it
r ra r a trutura u atua a ia t r i a
art ua i t ia a ta b r r a i t ia a r ia
ua a ua t u it u u ti i a a i a r i ar a a
ara r u ai rr a artir a ri ia t r i a truir
r a ai a br r ar tu

2 ARTE OU ARTES EMBATES NA CONSTITUIC O DA DISCIPLINA ESCOLAR

C r ri a i t ia u a i i i a ar r a ai a a
ia i t ri a t u ri r C r 1 0 Sua r a u
a a urri u ar r u ta u i r u
t r i a ru r ai a br at ria u tura i u a
tra itir a ra
Art u a at ria a tr i i i a ar Bra i u
R i 201 ta a a i i i a a u t a ai u iar tra t ria
i r a u a r a F i t ar r a u a i a 1 1 L i
6 2 1 u a t u a i u a E u a Art ti a urr u
ar a u a ati i a u ati a i i i a
r ia urri u ar a ta a u t

6
U aa i ta a a a ri a u t r a i a a t ra ia u a i a Bra i
r tra a ar ia 2001
25
2

D ua ri rta t a i i i a t a ia a i ia
i a ia u ur i iatura ria ara a r a
r r a a a 1 0 i ua urr u a i i i a Art
P ti a M i a Art C i a AL i Dir tri Ba LDB aE u a
Na i a 6 ui a a i a tar Par tr
Curri u ar Na i ai PCN 1 tr u r i t a i i i a
Art u a r a i t i u tituiu u a a
r a a t i t i t at t C tu ura t a a a a
bra i ira r r Art atuara ria i ua a ar t
a a ta u ar ai a ri ta bra i ir ai a
D a a a 1 0 i Art bu a a ir ar
u a i t u a ua t u a i i i a u r u i a
bit u a i t i ua a t r u a ir u ar
i t E ta u t t r i ibi i a t t A a Ma
Barb a ua a i ia u Art i t BARBOSA
200 0 Ta ar u t i tra a trat i a t ura t a a a 1 0
t b ti a r r t a a a r ai bri at ria a rta a
i i i a Art urr u ar a a r a iti a a i i i a ra t
E ta a ai r a i t
Ot t i a a a LDB a a t r a bri at ri a a i u u
i at a a ri i u a ta ii ua atura a r a
E u a Art ti a ara E i Art A i tab i a i i i a
bri at ria a 1 6 t urri u ar Art r a i
u a ta a i ua art ti a a Art Vi uai Da a M i a T atr
A t r i ia Art u E i Art a a a i urar u t
i iai ri i a t a a ub i a Par tr Curri u ar Na i ai
PCN u trata a ra r a Art Mai u u a u a a a atura
trata u bat ti i t i ti r r
i a u arr a i ab r a a i a t t i
i r t i t i


ua t a it a i t i B ur i u 1 122 1 i u ar
i uta a aut ri a i t i a u i ii a r i r u a i i i ia O
a r i ra ta t u a r a i tra a t i ri
ua t u a uta ua a t atua r ua i a t u
ii a ua trutura BOURDIEU 1
26 26

Para B i Dia 2011 r a u t a atura


it B a Art Art P ti a Art Vi uai Cu tura Vi ua tra
u a ur u a i u a t r i ia E u a
Art ti a Art E u a E i Art Art E u a Mu ti u tura Art E u a
E u a a Cu tura Vi ua uita uti i a u ta t
i ii a a a i a DIAS 2011 1
E u a Art ti a r t a ia a a a ita ura i itar
bra i ira a r i ta i r a i iatura urta
a u i r i a a artir 1 1 at a a 1 0 Part a u
i t a a i r u ia a r rr a i ar t r i a ia
a ta ba a a i r r u laisse aire a b ri a
ai ta aL i 6 2 1 LOPONTE 200
A r Art E u a r ua t a ia a i u ia a
ab r a is i line ased rt d ation rt a ri a a a artir a 1 0
Na a a ui t ur a r Art E u a Mu ti u tura t i a
u r u a i a i t r i i i ar a i t a
atia a r a ar i a tr a i r t u tura
ub u tura Ta b a artir a 1 0 E i a Art tra a
i a u t r a i a a rati a a art u tura
DIAS 2011
A i r a Art a a t r ta i t ri a t i r
r b a t ar a i a ia a u i ia Para
R i 201 i ia t a u t t ti ta E u arti a aut ra
ar u Par ra Arti D r t 2 61 u i
br a r a u ri r r r ara atuar a u a b i a
a ir a u a r a r r ara a atua a i
i t ar ur i iatura abi ita atuar
i a ua ia i a ua u r ta a a u a b i a E ar
a i u tr i ita u a atua r r i ua
ii i a
C tu uita tr r ia br ta ria a ba a ara
t r u r r abi ita u a a i iatura Art ria
atuar i ua ii i a O bat u a u a i i i a
i a a Art i a i t a LDB a i i a r a a u a a
27
2

r a art ti a C u t t u a a bit a a u
i ar a u a a ara u u r ara a au a art
N i a u u tr r r ui a r
i titui i u ri r a r a Art br a i ibi i a u
r r r a a atuar a ua a t t a a r a art ti a Para
r r r ri i tir R i 201 2 r ata a itua
trata r r Art t r i a aS r taria E u a
rit ri i i ra ta t u t r a a i i r
t a r u i r i i a tr ab r i ar i a t atr
b a a ri a ir ba i i t ria a art art r a
t r a art t ra ia ara a a ar au S u a
aut ra

A ra itua i ria a a r ai a u r r Art


ara r u t t tai i ia ta t ur ua t
traba a a i ti a a atuar ria i ua a
art i uai i a a a t atr ROSSI 201

M u t au ari at a aut ra a a a at ara a


r a a ibi i a u r r abi ita u a a a r a art ti a r
ti a ara atuar utra r a art ti a E t a a rt i ia ai a
i r u a i i i a Art ua ai aria a i ua r
i a a ru i r i i a
Muit t ar u ta tra a r i t ia a i a ia
ri i a t r art a ti a r i i ai r a
F ra Art E u a r Bra i FAEB D ua ria 1 a
FAEB i i a tra a i a ia A r r i a ta t i i i ua
ti a t ir i a a ti a bi a u t a a r a
art ti a a i urr u ar C tu ua r ra u tra
a i a ia i ta t a a a i t ia r a tai u
ar r i a art a a ta r r ua i i a r
ui i t ara at ra a a a u a ar u t ai a
r r i i ai r a a r a Art
E arti u ar ta a ta b a a ut a i a ia
r r Art u a ai r art a r a u a a i ua
28 2

art ti a rr ia a i ita aa i i tra u a i a ui


a i a u ir a r abi i ar ta b i
a ai i ua u i tra u a i ita t a i ii a
ai a ua i t art ti a r ta a au
A r ta utr t a t i a a a r a a L i
11 6 200 u a t ra a L i 1 6 i br a bri at ri a
i M i a A r i a i a i t ara i u a M i a
r ai u a urr u art u i t bi i a a i a
a ra r ti a i u a r u i ai b ti
rri ir a r a a b ua t t a LDB u a r a tab i a arti 26
r it i r a i t r r ta
D at i ra a i a i Art i M i a
bri at ri a b a art a a i i i a u a
aria t a r a t t a ar tr
urr u C r ta t a ir r ta u a a ara a u a u i a
Bra i u tab a r a a M i a urr u ar r a
i i ut E tr ta t r ta ab r a a a r taria t
i t r r ta a i a a i r E a i r ta r u tar
ai u a u a Art u i ar ua aM i a u a a
a r i a u u ar i
Atua t tra ita a C ara D uta Pr t L i S a
2006 a r a S a F ra O r t a i a C ara
D uta r a a t ra ar ra 2 6 art 26 a L i
u i aa ir tri ba a u a a i a


A r it rir L i 11 6 1 a t 200 Art 1 O art 26 a L i
20 br 1 6 a a a i rar a r i ui t 6 Art 26 6 A i a r
r t bri at ri a u i t urri u ar u trata 2 t
arti Art 2 V ta Art O i t a i t r tr a ti ara a a tar
i ia tab i a arti 1 2 ta L i BRASIL 200 b
E ai a a t r it rir Pr t L i 0 2 2010 ar a i a a r a a
aC i C titui u ti a Ci a a ia S a F ra A r ta a t ra a L i
Dir tri Ba a E u a Na i a 6 u ita ua t i i i a
r a i a a art A a i u i a art tituir t urri u ar
bri at ri i r i a u a b i a C i a i i a
bri at ri 2012 O r t i ui art ti a art i a r i a ta
A t ra 2 6 aL i 20 br 1 6 u i a a ir tri ba a
u a a i a ara i tituir t bri at ri i a Art a i a a art
ti a a art i a
29
2

A a r t t r i a u i Art r ria
bri at ria t aM i a a Art P ti a a Art C i a u tituiria
t urri u ar t a a ta a ai a a u a b i a A
i tab u aM i a a Art P ti a a Art C i a tituiria
t bri at ri a u i t urri u ar r r t
Art
Na C ara D uta tr ta t tra it u a C i
E u a a C i C titui u ti a Ci a a ia r t
r u ub ta iai a t ra r a a t t a i a S a
A ii a r ai a a i ui a Art Vi uai ub titui Art
P ti a a Da a a aM i a T atr r i t a t ri r t tr
a i ua u tituir t urri u ar r r t a i Art
Tai ii a ra a r a a a C i 2 02 2016 r ta a i
ara ib ra ri A ra r a a r ai a u ra ara u
i t a i i a t a u a a i u a a r a r r
r ui i t ara atuar a u a b i a a i a
A a ar i Art Vi uai Bra i i r i ta ar
i a a 1 0 ua r r a a a traba ar ti u a a
r u a ria a a itura i a a ua t tua i a
i t ri a a artir u a a ba itua i a a M t ia
Pr ta Ab r a Tria u ar BARBOSA 1 200 E ta r ta u
i i i ia t a ita r i r r r r u a a r u a
riati i a r a au ria a i ra a u ar ara
i Art r r r u ir tra r a i i i ati a r ati a a
a r a i i u ai a a au a Art Vi uai
Si t ati a a r A a Ma Barb a i iu i a a i i a
0 t r i ab i aai t ra tr a r art ti a itura a bra
art a t tua i a art ti a 10 A a Ma i u a a ri i ai aut ra
ta a ri ira a artir i i a 0 a tratar a r b ti a a itura
i a i a Art A t ri a a a a a a r ta r ta


O t r M t ia Tria u ar u a r A a Ma Barb a i i u a i r ua
aut ria i titu a A A 1 1 i a ta b Pr ta Tria u ar
a t ra ara Ab r a Tria u ar u i r T U 1
10
S br r u t t ri t i a Pr ta Tria u ar r BARBOSA A a Ma
Ta ar Ba t A A S Pau P r ti a 200
30 0

11
i r t i a a r ti a t r a a A a Ma u r r
i i a a r ti a a a a r itura r ti a u ar u ta a
r ta a t ti ati a a a u i r a
r u i aau r i ia au a r art ti
E r ar a i a i i a i u u t u a
u ar bat t ri t i u ita a itura i a
i Art D ra i r u a i a r r ta
ua t i t a i b i i t r r ta U a i a r r ta t r a
r t ua u r i a au t u r a r ta au t ta
a ua tra ar ia ti ua u t r ar r t u a au ia
C ARTIER 2002 16 Ma t a ua u a u a a i a
a i a ta b ibir ua r ria r a ua t i a N
ti ai a r r ta t ub titut ua u r i a u a
u t r t
N ti t a ui u r a r i a itura
ai a a t r r i ti i a u ri u a
a r i iat a i a i i ir u it r tr
u i ii a ta b ar b ur r i i u tar u a ua
a i a ri a i a r r Art rai a a a
ua i ri a r ua ua a ta a tra ar ia a ui
u u r trar a a i a u SC LIC TA TEUBER
2012 10
B ur i u a a i a a r ria i ii a

C ra ai ua t b i b i ua
ua i a b
i u a ta b a bra art i t ua t ta
ara a u u t i ara u a a r ri a i ra
u a ara t t r i i t ri a t titu ia t
r i a i aa r ria i b i a a bra art
r i a a u a a a i a u a t t
BOURDIEU 1 2

D at aa r ria a i a a a a ia
i ti u t r i a uai b t r ua i a t ti a


11
S br t a r TEUBER M R
A C Di rta M tra E u a
U i r i a F ra Para Curitiba 200
31
1

uai a t a r r ta r ri O u i ii a
u a i a i ri u i t a r r ta r a
a t i a u r u ru a r i a
E r a uita r i r a tar u a i a ta b u
i ur r i ua a u t ai r iti ar u a i ta
arr a i t i t a t P ri r i
r u a i a a ua i a u b ra a ir u i r ai a
i a i ri ar a i t r a u u r u SC LIC TA
TEUBER 2012 12
Parti a r i a u a ibi i a t ti a u atribut
i r t a u it t ti u a ua i a atura b t a itura
i a r u ru a i t i t r i i i ar ta t i t ri
a tr i ua t t ti u ub ta i i a r i a
trat ia i t r r ta a i a SC LIC TA TEUBER 2012
A ri ira a r i a a u a bra Art r u ta u a r
ai i ua r r ai riti a i a r ai ti i a
a u t u ut a ua r r a i a a i r ia t N
ti i r ia u a itura i a u i au u a
r r ria t t ti a r ar u ta B ur i u 1 u a
t ia u a a ru r u ati r a ti
ia a r t ti a u

i ti u a r i ua rta t i a a bra
art a i a u u i a t a ti tra u a
ri ira r t rti t u u ri i u
a i i t ti a E ua t u a r i ua
u a a i r i a i i a tar
u i r i ii a t u i r i ii a trata t
a r r ta a u u i u i ai i ti
u a u ura ta u a u a t ta a
r r ria t t ti a ati a i tra t ti a t
rti t a ab r t i ta u i r a ibi i a
ti ti a u ara t ri a u a aneira arti lar de tratar a a
u a u i t u estilo r r ta
ri r a t a ta r ri
u a a u a a u a ra a u u
a ru a t art ti BOURDIEU 1 2 ri aut r

Na i aut r a r u a a ti ara r b r i rar a


ara t r ti a r ria t ti ti a u a t ia
32 2

r ria art ti a u t tra u i t r ti a uiri


a brai u r i t r i u a a r i a
ita i t a a ii a u r it ituar a a t
u u i r r r ta art ti a u a a
aria t i i a r a a tar titu a
r t a a r r ta art ti a i t u i i t t
u a BOURDIEU 1 2

D r a ai rt ia a a r r Art a a
ibi i a i t i I bri a t traba t
r ria art ti a i ar r r a ti u
a r r ria t t ti a A r u art ti a ti a u
r i a t bit a ria a tr i i u ta a t
a r t ti a i t art ti
A a u t r ati a r b ti a a itura i a a aa
au a bat br a u ti u tura i a i i ia i a a 0 a bu a
r i t i r t i u turai i r t i a
u turai a i a i ia tr u tura BARBOSA 2002 A
rienta es rri lares ara o nsino dio in a ens, di os e s as
e nolo ias ub i a a 2006 Mi i t ri a E u a MEC u
t a a i r i a u tura tra a auta i u a
r a i iai
O it 16 u t i titu a i r i a ura i a u tura a ir a
u i ri br E i Art t a a i r a ra a t ia
r i i a ia r uai u ar ai i t ti br
utra u tura u ia a au ia a u r a i t ria a Art
ta a ai a a u a ia t a au i a
u a i ai iai t t r u a u tura i ria a ar
BRASIL 2006
Na t ira a u a a ai a L i 10 6 0 a t ra a a L i 11 6 0
t r a bri at ri i a i t ria Cu tura A r Bra i ira A ri a a
i a bra i ir t a a a bi a arti u ar i
u a ta at i i N t t a i O t r r t
i t ria u tura a r bra i ira i a bra i ir r i i tra
bit t urr u ar ia a r a u a art ti a
it ratura i t ria bra i ira BRASIL 200 a D ta a rr r a
33

u a t E u a Art ti a12 a ti a atura a i i i a a


ta b ar abi i a a i i i a at r a t r i a ai
E 200 MEC i u u a Dir tri Curri u ar Na i ai ara a
E u a a R a t i Ra iai r a i ub i a t r
ir t r r r i tuit au i iar a a i a a i A i a r a a
ar 200 t u a i u a aa au a a u a a
1
at riai i ti a i ara a E u a a R a t i Ra iai
ai a r tri a a i i i uai a u r r u ai a a u a
u t traba a a t a ra Dia a C i ia N ra u
Dia i
S br t a u tr ia i ta u ai u
r r t tr a a aa i a a i barra i t a
i a r a ua i a ara r r a ura a i u
t aia a r ti t r ti i t r ai a a
i a ai titu i ai a r i u a r i u t r
ir t r r a r i a a a ai i rir a u a
u ti u tura u ia a ia i a r trita a i a a u u utr
r r
air Sa ta a 2010 a a i a a i ta a bri at ri a a
i a Cu tura A r Bra i ira A ri a a a a ii a t a i
Art E a P bi a u Mu i i E ta Para At i a
r Sa ta a a u ai ta aL i 10 6 0 a i i i a Art
a ri i i iai aE u a B i a t a r u ara a t
1
i a r Baibi Sa ta a ri a ra i ta ua
u ia a i ta a a ir a r it a i u bat
b ti a P ti a A ir ati a SANTANA 2010 11
Ai a a r Sa ta a a i ta a i r u
ua au a ri a ti a t r i a tai it a ra ia
ra ia a atura i a ri i i i r i t tr i r i a

12
N atura ub titu a r E i Art a artir Par r C Na i a
E u a CNE CEB 22 200
1
Para t a at riai r u i bit MEC ara ri tar r r ara a
E u a a r a t i ra iai ra i rta Lu i S ar 201 i a
bit NPPD UFPR
1
Dra T ia Maria Baibi r ra Pr ra a P ra ua E u a a UFPR Dr
air Sa ta a r r r a r a E u a t i Ra ia a S r taria Mu i i a
E u a Arau ria PR
34

i ua a r it r ri u it r r a r u
a P ti a A ir ati a a t tua i a a L i u a ti a
a ir ati a u ar r abi i a ara a i ta a L i a
r ria a a t ta i r ia i ia atitu r a a r
A i aut r a a a at ara at a i i i a Art
tituir a i t i i i i t u r r r a
utra ia i a r i r i i trar a au a u i t ar a
tituir u r b a ara a a ta u a r a i a a ri
i i iai 2010 2 2
Sa ta a ui a artir r u ta ua ui a u ti a t
a i ta a L i ra t a titui u a P a ia
A tirra i ta tra it ria t u a P a ia u u i t
i t u ib ra u iu a i u tura aa ita
a i i a u ar ti a r it ra i 2010 2
C it i a a 0 i i ia bat br a u ti u tura i a
M ti a r i tra i a a bat u a i a bra i ir r r t
i u i r i a u ti u tura i a a a a ari ass a ti a
u a i ai rt a ri a a ur ia u t ta abar ar a u t
r ati a a u i rat ri i ua ia u rra
r ba i a N t t a a ti a r ati a
rati a ia t ai ir ta t ta a ara a u t a
i ua a u turai a artir i t i i ra u
ata t a Bra i ua i ura ua i a i ti a
t i a u turai
N i Art a ar a i u a ti a a a r a ta
u a at ra a i ta bra iti a a a ra a
a i t ria a Art O i ta A r ta ai a i r a r ur tri
a i t ria a Art u a arrati a i a u i r a r a a art bra a
a ui a r a t a a a a art ti a i a u I
S u Miria C t Marti trata ar i ra a r a
a r a a i a art ai a r t a a a r r a ira
art 2011 12
N ta t i r i a Art ru ita
r a ta Maria Cri ti a a R a F a a Si a r a a
35

i u a u ti i i a ab r a a r a i tr u
1
t r a t ti a ti ia a i a ub i it ria a
r u ru ai a Art i r t i r t r i
16
Pa b a i a i r i a a u tura i ua FONSECA DA SILVA
2010
Para r r i ii a i ti a r a a
t a ta rF a a Si a a t ti a ti ia a u tura i ua
ar a a a t u a i u r r
Art r i a r ta b u r u r t u u t ta
a Trata t u a u ti i i a ab r a
a ta rF a a Si a a r i i rar ta b u u t
a a i a a a a a r r
ti i t a
A i t t bat ai a br a Art i i i a
ar a i ra ita r F a a Si a a auta u a
i u u b ra t a tra i a it ratura u a i a r a u
a bat t ri r i i r ia a ua t r ti a
ar ri i a t r ti a r a t Trata a u t
a r a tr i ui a u tra ua r ai r u t
it r r ui a r TEUBER ARCIA 201
A r u i br a titui u a i i i a ar
ii a t ta a a i a Art u a Art a a ara traba
ri titu rta t u u t t bat u ra a ui
a r ta u r a a ii u a u i r t a r i t ri
titui u a i i i a ar a ta rC r


1
P r t ti a ti ia ub t b t u ati i a r t a i a u
i ra ui r a r t ti r t r i a a u tura Para traba ar a
t ti a ti ia i a Art Vi uai ri a iar it Art u ua t
uti i a a a ara u ti ai a ri ia t ti a i ui ta r a a
a a a art r RIC TER 2000
16
A u tura i ua i u i a a tr ri r i ta a i a a
b a art traba a i a ti ia i a ub i i a i i r a t A
t ia a r i rar i t r r a ab rta i t ra i a ta a
r u ub ti i a au r r Na u a a u tura i ua i a
art at ab r a t ti a r uti i a a r i r t ru iai
a a i a i ara iti ar a r r ti a a i a MARTINS
R 201
36 6

A i i t ri iai u a r r i a r
r i a a ai a a i ria ara a r
r i i t t r ur u a a a ra
ii i a a a i i i a
Para a trutura a r b ti a ui a i t
r a i a i ati a a Art ra u a tai r a r ta ai a
ta a u ti i ati a ara ua i u urr u r ur ara u
i

2 1 A a ri a a i ati a E i Art

A r a a Art a a uita u ti i a a r tribuir ara


i t a riati i a a r a t ra i ita i au a
r ti a a i a tra a t i a a r ria a ara a tr a a ua
u i t i t a abi i a SC LIC TA
200 D a ir a a aut ra u ar ara a i r r u a
r ti a u ri i ia a ta i a a ibi i a i iata a a C tu
S i ta i a u

i t u a ta i a atura ib r a r i riati a
uita a u i a i L r u a atitu
atura i ata a i u a t i ar a r i a
art ti i i i u i ara a ti a aut r
u t t a i i i t a art i u i
arti ta 200 2

Para a ta i u ar ta b ara t i t r ut r
r i a t a Art ur tr t i t N ta r ai a
a u a a a arti i a r r Art a ti i a
ra i a u turai a a ua a a a tar a a
a r i ara t uita r i
ti ta t ara au ara r r TEUBER 200
M i ra u a ati i a a ar t t u tra a a a a
i i t ia u ir Art a ab ra ra ti a u r t
ara a ata rati a ara L t ti ua i ti a a
ri i a t a u a i a ti a i i iai E i Fu a ta
37

uita a u a aria ai r a u a u i ar uti


LOPONTE 200 2
A Art uita t i a u a r r trit a ta t u
u riar r rr ata i ia i ira ia i a
ua i a atribu a a arti ta A i a i ab a u
a ir a u titu a ba a r it ria ba u a
i t ia a ri ri ta BEC ER 1 Aa i a
i t u i i aa iti a ri i ai r it u a Art
u i r a r a ia u a ibi i a art ti a u
i at u ai ira ratuita a Art t i a u a ri a u tura a
Art u ur a rr trit t i a ri ta au r i t u a
i u ri ri a a r a a a t TEUBER 200
M r ta u ai a i a a i r itu a br a
Art br u i i ia a a r a t a ri a
r t i a i i i a at ria i a u t ti a au a a
a ta i i urr u a a ta r ur i at riai
a ua a ara i LOPONTE 200 SC LIC TA 200
A u a ui a r t a r ai a a r rat 2011
L t 200 a ir a u ua i titu i ai a a Art a a t
i a i a a ria r a i i u a ar a
aa au a a r ti a a i a r r i Art
ara u ai a u a Art N r i ar Art a
ar ara aut r a Art r ua r a ua i u ari a u ar t r
tra r r ub r i i ti riati u ai a r u ar t r
i r i a
L t ia t a art ar a art a i a a a a a ir a
Ta a art u a a a a a ai u u a u a a
u a a a u a r u u ia r u a a u a a u
a u u ia a u art 200 2
E ta ui a r r a u ti i r ti a u
r r u u i r i ar ai a r t a a
r t r ti a r t ara rir u tu a bi ra ia
r r u traba ra tr r ti a u r u t t
ta a a a tra u r i iai u ri i r a u t u
38

r i t art ti
N ra i ar u bit ar i Art
i r ab r a Art a a ir ar aut r , u t ria
r ti a u a i ai a Art ar r
aria t t ar a r ti a art ti a u b t ONORATO 2011
2 A i t ria a i u a Art urr u a i t ria a r a t
Bra i a u a a u ti i ar a a ir a ara a u a i i i ta
a a u a r ti a truti a atua r r
O r ur a i t ria i Art tra u a u ti i i a
t ria r ti a u a i ai ara a uai t tituti a
r a i t r Dura t a a ri ta r i a t a
a ra i u a r ti a a i a i tria
r ara a u traba D i a S u a u rra Mu ia ta
r ti a i u ti a a r a u u u t ta a a i rt ia a a
ria a a ua r riati a r i a art O r i
i i t r r ia t r a i a ua r i t ta r a
u r i tru t a i a 1 0 a i ia br a
r a tr urr u a trutura a i i i a ri i a t E ta
U i a a r a a i Art ria is i lined ased
rt d ation DBAE
N a r ti a i Art ba a i i i a bu a i t rar
uatr i i i a b i a u uatr t ri i ai a r u art ti a a
r ti a a t ti a a i t ria a Art S u u r t u
ai t u utr r u ab r a a uatr a u a a a
r a Art riar a r iar ua ua i a trar u u ar a u tura
t r u ti i ar u u br a ua atur a u rit ua
i rt ia N a ta DBAE i i a t E ta U i
ara i t urr u ara i Art arti u ar Art
Vi uai EISNER 200
N Bra i a Ab r a Tria u ar i r ta r A a Ma Barb a
1 i t ati a a a artir ua ui a i u ia a br tu a
r ti a rt a ri a a E ta ab r a ar u r u a t i
Art u a a ira i i i ati a a a ira i ar Art a a
ai a u a rt i u ia r a i rta t i u u ira t r
39

u t atur a i t i a t i a a i i i a i
Art
E t r ur ra u a a i ia r a i a a trutura i
Art i i i a t a r t a u r r a
i t ria a i a r tar r a i t ti a t u tribua ara
ituar a u a u t ta ua t atur a a a i a i
Art
U t bat br a u t ri i iar i t
art ti r a i a a r ti a art ti a u a Art i r a
rat 2011 L t 200 r a a ira truir i ar
ba a a ii i a t a ab r a a i i i a u ta
ri ri ai t t t t ria r a rta a ira a
ara tr a r a i ar br a Art a r a i ar br
a artir a Art
N trata t r u a r u art ti a ti u r
i a t bit a ria i ab u a tr i
i u ta a t u a i t art ti u turai E i
rr ar u u b ti i Art ibi itar a au
i i t art ti a i r ar u a iar
ti ri ara a i t r r ta i ii a b t u
titu a r u art ti a u tura S ria u a u r i ii a ar u
t t t t ria ria t ri u u r u u
ai a r u ir ri a t t i t a r ti a arti t a
C r a ta r rat 2011 ra i ar u
i Art i r ab r br Art a i r u a Art
i i i a ar r a i a aria t t ar a r ti a art ti a
u b t r u i t ab r Art
R u ta a r i a bib i ra ia ui a a i i a t r i a a
r a i ar Art a a ta b u a a ira u iar r r
i i ara t i Ta a r a a uai
i t art ti a a r ta aa au a a uira u u
ai i truti u r ria t i t a r ti a art ti a
r ua a t art ti
u a i ati a a r a a ua t i a
40 0

au aa r r a Art ra ta a t a r t a
O i t art ti ua a r i a i a t a ibi i a
au a r r ar a b t r a abi i a ar ti
Art ta u a r u au a a i rar a ri ia
art ti a i t art ti i i i ati a t
A i r u a a ira r a i ar i r u a
ara tr a r a a r r a ar a r a ar a
artir a Art

2 2 O at riai i ti ara E i Art

U t a u r a i a u t a a i a a Art rta t
a u tatut i i i a ar i r it a at riai i ti u a
ara i ar A i ti a u t a ui a u a i ai u
i ti i a u ri i a a u at riai Art ai a u
1
r u t C tu tata a i t ia u a r t r u
ara i ti a trata u a ua ti a i i i ati a at riai i ti u
tra i ara t r ti a i r i ibi i a ri titui bi a
u ri a a u u tr u turai bi ai ir i a a r r
Art
C ta i titui bra i ira r a a r ru
i a ir ri a itar Sa ta r Cu tura P rt A r Ita Cu tura
S Pau C tr Art C t r a I ti a r i
tr ita a B ri t I titui i a a a t r bi
ti a ia i ti a iti a
r i u u t C tr Cu tura Ba Bra i R Cai a Cu tura SP R
PR I titut T i O ta SP Mu u Art C t r a Nit r i R
Mu u O ar Ni r PR Pi a t a S Pau SP Fu a Ib r
Ca ar RS Fu a Bi a MERCOSUL RS Bi a S Pau SP
Bi a I t r a i a Curitiba PR tr utr

1
E ua ta t ba a a CAPES t i rta ri i
it ui a a ANPAP A ia Na i a P ui a r Art P ti a ANPE
A ia Na i a P ra ua P ui a E u a r ai a a 201 ra
ai a i i rta uatr arti u a ra ia ia i a A a a ra
a uti i a a ara bu a ra art art u a i a art at ria i ti art
at ria u ati art i r i ti art O t t ai a ata 2001 a 2011
41
1

A i a r i u r i iara ur i t u
at riai ti i t a rr u i i i ati i t r a
r ai a a r i Art ar a ru ar i i
tatut a ia u a i a a u i A i i ia
i ti t t r a u ati a titu ui
ia r u turai u r b ru i ti t i ita t ri i a t
i a ai ii a t i ti t a ab ra
at riai i ti i ibi i a a i ita t r r Art
b ti ri t a r i i ia a a u i a
ti ui a traba t ri r aa au a
A i r ra a u a a i art ti a i a a
i t r a i a t ira a u a i a ara rat 2011 11 r
t ti a A r t ua ti a r t u ati u r ra a
ia t r a r tabi i a r at ri a r a
r abi i a ia atr i a r u a uit
r ui it ara a bt ub i r r i a a i i ti
u tura r u a u ira u u ar ta u a ia a i
Art Si t ti a rat 2011 a a a at ara ti a
u a a u a ara u r ra a u ati i tru t
ar etin a i a r rati a ri a a u r a ta u b ti a b i
i ai a ia it r ir
P r utr a ta ar a ri ira i 201 i r
i ti Art Pr ra a Na i a Li r Di ti PNLD O r
a ui i bra i ti a ita 201 i ti a a tu a t
r r E i M i a a bi a rai a u i t ra a
r i ta uai u i i ai Di trit F ra arti i a t PNLD
O ita 2016 r a a ui i i r i ti Art ara a
ari a ita 201 ara 6 a A bra i a a
PNLD i u i r i r t u ti ia t Ob t
E u a i ai Di itai u a r ta i r a ai a tai
tr i i ua r ui r i ri a ir ar u i r
i a PNLD a t a i a ia a u a
I t t u t r ti a u a r ita r i
ta ar a i rt ia r ra a u a u a a ia ra i tribui
42 2

i r ratuita t ara t au a a b i a bra i ira t


i t a u i i ai u ta uai u t r arti i ar Pr ra a
r a r r utr i r a au N a bra i ir u T ia
Bra a ar ia 201 r ra a titui t r i a ara a ui a
br i r at riai i ti u a u a a r a tai a ta
t aa r u a ir u a bra i ti a a
Va a a r brar r i i i ati ua trata t
r ra a 1 0 6 i i r i ti ra i tribu 201 a ti
PNLD ara at r t ta 2 i au a u a b i a
t a O a r t ta a a a ui i a bra MEC ira t r R
1 bi 00 i r a i u a Fu Na i a
1
D i t aE u a u i ia a t a ia ti a a
a i i r ar APPLE 1 a u ia bat ri a
u a i a arti u ar i Art
E b ra a ui a br i r i ti utr at riai Bra i
t a tra i r u ta i i i ati a u a r a i t a
t ti a at riai ara i Art uit r t t a u a r
a ri a a a ui a a i t i U traba u r
r r ia i i ru P ui a M ia Cu tura
Pr ra a P ra ua E u a Art i t ria a Cu tura a
U i r i a Pr bit ria a Ma i r a a Pr Dra Miria C t
Marti N a r ta r u ta ui a i a br Ca r
Au at ria i ti Art r i ara a a bi a E ta
S Pau S u aut r a t at ria ri bti a
i a t a a ta ara a i a a ia a i u
br ia u tura r i at riai u ati r a
u a r
A a r u r a it ria a u a it ra u bat
a rta a a E ua t ut ra L t 200 a ai a a u a
ub i a u ir u a a a a tra i raria Para a
aut ra t t r a rta r aa i ta ub i a u


1
Para bt r ai r i r a u tar it FNDE Di
tt br r ra a i r i ati i r i ati a tati ti A 10
u 201
43

t r ta r ita ara rir ta a r


a r PCN r t truti i tr utra I t
ua a i i r ria r a r r Art atua t
i a a r a a ta r a ti ua a r art a u i r i a u
r taria u a

E ua t a ai ria i r i t ria a art a ta a ia i a


art ti a a u i a i ur u ta b r a i r i ti
i ur a t uri a a i a br a art i a riati i a
i i a a a r tr a r r ita r ri
a r a a ua u r ia u ua u r
a a i ibi i a a a a a ra art E t i ur
a u a r a ru a ta u utr u i
i r ra a t u atua E i Fu a ta
ri i a t a u a u a r a ai i t t a r a art
LOPONTE 200 2

D rr u ab r i i i ia t tra u i i r
at riai i ti u art u a i ua ai a u
t t a a i ri i a ui a r ai a a ur
ra ua u utra ub i a a r a ri t u aa ita ai r a
a V ri aut r ta a u a ta r ar r
a i i r at riai i ti r u ii a a r ti a
i r r r r t iai ti ia ar
i a a r a t TEI EIRA BUFREM ARCIA 2012
D t u u r i iar a ui a r ia t at riai
ua t t u tribu ara a titui u a i i i a ar
rta t a i a a r a r a tr r r Art
at riai i ti ta t r r a i i ia r a
ti ua a Para a a i i tru ta u i r utr
at riai a u t r t ta b r a tr i ui a u a
u a r u at riai ar r ita a ir r r a i
ara i a tati a u r r r r u a art
r u ab u a r T a ui a t a i t ia tr
ar a r tr ui ar i ar u ara t ri a i rar ui a a
r a r u i t r u ta u r t i
u r it i t i ia r uti i a a r B ur i u a r ria a r
ar ia ara a ar a tr a a a ia a ab i a ARCIA 2010
44

U a a r b ti a a ar at riai i ti a
r r ui a r u a ri ta u t br r ri r
r a r r uit r u t u ur ti u t a
i ar a u t i r i ti ai a u r a i ti a
r r br i r br utr at riai i ti u
ara i ti i t t

2 SOBRE A FORMA O DO PROFESSOR DE ARTES VISUAIS

A tru a r b ti a ui a i uiu u u t u t
r a i a a r a r r Art Vi uai E t
t at a ui u i t u i t i u tra r u
i i i a ar ai r ar r i i ai ara atuar a a b i a
ta b u a u u ar tra a i a ri ia ui a ra a
r a ra r r a i ti a ra r a
A i t a t r r ia i i ia t a ai a a t
i uti a u a i a br r a r r a r ria
t r i ia i t r i i a t ub titui r a
i i ia ti ua a u t r ati a i ti a t it
r r ui a r a r ta bat tra ta a r a
r r r a r r r Art Vi uai

2 1 A r a r r bat t t t r

O it r a r r t i a a t i uti
a u a i a i a i t i r t ri ta br a u t
Mar ar ia i ba ta t abra t u r
r a i i ia u ti ua a ibi ita a r r a uirir u a r i ar
u i t abi i a i i ara r r ua ati i a t
u titu u t u a ta ara a urar a ua i a
a r i a au 1 26
N i t u i i ut it u i a u i ii a r a
t rta t ia t ti a r ti a u i ii a u t a
45

ii a bat tr r ia i a C tu r t t i t
u a ub i a a r a ar a r a r r
u r a r i a r i i a t u ra ar a
a ri ira ri ia ar r r ura t ua i a
Cab ta ar ri t a u u ria a i u
br r a tai a i traba t a arr ira
r a i a i i a t a i ti a a r a r r
a i a r a t ara atuar i t iai ON
ua i a a i r i a u tura ANDR 2010
Mar i A r a i utir a tu br r a r r
a ta u t tra a ai r t t r desenvolvi ento
ro issional do ente ub titui a r a i i ia ti ua a u t
t r bi ti a i i 2010 1 P r Mar ar ia
200 u ti i a a r r ia u t r i a t i t
rr r a r ra i ar ara ar ar ai ara t a
r i i a i r u t r i t u r
u ti ui a r a tra i i a u ta i tr r a
i i ia ti ua a N a atua i a it i t r i i a
t t i u ro esso ta a ar t r i t i a a
i rt ia a a t
N ta r ti a Mar ar ia 200 a a a at ara a ui t
arat r ti a i t r i i a t 1 ba ia‐
truti i ba a a tra i 2 trata u
r a ra a tr ri a r ti a tra i i ai r a u
r a i a a itua r a a r ti a aa au a a
ri ia ai i a ara i t r i i a t a u a
u ba ia a a u r a i a a ati i a i ria r a i a a
r r t ir ta t r a i a r r r a a
a a i a u t t i u r u t a
r truir a u tura ar r r i t u r ti r i a u
u t t r i t r i ua tra a r i u ai
a uiri ai i t a artir r a r a a ua ri ia 6
trata u r ab rati ai a u a u a u a i tir
a ara traba i a i t u u
46 6

i t r i i a u a i a a i t a a a A
a t a a iar a ua r ria i a r a r ti a
u turai ara i ir ua i t r i i a u
trar ai r b i MARCELO ARCIA 200
Ai a a r Mar ar ia 200 r
i t r i i a ar ra at r r ta
r a r it t r u t t t a a tar a
a r i a r r ibi itar u i i u tar a u a a Ai ti a
r i i a t i a a i u t i ar i t
r i i a i i a a r a r r r b
u r r r bi Para aut r a i ti a r i i a ri u ia a
a a a r r a t t ti i ui r i
a a i i ara a r r a i ar a r a a r
i t br a at ria u i a a ri ia a a a a i
a u rabi i a r i i a 200 2
Para S a Pi ta L a A a ta i u 2011 6 ai ti a u
a i ut t r u a ra uiri a r
a tru u it i t ri a t t tua i a A i a r i
r r r i a r itua a a t t t i t ri t a
t r r i a a a ia t
D t i ta r ara a aut ra i ii a ia u
r r atribu a i u a ar u a ta

U a i ti a r i i a tr i i ba a i ii a
ia a r i a r i ta t i ii a iai a
r i ar i a tra i Ma ta b a r a ir a r ti a
a ra a u tura t u r a i i i ati a Pr ti a u
r i t ai a r u r ab r i i a
a r ai a I ti a u tr i ba r t tr a
t ria a r ti a a a i i t ti a a r ti a u a t ria
i t t a tru a t ria C tr i ta b
i ii a u a a r r ua t at r aut r r ati i a
t u ti ia a artir u a r u ituar
u ua i t ria i a ua r r ta u
ab r ua a tia a i ti u t ua i a r
r r A i ia t ua r r a utr
r r a a i i at utr a ru a t
PIMENTA ANASTASIOU 2011

Ai ti a r i i a r t i a u a ti a t
47

u i a a u a a u a u u ar a artir ua a a
u ti i a i a ti a i a r a a utra a
a t t u traba a u a u a tru a ira
r tar a r i N VOA 1 2 16
S tr r i i i ara a tru ai ti a t
ara N a 1 2 i t a u r r a r
r u a i a r r i t r i i a u r r a
a t a r i i ai a t i t r a i a i a u
r r a i ti t u a i ai r t a a aut ia
r r r ti ar
A i ia trai a i i a i ti a r i i a t a ui
a ta a u t ta u trata u r t u i i u a a
t t u i a a t t i t ra u u t
ubi ti a i ui a a ia r r ua t u it ati u
r i t r i i a
E t a i ti a r i i a r r tru a
au ati a t a a arr ira t r u ta u i a i t ra
tab i a tr u it a i r a r a iai u turai
r i i ai ti ia a a uai i r Tai i t ra i a
r it a tru i ti a t i r ia a u a
r ti a a r ria a ri ia ita u it a ua
i a P a ir ar a i u a i ti a ti ua t tru a
r tru a MARCELO ARCIA 200 PIMENTA ANASTASIOU 2011
E b ra ta t t at a it i ti a r i i a
u a at ria ara a i a r u i a r ti a a i
tribuiu ara r ra i t ia i u tr a a t r
u u t i t i uai u t ta a a
r r aria t r a i ua it ria a a
a i t i a E a i r a a ta a r a
t traba r a r r r ti a iar r
au r a a r a tra i tr u a
tati a i titu i ai iai ara u a r u r r
ti a t r a i ar ti ia ar
N t t bat ai a br a r a traba u
48

t r a a a at i ii a a r a t
r a a uai a r a r i a A i u br
u t u a a iai u a i ai rri ti i t a tra
u u u t a a i a a a a a
r r tai au t i ia r a ati i a
i a r r ra u i t a a utr a t
ia i a a a ia i t t i r a
a t r ati a a a ru tura ia br a a u a
au t a tra i r i a ia a u a a tati a
r a a i t a u ati a r a ri a ia r r a
u a a t ar a a r ur at riai i
traba i i t a u a a a r a r r au a ra ta
traba r r ESTEVE 1
N a ir a tratar utur r t N a 200 r r a
it a tra b r a t tra u i r u a a u ri i a t
ri ta a a i i truir a u u u t ti a u
a u i a r ara ra a i a N a aa r i a ai
tr a r u a u a a ra r i iai a i t iai
a r a i u ia u i bat a au trat i ia
ti a t i ia u a ua r t a i a bi t
u a ara u u a ara a i a a ia tr utra
E a i ra ita r E t N a a auta u a
i u u b ra t a uit ai u u a a a a it ratura
u a i a r a u a bat atua ara a tru ai ti a
t
Ai a br bat a r a r r t t t r
a Bra i utr a ta b a r ti a r ti a
a i a a a ara r a a ti a a a i ia a r a
r r u ia i t a ar a tra t abri bat
br a u it a titui a i i a u i ura
r ari a ua r a tra r a A a ta
r ti a t ri a a artir aut r B ur i u 1 i 1 r
au a a r r a t a a u it ar a
a u tura a i a a bu a u a arti u a i a r i r
49

aa i ia ri a a a ia ti a tr trutura a
N ti a a r ti a r a u
S i t ar ia ara u t a a u r r
r r ria i a u a r i i a b rau
r abi i a u ab br a tar a u ati a D a
i u br a r a r r tra ara tr bat
r b a a i ti i a tr a r ti a t i a r a
r r ai ti a u ati a ui a u tra ua r
ai r u t it r r ui a r SC MIDT ARCIA
2011 2
A ui i t r a ta ar u u a a a a r ta
urri u ar r a a a a t a i ia a traba t
ra r ta a a r i a ria ara u ria a
t r a ut a i rir a i a ia ia u
traba A itura at ta a r ta urri u ar a i ai i u i a Art
r a ua t ra au r u ia u
traba r r TEUBER ARCIA 201
Ai a u uita r ri u t i iai a trata a
tar a a r a a i ti a a ta i a u i
ara a u i t t a i ar utr t
i ti a i u a r a ara a u r b a
i t i u i r it ii i a t a ab r a
a a i i i a ar TEUBER ARCIA 201
N t t a r r a urri u ar i r t a a i
Bra i ti a r r u atua a a u a ta
r ta ai u i bat r i t ti a utra
a a ra ati i a atur ai ti ati a SC MIDT ARCIA 2011 P ra t
a r r a a r a r r i u ti a a iu a i a
r ar r i i ai a a i ar itua i u ar i t i i rta
arr a a it i a
A i u S a Pi ta ta b i a a a br a
r r a r r a urri u ar

S ria t r ut r a i t a a utra
50 0

i t P ui aia i a a ta a i rt ia a arti i a
t a i r ra ua i ia u i t ua
r r
ta a ab ra a r ta a r i a ta a O
r i t t u it arti i a t a r ta
titu a r ui it i r i u a i a ta
u a a E it ro essor re le ivo a ta a ibi i a
a ir PIMENTA 2010 21 ta u a aut ra

Ai ia u r r ru ui a r a i i
u a i ia a ab r a i t i a r b a u ati a
arti i a r r ra i a r D ta a rt t
a ia a i u rt a ri a a br a i ti a a MARCELO
ARCIA 1
Na a a 1 0 r ta u traba i ir La r
St u E i tt t t a r r a urri u ar R i U i
ati a t i t r r u i ti a r ua r ti a a
t ri a aa r ti a
Na a a 1 0 r a a r a a i ti a a arti u ar
r i aut r D a S t i r A i ia a ta a
ri i a t arti i aut r a u r r a
r ua a a i a r i a br ua r ria r ti a
i r u i r A :
1 a ia a i ia D u it
r rr i itua r r r ti r i t u
r r ta b t ua t ria u tribuir ara a tru
i t br i
D r a i i ar S 2000 ta b ba ia tu D
a a i i a a r r a a r b ati a a r ti a S
r u a r a r i i a ba a a a i t ia a r ti a u a
a a ri a a r ti a r i i a r r t tru
i t r i a r a i r b ati a ta
r i t i t t it i it i t ri ri a u t aa
u rta t a r N a r ta a u u tat a
i t ra a r ti a t rar i t br i r
u r r t a bi i a a r i
r b a a r ti a
A tribui S a ara a at ara a i ia u
51
1

i t ri a a ui a ri ta r a r u i a a
ra i ai a t i a r ara r ta t r b a
ti ia i ar a r r Para aut r r b a ur i a r ti a
ar a ri rt a i tabi i a i u ari a it a r
ta r a r i t a r ua ra u a r i
r t r i a
O r r a ra i ai a t i a r r a ara
a uirir t ia t i i tru tai b ti utar a tar a
tra itir a au i t O u ri i a
r tri bu a t i a ara ara tir r u ta ra
u ti ar a atur a i t r a t r i a rit ri
r u ta r u ar a i r i a a i ua a a i
a r i a PIMENTA ANASTASIOU 2011
N a ra i ai a t i a ba a a r a a a
t i i t i i r i u a ra t
a i a i t i t i a tar a r r ria tra u i
u a rt i
N a 1 0 a it ratura a i a u a i a bra i ira t
ri u rt t r a i a r r t
ra i ai a t i a u ara t ri a a at t a r a ta
r a u a i t i a r a tra i a u ti ra a a a
1 0 Bu a a u rar t i t u ua r r ria
r t i u ria u rir ri ta ita a r utr r i i ai
u r a i a i r ua ua i i a r ua
i r a i ti a u ai a u r r ria tra i r
i t r u i r utr u it MARCELO ARCIA 2010 2

Trata ai ia u ara r ar u r r ui i t r r i ar
i i t t i a r u i a utr a
r utr r i i ai r a u t ri r t a a i ar u
a u tar u a r u i r t itua aa au a MARCELO
ARCIA 2010 2 2

D a artir a 1 0 a bib i ra ia r u i a a
E a a P rtu a E ta U i Fra a I at rra br a
r ti a itua r r r i i a a t iu i a Bra i
52 2

ia t a bra i u a r a a r A t i N a O
1 2 O i r a r ta a i ri aut r
br t a u bat tra i ati i a r i a E tr ta t
a ia t a E a a r u ir a u i r i a
i rta t r ti a t ria S St u PIMENTA ANASTASIOU
2011
E u a a tra i rS a u iar u a ri
i it ua r i a a r ria ua i ia C r at ta
Pi ta

S i a a ar ta u u it r ta r i r
r u a a i a ti a a rar a r
u r a ri a r r i i u N ti i r
aut r t a r r ta
u a ua t a i t u
rati i rr t a ara ua ba taria a r ti a ara a
tru ab r t u i i i ua i rut u a
r t r i r ri u a ia aut rit ria
i ra u a r ti a a r ui i t ara a r u
r b a a r ti a a u i u a
a r ria i i ri i a a r ti a r a ri
t t u a r u u ar a u a ba a i a a
r ti a a r PIMENTA 2010 22

E utra a i i a Pi ta A a ta i u 2011 it
r rr i ria t r i tra u i i a ara a ti a a
tatut a r i i ai a t ara a ria a i ar
u a t u a a utr a a i
E a a P rtu a

u a a tra r ara i i i ati a t ua i


or a o r r a tra r ara i i i ati a t a
i r i r i i a ornada e sal rios o at veis a
e er io r ti o e re le ivo e de es isa tribui ara a a
tatut r i i a t PIMENTA ANASTASIOU 2011 1 1
D ta u a aut ra

S u a aut ra a r ti a i t r i i a
r r a tra r a a r ti a t ti a i a u
r r a ia ua i ia br a r ria r ti a u r u
i t t ri r ti br a r a i a u r ua i ii a
t a r i ua r ti a Si ii a a i tar r r
r ti a a i r ti a u au a r r t t
53

i t ri iai u turai r a i a i ai uai a ati i a t


a ara a i a ir a Pi ta A a ta i u r i r r i i ar a
r ari a a arr ira t 2011
Ai a r a a i it br a r i r r r i
Lib 2010 6 i ra u ar br a r ti a r tu
r u ria trat ia r i t a r a u a
i a u tura ra u au r r ta r ti a Na r ti a r ti a
aut r r r ibi i a br a r ti a t r i a r r
a a r i a r i a a a t t ia
u a t Para traba r r rr a i titu i a
r ua i ri t t ti i u turai
D r a ui u u u t rt i i a a
u a i a bra i ir br a i a r ar r r r i
ta t a ta a r ria it ratura u t ta u
r i a r r b ati a a A r ti a u a r ta r rr i
u a ui a ita i t r a t i a ara b ti at r r
a at u r i a r i uir a i
aria t u a r a atur a i t a r i a
i ui ua r a r u
N ti a ta ara a i a r r truir u a
i ia i t i a r ati a ua r a atua a t
u titui u it i t i u it ab r trut r
i t Para ta t ri a r riar t r u
i t u a ia i i a a a ui a r u a i aria t
ui a r u a r a r a r u a r ra
r i t u titu a i t ia i t u i ar
Para a t i u a t ti a br a i a
i t u a r a ar t r r i a a a a 1 0
ri t ri a u a i a a a a r b ati ar a i i
ab r t u ara t ri a a r i t E a ui a
a r ta t r i a r u u ti i a a r a
u a a ta u a r a r r
Mai ii a t i a a 1 0 E ta U i Ca a
u i i a u i t r r a a r a i i ia r r a
54

E u a B i a Ai t ra a i i iar u r r i i ai a u
a r a iti i a a r i a r a tra u a
a ia i a a a u a r a i a ALMEIDA BIA ONE 200
N ti ia t a i a tra r a a r ti a
r ati a a u ra ba a a ra i ai a t i a uit
ui a r ra bi i a a bu ar u a a ia a ati i a t
a ia a r i a u i t u a ba i t ara i Ta
ba i t S ULMAN 1 t i a u or s
r i t abi i a i i u u r r
ita ara atuar ti a t u a a a itua i ua
ai a r itiria truturar a u a r r a r ti a
r a
N a r ti a u a t u r ta a a a
r r r u r ut r i t br i
r ut r bi i a r ab r r i ua r ti a
br u u r a br u au t u i a
urr u u u a a ri a i r t a t a i t ria i i i ua
r i i a t uti i a u a ab r a t ri t i a u
a r r ALMEIDA BIA ONE 200
D ta a a u aut r r r ia a r a u i u iara
rt t a ui a Bra i i ia t a i u a a
bra Mauri Tar i 2002 t ri r t C r t aut i r t a 2006
1
L S u a 1 N ta t at ti a ui a t ab r a a
r aut r P ii P rr u A t i N a t i r O it
ab r t a ti ia tru a i r t aut r a u
a a ui a u a i a br a r a r r ta b t
r t a r a u r ua a r a
M t ar b t a r a ti ua a arti u ar u
i r it a r r Art Vi uai a t a u a
a a a r ta a u a tribui atti Barr t 200
i r atr i a a UNESCO r i i b ti a a i ar tu u
ab r a a r a r r Bra i

1
N u a ub i a aut r ua rtu u a i ai a a M a i tatara
i ra r r ia a u arti a it ratura a u a i a
55

S u a aut ra r t t it r a ti ua a
ui tara u ar r ta i ira a it a a ita E t
r ura u rar a i a r r ati u i ra a
tra t ria r rri a r r u r i r i i a a a a
a ri ar a ara r r ab r ar ua r ti a ar br a
tribuir u i t ua u u it
A i a r atti Barr tt 200 ta a
r a u t u a a i a r i i a i
a a t a it i a it ratura u a i a ai r t a i i a
r br a r ti a a r a tra a rta i t i titu i a a
a C tu a b u tra r a u u tra a a a
u t i t r r r a ti ua a r ria t
ita a u i i a i i titu i ai r ia tai a bi t
a ua a traba ti t arti i ati a i ibi i a r ur
a i at riai a r ria
atti Barr tt 200 ta b r a a artir tu u t
i i iati a r a ti ua a r r a r i u
ra r r a ri a t ia r t a rtu i a
r a ti ua a a ta a t iti a rtu i a
a r u ar i t a a it u a ia ua
ibi i a a i a itua i a i t ra ar
tat r a r
E tr ta t ai a u a aut ra r u ia tu ia i
ti t r i ra t a itua u i ia a A u i a
r a i a a a ui t 1 u a i t ia a i a
ii u a r r a a 2 r r arti i a a
i a r a r r a a uai ub ti
r a r t i t t t ar r r u
t a r ar r ra a r a a a t a i i t ti
a r ti a a i a r r u t ii u a t r a
r a tr r ra a i ua a ti ia ar
ua it br a r ti a r r i t t tra
ii u a r uir a a r ta a t r i r ra a 6 a
ti ui a a ti a ri ta i t a i i u ta a i a
56 6

a a a a a a ta r u ri t a i a u a ura a
r r ir it r a ti ua a
atti Barr tt 200 tata u u u t r
i ia br a r a ti ua a r r a t r ati a
ri ta a i t a i r i i iati a i r i
r u ub i iar a r ua ti a rai u ai
r a ti ua a tu r a ta a i a a a a atua ru a
u i a t r
U a a r ti a u ta ri ta u
a r a a a r a ti ua a a r a r
ab ra C i t a 1 0 a it ratura br a r a
r r ta a tra a a t t i urri u ar u
t a ir u a r a t u a ia a r
r r u i ti a r u tribui ara a r u i t
a i C r S i t ar ia

Ai a u r aai rt ia a a u a r ati
traba ti ia r r abr uita ibi i a ara a
t ri a br a r ti a D t i ta a r a r
ab ra r it i titu i a i ar a i a u i r i a r a
i r ia a riar r ri i ara a r a ti ua a bt r
u t ta r ri i t a u ati ara ati i a a ura
u utra r a ria i i u ta a 2011

N a ir u traba u r r r ia r t
ua i i a E i P bi F r a Pr r r ai a ar ria
tr a Fa u a E u a a USP C tr F r a A r i a t
ara Ma i t ri CEFAM ura t a 1 6 a 2000 PIMENTA 200
Outr traba u r r r ia r t R ria i t ria
i N P ui a Pub i a Di ti a Lab rat ri
P ui a E u a i t ri a a U i r i a F ra Para
ar ria a S r taria Mu i i ai E u a i u i i aR i
M tr ita a Curitiba i 1 a 2011 SC MIDT ARCIA 2011
O r ab rati rit a ai a rS i t ar ia ua
ub i a br Pr t R ria i t ria r itiu aut ra i t ati ar
ri i u a tai ara a r a ti ua a r r a
r ti a ab ra tr ru a i t a i
57

u i r i a S a a r a ti ua a tar arti u a a a r
i t urri u ar ti r r a ai r ura a
uai r r a traba ar a tru u ta t
t i ai a trat ia i b a tra i a a a u
r r r ai a ara a ar r a a iar ua ati i a i
u a a r i ati i a a uai i t
r a ar r r a b t a i ru r a u
ua a a a i a a u a t ria a arti u a tr
i t ri i a a i ia r r ia i t a a
Di ti a a i t ia u r t u ab ra r a ab rati a
ua arti u a i t r i r t u it ai ti a
trat ia ri i ia a SC MIDT ARCIA 2011 2 0
Fi a i a ta br r a r r t t
t r bu a t i t i a ir u a r a
u a i a r r r ui a r ri a t i t
i a o o e so re o on e i ento ua r t i
b t at ria r ut traba r r ARCIA 2010 2 6 ri a
aut ra
A r ita a i u ra tab i a at a ui a i i i iai a
artir a uai r ur u r r a r a t Bra i
i ar a r a a u a tribui t ri a r ti a a i a
tu a ta a u i a ri u at ria u a i a u
u t tara a ri ira a r i a t ri a a ri ta
ui a atur a t r i a

2 2 S br a ii i a a r a r r Art Vi uai

O tu u t a i a r a r r a
i iatura Art Vi uai ia t br r r r a r
r r ur ai a a
U a a i i iati a u rr r ia a a Maria Cri ti a a R a
F a a Si a 201 u t traba a u t utr
ui a r a artir r t Ob r at ri a F r a Pr r
bit E i Art Vi uai tu ara tr Bra i Ar ti a
58

u i t ati ar a ara u t tar u u t ui a u


b ti a r r ra r a E i Art t a t r a
r r
C art t u t ui a ta a a i rta
i i 201 a ua a aut ra a ia ui a M tra D ut ra
ba a a CAPES i ra t a r a r r
Art a r ta a r tr 2000 2012 N aa i i rta
uatr t ra i ra a r a r tar bu a r t
Ob r at ri u a ui a br a r a i i ia r r Art
Cab ta ar a i rta i a a i i u i r it a
u ar a r a r r ui a r Art Vi uai r ra a
P ra ua Art Vi uai PP AV r ra a P ra ua
E u a PP E Sua a i i i a a u a rta ur
M tra D ut ra a r a Art Vi uai ara a E u a
u u a ar a ri ta r a r a E u a ui u a
r a a r a Art ai a u r ra a a r a Art
t a u r i a ui a E i a Art Vi uai
A artir a a ta a ui a i i ta u
Pr ra a P ra ua ta ara a i r a i ua art ti a
atua t Bra i t 20 r ra a P ra ua at a r a
Art Vi uai O PP Art tra a ua ra ai ria a
u i r i a bi a ai a ua r a a r u i u
bit ri a r PP a r a Art ai a ai i i ut
E ua a i i i tata u i au t r
PP AV ti a tu r a ui a ara
i Art ai a a t a a r t a a ui a r
r a i iatura Art Vi uai Para a ui a ra a r tri
t a a arr ta a r a i t i r ui a r
u a i t ti i ta i ra ui a r ara utra r a
i t ILLS EIM 201 11
E t a E ta Para u ui u ur
M tra D ut ra a r a Art Vi uai Na a ta uit
r r arti ta ui a r r ta r ti uita
r i a a t PP ta i i ta t
59

utr i ra ara r a i t ai u tr ab rta a abri ar


u t i r t Art
E t a ria u i r i a a F ra Para r
abr a a i a ara a i ua art ti a S t r
E u a ra ia i t ria S i ia tr utr u at uar
ua r u a rtu i a r a a a i a i u i tra r
b i ara u a r a ai a a t i ta u a i a tu
r art r b a 20
Part a a i ba ar a t a r a ba a a
u u u ur rtu i a u tat ai r i a r
art ti ara a ur i iatura A u tu i i a a ua
r a a art a i ti t tr a a a i E
i r a i titui a ui a traba r ti ba ar a
r a r r i i ai art a i iatura iri a tr
u a r a r r i i ai a u a Para Va a
i i i a a rta i t a r u a t u t i a a
ria ita ara a r a u ri r ua i a a ta b i ia
u a itua i ti tr u a Art arti ta u i a Art
r r 201
E a a ir a a a a at ara a r a ai a u ra a u
u ab a u ab i a Para S u a 200 11 t i a
au i a ri ri i ri u a a t atra B r ar S a at r ta a
r i t ai u u S u S u a rra ir t t
r br ab r r u a br a a a i a tra r ar
i t i rta t ara a u u a a u
u r i a
Ob r a u a u a i ti tr u i a u a
Art r i t i ur u a ta b u t
i iai A i r ia tr i ia ba ar a u a ui a a
ar r C Na i a E u a C ara E u a Su ri r N


20
N u a PP E UFPR i u t a u a abrir u a a a M tra a
u a ba ar ur Su ri r Pi tura t r u u a ia i
u ri r a titu a M tr E u a ai r bi a Da a r a ut ra i
i r ra a b a ri ta r ra ui a ra ia i ta E i
Art Vi uai
60 60

2 0 200 u r r u t a Dir tri Curri u ar Na i ai Cur


ra ua Art Vi uai O r at r r A B a Fi a
M a a a i ar riti a t a r a a r ta u r r a
trata t a a ba ar arti ta ui a r a i ia u
r i a r ui a r i a r a ara a ui a u ur ra ua
i u i a r a Art r ta a uai u r ai a a
ba ar a a i iatura
C a ta a t ri r t a i u br i a ia u a u t
ara i ti a u i u ia ir ta t a r ta urri u ar a i iatura
Art Vi uai Trata u a u t arr a rt i
ti ir ta t r a i a bu a r a iti a a Art
i i i a ar
N ri a r a ia a i a ia a a r
tata a r itai ur bi ara a i
r r Art Tai itai tribu ara a a ut a r
E u a Art ti a i i a ra ua E u a Art ti a a
i itar a atua i ua t art i uai i a t atr u a a
FI UEIREDO 2010 LOPONTE 201 VASCONCELLOS 201
O ua r ra tra r ari a a atua r r Art u
ar r i a ta t r a r i i ai r a a
r a u a a a ta t ua i i a r r Art r a
u a a i ua i u i r u a ui a i a u
ir a a i ar a ai i ua VASCONCELLOS 201
L a ta a i a A E t br
201 r u ta a i r ia i ta E i Art ru b
r r r a i a A ir a u r r r
r a i a Art a a a a a a r r
a a i r a Bra i a i a aa ui t r u ta ara
ti u ar bat a Dia t ua r i r t r u 100
r r Art t a r a a r a u i a O u ria
ri ara u rir a a u a
61

N ti r i i ar Pa Na i a F r a
Pr r aE u a B i a PARFOR21 u a art a ti a a i a
r a r i i ai a u a t b ti r r r a
i a u ri r ur i iatura bi ratuit a
r r a E u a B i a atua t a r bi a r a
a ua a L i Dir tri Ba aE u a Na i a LDB
22
S u a a CAPES a ia 201 1 00 r r a
u a b i a r u ta ur PARFOR 12 10 r r
ua r a u a
A ar a i i iati a r t r ra i i a r tra
u u a ua ti a i i i ati a r r Bra i ui r a
a ua a O a E i Art i r a itua ra O a
a r ta A E r ri a t ri r t tra
r u a ta t a ON T aE u a ara b r at ri
PNE P a Na i a a E u a i r a C E ar 201
i i a u a ia 6 t i a a i i i a Art a a
a a 6 ra r a Art C b r ar t u
t abi ita atua a a u ir u aa u a
ua ti a i i i ati a r i i ai i ia utra r a i i tra
au a Art a r a i t
O C E ar 201 tat u u ai a ta
r r a t abi ita ara ar au a a i i i a u i a
ti a a E u a B i a A ii u a ar ia r a i a a
r a r r Bra i i ra a ua t i
i titu i ai u abri a a i iatura a ua t a urr u a
t r ati t ur
D r ar ara t u ra r b a r ta u i


21
Trata u r ra a r ia i titu ara at r i t arti 11 i i III
D r t 6 2 a ir 200 i a ta r i ab ra tr a CAPES
ta u i i Di trit F ra a I titui E u a Su ri r IES T a a
i iatura a r a i t a u a b i a i i tra a Pa a
ai a r ia a i t ia P arti i ar r r i t r r t Libra u
t a r a u i r it ria u a ua r a i r t a u a u atua P rta t
Par r t r a a ua a r ra uar ur 1 Li iatura ara
r r ra ua 2 Li iatura ara r r u atua ra a r a
r a F r a P a i a ara ba ar i i iatura
22
Di tt a br u a a ba i a ar r A 10 201
62 62

r it a r i a ar a i a bra i ira r
atribu a a a r r ua r a ATTI 2010 S u a aut ra
trata u a u at r u r ara i ti a
i a ia t u a i ai a t u turai a atura i a a
i a a itua r ti a a a r i a ti a a a a a a
u ar a r a t r a t r ar a i
iai ari a ai au a a a a ua i ai
a r i a ta b a r a i i ia ti ua a r r
a arr ira a ri t a u a b i a a i
traba a a
Dia t a tata a i t ia ri ur Li iatura
Art Vi uai i a ta a a a r a a LDB 1 6 a u ai a
a r ta rt r u i ur i a t E u a Art ti a
Va i

T a ai ru ia tr u t r ti a tura r a
r tua a ra ta a ui a a a au a Art
ai ta a r a a t r a i i i ia a a
a u ati r a r VASCONCELLOS 201 6

N bit i u ri r a ra ua Art a a LDB 1 6


tra r ara i a a Dir tri Curri u ar Na i ai DCN
ur Da a T atr M i a ra r i i a 200 a r a a a
ui t a DCN ara a ra ua Art Vi uai ra ab ra a 200
trara i r 200
U a ia r i a ri i a t a i t ia
arr a a r u ar a u a a tra r ar i a r r a
u ati a ra a a a i i tra tra i t a a t u a
a t ra r a r r r tua
r a ti ua a u iabi i a i ta r ta urri u ar
u r r a a r a i a t i tru ta r a ara
i ARCIA 2010 2 2
A a 1 0 2000 ra r i a r r a i t a
u ati ab ra a r u r it ra ai ia u u a a ra
a r ai a a aa au a utr uta Fi a i ia a u a i
63
6

t r u a a a a
r ia ar ai a a u tura ar a r ti a r i i a t

Trata ai ia u ara r ar u r r ui i t r r i ar
i i t t i a r u i a utr a
r utr r i i ai r a u t ri r t a a i ar u
a u tar u a r u i r t itua aa au a ARCIA
2010 2 2

Ai tru ta r r a tr br a ia
a r u a i a u trata r r u a tabu a ra a
C rr b ra ai ia Mar ar ia a ir a u

ra a a
ua r t atua i ar r ra u a
ua t ta bar ati i a u r a ua
a r i a t ua a a ai a u r i a
a ur urt t tua i a a a ta r b a
r t a i a r ti a ti ui a MARCELO ARCIA
2010 26

A i i a ti a a i a a r a i a t
i tru ta r a ua t r i a ai u i r ra a i a
a t ia r t r u ta r i t a i t ia
r t ra S u Va 201 a i a t a u ari ar
i t t ri ua ia a i a ri ri a i t
br a r ti a tri t u a r a i t tua ti a
r r
Para F a a Si a 201 a a i ar a i a tab r a
a arr ira t a u ar a r a ir u u
r a t r t Art Vi uai u a aut ra
u art u t i a u a bu ar r r iai
ria ur E u a Art ti a a aa r a aL i 6 2 1 a r
i i u u t i i i ati ir tri r u i
A artir ua a i br art u t r r iai F a
a Si a 201 tua ua tribui u ia ar a r a
t Art Vi uai
1 i i a a i a iabi i ar a arti i a ati a a
ur r a r r Art a i u tura r i a ti a
ti a u turai u ibi it a a ab r Art i t u a
64 6

ai ria a a t a a u a a i a ibi i a a
r u art ti a i t ati a a
2 ta a a i a ar a i traba a a
i r a aut ra a i t a u au t a ati i a i a
r r ita t i ra a i traba r ri a
au t r au a u a a a r a a i iar
ai iai a tra a a t ia a a Para a aut ra a u a i
i u ia ir ta t a atri urri u ar a i a u i t
arti u ar a a i i i a Art i a a t ri r t
t Art A ri a a I a Cu tura A r bra i ira M i a
t bri at ri
Outr a t r at a ar a r a r r
Art Vi uai a artir ai a t t F a a Si a 201 r
r a r i a
1 i r it a urr u i rar a t i i i ati ab r a
Art Para a aut ra a ara t ri a a art ita r a a i uir
i r t tribui arti ta i r ii a t a iai
i r t r ta r u u ia u tr i tra a
2 trata a t ia i D a r F a a Si a
ur i iatura Art Vi uai ita i rar a ri ia
i ia a a r a i a ar rr t t i a a ra ua
i ar i rar ta b a ri ia ui a t
a r ati
i r it rati a a a ab r ri i a t
a a i t ria a Art S r u a rt ab r ra ba i r
a r art u a i t ria u i r a r a i i ta r utr a a aa
aut ra ir it tu a t r a i t ri ra ia i ia a i
a r ti a u a a r
a i a i rar a r a i t tab r
r ai r ti a br a i a
a ta a i a riti ar u ai a a t ia a
a Para a aut ra r i u ti ar i ta ia t u r r
t tru r a t ia i u a r a r ti a a
a t ia bai a ua i a i i a a a r ar
65
6

bi a
6 i r it a ai r ta a ri ia r ti a i u i a
ta t a a utr a atua r r Art
Vi uai tai a i r ai ON tr u turai D ta a a
i a r i a r ti a i u ara t r ar i
u i a u u at i t a ua a au u r i a
E utr arti F a a Si a 201 a r ta r u ta tu
br r ria aa t Art Vi uai Para ta a a i a a
atri urri u ar tr u i r i a bi a Su a UFPR UFR S
UDESC b r a a r ti a r a r ai a a ur
i iatura Art Vi uai i ia a a artir a atri urri u ar
ai a r ria C i ra r ria t
a a r u ti ia a i a i
ti ia a a r a truir a ia ara i ar Art Vi uai a
a i t a bra i ir i 201 6 A aut ra i a u
t i arti Dir tri Curri u ar ara Cur Art Vi uai u
ri ta a r a r r arti ta i i a ai r r
ria
O tu art a i t u r ria r a r a Art
Vi uai r ti u a ti ia a t b ra a ibi i a
arti u a a ia r ba i ti a r ti a
r ria r D ta a ara i t r t tu a b r a u a
aut ra a r at a artir ua ri ia r ra r a ra
ur Li iatura Art Vi uai

Na atua t i i i a a i a i b r ar
r a ri a u au u t u r a a a a r u
b t art ti ara a a art ta t ua ti u a
r u b t art ti ara a a u a a r ta
r t r r u i b t u uar a u a t ti a i ua i a a
a u a ar ai tra i i ai Nu a a i u r i ia
ar u a r u ara a u a i a r t r i a a
ai r a r u ara a r u art ti a FONSECA
DA SILVA 201 6

E ua a i a aut ra a u u a i tribui tra i i a i i i a


tr a i a ui a a r a r r Art Vi uai T ria
i t ria Pr Art ti E i a Art Vi uai E a ara t ri a a
66 66

ui t a ira
a i i i a ti at i ta a ri ta r
art ti ti u a a t i ti a u a ar a r u ia a
a iti a ria r t art ti u a ta t a
ri ta at riai r u ti u a a r art ti
a i i i a t ria a a i a a tra t ria a i a r u i a a
art i uai u t t u i r t t i t ri ati a
it t r tab ar tr ara a r a u
a t br art
a i i i a a i a u a t br
i ar art i uai ara u i ar u t t r r i a u a
a arra t art ab ra ar tr i ara a
i urri u ar
A i a atri urri u ar ur Li iatura Art Vi uai
a ai a ara t ri a a tr ra ru i i i a ui a tr a
i t ri art ti a i FONSECA DA SILVA 201
A aut ra ta a r u ta i i ia u tu u b ra a
r a ur a r ria a ia a ar
t a ria art ti a r a ba ta t a a a a
ra ua E i ia ta b u ta r a i ar a atri urri u ar
a i a i ura r r a ar a a i t ia tr
r a a i a art ti a i t ri a A r ai t r i i i ar a ar tr
b t tu b r a a i u u a tru a
i ari a urri u ar a i a r t ira i i a tr u a i a utra
ru tura tr i t u ita tr a t FONSECA DA
SILVA 201 6
E a i u a i a i ar a t ur Li iatura
Art Vi uai a tr a ar a a r tr ru i ti t i t
i t ri art ti a i i i a u ta tr a u a u ar
i ti t a r a b t ri r t rr ia ir a
ar ar u ar i ti t a atua i ia Art Vi uai
A i u br a t ia i a a ria art ti a a ia uit
r t t a ara a r a ri a a bat a a i Para Va
201 a r arti ta u a ri i t u ar a i ti t a
67
6

r a a atua i ia Art A aut ra u ti a ua


r it a i i i a ti a art ti a ur i iatura E u
r i ti ati riati ai a t ra a r a
ia tu a t
D ta a a u a r a tu i br a r a
r r Art Vi uai a i u a a ui a u t
i t r t a br a r a tr a r art ti a r t
r r Art u a a r a r r Art a r ti a a
ria art ti a a ia FONSECA DA SILVA ILLS EIM 201 FONSECA
DA SILVA 201 201
U a i i iati a u r r r ia a ta t r ra a
i I titut Art aE a u aa ia i i i u rati
u 1 r a u i ti a a r a ti ua a ta a
ara r r aE u a B i a t a O r ra a Art aE a
ui tr i a atua A ri ira r r E u a C ti ua a A
r ta ta a ta a r a ti ua a r r
ua u r r a u a a t r r i ia Art u
r i P U i r i a u r a aR Art aE a t ta i a
P itua 1 i a bra i ira ar ria r t a r a
L i I ti Fa art a a a r a ru tu
i ti a t r tr utr
A u a i a atua I titut Art a E a i r it
r u i tribui at riai u ati i ara i Art
ia a art bra i ira u bu a ub i iar traba r r aa
au a O I titut ta u a r 162 u t ri a DVDt a Art
br art bra i ira ia a t r a ba a r u
ria r i a b ri i ai a Art Vi uai ua
ria ia i ua r i ui art u ar Ca a DVD a a a
u at ria u ati r i a i a U a 0 t tu i
i tribu a MEC a 100 i a bi a t Bra i O a r a
DVDt a Art aE a tra i a u i r i a u
a art aR Art aE a A a DVDt a I titut Art aE a
i ibi i a a u its u a i ai at riai i t rati a i a bi t
irtua
68 6

At r ira i a atua a r ai a Pr i Art aE a Ci a


E ta a i ai ti i ar a ri ar u tar i u ar r ti a a i a
i a Art t Bra i i ra a r u a i u a ra a
r S i at ria E i I a ti E i Fu a ta 1 E i
Fu a ta 2 E i M i E u a ara A ut E A O
r r r a a r i i ir tr u i r rti i a
r ta i a u u t ri br r t u a a t i u a
a i a A a r t ra i ta b
r ia a i r tr u ui a t
Outra i i iati a u r r ita a br a r a ti ua a
r r Art Pr ra a D i t E u a i a PDE a
S r taria E ta E u a Para Trata u a ti a bi a
E ta Para ta a ati i a a r a ti ua a r r a
R P b i a E ta ua E i r ua ta a aL iC tar 1 0
1 u 2010 O b ti r r i ar a r r ub i
t ri t i ara i t a u a i ai
i t ati a a u r ut r i i a t ua r ti a
A ati i a PDE r ai a a rr r uatr r
trai i tribu i a Para u rir r ra a r r
arti i a t ab rar u Pr t I t r P a i a a E a
ab rar u at ria i ti u t a rr a ir ta ai ta
Pr t I t r P a i a a a a i a ua r rr t r a
a traba u Pr ra a a r ta a r a arti
i t i O ra ai r ra a r a ir ar a i rt ia ar t r a
ui a r u a ta r a t ara r r
a u t aa au a
A u t ta at a ui r it u r aa i a
a i rt ia a r a r r Art ti abar ar u t
a r u arti t a u r ria r a a ia a
ibi i a art ti a t ti a a itura i a a i ati a tra i
i t art ti a u ati E a u t ri tara
ar ara a ri a itua t r i a a ua ra r u i
a ara a t

69
6

2 A r a r a r r r Art Vi uai

I i ia t b r a u r i tr tu u t
r t a a r a r a r ur i iatura Art
Vi uai RI I 201
A r a r a r r r i u ri r a ur
Li iatura Art Vi uai t a a a u ua
r a r r arti ta Ba ar i Art r a ai r i i ai
i r t r a E u a P i ia i t ria S i ia Fi ia tr utra
r i ia Art Vi uai A i ta b utr ur
uai r t t r u u t r i i ai
i r t r a u ua ai ria ti ra r a ir ta t r a i a a
a t t traba ua t i ri u ai a ta ara at ra
a a u au a ut r i i ai r i
Di r t t utr rau i r r r a r
tituiu i t ri a t u Maria I ab a Cu a t ba a
r i ara a u a t u a ti a u traba A u a a
i ia u u ab a r ab i ar u u t ta i a
r ruta t t CUN A 200 26
E a u t a ta ara u a a r b ti a a r a r r
i u ri r N i t r a i a ara t r i i a Ma
t a r a ru r ru i r it ri Pr u u r a
aut i ata ui a r ti a utr a artir a ri ia u tra i
u r r r ri t r i a ri ia utr a a
a a ia a ri ia ia t a u ua a br u a r i tr
utra ibi i a
S i a r r ua a ia a u i r i a
tra u u t ri ia u r r r a ur
Li iatura Art Vi uai ia u r u r r Art
E ri ia u a uirira au i r t r r a ua
i a ar Tra ta b u u t ri ia u ru arti ta
a uiri a i ri ia art ti a i i i ati a ua i a
i a r ria Art u ai a utr arti ta a ab r u u
br a r r ta t r ti u a r i r r arti ta
70 0

u ia t
E ab r u r r tra ua ri ia a art
t u tituti a ti a i i tit ria a
r i u rta t a ta tribu ara ar
r a i ar i
S u Pi ta A a ta i u u rt u a ia
i u ri r r u r r a a i ar ba taria ara r r
i i t i ua r a r r ia C tata ai a
u r i a r ar at u i t i t i u a
r i a r i a 2011 Ai a r
ti t i u ri r u br ai a a
i t t i i t i t i a titu a
N ti Cu a ta a u r i tra i t ri a t u a
r u a i i i ati a i t a i

a arr ira u i r it ria tab a r ti a u a r a


r r r u r r a a a i i t i a t
at ria i a a a ra ua stri to sens i tra
ut ra E i ita u a r r a r u ara r r r
u i r it ri i rta t i i t ua
ia i a a r a a a i a ua r u CUN A 200
2

Dia t a u t u a a a a a bu a r i i ai a
Pr ra a P ra ua E u a A ra ar a r i i ai a
ai i r t r a i t u Pr ra a P ra ua
E u a r b r a a r r r i u ri r uita
r a r r r S u Maria a ra a Mi u a i 2006
a u a ra ta t r i i i a r i i ai ua t a
a ara r ti a a i a i ia itua a r i a
i t r i i a a ia a r ra a
ra ua ara i u a t i a r ti a r a
ai i t ti a a i ara a r ria r ti a
Ai ia u i ar t i ui i t ara r i a
ia tra i ta b u u a u
r r ab a at ria a ab i ar A i r a u
rta a ira u r i t u ara ab r i ar ba ta
71
1

i t i a ri ia r i r r a
i t ati a a arti u a a a ba i t u r r ita ara
i ar
Fr u t t r i a ia i u ri r
i r r r u arta t ua a atri urri u ar t
r a i a a a a u ir u a i i i a a ta t tab i a A i
r r r b a ta r ta a a ua au a i i i ua t a
i itaria t u r abi i a r i
a r i a ua tur a N ra i ar a r u t ta b
a r ri ta br r a a t t i u
a a iati a r r ta ta u u i i
r ui a ara uai u a r u a tr
i titu i a ai r PIMENTA ANASTASIOU 2011
D ra t b r a a a a ra r a r a ia a a i
u ri r ia t u r r i iatura Mi u a i 2006 i
r a r t r i i ai i r r ati
a r i a a ia utur r r tr ai
ii a t r r a i i i a Pr ti a E i E t i
Su r i i a a i i i a a i a ra a i i i a
i a i r t r a i t r i i ai a a u
a utur r r
A r a r i i a r r r a r t i a u
r r a ti ua a aut r a T ri a t u
Mi u a i 2006 a i a br a r ra i ar u a it ratura atua
i i a r a a r a r i a i t r i i a
a ia ra i a i ua t ara r r r a r
r r
Atua t Bra i i ia i ti t ti a bi a
u a i ai ta a r a r r a br r
r a i i ia ti ua a r r a u a b i a E tr ta t ai a
u a a i i iati a r a i a a r a i a ara r a r
r r
Para Mi u a i 2006 a tata r i ta ua
i ra a r u a r ta a t a r a u a i a tr
72 2

t E tr Na i a Di ti a Pr ti a E i ENDIPE a
r u i a uai a A ia Na i a P ra ua P ui a
E u a ANPE a i ua i ra a i i iati a ai r t a
CAPES ua t bri at ri a t i ia i u ri r ara
ra ua b i ta atuai u t iai r r i u ri r
E tr ta t a rta a aut ra a i i iati a ai a u t i a t
i ita r a t u urr u ir i a r a r a r i
ai a u t i ur i iai r r a uirira a tra i a
a r r a u a i ai ra rar rr ia u r a r
r r a u i u a i ba i ar ara a r r a u a i ai
N ri bati a t ri r t i ia a tar a
r ta i i r a r Para i i ar ta
r b ti a r r t a r a r Mi u a i 2006 a ta u a ri
i i a r a A a ia a C i E i INEP MEC u r r a
r r a arti u ar ur i iatura r a r
R a i a tr a u i i a r a i a i t
r r r t ti a i ur ar ria a
t r a u i a traba ti r a i t ra a ab ra
u ta a r a r ta a a r i iai ri ta Traba
C u Cur ri ta ui a I i ia Ci t i a u
ui a r u ari a ub i a
Mi u a i 2006 a artir u r t ri ia r a ra
r r a r ta uatr ri i ai rit a uir ara i t r
r r ati i a r a r i a a ia
i u ri r
O ri ir r r i rt ia r a r t r u a ba
2
i t i a i r i ara u ua u Trata
ara a aut ra u a ta t a ui u r r r i a ara i ar
a ua t r a r t r i t N a r ti a a ba
i t i t t i i t
t t r ati ar i t r a r i a
a ia i t i t ri a t t tua i a u a ta


2
Ba i t a artir a i ia L S u a 1
73

ti a bi a u a i ai a t ria u a ba a a ii i a
i t a i t
O u i r it i a tru trat ia
i t r i i a u a i a i a u r ita b ti a
r a a r t ria ai Mi u a i u r a uti i a a
i ta t a a i a a it ratura ua t a ab ra a Trata
u a trat ia u r itir i t r r i
a i br r r iai r r a r a r i a
i a ia t itua r ta i a r i a a b ti a
a i u r a a i a i ita r ti a a artir a itua
tu a a
Ot r ir a ta r Mi u a i 2006 ara i t r r
r ati i i a a i rt ia tru u i a a r i a
a a a u i r i a u i a u a r r r a
a r i iar r i t r i i a ai a r ria r i
t A aut ra r a ta u u ra ai au i r i a
a a r r tru a ut u a u i a
a r i a a traba
Mi u a i 2006 i i a ai a ua r i a u r i ra a
u a u i a r r a ria a r ti a r i i a a r a
u r r tu a t ua r a a ua i a
E r i a uart i r it a i t u a atitu
i ti ati a i a r a r a r N a r ti a a atitu
i ti ati a r a r a i ra u i a r
i t r i i ai r ti a t t a a i r t
i titui i u ri r a r ria a r i a r a r a
r r utur r r MI U AMI 2006
C ba a u t a r ta a a ui br a u ai
ii u a a r a r a r r r i u ri r r a ta a
a ri a a ui a t ia a r a r r a
r ia i t i ti u a r ti a ai ra ara
i t r i i a
74

2 O Cur Li iatura Art Vi uai a Fa u a Art Para


UNESPAR FAP u a u tab r r ia i a ara a
r b ti a a ui a

A i ra ita at a ui i i a t u arti u a t r
a r u ta i i iai ita r t t r itira truir a t ri
t i a ui a A u a r r ia ra ita a t t
ara ituar ri ia r t r ra a u iri a t i t t
tribu ta t ara r b ati ar a r a t i a i ati a a
urri u ari a ara i i ar a i u t i r t i r t
r a i t ta b a E i Art
D ta ar t u a r r ia ri a i a
t i a r a u a r r i a a
t i a t t a a t u tribu ara ti u ar a
r a itua arti u ar ua t r i a ua
i t ri i a a artir a tribuir ara a tru a r a
t ri a u au a i ar r tu
D a r a itua a uir a u a ara t r ti a u t ur
Li iatura Art Vi uai u atu a u r a ra
r r E a ri ia ar a a r u i ta b a i
t a a a t aai ti a C titui rta t u t r a t
a tru a r b ti a a t t ra r u t
A Fa u a Art Para FAP t r u art ti a at
2
ir it a U i r i a E ta ua Para UNESPAR a 201
P rta t a FAP i ia atua t ai a i u r
a a ta r r a i a u t r
O ur Li iatura Art Vi uai i ua atua t a C tr
Art Ca u II Curitiba FAP a U i r i a E ta ua Para
UNESPAR t ua ri a artir a a a ur u ri r r a a
a LDB 6 2 1 ua t r u bri at ria a r a u ri r

2
A U i r i a E ta ua Para UNESPAR u a i titui i u ri r b i a
ratuita Mu i i Para a a ria a a L i E ta ua 1 0 12 u
201 A UNESPAR ta r t a u a ta uai bi a Para EMBAP Ca u
I Curitiba FAP Ca u II Curitiba FAIUV U i a Vit ria FECILCAM Ca
M ur FAFIPA Para a a FAFIPAR Para a u FECEA A u ara a a APM S
Pi ai A a ia Mi itar uatu
75

E u a Art ti a ara r r atuar a A ri ira tur a ur


E u a Art ti a abi ita Art P ti a a t Fa u a
E u a Mu i a Para FEMP2 bt u i ar i a
1 0
O t ur E u a Art ti a abi ita Art P ti a
r u i r a u a a urri u ar at u i ar a tra r a urri u ar
ara Li iatura Art Vi uai 2002 a r a a C E ta ua
E u a
O atua ur Li iatura Art Vi uai rta a ua t
i tur a it tri ta a a a a tur t a ura
uatr a Di r t t ai ur ba ar a i iatura a
i ti ta i ua art ti a a u ur Li iatura Art Vi uai
i T t abi ita E i a ta b i r ia
u r ara a a i au
C i a a t ri r t r a ra urri u ar ur
a u r ria u a a a a i i a a i a u a i a b
a u a ur i a a artir u t r r tu a t r ri
ur
A atri urri u ar t r a i a a atua t t r tr
i i i a 1 N E i a Art Vi uai u t a tu t ri
r ti u arti u ari a a r a a art i uai a a i ua
art ti a bi i i a tri i i a u ti i 2 N R i u
ara t ri a tu a r a i ia u a a u i a
a i ia i ia ti a t ti a i t ria a art i ti a ui a
i a art i uai N P a i u a r ta u u t
i i i a u a ta t ri r ti a iri i a r a r i i a a
i iatura
E t r a i ar a atri urri u ar ur Li iatura Art
Vi uai a FAP UNESPAR a a a a ai a r F a a Si a
201 6 r ta a a t ri r t ara t ri a tr
ra ru i i i a i t ri a art ti a a i a
N atua bra i ir ur ra ua Art Vi uai a

2
E 1 0 a u a a a i a FEMP ara Fa u a Art Para FAP i
a r a a a P rtaria MEC 1 062 r i a Par r CEE 2
76 6

ai a Li iatura i a r a t a r ta u ai t ra i a
urri u ar ra tr a r a E i a a Art Vi uai P a i a
R i a E tr ta t a a a at ara rt a ri a ua
a r a i i ia ara r r r Art a ra ua Ba ar a
Art B a Art u r a ai S t a tar a ra ua u ur
t ura i a uatr a ia au r i r r u
ur r ara ia r a i a M tra Pr ra a
P ra ua D arta t Art E u a ura ia u
a
A i i i a ur Li iatura Art Vi uai a FAP i i
bri at ria tati a ti a A a i i i a au r ar a
r ai a u r ra Ati i a A a i a C tar u
rr arti i a tu a t r r t i u
ui a r t t t t i bri at ri ati i a
art ti a tr utr S a ai a a i i i a ur t ar u
r r tab i ra au a r ti a urri u ar u a t a a
i i i a urr u r r tab r u a i
ati i a u r a i ai ir t t i a ia
Art Vi uai
O at t r i r t a titui a UNESPAR rr t i t a
a r a a FAP a ta i titui t r u ta b r t a i t ati a a
r a ui a a r a ru ui a a i ua a
i ti a r ai a a r r a ru ui a D
i ti ua i i a r i i a t r t a i a
r ua ta ir it a a a ta t i t ra ar ia
A i ai ti a i titu i a t rati a t tru a a
ti i a A a a r a a a r it ria a
ria a ar a tatut a r r ta u r u u a tra a
a r a i r r ui a i tribui t r u i a u i ai
ar D ai ti a r i i a r t i a
a ta a r t r titui
26
O atua C ia ur Art Vi uai r a r it

26
S u R i t I t r a Fa u a Art Para S IV Art 1 OC ia
Cur r u ti ib rati aA i i tra at ria i r a
77

r r u t it r r u a titu a D ut r
uatr t r ut ra t A ua i i a ut r ta b
r t u r r ua i i u 200 u 200 u a 2010 u a
2012 tr 201 u a 201
D i r t u a t ia a t ri r t ua a trutura a
FAP ra arta ta C ia u a i t ia a ua u a ai r
i t ra r art r r a i u br Art E i P
i rar a r u i a bri at ria C ia u at r
r i a ai r r ia bat tr r a r a ta u
ra a t ri r t i ra a a ti a ara a arta t
i ti t A i a r a a ai ria ua i abri a
r r i r t i a ui a u i i i a C ia
t a ru a i Ob ia t i t i i i a u a auta br
i r t i t r r r au r ri ur a
ar a a rt it
Para Va rt a it ta b t r t
tr tu a t i i i a Art i Art

E tua at u a u i r a t ur atua
a r ura i u ri r ara abi ita a r a art
i uai ai a r a a ai i a a r a
art ti a u tat u u ir t u i ir t a
ub i i a i u tra a i tura u ra it
VASCONCELLOS 201 6

P a ir ar u ri tu a t ur ba ta t t r
a u r r a r a Art utr u r a
u ri r t i ri r a traba a a t
traba ar a Art utr i ti i a ai a ti a art ti a
ab u r i ar utr t i a arat
t i ibi i a ria

C tu arti u ar t ura t t r ir a i t r au r
i r t r a r a ur r u ia ai tu t
ua a t i a ui a u ur E t i

t ur a tru u Pr t P a i Cur PPC a
i ta a ti a i titu i ai ara ur
78

t a ara au
O ri ir t ua au a t i ait ri ir
tat a r ai a ar a i traba a r i
t rta t trata u r i t aa r i a ra t
u t t i a tratar u r ua
au aria t i ar ua tati a r a a ua i r
r i i a i
O u t a t a i i i a P ui a E i Art
N a i i a au at a a i br a t ti a a r ui a a
traba u ur TCC u i ura u t
i rta t a tra t ria utur r r ui a r r u a a t a
a ui a u a i a ui a ua i iar i ii a bru ar br
rt b t tu ru r t r ati a t t r
tr tr
N ti a r u t r art t ur
ar TCC t r u ta aa ia r i i ti a a
ur r ai ir ta t aa ia a i i i a TCC ara
i a a r i i a i a ui a u atua t tr
Pr Criati E i Art T ria i t ria a Art
N ar t a arti u ar u i t u a i t ia tr
i t r a Art aE u a A ar r ru r r
u atua ur Li iatura Art Vi uai a tru a t r ati a
a uai a bu ar a u ra a i t ia r a t
r a a r au a r a i t i a a r ra r a tr
a u E i a Art aa r i i a r r D u a
t a u u ta ara a u t a ti a a ria i ur
art ti a ai a aT ria a Art a i t ria a Art utr t
a u u a u t a r a r r r i i ai a
t t ria t ia r ti a i Art Vi uai
Ma ta a i A Cau u i 200 r u a i u
ab r a a art t r a2 i ri a u r ri i t a u a


2
C r Cau u i 200 i ti u u a i r a tr art t r a art atua
Para a aut ra atua u t r ti a uta a i r t t
r u a i ti t ia u ara rt i t r tu 200
79

t i a rt t a u i t a art ua trutura r t
2
titui t ir uit art ti P i r r ta u a r a a a i ar a
art u a art t r a ai ii a t i ri a u i t a a
r ua r t ri a r ta itura i ur br a
r ra a art
N ur ba ar a ra u i ti t ai r a
a r i a au a t a i N ta ir r b u a
i r ia ua t a t ab r a ur ba ar a r ati
a i t a a art a r a a art r u aut ria a bu a
r ri i u ar r r ta A i ta a u rta r a t
ai tra a ur ba ar a a a a ra r
ria i ti a i u ita u a ia VASCONCELLOS 201 1 2
N ur Li iatura Art Vi uai a FAP a a a at a
a ia i i i a ti a i uai ti tr a i ti t
i r t ab r a i ti ati a r i i i ua ria r
i r i ti a t i a r ur r u i u i
u i a a u a a ui a TCC u Pr
R a R i t Cur Li iatura Art Vi uai
UNESPAR 201 E tra arti a ua a u t a tra a
i Art i i ati u r riati r tri i i ui
rar a b ra a a r a ir u ui bri a ra urri u ar tr
i i i a r ti a t ri a a i a
Fi a i a ab r a tar u a ui a i a itua ata t
a r b ati a r r a r r Art
Vi uai bu a r r ibi i a tr ita t a r a tr
i a r ti a art ti a a ui a Part a r i a
a r ta a tu u a tr i ai ti a t

12
2
Cau u i 200 i ti u tr art r a t r a r r ua a a
u a t i ri a C ba a r a r a i t a a ita i ta a aut ra a ir a u a
r ra ita a r a ar i a r ra i t a a art R u i a t a
i i a i t a a art ar ia a ui t a ira a art r a rr a
r ua r ut a bra art abri a ara
u a art t r a rr a r ua
u r uti traba titui a ir u a i r a u i r t t r i
u r i u r ut i ara r u i Trata u ir uit
a ua a i r a a a a r u i a a r ria r u a
r ri ir uit u r tr a i ta u a art i t ri r t i t a
80 0

r r Art titu u t ta r ti a i
t i a a ui a ua a a u a ti a a r i a
A i ra tra a a at t a r ta u a
t tati a a ar a tati a a ii u a r a r a
r r Art i u brar a i ara a r u a t tu
a r b ti a
Da bib i ra ia a ri ia r ri a u r t
ta a a uir a u a i ra u u t tara i t
a ui a atur a t r i a ra u t i i iai a ta
a i t ri t i ara a r u ar a r br t a
O i Art a ir a u a i t ua t
u a i i i a ar u r u i a bit u a i t i ua
r u a ir u ar i t
U u t ui a a r ta u i ti ar a artir a
Art ua u a ura i a i ua r r ta i ai ara a a
i ua rba i i a a u abr ara a a i ta ti a
u a a i
Outr u t a it ratura r b ati a a i a ia u a
i i i a r r Art arti a a a N t i t
r ut r r i a t a Art rr ia i Art r tri
r i t a riati i a a i a t i a
i t a abi i a a ta t u u riar
ai a a ur tr t i t S a ai a i i u t a i a ia u a
u i t a LDB a i i a ra a u a a i ua art ti a
E ra art a r rt ua r a i a u a a
i ua art ti a r abi i a i a ai i ua
u i t tra u a i ita t a ra ta a i ii a
i t art ti
Outr u t ab r a a r b ti a u r r i tr u
t ar rri a a ti a a a O i ri br E i
Art t a u a u ti i i a ab r a a i r i a a
ura i a u tura a u a i u i a i a Cu tura A r Bra i ira
A ri a a P I a Bra i ir a E t ti a C ti ia a Cu tura
Vi ua a r u ru ai a a ai r a i a Art
81
1

C t r a u r ua tr a a a t ia ti a ti a
ia u t r ria t
N a r b ti a a a a at ti a u a a u a
u i ii a ar a a a t ara r r Art u
a i D r a a i ia a a u i t
t a i ar utr t i ti a i a u a
r a ara a u r b a i t i u i r it
ii i a t a ab r a
Outr u t ui a r b ati a u it a r a
r a i ar i Art a a a Art i ati a a O t
a u i i ar a ri t it art r i
u r r a r ti a u tra a a a a u a a t r ut a i
a ia a ri a r it u a i i i a r r
Art arti a a a
Ta b ta a a it ratura u a a ira truturar i u
ri ri a ai t t t t ria tri t a r ti a art ti a
r a rta a ira a ara tr a r a i ar so re a Art
a r a i ar so re o a artir da Art Sub i a a ui a
r i t ia u a r a r a i ar i u t a au
aa r r a Art ra ta a t a r t a
U utr u t ui a ab r a u t i a br a
r a r r U r b a i uti r r i ti i a tr
a r ti a t i a r a r r a i ti a
u ati a ui a u a a i tr a t ria a r ti a ar a r
i ar r u ir i t
S rt a i i a a u a i a bra i ir br a
i a r ar r r r i ta t i r aut r t
a r ta r u a ua t a i t u rati i
a rr t ara ua ba taria a r ti a ara a tru ab r t
A r ti a u a r ta r rr i r r a at u
r i a r i uir a i aria t u a
r a i t ia i t N ti a ta ara a
i a r r truir u a i ia i t i a r ati a ua
r a atua a t u titui u it i t i
82 2

u it ab r trut r i t Para ta t ri a r riar


t r u i t u a ia i i a a a ui a
D r a it ratura u a i a ai r t u i
r a u t u a a i a r i i a a a t a it
i a r br a r ti a a r a tra a rta i t
i titu i a a a A b u tra r a u u tra a a a
u t i t r r r a ti ua a r ria t
ita a u i i a i i titu i ai r ia
V ri aut r ta a a i a ar a i traba
a a A i t a u au t a ati i a i a
r r ita t i ra a i traba r ri a
au t r au a u a a a r a a i iar
ai r ta a ri ia r ti a i u i a a tra a a
t ia a a
D ta a a u a r a tu a it ratura bit E i
a Art ub i a ir i a a r a r r Art Vi uai
ia i t r t a a r a r r Art Vi uai a
r ti a a ria art ti a a ia
A i u br a t ia i a a ria art ti a a ia uit
r t t a ara a r a ri a a bat a a i bra i ir Ob r a
r art a u ui a r r u a br a i r
r ria arti u a a r ti a urri u ar ur
Li iatura
C r a r a r r Art Vi uai ta a a
bib i ra ia u a a ri i ai ara t r ti a r a r a i a a atri
urri u ar ur r a r r Art D ra
a r ta u a tr a ar a a r tr ru i ti t
i t i t ri art ti a i u ai a a u a aria
r a r ta i ti a i uai
r i a i O u r b t at
a arti u a tr i t tr ur r a u a
u u a u ar i ti t u i ta t a r a a
i rar ui a t r ra r babi i a r r u ir a atua i ia
Art Vi uai
83

P ui a i i a u r i tr tu br a r a
r a r ur i iatura Art Vi uai C tu tu a
a u a i i a u a rt r a u i i t
i a r a r r ia ui i t ara r i a ia i
u ri r E a u t a ta ara ua a r b ti a a r a
r r i u ri r a r a tr i t i t i
i t a i ab r a ri ia r r a tru
ua i ti a r i i a
D u t itura br a r a ti ua a ta a t
a a r ta u a tai ui a r i a r
a r i a a ia i u ri r tr a r ti a
ab ra tr ru a i t a i u i r i a u
a r r ai rt ia r a r t r u a ba i t
i a ara a r a arti u a i t ri i a a i ia
r r ia i t a a Di ti a i t
u a atitu i ti ati a i a r a r a r
Fi a i a t a tu i a r tar r u i u
tribu ta t ara r b ati ar br E i Art a r a
r r ara i i ar a i u t i r t a a
E u a ta b a E i Art A i a uir a r tar a
tra t ria a ui a u ai a tr r r r a r
r r Art Vi uai ira utra ibi i a t ri a r ti a
i r a i i ai
85

TRA ET RIA DA PESQUISA: DAS QUESTÕES INICIAIS FOCALI AÇÃO


DO O ETO

A u t t ri t i a a r ta a at a ui r it ituar
u t r u t u u t ta a tru ta t D u a i
a r ta u r ur r a u t u t r a i a
trutura E i Art i i i a a r t abra r
r r a i t ria E t u ri a i ar tai t ara
t tua i ar a atur a traba r r Art t ra a t
ai a a r a t Art Vi uai
D utr a ra a ta a tribui br a tra i
i t a a a r a u u it tab tai
i t A i i iu u a a i ia tru ia a
a ir r a u u it ar t a
r u i r t r u u i a
ari a tr uai r i ti ia t i a
a r i a i t art ti
E a ta b r itiu tab r a t ra ia u a i a
a i t i ara a ui a ai arti u ar t a r a
r i a r R 1 ar ia 2001 Na r ti a a u i a
r i a tru a i ti a r r a a iti a t a tra t ria
r rri a a r u i u ri tara i i ia t traba
i ui a ita u a a i i a traba a a
a i u ra i a itua r ta a i ti a
N a ta t r ata a artir u r t ui a u
ti a r b ti tu ar a r a r r Art at riai
i ti i t r a ai i t a r b ti a a r a tr i a
r ti a art ti a a ui a u i iu a u t b ti r i t
a ai a b t
E r r ata a uir ara u a a ti a
a r tar a a i r u i a
86 6

1 PONTOS DE PARTIDA E PRIMEIRAS ANÁLISES

A r i i ia t at riai i ti r u i i a r
r r Art u t a tu a u t u ri i ara ta
ui a tra a t i t i a o so re
i t r r ua t u r ut r i t br
i I a i a a u a i ti a br a atur a a r a u
r r Art tab at riai i ti Art a bi t
ar C a t ti a i a r ta a t r t Li r Mat riai
Di ti ara E i Art O u ara i r r ta ara
i t t Pr ra a P ra ua E u a a UFPR
O at riai i ti t i a ui r ur ara i
Ma ara a i a u ta ui a u t u
at ria i a br i t a r i a br u
i ar a r r t r i a a i i i a ai a a i t u ati a
i ti a u it u r u ira t r i a a ir u t ia
i b ti a P rta t tu ar at riai u a i ara r r
a i tra r a a ari a i
N a i i Art t u a itua
u t ta a i u at riai i ti r u i i a r
r r ri i i ri ua i t i a i ti a
Mi a ri ia u ur r a ti ua a r r Art a
R E ta ua Para r a ir a a u a t ti a t ria t ia i a ara
i t a i br a i ati a a Art i t r u r u
r t t
T a i a u t br at riai i ti ara i
Art t arti a a ui a a a i a t
t i ara r a i a ai ti a ri a ra r trutura a a artir
a bt u a b a t i ut ra a u r ra a
CAPES FULBRI T E t r ra a t b ti i r tar a ui a
r ai a a r ut ra a a r a a Ci ia u a a a Ci ia
S iai a L tra a Art tr itar a r a bi at rai tr Bra i
E ta U i N a 201 ra i a tri ta b a a ut ra
87

bra i ir a ura r i r ti i u a
a ua t rit ri aC i Fu bri t Bra i
I i ia t ara a arti i a r ti bu u i a a r a
u ri ta r r r rt a ri a i i a ri ta ra
PP E A u tat ra r ai a ara a i ar u ri ta r u u
tra r tribui ara a a ar a r a r a tr r r
r u i t Obti a arta it ar ta iti a a Dra
A ii a Su i u a r ra r ra a P ra ua
D arta t Art E u a a F ri a Stat U i r it FSU
A Pr a Dra A ii a traba a ir ta t u a t ia ui a
u r t i a u a r ta i r ia a i ti a i i aa
artir r i i ut tr u arti ta ui a r r r
i a a a r to ra y vis al r ti a ta u a r i a a u
a t a ab r a uti i a a i ti a ara ui a utra
i i i a ar N P ui a Pub i a Di ti a a
U i r i a F ra Para NPPD UFPR D ta a u a bra i ir
u a a ri ia ui a Art E u a u t a i
i a a r ti a t ri t i a
R a ta u a i ti a r ta i i ia t ara a ab ra a
t D ut ra t ir u rita a a Di ti a arti u ar E i
Art i a a truir u r ur a i u a ia i t
br a r a tr at riai i ti a r a r r Art O
r t i i ia r t ara ut ra a u EUA ti a b ti
r ra a a a r r Art a at riai i ti tr
r r bra i ir rt a ri a a r ti a u ri i ia a a i ar
r r r ut r at riai ara i
Para ta t ura t a ta ia a FSU r t ia a i ar a a i ar
r u at riai ara i Art r art r r a
a ira r a i ar tu arati a ta Bra i
E ta U i tr r r a E u a B i a A a a r ra
u r i ra a u i r i a rt a ri a a rta t i ita a artir a
ibi i a u a r ta a ara i t tu br
r r a r u i t br i arti u ar a
r u at riai i ti
88

E r a a t b ti tra a i i ia t tr u a a i i a
traba a i ra u r ur a ui a
r a A ri ira r r a a a Pr a Dra A ii a Su i u a a
U i r i a a ir 201 a t i a a a E tat r
e ail D arta t Art E u a Pr Dr Da u a
r i i u a u ta ria ara a r a i a t i ui
i r a a u b ra u u r r u u a u ir a
ri ta ir ta t r r D arta t taria i i a
i a ara a u ar
A u a a t ra ri u a i a i t rru t r ria
t i r ii u a r a i iar r ati a a r b a a u
i E irtu at i u rir a r a i i ia t
a a a CAPES FULBRI T u a ua a r a i a t i t ria
ura E u i r ai i t i r i
a t r tab i u r ra a traba u t a
PP E UFPR FSU a ia i a ia ra
A t r ira a t ra r a t r a u a a a i i iai
r i a a a ai a at riai i ti u r u
at riai ara i Art r art r r Art rt a ri a
E ati i a i i ia atur a rat ria r i u ta a r r
D arta t u a i r a i bti a br at riai ara i
r u r r r ua u aa r ai a a bit D arta t
Dia t i ai ti a t u t ti a a r a r r
u titu a t a r b ati a a t ri r t ita A
tab r a u t at riai t a r a ai a u
u t ta a a u t ra a r ti a r r t i ti a
ua r a a t a r a ti ua a r r P rta t r t i
a u t u ara ar a a t a traba ri ai aa a
b ti b r ar r i trar r r a a iti a t u rria a
au a ur r a r r Art Vi uai a FSU Pr ra a
P ra ua M tra Art E u a C rti i a Pr r
A tati a ra t a tra a a ri u t a a
br a r a t ara a i ar ra ua t u t a r
tu a a r r a a au a
89

2 AS UEST ES ORIENTADORAS

A r u ta u a a ara i i traba a ra C
r r r a r r r Art atua aa au a uai
ua trat ia i u a i ti a i a t ur r a
r r Art uai a ara t r ti a u r ur i ti
M trata u t i i iai a r u ta a ti ra
a u ura t t r u ti a i ti au a
D arta t Art E u a
E tr ta t a r u ta ra ur i a artir t traba a
a i i iai ra r a a rta i a a i
r t r R 1 D u a ri
trar ab rt i ia t a ibi i a tra r ub i ara u
t i t ai a r u a br a r a r r Art Vi uai
i iu a ai a tu a artir t b r a u a
i i i a i a O a a a t u a r ra tribuiu ara a
ai a t tu t r a r a a i a ia a
r ti a art ti a a ui a r arti u a a a r ti a r r
Art Vi uai ai ara a r a t t ti a u a u a iri ir a
tru t ri a t i a at
A artir ta ai a ai i a a ui a a u t ra
r ua a a ta ara i r a tr a i r r
ui a r arti ta a r a r r N r r a
r r Art Vi uai r a r u art ti a u
t a r ti a u ati a Art C r r a i i ia
u ti ua a r r Art Vi uai r arti u a t r
ati i a art ti a uai t tituti u a r a ta a
ara r ar u u it r r arti ta C a i r a i a
a ui a
C a u t a i a i ia i a aut r
i i a a ri ira art ta t r r ata a uir traba a
r ai a ura t 1 tr 201 ur r a r r
Art Vi uai a FSU a i a Ta a a E ta a F ri a
90 0

A ETNO RAFIA COMO POSSIBILIDADE PARA ESTUDAR A FORMA O DO


PROFESSOR DE ARTES VISUAIS

P ti t t u ru r ur ui a atur a
t r i a D arta t Art E u a traba b r a
arti i a t r ai a ura t r u tr ar A i ara
r a i ar a i ti a ri a a a i ru a r i a
ti ia a aa au a u r iti b r ar a r a r r
Art a t u ur Li iatura Art Vi uai arti u ar
E ta a F ri a b r ar a r a a uai r r r a r
r r trutura ua r ti a u ati a
A a a t ra ia t r a i a a a u a a t r ati a t ri
t i a tru i t i a Para E ta R a a tar a
t ra ia a a ui a u a i a i rta t a it a u a
i t i a a a t trat a u a t i a ti
u t t i i au at ria 1
Pr t t t u u a r tar a u t tituti
a r a ar ara a a a aa au a ati a a i
t i a a ui a a artir aut r u i ut a t ra ia r a
r u i t a u a
A i ia R E ta 1 ub i a a i r traba
a ir a u a ui a ua itati a br a a i a a i i ia a
a 1 0 r itira r ar a i titui ar t rar r u ia
u tura a artir utr t i ta Tai tu trara u a
r ai a rita a ai a a rta ui a rr ia
i r a a ta a i ti a ai r u a
E a r ti a i ia a tru ia a a u a u a
tru a a a i r a u i t i t ri a
a a r u a r a arti u ar t i t E PELETA
ROC ELL 1 11 D a r ai a a a r
t i a a a a artir a r a u t i iai tr ua
urr u i ia titui a a u r ati
P rta t t u u t ar tai i urr u
a au a i u ia r ar tr ta t a a aa i
91
1

r it r r a r ai a a a T t a r ti a
a a a i a a a i ar r truir a i a r u
rr tr ai titui i ara ta b ti r i tr t r i
a a i a artir ria u a a i t ri t i a ua
E r ui a r tru a r ai a bu a a r i ar
u a i u a a a i a ti ia a A a r i a a a
ta i ia i ii a a ai u ar a b r ar u ai rr iaria t
A t a ri ta u a rta bu a u a rta i t r r ta a ui u
r b r a a a E PELETA ROC ELL 1 21
A trat ia ri i ia a a t ra ia a b r a arti i a t r
u i i a ri ira t traba a i t i t r a
ui a r a tu ara b r ar r i trar r r a a iti a t
u ai rr Ai a r a b r a b ra a r i t
ri i ia a ru a traba a ra ia a utra r a
u trat ia tr i ta ra a a i u ta tr utra
A a t i a a ui u a bi t i i u
i a i t ati a r b r a r i r i tr a
ara u a traba ui a r a ti ar a u i a
ra a i E r a a ti t u itar u a
i ti a a a a u a ai a i a u i a ui a r
r a a u b t tu ARCIA 2001 Trata at a t r
rit ri a i ia tru a r a a artir traba a
r ua a u a i i iai ui a r r u ta
tra r a a ii a a ii a a i i a a t r i a a
a u a i a ROC ELL 1 1
R utr ui a r a i tra traba
a r i ti a R r ia u
r a t i a a r ui a ara u u a r
t i a t ura t traba t r i N trata a ta t i a a
a i t ra a ri rr u a ia u t ra
tr ui a r a r ta i ra aria a a itua
ui a a C tu i i ii a u traba t r i a
ta t i r i t rit ri R a r ta t u
r aut a t b r a t traba t r i u ra a
92 2

ta a r u ta ui a r atar t ri r t
U a t ra ia ar ta t r u t i r u t
ai ab ra a t ri a t tu ua ui a r r ura i ir u
b r ar a i t r i a b t tu ara tia i i
i a t tu r Na r ti a t r i a
r i i rar u a b r a u tr i ta i i a ti ua t
a a a t traba a ui a r i i ir
u a i i iai E r ta b rr ara a i i a
i t u r ura t traba a ARCIA 2001
Para R a a i i traba a a tia ara
ui a r ta a u ai ub titu a r utra
a i iari a a i a uri i a b tr utra A a tia a a
i i ia u ui a r t r t t ua
ui a ara t i i u i ui at ria a i i
r u ta i ar u a r A aut ra u r i i a tar i r a
ab ra i ta t a r b r a r a a r
tr i ta a ri br a i ti a
u a r i
N u r r a r i tr t r i R a ab ra
u a u ta traba a bi a u a r arti a a
u i i a a u a u ia t i a Para a aut ra i r u r
r i tr u r ita a a utr r truir b r a u
t tua i a t ri r ai ab ra a u a u ur ira t
i i ia ROC ELL 1 1 tra u i a
C r a ta a R a a a at ara at
u a tra ri i aa u a r t ati a r ai a
b r a a i r u a a ui a r at ua
r ai a ra a u i u r i utar tra r r ta b
u r i i t r r ta t u a u a a ira tr ria i
it aa t ROC ELL 1 16 tra u i a Para r
r ar u a ai r t tua i a u i it ri ra ar u r r
ura t a b r a u r a u r u
U a a t r ati a r i ar r r r i iata t a a i a a a a
itua i i a
93

Ai a br a ta a R ta a u ui a r
t r ui a tra u ir u u ara a ua i ua a Na
i ibi i a a ra ta t i i ua t u a ra a a r uti i ar
au i ta ii a r u ara r i trar t a ar
t utr t a a a Para u au i a ri u r
r i tr a i ti ra i a a aut ra r a a r a
a ia a ta a a r ra i a r i t uatr
ra a a b r a t ta r i r ra a r i tr
rit r r ia t u a bi t r ri tra ui
A i br a ta a ta a a u a i i a 1
tu r a ta r u a b r a r r u r
ri u art ara a utura a i 2 ta u
a ar t t t r a ir ta b t tu r rit
i ia ara u u it r u u t t in lo o ar riar
ta t a itua i i a ui a r r i a ri u a
ta rit a i itar a ria a utura a i
ROMANELLI 200
O t ra ura t r t r i tar i t u r ai a
u a ati i a i t tua u a a u ra r tra
b r a at Para a i iar r tra u r
a ti t t r i tr b r a ri r at r a
t i ia t a i iari a a u
a i a ri r i i i ara t r u
a a u it
P u a u ai ri ia ui a r t u
ri r r tu u r ia u ra t a
r ai a r i i i ati a r rr ia r r r tati a
Para R a artir ra t r u ari a
ua u r i ia r truir r a trutura r ua ra i a
br arti u ari a a itua r ia a ROC ELL 1 1
A ui a i ia u a a i a r a trutura r a
i ti i a t i a a a a i r i t u a b r a
tar u t ta a r r u t t ri a ui a A i a
r ti a r r u r ut ai i rta t traba
94

t r i ar itua i a b t tu u a ia a
ta a ri a itua arti u ar tu A tru b t
i t i i tr a t ria traba a u i ii a u
r u t i i iai r r tra r a a r i ub titu r
utra i a a uai ra ab ra a a artir a r a ui a r
a r a i u u a traba
ri ROMANELLI 200
O traba t r i t u a ura u aria a a tu
r ta t a a a r r ra u r r i ROC ELL
1 D ra ara a aut ra t t rr ua ui a r
ui u a ua ti a i r a ui i t a a r r u r
i t a u a ua t a i iari a a r u r t
u u a t i ar E tr ta t u a b a tra i t r i a a
tru u a t ituai i t ra at ria a i
a uai ui a r r truir u i ati t r i a
t ar ai a t ar uit ai t u traba a
i P rta t a ai r art t tu t r i traba
a r ai a u aa r a ia ui a r
O a ri t i a ui u u ar u bi i a
r b ti a t ria i ati a u a trata ir bu a u
a ri a u t tu u r
r b t r ti a ui a r ta u rar i a u
ir r ir t ara a u a itua arti u ar E ti u a a itua
tu a r a u r a a u a traba ui a r
t ri a ti truir i a ai a a
a itua
T a r r ia a tribui r u ir
i t u a a a ui t ra ia ai ti a r a i a a ara ta
t ri t u ti a b r a arti i a t i i ia t tr
ai a ra ua t bu a a ai a t r i a t
r a i a r a r a i ar i ara r ar r r


95

C E ANDO AO CAMPO EMP RICO A UNIVERSIDADE AS AULAS AS


PRIMEIRAS OBSERVA ES E APRO IMA ES ANAL TICAS

O traba t r i i t tu tr u a rtu i a
tat r r r a r r r Art Vi uai r r
r a r arti ta a arti i a ati i a r ati a a i
a bi t u tura art ti a a i a FSU a i a Ta a a
Di r t t r a r r Art bra i ir a
FSU ur Li iatura ra ua A i traba
b r a arti i a t i r ai a Pr ra a P ra ua ur
M tra ara a r a r r Art Vi uai Cab r a tar
ta t u i ra a a i r a trutura r a i a urri u ar
a b ur b ti a a r a r r Art ara a u a
b i a rta t ti uar a a r i a ua t ua i ai a
ua t a b ti u a i ti a a b r a u a
t r i a a itua i a ui u a a a t u a
r ra r a ra r r Art Vi uai i r i ituar
a u a ara t r ti a a u ta b r a i r ai a a A i
ara u a r r t t ua r ai u a b r a
arti i a t i a t tu a r ta a uir u r at a trutura
r a i a i a a FSU u i r it a ur Art Art E u a
Para ta t a a i r a i t ati a a ura t a b r a
a r tara a i ibi i a it i ia a FSU
A U i r i a E ta a F ri a F ri a Stat U i r it u t
a a a F ri a Stat u ai a t a ua i a FSU t u a u
2
ri i a u a u a r a 6 1 ai a a i a Ta a a
F ri a E ta U i Fu a a 1 1 aU i r i a r i
16 Fa u a ara a ai t 110 tr i ta a
ab rat ri i titut u r t r tr t ta 60
r ra a tu
A FSU u a i titui r a ta tu u ur
ratuit ra a r bra u u ai bai u a
u i r i a arti u ar S u it i ia ai titui a 201 a
u i r i a ua 1 r r 62 0 a t a i i trati 1
96 6

tu a t 2 621 ra ua 1 2 ra ua u r a t
a ua ir u t r US 1 bi
U ta u a FSU Nati a i Ma ti Fi Lab rat r
Ma Lab i ab rat ri t ti a u a i ra ai r
ab rat ri br tu a a i a a ti u O ab rat ri
t u rt a Nati a S i F u ati E ta a F ri a traba a
ra t r i u tria O Ma Lab ta b u a r ati
ua uit au a t i traba a i u a ra abr
ua rta ara i ita N t t ratuit ita tra
ui a t ri t it ria r r au i a
ia i ita u a rtu i a i ar ara trar ria a
a a t a i ia r i rti a atra t
A FSU ta b r a i i trati a Mu u Art E ta
a F ri a a Mab Ri i Mu u Art u ai r
u uu i r it ri a u a itua Sara ta E ta i a itua a ai
a u a F ri a i a a a r i a a t 0 Ta a a O
i u a a i t ri a u u u art u u u ir u t atr
i t ri u a bib i t a r r ia Ti a u u tura a FSU abri a
ta b a a a Ba t Sara ta T atr A R rt r T atr
C r at ri ara a F r a At r a FSU
Tr ur r ai a a i ta a a Mab Ri i
Mu u Art O ur Mu u E tu Patri i Cu tura Pr ra a
M tra D arta t i t ria a Art u t u ri ir a
r ai a a u Ta a a u a t r ai a
a Mab Ri i Mu u Art Sara ta
N ur E ia i a E u a Mu u E ibi rta
D arta t Art E u a u tr ur r ai a
i t ra t u u u i r it ri O M tra B a Art u ut r a
rau At r t ura tr a N au t r a br a
a ia t atra A R rt r E t M tra ti u r
a uit i uta E tr 1 200 a 1 00 a i at u i r
t 12 a u a iti ra
A FSU ui 16 Fa u a tr a a Fa u a B a Art
C Fi Art Para t ra trutura a U i r i a r i t r
97

t u t a a Fa u a ta r i r D arta t u
r ua u ur ra ua ra ua A Fa u a B a
Art ui i D arta t 1 D arta t Art 2 D arta t
E u a Art ti a D arta t i t ria a Art D arta t
D i I t ri r E a Da a 6 E a T atr
A Fa u a B a Art a FSU abri a i r a u i a
a a i a i ui o a Mab Ri i Mu u Art
Sara ta i a F ri a Stat U i r it Mu u Fi
Art MOFA u u a t i ta t au arti ta
i a ai a r i a a D arta t Art Fa i it r Art
R ar FAR u r i ai a ra a u ti a ai ti a
art ti a a i a t i a r a i a rta a ira
ra ura a i Ma t r Cra t a Stu i u t r u r a i a traba
art a ai ia i a ara a i a aU i r i a Ma i A
Nati a C t r r C r ra tr u r ri r ra a
i ara r ra
OD arta t Art ai r ai abra t D arta t a
Fa u a B a Art u a atua t uatr i i a u i
ai ra a u A t r i ia a ui r a a Art a r r
ii a t Art Vi uai
OD arta t Art rta r ra a M tra B a Art T
F ri a Stat U i r it Ma t r Fi Art Trata u r ra a r i ia
tr a u rt art t r a ui a r ti a Ca a
tu a t r b u r ri t i ara r u traba art ti
t ai a E i i Art Car a i CAB itua ra a u A
i ta a u a r i a a t 100 t i i i i uai ara
tra Fi Art A t t i ara a u T atr
D i I t ri r E t r i ai a ui u a a ria uti i a a au
M tra tr a iti a i i ai
O D arta t Art rta ta b i ur ra ua
Ba ar a Art Ba ar a B a Art O urr u i ur
uit i i ar tu u i r at au Ba ar a
B a Art u rir ai u br r it a au a Stu i
98

A i i i a Stu i a ru a a r a u aria tr
ia tra i i ai r u tura i tura a a ia r
ia i t rati a a i a A t ta uat r r a
tr a uai r i a r i a i ita i ura i tura ra ura
t ra ia i r arti ta t ra ia art bi a art ar uit tura u tura
ia i r ia i t rati a r a i itai ia ba a a t
i rta t ar r u a a r a ta r ria
i i i a A i au ta ri ira t r a r a
r i a t r a ibi i a i r r i i i a r i a
i i ia t r D u tura i ura i ta a r i a i ita u i a r
tr utra Ca a i i i a tra a u a i r r ui it
ra t a t ua r a a r iur u a a
ui ta ira
O au ri tar ria ia u r a ta r
i r t i i i a tu ua u rir u t r i a r r it
bri at ria t tar ru a r a i a P rta t au
t u urr u a ara ra uar u rir u urr u i
bri at ri ura t u ur ra ua
r i ai a ta ar u ri ir a i ur au
ur ar bri at ria t i i i i a Fu a t A tur a
12 a 1 a u E ta i i i a i i iai atua t a ui t E trat ia
Su Fu a t 2D Fu a t D Fu a t D
Fu a t Di itai Fu a t Art C t r a
Di r t t Bra i a i ia a trutura urri u ar r a i a a t r
u b i i i a a a a Fu a t ri ir a a
ra ua rati a t u t ur Art i
u ri r rt a ri a Na tr ti a a a b r a a r a i a
r i i ai i r ra a u a t t r u a
A ia Na i a F u ati i Art T r a E u ati FATE E ta
r a i a i a ri i a t a r r tr a uai tr u
br ara ti a t bat r t ia t ria i ara
ri ir a a Fa u a Art
E b ra D arta t Art D arta t Art E u a a a
art a a Fa u a C Fi Art ta t
99

i a u utr Di r t t D arta t Art D arta t


Art E u a rta uatr Pr ra a P ra ua r ur
ra ua
Cab r it rar ara u a r r i ii a traba
r ai a a u a FSU ur Li iatura
ra ua a bra i ir ri traba b r a au a
i r ai a u t a Pr ra a P ra ua ur M tra ara a
r a r r Art Vi uai
O Pr ra a P ra ua Art E u a a FSU t r
uatr D arta t i ti t u a r ta ur i r ia
ia i a tra ut ra S Art E u a Art T ra ia
A i i tra Art E u a Mu u E ibi
T ur D arta t Art E u a t ai a
i ia t Bui i u r i i a ar tru 1 1
t ri r ti u a u r u a r a i ai a a a 2010 O
r i t aa au a au it ri a a ria art bib i t a
t i a r ti a ab rat ri i r ti a a i t uatr
ra t ia a a a ara au
Na a r ta D arta t Art E u a it ai titui
ra ui t a ir a r a a a r D arta t

A r ita a r i tr a Art ua i rt ia u b
ia u ata i a r ara i t i i u
C ti ua a a r itar ta t rta i t a i ti a
t aaA V u r t ir ta t a i
O tu u a ti ua a a iar aa i a t ri a
r ti a a Art ara a bt a u ti a ia u a a Di
tt art u u ab ut A 2 u 201 tra u i a
ri ri i a

O D arta t Art E u a t r i a tra a i


t ri a ba a a a rt or ie a u i a i u a Art u a art
ia a u a a u tura a u ti a ia Ta r u t t
a rt t ri i r A V : L A A L :
A I A , rit Pr Dr T A r r M
Mi bra t O Pr Dr T A r br ai a ti r t
100 100

D arta t Art E u a atu u a FSU r a a 201


a ia a u r a ta ria
C tata a b r a a au a a i ita t r ri
rt r t D arta t a r ta a au a i i i a
a i i uti i r t r a i r ra a a t
au a Ob r u ta b a r a a a a art ia t
i t a ub i a D arta t i ri i i r
D arta t A N A L
I rta ta ar u Pr ra a P ra ua Art E u a
titu u t uatr D arta t t u uita
u i D arta t Art E u a E titu r
tr r r ut r t a r a Art Vi uai a r a trata
u ur Art Vi uai T r r u aa traba
i i i uai
O ur ta ua aa au a ra u a a ari a
u i t r i a a ba a aa ua au i at riai ara ua
ati i a art ti a u rr r tr a aa ua ar r i a
ati i a art ti a au ati i a arti r u i
r r rta traba t i ara r r Art E
a itua u a ar uti i a ur Art T ra ia
A i i tra Art
C r b r a r ra a titu u a trutura
r u i a rta ba i a t Pr ra a M tra Art E u a 1 rt
d ation ro ra asters u ui i r at ir i a ara at r
bi i ti t A uir u a br a r ta t ur ua ua

O r ra a a a Ci a bi a Ba ar a Art
M tra Ci ia rau Art E u a year o ined a elor s in
rt aster s o S ien e e ree in rt d ation E t r ra a r
i ra ai i rta t D arta t r t r ai r ura tr
rta E ta b a a Pr ra a Art E u a 1 rt
d ation ro ra
Pri ira t ara a i t r ra a au r i a r Ba ar
Art u Ba ar B a Art u ur t ura i a uatr
101

a A a r a a titu a ria a r a i a r it
M tra D arta t Art E u a t a ura ia u a
O ur rta u a ra a t a tr tr
uti I t r u a ria r a ai a
a ri ar au ur a a u a i i i a u a t
u a a u a a a ui a au a r i t ra u ibi ita
tar r it ri u a
E t ur a r ta ua
OPC O 1 rau M tr Art E u a C rti i a Pr r
rt d ation aster s e ree it ea er erti i ation N ta ur
Li iatura u a abi ita au a t r r ui it ri ara
t r ar u a i at rti i a i i a a r r Art a
E u a B i a E ta a F ri a Cab b r ar u a au ta
rt a ri a t ua i a r ria ara t r ar u r ra t a
i ar a a bri at ri bt r C rti i a Pr i i a E u a r
ta u a a itua r i ar ai a r a
OPC O 2 rau M tr Art E u a C rti i a Pr r
rt d ation aster s e ree it o t ea er erti i ation E ta bu a
r i t abi i a a t ria t r a r ti a
ui a Art E u a r i a i ti a art ti a a a i a
ra t a atuai i t ri Art E u a arti u ar t ta
ara a u ti a ia ara a u t a bi tai E t ur r a a ta
ara at r i a i t r i i i uai au i ui tu
ir i a u a u u u rti i a art ara a u i a
A M tra Pr ra a P ra ua Art E u a rta a
ibi i a bt r rau E ia i ta Art E u a S e ialist
e ree in rt d ation O ur ia i a rati a t u t a
Art E u a r i u u a ti uar a tu ar ara a
M tra r t r D ut ra u ur ui a ara au
u a t a ri ia Art E u a u a ti uar atua a
u a bi a O r i t a t a
D ut ra
A ri ira a r i a b r a ra arti i a t D arta t
Art E u a a t ra a ri ta i i iai ia e ail Pr Dr
102 102

Br br ur i i Sua i i a i ara u u arti i a


ua i i i a rt d ation eory ra ti e I T ria Pr ti a a Art
E u a I rt or i e Art ara a Vi a N ta t a a a i ar a i i i a
i ibi i a a ara a u tr it i u i atra a u a
i i i a Se inar rrent and o arative St dies in rt d ation
onte orary and istori al ss es in rt d ation S i ri E tu Atuai
C ara a Art E u a C t r a u t i t ri a a Art
E u a S i it i i r iti arti i ar ta b ta i i i a
E a tr i i i a D arta t Art E u a ra ur a a r
au r ra a 1 M tra D arta t Art E u a
ura u a A u au ta a i ai a utr ti a i ai a
a ra ua Art
A i t i a i i iati a i itar a arti i a ua i i i a
i tura D arta t Art u i i a a tr a e ails
tr r a r i ti t D arta t Art Art E u a A i i
arti i ar a i i i a e inin aintin Pi tura I i ia eo s
aintin Pi tura A u a A arti i a ta i i i a i u a ta ara a
r a r a r i i ai Art ta t a
ra ua M tra t ra r a a i r a tr
i arta t ia a iar u t i t br ur
au r r a itua i a
D a r a a i i a i i i a u aria art traba t
i i a a r ta r r u i i ara i t r arti i ar a
ui a tu ta i t r ar ta a i i a ti a
a ita ui a r i t r a i ai a U i r i a ri i a t
r a i a a a r a Fu bri t A i i t r a a
t r b r iu t a r i ra ai a ai t
i ta a ru ri ta r ir ta t r ui t r bi
C a a a at at D arta t Art E u a ti ua t
r b r i ui a r i t r a i ai ia i
tra ir a r ua r a t rta a ira t r a u
U u a t i a a a a D arta t a ia u a ui a ra
i a i ita a i a arti a u utr ui a r i aria
ara r a i ar ua ui a Dura t r b r a utr r r
103
10

Art i u ta a u ru tra ir i ita a u


a a u u a a au a b r a a P r b r a rt r a a
u i r i a ui a r ri tai i a ta b r a

1 D i i ri ira a i

S r r ata a uir i t traba a a


a b r a r ai a a a tr tur a ur Pr ra a 1
M tra D arta t Art E u a ua tur a ur
i tura D arta t Art ra ua
O r b r a ti ia a au a u a t u ua
a A ri ira ara t ri u r b r a r i tr rai tr ta t
ra r i a u ir i a t tra a a t
ia t a atua r r r a r r r aa
au a Na i a u a b r a a a ara a ai a a ui a i
a ta ara u i i i i tr i u titu a
i ti a r i i a r r Art a ia a r ti a art ti a a
ui a b ara ai rr t ara a r a t
t ti a u a u a iri ir ai ii a t ai a a tru t ri a
t i a at
Na u a a ai ti a a artir u i a a i at ria
ri i a t ria ara t r ti a a t ra ia ra i i a
a u a at ria a i E a at ria u r ta a a i uti a
a tu u a tara a a i itua i ti a a u a
r ra arti ta ui a ra u ab r u t tu
C r a ri ta R 1 r i tr a ra
tra rit ia ara itar u rt a t r i A
a ta ra r ai a a rtu u aa ii a r r ta ua
a i a ii u a a u t ra tra u ir ra i a t
a t i t aa u ir ar i t ra ir a ua i a r i trar
rtu u A a ta ra ita u a r i ara a a i i i a
ra a a a a i ia u a t t ra r rit b ti
bt r ai r r i a ri a r a i a t t at Muita
a aa au a a u a a ta ra ita r a
104 10

i ai abr ia a u a ra ar ra ra rit u u
a au i i i a
ua t a a ir rtar t r i a a itua a
ti u ta iai a u ru a u a u i r i a ra ra ati a t
a r i a r i M a r i tr u bri at ri a i a
r a a au a a u r a a iati u r ur i
r a i ar t a a tar a tra a i ita a a au arti i i ati a t
t a a au a Na itua u ti u au tar a i ia r r
a t ia re ail Pr ur i a i a a ar a a t a
au a r ri rit a ati i a
C r a a r ri ta a tua i a au Di r t t
u ta a a tu a a a i a ri ia i u ri r bra i ir
ta t au a ua t r ra au a FSU a a
a t ia au a ua r r a a aa au a a tur a
ta a ra Rara b r i u au ar atra a i
r ri i i a au a
D tr a aa au a u r r ur i u ar u u ar u
r iti r ai r r au a t b r ar r r
rt u i t ra a a bi t r a i r ta N D arta t Art
E u a arti u ar a tr i i i a b r a a a ri ira au a
ur r r a r tara a au u a i ita t
bra i ira D rta a ira i t ar u i i u a i ti D i r t
D arta t Art a au a i tura ui a r ta a a au
a i ra i a r a ai utra u a t
ua u r a u a u ai ti
Na ai ria a au ta a u ar a aa
au a N rr r a b r a i it i a r i r r ara
r i trar a u a ati i a i a ui a t r i a E u t
i a t ra ar a u a u tar a
ab ra t u a r ra r u t u u ria arti ar a
r i tr t r i a tur a u i a ria
ua ta a ai a i iari a a a a bi ta a a
tur a a i a r ar a u a aa au a ura t
i t r a E u t r ir i u i ab u
105
10

t u tura u a t ria a i a O u ar u a a ti a r a i u tria a


i a rt a ta tr a 1 0 tra r u u
a u tura i t a ria t i art abri a atua t ai
0 tab i t Na ri ira ta ira t a 1 22
a i a ab rt ara r b r i r i ita t u i rtir
a r r a i arti ta i a i a ood tr s a
ar i itar a i a a ria at i r arti ta
Outra r a ta b ra i rta t ara i a ai a tr
a u au i r i a ara t r u i a t ur urr u
E ua t b r a ra r i r a u i t ri br r r
u traba ai ii a t D arta t Art u ui u
r ra r i i ai D ra a r a tr a u ar
ri t ua t r ta a ri r a a iati a a r r
O ur rt d ation eory ra ti e I Pr Dr Br a
tur a au M tra Art E u a r t i u a
i i i a i ti a i a i Art ab r u u t br
t r ti a a i a i Art F ra traba a t i
a a t t i t aa au a i i i a
a a ia a r ti ai ra r r Art a
bi a E ta a F ri a Fa art ur a b r a a arti i a
au a a u a b i a a bi a 12 tu a ua i a
i ita t i i t u arti i ar a ta a
A au a a t ia u a r a a r ri a 1 1
a ia i au ur a a i i i a tr u r i N a tur a
ra a i ti a au a r u ar ura t ui a a r a a aa
au a u a ar D arta t Art E u a
N ur u t r r ai a a a r a i i ia ara
r r Art ta u i ara atua a E u a B i a O
a a a t a au a r itiu a b r a a u ia i ti a ta t
ur a a au a i i i ua t a a i a i
a au a t t i i a ara a au a a a i a r r ia
bib i r i a a a ui i itura i r i ti i i ara a i i i a a
arti i a a ati i a i a aa au a r a
au r ri Pr r
106 106

Na atua t r r ta u ua r a i a t i a A a a
i i au a i tribu a a a a ia i r a u a r ta a i i i a
ua art Na ri ira art ta a r a ati i a a r
i a a u a au a a u a art a a a ta a a
ati i a ara r r ai a a a a a u ia r i a ara
i t r t T a a ati i a a a iati a ra i a a
ra ati a r titi a t a au a M t a a i r a
i ibi i a a rta a u i r i a t au a i t
u t a a it r r tr a ai r a a ati i a
r ia ui a a t u rit ri a a iati
E tr u u r r i i t a r a i a ria
i i i a P r ua r r r i u arra ar i t r au
a i ibi i a a i i ara ar au ua
b r a aa au a a bri at ri ta i i i a a
a a ar i i i ua t a r ai a a a ta a tr it a
u ta i i a ara a a a u bt r a i a tr a rti i a ara
r r Art E ta a F ri a
Outr ur ua arti i i i rt or i e i i tra Pr Dr T
A r O ur ba a u i r aut ria r r A L :
A I A it a t ri r t a r ta i i a
a r ta a a ta a rt D arta t Art E u a a ua tra
it u ti a ia i ua a ra ia
Trata u a r ti a ti a u u t r i r ia a
ai ab r a br i Art r u a tar ri ri ar tr
a t i sense o sel , u ar sense o la e
u i a sense o o nity A i a ab r a t ara
i Art b abra t i r ra u t t r a
a u tura i ua a t ia i ti a ia u ti a ia a a
a ra a t a a is i line ased rt d ation DBAE i t ria
a art t ti a r ti a a art a r art A ur au
a tu i r a i t a tra a r ta a r r a a u
i r ai a i ri ati i a art ti a ura t a
au a
107
10

A au a a t ia u a r a a r ri a 1 1 a
tur a ra a a i au ur a a i i i a N a tur a ra
a i ti a au a r u ar ura t a a r a a aa au a
O a i i i a i tia a a r ta it a Art
E u a arti u ar t a r ti a a Art ara a Vi a ara a r a
r r Art A u t i ua r i i ti a
t ti a r ti a r ati Art Cu tura Vi ua ir i a ara a r ti a
t ria a u a b i a Muita r u ta ra ita a au i i u a
ara a a br u t i ta D u i
ab rt u a bi t a ar t t a i t Pr T ri ta a
i i i ua t au t i a itura i a i
2
r ri r r
Outra ati i a a a iati a u a u a at a i i i a rt or i e i
a ria u i ri t ti est eti o rnal i ita a a ri ir
ia au a ua au ria riar 2 i a ra a u t
ii a r r a u ira a t r i, u ar
u i a t t a Art E u a E ri t ura t a
au a a ur au a r tara u a utr a r r
u traba
N ur Se inar rrent and o arative St dies in rt d ation, a
atua a Pr a Dra Sara S tt S i i u t u tribuiu ara a
ai a i iti a a ui a Ob r u u a r a a uai a
r ra trutura a ua r ti a u ati a i r ia a a ai r ti a
b r a a uar a a r a a u t a i traba
r r u i a Art O r i t i b r a a au a a
r ra r i t trat ia r ati a u bu a a r i ar
au a r art ti Sua r ta a i a t i a a a
r t a ar u r i i a b r a u a r ta ara
i u ar a a r i a a ri ta i t a artir a r
art ti


2
E u a tu i r u ra itura bri at ria ara a au a a ri t
itura i a a ta V r ANDERSON T MILBRANDT M A L Aut ti
I tru ti i Art N r M ra i 200
108 10

A au a a t ia u a r a a r ri a 12 0 1 0
a ia au a tur a uai ur a a ti a r ra a
M tra N a tur a ra a i ti a au a r u ar ura t t tr
a a aa au a E t iu t i i traba a u a
u t ia i a ar ti uar a a a a ai i i i a
trar a b r a a i t tituti a r ti a a
r ra Sara u a u a r a ab ra ra ri i a a ui a
i iar r i a tu
A a i i i a r ri a D arta t Art arti i i ua
i i i a i tura au ra ua e inin aintin i i tra a
r r N a V rri r ur r ti ta a u a eo s aintin
i i tra a r ra A a a Ba i it L i
O ur e inin aintin ra u ur i i ia i tura a ir ai a
r i i Lab rat ri Art a u a a ti a i r a F ra
tri ta tr ura t uatr t a a u a uarta ira
r ri a 12 0 1 20 A au a a t ra t a at i
au ia a uirir u r ri at riai i tura t a t a u ra
r i a au i r i a C tra a a ui i i t t i
ur r ati i a i ti ta i tura atur a rta i tura
ai a i ura u a a r trat ar r u u a i tura u ra
tr O ur i ai u i t u a i tura aut ra a
a r ta t traba i a ara a a ia ti a
O ur eo s aintin i r ai a ura t a ria r
b ra t a r ra au a u a ai i i i a a r ta
u r at i r ia A au a rr ra u a a ui ta ira ura t i
a a ui a a 12 0 1 20 E t r at a t i au
rati a t u a i a u i aa ur ri u a u a tar a
a r ai a a ra aa au a i u i ura t i a a A au a
ba ia i u a t t i a uar a ua i u
tu a r i r a u tra ar ia a i a O ur r
ati i a i tura atur a rta i tura ai a r trat a
r r u u a i tura u ra tr i ai a
i t u a ri i tura i i i uai
109
10

P r tar r u ta ur D arta t Art a t r i


i ia t a r ta a ui a ra b i ta t i a i i iati a i itar
u a ri ta br u i a t D arta t u ibi it u
r r a i ra trutura i a a FSU i itar a u at i i itar
i au t ra au it i r a br arta t
Ta b a i u a r a a i i i a Fu a t
r r B a i i i a ri ir a ra ua ur
Art Vi uai ur t ra ia r r Ma
u a b a r tara r ti ur ua i ta a
C i r u r t ar a r ti a art ti a a ua i a b r a ra
arti i a t i u a a ri ia ai ar a t ura t t i a
ti a i a tra t ria u r ra i tura i
u ri r ui a ra i Art a ia a a ta a r ti a at i
E tar a t t r u r tar ai a r u art ti a iu a
ri ia i i i ati a aut rr i a u tribuiu ara rta r i a
i br a a a r b ti a tra at
P rta t a artir a b r a arti i a t a au a a r ra Sara
rta i a u t a ai ri ia i ia a a ri
i i a i ar a r b ti a t r a r a r r a ir
bu ar r r a r a tr a i u tr ru a a
titui r i i a u i a Art ia a r ti a t
r r arti ta
A a b r a r i tra a i ri a a r u a
i ita a i r i tr t r i r a i r ai u u ti ri
r i a r ra a itura r r ia bib i r i a i i a a r a
u arti ua aut ria D ta a u a r ra Sara tr u ita
i ta a arti i ar ab ra ra a ui a a i u t r
ti t a i a ara u r i tr b r a i a
r ai a ura t ua au a
A i a i ar ta u ra a r ta a a u a ara t r ti a
aU i r i a ur a i i i a ub i ar u a ri
t i ai a tab r ar tr a a ia a ua i a
traba i u ara ituar r r ia ri ia u ria r
tra ri a ara utr a a ur i i i a C ar i a
110 110

i r r a i ar u tu ara b ra i u t r i
it ui a t i ri

BUSCANDO NOVOS REFERENCIAIS PARA A ANÁLISE ETNO RÁFICA

A ri ia t r i a i a tat a r ti a i
a r ra Sara i i ua i a a r u a t t ri ar it
a r a tr a r ti a art ti a a r ti a i Para r r
ua r a traba i ri bu ar r r iai itura arti
ui a u a a i r t i u tr ru a
a titui r i i a u i a Art u u a ia i a
i i ia t i i tit ria r r
A u r r Art arti ta a i a u arti ta
r r Art tr ta t bi ar a ua i arti ta
r r rar u r u i a A u arti ta r r r
t a u r i ar ai t a i u ai a
r r arti ta t a u r tar r u i Art
a u arti ta r r u a r ita u atuar a ba
a ati i a t a a ti r ara a arti ta u
t t r i a a u a i ar r r r ua i ti a
arti ta r r arti ta u u iabi i ar t a
u ti ia ara r u ir Art ta t ti ua a aut i ar
arti ta
N ti a u a i i i ati a r u a a i a a
E ta U i R i U i Ca a i i ia Bra i t ir i a
a i traba r r Art u r ti a ua
r ti a art ti a ri i a t a u i a t a A i
art a i ti a i a ura t r t i a F ri a
tr a ir u 201 r ai u u a ta t bib i r i ba
irtuai ara a i ar i r t arti rit br a t ti a
0
arti ta r r a it ratura a a i a ua i a

0
D ta a a i rt ia a ibi i a a i a bib i t a a FSU ara
ati i a bit a b a CAPES FULBRI T
111
111

E a r artist tea er tea er artist arti ta r r


r r arti ta u a a a it ratura rt a ri a a i a a a
ui a a a ua a r a r r Art M tra
N aria t a ra ai ria ara a i r ra a
M tra au r i a r Ba ar Art u ur t ura ia
uatr a
D u a i u a r artist tea er ta
r a ta t r i t ta a a t ai r t a ar a
it ratura arti ta u t a r a r r Art
rti i a a i ia t a atua a i a artist tea er
Cab i ar u a ui t tu a tar a atura
arti ta r r aria t a r r t r u trata
ri ri ar u t r i a r a a i iar u a a
i u titu traba r r Art
Na ta a r i i ar ar i i a a t u rra ta
bu a ui t rit r art ed ation ro ra art ed ation o rse art
ed ation rri l reservi e art tea er reservi e art tea er re aration art
tea er trainin artist tea er N a r i ra ai a a 21 t
ut ra uatr i rta tra 1 arti i i r u r t
A u a ui a ua u t tu ba ta t ar r i a a itura
r u ara ua rar traba ua t utra u ra r
a ii a a t a a itura at ta r u
A artir ta ri ira t u r ri i iar ii a t a
a a ra a artist tea er, ui a i ti a u r ria i t ria
i a r r a i ur ara ri ir a a ra ua
Art i ti a u a ia a r a r r t ti a uit
i a r a ita at ti a i t r ara a t A i
a i a t or s u ta r u i ara 1 t ut ra it
arti i i r u r t
A a itura i i ia at ria t u a tra tu a
itura ta a a a t ai a a A tr t ra i a
Pr ra a P ra ua i r b ra a titu a ut r a a i i a
tr rau D ut r E u a rau D ut r Fi ia Bu u
a i ar traba r ai a ti a u a ai ria a t
112 112

i i a ti a ua 201 uatr 201 tu


i a t u a t 2002 i i u a r ua arti u ar r ia
i ra ita utra t
A r ta a uir a ta t it br t traba u
r a i a a t ti a ra br arti ta r r t a i
t a ta t ri ira t u i utr ui a r
r a u tira r a ti u a ai ti ar a u a r a
a i tituti a r r a r r Art
u a r i u ua r u a bu a r br
i a r b ti a ui a
A i a t ai a a u a ta t it br u a t ti a
i a Arti ta u i a R r au r t ui a r a i a r
u a r a i a i t u t b ti tra ar u a ra a
abra t br traba Arti ta u atua r r
aria t t i t ra u r a ara i EUA
E ta r i t ar t r au ti i r ai a a b ti
a tar a u t u r t a ui a rta t r
tribuir ara t i t br a t i t t a tru a
i ti a r r Art a ua r a Ta b ri i r u
t u r a r tar a r i bib i r i a r r u i a r a
i a u a it ara a itura i a a it r a
ut a i ar
A t ra a ru a a rt a i u t r rit
ua r a uir
113
11

UADRO 1 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO

Q T N

UADRO 2 P ui a E u a i ai Ba a a Art 1 2

UADRO P ui a br r a Pr r Art Vi uai 6

UADRO P ui a br Arti ta Pr r

UADRO P ui a br traba Arti ta Pr r ur 10 11 12


ra ua Art Vi uai

UADRO 6 P ui a br Arti ta a E a 1 1

FONTE P ui a a aut ra 201

1 A P ui a E u a i ai Ba a a Art

A r ta a uir uatr t u ir u r tr a
P ui a E u a i ai Ba a a Art ua r ti a t ri a r r
a trat ia u r ti a art ti a i ti a u a i ai
i ua a a bit a a i

UADRO 2 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES 1 A

PES UISAS EDUCACIONAIS BASEADAS EM ARTE

AUTOR TÍTULO UNIVERSIDADE ANO DE


DEFESA

1 PATRIC I t t i t i arti ti ra ti U i r it 201


Pau i i a

2 SMIT A Arti t Pra ti i E tar C a r Stat U i r it 201


Laur R i i Art T a r T r u Arti t N r
T a rP i

ATLIN Lauri A Li i T i T ar a T r I ia a U i r it 2012


S t b

OFSESS E b i I t iti Arti t T a r U i r it 201


Br R a i t S a At r r ia
A t ti E ri ta P a
FONTE P ui a a aut ra 201
114 11

A t 1 2 ara t ri a a t i aa ta a a ui a
aart ra ia a ua t a ab r a r i a ri ia a r ria
ui a ra arti ta r ra Art A t ra ui a
r ia a EUA u ta ara u r art ti ara
i itar i t r r tar i ar a r b ti a ua ui a
A t 1 r ai a a a U i r i a a a i a a t
a ai a a u rt a ri a a N a Pau i Patri 201 a a
i ti a r i i a ri ir t a a i O tu a ir a u a
r a r r a a ua r ria r ti a t i a ara a a
aa au a t u ai ai i a i u a u r r
u it ati ai i rta t a a P rta t ta a u ua t ai
r r t r r tir br i br ua ati i a r i i a ai r
tar i t u ua uta tra it a au
Outr t a ta u r r a ab r a u
ara t ri a ab rati a ia i a ri tai a a
r a r i a truti i ta r a u r r Art u
a ti ra ua r ti a art ti a Dir ta t rr a i a a a
ab r a t at traba r r a t r
r r ia t aa au a r at At i
Patri 201 r a i a ua i b ti a ria ara a a
a i ura aa au a A ri ira a i ibi i a ara t ru a
aa au a a ua a i a a au a Art r
a i a at riai a ara uar a r ria a t a u a
u t r r a a ti a rta ab rta u a t r i
b ti a ara u a a ta b u i ar u r tra a
ara r b r au u a i u ira r u ar ti ui a a u
traba A i u a ta a i ibi i a u r r u it r
ara a a ar a ati i a au r ri ra aa au a
E ua i ra i ai Patri 201 ta a a a ta
r i t a a br a i rt ia a r ti a art ti a
r r A ir a ai a u ara r r Art arti i a t tu
at atuar ta b arti ta ua r a ai
a a ita ara a u ar u au a r r ar a
t r ai r a i i a tab rr a traba utr arti ta
115
116 116

Para a ui a ra i t i i aa tata u a i i ar
utr a rati ar Art r r rati a Para a aut ra a r ti a art ti a
r r Art i ar r i ra a ra t o y u ati i a
r r ati a R a ta u a a r r u ta u a r a
i t r i i a ria u t t t u
r r i a ua r ria r ti a r i ra i
Patri 201 r ata ai a tu r ai a a E ia a
i a a a r u ir r u ta a N i Art
arti u ar i aa u a aut ra i a rt ia ar a ua
au ra a a r u ir traba ara uir b a ta
aria t r a i a a r ti a art ti a u r iti
u a ara a aut r R u ta i t i i a ai a a
r ati a r a r r br ti a u a i ai
r ia t r r a aria
1
N a Bra i t ia ri a a a ia t r a a ti a
u a i a bra i ira r at i r A a ar 201 a
a a ia t r u a i i a traba r r A u a a
u a i ai r t ia a u a i tr u i a r a a ia ar a
aa r it u a ub i ar a i rt ia a a a ia ara a
ti a bi a utr a u ti ar r at a a a
r i a ria a t r ati a ara r ta t tra ti ia a
a
Outr t a a ta a t Patri u r ta u a ui
r ra a r a ti ua a ua a ui a ra arti i u
M tra rtist ea er S e e ATS u r ra a r a ti ua a
ara r r Art r ia a Nati a S i t r E u ati i Art a
D i NSEAD a ia C Art R i U i Para a
NSEAD u Patri 201 arti ta r r r i a
tra r ra a ba ia a r ia i a i


1
A a a ia t r a u ar a aa i i a r a i a a u i a r u
tra i t ri r a a tra i a a ia i t r a Tai a a ia
i ta a i i a 1 0 Bra i ara bat u t br
r i t tat ti a r i a ua i a a r a i t r r ta a i a
r u ta a u t u a a ia a a a ia
117
118 11

N a r ti a t r it ra ar r r
Art i b i a r t ar ua r ti a art ti a
r tab r i a tr ua r u art ti a a Art C t r a a
Art aE a I t r i a i arti i a t a bat br
E i Art tat r i i ai a r a i titui u u
a ria a ri ta i t art ti r r
Tr a r i a u u a ta t r ra a 1 u
i t a r r arti ta t r u i a t
ir ta t b i br ua i ia r r r u ta a
a r i a riati i a u au 2 u a ri u a a i a a
r ti a a Art t r a a i r i a a t rar
i t a i i i a r r u a i a i ti i a a r
r r Art a a it a a r tribui iti a ara
i t urr u u a ar ria tr a ri i ai a ria
u u Art t r a i titui r t i i u ri r
r r ai ai ti u a t t t uai a a ar
b ti r ra a tr r r a a a r i a
a r ria a au Art Vi uai Cu tura ALLO A
STANLE STRAND 2006
O r ra a rtist ea er S e e i a I at rra Pa
a E ia 1 a r ta r at ur urta ura
ur r i t i ur M tra utr t i ui u
i i a ua D r a ra r ra a t ia u
r r a it ratura u a i a br r a ti ua a N r r
Art tra a t tat a u i r i a i art ti
u u a ria a i iar r riati i t a t
D ta a tr b i u ra u it ab ra r
ai ti a Patri ta b arti i a t ATS a i rt ia r t r
a r i a at tir r ta ua abi i a
i t u a ra a a a i a r br ua r ti a
aa au a a r ura a ti ui a ua ati i a i ti a
r ri a Patri u a a arti i a ATS tr u ara
r ra a ut ra
119
120 120

Ai a br ATS Patri 201 r ata r u ta u a ui a


r ai a a r Pa A a 200 tra i a t iti
i i i ati br arti i a t r a r ai ati it u
r r i ia ai aa t r r
a arr ira r b i i a r r arti ta a
i
Na t 2 u i ti a a i ia arti ta r r a a a
at i i r a r ta r A S it 201 ara tra r
i ati a t u r riati ara a a t u au i a i ti a
Parti r u t u r art ti u r iti S it
ria u a trutura i ti ati a ara r r a a i ar i t r r tar u r ri
r riati a artir r u ta ab ra u a au a ara i
i tar u i a a ia arti ta r r ua tur a
au i a tr 11 12 a u a a b i a S it 201
u a i ia arti ta r r u i r it a u a i ia ara i A ia
t ri a t a Dai t aut r rt a ri a i r A :
2010 u i r r r ia
a ta t bib i r i
Dai t a ir a u t r arti ta r r r b ti ata t r
r ar u r r Art a r a ui u i a 2010
6 S i a ua a ir a uit i a Para a i ia a r
art ti u a a tra a au a Art t t E i Art
rt a ri a u a r u a ata a u r t a ur i t DBAE
r bat tr u a r t ri br a a t art ti
tri t a r art ti
Dai t 2010 61 ar u ta u i t ri a t a aE u a
i uu a ar a uit rt a Art E u a Para u i u uit
ai ara a E u a a i a uita ir u t ia u i
u u i t u i t u i ia t a tra i art ti a
O aut r ai a u i r u tar t
a r art ti a a a i a a i ia art ti a a au a Para
r a t t ti u t ara r r traba ar
r b a ua r r a t tra t t a aa au a
u a ri u a rtu i a 2010 62
121
122 122

Dai ti i t ai rt ia a ati i a riati a r r Art


ar u ta u r r u ir Art r r aa i a iti a t
a i ia b t art ti 2010 E tr ta t ti ua it
arti ta r r t ai a r a ati i a r ar
arti ti a t ua tra i a itua i a r i a u
a ati i a r i i ai arti ta
Pr b ati a a ar u ta Dai t i t ti a u a r u ta
a u u arti ta u a ria Ou a u u traba a
ri ti u t art ti a N a ir ai ia u a ri a
t ar br r b a art ti ai u br a i i ti t
Para Dai t r r Art u a t riati u a a ta r a ria
a bi t a i t r r a tu a t u r i
u t it i uai 2010
A artir a r a t i ua ri
r ai a art ti a tra t ara t i t r b a
u a i ai I arti u ar t i t r a t ua i ra u utra
r a i t a i i ar a trutura a t r ria
ua r a r r ia ara i
A u t a ta a a a u a i ia arti ta r r r a
a i a trara r a t i t traba ri E ai ia
i uit i rta t ara a ar a at br a r a tr i a
r ti a art ti a ta t i t traba a i t r i a
ta t a tr u i ui i t ara i ar a r a tituti a
traba t a artir a r a u a au a b r a a r u ira
O traba ui a S it 201 t u a artir
a a i i t ati a a u r riati a tra i t ara
a a t u au i a i ti a i a i a aa i ua r ti a
aa au a
R a ta a ui u S it t a a ua r ti a art ti a r r ia
ara r u ir i N r a r ta tr ru a a r ra
a arti ta r a Dai t t r t a trutura a t
arti ta N ta t ba ta a a ar u arti ta b ra i a
i i i ati
123
124 12

O u a ta a ui traba i ti a i t ati a
tra i r art ti t i a t r i tra r i t ta
i ti a trat ia ri i ia a ibi ita a r
i t r u i r u tra r a i a a a
r a r ra
O t bat u t a ui a i ia u ba ta t r
i t ara ab r tra itir a a u r i r r
i t r a a r r a i r a a r ab r tra
2
itua i ti a aa au a E ta r i t
ab uta t ia a r ti a r r
S u a 200 rr b ra ai ia a i r u a ba i t
i r u a ai t r t a ia a a a i a u u
r rt tra r ar i t t u ui r a
u a a i a t i a i a a ta aria
t a a r a r ta a au E a a a i a a ua a a S u a
i i a i t a i t r r a u u t
r a a t r ati a r r ta u tra ri ta t a ui a
ab r riu a r ti a t I i a a i a a u a
ui a u a trat ia a r uti i a a a au a a a r a r u
i t br i a i i i a u i a
Para S u a 200 a r r r a r a a trutura a
i i i ar u r ir a at it i tr i i i a r u
i t a r a a uai ri i u a tai a r a
i t r r ia t r a i a A i i a trutura a
i i i a r u t t t bruta at it
t a ta b r r ua r u
r r ta ai a i t i a


2
Trata it tra ti a C EVALLARD 1i iai i ti a LOPES
1 tr utr r r r a i tra
t i t i at tra r ar
r
ria t it u a traba traar r a u b t ab r
a i ar u b t i a a i ia ati a r art u it a r i Cita
a Pr Dra T ia Maria Bra a ar ia a tra r ri a utubr 2006 t r
E u a a UFPR C EVALLARD L T D : ab r bi a ab r
a Bu Air Ai u ru E it ria 1 LOPES A C i ia
ti ia Ri a ir EDUR 1
125
126 126

N ti aut r ai a i a u r rt r abi i a
iai r a a i t t r i t ri ria
t i t au r a i i i a I i ii a u
ua t i t u i a a au a t i t u
ia br u a u t u ri ri
Fi a i a a i ra br a t 2 S it ati a a ara t r ti a
i r a a aa au a Art titui u i u a u tura
At i E tr t titui t a u tura t a r a a i a
ir i r t ara a utr a bi t a a a r a i a
a ia a aa au a a a ta t bi i ri a i
traba art ti u at riai i u u a iu i a
i r ia a a trutura t ura t a a au a 201 0
C tribui ta b ara ara t ri ar a u tura At i u S it at
a aa au a r ti a a ita ir ab rt ara a
a ia i atur a ab rati a S it 201 tua u
t a tribui ara i t u a u a i a tua t r
aut ria Pau Fr ir a r rir a r u a r a r r
au tra r a u a ar ria a r i a u a b
i u ta a t au r r
A t ar ara t i t a P ui a
E u a i ai Ba a a Art PEBA P u ir u a t ai r
bat br t ti ui a ir t r tab i t rit ri
iti i a ara a a ab r a E u arti a r ta a
C r ia a P ui a E u a i a Ba a a Art 201 rr Fr a
Ri ar Si u r r a N rt r I i i U i r it bat rit ri
ai a ara a a ua t rt a ri a a a ui a a u
rria a Pr i E i t Ei r ATLIN 2012 OFSESS 201
Fr a Si u r i a ira t r a
i a uti i a a ui a ti a i a ir a u u
traba r bu t a PEBA trar insi t lness a i abi i a N
arti t r insi t lness i a a a a i a t ita a Art Vi uai
ara r ar insi ts a ua ui a r a Art Vi uai a uir
tu a bra art utra r a u tura i ua ta ua ui a r
ua itati at tu a t t r 201
127
128 12

A tru rit ri tra ua ir i a a at ara a


ai a a PEBA u r uita riti a a r r u ir
traba u ta ara u r ri u bi ti bai a
ua i a FREEDMAN SIE ESMUND 201 6 O u a a i a
ra ua u r ui a u a i a u i r it a
ri i a a t a a iati a i ti a tribuir
i t a
Para Va 201 ai a u r a i a aa ara i a a ui a
ua itati a a ab r a r a bat ia t t i t i
ua itati i ai vers s u titui ui a i t
i u ita aria u r ti a i ti ati a r r ta
i t
C i ra a ui u a r ti a i ti a a r ta
r u ati a ai a ti a r a t r ai a t
i ta i i tura a a ti a r ti a r t a a ui a

2 P ui a br a r a r r Art Vi uai

A ui a a r ta a a uir t ri i a ai ti a
br a r a Pr r Art Vi uai tra tribui br t a
u i it ai a u tu a a bra i ir

UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES E6

FORMA O DO PROFESSOR DE ARTES VISUAIS

AUTOR TÍTULO UNIVERSIDADE ANO DE


DEFESA

BILDSTEIN P r ti Pr arati Ni Art T a r C u bia 201


Iri R t t ir Pr S r i E u ati i Li t U i r it
t ir E ri C t rar S i

6 ARRELL B i i Art T a r i F ri a r ti F ri a Stat 200


Li a t ir r arati t t a art U i r it
FONTE P ui a a aut ra 201
129
130 1 0

A t 6 i a a t a ta t a r ta a i
r u i a a artir a at ti a a r a i i ia r r Art
Vi uai EUA O r u ta tu r it a iar a r
br u t r ati a a u u it arti i a t i ti i ara
i it ai i i i ati r ra a r a abri a ara
i u u t ara a E i Art
D ta a bit a t a ura ur Pr ra a
Art E u a O ur u 1 i i ar a ur
Pr ra a M tra Art E u a a FSU a r ta
a t ri r t Para a i r ra a au ri ir r i a
aria t a uirir t tu Ba ar Art u Ba ar a ai
ur ura i a uatr a t i au r r a i ar
r it a r a i a ara r r Art Vi uai ura
ia u a au a i
I i ii a ab ai tar a t u ara a r a
r r i r t r i t a i a bra i ira Na r ti a rt
a ri a a a t a ui a a i a a a a a at ara a u a u t u
rr a u t t a aria t ir u r a
Na t Iri Bi t i r r u i a arti i a t r a
urta ura ur i ia a u r at br a br ar a
traba a a ta i ara a r riar t t a u ra
t ur 201
Outra u t i r it a at utur r r t r ai au a
Art u au a r ar ara i Para Li a arr r r
r r a i a a ui u rt i a i ar a ui
u ra a i a r i ia au a at i ur
Ba ar a r a r i ia a r ti a art ti a a au a Art 200
A i br a r ti a i a i i i a Art a u a b i a
arr a ir a u r r b r a t i t ri
ara i t rar r r r DBAE a uatr i i i a r a
i i i ati a i t t t ti a i t ria a art r ti a art u aa
a r art ti
131
132 1 2

N a ir a ta a ui u rt i i a r a a
i rt ia a t ia t i a i i a a t i t ra t
a ta t u r ta a t ri r t
A a u t i i a a u r u ta a r ta a ba a
t ia t i rta t r u ta a u a u t i i a ur
r a i i ia r r a i t ia tr t ria r ti a
Para arr ta u t r i t r r ta a u a a
u ia a i t ia i t t tr au i r i a D t i ta
a aut ra a t i rati u r a r r r Art aiba
u t a t a aa au a a a u t t a i
u t urr u ur r a r t u r a t t
i a C tra a ui a u r r r a r u ai
aa au a Art ura t u r i ira r ibi i a 200
1 0
O tu arr ti a a ir ar u u a ara i a
ab ra u ar a ai tr ita tr r t a u i r i a
a a O atua r uti i a a a i a ara arr r t
i ti a r r u i r it ri a r traba
i a ar S u arr a u a r ai a u
i r i t a i rt ia t i ara
tab i t a a ut r ab ra ra u u r a
utur r r 200
i t ri r a a i u u a a i ra
Bi t i br a a ta a i iari a ai r ta E i a
Art a a r u t t a ia a a r t r ra a
r a I t i ii a ara Bi t i u i ta ia t r r
r a r eit eist u a i a 201 2 0
Para r r ab ra r a ui a Bi t i r ra a
r a a r tara uita ai br a r ti a t ri a
t r a a i br i i ai a a u ara a u
r r u a r a t r i ia a itua ai
u i t u r a 201 2 0 A i a ui a
arr ati a a i rt ia ara utur r r ab r br a
u t u a ta a i i i a Art tr a a 200 1 2
133
134 1

Bi t i u i a a a ir ar u ua t r t ur
r a uir u a r ara r u a a ri ia
a itua ar ua tu a ti ai r i i ai u
t ra utur r r r a a r
i tar urr u u r a r a tr tu t ri a
r ai a atuai i 201 2 0
E t a ua ui a i i a u r ra a r a
r r ai r u t t riti a r r uit t ri t r
u a a r ti a abri a ara u ti i ra ta
ta a a a ta u a ara arti a a i tr
r r r a r

P ui a br a i ti a arti ta r r

A tr ui a u u i r it ii a t u t
i ti a arti ta r r i ia tra i tr a i

UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES A

SER OU N O SER O DILEMA DO ARTISTA PROFESSOR

AUTOR TÍTULO UNIVERSIDADE ANO DE


DEFESA

IRN Su a T b r t t b t t a r arti t C u bia 2002


t u ru U i r it

LIM Eu Stu i Art Pra ti a 12 art t a r N rt r I i i 200


Maria i titi a art urri u a a U i r it
r i a i ur

SC LEMMER R arti u ati t I tit t T O i Stat 201


R Arti t T a r U i r it
FONTE P ui a a aut ra 201

O tu a t a ui a r ta bu a a i ar a
i r t r a arti ta r r r bi
tra it ri i uai Ab r a r r iai t ri i r ia a t
r i a a it ratura ara i iar a r a a i ti i t t tr
r arti ta r r r Art a tar a a ar t i u
135
136 1 6

Fi a ar a a a t a i r a a a ri a a r a Para
Su a ir 2002 stat s ri i ia arti ta uita i i ru
ta ra a u a a a i ia ua ai r r a
r ta t art ti a ti u r t i u ti
Para u it ab ra r ua ui a tra arti a a i ti a
r r a artir u a a ara ui ar utr
i ra ta b a a ri i a
ir ati a a u t r u at r a ara a
r a a r i i ai A artir ua ri ia r i i a a
aut ra a ir a u a ai ria a a ra r r Art u r a
ai ria arti ta r i i ai O r u ta ua i ti a
i i a u tab rai ti a arti ta ai i i ara a u r Ea
r ti a t r ara u i ti a i arti ta a i t
i i u ta t u r Di r t t
tu trara u a ra i i arti ta u a
a r tara i a a i a it tr a i u u a
aut i a u r S r arti ta i ara t ri a a atura i at ara
u it a ui a ui a 2002
Para ir 2002 21 a t r a r ti a art ti a ua t t u
traba t i t ra r u r t au a r ti t Trata
u a tar a i i r i r a i ar a i a ar a ira u a
i a i a art ti a R u r t r ai a u ir u b i a
r ti a ar rt ti a r r u ir art a i a i iar
E u a t i i ari a Bra i EUA t
r r Art u arti ta ir u tu a ta ri ti
ia tab i a r r Art r i a ia
a r ti a art ti a a u t r ti t art ti i i
ua ati i a t i t aba a a r art ti r
t utr a ua a u ti t i u ab rat ri
i t ti ua r u Art u au a u u
ua ati i a riati a ai ara ati i a t t r a a
ata i a r ara uit ti ra art ti a i t tuai ua
au a
137
138 1

Dia t i a aut ra ai ia u a tura a i ria


r ibi i a ara a r ti a art ti a aa au a i t
urr u i u i ara a r r a ar
Muit r r Art u it arti i a t tu ir
2002 a ti ra u ai ti a rt arti ta C i u i ra
i Para a aut ra a r a u i r it ria u at r i i a a a
i t a ut ai ti a art ti a C tu r ai a u
r r r r trar r a ara r r u
ui bri u ri ri i a t tab i t u b r a i a t
tr t r Art E u a
At a r ta u t ara r ta t
ai r arti ta r r a bu a ui bri D ta a a ui a
Eu Li 200 t i i a t r i a t ara
a ut a r ti a art ti a r art r r Art E tr
t a i b ti a traba a r i a i a a ri a r
art a a a ati i a art ti a r r t a ara a
r ti a art ti a a i a i iar
O tu Li 200 bu u a iar a r br a r ti a
art ti a r r Art a u a b i a C tat u a a ta
r u ari a a r art ti r art u it arti i a t a ui a
ta t t r ara a ta a i a a iar a r ti a a
ati i a ri i a t r tar u t a a r ti a
N a ir Li 200 a ar a r i r r
Art r ia aA ia E ta ua Art E u a r I i i a
i ia a ri ar r i t a t i ua Fi a ar
a t t i t it arti ta r r ai r a i a
a u u traba a ati a t u t art ti a u a ati i a
r i i ai arti ta C i ra ai a u arti ta r r u tu
r t a t a a a r i a a a r r ua ti a
i ti a
D r a t u a i ia br a i t ia tr a
i ti a r r arti ta a a I t i ii a r r a
i ti a a i tr ru ar a tar u a utra
139
140 1 0

At r u t Para R S r 201 ta t
a i ti a arti ta a r r t irr a t i t ri a a
i t r t S u u tu ta t a a ri a stat s
arti ta ai r u a r r Art a a i ur a u u
r t r riati A ar a a ati i a r r
arti ta atur a ara a i ti ta ara aut r ri a a a ta
r br a ti a u u r ta t arti ta
r r 201
N a r ti a i ur arti ta r ra r ta a ibi i a
i r ia tr a i S r art a r i a u i ur t
r r tri ir ar a t r rta i u it i ita
u A i itar a ibi i a u a arti u a
a i i ur ia a r a ai ti a At S r
u i ur arti ta r r i ita r r tra i i ai r
arti ta r r r Art a i i ita ta b r r ti a
r ti a iai u u a ta r ra a r a r r Art
ita t a r ti a u r a r a art ti a

P ui a br r r Art E i Su ri r

A uir a r ta tr t ai a a a ta t bib i r i
u ai a traba r r E i Su ri r arti u ar
D arta t Art ur Art Vi uai

UADRO LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESES 10 A 12

O traba r r ur ra ua Art Vi uai

AUTOR TÍTULO UNIVERSIDADE ANO DE


DEFESA
10 SALA AR S Art T a rC u tia T a i a C u bia 2011
R M a L ar i i t ir t ar Art S U i r it

11 LIU NAN T a i Pai ti a Dra i at FSU a F ri a Stat 200


a Stu U i r it

12 BO MAN T arti t i t u i r it i t r i a C u bia 2011


arri a tu i ur art r r a U i r it
M Ma t a i i t ir r a
u at r a t a i at t ua
r ati i b t arti t a u at r
FONTE P ui a a aut ra 201
141
142 1 2

A t 10 a r ta r u ta a i ti a uatr trat ia
a i a uti i a a r r at i r r Art u
i a i i i a ti a i uai ur Ba ar a Art S a
1 a trutura r riati ba a a ri ta O r r
ab ra ri ia a r i a r u a u au
r rra 2 a a ii a i A u a trat ia u i a uti i a a
u r u ta r au au a ta ta ri a i ua t
u a a a at u i r ia a r a i a a i a
aa au a tra t a a a tra i i ai a ria i r t ti
a bi t a r i a a a aa au a r i i t ria u
a r r ara u ru arti ta u ru a ut
ab r a ri i a t a u t ti a traba
Sa a ar arti E u ati Arti t T r a Pra ti i C Stu i
Art , 201 ai ta u i r t t a trutura tra i i a ur
u i r it ri rt a ri a uai a au a iti a r at
a tra a au a ur Art i ui u a trutura
t i a au a at i Trata ra u i ai
i i i ua i a u au N rit r Sa a ar a a
at i a r ai a r r u a r ai a t ti a
t u a i u ia ub ta ia br u au a r N
ti u a aut ra rta t art ti a r i
t i ur a uit a atitu art ti a a u i a r r
Ai a bit a ui a Sa a ar 2011 a artir a i ti a
t i ta au br a r i a tra r u ta i i ai
a i P a i r u a r r r ai r a
au a r u a u a r I ai r u a ra ua i a
i ra a ai a au ara ba a t a i i i a at i
1 C a O ri ir i a a i i r it a
tu a t u u r r a tr i t r r ua
i i a art ti a abi i a ua i a u utur O u it a
ui a a u ri ir a Ba ar a Art iara r r
u r ara i i i ua t a t a au a iara e ails
ai r ara u i r u a i uu arti ta
143
144 1

A ai ria tu a t i u ara a i rt ia a i t ra a
i i i ua i a a ara t r ti a at i
2 Au a a r traba art ti a t i i i ati
E tu a t iara u r r r r i aa u ir ua
r ria i ia A it ratura a a r r a a u ar u au a
r a i ar a i a a art ta u it u ara a a
aa au a A aut ra a ir a r a E i Art u u a
r a i a ti u ar a a r i a au ra e o r
a r Art r r truturar i u ati i a a r ar a
r a t r ti i a i ati a bu a a r i
u
E i abi i a a t i D u
tu a t u r a r u traba i i i ati u r t r i
abi i a t i a O tu a t ab ra r a ui a iara u
r r r r i ar a abi i a a r utr a
i ra u a u r r u uira a r tr
abi i a t i a a i ia ai r ra ra t b A aut ra
a ir a u ui a a u r u a r i a abi i a t i a
at u ra t ara tu a t a u r
a r i a t t i r i ara i tru i ii a
ti a a i i ati at ri ara au
Cri u a bi t ur ara O uart i a a i a ta
tu a t i r it ria u a bi t aa au a iti
ua a i ita a i t ra tr a i i i i ati O
tu a t u it ab ra r a ui a a ir a u r r
at i riara u a at ra u t r u i ri tar i a a tir
ra a a bi t ara a r u r r tar A artir a
tata a aut ra a r r ia it ratura u a i a u u r u u a
a r i a ai a r u a a ti u a a r tr ua i a a bi t
a r i a ari a trutura au a i ria aria a u t t
i ra arrati a uita u i a tr r r au a r a
arti a t i t ria ura a au tira i t ra
a bi t aa au a a t r ai a a a u ir ri
riati
145
146 1 6

E i i r riati a t A a i ta a u
arti i a t a ui a i ti i ara i abi i a t i a
a r i a ai i rta t ri ir a E i a ai ria
tu a t i u a r u a ar riar a artir ra r u a
a r i r u a i a riati a Na bu a a i ar t u
ibi it a r a r i a u a i a ai riati a
a ta au a aut ra i t ti a t ri tr t ri i ai
1 a r i a br a ibi i a rr r ri a u ir ra a
i t a r ri tar 2 a i a r ia a i
a i a r r ra t a iar r a i t Para
Sa a ar 2011 a ara t r ti a a ar a it ratura i rta t at
u a tai ara i t a riati i a
P rta t a ui a Sa a ar 2011 a r ta u a ara t ri a
traba r r ur ra ua Art Vi uai tra t
i ta au br traba
At 11 i i ar i i a ua a i a ri i ai i ia br
traba t u ru r r i tura u ur
ra ua Art Vi uai O t bat u tr a ua t
r r a a tru u a u a i a ara i t
abi i a t i a ara au i i ia arti u ar C ita t a
i t ai ta i t a t r ti i ia r ria r
art au
Na t Liu Na 200 a r ta t i ti i a ar
tra ir ui a r i Liu Na ta a ui t a t
D arta t Art a U i r i a E ta ua a F ri a ua r a i u u
tu a a a a riati i a a i a u t r i a
ti ui ia a au a ir i a a a au i au a r i
au a a a ita rr at a au a i tura
uti i ar i r i ti
At 12 arri a B a 2011 i titu a O arti ta a u i r i a
tu a u tr i ta uatr r r Art
i ii a a u traba u a r a a ar a ua
tr r arti ta u a r
147
148 1

a i ti i a r b a a aut ra a a ta a r
r ti a r r a ta it ar i a ri ta in
tea in serio sly it t i i r Ai LaP i t T r 200 D
a r LaP i t T r 200 ar a ri i a r r
r i ar u a t r i i t t ar r ta
i t ara au u a r a ria E it ara
LaP i t T r u a ri ta br a i rt ia r u u a r E
t r i a i a u u r r u a a ri i trata u
i ar a uit i rta t BO MAN 2011
LaP i t T r 200 r uatr ai
r r i u ri r ara ar i a ri 1 au tar
i 2 ar at a a r i a t ui ar ati a t br
i r tir br i
E ba a a ta i ia B a 2011 r i i ia t ua
ui a tr rit ri ara r r Art i ar ria t 1 ar at
a i 2 atribuir a at a i u a t i rta t
ua t a at a aa a r art ti r tir br i b ti
ti uar a r arti ta r r
E tr ta t B a 2011 00 a artir a a ua ui a
a r ta i t a u u u it arti i a t ua ui a
i ti i a u a tai ara ar a ri i
O ri ir t a u r r i a a ri ar
i t t a i B a 2011 01 ita L S u a
1 6 u arti T u r ta r t i t a i
ua i ti i a ua r ti a i ti ta i i t a t
a a t i a a i a ua a u t i t
a i t i a a t ri r t S u a r r a
t a a t u ara i a r i i Trata u t
a a uita u i at ra br a t i a a i a a r ti a
i a u a b i a Para B a t t r i t
i u ri r ur Art i art a at u ara uit
arti ta t i t ui a au b i
149
150 1 0

Para a aut ra a a ri a i t t a i
u a ta ara i t u i ai r u br E i
Art i u ri r
O u t a u a ta tu B a i r it
i a r r t r u a rt ba i i a br E i
E i Art a Art br u r ri r it i E a ba r r
au u t a r r a i br a r a b ti
u a tai i r i ia a r r ai r ar a a a u
a i
O t r ir t a u a a ri a a ab ra
u i a a r ti a r r Art u it ab ra r a
ui a BO MAN 2011 R r trutura traba t
b ti r r traba ab rati a tr r ri tu a t
u ai r r a i i a a utr arti ta u a u i a
ra D ri a traba u i a t i a ui u
ti t rt i t u ti t u a i ta a i rt ia
a au a utr ara ru i
O u i a u ai ia r t rt EUA t
ri i ai ia a i a i t ra iti a tr u it u arti a u
i t r a u E a i t ra ua iti a b ia t t a
rar ti t rt i t a r a u a i a
arti i a t r a u r ai a i t at i a r i
r ti t tar u t
O uart t a u i r it a u a ara t r ti a r r u
r r ta a ui a B a r i t u au
r a a tu r a a a r ai
O ui t i rta t t a a at a u i t
a aut rr i B a 2011 0 r ata u ri i
arti i a t u it a ui a a ri ara ar br u
r ri a t b a i ar a ua r ti a ta t a art ti a
a i aut rr i r a a utr
151
1 1

P ui a br Arti ta a E a

A i a i ar ta r i bib i r i a a r ta a uir u a t u
r t br a u a i u tab r a tr Arti ta
aE a

UADRO 6 LEVANTAMENTO BIBLIO RÁFICO TESE 1 PRO ETO 1

PES UISAS SOBRE O ARTISTA NA ESCOLA

AUTOR TÍTULO UNIVERSIDADE ANO DE


DEFESA

1 BARTON T i u b t i i t it Ca ar U i r it Ca a 201
ui Stu i Arti t i S
E i ab t

1 RAB IN T a i Arti t a t Futur Nati a O i i R ar 2011


N ta E u ati AR rt t T a i C t r NORC at t
Arti t R ar Pr t U i r it C i a

FONTE P ui a a aut ra 201

At 1 u b ui a br Arti ta a E a Trata
u tu a u i Bart 201 u tra ara t rta
i aa i i tra u i ri a a r u a tai
a r i t t r i a a itua r ati a a a
At i titu a a T i u b t i i t it Stu i Arti t i S
u r tra u i a I t ria ra i arti ta
t i a a r i a t u arti ta r ar a u tura
ar ua u At i tru a a ta tr a ar A
i ti a a r ta it iti a ri ia u art it
it a arti ta r ua a bi a a a ara u
arti a u r art ti r r au
Bart 201 a a ua r i it ratura i i r t
Arti ta a a aR i ia Art ti a At i ri ta ba a a r ta
R i E i ia Arti ta ia i ta a en inds Ca u
Ca ar Arti ta u i a Li C t r I titut arti ta At i a
E a A uir r a u i ta r a r ta a u a u a i r ia
tr a au
152 1 2

R i ia Art ti a rita r Bart a i t ra u arti ta a


a ru t r i a r t ra t i a a a
ara traba ar u a t r i a a a u r t O arti ta arti a u
i t r r au a ai ria a a r a
t ara a r t A i ra art a
u a tati a u r ut a u traba Bart tua ai a u
ai ta r a a a u a r tri arti ta traba ar
a bi t r i i at riai r t r i a tr u
t r i a r t Outra u t a ta a a ii u a
ia tr r r arti ta r ti at au rara t
arti i ar a ui a a t
O at i ri ta u arti ta u a ab r a a i a a u a i a ti
R i E i ia atua ar ria r r a ura u a
i ua art ti a a art i t ra t t a a a r i a O traba
u i ati a a b rta a ria a a i ia ri tar
brir u utr a artir a r a a i r t i ua ara
a uai a ria a a r ta a
Arti ta ia i ta a Ca u Ca ar en inds
u r ra a a a ba a u urr u u a aa au a ara a
u i a ru a a a i t ira A ri ia ti a u ata i a r ara
a ati i a a r i a u a t ura t r t a a a N
a i E i Art r r traba a u t
arti ta ta t a a t a r ti a ura t a a a O ar u t
u a i ia u Bart 201 i u a r a a ria a
r a r a abi i a a i i a a a u ta
a t i ia r ai ti ia i ta u r t t r ar


R
i ia art ti a r ra a u r a i i a ir ara arti ta D
rra a arti ta r a i a u u ai r t u a i titui i a ia ra i r ia t
arti ta u r t i i a a traba ar br u t a u a r b ti a u a
i t rar ua bra a u r ra a r i i A r i ia ba ia u ri i tr a
r a i r ra a arti ta i a a a ai ta a
traba au a u t ara ra at ria a i t ia t i a tra arti a ai
u ua t r u ri i tir u r t r u traba i a r t ab rar
utr arti ta u a u arti i ar tr bat r ia A Fu a Na i a
Art Fu art r a i u u a ui a i titu i a tr 201 201 b ti a ar
r ra a r i ia art ti a t Bra i a ua ra rr r ia 1 1 r ra a
r i ia art ti a a a tra at 11 utubr 201 Di
tt u art br r i ia arti ti a A 0 a 201
153
1

Ai a r Bart a ri ia t i r i a ri u iar a
tra r a a r ti a aa au a ia
r r r t r a aa au a a i ia ara rar
Arti ta u E i a a Li C t r E u ati Trata u
a ra i titut rt a ri a u r r ra a i a
u a art ti a Atua ria r t i Art a u a b i a
ar ria i u ri r a r a r r Art r ra a
ta a ia ibi i a u i a r ra a u t ria
a r ta a a i a t atr r u i u i a t ara
bi
Arti ta u E i a t r u a Li C t r E u ati
i t r ut r i a ari at r r i i ai u r ara
r b a r t C tr ara i itar a arti i a t u
r t a i a u ar u a r a i t rar t i
Li C t r E u ati ua aa au a E ta b r ai a
tr i a t or s o s ara i t r i i a r r
Art
O Arti ta u E i a Li C t r E u ati traba a t
i i trit N a r i t i ui a a bi a a i a N a r
a arti u ar a r i i a b i titui i u ri r
Fi a i a Arti ta At i a E a it tra u
tu a i at Bart 201 Ai ia ar i a a i r
a R i ia Art ti a N a arti ta i ta a u at i a a
ta t trata ara a r u a tar a i a ra u
traba tr u ra i u a u r t
r t r i a
S u Bart arti ta i ib u a i i riati a ba a a
u a r ti a i ria A a ua ar u ta a a a ta a
arti ta a a t a ibi i a a b r a arti a t
r art ti au r r Art arti a r i a ar
u arti ta taria i i ara traba Para Bart ta r
t a t ia i a ara rar a a r i a t a u u
arti a a At i arti ta
154 1

O r t 1 a r ta ta b u a ui a br Arti ta a E a Na
r a trata u a ub i a 2011 u a r ta u t r at ri
r u ta ri a u Pr t P ui a rt a ri a br
Arti ta u E i a r r Art ara u i u a ua
ati i a r i i ai A i ti a r ai a a ura t tr a r u a
r a i a ui a i t NORC at t U i r it C i a t
b ti ri i a tra ar u a ra a abra t br u
atua r i i ai RAB IN t a 2011
N tu ra ta a a artir a tra a t
a EUA u tr u u Arti ta u E i a t a ai ria a
u i a urba a rurai uburba a atua a ira b aria a
F ra ta 0 u ti ri r a i a a 211 tr i ta r u i a
arti ta t r i a ia r r r ir t r i ra a ti a
A r a u it arti i a t a ui a b i r ii a a
M ta ui tra i t r t ra ua Art U a a it t
ur Li iatura u a u a a i t rti i a ara i ar
ru ta ua u a C r a ta Arti ta u i a
r a t i a a a art t Muit i a
utr ai u it ri r a i a art ti a t ti tr
art u it ri r a i a u i r i iai itai i titui
rr i ai i r a r a i u rati
A i r u a ta t u i r ia Arti ta u
i a utr u a r Art a u u i a t i t ra
a a u a b i a u u atua i u ri r Arti ta u
i a t a traba ar t i t ra ra t u r i
traba trat urta ura a a aria t a itar
ti a t r a
O r at ri a r ta ua u ti i ati a ara i t ta
ui a RAB IN t a 2011 A ri ira u t a ta a r r
tata u i i i i ati ti tri ta a a u a
art ti a a i ia EUA A ta ai a u t t i ai ra ti
tra a u at ria a ar a ri a a i i a
A u a u t i r it a u au t ub ta ia r
Arti ta u i a atua a a r a u a ui a tra
155
1

u a art ti a r ti a i a ra A ui a i r a ta b u Arti ta u
i a a art u r i i i ati r ra a b u i
u uita r i a ria r t
r ia t t N bit i a ti a a a u u a trat ia
i a ara r rt r i a u a art ti a i tar a u a
art ti a r a ai uitati a a a rt a ri a a i ui Arti ta u
i a u t r ti
C a a a at a ui ara it i ti a i ia r
r i i ai r ata a ui a A ir a u ara uit Arti ta u
i a i t r a u ra t i rta t ua i a ara a u
u a art tra ua i ti a Ma r u a i ti a bri a
r u uit a a a i a a artir ti a t R a ta u a u
u atua t i t ra a art r t a i
b i r a t r arr ira ra ta a a tra arti a
ta b r a t r u a r ti a art ti a r i i a O ar t r ua
u bri a u a u a t t a tr i a Art
E u a rr ia u traba t ta t ai a u
a ri a ru r utr a RAB IN t a 2011
O Arti ta ara t ri a a ui a r i i ai u a a ia
u a a i ia traba ta t t A a ia ta b utr
u ra i r ria ri t
r E ta u iti a a ta t i ti a a u
tu arti ta tra ita ta t t tr a r it
r u r ri traba i
O r at ri br Arti ta u i a i i a u u a a ra u
t r i i ai u r ra a a a art a
ria a bi t a r i a u a a a ai
At i aa ai A a r a u u a r u
arti t a a ri ia i a uiri a ai ar a ta a
u t u r i ia u ua r ti a i
RAB IN t a 2011
Para ta ui a u ta t a ibri ara t r ti a traba
Arti ta u i a u t r u a r i a t i a
ii a t ra r tar u u t i i u t u ti
156 1 6

r ia tu ia u ta ia a aa au a ti u a
a r u a a ri ia au Na a Arti ta u i a
r at ri ai a a ir a u i u r u t ai a u
ia i ta r a r ri ara u i t RAB IN t a
2011
M u t i a r a a ar it a atua Arti ta
u i a , i itar ata t uai i t r u ira t r
a u t a u t t i rta a ui a ar a at ara i
t u ta ara 1 ua r ti a art ti a u i i ti a
a a ia ta t a t u a r a ati a a
i t art ti 2 ua r ti a i uita ri a a
a r i a a i r a ara t ri a a ria
a bi t a r i a a r at ai a t r ati
At i i r t u a aa au a ti tra i i a
A i a i ar t a tu ta ar u a u t
r t u t t a r ta a tribu ra ara a i a i a a
ui a ia t r ar i ia a u i it ibi i a
i t t a r a tr a tr i u titu a i ti a
r i i a r r Art r r arti ta ui a r
E tr a i ia a ta a ta r i bib i r i a i a ai a a
u rr u ura t i t traba ri a u a trara
ia t r a t r r itir ar r r r t
r i tra traba ri A i a uir r a r ta r u ta
a ri ia t r i a rit a a iti a t a artir r t
t ri ar br a r a u ai t b ti a a t r i a a r a
ti truir i a ai a
159
1

AS AULAS DE UMA PROFESSORA ARTISTA PESQUISADORA:


ANALISANDO SITUAÇÕES DIDÁTICAS NA FORMAÇÃO DE PROFESSORES DE
ARTES VISUAIS

N t a tu a r ta a a a i r a i a a a artir at ria
r u i a ri ia a artir a b r a arti i a t a
i i i a tra i i tra a a Pr a Dra Sara S tt S i i titu a a
Se inar rrent and o arative St dies in rt d ation, ur M tra
Art E u a D arta t Art E u a a F ri a Stat U i r it
D r t ar a ui a i ia u a ab r a t r i aa u i a
traba ri u r a i ai a r ar ui a r r a
ua r u i i i iai r u ta ri ta ra r iti a tru
ra ua u b t tu N trata t t ar a iria t
r a a a r t i a b ti a u a arti u ar
r a u a r r
D a r a a a i a r ta a t a tu r t i iar
a i a r a ui a ra aa au a ibi it u r r
a a iti a t itua i ti a r ta a u a r ai a arti u ar u
i i a t u turai i t ri iai i titu i ai Ma ara a i
r t i i ar ab r a r r i a a ba u ri
a r a r it a tru i a ri i r ti a
ui a a a u a ia br a r i rt 1 ara a
t ra ia
C i i a a tu a t ri r u a r tru a i ia a
a tr ia ara a ra t ra ia ar ta ui a a i r
u r u i t t ri a t u t ta arti u ar
traba R 1 ar ia 2001
O u a r ta t a uir u u t ibi i a
r a i a traba r ai a au a ara r ar r r u a
itua i a u r u ira r br a r a at ria i a
a a a r ra r a a arti u a tr i
ia r ti a art ti a ui a
160 160

ri ub i ar u a r ti a a ai a a a ui
i ta a tab r au a u r ti a u ria i ra a
rr ta u ai a ua a rta t i ara ua u r utra itua
arti u ar a a i ai a tu atur a t r i a r ai a
e aso r ati a a r ar ia 2011
Trata u r t ri r ai a ba u a itua
arti u ar b r a u a aa au a ati i a i
a r i a u a i i i a i a ara a r a r r
Art Vi uai E a artir a r t i itar r a u ai t
b ti a a t r i a a r a r t u t a
r a arti u a i r a a i t i ai a
u ati a a a r a i a a a u it a bit a t r i a
ai a t r i a ai a a
O r u ta a ri ia t r i a t rit a a iti a t
a uir r a i a arti u a a artir r rr ia i ia t r
a at ria a a ti a i i a a
A r a r a i a a ba a ui t at ria a
r a t ria r ti a u ar a t i a ii i a t a a
ri ia ar Art Vi uai r i r a tar u a at ria br a
r a t ria r ti a br u ar a t i a r i ta a au a a a
artir a tr i a ui ri i ia a traba t r r
Art Vi uai ia r ti a art ti a ui a
A i r a r ta a a uir a ri a i ara a i a
i t ati ar a r i a u ri i u ri ar a
ri ia t r i a a r a tribui a bat br u a i ti a ara
a r a r r Art Vi uai

1 ENTRANDO NA SALA DE AULA DA PROFESSORA SARA

A t a i a a a FSU i it i r ai a Pr
r r at r i i ia t a u a u t br a i i i a
i i urr u a iu tr a i i u r t i i ia ara
u t a i t i a i t ui a ra A r u i
r ai u 0 t br 201 ura u a ra a
161

arti i a Pr a Pr a Sara rit ri Pr r i


D arta t Art E u a U u a t i i iar a r a Pr
T tr u a aa ui a r ta a a a i a a i ti a
rtu i a r a t tr r r u r
t D arta t
A r u i t b ti r a i ar u a ri ta ra br a
a a r a i a a u r t u a u a r ra u aria a
u r i i a ati i a a ia i a au i r i a A artir u
a ia a ati i a a r r ai a a i t r bi tr a a
bu a i r a br i t a i a Art rt a ri a a
r a r r Art ir i a t tu ara a itura
br u a t t ri aP ui a Ba a a Art i u i i u
Pr a i aria a u a i i a lin s ui a tat ti a
r u ta a ta t a br r r Art E u a
EUA u a Pr a Sara r i iaria i i a bib i r i a br a P ui a
Ba a a Art i br a a r to ra y N i a ia
a b r r a ia a i a ia e ail ta i i a
i ia a at u traria u a ta t i a r a ia a
U i r i a
Ai a a r u i i r r u i ara a ii u a u
r taria a ai a at riai i ti ara i Art a u
a b ti a u ai r a br r r aE u a B i a u
traba a i r i ti u r u i at riai ara ua au a
ri i a t ti a i ta ui ia ai
Ta b ui i r a a Pr a ira uit ab rta br a
ii u a bur r ti a ara tr i tar r r a u i iu u a
r i a i i iai traba ar a ir u a i ti a
u ti ri tr i ta r r a aE u a B i a
C i a a i tr u a t u u t ii u a
r a i iar r u a i t rru t r ria t i ur t r a Bra i

P t ri r t t i i ia tai ii u a u r r i a t r
aut ri a o nty Mu i i bt r u rti i a a t t ri i ai
D arta t P ia a aut ri a r ria t ita a a i i r a
a i i tra u i i a i iabi i u a t tati a bt r aut ri a r
r a r ai a t ia i i t i i ara i
a u a itua
162 162

E u i a b a a u CAPES FULBRI T i r ai a a r
i ura t ri ir tr ti a FSU a 201
A i r a a ia a a i ara ar a a t a r t i
ti ui a a r i t b r a D arta t Art E u a
a ri ira a r i a a ia i r ai a a t br 201 a
ti a t traba a ri b r a ra arti i a t i
i i ia a ri ira a a a ir 201
C rit a i i br a i i i a a t ra a
ri ta i i iai Pr Dr ura t br br
201 P r u i t r i it i i r iti arti i ar a i i i a
i i tra a a Pr a Sara C r a i i i a u u ar u i
r ia u u ti ri ta i a br i a r a
b r a ra arti i a t aa au a E tr i rta t a ab rt
i a r a
A r ta a i i i a u ur t r uti i a i r
ta it ai titui a i a rar t a atuai
i t ri a Art E u a N t t b ti ur ra a r tar
u a i ra it a u t i i i ati a Art E u a
rt a ri a a r i a itura t t i t ri ri i a t t t
atuai a
A tur a ra r a a r au u r u U a a
au a ra u a ut ra a ur a a i i i a ta a bri at ria ara
bt u r it ut ra ai a u ta a ur a
ti tr Pr ra a M tra Art E u a rta t
r ara ara r r r Art Vi uai A ut ra a ra u a
r ra Art ri t u ta a a u r a a ta a a a
i a u i a t a u ut ra t a a a ia ru
utra a u a r ra ri t a E u a I a ti O ai au ra
t i ia ri ia aa au a
A r ra Sara i i tra a a ri ira ta i i i a tu a
a ia i a ara ta a tur a tr a t ri r a i i i a
T ria Pr ti a II A au a ra r ai a a t a a ui ta ira u a r
a a r a a aa r ri a 12 0 1 a t ra
r tr a ri ira a a a ir a ti a a a abri 201 O
163
16

ur r u i a a t ta i a uar ta uatr ra
au a
N ri ir ia au a ur a ir ui a r ta a a
r ra tur a u a r ra i ita t bra i ira O au
u ri tara t i u ar i i a r Sara a u a ar a a ira
a r r u a i a a a a i a au a i i a t
I i ia t au a i tara uri i a ua t a i a
r a ria at i r u ti rta i i r a N tra rr r a au a
i r b r r art t au u a a ita ai r a i a
r a u a a r i a a i r it a Ta atitu i a ti a at
i a a b r a i t i i rta t ara tab r u a r a
ia a tr i au a r ra
r i ta ar u a u i r i a a ura ara t au
a a u rta irtua i r a N r r r a a
i i i a ua r ti a a i ibi i a a au a br a au a
a i a au a r a a a ia t t itura tr utr
O au r ua ta b ua a i rit a i i i a
a ar a i r a r r tar ua ati i a arti i ar
ru i u r r a i ita r r ia rta tr
utra ibi i a u i a u t a a iabi i a
A r iai rta irtua a FSU rra ta traba
uti i a a u ua t a Pr a Sara L ri ir e ail tr a a
r ra i r b r ua a i iari a a a ia a u
a a ua a i atura lin s ara ua i a Pi t r t Li i
tu b r u a a uTub
C ui a ra i ita t u ra u a a u a r i tra a a
i i i a r i ti a a a rta E tr ta t u ri i ar
ra i a t a a au a rau i rt ia a u i a
u rr ra t a au a r iai i u i a i a t r
a a t t ara itura P r i i it i u a a t r ati a
r r ui a Pr uiu i rir i t a
au a
164 16

2 COMPREENDENDO CONTE DO E FORMA DO PLANE AMENTO DO CURSO

A atua a Pr a Sara a u i a at ri ir ia
au a arti u ar aa r ta u a i A r it u a art
a ti a a FSU u ri ir ia au a r r i tribua u
a i i r a r t ra t a au E t
r i t r tiu t i ur uai ti a rtu i a
arti i ar
Tai a i i r uit a i uai
ti tat au a ra ua ra ua Bra i b
u ab r i r ra i ia a r a u
r ati a t u i r ai a a ur ua t a t a r ta
E tr ta t ta u a a t a au a rit ri a a iati
a r tara ai i i ta a a rt a ri a u
a u t b r a Bra i
Di r t t ai r r D arta t Art E u a
D arta t Art u i a Pr a Sara tr u u a r
a a t ra i r t a u a t A r u ua ra
rita i r a u r at a r i a a u i r i a i i ia
ar a a FSU tra i a a t a a a a u ia it
O a a Pr a Sara ra ab ra u ria r a a u
i i aut ra D u a r a r i a ba ri
rit rabi a uti i a u a i ua i r a rit
ri ti a a a u ia t u a i u
r a i ar r arti ta r r ra FI URAS 1 2
E a i u ria u ar a i ira r a ii a
a ti ta t trutura A b r at ta t ri i a
u rati a t t t tituti u a i
u ua A ar ua a r ta a a a i iar u i a ta
i ra u i t ta a ri ur a itura i i a a
r a i a a ati i a a r i a a r a a a ia u a
i ua a iri i a a a u
A a r tr u a au ri ir ia au a a
r ra i r u ta b tar i rta au r ra a
165
16

t ur ua ta a a ata a au a a ri t a
rr t a a a au a a ati i a a r i a au
ra aa au a
N r ra a t ur ta a ba i a t i i i tr
ra b itura a itura ri arti br t t a atuai a
itura i r T S N , E i t Ei r 1 a itura
i r V Ma i r 2001 A r ta ur
uia a ui t u ia itura

UADRO SE U NCIA DE CONTE DOS DO CURSO

S O T L

1 I tr u A r ta

2 L itura bat 6 arti t a Art E u Art C t

L itura bat arti t a Di r i a

L itura bat arti t a S i ia

L itura bat 6 arti t a u t iai

6 L itura bat arti t a ra it

L itura bat arti t a Cu tura Vi ua

L itura bat arti t a T ia

L itura i r T S N E i t Ei r

10 L itura i r T S N E i t Ei r

11 L itura i r T S N E i t Ei r

12 L itura i r V Ma i r

1 L itura i r V Ma i r

1 L itura i r V Ma i r

1 A r ta Pr t Fi a

16 E a Fi a

FONTE P ui a a aut ra 201


166

FIGURA 1 – PLANEJAMENTO DE ENSINO DO CURSO, PÁGINA 1

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


167
FIGURA 2 – PLANEJAMENTO DE ENSINO DO CURSO, PÁGINA 2

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


168

FIGURA 3 – PLANEJAMENTO DE ENSINO DO CURSO, PÁGINA 3

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


169

FIGURA 4 – PLANEJAMENTO DE ENSINO DO CURSO, PÁGINA 4

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


170 1 0

A a a ia r ua ta a a a a ara a t r i ta a
u ati i a i ti ta a r ta i i i uai au a r ta u
r t art ti i a ria u i ri a ta i uai ab ra
r u ta br t t i arti i a aa au a
O ua r abai tra a r atribu a a a a a ia r
ta a i

UADRO PLANE AMENTO AVALIATIVO DO CURSO

A P D

A r ta i i i ua br i t 20 A a a au a u au ura t
a Art C t r a a a

A r ta i i i ua u r t 2 ti ia tr
art ti

E ab ra i ua 1 S a a t u ia a t a au a
r u ta br t t i ura t t a a

Parti i a aa au a 1 T a a au a

Cria u i ri i ua 2 A a a a au a i a A r ta
i a i ita i a ti ia au a
FONTE P ui a a aut ra 201

O a a t ai a r t i u r ta
ara a r a i a a u r it a u t r i a
b ti Trata u a ati i a i t i a a ua r a i aa a ara
a a ar ta b ti r t
D ra ab a i t ia i t t tr a a t
r ai a a ti a a t r a C r A t i aba a
1 i rar u a i a r u ati a
u ii i t a r r a t ia u a t r a au a
a a t ta i a bri a r ra i r r ia t
u u a ati i a u au ar r i r t r b a u a
r ti a u ati a a
Ai a u aba a ara u rir a i t ia tr a a t
r ai a a ati i a i a a r a ab ra uta
tr a a r ti a aa au a r a ua atua
a ar t t tra it ria r u a r tar u a r ta
171
1 1

i t r ui i t t ab ra a r utr i u ta a t u a
a i a tr a t ti a i r ri i 1
C r b r a a i a r ra Sara ara ua
i i i a a r ta a u a a t trutura r ia ati i a arti u a a
i tribu a r abi i a ara t i i a a r ia u a u ti i i a
itua u i ati a E a a t ra a r t u a t ra tuai
rr r ur r u a a t ra r ra a a
a t ra u t a I rta ta ar u a a t ur i
ui i t t ara r a a tar itua aa au a a
u ua trutura i a ti a
P rta t a uir a a a t ra ur ri
ta ar a r a tr a arti ta a r ra u a i t u a r a
a r tar a i ur ara au
Aa i r i tr a a ri ira au a u i u at ria
r u i tr u a r ra a au r itiu i iar
t i t u a r a r ar arti ti a t r i a i ua
r i a r uti i a a ara ua u r ati i a r r aa au a E
a i i r r u ri ir tat au
ur tra a i a ia a r ti a art ti a at ria i a a a
i
N ti r a itua u i t u a arti u a
tr t ria r ti a ua t a i ar A r ra a t
u tra a au u a au a i a a r ta utr
u a i ua b i r ia a E utur r r t a rtu i a
r a u a r a i i ar D ta a ta t u u a
i ita u a i t ua t a i A r ra r u a
i t i ai a ara au ii a t i a u a i ar
ria a r a a r ta a a t a ai aria a r a
E tr ta t r b r u u traba ara t ri a a r u a
u i ar ua riar u a u au a r a r
r r a artir a r ria i titu a r a ara r a i ar i
172 1 2

DIN MICAS DE AULA

Para tab r a at ria a i a i i a au a t u


r uti i ar a i i a aba a 1 ua t a i tru t a i a
r ti a u ati a Para t aut r a a t a a a ia r
u a i ai u a art i ar a atua t u u a t
a au a a r ria i t r a i a u a r t i u a
a i u ta i t tati a a a ia r u ta
Para aba a a ati i a u i a b i a r
i a r i a ua ari i t r i a r a i t ra tr
r rau au au O ti ati i a a br tu a a ira
i urar a u ia ati i a u tra ai ar u
t r i a a ara t r ti a u i r ia a r ti a u ati a 1
A i a r ta a uir a ri a a ti a a u ia i ti a
b r a a a au a ura t ur a r r a i ar r i tr a
ia ar at ria r ua r a uir

UADRO UNIDADES DE ANÁLISE

N U C

U i a 1 A r ta i i i uai au

U i a 2 E ab ra u r t art ti i a

U i a Cria u i ri a ta i uai

U i a L itura arti

U i a L itura i r T S N

U i a 6 L itura i r V
FONTE P ui a a aut ra 201

F ra b r a a i i r t u ia i ti a u arti u a a
ati i a a ur t i r t u ra a ui u ra a
i a a u i a a i a uai r r a i a a
ir ta t a ta a a a iati a ur
173
1

1 A r ta i i i uai

A ri ira u i a a i i r it ati i a i i i ua a ua a a
au ra a a a tar ru i t art ti t r tr ri
r ia t i i a r ra t ria tar a a ria u a
a r ta iti a ara a tur a ri ir ia au a a aau i iu
u t a a ata a a r ta a r a i a u ta u a
a r ta a t ra ura t a a uti a A u i a 1 i
trutura a a r ra a ui t u ia i ti a

UADRO 10 UNIDADE 1

S O Q

1 C u i a a ati i a a r ra E aa au a Na ri ira au a

2 E tu r ara i i i ua F ra au a A artir a ri ira a a

A r ta rita iti a E aa au a E ata r i ta ura t


10 a a

Pr i ati i a art ti a r art E aa au a Dura t a a r ta


a au a u t a r ta

A a ia a r ra E aa au a A aa r ta
t ri bi

FONTE P ui a a aut ra 201

A ai r art a a r ta i r ai a a a au a
ra t ura ia ra Ca a a u ri u ua a r ta
uti i a r ur P rP i t t ra ia i a tr utr
A u au a a u t ab r ar t a aa au a
a i t r u ra ati i a art ti a u ra
r ai a a a tur a aa au a ra t ti i ut
174

FIGURA 5 – LADRILHO DE MADEIRA PINTADO PELOS ALUNOS


EM ATIVIDADE PROPOSTA DURANTE APRESENTAÇÃO

FONTE: A autora (2015).


175
1

FI URA 6 APRESENTA O INDIVIDUAL


FIGURA 6 – APRESENTAÇÃO INDIVIDUAL
FONTE A aut ra 201

FONTE: A autora (2015).

D r a tar a art i t ra t a ati i a a


a r ta i i i uai a a au ria r u ir u a i a u i ri
i ua br t a ab rar u t t rit t rta D ta a u a
r ra r a i u t a a ati i a u t au tra a i u
arti ar i t i r t i
N a u i a rta a ira a ati i a i a u a
r ara ara i a r a a r ta u a au a br u t a
r ia t a A r ara i r abi i a au u a
r ra u a ri ta i a br a r C ui u a
uat i a ri ta u u au ti a a r i i t
ai a ti a r ai a a i i i a t i a i i i a i u
ti a b ti
176 1 6

E tr ta t trata a a r u a au a iti a O a u ria


bri at ria t a r tar t a r r u a ati i a art ti a ara r
r ai a a a tur a u ai a a r tar t a arti ti a t I t u
ia u a a i ua u a a u a atu u a ira r r ti a
bi a t t atr a art i uai a i a a a r tar
a i ii a t a ai a art ti a r r a
D a i r t t i a ra ri ta a au
u a itua i ai a u ara u r ri ru a N a t
a ar a i ia i ar au a a r r it i r t
i ua i r t r a i a a ia a r ti a art ti a
E t ta b u r i r i tr a r a i ri
rta r u i i a r a a ui a ta a a i a
i rt ia t r ar bi u a r a ai ab rta ara u a r u a
i uti a E b ra t a i r ai a u r t ui a r
u i i a r u a a iu r u ta a r ti a u a
at ar a bi a r u

2 O r t art ti

A u a u i a a i r r ab ra u r t
art ti a a r t i a Na r ta i i ia a r ra u riu ua i ta
t a u a 1 i t art ti t r utra 1
a u t r a i a a i Art A artir ta u t au ria
riar u traba art ti u ba a ua at ria t ti a A r ta
ra ab rta uita i i a u r tri i ita a r a au
r riati
E tr ta t a au a ia 1 ar ata u i r ai a a a
a a ia i tr a r ra a t r u a r ta i i ia i ui
utra ua ibi i a ara a r a i a r t i a a ab ra u
r t art ti u t a ar a tr a art t r a r r
Art t r a u a r a tr a Art t r a u a u t
t r a i a a i ab rta tr a t r ati a ara au
Au i a 2 uiu a ui t u ia i ti a
177
1

UADRO 11 UNIDADE 2

S O Q

1 C u i a a ati i a a E aa au a Na ri ira au a
r ra

2 I i r traba F ra aa au a A artir a ri ira


i i i ua a a

Di r ra a u br D tr ra aa A
u t r au a r

Bu a utra u a artir E aa au a E u a au a
t i ta i a aai t
traba u t

Pr art ti i i i ua F ra aa au a A artir a ri ira


r ti a art ti a t u a au a a a

6 A r ta i a i ai a E aa au a ti ia au a
a a ia

E i ti a a N r i Na ti a a a
arti i a t au D arta t Art au a

FONTE P ui a a aut ra 201

Na a r ta i a r t art ti i u i ia u a u
au tara r ab r ar u t t r a r ati a a r r
u rt a i i u a ibi i a ab rta aa ia a
i i iai ura t traba a i it u a a t a r art au
A r u r t art ti i ai u a i i iati a a r ra
r a i ar a r i ar a tr i r r Art ua i ii a
ara a r a i i ia u r r r u r t t u
bu a arti u ar u t i a r u a Art N trata a u
r t ui a a i iu rta i t ati a Ta ar ta a r
tra a a r a r e ail r a i a a a a i ai a traba
a N a a r ra r ua ab r a t ri a a ir a ua
tati a riar u a a a au a u a a ita au a t r ar
arti ta ui a r S IELDS 201
178
179

FIGURA 7 – APRESENTAÇÃO PROJETO FINAL


FONTE: A autora (2015).
180 1 0

O u t tu u ri ri a rta i t tr a i
r r Art ua ai ria a i ia u a tura tr
arti ta r r Art tribui ara a r ti a art ti a aa au a
tra a ii a a r r tr a tab i t r a
traba utr arti ta rta i t i t t
ri i a t aa t i a iti a i ia b t
art ti
D ta a ai a a ta t arti ra a ir 2010
uai a ir a u traba art ti u a t r a ara
r r Art u i a i a i i i a a ra at riai
a r a br tu a r i a a ra
i t r i i a
E ati a rta t a tata u a u ia ai r a
i a ia r ti a art ti a a au a b r a a a r ra Sara

O i ri i ua

At r ira u i a a i ab r a a ria i ri i ua O i i a
r ta u a u a r ri ir ia au a a artir
ba a ai a a O b ti ai r a ati i a ra s
urrar au r u art ti a i ua R i tr a 0 ar 201
A r ra i it u a ab ra u a i a r a a a ia
a ar i ibi i a a it ur riar a a t i ua a
a r ta u tar a i u itura u u ai ti
ta r i trar arti ti a t D ra i ri ra ab ra
i a r rta a a a tra ri a i tura ra ura
rita
Na ai r art a au a a r ra i a a u t ara a
ab ra i ri a a r ai uu i ri ura t r a au a
ua t au a ia r ti a ui a a a r ra
ti traba ar a u t a r a i ar a
ati i a r ta au a a r ta i i i uai U i a 1
Dura t r b r a i ri i ua tr u u a ati i a
ba ta t r ati a i u i a i i traba a u r u ta a
181
1 1

br ti i ii a a r ti a u ati a

E r u t a r art ti i a u r i ia i a A Sara i i a
traba a a a ita uita i a a a a a t a a
baru Ma a u au u t ri S r u r a
a a u rit Au a a r a a a O ua t r a r i a
a r Art D ar Art E tu ar a i utra a ira
au a u R i tr a 1 201

O a a ati i a r a i a a i a i a a ti
E tr ta t bra t traba i i u a u t A ar
u t r ti a a r ra a i ar r a ai t
tar a t ria a r ti a r a ia Ai a u at a
t ia i a a ati i a r ar t u traba ar ti
u ab a i u utr ti ati i a a a iati a u ta utr rit
t ara i t a ati i a aa au a u tra ru a
tribui ai r N ta t r i r r a r truir ati i a
i u tr a au a r a a ua r r a ra r
r a i ar Art
Na a i a ati i a i b r ar u a r ria au a a
r ra titui u a u u a r a tr a t ria u
i a o o i ar a r ti a u r a o o i ar I rta r b r
u a t tati a t r a r a t ria r ti a b r a a a
r ra u ua t ai r r uir trar ara au a r
u t au a ri ia i a i u a r ita
a ua r ai r r tar r r i a a au u a r i a
a u i ar
Outra u t u r ta u a t A r ai a i ri
i uai r rr ur t i u ta a t utr traba u ra
i au E ta u a ara t r ti a r a i a a
au a a r ra u a a a t u u t
ati i a D t i ta i ti ta a a i a tr ru ar
t a a ati i a
182

FIGURA 8 – ELABORAÇÃO DIÁRIOS VISUAIS DOS ALUNOS


183

FONTE: A autora (2015).


184 1

Au i a uiu a ui t u ia i ti a

UADRO 12 UNIDADE

S O Q

1 A r ta a r ra u E aa au a E ua t a a
t a u t u it ur au a

2 E a u br t a E aa au a Dura t a au a

E ab ra u a r ta i ua I i ia aa E ua t a a
ara ar r r tati i a a t a au a au a
a ai aria a t i a i ai a ra au a
A r ta t i a E aa au a E ua t a a
r i t a r ra au a
Nutri t ti a
A r ta i ri ra t E aa au a E u a au a

6 E i i ri ara a E aa au a E ria au a

A r ta i a i i i ua a a iati a E aa au a Na ti a au a

E tr a i ri i ita i a P rta au N i r
a ti a au a

FONTE P ui a a aut ra 201

Dura t t tr a r ra a t tra a a
t u ti a a a r art ti ia t i ia a a r a
utriu au i r at riai a i ri i a t br
i ri i uai tra ara a a a au a a u i r i a
art ta u a a uTub A i
r i i u i ibi i u u a ai a at riai i tru t ri
ara u traba a u au i u a a ari a
D arta t N a r ti a u t a r ta a ta
u i a u ar a t i a t i u r u ir i t
P i r arti u ar a artir a itura r a i a a u
i ar i rar u ar a t i a i i t t a ria
a art t i t art ti D ta a a i a
i rar u i tru ta aria t t i i ta ti
185
1

br r trit r u r u ra a i r ti a a tar a u
t i t i tru ta i t i ara bt a u
b ti LIB NEO 2010
A r u i ri au a u i tru t t i
r ria t i a Mari a O i ira Oi ira a bat r a i rt ia
u ar i ri a r ti a a i a ara ta i ri ur Li iatura
Art Vi uai ra aria r at r lo s
t ra ia b ta a ia r r a a a ituai
i ri ia r i a i a i ta a b t tr utr A
aut ra a ir a t r i i air r at r at rit riti ara
r at i ua OLIVEIRA 201 11
Para r r i ii a ta r at r a a
u a i ua art ti a a ta a r Oi ira 201 ar i ibi i a a
a i t r u r r tati i a arrati a u r r
Art r i a r ta b u r a i ua u u t ta a

A i a ur a r ra a au utr i ri u iu a
ur r a ara i Trata a u i ri r a i a ura t t tr
ar ria a ut ra a A arti ar t o rnal a r ra
u u a a u a a ta traba a u a au a
i titu a a u a ta Ma a a ri ia u i ri
arti a R i tr a 16 abr 201 N a r ra a
t ri br a a t a au a r ata ua r br ur
D ta a u a r u i ri au a i ua ru a trat ia
uti i a a u a t i a i tr ta t r i r ra
r ri traba r a r Ai a u r a r i a r arti ta u
ria taria r r ta i b ti a traba u a
ui a i i a traba i ri ria u a t
i u ar a r ti a art ti a E ta u a trat ia i r r
ta a a ta b u a trat ia r i a r ti a art ti a
r r
Na a i u tr u i ri arti a t r ati

Ár a u a t a aa r a i a i r t r ur a i i a
ati i a i ti ta
186 1 6

a tr a r ra i it u u au r a a u
ai a r a ia bra i ri ar a a t a i t ra
ta t u tab ia au
N a r ti a O i ira a ta u i ri a a u a r
r at a u b t tu u u t t ti ua ab rt 201
N a i ri r ibi ita tar a r i tr ara r r
u i r ai a arti a ir u ar tr a ar
A ia t i t ai a u Oi ira i ri r i t
u b t ui a a uiri u a u i ti ati a i ia
r b a b ti r u ta u r ir ba ara riar i t
i ra br a r ti a r a i a a aa au a
A i a i ar ur Sara u riu a au u a a r atura
ura t ri ir a r a ti ua a r u ir a a a
tr ar u i ri i uai Ea r a r ar t i t r bi
ri i a t r u uit au iria u ar i a ta N
t au r t ra a i ia a i a i t a i t a
r ra a a ar a ri ira ri ia a u utur r r
i i ia t u r b a r ta ua i a trar tat
r at i uai a r ta i t a i ta u i t r
ui a ra

L itura arti

A uarta u i a a i trata a u ia itura arti


r ai a a tr a 2 a a a tr N ri ir ia au a a
r ra i ibi i u rta u u t arti br t t a
r ia t i i r a S Art E u a Art C t r a
i r i a i ia u t iai ra it Cu tura Vi ua
t ia Para a a t a a ia u u t i a arti u
ra ata a tr 200 201 A ai ria arti ra ub i a
ri i a r a E i Art
A ua ri ira au a ti ra a arti i a t au
bat tu a b r a trara u au ar ia i ar ai
a a a u i ai r rai ta a i t b i tra
187
1

a u Fa i t bat ta ua ri ira au a a ia
i r t a
A artir a t r ira au a a r ra u u a i i a a u a
a r tar a r u ta au slides a ar ar t au i
u r tr i ita C tr ar t i a ri ira trat ia i ta a
Ca a r u ta ria r bati a ura t i ut a i a i ar t
a r ra a ia r i i t ati a u t a au a ta a
a a ra a ua r r u r ai a u r i t a ta
aau a au
Au i a uiu i i ia t a ui t u ia i ti a

UADRO 1 UNIDADE A

U A

S O Q

1 A r ta a r ra E aa au a Na ri ira au a

2 L itura t t ab ra F ra aa Data r i ta ura t


r u ta br t t i i i ua au a a a uti a

D bat r ra a u E aa au a Data r i ta

E r i t a r ra E aa au a A i a a a au a

FONTE P ui a a aut ra 201

A u a trat ia i ta a i r r a a a au a u a ati i a
art ti a r a i a aa t a bati E tr a ati i a r ta ta a
ab ra u a u tura a a artir t a i r i a ab ra
u a ia r i t a bra ria u ti a
t t u aut r a ra tra r ia i a u a ara utr
r i ta a a a 1 60 r a i a layo t u a ai a a
u ta ba a r r ta i art t r a
A artir a t r ira au a a u ia i ti a uiu u a r u ari a
a r i t ati a a a ui t a ira
188

FIGURA 9 –TRABALHOS REALIZADOS PELOS ALUNOS EM EXPOSIÇÃO EM UMA PAREDE DE VIDRO

FONTE: A autora (2015).

FIGURA 10 – ALUNAS DESENVOLVENDO ATIVIDADES

FONTE: A autora (2015).


189
1

UADRO 1 UNIDADE B

S O Q

1 L itura t t F ra aa au a Data r i ta
ab ra r u ta ura t a a
br t t i i i ua uti a

2 D bat r ra a u E aa au a Data r i ta
t i i ara
a a

S t a a ra a E aa au a A i a bat

Pr ti a art ti a I i ia aa au a A A a a au a a
i ai a ra au a u ura t bat

E i ti a Na a a u rr r E ria au a
r i D arta t

FONTE P ui a a aut ra 201

A a u a a ti t a a a i i
bati a au ti ra u r ri arti br t ia ab rar
iar a r u ta r ra I t u a artir u t ri u
au br u a t ia a r it u a itua i ri i a t
i a b bat ra a t ia aa au a
D arti br t ia ria a r ta
tra arti a a a au ria r u a t ia atua br i
ti u u ra t ra i a tar a t ia i a rta ara
u t ti a a A i i it u u a a au ria
ta b r a i ar u a i a i ri br a t ia tar r ara ara bat
a aa au a
N a u i a a r a t ria r ti a bit a ui a r
b r a a r i a itura arti t u trata a arti
r i a t t r r t a ub i a ui a ri i i t i
a r a N ta t a a u a i t r u r b u a
i i i a ura t t t b r a u a r a rt t arti u a a
tr t ria r ti a a ui a A i ta u i a i r u a
r a tr u a u ar r u ai r u a r a a r ria
i ia r u ta t ui a a r ta a arti i t i i a
190 1 0

u a a r a ara tab r a r a r ria t u


r ui a
C i ra a ui a i rt ia a r a t ria r ti a t i ta
a ui a S i a ta r a ria r rta i a ta a a
a r i a r r u i t i a
ur r a r ta a i u ar ara a ui a a a
traba u ur

L itura i r E i t Ei r

A ui ta u i a a i r r itura i r T S
N E i t Ei r uiu a ui t u ia i ti a

UADRO 1 UNIDADE

S O Q

1 A r ta a r ra E aa au a Na ri ira au a

2 L itura i r F ra aa au a At a a a

Pr ti a art ti a E aa au a Dura t a au a
i a i ria ru

A r ta u E aa au a Dura t a au a
ru

Pr ti a art ti a i i i ua a I i ia aa au a Fi a u a au a
a a a ibi i a at i i utra
i a i ar ra a a a au a

6 A r ta i i i ua a a iati a E aa au a Dura t a au a

E tr a t t rit a a iati F ra aa au a Na au a ui t
t a itura r br 11 a a
r riati

FONTE P ui a a aut ra 201

A r ra r ua ati i a art ti a br i r A ri ira


i tia a ab ra u t t ab rtura ara u a i a i ria a
ua aut r iria a ar br u i r A i au u a ti ra u
a r tar tur a aut r ua bra i r r ria t it
191
1 1

N a au a r a i r a a r ra a ir u u i ra a
a ati i a ti a Ea i rti a ab r u au ra
t ra R i tr a 1 ar 201 S i a a ati i a t u
u a a iati a ar t r i a a u at i ra a a
ut au
A u a ati i a art ti a r ta a r ra aa a
i tiu a ria u a ia i ua a artir a i a i r Para ua
r ai a a r ra i it u u au ui a a t ua
a tr i a i r u i t r a a au a ura t t t i ua
i a i a ui a i tribuiu a au O a i ua
b ia t ria r rir u t i r
N t a r ra u u i ai ra a
r a i a ti Mu t S Vi a S a Sesa e
Street ua t au ia a ati i a E utra a i a ia
a i a ria au a a ia tra i a u a i a ara au
u ar u r u a r ti a u ua a ua au a
C art a au a ui t r a i u u a i u a a
traba a aa au a a au T ti ra a rtu i a
r traba a ir u a a r r a a A t
a a au a r t u u traba i i i ua t Para i a i ar a r ra
i it u a au u r u i tr a ara au t t rit br
tr u t r r r u ta a ia rr i a u taria
r ar i ua t r atar riti a t br r riati a
r ru a t br u i ai i i i ati a itura i r
O u ta a a ui a t a r a i a t i a
u tr a a a a ati i a N ta ati i a a i utra
i ara i t ii i a t a a ri ia ar
Art Vi uai E tr a i ia a ta a a ta t bib i r i u t
u ta u ura t a itura ra a ara t r ti a i r a a aa
au a Art titui u i i i a u tura At i r a u
aut r
O t titui t a ara t ri a r S it 201
0 u i r ia a aa au a ti ai tra i i a tr
utr a r a a i a ir i r t ara a utr
192 1 2

a bi t a a a r ria ii i a at riai a i uti i a a


r a i a a ia a aa au a a a ta t bi i ri ra t
a ai a a ara a u traba r at ai r a
i r a traba art ti u at riai art ti a
i a ar a a t a ua u u a
iu i a i r ia a a u a a ibi i a u ra
r ri au a
D a r Br 201 i ra ara t r ti a
i r t ati i a art ti a ria u a at a i i a a ua
desi n a aa au a ara u a ti a a r i a a i ara a
ra a r r a r r Art
Na r a at i u a i u ar r u a a r ai a a ai
r r i u i t E t u ar ri i ia ara
ri ia riai i a r a at ria a i t
Ai truir i a at ria a ti ai u ua r
a i ti ta at a ai i u ita a
Outra ara t r ti a ar a t at i u ai u a r u
t u a ua i a i ti ta utra ati i a b ti a a u i ai a
u r ta i iata O u u ir u a ti a
ria art ti a u u a ib r a r u Para a r a i a
u traba art ti r i ra ara t r ti a a t ia i a a
at ria i a i a u aa u r t a ii i a
a a at ria a ui u r ri E t i t a tat
a ri ta u a ta a art ti
O u u r r r a ui u r r a aa Art
Vi uai i ii a i uti a t i ta a titui t a
i r ia ta b t i ta ua ara t r ti a r ria
arti u ar r r ia r a t r riati
r i a ir ar ar ia u traba aa au a ar a
r u a t ub i i i a tr a a r u a
a a ia u a ta a u a t a abi i a au u rir
ra i a t ua tar a a t r ati i a ta t u t
a i r ARCIA 1 116 ta u a aut ra
193
1

Na i i i a Art a i a r a i a t ar
utra i i i a a au a t ura i u ta i ut D ra a
a bi a ta uai ar ua ua au a a ai a ai ria
r r u au a i a a Na a arti u ar ar ra
a i a i a a r a a u r ra a u a au a r
a a
A i a ri ia ar Art u i ra ta
tra i r t a r riati ua i a i r r r
tra t ria ri tar u ui ar a t r ati a r i t
at riai u a ai a rti u titu ara t r ti a
u a tai traba Art
A u t tra ua ta a at ara a r a u uai
r a i a traba ar u ub t t i i i uai
t ra i a a tar a ur i ra rta r a a i t ia a
ri ia r a i a a i ub ti a a t ra i a ARCIA 1
11 N a r ti a a ir ar u E i a Art i rar a
i rt ia a ri ia r a i a a i ub ti a a t ra i a

6 L itura i r Ma i r

Fi a i a a ta u i a a i i r it itura i r
V 2001 Na au a r r a aa a ati i a a i i a
ia ui t i i ia t u a br i tr u a r ra br ta aut ra
ui a au a r tara a i a u i ri i uai r u i a
tra a r r t itura i r
A i u a a au ua ua a a a r ra r ia
a a ra a i t ti a t ri au u a a
ra a ar u r ia t ta a i i a a r t au L
a aa r ta a r ra i tribuiu a u a t a r a r ai a
u a i tura ab rati a Para a u a ati i a i ibi i u ri
at riai r a uar a ti ta a r i a a t i r r T
au i i iara ua t a a artir a a a ra a ua ua
i i a i tura ir u a a a aa i ta a t a a
ra ati a t a au i t r riu a t a t
194

FIGURA 11 – POEMAS ACHADOS

FONTE: A autora (2015).


195
196

FIGURA 12 – APRESENTAÇÃO POEMAS ACHADOS


FONTE: A autora (2015).
197
198 1

E a ati i a i i a ura t u a ra r t a a a au a
ui t ura t a r i a a t r t N ti ia
au a a t a ra ta a u r i D arta t Art
E u a a r a i a a r ra
Ai a u u Fi ura 1 i r ta a ura t a ati i a i i ia
t a aa u a r ra u a a a at ara a N a
t u t t ri ta br a ati i a a r r u a i tura
Pi a e ld itarist 1 0 0 a rta a au ara u i r u
t tu i r V a r r ia a a a e
an it t e l e itar 1 a a St u r ua a au
i tura Pi a ai a t t tr r u ta r ati a C
i irar Ma i r O u t i r t arti ta ara
bu ar ua r r ia C a i ia ti a a ar r
traba

FI URA 13
FIGURA 1 – SLIDE
S PRO ETADO EM
PROJETADO EM SALA
SALA DE
DE AULA
AULA

FONTE: A autora (2015).


FONTE A aut ra 201
199
1

A uir a u ia i ti a a u i a 6

UADRO 16 UNIDADE 6

S O Q

1 A r ta a E aa au a Na ri ira au a
r ra

2 L itura i r F ra aa au a At a 12 a a

Pr ti a art ti a Di ri F ra aa au a A t ri r 12 au a
i uai

A r ta a i a E aa au a Dura t a au a
i ri i i i ua

S t a a r ta E aa au a Dura t a au a
i i i uai i deas

6 Pr ti a art ti a Pi tura E aa au a I i ia u a
ab rati a au a u a
au a t ri r

E i ti a N r i D arta t ti ia au a

FONTE P ui a a aut ra 201

O u t r a ui u r u ir a au a r u ir Art
r u ir a i ti a i utir i ua t i ar
br art r ar t i ta ti ta r u traba
ti ara a a i ua rba A r ti a art ti a u r a u
i t r r tar r b ati ar u tra r a r a r r tar a itura i r
Ma i r
E i ar u uti i a r ti a art ti a ara i utir i ua t
a u t a u ra i ia i deas tar a ia aa u ri i
a P ui a Ba a a Art Trata a a a ati i a art ti a
i uti a ua r ria r a i t t b t
tu a u a art trutura t r r u
i t u i t u t ua ii i a ua t a
t r
200

FIGURA 14 – PINTURA COLABORATIVA

FONTE: A autora (2015).


201
202 202

Si t ti a t r t a i i a au a

O r i t ati a r ai a ara ara t ri ar a u ia


i ti a b r a a a au a a r ta a a ui i u i a t
b ti r r a ai a a i r t i i a a artir t r i a a
i a br tu i iar a ara t r ti a r t a
r ti a u ati a bu a r a t u ri tara a
ab ra a u t b ti a ui a a u
i t arti u ar a r a tr a ia a r ti a art ti a
a ui a a r ti a a r u i i t u a
r a i a Art
Na i r t u ia i ti a b r u a ria a ara
u a i art ti a ti r t A i t ur u ti a
b ti a r tar u a i ra it a u t i i i ati a
Art E u a rt a ri a a r i a itura t t i t ri atuai a
i r i i ia a artir a itura a ta i a u ria u ur
u a ta t ba a a itura a i t r r ta t t
a r i a au tra i i a i au a iti a
E tr ta t ta a u ur uiu tra i i a
i a u ua au ti ra u a ati u a
i t r a i a u ti u u ri t u ara u rar a u ai
i u i r a i a a r art ti E i r a itua a r ra
r r u u t i ta br a i rt ia r a r art a aa
au a r t r i tr ua a a a au Oi rta t
ar at ria i i t tar ri i a t i ar au a
arar u u rt R i tr a 12 201
O r i tr a r ta t a tu t i t ti a ua r a
uir
203
20

UADRO 1 DIN MICAS DE AULA

UN T S D
A r ta 1C u i a a ati i a a r ra A r ta a a a
1
i i i ua 2 E tu r ara i i i ua au a u au ura t
A r ta rita iti a a a
Pr i ati i a arti t a r art uti a
a au a u t a r ta
A a ia a r ra t ri
bi
Pr t Fi a 1 C u i a a ati i a a r ra R ai a ura t t
2
2 I i r traba i i i ua tr
Di r ra a u A r ta i a
Bu a u t i ta ti ia au a
Pr art ti i i i ua
6 A r ta i a
E i ti a
Cria 1 A r ta u t a u t u R ai a ura t t
i ri i ua it ur tr i
2 E a u br t a u a i a r a a
E ab ra u a r ta i ua aa au a
Nutri t ti a ri i a t
A r ta ra ua i ita A r ta i a
6 E i ara a i ita i a ti ia
A r ta i a i i i ua au a
E tr a i ri i ita i a
L itura 1 L itura t t i i i ua tra a L itura A a a a a
arti ab ra r u ta br t t u u t t t
2 D bat r ra a u P r u ta ta a u
S t a a ra a i deas ia a t a au a
Pr ti a art ti a bati a aa
E i au a R a i a
r ti a art ti a
ura t a au a
L itura i r 1 A r ta a r ra L itura ura t
T 2 L itura i r tr at a ata a
S Pr ti a art ti a i a i ria a r ta
N E i t A r ta u ru R ai a r ti a
Ei r Pr ti a art ti a aa a art ti a ura t a au a
6 A r ta i i i ua
E tr a t t rit t
r br r riati
L itura i r 1 A r ta a r ra L itura i ri i ua
6
V 2 L itura i r ura t tr at a
Pr ti a art ti a Di ri i uai ata a a r ta
Ma i A r ta a i a i ri R ai a r ti a
r S t a a r ta i deas art ti a ura t a au a
6 Pr ti a art ti a Pi tura ab rati a
E i ti a
FONTE P ui a a aut ra 201

Fi a i a b r u u a i i a a au a rtu i a a a
r ra ti ra ti b ti ibi itar a au tat
r a r i a a r art ti D a r a ar i ar ar u
traba a i u tr ir
204 20

1 ibi itar a au tat r a r i a a r


art ti i ui i rar r u ta t a r art t r
2 r r a rtu i a ara u au a
arti ti a t rta a i a i arti ta
a r i ar r ti a i r ti a art ti a rtu i a a
au a i ia a r a tr r a r a i ar i a r u a
art
Ob ia t a tru traba a u u a
utr bat t a ar ra ra ta t V ria a ta
a r i tra r a i ta au r a a tr
t a ara a u a ati i a art ti a i ra r
i ui i t u i a ua E a u a au a au a i ta a
i r t r a a i i u tia r i a u a a
Na a ta a a uir a r ra i ita u t i ta
br a r art ti aa br r b uar i t ia a t traba

Sara i
Fa r u a i a ta t t a u a ati ar a i
i a r ati ar u Ea aa br i i
tr ua au ra r i t t a r a i ar traba
ui i ut E a i ta b u a a u a ra r
ai ra i a t u r t ai i R i tr a 26
201

Na i u a a b r a a a r a i a a a ati i a
r ta ta b ti ii u a r tar r riati a u
t E arti u ar br a a u ta a a u a i i iar u a
r a r u tar r u u ta a ara a ati a r t a
a r a ta a ab r r ar a r ta r i tra
i ri a

Ea ir u ara i r u t u u iria a r Eu r i
i u ra tu uit r i u abia r ar E a
r u u tiu a i a ar u i ri i ua a a
i a u i a i i a ai i E i ai u i u
ta ati i a i ra u a a a i u
au a brar ua ta iu ta b ara a r tar a
rit R i tr a 2 a 201

A a a tia a r i t ia ra a r riati
205
20

i a ria i ui ta ur ira a r b r a
r a a ti i ii a a r ti a u ati a
rt u i t a r ti a i a
au a N a i ar ti i i ar a atitu au
tar ara u tr a i i a au a D
b r u a i ia bit traba i r t ai t i a a
traba art ti i i i ua I t i i a r b r a u at r ia
r a t t r ri a tar a r ur
i i ara a r traba U a tur a a ati i a a r ti a art ti a
a r ta ai u a i i a a au u a a ua tar a
r r u i t r ir a i a E u i a t
i ia t t r ia a r i r a a a i a
aut rr ua i u i aut a a ia

Pr r i a a iati

Di r t ti ati i a a a iati a ra r ai a ura t ur


I i ia t ara t ri a a i a a a ia a tua ara
au a tua E ta tua r ub i i i a
uatr ti au a a ia traba art ti a r ra a r ra
a a ia u traba t a artir a i i au a r ra
a a ia u traba t aut rr i a FSU a a ia a
r ra r i t ri au
C a t ri r t i a traba a r ra ta a
r a i a a ra i a t trutura at i a ur
a i r r u i a t E tr ta t ui a ata a a ia
r i ta tr t au ra a r a
u ri t a a ati i a i ita a
N b r u u a au a a u au tr ar traba u
a r tar u a u ti i ati a ara r a i ar u r u a D rta a ira
i b r a a t traba ri u a atitu tu a ti ai r ti a
a r ra ti u a a a i titui r r i r t t
i ia i a ri ia r ra i u ri r a r a i a
i ai titui Bra i
206 206

A i a u a at a tua i a au Di r t t
a bra i ir au tu a ar atra a rara i i
b r a ua t a r r b r a i r a a
aa au a a t r ri a t au O r ri ra u ri
a i a ata tr a traba ua t ata a a iati a a
tura a r ra i a r a i ar r brar au ta t t
ta aa au a u r rit rta E r a ra r ti ir
ra t a ua a au a ta a i ai a a u i a a uit b
ara brar a i i a u iria a t r u a ati i a a a iati a
A i tr t i t a a a a ia a r ra Sara r r t
a traba au u ra tua u a ta a r tara a
a r a u i a t ura t t tr ua t ia a u
t ri ra truti i r t a ta a a t iti
Nu a riti a a ati a t r a a ua i i ir ta t u
a ta a ra t a ti a aa a a ia a u a a ta u uar a a
ara i E u t traba b r a a r ra i u u u
a r ta a r t u au u ru au
C r a a r ta u a t ia a a t
ia ura a i t a tri ta i ut t ri a r ra a i a
ua a t ia ra iti i ia u au ti a i b u
a ia it b traba R i tr a 1 26 201 E u a
a au a b r a a a r ra i t rr u traba u au
r u ta a au u ua u r ti i t r r a a t
a r ta
Para truturar a a r ta r u ta i i ia t a r ta
u ua r u r it i ua i ar i r t ti a a ia r ai a
207
20

UADRO 1 AVALIA ES REALI ADAS DURANTE O CURSO

A A T A

A r ra a a ia au 1 A r ta i i i uai Pr ra a a ia
tar
2 Pr t art ti i a Pr ra a a ia
tar

Cria u i ri i ua Pr ra a a ia
tar

E ab ra r u ta Pr ra a a ia
br t t i tar

Parti i a aa au a Pr ra a a ia
tar

O au a a ia traba • u ui a ra Dia a a r ati a


art ti a r ra

A r ra a a ia u idter e n Dia a a r ati a


traba t a artir a
is al in in Strate ies u ti ri
i i au
val ation re le tion u ti ri

A r ra a a ia u • o rnal Di ri a r ra Aut rr i a
traba t

A FSU a a ia a r ra • A a ia a r FSU u ti ri
atra t ri au

FONTE P ui a a aut ra 201

Outr ti a a ia ta u i b r a i r it r ra
ar u ar a r i ir a au ara a a iar tribu r
u traba N i i abri a r ra i i i u a au a i a au
u eed a br r t i a tab u i r i br i t
u t r traba A t t r arti i a ta
br u r t a r ra tr u u traba art ti u ta a
iu a u a au ara ti uar
O traba a a a u ui a ra a uti i a a
a a au i r i a r u a i a r u
208

FIGURA 15 – ÓCULOS DE PESQUISADORA


FONTE: A autora (2015).
209
210 210

Sara tr u traba r ua i a ra u i ar
ara u ara au ra uita u t i ra ri
t ri E tr itua i ti ta a r ra ri u a a ia ara ab r a
i i au r a a a a t traba a trat ia
a ta a Ea t rita a uir
N i tr a r i a a t i a ar a r ra
u a a a ia ra ur au Para i a u tr r u ta
iu ara u r a ta u a ati i a u ur u
a r i a a t i t i ut E ra u a ar u t a i i i a
r at u u ta a i tr idter e in u
t r u a trat ia u a ar tr u r i tir u
t a t A r ra ai ai ti u au a i utur
r r a a tar t ti a a ia u a r ti a i
ria R i tr a 1 ar 201 A r u ta ra a ui t
• O u t i b a au a at a ra
• O u t i b a au a at a ra
• uai u a u ua i a r ta i a u taria
u u i ra ara a ar r t tr

D a r ra tar a tribui au a
artir a a i tr a u a a t ra
a a t
Ob ti a t a ai r t a a a t ra ia uti i ar u a ua
au a a t ri r t r ra a a ara ati i a u i r ara a
r ai a u or s o br arr ira traba Na a a ia idter e
in i r au i ara ua i a br uir r
u a r u a rti t i t u a i tr taria a t a it ar
u a a a r r Art I t tra r a a t ur
a u a i a ara a a tar a itua aa au a
i a au
C r a a or s o a r ra Sara a r atar ua t tati a
ra a a a ara uir a i C tr Carr ira a U i r i a r u iu
a t r a i u u a a au a i ara
ara t ri ar r a itua bi u u t ti ti
211
211

a u a tr i ta traba Na a i a r ra ta b ta a
ti a ai r a t O or s o t a arti i a a ri ira ra Pr
u r u r u ta br rti i a ara r r a u ia
a Pr a Sara trat u a u t ab ra urr u tr i ta ira
i

FI URA 16 CARTA DO OR S OP

FONTE Sit arta t art u a a FSU 201

Dua a a i a a a ia i tr ti
au a Sara iu ara au r r u u ti ri uatr
r u ta br E trat ia P a t Vi ua is al in in Strate ies
D ta a u at a u t a u a i i i a a a ia a a br
t t a A r ra u ti i u u i r a i a a u a ui a u
ta a a u t E ri u Au i a au a
Au a r u a r ra r el e in y tea in el e e a
etter tea er R i tr a abri 201 A r u ta ra a ui t
• C r ria E trat ia P a t Vi ua
• C a E trat ia P a t Vi ua u u u t
tr i a tara
• ua a u a E trat ia P a t Vi ua taria r
ua r ria a a au a
• E u a i a u a E trat ia P a t Vi ua
i ra ar i r t
212

FIGURA 17 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: A autora (2015).


213

FIGURA 18 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

Ideias para a aula:


* Rever diálogo socrático
* Planejar o fazer artístico (talvez alguma coisa com
escultura de papel a partir das leituras)
* Eu devia marcar o tempo das respostas? Somente entre 10 a 15 minutos
* Sintetizar todas as questões em uma grande questão
* Eu acho que precisamos de orientações visuais para nos mover.

FONTE: A autora (2015).


214

FIGURA 19 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: Sara Scott Shields (2015).

FIGURA 20 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


215

FIGURA 21 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: Sara Scott Shields (2015).

FIGURA 22 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


216

FIGURA 23 – PÁGINA DO DIÁRIO VISUAL COMPARTILHADO

FONTE: Sara Scott Shields (2015).


217
21

a ti a au a Sara i it u a au u r u a
a a ia r eval ation re le tion N ta au a a r ra r a i u uatr
ta ati i a traba i ti ta u a ti a a a ta
a a ia E a abriu u la to a a au r ia u u ti ri tr
r u ta br P a ia Pr ati a rovo ative eda o y A ta r u ta
u ti a
Para a t utra ta traba ta a au a a
r ra a r t u r a a iati u u br u r ri
traba t ti u i ri C a u a ta Ma a a
ri ia u i ri arti a At a u t a a ia
ta aa au a br t i ri i ua i ar ria a
ut ra a
Ab rta i t r r ia au ai a a u a au a iu ara u
au r a u a i a u ta a bra i ri u
i ra a ar t t a ria Na u a a i ti a rtu i a
aut ri a a r ra t ra ar i a i ri i ua
ai at u trar t br traba r i a a iati
a Pr a Sara br ur N a a a ta br r b a r ta
ura t ur ia i a ua i ia ri ia r r at abai

M ua a A r i 1 S i br ar au a T
ita i r u u ar a u a i a ara r
a ai a r a A a a a a a i t t rr
r a t i tu ar ia arti i ia ta a Fa a br
utr a a r u it a u i r ara i
Eu i u i at a a a a at a a ti u i ti re ail u
t u t r i a a a r tir a i u a ti a a a O
a R a t a ar u ar P i a Di ri Vi ua a
Pr a Sara R i tr t r i a 16 abri 201 Tra u i a

6
D r a artir u t r a ai t tr
i i a t a r ti a i i t ra i i ta truti i ta O u a


6
Na u a a ai aria r r a u a ari a t i a i tru u a a ara r
au r r i a t ir a u a r ai r ti a i t ia a u a
ai r i ia r a r i a O t r i r a t ra riti a
r a t r r r i u i a i t r ri u au a au a
a a ar i ai a r abi i a a ui i u ria
a a a a ar a i t ia C a ai i a trat ia a i
ra ua t r i a ua ai ria r r ra ua t tra r a
r abi i a br r a r i a ara au Di
tt ar r a i A 0 2016
218 21

r ba ta t u a t ria ri a a a au a a
t ra r ti a a r ra au a a t r ta b a r a
u a r ti a iri ta a t a i t u ar t r
ab ut
Ai a ta a au a a ti a a t u u a a a ia bri at ria
r ai a a a u i r i a u u ti ri r i au br a
i i i a a r ra U a a au a i u r r
i tribuir r r a a a ia ua t au r ia a r ra
au t u a aa au a R i tr a 16 abri 201 E a u a r ti a
u a u i r i a rt a ri a a r r a a ia
tra t ai titui r i t ri au
Fi a i a ru a ta a u a a a ia a tua
ara au rta r a ra r ati a r ar r ta a
au r a a traba a r ta
P r utr a b r u u rt r a a ia traba
t r art a r ria r ra A artir a i i a tribui
au r tr a r ra u a r ti a
a i a uti i a a A i u u traba ara
aut rr i ar ria a au a ut ra a O i ri i ua ua i ia
u ti t br a r ti a i rta t t
tituti a r ti a tr uai t a trat ia u
t a i tar at riai r ur titu ra u ri i ia
i ti a
Para aba a S a ua r ti u a t a a a ia r
i i a a r i a rta t u a a a ara t r i ar a
ara t r ti a ua u r t ia 1 21 A i u r u ta ta
a i a r ta a r i t u Sara r a ui a
t a r ti a u ati a ua r ti a riu a aa ui a
A a r i a a iati a i i a u a r a i rt ia
r i ti ati ua r ti a t tra a i rt ia a
r a arti a t r u au a i
r a ra utur r r bu a i ar r a

N EUA t a a atua u a a I titui E i Su ri r
r r u ai r tabi i a
219
21

ENSINO PRÁTICAS ART STICAS E PES UISA A PRESEN A DAS TR S


DIMENS ES NAS DIN MICAS OBSERVADAS

O r u ta a ri ia t r i a ra rit a a iti a t
r a i a tr at ria a r a t ria r ti a u ar a t i a
ii i a t a a ri ia ar Art Vi uai
E tr ta t i ra u ta t i i a tra t ria
i t traba a i t r i a r a tr i
tr u ria tituti a u t ta r ti a i
Art bu u a uir u a t br a i b r a a

1 A r a a i i

U a a tata ita a a a i ar a au a a i i i a S i ri
E tu C ara Atuai Art E u a Se inar rrent and
o arative St dies in rt d ation r r a at u traba
a i i a ta t trutura C r b r a a r a i a
traba a i u a a u a i t t
t r ra ti a r ta r a a a i a
A r a art ti a a r tar a i tribuiu ara a ir ar
a r ra ta a r a r r ara i ar Art tra a
r ri traba t r r ai a i r ia
P rta t a r a r u ir Art r uti i a a art tituti a
a ati i a r r aa au a
Ai a a i i a au a tra u ia i ti a u
u t ati i a r a a arti u a a u u r a r ta a
i i i a rar t a atuai i t ri a Art E u a A i tat u
u a ati i a r ta ra ta a tr ri trutura a
u rira b ti u ati r a a t r t
U a a ara t r ti a t a r ti a u ati a a i a
trutura traba i ti u a i ai a i t i ai a I t
i r it a u i t a i u abra t i t a
i t ati a u t r a i a a a b ti a t
t ia a a ia i
220 220

E ta i r a i a trutura traba
i ti tra rr ia a u a i ia u tra
t r a r a r r Art arti u ar t t bra i ir Trata
ai ia r t a u tura ar u a ria art ti a rr
a bi t u trutura u a at rau ib r a riati a bai a
trutura
E ta u t br a ara t r ti a a bi t ara traba art ti
a ta ara a i t ia bat t tr a a Art a
E u a Trata u a u t u ita r ai ai ti a a i
r ar u a r i ia au a Art ti At i ur
r a tra u i ta ia t r a a u i a a au a a
a aE u a B i a I i a tra r t a rta u a
ta b tr a u arti ta u i t ui a a u b
i u rta t a tar ara a a ta tr i t
t i t a i t
E b ra a ria art ti a u au a ib r a r u u
a u a aa a r u ar arri ar a ar
ri tar art i t ra t t r ri u i ar u i t
i iabi i a i iar ta ara t r ti a a utra t i rta t ua t u a a
i a trutura traba i ti ara u r r a
r a i ar a i u ibi ita a a r i a u a
ai i i i ati a
Outr t i t u tra rr ia ta i
r a i a trutura traba i ti i r it i ia
u a Art r r i t i r t utr rt ru a i
r ti a a tru ti a r i t art ti u rta t
r i ra tar r t a u tura ar a a r
r a r
i t ri a t ar ara a t ria r ti a u a i ai br
i Art Vi uai ara i t ra t ara
a i r r u a u a r tri i a u a r
r trit t i a ri ta a u r i t u ai a a u
ta i ar au a r Art u laisse aire u ti
i t r u a i u ri ri a a r a a a t ra
221

t a t a Art Vi uai u a i i i a ri ta a ara a


tru t t t it br a Art u a a
r ti a art ti a u b t
D r a ra ui bri a t tr trar trat ia ara
r a i ar t i a Art Vi uai i rar a
i rt ia ara au ar ai a u r ri traba art ti
A i t i ta i i Art Vi uai
r a tar a ra r ia a trat ia u r r uti i a a
trutura a i t u a i ai u au a i a
tab r ri i ara a trutura u a i ti a a Art u tribua
ara a r a r r Art

2 A r a a i art ti a

O traba a i t r i a a artir a au a b r a a i i au a
r u i ti truti i ta ABALA 1 BEC ER
1 tr ta t t a ia a r itua a uai a i
art ti a ti r t D ra traba i ura t
ur a ta a i r t u ia i ti a a a i a a ri ta
ri i a t tr r u t rit a uir
O ri ir t b ti ibi itar a au tat
r a r i a a r art ti E t r u t ua ra a
r ti a a r ta a a Pr a Sara S tt S i u arti i titu a
Art u P a E Vi i i T U i i 201 A aut ra a
rt l eda o y a ia ta u i a aa r t Art a au ti
a r i a u ri i ia a ri ta i t a artir a r
art ti S u S i ara a a ar b ti ri
r r i ar a au a ara trar r
i ti a r u ir i r it r t i t ai
ri ta t t ur 201 1
Tra u i a
Ai a t arti Pr a Sara a a a at ara a i a a
ria a tr r i uai au a
a r r a r i t u a bu a i a t ibi ita a
222 222

au rtu i a ar ti a r ta ara u r b a
D tr t i t r r r ua i t u u it u
t i au a a a u a bu a
ab rati a ab r
A u a a r r ia arti ba ia u a t a
u a t ti a Ma i r a ta u a a
ri ia r a r i a a ta r D
E ia u arti a Pr a Sara r ua ab r a
t ri a a i i i a S i ri E tu C ara Atuai Art E u a
r a r a i a a ia e ail O tr a uir u i a ua a

A i ar ri S i
br a t ia atuai t r a
Art E u a a ab r a i t ri a ub a t a
I t t ba a a i ia D
u a r a u at i a ria a ia
i t i t a ira u tra i i ai
aa au a u E ii a t u a i traba
P ui a Ba a a a Art r riar u a a a au a u a a it
au a t r ar arti ta ui a r S IELDS Sara S tt
Pub i a tr i a a a M a r bi a r
aur t ub r ai 0 u 201 Tra u i a ri a
tr i ta a

N ti i a ara a i t ri a u u a ta a atua a
Pr a Sara ir u i t ba a at a r Art u
uti i a a Art u a rra ta a i a a ri i a t
r i i r a t ti a i a ri ia a r
r u ta
O u r u t ba ia a r ti a r r a
rtu i a ara u au a arti ti a t rta
a i a i ti a r r arti ta N i u i r it ri rt


Ma i r i a aut ra r ra rita rt a ri a a i u a a i ura ai
b ti a i
u t r a i a a a ea ers olle e aU i r i a C u bia Fa u
2 ai 201 a 6a D rita T N T u a a i a
a u a ai i rta t ti 0 a u ara i ar u a r
r i i ra a r uit a r ira iritua D
D i a rt a ri a Na u 1 a u 1 2 D
r i u u a r a a i i a Pra ati r r ta t
ri i a i t a u a r r i ta ar ria a i ara u a
tr r i a a u r b a u i a u u t r i
r t r i a E tr ua bra ta a A C E ub i a a E ta
U i 1 tra u i a ara rtu u 1 0 traba r u ta t u a ri
a tra i i tra a a r aU i r i a ar ar
223
22

a ri a r b r a D arta t Art Art


E u a a t ara a i u b r ar u
urr u ur Li iatura i ui r ti a art ti a E tr ta t
au u t r a r r Art Vi uai r a ri ira t
ur Art i ur Art E u a u a r u r u
r uar ai ti a arti ta u ti a a ura t uatr a ra ua
C i i a a ta t bib i r i r ai a ai ia r r
a t r ua i ti a traba arti ta a r u a a a i i a
u a i a a au a Arti ta r r ria r r a u a bi t
a r i a a ita ir ara t ri a a bri a ira
i a i t ra a ab ra
Na a i a i i a au a i i u a r a ati i a
u ri i ia a a ara i t art ti au r i
t r i t ua i ti a arti ta A i
a ir ar a artir t i ta i r r a
r r Art Vi uai u r i t i b r a a au a
t r a i a a trat ia r ati a u a au a a r art ti
ria u a bi t aa au a u t ia i a a r a r r
arti ta
Ot r ir r u t ba ia aa r i a tr a r ti a art ti a
a r ti a i ta r ra r a ra r r Art Vi uai
A i r a ati i a art ti a r ta ra i a au
E tr ta t a r a a r ra a u u utriu u au
ra aa au a i a a r i u a r ti a art ti a r ti a
i E t rb tr a a a tra ri ata a a a a r ra
u u a ta a ri t u au a utrir u u ar
t a a ar ua au a a a u ar a ui u ir r
R i tr a 02 201
A atua a r ra Sara u rr u r a ba ta t
a ua a a t u a r i a r ti a art ti a r ti a i t
a ia a a u r r i uir i t art ti art
u a ta a r ti a u ati a b r b r a tra a
ui t a ta a ta b u a r ti a
ar arti ti a t r r u trar arti ti a t a u t Ea r a
224 22

i t ria a r ti a a itura a r a i a R i tr a 2 a 201


E ai a ta utra a ta

A u Sara ai a u t au uita rt a a
u bat a uita r u ta i t r a t r ati a
r r
ru A u a urt a r u i ri Fa a
t u r ta at tu ti u
t i u a Cria u a bi t ara i uit at riai
a a R i tr a 12 201

Outr a u rr b ra ta b r a i r it a u a ati i a
i a a i i i a ro essional ra ti es ort olio lass, i i tra a a
Pr a Sara u tr 201 u r i ta a i a a
i t r t D arta t Art E u a Trata r t i a u i iu u
a a au r ua i ia a i r u i u
i a a ab r a
E u a a i r i a a r u au b r ar a
ii u a a u au truir t ra r ar t t
rit a arrati a ra A tar a tru u a arrati a
i t i ua i a ara r r tar i ia br i
u t a r i a a t i i ut tra rau
r b ati a a r i a r ti a art ti a a a au a
r ra
A i r a a it t
ub i a a a r i t tuai au tr t a Pr a
Sara ut t rit br ua i ia a i Part t t t
a r ta a uir

Fi i a t
u a r it u i a r r a ua
u a ri
ia r a i a u i ti a a u a tar i t ra ir
t a r a r i ri ta E ta
u a ta t i u au a i
r r i t u r ir u ar i
O b ti i a r r ti ar au a ra
i t C
,

S IELDS Sara S tt 12 Da Cr ati T a i P i i


Di tt art i at u u 201 12 12 a r ati
t a i i i A 10 u 201 Tra u i a
D ta u
225
22

C r b r a ria i i a au a r u ra r a
i t ra ir a Art tr ta t a u t ai r a ia ab ra i ri
i ua F a ai r aut rr i ri i uai ta b ra
uti i a ri ia a r i a

A r a a i a ui a

Fi a i a ara a t i i a r ti a art ti a
r b r a aa r a ati i a ar t r i ti ati r i a
au a N ti r ur u a tar a t ri r t b r u u
i t traba a a ia traba a r ria r ra
S ru a a r ra i ti u r i r a ua trat ia
i r u ta a u au r utr a u u i ri
aut rr i br ua r ti a t ura t tra rr r a i i i a
ar ria a au a ut ra a u r ara rar ar i ibi i a
r ia ua i ia br ua r ti a i
Mai u i a r ra i ti i u ta t t u a
ui a ra ra t au i i a i t ui a
ara ua ati i a t ub i a arti r
arti i a tr a r a tra i r a a ba ta t
i t r a i u atuai br a P ui a Ba a a Art
E tr ta t a ia i u tr u r t u t
traba a a a ura t traba a D a r a t
tu t r i i a tar ara a i a tr ita t a
r a tr i r art ti ui a a r a r r
Art Vi uai i u r i a ai r a a i ra
i ai
227
22

CONSIDERAÇÕES FINAIS

E ta ui a t t arti a a ta ar i a
r ria ri ia r ra O ar ara u a ara utr O ar ara
r t ara tr O ar ara tr A i i a i ti a ua itua
r ati a br t a at riai i ti ra trutura a r ai a a
ta t i ia a r a i i ia r r Art a
r a ti ua a E a ra u a tai ara ri tar u ar ara a
ui a D i i a r ti a ra a truir u r ur a i u
a ia i t br a r a tr at riai i ti a r a
r r
A ri ira ri ia t t r ati r a i a r r
ati i a i a ura t i a uti ua tur a i ti ta
ur r a ti ua a ti a a r r Art arti i a t
Pr ra a D i t E u a i a PDE a S r taria E ta
0
E u a Para
Dura t ur 2 ra r a i i i ati i a r a i a a a
t ar Art a r ti a r r a i a t
r ur r i t ara ab ra at ria i ti i a a u a
r u i ti a i a A au a tra rr ra ba i a t tr u
r u t ur a atur a u u t ati i a tai
au a iti a itura i i i ua t t i i a a r ta
t r ai a i ri bat
Ma ta b ti a rtu i a a r u a a r i a
r r bu a r at riai i r uti i a r i ii a
at riai a ibi i a u A u r u ta aa r i a
ra i t ati a TEUBER ARCIA 201 u t a ra ab rta
ia a r a r r a r ti a art ti a
A u a ri ia r a i a a a i t a ati i a i
r ra a i i i a tati a Mat ria Di ti Art rta a ur

0
O PDE u a ti a bi a E ta r ua ta a aL iC tar 1 0 1
u 2010 T b ti a r a ti ua a r r a r b i a ta ua
r r i a ub i t ri t i ara i t a u a i ai
i t ati a a u r ut r i i a t ua r ti a
228 22

Li iatura Art Vi uai a Fa u a Art Para UNESPAR


ura t a ti 2012 201 N tat r r
r a i t r a a u a r t r u
at riai i ti Art rt a ta t u rta au
i ia tr u uita i ui ta Para u r ta t ia a ia
a aa au a t utur r r at riai ir a u abri
ia t i ra i i a i ura a t ri a ai a u
r i a r ri u it ua t ta ara u titua
ia r ra u ab r u ara r i t a ri ta i a
a r a r ti u i tra it ria r i u
r a a r b ti a ta t r r a i i ia
r a ti ua a
D i r t r a ta ri ia a ir ara a t ia i a ara
i t a i br a i ati a a Art i i i a ar
br a u r r a u ir r ta i ta a r u
i t O a r r u r i ar
a a i ar u r u ir at riai i ti r r r i iar ua
i ti a art ti a i t i a A i t arti a
ri ta a ara at riai ara i ar a r r Art
O a i a ui a a ara a t ra a r i i i iai
Ai a u t r ti a rtu i a r a t a
r ra u rtu i ua tra a a F ri a Stat U i r it r ua
ru a ui a a r t r i a ar ia r a i a i ir
a ibi i a B a Pr ra a CAPES FULBRI T ir i a t
u ar i a ara ta ab r a ui a u i a artir
r i i ut tr u a ia a ati i a art ti a a
ui a
Aart ra ia a utra r a ui a u bu a r i t
a i t ati a t ia a Art u a r a i t ra
t tr a r ti a u ri i ia a i ia r r
r ut r i t br i a ua ta ui a artiu N bit
a Li a Cu tura E a E i ua ta t i ia t i r ai a a
ri ia r a r r trutura a t r ati i a
i ti ati a N a r ti a a r i a a r r r r
229
22

a ui r r Art u ui a r u a a i ar r a
i t ti a i t i a i
P r utr a a Li a P ui a N P ui a u i a
ui a i r ri i ia ab r a tu a a u r it a
a r i a u it ar ara t r ua a a r a
ia ti a a trutura E arti u ar ti u a tu atur a
t r i a ri i ia a b r a arti i a t trat ia ara a
r u a
E a i a ia a ibi i a r ai a t i a
F ri a Stat U i r it r i iara ir a tr r r r a r
r r Art Vi uai r r r a r arti ta arti i ar
ati i a r ati a u t t t ta t i r ia i a
ri ia r ra r a ra r r Art Vi uai a
UNESPAR FAP
D i i a r i u u t r r ia br i Art a
r a r r a r a r a r r r Art Vi uai
ibi it u i i ar a r u i t ri a br a r b ti a a ui a A
r r a traba a r ai a ua ai r art
a aa au a a Pr ra Sara ar i ra ua t ai a
r t r R 1 ar ia 2001 a artir u t ai a a
br a r a t r r Art ua r a a ui a N
tra t a i i iai ra r a a t ra
b r a i ti a a u t r r arti ta a u r a
D a a ira a ai a a ui a ir i u ara u
i i i i tr i u titu a i ti a r i i a
r r Art r r arti ta ui a r u tribu ara
r r a i t ia i u tr a a t r u
u t i t i uai u t ta aa r r
aria t r a i ua it ria a a a
i t i a A r a tr ta tr i ua u ia
i trara u ai ara a r a t t ti a u a ua
iri ir ai ii a t ai a a tru t ri a t i a at
N r ur r b r a ti ia a au a tituiu
a ri ira a tu a ua b r i r i tr i ria au a i i i a
230 2 0

i a ara a r a r r Art Vi uai A r a a uai


u a r ra ia trutura a ua r ti a u ati a ua atua
aa au a u ira ai a i iti a a ui a Na u a a a
i ti a at ria r u i a ri i r a i a r iti
a i arti u ar r rr ia i ia t r tr at ria a a ti a S
a a r a t ria r ti a u ar a t i a ii i a t
a a ri ia ar Art Vi uai
A ri ira at ria a a ti a a r ta a i trutura a i ra a
r a a arti u a tr t ria r ti a u r r tr
i traba t r r Art Vi uai ia r ti a
art ti a ui a A a i r ati a a a u t r u tra r a
i i i ati a u r ra r a r r
E ri ir u ar a ar u t r ti a Sara u
r r iai t ri i a i ar u r ai t tar a
t ria a r ti a u r r i a ia Na a i a
i i a au a b r u u a au a a r ra titu a u
a u au ia a r a r r r a artir a r ria
i titu a r a ara r a i ar i ua i i i a U ar a
tr a t ria u i a o o i ar a r ti a u r a o o i ar
uit u ri a a u a i a a a r ti a a ia a ia
a aa au a
D ra r r r a r u r u u au a
utur r r t r i a a a ira a art i i i ati a a
u i ii a i r u r r t ri a t
u u a r u i ur u tr ta t r
at ria i a ua a tra it ria a ta i ia t ri a u a
i ta ia a
L Cru 200 a ir a u a ara tr t ria r ti a
u ia u it it titui ur r a
a ra i r t at ria i a r ti a r i
N a r ti a a r ti a a aut ra ar bra i ir u
utr u ar u a t ria a r ti a u u a t ria
u ia a r ti a ua tu a tu a tu a ara i rati ar
231
2 1

rati ar rati ar b ati a t r t a r ria i ia


t i
S u Pi ta 1 61 a ati i a t a i
i t i t i ai a ati i a t ri a a i t r
tra r a ati i a r ti a r ti ati i a t ri
r ti a C i a a aut ra a ati i a t ri a u ibi ita
i i i i t a r ai a tab i t i ai a ara
ua tra r a Ma ara r u ir ta tra r a ui i t a ati i a
t ri a r i atuar rati a t 1 6 N a r ti a
i r u ta t a r ti a ua t a t ria a art a a t
tab r i ti tr a t ria a r ti a a ba a
utua t tituti ia ti a t r a i a
E u u ar ua a ara u t a r ti a u ati a
a r ra Sara i a ai i t ai a u r ai t tar a
t ria a r ti a u i r it r ti a art ti a A ua i t a ua a
ara r a i ar t ria r ti a a i a r ti a art ti a i ara i i
ra r i a t a a i a a t i a i i a
au a b r a a O i t ati i a art ti a ua t r ti a
art ti a trat ia i i u ara t ri a ri i a t
a r ai a i a i a ur A i i i a t
Sara u a r ra arti ta at r a i ar a r ti a u t
au i iara ta t u arti ar i t ua t u
r u ir Art i ar Art
A i r r Art r u ia i ta atua t a ua r a
ati a a r b ti a br a i a i i t
t art ti r r A ui t u t a O i
i t i ri a rta trutura a t r ri a Art
u tra i u a a ira r ria r u tar u r ar
a i a u Trata a r a ar arti ti a t ria
r ai a art ti a ria a r r Art ara u t a a
a u t i t u r u a a Art u t u
t
Para u a r a a r r a ar a r a ar o a
artir a Art a r a i a a i i ati a a a r a a ua a
232 2 2

Art i a a a a r u u r r Art a u
a arti ta
O t i t u arti ta u r arti ta a t ra i a
u t a a ta t E tr ta t bit t tu
a u u traba a ri ti u t art ti a N ta
r ti a a r ta u a i i arti ta a ia a a ua a iti a
a a aria t i t a Art u uai u r u a r a
tr ri t u i rar a i t ia i r t i
ri ia r i r ri i t art ti
A r a tr a ia a r ti a art ti a r t i a a
r ti a u a ir u S u a 200 br r abi i a iai
r r r a a i t t E ta r ti a t
u a r r ra r a a trutura a i i i ar u r ir a
at it i tr i i i a r u i t a
r a a uai ri i u a tai a r a i t
r r ia t r a i a A i i a trutura a i i i a
r u t t a i t at it t a
ta b r r ua r u a u i t
i u ai i ar
D t i ta a r a r r Art rta t ba ta
i ar b a r ti a ba ta i ar au a r u ir ua au a
r i u a ta t u r r t a r i ti t u a
r a r a r u a r ra r i t u titu
a i t ia i t u i ar
C i iar traba t art ti b ia t u a u t
i i i a ii u a uit ai i u i i D ra
a ir ar u a i b ti a traba r r Art
r u a i ibi i a t i ua i r r Art u
r ri a r art ti
A ar a ii u a ri aut r a t a ai a a IRN 2002
BO MAN 2011 r ta a a u a trat ia ia
uti i a a r r r Art ara i i i ar it A ri ira a
ta ara u i i i a a atua i a i t
ara a u a trat ia a ta i t ra a ua t
233
2

a utr a t t i t ri a i t r ta r ti a
t r ira a ia a ba a ati i a ri i ia a b ra uit
ui bri u a a rra
D ta u u t b r a itura r ai a a u u a
trat ia a ut a r ti a art ti a r r Art r a
r u i ri i ua i ia a ati i a a r ra Sara
u au a ta traba Bra i Oi ira 201
A a trat ia ia r ati a a t a a a
it ratura i i aa u a i ara u a u ra a a i t ia tr a u
u a Art a u u i a Art E tr a t a i b ti a
traba a r i a i a a ri a r art a a a ati i a
art ti a r r t a ara a r ti a art ti a a i
a i iar
A r u it a a br a ati i a art ti a
i a r r Art u a i u ia i i i ati a br ta
u t P i r u R 1 u a br
traba t u at r a titui a ri ia ar O u
ui u a ibi i a r r Art u ar trat ia ara
i i i ar it u t a ara ua ati i a art ti a
ra i a a r ria a ri a r art a a a
ati i a art ti a r r
A u t a r a tr t ria r ti a a i a r u a
Art ia ara r a i t a r u a a i a ri ia i
b ti a traba a r i a ta a i r art a a a a ta
t a ara a r ti a art ti a ar a i a tra t ria
r ra Art
A i i iar ta ui a i u bra a u a t u ti ia
ara i t rar a ati i a r ra a ati i a art ti a rta t
r i u a a ri ia ai ar a t ura t t i a FSU i a
ibi i a r t ar a au a i tura a ua i a b r a ra
arti i a t E tar a t at i t r u r tar ai a r u
art ti a r rai rt ia abrir br a ia a ia ara a
r u i tr u a ati i a i E ta ri ia a t u
r u a t rta u i a i br a a a r b ti a tra
234 2

a t ri t u r ur u a ra rra ai a u r i ria t
a t r i t
A i ia arti ta r r a u i a at ta t
i t traba a i t r i a tr u i ui i t ara
i ar a r a tituti a traba t A artir a b r a
a ri a itura r a i a a a traba a i ui
r r iai a r u a a u i tr i i ia u
a u t u ri i i ai r r u arti ta
i r a a i a a t t r i t a
t it A i ai a a ui a i ia u t r r r u ir
i t r i trat ia i ti ati a S a i a ui a
ti r a a u t tri ta t i a t
a r r r i r ua i a
P rta t t r ir u ar u t r ti a a r ra Sara i
a i ar ri i ia ai t tar a t ria a
r ti a r a i a ui a Na a i a i i a au a
ra u a a ati i a i a u t a a i ti a
b ti trat ia i E b ra t a i i a u
r t ui a a r u i ri i ua a ur i a ati i a
u ai a r i u a i a ui a A i tr i i ia
a i t a r ra i ti ar i r a a ira ai
a ura a r a i a i t ua r ria i i i a i a a u
ar a a ru ar t r aut rr i
S u S i t ar ia 2011 r r r
ti u a ai ti ar ara i ar u i i a a a u a ui a
u a trat ia u a a a au a a a r a r u
i t br i a i i i a u i a Sara r u
i r t r a ua i a a ui a a r u i t
a i a Art a E i b ra a i a t a
i b r a a a a r r a ati i a r ai a a au
D a r a ua ara i a r ria ri ia b r
a r a tr t ria r ti a ua ir i a a ui a ra a r a
ri i ia a M u traba ui a ra t r a i a
ara i a au a i a ir ta t t ria a a
235
2

trutura a i a au a u a br a C i i a
i tr u ta t r ra u i r it ria t i ia r
i t ii a traba t u a a rr ia t t
ri i i a ui a A a a r uti i i u a a ta r r a
ta i aria t tar i a au a r
ui a r
A i i ar a ar a at ara a u
r r Art ara r a ati i a r i a i iar ta
i a u a u a u tri a r ai a u a r r
utr arti ta utr ai a i ti a r D a ui rta t
i i ar r a tr t ria r ti a u a tr i r
r i a utua t tituti a ia ti a t r a i a a
Ai a u ia i a u a a ibi i a ab rta ara
u rar ta i ia a P ui a Ba a a Art a P ui a
E u a i ai Ba a a Art u a ta ara a ibi i a r a
ai a i t a tr ria art ti a i ti a i t i a ia
A u a at ria trutura ra a a i ta t r r a u ar
u u a a t i a a ia a r ti a art ti a a ui a O
u u r a ui ta ar a i a r u rar a r ia u
i tru ta u r t i aria t u a r ti a
t i i ta ti br r trit r u a ui r u ra a i r ti a
a tar a a ta r Lib 2010 u t i t r it
i t i ara bt b ti r t i a a
ia a r ti a art ti a u a ui a
O u ar a t i a r a ta a r a t
traba r a r r r tar r t a tr i
Ai a u r aai rt ia a ir u r r ua
r ti a i a a uai r traba t r i a r
r a i a r i i tru t i ti i trat ia
t i a i a r ur a ua E t i i
r r r a r t a au a i r t a ira i a a
r r r
O ir i a t ituai ti ti u arti ta ua
r u r a t tr ta t i rar uai a t
236 2 6

ir i a t arti ta r i a uti i ar ua r ti a i tru t


art ti t r i u a r u u t r i t
t i a ara t r ti a a ibi i a at riai
D a t i r u a t ri t i a
ui a r tituti a i t u ai ti a i ua
atur a ua u u i it A t i a i i a i
b t bit a ua tru i t i a r i a t ri a
LESSARD BERT O ETTE BOUTIN 200 a i i t t a
a u i a r i t r i t br r u ir
i t a i
R t a a it ratura rt a ri a a a a i a a ura t t i a
r i r ai a a a bib i t a a FSU r i tr i i i u a r ia
tr ui a r br a i rt ia a abi i a t i a a r ti a
art ti a bat br a a a tru u a u a i a ara
i t a P i r u ria ra a u a a ai r a
u t t i a rt a ri a ua a r a i i ia ai
a a Ba ar Art ua a r a t ri r t a r a ara
r r r Art D ta ar ta b a r a u ara uit
arti ta r r i u ri r t i t
ara t u b i t a ui i t u a
r ti a trita a ia a i ia at ria u t a t i a a i ar O
a tu a P a ia U i r it ria i a Bra i a ti a
a a a ta u a r a t r i au i r i a
ua u ia
i t r a t ta b r t ar i t bat ita
a t ri r t u ita ai a r i ti a ai r i t i a
ir ta t r a i a a ta at ria a i u a ta ara i
rat u a a ba a a
O ri ir i r it i ia r u t u u a ria
art ti a rr a bi t u trutura u a at rau
ib r a riati a bai a trutura ui a i u i a
traba i ti r r ara r a i ar a i i
a r i a u a a ai i i i ati a i E t bat
r ri u i a r a i a arti u a tr
237
2

i t t i i a S u a 1
i t a a Di ti a u rr a u a art u aut r
i a i t a i ra i t a i t
Outr t r r a ira truir i ar Art ba a a
ii i a t a ab r a a i i i a u ta ri ri ai
t t t t ria r a rta a ira a ara tr a
r a i ar so re a Art a r a i ar so re o a artir da Art
C it ria u a u r i ii a ar u t t t t ria
a t ri u u r u u ai a r u ir ri a t
t i t a r ti a art ti a P r utr a r i ibi itar a a u u
i a r ti a art ti a i t t t t ria
R u rar a i a i rar u i tru ta a ui
i ii a t r a a ara u a a ba a a A u t ta a bu ar
ui bri ri ita ri a r ria a i a t i ta
u i a t t i r U a u i ra t i
r r r r ia r ri i t ri u a ara
a Art i a Art r r ta a rat 2011 N a t
ar u a i a ui a ti r r t u
t ar E i Art ta t i a t a r r
ua i a
At r ira at ria arti u a ra a a i i r it ii i a
t a a r a i a a ri ia ar Art Vi uai O
t b r a a ai a a itua t r i a tribu ra ara
a iar a r t ara i a a r i a a
a r ti a tra r ia u a r ai a ara a utra N
b t u a t ra ia u a i a
A ri ia a a ai a a r itira r a ir ar u
r r a aa Art Vi uai i ii a i uti a t i ta a
titui u a i r ia A i r r u ara
E i a Art u rau a i rt ia a ri ia r a i a a
i ub ti a a t ra i a u ta i i a r i t u
trutura a i i i a t i ti a E a
r ia u i t a t a i a ri ia r a ra
238 2

r r u i ti ia a t u a r ta i iatura Art Vi uai


ua ibi i a i it
r i ta ar u a i a ri ia a t ri r a r a
ti ua a r r a E a B i a a i at riai ara
i t traba t a i i i a Art a bra i ir
u ara a ri i a u i r it i ita ti a r
r r i ia a ua a a ia ar it traba t u
r ai a rt t ar a t r i a art a i b ti a
r i a r i TEUBER ARCIA 201 Tai i u r r
a ta aa a ua a r ti a art ti a a ta a ara ar a ar traba
at riai au r aa au a a at riai tr utra
tra it a i t r r a r ta u a
i ita ara a at ria i a ua r ti a
N ti ta ar a i i i b ti a tra a a
a u i r i a bi a a i i a a i a ti a
ub i a u t i ita t a ria a i traba a
a ri a r i i a
A artir a ri ia r a i i ia ti ua a ra ra
u t ura t t aa ui a ar a a i a a ri ia u
i i a aa au a u r ai i tu t r i i a tar ara a
i a tr ita t a r a tr i r art ti
ui a a r a r r Art Vi uai
O ar ara tr a r r au u a a r ur A tribui
t ri a a a E u a E i Art a r ta a
r u t u ra u rt tru a r b ti a i ti a a
a a t ra ia t i a u a a t r ati a t ri t i a
tru i t i a a r t ri tru br a r b ati a
r r a r r Art Vi uai r it a tar a u
t u ria r i ra r r r a r ua
au a ur r a i i ia a r a ti ua a ai a a r ria
titui urr u ur Li iatura
Tai t t itua a ui t r ai ia a i t ia u a
Di ti a a Art arti u a ra a a r a r r r Art
Vi uai E t u ara a u a i t i i ta r u i i ta a Di ti a
239
2

a r i ta u a i t rta t a
r u r r u bat u r it ar i
i r t t tituti r i a r i a
N a r ti a ara a a Di ti a ra a ri a a a
tribui ri a a bat a i i i a i a u r u ir a
Di ti a E i a a ta r Bu r ar ia S i t 2006 u
i r ra a tribui a M t ia E i a i r ra utr
t arti u ar a tribui a i t ia r ria a au
a i i i ar i
C a r ti a i ra a i ia bti a traba
a r ai a a a i i a a ri ia t r i a i
rat u ri r truir a i u br E i a
Art a r a r r Art a artir a i ura u a
i t i a Di ti a a Art
C a ir a bu a tribuir ara i r
i ti a u r ai i r itiu a i t ati a a u ri i a r
i ra u a Di ti a ara r ar r r Art Vi uai N
trata u a r r i a C i ra u ai a u a a
ui a br r a r a r ur i iatura Art
Vi uai a a Di ti a a Art a i r ur i ara t ri ar a ui
a i t ati a ai a ai r t t u a u t ri i
a ui i a r tra r tribui ara a i u a
A i ara a i a i a ta i ra ta ri i i ti a
r b r a tr utr a r a r r Art Vi uai
u r ut traba a a ti r ai a ua i ai a truir r ar
r a ai a r a u ti ra a ui a

O ,
,
A V
U ra ai ara a r a t ara traba
r a r r r Art a i a a ra r i a tr a
a a i a a r u art ti a a r u i t i a r r
Art i ra u ta tr i titu u t ta
240 2 0

r ti a i C i rar a i i ii a a iar r au
r a a r a tra i tr u a tati a
i titu i ai iai ara u a r u r r Art
ti a t r a i ar ti ia ar
U ri i r a i a i Art i ui a bu a t ar
r a t t r a arti u a a a tr i ta t a r i
ua t i t b a a a ia ati i a r ati a a
a r a i i ia u r a ti ua a

A it ratura u a i a a ta u ur r a r r
ai r u t t riti a r r uit t ri t r u a
a r ti a A i ara a i utir a a ta ti tu
u a t ria ar a a a r a ti ia a u
r i t u a r ti a r ar a a t ria r i
r r a a u a r ut r t ria r ti a r i i i ar
riti a t u ar a a u ai t ia a a r u ir i t
ti U a i u a ta u t ta ai ia u
r r u i ti a r ia ta ua ati i a r i i ai
i uir a ui a SC MIDT ARCIA 2011 1
S ru a i ita a i a r r ru ui a r
r utr a ar ai ara a i a r r Art ru Arti ta
u a r a a a ar a r a a r ria r a
r u art ti a A i a r ti a u a a a at a
i t ra r rt a r u u a i t i a a r a atua
r r t ara t a ua u r a t Trata a ui r
arti u a r a t t t a tr i a ta a
Pr ta br a r a r r i t t a a a
i u a r a i a urr u ur i iatura N ti
t u ri i a ta ara a i a ar t a a i i i a
ur r a r r Art a ua r a a ir
r ar ar a tr t ria r ti a ta t i t t
241
2 1

i i t t a i r ta a
i a u a a rS u a 1

U t u a tai ara a r a i a ua u r traba a


t art ti u i ti ati a i t ia t ia t i a E
t r u u ar i ra a r a t traba
r a r r r u a u a i a i ar i tru t
i i riar utr r a i ar a a t t a a i
O r r r ti u a at r t ia t i a ara i ar
ara r u ir Art ara i ti ar br a Art u i u i i at r
i i t u u t i tru t t i u a
a i aa r u art ti a aa i ti ati a

E A
V
Fi a t t a ri i u a au a Art Vi uai r
r i a r a i a a u a u t i r ia r a
a utr i t ara at r ua ii i a tr
ar i t t ua ibi i a i it Tra i i a t
i a at i a aa au a Art r u ar
u a r atur a i ti ta utra ati i a b ti a a u i ai a
u r ta i iata r a at riai u uai utra
ati i a ar u u ar ara ri ia riai i a ara a
r u a Art i t br a Art E a i ra ua
r ara ara u a ti a a r i a Ta t ara a r a r r
ara ua atua a a ta ta r a a ri t
r i i i a ua b r a i t a ar bra i ir
Na r a a utr t a r i ra a r a i a
traba ar E i Art t R a ii u a
i t t u i t a u trutura traba ar r a ra ta a
u r traba ara a a i i i a urr u a
r i u a au a i r a r a ri ia r a i a a
242 2 2

i ub ti a a t ra i a a i i ua i r r i ar
ai a u art a u a r a u ra trutura a
i i i a t i ti R bra a ui a ab ra i ri utra
ati i a u r rr t ar u a i i i a u ur
a u ia utra ibi i a r ati a Art
Para i a i ar ri i i t ati a bit ta ui a
bu ara i iar arti u ar a r a i t t tr a i u
tr a a a a r r Art a i a tar ibi i a
ara a r a r r Art Vi uai Para a riar u i r rar
tra u tura ar bra i ira a i r ria rt
rta t a ia ra a r a u ri r a ab i a
a bu u i u a i ara tribuir a a i a i ita
i u art u r a i t ia tr a u u
i a Art a a a u u r u i t br i
Art br a Art a u u r u Art
A i a a i ta b r ta a u a i t r u i u
u ti i a r t ar ar ara i a r ria ri ia arti ta
r ra r a ra r r ui a ra ar ara tr ara
a ara r t
245
2

REFER NCIAS

ALAVARSE O M A a a ia ar Cara t r ti a t C
E , Bra ia 26 11 26 a u 201

ALMEIDA P C A BIA ONE Sab r t r a i i ia


r r i i a ai ara a r ta r a E
P S Pau 2 2 12 ai a 200

ANDR M F r a r r a titui u a tu
E P rt A r 1 1 1 t 2010

APPLE M Cu tura r i i r i ti I APPLE M T


P rt A r Art M i a 1 1 10

ARIST TELES P S Pau N a Cu tura 1 6 C O P a r

BARBOSA A M T B T B ri t C ARTE 1

BARBOSA A M T B Art I u C : u a art


i u Ri a ir 1 1 2002

BARBOSA A M T B A A S Pau
P r ti a 200

BEC ER F A : ti ia a a Ri a ir
V 1

BOURDIEU P O a i t i I ORTI R Or P S
Pau Áti a 1 122 1 C ra Ci ti ta S iai

BOURDIEU P A I BOURDIEU P C r 2 P tr i
R V 1

BOURDIEU P A S Pau P r ti a
1

BRASIL Mi i t ri a E u a Cu tura L i 6 2, 11 a t 1 1
Fi a ir tri ba ara i 1 2 rau utra r i ia
D O R F Bra ia 12 a 1 1 S 1

BRASIL Mi i t ri aE u a D rt L i , 20 br
1 6 u tab a ir tri ba a
u a a i a Di
tt rta br ar ui i b 1 A ar
2012

BRASIL Mi i t ri a E u a D rt P
: art , S r taria a E u a Fu a ta Bra ia
MEC SEF 1
246 2 6

BRASIL Mi i t ri a E u a D rt P
: art S r taria a E u a Fu a ta Bra ia
MEC SEF 1

BRASIL Mi i t ri a E u a O
Li ua i ua t ia S r taria E u a B i a Bra ia
Mi i t ri a E u a S r taria E u a B i a 2006

BRASIL L i 11 6 , 10 ar 200 D O R
F Bra ia 11 ar 200 a

BRASIL L i 11 6 1 a t 200 D O R
F Bra ia Mi i t ri a E u a 200 b

BUFREM L S ARCIA T M B SC MIDT M A O a uai ti a a


r r t ara a i t ria a r a i ar R ISTED R,
Ca i a 22 120 1 0 u 2006

CA NMANN TA LOR M SIE ESMUND R E A


: u ati r ra ti N r R ut 200

CAU UELIN A A C u a i tr u S Pau Marti F t


200

C ARTIER R A a i t ria tr rt a i ui tu P rt
A r U i r i a 2002

C ERVEL A i t ria a i i i a ar r br u a
ui a T E , P rt A r 2 1 22 1 0

C EVALLARD L T D : ab r bi a ab r a
Bu Air AI UE ru E it ria 1

COSTA UNIOR E tr a r a a tira u tu br i


i t I , P rt A r 162 1 2 2011

CUN A M I Di r t ar br a r ti a a i a E i Su ri r
a ia ua r a R E P rt A r 2 2
6 t 200 Di
tt r i ta tr i a u r br i a arti i 2 A
1 ut 201

DERD E Ai rt ia a ria a a i titui R


E r ur tr i t 2011 Di
tt r i ta i ia br tra i 21 A 1 ut 201

DIAS B O Bra ia E it ra a P
ra ua Art aU i r i a Bra ia 2011
247
2

DICIONÁRIO O FORD DE ARTE E ita r Ia C i r S Pau


Marti F t 200

DOMINI UE ULIÁ A u tura ar b t i t ri r i R


E S Pau 1 1 2001

EISNER E E a a art i ua a
tra r a i a i ia Bar a E it ria Pai Ib ri a 200

EISNER E O u a u a a r r a art br a r ti a a
u a C F , 2 1 u 200

EISNER E BARONE T A R L A Sa Pub i ati


I 2012

ESTEVE M Mu a a iai u t I N VOA A P


2 P rt P rt E it ra 1 12

E PELETA ROC ELL E P 2 S Pau C rt


Aut r A ia 1

FI UEIREDO S O r a r a a L i 11 6 200 a bri at ri a


a i a a E u a B i a I ENDIPE E tr Na i a Di ti a
Pr ti a E i 1 2010 B ri t A B ri t 2010

FONSECA DA SILVA M C a R F r a r r art r ti a


atua ti a I SIMP SIO DA LICENCIATURA EM ARTES VISUAIS DA FAP
ENCONTRO RE IONAL DA FEDERA O DE ARTE EDUCADORES DA
RE I O SUL 2 2010 Curitiba Fa u a Art Para 2010 A
Curitiba 2010

FONSECA DA SILVA M C a R F r a t art a r a a


Li iatura r a ti ua a R D A r ur tr i
S Pau 1 1 2 201 Di tt r i ta art br it
u r 1 aria ri ti a r a A 1 u 201

FONSECA DA SILVA M C a R F r a r r a Li iatura Art


Vi uai r ria I ANPAP E tr Na i a a A ia
Na i a P ui a r Art P ti a 2 201 B ri t A
B ri t 201

FONSECA DA SILVA M C a R ILLS EIM B D P ti a bi a


r a t art u ia tr ui a I SIMPOSIO
LATINOAMERICANO DE FORMACI N DE PROFESSORES DE ARTES 201
B t C bia A B t C bia E it ra a U i r i a S r i
Arb a 201 2 26

FOR UIN C E a ba iai i t i a


i t ar P rt A r Art M i a 1
248 2

FREEDMAN SIE ESMUND R O Crit ria i Art Ba E u ati R ar


T C ti ui Dia u I CONFERENCE ON ARTS BASED RESEARC AND
ARTISTIC RESEARC 201 P rt Di
tt a ba u t 26 A 0 a 2016

ALLO A S STANLE STRAND S A


: i a r rt U i r it ar i 2006

ARCIA T M F B A ri u a t r i E P , S
Pau 2 2 10 12 u 1

ARCIA T M F B O :
u ba a t i rta 1 11 T D ut ra E u a
S t r E u a a Fa u a E u a a USP FEUSP S Pau 2001

ARCIA T M F B E i ui a i a a r u t
I ARCIA T M F B t a A E F :
arti u a ria S Pau E it ra a S i a Bra i ira F i a
2010 2 2

ARCIA T M F B P ui a u a u ia tr Di ti a i t ria
A tr ia E R I r 2 1 1 1 2011

ARCIA T M F B O i r i ti a aa au a I ARCIA T M F B
SC MIDT M A VALLS R Or D , :
t t ib r a ri a 1 I u RS E it ra U i u 201 6 102

ATTI B A F r a r r Bra i ara t r ti a r b a E


S Ca i a 1 11 1 1 ut 2010 Di
tt u i a br A 0 201

ATTI B A BARRETTO E S S P :I a ai
Bra ia UNESCO 200

AUT IER C t a P : ui a t r a
br ab r t 2 I u RS E it ra U i u 2006

EERT C O : ai a tr ia i t r r tati a 2
P tr i R V 1

IDDENS A E trutura i trutura i a r u a u tura I


IDDENS A TURNER Or T 1 r i S Pau E it ra
UNESP 1 2 1 1

OODMAN N M P rt E it ra A a 1

OODMAN N L A : u a ab r a au at ria b
Li b a ra i a 2006
249
2 0

MARCELO ARCIA C D i t r i i a a a utur S


R C E 22 a abr 200

MARCELO ARCIA C O r r i i ia t a r ti a a i a ti a
ri ia R P F D B
ri t 2 11 a 2010

MARTINS M C Art a au a art R E Ri ra Su


11 16 t 2011

MARTINS R O u u r a Cu tura Vi ua C a i r ia utra


ab r a A E 6 ai u 201 Di
tt art a a r br b ti at ria i 0 A 10 u
201

MORA F D F 2 S Pau E i L a 1

MI U AMI M N A r i a a ia r r r a r R
EC S Pau 1 1 200 u 2006 Di
tt u br urri u u A 2 201

N VOA A O Li b a D ui t 1 2

N VOA A P :i a utur r t Li b a E u a 200

NUSSBAUM M L O r O r U i r it Pr 1 0

OLIVEIRA M O A r ti a a u tura i ua r a t i ri
au a t ara ar a r a i i ia Art Vi uai I ANPAP
E tr Na i a a A ia Na i a P ui a r Art P ti a
2011 Ri a ir A Ri a ir 2011

OLIVEIRA M O Di ri au a i tru t t i a r ti a
u ati a R L E Li b a 2 2 111 126
ai a 201

PIMENTA S O t i a r a r r u i a tr t ria
r ti a C P S Pau a 1

PIMENTA S P ui a a r ti ab rati a trui u i i i a a artir


ri ia a r a t E P S Pau 1
21 t 200

PIMENTA S Pr r r i trui u a r ti a I PIMENTA S


EDIN E Or P r ti a u
it 6 S Pau C rt 2010 1 2

PIMENTA S ANASTASIOU L C D S Pau


C rt 2011 C D ia F r a

PLAT O R Li b a Fu a Ca u t ub ia 200
250 2 1

RIC TER I M I A
V 2 T D ut ra E u a Fa u a E u a
U i r i a E ta ua Ca i a Ca i a 2000

RI I M C S L O F P
E A Vit ria UFES 201 Pa tra i i tra a S i ri Ca i aba
br E i a Art II E tr Li iatura Art Vi uai

ROC ELL E R 1 2 M i
C tr I ti a i E tu i A a a I titut P it i Na i a
D arta t I ti a i E u ati a 1

ROC ELL E Or L 2 r i M i F Cu tura


E i a 1

ROMANELLI A tu t r i a ri
i i iai i u a ta 21 T D ut ra E u a S t r
E u a aU i r i a F ra Para Curitiba 200

ROSA S V r a Ri a ir N a A ui ar 1

ROSSI M A ui a a a art u a i ua i a art


a u a b i a R EARTE P rt A r 1 1 6 100 abr 201

SANTANA O ab r ar a ri ia t ti a a u t a r a
t art I ENDIPE E tr Na i a Di ti a Pr ti a E i
1 1010 B ri t UFM 2010 A B ri t 2010

SANTOS B S U 2 S Pau C rt 200

SC LIC TA C A B D A : u u ar ara a art i


i Curitiba A ar 200

SC LIC TA C A B D TEUBER M M ia i a art u r i


arti a R P 62 2012

SC MIDT M A ARCIA T M F B R
I u UNI U 2011 C Cu tura E a E i

SC MIDT M A ARCIA T M F B ORN B Or D


I u E it ra U i u 200 C Cu tura E a
E i 1

SC N D E u i ara i a
a r i a P rt A r Art M i a Su 2000

S ULMAN L T U r ta r t i t a i E
R 1 2 1 1 6
251
2 2

S ULMAN L a t a i F u ati t r r
E R 1 1 22 b 1

S ULMAN L T a t a i a ar i t t a
Sa Fra i Ba 200

TASSINARI A O S Pau C a Nai 2001

TARDIF M S P tr i V 2002

TEI EIRA R F BUFREM L S ARCIA T M F B O


Curitiba C r ia R i a IARTEM
BRA IL NPPD UFPR Ca r R u 2012 10 110

TEUBER M C : a itua a au a
art a a ta uai a r i tra Curitiba M ra ia P
ra ua E i Art Vi uai U i r i a E ta Sa ta
Catari a UDESC F ria i 200

TEUBER M R
C 1 2 Di rta M tra E u a
S t r E u a aU i r i a F ra Para Curitiba 200

TEUBER M ARCIA T M F B R a tr i ui a u t ara


a r a r r art I EDUCERE C r Na i a E u a
12 201 Curitiba A Curitiba 201

TONUCCI F A ui a a a ta bat C P
1 6 6 ai 1 2

UNESPAR P R R C
L A V Ca u II Fa u a Art Para Curitiba
201

VASCONCELLOS S T E

22 T D ut ra E u a S t r E u a a
U i r i a F ra Para Curitiba 201

VIADEL R M E tr i ta R T I S Pau 1 12
21 201

ABALA A A : i ar P rt A r Art 1

A EBS I L O u i t I RECO SOSA E Or


C S Pau L a 200 1 1
252 2

TESES

BARTON ui T i C u B S t i I L t It Stu i Arti t I S


201

BILDSTEIN Iri R bi P r ti O Pr arati Ni Art T a r R tO


T ir Pr r i E u ati I Li t O T ir E ri O C t rar
S i 201

BO MAN arri a M Ma T Arti t I T U i r it I t r i Ca Stu i


O F ur Art Pr r Ma S O T M a i I T ir r A
E u at r A T Na i at T Dua R ati i B t Arti t A
E u at r 2011

ATLIN Lauri A Li i T i T ar AT r O S t b A R ar
2012

ARRELL Li a B i i art t a r i F ri a r ti t ir
r arati t t a art 200

OFSESS Br A E b i I t iti Arti t T a rR a i t S


a At r A t ti E ri ta P a 201

LIM Eu Stu i art ra ti a 12 art t a r i titi a art


urri u a a r i a i ur 200

LIU NAN T a i Pai ti a Dra i at F ri a Stat U i r it A Ca Stu


200

SALA AR Sta R r Art u tia t a i a ar i i t


ir t ar art 2011

SC LEMMER R R arti u ati t I tit t Arti t T a r 201

SMIT A Arti t Pra ti i t E tar Ca r R i i Art


T a i T r u Arti t T a rP i 201

PATRIC Pau i I t t i t i arti ti ra ti i 201

IRN Su a t T b r tt b t t a r arti t u ru 2002

ARTI OS

BROOME r L A Ca tu i Ca r Ma a t a S
I t D i i a Art R rE ti L ar i 201
253
2

RA AM Mar A IRN Su a t B i aT a i Arti t 2010

S IELDS Sara S tt Art u P a E Vi i i T U i i


201

ARTI OS CONSULTADOS

ALL a Ma i Art T a i Art L ar i Art E ri t C t t


Arti t T a r 2010

ATFIELD M ta a D bau Arti t Art E u at r a i S I tit


I u 2006

A UIT Dia B i Cr ati it 2011

ERRID E Daria UNRAT at B i a Art T a r St ri


R ti T Pr r i Stu t 200

RUFO Da i A art ba a r r t u ati ta arrati ra


Narrati a t ri a a a r t a r t r 201

SALA AR Sta R r E u ati Arti t T r a Pra ti i C Stu i


Art 201

IRN Su a t Arti t T a r T r u A Dra i C ur D i


T a i Strat i a A t r ur Arti ti Stru 200

IRN Su a t Arti t r Art T a r T R r i I tit


F r ati a Car rC i 200

LIVROS

DAIC ENDT a Arti t T a r A P i r Cr ati a T a i


2010

EISNER E i t T i S N 1

REENE Ma i Variati aBu uitar 2001

T ORNTON A a Arti t R ar r T a r A Stu Pr i a I tit i


Art a E u ati 201

PRO ETO

RAB IN Ni t a T a i Arti t a t Futur E u ati AR rt t


T a i Arti t R ar Pr t C i a Nati a O i i R ar C t r
NORC Cu tura P i C t r at t U i r it C i a 2011

Você também pode gostar