Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
MANUAL DE LINGALA ATUALIZADO TEX
MANUAL DE LINGALA ATUALIZADO TEX
Atualizado
Edição-TEX
2022
RDC
R.Congo Angola
correios electronicos
EMAIL: diakanuatex@gmail.com
Email : mfutila.caleb.com@gmail.com
Abraão
Caleb
Por que escolhemos ensinar lingala?
Por vários motivos . um desses motivos é
A sua abertura territorial.
E a sua posição atual . saiba que foi considerado
Como língua comercial ao nivel mundial . então vale apenas aprender.
Edição-TEX Página 2
Edição-TEX
Índice
Temas
1. Introdução e contexto histórico.
2. Alfabeto e Guia de Pronúcias.
3. Pronomes
4. Verbos
5. Adverbios
6. Dias da semana e meses do ano
7. Número cardinais e ordinais.
8. Apresentações e palavras comuns
9. Conversações e palavras comuns
10. O corpo humano
11. Textos e histórias
12. Dicionário
Edição-TEX Página 3
Edição-TEX
Contexto histórico
Os primeiros europeus a chegar à região começaram a
aprender a língua bobangi. O bobangi seria então
transformado, enriquecido, com a contribuição de
outros dialetos congoleses e zairenses ( RDC e Congo brazzavil)
para criar uma nova língua, o lingala. Antes da chegada dos
europeus, o comércio ativo realizado ao longo do Congo (Zaire).
Edição-TEX Página 4
Edição-TEX
objetivo
Boa aprendizagem
Edição-TEX Página 5
Edição-TEX
2.1 Alfabeto
Existe apenas 20 letras do alfabeto complito em lingala .
Citando :
A,B,D,E,F,G,I,K,L,M,N,O,P,S,T,U,V,W,Y,Z.
Edição-TEX Página 6
Edição-TEX
2.2 Vogais
W faz o papel de ( U) e o
Y quando encontrado no meio de uma palavra, faz o papel
de (i).
Ex: W= Mwana { Mua-na} ---Filho ou filha.
Y= Nyonso { Nio-nso} ---Todo ou Tudo.
Edição-TEX Página 7
Edição-TEX
2.4 Consoantes
NOT
Edição-TEX Página 8
Edição-TEX
3. PRONOMES
Pronomes Demonstrativo
Pronomes pessoais
Esse, esses
Eu…………….NGAI Este,esta, isto OYO
Tu …………….YÓ
Equele, aquela
Ele,ela………YÉ
Aqueles , aquelas wana.
Nós ………….BISÓ
Vós………….. BINÓ Aquilo………….oyo wana
Eles, Elas……BANGO
O mesmo para o plural
Pronomes possissevo
Meu:
Minha: Ya Ngai ou Na Ngai
Pronomes interrogativo
Teu, Teus
Tua: Tuas Ya yo ou na yo Quem? Naní ??
Dele , deles O que ? niní?
Dela , delas Ya Ye ou Na Ye
Quanto? talo boní ?
Nosso,Nossos
nossa , Nossas Ya BISÒ ou Na BISO
Qual? oyo wapí?
vosso, vossos
vossa , vossas Ya BINO ou Na BINO Aonde? wapí?
Edição-TEX Página 9
Edição-TEX
3.1 Exemplos
Ye ayebi . { ele ou ela Sabe } oyo wana azali nani? {Aquele ai é quem }
Plural
Possessivos interrogativos
Mwana na Ngai. { Meu filho(a } lipa oyo ezali talo boni? { esse pão quanto é}
Mwana na Yo { Teu filho(a } Mama, Oyo ezali nini ? {Mãe, oque é isso }
Mwana na Ye{ filho(a) dele(a) Otye sani wapi? {onde colocou o prato
Mwana na biso { Nosso filho(a) Pona nini osali boye ? { porque fizeste isso}
Edição-TEX Página 10
Edição-TEX
3.2 Exercicios
Estamos a altura de mostrar oque aprendemos ao longo deste Tema.
Edição-TEX Página 11
Edição-TEX
4 . verbos
Como sabemos ,Verbos são palavras de uma classe gramatical que indica
acçao, movimento,estado ou fenomeno.
Com esta afirmaçao concluimos que, os verbos permitem nos criar frases .
Em lingala, não é diferente.
Mas antes de Tudo, vamos aprender algumas regras de conjugaçao em
Lingala
Exemplo
Koloba >falar
Kolia>comer
Kozala>estar
Kobenga>chamar
Kobeta>bater
Edição-TEX Página 12
Edição-TEX
Ngai….. na
Yo……….. o
Ye………. .a
Biso……..to
Bino……..bo
Bango……ba
Ex : verbo “kosala “
Edição-TEX Página 13
Edição-TEX
O verbo kozala significa estar, ser e ter. Ao conjugar esses verbo deve se
levar em conta o contexto
Presente pretérito
Eu sou – Ngai Nazali Eu Estava Ngai Nazalaki
futuro
Eu serei Ngai Nakozala
Tu serás Yo Okozala
Edição-TEX Página 14
Edição-TEX
Edição-TEX Página 15
Edição-TEX
Isso mesmo!
Mas antes de tudo, vamos ver algumas frases onde usamos o verbo
KOBETA , e obseva oque torna o sentido da frase evidente.
Entenda ;
Edição-TEX Página 16
Edição-TEX
Ex
Nalingaka yo mingi { Eu amo-te muito
Olingaka mosala na yo ? { você gosta do seu trabalho?}
Nalingaka kozala kitoko{ Quero ser bonito, ou gosto de ser linda
Tolingaki kobeta Bele { Queriamos jogar a bola
Bakolinga biso mingi { vão amar-nos muito
Nalingaka elamba na ngai mingi {Gosto muito do meu
vestuário}
Edição-TEX Página 17
Edição-TEX
Parabéns
Acho que estás preparado para um desafio.
Edição-TEX Página 18
Edição-TEX
4.6 Exercicios
R…………………………………………………………………………
R…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………..
Edição-TEX Página 19
Edição-TEX
1. Kozala 2. Kosala
2. Kopesa 4. Koluka
Edição-TEX Página 20
Edição-TEX
5 .ADVERBIOS
Adverbio
De Lugar
De Tempo
De Modo
De dúvida
De Intensidade
Aqui.. Cá ……………awa
Ali..aí, lá, acolá…… Kuna
Atrás………………. sima
Perto…………….. pembeni
Abaixo……………Nase
acima,……………..likolo
dentro………………nakati
fora, ……………….libanda
adiante……………liboso
à esquerda,………Mopanzi ya mwasi
à direita, ………...mopanzi ya mobali
Edição-TEX Página 21
Edição-TEX
agora ……………..sikoyo
Nota que os Dois tempos
Antes”……………. Liboso Têm o mesmo nome
Depois…………. Sima Veja alguns exemplos
Hoje”…………….. Lelo
Nakokende lobi....Irei amanhã
Ontem”………….. Lobi Nakendaki lobi…Fui ontem
Amanhã………… Lobi
Depois da manhã………Sima ya Lobi A conjugação do verbo faz vc
perceber
Sempre………….. Mbala na mbala
De que tempo se trata
Cedo” ……………. Tongotongo ou Avan
Tarde”………….... Pokwa ou retar
Retar é atraso
Pokwa é o periodo
Edição-TEX Página 22
Edição-TEX
Veja alguns
Bem, Bom”……….. Malamu
mal, Mau”………….Mabe
Pior………………. Mabe makasi
devagar………….Malembe
Rápido…………. Mbangu
Edição-TEX Página 23
Edição-TEX
possivelmente,
talvez,
provavelmente, Ekoki
kozala
porventura, >>>> Soki
aparentemente> Emonani ete,
Ex:
Ekoki kozala ete,ayibaki soso…….possivelmente , roubou a galinha
Soki esalemaki ndenge nalingaki,. Porventura acontecesse como eu queria,
Emonani ete, alingaka ye muito………..Aparentemente, ele a ama muito.
Ex :
Ebele ya bato bayaki na ndako lobi> Muitas pessoas vieram em casa ontem
Moke moke natikaki komela ………Pouco a pouco deixava de beber
Bakisá lisusu Loso……………………….. aumente mais Arroz
Longolá lisango na motó ….. tire o milho no fogo
Biloko ekozala Bebo……… Haverá bastante comida
Edição-TEX Página 24
Edição-TEX
5.6 Exercicios
R………………………………………………………………………
Edição-TEX Página 25
Edição-TEX
Por exemplo:
Segunda feira ……..-Lendi
Terça Feira-…………Mardi
Quarta Feira-………..Mecredi
Quinta Feira-………..Jedi
Sexta Feira-………….Vandredi
Sábado-……………….Samedi
Domingo-…………….Dimache
1.Mokolo ya Lomingo………….Domingo
2.Mokolo ya yambo ……………segunda
3.Mokolo ya mibale…………….terça
4.Mokolo ya misato………………..Quarta
5.Mokolo ya minei……………………Quinta
6.mokolo ya mitano…………………..Sexta
7.mokolo ya Mposo (sabata)……. Sábado
Edição-TEX Página 26
Edição-TEX
Mois Mês
2. Janvier …. Janeiro
3. Février ……Fevereiro
4. Mars …….. Março
5. Avril ……….Abril
6. Mai ………. Maio
7. Juin ……… Junho
8. Juillet …… Julho
9. Août ……. Agosto
10. Septembre … Setembro
11. Octobre ……..Outubro
12. Novembre ……Novembro
13. Décembre …….Dezembro
Edição-TEX Página 27
Edição-TEX
Edição-TEX Página 28
Edição-TEX
7.NÚMERS
EMBORA MUITOS PREFEREM USAR FRANCÊS QUANDO A QUESTAO É NUMERAÇÃO,
MAS AQUI VAMOS APRENDER OQUE DIZ O LINGALA ORGINAL
20 = Tuku mibale )
21 = Tuku mibale na moko
0= Libungutulu 22 = Tuku mibale na mibale
1 = Moko 23 = Tuku mibale na misato
2 = Mibale 24 = Tuku mibale na mineyi
3 = Misato 25 = Tuku mibale na mitano
26 = Tuku mibale na motoba
4 = Minei
27 = Tuku mibale na sambo
5 = Mitano
28 = Tuku mibale na mwambe
6 = Motoba 29 = Tuku mibale na libwa
7 = Sambo
8 = Mwambe 30 = Tuku misato
9 = Libwa 40 = Tuku mineyi
10 = Zomi 50 = Tuku mitano
60 = Tuku motoba
70 = Tuku sambo
11 = Zomi na moko 80 = Tuku mwambe
12 = Zomi na mibale 90 = Tuku libwa
13 = Zomi na misato 100 = Nkama
14 = Zomi na mineyi 200 = Nkama mibale
15 = Zomi na mitano 300 = Nkama misato
400 = Nkama mineyi
16 = Zomi na motoba
500 = Nkama mitano
17 = Zomi na sambo 600 = Nkama motoba
18 = Zomi na mwambe 700 = Nkama sambo
19 = Zomi na libwa 800 = Nkama mwambe
. 900 = Nkama libwa
Edição-TEX Página 29
Edição-TEX
Traduza o texto
Com isso,deu para finalizar o nosso Tema . agora vamos ao tema mais
importante do manual ,pois Consigo ver o seu pontencial ate aqui .
Edição-TEX Página 30
Edição-TEX
8. APRESENTAÇÕES
“MBOTE”
Essa palavra pode se aplicar nos tres períodos
Manhã
Tarde
E Noite .
Obs. As vezes já ouviu alguem que fala lingala saudar dizendo Bonjour ou
bonsuar.O frances tem alguns termos simplis e fáceis de usar no dia a dia
Por isso muitos falantes de lingala preferem usar alguns desses termos .
Edição-TEX Página 31
Edição-TEX
Respostas
Edição-TEX Página 32
Edição-TEX
8.3 Despedidas
Edição-TEX Página 33
Edição-TEX
Abraão
Kombo na ngai Abraão… Chamo-me Abraão
Nafandaka na Caxito… Moro em caxito
Nazali na mbula Ntuku mibele na Sambo(27)
Tenho 27 anos de idade
Edição-TEX Página 34
Edição-TEX
Susana
Kombo na ngai Susana
Meu nome é Susana
Nabotamá na Luanda
Nasci em Luanda
Nakomá moteyi
Tornei-me professora
Caleb
Edição-TEX Página 35
Edição-TEX
Nayaki kotambola
Vim Passeiar
Nazali Monzemba
Sou solteiro
Nazali na bana Te
Não tenho filhos
Bongo yo?
E você?
Edição-TEX Página 36
Edição-TEX
Dania
Mbote na Bino
Saúdo a todos
Ngai Dania
Eu sou a Dania
Nazali na mbula 24
Tenho 15 anos de idade
Nafandaka na Caxito
Moro em luanda
Natangaka na Puniv
Estudo no PUNIV
Edição-TEX Página 37
Edição-TEX
Obrigado
Edição-TEX Página 38
Edição-TEX
Palavras Comuns
Edição-TEX Página 39
Edição-TEX
8.5 Exercicios
Algumas palavras que aparecer aqui que não foi abordado nesse tema,
por favor verfique nas aulas anteriores .
Edição-TEX Página 40
Edição-TEX
R……………………………………………………………………….
R………………………………………………………………………..
R…………………………………………………………………………
R…………………………………………………………………………
R………………………………………………………………………….
Edição-TEX Página 41
Edição-TEX
9 . CONVERSAÇÕES
9.1 Em casa
Mãe e filho
Edição-TEX Página 42
Edição-TEX
Entre casal
Marido e Esposa
Edição-TEX Página 43
Edição-TEX
A familia =Libota
Papa ……………..Pai
Mama ……………..Mãe
Ndeko ……………….Irmão, irmã ( Primo e prima)
Papa leki……………….Pai pequeno
Papa Kulutu …………….Pai grande
Tata mwasi……………..Tia
Noko ………………………Tio
Kóko …………………….Avó ou Avô
Mwana ……………………….Filho(a
Mobali …………………………….Homem
Mwasi ……………………………Mulher
Leki………………………………… irmão mais velho
Yaya……………………………… irmão Menor
Edição-TEX Página 44
Edição-TEX
Lutu…………………….Colher
Balutu………………..Colheres
Mbeli…………………..Faca
Bambeli ……………….Facas
Kiyungulu………………Peneira
Mbeto …………………..Cama
Radio …………………..Rádio
Television …………….Televisão
Lopete ………………Anel
Ekotí ………………….chapeu
Elamba………………..Blusa
Pantalo……………….Calça
Sapato…………………Calçado, sapato
Lipapa…………………Chinela
Liputa…………………..Pano
Frigó ………………………Congelador e gileira
Nzungu…………………….Panela
Monduki…………………………Armaou pistola
Epasolá…………………….Manchado
Kóngo………………………………Enchada
Licheti………………………………Catana
Liboka …………………………Pilão
Mesa…………………………..Mesa
Kiti …………………………..Cadeira
Porte…………………………….Porta
Lininisa , Fenetre…………Janela
Sani……………………………..Prato
Edição-TEX Página 45
Edição-TEX
Mofinuku ………………………Tampa
Ndako …………………………….Casa
Alimete………………………….Fósforo
Alimentos
Lisango ………………Milho
Litungulu………………cebola
Aí…………………………..Alho
Loso ………………………arroz
Madesu ………………….Feijão
Makayabu ………………..Peixe seco
Pondu…………………………Kizaka
Ndunda………………………… Repolho, Couve…
Manioko ……………………..mandioca
Mbisi …………………………….Peixe
Musuni ya Zamba…………… Carne da mata( carne de caça)
Wandu …………………………. Ervilha
Mbika…………………………….Moteta
Fufu ya manyoko……………fuba de bombo
Fufu ya masangó…………….Fuba de milho
Mbinzó ……………………..Catato
Mbalá…………………………..Batata
Savocá………………………Abacate
Safu ……………………………Safú
Ananá………………….Ananas
Lilala ………………….laranja, Tengerina….
Likemba ……………………Banana Pão
Bitabe ……………..,,….Banana de mesa
Mbila …………………… Dende
Matembele ………………rama
Kikedi ……………………..Bombo
Mukate …………………… Bolinho
Mafuta …………………..OLeo
Supu…………………..Molho
Mungua ……………………Sal
Tomate …………………Tomate
Masangá……………… serveja
Edição-TEX Página 46
Edição-TEX
Edição-TEX Página 47
Edição-TEX
Edição-TEX Página 48
Edição-TEX
9.2 Escola
Tircia e josué
T: Mbote Josué ……………………………… Bom dia Josué
J: Mbote Tircia ………………………………Bom dia Tircia
T: ozali malamu?..............................Estás bem?
J: Eh! Nazali malamu , Bongo yo ………Sim! Estou bem e Você?
T: Ngai pe naza Malamu……………………Eu tambem estou bem
J: lobi obimaki noki pona nini? ………...Ontem saiste bem rápido por que ?
T: olukaki ngai?...................................Procuraste-me?
J: Eh! Nalukaki yo, ozalaki wapi?.........Sim! procurei por você.
T: Limbisa ngai, nakendaki Na Zando…..perdoa-me, Fui no mercado
J: kosomba nini ?.................................. Comprar oque ?
T: kosomba Bitabe …………………………….Comprar banana de mesa
J: Malamu. Okoki kopesa ngai Bic?.......Está bem. Podes dar-me uma
Lapiseira?
T: eh! Zwa na saki na Ngai………………Sim! Tire na minha Mochila
J: matondi Tircia ………………………………Obrigado Tircia
T: soki obimi , benga ngai ……………….Quando sair , liga-me
J: malamu……………………………………….. Está bem .
Edição-TEX Página 49
Edição-TEX
Tabló ( Frances)…………………………..Quadro
Lininisa ……………………………….janela
Bike………………………………………...lapiseira
Buku Ya ekomeli (cahier) ………caderno
Moteyi , Molakisi…………………….Professor
Mokengeli ………………………… segurança, vigia,Guarda
Buku …………………………………..Livro
Mokanda ……………………………...Revista
Leká liboso ,………………………passe afrente
Bofanda Nye!!.........................Fiquem quietos ( silêncio)
Fanda malamu……………………..Senta bem
Tika makelele………………………deixe o barrulho
Toyemba …………………………….Cantemos
Kanga monoko …………………….Cale a Boca
Milakisá…………………………………...Apresenta-te
Mayebisi ………………………………anuncio
Tokozala na lisano lelo ………..Vamos ter jogo hoje
Lisano ya Bale( ndembo)………Joogo de Footbal
Edição-TEX Página 50
Edição-TEX
Exercicios
1. Pedro afingaka…………………………………………………………..
2. Caleb na abraão balyaka…………………………………………….
3. Ngai nasombaka ………………………………………………………..
4. Ye ayibaka …………………………………………………………………
5. Bango bazali mayele…………………………………………………..
6. Toyembela Nzambe…………………………………………………….
7. Teya mwana ………………………………………………………………
8. Nakei na zandu…………………………………………………………..
9. Olyaka nini ?...................................................................
10. Nakofinga yo ……………………………………………………………….
11. Nalingaka yo……………………………………………………………….
12. Tozali awa…………………………………………………………………….
13. Bolali malamu ?.............................................................
14. Nakei kobeta bale…………………………………………………………
15. Biso toyebi te ………………………………………………………………
16. Mosala malamu……………………………………………………….
17. Nazali malamu …………………………………………………………..
Edição-TEX Página 51
Edição-TEX
a) Amo você……………………………………………………………………
b) Somos bunito…………………………………………………………….
c) Vamos jogar a bela…………………………………………………….
d) Espera um pouco ………………………………………………………..
e) Quanto custa? ………………………………………………………………
f) Vou ao mercado …………………………………………………………..
g) Fico feliz ………………………………………………………………………
h) Minha mãe é linda ……………………………………………………….
3. Nakokende na(…………………)Kotanga
Edição-TEX Página 52
Edição-TEX
S: Ya Mila!!...................................................................Mana Mila
M: Susana ezali yo?........................................................Susana é você?
S: Eh yaya ezali ngai . ………………………………………………..Sim mana é sou eu!
M: Oyei kosala nini awa ?.................................................Oque veio fazer ?
S: Nayei kokutana na monganga , bongo yo?.Vim nun encontro com Doctor e
você?
M: Nazali awa banda lobi Na Mwana na ngai…Estou aqui desde onte com meu
filho.
S: Nzambe na ngai!! Pona nini ?........................Meu Deus ! porque?
M: Lobi nzoto na ye elembaki makasi;………………Ontem seu corpo estava muito
mole
M: Monganga asalaki ye Ekzame kasi emonani eloko te……Doctor fez-lhe
axames mas não viu nada.
S: Malamu. Namoni miso na ye eza pembe mingi..... Está bem. Pelo visto os
olhos dele está muito branco
Edição-TEX Página 53
Edição-TEX
Edição-TEX Página 54
Edição-TEX
Exercicios
Edição-TEX Página 55
Edição-TEX
9.4 Mercado
Artur e Vendedor
Edição-TEX Página 56
Edição-TEX
Edição-TEX Página 57
Edição-TEX
Exercicio
Edição-TEX Página 58
Edição-TEX
9.5 Igreja
Beto e Pastor
Nzambe……………Deus Sambelá……………Resa
Molulu…………….Festa , envento
Komikitisa……….Humildade Bondela…………. Ore
Paster……………..Pastor
teya……………Pregue
Mondimi…………Crente
Kopambola………abençoar Tubelá …………… desabafe
Apambola Yo …….Abençoe você
Yesu……………………Jesus Likabo,libonza….. Oferta
Satana……………….Satanas
Zábolo……………….Diabo M Bokundoli……….Revelações
Ndoki………………..Feiticeiro, bruxo
Pite…………………..fornicação Libateli ……………..Proteção
Ekobo………………. Adúltero
Edição-TEX Página 59
Edição-TEX
Exercicio
Edição-TEX Página 60
Edição-TEX
Edição-TEX Página 61
Edição-TEX
Ndako ya bokonzi esengeli kozala peto…….. Salão do reino deve ser limpo
Nasepelaka mingi tango nakendaka na Makita…..Fico muito feliz quando
vou as reuinões
Ndeko Pedro akosala libondeli ya liboso… Irmão Pedro irá fazer a oração
inicial
Tokomi na suka ya Likita na biso ………………Chegamos ao fim da nossa
reunião Matondi na bino nyonso ………………………… Muito obrigado a todos
.
Edição-TEX Página 62
Edição-TEX
Livros da biblia
Ebandeli Masese
Komima Mosakoli
Balevi Loyembo ya salomo
Mitángo Yisaya
Kolimbola mibeko Yirimia
Yosua Bileli
Basambisi Ezekiele
Ruta Daniele
1 Samuel Hosea
2 samuel Yoele
1 Bakonzi Amose
2 Bakonzi Obadia
1 tango Yona
2 tango Mika
Ezera Nahumu
Nehemia Habakuke
Estere Sefania
Yobo Hagai
Nzembo Zekaria
Malaki
Edição-TEX Página 63
Edição-TEX
Motó
Cabeça
Maboko
Mãos
Misapi ya maboko
Dedos das mãos
Mabolongo
Makoló
Joelhos
Pernas
Misapi ya makolo
Dedos das pernas
Edição-TEX Página 64
Edição-TEX
Suki…………..Cabelo
Miso…………….olhos
Matoi………….Orelhas
Zolo………………..Naris
Monoko……….Boca
Mino………………Dentes
Mbebu…………..Lábios
Lolemo……………….Língua
Mandefu…………Barbas
Kingo………………pescoço
Libumu…………….Barriga
Mityopo……………Estripas
Mikuwa…………..Ossos
Mabele………………Seios
Tolo…………………Peito
Motoló……………Umbigo
Panzi ……………Costela
Edição-TEX Página 65
Edição-TEX
Gravidez……………… zemi
Operação……………… lipaso
Transfusão……………. Kozongisa makila
Dificiente ……………… ebonsono
Sego……………………… mokufi miso
Surdo ou surda…………mokufi Matoi
Mudo ……………………. Baba
DOENÇA
Edição-TEX Página 66
Edição-TEX
11 ..TEXTOS E HISTÓRIAS
Edição-TEX Página 67
Edição-TEX
11.1.Historias bíblica
Edição-TEX Página 68
Edição-TEX
Interprentação
Jeová Deus é o nosso Criador. Ele criou tudo o que existe. Jeová fez
as coisas que a gente vê e as que a gente não vê. Primeiro, ele fez
um montão de anjos. Você sabe o que é um anjo? Um anjo é uma
pessoa que parece com Deus e que mora no céu. Nós não
conseguimos ver os anjos, assim como não conseguimos ver Deus. O
primeiro anjo que Jeová fez se tornou o ajudante dele. Esse anjo
ajudou Jeová a fazer as estrelas, os planetas e todas as outras
coisas. Um desses planetas é a Terra, o lindo lugar onde moramos.
Jeová deixou a Terra pronta para os animais e os humanos morarem.
Ele fez a luz do Sol chegar na Terra. Aí, ele fez as montanhas, os
mares e os rios. E depois, o que aconteceu? Jeová disse:
— Eu vou fazer a grama, as plantas e as árvores.
Assim, surgiram vários tipos de frutas, verduras, legumes e flores na
Terra. Depois, Jeová fez todos os animais. Você gosta de animais?
Qual é o animal que você mais gosta? Foi Jeová que fez todos eles.
Fez os animais que andam, que voam, que nadam e que rastejam.
Jeová fez os animais pequenos, como os coelhinhos, e os grandes,
como os elefantes.
Depois, Jeová disse ao primeiro anjo que ele criou:
— Vamos fazer pessoas para morar na Terra.
Essas pessoas seriam diferentes dos animais. Elas poderiam inventar
coisas. Elas poderiam falar, rir e conversar com Deus. E elas iam
cuidar da Terra e dos animais
Edição-TEX Página 69
Edição-TEX
Kondima na ye emekamaki
Sua fé foi testada
Edição-TEX Página 70
Edição-TEX
Interprentação
Abraão sempre amou a Jeová e confiou nele, e ensinou seu filho Isaque
a fazer isso também. Mas, quando Isaque tinha 25 anos, Jeová pediu
para Abraão fazer algo muito difícil. O quê? Deus disse para Abraão:
Edição-TEX Página 71
Edição-TEX
Aí, Abraão pegou a faca. E, bem naquela hora, ouviu um anjo de Jeová
falar:
— Abraão! Não machuque Isaque! Agora eu sei que você tem muita fé
em Deus. Mesmo não sendo fácil, você ia dar para Deus seu único filho.
Então, Abraão viu um carneiro que estava com os chifres presos numa
pequena árvore. Ele pegou o carneiro e o deu de presente para Jeová
no lugar de Isaque
Edição-TEX Página 72
Edição-TEX
Edição-TEX Página 73
Edição-TEX
Lisolo ya bolingo
Historia de amor
Kombo na ngai Papi.
Ezalaki na mobu 2005 tango nazalaki kotanga naino
Na mokolo ya yambo 20 ya sanza ya mibele , nakutanaki na elengi
mwasi moko kitoko
Motema na ngai eninganaki makasi penza . nasepelaki komona ye
Na tango wana , nazwaki makisi pe nakendaki esika oyo azalaki.
“ Mbote na yo!
Kombo na ngai papi, bongo yo !
“ kombo na ngai Lúcia
Na sepelaki mingi kosolola na ye.
Nazwaki nimero na ye , pe tango na komaki na ndako ,
nabengaki ye
Asepelaaki mingi na ndenge na bengaki ye , tokomaki kobima
mbala na mbala poso nyonso . sukasuka tolinganaki makasi pe
Nasengaki ye Libala .
Edição-TEX Página 74
Edição-TEX
Ata bongo, ezali na biloko mosusu oyo mbongo ekoki kosomba te. Arne
Garborg, powɛti moko ya ekólo Norvège alobaki ete soki ozali na
mbongo “okoki kosomba nde bilei, kasi mposa ya kolya te, nkisi kasi
sante te, mbeto ya kitoko kasi mpɔngi te; boyebi kasi bwanya te; biloko
ya monzɛlɛ kasi bonzenga te; lokumu kasi boninga te; kozwa mwa
mopɛpɛ kasi esengo te; koyebana na bato mingi kasi baninga te; bato ya
misala kasi bosembo te.”
Soki moto azali kotalela mbongo na ndenge ebongi; elingi koloba azali
kotalela yango lokola eloko oyo ekoki kosalisa ye akokisa mikano na ye,
na ntembe te, akosepela mpenza na oyo azali na yango. Biblia elobi ete
“bolingo ya mbongo ezali mosisa ya makambo mabe ya ndenge nyonso,
mpe lokola bamosusu bakolisi bolingo wana . . . bamitɔbɔlitɔbɔli na ebele
ya bampasi.”—
Edição-TEX Página 75
Edição-TEX
Edição-TEX Página 76
Edição-TEX
Tex
Edição-TEX Página 77
Edição-TEX
13.Dicionario
A
Conjugação da terceira pessoa do singular
Edição-TEX Página 78
Edição-TEX
Akolonga …………....ganhará
Amelaka ……………… Ele(a) bebe
Azoki ……………………Feriu
Alongwe ………………Saiu
Afingi ……………………Ofendeu
Alambi……………………Cozinhou
Azali ………………………. Ele(a) Está
Ameli ……………………..Bebeu
Alali ………………………Dormiu
Ayibi …………………….Roubou
Apakoli ……………….esfregou …
Ayembi ………………Cantou
B
Bolingo …………Amor
Bomengo ……..Riqueza
Bakisa………….Aumente
Balolá…………. Gira
Bopeto …………Limpeza
Bandá…………..Comece
Beta ……………..Bate
Bikisa………….Salve
Balá……………. Case
Bota ……………….Dê a luz
Bongisa…………..Repare
Bopemi………….Intervalo
Banguna ……….Inimigos
Basali ……………Trabalhadores
Bosoto …………..Lixo
Bango ……………Eles ou elas
Benga …………….Chame
Bwakisa………….Abandona
Batela …………….Cuide
Edição-TEX Página 79
Edição-TEX
E
Ekozala……………. será
Ekopela…………… Vai ascender
Elekó………………. Periodo ( Estação)
Ebengá……………. Pomba
Epasola…………….Manchado
Epekiseli…………..Proibição…
Ebosono…………….Dificiente fisico
Ebonga………………Banco (Cadeira)
Ebende ……………..ferro
Ebele ………………..Muito
Ebundeli………......ferramenta de Luta ou armadura
Ebalé ………………..Rio, lago…
Ebandeli …………..Começo
Ekateli ………………Decisão
Ekeko ……………….Estátua
Edição-TEX Página 80
Edição-TEX
Ekobo ………………Adulterio
Estoma ………………estômago
Etumbu……………..Castigo
Eyano ……………Resposa
Ezaleli …………Comportamento
F
Fanda…………………Senta
Fanda nyee………… Fique Quieto ou Cála-te
Feti………………………Festa
Fievre …………………Fébre
Fungola ……………….Abre
Fukamá ……………….Ajoelha
Fimbo…………………...Vára, Chicote
Fina …………………….Aperta
Filozofi ……………….Filosofia
Futisa …………………Mandar pagar
Futa…………………….Pague
Fololo …………………Flor
Funda ………………….Queixe
Edição-TEX Página 81
Edição-TEX
K
Verbos no infinitivo
Kozwa ……………..receber
Kosala ……………..fazer
Kopesa ……………Dar
Koyina ……………Odeiar
Koloba ……………falar
Koyekola ………..Estudar
Kopema ………….Descansar
Kosakana ………Brincar
Koyemba ……….Cantar
Koseka …………. Sorrir
Outras palavras
Edição-TEX Página 82
Edição-TEX
Lamuka……………acorde
Loso …………………..Arroz
Lakisa……………….Mostre
Longwa……………..Saia, sai
Limbisa……………perdoe
Loba……………….Fala
Longisa……………dar razão
Lota…………………sonhe
Lula………………..Apaixona, goste
Lopango ……………Terreno ou parcela
Landa…………………siga ou segue
Luka………………….procure
Lembisa……………Molecer
Edição-TEX Página 83
Edição-TEX
M
Mbeka………………..Sacrificio
Molunge………………Calor
Matiti………………..Capins
Malala………………….. Laranjas e Outras semelhantes
Madesu…………………feijão
Manioko………………Mandioca
Manteka………………Manteiga
Mafuta …………………Óleo
Mafuta mbila ………..Óleo de palmas
Moteki…………………..Vendedor
Modefi…………………Quilapeiro
Masango……………….Milhos
Makayabu……………..Peixe seco
Masuba………………….Urina
Mapasa……………………Gêmeos
Matungulo…………… sebolas
Makemba…………………Banana P
Misala………………………serviços
Mosala…………………….Serviço
Mopepe…………………..Vento
Molakisi………………….Professor, instrutor …
Moteyi ……………….........Professor , pregador …
Maladi…………………….Doença
Mabe…………………………Mal
Makofi………………………….Socos
Milona …………………..Plantações
Monisa ……………………… Mostra
Mikanda ……………………Publicações , Ducumentos...
Makambo…………………..Problemas
Edição-TEX Página 84
Edição-TEX
Mekola ……………………..Imita
Melá ………………………..Beba
Meká …………………….Esperimenta
Matá………………………..Sobe
Malili …………………………Frio
Motuka ……………………..Carro
Mokumba ……………….Responsabildade
Malita …………………………cemiteiro
Mokengeli …………………Guarda ou vigia
Mosali ………………………Trabalhador
Makanisi ………………………Pensamentos
Miliki ………………………….Leite
Mikuwa ………………………………Ossos
Motuna …………………………………..Pergunta
Mayele ……………………………………Esperto, inteligente
Masumu ………………………………..Pecado
Móto……………………………………… Fogo
Motó………………………………………. Cabeça
Muto………………………………………..Pessoa
Mosantu …………………………………Santo
Makala………………………………………Carvão
Mbiko………………………………………Resistencia
Mosapi………………………………..Dedo
Misapi…………………………………Dedos
motuna ………………………………Pergunta
merci…………………………………Obrigado
Malembe ……………………………Devagar
Mipesá…………………..............Intregar-se
Edição-TEX Página 85
Edição-TEX
s
Sepela …………………….. Alegra-se
Seka …………………………Sorria
Somba ……………………..Compre
Suka………………………….Fim
Sala…………………………….Faz, faça
Sokola………………………..Banhe
Senga…………………………Peça
Sunga ……………………….Ajude
Sembola ……………………disciplina
Salela ……………………… Use
Sepelisa ………………….. Fazer feliz
Sakaná…………………….. Brinque
Sikoyo ……………………..agora
Sili …………………………..Piolo
Siliká ……………………… fique nervoso
Sopa ………………………..Despeje
Swana …………………….. Descote
Solo ………………………Verdade
Sólo……………………….cheiro
Soda ………………………Soldado
Solola ……………………..Converse
Edição-TEX Página 86
Edição-TEX
O
Conjugação da segunda pessoa do sigular
Okozala ……………….estarás
Okopesa ……………..daras
Olapi …………………..Juraste
Obomi ;………………..Mataste
Oyibi …………………..Robaste
Omeli ………………….Babeste, tomaste
Olongi …………………Ganhaste
Opekisaki …………… Proibiste
Osokoli ……………….Banhaste
Oyembi ……………….Cantaste
Osakani ……………..Brincaste
Olukaki ………………Procuraste
Otuni ……………..perguntaste
Olongoli ………..Tiraste
Oyini ……………..Odeaste
Oloti ndoto ………sonhaste
Edição-TEX Página 87
Edição-TEX
P
Pambola ………………………abençoe
Petola ……………………………Limpe
Pumbwa ………………………. Voe
Poná ………………………………Escolhe
Pusana ……………………………Encoste
Pikola ……………………………..Arranque ou Derruba
Pesa …………………………….Dá
Potopoto ……………………..Lama
Pulupulu ;……………………Diarreia ou disenteria
Porte ………………………….Porta
Putulu ……………………….. Pó
Pole …………………………..Clareza
Edição-TEX Página 88
Edição-TEX
N
Conjucação da primeira pessoa do singular
Nazali………..Estou
Natuni ………Perguntei
Nabiki ……….Curei, sarrei , salvei-me
Nalambi …….Cozinhei
Napesi ……………dei, entreguei
Naluki ……………..Procurei
Napangwisi……….Limpei
Nayebisi ………….. Falei
Nasombi ………….. comprei
Naponi ……………..Escolhi
Nabuki ……………... Quebrei, parti, derrubei
Nabundisi ………….Briguei
Nalongwe ………….. Me afastei, Sai
T
Tala …………………olhe
Tubela ………………Desabafe
Tuna …………………Pergunte
Tata ……………………Pai
Tata mwasi ………... Tia
Tango nyonso …….Toda hora
Tanga ………………….Leia
Toluka …………………Procuremos
Tosala ……………….. Trabalhemos
Edição-TEX Página 89
Edição-TEX
Wapi ……………onde
Wana …………..Aquele(a)
Wolo ……………Ouro
Wumela ………..Demore
Edição-TEX Página 90
Edição-TEX
Y
Yaya ……………Mano, mana( Superior)
Yaka ……………Venha
Yemba …………Cante
Yekola …………. Estude
Yika mpiko……..Percevere
Yanola …………….Responda
Yoka ………………..Escuta
Yo …………………… Voce
Ye ……………………Ele, ela
Yangela…………Governe
Yanganisa ……...Agrupar
Yokana …………… Reconcilhe ( se entender)
Z
Zabolo……………….Diabo
Zwa …………………… Recebe
Zemi ……………………Gravidez
Zela …………………… espere
Zando………………….Praça
Zolo……………………Nariz
Zelo ………………………Areia
Zonga ,…………………Volte
Zomi ……………………Deis
Zoba …………………….Burro
Zika ……………………Queime
Zuwa……………………Ciume
Zokisa…………………Aleije (Ferrir)
Edição-TEX Página 91
Edição-TEX
15.Músicas congolesa
Gatho beevans
“Azalaki awa”
Suka se akoya
Edição-TEX Página 92
Edição-TEX
Suka se akoya
Lelo na ndimi baye baloba
Solo maladi ya bolingo eza na kisi te
Bolingo lokola elanga ya rose
Ekoli yo motema batela yango malamu
Na sima ya mikolo tosala malasi
Partout toko kende topakola yango
Edição-TEX Página 93
Edição-TEX
Suka se akoya
Nayebi akozonga (se awa)
Nakangi motema kasi pasi esili te
Zonga o consoler nga (se awa)
Nabandi kobela
Edição-TEX Página 94
Edição-TEX
TRADUÇÃO
Estava aqui
Sempre vira
Não me cansarei , sempre esperarei de verdade
Vou tentar feixar o coração , mas quando
Me leio suas cartas o sangue se espalha
Vejo ela nos meus olhos de imaginação
Edição-TEX Página 95
Edição-TEX
Fico se perguntando
Edição-TEX Página 96
Edição-TEX
Estou doente .
Edição-TEX Página 97
Edição-TEX
Considerações finais
Foram feita muitas pesquisas sobre o lingala
Alem de ser falante fuente da lingua ,
Precisei de muito apoio de várias pessoas
Que ajudaram agente chegar ate aqui .
Edição-TEX Página 98
Edição-TEX
Abraão e Caleb
Contactos:
1 de março de 2022
Edição-TEX Página 99
Edição-TEX
A beleza africana