Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
COMEAM AS GLOSAS DO MESTRE PEDRO ABELARDO SOBRE PORFRIO Para aqueles dentre ns que se inicia no estudo da l!ica di!a os al!u as "ala#ras so$re as suas "ro"riedades% e co ece os "or tratar do !&nero a que ela "ertence% ou se'a% a (iloso(ia. )o*cio no deno ina qualquer ci&ncia (iloso(ia% as s aqu*la que consiste no estudo das coisas ais ele#adas. De (ato% no da os o no e de (ilso(os a quaisquer estudiosos% as a"enas aos s+$ios cu'a inteli!&ncia se a"ro(unda na considerao das quest,es ais sutis. )o*cio distin!ue tr&s es"*cies de (iloso(ia% isto *% a especulativa, que in#esti!a a nature-a das coisas. a moral, que considera a questo da #ida /onesta. e a racional, deno inada l!ica "elos !re!os e que trata da ar!u entao. Al!uns autores% entretanto% se"ara a l!ica da (iloso(ia co a(ir ar que ela constitui ais u instru ento% de acordo co )o*cio% do que u a "arte da ci&ncia (ilos(ica% u a #e- que todas as outras disci"linas dela se utili-a de al!u a (or a% quando usa os seus ar!u entos "ara (a-ere as "r"rias de onstra,es. 0uer se trate de u a in#esti!ao so$re o undo (1sico% quer de u assunto oral% os ar!u entos "rocede da l!ica. O "r"rio )o*cio re$ate essa o"inio co a(ir ar que nada i "ede a l!ica de ser% ao es o te "o% instru ento e "arte da (iloso(ia% tal co o a o *% ao es o te "o% instru ento e "arte do cor"o /u ano. 2s #e-es% a "r"ria l!ica "arece ser instru ento de si es a% quando de onstra co os seus ar!u entos u a questo "ertencente 3 sua +rea% co o% "or e4e "lo% a se!uinte5 o homem uma espcie do gnero animal. Contudo% ne "or isso ela * enos l!ica% ao ser#ir de instru ento da l!ica. Assi % ta $* % ela no * enos (ilos(ica "or ser instru ento da (iloso(ia. O "r"rio )o*cio ta $* a distin!ue das duas outras
es"*cies de (iloso(ia "elo seu (i "r"rio que consiste e co "or ar!u enta,es. Ainda que o (ilso(o da nature-a co "on/a ar!u enta,es% no * a (iloso(ia natural 6P/7sica8 que o instrui quanto a isso% as a"enas a l!ica. Por essa ra-o le $ra% ainda% )o*cio% a res"eito da l!ica, que ela (oi or!ani-ada e redu-ida a certas re!ras das ar!u enta,es% "ara que no arrastasse ao erro aqueles que so e4cessi#a ente #acilantes de#ido aos (alsos racioc1nios% quando "area constitu1do co os seus ar!u entos o que no se ac/a na nature-a das coisas% e quando% as #e-es se in(ere coisas que so contr+rias nas suas condioes% co o neste caso5 Scrates corpo; ora, o corpo branco; logo, Scrates branco. Ou de outro odo5 Scrates corpo; ora, o corpo e preto; logo, Scrates preto. Na redao de u tratado de l!ica i ",e9se necessaria ente certa orde no trata ento dos assuntos% "ois% u a #e- que as ar!u enta,es se co ",e de "ro"osi,es% e '+ que estas so (or adas "or ter os% que escre#e u a o$ra co "leta de l!ica "recisa "ri eira ente tratar dos si "les ter os% de"oi% das "ro"osi,es e% "or (i % coroar o seu estudo co o e4a e das ar!u entaoes% tal co o o (e- o nosso "r1nci"e Aristteles% que escre#eu as Categorias so$re a doutrina dos ter os% o Peri Hermeneias so$re as "ro"osi,es% e os Tpicos e os Analticos so$re as ar!u enta,es. Esta o$ra de Por(irio% con(or e o esclarece a indicao do t1tulo% constitui u a introduo 3s Categorias de Aristteles% as% co o o "r"rio autor de onstra "osterior ente% ela * necess+ria "ara toda a arte da l!ica. Passare os a e4a inar a!ora% de odo $re#e e "reciso% a inten !o do autor% a matria de que trata% o mtodo se!uido% a utilidade do estudo% e a parte da dial*tica 3 qual se su$ordina esta ci&ncia. A inten !o * "rinci"al ente instruir o leitor nas Categorias de Aristteles% de tal odo que ele se torne ca"a- de co "reender ais (acil ente as coisas que so a1 tratadas. Por isso% "assa a e4a inar os cinco te as que constitue a sua at*ria% a sa$er% o !&nero% a es"*cie% a di(erena% o "r"rio e o acidente% "ois 'ul!ou :til o con/eci ento dessas no,es "ara as Categorias, u a #e- que a res"eito delas se discute e quase todo o curso das Categorias. Essas nooes que disse os ser e n: ero de cinco% e que se deno ina !&nero% es"*cie% etc.% "ode ser re(eridas% de certo odo% 3s coisas "or elas si!ni(icadas. Ele e4"lica con#eniente ente o si!ni(icado desses cinco no es
de que se ser#e Aristteles% "ara que% ao se c/e!ar 3s Categorias, no se i!nore o que de#e ser entendido "or esses no es. Pode9se% ta $* % lidar co todos os si!ni(icados desses no es co o se (osse cinco "orque% e $ora "ossa ser to ados indi#idual ente co o in(initos ; "ois e4iste % co e(eito% in(initos !&neros% assi co o es"*cies% etc. ; % entretanto% co o se disse% todos so considerados co o cinco no,es% u a #e- que todas as coisas so to adas de acordo co .as cinco "ro"riedades5 todos os !&neros se!undo o que constitui os !&neros% e assi "ara os outros. da es a (or a que as oito "artes da orao so consideradas se!undo oito das suas caracter1sticas% e $ora se'a in(initas quando to adas indi#idual ente. O mtodo se!uido no trata ento do assunto consiste e e4a inar e se"arado% "ri eira ente% cada u a das no,es nos seus di(erentes as"ectos% "assando9se% de"ois% a u con/eci ento aior delas "or eio da considerao das suas "ro"riedades e dos seus caracteres co uns. A utilidade da o$ra% co o ensina o "r"rio )o*cio% * "rinci"al ente contri$uir "ara o con/eci ento das Categorias. <as ela se e4"ri e de quatro (or as% co o o de onstrare os ais adiante% co o aior e "en/o% quando o "r"rio autor tratar do assunto. Real ente% "erce$e9se de i ediato a ra-o "ela qual o "resente estudo "ertence 3 l!ica% se% de in1cio% distin!uir os dili!ente ente as "artes dessa ci&ncia. De acordo co C1cero e )o*cio% a l!ica se co ",e de duas "artes% a sa$er% a ci&ncia de descobrir ar!u entos e a de "ulg#$los, isto *% de con(ir ar e co "ro#ar os ar!u entos desco$ertos. De (ato% duas coisas so necess+rias a que ar!u enta. Pri eiro% que encontre os ar!u entos "or eio dos quais "ossa con#encer e% de"ois% que sai$a con(ir +9los% se al!u* os atacar% a(ir ando que so de(eituosos ou insu(iciente ente (ir es. Da1 ensinar C1cero que a descoberta *% "or nature-a% a "ri eira "arte. Esta ci&ncia das Categorias interessa 3s duas "artes da l!ica as% "rinci"al ente% 3 descoberta. Ela "r"ria% ali+s% * u a "arte da ci&ncia da desco$erta. Co e(eito% co o se "oderia dedu-ir u ar!u ento de u !&nero% de u a es"*cie ou de outras cate!orias% a enos que estas aqui tratadas (osse con/ecidas= Donde o "r"rio Aristteles introdu-ir a de(inio delas na sua o$ra so$re os Tpicos, quando trata dos seus >lu!ares>% co o o (a- C1cero na sua o$ra /o ?ni a. <as "or isso que o ar!u ento se con(ir a co as "r"rias ra-,es das quais (oi tirado%
esta ci&ncia est+ relacionada co o 'u1-o. Assi co o se tira u ar!u ento da nature-a do !&nero ou da es"*cie% assi a "artir dela es a se con(ir a o ar!u ento e4tra1do. Ao se considerar% "or e4e "lo% quanto a nature-a da es"*cie no /o e "ertena ao !&nero ani al% desco$re9se i ediata ente nela o ar!u ento "ara "ro#ar que o /o e * u ani al. Se al!u* criticar o ar!u ento% ostro i ediata ente que ele * "rocedente% indicando e a $os a nature-a da es"*cie ou do !&nero% a (i de que% a "artir das es as rela,es desses ter os% se encontre o ar!u ento e se con(ir e o que (oi desco$erto. E4iste % toda#ia% al!uns que se"ara co "leta ente da desco$erta e do 'u1-o esta ci&ncia das cate!orias% das di#is,es e das de(ini,es% co o ta $* a das "ro"osi,es e que% de aneira al!u a% as ad ite entre as "artes da l!ica% u a #e- que as 'ul!a necess+rias "ara toda a l!ica. Aos que assi "ensa % "arece ser contr+rias tanto a autoridade quanto a ra-o. De (ato% )o*cio% nos seus Coment#rios sobre os Tpicos de Ccero, esta$elece u a du"la di#iso da dial*tica e que as duas "artes se inclue reci"roca ente% de tal odo que cada u a delas a$ran!e toda a dial*tica. A "ri eira "arte equi#ale 3 ci&ncia da desco$erta e do 'u1-o% enquanto a se!unda constitui a ci&ncia da di#iso% da de(inio e da deduo. Ele ta $* as redu- u a a outra de tal odo que na ci&ncia da desco$erta% que * u e $ro da "ri eira "arte da di#iso% ta $* inclui a ci&ncia de di#idir ou de de(inir% de#ido aos ar!u entos sere dedu-idos tanto das di#is,es quanto das de(ini,es. Da1 que a ci&ncia do !&nero e da es"*cie ou das outras no,es se aco ode% "or i!ual ra-o% 3 ci&ncia da desco$erta. O "r"rio )o*cio a(ir a% ainda% que o tratado so$re as Categorias a"resenta9se e "ri eiro lu!ar entre os li#ros de Aristteles "ara os que se inicia no estudo da l!ica. Disso resulta co e#id&ncia que as Categorias no se se"ara da l!ica% "ois nelas se de"ara ao leitor u a introduo 3 l!ica% "rinci"al ente "orque a distino das cate!orias "ro"orciona !randes recursos "ara a ar!u entao e u a #e- que "or eio dela se conse!ue esta$elecer de que nature-a cada coisa se'a ou no se'a. A "ro"riedade das "ro"osi,es ta $* est+ i!ual ente relacionada co a dos ar!u entos% ao se de onstrar que ora esta% ora aquela "ro"osio * contr+ria ou contraditria ou o"osta de qualquer outra aneira. Portanto% desde que todos os tratados da l!ica con#er!e "ara o seu (i % que * a
ar!u entao% nen/u a dessas ci&ncias ou tratados de#e ser se"arada da l!ica. Ter inadas estas considera,es "reli inares% inicie os o co ent+rio literal. %ma ve& 'ue necess#rio, Chr(s!orios, para aprender o 'ue a doutrina de Aristteles, saber o 'ue o gnero, o 'ue a di)eren a, o 'ue a espcie, o 'ue o prprio e o 'ue o acidente, etc. Pri eira ente% o autor a"resenta u a introduo ao assunto so$re o qual #ai escre#er% na qual indica a at*ria de que #ai tratar% a utilidade da o$ra e "ro ete escre#er de odo introdutrio% con(or e o que os (ilso(os 'ul!ara reta ente dessas coisas. O ter o >necess+rio> costu a ser to ado e tr&s ace",es% "ois 3s #e-es ele * usado co o sentido de >ine#it+#el>% co o nesta (rase5 >* necess+rio que a su$st@ncia no se'a qualidade>. 3s #e-es si!ni(ica >:til>% co o quando se di-5 >* necess+rio ir ao (oru >. e% 3s #e-es% si!ni(ica >deter inado>% co o na sentena. >* necess+rio que o /o e orra al!u dia>. Na #erdade% os dois "ri eiros si!ni(icados de necess+rio so de tal sorte que "arece co $ater9se u ao outro "ara decidir qual deles "ossa ser to ado aqui de odo ais con#eniente. Pois * de su a necessidade con/ecer de ante o essas coisas% "ara que se "ossa c/e!ar at* 3s outras quest,es% u a #e- que estas :lti as no "ode ser con/ecidas se aquelas% donde se col/e a utilidade desse estudo. Se al!u* % entretanto% considerar cuidadosa ente o te4to% 'ul!ar+ ser ais con#eniente di-er *til do que inevit#vel. 0uando Portirio (a- a su"osio da coisa da qual ele di- que al!o * necess+rio% co o que "ro'etando u a certa relao "ara al!u a outra coisa% ele su!ere a si!ni(icao da utilidade. De (ato% o :til se "re di- res"eito a outra coisa% enquanto o ine#it+#el se di- "or causa de si es o. Construa9se% ento% a (rase de )o*cio da se!uinte aneira5 >* necess+rio% isto *% :til% con/ecer o que * o !&nero>% etc.% isto *% quais as "ro"riedades de cada noo% o que se re#ela nas suas de(ini,es% que no s% de (ato% (or uladas se!undo a sua su$st@ncia% as con(or e as suas "ro"riedades acidentais% u a #e- que o no e de !&nero e das outras no,es no desi!na su$st@ncias as acidentes. Da1 to ar os aquele ter o >o que> ais de acordo co a "ro"riedade do que co a su$st@ncia. Para aprender... O autor a"resenta quatro "ontos nos quais ele ostra u a qu+dru"la utilidade% co o o$ser#a os aci a% a sa$er% as cate!orias% as de(ini,es% as di#is,es% as de onstra,es% isto *% as ar!u enta,es que de onstra a questo "ro"osta. O 'ue, isto *% a ci&ncia das cate!orias% de Aristteles, ou
se'a% a que est+ contida no seu tratado. Pois u li#ro% 3s #e-es% * desi!nado "elo no e do seu autor co o% "or e4e "lo% Aucano. + 'ue esse conhecimento necess#rio para dar as de)ini ,es, isto *% "ara i "or e co "or as de(ini,es. +, de modo geral, essas cinco no,es ta $* so :teis para tudo o 'ue se re)ere - divis!o e - demonstra !o, isto *% "ara a ar!u entao. E u a #e- que * necess+rio% isto *% :til "ara tantas coisas con/ecer essas no,es% resolvi o)erecer$te uma breve rela !o, isto *% u tratado% e tentarei em poucas palavras, como numa espcie de introdu !o, e.aminar o 'ue disseram os antigos )i l so)os a respeito da considera !o dessas coisas, isto *% a res"eito dessas cinco no,es e isso% di!o% nu a relao resu ida% isto *% oderada ente $re#e. Ele e4"lica isso de i ediato co di-er breve rela !o e numa espcie de introdu !o. Co e(eito% a e4cessi#a $re#idade "oderia acarretar e4cessi#a o$scuridade% con(or e o dito de Bor+cio5 >Tento ser $re#e e torno9 e o$scuro>. E% "ara que o leitor no (ique deses"erado de#ido 3 $re#idade ne con(undido "ela "roli4idade% o autor "ro ete escre#er a odo de u a introduo. <as de que odo esta o$ra "ossa ser de #alia tanto "ara as cate!orias co o "ara os outros tr&s assuntos% o "r"rio )o*cio o esta$elece de odo $astante cuidadoso% no que% entretanto% tocare os a"enas de le#e. <ostre os% "ri eira ente% de que aneira cada u dos tratados das cinco no,es con#* 3s cate!orias. O con/eci ento do gnero ca$e 3s cate!orias% "orque Aristteles a1 discri ina os de- !&neros su"re os de todas as coisas que a$ran!e os in(initos si!ni(icados dos no es de todas as coisas e que no "ode ser con/ecidos co o !&neros de outras coisas% a no ser que se sai$a de ante o o que se'a os !&neros. O con/eci ento da espcie ta $* no est+ desli!ado das cate!orias% u a #e- que se ela no se "ode con/ecer o !&nero e% desde que u a noo * relati#a 3 outra% se!ue9se que a sua ess&ncia e o seu con/eci ento t& :tuas rela,es. Da1 ser necess+rio de(inir u a "ela outra% con(or e o atesta o "r"rio Por(irio. A di)eren a, ta $* % que unida ao !&nero co "leta a es"*cie% * necess+ria "ara distin!uir a es"*cie tanto quanto "ara distin!uir o !&nero e% esta$elecida a di#iso deste :lti o% * ela que re#ela o si!ni(icado "ossu1do "ela es"*cie. <uitas coisas% ainda% so acrescentadas "or Aristteles na sua o$ra Categorias, onde trata dessas tr&s no,es de !&nero% es"*cie e di(erena% de tal (or a que% se no (ore con/ecidas de ante o% as de ais no "ode ser co "reendidas. Tal co o no caso da re!ra5 as coisas de gneros diversos, etc. O con/eci ento do prprio ta $* ser#e de au41lio% u a #e- que o es o Aristteles indica as "ro"riedades
das cate!orias% ao di-er que a "ro"riedade da su$st@ncia ser uma e a mesma em n*mero, etc. Portanto% "ara que a nature-a do prprio no (osse i!norada% era necess+rio que ela (osse antes e4"licada. Toda#ia% de#e o$ser#ar9se que Por(1rio trata a"enas dos "r"rios das es"*cies ais es"eciais% enquanto Aristteles in#esti!a as "ro"riedades dos !&neros. Ae#e9se e conta% entretanto% que a nature-a das "ro"riedades destes 6!&neros8 ani(esta certa se el/ana co as daquelas 6das es"*cies ais es"eciais8% u a #e- que os prprios dos !&neros se e4"ri e da es a (or a que as "ro"riedades das es"*cies% isto *% que o prprio con#* se "re a"enas a u a es"*cie e s a ela. <as que du#ida que o con/eci ento do acidente "ertena 3s cate!orias% '+ que no#e entre as de- cate!orias so acidentes/ Al* disso o "r"rio Aristteles in#esti!a co (reqC&ncia e dili!ente ente as "ro"riedades das coisas que e4iste no su"eito, isto *% as "ro"riedades dos acidentes e a isso% "rinci"al ente% * consa!rado o tratado do acidente. O con/eci ento do acidente ser#e% ainda% "ara se distin!uire as no,es de di)eren a e de prprio, que no seria "er(eita ente discernidas% se no se ti#esse claro con/eci ento do acidente. Passe os a!ora a de onstrar co o essas cinco cate!orias ser#e "ara o con/eci ento das de)ini ,es. Co e(eito% u a de(inio ou * su$stancial ou * u a descrio. A su$stancial * "eculiar 3 es"*cie e recorre ao !&nero e 3s di(erenas. "or isso% "ara o seu estudo concorre os res"ecti#os tratados do !&nero% da di(erena e da es"*cie. A descrio% "or sua #e-% * (reqCente ente tirada dos acidentes. Da1 ser#ir "ara ela% "rinci"al ente% o con/eci ento do acidente. <as o con/eci ento do prprio * :til% e !eral% "ara todas as de(ini,es que t& u a se el/ana co ele% "elo (ato de que elas% ta $* % so con#ert1#eis co o que * de(inido. Para as divis,es, essas cinco cate!orias ta $* so necess+rias% u a #e- que se o con/eci ento delas a di#iso #e a ser (eita ais "or acaso do que "ela ra-o. Dsso "ode ser co "ro#ado quanto a cada ti"o de di#iso. E4iste tr&s es"*cies de di#iso essencial 0secundum se1, a sa$er% a di#iso do !&nero% a do todo e a da "ala#ra. e e4iste , i!ual ente% tr&s es"*cies de di#iso acidental% isto *% quando o acidente * di#idido e su'eitos ou os su'eitos e acidentes ou o acidente e acidentes. A di#iso% "or* % do !&nero ora se (a- e es"*cies% ora e di(erenas adu-idas e lu!ar das es"*cies. Portanto% ser#e "ara (a-er a di#iso as no,es de !&nero% es"*cie e di(erena% que
ta $* contri$ue "ara a di#iso do todo e a da "ala#ra% que "oderia ser con(undidas co a do !&nero% se a nature-a do !&nero no (osse con/ecida de ante o% co o% "or e4e "lo% o !&nero todo * "redicado uni#oca ente de cada u a das es"*cies% enquanto o todo no * "redicado sin!ular ente das suas "artes co "onentes% e a "ala#ra% que te #+rias ace",es% no con#* uni#oca ente 3s suas di#is,es. Por isso% os "redic+#eis ta $* so uito :teis "ara a di#iso do ter o equ1#oco% 'usta ente "or sere :teis "ara as de(ini,es% u a #e- que se sa$e o que * ou no * equ1#oco% "or eio de de(ini,es. D!ual ente "ara a di#iso de es"*cie acidental o con/eci ento do acidente% "elo qual ela * constitu1da% * necess+rio% e os outros "redic+#eis ta $* ser#e "ara distin!uir esse ti"o de di#iso% "ois% de outra sorte% di#idir1a os o !&nero e es"*cies ou di(erenas% tal co o di#idi os o acidente e su'eitos. O con/eci ento dos cinco "redic+#eis% co o le $ra os aci a% ser#e e#idente ente "ara desco$rir% ta $* % argumenta ,es ou "ara con(ir +9las% u a #e- que ten/a sido desco$ertas% "ois desco$ri os os ar!u entos e con(ir a os essa desco$erta% de acordo co a nature-a do !&nero% da es"*cie ou dos outros "redic+#eis. )o*cio% "or* % a esta altura% deno ina9os cinco sedes dos silo!is os% as contra tal a(ir ao "ode di-er9se que no aceita os >lu!ares> 0topoi1 no con'unto "er(eito dos silo!is os as% certa ente% aquele #oc+$ulo es"ecial (oi usado a$usi#a ente e #e- do !&nero% isto *% (alando de silo!is o e #e- de ar!u entao% "ois de outra sorte% )o*cio di inuiria a utilidade dos "redic+#eis% se diri!isse tal con/eci ento a"enas "ara os silo!is os e no% de odo !eral% "ara todas as ar!u enta,es que Por(1rio% se el/ante ente% c/a a de onstra,es. De certa (or a% * "oss1#el atri$uir% ta $* % >lu!ares> 3s co $ina,es "er(eitas de silo!is os% no "orque "ertena aos silo!is s "or eles es os% as "orque ta $* "ode ser adu-idos co o e#id&ncia dos silo!is os% "elo (ato de con(ir are os enti e as que deles se dedu-e . A!ora% "or* % u a #e- esta$elecidos estes "ontos quanto 3 utilidade dos "redic+#eis% retorne os 3 e4"licao literal. Abstendo$me de tratar das 'uest,es mais pro)undas. Esclarece% ainda% Por(1rio que conser#ar+ o car+ter introdutrio de sua o$ra% e#itando o e4a e de quest,es +rduas e en#ol#idas e o$scuridade e considerando as ais si "les de aneira co edida. No * 3 toa que ele di- >de aneira co edida>% "orque u a coisa "ode ser (+cil e si es a e% contudo% no ser tratada de odo claro.
2o momento, recusar9 e9ei de (alar a respeito dos g3neros e das espcies, continua Por(1rio% "ara sa$er se e4iste "or si es os ou se so "uras conce",es do es"1rito e% no caso de e4istire "or si es os% se so cor"reos ou incor"reos ou% ta $* % se e4iste se"arados dos o$'etos sens1#eis ou se neles "er anece 5 esse "ro$le a * uito di(1cil e e4i!iria in#esti!ao uito e4tensa. 2o momento... Por(1rio indica co "reciso quais se'a essas "ro(undas quest,es% ainda que no as resol#a% e a"onta as causas dessas duas atitudes% isto *% de dei4ar de in#esti!+9las e% no entanto de encion+9las. Se ele no as e4a ina% * "orque o leitor $ison/o ainda no * ca"a- de in#esti!+9las e de l/es "erce$er o alcance. <as ele toca nelas de "assa!e % "ara que o leitor no se torne ne!li!ente. Co e(eito% se ele ti#esse silenciado co "leta ente a seu res"eito% o leitor% i a!inando que a$soluta ente nada ais "recisaria ser in#esti!ado quanto a essas quest,es% no se interessaria ais "or qualquer outra inda!ao. De (ato% e4iste tr&s quest,es% co o di- )o*cio% secretas e uito :teis que (ora sondadas "or no "oucos (ilso(os e "or uns "oucos resol#idas. A primeira * co o se!ue5 os !&neros e as es"*cies e4iste "or si es os ou no "assa de "uras conce",es do es"1rito% etc.% co o se ele dissesse5 ser+ que eles t& #erdadeiro ser ou consiste a"enas e o"inio= A segunda *% no caso de se conceder que so #erdadeiros seres% se so ess&ncias cor"reas ou incor"reas e a terceira * sa$er se esto se"arados dos o$'etos sens1#eis ou se deles (a-e "arte. Co e(eito% e4iste duas es"*cies de seres incor"reos% u a #e- que al!uns% tal co o Deus e a al a% "ode "er anecer na sua incor"oreidade (ora dos o$'etos sens1#eis% e outros de odo al!u "ode estar (ora dos o$'etos sens1#eis e que e4iste % tal co o a lin/a no se ac/a (ora do cor"o que a sustenta. )o*cio toca de le#e nessas quest,es% di-endo5 2o momento recusar$me$ei de )alar a respeito dos g3neros e das espcies, para saber se e.istem por si mesmos, etc.% e, no caso de e.istirem por si prprios, se s!o corpreos ou incorpreos, ou se, quando se di- que so incor"reos% se separariam dos ob"etos sensveis, etc.% e neles permanecendo. Dsso "ode ser entendido de #+rios odos. Pode os to ar essas "ala#ras co o se ele dissesse5 recusar9 e9ei de (alar a res"eito dessas tr&s quest,es e4"ostas acD a e de al!u as outras relacionadas co elas% isto *% co essas tr&s quest,es. Pode (or ular9se al!u as outras% e que so i!ual ente di(1ceis% a res"eito delas% tal co o a da causa co u da i "osio de no es uni#ersais% isto *% qual se'a a causa "ela qual coisas di#ersas concorde entre si ou% ta $* % a questo do si!ni(icado dos
no es uni#ersais "elos quais nada "arece ser conce$ido ou que "arece no corres"onder a coisa al!u a e% ainda% uitas outras di(1ceis quest,es. Pode os% ta $* % e4"licar de tal odo as "ala#ras neles permanecendo, de (or a a acrescentar u a quarta questao% isto *% se * necess+rio que os !&neros e as es"*cies% enquanto !&neros e es"*cies% ten/a al!u a coisa que se l/es su'eite "ela deno inao ou% se essas coisas deno inadas (osse destru1das% se "oderia% ainda% o uni#ersaD consistir a"enas no si!ni(icado intelecti#o co o% "or e4e "lo% esta "ala#ra >rosa>% quando nen/u a rosa ais e4istisse 3 qual esse ter o "udesse ser a"licado. 4ais tarde discutiremos a respeito dessas 'uest,es com a m#.ima dilig3ncia. <as% a!ora% continue os co a e4"licao literal da introduo. O$ser#e9se que% quando Por(1rio di- no momento, isto *% no "resente tratado% ele de certo odo insinua que o leitor a!uarda que se resol#a essas quest,es e outro lu!ar. +sse problema muito di)cil. Co essas "ala#ras ele a"onta a causa "ela qual se a$st* aqui dessas quest,es% isto *% "orque o seu e4a e * uito di(1cil "ara o leitor que no conse!ue a#aliar o seu alcance% (ato que ele i ediata ente indica co "reciso. + e.igiria investiga !o muito e.tensa, "ois ainda que o autor se'a ca"a- de resol#&9la% o leitor no * ca"a- de e "reender tal e4a e. u a in#esti!ao% di!o% ais e4tensa do que a tua. Tentarei demonstrar$te a'ui a'uilo 'ue os Antigos e, entre eles, sobretudo os Peripatticos conceberam de mais ra&o#vel sobre esses *ltimos pontos e sobre os 'ue eu me propus estudar. A'uilo 'ue. Tendo deter inado as coisas so$re as quais silencia% ele ensina as que a"resenta% isto *% aquelas coisas que sobre estas 'uest,es, a sa$er% o !&nero e a es"*cie% e sobre aquelas outras tr&s cate!orias '+ "ro"ostas% os Antigos, no "ela idade as "ela co "reenso% conceberam de mais prov#vel, isto *% co #erossi il/ana naqueles "ontos e que todos concordara e no /ou#e discre"@ncia al!u a de o"ini,es. De (ato% "ara resol#er as citadas quest,es al!uns "ensa#a de u odo% e outros% de (or a di(erente. Da1 le $rar )o*cio que% se!undo Aristteles% os !&neros e as es"*cies s su$siste nos o$'etos sens1#eis as so entendidos (ora deles% enquanto Plato ad ite que no s eles so entendidos (ora dos o$'etos sens1#eis co o e4iste real ente (ora deles. + destes Antigos, di!o% principalmente os Peripatticos, isto e% u a "arte desses Anti!os. Ele c/a a os Peri"at*ticos de dial*ticos ou qualquer es"*cie de ar!u entadores. O$ser#a% ainda% que nesta introduo se a"resenta aquelas coisas que con#& a u "ro& io. Co
e(eito% di- )o*cio nos seus co ent+rios Sobre os Tpicos de Ccero5 >Toda introduo que se destina a $e dis"or o leitor% co o se di- na 6etrica, ou ca"ta a $ene#ol&ncia ou "re"ara a ateno ou "rodu- a docilidade. E con#eniente que u desses tr&s ele entos ou #+rios% ao es o te "o% este'a "resentes e todo "ro& io. ora% dois deles "ode o$ser#ar9se nesta introduo5 a docilidade% quando e4",e de ante o a at*ria que so as cinco cate!orias ou "redic+#eis% e a ateno% quando% co $ase na doutrina que so$re tal assunto os Anti!os (or ulara % reco enda o tratado "ela sua qu+dru"la utilidade% ou quando "ro ete escre#er na (or a de u a introduo. <as a $ene#ol&ncia no * necess+ria aqui% onde no e4iste con/eci ento detest+#el "ara que "rocura o trata ento do assunto dado "or Por(1rio>. Eolte os% "or* % a!ora 3s su"racitadas quest,es% co o "ro ete os% "ara in#esti!+9las co todo o cuidado e "ara resol#&9las. U a #e- que * certo sere os !&neros e as es"*cies uni#ersais% ca$endo9l/es tudo o que e !eral se re(ere 3 nature-a dos uni#ersais% distin!a os aqui as "ro"riedades co uns de cada u dos uni#ersais% e inda!ue os se elas se a"lica a"enas 3s palavras ou% ta $* % 3s coisas. No Peri Hermeneias 0Sobre a 7nterpreta !o1 Aristteles de(ine o uni#ersal co o a'uilo 'ue pode ser naturalmente apto para ser predicado de muitos seres, enquanto Por(1rio de(ine o sin!ular% isto *% o indi#1duo% co o a'uilo 'ue se predica de um *nico ser. A autoridade "arece atri$uir o uni#ersal tanto 3s coisas quanto 3s "ala#ras. Co e(eito% o "r"rio Aristteles a"lica9o 3s coisas% quando "ro"un/a lo!o aci a a se!uinte de(inio do uni#ersal5 uma ve& 'ue algumas coisas s!o universais e outras s!o singulares, chamo de universal o 'ue naturalmente apto para ser predicado de muitos seres e, de singular, o 'ue n!o o , etc. O "r"rio Por(1rio% ta $* % ao a(ir ar que a es"*cie * constitu1da de !&nero e di(erena% situou essas no,es na nature-a das coisas. Donde se col/e% e#idente ente% que as "r"rias coisas esto contidas no no e uni#ersal. <as os nomes, ta $* % so c/a ados de uni#ersais. Da1 a a(ir ao de Aristteles5 o g3nero determina a 'ualidade 'uanto - subst8ncia, pois ele signi)ica o 'ue uma certa coisa . E )o*cio declara no li#ro Sobre as 9ivis,es5 : muito *til saber 'ue o g3nero * de uma certa )orma uma semelhan a *nica de muitas espcies, e 'ue essa semelhan a revela a concord8ncia substancial de todas elas. F "r"rio
das "ala#ras signi)icar ou revelar, e das coisas% o serem signi)icadas. E no#a ente a(ir a5 O voc#bulo de nome predica$se de muitos nomes e de certo modo uma espcie contendo indivduos sob si mesma. Contudo% no * c/a ada "ro"ria ente de es"*cie% u a #eque o #oc+$ulo no * essencial% "or* acidental% e constitui indu$ita#el ente u uni#ersal ao qual se a"lica a de#ida de(inio. Da1 "rocede que e4ista % ta $* % ter os uni#ersais que t& "or (uno ser#ir de "redicados das "ro"osi,es. Ora% u a #e- que tanto coisas co o "ala#ras "arece ser c/a adas de uni#ersais% de#e9se in#esti!ar de que aneira a de(inio de uni#ersal "ode ser a"licada 3s coisas. De (ato% "arece que nen/u a coisa ne coleo al!u a de coisas "ode ser "redicada de uitas coisas to adas u a a u a% sendo tal "redicao a e4i!&ncia "r"ria do uni#ersal. Pois% e $ora as e4"ress,es este "o#o ou esta casa ou Scrates "ossa ser a(ir adas de todas as suas "artes ao es o te "o% contudo nin!u* di- a$soluta ente que so uni#ersais% u a #e- que a sua atri$uio no se a"lica a cada u a das "artes. U a s coisa% "or* % "redica9se co uito enos "ro"riedade de uitas do que u a coleo. Ee'a os% "ortanto% co o se "ode c/a ar de uni#ersal u a s coisa ou u a coleo% e a"resente os todas as o"ini,es de todos os estudiosos. Co e(eito% alguns to a a coisa uni#ersal da se!uinte aneira5 eles coloca u a su$st@ncia essencial ente a es a e coisas que di(ere u as das outras "elas (or as. essa * a ess&ncia aterial das coisas sin!ulares nas quais e4iste% e * u a s e si es a% sendo di(erente a"enas "elas (or as dos seus in(eriores. De (ato% se acontecesse de se se"arare essas (or as% no /a#eria a$soluta ente di(erena das coisas que se se"ara u as das outras a"enas "ela di#ersidade das (or as% u a #e- que a ess&ncia da at*ria * a$soluta ente a es a. Por e4e "lo% nos /o ens indi#iduais% di(erentes e n: ero% e4iste a es a su$st@ncia de /o e que aqui se torna Plato atra#*s destes acidentes% e ali% Scrates% atra#*s daqueles outros. A esses conceitos Por(1rio "arece dar seu co "leto assenti ento% ao di-er5 Pela participa !o da espcie muitos homens s!o um s, mas nos particulares esse *nico e comum s!o muitos. E no#a ente a(ir a que os indivduos s!o caracteri&ados da seguinte maneira5 cada um deles consiste numa cole !o de propriedades 'ue n!o se encontra em nenhum dos outros. De odo se el/ante% esses es os autores coloca u a s e essencial ente a es a su$st@ncia de ani al e cada u de #+rios ani ais di(erentes "ela es"*cie% as que entra nessas
di(erentes es"*cies "ela rece"o de di#ersas di(erenas tal co o se desta cera eu (i-esse "ri eiro a est+tua de u /o e e% de"ois% a estatua de u a #aca% aco odando as (or as di(erentes 3 ess&ncia que "er anece a$soluta ente a es a. F "reciso% "or* % le#ar e considerao que a es a cera nao constitui as est+tuas ao es o te "o% co o se ad ite no caso do uni#ersal% isto *% que o uni#ersal * de tal odo co u que )o*cio a(ir a que o es o todo est+ ao es o te "o inteiro nas di(erentes coisas das quais constitui a su$st@ncia aterial ente% e e $ora "er anea e si es o uni#ersal% este es o * sin!ular "elas (or as que se l/e acrescenta % se as quais ele su$siste natural ente e si es o e% se elas% de aneira al!u a "er anece e ato 6e e(eti#a e4ist&ncia8. sendo uni#ersal "or nature-a% as sin!ular e ato% e entendido co o incor"reo e no sens1#el na si "licidade da sua uni#ersalidade% as esse es o uni#ersal su$siste e ato de odo cor"reo e sens1#el atra#*s dos acidentes e% de acordo co o "r"rio teste un/o de )o*cio% su$siste as coisas s !ulares e entende 9se os conceitos uni#ersais. E esta * uma de duas senten as. Ainda que as autoridades "area concordar Ulto co ela% a (1sica se l/e o",e de todos os odos. C.o e(eito% se aquilo .que * a es a ess&ncia% e $ora ocu"ado "or di#ersas (or as% consiste e coisas indi#iduais% * necess+rio que a coisa a(etada "or essas (or as se'a aquela ocu"ada "or outras (or as% de tal odo que o ani al (or ado "ela racionalidade se'a o ani al (or ado "ela irracionalidade e% assi % o ani al racional * o irracional e% desse odo% coisas contr+rias coe4istiria ao es o te "o no es o ser. antes% di!a os% '+ no seria de odo al!u coisas contr+rias% quando se une co "leta ente na es a ess&ncia% tal co o ne a $rancura ne a ne!rido seria contr+rias% se ocorresse ao es o te "o na es a coisa% ainda que a "r"ria coisa (osse $ranca "or u a ra-o e "reta "or outra% tal co o * $ranca de u lado e dura% de outro% isto *% co "osta de $rancura e de dure-a. Deter ina,es contr+rias% que ta $* so di#ersas "ela ra-o% no "ode ser inerentes 3 es a coisa e aq es o te "o% tal co o os ter os relati#os e uitos outros. Da1 Aristteles% no seu ca"1tulo so$re a rela !o 6nas Categorias1 ; onde ele ostra que o !rande e o "equeno esto "resentes no es o ser% ao es o te "o% so$ di#ersos as"ectos ; de onstrar que !rande-a e "equene- no "ode ser contr+rias s "or se ac/are na es a coisa ao es o te "o. 4as, dir$se$# talve&, de acordo co aquela o"inio que racionalidade
e irracionalidade no so enos contr+rias "or sere desco$ertas na es a coisa% isto *% no es o !&nero e na es a es"*cie% a enos que se con(unda no es o indi#1duo. O que% ta $* % assi se de onstra5 racionalidade e irracionalidade e4iste #erdadeira ente no es o indi#1duo% u a #e- que se ac/a e Scrates. <as% que este'a ao es o te "o e Scrates "ro#a9se "or isso que e4iste ao es o te "o e Scrates e no asno. <as Scrates e o asno so Scrates% e #erdadeira ente Scrates e o asno so Scrates% "orque Scrates * Scrates e o asno% isto *% "orque Scrates * Scrates e Scrates * o asno. 0ue Scrates se'a o asno% assi se de onstra% de acordo co aquela o"inio5 tudo o que e4ista e Scrates di(erente das (or as de Scrates * aquilo que e4iste no asno di(erente das (or as do asno. <as% tudo o que e4ista no asno di(erente das (or as do asno * asno. Tudo o que e4ista e Scrates di(erente das (or as de Scrates * asno. <as se isto * assi % u a #e- que o "r"rio Scrates * aquilo que * di(erente das (or as de Scrates% ento o "r"rio Scrates * asno. A #erdade do que a(ir a os aci a% isto *% de que tudo o que e4iste no asno di(erente das (or as do asno * asno% "atenteia9 se "or isso que ne as (or as do asno s3o asno% u a #e- que os acidentes seria su$st@ncias% ne a at*ria 'unta ente co as (or as do asno so o asno% "ois ento seria necess+rio ad itir que cor"o e no cor"o so cor"o. +.istem alguns 'ue, "rocurando u a esca"atria% critica a"enas as "ala#ras desta "ro"osio% o animal racional o animal irracional, as no a o"inio% di-endo que o ani al * a $as as coisas% as que isso no * de onstrado "ro"ria ente "or estas "ala#ras o animal racional o animal irracional, u a #e- que certa ente a coisa% ainda que se'a a es a% se'a c/a ada racional "or u a ra-o% e irracional% "or outra% isto *% "or causa de (or as o"ostas. <as% certa ente no /a#eria o"osio entre as (or as que aderisse a$soluta ente 3quelas coisas ao es o te "o% e ne "or isso se critica estas "ro"osi,es o animal racional animal mortal ou o animal branco animal ambulante, "orque ele no * ortal "elo (ato de ser racional ne ele anda "elo (ato de ser $ranco% as to a 9se essas "ro"osi,es co o a$soluta ente #erdadeiras% "orque o es o ani al te a $as as (or as ao es o te "o% ainda que so$ "ontos de #ista di(erentes. Se assi no (ora% eles con(essaria que nen/u ani al * /o e % u a #e- que nada * /o e naquilo que * ani al. Alm disso, de acordo co a "osio da su"racitada o"inio%
e4iste a"enas de- ess&ncias de todas as coisas% isto *% de- que so !&neros su"re os% u a #e- que e cada u a das cate!orias se desco$re a"enas u a ess&ncia% a qual% co o se disse% se di#ersi(ica a"enas "elas (or as (enores e% se elas% a ess&ncia no teria #ariedade al!u a. Por conse!uinte% assi co o todas as su$st@ncias so a$soluta ente a es a su$st@ncia% assi todas as qualidades so a es a qualidade e todas as quantidades so a es a quantidade% etc. Por conse!uinte% u a #e- que Scrates e Plato t& as coisas de cada u a das cate!orias e si es as% e que elas "r"rias so a$soluta ente as es as% todas as (or as de u a so (or as da outra e elas no so di(erentes e si es as quanto 3 ess&ncia% tal co o as su$st@ncias 3s quais elas so inerentes no se di(erencia co o% "or e4e "lo% a qua/dade de u a e a qua/dade da outra% "ois a $as so qualidades. Portanto% eles 6Scrates e Plato8 no so ais di(erentes "or causa da nature-a das qualidades do que "or causa da nature-a da su$st@ncia% "orque a ess&ncia da sua su$st@ncia * u a s% tal co o *% i!ual ente% a das qualidades. Pela es a ra-o% a quantidade% que * a es a% no as torna di(erentes e% ta "ouco% nen/u a das outras cate!orias. Por isso% nen/u a di(erena "ode ser "ro#eniente das (or as% que no so di(erentes u a da outra% assi co o as su$st@ncias ta $* no se di(erencia . Ainda mais, co o e4"licar1a os u a "luralidade de coisas nas su$st@ncias% se a :nica di(erena (osse a das (or as% enquanto o su'eito su$stancial "er anece a$soluta ente o es o= Co e(eito% no "ode os di-er que Scrates se'a nu erica ente :lti"lo% e #irtude de rece$er uitas (or as. No se "ode sustentar% al* disso% que os indi#1duos se'a co "ostos "elos "r"rios acidentes. De (ato% se os indi#1duos adquire o seu ser dos acidentes% e#idente ente os acidentes l/es so natural ente anteriores% assi co o as di(erenas so anteriores as es"*cies que elas condu-e ao ser. Se d:#ida% assi co o o /o e se caracteri-a "ela (or ao da di(erena 6es"ec1(ica8% assi esses autores re(ere 9se a Scrates% a "artir dos seus acidentes. Donde se conclui que Scrates no "ode e4istir se acidentes% tal co o o /o e no "ode e4istir se as di(erenas. Por conse!uinte% Scrates no * o (unda ento dos acidentes% co o o /o e no o * das di(erenas. Toda#ia% se os acidentes no esto nas su$st@ncias indi#iduais co o e su'eitos% certa ente no esto nos uni#ersais. Co e(eito% qualquer coisa que este'a nas su$st@ncias se!undas co o e su'eitos% ele
de onstra que esto da es a (or a uni#ersal ente nas su$st@ncias "ri eiras co o e su'eitos. E conseqC&ncia disso% * claro que carece total ente de ra-o a o"inio "ela qual se di- que a$soluta ente a es a ess&ncia se co ",e de coisas di#ersas. Por isso% outros so de "arecer di(etente quanto ao uni#ersal e a"ro4i ando9se ais da realidade% a(ir a que as coisas sin!ulares no a"enas so di(erentes u as das outras "elas (or as% co o so "essoal ente distintas nas suas ess&ncias% e que% de odo al!u % aquilo que e4iste nu a coisa% se'a at*ria ou (or a% de#er+ e4istir na outra. ne es o quan%do as (or as ten/a sido re o#idas% as coisas "ode su$sistir enos distintas nas suas ess&ncias% "orque a sua distino "essoal% isto *% se!undo a qual esta coisa no * aquela% no * "rodu-ida "elas (or as% as * constitu1da "ela "r"ria di#ersidade da ess&ncia% tal co o as "r"rias (or as so di#ersas u as das outras e si es as. de outra sorte% a di#ersidade das (or as ulti"licar9 se9ia ao in(inito% de tal odo que ainda seria necess+rio su"or ais (or as "ara a di#ersidade de quaisquer outras. Por(1rio notou tal di(erena entre o !&nero ais !eral e o ais es"ecial% ao di-er5 Ademais, a espcie n!o se tornaria "amais o g3nero supremo ou o g3nero especialssimo, o que equi#ale a di-er5 a di(erena entre eles * que a ess&ncia de u no * a ess&ncia do outro. Assi % a distino entre as cate!orias no * deter inada "or al!u as (or as que a constitue % as "ela di#ersi(icao da "r"ria ess&ncia. <as co o ad ite sere todas as coisas to di#ersas u as das outras% de tal odo que nen/u a delas "artici"a co a outra ne da es a at*ria essencial ente ne da es a (or a essencial ente% conser#ando toda#ia% ainda% o conceito uni#ersal% di-e que as coisas di(erentes so as es as% no "or certo essencialmente, as indi)erentemente, tal co o a(ir a que os /%o ens indi#iduais distintos uns dos outros so os es os 6id&nticos8 no seu ser de /o ens% isto *% no di(ere "ela nature-a da /u anidade. Desse odo% eles deno ina uni#ersais% con(or e a indi(erena e o acordo da se el/ana% aqueles es os que c/a a de indi#1duos% se!undo a sua distino. <as% aqui ta $* e4iste di#er!&ncia% "ois alguns su",e que o uni#ersal consiste a"enas nu a cole !o de :lti"los ele entos. De aneira al!u a eles c/a a Scrates e Plato% "or si es os% de u a es"*cie% as di-e que todos os /o ens to ados e con'unto% ao es o te "o% constitue aquela es"*cie que * o /o e % e todos
os. ani ais% to ados ao es o te "o% (or a aquele !&nero que * o ani al% e assi "or diante. Parce concordar co eles a se!uinte "assa!e de )o*cio5 2ao se deve "ulgar 'ue a espcie se"a outra coisa sen!o o pensamento englobante dedu&ido da semelhan a substancial dos indivduos, e o g3nero, tambm, como o pensamento englobante dedu&ido da semelhan a das espcies. De (ato% quando ele di- Gen!lo$ante dedu-ido da se el/anaH% su!ere a id*ia de u a coleo de uitos ele entos. Se assi no (ora% eles no teria % de odo al!u % no uni#ersal u a "redicao de uitas coisas ou u conte:do de uitos ele entos e o nu ero dos uni#ersais seria i!ual ao dos indi#1duos. Al* disso% /+ uns outros que di-e ser a es"*cie no a"enas u con'unto de /o ens as% ta $* % os indi#1duos enquanto so /o ens e% ao a(ir are que a coisa que * Scrates se "redica de uitos% to a ta a(ir ao e sentido (i!urado% co o se dissesse 5 uitos so o es o que ele% isto *% co ele co $ina ou ele "r"rio co $ina co uitos. 0uanto ao n: ero de coisas% esta$elece que e4iste tantas es"*cies e !&neros quantos indi#1duos% as e relao 3 se el/ana das nature-as ac/a que o n: ero dos uni#ersais * enor de que o dos indi#1duos. Decerto% todos os /o ens considerados e si es os so uitos% "or (ora da di(erena "essoal% e u a s coisa% de#ido a se el/ana da /u anidade e% e relao 3 di(erena e 3 se el/ana% os es os so 'ul!ados sere di#ersos de si es os tal co o Scrates% naquilo que * /o e % distin!ue9se de si es o naquilo que * Scrates. De outra (or a% a es a coisa no "oderia ser o seu "r"rio !&nero ou es"*cie% a no ser que ti#esse al!u a di(ena "r"ria quanto a si es a% u a #e- que as coisas relati#as de#e o"or9se "elo enos so$ al!u as"ecto. Agora, porm, ri)utemos antes de tudo a opini!o proposta em primeiro lugar a respeito da cole !o, e in#esti!ue os de que odo . toda a coleo de /o ens considerada ao es o te "o% e que se diser u a :nica es"*cie% ten/a de ser "redicada a res"eito de uitas coisas "ara que se'a uni#ersal% e $ora a coleo inteira no se'a a(ir ada de cada indi#1duo. <as% se (or concedido que a es"*cie * "redicada de di#ersos indi#1duos "or "artes% isto *% naquilo e que cada u a das suas "artes se ada"ta aos es os indi#1duos% ento no se "oderia ais (alar da co unidade 6car+ter co u 8 do uni#ersal% que de#e estar inteiro e cada u dos indi#1duos% se!undo a a(ir ao de
)o*cio% e o uni#ersal distin!ue9se dessa co unidade "elo (ato de ser co u "elas suas "artes% tal co o o ca "o cu'as di#ersas "artes "ertence a #+rias "essoas. Al* disso% Scrates seria "redicado de uitos con(or e as suas di(erentes "artes% de tal odo que ele "r"rio seria u uni#ersal. Ainda ais% seria "reciso c/a ar de uni#ersal qualquer !ru"o de /o ens to ados ao es o te "o% e a de(inio de uni#ersal ou% ta $* % de es"*cie ada"tar9se9ia i!ual ente a eles% de tal (or a que a coleo inteira dos /o ens incluiria uitas es"*cies. Do es o odo% dir1a os que qualquer coleo de cor"os e de es"1ritos (or aria u a :nica su$st@ncia uni#ersal% de aneira que% sendo a coleo inteira das su$st@ncias u a realidade !eneral1ssi a% reti9 rada qualquer u a delas enquanto as outras "er anecesse % ter1a os "or resultado a e4ist&ncia de uitas realidades !eneral1ssi as nas su$st@ncias. <as tal#e- se dissesse que nen/u a coleo inclu1da nu a realidade !eneral1ssi a (osse !eneral1ssi a. Toda#ia% eu ainda re$ato esse ar!u ento% "ois% se"arada u a das su$st@ncias% se a coleo restante no constitui u a realidade !eneral1ssi a% e $ora "er anea u a su$st@ncia uni#ersal% ento * necess+rio que esta se'a u a es"*cie da su$st@ncia e ten/a u a es"*cie que l/e se'a equi#alente so$ o es o !&nero. <as qual delas l/e "ode ser o"osta% u a #e- que ou a es"*cie da su$st@ncia est+ contida inteira ente nela ou ela es a * co u aos seres indi#iduais% co o% "or e4e "lo% ani al racional% ani al ortal= Ade ais% todo uni#ersal * natural ente anterior aos seus "r"rios indi#1duos. <as u a coleo de quaisquer coisas * u todo inte!ral quanto aos indi#1duos de que se constitui e * natural ente "osterior 3s coisas de que * co "osta. Al* disso% nas suas 9ivis,es )o*cio esta$elece que a di(erena entre o todo inte!ral e o todo uni#ersal * que a "arte no * a es a coisa que o todo% as a es"eCle * se "re a es a coisa que o !&nero. Toda#ia% de que odo a coleo inteira dos /o ens "oderia ser a ultido dos ani ais= A!ora% resta9nos% ainda% co $ater aqueles que c/a a de uni#ersal cada u dos indi#1duos naquilo e que co $ina uns co os outros e concede que esses es os indi#1duos se'a "redicados de uitos seres% no enquanto se'a esses uitos essencial ente% as "orque os uitos co $ina co eles. <as% se ser "redicado de uitos * o es o que co $inar co uitos% co o di-e os que u indi#1duo * "redicado a"enas de u ser% isto *% u a #e- que nada e4iste que co $ine a"enas co u a s coisa= Co o% ta $* % se d+ a di(erena
entre o uni#ersal e o sin!ular "elo (ato de al!o ser predicado de muitos, '+ que a$soluta ente da es a aneira que o /o e co $ina co uitos% Scrates ta $* co $ina= Certa ente% o /o e enquanto * /o e % e Scrates enquanto * /o e % co $ina co os outros. <as ne o /o e enquanto * Scrates ne Scrates enquanto * Scrates co $ina co os outros. Por conse!uinte% aquilo que o /o e te Scrates te do es o odo. Al* disso% u a #e- que se conceda que a coisa * a$soluta ente a es a% isto *% o /o e que est+ e Scrates e o "r"rio Scrates% no /+ di(erena al!u a deste "ara aquele. Co e(eito% nen/u a coisa * di#ersa de si "r"ria no es o te "o% "orque qualquer coisa que ela ten/a e si es a% ela o te a$soluta ente do es o odo. Donde% sendo Scrates $ranco e !ra +tico% ainda que ten/a di#ersas coisas e si es o% no *% toda#ia% "or isso% di(erente de si "r"rio% u a #e- que ele te as es as duas coisas a$soluta ente do es o odo. De (ato% ele no * !ra +tico de u odo di(erente de si es o ne $ranco de outro odo% assi co o o $ranco no * outra coisa di(erente dele es o e ta "ouco o !ra +tico. Co o se "ode entender% outrossi % o que di-e quanto ao (ato de Scrates co $inar co Plato na sua realidade de /o e % u a #e- que * certo sere todos os /o ens di(erentes uns dos outros% tanto "ela at*ria quanto "ela (or a= De (ato% se Scrates co $ina co Plato na es a realidade /u ana% as nen/u a outra coisa * /o e a no ser o "r"rio Scrates ou u outro% * necess+rio que ele co $ine co Plato ou e si es o ou e u outro. E si es o% "or* % ele * antes di(erente dele. quanto a u outro% c/e!a9se ta $* 3 es a concluso de que ele no * u outro. E4iste % "or* % aqueles que to a ne!ati#a ente a e4"resso combinar na sua realidade de homem, co o se al!u* dissesse5 Scrates no di(ere de Plato no /o e . <as ta $* "oder9se9ia di-er% ento% que eles no di(ere na "edra% u a #e- que ne u ne outro * "edra. Desse odo% no se nota aior co $inao entre eles no /o e do que na "edra% ano ser% "or#entura% que certa "ro"osio "receda% co o se (osse (eita a se!uinte a(ir ao5 >Eles so /o ens "orque no di(ere no /o e >. <as ne essa "ro"osio "ode anter9se% u a #e- que * a$soluta ente (also que eles no se'a di(erentes no /o e . Co e(eito% se Scrates no di(ere de Plato na coisa que * /o e % ne e si es o dele se di(erencia. <as se * di(erente dele e si es o sendo% "or* % ele "r"rio a coisa que * /o e % certa ente di(ere de Plato na es a realidade /u ana.
Entretanto% a!ora que '+ se a"resentara as ra-,es "elas quais as coisas to adas indi#idual ente ou coleti#a ente no "ode ser c/a adas de uni#ersais "elo (ato de sere "redicadas de #+rios seres% resta a solu !o de atribuir essa universalidade apenas -s palavras. Por conse!uinte% assi co o certos no es so c/a ados apelativos "elos !ra +ticos% e certos outros% prprios, assi certas "ala#ras si "les so c/a adas de universais "elos dial*ticos% e certas outras de singulares, isto *% indi#iduais. U a "ala#ra universal, entretanto% * aquela que * a"ta "ela sua desco$erta "ara ser "redicada sin!ular ente de uitos seres% tal co o este no e homem, que se "ode li!ar co os no es "articulares dos /o ens se!undo a nature-a das coisas su'eitas 6su$st@ncias8 3s quais (oi i "osto. I+ o no e singular * aquele que s * "redic+#el de u a s coisa% co o Scrates% desde que se to a a"enas o no e de u :nico ser. Se d:#ida% se to ares o #oc+$ulo equi#oca ente% no ter+s u #oc+$ulo e si uitos #oc+$ulos de si!ni(icado di(erente% "orque% de acordo co Prisciano% uitos no es coincide nu a s "ala#ra. Portanto% quando se a(ir a que o uni#ersal * aquilo que * "redicado de uitos% a e4"resso a'uilo 'ue, usada no in1cio da de(inio% no a"enas indica a si "licidade da "ala#ra "ara distin!ui9la das "ro"osi,es co o% ta $* % a unidade do si!ni(icado "ara distin!ui9la dos ter os equ1#ocos. Ora% u a #e- que (oi ostrado o que se "assa na de(inio do uni#ersal "or (ora da e4"resso "reli inar a'uilo 'ue, considere os cuidadosa ente as duas outras e4"ress,es que se!ue % isto *% ser predicado e de muitos. Ser predicado * "oder ser #erdadeira ente li!ado a al!u a coisa e #irtude da enunciao do #er$o su$stanti#o no "resente% co o o ter o homem "ode ser #erdadeira ente unido a coisas di#ersas "or eio de u #er$o su$stanti#o. At* es o #er$os co o corre e anda, quando so "redicados de uitos seres% t& o "oder de e4ercer a es a (uno co"ulati#a do #er$o su$stanti#o. Da1 a(ir ar Aristteles na sua o$ra Peri Hermeneias5 2os verbos em 'ue n!o ocorre o termo <<, como correr e andar, produ&$se o mesmo e)eito, assim postos, 'ue se produ&iria, se o termo << lhes )osse acrescentado. E ainda nu a outra #e- a(ir a5 <2!o h# di)eren a entre as e.press,es =o homem anda> e Jo homem andante>?. 0uando se di- % "or* % de muitos, este ter o con!re!a no es e relao 3 di#ersidade das coisas no eadas. De outra (or a% Scrates
seria "redicado de uitos% quando se di-5 +ste homem Scrates, este animal este branco, este m*sico. Co e(eito% ainda que esses no es se'a di#ersos na sua si!ni(icao% eles t& % toda#ia% a es a coisa "or su'eito 6a"lica 9se 3 es a su$st@ncia8. Ade ais% o$ser#a que u a * a li!ao de constru !o, que interessa aos gram#ticos, e outra a de predica !o, que os dialticos considera % "ois e #irtude da constru !o "ode li!ar9se uito $e "elo ter o >*> as "ala#ras >/o e > e >"edra>% e quaisquer casos no inati#os co o >ani al> e >/o e > quanto a e4"ri ir u si!ni(icado% as no quanto a ostrar o estado da coisa. Assi % a li!ao de constru !o * $oa todas as #e-es que a"resenta u a sentena co "leta% quer a coisa se'a assi ou no. Entretanto% a li!ao de predica !o, que aqui nos interessa% "ertence 3 nature-a das coisas% e ser#e "ara de onstrar a #erdade do seu estado. Se al!u* dissesse5 o homem pedra, no teria (eito u a construo con#eniente% de /o e ou de "edra% ao si!ni(icado que "retendia de onstrar% as no teria /a#ido nen/u a (alta de !ra +tica. e% ainda que% "or (ora da enunciao% "edra aqui se "redique de /o e % "ara o qual * constru1da co o "redicado ; assi co o% ta $* % as (alsas cate!orias t& u ter o "redicado ; % contudo% na nature-a das coisas "edra no * "redic+#el de /o e . Aqui% enquanto de(ini os o uni#ersal% s da os ateno 3 (ora da "redicao. Ora% "arece que o uni#ersal nunca * co "leta ente u a"elati#o% ne o sin!ular% u no e "r"rio% as esto u "ara o outro co o o que e4cede e o que * e4cedido. Co e(eito% o a"elati#o e o "r"rio no cont& a"enas casos no inati#os as% ta $* % casos o$l1quos% que no t& de ser "redicados e% "or isso% so e4clu1dos na de(inio de uni#ersal "elo ser predicado; esses casos o$l1quos% toda#ia% "orque so enos necess+rios "ara a enunciao ; a qual constitui% s ela% con(or e Aristteles% o assunto da "resente es"eculao% isto *% da considerao dial*tica e% certa ente% s ela co ",e ar!u enta,es ; no so to ados% de (or a al!u a% "or Aristteles co o no es% e ele "r"rio no os c/a a de no es% as de casos de no es. Ora% assi co o no * necess+rio c/a ar de uni#ersais ou sin!ulares todos os no es a"elati#os ou "r"rios% assi ta $* % no caso contr+rio. De (ato% o uni#ersal no cont* a"enas no es% co o ta $* #er$os e no es inde(inidos aos quais% isto *% aos inde(inidos% no "arece a"licar9se a de(inio de a"elati#o dada "or Prisciano. A!ora% "or* % u a #e- que '+ se dei4ou esta$elecida a de(inio
das "ala#ras uni#ersal e sin!ular% "asse os a in#esti!ar co cuidado "rinci"al ente a propriedade das palavras universais. Ae#antara 9se uitas quest,es a "ro"sito desses uni#ersais% "orque e4iste d:#idas uito s*rias so$re o seu si!ni(icado% u a #e- que eles "arece no ter qualquer coisa "or su'eito ne constituir u si!ni(icado #+lido de al!u a coisa. Os no es uni#ersais "arecia no se i "or a coisa al!u a% "ois% e#idente ente% todas as coisas su$sistiria distintas e si es as e% co o (oi ostrado% no co $inaria e coisa al!u a% sa$endo9se% no entanto% que os no es uni#ersais "oderia ser i "ostos se!undo tal co $inao. Por conse!uinte% co o * certo que os uni#ersais no se i ",e 3s coisas% con(or e a di(erena dessas coisas distintas% "ois% decerto% '+ no seria ento co uns as sin!ulares e co o% de no#o% no "oderia desi!n+9las% enquanto elas co $ina e al!u a coisa% "ois no e4iste coisa na qual co $ine % os uni#ersais "arece no retirar das coisas si!ni(icao al!u a% "articular ente "or no #ire a constituir co "reenso de coisa al!u a. Por isso% )o*cio a(ir a nas suas 9ivis,es que esta "ala#ra homem "ro#oca d:#ida quanto ao seu si!ni(icado% isto *% e4"lica% "ois% u a #e- ou#ida essa "ala#ra% a intelig3ncia do ouvinte arrebatada por muitas )lutua ,es e)ica e.posta aos erros. Sem d*vida, a n!o ser 'ue algum de)ina o termo, di&endo5 <todo homem anda< ou, pelo menos, <algum homem<, e designe esse homem como se, de )ato, ele andasse, o intelecto do ouvinte n!o tem o 'ue entender racionalmente. Co e(eito% u a #e- que o ter o homem * i "osto aos indi#1duos "ela es a causa% a sa$er% "orque eles so ani al racional ortal% a "r"ria co unidade de i "osio * "ara ele u i "edi ento "ara que qualquer u "ossa ser entendido nele co o% "or e4e "lo% neste no e Scrates, ao contr+rio% a "r"ria "essoa de u s /o e * entendida e% da1% ser ele c/a ado de sin!ular. Real ente% no no e co u que * homem, ne o "r"rio Scrates ne outro /o e ne a inteira coleo dos /o ens * racional ente entendida "or (oras da "ala#ra% ne % ta $* % enquanto ele * /o e % co o quere al!uns% * o "r"rio Scrates o ser identi(icado "or esse no e. Por certo% ainda que a"enas Scrates este'a assentado nesta casa% e s "or causa dele esta "ro"osio se'a #erdadeira5 %m homem est# sentado nesta casa, toda#ia% de odo al!u "elo no e de /o e o su'eito * trans"osto "ara Scrates% ne enquanto ele "r"rio ta $* * /o e % "ois% de outra sorte% entender9se9ia racional ente dessa "ro"osio que o estar sentado * inerente a ele% de tal odo que se "oderia in(erir certa ente do (ato de u /o e estar sentado nesta cadeira que Scrates est+
sentado nela. Da es a aneira% nen/u outro "ode ser entendido neste no e homem, ne sequer a inteira coleo dos /o ens% '+ que a "ro"osio so "ode ser #erdadeira de u s /o e . Desse odo% "arece que ne /o e ne qualquer outro #oc+$ulo uni#ersal si!ni(ica al!u a coisa% u a #e- que nao constitue o si!ni(icado de coisa al!u a. <as "arece que no "ode /a#er u si!ni(icado% quando o intelecto no te u su'eito real do qual (or e a id*ia. Da1 a a(ir ao de )o*cio no seu Coment#rio5 Todo signi)icado ou procede da coisa substancial, tal como a coisa constituda ou como ela n!o constituda. Com e)eito, o signi)icado n!o pode proceder de um n!o$ser. E conseqC&ncia disso% "arece que os uni#ersais "arece ser co "leta ente des"ro#idos de si!ni(icao. <as isso no * assi . De (ato% eles si!ni(ica % de certo odo di(erentes coisas "or eio da desi!nao% no% "or* % constituindo u si!ni(icado "rocedente delas% as a"enas "ertencente a cada u a. Dsso se "assa tal co o esta "ala#ra homem no eia coisas indi#iduais "or (ora d. u a causa co u % isto *% a de sere /o ens e% "or essa ra-o% ela * c/a ada de uni#ersal e constitui u certo si!ni(icado co u % no "r"rio% isto *% "ertencente aos seres indi#iduais dos quais conce$e a se el/ana co u . <as% a!ora% in#esti!ue os co toda a dili!&ncia aquelas coisas nas quais toca os $re#e ente% isto *% 'ual a'uela causa comum segundo a 'ual imposto o nome universal, e 'ual a concep !o do signi)icado da semelhan a comum das coisas, e se o voc#bulo chamado de comum em virtude da causa comum na 'ual as coisas combinam ou por causa da concep !o comum ou pelas duas ra&,es ao mesmo tempo. Pri eira ente% considere os a causa comum. Os /o ens indi#iduais% distintos uns dos outros% co o di(ere nas suas "ro"riedades tanto "elas ess&ncias quanto "elas (or as 9 co o le $ra os aci a% ao in#esti!ar os a nature-a de u a coisa 9% co $ina % entretanto% naquilo e que so /o ens. No di!o que co $ine no /o e % '+ que nen/u a coisa * /o e e4ceto u a coisa distinta% as no (ato de ser /o e . <as ser /o e no * /o e ou coisa al!u a% se o considerar os co o +4i o cuidado% assi co o no estar no su'eito no * coisa al!u a% co o ta $* no * no rece$er contrariedade ou no rece$er ais ou enos% coisas essas% toda#ia% nas quais di- Aristteles que todas as su$st@ncias co $ina . Co e(eito% u aa #e- que% co o de onstra os aci a% no "ode /a#er co $inao nu a coisa% se e4istir u a certa co $inao e al!u a% isso
de#e ser to ado de tal odo que no se'a tido "or coisa al!u a% tal co o Scrates e Plato so se el/antes no (ato de sere /o ens% e co o no no sere /o ens asse el/a 9se o ca#alo e o asno e% se!undo isso% a $os so c/a ados de no9/o ens. Assi % di-er que coisas di(erentes co $ina * di-er que coisas sin!ulares so ou no so a es a coisa% co o ser /o e ou ser $ranco ou no ser /o e ou no ser $ranco. Parece% "or* % inad iss1#el que to e os a co $inao das coisas co o se ela no (osse al!u a coisa% co o se un1sse os no nada aquelas coisas que so% isto *% quando di-e os que este e aquele co $ina entre si no estado de /o e % Kou se'a% no (ato de que so /o ens. <as nada ais entende os senao que eles so /o ens e% de acordo co isso% no di(ere de odo al!u . de acordo co isso% e4"lico9 e% "elo (ato de que so /o ens% ainda que no a"ele os "ara nen/u a ess&ncia. C/a a os de estado de /o e o "r"rio (ato de ser /o e % que no * u a coisa e que ta $* di-e os ser a causa co u da i "osio do no e aos indi#1duos% con(or e eles "r"rios co $ina entre si uns co % os outros. 2s #e-es% "or* % co o no e da coisa desi!na os ta $e aquelas coisas que no so coisa al!u a% co o quando se di-5 >Ele (oi es"ancado "orque no quis ir 3 "raa ":$lica>. O (ato de que a "essoa no quis ir 3 "raa ":$lica% que se a"resenta co o causa% nao * ess&ncia al!u a. Assi % ta $* % "ode os c/a ar de estado de /o e as "r"rias coisas esta$elecidas na nature-a do /o e % e aquele que "erce$eu a sua se el/ana co u (oi que l/es i "?s o no e. Ora% tendo ostrado a si!ni(icao dos uni#ersais% isto *% quanto 3s coisas a$ran!idas "ela deno inao% e tendo de onstrado a causa da sua co u i "osio% re#ele os a!ora o que so os seus si!ni(icados que os constitue 6enquanto uni#ersais8. Primeiramente distingamos, de modo geral, a nature&a de todos os intelectos 6que a"reende os si!ni(icados8. Ora% u a #e- que tanto os sentidos quanto o intelecto so "r"rios da al a% a di(erena entre eles * que os sentidos so e4ercidos a"enas atra#*s de instru entos cor"reos% e s "erce$e os cor"os ou as coisas que neles esto% tal co o a #ista "erce$e u a torre ou as suas qualidades #is1#eis.L O intelecto% entretanto% assi co o no "recisa de u instru ento cor"reo% ta $* no te necessidade de
L C(. Tracl. de 7nlelleclibus, Petri A$ael. % @pera. ed. Cousin DD% Pari s% LMNO% "+!. PQR.
u cor"o "or su'eito no qual este'a situado% as est+ satis(eito co a se el/ana da coisa que o es"1rito 0animus1 ela$ora "ara si es o% e "ara a qual diri!e a ao da sua inteli!&ncia. Donde se col/e que% se a torre (or destru1da ou re o#ida do ca "o da #iso% o sentido que atua#a e (uno dela "erece% enquanto o intelecto "er anece co a se el/ana da coisa retida "elo es"1rito. Toda#ia% assi co o o sentido no * a coisa "erce$ida% assi o intelecto no * a (or a da coisa que ele conce$e% as o intelecto * u a certa ao da al a que * c/a ada de inteli!ente% as a (or a "ara a qual * diri!ida * u a certa coisa i a!in+ria e (ict1cia% que o es"1rito ela$ora "ara si es o quando quer e co o quer% tal co o aquelas cidades i a!in+rias #istas e son/os ou co o aquela (or a de u edi(1cio a ser constru1do que o arteso conce$e 3 se el/ana e so$ o odelo da coisa a ser (or ada e que no "ode os c/a ar ne de su$st@ncia ne de acidente. Al!uns% entretanto% c/a a aquela (or a de o es o que o intelecto% tal co o o edi(1cio da torre que eu conce$o. enquanto ela no se ac/a in/a #ista e eu a conte "lo ental ente nu ca "o es"aoso co o alta e quadrada% eles deno ina de intelecto da torre. Aristteles "arece concordar co eles% "ois c/a a no Peri Hermeneias aquelas > "ai4,es> da al a% que eles deno ina intelectos% de se el/ana das coisas. Ns% "or* % c/a a os a i a!e de u a se el/ana da coisa. <as% nada i "ede que o intelecto% de certo odo% se'a ta $* c/a ado de se el/ana% u a #e- que e#idente ente ele conce$a aquilo que "ro"ria ente se deno ina u a se el/ana da coisa. <as ns disse os% e co ra-o% que ele * di(erente dessa se el/ana. Co e(eito% eu "er!unto se aquela quadratura e aquela altura * a #erdadeira (or a do intelecto que se "las aria 3 se el/ana da quantidade e da co "osio da torre. <as% certa ente% a #erdadeira quadratura e a #erdadeira altura so inerentes a"enas aos cor"os% e ne u intelecto co o ne al!u a #erdadeira ess&ncia "ode ser (or ados de u a qualidade (ict1cia. Resta% "or conse!uinte% que% assi co o a qu3lidade * (ict1cia% se'a (ict1cia a su$st@ncia que l/e ser#e de su'eito. Ade ais% tal#e- a i a!e de u es"el/o% que "arece sur!ir 3 #iso co o u su'eito% "ossa di-er9se nada ser #erdadeira ente% #isto que% se d:#ida% a qualidade de u a cor contr+ria a"arece% 3s #e-es% na $ranca su"er(1cie do es"el/o. Contudo% "ode in#esti!ar9s*% ainda% u a outra questo% a sa$er%
se% quando a al a "erce$e sensorial ente e entende a es a coisa ao es o te "o% co o ao #er u a "edra% o intelecto lida co a i a!e da "edra ou o intelecto e o sentido atua % ao es o te "o% so$re a "r"ria "edra. <as "arece ais racional que% ento%%o intelecto no "recise da i a!e % quando a #erdade da su$st@ncia est+ "resente "ara ele. Se al!u* % "or* % disser que onde est+ o sentido a1 no est+ o intelecto% ns no ad iti os a assero. De (ato% 3s #e-es acontece que a al a #& u a coisa as considera intelectual ente u a outra% co o ocorre co os que estuda $e % os quais% enquanto discerne as coisas "resentes co os ol/os a$ertos "ensa % contudo% e outras coisas a res"eito das quais escre#e . @ra, tendo e.aminado de modo geral a nature&a dos intelectos, distingamos agora entre a compreens!o dos universais e a dos indivduos 6o si!ni(icado dos uni#ersais e o dos seres indi#iduais8. Elas se"ara 9se certa ente "elo (ato de que o intelecto na co "reenso de u no e uni#ersal conce$e u a i a!e co u e con(usa de uitas coisas% enquanto a co "reenso do indi#1duo% que a "ala#ra sin!ular en!endra% conser#a u a (or a "r"ria e co o que sin!ular de u a s coisa% isto *% re(erente a"enas a u a :nica "essoa. Donde% quando eu escuto a "ala#ra homem, u a certa (i!ura sur!e e eu es" to% a qual de tal odo se relaciona co os /o ens indi#iduais que * co u a todos as no * "r"ria de nen/u . 0uando% "or* % escuto a "ala#ra Scrates, sur!e u a certa (or a no es"1rito que e4"ri e a se el/ana de u a deter inada "essoa. Donde se col/e que% "or eio desse #oc+$ulo Scrates, que introdu- no es"1rito a (or a "ro"ria de u a :nica "essoa% u a certa coisa * certi(icada e deter inada% enquanto "ela "ala#ra homem, cu'a co "reenso se $aseia na (or a co u de todos os /o ens% a "r"ria co unidade le#a 3 con(uso% de odo que entre todos os /o ens no entende os o ter o de nen/u e "articular. Por conse!uinte% di-9se que o ter o homem no si!ni(ica de#ida ente ne Scrates ne qualquer outro /o e % de #e- que nen/u * indicado co certe-a "elo si!ni(icado da "ala#ra% ainda que ela% toda#ia% deno ine seres indi#iduais. O ter o Scrates, ao contr+rio% ser#e no a"enas "ara desi!nar qualquer indi#1duo co o% ta $* % "ara deter inar a coisa que ele te "or su'eito. <as inda!a9se ; "ois disse os aci a que% se!undo )o*cio% todo si!ni(icado se re(ere a u su'eito real 9 co o isso se a"licaria aos uni#ersais. <as de#e9se o$ser#ar certa ente que )o*cio a"resenta essa a(ir ao nu a ar!u entao so(istica "or eio da qual
ele ostra que o conceito dos uni#ersais * #a-io. Da1 nada i "edir que a a(ir ao se'a "ro#ada e #erdade e% "or conse!uinte% e#itando a (alsidade% ele co "ro#a as ra-,es dos outros autores. Al* disso% "ode os c/a ar a realidade que o intelecto te "or su'eito ou de #erdadeira su$st@ncia da coisa% co o quando ela e4iste ao es o te "o que o sentido% ou de (or a conce$ida de u a coisa qualquer% isto *% enquanto esta se ac/a ausente% quer a (or a se'a co u % co o disse os% quer "r"ria. co u % di!o% quanto 3 se el/ana de uitos que ela ret* % e $ora ela ainda se'a considerada co o u a s coisa. Assi % "ara ostrar a nature-a de todos os le,es% "ode (a-er9se u a "intura re"resentando o que no * "r"rio de nen/u deles e% ao contr+rio% u a outra "ode ser (eita con#eniente ente "ara distin!uir qualquer u deles que re#ele al!u a "articularidade indi#idual% co o se ele (osse "intado a co4ear ou utilado ou (erido "ela lana de B*rcules. Por conse!uinte% assi co o se "inta u a (i!ura co u de coisas e u a outra indi#idual% assi ta $* u a * conce$ida co o co u e outra co o "r"ria. Entretanto% quanto a esta (or a "ara a qual se diri!e o intelecto% no * a$surdo du#idar se o no e ta $* a si!ni(ica% o que "arece ser con(ir ado tanto "ela autoridade quanto "ela ra-o. Ora% no "ri eiro li#ro das Constru ,es, Prisciano% de"ois de /a#er ostrado a i "osio co u dos uni#ersais aos indi#1duos% "arecia ter acrescentado u a outra si!ni(icao dos es os uni#ersais% isto *% a res"eito da (or a co u % di-endo5 Auanto -s )ormas gerais e especiais das coisas, 'ue s!o constitudas inteligivelmente na mente divina antes de serem produ&idas nos corpos, podem ser tambm apropriadas para 'ue se demonstrem os g3neros ou as espcies da nature&a das coisas. Trata9se neste "asso de Deus co o de u arteso a "onto de co "or al!u a coisa% que conce$e de ante o e sua ente a (or a e4e "lar da coisa a ser co "osta. Ele e4ecutaria o tra$al/o 3 se el/ana dessa (or a que ento se di- que #ai "ar3 o cor"o% quando a #erdadeira coisa * co "osta 3 sua se el/ana. Esta conce"o co u % toda#ia% * $e atri$u1da a Deus as no ao /o e % "orque aquelas o$ras so estados !erais ou es"eciais da nature-a "r"rios de Deus e no do art1(ice% tal co o o /o e % a al a ou a "edra so o$ras de Deus% enquanto u a casa ou u a es"ada so o$ras do /o e . Donde essas coisas% casa e es"ada% no sere o$ras da nature-a co o aquelas "ri eiras ne os seus #oc+$ulos sere no es de su$st@ncia as de acidente e% "or isso% no so !&neros ne
coisas ais es"eciais. Portanto% conce",es dessa es"*cie% o$tidas "or a$strao% so $e atri$u1das 3 ente di#ina as no 3 /u ana% "orque os /o ens% que con/ece as coisas a"enas atra#*s dos sentidos% rara ente ou nunca se ele#a a u a si "les5 co "reenso dessa es"*cie% e a a"reenso sens1#el dos acidentes i "ede9os de conce$er "ura ente as nature-as das coisas. Deus% "or* % a que todas as coi9. sas que criou so con/ecidas clara ente "or si es as% e que as con/eceu antes que e4istisse % distin!ue os estados indi#iduais na sua "r"ria realidade% e a sensi$ilidade no ser#e de e "ecil/o "ara Ele% que * o :nico ser a "ossuir #erdadeira inteli!&ncia. Donde "ro#* que os /o ens% naquelas coisas que eles no a"reendera "elos sentidos% t& ais o"inio do que co "reenso% o que ns a"rende os "ela "r"ria e4"eri&ncia. Assi % quando "ensa os a res"eito de u a cidade que nunca #i os% desco$ri os% ao c/e!ar os a ela% que * co "leta ente di(erente do que /a#1a os i a!inado. Assi % ta $* % creio que te os ais o"inio que co "reenso a res"eito das (or as intr1nsecas que no c/e!a at* os sentidos% tais co o a racionalidade e a ortalidade% a "aternidade e a qualidade de estar sentado. Toda#ia% quaisquer no es de quaisquer coisas e4istentes% quanto neles est+% en!endra ais co "reenso intelectual do que o"inio% "orque o seu desco$ridor te#e a inteno de i "?9los de acordo co al!u as nature-as ou "ro"riedades das coisas% ainda que ne ele "r"rio sou$esse a#aliar de#ida ente a nature-a ou a "ro"riedade da coisa. Ora% da1 c/a ar Prisciano essas conce",es de !erais ou es"eciais% u a #e- que% de al!u odo% os no es !erais ou es"eciais no9las insinua . Di- ele que os "r"rios uni#ersais so "or certo co o no es "r"rios "ara essas conce"?es% as quais% e $ora se'a de si!ni(icado con(uso quanto 3s ess&ncias deno inadas% diri!e i ediata ente o es"1rito do ou#inte "ara aquela conce"o co u % assi co o os no es "r"rios diri!e a ateno "ara a coisa :nica que eles si!ni(ica . Ade ais% o "r"rio Por(irio% quando di- que certas coisas so co "ostas de at*ria e (or a% enquanto outras so constitu1das 3 se el/ana da at*ria e da (or a% "arece ter entendido essa conce"o quando se re(ere 3 se el/ana da at*ria e da (or a% "onto a res"eito do qual se (alar+ ais co "leta ente no seu de#ido lu!ar. )o*cio% i!ual ente% quando di- que o "ensa ento% (or ado se!undo a se el/ana de uitas coisas * u !&nero ou u a es"*cie% "arece ter entendido essa es a conce"o co u . Al!uns "ensa que Plato ta $* (osse do es o "arecer% natural ente "or c/a ar de !&neros ou es"*cies aquelas id*ias co uns que ele coloca
no 2us. Nisso% tal#e-% le $ra )o*cio que ele discordou de Aristteles% quando a(ir a que Plato quis que os !&neros e as es"*cies e outras no,es no a"enas (osse entendidos co o uni#ersais as% ta $* % que e4istisse e su$sistisse (ora dos cor"os% co o se dissesse que ele entendia co o uni#ersais aquelas conce",es co uns que ele colocou se"aradas dos cor"os no 2us, no% "or certo% to ando o uni#ersal con(or e a "redicao co u % tal co o o (a- Aristteles. as antes se!undo a se el/ana co u de uitas coisas. Co e(eito% "arece que aquela conce"o de odo al!u "ode ser "redicada de uitos seres% co o u no e que se ada"ta a uitos seres to ados u a u . Pode9se resol#er de outra aneira o que ele diquanto a Plato "ensar que os uni#ersais su$siste (ora dos seres sens1#eis% de tal odo que no /a'a discord@ncia al!u a nas o"ini,es dos (ilso(os. De (ato% o que Aristteles di- quanto ao (ato de os uni#ersais se "re su$sistire nas coisas sens1#eis% ele o disse quanto ao ato "orque% e#idente ente% aquela nature-a que * o ani al% desi!nada "elo no e uni#ersal e de acordo co isso c/a ada de uni#ersal "or u a certa trans(er&ncia% nunca * encontrada e ato a no ser na coisa sens1#el% as Plato "ensa que ela su$siste natural ente e si es a de tal odo que conser#aria o seu ser quando no esti#esse su'eita ao sentido e% de acordo co isso% o ser natural * c/a ado "elo no e uni#ersal. Por conse!uinte% o que Aristteles ne!a quanto ao ato% Plato% o in#esti!ador da (isica% atri$ui 3 a"tido natural e% desse odo% no e4iste discord@ncia entre eles. Ora% u a #e- adu-idas as autoridades que "arece ad itir que "elos no es uni#ersais so desi!nadas as (or as conce$idas co o co uns% a ra&!o ta $* "arece ser do es o "arecer. Co e(eito% que #e a ser conce$er as (or as "elos no es seno ad itir que elas so si!ni(icadas "or eles= <as% certa ente% u a #e- que ns (a-e os as (or as di(erentes dos si!ni(icalos% '+ re"onta% al* da coisa e do intelecto% u a terceira si!ni(icao dos no es. E $ora esse "onto de #ista no se a "are e autoridade al!u a% no * contr+rio% contudo% 3 ra-o. Entretanto% indique os o que aci a "ro ete os de(inir% isto *% se a co unidade dos no es uni#ersais * 'ul!ada e4istir de#ido a u a causa comum de imposi !o ou a u a concep !o comum ou 3s duas coisas ao es o te "o. Nada% "or* % i "ede que isso ocorra de#ido 3s duas coisas% as a causa comum, que * to ada se!undo a nature-a das coisas% "arece "ossuir u a (ora aior.
Da es a (or a% de#e9se de(inir aquilo que le $ra os aci a% isto *% que o signi)icado dos universais se obtm por meio da abstra !o, e ostrar como podemos cham#$los de isolados, nus e puros mas n!o va&ios. E% e "ri eiro lu!ar% trate os da abstra !o. Assi % de#e9se sa$er que a at*ria e a (or a se "re e4iste isturadas ao es o te "o% as a ra-o% "ertencente 3 al a% te o "oder que * ora considerar a at*ria "or si es a% ora diri!ir a ateno s "ara a (or a% ora conce$er as duas isturadas. Por certo% os dois "ri eiros casos so "rocessos de a$strao% atra#*s dos quais se a$strai al!o de coisas reunidas "ara que se considere a sua "r"ria nature-a. <as o terceiro "rocesso *. "or con'uno. Por e4e "lo% a su$st@ncia deste /o e * cor"o% * ani al% * /o e % * re#estida de (or as in(initas. quando eu diri'o a ateno "ara isso que e4iste na ess&ncia aterial da su$st@ncia% de"ois de /a#er circunscrito todas as (or as% ten/o u si!ni(icado o$tido "or eio da a$strao. Ao contr+rio% quando considero nela a"enas a cor"oreidade que eu li!o 3 su$st@ncia% este si!ni(icado% do es o odo ; e $ora e4ista "or con'uno e relao ao "ri eiro% que considera#a a"enas a nature-a da su$st@ncia ;% * (or ado ta $* "or a$strao quanto 3s outras (or as al* da cor"oreidade% nen/u a das quais eu considero% tal co o a ani ao% a sensi$ilidade% a racionalidade% a $rancura. Ora% si!ni(icados dessa es"*cie o$tidos "or a$strao "arecia % tal#e-% (alsos ou #os "orque "erce$ia a coisa de odo di(erente da sua su$sist&ncia. Co e(eito% u a #e- que considera a at*ria "or si es a ou a (or a se"arada ente% enquanto nen/u a delas su$siste e se"arado% "arece natural ente conce$er a coisa de odo di(erente daquela que e4iste e sere % "or isso% #a-ios. <as assi no *. De (ato% se al!u* entende de odo di(erlente daquele se!undo o qual a coisa e4iste% de tal aneira que a considere e#idente ente naquela nature-a ou "ro"riedade que ela no "ossui% esse si!ni(icado certa ente * #a-io. <as isso no se d+ na a$strao. Co e(eito% quando eu considero este /o e a"enas na nature-a de su$st@ncia ou cor"o e no% ta $* % na de ani al% de /o e ou de !ra +tico% e#idente ente eu nada entendo seno o que e4iste nela% as eu nao considero todos os as"ectos que ela "ossui. E quando eu di!o que a considero a"enas enquanto ela "ossui este al!o% aquele apenas re(ere9se 3 aten !o, no ao modo de subsistir, "ois% de outra sorte% o si!ni(icado seria #a-io. De (ato% a coisa no te a"enas isso% as * considerada
a"enas co o tendo isso. Entretanto% di-9se que% de certa aneira% a coisa * entendida de odo di(erente daquele co o e4iste% nao e#idente ente nu outro estado di#erso do que e4iste co o (oi dito aci a% as nesse estado de odo di(erente% no qual o modo de entender outro di)erente do modo de subsistir. Se d:#ida% esta coisa * entendida se"arada ente da outra e no co o coisa se"arada dela% e $ora ela no e4ista% contudo% e se"arado. a at*ria * "erce$ida "ura ente e a (or a si "les ente% u a #e- que ne u a e4iste "ura ente ne a outra si "les ente% de odo que esta "ure-a ou si "licidade se redu-e 3 co "reenso da coisa e no 3 sua su$sist&ncia% de tal aneDra que% "or certo% so odos de entender e no de su$sistir. 2s #e-es% os sentidos ta $* a!e di#ersa ente quanto 3s coisas co "ostas co o% "or e4e "lo% se e4iste u a est+tua etade de ouro e etade de "rata% eu "osso discernir se"arada ente o ouro e a "rata que esto unidos na realidade% isto *% e4a inando ora o ouro% ora a "rata "or si es a% ol/ando se"arada ente as coisas que e4iste unidas% as no #endo se"aradas as coisas que no e4iste di#ididas. Assi % o intelecto as considera se"arada ente "or a$strao as no as to a co o di#ididas% "ois% de outra sorte% ele seria #a-io. Toda#ia% tal#e- "ossa ser correto o intelecto que considera as coisas que esto unidas co o se"aradas de u odo e unidas de outro% e in#ersa ente. De (ato% tanto a unio quanto a di#iso das coisas "ode ser to adas e dois sentidos. Na #erdade% di-e os que certas coisas esto unidas u a co a outra "or al!u a se el/ana% co o estes dois /o ens nisso que so /o ens e !ra +ticos% enquanto certas coisas esto unidas "or u a certa a"osio e a!re!ao% tal co o a (or a e a at*ria ou o #in/o e a +!ua. Neste :lti o caso% o intelecto conce$e as coisas unidas u a co a outra e% no outro% co o di#ididas de u odo e unidas de outro. Por isso% )o*cio atri$ui essa ca"acidade ao es"1rito de "oder "ela sua ra-o co "or o que est+ se"arado e desunir o que est+ co "osto% se se a"artar% contud% e nen/u dos dois casos% da nature-a da coisa considerada% as "erce$endo a"enas aquilo que e4iste na nature-a dessa coisa. Se assi no (ora% no se trataria de ra-o as de o"inio% isto *% se a inteli!&ncia se a(astasse do estado da coisa. <as a esta altura sur!e u a questo relati#a 3 "re#iso do art1(ice. Trata9se de sa$er se ela * #a-ia% enquanto ele conser#a no es"1rito a (or a da o$ra a da (utura% u a #e- que a coisa ainda no e4iste assi . Se ad iti os isso% sere os (orados a di-er que ta $* *
#a-ia a "re#iso que Deus te#e antes da criao das suas o$ras. <as se al!u* di- isso quanto ao e(eito% isto *% que no reali-asse a o$ra que /a#ia "re#isto% entao * (also que a "re#iso (osse #a-ia. Se al!u* % toda#ia% di- que ela * #a-ia "elo (ato de ainda no concordar co o (uturo estado da coisa% ns detesta os certa ente essas "*ssi as "ala#ras% as no anula os a sentena. De (ato% * #erdade que o estado (uturo do undo ainda no e4istiria aterial ente% enquanto ele o dis"un/a inteli!i#el ente co o ainda (uturo. Toda#ia% no costu a os di-er que * #a-io o "ensa ento ou a "re#iso de al!u* % a no ser que carea de e(eito% ne di-e os que "ensa os e #o a no ser aquelas coisas que no reali-a os de (ato. Por conse!uinte% odi(icando as "ala#ras% di!a os que no * #a-ia a "re#iso que no "ensa e #o% as a que conce$e coisas que ainda no e4iste aterial ente co o se '+ su$sistisse % o que certa ente * natural a todas as "re#is,es. Na #erdade% o "ensa ento quanto 3s coisas (uturas * c/a ado de "re#iso% quanto 3s coisas "assadas * c/a ado de e ria% e quanto 3s coisas "resentes deno ina9se a"ro"riada ente inteli!&ncia. Entretanto% se al!u* di- que se en!ana aquele que "ensa ao "re#er quanto a u estado (uturo co o "ara o '+ e4istente% ele "r"rio ais se en!ana do que aquele que 'ul!a de#er ser dito que se en!ana. Co e(eito% no se en!ana aquele que "re#& o (uturo% a no ser que ele creia que este '+ e4iste assi co o ele "re#&. De (ato% a conce"o de u a coisa no9e4istente no torna Su a "essoa #1ti a de en!ano% as si a (* acrescentada a essa conce"o. Na #erdade% e $ora eu i a!ine u cor#o racional% se eu no acreditar nisso% eu no e en!ano. Assi % ta $* no se en!ana a "essoa que "re#& o (uturo% "orque aquilo que "ensa co o '+ e4istente% no 'ul!a que e4ista assi % as tal co o ele "ensa a coisa a!ora% ele a coloca co o "resente no (uturo. Certa ente% toda conce"o do es"1rito *% a $e di-er% do "resente. Assi % se eu considerasse Scrates naquilo e que ele (oi u a criana ou naquilo e que ser+ u #el/o% eu 'unto a ele% de odo a $e di-er "resente% a eninice ou a #el/ice% "orque eu o considero no "resente con(or e u a "ro"riedade "assada ou (utura. Toda#ia% nin!u* di- que esta e na * #a-ia% "orque% o que ela conce$e co o "resente% ela o considera no "assado. <as discutir9se9+ ais co "leta ente a res"eito disso no co ent+rio so$re o Peri Hermeneias. No que di- res"eito a Deus% co ais ra-o se recon/ece que a sua su$st@ncia% que * a :nica i ut+#el e si "les% no #aria "elas conce",es das coisas ou "or outras (or as. Se d:#ida% ainda que o
costu e da lin!ua!e /u ana "resu a (alar do Criador co o das criaturas% co o% "or e4e "lo% ao di-er que Ele * "resciente ou inteli!ente% nada% "or* % de#e ser entendido ou "oder e4istir nele di#erso de si es o% isto *% ne o intelecto ne outra (or a. E% "or isso% toda a questo a res"eito do intelecto e relao a Deus * su"*r(lua. <as se (alar os a #erdade ais e4"ressa ente% recon/ecere os que% "ara Ele% "re#er as coisas (uturas nada ais * do que "ara Ele% que * a #erdadeira ra-o e si es a% no estar oculto o (uturo. A!ora% "or* % que uitas coisas (ora ostradas a res"eito da nature-a da a$strao% #olte os a tratar do signi)icado dos universais, o qual necessaria ente * se "re (or ado "or eio da a$strao. 0uando eu ouo di-er homem ou brancuro ou branco, eu no e le $ro "ela (ora do no e de todas as nature-as ou "ro"riedades que e4iste nas realidades su$stanciais% as "ela "ala#ra homem eu ten/o a"enas a conce"o% e $ora con(usa% no distinta% de ani al e de racional ortal% as no dos de ais acidentes. Co e(eito% os si!ni(icados das coisas indi#iduais (or a 9se "or eio da a$strao quando% "or e4e "lo% se di-5 esta su$st@ncia% este cor"o% este ani al% este /o e % esta $rancura% este $ranco. Na #erdade% "elas "ala#ras este homem eu considero a"enas a nature-a do /o e % as relacionada co u certo su'eito% enquanto "ela "ala#ra homem eu considero aquela es a nature-a si "les ente e si es a% no relacionada co qualquer u dos /o ens. Portanto% "ode a(ir ar9se co "lena ra-o que o si!ni(icado dos uni#ersais * isolado% nu e "uro5 isolado% se d:#ida% dos sentidos% "orque ele no "erce$e a coisa co o sens1#el. nu% quanto 3 a$strao de todas ou de al!u as (or as% e co "leta ente "uro% quanto 3 distino% "orque nen/u a coisa% quer se'a at*ria% quer se'a (or a% * desi!nada nele% ra-o "ela qual disse os aci a que u a conce"o desta es"*cie * con(usa. E conseqC&ncia disso% a"s /a#er os e4a inado essas quest,es "asse os 3 resoluo das quest,es "ro"ostas "or Por(1rio a res"eito dos !&neros e das es"*cies% o que "ode os (a-er a!ora (acil ente% '+ que (oi re#elada a nature-a de todos os uni#ersais. Assi % a primeira dessas quest,es * a se!uinte5 se os !&neros e as es"*cies su$siste % isto *% si!ni(ica al!u as coisas #erdadeira ente e4istentes ou se esto "ostos a"enas no intelecto% isto *% se esto colocados nu a o"inio #a-ia% se a coisa corres"ondente% co o estes
no es de qui era% /ircocer#o T% que nao en!endra u a sadia co "reenso. A isso * preciso responder que% e #erdade% eles si!ni(ica "or eio da deno inao coisas #erdadeira ente e4istentes% isto *% as es as coisas que os no es sin!ulares% e que5 de odo al!u esto colocados nu a o"inio #a-ia. contudo% de certa aneira eles consiste % co o (icou esta$elecido% nu si!ni(icado isolado% nu e "uro. Nada i "ede% "or* % a que "ro",e u a questo% to ar% ao in#esti!ar% al!u as "ala#ras de u odo% ao "asso que u outro as to a de odo di(erente na resoluo% co o se aquele que resol#e a questo dissesse5 >0ueres sa$er se esto colocados s no intelecto% etc. Podes to ar as coisas dessa aneira% o que * a #erdade% tal co o '+ o dei4a os esta$elecido anterior ente>. Pode as "ala#ras ser to adas de odo a$soluta ente i!ual e toda a "arte% tanto "or que res"onde quanto "or que "er!unta% e ento (a-9se u a s questo% no "ela o"osio de dois e $ros anteriores de duas quest,es dial*ticas% co o no caso destas duas5 se e4iste ou no e4iste e% de no#o% se esto colocadas ou no nos si!ni(icados isolados% nus e "uros. O es o "ode di-er9se quanto 3 segunda 'uest!o, que * a se!uinte 5 se as coisas su$sistentes so cor"orais ou incor"orais% isto *% u a #e- que se ad ita que os !&neros e as es"*cies si!ni(ica as coisas su$sistentes% se eles si!ni(ica coisas su$sistentes que so cor"reas ou incor"reas. Certa ente% co o di- )o*cio% tudo o que e4iste ou * cor"reo ou incor"reo% isto *% to a os estes no es de cor"reo Ue incor"reo "or cor"o su$stancial e no9cor"o ou "or aquilo que "ode ser "erce$ido "or u sentido cor"reo% tal co o u /o e % a adeira% a $rancura% ou no "ode% co o% "or e4e "lo% a al a% a 'ustia. O cor"reo ta $* "ode ser to ado "or coisa se"arada% co o se al!u* "er!untasse5 >U a #e- que os !&neros e as es"*cies si!ni(ica coisas su$sistentes% ser+ que si!ni(ica coisas se"aradas ou no9se"aradas=> Co e(eito% que in#esti!a $e a #erdade das coisas no considera a"enas o que "ode ser dito #erdadeira ente% as todas as coisas que "ode ser "ostas nu a o"inio. Donde% ainda que se'a certo "ara al!u* que nada su$siste e4ceto as realidades se"aradas% toda#ia u a #e- que "oderia /a#er a o"inio de que outras coisas e4istisse % no9se"aradas% no se ra-o se in#esti!a a res9
T a8 <onst ro lend+rio cu'a (i!ura est+ entre a do $ode 6/irco8 e a do cer#o. $8 coisa a$surda% qui *rica. 6N. do E.8
"eito delas. E esta :lti a si!ni(icao do cor"reo "arece corres"onder ais 3 questo% isto *% enquanto se in#esti!a a res"eito das realidades se"aradas ou no9se"aradas. <as% tal#e-% co o di- )o*cio% tudo o que e4iste ou * cor"reo ou * incor"reo. o incor"reo% ento% "arece ser su"*r(luo% '+ que nen/u ser e4istente * incor"reo% isto *% no9se"arado. Ne coisa al!u a que se'a tra-ida "ara a orde das quest,es "arece ter #alor a no ser% "or#entura% naquilo que% tal co o o cor"reo e o incor"reo% di#ida as coisas su$sistentes nu outro sentido% co o se #& nesta "er!unta e que aquele que in#esti!a dissesse5 >Ee'o que das coisas e4istentes u as se di-e cor"orais e outras incor"orais. ora% quais destas dire os que so as si!ni(icadas "elos uni#ersais=> A ele se res"onderia5 >Nu certo sentido so as coisas cor"orais% isto *% se"aradas na sua ess&ncia. as as incor"orais% quanto 3 desi!nao do no e uni#ersal% "orque os uni#ersais no deno ina se"arada e deter inada ente% as con(usa ente% co o o de onstra os aci a su(iciente ente. Da1 os "r"rios no es uni#ersais sere c/a ados cor"reos quanto 3 nature-a das coisas% e incor"reos quanto ao odo da si!ni(icao% "orque e $ora deno ine coisas que e4iste se"aradas% no as deno ina % toda#ia% se"arada e deter inada ente>. A terceira 'uest!o, a sa$er% se os !&neros e as es"*cies esto colocados nas coisas sens1#eis% etc.% "rocede do (ato de se conceder que so realidades incor"reas "orque% e#idente ente% o ser incor"reo% to ado de u certo odo% * di#idido "or e4istir e no e4istir no sens1#el% co o ta $* o le $ra os aci a. Di-9se que os uni#ersais su$siste nas coisas sens1#eis% isto *% que si!ni(ica u a su$st@ncia intr1nseca e4istente nu a coisa que * sens1#el e #irtude das suas (or as e4teriores. e quando si!ni(ica essa su$st@ncia que su$siste e ato na coisa sens1#el% de onstra % contudo% que a es a * natural ente se"arada da coisa sens1#el% co o ns o de onstra os aci a quanto a Plato. Por isso% )o*cio a(ir a que os !&neros e as es"*cies so entendidos nas coisas sens1#eis as no e4iste (ora delas% a sa$er% "or isso que as coisas dos !&neros e das es"*cies so consideradas e relao 3 sua nature-a racional ente% e si es as% (ora de toda a sensi$ilidade% "orque elas "oderia #erdadeira ente su$sistir e si es as% es o quando as (or as e4teriores% "elas quais elas c/e!a aos sentidos% ta $* ten/a sido re o#idas. De (ato% ad iti os que todos os !&neros ou es"*cies e4iste nas coisas sens1#eis. <as% "orque o seu si!ni(icado se "re se di-ia isolado dos sentidos%
eles no "arecia de odo al!u e4istir nas coisas sens1#eis. Por isso% inda!a#a9se co ra-o se eles "oderia e4istir al!u a #enos sens1#eis% e res"onde9se% quanto a certos deles% que e4iste % as de tal aneira que% co o (oi dito% continua a e4istir natural ente (ora da sensi$ilidade. Pode os% entretanto% na se!unda questo to ar cor"reo e incor"reo "or sens1#el e no9sens1#el a (i de que a orde das qu*st,es (ique ais con#eniente% e u a #e- que se di-ia ser o si!ni(icado dos uni#ersais isolado dos sentidos% co o se a(ir ou% inda!ou9se correta ente se os uni#ersais seria sens1#eis ou no9sens1#eis. e co o se res"ondesse que al!uns deles so sens1#eis quanto 3 nature-a das coisas% as que eles "r"rios so no9sens1#eis quanto ao odo de si!ni(icar ; isto *% "orque no desi!na as coisas sens1#eis que deno ina do es o odo "elo qual so "erce$idas% quer di-er% enquanto se"aradas% e no * "ela de onstrao deles que o sentido as desco$re ;% resta#a a questo de sa$er se os uni#ersais deno ina a"enas os "r"rios sens1#eis ou se eles ta $* si!ni(ica al!u a outra coisa. ao que se res"onde que eles si!ni(ica % ao es o te "o% as "r"rias coisas sens1#eis e aquela conce"o co u que Prisciano atri$ui de odo "rinci"al 3 ente di#ina. + neles permanecendo. Co relao ao que ns entende os aqui co o a 'uarta 'uest!o, co o le $ra os aci a% a soluo * esta5 que ns% de odo al!u % quere os que os no es uni#ersais e4ista % quando% tendo sido destru1das as suas coisas% eles '+ no se'a "redic+#eis a res"eito de uitos% "orquanto eles no so co uns a quaisquer coisas% co o ocorre co o no e da rosa% quando '+ no e4iste ais rosas% o que% entretanto% ainda * si!ni(icati#o e #irtude do intelecto% e $ora carea de deno inao% "ois de outra sorte no /a#eria a se!uinte "ro"osio5 nen/u a rosa e4iste. Al* disso% sur!ira quest,es natural ente a res"eito dos ter os uni#ersais as no dos sin!ulares% "orque no /a#ia tal d:#ida quanto ao si!ni(icado das "ala#ras% "orquanto o seu odo de si!ni(icar esta#a $e de acordo co o estado das coisas. Assi co o as coisas e4iste se"aradas e si es as% assi elas so si!ni(icadas "elas "ala#ras se"arada ente e o si!ni(icado delas re(ere9se a u a coisa deter inada% re(er&ncia essa que os no es uni#ersais no a"resenta . De ais a ais% u a #e- que os uni#ersais no si!ni(icaria as coisas enquanto se"aradas% no "arecia si!ni(ic+9las quando se
ac/a#a unidas% '+ que nen/u a coisa e4iste na qual eles se encontre % co o ta $* ensina os aci a. E su a% u a #e- que /a#ia tanta d:#ida quanto aos uni#ersais% Por(irio resol#eu tratar a"enas desses uni#ersais e4cluindo os sin!ulares da sua inteno "or sere $astante claros e si es os ainda que deles trate% contudo% incidental ente% "or causa de outras coisas. De#e9se notar% "or* % que% e $ora a de(inio do uni#ersal ou do !&nero ou da es"*cie inclua a"enas "ala#ras% estes no es% toda#ia% so 3s #e-es trans(eridos "ara as suas coisas% co o quando se di- que a es"*cie consta do !&nero e da di(erena% isto *% a coisa da es"*cie "ro#* da coisa do !&nero. De (ato% quando se des#enda a nature-a das "ala#ras quanto 3 si!ni(icao% ora se trata das "ala#ras% ora das coisas% e (reqCente ente os no es destas so trans(eridos reci"roca ente "ara aquelas. Por esta ra-o% "rinci"al ente% o trata ento a $1!uo tanto da l!ica quanto da !ra +tica indu-iu e erro "elas trans"osi,es dos no es uitos que no distin!uira $e a "ro"riedade da i "osio dos no es ou o a$uso da trans(er&ncia. Ade ais% * "rinci"al ente )o*cio nos seus Coment#rios que (a- essa con(uso "elas trans(er&ncias% e "articular ente quanto 3 in#esti!ao dessas quest,es% de tal (or a que certa ente ele "arece a$andonar o ca /o certo ao tentar e4"ri ir o que so os !&neros ou as es"*cies. Percorra os% "ois% essas quest,es $re#e ente e a"lique o9nos% co o con#* % 3 re(erida sentena. Na in#esti!ao das questoes aqui% a (i de resol#er el/or o "ro$le a% "ri eira ente ele o "ertur$a "or eio de al!u as quest,es e de ar!u entos so(1sticos "ara nos ensinar% "ouco de"ois% a nos dese $araar os delas. E ele (a- u a "ro"osta inad iss1#el ao di-er que se de#e ne!li!enciar todo cuidado e a in#esti!ao a res"eito dos !&neros e das es"*cies% co o se dissesse que e#idente ente aquelas coisas que "arece ser !&neros e es"*cies no "ode ser ditas #oc+$ulos% se'a quanto 3 si!ni(icao das coisas% se'a quanto ao intelecto. Ele o de onstra quanto 3 si!ni(icao das coisas% "or isso que nunca se desco$riu u a coisa uni#ersal% :nica ou :lti"la% isto *% que (osse "redic+#el de uitos% co o ele "r"rio e4"lica cuidadosa ente e co o ns de onstra os aci a. Ade ais% que u a :nica coisa no se'a uni#ersal e que% "or isso% no e4ista ne o !&nero ne a es"*cie% ele o con(ir a ao di-er5 >Tudo o que * :nico * :nico e n: ero% isto *% se"arado na sua "r"ria ess&ncia. as os !&neros e as es"*cies que de#e ser co uns
a uitas coisas no "ode ser u a coisa s e n: ero e% "ortanto% no "ode ser :nicos>. <as u a #e- que al!u* "ode di-er contra tal assero que os !&neros e as es"*cies so u a tal coisa :nica e n: ero "elo (ato de ser co u % ele i "ede a (u!a a esse al!u* % ao di-er5 >Tudo o que * :nico e n: ero ou * co u "elas "artes ou "orque * u todo co u "ela sucesso dos te "os ou * u todo no es o te "o% as de tal aneira que ele no constitua as su$st@ncias daquelas coisas 3s quais ele * co u >. Ele re o#e i ediata ente todos esses odos de co unidade tanto do !&nero co o da es"*cie% di-endo que eles antes so co uns de tal aneira que esto todos ao es o te "o e cada u a das "artes e constitue a sua su$st@ncia. Se d:#ida% os no es uni#ersais no so "artici"ados "or "artes "elas di(erentes coisas que eles deno ina % as eles so os no es inteiros e co "letos de cada u a dessas coisas ao es o te "o. Pode9se di-er% ta $* % que eles constitue as su$st@ncias das coisas 3s quais so co uns ou "or si!ni(icare "or eio da trans(er&ncia coisas que constitue outras coisas ; co o% "or e4e "lo% animal deno ina al!o no ca#alo e no /o e que * a at*ria deles ou es o dos /o ens que l/e so su$ordinados 9 ou "orque se di- que constitue a su$st@ncia% "ois que% de certa aneira% le#a ao con/eci ento das coisas "or causa das quais eles se di-e su$stanciais a elas% e o$ser#ando9se% natural ente% que homem denota tudo o que * ani al% racional e ortal. Ora% de"ois que )o*cio de onstra a res"eito de u a coisa :nica que no e4iste o uni#ersal% ele "ro#a o es o quanto 3s coisas :lti"las% de onstrando clara ente que a es"*cie ou o !&nero no so u a ultido de coisas se"aradas% e destri aquela o"inio "ela qual al!u* "oderia di-er que todas as su$st@ncias to adas ao es o te "o constitue o !&nero subst8ncia, e todos os /o ens% a es"*cie que * homem, co o se se dissesse5 >Se ns a(ir ar os que todo !&nero * u a ultido de coisas que concorda su$stancial ente% "or certo toda essa ultido ter+ natural ente al!u a outra coisa aci a de si es a e essa% de no#o% ter+ "or sua #e- u a outra su"erior% e assi se ir+ ao in(inito% o que * a$surdo>. Por conse!uinte% (icou de onstrado que os no es uni#ersais no "arece ser uni#ersais quanto 3 si!ni(icao das coisas% quer de u a s% quer de :lti"las% "orquanto% e#idente ente% no si!ni(ica nen/u a coisa uni#ersal% isto *% que se'a "redic+#el de uitos. E conseqC&ncia disso% ele "atenteia i!ual ente que eles no "ode ser c/a ados de uni#ersais quanto 3 si!ni(icao do intelecto
6ou si!ni(icado8% u a #e- que ele de onstra so(istica ente que esse intelecto * #a-io "orque% e#idente ente% sendo o$tido "or eio da a$strao% ele * constitu1do de odo di(erente daquele e que a coisa su$siste. Se d:#ida% ele "r"rio resol#eu satis(atoria ente% e ns resol#e os cuidadosa ente aci a o n desse so(is a. Ele% "or* % no 'ul!ou que a outra "arte da ar!u entao% "ela qual ele de onstra que nen/u a coisa * uni#ersal% "recisasse de de onstrao% "orque ela no era so(istica. Co e(eito% ele to a a coisa co o coisa% no co o "ala#ra "orque% e#idente ente% a "ala#ra co u % e $ora se'a e si es a co o se (osse u a :nica coisa e ess&ncia% * co u "ela deno inao na a"elao de uitos. ora% * de acordo co esta a"elao% * claro% e no de acordo co a sua ess&ncia% que ela * "redic+#el de uitos. Toda#ia% a ultido das "r"rias coisas * a causa da uni#ersalidade do no e "orque% co o le $ra os aci a% no * uni#ersal seno aquilo que cont* uitas coisas. entretanto% a uni#ersalidade que a coisa con(ere 3 "ala#ra% a "r"ria coisa no a te e si es a e% "or certo% a "ala#ra no te si!ni(icao "or causa da coisa e u no e * 'ul!ado ser a"elati#o de acordo co a ultido das coisas% e $ora no di!a os que as coisas si!ni(ique ou que elas se'a a"elati#as.