Você está na página 1de 3

UNIVERSIDADE FEDERAL DA BAHIA

INSTITUTO DE LETRAS
COORDENAÇÃO ACADÊMICA DE ENSINO DE LETRAS
ÁREA DE FILOLOGIA

DISCIPLINA: LETA23 INTRODUÇÃO À LINGUÍSTICA ROMÂNICA

PROFa RISONETE BATISTA DE SOUZA

Assunto: Constituição do léxico românico

1 Elemento latino
1.1 Elementos de relação: preposições, conjunções. Ex.: AD, CUM, CONTRA, DE, IN, QUI, etc.
1.2 Advérbios: HODIE, QUANDO, QUOMODO, etc.
1.3 Pronomes (todos) e numerais
1.3.1 Numerais cardinais: excetuam-se rom. sută (eslavo ou autóctone) “cem”, fr. soixante-
dix “setenta”, quatre-vingt “oitenta” e quatre-vingt-dix “noventa” (representam sistema
computacional gaulês)
1.4 Maioria dos verbos: AUDIRE, GUSTARE, SENTIRE, BIBERE, etc.
1.5 Adjetivos mais comuns: ALTUS, FRIGIDUS, GRANDIS, GROSSUS etc.
1.6 Substantivos cujo conteúdo favorece a preservação
1.6.1 Partes do corpo: AURICULA, BARBA, BRAC(C)HIUM, CORPUS, DIGITUS, FACIES, PES,
PETIOLUS, etc.

1.6.2 Laços de parentesco: AVUNCULUS, FILIUS, PATER, MATER, etc.


1.6.3 Relativos à casa: DOMUS “casa de patrício” (> sard. domo); CASA “casinha”, “choça” (>
port. esp., cat., it., rom. casa); MANSIO, MAN(S)IONEM < MANERE (> fr. maison);
HOSPITALEM (> prov. oustau)

1.6.4 Nomes de animais domésticos e selvagens: CAPRA, CANIS, EQUUS/CABALLUS (rom. cal,
sard. caddu, it. cavallo, fr. cheval, prov., port. cavalo, cat. cavall, esp. caballo), EQUA (rom.
iapă, sard. ebba, esp. yegua, cat., port. egua).
1.6.5 Nomes de ocupações, principalmente agricultura (AREA, CAMPUS), pastoreio, ofícios,
objetos de uso corrente.
1.6.6 Nomes de plantas, fenômenos da natureza.

2. Inovações léxicas no latim (séc. I a V)


2.1 Transformação do léxico do latim falado
2.1.1 Eliminação das diferenças semânticas.

URBS “cidade como conjunto de edifícios” / CIVITAS “cidadania”, “conjunto de


habitantes”
VIR “homem” / HOMO “pessoa humana”

EQUUS “cavalo de raça” / CABALLUS “cavalo doméstico”

IGNIS “fogo” / FOCUS “fogo do lar”

1
2.1.2 Eliminação de formas irregulares, isoladas
PROCUL / LONGE (it. lungi, fr. loin, prov. luenh, cat. lluny, esp. a. lueñe, port. longe),
LAXUS (esp. lejos) / *LONGITANUS (it. lontano, fr. lointain, prov. lonhdan, cat. llunydà)

LUDERE / IOCARE (< IOCUS) “jogar”


FERRE, GERERE / PORTARE “levar”, “transportar” (cat., esp., prov., port. portar, fr.
porter, rom. purta)
CANERE / CANTARE “cantar”

FARI, LOQUI / FABULARE, PARABOLARE “falar”, “conversar”


ITER, ITINERIS / VIA, STRATA, CAMMINUS

IECUR / FĪCĂTUM, FĬCĂTUM, FICĀTUM “fígado” (FĪCĂTUM > esp. hígado, port. fígado,
FĬCĂTUM > fr. foie, it. fégato, prov., cat. fetge, FICĀTUM > rom. ficát, sard. sul figáu, friul. fiyát,
eng. fió)
VELLE, POSSE, ESSE / *VOLERE, *POTERE, ESSERE

MEARE, GRADI / IRE + VADERE (esp. iré, iría / voy, vas; port. irei, iria / vou, vais; fr.
j’irais /je vais, tu vas); AMBULARE (fr. aller), AMBITARE (cat. anar, esp. port. andar), MERGERE
(rom. merge).

2.1.3 Desaparecimento de palavras curtas ou substituição por derivados


HIEMS / HIBERNUM (< HIBERNO TEMPORE) “inverno” (fr. hiver, esp. invierno, prov., cat.
ivern, sobr. unviern, rom. iarna, it., port. inverno, sard. ierro, eng. iviern).
ACUS (rom. ac, log. agu) / ACUCULA “agulha” (it. agucchia, prov., port. agulha, esp.
aguja, cat. agulla, fr. aiguille)
UMBRO / ŬMBĬLĬCUS (port. umbigo, esp. ombligo, cat. melic, prov. ombelic, it. bellico,
rom. buric), ŬMBĬLĪCUS (sard. imbiligu, prov. embelic) “umbigo”.
AURIS / AURICULA (it. orecchia, log. oriya, prov. aurelha, cat. orella, fr. oreille, esp.
oreja) ORICULA (eng. urala, friul. orele, port. orelha, rom. ureche).
GENU / *GENŬCŬLUM < GENĬCŬLUM “joelho” (rom. genuchiu, it. ginocchio, sard.
benujo, eng. znoul, friul. dzenoli, fr. genou, prov. genolh, cat. genoll, esp. a. hinojo, port. joelho,
port. a. geolho).

2.1.4 Preferência pela palavra mais forte, mais expressiva ou por uma expressão mais cheia
ESSE, EDERE / COMEDERE, MANDUCARE – “comer”/ “comer, devorar”/ “comer vorazmente”
FLERE / PLORARE, PLANGERE - “chorar”/“chorar abundantemente”/“chorar batendo no
peito”
CAPUT / TESTA, CAPITIA, CONCHA – “cabeça”/ “vaso de barro”, “cabecinha”, “concha”

CRUS / GAMBA, CAMBA, PERNA – “perna”/ “parte dobrável da perna nos quadrúpedes”,
“pernil de porco”
CAECUS / ABOCULIS, ORUS (LUMINE) – “cego”/ “sem olhos”

REFERÊNCIAS

2
IORDAN, I; MANOLIU, M. Manual de Linguística Románica. Rev., reel. y notas por
Manuel Alvar. Madrid: Gredos, 1972. v. 2. p. 63-145.

LÜDTKE, H. História del léxico románico. Ver. esp. de Marcos Martínez Hernández. Madrid:
Gredos, 1974. p. 11-25.

Você também pode gostar