Você está na página 1de 147

ORSAMENTU EMPRESA/KOMPAŃIA

TEORIA NO PRATIKA

HUSI:

DOSENTE

RITA DE FATIMA VIEGAS DA SILVA, A.Md,SE,M.Cont.

DEPARTEMENTU JESTAUN NO KONTABILIDADE

FAKULDADE EKONOMIA

UNIVERSIDADE DILI

DILI

2021
FUNDAҪȂO BOAKRIL
UNIVERSIDADE DILI
FAKULDADE EKONOMIA
Av. Presidente Xavier do Amaral, Dili, Timor Leste
No.Tep.77290844, ritafvs1871@gmail.com

“ORSAMENTU EMPRESA/KOMPAŃIA”

BA SIENCIA EKONOMIA, JESTAUN NO KONTABILIDADE

HUSI:

DOSENTE

RITA DE FATIMA VIEGAS DA SILVA, A.Md,SE,M.Cont.

2021
DEDICATÓRIA

Esta teze eu dedico:

1. Deus Todo-Poderoso, com toda a Sua Gaça e Bênçãos, o autor pode concluir
esta tese até o fim.
2. Para o pai e a mãe do falecido/a: Afonso da Silva e Maria de Fatima
3. O meu Marido: Oscar da Silva.
4. Aos meus filhos Oscarino Junior Nobel da Silva, Maria Ricardina C. F. da
Silva, Rio Maria Liberto da Silva e Júnior André Mauhare da Silva.
5. Aos meus irmãos Valente Xavier e Idalina Gomes, Cristina Soares e Gaspar
Manu-Meta, Cosme Fátima Baptista da Silva e Mirandalina Ximenes,
Joaquim Pinto, Cristovão Miranda e Terlinda Barros, e também a todos os
meus amados sobrinhos e netos e a todos familias Sorumau Bobuha,
Osocaisala, Irabim e Wailuli.
6. Amada Fundação BOAKRIL e universidade de Dili
PREFÁCIO

Empresa iha tipu oi-oin, hanesan empresa manufatura, empresa servicọs, no


empresa komersiu. Empresa hirak ne’e hala’o atividade atu responde klientes nia
necesidade iha periodu tempu badak no naruk. Liu-liu empresa manufatura ne’ebe
kria industria oi-oin precisa kapital bo’ot ho nia atividade ne’ebe komplikadu. Ho
espesifiku empresa manufatura ho atividade ne’ebe komplikadu ho nia industria
oi-oin hodi produs produtu atu responde ba klientes nia necesidade, hakarak no
esperança, precisa forma no jere kapital ne’ebe iha ho diak hodi bele atinji
objetivu ne’ebe determina.

Hosi forma orsamentu empresa ne’e sei basiku no simples liu no la


komplixitu liu hanesan iha mundo negosius, maka pratika servisu precisa uza
esplikasaun problema ne’ebe klean/klaru liu. Maibe hosi livru ida ne’e sei basiku
no simples liu tuir necesidade real ho kalkulu ne’ebe ho komplikadu. Tamba
kalkula orsamentu entre relasaun ho orsamentu seluk.
KAPITULU I

PLANEAMENTU ORSAMENTASAUN EMPRESA

I. Objetivu Apredizanjen

Objetivu Jeral:

Kuenesementu kona ba orsamentasaun empresa no relasaun estudu ho area


seluk.

Objetivu espesifiku, maka:

• Kuenesementu kona ba tipu planu no relasaun ho orsamentu

• Kuenesementu konabar elasaun entidade negócius/badan usaha ho


empresa no relasaun orsamental ho akunting

• Kuenesementu kona ba objetivu no benefisiu orsamentu.

Esplikasaun principal

Planeamentu orsamentasaun empresa, objetivu no benefisiu orsamentu

Tuir George R.Terry funsaun jestaun maka planeamentu, organizasaun,


implementasaun no kontrolasaun. Funsaun jestaun ha’at (4) ne’ebe hato’o hosi
George R. Terry sei halo simples ba tolu, planeamentu, implementasaun, no
kontrolasaun. Funsaun organizasaun sei tau hamutuk ho funsaun planeamentu.
Organizasaun sai hanesan sistema fahe servisu grupu (ema) ba servisu hamutuk
atu to’o objetivu.

Planeamentu sai determinasaun dalauluk liu ba atividade ne’ebe sei hala’o no


oinsa metodu (dalan) atu hala’o. Planeamentu hanesan esporsu antisipasaun
dalauluk hala’o saida deit se karik ne’ebe hala’o se hetan resultadu ho diak.

Objetivu premeiru planeamentu maka prosesu atu hakat (feedforward) ou fo


dalan ba jestor atu foti decisaun operasional lor-loron. Orsamentasaun sai hanesan
etapa ha’at entre etapa seluk iha prosesu planeamentu. Etapa ida sai hanesan
etapa periodu tempu ne’ebe badak liu entre etapa seluk iha prosesu planeamentu.
Prosesu planeamentu la hanesan etapa orsamentasaun (formulasaun estratejia,
planeamentu estratejia, no forma programa) sei iha periodu tempu ba oin ne’ebe
naruk liu kompara ho periodu tempu ne’ebe uza ba orsamental (penganggaran).

Orsamentasaun (penganggaran/budgeting) hanesan prosesu forma


orsamentu para orsamentu (budget) maka resultadu (dirasaun) hosi orsamental
(penganggaran).
Orsamental (penganggaran/budgeting) uza ba empresa nomos non empresa.
Orsamentasaun (penganggaran/budgeting) ba non empresa maka ho orsamental
nirlaba/nonlukru (nonprofit budgeting), maka orsamental/penganggaran ba
organizasaun ne’ebe la ho objetivu atu buka lukru. Maibe orsamental/

orsamentasaun ba empresa sai orsamental/orsamentasaun organizasaun ne’ebe


objetivu atu buka lukru.

Orsamentasaun/orsamental (budgeting/penganggaran) hanesan prosesu

forma orsamentu empresa maka orsamentu empresa sai resultadu hosi orsamental
empresa. Ho ida ne’e orsamental (penganggaran/budgeting) maka esplika, konta,
no forma orsamentu empresa, maibe orsamentu empresa maka hatudu tipu hosi
orsamentu empresa; hanesan relatoriu Balancu no relatoriu lukru perda/lakon
(Laporan neraca dan laporan laba rugi) la ho nia esplikasaun.

Maka esplikasaun iha leten, hatudu katak orsamental/orsamentasaun

(budgeting/penganggaran) maka prosesu forma orsamentu maibe orsamentu maka

resultadu orsamentasaun/orsamental. Orsamnentasaun inklui orsamentu, maibe

orsamentu parte hosi orsamentasaun.

Bainhira determina objetivu, dalauluk jestaun topu (puncak) (hanesan


premeriu diretor) atu fo valoriza variavel relevante, forsa, no frakesa empresa.

Variavel relevante inklui variavel dependente (dependent variable/variabel


terikat) maka variavel ne’ebe maka planea no esporsa ho efetivu hosi jestaun,
hanesan determina prezu vendas unidade ida-idak, total funsionarius, no kustus.

Variavel independente (variabel tak terkendali/uncontrolable variable/variabel

bebas) maka variavel seluk la fo influénsia hosi jestaun, hanesan progresu nūmeru
populasaun, atividade kompetisaun, no decisaun governu. Variavel independente
no variavel dependente tenki jestaun valoriza hodi benefisaria no hases’an se
valoriza fo desvantajen.

Ida ne’ebe maka forsa empresa hanesan kualidade trabalhadores, kondisaun


finança empresa, excelência equipamentus/keunggulan peralatan no atitude/sikap
partisipasaun ne’ebe kuidadu ho diak hosi jestaun. Maibe ida ne’ebe maka frakesa
empresa hanesan estratejia marketing ne’ebe menus inovativu, menus agresivu, no
menus hola parte iha problema sosial tempu naruk.

Bainhira halo tiha valorizasaun ba variavel ne’ebe relevante ho hatene forsa


no frakesa empresa maka determina objetivu no alvu (sasaran) empresa. Objetivu
(goal) maka objetivu jeral ne’ebe deklara kondisaun ou nivel ne’ebe luan iha
tempu tuir mai no resultadu final hosi atividade empresa iha tempu naruk.
Ezemplu objetivu jeral empresa/kompañia ida:

• Kria no kuidadu ambiente empresa/kompañia fo motivasaun


traballadores.

• Hasae’e produtu fa’an ho resultadu produtu foun no tama merkadu foun.

• Hadia moris sosiadade no ekonomia povu ne’ebe luan.

Bainhira objetivu jeral termina, maka tuir mai determina sasaran/tarjetu.

Objetivu/tarjetu maka objetivu espesial ne’ebe dezenu eskopu (ruang lingkup)


ne’ebe klaru no fo hanoin ba esforsu ne’ebe halo iha tempu badak.
Objetivu/tarjetu empresa sai kalkulasaun ne’ebe espertu hosi objetivu empresa.

II. Regras no Decisaun

Regras (rules) maka mata dalan, instrusaun, defesa (larangan), direitu,


sansaun, no dever iha implementasaun servisu. Regras halo ba ema hotu ne’ebe
inklina’an iha ambiente ida.

Decisaun (Policy) maka mata dalan hotu ho eskrita, oral ou ne’ebe ho


intensaun atu determina lina jeral no diriji asaun ne’ebe hala’o.

III. Métodu no Estandar

Métodu (method) maka metodu ne’ebe determina atu hala’o servisu ruma.
Estandar (standard) maka metru unidade ida ne’ebe determina sai
indikadores iha implementasaun servisu.

IV. Estratejia no Organizasaun

Estratejia (strategy) maka meius ida to’o objetivu ne’ebe tenki tuir hosi
dirasaun iha empresa/kompañia.

Organizasaun (organization) maka tipu planu ida fahe servisu hosi grupu
ne’ebe servisu hanesan atu to’o objetivu. Organizasaun sai resultadu organizasaun
ou atu organiza.

Organizing/pengorganisasian maka prosesu, metodu, no hahalok iha atu


organiza.

Programa risku asaun ne’ebe hala’o, fo se, oinsa, no iha ne’ebe. Determina
mos suposisaun (asumsi), komitmentu, no area ne’ebe fo influénsia. Programa ida
sei inklui objetivu, decisaun, prosedura, metodu, estandar no orsamentu, maibe la
iha programa hotu tama iha programa ida. Programa (program) maka atividade
ida ho funsaun atu esplika no determina atividade ne’ebe tenki halo iha esforsu atu
to’o objetivu ne’ebe determina. Forma programa dahuluk ba forma orsamentu.
Forma programa ida jeralmente precisa lori tempu no tinan barak. Forma
orsamentu tinan badak precisa tinan ida nia laran. Iha programa precisa determina
suposisaun (asumsi/anggapan) ne’ebe baseia planeamentu, hanesan (1) inflasaun
ne’ebe la liu 10%, (2) politika, sosial, kultura, no estabilizasaun segurança, (3) la
fo sai regulamentu governu foun ne’ebe fo influénsia ba planeamentu, no (4)
matérias primas la hasa’e liu 10%.

V. Kompreende Orsamentu Empresa/Kompañia


Oinsa forma orsamentu empresa/kompañia? Bainhira seidauk forma

orsamentu empresa/kompañia jestaun dalauluk determina objetivu no alvu


organizasaun ou planu etratejis. Planu estratejis sai pasu inisiu neébe precisa halaó
bainhira forma orsamentu. Planu estratejis sai pasu inisiu neébe precisa halaó
bainhira forma orsamentu. Maibe planu estratejis jeralmente sei forma ho uza
analiza SWOT (Strange, Weakness, Opportunity, Trade) empresa/kompañia.
Iha funsaun rua ba jestor ida maka halo planeamento no halo supervisaun
(justine: 2006). Atividade iha mundo esforsu, sistema planeamentu no
supervisaun dala barak uza integradu atu hala’o responzabilidade planeamentu no
supervisaun jestaun.

Prosesu determinasaun alvu organizasaun no implementasaun atividade atu


to’o alvu ne’e liu hosi forsa rekursus ne’ebe organizasaun iha.

Tuir James A.F.Stoner jestaun maka prosesu planeamentu, organizasaun,


lideranҫas no supervisaun esforsu membru organizasaun atu to’o objetivu ne’ebe
determina.

Ho simples, signifika sai siênsia no arte atu hala’o planeamentu (planning),


organizasaun (organizing), orientasaun no fo hanoin (directing), koordinasaun

(coordinating) nomos supervisaun (controlling) ba ema hotu no sasan atu to’o


objetivu ruma ne’ebe determina.

1. Forma plano atu sai hanesan mata dalan servisu (planning)

2. Forma estrutura organizasaun servisu atu fahe poder no fahe responzabiliza


ba pesoal/funsionarius empresa/kompañia ou organizasaun (organizing).

3. Fo dalan no orienta funsionarius (directing)

4. Kria koordinasaun no servisu hamutuk ne’ebe hanesan entre dirasaun hotu


ne’ebe iha empresa/kompañia (coordinating).

5. Halo kontrolasaun ba servisu funsionasius iha realizasaun saida deit ne’ebe


halo iha plano empresa/kompañia ne’ebe determina (controlling).

VI. Importante forma Orsamentu (Pentingnya Menyusun Anggaran)

Orsamentu empresa/kompañia sai hanesan planu ne’ebe forma ho sistematis


ho elementus (Anggaran perusahaan sebagai suatu rencana yang disusun secara
sistematis, di dalamnya terdapat unsur-unsur), maka:

1. Planu (Rencana)

Planu maka determinasaun dalauluk kona ba atividade ne’ebe atu hala’o iha
tempu tuir mai (Rencana adalah penentuan lebih dahulu tentang kegiatan yang
akan dilakukan pada waktu yang akan datang). Rasaun ne’ebe suporta atu forma
planu orsamentu (Alasan yang mendorong untuk menyusun rencana), maka:

• Tempu tuir mai nakonu ho incerteza (Waktu yang akan datang penuh
ketidakpastian)

• Tempu tuir mai dala barak nakonu ho alternativu oi-oin (waktu yang
akan datang penuh dengan berbagai alternatif)

• Planu sai hanesan mata dalan, instrumentu ba koordinasaun no


instrumentu supervisaun (rencana sebagai pedoman, alat koordinasi dan
alat pengawasan).

2. Inklui atividade hotu empresa (Meliputi Seluruh Kegiatan Perusahaan)

Atividade iha empresa inklui atividade area/dirasaun produsaun, marketing,


finança, rekursus umanus, no administrasaun jeral (Kegiatan-kegiatan dalam
perusahaan mencakup kegiatan-kegiatan bidang produksi, pemasaran, keuangan,
personalia dan administrasi umum).

3. Konta iha unidade Moneteria (Dinyatakan dalam satuan Moneter)

Atividade hotu ne’ebe hala’o/implementa konta iha unidade “$”. Bainhira


seidauk konta iha unidade dolares, ba atividade iha area/dirasaun sei metru ho
unidade ida-idak. Kompras/sosa matérias metru ho unidade kg, planeamentu
trabalhadores metru ho oras servisu direta (OSD), manteinsaun makina metru ho
oras servisu makina (OSM) no selu-seluk (Semua aktivitas yang akan
dilaksanakan dinyatakan dalam satuan “$”. Sebelum dinyatakan dalam satuan
dollar, pada setiap bagian aktivitas yang ada diukur dengan satuan sendiri-
sendiri. Pembelian material diukur dengan satuan kg, perencanaan tenaga kerja
diukur dengan jam kerja langsung (JKL), pemeliharaan mesin diukur dengan jam
kerja mesin (JKM) dan lain-lain).

4. Relasaun ho tempu ne’ebe tuir mai (Menyangkut Waktu Yang Akan


Datang)

Orsamentu forma no uza ba periodu ne’ebe tuir mai. Periodu orsamentu


ne’ebe abitua (lazim) uza maka iha tempu naruk ou iha tempu badak (Anggaran
disusun dan berlaku untuk periode yang akan datang. Periode anggaran yang
lazim digunakan adalah dalam jangka panjang atau dalam jangka pendek).

VII. Sistema abordajen Orsamentu (Anggaran Pendekatan Sistem)

Orsamentu sai hanesan sistema inklui (Anggaran sebagai suatu sistem terdiri
dari):

1. Sentral/Nukleo/core Sistema (Inti Sistem)

Sistema orsamentu iha funsaun sai hanesan instrumentu jestaun atu maneja
no supervisaun atividade ida-idak estrutura nia funsaun (sistem anggaran
mempunyai fungsi sebagai alat manajemen untuk merencanakan serta mengawasi
kegiatan masing-masing fungsi struktur).

2. Subsistema Suporta (Subsistem Penunjang)

Subsistema suporta inklui estrutura organizasaun, orden (tertib)


administrasaun, analisa dadus estatistika internal no analisa kontabilidade no
nūmeru estandar (subsistem penunjang meliputi struktur organisasi, tertib
administrasi, analisa data statistik internal dan analisa akuntansi dan angka
standar).

3. Subsistema ambiente (Subsistem Lingkungan)

Hanesan variavel liur ba empresa ne’ebe inklui dadus no analisa ekonomia,


dadus no analisis dadus industria no analisa produtu ho estrutura presu no
kompetisaun (Merupakan variable yang terletak di luar perusahaan yang meliputi
data dan analisa ekonomi, data dan analisis industry data dan analisis produk
serta struktur harga dan persaingan).

VIII. Objetivu Forma Orsamentu Empresa/Kompañia

Objetivu forma orsamentu, maka:

1. Sai hanesan baze (landasan) juridis ne’ebe formal, hili fontes no


investementu fundus.
2. Fo limitasaun total fundus ne’ebe buka no uza
3. Kalkulasaun tipu no fontes fundus ne’ebe buka ou tipu fundus
investementu, para fasil atu kontrola.
4. Ho rasionalisasaun ba fontes no fundus investementu atu to’o resultadu
ne’ebe maximu.
5. Forma Planu ne’ebe kompletu, tamba ho orsamentu ne’ebe klaru no tuir
realidade.
6. Forma hamutuk no analisa nomos deside ide hotu ne’ebe relevante ho
finança.
7. Atu koalia esperança jestaun/objetivu empresa/kompańia ne’ebe klaru no
formal, para bele ses hosi beneno no fo orientasaun ba saida deit ne’ebe
atu to’o jestaun.
8. Fo komunikasaun esperança jestaun ba parseiru relevante para hatene
orsamentu, suporta no realiza.
9. Atu prepara planu ne’ebe klaru kona ba atividade ho razaun hamenus
incerteza no fo orientasaun ne’ebe klaru ba individu/pesoal no grupu atu
esforsu to’o objetivu empresa/kompańia.
10. Atu koordena metodu ne’ebe liu/uza no integradu atu maxima rekursus.
11. Atu prepara metru ferramentu no kontrola dezempeńu individu/pesoal no
grupu nomos prepara informasaun ne’ebe basea bele no la bele asaun
korelasaun, Husnayetti (2012).

Tuir Anthony et al. iha Wahyuningsih (2012), katak:

“Objetivu inisiu ha’at hosi forma orsamentu, maka: (1) estratejia, (2)
Koordinasaun atividade iha dirasaun hotu iha organizasaun, (3) fo responzabiliza
ba jestor, fo otorizasaun montante kustu ne’ebe bele hasai’i no fo feek back ba
jestor tuir nia dezempenu, no (4) hasai’i akordu no komitmentu ne’ebe baseia
evaluasaun lolos ba dezempenu jestor (empat tujuan pokok dari penyusunan angg
aran adalah: (1)Memperbaiki rencana strategis, (2) Mengkoordinasikan aktivitas
berbagai bagian organisasi, (3) Menyerahkan tanggung jawab kepada manajer,
memberikan otorisasi besarnya biaya yang boleh dikeluarkan, dan memberikan
umpan balik kepada manajer atas kinerja mereka, (4) Sebagai perjanjian dan
komitmen yang merupakan dasar untuk mengevaluasi kinerja manajer sesungguh
nya, Laporan Pertanggung Jawaban pada PT. Nilam Port Jurnal Ilmu & Riset
Akuntansi Vol.2 No.10 (2013))”.
IX. Benefisiu forma orsamentu empresa/kompañia

Orsamentu sai hanesan ferramentasaun ne’ebe fo benefisius ba jestaun atu


implementa no kontrola organizasaun para objetivu organizasaun ou empres

/kompańia ne’ebe bele/to’o efetivu no efikasia, maske iha pratika dala ruma
empresa/kompañia bele hala’o operasaun la ho forma orsamentu dalauluk.
empresa/kompañia ne’ebe la forma dalauluk orsamentu sei hetan difikuldade atu
halo evaluasaun dezempeńu tamba la iha base atu tetu. Maibe ho hanesan ne’e atu
hare/uza ou lae forma orsamentu empresa/kompañia maka precisa hare dalauluk
saida maka benefisius hosi forma orsamentu empresa/kompañia.

Benefisius forma orsamentu ne’ebe klaru maka tuir mai ne’e:

1. Existensia planeamentu integradu/ligasaun

Planeamentu sai funsaun jestaun no funsaun ne’e sai base implementasaun/

orientasaun funsaun jestaun seluk. Bainhira empresa/kompañia hala’o atividade


operasional, liderança hosi empresa/kompania tenki dalauluk formula atividades
saida maka sei hala’o iha tempu mai no resultadu ne’ebe hetan hosi atividades
ne’e no hala’o oinsa. Ho planu ne’e, maka atividades sei hala’o ho diak.

Iha parte seluk orsamentu empresa/kompañia uza sai hanesan instrumentu


ba formula planeamentu atividade empresa/kompañia no atu hala’o kontrolasaun
ba atividade hotu, maka orsamentu sai hanesan instrumentu jestaun ne’ebe uza ba
necesidade planeamentu ou kontrolasaun.

2. Sai mata dalan ba implementasaun/realizasaun atividade


empresa/kompańia

Orsamentu sai hanesan planu servisu ne’ebe forma ho sistematis espresa iha
unidade moneteria. Lolos forma orsamentu baseia esperensia tempu uluk no ba
predisaun tempu ikus mai, maka sai mata dalan ba servisu ba dirasaun hotu iha
empresa/kompañia atu hala’o atividade.

Orsamentu ne’ebe forma ona la’os sai deit ba mata dalan ba jestasaun topu
maibe uza sai mata dalam ba jestaun mediu. Forma orsamentu ne’ebe maka diak
sei ajuda traballadores atu komprede operasaun empresa/kompañia nomos sai
mata dalan ne’ebe klaru atu hala’o servisu/tarefa.
3. Sai instrumentu/ferramentasaun koordenasaun Servisu

Koordenasaun obriga iha asaun servisu ne’ebe hanesan hosi individu/pesoal


ida-idak ou dirasaun iha empresa/kompañia atu to’o objetivu. Ho ida ne’e kria
koordenasaun precisa planeamentu ne’ebe diak hodi hatudu harmonia planu entre
dirasaun ida ho dirasaun seluk.

Orsamentu ho funsaun sai hanesan planeamentu tenki adapta planu ne’ebe


halo ba hot-hotu dirasaun iha empresa/kompañia, maka planu atividade ida tenki
hanesan ho seluk. Maka orsamentu uza sai hanesan instrumentu koordenasaun ba
hot-hotu dirasaun ne’ebe iha empresa/kompańia, maka atividade hotu sei ligasaun
entre ida ho seluk orienta ho diak.

Ho ida ne’e orsamental sei hadia koordenasaun servisu internu empresa

/kompańia. Sistema orsamentu fo ilustrasaun operasaun empresa/kompańia ho


jeral. Maka sistema orsamentu permite ba jestor divisaun atu hare relasaun entre
dirasaun ho jeral.

4. Sai Hanesan instrumentu Supervisaun Servisu

Orsamentu sai maneira ida ba supervisaun iha empresa/kompańia.


supervisaun sai esforsu ne’ebe uza atu to’o planu ne’ebe forma dalauluk ona. Ho
ida ne’e supervisaun fo evaluasaun ba prestasaun servisu no hadia asaun bainhira
precisa.

Aspeitu supervisaun maka halo komparasaun entre prestasaun ho osan


(orçado/dianggarkan), karik hetan efikasia ou karik para jestor/jerente servisu ho
diak atu maneja/jere empresa/kompańia. Objetivu supervisaun la’os atu buka sala
ruma maibe prevende no hadia sala. Dala ruma funsaun supervisaun sala define
hanesan buka sala ema seluk ou sai instrumentu atu hamonu kondenasaun ba sala
ruma ne’ebe halo, maibe objetivu supervisaun ne’e maka atu garante to’o objetivu
no planu empresa/kompańia.

Orsamentu iha funsaun atu valoriza desempeñu empresa/kompńia, maka


orsamentu tenki iha liga ba estandar prestasaun ou targetu ne’ebe bele kompara ho
realizasaun para implementasaun ba atividade ida sei hare nia valor dezempeńu.
Iha determinasaun estandar mata dalan, precisa kuenesementu ne’ebe realistis no
analisis ho klaru ba atividade ne’ebe hala’o hosi empresa/kompańia, tamba
determinasaun estandar ne’ebe la realistis klaru ita la to’o targetu ne’ebe
determina ona, maka estandar tenki halo ho suposisaun (asumsi) ne’ebe realistis
no logis para ho estandar ne’ebe determina ne’e atu hala’o supervisaun ba saida
ne’ebe hala’o hosi empresa/kompañia.

5. Sai Evaluasaun atividade empresa/kompañia

Orsamentu ne’ebe forma ho diak no aplika estandar ne’ebe relevante sei fo


mata dalan atu hadia operasaun empresa/kompańia atu determina pasu ne’ebe
tenki tuir para servisu bele hotu ho maneira ne’ebe diak, signifika uza rekursus
empresa/kompańia ne’ebe konsidera benefisiu liu. Ida ne’ebe la tuir
operasionalizasaun bele mosu iha empresa/kompańia precisa halo evaluasaun no
sai materia ne’ebe folin liu atu forma orsamentu tuir mai (Husnayetti: 2011).

X. Relasaun Orsamentu Empresa/kompañia ho Jestaun

Iha premeiru funsaun rua ba jestor ida maka halo planeamentu no hala’o
kontrolasaun (Justine: 2006). Iha atividade mundo esforsu, sistema planeamentu
no kontrolasaun barak uza atu dezenu dalan ba responzabilizasaun planeamentu
no kontrolasaun jestaun.

Resultadu organizasaun/empresa sei metru iha tipu to’o/alkansa alvu


(sasaran). Jestaun sei define sai prosesu determinasaun alvu organizasaun no
hala’o atividade atu to’o alvu ne’e liu hosi rekursu ne’ebe iha empresa/kompania.
Maka ida ne’e iha jestaun ba organizasaun ida tenki hala’o responsabiliza jestaun
iha ne’ebe responsabiliza jestaun hotu maka hanaran funsaun jestaun.

Tuir James A.F. Stoner, jestaun maka prosesu planeamentu, organizasaun,


liderança no kontrolasaun esforsu membru organizasaun atu to’o objetivu ne’ebe
determina.

Hosi dezenu iha leten hatudu katak jestaun maka kondisaun ne’ebe inklui
hosi prosesu planeamentu, organizasaun, liderança no kontrolasaun ho ha’at
prosesu ne’ebe ligasaun ho funsaun hotu atu to’o objetivu.

Ho simples, definisaun jestaun sai siencia (ilmu) no arte (seni) atu hala’o
planeamentu (planning), organizasaun (organizing), instrusaun no orientasaun
(directing), koordenasaun (coordinating), nomos kontrolasaun (controlling) ba
ema no sasan atu to’o objetivu ruma ne’ebe determina.

Hosi kompresaun ne’e mosu iha funsaun lima (5) kona ba jestaun, maka:

a. Forma planeamentu atu sai hanesan mata dalan servisu (planning)


b. Forma estrutura organizasaun servisu ne’ebe fahe poder no fahe
responzabilisa ba personil (traballadores) kompañia/empresa (organizing)
c. Fo hanorin, hatudu dalan no orienta traballadores (directing)
d. Kria koordinasaun no servisu hamutuk ne’ebe hanesan entre dirasaun
hotu ne’ebe iha kompañia/empresa (coodinating)
e. Hala’o kontrolasaun ba servisu traballadores atu hala’o realizasaun saida
deit ne’ebe hakerek/forma ona iha planu kompañia/empresa ne’ebe
termina (controlling).
Maka orsamentu sai deit hanesan ferramentasaun/instrumentu ba jestaun,
maka dala ruma orsamentu forma ho diak no lolos maibe prenza jestaun/jestor
nafatin precisa tebes. Orsamentu ne’ebe diak no lolos la fo garante katak
implementasaun no realizasaun mos diak no lolos, bainhira la maneja/jere husi
ema jestaun/jestor ne’ebe iha abilidade no iha profesaun/matenek/talentu
(Husnayetti; 2011).
Forma orsamento sei fahe tuir nia tipu (Penyusunan sebuah anggaran
dapat dibedakan dalam beberapa jenis):

1. Tuir flexibilidade, orsamentu sei iha tipu rua (Berdasarkan fleksibilitasnya,


anggaran dibedakan menjadi dua jenis):

1. Orsamentu kontinua (Anggaran kontinyu/continious budget).

2. Orsamentu constante (Anggaran tetap/fixed budget).

2. Tuir periodu tempu, orsamento sei fahe ba rua; maka: (Berdasarkan periode
waktu, anggaran dibedakan menjadi dua; yaitu) :

1. Orsamentu ba tempu naruk (liu tinan ida)/(Anggaran jangka panjang/lebih


dari 1 tahun).

2. Orsamentu ba tempu badak (tinan ida) Anggaran jangka pendek (1 tahun).


3. Tuir eskupu formulasaun orsamentu sei fahe ba rua; maka: (Berdasarkan ruang
lingkup penyusunannya, anggaran dibedakan menjadi dua yaitu):

1. Orsamentu komprehensivu/Anggaran komprehensif

2. Orsamentu partial/Anggaran parsial.

XI. Orsamentu Komprehensivu no Parsi’il (Anggaran Komprehensif dan


Parsi’il)

Ho kompletu orsamentu komprehensivu (secara lengkap anggaran


komprehensif) inklui:

I. Planu Substansivu (Substantive plan)

- Objetivu jeral empresa/kompañia

- Objetivu espesifiku empresa/kompañia

- Estratejias kompañia

- Determina suposisaun hotu ne’ebe base atu uza ba empresa/kompñia


n.s.t.

II. Planu Finansial (Financial plan)

A. Orsamentu tempu naruk (anggaran jangka panjang)

1. Vendas/fa’an, kustus no lukru (Penjualan, biaya dan laba)

2. Determinasaun montanye kapital (penentuan besarnya Modal)

3. Determinasaun kapital ne’ebe aumenta (penentuan tambahan


modal)

4. Estimasaun fluxu ba fundu (perkiraan arus dana)

5. Estimasaun necesidades traballo.

B. Orsamenetu Tinan-tinan (Anggaran Tahunan

1. Orsamentu operasionais (Anggaran operasional)

a. Orsamentu projesaun perda lukru (Anggaran proyeksi rugi/laba)

b. Orsamentu asistensia relatoriu lukru perda (Anggaran pembantu


laporan laba rugi)
i. Orsamentu Vendas (Anggaran penjualan)

ii. Orsamentu produsaun (Anggaran produksi)

iii. Orsamentu kustus distribuisaun (anggaran biaya distribusi)

iv. Orsamentu kustus jeral no administrasaun (Anggaran biaya


umum dan administrasi)

v. Orsamentu type appropriasaun (anggaran type appropriasi)

- Orsamentu propaganda no promosaun (anggaran iklan


dan promosi)

- Orsamentu peskiza (anggaran penelitian)

- Orsamentu mantensaun n.s.t.

2. Orsamentu finança (Anggaran keuangan)

a. Orsamento balance (Anggaran neraca)

b. Orsamentu aijuda Balance (Anggaran pembantu neraca)

- Orsamentu caixa/cash (Anggaran Kas)

- Orsamentu konta recebiveis (Anggaran Piutang)

- Orsamentu deve/divida (anggaran utang)

- Orsamentu aumenta kapital (anggaran penambahan modal)

- Orsamentu depreciasaun ativus (anggaran penyusutan aktiva)

- Orsamentu estoke/inventáris (anggaran persediaan)

- Orsamentu kustus finansial (anggaran biaya finansial).

III. Orsamentu Variavel ba Kustus hotu/gastus (anggaran variabel untuk


berbagai Biaya/pengeluaran)

IV. Dadus Estatistika ne’ebe aijuda (data statistik pembantu)

A. Analisa Break Even atau analisa Cost Profit Volume

B. Varius estandar kustus/vários custos padrão (Berbagai standar


biaya).
V. Relatoriu Interna (laporan internal)

A. Statistical Report (Laporan dengan Statistik)

B. Special Report (laporan-laporan khusus)

C. Performance Report (Laporan Rekaman Hasil Realisasi


Anggaran).
KAPITULU II FORECAST VENDAS

2.1 Kompreensaun Forecast Vendas

Forecast vendas maka teknika projesaun ba nivel demanda konsumidores


potensial ba periodu ruma atu uza suposisaun ruma, buat ruma halaó iha tempu
uluk (Tendi Haruman, 2007).

Forecast vendas ou predisaun vendas maka projesaun demanda konsumidores


ba tempu tuir mai. Iha predisaun vendas iha informasaun konaba predisaun
kuantidade no folin (presu) sasan ne’ebe sei fa’an. Resultadu hosi forecast liu sai
hanesan decisaun ou valoriza ho kuantitativu kona ba vendas sai projesaun hosi
demanda konsumidores potensial ba tempu ruma. Resultadu hosi forecast vendas
sei halo planu orsamentu vendas (anggaran penjualan).

Etapa predisaun vendas tuir analiza hira-hirak, maka:

1. Analisa Vendas
2. Analisa Merkadu
3. Analisa funsaun Produsaun.

2.2 Metodu predisaun Fa’an/Método de previsão de vendas

Predisaun maka metodu ida atu sukat/metru ou predisaun kondisaun negosius


iha tempu tuir mai. Predisaun sei konta ho kuantitativu no kualitativu (Justine;
2006).

Sasukat ho kuantitativu sei uza estatistika no matematika. Maibe sasukat ho


kualitativu sei uza judgement (ide) ne’ebe detalia no sei esplika tuir mai:

1. Forecast baseia Ide (judgement)


1.1 Ide hosi forҫa vendas
Vantajen metodu ne’e:
a. Iha responsabiliza no ninia sentimentu ba empresa/kompañia.
b. Previsaun/estimasaun sei halo husi ema ne’ebe besik ho konsumidores
maka hatene lolos saida maka konsumidores nia hakarak.
Desvantajen metodu ne’e:
a. Forҫa vendas sei optimisaun liu nomos pesimisaun liu
b. Metodu iha limitasaun ba forecast tatiku tempu badak
c. Meus iha interese sei fo impatu ba evaluasaun potensial merkadu neébe la
justu.

1.2 Ide jestor vendas


Vantajen metodu neé:

a. Sei uza luan liu ba empresa


b. Benefisiu iha situasaun total supplier iha limitasaun

Desvantajen metodu neé:

Metodu neé uza atu halo predisaun vendas ba tempu badak, maka sei hases
maximasaun neébe iha/justu.

1.3 Ide exekutivu

Vantajen metodu neé:

Simples, direta no ekonomis.

Desvantajen

a. Preҫisa esperensia espesial no kuenesementu ne’ebe luan.


b. Iha resultadu predisaun ne’ebe la dun sientifiku.
1.4 Ide husi matenek Nain

Vantajen

Fasil atu hala’o.

Desvantajen

Tipu subjeitu (hare liu ba ema duke dadus ne’ebe suporta ide ne’e).

1.5 Ide husi Konsumidores

Ide konsumidores mos uza atu halo predisaun vendas. Alvu survey dala ruma

pesoal, uma kain, empresa/kompania no seluk tan. Halo ho metode judgement


neé tenki liu hosi survey.
Ide konsumidores sei uza atu halo previsaun vendas. Alvu survey dala ruma
husi pesoal, uma kain, empresa no seluk tan.

2. Forecast baseia ba analiza Estatistika


Tipu metodu kuantitativu atu halo forecast maka analiza estatistika.
a. Analiza estatistika tuir mai neé:
1. Metodu trendensia livre (metode trend bebas)
2. Metodu trendensia Meio-Medio (metode trend semi average)
3. Metodu trendensia momentu (metode trend moment)
4. Metodu trendensia least square (metodu trendensia regresaun
simples/metode regresi linear sederhana).

b. Bainhira konta dadus historis hosi variavel ida ne’ebe estimasaun


(predisaun)
Ne’ebe liga ba dadus historis seluk nia relasaun forsa no influénsia
kresimentu variavel ne’ebe maka estimasaun (predisaun) ho metodu:
1. Metodu Korelasaun (metode Korelasi)
2. Metodu regresaun (metode regresi).

A. Metodu trendensia Livre

Uza ba analisis intrudusaun/dalauluk ne’ebe fo deskriptivu inisiu hosi


problema ne’ebe hasoru. Metodu ne’e atu exprementa hare ba lala’ok dadus

observasaun liu hosi pontu espalla (tebaran titik) hosi dadus vendas par tuir

tempu. Basea espalla dadus ne’e halo predisaun trendensia vendas.


Metodu ne’e sei hetan deskriptivu/esplikasaun trendensia deit la fo predisaun

/estimasaun ba total/kuantidade.

B. Metodu trend semi Average (método de meio-médio)

Metodu ho formula analiza regresaun. Metodu uza ba dadus par sei fahe ba
grupu rua:

1. Dadus fahe sai grupu rua.


2. Konta meio-medio grupu ida-idak ho dalauluk total (soma/sura) grupu ida-
idak fahe ho grupu total tinan
3. Meio-medio grupu ida maka variavel a (konstanta)
4. Atu konta valor b maka ho metodu konta diferensia entre meio-medio
grupu ida ho meio-medio grupu rua fahe ho total dadus ne’ebe iha grupu
ida. Resultadu ne’ebe hetan ho simbol variavel b.

5. Atu halo forecast vendas ba tinan ne’ebe hakarak maka ho metodu halo
formula:

Y= a + bX

Y= Forecast vendas ba tinan ne’ebe hakarak


a= Númeru konstanta ne’ebe valor sai hanesan meio-medio grupu
premeiru.
b= Diferensia meio-medio grupu ida no grupu rua fahe ho total dadus
ne’ebe iha grupu ida.

6. Espasu tuir mai determina valor x= 0 ba tinan klaran grupu ida. Maibe total
dadus despar maka valor x bainhira tinan klaran aumenta ida no seidauk
tinan klaran meus ida. Bainhira dadus iha grupu ida par maka distansia
tinan ida-idak maka rua (valor x = 0) tau entre tinan rua, maka valor x hosi
-1, 1, 3, n.s.t.
Ezemplu:
Toko”AB” iha dadus durante tinan ualu (8) ikus. Ho dadus neébe iha toko
tenki halo forecast vendas. Dadus vendas neébe iha tuir mai neé:

Empresa “AB”
Dadus Vendas
No. Tinan Unidade Vendas
1 2012 76,000
2 2013 84,000
3 2014 96,000
4 2015 112,000
5 2016 120,000
6 2017 150,000
7 2018 158,000
8 2019 172,000

Basea dadus iha leten, husu atu:


1. Determina formula valor line trendensia ho uza metodu Meio-Medio (semi
Average)
2. Determina forecast vendas tinan 2020.
Responde:
Vendas “AB”
Forecast Vendas

No. Tinan Unidade Vendas (Y) Meio-Mediu X


1 2013 76,000 -3
2 2014 84,000 -1
3 2015 96,000 92,000 1
4 2016 112,000 3
5 2017 120,000 5
6 2018 150,000 150,000 7
7 2019 158,000 9
8 2020 172,000 11
Maka a = 92,000 b = (150,000 – 92,000) /8.
b = 7,250.
Ho formula equasaun, maka:
Y = 92,000 + 7,250X
Predisaun vendas 2021, maka tuir mai ne’e:
Ba tinan 2021, valor X maka 13
Y = 92,000 + 7,250 (13)
Y2021 = 186,250
Maka predisaun vendas tinan 2021 hamutuk 186,250 unidade.
C. Métodu Tendência momentu (Trend Moment)
Iha aplikasaun metodu ida ne’e la iha regra sura/soma dadus tenki par. Tamba
iha metodu ida ne’e fo valor pontuar (eskore) X komesa hosi 0 (zero) tinan inisiu
(tahun awal), depois 1,2,3, ...n.s.t.

Ho equasaun regresaun uza formula:

ΣY = a.n + b ΣX

ΣXY = a.ΣX + b.Σ X².

Y = a + bX.
Ezemplu:
Empresa “ABC” halo produsaun sasan/bens A(barang A), agora iha dadus vendas maka
tuir mai ne’e:

Tinan Planu Vendas


2014 2,400
2015 2,600
2016 2,600
2017 2,800
2018 2,400
2019 2,500
2020 3,000
Hosi dadus iha leten halo predisaun vendas tinan 2021 uza métodu tendência
momentu.

Tinan Vendas (Y) X XY X²


2014 2,400 0 0 0
2015 2,600 1 2,600 1
2016 2,600 2 5,200 4
2017 2,800 3 8,400 9
2018 2,400 4 9,600 16
2019 2,500 5 12,500 25
2020 3,000 6 18,000 36
Kuantidade 18,300 21 56,300 91

Responde: Y = a + b X
ΣY = a.n + b.ΣX
ΣXY = a.nΣX + b.ΣX²
18,300 = a.7 + b. 21 18,300 = 7a + 21b x 3
56,300 = a.21 + b.91 56,300 = 21a + 91b x 1
54,900 = 21a + 63b
56,300 = 21a + 91b –
-1,400 = -28b
b = -1,400 / -28
b = 50
18,300 = 7a + 21b
18,300 = 7a + 21 x 50
18,300 – 1,050 = 7a
17,250 = 7a, Maka a = 17,250/7 = 2,464
Y = 2,464 + 50X
Y2021 = 2,464 + 50(7)
Y2021 = 2,464 + 350
Y2021 = 2,814.
D. Metodu trendensia Lest Quare/Regresaun Linear Simples

Ba etapas/passos predisaun vendas ho métodu:

Determina valor x ho metodu premeiru determina kuantidade dadus despar


ou par. Se dadus despar, maka valor x= 0 ba tinan klaran no menus 1 (ida) ba
seidauk tinan klaran no mais 1 (ida) antes tinan klaran, maka valor x= -3,-2,-
1,0,1,2,3,...n.s.t. maibe totalidade tinan par, maka valor x= 0 sei lokalizado entre
tinan rua nia klaran (fica entre dois anos do meio), distansia valor x= 2, valor ba x
= -5,-3,-1,1,3,5, ...n.s.t. Bainhira determina valor x, passu tuir mai determina
valor a no b ho formula:

ΣY ΣXY
a= no b=
n ΣX²
Ho resultadu valor a no b, maka tuir mai determina formula regresaun: Y = a + bX

Atu determina predisaun vendas ba tinan hakarak maka hatama valor a no b ba


formulasaun regresaun ne’e, maka aumenta ho hatama valor x.

Ezemplu:

Empresa “AB” halo produsaun sasan (bens) ho modelu ida ne’ebe aumenta
hosi tinan ida ba tinan ida. Ho kresimentu ne’ebe nafatin hala’o hosi empresa no
ho suposisaun valor vendas/fa’an bele garante sai base ba predisaun trendensia
fa’an/vendas, maka empresa ne’e planea vendas/fa’an ba tempu ne’ebe tuir mai ho
dadus tinan lima (5) ikus, maka tuir mai ne’e:

Empresa “AB”
Dadus Vendas

Tinan Valor Vendas


2015 900,000
2016 1,250,000
2017 1,500,000
2018 2,124,000
2019 2,583,000

1. Determina formula tendencia vendas ho metodu Least Square


2. Halo forecast vendas tinan 2020.
Responde:
Empresa”AB”
Forecast Vendas

Tinan Vendas (Y) X XY X2


2015 900,000 -2 -1,800,000 4
2016 1,250,000 -1 -1,250,000 1
2017 1,500,000 0 0 0
2018 2,124,000 1 2,124,000 1
2019 2,583,000 2 5,166,000 4
Kuantidade 8,357,000 0 4,240,000 10

a = ΣY/n no b = ΣXY/ΣX²
a = 8,357,000/5 = 1,671,400
b = 4,240,000/10 = 424,000
Y = 1,671,400 + 424,000X
Y2020 = 1,671,400 + 424,000 (3)
Y2020 = 1,671,400 + 1,272,000
Y2020 = 2,943,400.
Y2021= 1,671,400 + 424,000 (4)
= 1,671,400 + 1,696,000
Y2021= 3,367,400.

E. Métodu Korrelasaun no regresaun


Analiza regresaun no korelasaun hatudu relasaun entre ida ou liu variavel
seluk. Ho analiza korelasaun sei kuenesidu hosi partes variaveis ne’ebe sai
preokupasaun nomos ho analiza regresuan sei kuenesidu forma relasaun.

Formula korrelasaun:

nΣXY – ΣXΣY
r=
√nΣX²-(ΣX)² √nΣY²-(ΣY)²

nΣXY - ΣXΣY
I. b=
nΣX² - (ΣX)²
(ΣY – bΣX)
II. a =
n
III. Y = a + bX
Ezemplu:

Fa’an susuben bebe depende ba totalidade númeru nivel moris. Signifika iha
variavel rua (2) maka iha relasaun iha ne’e, tamba nivel vendas/fa’an
(husu/demanda) susuben no nivel moris. Maibe X maka nivel moris no Y maka
vendas/fa’an susuben bebe, maka dadus iha tabela tuir mai ne’e:

Tinan Vendas (Y) X XY X2 Y2


2016 20
2017 30
2018 40
2019 50
2020 60
Σ

F. Predisaun baseia ba métodus espesífikus


Metodu predisaun espesifikus ne’e konsiste hosi metodu analisis
industria, pruduct line no analisis usuário final (pengguna akhir). Predisaun ho
modelu analisis industria basea ba quota mercado/market share/pangsa pasar)
ne’ebe empresa iha (participação de mercado de propriedade da empresa).

a. Analisis Industria
Analisis ne’e liga entre predisaun industria ho tipu hanesan (concorrentes da
indústria/industri pesaing) empresa tenki halo predisaun vendas industria ho tipu
hanesan depois halo predisaun vendas empresa ne’e no tuir mai determina
posisaun empresa ho valor market share/quota de mercado.

Passu atu uza analisis Industria:

1. Halo projesaun demanda industria

2. Avalia posisaun empresa iha kompetisaun,

Demanda Empresa
Market Share = x 100%
Demanda Industria
Ezemplu:

Empresa “ABC” Produs kafe u’ut ho Merk kafe Timor. Dadus vendas ba produtu ne’e

(unidade).

Tinan Vendas industriais (u) Vendas Empresa (u)


2014 12,000 1,200
2015 11,000 990
2016 13,000 1,560
2017 14,000 1,750
2018 13,000 1,430
2019 15,000 1,800
2020 16,000 2,080

Baseada dadus iha leten, husu atu:

1. Determina vendas industria tinan 2021 (uza metodu Least Square).

2. Determina vendas empresa ba tinan 2021 ne’ebe empresa bastante satisfeitu


ho mediu market share tinan 3 ikus.

Responde:
Empresa “ABC”
Tinan Vendas industriais Vendas Empresa Market Share(%)
(u) (u)
2014 12,000 1,200 0.1
2015 11,000 990 0.09
2016 13,000 1,560 0.12
2017 14,000 1,750 0.125
2018 13,000 1,430 0.11
2019 15,000 1,800 0.12
2020 16,000 2,080 0.13
Husu demanda industria tinan 2021 ho metodu Least Square

Tinan Vendas Industria (u) X XY X²


2014 12,000 -3 -36,000 9
2015 11,000 -2 -24,000 4
2016 13,000 -1 -13,000 1
2017 14,000 0 0 0
2018 13,000 1 13,000 1
2019 15,000 2 30,000 4
2020 6,000 3 48,000 9
K. 84,000 18,000 28
a = ΣY/n no b = ΣXY / X²
a = 84,000 / 7 = 12,000 b = 18,000 / 28 = 642.857
Y = 12,000 + 642.857 X
Y2021 = 12,000+ 642.857 (4)
Y2021 = 14,571.428 unidade
Empresa fa’an/vendas ba tinan 2021, bainhira empresa satisfas ona ho mediu
market share (kuota merkadu) ba tinan 5 (lima) ikus.
Mediu market share ba tinan 5 (lima) ikus, maka:
(0.11 + 0.12 + 0.13) / 3 = 0.12
Maka vendas empresa tinan 2021, maka:
0.12 x 23,429 = 2,811.48.
b. Analisis Product Line

Analisis Product Line uza ba empresa ne’ebe produs tipu produtu oi-oin no
lahanesan, maka halo forecast ho deferensa. Maka produtu ida tenki halo forecast
keta-ketak ho lahanesan, maka sei konta/sura lukru ne’ebe hetan ba ida-idak ba
produtu ne’ebe iha.

Por ezemplu:

1. Kompañia X ne’e produs sasan elektroniku, bebida no roupa. Entre tipu tolu
(3) (product line) ne’e labele “kombinadu/dipadukan)” sai forcast ida. Ida-
idak halo forcast keta-ketak.

2. Kompañia Y ho resultadu susuben u’ut. Susuben u’ut A produs durante tinan


hira-hirak liu ba to’o agora ne’ebe to’o ona nivel maturidade (taraf
kedewasaan). Enkuantu susuben u’ut B ne’ebe agora komesa produs iha inisiu
tinan ida ne’e. Maka sei iha nivel kuenesementu.

Entre susuben u’ut A no B ho mesak diferente iha maneira oi-oin, hanesan:

- Klientes

- Metodu distribuisaun n.s.t.

Maka ida-idak tenki halo forccast keta-ketak. Implementasaun basikamentu


hanesan ho metodu estatistika ho analise trendensias.
c. Análisa Uza ikus (Analisa Penggunaan Akhir)

Ba empresa ne’ebe produs produtus ho produtus semi-akabadus/produtus


metade efeitus (produk setengah jadi). Iha ne’e empresa forecast no determina
uza ikus ne’ebe relevante ho produtu ne’ebe iha forecast vendas/fa’an sasan
konsumu ikus.

Por ezemplu:

Empresa maka nain kabas soru. Demanda ba kabas lahan influênsia direta
hosi demanda têxtil tamba textil sai hanesan produtu ikus hosi resultadu prosesu
tuir mai hosi kabas lahan. Tamba ne’e hanesan textil ba demanda kabas lahan
influensia hosi, maka:

- Total populasaun
- Rendementu per kapita
- Konsumu textil per kapita
- Nủmeru (angka) exportasaun no importasaun kabas no selu-seluk tan.

Konsumsi textil per kapita sei konta/sura ho:

(Produsaun hosi rai laran + Importasaun – Exportasaun)

Ṅumeru Populasaun

Bainhira hatene/kuenese necesidade textil, maka konta/sura necesidade kabas soru


ba tinan ne’e. Ikus ho projesaun market share empresa sei halo forecast
vendas/fa’an ba empresa ne’e.

Exercicius

I. Toko livru “Maria” durante tinan 8 liu ba iha dadus vendas/fa’an iha unidade
livru ho titulu oi-oin. La hare ba tipu livru ne’ebe la folin, iha tinan 2022 (tinan
oin) toko livru ini ho razaun forma orsamentu vendas/fa’an uluk no halo predisaun
vendas/fa’an. Dadus historis vendas, maka:
Tinan Vendas/fa’an (unidade)
2014 38,000
2015 42,000
2016 48,000
2017 56,000
2018 60,000
2019 75,000
2020 79,000
2021 88,000

Husu:

1. Determina valor equasaun line tendensia ho ajuda “metodu predisaun Least


square”.

2. Determina montante predisaun vendas/fa’an toko livru “Maria” ne’e ba tinan


2022, 2023 no 2024 ne’ebe tuir mai.

II. Kompañia “Celia” produs no vendas/fa’an tipu sasan ida hosi tinan ba tinan
nafatin sa’e. Ho desenvolvimentu kompañia no ho suposisaun fa’an ne’ebe
sufisiente bele konfia sai base predisaun tendencia ba vendas/fa’an, maka
kompañia ne’e halo planu vendas/fa’an tinan-tinan tuir mai ho base dadus historis
tinan 5 liu ba, maka:

Tinan Valor vendas/fa’an ($.00)


2016 975,000,000
2017 1,436,000,000
2018 1,858,000,000
2019 2,124,000,000
2020 2,583,000,000

Perguntas:

1. Determina valor equasaun line tendencia vendas/fa’an kompañia “Merry” ho


ajuda metodu tendencia “Least Square”.

2. Halo predisaun vendas/fa’an kompañia “Merry” tinan 2021, 2022, no 2023.


KAPITULU III ORSAMENTU VENDAS (FA’AN)

3.1 Kompriende orsamentu Vendas (fa’an)


Orsamentu vendas importante liu no suporta ba forma orsamentu
abrangente/komprehensivu kompańia.
Orsamentu vendas sai base atu forma orsamentu seluk. Base importante
forma orsamentu, maka atu halo predisaun vendas ba tempu ohin mai.

Planu vendas (orsamentu vendas) sai hanesan base ba forma orsamentu seluk.

Objetivu premeiru forma orsamentu, maka:

1. Hamenus incerteza iha tempu ohin mai


2. Fo hanoin/decisaun ba jestaun iha prosesu planeamentu
3. Fo informasaun iha profit planning control
4. Atu fasilita (facilite) supervisaun fa’an/vendas.
3.2 Benefisiu forma Orsamentu Vendas
Forma Orsamentu vendas iha mos nia benefisius, maka:
a. Jeralmente

Jeralmente, orsamentu hotu inklui orsamentu (budget) vendas (fa’an) iha 3


benefisius basiku, maka:

1. Sai matan dalan (pedoman kerja)

Signifika katak bainhira orsamentu vendas (fa’an) forma ona maka


dirasaun/devisaun ida-idak tenki servisu no halo planu tuir nivel vendas
(fa’an) ne’ebe determina ona. Ou dirasaun/divisaun ida-idak tenki planu
vendas atividades ne’ebe basea ba matan dalan ba planu vendas ne’ebe
determina.

2. Ferramentas koordinasaun servisu/traballo (alat pengkoordinasian kerja)

Atu ajuda tarefas (tugas) divisaun produsaun ba inventory (persediaan) sasan


feitu (barang jadi) labele hotu ho nune’e orsamentu produsaun motoriza
atividades kompras, maka iha konkordansia atu forma/estabelesamentu
orsamentu komprehensivu/abragente.

3. Ferramentasaun supervisaun servisu/traballo (alat pengawasan kerja)


Orsamentu vendas (fa’an) sai ferramentasaun supervisaun ba jestaun

Susesu iha orsamentu abragente/komprehensivu iha kompañia ida depende ba


susesu orsamentu vendas/fa’an. Nune’e ho detalladu fasil liu ba jestaun atu forma
orsamentu seluk.

b. Ho espesialmente

Benefisius ba base forma orsamentu hot-hotu ne’ebe iha kompañia/empresa.

3.3 Fatores ne’ebe fo influênsia orsamentu vendas


Fatores ne’ebe precisa hare orsamentu nia funsaun ho diak bainhira
estimasaun ne’ebe halo predisaun sufisiente (cukup akurat) atu forma orsamentu
vendas, maka:

A. Fatores Internu, maka: dadus, informasaun, no esperiênsia ne’ebe iha


kompañia nia laran maka tuir mai ne’e:

1. Vendas iha tinan uluk (kualidade, kuantidade, presu, tempu, no fatin


vendas.
2. Kapasidade produsaun no expasaun
3. Traballadores ne’ebe iha: kuantidade no matenek/habidade (skill)
4. Kapital servisu ne’ebe iha ou aumenta tempo tuir mai
5. Fasilidade ne’ebe iha.

B. Fatores externu, maka dadus, informasaun no esperiênsia iha liur, maibe fo


influênsia ba kompañia nia moris, maka tuir mai ne’e:

1. Kondisaun kompetisaun
2. Posisaun kompetisaun iha merkadu
3. Kresimentu populasaun
4. Rendementu povo
5. Elastisitas demanda ba folin sasan
6. Relijaun, kultura, abituate moris povo
7. Decisaun governu (area politika, ekonomia, sosio-kultura, segurança).
3.4 Passu forma orsamentu vendas

Passu ne’ebe precisa atu forma orsamentu vendas, maka:

a. Determina base Orsamentu

1. Determina variavel relevante ne’ebe fo influénsia vendas


2. Determina objeitu jeral no espesifiku ne’ebe hakarak
3. Determina estratejia merkadoria (marketing).

b. Forma planu Orsamentu

1. Analisa ekonomia ho halo projesaun ba aspeitu makro, hanesan


moneteria, populasaun, decisaun governu, teknolojia.
2. Halo analisa industria atu hatene kapasidade povo ne’ebe precisa produtu
hanesan iha industria.
3. Halo analisa prestasaun vendas dahuluk atu hatene posisaun kompańia
iha tempu uluk.
4. Analisa prestasaun vendas ba tempu oin mai atu hatene kapasidade
kompańia to’o targetu vendas tempo oin mai hodi hare: matérias primas,
traballadores, kapasidade produsaun, no kondisaun kapital.

c. Halo forecast vendas tuir ho metodu ne’ebe hakarak.

Decisaun kompañia ne’ebe relasaun ho decisaun vendas (hili lina


distribuisaun, media promosaun, metodu determina prezu).

` Bainhira hetan forecast vendas ba tinan ida ne’ebe hakarak, maka


multiplicado (dikalikan) ho presu ne’ebe bele hetan no temi ho orsamentu
vendas.

Exemplu: passu forma orsamentu vendas ho formatu, maka:

Empresa “ABC”
Orsamentu fa’an
Períodu tempu Planu Fa’an (Q) Presu ($) Kuantidade ($)
Ezemplu: Kompańia “Maria” forma orsamentu vendas tinan 2021 tempu mai
(para vir) ho dadus, suposisaun/suposições (asumsi), sabedoria korporativa/

kompañia (kebijaksanaan perusahaan) tuir mai ne’e:

Dadus vendas ne’ebe koletadu, maka:

Tinan Fa’an
2016 516,000
2017 516,000
2018 580,000
2019 692,000
2020 624,000
Área (daerah) fa’an no persentase alokasaun vendas munisipiu ida-idak,
maka:

Munisipiu A..........50%
Munisipiu B ........ 30%
Munisipiu C .......20%.
Presu fa’an unidade ida determina hamutuk ba munisipiu ida-idak no laiha
mudansa ba tinan 2021 nia laran tuir mai. Maibe tinan 2020 ne’ebe liu presu fa’an
unidade ida montante $4,000.00, maka ba tinan 2021 sei aumenta/sa’e montante
25% hosi presu tinan 2020.

Perguntas:

1. Kompańia “Maria” determina vendas iha tinan 2021 ho ajuda metodu


Least Square.

2. Kompańia “Maria” kalkula orsamentu vendas tinan 2021 tuir trimestre ida-
idak tuir area ida-idak.
Responde:
Tinan Fa’an (Y) X XY X2
2014 516,000 -2 -1032000 4
2015 516,000 -1 -516000 1
2016 580,000 0 0 0
2017 692,000 1 692000 1
2018 624,000 2 1248000 2
Σ 2,928,000 392000 10
Y = a + bX
ΣY ΣXY
a = no b =
n ΣX2
a = 2,928,000 /5 = 585,600
b = 392,000 /10 = 39,200
Y = a + bX
Y = 585,600 + 39,200 X
Y = 585,600 + 39,200 . 3 = 703,200
Alokasaun vendas ba Munisipiu ida-idak ba tinan ida-idak.
Munisipiu A : 50% x 703,200 = 351,600
Munisipiu B : 30% x 703,200 = 210,960
Munisipiu C : 20% x 703,200 = 140,640
Munisipiu A ho total = 351,600.
Trimestre I = 25% x 351,600 = 87,900
Trimestre II = 25% x 351,600 = 87,900
Trimestre III = 25% x 351,600 = 87,900
Trimestre IV = 25% x 351,600 = 87,900
Munisipiu B ho total = 210,960
Trimestre I = 25% x 210,960 = 52,740
Trimestre II = 25% x 210,960 = 52,740
Trimestre III = 25% x 210,960 = 52,740
Trimestral IV = 25% x 210,960 = 52,740
Munisipiu C ho total = 140,640
Trimestre I = 25% x 140,640 = 35,160
Trimestre II = 25% x 140,640 = 35,160
Trimestre III = 25% x 140,640 = 35,160
Trimestre IV = 25% x 140,640 = 35,160
Orsamento vendas kompańia "Maria” ba Munisipiu A iha tinan 2021.

Trimestre Planu fa’an (Q) Preco ($.00) Totalidade ($.00)


Trimestre I 87,900 5,000 439,500,000
Trimestre II 87,900 5,000 439,500,000
Trimestre III 87,900 5,000 439,500,000
Trimestre IV 87,900 5,000 439,500,000
Σ 351,000 1,758,800,000
Deskrisaun: Presu tinan 2021 sa’e 25% hosi presu tinan 2020. Presu tinan
2020 $4,000.00; maka presu tinan 2021 = 125% x $4,000.00= $5,000.00.

Orsamentu vendas kompańia “Maria” ba distritu B tinan 2021

Trimestre Planu Vendas (Q) Presu ($.00) Quantidade ($.00)


Trimestre I 52,740 5,000 263,700,000
Trimestre II 52,740 5,000 263,700,000
Trimestre III 52,740 5,000 263,700,000
Trimestre IV 52,740 5,000 263,700,000
Total 210,960 1,054,800,000
Notes: Presu tinan 2021 sa’e 25% hosi presu tinan 2020. Presu tinan 2020
$4,000.00; maka presu tinan 2021 =125% x $4,000 = $5,000.00.
Orsamentu vendas kompańia “Maria” ba distritu C tinan 2019

Trimestre Planu Vendas (Q) Presu ($.00) Quantidade ($.00)


Trimestre I 35,160 5,000 175,800,000
Trimestre II 35,160 5,000 175,800,000
Trimestre III 35,160 5,000 175,800,000
Trimestre IV 35,160 5,000 175,800,000
Total 140,640 703,200,000
Notes: Presu tinan 2021 sae 25% hosi presu tinan 2020. Presu tinan 2020
$4,000.00; maka presu tinan 2021 = 125% x $4,000.00 = $5,000.00.
Exercicius

I. Kompañia “Maria” halo hela kalkulasaun orsamentu vendas tinan 2022 tuir mai
ho dadus no suposisaun (asumsi) no decisaun, maka:

a. Dadus vendas tinan-tinan liu ba, maka:

Tinan Kuantidade vendas (unidade)


2016 1,032,000
2017 1,032,000
2018 1,160,000
2019 1,384,000
2020 1,248,000
b. Area vendas no prosentase alokasaun vendas area ida-idak, maka:

Munisipiu A ............... 50%


Munisipiu B ............... 30%
Munisipiu C ............... 20%
c. Presu vendas/fa’an unidade ida-idak determina hanesan ba area hotu. Iha
tinan 2020 ne’ebe liu presu vendas unidade ida-idak $8,000.00 no tinan 2021
hasa’e ho montante 15% hosi presu tinan 2020.
d. Índice vendas fulan ida-idak no trimestre ida-idak hanesan.

Perguntas:

1. Determina predisaun (forcast) vendas tinan 2021 ho metodu Least Square.

2. Forma orsamentu vendas Kompañia “Maria” tinan 2021 tuir fulan, trimestre
no area vendas.

II. Kompaña Textil “Merry”iha dadus textil iha Indonesia, maka

Tinan Produsaun iha rai laran Textil Impor Textil Expor Populasaun Inonesia (ema)
2016 450,000,000 300,000,000 3,000,000 125,900,000
2017 600,000,000 225,000,000 4,000,000 117,000,000
2018 725,000,000 200,000,000 2,000,000 119,000,000
2019 850,000,000 175,000,000 2,000,000 122,000,000
2020 900,000,000 225,000,000 5,000,000 124,000,000

Produtu Merry mesak, maka:

2016 = 75,000,000 m
2017 = 90,000,000 m
2018 = 111,000,000 m
2019 = 113,000,000 m
2020 = 112,000,000 m.
Ho dadus iha leten husu atu:

1. Determina montante konsumu textil por kapita Indonesia

2. Determina montante market share meio-mediu kompañia textil ne’e ba


konsumu/husu (demanda) textil Indonesia.

3. Determina montante market share meio-mediu kompañia textil ne’e ba


produsaun textil Indonesia.
KAPITULU IV ORSAMENTU PRODUSAUN

Departementu produsaun nia servisu atu halo planu (planear) produsaun no

koordena ba utilizasaun rekursus ne’ebe iha atu alkança planu ba nível produsaun.

4.1 Kompriensaun Orsamentu Produsaun

Orsamentu produsaun maka atu halo planeamentu ne’ebe detalladu kona ba


númeru total/kuantidade unidades produtus neébe produs durante períodu tuir mai
ne’ebe inklui planu kona ba tipu (kualidade), totalidade (kuantidade), tempu
(bainhira) produsaun neé halaó (Tendi Haruman, 2007).

Orsamentu produsaun sei forma uza formula tuir mai ne’e:


Planu vendas (hosi orsamentu vendas) xxx
Inventáriu final xxx +
Númeru sasan (bens) ne’ebe iha (disponíveis) xxx
Inventáriu inisial xxx -
Planu produsaun xxx
4.2 Benefísius ba orsamentu produsaun

Benefísius forma orsamentu produsaun sei fahe ba grupu 2 (rua), maka:


I. Benefisiu Jeralmente
Benefisiu orsamentu produsaun jeralmente maka sai mata dalan servisu,
koordinasaun servisu no supervisaun servisu.

II. Benefisiu espesifiku


1. Atu suporta atividade vendas (faán), maka produtu sei prepara tuir tempu
ne’ebe planea.
2. Kuidadu nivel inventáriu ne’ebe sufisiente.
3. Hatur produsaun tamba kustus produsaun sei tahan ho minimais.

4.3 Fatores ne’ebe fo influénsia orsamentu produsaun

Atu halo planeamentu ne’ebe diak tenki problema ne’ebe iha empresa no liur.
Problema hosi fontes empresa, maka:

1. Planu fa’an (vendas)


2. Kapasidade makina no fasilidade
3. Traballadores ne’ebe iha
4. Estabilidade matérias primas
5. Kapital servisu ne’ebe iha
6. Fasilidade armajen

4.4 Metodu forma orsamento produsaun


Decisaun empresa kona ba nivel produsaun no nivel inventáriu sasan iha
implementasaun ne’ebe la hanesan. Se karik jestaun sei abordajen decisaun ba
produsaun sei prioridade estabilidade produsaun ou prioridade estabilidade
inventáriu no bele mos jestaun kombinasaun hosi decisaun rua ne’e.

Abordajen ou decisaun atu forma orsamentu sei fahe ba tolu, maka:

1. Orsamentu produsaun ho estabilidade produsaun


2. Orsamentu produsaun ho estabilidade inventáriu
3. Orsamentu produsaun ho kombinasaun estabilidade produsaun no
estabilidade inventáriu.

A. Orsamentu produsaun ho estabilidade produsaun


Pasu atu forma orsamentu produsaun ho estabilidade produsaun
I. Pasu premeiru
Determina planu produsaun ho formula:
Planu vendas xx
Inventáriu final xx +
Kuantidade merkadorias disponíveis xx
Inventáriu inisiu xx –
Planu produsaun xx
II. Pasu segundu
Bainhira planu produsaun ba tinan ida hatene tiha, tuir mai determina planu
produsaun tuir periodu ba vendas/fa’an. Se planu vendas periodu ba fulan atu
hetan nivel produsaun ba fulan maka hosi planu produsaun tinan ida fahe 12.
Por ezemplu: hosi resultadu konta hetan nivel produsaun ba tinan ida ho
montante 12,000 unidade, maka planu produsaun ba fulan-fulan maka 12,000/12
= 1,000 unidade.
Klaru liu ba metodu estabilidade produsaun.
Rencana vendas/fa’an tinan ida 4,000 unidade fahe ba trimestre maka
vendas/fa’an trimestre I, II, III no IV maka tuir mai ne’e: 1,030 unidade, 1,000
unidade, 1,000 unidade, no 970 unidade. Inventáriu inisiu 120 unidade no
inventáriu final 80 unidade.
Basea ba ilustrasaun orsamentu produsaun sei forma tuir mai ne’e:

Deskrisaun Unidade
Orsamentu vendas 4,000
Inventáriu final 80 +
Kuantidade sasan (bens) disponíveis 4,080
Inventáriu inisiu 120 -
Planu Produsaun 3,960

Atu forma orsamentu produsaun ho abordajen estabilidade produsaun


hanesan iha leten, maka produsaun ba trimestre ida-idak ho montante 3,960 fahe
hanesan ba ha’at ho 990 unidade, maka trimestre ida-idak devisaun pabrika tenki
produs 990 unidade. Maibe inventáriu inisiu no inventário final sasan feitu/akaba
(barang jadi) tuir decisaun produsaun ne’ebe estabil ne’e. Tamba jestaun
produsaun determina decisaun estabilidade produsaun, maka unidade inventáriu
inisiu no final hosi flutuasaun hela tuir vendas ne’ebe determina.

Deskrisaun Tri-I Tri-II Tri-III Tri-IV Total


Vendas/fa’an 1,030 1,000 1,000 970 4,000
Inventáriu final 80+ 70+ 60+ 80+ 80+
Kuantidade sasan disponíveis 1,110 1,070 1,060 1,050 4,080
Inventáriu inisiu 120 - 80- 70- 60- 120-
Planu Produsaun 990 990 990 990 3,960/4

B. Orsamentu produsaun ho estabilidade inventáriu


Estabilidade inventáriu maka mudansa inventáriu hanesan ba priodu ida-idak
(flutuasaun hosi inventáriu) ba periodu hanesan.

Ezemplu:

Diferensia inventáriu inisiu no final ba trimestre I montante 20,000 unidade,


maka ba trimestre tuir mai (II, III, no IV) tenki hanesan ho trimestre I (20,000).

Bainhira jestor produsaun determina decisaun estabilidade inventáriu, maka


unidade produsaun husik ho flutuasaun tuir inventáriu ne’ebe determina ho
estabil.
Iha mos pasu atu forma orsamentu ho metodu estabilidade inventáriu maka
tuir mai ne’e:

Pasu I

Determina diferensia entre inventáriu inisiu no final (inventáriu inisiu - inventáriu


final).

Pasu II

Bainhira hetan tiha diferensia hosi inventáriu rua ne’e, depois fahe ho periodu
vendas iha tinan ia. Maibe periodu vendas iha tipu fulan, maka fahe ba 12 (tamba
iha tinan ida iha fulan 12). No bainhira planu vendas iha trimestre, maka
diferensia sei fahe 4.

Pasu III

Bainhira diferensia negativu, maka sei hetan inventáriu final aumenta


montante diferensia no bainhira diferensia positivu maka atu hetan inventáriu final
menus montante diferensia (selisih).

Ezemplu:

Bainhira hetan inventáriu inisiu 25,000 unidade no inventáriu final 30,000


unidade no periodu planu vendas tuir trimestre, maka atu konta inventáriu final
trimestre I tuir mai ne’e:

25.000 - 30,000 -5,000


= = -1,250
4 4
Maka inventáriu final trimestre I: 25,000 + 1,250 = 26,250.
C. Orsamentu Produsaun ho metodu kombinasaun

Decisaun kombinasaun katak kombinasaun decisaun rua hanesan decisaun


inventáriu estabil no decisaun produsaun estabil. Decisaun ne’ebe sai hanesan
kombinasaun, iha ne’ebe nivel produsaun nomos nivel inventáriu flutuasaun.
Ho metodu kombinasaun ne’e, ba tempu ruma produtu estabil no tempu
seluk inventáriu estabil ou ba tempo ruma nivel produsaun mudansa no tempu
seluk nivel inventáriu sei mudansa. Iha mudansa ba nivel produsaun no inventáriu
sei fo limitasaun minimu no maximu.
Dala ruma determina ho metodu kombinasaun, maibe empresa tenki determina
suposisaun seluk atu to’o hanesan (equelibrium/keseimbangan) ne’ebe optimais
entre nivel fa’an/vendas, inventáriu no produsaun.

Ezemplu:

Krisis moneteria ne’ebe akontese iha empresa”AB” planea fa’an/vendas ba


tinan 2018 tuir mai ne’e:

Deskrisaun Planu Vendas (unidade)


Trimester I 115,000
Trimester II 85,000
Trimester III 85,000
Trimester IV 115,000
Totalidade 400,000

Predisaun nivel inventáriu inisiu 60,000 unidade no final 40,000 unidade.


Nivel produsaun flutuasaun la liu hosi 20% ou iha nivel produsaun meio mediu.
Nivel inventáriu trimestre I no II flutuasaun 6,000 unidade ba trimestre III no IV
flutuasaun 4,000 unidade. Tuir dadus ne’e, forma orsamentu produsaun basea
suposisaun ne’ebe uza.

Responde:
Suposisaun ne’ebe uza maka:

Trimeste/triwulan I inventáriu flutuasaun 6,000 unidade. Inventáriu inisiu 60,000


unidade, maka inventáriu final trimestre I 54,000 unidade (60,000 – 6,000).

Trimestre II inventáriu flutuasaun 6,000 unidade. Inventáriu inisiu trimestre

/triwulan II maka 54,000 unidade (hanesan inventáriu final trimestre I), maka
inventáriu final trimestre II maka 48,000 unidade (54,000 – 6,000 unidade).

Trimestre III inventáriu flutuasaun 4,000 unidade.

Inventáriu inisiu trimestre III 48,000 unidade (hanesan inventáriu final trimestre
II), maka inventáriu final trimestre III maka 44,000 unidade (48,000 – 4,000
unidade).

Trimestre IV inventáriu flutuasaun 4,000 unidade.


Inventáriu inisiu trimestre IV maka 44,000 unidade (hanesan inventáriu final
trimestre III), maka inventáriu final trimestre IV maka 40,000 unidade (44,000 –
4,000 unidade).

Hosi resultadu konta iha leten maka orsamento produsaun ho metodu


kombinasaun maka tuir ne’e:

Deskrisaun Tri I Tri II Tri III Tri IV Total


Planu fa’an 115,000 85,000 85,000 115,000 400,000
Inventáriu final 4,000 48,000 44,000 40,000 440,000
Kuantidade sasan Disponibel 69,000 133,000 129,000 155,000 440,000
Inventáriu inisiu 60,000 54,000 48,000 44,000 60,000
Planu Produsaun 109,000 79,000 81,000 111,000 80,000

Exercicius
II. Kompañia “Maria” negosiu konaba produs no fa’an sasan “A” iha tempu agora
atu forma orsamentu produsaun ba semestre 1 tinan 2022 ne’ebe tuir mai ho
dadus no decisaun ne’ebe determina, maka:

1. Planu vendas/fa’an fulan 7 ba oin, maka:

Fulan Planu vendas (unidade)


Janeru 2,400
Febreriu 2,600
Marsú 2,600
Abril 2,800
Maiú 2,400
Junú 2,500
Juliú 3,000

2. Decisaun inventáriu final:

a. Ba kada fulan ikus, inventáriu sasan feitu hetan 40% hosi planu vendas
fulan tuir mai.

b. Inventáriu sasan feitu komesa 31 Desmbru 2021 iha 1,060 unidade.

3. Padraun produsaun determina nafatin iha mudansa.

perguntas:

Konta númeru kuantidade ne’ebe maka atu produs ba semestre I (ida) tinan 2022.

III. Planu vendas durante tinan ida kompañia “Merry”, maka:


Fulan Vendas fulan vendas
Janeru 1,500 Juliu 700
Febreriu 1,600 Agustus 600
Marsú 1,600 Sebtembru 9,000
Abril 1,400 Outrobru 1,100
Maiú 1,200 Novembru 1,200
Junú 1,000 desembru 1,400

Maibe nivel predisaun inventáriu, maka:

Inventáriu tinan inisiu 2,000 unidade, inventáriu tinan final 1,500 unidade.

Decisaun jestaun ne’ebe hala’o, maka: nivel produsaun labele hetan flutuasaun liu
hosi 15% iha leten no kraik ba mediu fulan-fulan (1/12 hosi produsaun tinan ida).
Nivel inventáriu labele liu hosi 3,000 unidade no labele menus hosi 1,100.
Produsaun fulan Juliú, Agustus, Setembru bele menus 30% hosi produsaun
normal. Kalkula/konta orsamentu produsaun ho metodu kombinasaun.
KAPITULU V ORSAMENTU MATERÌAS PRIMAS

Materías primas ne’ebe uza iha prosesu produsaun sei fahe grupus rua (2),
maka:

a. Direct material (materías primas direta)

b. Indirect material (materías primas indireta)

Matérias primas direta maka materias primas ne’ebe diretamente iha ba parte
prosesu produsaun no iha relasaun metin ho nivel produsaun ou diretamente mosu
sai sasan feitu.

Matérias primas indireta maka matérias primas ne’ebe la diretamente iha


prosesu produsaun no la iha relasaun direta sai sasan feitu.

Ezemplu:

Atu hetan ba u’un unidade meja presica matérias primas direta no matérias
primas indireta maka pregu, goma, tinta (cat) no seluk tan. Orsamentu matérias
primas planu kuantidade nesesidade matérias primas direta, maibe orsamentu
matérias primas indireta sei planu iha orsamentu kustus overhead pabrika.

5.1 Kompreensaun Orsamentu Matérias Primas

Orsamentu matérias primas maka orsamentu ne’ebe planea klaru hosi


kuantidade unidade matérias primas ne’ebe presica ba implementasaun prosesu
produsaun ba tempu tuir mai.

Sai base elabora orsamentu matérias primas, maka orsamentu produsaun.


Orsamentu matérias primas tuir base ba kuantidade sasan ne’ebe planu iha
orsamentu produsaun.

5.2 Objetivu Orsamentu Matérias Primas

Elaborasaun orsamentu matérias primas atu ajuda jestaun atu foti decisaun
ne’ebe relevante ho:

1. Predisaun kuantidade matérias primas predisaun kuantidade sosa matérias


primas ne’ebe presica.
2. Sai base ba predisaun ne’ebe relevante ho kuantidade (montante) osan ne’ebe
presica atu sosa matérias primas.

4. Elementu Orsamentu Matérias Primas

Orsamentu matérias primas inklui sub orsamentu, maka:

1. Orsamentu nesesidade matérias primas

Orsamentu nesesidade matérias primas elabora ba planu matérias primas


(fisiku) ne’ebe presica la’os valor iha forma “$”. Iha orsamentu matérias primas
ne’e tenki aponta:

1. Tipu resultadu sasan feitu

2. Tipu nesesidade matérias primas

3. Line (dalan) ba prosesu produsaun

4. Estandar uza ba matérias primas (Standar Usage Rate/SUR)

5. Tempu uza matérias primas.

Standar Usage Rate (SUR), maka matérias primas ne’ebe presica hetan
resultadu ba produtu unidade 1 (ida).

Por Ezemplu:

Atu hetan resultadu ba bolu ida presica terigu u’ut ¼ kg no masin midar ¼
kg, maka SUR ba terigu u’ut ¼ kg no masin midar ¼ kg.

Simplemente tipu base orsaamentu matérias primas maka sei:

Empresa “Maria”
Orsamentu Nesesidade Matérias Primas tinan 2019
Deskrisaun Matérias Prima X Matérias Prima Y
Produsaun SUR Necesidade Produsaun SUR Necesidade
Trimestre I
Trimestre II
Trimestre III
Trimestre IV

Tipu iha leten seidauk esplika klaru fatin/departementu ne’ebe ba line


prosesu produsaun no deklara tuir base tabela iha leten sei nesesidade matérias
primas ba departementu ida deit.
Tabela iha leten sei desenvolve sai:

Empresa ”Maria”
Orsamentu Nesesidade Matérias Primas
Tinan 2019
Deskrisaun Departementu I Departementu II
MP A/X SUR Nesesidade MP B/Y SUR Nesesidade
Trimestre I
Trimestre II
Trimestre III
Trimestre IV

A. Determina nesesidade matérias primas


Kuantidade matérias primas ne’ebe presica tenki halo metodu oi-oin, maka:

1. Predisaun Direta

Predisaun direta uza esperencia ho rasaun fasil no pratis/simples, maibe risku


bo’ot ou ba inventárius.

2. Baseia kontajen Standard Usage Rate (SUR).

Basea SUR nesesidade matérias primas sei konta ho metodu sistema esperimenta
(experimento) basea uza realidade tempu uluk. Ho hare númerus meio-medio ne’ebe
determina tuir estatis.

Ezemplu:

Empresa “Maria” produs produtu X uza tipu matérias primas A no B. Planu


produs 2020 maka tuir mai ne’e:
Trimestre I 57,500 unidade
Trimestre II 60,000 unidade
Trimestre III 65,000 unidade
Trimestre IV 62,500 unidade
Estandard Usage Rate uza matérias primas tuir mai ne’e:
Matérias primas A =2
Matérias primas B = 1.5
Elabora orsamentu necesidade matérias primas ba produtu X iha leten.
Empresa “Maria”
Orsamentu Nesesidade Matérias Primas
Janeru to’o Dezembru 2020 (Trimestre I to’o IV)
Deskrisaun ProdusaunMatérias Primas A Matérias Primas B
SUR Necesidade SUR Necesidade
Tri-I 57,500 2 115,000 1.5 86,250
Tri-II 60,000 2 120,000 1.5 90,000
Tri-III 65,000 2 130,000 1.5 97,500
Tri-IV 62,500 2 125,000 1.5 93,750
K 244, 500 490,000 367,500
B. Orsamento Kompras (Sosa) Matérias Primas
Orsamentu kompras matérias primas elabora sai hanesan planeamentu
kuantidade matérias primas ne’ebe tenki sosa/kompra ba periodu ne’ebe tuir mai.

Orsamentu ida ne’e maka:

1. Kuantidade matérias primas ne’ebe uza iha prosesu produsaun


2. Kuantidade matérias primas ne’ebe tenki sosa/kompras
3. Presu/folin unidade ida-idak matérias primas.
Orsamentu kompras/sosa matérias primas sei formula tuir mai ne’e:
Nesesidade matérias primas ba produsaun xxx
Inventáriu final matérias primas xxx +
Kuantidade nesesidade matérias primas xxx
Inventáriu inisiu matérias primas xxx –
Kuantidade Kompras/sosa xxx
Planu kompras matérias primas tenki kuidadu tamba iha kuantidade no tempu
kompras/sosa. Bainhira kuantidade matérias primas ne’ebe sosa/kompras bo’ot fo
impatu risku ba matérias primas barak liu iha armajen sei fo impatu ba kustus ba
armajenamentu/rai aumenta ou bele mos impatu matérias primas bele a’at.

Dala ruma matérias primas ne’ebe kompras/sosa kuantidade oituan bele fo


impatu ba prosesu produsaun (inventáriu matérias primas hotu), maka atu
responde necesidade demanda klientes fallasu no jestaun sei buka matérias primas
iha tempu ne’ebe lalais.

Basea ba deskrisaun iha leten jestaun tenki hanoin oinsa metodu


kompras/sosa matérias primas ho necesidade kustus ne’ebe oituan ou kompras
ekonomis (Economical Order Quantity/EOQ maka kuantidade kompras ne’ebe fo
kustus minimu ou kuantidade kompras ne’ebe ekonomis.

Atu konta valor EOQ, iha dois kustus ne’ebe precisa hare, maka:

a. Kustus order

Kustus order maka kustus ne’ebe sai relasaun ho atividade order matérias
primas. Kustus iha mudansa tuir frekuensia order. Frekuensi order aumenta bo’ot
kustus ne’ebe hasai bo’ot no frekuensia order ladun, maka kustus ne’ebe hasai sei
oituan.

Ne’ebe tama iha kustus order, maka:

1. Kustus preparasaun order

2. Kustus administrasaun

3. Kustus haruka order, no seluk tan

b. Kustus armazenamentu (penyimpanan)


Kustus ne’ebe relevante ho atividade kompras matérias primas rai iha
armajen. Kustus tipu variavel, aumenta bo’ot quantidade matérias primas ne’ebe
kompras kustus mos bo’ot.

Kustus armazenamentu, maka:

1. Kustus manteisaun

2. Kustus siguranca

3. Kustus reparasaun/hadia a’at.

Ho komponente kustus iha leten, maka konta Kuantidade kompras ekonomis


ho formula:

2.R.S
EOQ =
√ P.I
Iha ne’ebe:
EOQ: Kompras/Sosa Ekonomis.
R : Kuantidade matérias primas ne’ebe kompra iha tempu ruma.
S : Kustus order.
P : Presu matérias primas unidade ida-idak.
I : Kustus armajenamnetu ne’ebe konta iha prosentase hosi inventáriu meio-
media.
Ou EOQ konta mos ho formula:
2.R.S
EOQ =
√ C/unidade
Iha ne’ebe:
C : Kustus armajenamentu (penyimpanan) ba unidade ida-idak

Konta EOQ iha suposisaun (asumsi) balun maka uza:

1. Demanda sasan iha tempu mai sei determina ho klaru

2. Konsisten hosi loron ba loron

3. Vendas sei predisaun/estimdu.

4. Uza ba loron/tempu naruk fixu (tetap)

5. Inventáriu (matérias primas ne’ebe precisa) sei lalais hetan.

Atu prosesu produsaun sei kontroladu, maka precisa hare kuantidade matérias
primas ne’ebe kompras/sosa tenki hare bainhira maka order matérias primas
hala’o iha tempu ne’ebe determina. Bainhira matérias primas to’o tarde maka
atraballa prosesu produsaun no se ida ne’e maka mosu atu determina demanda
klientes, jestaun tenki buka troka matérias primas iha tempu ne’e lalais.
Ordernasaun matérias primas ne’ebe lalais sei sai kustus. Kustus ne’ebe sai
relasaun ho to’o tarde materias primas maka ho naran Stock-out cost. No matérias
primas to’o sedu hosi tempu ne’ebe precisa (determina), maka kustus aumenta
ne’ebe tenki hasai. Kustus ne’ebe hasai relasaun ho matérias primas ne’ebe to’o
ho naran Extra Carrying Cost.
Iha buat seluk (outras coisas) ne’ebe importante precisa hare iha kompras/

sosa matérias primas maka necesidade matérias primas durante lead time maka
tempu ne’ebe precisa komesa hosi tempu ordenasaun to’o sasan ne’e to’o.

Iha buat ruma ne’ebe precisa hare iha planeamentu ordenasaun matérias
primas ba periodu ne’ebe tuir mai, maka:

1. Lead Time ne’ebe mosu ba ordenasaun dahuluk

2. Extra Carrying cost

3. Stock-out cost

Atu hala’o observasaun ba dadus historis ordenasaun matérias primas, tuir


mai halo probabilidade ho metodu komparasaun total dadus ba tempu balun ho
númeru total dadus multiplikadu (dikali) 100%.

Ezemplu:

Observa hosi 25 frutas dadus historis kona ba lead time sei hetan dadus tuir mai
ne’e:
Lead time loron 3: 5 vezes
Lead time loron 4: 15 vezes
Lead time loron 5: 5 vezes
Hosi dadus iha leten sei konta:
Lead time loron 3: 5/25 x 100% = 20%
Lead time loron 4: 15/25 x 100% = 60%
Lead time loron 5: 5/25 x 100% = 20%.
Ezemplu:

Tuir observasaun durante tinan 2018 Empresa “Maria” precisa matérias primas
hamutuk 100 kg. Atu planea bainhira maka ordenasaun hala’o, observa 20
fruitas dadus ordenasaun ne’ebe mosu iha tinan uluk hosi observasaun sei hetan
dadus tuir mai ne’e:

Lead time loron 3: dala 5/ 5 vezez (5 kali)


Lead time loron 4: dala 10/ 10 vezes (10 kali)
Lead time loron 5: dala 5/5 vezes (5 kali)
Kustus armajenamentu matérias primas kg ida-idak ba tinan ida-idak maka
$2.00, kustus ordernasaun, dala ida order $10.00. Bainhira matérias primas hotu
sei buka troka matérias primas. Maka hasai kustus ho montante $0.50 ba troka
unidade matérias primas ida. Maibe iha tinan ida determina loron 300, bainhira
maka komesa order fali.

Responde:

Determina kuantidade necesidade : 100 (R)


Carrying cost : $ 2.00/tinan (C)
Procurement cost (kustus order) : $10.00/order
Stock out cost : $0.5 / kg

2.R.S
EOQ =
v C/Unidade

2.100 . 10
EOQ = = 1,000 kg
v 2
Katak kompras/sosa ho ekonomis ba nivel 1,000 kg ba order dala ida. Ho
kuantidade matérias primas ne’ebe precisa 10,000 unidades, maka frekuensia
order hamutuk dala sanolu (10 vezes/10 kali).

(1,000 x 2)
Carrying cost por dia por ordenaҫão = = 6.67
300
Bainhira Lead time loron 3
ECC = 0 (tamba loron 3 (tolu) maka tempu ne’ebe lalais liu, ou
dala ruma la lalais liu)

Bainhira Lead time loron 4


ECC = 1 (1.25) (6.67) = 1.6675.
Deskrisaun:

Dala ruma matérias primas to’o iha loron 3 (loron 1 lalais liu ho probabilidade 0.25).
Bainhira lead time loron 5
ECC = 2 (0.25) (6.67) = 3.335
3.335
1 (0.5) (6.67) = +
6.670.
Deskrisaun:

Dala ruma matérias primas to’o iha loron 3 (lalais liu loron 2) ho
probabilidade 0.25 ou iha loron 4 (lalais liu iha loron 1) ho probabilidade 0.50.

Stock Out Cost (SOC)

Necesidade matérias primas ba loron ida maka (10,000/300) = 33.3kg

Stock out cost kilograma (kg) ida ho montante $0.50

Bainhira Lead Time loron 5

SOC = 0 (tamba loron 5 sai hanesan tempu ne’ebe naruk liu/dala ruma la kleur
tan).

Bainhira Lead time loron 4

SOC = 1 (0.25) (3.33) (0.5) = 4.1625.

Deskrisaun:

Dala ruma matérias primas to’o loron 5 (loron ida tarde) ho probabilidade
0.25.

Bainhira Lead time loron 3


SOC = 2(0.25) (33.3) (0.50) = 8,325
= 1(0.5) (3.33) (0.50) = 8,325 +
16,650.

Lead ECC SOC Total


Time Tinan ida
Ordenasaun Tinan Ordenasaun Tinan ida
ida-idak ida ida-idak
Loron 3 0 0 16.65 166.50 166.50
Loron 4 1.6675 16.675 4.1625 41.625 58.30
Loron 5 6.67 66.7 0 0 66.70

Konklusaun:

Lead Time loron 4 sei precisa kustus total ne’ebe minimum (58.30). Depois lead
time hetan tiha halo ligasaun ho decisaun tuir montante seguranҫa inventáriu
(safety stock). Ordenasaun fila fali bainhira inventáriu deit ho montante seguranҫa
inventáriu aumenta dengan uza tempu lead time.
Maka:

Seguranca inventário (persediaan besi) tuir necesidade loron 10 = 330 kg

Necesidade durante lead time ( 4 x 33.3 ) 133.2 +

Tempu ordenasaun fila fali 466.2

Signifika ordenasaun matérias primas hala’o fila fali bainhira nivel inventáriu
matérias primas hatudu 466.2 kg.

Ezemplu:

Empresa ida halo predisaun necesidade matérias primas durante tinan ida ho
montante 6,000 unidade ho presu $4,000.00 unidade ida-idak. Kustus ordenasaun
dala ida order montante $5,000.00 no kustus armajenamnetu $60.00, lead time
ne’ebe uza durante loron 9 (suposisaun/suposição (asumsi) tinan ida loron 360) no
safety stock ne’ebe determina montante 200 unidade.

Responde:

2.R.S 2.(6,000) (5,000)


EOQ = = = 1,000 unidade
v C v 60

Re-order point:
Uza durante lead time (9/360) x 60,000 = 150 unidade
Safety Stock 200 unidade +
Rorder Point 350 unidade
Por ezemplu hosi ezemplu iha leten hetan stock out cost montante $150.00 ba
unidade ida no dadus kona ba lead time ne’ebe mosu iha empresa tuir mai ne,e:

Lead Time Probabilidade (%)


Loron 4 15
Loron 5 30
Loron 6 25
Loron 7 30
Basea ba informasaun ida ne’e, maka lead time ne’ebe fo benefisius no
tempu matérias primas tenki order fila fali maka:

Extra carrying cost (ECC)

Kustus manteinsaun/armajenamentu (penyimpanan) ba loron ida ba


ordenasaun ida.
1,000 x $60.00
= $ 166.67
360
Bainhira lead time loron 4 Sura/soma (jumlah)
ECC 0
Bainhira Lead time loron 5
ECC 1(0.15) ($166.67) = $ 25;
Bainhira lead time loron 6
ECC [2(0.15) + 1(0.30)] [$166.67] = $100;
Bainhira lead time loron 7
ECC [3(0.15)+2(0.30)+1.(0.25)][$166.67]=$216.67

Stock Out Cost

Necesidade matérias primas ba loron ida = (6,000/360 = 16.67 = 17

Bainhira lead time loron 4

SOC = [1(0.30) + 2(0.25) + 3(0.30)].[150]. [17] = $2,805;

Bainhira lead time loron 5

SOC= [1(0.25) = 2(0.30).[150].[17] = $2,167.50;

Bainhira lead time loron 6

SOC= [1(0.30).[150].[17] = $765;

Bainhira lead time loron 7

SOC= 0
Basea konta iha leten, afinal lead time loron 7 iha kustus extra ne’ebe ki’ik
liu, maka:

ECC 216.67
SOC 00000 +
Total kustus 216.67
Maka ho ida ne’e matérias primas ne’ebe tenki order fila fali ba nivel
inventáriu:
Safety stock 200 unidade
Necesidade durante lead time 7 x 17 119 unidade +
Reorder point 319 unidade
C. Orsamentu inventáriu Matérias Primas

Orsamentu inventáriu matérias primas nudar planeamentu ba kuanntidade


matérias primas ne’ebe iha armajen (simpan) sai inventáriu.

Ba inventáriu ida ne’e empresa iha decisaun, maibe jeralmente iha metodu
rua atu avalia inventáriu ou kustu matérias primas, maka:

1. Avaliasaun inventáriu ho metodu FIFO (Firs in Firs Out)

Empresa ne’ebe uza metodu ida ne’e, regras maka uza presu matérias primas
ne’ebe dalauluk tama iha armajen (matérias prima ne’ebe premeiru tama maka
premeiru sai). Konta kustus matérias primas tuir lina basea tempu kompras
matérias primas ne’ebe dalauluk kompras no ida ne’e maka kustus ne’ebe uza iha
konta valor inventáriu.

2. Avaliasaun inventáriu ho LIFO (Last in First Out)

Iha metodu LIFO presu matérias primas ne’ebe tama iha armajen ikus liu ida
ne’e maka uza atu determina valor matérias primas ne’ebe uza iha produsaun,
maibe uza fisikamente nafatin tuir lina.

Seidauk halo orsamentu inventáriu matérias primas no orsamentu kustus


matérias primas ne’ebe uza hotu, dalauluk determina metodu saida maka uza
(LIFO ou FIFO), ida ne’e precisa tamba iha fatores deferente presu hosi tempu ba
tempu.
Mais menus inventáriu matérias primas depende ba fatores, maka:

1. Volume produsaun ne’ebe determina (tuir ho orsamentu produsaun);

2. Kuantidade matérias primas minimal ne’ebe determina (safety stock);

3. Montante kompras ekonomis (EOQ);

4. Estimasaun tun sae presu matérias primas

5. Kustus armajenamento(penyimpanan) matérias primas.

6. Nivel matérias primas ne’ebe lalais a’at.

Estoque de segurança(safety stock/Persediaan besi)

Safety stock ou inventáriu minimal matérias primas tenki defende atu la fo


impatu ba prosesu produsaun.

Iha fatores ne’ebe fo influénsia mais menus safety stock, maka:

1. Kustume supplier tama/haruka matérias primas ne’ebe order, oinsa hatama


matérias primas tuir tempu ou lae. Se hatama tuir tempu, maka precisa prepara
safety stock ne’ebe bo’ot no kontrario bainhira hatama matérias primas dala
ruma tarde, maka precisa determina inventoriu de seguranҫa ne’ebe bo’ot.
2. Kuantidade matérias primas ne’ebe kompras ba lor-loron order. Maibe
kuantidade matérias primas ne’ebe kompras ba loron bo’ot, maka la precisa
safety stock bo’ot tamba necesidade matérias primas dala ruma determina ona
iha kompras ne’ebe bo’ot.
3. Fatores tolu ne’ebe precisa hare (metru) maka oinsa matérias primas ne’ebe
precisa fasil hetan (prepara bainhira precisa). Bainhira matérias primas ne’ebe
precisa fasil hetan, maka safety stock la precisa uza bo’ot no kontrariu bainhira
matérias primas difisil hetan iha merkadu, maka safety stock tenki bo’ot ou
barak.
4. Komparasaun kustus armazenamentu (penyimpanan) matérias primas no kutu
extra ne’ebe sai hanesan impatu ba matérias prima ne’ebe hotu. Maibe kustus
armajenamentu/rai bo’ot liu hosi kustus extra, maka diak liu safety stock oituan
no kontrariu bainhira hotu matérias primas sei sai kustus extra ne’ebe bo’ot
maka precisa metru atu aumenta safety stock.
Base de tipu orsamentu inventoriu Matérias Primas

Iha orsamentu safety stock matérias primas ne’ebe precisa detalladu maka:

1. Iha orsamentu safety stock matérias primas ne’ebe precisa detalladu maka
tuir mai ne’e: tipu matérias primas ne’ebe precisa.

2. Kuantidade tipu matérias primas hot-hotu ne’ebe restu sai inventáriu

3. Presu unidade ida-idak tipu matérias primas ida-idak

4. Valor matérias primas ne’ebe tenki rai sai hanesan inventáriu.

Base de tipu orsamentu inventáriu matérias primas


Empresa ”Maria”
Orsamentu Inventáriu Matérias primas
Tinan 2019
Tempu Matérias Primas A Matérias Primas B TQ
Unidade Presu Q Unidade Presu Q

Ezemplu:

Empresa “Maria” produs sasan iha tipu rua, maka kualidade no.1 (A) no
kualidade no.2 (B). Forma orsamentu basea trimestre. Dadus ne’ebe iha, maka:

a. Planu produs (dos)

Kualidade Trimestre I Trimestre II Trimestre III Trimestre IV


A 24,500 15,000 18,000 12,000
B 26,500 30,000 20,000 18,000

b. Matérias primas ne’ebe uza iha tolu, maka X,Y, no Z. Necesidade hot-hotu
ba kualidade A no B (SUR); maka tuir mai ne’e:

Kualidade Matérias Primas


X Y Z
A 5 5 4
B 3 2 2
c. Presu matérias primas ba unidade ida-idak

Matérias Primas Presu unidade ida-idak ($)


X 500
Y 300
Z 250

d. Lista inventáriu final ba ida-idak matérias primas, maka:


Periodu Matérias Primas
X Y Z
Trimestre I 62,000 103,000 135,000
Trimestre II 65,000 108,000 140,000
Trimestre III 68,000 104,000 130,000
Trimestre IV 70,000 100,000 125,000
e. Kuantidade inventáriu inisiu ba ida-idak matérias primas
Matérias Inventáriu inisiu Presu ($/unidade) Presu kompras
primas unidade ida-idak ($)
X 60,000 500 500
Y 100,000 350 300
Z 120,000 300 250
Ho dadus iha leten maka konta:
1. Orsamentu necesidade matérias primas ba produsaun tinan ida;
2. Orsamentu kompras matérias primas
3. Orsamentu inventáriu matérias primas uza metodu FIFO
4. Orsamentu kustus uza matérias primas.
Responde:
Orsamentu Necesidade matérias primas
Kualidade Produsaun MP X MP Y MP Z
SUR Q SUR Q SUR Q
A 69,500 5 347,500 5 347,500 4 278,000
B 94,500 3 283,500 2 189,000 2 189,000
Total 164,000 631,000 536,500 467,000
Distribuisaun necesidade periodu ida-idak/trimestre ida-idak
Produto A
Periodu Produsaun Matérias primas Matérias primas Matérias primas
Produsaun X Y Z
SUR Q SUR Q SUR Q
Trimestre I 24,500 5 122,500 5 122,500 4 98,000
Trimestre II 15,000 5 75,000 5 75,000 4 60,000
Trimestre III 18,000 5 90,000 5 90,000 4 72,000
Trimetre IV 12,000 5 60,000 5 60,000 4 48,000

Distribuisaun Necesidade periodu ida-idak/Trimestre ida-idak


Produto B
Periodu Matérias primas Matérias Matérias
Produsaun Produsaun X primas Y primas Z
SUR Q SUR Q SUR Q
Trimestre I 26,500 3 79,500 2 53,000 2 53,000
Trimestre II 30,000 3 90,000 2 60,000 2 60,000
Trimestre III 20,000 3 60,000 2 40,000 2 40,000
Trimetre IV 18,000 3 54,000 2 36,000 2 36,000

Orsamentu Kompras Matérias Primas X


Deskrisaun Trimestre I Trimestre II Trimestre III Trimetre IV
Necesidade
Matérias Primas 202,000 165,000 150,000 114,000
Inventáriu final
Matérias Primas 62,000 65,000 68,000 70,000
Kuantidade 264,000
Necesidade 230,000 218,000 184,000
Inventáriu inisiu 60,000 62,000 65,000 68,000
matérias primas
Kuantidade 204,000 168,000 153,000 116,000
Kompras
Presu $500.00 $500.00 $500.00 $500.00
Total $102,000,000.00 $84,000,000.00 $765,000,000.00 $58,000,000.00
Orsamentu Kompras Matérias Primas Y
Deskrisaun Trimestre I Trimestre II Trimestre III Trimetre IV
Necesidade
Matérias Primas 75,000 135,000 130,000 96,000
Inventáriu final
Matérias primas 103,000 108,000 104,000 100,000
Kuantidade 278,500
Necesidade 243,000 234,000 196,000
Inventáriu inisiu 104,000
Matérias primas 100,000 103,000 108,000
Kuantidade 140,000 126,000 92,000
Kompras 178,500
Presu $300.00 $300.00 $300.00 $300.00

Total $53,550,000.00 $42,000,000.00 $37,500,000.00 $27,600,000.00


Orsamentu Kompras Matérias Primas Z

Deskrisaun Trimestre I Trimestre II Trimestre III Trimetre IV


Necesidade Matérias
Primas 151,000 120,000 122,000 84,000
Inventáriu final
Matérias primas 135,000 140,000 130,000 125,000
Kuantidade
Necesidade 286,000 260,000 242,000 209,000
Inventáriu inisiu
Matérias primas 120,000 135,000 140,000 130,000
Kuantidade Kompras 166,000 125,000 102,000 79,000
Presu $350.00 $350.00 $350.00 $350.00
Total $53,550,000.00 $42,000,000.00 $37,500,000.00 $27,600,000.00

Orsamentu Inventoriu Matérias Primas


Periodu Matérias Primas X Matérias Primas Y Matérias Primas Z
U P Valor U P Valor U P Valor
Tri.I 60,000 500 30,000,000 100,000 50 35,000,000 120,000 300 36,000,000
Tri. II 62,000 500 31,000,000 103,000 50 36,050,000 135,000 250 33,750,000
Tri. III 65,000 500 32,500,000 108,000 350 37,800,000 140,000 250 35,000,000
Tri. IV 68,000 500 34,000,000 104,000 350 36,400,000 130,000 250 32,500,000
Orsamentu Kustus uza (pemakaian) Matérias Primas (Metodu FIFO)
Matérias Primas X

Periodu Produto A Presu unidade Produtu B Total


ida-idak ($.00)
Trimestre I 122,500 61,250,000 39,750,000 101,122,500
Trimestre II 75,000 37,500,000 45,000,000 82,575,000
Trimestre III 90,000 45,000,000 30,000,000 75,090,000
Trimestre IV 60,000 30,000,000 27,000,000 57,060,000
Total 347,500 173,750,000.00 141,750,000 315,847,500

Orsamentu Kustus uza Matérias Primas (Metodu FIFO) Matérias Primas Y

Periodu Produtu A Presu unidade Produtu B Total


ida-idak ($.00)
Trimestre I 122,500 41,750,000 53,000 15,900,000
Trimestre II 75,000 22,500,000 60,000 18,000,000
Trimestre III 90,000 27,000,000 40,000 12,000,000
Trimestre IV 60,000 18,000,000 36,000 10,800,000
Total 347,500 109,250,000 189,000 56,700,500

Orsamentu Kustus uza Matérias Primas (Metodu FIFO) Matérias Primas Z

Periodu Produtu A Presu unidade Produtu B Total


ida-idak ($.00)
Trimestre I 98,000 29,400,000 53,000 14,800,000
Trimestre II 60,000 15,000,000 60,000 15,000,000
Trimestre III 72,000 18,000,000 40,000 10,000,000
Trimestre IV 48,000 12,000,000 36,000 9,000,000
278,000 74,400,000 189,000 48,800,500
31,000 x 300 + 22,000 x 250 = 14,800,000.

D. Orsamentu kustus uza Matérias Primas

Matérias primas ne’ebe kompras inklui matérias primas ne’ebe direta uza no
matérias primas ne’ebe armajenamentu/rai sai inventáriu. Orsamentu kustus uza
matérias primas sei planu valor matérias primas ne’ebe uza no konta iha unidade
(satuan) monetaria.

Benefisiu forma orsamentu matérias primas sai hanesan base atu determina
presu prinsipal produsaun no sai hanesan ferrementasaun/alat supervisaun ba uza
matérias primas. Iha orsamentu kustus matérias primas ne’ebe uza hotu sei detalla
tuir mai ne’e:

1. Tipu matérias primas ne’ebe uza,

2. Kuantidade/tipu matérias primas ne’ebe uza hotu

3. Presu unidade ida-idak

4. Valor ida-idak matérias primas ne’ebe uza hotu

5. Tipu resultadu produtu

6. Tempu uza matérias primas.

Exerciciu

Inventáriu matérias primas ne’ebe iha por 1 Janeru 2021

Matérias primas X = 61,000 aifuan, Y= 70,000 aifuan, no Z= 77,000 aifuan.

Inventáriu final ba kada fulan ikus matérias primas (iha aifuan), maka:

Fulan X Y Z
Januariu 60,000 75,000
Pebreriu 60,000 69,000
Marsu 62,000 74,000
Abril 65,000 77,000
Maiú 64,000 70,000
Junú 63,000 71,000

Perguntas:

1. Forma orsamentu necesidade matérias primas X,Y, no Z.

2. Forma orsamentu kompras matérias primas X, Y, no Z.

Ho kalkulasaun nivel produsaun:

Janeru 15%, Febreriu 20%, Marsu 13%, Abril 16%, Maiú 18%, no Junú 18%.
KAPITULU VI ORSAMENTO TRABALLADORES

Traballadores maka elementu ne’ebe determina atu hetan lukru. Tamba


traballadores sai fator produsaun ne’ebe domina iha atividade ba forsa ou iha
prosesu produsaun. Traballadores iha ne’e maka ema ne’ebe servisu no hetan
salariu.

Hanesan ho matérias primas, traballadores ne’ebe servisu ba empresa sei sai


grupus rua, maka:

1. Traballadores Direta

Traballadores direita maka traballadores ne’ebe inklui direta iha prosesu


produsaun ne’ebe iha karateristika sai:

a. Mais menus kustus relasaun direta ho nivel atividade produsaun;

b. Kustus ne’ebe sai sai kustus variaveis;

c. Atividade traballadores ne’e direta relasaun ho produtu final atu


determina presu prinsipal presu produsaun.

2. Traballadores indireta

Traballadores indireta maka traballadores ne’ebe indireta inklui iha prosesu


produsaun no kustus relevante ho kustus overhead pabrika. Karateristika
traballadores indireta, maka:

a. Mais menus kustus la relasaun direta ho nivel produsaun

b. Kustus ne’ebe hasai sai kustus semi fixed ou semi variaveis.

Orsamentu traballadores maka orsamentu ne’ebe planea ho detalla kona ba


salariu ne’ebe tenki selu ba periodu ne’ebe tuir mai. Orsamentu traballadores
maka inklui informasaun, hanesan:

1. Periodu tempu, relevante ho tempou no/bainhira traballadores precisa.


Periodu tempu ne’e tuir periodu tempu orsamentu produsaun.

2. Tipu no kuantidade unidade produsaun


Tipu no kuantidade produtu hanesan ho hanesan ba orsamentu produsaun
halo tuir uluk.

3. Estandar oras servisu (tempu hira maka precisa atu halo produsaun ba
unidade produtu ida).
4. Estandar salariu oras ida-idak, ezemplu: salariu oras ida-idak montante
$1,000.00, kustus traballadores ba unidade 1 (u’un) ho montante $500.00
(1/2 x $1,000.00).
5. Total kustus ne’ebe sai ba salariu traballadores.

6.1 Fatores ne’ebe influénsia forma orsamentu traballadores

Fatores ne’ebe precisa hare atu forma orsamentu traballadores, maka:

1. Necesidade traballadores

2. Retira traballadores

3. Treinamentu traballadores

4. Espesifiku servisu ba traballadores

5. Salariu no salarius (upah)

6. Supervisaun traballadores

6.2 Forma orsamentu traballadores

Orsamentu traballadores ho tehnis sei fahe ba tipu rua; maka orsamentu oras
servisu direita no orsamentu kustus traballadores direita.

Orsamentu ba oras servisu direta

Orsamentu oras servisu direta sai parte hosi orsamentu traballadores ne’ebe
prienxe informasaun, maka:

1. Tipu resultadu sasan.

2. Kuantidade sasan ne’ebe produs

3. Fatin ne’ebe prosesu produsaun liu.

4. Sura oras traballadores direta ba tipu sasan ida-idak.

5. Tempu komesa produs sasan.


Orsamentu kustus traballadores direta

Orsamentu kustus traballadores direta sai hanesan orsamentu traballadores


ne’ebe prienxe detalla informasaun, maka:

1. Tipu resultadu sasan

2. Kuantidade sasan ne’ebe maka produs

3. Fatin ne’ebe liu iha prosesu produsaun

4. Sura oras traballadores direita ba tipu sasan ida

5. Nivel salariu direita ba ida-idak

6. Tempu (bainhira) produsaun komesa.

Diferensia entre orsamentu kustus traballadores direta ho orsamentu oras


servisu direta maka iha orsamentu kustus traballadores direta aumenta salariu ba
ida-idak, tamba atu hetan kustus traballadores direta maka ho vezes total/konta
oras servisu ne’ebe uza ho tarifa salariu ba oras ida-idak.

6.3 benefisiu forma Orsamentu traballadores

Forma orsamentu ne’ebe diak sei fo benefisiu ba empresa tuir mai ne’e:

1. Uza traballadores ho efikasia (efisiensi)

2. Sai/kustus traballa sei determina ho efikasia (efisiensi)

3. Presu prinsipal sasan sei konta ho klaru/justu

4. Sai laborais (alat) supervisaun kustus traballadores.

Maibe orsamentu traballadores forma dalauluk, maka jestaun sei konta ho


datalla konta/sura oras servisu ne’ebe precisa no sei determina total traballadores
direta ho klaru. Tamba sei benefisiu ba jestaun atu determina kustus traballadores
direta. Total traballadores ne’ebe klaru sei fo impatu montante kustus ne’ebe sai
ho efikasia. Efikasia kustus traballadores direta tuir mai sei fo influénsia efikasia
iha determinasaun presu prinsipal.

Relatariu implementasaun ba forsa servisu sai hanesan “hatutan” hosi


relatoriu implementasaun ba matérias primas, hanesan:
Planu
Sei produs fulan Maiú 2,200
Estandar oras traballadores 2
Nivel salariu sasan unidade ida’idak $50.00
Realizasaun
Unidade ne’ebe produs 2,000
Oras salariu durante fulan Maiú 4,250
Kustu traballadores fulan Maiú $218,025.00.

Relatoriu Implementasaun
Maiú 2020
Planu Realiasaun Desvio
Kuantidade %
Unidade Produs 2,200 2,000 200 9
Matérias primas
Traballadores:
Oras 4,000 4,250 250 6.25
Salariu meio mediu $50.00 $51.30 $1.30 2.6
Kustus $200,000.00 $218,025.00 $18,025.00 9
Atu klaru liu tan problema ida ne’ebe relevante ba empresa seluk.

Empresa ida sei hala’o supervisaun (kontrolasaun ho analisa rasoés


desvio (penyimpangan) ba fulan relevante targetu vendas no nivel kustus.
Problema empresa sempre hasoru ho espesifiku maka kustus traballadores.

Dadus orsamentu

Produsaun fulan Maiú montante 16,000 unidade ho estandar uza traballadores


(labor Usage Rate) montante 2.5 DLH por unidade sasan ho salariu montante
$100.00 ba oras ida servisu nia.

Dadus realizasaun

Produsaun fulan Maiú 15,000 unidade deit ne’ebe uza hotu 37,000 DLH no
salariu ne’ebe selu montante $4,070,000.00.

Hosi dadus rua iha leten sei halo relatoriu implementasaun no analisa
variance tuir mai ne’e:
Relatoriu Implementasaun
Maiú 2020
Planu Personalizado Realizasaun Desvio
/disesuaikan
Kontajen %
Produsaun 16,000 15,000 15,000 - -
Estandar uza traballadores 2.5 DLH 2.5 DLH 2,467 DLH 0.033 DLH 1
Kuantidade DLH 40,000 DLH 37,500 DLH 37,000 DLH +500 DLH 2
salariu/DLH $100.00 $100.00 $110.00 -$10.00 10
Kuantidade salariu $4,000,000.00 $3,750,000.00 $4,070,000.00 - 8
$320,000.00

Analisa Variance:
Desvio efisiensia = (37,500 - 37,000) x 100 = + $50.00
Desvio salariu = ($100.00 – 110) x 37,000 = - $370,000.00
Total Desvio = - $ 320,000.00
Desvio efisiensia sai resultadu vezes entre salarius orsamentadu ho deferensia
entre kontajen oras orsamentu no kontajen oras real.

Price variance sai resultadu vezes entre kontajen oras real ho deferensia entre
salario orsamentadu no salariu real.

Orsamentu traballadores hanesan planeamentu espesifiku kona ba oras


traballadores direta (DLH) no kustus traballadores direta (DLC) tuir tempu tipu
sasan ne’ebe produs. Dala ruma iha tempu orsamentu traballadores sei halo keta-
ketak; tamba:

1. Orsamentu oras traballadores direta

2. Orsamentu kustus traballadores

Ezemplu:

Empresa “ABC” trez dirasaun produsaun, maka Dirasaun I, II no III. Iha dois
tipu sasan ne’ebe produs, maka X no Y. Sasan X sei produs liu hosi dirasaun tolu,
maibe sasan Y liu hosi deit dirasaun I no III deit.
Planu oras traballadores por unidade sasan, maka:

Dirasaun DLH unidade ida-idak ba Sasan


X Y
I 0.4 0.2
II 0.2 -
III 0.4 0.2
Planu nivel salaru meio medio maka:

Dirasaun Nivel salariu DLH ida-idak


I $20.00
II 15.00
III 10.00
Maibe planu nivel produsaun tinan 2020 tuir mai ne’e:

Fulan/Trimestre Sasan
X Y
Janeriu 70,000 34,000
Febreriu 80,000 36,000
Marsu 80,000 38,000
Trimestre II 240,000 140,000
Trimestre III 230,000 127,000
Trimestre IV 260,000 145,000
Kuantidade 960,000 520,000

Empresa “ABC” forma 2 sub orsamentu traballadores, maka:

1. Orsamentu ne’ebe espesial ba planu kustus traballadores direta

Orsamentu ida ne’e sai hanesan dirasaun hosi orsamentu traballadores. Maka
ho klaru ba orsamentu ne’e tenki tau asunto tuir mai:

a. Kuantidade sasan ne’ebe produs hare hosi orsamentu produsaun.

b. Oras traballo direta (DLH) ne’ebe precisa atu traballo u’un unidade sasan

c. Nivel salariu medio por oras traballo direta

d. Tipu ba resultadu sasan hosi Empresa

e. Tempu produsaun sasan (fulan ou trimestre).


Fulan Q Total Q Q. Kustus

DLH/
Total
DLH

Unidade

TL
Salariu
Salariu
Tl.
Trimestre DLH Traballadores

Unidade
Por

por
($)
Dirasaun

DLH
Janeriu
Dirasaun I 70,000 0.4 28,000 20 560,000 34,000 0.2 6,800 20 136,000 696,000
Dirasaun II 70,000 0.2 14,000 15 210,000 - - - - - 210,000
Dirasaun III 7,000 0.4 28,000 10 280,000 34,000 0.2 6,800 10 68,000 348,000
Q 70,000 1,050,000 13,600 204,000 1,254,000
Febreriu 80,000 0.4 32,000 20 640,000 36,000 0.2 7,200 20 144,000 784,000
Dirasaun I 80,000 0.2 16,000 15 240,000 - - - - - 240,000
Dirasaun II 80,000 0.4 32,000 10 320,000 36,000 0.2 7,200 10 72,000 392,000
Dirasaun III
Q 80,000 1,200,000 14,400 216,000 1,416,000
Marҫo 80,000 0.4 32,000 20 640,000 38,000 0.2 7,600 20 152,000 792,000
Dirasaun I 80,000 0.2 16,000 15 240,000 - - - - - 240,000
Dirasaun II 80,000 0.4 32,000 10 320,000 38,000 0.2 7,600 10 70,000 396,000
Dirasaun III
Q 80,000 1,200,000 15,200 228,000 1,428,000
Trimestre II
Dirasaun I 240,000 0.4 96,000 20 1,920,000 140,000 0.2 28,000 20 560,000 2,480,000
Dirasaun II 240,000 0.2 48,000 15 720,000 - - - - - 720,000
Dirasaun III 240,000 0.4 96,000 10 960,000 140,000 0.2 2 8,000 10 280,000 1,240,000
Q 240,000 3,600,000 56,000 840,000 4,440,000
Trimestre III
Dirasaun I 230,000 0.4 92,000 20 1,840,000 127,000 0.2 25,400 20 508,000 2,348,000
Dirasaun II 230,000 0.2 46,000 15 690,000 - - - - - 690,000
Dirasaun III 230,000 0.4 92,000 10 920,000 127,000 0.2 25,400 10 254,000 1,174,000
Quantidade 230,000 3,450,000 50,800 762,000 4,212,000
Trimestre IV
Dirasaun I 260,000 0.4 104,000 20 2,080,000 145,000 0.2 29,000 20 580,000 2,660,000
Dirasaun II 260,000 0.2 52,000 15 780,000 - - - - - 780,000
Dirasaun III 260,000 0.4 104,000 10 1,040,000 145,000 0.2 29,000 10 290,000 1,330,000
Q 260,000 3,900,000 58,000 870,000 4,770,000
Q. Tinan ida 960,000 960,000 14,400,000 208,000 3,120,000 17,520,000
2. Orsamentu ba planu oras traballadores direta (DLH) deit.

Ho klaru orsamentu ne’e tenki hatama problema balun ne’ebe tuir mai ne’e:

1. Resultadu tipu sasan hosi empresa

2. Dirasaun hotu ne’ebe partisipa iha prosesu produsaun

3. Quantidade DLH ne’ebe uza ba tipu sasan hotu

4. Tempo produsaun sasan (fulan no trimestre).

Maka orsamentu oras traballo direta ba Empresa “ABC” ba tinan 2020 tuir
mai ne’e:
Emprensa ”ABC”
Orsamento ba oras traballadores Direta

Fulan/ Dirasaun I Dirasaun II Dirasaun III Total


Trimestre Q
X Y Kuantidade X Y Q X Y Q
Janeriu 28,000 6,800 34,800 14,000 - 14,000 28,000 6,800 34,800 83,600
Febreriu 32,000 7,200 39,200 16,000 - 16,000 32,000 7,200 39,200 94,400
Marҫo 32,000 7,600 39,600 16,000 - 16,000 32,000 7,600 39,600 95,200
Trimestre II 96,000 28,000 124,000 48,000 - 48,000 96,000 28,000 124,000 296,000
Trimestre III 92,000 25,000 117,400 46,000 - 46,000 92,000 25,400 117,400 280,000
Trimestre IV 104,000 29,000 133,000 52,000 - 52,000 104,000 29,000 133,000 318,000
Kuantidade 384,000 103,600 488,000 192,000 192,000 384,000 104,000 488,000 1,168,000
Exercício:

Kompañia “ABC” iha dadus, maka:

Produs sasan X no Y liu hosi dirasaun produsaun 3

Planu oras traballo direta (DLH/direct labor hours) por unidade sasan no nivel
salariu maka:

Dirasaun Sasan X Sasan Y Nivel salariu ($.00)


I 0.4 0.2 20
II 0.2 - 15
III 0.4 0.2 10

Planu produsaun mai, maka:

Periodu Sasan X Sasan Y


Janeru 70,000 34,000
Febreriu 80,000 36,000
Marsú 80,000 38,000
Trimestre II 240,000 140,000
Trimestre III 230,000 127,000
Trimestre IV 260,000 145,000

Hosi dadus iha leten kalkula/forma orsamentu oras servisu no kustus


traballadores direta kompañia “ABC”.
KAPỈTULU VII ORSAMENTU KUSTUS OVERHEAD PABRIKA

Orsamentu kustus overhead pabrika iha determinasaun lahanesan


determinasaun orsamentu matérias primas direta no orsamento traballo direta,
difisil liu tamba influénsia hosi tipu kustus barak ne’ebe aloka iha kustus
overhead.

Kustus overhead pabrika maka kustus hotu ne’ebe hasai relasaun ho prosesu
produsaun lao’s kustus matérias primas direta no kustus traballadores direta.

Ne’ebe inklui iha kustus overhead pabrika maka tuir mai ne’e:

- Kustus materiais auxiliares


- Kustus traballadores indireta
- Kustus depresiasaun ativu fixu
- Kustus reparasaun no manteisaun ativu fixu pabrika
- Kustus elestrisidade no be ba pabrika
- Kustus siguransa pabrika
- Ho kustus hotu ba departementu auxiliaries/ajuda
7.1 Planeamento Orsamentu Kustus Overhead Pabrika
Atu determina orsamentu nia bo’ot ne’ebe precisa tau ba orsamentu kustus
overhead pabrika iha problema tolu/trez importante ne’ebe sei hatene:

1. Responsabeliza problema iha planeamentu kustus

Iha problema responsabeliza planeamentu kustus, precisa iha princípios


contábeis geralmente aceitos é responsável Respostas ou prinsipiu kustus
departementu direta (direct department cost).

Ba realizasaun prinsipiu ne’e, maka departementu fahe ba rua; maka:

a. Departementu produsaun (Production Department) maka departemntu ne’ebe


hala’o atividade produsaun ne’ebe iha atividade produs matérias primas sai
sasan feitu maka kustus overhead pabrika ne’ebe mosu maka kustus overhead
pabrika direta.

b. Departementu servisu/suporta (service department) maka departementu ne’ebe


la hala’o atividade produsaun, maibe ajuda asleira dalan ba produsaun, maka
kustus overhead pabrika ne’ebe ho naran kustus overhead pabrika la direta.
Ne’ebe tama iha departementu servisu maka departementu manteisaun, no
reparasaun, departementu kompras, departementu sentru elestrisidade,
departementu administrasaun pabrika, no selu-seluk.

2. Determinasaun Quantidade Kustus


Determinasaun kustus overhead pabrika sei intrega ba departementu hot-
hotu ne’ebe halo determinasaun sei halo husi chefe departementu ho lisensa
lideransa Kompańia.

Iha dois problama ne’ebe precisa hare hodi halo determinasaun kuantidade
kustus overhead pabrika, maka:

a. Tipu Kustus

Basea ba tipu kustus, maka kustus sei fahe ba grupu tolu (3):

1. Kustus fixu maka kustus ne’ebe sempre fixu hosi loron ba loron la fo influénsia
ba volume atividade (ezemplu: salariu, siguransa, selu-seluk).
2. Kustus variavel, maka kustus ne’ebe ho total sei iha mudansa ho bo’ot hanesan
ho mudansa atividade (ezemplu: kustus matérias primas direta no kustus
trabalhadores direta).
3. Kustus semi variavel maka kustus ne’ebe la ho tipu variavel, iha ne’ebe kustus
ne’e halo mudansa, maibe la hanesan ho mudansa nivel atividade (ezemplu:
kustus elestrisidade, kustus manteisaun, kustus material suporta no selu-seluk).

b. Dever atu determina kustus.


3. Supervisaun Kustus Overhead Pabrika
Hanesan mos kustus seluk, supervisaun ba kustus overhead pabrika ne’ebe
los no tenki relevante ho saida maka iha planu.

Base atividade ne’ebe uza ba ida-idak nia responzabiliza maka:

a. Departemento Produsaun

- Unidade output/productive output (PO).


- Material Cost (MC)
- Direct Labour Cost (DLC)
- Oras makina direta (DMH)
b. Departemento Servi
- Direct Repair Hours/hadia reparasaun servisu (DRH)
- Departementu sentru elestridade (Kwh)
- Direct Labour Hours (DLH).
Hili base atividade ne’ebe klaru ba departementu ida hanesan responsabiliza
jestor pabrika hamutuk ho kontroler no jestor budget. Sala iha determinasaun
kustus overhead pabrika sei fo influénsia ba presu prinsipal produsaun.

Oinsa halo alokasaun kustus departementu servisu ba departementu


produsaun?

7.2 Objetivu Forma Orsamentu Kustus Overhead Pabrika

Jeralmente orsamentu kustus overhead pabrika forma sai hanesan mata dalan
servisu, koordinasaun servisu, no supervisaun servisu ne’ebe suporta jestaun atu
hala’o empresa.

Espesifikamente objetivu forma orsamentu kustus overhead pabrika maka:


1. Hatene uza kustus ho efikasia
2. Determina presu prinsipal
3. Hatene alokasaun kustus overhead pabrika tuir fatin/departementu ne’ebe
aloka kustus ba.
4. Sai mata dalan supervisaun kustus overhead pabrika.
Maka orsamentu kustus overhead pabrika benefisius ba base atu forma
orsamentu presu prinsipal produsaun, orsamentu presu principal vendas no
orsamnetu cash.

Iha fatores ne’ebe precisa hare iha forma orsamentu overhead pabrika, maka
tuir mai ne’e:

1. Soma/sura (jumlah) unidade ne’ebe produs. Orsamentu kustus overhead


pabrika depende ba nivel produsaun ba planu (ba orsamentu produsaun).
Bainhira nivel produsaun ne’ebe planu ne’e sei influénsia montante kustus
overhead pabrika.

2. Tuir estandar ne’ebe determina.

3. Sistema selu salario/upah ne’ebe uza.


4. Metodu depresiasaun ne’ebe uza/fiar.

5. Metodu alokasaun kustus ne’ebe uza hosi kompañia atu fahe kustus ne’ebe
inisiu sai hanesan unidade (kesatuan), sai ba grupu kustus iha ne’ebe kustus
ne’e mosu.

Alokasaun kustus ne’e maka sei uza ho metodu:


- Komparasaun uza watt.
- Komparasaun (luas lantai).
- Komparasaun total funsionarius.
- Komparasaun valor ativus (asset) hosi dirasaun ida-idak (departementu).

7.3 Metodu Forma/Alokasaun Kustus Overhead Pabrika


Alokasaun kustu overhead departementu suporta/ajuda ba departementu
produsaun tenki akur no justu tamba sei fo resultadu presu prinsipal produsaun
ne’ebe precisaun (akurat) no justu (wajar), precisaun no justu (keakuratan dan
kewajaran) ne’ebe basea ba relasaun:

1. Causa e efeito (Sebab akibat).

2. Kustus benefisius.

Metodu/modelu alokasaun kustus overhead pabrika departementu ajuda

/suporta produsaun (departementu servisu) ba kustus overhead pabrika


departementu produsaun jeralmente iha modelu rua, maka:

1. Metodu Alokasi Direta

Iha metodu alokasaun direta kustus overhead pabrika departementu

servisu suporta sei aloka ba dirasaun ida-idak departementu produsaun. Metodu


alokasaun direta sei uza bainhira resultadu servisu (jasa) ba departementu
servisu/jasa sei fo deit ba departementu produsaun. Iha alokasaun departementu
servivu sei uza metodu abordajen ne’ebe ho naran “clean cost concept”. Metodu
ne’e sai hanesan medida alokasaun kustus, iha ne’ebe kustus overhead ba
departementu servisu direta aloka ba departementu produsaun tuir
proporsionalidade uza servisu (jasa) ba ida-idak departementu produsaun.
Ezemplu:
1. Alokasaun kustus overhead departementu servisu ba departementu produsaun.
Durante prosesu produsaun iha tinan 2020, kustus overhead pabrika

departementu servisu $1,000,000; prepara servisu ne’ebe uza ba departementu


produsaun tolu (departementu 1, departementu 2 no departementu 3) ho
proporsiodade uza maka tuir mai ne’e: 40%, 30% no 30%.
Departementu produsaun 1 = 40% x $1,000,000 = $400,000
Departementu produsan 2 = 30% x $1,000,000 = $300,000
Departementu produsaun 3 = 30% x $1,000,000 = $300,000
2. Alokasaun kustus overhead departementu servisu ba departementu produsaun
no departementu servisu seluk.

Durante tinan 2020, Empresa “ABC” predisaun kustus overhead ne’ebe mosu
kausa tuir mai ne’e:

Departementu produsaun 1 = $12,000,000


Departementu produsaun 2 = $20,000,000
Departementu produsaun 3 = $10,000,000
Dirasaun departementu servisu/auxiliares:
Servisu 1 = $2,500,000
Servisu 2 = $5,000,000
Dirasaun servisu ne’ebe uza ba dirasaun produsaun tolu, maka:

Departementu Produsaun Servisu 1 Servisu 2


Produsaun I 50% 45%
Produsaun II 30% 30%
Produsaun III 20% 25%

Basea proporsi uza servisu iha leten, kustus overhead dirasaun departementu
servisu.
Deskrisaun Departementu Produsaun Departementu Servisu
1 2 3 1 2
Kustus Overhead Pabrika 12,000,000 20,000,000 10,000,000 2,500,000 5,000,000
Servisu 1 *1,250,000 **750,000 500,000 -2,500,000
Servisu 2 *2,250,000 **1,500,000 1,250,000 -5,000,000
Kuantidades 15,500,000 22,500,000 11,750,000 0 0
Notas:
*Alokasaun kustus overhead pabrika ba departementu produsaun 1
Hosi departementu servisu 1 = 50% x $2,500,000 = $1,250,000
Hosi departementu servisu 2 = 45% x $5,000,000 = $2,250,000
**Alokasaun kustus overhead pabrika ba departementu produsaun II
Hosi departementu servisu 1 = 30% x $2,500,000 = $750,000
Hosi departementu servisu 2 = 30% x $5,000,000 = $1,500,000
Hosi ezemplu iha leten departementu servisu la uza servisu mesak, maka
departementu servisu rua la fo todan kustus overhead pabrika.

Clean concept sei uza iha kasu iha ne’ebe entre departementu servisu ne’e
mesak mosu troka malu servisu.

3. Emprensa “ABC” produs produtu liu departementu produsaun tolu (3), maka
Departementu A, B no C, ho mos departementu servisu tolu maka departementu
X, Y no Z. Budget kustus overhead pabrika departementu ida-idak ba tinan 2020
maka tuir mai ne’e:

Empresa “ABC”
Budget Kustus Departementu Produsaun tinan 2020
Deskrisaun Q Departementu Produsaun Departementu Suporta
A B C X Y Z
Kustus matérias primas 6,500 3,250 1,800 700 400 200 150
Kustus traballadores direta 8,750 3,750 2,250 1,275 700 500 275
Kustus material suporta 2,900 1,100 1,000 500 100 150 50
Kustus BBM 2,000 - - - - 2,000 -
Kustus siguransa traballadores 2,310 1,000 500 600 100 60 50
Kustus Reparasaun Makina 2,750 800 600 500 400 300 150
Kustus Depresiasaun 1,800 500 550 400 150 75 125
Kustus Siguransa 1,000 200 172 190 188 94 156
Kustus Eletrisidade 2,000 600 500 350 250 200 100
Kuantidade 30,010 11,200 7,372 4,515 2,288 3,579 1,056
Predisaun Servisu departementu Suporta ne’ebe uza ba departementu
produsaun:

Fo Servisu Simu Servisu


Departementu Departementu Departementu
Produsaun A Produsaun B Produsaun C
Departementu 50% 30% 20%
Suporta Z
Departementu 40% 35% 25%
Suporta Y
Departementu 45% 45% 10%
Suporta X
Dadus iha leten haruka aloka kustu overhead pabrika departementu suporta
ba departementu produsaun ho metodu alokasaun direta no konta hira kustus
produsaun ba departementu ida-idak.
Responde:
Alokasaun Kustus Overhead Pabrika Departementu Suporta ba Departementu Produsaun

Deskrisaun Departementu Produsaun Departementu Suporta


Departementu Departementu Departementu Departementu Departementu Departementu
A B C X Y Z
Total kustus overhead 4,200 3,322 2,540 1,188 2,879 631
pabrika departementu
Total kustus overhead 315.50 189 126 - - (631)
pabrika hosi Z
Total kustus overhead 1,151.60 1,008 720 - (2,879) -
pabrika hosi Y
Alokasaun kustus overhead 534.60 535 119 (1,188)
pabrika hosi X
Total alokasaun kustus 2,001.7 1,731.55 964.75 - - -
overhead pabrika
Total kustus overhead 6,201.7 5,053.55 3,503.75
pabrika departementu
produsaun bainhira simu tiha
alokasaun hosi departementu
Auliariu (suporta)
Deskrisaun:

Passu premeiru:

Determina valor kustus ida-idak departementu ho metodu hanesan tuir mai


ne’e:

Ba Departementu Produsaun A

Kustus overhead pabrika produsaun A sei hetan hosi total kustus produsaun
departementu produsaun A. Kustus ne’ebe hasai ba kustus matérias primas no
kustus trabalhadores direta; maka:

11,200 – (3,250 + 3,750) = 4,200

Ba departementu Produsaun B

Kustus overhead pabrika produsaun B sei hetan hosi total kustus produsaun
departementu produsaun B menus ho kustus ne’ebe hasai ba kustus matérias
primas no kustus traballadores direta, maka: 7,372 - (1,800 + 2,250) = 3,322

Ba departementu Produsaun C

Kustus overhead pabrika departementu C hetan hosi total kustus produsaun


departementu C menus ho kustus ne’ebe hasai ba kustus matérias primas no kustu
trabalhadores direta, maka: 4,515 – (700 + 1,275) = 2,540

Ba departementu ajudantes/servisu X

Kustus overhead pabrika ajudantes/suporta X hetan hosi total kustus


produsaun departementu X menus ho kustus ne’ebe hasai ba kustus matérias
primas no kustus traballadores direta, maka: 2,288 – (400 + 700) = 1,188

Ba departementu ajudantes/servisu Y

Kustus overhead pabrika departementu ajudantes Y hetan hosi total kustus


produsaun departementu ajudantes Y menus ho kustus ne’ebe hasai alem kustus
matérias primas no kustus traballadores direta, maka:3,579–(200+500)=2,879.
Ba departementu ajudantes/servisu Z

Kustus overhead pabrika ajudantes Z hetan hosi total kustus produsaun


departementu ajudantes Z menus ho kustus ne’ebe hasai alem kustus matérias
primas no kustus traballadores direta, maka: 1,056 – (150 + 275) = 731

Passu Rua

Determina alokasaun kustus overhead pabrika nia bo’ot hosi


departementu ajudantes ba ida-idak departementu produsaun ho metodu tuir mai
ne’e:

Alokasaun kustus overhead pabrika ba departementu produsaun A

Hosi departementu ajudantes Z

Hetan hosi persentase uza ajudantes Z ba departementu A (50%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Z, maka: 50% x 631 = 315.5.

Hosi departementu ajudantes Y

Hetan hosi presentase uza ajudantes Y hosi departementu A (40%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Y, maka: 40% x 2,879 = 1,151.6.

Hosi departementu ajudantes X

Hetan hosi persentase uza ajudantes X hosi departementu A (45%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu X, maka: 45% x 1,188 = 534.6

Maka ba departementu produsaun A quantidade alokasaun kustus overhead


hosi departementu ajudantes maka tuir mai ne’e:

Hosi departementu Z + departementu Y + departementu X = 315.5 + 1,151.6


+ 534.6 = 2001,007.

Alokasaun kustus overhead pabrika ba departementu produsaun B

Hosi departementu ajudantes Z

Hetan hosi presentase uza ajudantes Z ba departementu B (30%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Z, maka: 30% x 631 = 189.3.
Hosi departementu ajudantes Y

Hetan hosi persentase uza ajudantes Y ba departementu B (35%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Y, maka: 35%x 2,879 = 1,007.63

Hosi departementu ajudantes X

Hetan hosi persentase uza ajudantes X ba departementu B (45%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu X, maka: 45% x 1,188 = 534.6.

Maka ba departementu produsaun B quantidade alokasaun kustus overhead


pabrika hosi departementu ajudantes ho montante:

Hosi departementu Z + departementu Y + departementu X = 189.3 +


1,007.63 + 534.6 = 1,731.55

Alokasaun kustus overhead pabrika ba departementu produsaun C

Hosi departementu ajudantes Z

Hetan hosi persentase uza ajudantes Z ba departementu C (20%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Z, maka: 20% x 631 = 126.2

Hosi departementu ajudantes Y

Hetan hosi persentase uza ajudantes Y ba departementu C (25%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu Y, maka: 25% x 2.879 = 719.75.

Hosi departementu ajudantes X

Hetan hosi persentase uza ajudantes X ba departementu C (10%) vezes ho


kustus overhead pabrika departementu X, maka: 10% x 1,188 = 118.8

Maka ba departementu produsaun C quantidade alokasaun kustus overhead


pabrika hosi departementu ajudantes ho montante:

Hosi departementu Z + Departementu Y + Departementu X = 126.2 + 719.75


+ 118.8 = 964.75

Passu Tolu:

Determina kustus overhead pabrika departementu produsaun bainhira simu


tiha alokasaun hosi departementu ajudantes ho metodu tuir mai ne’e:
Departementu Produsaun A

Hetan departementu produsaun A maka ho metodu soma/konta kustus


overhead pabrika departementu produsaun A ho total alokasaun kustus overhead
pabrika hosi departementu ajudantes maka: 4,200 + 2,001.7 = 6,201.7

Departementu produsaun B

Ba departementu produsaun B maka ho metodu soma/konta kustus overhead


pabrika departementu produsaun B ho total kustus overhead pabrika hosi
departementu ajudantes maka:

3,322 + 1,731.55 = 5,053.55

Departementu produsaun C

Ba departementu produsaun C maka ho metodu soma/konta kustus overhead


pabrika departementu produsaun C ho total alokasaun kustus overhead pabrika
hosi departementu ajudantes maka:

2,540 + 964.75 = 3,504.75

Passu Ha’at

Konta kustus departementu produsaun

Departementu produsaun A = 6,201.7 + 3,250 + 3,750 = 13,201.7

Departementu produsaun B = 5,053.75 + 1,800 + 2,250 = 9,085.55

Departementu produsaun C = 3,504.75 + 700 + 1,275 = 5,579.75

Alocação incremental (alokasaun por etapa)

a. Metodu alokasaun incremental ne’ebe konta servisu (jasa) reciprocidade


(timbal balik) entre departementu ajudantes. Ne’ebe inklui iha metodu ida
ne’e:

- Metodu alokasaun kontinua (continuous method) maka kustus overhead


departementu ajudantes produsaun ne’ebe kolabora fo ajudantes
alokasaun kontinua maka total kustus overhead pabrika ne’ebe seidauk
aloka sai signifikan.
- Metodu Aljabar (algebraic method). Iha metodu ne’e total kustus
departementu ajudantes sei konta iha equações algébricas (persamaan
Aljabar).

b. Metodu alokasaun por etape ne’ebe la konta transfera servisu/merito


reciprocidade (timbal balik) entre departementu ajudantes. Metodu
alokasaun ne’ebe inklui iha grupu ne’e maka: “metodu lina (ordem)
alokasaun ne’ebe aparu” (specified order of closing).

Clean concept mos sei uza iha kazu iha ne’ebe entre departementu servisu
ne’e mesak troka balu meritu/servisu.

Por ezemplu:

Departementu servisu konsiste hosi departementu sentral elestrisidade


(pembangkit listrik) no departementu reparasaun. Papel departementu sentral
elestrisidade balun uza servisu (jasa) departementu reparasaun atu hadia makina
diesel/reparação de motores a diesel. Dala ruma departementu reparasaun uza
departementu servisu elestrisidade ba equipamento móvel. Signifika ba
departementu rua ne’e mosu troka malu servisu.

Metodu diak atu alokasaun kustus departementu servisu/ajudantes bainhira


troka malu servisu entre departementu servisu maka uza metodu Aljabar.

Alokasaun kustus overhead departementu ajudantes ba departementu


produsaun tenki akur no Razoável tamba atu fo resultadu presu prinsipal
produsaun ne’ebe akur no razoavel mos.

Metodu ne’ebe fasil atu aloka kustus departementu servisu bainhira mosu
troka servisu entre departementu servisu maka ho uza metodu aljabar. Iha metodu
ne’e kustus overhead pabrika ne’ebe mosu ba ida-idak departementu servisu sei
konta iha tipu equação algébrica tuir mai ne’e:

X = a1 + b1 Y

Y = a2 + b2 X

Iha ne’ebe:

X = Kustus overhead pabrika hosi servisu sesaun 1 depois simu kustus


overhead pabrika hosi sesaun servisu 2.
Y = Kustus overhead pabrika hosi servisu sesaun 2 depois simu kustus
overhead pabrika hosi sesaun servisu 1.

a1 = Kustus overhead pabrika hosi servisu 1 antes simu kustus overhead


pabrika hosi sesaun servisu 2.

a2 = Kustus overhead pabrika hosi servisu 2 antes simu kustus overhead


pabrika hosi sesaun servisu 1.

b1 = persentase uza sesaun servisu 2 ba servisu 1.

b2 = persentase uza sesaun servisu 1 ba servisu 2

Hosi equasaun ida ne’e, tuir mai determina kustus overhead pabrika neto ba
ida- idak departementu servisu.

Serviços que são de propriedade ba departementu servisu uza ou distribui ba


departementu produsaun alem uza ba departementu servisu ne’e mesak.

Valor X ou Y maior (bo’ot) hosi kustus overhead pabrika ida-idak servisu X


no servisu Y maka signifika aumenta kustus overhead pabrika. Aumenta kustus
overhead pabrika sesaun servisu 1 (X) mai hosi departementu servisu seluk (Y),
maka atu konta kustus overhead pabrika neto servisu X, se simu hosi
departemento servisu Y maka kustus overhead pabrika aumenta no por outro lado
(sebaliknya) departementu servisu X distribui ba servisu Y, maka kustus overhead
pabrika departementu servisu X sei menus.

Ezemplu:

Empresa “ABC” planea kustus overhead pabrika tinan ida tuir mai ne’e:

Departementu Atividade Kuantidade KOP


Produsaun 1 Impressão (percetakan) 10,000,000
Produsaun 2 Suavização (penghalusan) 5,000,000
Servisu 1 Sentral elestrisidade (pembangkit listrik) 2,000,000
Servisu 2 Oficina (Bengkel) 1,000,000
Planu uza Servisu hosi servisu 1 no servisu 2

Uza Servisu Fo Servisu


Servisu 1 Servisu 2
Departementu Produsaun 1 45% 35%
Departementu Produsaun 2 40% 45%
Departementu servisu 1 - 20%
Departementu servisu 2 15% -
Konta kustus overhead pabrika neto departementu servisu depois ajuda malu
no simu servisu.

Responde:

X = a1 + b1 Y
Y = a2 + b2 X
Notas:
a1 = 2,000,000
b1 = 20% = 0.2
a2 = 1,000,000
b2 = 15% = 0.15
X = 2,000,000 + 0.2 Y
Y = 1,000,000 + 0.15 X
X = 2,000,000 + 0.2 (1,000,000 + 0.15 X)
X = 2,000,000 + 200,000 + 0.03 X
X – 0.03 X = 2,200,000
0.97 X = 2,200,000
2,200,000
X=
0.97
X = 2,268,041
Y = 1,000,000 + 0.15 (2,268,041)
Y = 1,000,000 + 340,206
Y = 1,340,206.
Kustus overhead pabrika departementu servisu

Deskrisaun Departementu servisu 1 Departementu servisu 2


Budget KOP 2,000,000 1,000,000
Receitas/simu 268,041 340,206
Despesas/oferece (340,206) (268,041)
KOP neto 1,927,835 1,072,165
Tuir konta total kustus overhead pabrika (KOP) ba ida-idak departementu
produsaun depois simu aloka kustus hosi departementu servisu (jasa).

Ezemplu:

Empresa “ABC” produs sasan tipus tolu, maka: A, B, no C. ba produtu tolu


ne’e prosesu liu hosi departementu produsaun rua (2) no departementu servisu rua
(2). Tarifa kustus overhead pabrika determina basea planu atividade tinan:

a. Kustus overhead pabrika ho orsamentu ba tinan:

Departementu Quantidade
Produsaun 1 20,000,000
Produsaun 2 24,000,000
Servisu 1 8,000,000
Servisu 2 6,500,000
b. Uza resultadu atividade departementu servisu

Uza servisu (pemakaian jasa)


Uza servisu
Produsaun 1 Produsaun 2 Servisu 1 Servisu 2
Departementu servisu 1 50% 40% - 10%
Departementu servisu 2 45% 35% 20% -
c. Orsamentu produsaun tinan ida ba produtu tolu.
- Produtu A = 8,000 unidade
- Produtu B = 5,000 unidade
- Produtu C = 4,000 unidade.
d. Estandar uza tempu unidade produtu ida-idak (DMH).

Tipu produtu Departementu Produsaun 1 Departementu Produsaun 2


A 1 2.5
B 2 1.5
C 1.5 1
Hosi dadus iha leten husu konta:
1. Montante kustus overhead pabrika neto ida-idak departementu servisu
2. Total kustus overhead pabrika ba ida-idak departementu produsaun
depois simu alokasaun kustus hosi departementu servisu.
3. Tarifa kustus overhead pabrika por DMH ba departementu produsaun
ida-idak.
Responde:
a1 = 8,000,000
b1 = 20% = 0.2
a2 = 6,500,000
b2 = 10% = 0.10
X = 8,000,000 + 0.2 Y
Y = 6,500,000 + 0.10 X
X = 8,000,000 + 0.2 (6,500,000 + 0.10 X)
X = 8,000,000 + 1,300,000 + 0.02 X
X – 0.02 X = 9,300,000
0.98 X = 9,300,000
9,300,000
X = = 9,489,795.92 ou X = 9,489,796
0.98

Y = 6,500,000 + 0.10 (9,489,796)


Y = 6,500,000 + 0.10 (9,489,796)
Y = 7,448,979.6 ou 7,448,980

1. Kustus overhead pabrika departementu servisu

Deskrisaun Departementu servisu 1 Departementu servisu 2


Budget KOP 8,000,000 6,500,000
Receitas/Simu 1,489,796 948,980
Despesas/Oferese (948,980) (1,489,796)
KOP neto 8,540,816 5,959,184
2. Kustus overhead pabrika ida-idak departementu produsaun

Deskrisaun Departementu Departementu


produsaun I produsaun II
Orsamentu KOP 20,000,000 24,000,000
Alokasaun hosi:
Departementu servisu 1
50/90 x 8,540,816 4,744,898
Departementu servisu 1
40/90 x 8,540,816 3,795,918
Departementu servisu 2
45/80 x 5,959,184 3,352,041
35/80 x 5,959,184 2,607,143
KOP Neto 28,096,939 30,403,061

3. Konta tarifa ida-idak departementu produsaun

Tipu Total Departementu Produsaun 1 Departementu Produsaun 2


produtu Produsaun
Estandar Tempu DMH Estandar Tempu DMH
A 8,000 1 8,000 2.5 20,000
B 5,000 2 10,000 1.5 7,500
C 4,000 1.5 6,000 1 4,000
Total 24,000 31,500

28,096,939
Tarifa KOP departementu Produsaun 1 = = $ 1,170.71/DMH
24,000 DMH
30,403,061
Tarifa KOP Departementu Produsaun 2 = = $ 965.18 / DMH
31,500 DMH
Exersiu.2
Empresa “ABC”servisu iha area manufatura iha dadus tuir mai:
Deskrisaun Departementu Produsaun Departementu Ajudantes
A B X Y
Budget KOP wainhira seidauk 180,000 131,000 155,000 84,000
aloka
Servisu hosi Departementu X 50% 40% 10%
Servisu hosi Departementu Y 40% 55% 5%
Base ba kargu (dasar Pembebanan) 40,000 oras 50,000 oras
Tarifa Fixo 60% 50%
Tarifa Variaveis 40% 50%

Husu:
a. Halo tabela alokasaun budget KOP hosi departementu ajudantes X no Y ba
departementu produsaun A no B uza metode Aljabar.
b. Konta tarifa KOP fixu no variaveis ba ida-idak departementu.
Responde:
X = a1 +b1 Y
Y = a2 + b2 X
X = 155,000 + 0.05 Y
Y = 84,000 + 0.10 X
Iha ne’ebe: X = 155,000 + 0.05 (84,000 + 0.10 X)
X = 155,000 + 4,200 + 0.005 X
X = 159,200 + 0.005 X
X - 0.005 X = 159,200
0.995 X = 159,200
X = 159,200 / 0.995 X = 160,000
Maka valor Y sei konta:
Y = 84,000 + 0.10 (160,000)
Y = 84,000 + 16,000
Y = 100,000.
KOP neto departementu ajudantes
Deskrisaun Departementu servisu X Departementu servisu Y
Budget KOP 155,000 84,000
Receber/Simu 5,000 16,000
Oferese/Fo (16,000) (5,000)
KOP Neto 144,000 95,000
KOP departementu produsaun depois receitas/simu KOP hosi departementu
servisu/ajudantes tuir mai ne’e:
Deskrisaun Departementu Departementu
Produsaun A Produsaun B
Budget KOP 180,000 131,000
Alokasaun KOP departementu servisu X
50/90 x 144,000 80,000
40/90 x 144,000 64,000
Alokasaun KOP departementu servisu Y
40/95 x 95,000 40,000
55/95 x 95,000 55,000
Neto KOP Departementu Produsaun 300,000 250,000

a. Konta tarifa KOP


Deskrisaun Departementu Produsaun A DepartementuProdusaun B
Tarifa KOP por oras
300,000 / 40,000 7.5 -
250,000 / 50,000 - 5
Tarifa KOP fixo
60% x 7.5 4.5
50% x 5 2.5
Tarifa KOP Variaveis
40% x 7.5 3
50% x 5 2.5

Exerciciu:

1. Kompañia “Jose” planu kustus matérias primas tinan ida, maka:

Departementu Atividade Budget Kustus overhead pabrika ($.00)


Produsaun I Pencetakan 10,000,000
Produsaun II Penghalusan 5,000,000
Servisu I Pembangkit listrik 2,000,000
Servisu II bengkel 1,000,000
Uza Servisu

Departementu Produsaun I Produsaun II Servisu 1 Servisu 2


Servisu 1 50% 30% - 20%
Servisu 2 40% 50% 10% -

Sesaun servisu 1 maka sentral eletrisidade unidade atividades metru ho sura KWH
iha tinan ida ne’ebe planu montante 1,000 KWH. Sesaun servisu 2 maka oficina
ne’ebe tinan ida servisu 10,000 DRH (direct repair hours/jam kerja perbaikan).

Basea dadus iha leten husu atu:

1. Determina ekuasaun ne’ebe aplika ba sesaun 2 servisu 1 no servisu 2.

2. Sura montante kustus overhead pabrika Neto sesaun servisu depois fo ba fo


mai.

3. Determina tarifa por KWH sesaun servisu 1 no por DRH sesaun servisu 2

2. Kompañia “XYZ” durante tinan 2020 predisaun sei precisa kustus, maka:

Dirasaun produsaun:

Dirasaun Departementu produsaun 1 $12,000,000.00


Dirasaun departementu produsaun 2 $20,000,000.00
Dirasaun departementu produsaun 3 $10,000,000.00
Dirasaun servisu/ajuda:

Dirasaun servisu/ajuda I $2,500,000.00


Dirasaun servisu/ajuda II $5,000,000.00.
Servisu dirasaun servisu/ajuda sei ba dirasaun produsaun tolu ho proporsi,
maka:

Dirasaun produsaun Dirasaun servisu/ajuda


I 50% 45%
II 30% 30%
III 20% 25%
Basea proporsi uza servisu iha leten, determina kustus overhead pabrika ba ida-
idak departementu.
KAPỈTILU VIII

ORSAMENTU PRESU PRINSIPAL PRODUSAUN NO PRESU


PRINSIPAL VENDAS

8.1 Compreensão

Presu prinsipal fa’an/vendas maka kalkulasaun kustus sasan prontu/feitu


ne’ebe prontu fa’an, unsure maka inventáriu sasan prontu aumenta sasan feitu
ne’ebe hotu agora (nivel produsaun) menus inventáriu final sasan feitu.

Presu prinsipal produsaun (cost of goods manufactured) total kustu


produsaun feitu por unidade ne’ebe inklui unsure inventariu inisiu sasan iha
prosese aumenta kustus produsaun iha periodu agora menus inventáriu final sasan
iha prosesu (Darsono, 79).

Presu prinsipal produsaun resultadu sasan konta bainhira hatene kauza tuir
mai ne’e:

1. Volume produsaun sasan ida-idak (hari hosi orsamentu produsaun)

2. Kustus matérias primas ba sasan ida-idak (hare hosi orsamentu matérias


prima).

3. Kustus traballadores direta ba sasan ida-idak (hare hosi orsamentu


traballadores)

4. Kustus overhead ida-idak dirasaun produsaun no dirasaun


servisu/ajudantes.

5. Unidade atividade ida-idak dirasaun produsaun no dirasaun


servisu/ajudantes.

6. Númerus estandar ba ida-idak dirasaun produsaun no dirasaun


servisu/ajudantes.
8.2 Orsamentu presu prinsipal produsaun

Forma presu principal produsaun komesa hosi forma orsamentu fa’an/vendas


iha tipu unidade no valor nominal, forma orsamentu produsaun iha tipu unidade,
forma orsamentu nesecidade matérias primas no kompras matérias primas, forma
orsamentu traballadores, forma orsamentu kustus overhead pabrika (KOP) no hotu
sei forma orsamentu presu principal produsaun no orsamentu presu vendas.

Ezemplu:

Empresa “ABC” produs sasan ho tipu 2, maka sasan X no Y.

Hosi orsamentu produsaun sei hetan dadus kona ba planu produsaun tuir mai:

Tipu sasan Unidade Produsaun


X 7,000
Y 4,000
Parte dirasaun produsaun iha 2 (rua), maka dirasaun produsaun I no II,
nomos dirasaun ajuda ida (1) hanesan dirasaun reparasaun. Dirasaun produsaun I
sei liu deit sasan X, maibe dirasaun produsaun II sei liu hotu sasan tipu 2 ne’e (X
no Y), unidade atividade ida-idak maka tuir mai ne’e:

Sasan unidade atividade (Barang satuan kegiatan)


Produsaun I unidade sasan X
Produsaun II oras makina direta (OMD/DMH)
Reparasaun oras reparasaun direta (ORD/DRH)
Angka estandar ba dirasaun produsaun II maka tuir mai ne’e:
Sasan DMH/OMD
X 4
Y 3
Angka estandar ba dirasaun reparasaun:
Dirasaun ne’ebe uza servi DRH/ORD
Produsaun I 0.2 DRH por unidade X
Produsaun II 0.07 DRH por DMH
Kustus overhead ne’be mosu iha dirasaun ida-idak sei predisi hanesan tuir
mai ne’e:
Dirasaun Kustus Overhead
Produsaun I 26,000
Produsaun II 16,000
Reparasaun 6,000
Hosi orsamentu matérias primas ne’ebe hetan dadus kona ba planu kustus
matérias primas ba ida-idak tipu sasan tuir mai ne’e:

Sasan Kustus matérias primas


X 70,000
Y 60,000
Maibe hosi orsamentu traballadores hetan dadus kona ba planu kustus
traballadores direta ba ida-idak tipu sasan maka tuir mai ne’e:

Sasan Kustus Traballadores direta


X 35,000
Y 14,000

Ho dadus ne’ebe prepara iha leten konta presu principal produsaun


(cost of goods manufacturing).

Responde:
1. Dalauluk konta nivel atividade dirasaun ida-idak/departementu
produsaun no servi/ajuda.
Tabela.1
Departementu Sura/kontajen Unidade Nivel
atividade atividade
Departementu Hosi orsamentu produsaun Unidade X 7,000*1
produsaun I (ne’ebe
sasan X liu)
Departementu Sasan X
produsaun II (ne’ebe =7,000x4DMH = 28,000 DMH DMH 40,000**2
sasan X no Y liu) Sasan Y
=4,000x3DMH = 12,000 DMH
Reparasaun Departementu I
=7,000 x 0.20 = 1,400 DRH 4,200*3
Departementu II
= 40,000 x 0.07 = 2,800

Hosi nivel atividade dirasaun ida-idak maka:


Dirasaun departementu produsaun I 7,000 unidade
Dirasaun departementu produsaun II 40,000 DMH
Dirasaun departementu servisu 4,200 DRH
*1 Departementu produsaun I sasan X deit maka liu ho unidade atividade
unidade sasan.
*2 Departementu produsaun II sei liu sasan X no Y ho unidade atividade oras
makina direta (DMH).
Numeru (angka) estandar ba departementu produsaun II maka:
Ba sasan X = 4DMH no ba sasan Y = 3DMH
Maka nivel atividade ba departementu produsaun II ba sasan X no Y
maka tuir mai ne’e:
Sasan X = 7,000 x 4 DMH = 28,000 DMH
Sasan Y = 4,000 x 3 DMH = 12,000 DMH
Maka (X + Y) = 40,000 DMH
*3 Númeru (Angka) estandar departementu reparasaun ba departementu
produsaun I = 0.20 DRH por unidade sasan X no ba departementu II 0.70 DRH
por DMH, maka nivel atividade ba departementu reparasaun ho montante:

- Departementu produsaun I = 7,000 x 0.20 = 1,400

- Departementu produsaun II = 40,000 x 0.07 = 2,800


- Total departementu produsaun I no II maka 4,200
2. Pasu tuir mai konta tarifa kustus overhead pabrika departementu
produsaun ida-idak hanesan tuir mai:
Tabela.2
Kustus overhead pabrika Dirasaun Produsaun
(KOP)
Departementu Departementu
produsaun I produsaun II
Kustus overhead 26,000*1 16,000*6
pabrika (KOP)
Alokamentu kustus overhead
departementu Reparasaun
Ba departementu produsaun I
1,400 x 6,000 = 2,000 2,000*2
4,200
Ba departementu produsaun II
2,800 x 6,000 = 4,000 4,000*7
4,200
Quantidade KOP 28,000*3 20,000*8
Nivel atividade 7,000 unidade *4 40,000 DMH*9
Tarifa KOP
Departementu I 28,000 / 7,000 20,000 / 40,000
Departementu II = 4 / unidade *5 = 0.5 DMH *10
*1 Kustus overhead ne’ebe mosu iha departementu produsaun ho montante
26,000 (hosi exercisiu).
*2 Alokasaun KOP hosi departementu reparasaun ba departementu produsaun
montante 4,200, maibe ba departementu produsaun deit = 1,400/4,200 x KOP
departementu (6,000) = 2,000.
*3 Total KOP departementu produsaun I (28,000) sei hetan hosi sura/konta
orsamentu KOP departementu produsaun I (26,000) ho alokasaun KOP hosi
departementu reparasaun/ajuda (2,000), maka ho valor 28,000.

*4 Nivel atividade hosi produsaun I ho montante 7,000 unidade ne’ebe hetan


hosi tabela dalauluk.

*5 Atu konta tarifa KOP por nivel atividade maka ho maneira fahe total
kustus overhead pabrika (KOP) (28,000) ho nivel atividade (7,000) maka:

28,000/7,000 = 4/unidade (tamba atividade ba departementu produsaun I


maka unidade).

*6 Kustus ne’ebe mosu hosi departementu produsaun II ho montante 16,000


(hosi Exercisiu).

*7 Alokasaun KOP hosi departementu reparasaun ba departementu produsaun


II ho montante 4,200, maka ba departementu produsaun II deit ho montante 2,800,
maka alokasaun KOP maka:

2,800 / 4,200 x 6,000 (KOP departementu reparasaun) = 4,000.

*8 Total KOP departementu produsaun II bainhira receitas/simu KOP hosi


departementu reparasaun maka ho montante/kontajen orsamentu KOP hosi
departementu produsaun II (1,600 ho alokasaun KOP hosi departementu
reparasaun (4,000) ou 1,600 – 4,000 = 20,000.

*9 Nivel atividade departementu produsaun II ho montante 40,000 DMH,


ne’ebe hetan hosi tabela dalauluk.

*10 Atu konta tarifa KOP por nivel atividade maka ho maneira fahe total KOP
(20,000) ho nivel atividade (40,000 DMH) maka sei hetan tarifa:

20,000 / 40,000 DMH = 0.5 / DMH

Bainhira tarifa kustus overhead pabrika fahe produsaun ida-idak sei hetan,
maka tuir mai sei konta presu principal produsaun X no Y tuir mai ne’e:
Tabela.3

Deskrisaun Sasan X Sasan Y


(7,000 unidade) (4,000 unidade)
Kustus matérias primas direta 70,000*1 10 60,000 15
Kustus taballadores direta 35,000*2 5 14,000 3.5
Sasan X (kustus overhead pabrika)
Departementu produsaun I
7,000 x 4 = 28,000 42,000*3 6
Departementu produsaun II 7,000 x 4 x 0.5
= 14,000
Sasan Y (kustus overhead pabrika)
Departementu produsaun II 4,000 x 3 6,000 1,5
DMHx0.5= 6,000
total (Presu principal produsaun) 147,000*4 21 80,000 20
Atu konta presu principal produsaun komponente konsiste:
Kustus matérias primas direta xxx
Kustus traballadores direta xxx
Kustus overhead pabrika (custos gerais de fábrica) xxx +
Total presu prinsipal produsaun xxx
Total presu prinsipal
Presu prinsipal unidade ida-idak =
Nivel produsaun
*1. Kustus matérias primas direta (X= 7,000) iha exercisio. Atu determina
kustus matérias primas direta por unidade maka fahe kustus matérias primas direta
ho nivel produsaun, maka 70,000 / 7,000 = 10/ unidade.

Kustus matérias primas direta (Y= 60,000) iha exercisio. Atu determina
kustus matérias primas direta unidade ida’idak ho fahe kustus matérias primas
direta ho nivel produsaun =60,000 / 4,000 =15.

*2. Kustus traballadores direta atu hetan 7,000 unidade X montante $35,000
(hosi exercisio), ho unidade ida-idak hetan 35,000/7,000 unidade = 5.

8.3 Presu Prinsipal Vendador


Presu prinsipal vendador (cost of goods sold) maka kalkulasaun kustus
produtus ne’ebe akaba ona (acabados)/sasan feitu ne’ebe prontu fa’an/vendas ho
elementus konsiste (Darsono, 80):
Inventáriu inisiu sasan feitu xxx (unidade no nominal/$)
Produsaun xxx (unidade no nominal/$) +
Total sasan feitu prontu vendas xxx (unidade no nominal/$)
Inventáriu final sasan feitu xxx (unidade no nominal/$) -
Presu Prinsipal vendadores xxx (unidade no nominal/$)
Ezemplu:

Atu forma orsamentu mestre/induk komesa hosi forma orsamentu fa’an/vendas iha
unidade volume fa’an/vendas no iha valor fa’an/vendas, depois kontinua forma
orsamentu produsaun iha unidade, orsamentu necesidade matérias primas,
orsamentu kompras matérias primas, orsamentu traballadores, orsamentu kustus
overhead pabrika, orsamentu presu prinsipal produsaun, orsamentu presu prinsipal
fa’an/vendas, orsamentu kustus jeral no administrasaun, kustus marketing,
orsamentu kustus operasaun no orsamentu lukru perda/lakon (laba rugi).

Planu fa’an/vendas produtu X= 60,000 unidade @ $200.00, Y= 40,000


unidade @ $250.00. Projesaun inventáriu inisiu X= 20,000 unidade, Y= 8,000
unidade no inventáriu ikus (final) ba X= 25,000 unidade no Y= 9,000 unidade.
Dadus ne’ebe prepara maka:

Presu no uza matérias primas

Deskrisaun Matérias primas A Matérias primas B Matérias primas C


Produtu X 4 2 0
Produtu Y 5 3 1
Inventáriu inisiu(unidade) 32,000 29,000 6,000
Inventáriu final(unidade) 36,000 32,000 7,000
Presu unidade ida-idak ($) 12 5 3

Saláriu traballo/upah buruh: atu halo unidade X ida precisa tempu oras 2, tarifa
$.12.00 no Y oras 3 ho tarifa $16.00. Kustus overhead pabrika tarifa basea oras
servisu direta, tarifa variavel $8.00; por oras, tarifa fixu montante $12.00 por oras.

Determina orsamentu presu prinsipal produsaun ba produtu X no Y iha leten.


Responde:
Tabela.1 Orsamentu Fa’an/vendas
Tipu produtus Nivel produsaun Presu/unidade Konta/Sura
X 60,000 200 12,000,000
Y 40,000 250 10,000,000

Tabela.2 Orsamentu Produsaun


Deskrisaun Produtu X Produtu Y
Planu fa’an 60,000 40,000
Inventáriu final 25,000 9,000 +
Total sasan ne’ebe 85,000 49,000
Inventáriu inisiu 20,000 8,000 -
Nivel produsaun 65,000 41,000

Tabela.3 Orsamentu uza matérias primas


Tipu produtus Nivel Matérias primas A Matérias primas B Matérias primas C
produsaun SUR Konta SUR Konta SUR Konta
(Unidade) (unidade) (unidade)
X 65,000 4 260,000 2 130,000 -
Y 41,000 5 205,000 3 123,000 1 41,000
Total(unidade) 465,000 253,000 41,000
Presu por unidade 12 5 3
Total ($) 5,580,000 1,265,000 123,000

Tabela.4 Orsamentu kompras matérias primas


Deskrisaun Matérias primas A Matérias primas B Matérias primas C
Necesidade matérias primas 465,000 253,000 41,000
Inventáriu final 36,000 32,000 7,000
Total ne’ebe necesida 501,000 285,000 48,000
Inventáriu inisiu 32,000 29,000 6,000
Total kompras(unidade) 469,000 256,000 42,000
Presu/unidade 12 5 3
Total kompras ($) 5,628,000 1,280,000 126,000
Tabela.5 Orsamentu Traballadores
Tipu produtu Nivel produsaun Estandar oras Salarius Total ($)
X 61,000 2 12 1,560,000
Y 41,000 3 16 1,968,000
3,538,000

Tabela.6 Orsamentu Kustus Overhead pabrika


Tipu Nivel Estandar Tarifa basea oras Total Kustus
produtu produsaun oras traballadores direta overhead pabrika
X 65,000 2 20 2,600,000
Y 41,000 3 20 2,460,000
5,060,000

Tabela.7 Orsamentu presu prinsipal produsaun


Deskrisaun Produtu X, 65,000 Produtu Y, 41,000
unidade ($) unidade ($)
Matérias primas A 3,120,000 2,460,000
Matérias primas B 650,000 615,000
Matérias primas C 123,000
Salarius traballadores 1,560,000 1,968,000
Kustus overhead pabrika 2,600,000 2,460,000
Total presu prinsipal 7,930,000 7,626,000
Presu prinsipal por unidade 122 186

Nota:
$3,120,000.00 = $260,000.00 x $12.00;
$ 650,000.00 = $130,000.00 x $ 5.00;
$1,560,000.00 (basea ba orsamentu traballadores, tabela.5).
$2,600,000.00 (basea orsamentu kustus overhead pabrika, tabela.6).
$7,930,000.00 (hetan ho kontajen kustus hotu ne’ebe sai/despesas).
122 hetan hosi $7,930,000.00/65,000.

Tabela.8 Orsamentu Presu prinsipal Vendas/fa’an


Deskrisaun X (65,000 unidade) Y (41,000 unidade)
Inventáriu inisiu sasan feitu 2,440,000 1,488,000
Produsaun (kustus produsaun) 7,930,000 7,626,000
Total sasan feitu ne’ebe prontu fa’an 10,370,000 9,114,000
Inventáriu final sasan feitu 3,050,000 1,674,000
Total presu prinsipal vendas 7,320,000 7,440,000
Presu prinsipal vendas/unidade 113 181
Deskrisaun tabela.8 ba orsamentu presu prinsipal vendas-fa’an

Atu sura presu prinsipal vendas hetan hosi:

Inventáriu inisiu sasan feitu (ba X hamutuk 20,000), depois multiplikadu ho


presu prinsipal produsaun X por unidade (122), maka valor inventáriu inisiu sasan
feitu X, maka:

Inventáriu inisiu X = 20,000 x 122 = 2,440,000.

Inventáriu inisiu Y = 8,000 x 186 = 1,488,000.

Kustus produsaun X (65,000 unidade) maka montante 7,930,000 (hetan hosi


orsamentu presu prinsipal, tabela.7).

Kustus produtu Y (41,000 unidade) maka montante 7,626,000 (hetan hosi


orsamentu presu prinsipal produsaun Y, tabela.7).

Total sasan feitu ne’ebe prontu atu fa’an

Total sasan feitu ne’ebe prontu atu fa’an hetan hosi kontajen valor inventáriu
sasan feitu ($) ho kustus produsaun ba nivel produsaun ne’ebe determina.

Ba sasan X valor:

= valor inventáriu sasan feitu inisiu X + kustus produsaun X

= 2,440,000 + 7,930,000 = 10,370,000.

Ba sasan Y valor:

= Valor inventáriu sasan feitu inisiu Y + kustus produsaun Y

= 1,488,000 + 7,626,000 = 9,114,000.

Inventáriu final sasan feitu

Valor inventáriu final feitu hetan hosi resultadu multifikadu (perkalian) inventáriu
final sasan feitu (unidade) ho presu prinsipal produsaun por unidade.

Ba sasan X hetan valor inventáriu final montante 25,000 (inventáriu final) x 122
(presu prinsipal produsaun por unidade) = 3,050,000.

Maibe sasan Y hetan valor inventáriu final montante 9,000 (inventáriu final) x
186 (presu prinsipal produsaun por unidade) = 1,674,000.
Presu prinsipal vendas/fa’an

Presu prinsipal vendas/fa’an hetan hosi resultadu menus total sasan feitu ne’ebe
prontu atu fa’an ho valor inventáriu final sasan feitu.

Ba sasan X = 10,370,000. – 3,050,000 = 7,320,000, maibe por unidade montante


7,320,000/65,000 = 113.

Ba sasan Y = 9,144,000 – 1,674,000 = 7,440,000, maibe por unidademontante


7,740,000/41,000 = 181.

Exerciciu:

1. Planu fa’an produtu X 65,000 unidade @ $250.00 no Y = 45,000 unidade @


$300.00. Projesaun inventáriu inisiu x 20,000 unidade, Y = 10,000 unidade no
inventáriu final X = 15,000 unidade no Y = 9,000 unidade. Dadus seluk
ne’ebe prepara maka:

Presu no uza matérias primas

Deskrisaun Matérias primas A Matérias primas B Matérias primas C


Produtu X 5 4 3
Produtu Y 4 3 2
Inventáriu inisiu(unidade) 30,000 25,000 5,000
Inventáriu final(unidade) 35,000 30,000 6,000
Presu por unidade 15 10 5

Salariu traballo atu halo unidade produtu X ida precisa tempu oras 2, tarifa
$15.00; no Y oras 5 tarifa $20.00. kustus overhead pabrika tarifa basea oras
traballadores direta, tarifa variavel $10.00;/oras, tarifa fixu $15.00; por oras hosi
tarifa fixu montante 20% maka despesas de amortização (beban penyusutan)
ativus fixu pabrika. Inventáriu sasan feitu produtu X inisiu periodu $130,000.00
(1,000 unidade) no final 500 unidade, ba produtu Y = $100,000.00 (50 unidade).

Husu atu halo orsamentu presu prinsipal produsaun no presu prinsipal


vendas/fa’an.

2. Kompañia roda kareta Hardstone produs roda kareta oin rua maka tipu radial
no tipu bai-bain. Rua ne’e produs iha dirasaun tolu, maka dirasaun mistura
(pencampuran/mixing), dirasaun Impressão (percetakan/casting) no dirasaun
Liquidação (penyelesaian/finishing). Matérias primas hotu uza ba dirasaun
mistura, la iha matérias primas ne’ebe aumenta ba dirasaun seluk. Tipu
traballadores ne’ebe uza iha tipu 4, operador premeiru servi makina, operador
segundu servi makina impressão (mesin cetak), operador terceiru servi makina
mais suave (penghalus) no inspetur ne’ebe hala’o supervisaun (pengawasan)
kualidade nomos traballo ba departementu finishing. Dadus ne’ebe prepara ba
tinan orsamentu 2020 maka:

Volume produsaun ba tinan ida Radial hamutuk 16,500 no bai-bain hamutuk


36,000.

Númeru estandar uza matérias primas ba roda ida-idak:

Tipu matérias primas presu matérias primas

Borracha natural (karet alam) $1,000.00 por kg

Fios sintéticos (benang sintetis) $4,000.00 por kg

Carbono preto (Carbon black) $100.00 por kg.

Númeru estandar uza traballadores roda ida-idak iha DLH

Tipu roda Operador 1 Operador 2 Operador 3 inspetur


Tipu radial 0,25 DLH 1.00 DLH 0.30 DLH 0.1 DLH
Tipu bai-bain 0.15 DLH 0.75 DLH 0.25 DLH 0.1 DLH

Salario traballadores

Operador 1 = $200.00 por DLH

Operador 2 = $300.00 por DLH

Operador 3 = $300.00 por DLH

Inspetur = $500.00 por DLH

Kustus overhead pabrika neto ne’ebe hasai/despesas ba departementu produsaun


maka $250,000.00.

Ho dadus iha leten husu atu kalkula/elabora orsamentu presu prinsipal produsaun
ida-idak tipu roda ne’e.
KAPỈTILU IX ORSAMENTU KUSTUS MARKETING NO
ADMINISTRASAUN

9.1 Compreensão

Kustus marketing no kustu administrasaun dala ruma ho naran carga


esforsu/beban usaha/commercial expenses.

Kustus marketing konsiste:

- Salario ba jestor no membru

- Forma imobilizado (aktiva tetap) divisaun marketing

- Kustus jeral no administrasaun marketing

- Kustus research no desenvolvimentu de produtus

- Kustus distribuisaun

- Kustus vendador

- Kustus promosaun

- Kustus advertensi

- Kustus publisidade

- Força de vendas da Agência de viagens (perjalanan dinas tenaga penjualan).

- Bónus e vendedores da Comissão (bonus dan komisi tenaga penjual)

- Preço com desconto (potongan harga).

- No kustus seluk ne’ebe maka relevante ho atividade divisaun marketing

9.2 Predisaun Kustus Marketing

Kustus marketing sei predisi basea tuir dadus historis, iha ne’ebe variaveis
indepedente (X) maka unidade produsaun no vendador no variaveis depedente (Y)
maka kustus marketing.
Tabela iha kraik serve (menyajikan) unidade vendas ho kustus merkaduria/

Marketing

Tabela.9.1 Kustus variavel Kompañia “ABC”

Tinan Produsaun no vendas-fa’an (unidade) Kustus marketing ($.00)


1 960 5,500
2 910 5,600
3 985 6,000
4 920 5,700
5 905 5,750

Deskrisaun:

a. Produsaun no vendas iha unidade nudar variavel indepedente (X) no kustus


marketing/merkaduria nudar variavel depedente (Y).

b. Kustus marketing klasifika sai kustus variavel no fixu ho uza metodu


kuadradu simples ou uza pontos mais baixos e mais altos (titik terendah dan
tertinggi).

Tabela.9.2 klasifikasaun kustus marketing (metodu kuadradu simples)

Tinan X Y XY X2 Y2
1 960 5,500 5,280,000 921,600 30,250,000
2 910 5,600 5,096,000 828,000 31,360,000
3 985 6,000 5,910,000 970,225 36,000,000
4 920 5,700 5,244,000 846,400 32,490,000
5 905 5,750 5,203,750 819,025 33,062,500
Sura 4,680 28,550 26,733,750 4,385,350 163,162,500

Ekuasaun regresaun maka: Y = a + bX

Koefisiente a no b buka ho ekuasaun:

n.∑XY - ∑X.∑Y 5(26,733,750) – (4,680 x 28,550)


b= =
2 2
n.∑X – (∑X) 5(4,385,350) – (4,680)2
133,668,750 – 133,614,000 54,750
b= = = 2.248459959 ou b = 2.25.
21,926,750 – 21,902,400 24,350
∑Y – b.∑X (28,550 – (2.25 x 4,680))
a= = = 3,520.
n 5
maka: ekuasaun sai Y = a + bX > Y = 3,520 + 2.25X
basea kontajen iha leten sei determina relasaun entre atividade fa’an/vendas ho
kustus marketing sei konta ho koefisiente korelasaun ( r ) no influénsia atividade
ba kustus overhead pabrika ne’ebe ho koefisiente determinante ( r2 ), ne’ebe sei
formula:

b ( ∑XY - ∑X (∑Y/n)
r² =
∑Y² - (∑Y)²/n
2.25(26,733,750 – (4,680 (28,550/5)) 24,638
= = = r2 = 0.1735.

(163,162,500 – (28,550)2/5)) 142,000

Alem ida klasifikasaun kustus marketing bele uza os pontos mais altos e mais
baixos do método ba atividade unidade vendador.

Iha tabela.9.2, unidade vendas pontu mais maka 985 unidade ho kustus marketing
$6,000.00; no unidade vendas mais baixos maka 905 unidade ho kustus marketing
$5,750.00;. Klasifikasaun kustus marketimg ho modelu ne’e sei kalkula iha
tabela.9.3, maka:

Tabela.9.3 klasifikasaun kustus marketing (metodu mais alto mais baixos)

Deskrisaun Vendas/fa’an (unidade) Kustus marketing (unidade)


Mais alto 985 6,000
Mais baixos 905 5,750
Diferensia (selisih) 80 250

Kustus variavel (b) = 250/80 = 3,125.

Total kustus ba nivel vendas/fa’an 985 = 6,000.


Kustus variavel (985 x 3,125) = 3,078,125 -
Sura kustus fixu maka montante = 2,921,875.
Metodu rua ba klasifikasaun kustus atu fo resultadu numerus kustus variaveis no
kustus fixo ne’ebe la hanesan. Tamba uza menor método quadrados sei akur liu
duke uza pontos mais altos e mais baixos do método.

Jeralmente bainhira dadus ne’ebe maka prepara tinan rua, uza metodu ponto mais
alto no mais baixos, no bainhira dadus ne’ebe maka prepara mais sufisiente
hanesan liu tinan rua (hanesan tinan lima) uza metodu least square.

9.3 Orsamentu kustus marketing/merkaduria

Bainhira hatene tiha kustus variavel no kustus fixu, maka sei kalkula
orsamentu kustus marketing ba tinan neen no kontinua (seterusnya). Atu kalkula
orsamentu kustus marketing ba tinan neen tenki hatene uluk montante unidade
vendas/fa’an ba tinan neen sei predisi ho uza modelu time series Least Square,
ne’ebe kalkula iha tabela.9.4 mai:

Tabela.9.4 predisaun unidade vendas/fa’an ba tinan neen

Tinan Y X XY X2
1 960 -2 -1920 4
2 910 -1 -910 1
3 985 0 0 0
4 920 1 920 1
5 905 2 1810 4
4,680 -100 10

a = 4,680/5 = 936.

b = -100/10 = -10.

Atu predisi vendas/fa’an ba tinan neen sei konta ho maneira:

Y = 936 – 10X, valor X ba tinan neen maka motante 3 (X = 3), maka valor Y ba
tinan neen maka montante: 936 – (10 x 3) = 906 unidade.

Kustus marketing ba tinan neen (ho predisaun unidade vendas/fa’an 906 unidade)
maka montante Y = a + bX, ho maneira rua iha leten maka montante:

a. Ho metodu kuadradu minor (kuadrat terkecil), iha ne’ebe kustus variavel por
unidade maka $2.25. No kustus fixu $3,520.00; maka Y= 3,520 + (2.25 x 906)
= 5,558.50.
b. Ho metodu ponto mais alto mais baixos (titik tertinggi terendah), iha ne’ebe
variavel por unidade maka montante $3,125.00 no kustus fixu montante
2,921,875. Maka sei konta total kustus marketing iha nivel vendas/fa’an
montante 906 unidade maka:

Y = 2,921,875 + 3,125 x 906 Y = 5,753.13.

Bainhira jestaun halo predisaun katak kondisaun negosiu ba tinan neen iha
alternativu tolu iha probabilidade maka krise, normal no diak, maka predisaun ho
matematika (kuantitativu) ne’e tenki ajusta ho predisaun jestaun ho kualitativu.

Ezemplu predisaun kualitativu maka bainhira mosu krise unidade sales/vendas tun
20% hosi predisaun kuantitativu, kondisaun normal unidade sales hasa’e 5% hosi
predisaun kuantitativu no kondisaun diak unidade sales hasa’e 10% hosi predisaun
kuantitativu, maka baibain forma orsamentu kustus marketing hosi alternativu tolu
kondisaun negosiu ne’e kalkula iha tabela kraik:

Tabela.9.5 Orsamentu kustus marketing (iha varius kondisaun negosius basea


predisaun matematika).

Kustus marketing Krise Normal Diak


(90% x 906) = (105% x 906) = (110% x 906) =
815 unidade 951 unidade 997 unidade
Variavel (3,125) 2,546,875* 2,971,875 3,115, 625
Fixu 2,921,875 2,921,875 2,921,875
Total 5,468,750 5,893,750 6,037,500

Hosi tabela iha leten sei esplika katak kompañia halo atividade iha tempu krise
(fa’an 815) ho kustus ne’ebe despesas/hasai maka montante $5,468,750.00;
kondisaun normal (961) ho total kustus montante $5,893,750.00; no kondisaun
diak ho nivel atividade (997) total kustus $6,037,500.00;.
9.4 Orsamentu Kustus Administrasaun

orsamentu kustus administrasaun maka programa servisu jestaun Sede e


divisaun financeira derramado iha forma valores financeiros ne’ebe klasifika sai
kustus fixus no variáveis. Benefisius maka atu halo supervisaun no evaluasaun
atividade Sede e divisão financeira.

Jeralmente kustus administrasaun deklara hotu iha kustus fixu. Lolos kstus
ida ne’e maka kustus semi variavel, ba necsidade planeamentu no kontrolu, kustus
ne’e tenki klasifika iha kustus variavel no kustus fixu ho uza metodu least square
ou metodu ponto mais alto no mais baixos iha ne’ebe fator ne’ebe influénsia maka
atividade vendas (unidade vendas). Dadus kustus administrasaun ne’ebe relasaun
ho unidade vendas sei kalkula iha tabela kraik ne’e.

Tinan Produsaun no vendas/fa’an Kustus administrasaun


1 960 1,600
2 910 1,650
3 985 1,700
4 920 1,680
5 905 8,320
4,680 8,320

Klasifikasaun kustus administrasaun ho metodu least square kalkula iha tabela.9.7

Iha kraik ne’e.

Tabela.9.7 Klasifikasaun Kustus Administrasaun

Tinan X Y XY X2 Y2
1 960 1,600 1,536,000 921,600 2,560,000
2 910 1,650 1,501,500 828,100 2,722,500
3 985 1,700 1,674,500 970,225 2,890,000
4 920 1,680 1,545,600 846,400 2,822,400
5 905 8,320 1,529,450 819,025 2,856,100
4,680 8,320 7,787,050 4,385,350 13,851,000

Ekuasaun regresaun maka Y = a + bX

Koefisiente a no b buka ho ekuasaun:

n.∑XY - ∑X.∑Y
b=
n.∑X2 – (∑X)2
5(7,787,050) – (4,680 x 8,320) 38,935,250 – 38,937,600
b= b=
5(4,385,350) – (4,680)2 21,926,750 – 21,902,400

-2,350
= = -0.09650924 ou b = -0.0965.
24,350

∑Y – b ∑X 8,320 – (-0.0965) 8,320 – (-451)


a= = a =
n 5 5

(8,320 + 451.62
a= = 1,754.
2

Maka ekuasaun sai:


Y = 1,754 – 0.0965X
Basea kontajen iha leten sei determina relasaun entre atividade vendas ho kustus
administrasaun ne’ebe sei kalkula ho koefisiente korelasaun no influénsia atividade ba
kustus overhead pabrika ne’ebe kalkula iha koefisiente determinante ( r2 ) ne’ebe sei
kalkula tuir mai ne’e:
b (∑XY - ∑Y/n) -0.0965 (7,787 – (8,320/5)) 45
2
r = = =
∑Y2 – (∑Y)2/n (13,851 – (8,320)2/5)) 6,520

= 0.0007 no r abut/raiz (akar) hosi 0.0007 = 0.083.


Nivel aperta relasaun entre kustus administrasaun (Y) ho unidade output ne’ebe fa’an
(X) montante 0.083, signifika relasaun ne’e la aperta liu, nomos kuase laiha relasaun, no
variasaun kustus marketing (Y) sei esplika 0.007 ou 0.7% hosi unidade ne’ebe fa’an
(X), restu sei esplika hosi variavel seluk, signifika variavel unidade vendas/fa’an kuase
la iha influénsia montante kustus administrasaun.
Alem ida ne’e klasifikasaun kustus administrasaun mos bele uza metodu ponto
mais alto no mais baixos ba atividade unidade vendas/fa’an. Iha tabela.9.7 unidade
vendas mais alto maka 980 unidade ne’ebe precisa kustus administrasaun montante
$1,700.00; no unidade vendas/fa’an mais baixos maka 905 unidade ne’ebe precisa
kustus administrasaun $1,690.00;. Klasifikasaun kustus marketing ho metodu ne’e sei
kalkula iha tabela.9.8 kraik ne’e.
Tabela.9.8 klasifikasaun kustus Administrasaun
Deskrisaun Unidade vendas/fa’an Kustus administrasaun
Mais alto 985 1,700
Mais baixos 905 1,690
Diferença (selisih) 80 10

Kustus variavel (b) = 10/80 = $0.125


Ba kustus fixu sei konta ho maneira:
Total kustus ba nivel vendas 985 1,700
Kustus variavel (985 x 0.125) 123,125 +
Sura kustus fixu ho montante 1,576,875

Exerciciu:

Kompañia “ABC” iha dadus kustus marketing no kustus administrasaun


maka:

Tinan Unidade fa’an/vendas Kustus marketing Kustus administrasaun


1 200 400 200
2 210 410 205
3 205 410 205
4 215 415 210
5 220 415 210
6 215 410 210
7 225 425 215

Kompañia sei forma orsamentu kustus marketing no kustus administrasaun iha


tinan 8 nian iha kondisoés negosius hotu.
1. Kondisaun negosiu ladiak/mau (buruk), predisaun unidade sales tun 20% ho
unidade sales ne’ebe predisi ho matematika (kuantitativu).
2. Kondisaun negosiu normal, predisaun unidade sales sa’e 10% hosi unidade
sales ne’ebe predisi ho matematika (kuantitativu).
3. Kondisaun negosiu diak, predisaun unidade sales sa’e 20% hosi unidade sales
ne’ebe predisi ho matematika (kuantitativu).
KAPÍTILU X ORSAMENTU CAIXA/CASH NO PIUTANG

Emprensa jeralmente fa’an/vendas resultadu produsaun ho kreditu, fa’an/vendas


kreditu sei hamosu recebiveis komersiu/piutang dagang, faturação/penagiham
recebiveis/piutang sei hamosu cash. Relasaun entre recebiveis/piutang no cash iha
dezenu tuir mai ne’e:

Cash inventáriu sasan feitu vendas kreditus recebiveis/piutang caixa/cash.

10.1 Orsamentu Caixa/cash

10.1.1 Compreensão Orsamentu Caixa/cash

Caixa/cash maka inisiu hosi investimentu no operasaun empresa.


Caixa/cash konsiste hosi moeda osan (mata uang), giro no rekening koran iha
Banku. Empresa sei poupar dinheiro (menyimpan uang tunai) ba motivu
transasaun, prepensaun no espekulasaun. Empresa tenki iha osan caixa/cash ho
razaun:

1. Atu hetan presu diskontu ba tempu kompras matérias primas ou equipamentus


seluk.

2. Seguransa rasio cair (acid test ratio) nafatin hetan fiar husi kreditur

3. Foti oportunidade negosiu kualker tempu

4. Antisipa kondisaun darurat hanesan: greve (pemogokan), kompetisaun, no selu-


seluk.

Tuir Mai emprensa tenki iha orsamentu caixa/cash fo siguranza posisaun


likuidasaun no fo hatene desifitasaun (defisit) ou surplusaun caixa/cash.

Orsamentu caixa/cash maka planeamentu mutasaun no posisaun cash iha


tempu balun, konsiste:

a. Simu cash/fluxu caixa tama (penerimaan kas/aliran kas masuk)

b. Hasai cash/fluxu caixa (pengeluaran kas/aliran kas masuk)

c. Determina caixa restu/diferensia cash minimum (sisa kas minimum).


Orsamentu cash mos signifika sai estimasaun posisaun cash periodu ruma mai
hanesan simu no hasai cash. Lina/fluxu caixa/cash tama no sai ho tipu kontinua no
insidental.

Exemplu diferensia entre lina caixa sai (aliran kas keluar) ne’ebe tipu
kontinyu no insidentil

Tabela.10.1 Line caixa sai (saida de caixa/aliran kas Keluar)

Tipu kontinyu Tipu insidentil


- Despensas caixa ba kompras - Selu juros/funan
matérias primas - Selu deviden
- Selu vincementus (upah), - Selu taxa renda(penghasilan)
salariu no bem estar - Selu parcelamento da dívida(angsuran
(kesejahteraan) funsionarius hutang)
- Kompras fila fali (recompra
de ações da empresa/
pembelian kembali saham perusahaan)
- Kompras ativu fixus (aktiva tetap)
Tabela.10.2 Line caixa tama (entradas de caixa/aliran kas masuk)
Tipu kontinyu Tipu insidentil
- Caixa ne’ebe hosi fa’an/vendas - Partisipasaun empresa Nain
produtu ho dinheiro (penjualan (participação do proprietário da
produk secara tunai) empresa
- Resultadu selu divida (resultados - Fa’an/vendas ações (venda de
de liquidação de dívidas/hasil ações/penjualan saham).
pelunasan piutang. - Simu kreditu banku
- Fa’an/vendas ativu fixus ne’ebe la
uza ona

10.1.2 Objetivu forma Orsamentu Empresa/Kompańia

Objetivu forma orsamentu cash konsiste tuir mai ne’e:

a. Hatudu posisaun cash

b. Hatudu liu no menus cash

c. Hatudu necesidade buka impresta ou hatudu iha cash ne’ebe abandona ba


investementu tempu badak

d. Determina base ne’ebe siguru ba supervisaun posisaun cash.


Hare ba objetivu forma orsamentu caixa importante, maka caixa iha
empresa tenki maneja ho diak. Tama caixa sai hanesan fuan ne’ebe moviliza
atividade hotu, especialmente atividade oparasaun rutine. Empresa ida menus iha
caixa sei lakon fiar hosi liur no hosi laran empresa. Parte liur sei la fiar bainhira
konta/tagihannya la selu tuir tempu no hosi parte laran especialmente
trabalhodores la fiar wainhira vencimentu la selu tuir tempu. Bainhira empresa
lakon fiar husi trabalhodores no kreditores, maka empresa ne’e sei falidu
(bangkrut). Traballadores komesa desleais (tidak loyal) no la produtivu,
fornecedores no kreditur komesa la halo transasaun negosiasaun ho diak.
Resultadu produtu ne’ebe produs ho kualidade minimu no difisil komersializa no
ne’e sei pior liu ba kondisaun empresa. Portantu caixa tenki planu ho hanesan ne’e
saida maka esplika iha leten labele akontese iha empresa.

Seluk tan hosi ida ne’e atu forma orsamentu caixa, tenki hare safety cash
balance hanesan montante minimu caixa ne’ebe nafatin hamentin para responde
necesidade dever finansiamentu ba kualker momentu. Montante safety cash
balance ba empresa ida-idak la hanesan. Atu determina montante bo’ot ki’ik
safety cash balance iha fatores ne’ebe fo influénsia, maka:

a. Komparasaun entre caixa tama no caixa sai.

b. Desvio (penyimpangan) fluxu caixa ne’ebe predisi

c. Iha relasaun diak ho banku.

10.1.3 Benefisiu Forma Orsamentu Caixa

Benefisius forma oreamentu caixa ba empresa maka iha orsamentu caixa


sei nafatin hatene tuir bainhira empresa iha kondisaun Défice/defisit no bainhira
iha kondisaun Excedente/surplus sai hanesan obstraku (akibat) ba operasaun
empresa.

Iha etapa tolu forma orsamentu caixa, maka:

a. Etapa premeriu, forma predisaun simu caixa no hasai tuir planu operasaun
empresa.
b. Etapa segundu, forma predisaun necesidade fundu ne’ebe precisa atu taka
desifit no forma predisaun selu juros/funan deve nomos tempu reembolso
divida/deve ne’e.

c. Etapa tolu, forma fila fali predisaun hotu hosi rceitas/recebimentus no


despesas/desembolsos caixa ne’ebe sai hanesan orsamentu final.

Iha tipu rua orsamentu caixa ne’ebe precisa hosi empresa, maka:

1. Orsamentu caixa tempu badak

Orsamentu ne’e sai hanesan ferramenta operasional kontrola caixa lor-loron.


Prasu ajusta ho orsamentu tinan-tinan. Orsamentu ida ne’e nia funsaun sai
hanesan ferramenta fo otoridade caixa sai no situasaun finanseiru jeralmente.

2. Orsamentu caixa tempu naruk

Orsamentu ida ne’e inklui periodu tempu tinan lima to’o sanulu ne’ebe ajusta
ho planeamentu empresa ne’ebe forma ona. Benefisiu orsamentu ne’e atu
hatene kapasidade empresa/kompañia aumenta fundu hosi fontes internal
nomos halo predisaun saldo caixa final kada tinan orsamentu.

Exemplu:

Negosiu komersiu “Maria” ne’ebe sai distributor surat tahan forma


orsamentu caixa fualan-fulan periodu Juli to’o Desmbru 2020 (fulan neen) hosi
dadus, maka:

a. Saldo konta recebéveis dia 1 Juliú 2020 = 0


Saldo caixa dia 1 Juliú 2020 maka $200,000.00
Saldo caixa minimu determia $180,000.00
b. Fa’an/vendas
Julúi $1,000,000.00
Agustus $1,200,000.00
Setembru $1,400,000.00
Outobru $1,200,000.00
Novembru $1,400,000.00
Desembru $1,000,000.00
Ho padronizasaun/pola, maka:
60% hosi ne’e maka fa’an ho caixa (tunai), maibe restu fa’an ho kreditu
ho maneira:

40% simu hosi fulan akontesementu transasaun (fa’an/vendas)

40% simu fulan ida depois

20% simu fulan rua depois.

c. 10% hosi fa’an/vendas kreditu reservadu ba divida suspeitu ne’ebe la


kobre fila fali (piutang tidak dapat ditagih).

Fulan Recepsaun seluk (penerimaan yang lain) Despensas caixa


Juliú 56,000 350,000
Agustus 202,000 400,000
Setembru 192,000 500,000
Outubru 58,000 800,000
Novembru 164,400 950,000
Desembru 168,000 1,900,000

Husu:

a. Forma orsamentu kobra receber (pengumpulan piutang) periodu Juliú


to’oDesembru 2020

b. Forma orsamentu caixa periodu Juliú to’o Desembru 2020.

Responde:

Orsamentu Kobra Receber (pengumpulan Piutang)

Deskrisaun Juliú Agus. Set. Out. Nov. Des.


Fa’an/vendas 1,000,000 1,200,000 1,400,000 1,200,000 1,400,000 1,000,000
Vendas caixa 60% 600,000 720,000 840,000 720,000 840,000 600,000
Vendas kreditu 400,000 480,000 560,000 480,000 560,000 400,000
Konta receber 10% 40,000 48,000 56,000 48,000 56,000 40,000
Receber Neto 360,000 432,000 504,000 432,000 504,000 360,000

Padraun reembolso (pola pelunasan)

Reembolso Juliú $360,000.00.

Simu reembolso:

Juliú 40% x $360,000.00 = $144,000.00


Agustus 40% x $360,000.00 = $144,000.00
Setembru 20% x $360,000.00 = $ 72,000.00.
Reembolso Agustus $432,000.00
Simu reembolso:

Agustus 40% x $432,000.00 = $172,000.00


Setembru 40% x $432,000.00 = $172,000.00
Outobru 20% x $432,000.00 = $ 86,400.00.
Reembolso Setembru $504,000.00
Setembru 40% x $504,000.00 = $201,600.00
Outobru 40% x $504,000.00 = $201,600.00
Novembru 20% x $504,000.00 = $100,800.00
Reembolso Outobru $432,000.00
Outobru 40% x $432,000.00 = $172,000.00
Novembru 40% x $432,000.00 = $172,000.00
Desembru 20% x $432,000.00 = $ 86,400.00
Reembolso Novembru $504,000.00
Novembru 40% x $504,000.00 = $201,600.00
Desembru 40% x $504,000.00 = $201,600.00
Janeru 20% x $504,000.00 = $100,800.00.
Reembolso Desembru $360,000.00
Desembru 40% x $360,000.00 = $144,000.00
Janeru 40% x $360,000.00 = $144,000.00
Febreru 20% x $360,000.00 = $ 72,000.00
Kontajen iha leten bele tabela tuir mai ne’e:
Fulan Reembolso Juliú ($.00) Agust.($.00) Set.($.00) Out.($.00) Nov.($.00) Des.($.00) Tinan oin
Fa’an/vendas Netto($.00)
Juliú 360,000 144,000 144,000 72,000
Agustus 432,000 172,000 172,000 86,400
Setembru 504,000 201,000 201,000 100,800
Outobru 432,000 172,000 172,000 86,000
Novembru 504,000 201,000 201,000 100,800
Desembru 360,000 144,000 216,000
Kontajen 2,592,000 144,000 316,000 446,400 460,800 475,000 432,000 316,800

Orsamentu caixa periodu Juliú to’o Desembru 2020


Deskrisaun Juliú Agustus Setembru Outobru Novembru Desembru
Saldo inisiu 200,000
Fa’an tunai 600,000 720,000 840,000 720,000 840,000 600,000
Reembolso 144,000 316,000 446,400 460,800 475,200 432,000
Receitas seluk 56,000 202,000 192,000 58,000 164,400 168,000
Disponível(tersedia) 1,000,000 1,888,800 2,967,200 3,706,000 4,385,600 4,365,600
Despensas seluk 350,000 400,000 500,000 800,000 950,000 1,900,000
Saldo final 650,000 1,488,800 2,467,200 2,906,000 3,435,600 2,735,600
10.2 Orsamentu Recebiveis/Reembolso (piutang)

10.2.1 Kompresaun Orsamentu recebiveis/Reembolso (piutang)

Jeralmente recebiveis kompañia mosu tamba iha transasaun fa’an ho


kreditu sasan ne’ebe kompañia halo. Fa’an kreditu ne’ebe kompañia/empresa
hala’o tamba atu hasa’e nivel resultadu fa’an iha merkadu, tamba hare
kompetisaun ne’ebe agora apertadu liu. Ho mos hala’o recebiveis tamba
kompañia/empresa fa’an ho kreditu ativus seluk ne’ebe iha hanesan fa’an ativu
fixu ne’ebe kleur ona atu troka fali ho ativu fixu ne’ebe foun ne’ebe fo benefisiu.

Recebiveis komersiu hare sai hanesan investimentu atu fo benefisius


balun ba kompañia/empresa. Iha mos benefisius ne’ebe sei hetan, maka:

a. Sai esforsu atu hasa’e volume negosius (omzet) fa’an maka sei hasa’e
benefisius.

b. Ba tipu negosius balun, kreditu tempu naruk sei kria aumenta benefisius balun
ba kompañia/empresa.

c. Sei aumenta relasaun komersiu entre kompañia ho nia parseru.

10.2.2 Influénsia fa’an/vendas kreditu ba fluxu caixa/cash flow (arus kas)

Fa’an caixa (vendas cash) sei impatu ba fluxu caixa tama/entradas ne’ebe
mosu hamutuk ho transasaun fa’an, la hanesan ho fa’an kreditu. Fa’an kreditu dala
ruma hala’o atu haluan merkadu ne’ebe ho objetivu atu hasa’e volume
fa’an/vendas. Iha fa’an kreditu caixa ne’ebe simu la hamutuk ho transasaun, ou
katak fluxu caixa tama sei kleur hosi transasaun, maka fa’an kreditu sei fo
influénsia ba fluxu caixa. Ho detaliu influénsia kreditu ba fluxu caixa, maka:

a. Periodu tempu kreditu sei fo

Periodu tempu kreditu hala’o nafatin, maka entre tempu hala’o transasaun
fa’an no simu osan caixa hosi fa’an ne’e.

b. Badae hosi funsionárius colecionador a receber (petugas penagih piutang)

Funsionarius rekoliadores/colesionador ho nia servisu receber


recebiveis/reembolso ba tempu, rapida liu fluxu caixa entradas/tama iha
kompañia/empresa.
c. Kualidade ou bonifiditas husi debitores ne’ebe fiar sosa sasan ho kreditu.

d. Situasaun negosius jeralmente

Iha kondisaun normal, likidu (likuiditas) kompañia jeralmente diak, maka dala
ruma selu tarde sei minimu/ki’ik liu. Kada ves wainhira kompañia/empresa
fraku, disifil hetan osan caixa (uang tunai), dala ruma mosu atrasu aumenta
bo’ot.

Ho duvida oin, maka kompañia/empresa precisa halo predisaun ba padraun (pola)


selu recebiveis/reembolso husi debitur kompañia/empresa no predisaun ne’e ho
naran orsamentu recebiveis/reembolso.

10.2.3 Fatores ne’ebe influénsia forma orsamentu recebiveis/reembolso

Atu orsamentu ne’e nafatin fo funsaun diak, estimasaun/predisaun ne’ebe


halo tenki di laran akur para lases hosi realizasaun. Maka halo predisaun ho akur
precisa dadus, informasaun no esperensia ne’ebe sai hanesan fatores ne’ebe
precisa metru atu forma orsamentu.

Iha fatores balun ne’ebe precisa metru atu forma orsamentu recebiveis/reembolso,
maka:

1. Orsamentu fa’an/vendas

Especial planu ba tipu no sura/konta ne’ebe fa’an hosi tempu ba tempu


durante periodu ne’ebe tuir mai. Aumenta bo’ot konta fa’an/vendas aumenta
bo’ot mos transasaun fa’an/vendas ho kreditu ne’ebe hala’o maka sei habo’ot
recebiveis/reembolso kompañia/empresa no kada ves aumenta ki’ik
fa’an/vendas maka aumenta ki’ik mos transasaun fa’an/vendas ho kreditu
ne’ebe hala’o maka recebiveis/reembolso kompañia/empresa mos aumenta
ki’ik.

2. Kondisaun kompetisaun iha merkadu

Kompetisaun ne’ebe apertadu sei obriga kompañia/empresa atu halo


transasaun barak ba fa’an/vendas ho kreditu, maka sei habo’ot
recebiveis/reembolso kompañia/empresa. Kada ves wainhira kompetisaun
ne’ebe mamar kompañia/empresa haki’ik transasaun fa’an/vendas ho kreditu,
maka haki’ik mos recebiveis/reembolso kompañia/empresa.
3. Posisaun kompañia/empresa iha kompetisaun

Bainhira kompañia/empresa sufisiente forsa iha kompetisaun, maka


kompañia/empresa diak liu sei halo fa’an/vendas caixa (penjualan tunai) maka
haki’ik fa’an/vendas ho kreditu. Konsekuensia recebiveis/reembolso
kompañia/empresa sei inklina menus. Kada ves posisaun kompañia/empresa
ne’ebe fraku sei hala’o fa’an/vendas ho caixa, maka sei habo’ot fa’an/vendas
ho kreditu. Konsekuensia recebiveis/reembolso kompañia/empresa sei mosu
bo’ot liu.

4. Kriteria/rekecitus selu/pagamentu kompañia/empresa (term of payment)


ne’ebe kompañia/empresa oferese.

Bainhira kompañia/empresa oferese discount ne’ebe fo atrai, maka sei motiva


sosa nain/kompradores sei sosa/kompras ho caixa (tunai). Konsekuensia
recebiveis/reembolso kompañia/empresa sei menus/ki’ik liu. Kada ves
wainhira korta fa’an/vendas (potongan penjualan) ne’ebe oferese la atrai
kompradores sei hamosu sosa/kompras ho kreditu, maka recebiveis/reembolso
kompañia/empresa sei bo’ot liu tan.

5. Sabedoria kompañia/empresa iha koleta recebiveis (penagihan piutang)

Koleta recebiveis ne’ebe ativu sei lalais hatama recebiveis/piutang, maka


haki’ik konta restus recebiveis. Nomos kada ves wainhira koleta recebiveis
menus ativu la aselera hatama recebiveis/piutang, maka montante restus
recebiveis sei pendentes akumuladu (penumpukan).

6. Planu kompañia/empresaatu halo fa’an/vendas ho kreditu ativus seluk (aktiva-


aktiva lain), laos sasan hosi resultadu produsaun.

Kuandu durante periodu tuir mai kompañia/empresa halo planuatu


fa’an/vendas ho kreditu ba ativus fixu balun, maka recebiveis
kompañia/empresa sei aumenta bo’ot. Kada ves wainhira kompañia/empresa
la halo planu atu fa’an/vendas ho kreditu ba ativus fixu balun, maka
recebiveis/piutang kompañia/empresa sei la bo’ot.
10.2.4 Pasu forma orsamentu Recebiveis

Maibe orsamentu recebiveis la iha tipu estandar ne’ebe uza, maibe iha pasu
ne’ebe sistematis ne’ebe nafatin uza atu forma orsamentu recebiveis. Pasu
ne’ebe sei hala’o atu forma orsamentu recebiveis maka:

1. Determina montante konta fa’an/vendas caixa/tunai no fa’an/vendas


kreditu hosi resultadu kompañia/empresa iha periodu tempu fulan ida ou
trimestre.

2. Determina montante recebiveis la koleta (piutang tak tertagih/bad


debt)ne’ebe tenki reserva/dicadangkan ne’ebe abitua ho naran iha tipu
prosentase. Iha konta/sura bad debs ne’e tenki hare sei iha bad debt ida
ne’e menus direta hosi total fa’an/vendas kreditu, depois konta fali
receitas recebiveis/penerimaan piutang iha fulan-fulan tuir mai ou konta
ikus inklui montante hosi fa’an/vendas kreditu.

3. Hatene ou identifika term of credit

Exemplu iha fa’an/vendas kreditu determina se montante


recebiveis/piutang ne’ebe simu iha fulan ne’eba maka 80%, depois 10%
ba fulan tuir mai no 10% seluk ba fulan ikus tan mai.

10.2.5 Benefisiu Orsamentu Recebiveis

Orsamentu recebiveis laiha tipu ne’ebe estandar ne’ebe tenki uza. Iha
kompañia/empresa ida-idak livre atu determina tipu no formatu tuir ho kondisaun
no necesidade kompañia/empresa.

Iha mos benefisius ne’ebe kompañia/empresa ho forma orsamentu recebiveis,


maka:

1. Iha predisaun posisaun recebiveis ba variadade tempu

2. Sei hatene montante recebiveis to’o tempu atu selu/koleta.

3. Iha predisaun fluxu caixa ne’ebe hosi fa’an/vendas kreditu.


Exemplu:

Kompañia “ABC” iha dadus orsamentu ba tinan 2020, maka:

a. Fa’an/vendas ba tinan 2020

Janeru $25,000,000.00 trimestre II $90,000,000.00


Febreru $28,000,000.00 trimestre III $86,000,000.00
Marsu $31,000,000.00 trimestre IV $88,000,000.00.
b. Padraun koleta recebiveis maka:
Fulan: 60% ba fulan ida ne’e.
30% ba fulan ida ba kotuk
10% ba fulan rua ba kotuk
Trimester 70% ba trimestre ba tempu fa’an/vendas
30% ba trimestre tuir mai.
Husu atu halo:

1. Orsamentu koleta recebiveis ba tinan 2020


2. Orsamentu receitas/simu caixa injeral ba tinan 2020 (hosi fa’an kaixa/tunai no kreditu).
Responde:
Orsamentu Kolesaun Recebiveis (anggaran pengumpulan Piutang) ($)
Tempu Kreditu 60% Jeneru Febreru Marsu Trimestre 2 Trimestre 3 Tri mestre 4
Janeru 15,000,000 9,000,000 4,500,000 1,500,000 - - -
Febreru 16,000,000 - 10,080,000 5,040,000 1,680,000 - -
Marsu 18,000,000 - - 11,160,000 7,440,000 - -
Trimestre 2 54,000,000 - - - 37,800,000 6,200,000 -
Trimestre 3 51,000,000 - - - - 6,120,000 15,480,000
Trimestre 4 52,000,000 - - - - - 36,960,000

Total/suma 208,000,000 9,000,000 14,580,000 17,700,000 46,920,000 2,320,000 52,440,000

Orsamentu receitas kaixa ($)


Deskrisaun Janeru Febreru Marsu Trimestre 2 Trimestre 3 Trimestre 4
Fa’an caixa 10,000,000 11,200,000 12,400,000 36,000,000 34,400,000 35,200,000
rekolla Recebiveis 9,000,000 14,580,000 17,700,000 46,920,000 52,320,000 52,440,000
Suma/total 19,000,000
`Exerciciu

1. Kompañia “ABC” iha dadus kona ba planu fa’an/vendas durante fulan 6 iha
tinan 2020 maka:

Janeru $32,000.00 Abril $31,000.00


Febreru $28,000.00 Maio $30,000.00
Marsu $34,000.00 Juniú $32,000.00
Rekisitus fa’an/vendas, maka:

30% selu caixa (cash/kas) ba fulan ne’e, restu ho kreditu. 60% hosi fa’an
kreditu selu fulan ida tuir mai no la kona juros/funan 35% hosi fa’an kreditu
selu fulan rua depois 5% hosi fa’an kreditu konsidera recebiveis/piutang ne’ebe
la koleta (bad debts). Halo orsamentu recebiveis hosi kompañia “ABC” iha
leten.

2. Kompañia “XYX” iha planu fa’n/vendas maka: (70% kreditu)

Tinan 2019 Novembru 500 unidade


Desembru 550 unidade
Tinan 2020 Janeru 500 unidade
Febreru 625 unidade
Marsu 750 unidade
Abril 800 unidade
Maio 700 unidade
Juniú 750 unidade
Presu fa’an ba fulan Novembru tinan 2019 $4,000/unidade. Planu komesa 1
Janeru 2020, presu fa’an/vendas sei hasa’e montante 25% no komesa 1 Abril
2020 tamba krise moneteria hasa’e tan montante 10% hosi presu fa’an Janeru
2020. Bad debt konta montante 2% hosi fa’an kreditu.

Padraun (pola) rekolla recebeveis basea esperensia dalauluk tamba predisi tuir
mai:

50% selu iha tempu 25 dias/loron

30% selu iha fulan ida tuir mai

20% selu iha fulan rua tuir mai.


3. Kompañia “Jose” iha dadus kona ba planu fa’an durante fulan 6 ba tinan 2020
tuir mai:

Janeru $24 juta Abril $22 juta

Febreru $20 juta Maiú $30 juta

Marsu $25 juta Juniú 26 juta

Kriteria fa’an tuir mai:

20% selu caixa ba fulan ne’e duni, restu ho kreditu.

30% hosi fa’an kreditu selu fulan ida tuir mai

40% hosi fa’an kreditu selu fulan rua tuir mai

10% hosi fa’an kreditu konsidera recebiveis ne’ebe la koleta.

Halo orsamentu kolleta recebiveis no orsamentu caixa na kompañia “Jose”.


KAPÍTULU XI MASTER BUDGET KOMPAÑIA MANUFATURA

11.1 Kompresaun
Master Budget no orsamentu induk maka planu financeira ne’ebe
komprehensif ba atividade operasional hotu ne’ebe inklui orsamentu operasaun
(operation budget) no orsamentu finansial (financial budget). Orsamentu
operasaun maka planu atividade operasaun ne’ebe tau tiha tipu fisiku no finansa
inklui:
1. Orsamentu fa’an/vendas
2. Orsamentu kustus no
3. Orsamentu lukru.
Maibe orsamentu finansa maka planu finansa inkliu:
1. Orsamentu caixa/cash
2. Orsamentu despensas/belanja sasan kapital,
3. Balance/neraca orsadu (dianggarkan).
Orsamentu fa’an maka planu serrvisu difisiu marketing ne’ebe aruma iha forma
númerus finansa ne’ebe inklui:
1. Orsamentu fa’an no
2. Orsamentu kustus merkadoria.
Orsamentu fa’an sai resultadu predisaun fa’an basea dadus historis internal
kona ba fa’an no basea dadus kualitativu external kona ba mudansa kondisaun
ekonomia, sosial no politika. Forma orsamentu fa’an komplikadu liu tamba
influénsia fatores external lalais mudansa no difisil kontrola. Orsamentu fa’an sai
sentru kriasaun orsamentu. Maka bainhira orsamentu fa’an sala (errado) maka
orsamentu turi sala hotu. Ekipa orsamentu tenki kuidadu halo diskusaun no
determina orsamentu kompañia.
Orsamentu kustus maka planu servisu divisaun produsaun no divisaun komersial
ne’ebe aruma iha forma númerus finansa inklui:
1. Orsamentu produsaun iha unidade
2. Orsamentu necesidade matérias prima iha unidade no iha dollar,
3. Orsamntu kompras material no unidade iha dollar
4. Orsamentu kustus traballadores direta (salario traballo)
5. Orsamentu kustus overhead pabrika no
6. Orsamentu presu prinsipal produsaun.
Bainhira forma orsamentu produsaun, dalauluk halo predisaun kona ba inventárius
inisiu no final sasan feitu no sedauk forma orsamentu kompras matérias prima
dalauluk halo predisaun kona ba inventárius matérias prima inisiu no final.
Orsamentu produsaun iha unidade tenki basea orsamentu fa’an iha unidade nomos
orsamentu kustus produsaun tenki basea orsamentu produsaun iha unidade.
Orsamentu kustus traballadores direta (salario traballo) maka planu servisu
iha forma oras servisu no tarifa salario ne’ebe aruma iha forma nủmeru finansa.
Oras servisu traballo maka tempu ne’ebe uza atu halo produtu maibe tarifa salario
determina hosi jestaun basea lei fornese no demanda (hukum penawaran dan
permintaan) traballadores ou basea dadus histories konaba salario. Orsameto
kustus servisu sei iha relasaun ho orsamentu produsaun.

Orsametu kustus overhead pabrika maka planu servisu suporta atividade pabrika
ne’ebe aruma iha forma nủmeru finansa, maka:

1. Orsamentu kustus traballadores indireta inklui empregadu no supervisaun


pabrika.
2. Orsamentu matérias prima indireta.
3. Orsamentu kustus manteisaun makina disifiu pabrika no ferramentu (alat)
pabrika.
4. Orsamentu reparasaun makina no ferramentu pabrika.
5. Orsamentu depreciasaun (depreciação/penyusutan) ativu fixu pabrika.
6. Orsamentu premiu seguru incéndio/kebakaran.
7. Orsamentu premiu seguru (asuransi) traballo/buruh no empregadu/karyawan
pabrika.
8. Orsamentu kustus jeral no administrasaun publiku, orsamentu taxa rai no
disifisiu pabrika
9. Orsamentu bem estar/kesejahteraan empregadu no traballo pabrika
10. Orsamentu kontribuisaun ba povo visinu pabrika no
11. Orsamentu kustus seluk-seluk.
Orsamentu presu prinsipal produsaun maka planu produsaun iha unidade ne’ebe
aruma iha forma númeru finansa, maka:
1. Orsamentu inventárius inisiu matériais
2. Orsamentu kompras/sosa matériais
3. Orsamentu inventoriu final matériais
4. Orsamentu uza matériais iha prosesu produsaun
5. Orsamentu kustus traballadores ou salario traballo, no
6. Orsamentu kustus overhead pabrika. Orsamentu presu prinsipal produsaun
jeralmente apresenta iha forma total no iha forma unidade ida-idak.
Orsamentu prinsipal fa’an/vendas maka planu produtu ne’ebe fa’an ne’ebe aruma
iha forma númeru finansa, maka:
1. Orsamentu inventárius inisiu feitu
2. Orsamentu presu prinsipal produsaun sasan feitu, no
3. Orsamentu inventárius final sasan feitu.
Orsametu ne’e ligasaun direta ho resultadu fa’an/vendas maka hamosu
orsamentu lukru bruto.
Orsamentu kustus marketing maka planu servisu marketing ne’ebe aruma iha
forma númeru finansa maka:
1. Orsamentu kustus peskiza/riset marketing
2. Orsamentu kustus desenvolve produtu
3. Orsamentu kustus distribuisaun
4. Orsamentu kustus promosaun
5. Orsamentu koa/artigo presu
6. Orsamentu kustus fa’an/vendas
7. Orsamentu komisaun/komisi fa’an/vendas
8. Orsamentu viajen ofisial/perjalanan dinas fa’an nain/vendadores
9. Orsamnetu kustus “entertaiment”,
10. Kustus servi pós-vendas/pelayanan purna jual,
11. Orsamentu salario empregado divisaun marketing no fa’an/vendas,
12. Orsamentu kustus jeral no administrasaun divisaun marketing,
13. Orsamentu depresiasaun ativu fixu divisaun marketing, no
14. Kustus seluk-seluk divisaun marketing no fa’an/vendas.
Orsamentu kustus administrasaun maka planu servisu divisaun administrasaun no
quartel jeral ne’ebe aruma iha forma númeru finansa, maka:
1. Salario diretores no funsionarius
2. Orsamentu kustus eskritoriu
3. Orsamentu kustus konsultasaun no auditor
4. Orsamentu viajen ofisial
5. Orsamentu depresiasaun ativu fixu divisaun administrasaun
6. Orsamentu kontrubuisaun sosiadade
7. Orsamentu kustus seluk-seluk.
Orsamentu lakon lukru (rugi laba) maka planu lukru ne’ebe maka:
1. Lukru bruto maka resultadu fa’an/vendas menus presu prinsipal fa’an/vendas,
2. Lukru operasaun maka lukru bruto menus despensas marketing (beban
pemasaran) no despensas administrasaun.
3. Lukru likidu/lucro liquido (laba bersih) maka lukru operasaun menus
despensas funan no despensas imposto de renda/pajak penghasilan kompañia.
Orsamentu caixa maka planu simu no sai caixa (penerimaan dan pengeluaran
kas). Iha orsamentu caixa kalkula saldo inisiu (saldo awal) period no caixa
minimu ne’ebe tenki prepara (safety cash). Iha orsamentu simu caixa, maka:
1. Orsamentu simu recebiveis (penerimaan piutang)
2. Orsamentu fa’an caixa (penjualan tunai)
3. Orsamentu simu resultadu fa’an ativu fixu bainhira iha.
4. Orsamentu simu deve
5. Orsamentu adisional/aumenta kapital proprietário (pemilik).
6. Receitas selu-seluk.

Nomos orsamentu despesas caixa, maka:

1. Orsamentu kompras material,


2. Orsamentu kustus traballadores direta ou salario traballo,
3. Orsamentu kustus overhead pabrika,
4. Orsamentu kustus marketing,
5. Orsamentu kustus administrasaun,
6. Orsamentu pagamentu/selu funan no parcelamentu deve/divida (angsuran
utang)
7. Orsamentu imposto,
8. Orsamentu kompras sasan kapital,
9. Orsamentu pagamentu dividen,
10. Orsamentu servisu produtu funsionarius dan traballo
11. Orsamentu despesas caixa selu-seluk.
Orsamentu balance (neraca) ou balance orsamentadu (dianggarkan) maka planu
posisaun finansa inklina utilizasaun fundu no fontes fundu. Utilizasaun fundu
inklui caixa, recebiveis, inventárius, imobilizado (harta tetap), no propriedade
seluk tan. Nomos fontes fundu inklui deve tempu badak no deve tempu naruk
(hutang jangka pendek dan hutang jangka panjang), kapital, no lukru ne’ebe
espera (laba di tahan).
11.2 Input orsamentu kompañia Manufatura
Input hanesan matérias prima atu forma orsamentu tinan-tinan kompañia
Manufatura 2 maka balance, kalkula perda no lukru (perhitungan rugi laba), no
informasaun tempu mai ne’ebe sei apresenta iha tabela.11.1 no 11.2:
Tabela.11.1 Kompañia “Jose” Balance 31 Dezembru tinan 1(ezemplu)
deskrisaun $.00 Deskrisaun $.00
Caixa 5,000 Deve komersiu (hutang dagang) 2,000
Recebiveis 4,000 Deve juros/funan 1,800
Inventárius 4,475 Deve imposto 1,200
Propriedade permanece 6,525 Deve tempu naruk 5,000
likidu (harta tetap bersih) (hutang jangka panjang
Capital próprio (modal sendiri) 10,000
Total propriedade 20,000 Total deve no kapital 20,000

Deskrisaun tabela.11.1:
1. Funan deve tempu naruk 20% por tinan
2. Valor inventário: $4,475,000.00, inklui:
(matérias prima $547,000.00 + sasan feitu $3,928,000.00).
Tabela.11.2 Kompañia “Jose” Kalkulasaun Perda Lukru/lakon manan
31 Dezembru tinan 1
Deskrisaun $ %
Vendas/fa’an 18,000
Presu prinsipal vendas 10,800
Lukru bruto 7,200
Kustus merkadoria 1,800
Kustus administrasaun 900
Lukru operasaun 4,500
Funan/juros 20% x $5,000.00 1,000
Lukru seidauk imposto 3,500
Imposto 30% 1,750
Lukru likidu (laba bersih) 1,750
Dividen 80% x $1,750.00 1,400
Lukru ne’ebe espera (laba ditahan) 350

Planu ativus tinan 2:


Planu fa’an/vendas produtu X 60,000 unidade @ $200.00, Y 40,000
unidade @ 250.00. projesaun inventárius: inisiu: X 20,000 unidade, Y 8,000
unidade; final: X 25,000 unidade, Y 9,000 unidade. Fa’an/vendas selu ho
caixa (bayar tunai) 70% no restus kreditu. Dadus ne’ebe iha, maka:
Tabela.11.3 Presu no Uza matérias prima
Deskrisaun Matérias prima A Matérias prima B Matérias prima C
Produtu X 4 2 0
Produtu Y 5 3 1
Inventárius inisiu(unidade) 32,000 29,000 6,000
Inventárius final(unidade) 36,000 32,000 7,000
Presu por unidade ($) 12 5 3

Deskrisaun tabela.11.3:
Unidade produtu X ida uza matérias prima A 4 unidade, B 2 unidade, no C 0
unidade.
Unidade produtu Y uza matérias prima A 5 unidade, B 3 unidade, no C i unidade.
Salarius traballo: atu halo unidade 1 produtu X precisa tempu oras 2,
tarifa $12.00 no Y oras 3 tarifa $16.00. Kustus overhead pabrika: tarifa basea oras
traballadores direta, tarifa variavel $8.00 por oras, tarifa fixu $12.00 por oras
montante 20% maka despesas de amortização de imobilizações (beban
penyusutan aktiva tetap pabrik) pabrika.
Kustus merkadoria: produtu X $680,000.00 inklui despesas amortazação
ativus fixu/imobilizado divisaun merkaduria $180,000.00, no ba produtu Y
$560,000.00 inklui despesas amortazação ativus fixu/imobilizado divisaun
merkaduria $160,000.00. Kustus administrasaun: produtu $1,000,000.00 ba X no
ba produtu Y $500,000.00 inklui despesas amortazação ativus fixu/imobilizado
divisaun administrasaun $100,000.00, imposto corporativo (pajak perseroan)
50%.
Suposição: kompras/sosa matérial selu/paga caixa (dibayar tunai) 50%,
restus kreditu; kustus merkaduria no administrasaun 60% selu caixa/paga, restus
kustus deve. Tinan mai deve komersiu jeral, deve imposto no deve funan/juros
selu/paga no juros/funan no imposto tinan ne’e selu/paga caixa 50%, restus deve.
Dividen/dividir deve hotu ne’ebe rekolla tinan kotuk selu/paga tinan oin.
Fa’an/vendas ativus fixu/ imobilizado ne’ebe a’at $600,000.00 no sosa kompras
ativus fixu/ imobilizado foun $2,000,000.00 caixa, prestações de dívida de longo
prazo (angsuran hutang jangka panjang) $1,000,000.00.
11.3 Output Orsamentu kompañia Manufatura
Iha elaborasaun/preparasaun orsamentu pais (anggaran induk) komesa hosi
preparasaun orsamentu fa’an/vendas iha unidade volume fa’an/vendas no iha
valor fa’an depois kontinua prepara orsamentu produsaun iha unidade, orsamentu
necesidade matérias prima, orsamentu kompras/sosa matérias prima, orsamentu
kustus traballadores, orsamentu kustus overhead pabrika, orsamentu presu
prinsipal produsaun, orsamentu kustus merkaduria, orsamentu kustus operasaun,
orsamentu perda lukru, orsamentu caixa no orsamentu balance.
Iha kalkulasaun orsamentu pais (anggaran induk) kompañia “Jose” la halo
orsamentu balance tamba la hatene balance ba periodu inisiu. Etapa ne’e halo
maka:
11.3.1 Orsamentu Fa’an/Vendas
Tabela.11.4 Orsamentu Fa’an/Vendas
Deskrisaun ($.00)
Produtu X= 60,000 x $200.00 12,000,000
Produtu Y= 40,000 x $250.00 10,000,000
Sura/soma (jumlah) 22,000,000
Deskrisaun tabela.11.4:
1. Fa’an/vendas caixa 70% x $22,000,000.00 = $15,400,000.00/simu
caixa/receitas caixa (penerimaan kas).
2. Recebiveis komersiu 30% x $22,000,000 = $6,600,000.00.
11.3.2 Orsamentu Produsaun
Tabela.11.5 Orsamentu Produsaun (iha unidade)
Deskrisaun Produtu X Produtu Y
Fa’an/vendas 60,000 40,000
Aumenta inventárius final 25,000 9,000
Total 85,000 49,000
Menus inventárius inisiu 20,000 8,000
Unidade ne’ebe produs 65,000 41,000

11.3.3 Orsamentu Uza Matérias Primas


Tabela.11.6 Orsamentu Uza Matérias Primas
Deskrisaun Matérias primas Matérias primas Matérias primas
A @ $12.00 B @ $5.00 C @ $3.00
Produtu X 60,000 unidade(4, 2, 0) 260,000 130,000 0
Produtu Y 41,000 unidade(5,3,1) 205,000 123,000 41,000
Sura iha unidade 465,000 243,000 41,000
Sura iha dollar ($) 5,580,000 1,265,000 123,000

11.3.4 Orsamentu sosa/kompras Matérias Prima


Tabela11.7 Orsamentu Sosa/Kompras Matérias Primas
Deskrisaun Matérias Primas Matérias Primas Matérias Primas
A @ $12.00 A @ $5.00 A @ $3.00
Uza/utilizasaun 465,000 253,000 41,000
Aumenta inventárius final 36,000 32,000 7,000
Sura 501,000 285,000 48,000
Menus inventárius inisiu 32,000 29,000 6,000
Sura iha unidade 469,000 256,000 42,000
Sura iha dollar ($) 5,628,000 1,280,000 126,000

Deskrisaun tabela.11.7:
1. Sura/soma sosa/kompras = ($5,628,000.00 + $1,280,000.00 + $126,000.00 =
$7,034,000.00.
2. Sosa/kompras caixa (tunai) 50% x $7,034,000.00 = $3,517,000.00/despesas
caixa (pengeluaran Kas).
3. Sosa-kompras kreditu 50% x $7,034,000.00 = $3,517,000.00
11.3.5 Orsamentu Salario Traballo
Tabela.11.8 Orsamentu Salario Traballo
Deskrisaun ($.00)
Produtu X = 65,000 x 2 oras x $12.00 1,560,000
Produtu Y = 41,000 x 3 oras x $16.00 1,968,000
Sura/soma 3,528,000

Deskrisaun tabela.11.8:
- Salario traballo hotu selu caixa (cash/tunai).

11.3.6 Orsamentu Kustus Overhead Pabrika


Tabela.11.9 Orsamentu Kustus Overhead Pabrika
Deskrisaun ($.00)
Produtu X = 65,000 x 2 oras x $20.00 2,600,000
Produtu Y = 41,000 x 3 oras x $20.00 2,460,000
Sura/soma 5,060,000

Deskrisaun tabela.11.9:
1. Amortazação (penyusutan) konta 20% x $5,060,000.00 = $1,012,000.00.
2. Kustus overhead pabrika por caixa 80% x $4,048,000.00 =
$3,238,000.00/despesas caixa
3. Kustus overhead pabrika deve hela = $809,600.00.
11.3.7 Orsamentu Presu Prinsipal Produsaun
Tabela.11.10 Orsamentu Presu Prinsipal Produsaun
deskrisaun Produtu X 65,000 Produtu Y 41,000
unidade ($) unidade ($)
Matérias A 3,120,000 2,460,000
Matérias B 650,000 615,000
Matérias C 123,000
Salario traballo 1,560,000 1,968,000
Kustus overhead pabrika 2,600,000 2,460,000
Sura/soma 7,930,000 7,626,000
Por unidade 122 186
11.3.8 Orsamentu Kustus Marketing
Tabela.11.11 Orsamentu Kustus Marketing
Deskrisaun ($.00)
Produtu X 680,000
Produtu Y 560,000
Sura/soma 1,240,000

Deskrisaun tabela.11.11:
1. Amortizações $340,000.00
2. Selu/paga caixa 60% x $900,000.00 = $540,000.00.
3. Deve hela 40% x $900,000.00 = $360,000.00.

11.3.9 Orsamentu Kustus Administrasaun


Tabela.11.12 Orsamentu Kustus Administrasaun
Deskrisaun ($)

Produtu X 1,000,000
Produtu Y 500,000

Sura/soma 1,500,000

Deskrisaun tabela.11.12:
1. Amortizações $300,000.00
2. Selu ho caixa 60% x $1,200,000,00 = $720,000.00.
3. Deve hela 40% x $1,200,000.00 = $480,000.00.
11.3.10Orsamentu Perdas Lukru/lakon manan (rugi laba)
Tabela.11.13 Orsamentu Perdas Lukru
Deskrisaun Produtu X 60,000 Produtu Y 40,000 Total ($)
unidade ($) unidade ($)
Fa’an/vendas – dollar 12,000,000 10,000,000 22,000,000
Presu prinsipal fa’an 7,320,000 7,440,000 14,760,000
Lukru bruto 4,680,000 2,560,000 7,240,000
Kustus merkaduria 680,000 560,000 1,240,000
Kustus administrasaun 1,000,000 500,000 1,500,000
Lukru operasaun 3,000,000 1,500,000 4,500,000
Juros 20% $4,000,000,00 800,000
Lukru seidauk imposto 3,700,000
Imposto 50% x $3,700,000.00 1,850,000
Lukru likidu (laba bersih) 1,850,000
Dividen likidu 925,000
Lukru ne’ebe tahan hela (laba 925,000
ditahan).
Deskrisaun tabela.11.13:
1. Selu/paga caixa juros/funan 50% x $800,000.00 = $400,000.00/sai/despesas
caixa (pengeluaran kas).
2. Selu/paga caixa imposto 50% x $1,850,000.00 = $925,000.00 = despesas
caixa (pengeluaran kas).
11.3.11Orsamentu Caixa
Tabela.11.14 Orsamentu Caixa
Deskrisaun ($.00)
Saldo inisiu 5,000,000
Fa’an ativus fixu ne’ebe a’at (penjualan aktiva tetap yang rusak) 600,000
Receitas recebiveis (penerimaan piutang) 4,000,000
Receitas fa’an caixa (penerimaan tunai penjualan) 15,400,000
Sura receitas caixa 25,000,000
Despesas:
Deve komersiu (hutang dagang) 2,000,000
Deve juros/funan (hutang bunga) 1,800,000
Deve imposto (hutang pajak) 1,200,000
Sosa/kompras matérial 3,517,000
Salario traballo (upah buruh) 3,528,000
Kustus overhead pabrika 3,238,000
Kustus merkaduria/marketing 540,000
Kustus administrasaun 720,000
Juros/funan (bunga) 400,000
Imposto (pajak) 925,000
Sosa/kompras ativus foun 2,000,000
Parcela deve tempu naruk (angsuran hutang jangka panjang) 1,000,000
Total Despesas 20,000,000
Saldo Caixa 4,131,600
11.3.12Orsamentu Balance
Tabela.11.15 Balance kalkulasan osan (Neraca yang dianggarkan)
Balance 1 Janeru to’o 31 Desembru (iha dollares)
Deskrisaun ($.00) Deskrisaun ($.00)
Caixa 4,131.6 Deve komersiu (hutang dagang) 3,517
Recebiveis 6,600 Deve juros/funan (hutang bunga) 400
Inventárius 5,337 Deve imposto (hutang pajak) 925
Deve kustus (hutang biaya) 1,649.6
Deve dividen (hutang dividen) 925
Propriedade permanente 6,273 Deve tempu naruk(hutangjangka panjang) 4,000
limpo/fixu
(harta tetap bersih)
Kapital próprio (modal sendiri) 10,000
Lukru ne’ebe tahan (laba ditahan) 925
Total propriedade 22,341.6 Total deve no kapital 22.341.6

Deskrisaun tabela.11.15
- Juros/funan deve tempu naruk 20% por tinan.
- Deve kustus = kustus overhead $809,600.00 + kustus merkaduria $360,000.00 +
kustus administrasaun $480,000.00 = $1,649,600.00.
- Propriedade permanente/fixu limpo (harta tetap bersih): (6,525 inisiu – 600
ne’ebe fa’an + 2,000 sosa/kompras – 1,652 depresiasaun (penyusutan) =
$6,273.00.
- Depresiasaun propriedade permanente: divisaun pabrika $1,012 + divisaun
merkaduria $340.00 + divisaun administrasaun $300.00 = $1,652.00.
Exercício:
Kompañia Union
Iha enkontru team jestaun final Agustus hamosu diskusaun ne’ebe manas
oituan entre jestaun topo ho nivel jestaun subordinadu. Diskusaun ne’e inklui
aspeitu rua maka kriasaun orsamentu operasional no orsamentu finansa tinan oin
ne’ebe tenki hotu iha fulan Desembru. Dadus kontabilidade ne’ebe prepara maka:
Balance por 1 Janeru
$.00 $.00
Caixa 5,000 Deve komersiu 1,500
Recebiveis 10,000 Hipotik (Hipotecas) 13,200
Matérias primas 505 Kapital 30,000
Sasan feitu 7,840 Lukru ne’ebe tahan 8,645
Propriedade permanente 30,000
Total 53,345 Total 53,345

Projeção fa’an/vendas fulan Jeneru ba produtu A 120,000 unidade @ $200.00, B


80,000 unidade @ $250.00, predisi 80% caixa. Inventárius sasan feitu: inisiu A
40,000 unidade, B 16,000 unidade, konta presu prinsipal por unidade $140,000.00
ba tipu produtu rua ne’e: final A 50,000 unidade B 18,000 unidade. Ba produsaun
unidade ida sasan A uza matérias primas X 3 unidade, Y 2 unidade no Z 1
unidade: B uza matérias prima 4 unidade, Y 3 unidade, Z 2 unidade. Inventárius
matérias primas: inisiu X 30,000 unidade, Y 25,000 unidade, Z 20,000 unidade:
final X 40,000 unidade, Y 35,000 unidade, Z 30,000 unidade. Presu matérias
primas por unidade inisiu no final fulan Janeru X $10.00, Y $5.00 no Z $4.00.
Atu produs unidade produtu ida uza oras traballadores direta ba A oras
3, B oras 4, tarifa por oras $10.00 ba mos A no B . tarifa kustus overhead pabrika
ba A 150% no ba B 100% ba ida-idak hosi kustus traballadores direta hosi total
kustus overhead pabrika ne’e ho konta depresiasaun ativus permanete pabrika
montante 20%.
Rasio kustus merkaduria/marketing ba A no B 10% hosi total fa’an/vendas,
iha ne’ebe20% hosi kustus merkaduria maka depresiasaun ativus permanente
divisaun marketing. Maibe rasio kustus jeral no administrasaun maka
depresiasaun ativus permanente divisaun jeral no administrasaun. Imposto
kompañia 30%, juros/funan impresta 2% fulan ida-idak imposto no juros/funan
selu/paga ho caixa (tunai), la iha Prestação (angsuran) impresta hipotik, la konta
inventárius final sasan iha prosesu.
Topo exekutivu hakarak informasaun ne’ebe kompletu sai ferramentasaun
(alat) atu kontrola kompañia. Informasaun ne’e maka Master Budget.
BIBLEOGRAFIA´

Anthony et al. iha Wahyuningsih, 2012. Laporan Pertanggung Jawaban pada PT.
Nilam Port Jurnal Ilmu & Riset Akuntansi Vol.2 No.10 (2013))”.
Darsono, 2008. Penganggaran Perusahaan, Teknik Mengetahui dan Memahami
Penyajian Anggaran Perusahaan Sebagai Pedoman Pelaksanaan dan
Pengendalian Aktivitas Bisnis, Mitra Wacana Media, Jakarta.
Dayan Anto, 1973. Pengantar Metode Statistik Deskriptif, Lembaga Penelitian,
Pendidikan dan Penerangan Ekonomi dan Sosial. BPFE, Yogyakarta.
George R. Terry, 2021. Principles of Management, Pengertian Manajemen dan
Fungsinya, Artikelsiana.com.
Gunawan Adisaputra & Marwan Asri, 1992. Anggaran perusahaan, buku I, Edisi
Ketiga, BPFE Yogyakarta.

Husnayetti, 2012. Anggaran perusahaan, Edisi Pertama, Cetakan Pertama,


JELAJAH NUSA, Jakarta.

Justine T. Sirait, 2006. Anggaran sebagai Alat Bantu bagi Manajemen, Grasindo.

James A. F. Stone, 2021, Pengertian Manajemen dan Fungsinya, Tanzania.

M. Nafirin, 2007. Penganggaran Perusahaan: Edisi Revisi 3, Salemba Empat,


Jakarta.

Tendi Haruman & Sri Rahayu, 2007. Penyusunan Anggaran Perusahaan, Graha
Ilmu, Bandung.

Você também pode gostar