Você está na página 1de 28

25

Ο ΚΡΟΙΣΟΣ ΤΟΝ ΣΟΛΩΝΑ ΞΕΝΙΖΕΙ (α)


Vocabulário:
Verbos:
ἀποδημέω: estar no exterior; ir para o exterior;
θάπτω, [θαφ-] θάψω, ἔθαψα, τέθαμμαι, [ταφ-] ἐτάφην: sepultar;
καταστρέφω, καταστρέψω, κατέστρεψα, [στραφ-] κατέστραμμαι, κατεστράφην: eu
derrubo; média: eu subjugo;
κρίνω, [κρινε-] κρινῶ, [κρῑν-] ἔκρῑνα, [κρι-] κέκρικα, κέκριμαι, ἐκρίθην: eu julgo;
ξενίζω, [ξενιε-] ξενιῶ, [ξενι-] ἐξένισα, ἐξενίσθην: eu hospedo;
περιάγω: conduzo em torno;
Nomes:
ἡ βασιλεία, τῆς βασιλείᾱς: o reino;
τὰ βασίλεια, τῶν βασιλείων: o palácio;
ὁ θεράπων, τοῦ θεράποντος: o servo;
ἡ θεωρίᾱ, τῆς θεωρίᾱς: visualização, passeios;
ὁ θησαυρός, τοῦ θησαυροῦ: o tesouro;
ἡ σοφία, τῆς σοφίᾱς: a sabedoria;
ἡ τελευτή, τῆς τελευτῆς: o fim;
Preposição:
κατά + acusativo: para baixo; distributivo: cada; por; em; de acordo com; através;
Advérbio:
μετά: depois, mais tarde;
Expressões:
οἷός τ’ εἰμί, ser hábil, capaz
Nomes próprios:
ὁ Ἀλυάττης, τοῦ Ἀλυάττεω: (genitivo jônico): Aliate
αἱ Σάρδεις, τῶν Σάρδεων: jônico, αἱ Σάρδιες, τῶν Σαρδίων, τὰς Σάρδῑς: Sardes;

τελευτήσαντος δὲ Ἀλυάττεω, ἐδέξατο τὴν βασιλείᾱν Κροῖσος ὁ Ἀλυάττεω, ἔτη γενόμενος


πέντε καὶ τριάκοντα, ὅς δὴ τοῖς ἐν Ἀσίᾳ Ἕλλησι ἐπιστρατεύων ἐν μέρει κατεστρέψατο.
ὡς δὲ τοὺς ἐν Ἀσίᾳ Ἕλληνας κατεστρέψατο, ἀφικνοῦνται ἐς τὰς Σάρδῑς ἄλλοι τε ἐκ τῆς
Ἑλλάδος σοφισταὶ καὶ δὴ καὶ ὁ Σόλων, ἀνὴρ Ἀθηναῖος, ὅς Ἀθηναίοις νόμους ποίσᾱς
ἀπεδήμησε ἔτη δέκα, λόγῳ μὲν θεωρίᾱς ἕνεκα ἑκπλεύσᾱς, ἔργῳ δὲ ἵνα μή τινα τῶν νόμων
ἀναγκασθείη λῦσαι ὧν ἔθετο. αὐτοὶ γὰρ οὐχ οἷοί τ’ ἦσαν τοῦτο ποῆσαι Ἀθηναῖοι·
καταείχοντο γὰρ δέκα ἔτη χρήσεσθαι νόμοις οὕστινας σφίσι Σόλων θεῖτο. ἀποδημήσᾱς
οὖν ἐς Αίγυπτον ἀφίκετο παρὰ Ἄμασιν καὶ δὴ καὶ ἐς Σάρδῑς παρὰ Κροῖσον. ἀφικόμενος
δὲ ἐξενίζετο ἐν τοῖς βασιλείοις ὑπὸ τοῦ Κροίσου. μετὰ δέ, ἡμέρᾳ τριτῃ ἤ τετάρτῃ,
κελεύσαντος Κροίσου, τὸν Σόλωνα θεράποντες περιῆγον κατὰ τοὺς θησαυροὺς ἵνα
δείξειαν πάντα ὄντα μεγάλα καὶ ὄλβια.

[ἐν μέρει: por sua vez/ λῦσαι: revogar/ ἔθετο (de τίθημι): promulgou/ κατείχοντο: eram
obrigados, constrangidos/ σφίσι: para eles]

E, tendo morrido Aliates, Creso, seu filho, recebeu o reino, estando com trinta e cinco
anos. Ele, por sua vez, fazendo uma campanha militar contra os gregos que habitavam a
Ásia, subjugou-os. E, quando subjugou os gregos que habitavam na Ásia, chegam à
Sardes outros sábios da Grécia, e, além disso, Sólon, um homem ateniense, que, tendo
elaborado leis para os atenienses, viajou para o exterior durante dez anos, tendo navegado
para conhecer o mundo, pelo que é dito, mas, de fato, para que não fosse forçado a revogar
nenhuma das leis que promulgou, pois, os próprios atenienses não eram capazes de fazer
isso; já que foram obrigados por dez anos a usar leis, as quais Sólon promulgara para eles.
Então, tendo viajado até o Egito, chegou à corte de Amásis e, além dela, até Sardes, na
corte de Creso. E, tendo chegado, foi acolhido no palácio por Creso. E depois, no terceiro
ou quarto dia, sendo ordenados por Creso, seus criados guiavam Sólon pelos seus tesouros
para que lhe mostrasse como tudo era grandíssimo e abastadíssimo.

θεᾱσάμενον δὲ αὐτὸν τὰ πάντα καὶ σκεψάμενον ἤρετο ὁ Κροῖσος τάδε· “ξένε Ἀθηναῖε,
παρὰ ἡμᾶς περὶ σοῦ λόγος ἥκει πολὺς καὶ σοφίᾱς ἕνεκα σῆς καὶ πλάνης, ὥς θεωρίᾱς
ἕνεκα γῆν πολλὴν ἐπελήλυθας. νῡν οὖν βούλομαι ἐρέσθαι σε τίς ἐστιν ὀλβιώτατος
πάντων ὧν εἶδες.” ὁ μὲν ἐλπίζων αὐτὸς εἶναι ὀλβιώτατος ταῦτα ἠρώτᾱ, Σόλων δὲ ούδὲν
ὑποθωπεύσᾱς ἀλλὰ τῷ ἀληθεῖ χρησάμενος λέγει· “ὦ βασιλεῦ, Τέλλος Ἀθηναῖος.”
θαυμάσᾱς δὲ Κροῖσος τὸ λεχθέν, ἤρετο, “πῶς δὴ κρίνεις Τέλλον εἶναι ὀλβιώτατον;” ὁ δὲ
εἶπε· “Τέλλῳ καὶ παῖδες ἦσαν καλοί τε κἀγαθοὶ καὶ τοῖς παισὶ εἶδε τέκνα ἐκγενόμενα καὶ
πάντα παραμείναντα, καὶ τελευτὴ τοῦ βίου λαμπροτάτη ἐγένετο· γενομένης γὰρ
Ἀθηναίοις μάχης πρὸς γείτονας ἐν Ἑλευςῖνι, βοηθήσᾱς καὶ προπὴν ποιήσᾱς τῶν
πολεμίων ἀπέθανε κάλλιστα, καὶ αὐτὸν Ἀθηναιῖοι δημοσίᾳ τε ἔθαψαν ὅπου ἔπεσε καὶ
ἐτίμησαν μεγάλως. ”

[σκεψάμενοι (de σκοπέω): tendo examinado/ πλάνης: vida errante/ ἐπελήλυθας: tens
passado/ ὑποθωπεύσας: lisonjeando/ τὸ λεχθέν: o que foi dito/ κἀγαθοὶ = καὶ ἀγαθοὶ/
ἐκγενόμενα: tendo nascido de, para + dativo/ παραμείναντα: sobrevivendo,
permanecendo vivos/ γείτονας: vizinhos/ τροπὴν: derrota/ δημοσίᾳ: publicamente]

E ele, tendo visto tudo, e tendo examinado, Creso disse-lhe essas palavras: “Estrangeiro
ateniense, chega ao nosso reino uma história a teu respeito, em virtude de tua grande
sabedoria e da tua vida errante, e de como, pela necessidade de conhecer o mundo, tens
passado por uma grande extensão de terra. Então, agora, eu desejo perguntar-te quem é o
mais próspero dentre todos que viste?” Ele mesmo, esperando ser o mais próspero em
relação a essa pergunta. Sólon, não o tendo lisonjeado, porém, e, usando da verdade,
disse: “Ó Rei, é Telo de Atenas”. E Creso, tendo admirado o que lhe foi dito, perguntou:
“Mas como julgas que Télos seja o mais próspero?” E ele disse: Telo tinha filhos belos e
bons e, de seus filhos, surgiram crianças, e a todos sobrevivendo, e ao fim da vida tornou-
se fulgurante, pois, tendo acontecido, uma guerra contra os atenienses da parte dos
vizinhos que habitavam em Elêusis, tendo vindo em seu socorro e tendo colaborado com
a derrota dos inimigos, morreu belissimamente, e ele mesmo, os atenienses, publicamente
o sepultaram de onde caiu e honraram-no grandemente”.

[Adaptado de Heródoto 1.26 e 29-30]

Temas verbais: três verbos depoentes:


δύνα-μαι, δυνήσομαι, δεδύνημαι, ἐδυνήθην: eu posso;
ἐπίστα-μαι, ἐπιστήσομαι, ἠπιστήθην: eu entendo, eu sei;
κεῖ-μαι, κείσομαι: eu minto; também usado no presente e no imperfeito no lugar do
perfeito e mais que perfeito passivo de τίθημι, com o significado de eu estou deitado, eu
jazo.
Estudo das Palavras:
Dê as palavras gregas a partir das quais os seguintes termos em português são derivados
(todos os termos são usados no estudo da história):
1. História;
2. Crônica;
3. Cronologia;
4. Genealogia;
5. Paleografia;
6. Arqueologia;

Gramática:

O modo optativo usado para expressar desejos:

O último modo dos verbos gregos para você aprender é o optativo, assim chamado a partir
de seu uso para expressar desejo e cujo nome é proveniente da palavra latina para desejar,
optare.

Os sufixos para o modo optativo são -ῑ-, ou -ιη-, os quais são combinados com outras
vogais no verbo para dar formas que são imediatamente reconhecíveis pelos ditongos οι,
αι, ou ῳ ou pelas vogais longas do dígrafo ει, como, λύοιμι, λύσαιμι, τῑμῴην e λυθείην.

Um dos usos do optativo em orações principais é para expressar desejos para o futuro (a
forma negativa é μή), como:

ὠφελοίη σε ὁ θεός, ὦ παῖ.


Eu poderia ajudar-te, filho.

μὴ εἰς κακὰ πέσοιτε, ὦ φίλοι.


Não caireis diante dos problemas amigos. Eu espero que não, ...

Tanto o optativo presente (ὠφελοίη) quanto o optativo aoristo (πέσοιτε) referem-se ao


futuro; eles diferem em aspecto e não em tempo;

A palavra εἴθε ou as palavras εἰ γάρ, somente se, são frequentemente usadas para
introduzir desejos com o optativo, como:
εἴθε/ εἰ γὰρ μὴ ὀργίζοιτο ἡμῖν ὁ δεσπότης.
Se o mestre não se encolerizasse conosco.

Exercício 25 α
Leia em voz alta e traduza:

1. εἴθε ταχέως παραγένοιτο ἡ μήτηρ.


Tomara que a mãe se faça presente rapidamente.
2. τοὺς πολεμίους νῑκήσαιμεν καὶ τὴν πατρίδα σῴζοιμεν.
Desejamos vencer os inimigos e salvar a pátria.
3. εἰ γὰρ μὴ ἴδοιμι τοὺς κακοὺς εὖ πράττοντας.
Somente se eu não visse os maus agindo bem.
4. εἴθε μὴ διαφθαρείη ἡ ναῦς τῷ χειμῶνι.
Tomara que o navio não seja destruído pela tempestade.
5. κακῶς ἀποθάνοιεν πάντες οἱ τοιαῦτα πράττοντες.
Todos os que fizerem isso morrerão desgraçadamente.

O optativo potencial:
O optativo (presente ou aoristo) com a partícula ἄν nas orações principais expressa uma
possibilidade ou probabilidade, algumas vezes depende de uma condição declarada ou
implícita. Isso é chamado de potencial optativo; compare as afirmativas em português
com poderia, deveria e pode, como:

Eu gostaria de ver o médico (Se eu posso).


βουλοῖμην ἄν τὸν ἰᾱτρὸν ἰδεῖν.

Não há uma forma de traduzir tais orações; os seguintes exemplos ilustram alguns dos
usos do optativo potencial (a negativa é em οὐ):

οὐκ ἄν βοηθοίην σοι. Eu não poderia vir ajuda-lo.

ἴσως ἄν ἡμῖν βοηθοίης. Talvez, você pudesse vir em nossa ajuda.

χωροῖς ἄν εἴσω; Poderia vir?


Exercício 25 β
Leia em voz alta e traduza:

1. οὐκ ἄν βουλοίμην τὸ παιδίον βλάπτειν.


Eu não queria ferir o rapaz.
2. οὐκ ἄν δυναίμην τοῦτο ποιῆσαι.
Eu não poderia fazer isso.
3. ἡδέως ἄν ἀκούσαιμι τί βούλεται ὁ νεᾱνίᾱς.
Eu ouviria com prazer o que o jovem deseja.
4. ἴσως ἄν ἀργύριόν τι ἡμῖν δοίη ὁ βασιλεύς.
Talvez o rei daria o pagamento para algum de nós.
5. μόλις ἄν πειθοίμεθα τῷ στρατηγῷ τοιαῦτα κελεύοντι.
Poderíamos convencer com dificuldade o general a ordenar essas coisas.
6. εἴποιτε ἄν μοι τί ἐγένετο;
Poderíeis me dizer o que aconteceu?
7. τίς ἄν τούτῳ πιστεύοι, ὅσπερ ἡμῖν πολλάκις ἐψεύσατο;
Quem poderia acreditar nisso, que nós mentimos frequentemente?
8. οὐκ ἄν λάθοις τοὺς θεοὺς τοιοῦτο ποιῶν.
Não poderias passar desapercebido aos deuses as coisas que fizeste.
9. ἐχθροὶ ὄντες οὐκ ἄν βούλοιντο ἡμῖν συλλαμβάνειν.
Por serem nossos inimigos, não desejariam nos ajudar.
10. δὶς εἰς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἄν ἐμβαίης (de ἐμβαίνω, eu adentro). (Heráclito,
como citado por Platão no Crátilo 402 a 10)
Tu não entrarias duas vezes em um mesmo rio.

O modo optativo nas orações subordinadas:

a. Em algumas orações subordinadas, o optativo pode ser usado como uma


alternativa para o subjuntivo. Essa opção é disponível somente se o verbo da
oração principal está no imperfeito, aoristo, ou mais que perfeito. A oração
subordinada é então chamada sequência secundária.

(Se o verbo principal da sentença está no presente, futuro, ou perfeito, ou no


presente ou imperativo aoristo, a oração subordinada é chamada sequência
primária).
Nos seguintes exemplos de sentenças com orações subordinadas numa sequência
secundária, as formas verbais do optativo opcional são dadas após o corte. Note
que a tradução para o português é a mesma observada independentemente do
modo optativo ou subjuntivo ser usado no grego; autores gregos parecem ter usado
o subjuntivo ou optativo indiferentemente em sequências secundárias, com
nenhuma diferença de significado.

Sequência primária (oração final):


ὁ Σόλων ἀποδημεῖ ἵνα μή τινα τῶν νόμων ἀναγκασθῇ λῦσαι ὧν ἔθετο.
Sólon vai para o exterior a fim de que não possa ser compelido a abdicar de nenhuma de
suas leis que estabeleceu.
Sequência secundária:
ὁ Σόλων ἀπεδήμησε ἵνα μή τῶν νόμων ἀναγκασθῇ / ἀναγκασθείη λῦσαι ὧν ἔθετο.
Sólon viajou para o exterior a fim de que não pudesse ser compelido a abdicar de nenhuma
das leis que estabeleceu.
Sequência primária (oração de temor):
οἱ πολῖται φοβοῦνται μὴ οἱ πολέμιοι εἰς τὴν γῆν εἰσβάλωσιν.
Os cidadãos temem que os inimigos possam invadir a terra.
Sequência secundária:
οἱ πολῖται ἐφοβοῦντο μὴ οἱ πολέμιοι ἐις τὴν γῆν εἰσβάλωσιν/ εἰσβάλοιεν.
Os cidadãos temiam que os inimigos pudessem invadir a terra.

b. Em uma sequência secundária, de orações indefinidas ou gerais regularmente têm


seus verbos no optativo sem ἄν, como:

Sequência primária (orações indefinidas ou temporais gerais):

οἱ Ἀθηναῖοι αὐτῷ φρουρίῳ χρῶνται, ὁπόταν πόλεμος γένηται.

Os atenienses usam da sua guarnição sempre que a guerra acontece.

Sequência secundária:

οἱ Ἀθηναῖοι αὐτῷ φρουρίῳ ἐχρῶντο, ὁπότε πόλεμος γένοιτο.

Os atenienses usavam de sua guarnição sempre que a guerra acontecia.


Sequência primária (orações indefinidas ou relativas gerais):

οἱ Ἀθηναῖοι κατέχονται χρῆσθαι νόμοις οὕστινας ἄν σφίσι Σόλων θῆται.

Os atenienses são submissos as leis, as quais Sólon promulga para eles.

Sequência secundária:

οἱ Ἀθηναῖοι κατείχοντο χρῆσθαι νόμοις οὕστινας σφίσι Σόλων θεῖτο.

Os atenienses eram submissos as leis as quais Sólon promulgava para eles.

As formas do optativo:
O optativo, associado com a sequência secundária, usa terminações secundárias, -μην, -
σο, -το, -μεθα, -σθε, -ντο, no presente médio e passivo e no aoristo médio; o σ da segunda
pessoa do singular é perdido entre as vogais. Os sufixos optativos -ῑ- ou -ιη- produz
formas que são reconhecíveis a partir dos ditongos οι, αι, ou ῳ ou da vogal longa do
dígrafo ει; esteja certo de que você pode reconhecer os marcadores da pessoa, tempo e
voz.
Presente Ativo Presente M/P Aoristo Ativo Aoristo Médio Aoristo Passivo
λύοιμι λῡοίμην λύσαιμι λῡσαίμην λυθείην
λύοις λύοιο λύσειας (-σαις) λύσαιο λυθείης
λύοι λύοιτο λύσειε(ν) (-σαι) λύσαιτο λυθείη
λύοιμεν λῡοίμεθα λύσαιμεν λῡσαίμεθα λυθεῖμεν
λύοιτε λύοισθε λύσαιτε λύσαισθε λυθεῖτε
λύοιεν λύοιντο λύσειαν (-σαιεν) λύσαιντο λυθεῖεν

Radicais em Líquidas:
Presente M/P Aoristo Ativo Aoristo Médio Aoristo Passivo
αἰροίμην ἄραιμι ἀραίμην ἀρθείην
αἴροιο ἄρειας (-αις) ἄραιο ἀρθείης
αἴροιτο ἄρειε(ν) (-αι) ἄραιτο ἀρθείη
αἰροίμεθα ἄραιμεν ἀραίμεθα ἀρθεῖμεν
αἴροισθε ἄραιτε ἄραισθε ἀρθεῖτε
αἴροιντο ἄρειαν (-αιεν) ἄραιντο ἀρθεῖεν

Verbos Contratos:
Presente M/P Aoristo Ativo Aoristo Médio Aoristo Passivo
φιλοίμην φιλήσαιμι φιλησαίμην Φιληθείην
φιλοῖοι φιλήσειας (-σαις) φιλήσαιο Φιληθείης
φιλοῖτο φιλήσειε(ν) (-σαι) φιλήσαιτο Φιληθείη
φιλοίμεθα φιλήσαιμεν φιλησαίμεθα φιληθεῖμεν
φιλοῖσθε φιλήσαιτε φιλήσαισθε φιληθεῖτε
φιλοῖντο φιλήσειαν (-σαιεν) φιλήσαιντο φιληθεῖεν

Presente M/P Aoristo Ativo Aoristo Médio Aoristo Passivo


τῑμῴμην τῑμήσαιμι τῑμησαίμην τῑμηθείην
τῑμῷο τῑμήσειας (-σαις) τῑμήσαιο τῑμηθείης
τῑμῷτο τῑμήσειε(ν) (-σαι) τῑμήσαιτο τῑμηθείη
τῑμῷμεθα τῑμήσαιμεν τῑμησαίμεθα τῑμηθεῖμεν
τῑμῷσθε τῑμήσαιτε τῑμήσαισθε τῑμηθεῖτε
τῑμῷντο τῑμήσειαν (-σαιεν) τῑμήσαιντο τῑμηθεῖεν

Presente M/P Aoristo Ativo Aoristo Médio Aoristo Passivo


δηλοίμην δηλώσαιμι δηλωσαίμην Δηλωθείην
δηλοῖο δηλώσειας (-σαις) δηλώσαιο Δηλωθείης
δηλοῖτο δηλώσειε(ν) (-σαι) δηλώσαιτο Δηλωθείη
δηλοίμεθα δηλώσαιμεν δηλωσαίμεθα δηλωθεῖμεν
δηλοῖσθε δηλώσαιτε δηλώσαισθε δηλωθεῖτε
δηλοῖντο δηλώσειαν (-σαιεν) δηλώσαιντο δηλωθεῖεν

Aoristo Temático (2):


Ativo Médio
λίποιμι λιποίμην
λίποις λίποιο
λίποι λίποιτο
λίποιμεν λιποίμεθα
λίποιτε λίποισθε
λίποιεν λίποιντο

Aoristo Atemático (2): βαίην, βαίης, βαίη, βαῖμεν, βαῖτε, βαῖεν


σταίην, σταίης, σταίη, σταῖμεν, σταῖτε, σταῖεν
γνοίην, γνοίης, γνοίη, γνοῖμεν, γνοῖτε, γνοῖεν

Futuro Optativo Ativo e Médio:


O futuro optativo ativo e médio é formado a partir do radical do futuro no indicativo, e
sua terminação é a mesma desses para o presente optativo de λύω, exceto para os verbos
com radicais em líquidas, os quais têm a mesma terminação no futuro dos verbos
contratos em -ε-, como:
λύσοιμι/ λῡσοίμην
φιλήσοιμι/ φιλησοίμην
τῑμήσοιμι/ τῑμησοίμην
δηλώσοιμι/ δηλωσοίμην
ἀροίην/ ἀροίμην
Futuro passivo optativo:
λυθησοίμην
φιληθησοίμην
τῑμηθησοίμην
δηλωθησοίμην
ἀρθησοίμην
γραφησοίμην

Exercício 25 γ
Complete com as formas do optativo todas as cartelas de verbos do livro I, exceto as
cartelas do exercício 11 θ. Mantenha esses quadros para referência.

Exercício 25 δ
Mude as seguintes formas do indicativo para o subjuntivo primeiramente, e, depois, para
o optativo:

1. λύουσιν λύοιεν
2. λύεται λύοιτο
3. ἐλύσαμεν λύσαιμεν
4. ἐλύθη λυθείη
5. βούλομαι βουλοίμην
6. νῑκῶμεν νῑκῷμεν
7. φιλεῖ φιλοίη
8. ἐποιήσαντο φιλήσαιντο
9. εἴδετε εἴδοιτε
10. τῑμᾷ τῑμῴη
11. λῡόμεθα λῡοίμεθα
12. ἔλαβον (duas formas) λάβοιμι λάβοιεν
13. ἐγένετο γένοι
14. ἐφιλήσαμεν φιλησαίμεν
15. ἀφίκοντο ἀφίκαιντο

Exercício 25 ε
Reescreva as seguintes sentenças, mudando o verbo principal para designar o tempo
passado e os subjuntivos para optativos; então traduza as novas sentenças:

1. οἱ νέοι παιδεύονται (imperfeito) ἵνα ἀγαθοὶ γένωνται.


οἱ νέοι ἐπαιδοῦν ἵνα ἀγαθοὶ γένῷντο.
Os jovens aprendiam para que pudessem se tornar melhores.
2. ὁ Σόλων ἀποδημεῖ (aoristo) ἵνα μὴ ἀναγκασθῇ τοὺς νόμους λῦσαι.
ὁ Σόλων ἀπεδήμεσεν ἵνα μὴ ἀναγκασθείη τοὺς νόμους λῦσαι.
Sólon viajou para que não fosse forçado a revogar suas leis.
3. οἱ παῖδες φοβοῦνται (imperfeito) μὴ ὁ πατὴρ ὀργίζηται.
οἱ παῖδες ἐφοβοῦν μὴ ὁ πατὴρ ὀργίζοιντο.
Os jovens temiam que seu pai tivesse raiva deles.
4. οἱ ὀπλῖται φοβοῦνται (imperfeito) μὴ οὐκ ἀμύνωσι τοὺς πολεμίους.
οἱ ὀπλῖται ἐφοβοῦν μὴ οὐκ ἀμύνοιεν τοὺς πολεμίους.
Os hoplitas temiam que não pudessem deter os inimigos.
5. ὁ Δικαιόπολις πρὸς τὸ ἄστυ πορεύεται (aoristo) ὅπως τοὺς χοροὺς θεᾶται.
ὁ Δικαιόπολις πρὸς τὸ ἄστυ ἐπορεύεν ὁπως τοὺς χοροὺς θεᾶιατο.
Diceópolis viajava para a cidade a fim de que pudesse assistir as danças.
6. φοβούμενος τὸν κίνδῡνον, τοὺς φίλους καλῶ (aoristo) ὅπως ὑμῖν βοηθῶσιν.
φοβούμενος τὸν κίνδῡνον, τοὺς φίλους ἐκάλεσα ὅπως ὑμῖν βοηθοίεν.
Temendo o perigo, chamei meus amigos a fim de que pudessem vos ajudar.
7. ἐν τῷ ἄστει μενοῦμεν (aoristo) ἵνα τὰς τραγῳδίᾱς θεώμεθα.
ἐν τῷ ἄστει ἐμείναιμεν ἵνα τὰς τραγῳδίᾱς θεοίμεθα.
Esperamos na cidade a fim de pudéssemos assistir as tragédias.
8. οἱ αὐτουργοὶ εἰς τὸ ἄστυ σπεύδουσιν (aoristo) ἵνα μὴ ὑπὸ τῶν πολεμίων
ληφθῶσιν.
οἱ αὐτουργοὶ εἰς τὸ ἄστυ ἐσπεύσαν ἵνα μὴ ὑπὸ τῶν πολεμίων ληφθοιεν.
Os agricultores correram para cidade a fim de não pudessem ser capturados pelos
inimigos.
9. φοβούμεθα (imperfeito) μὴ οὐκ ἐν καιρῷ οἴκαδε ἐπανέλθωμεν.
ἐφοβοῦμεν μὴ οὐκ ἐν καιρῷ οἴκαδε ἐπανέλθοιμεν.
Temíamos que não pudéssemos retornar para casa na hora certa.
10. ὁπόταν ἔαρ γένηται, οἱ ποιμένες τὰ πρόβατα πρὸς τὰ ὄρη ἐλαύνουσιν (imperfeito).
ὁπόταν ἔαρ γένοιτο, οἱ ποιμένες τὰ πρόβατά πρὸς τὰ ὄρη ἤλαυνον.
Os pastores conduziam os rebanhos para a colina sempre que surgia a primavera.

Exercício 25 ζ
Traduza para o grego:

1. Os gregos costumavam enviar suas crianças para a escola a fim de que


aprendessem a escrever;
2. As crianças sempre tinham medo de que o professor pudesse ficar zangado;
3. Sempre que o inverno chegava, os pastores conduziam seus rebanhos para a
planície;
4. Os escravos trabalhavam sempre que seus mestres ordenavam;
5. Nós nos apressávamos para casa a fim de encontrar nossa mãe;

Heródoto

Heródoto nasceu em Halicarnasso, na margem do sul da Jônia, alguns anos antes


da invasão de Xerxes à Grécia. Como um menino, ele deve ter visto a rainha de
Halicarnasso, Artemisia, levar sua frota para se juntar à força de invasão. Quando jovem,
ele se juntou à revolta malsucedida contra o tirano Lygdamis, neto de Artemisia, e depois
de seu fracasso foi para o exílio em Samos. De lá, ele embarcou em suas viagens, o que
eventualmente levou-o para a maior parte do mundo conhecido. Ele visitou a Lídia,
incluindo Sardes, e a Síria, de onde ele alcançou o Eufrates e navegou pelo rio até
Babilônia. Da Babilônia, ele foi para a capital persa, Susa. No Norte navegou justo em
torno do Mar Negro (Pontus Euxinus), ficou algum tempo em Olbia, na foz do rio Dnieper
(Borísteno) e viajou pelo rio para o interior selvagem da Cítia. No Sul, ele visitou o Egito
duas vezes, permanecendo por vários meses, e subiu o Nilo, na altura de Elefantina. No
Ocidente conheceu a Sicília e sul da Itália. Se ele viajou como um comerciante ou, como
Sólon, simplesmente para passear (θεωρίας ἕνεκα), ele acumulou continuamente
informações, vendo e ouvindo, reunindo tradição oral, e estudando registros e
monumentos, tudo o que ele usaria em sua história.
Durante este período, ele se estabeleceu em Atenas por algum tempo. Tornou-se
amigo do trágico Sófocles, que escreveu uma ode a ele quando ele saiu de Atenas para
participar da colônia pan-helênica de Thurium no sul da Itália (443 a.C.). Thurium torna-
se sua casa depois disso, no entanto, ele continuou a viajar e retornou a Atenas para fazer
recitações de sua história nos 430s. Ele viveu os primeiros anos da Guerra do Peloponeso
(ele se refere a eventos de 431-430 a.C.), e sua história deve ter sido publicada antes de
425 a.C., quando Aristófanes parodia a sua introdução em Acarnenses.

Ele foi justamente chamado o “pai da história". Ele não teve predecessor exceto
Hecataeus de Mileto (fl. 500 a.C.), que escreveu uma descrição da terra em dois livros,
um sobre a Ásia, outro sobre a Europa. Heródoto conhecia este trabalho e se refere a ele
duas vezes, quando ele não concorda com as declarações de Hecataeus. É difícil para nós,
com livros e bibliotecas à mão, imaginar as dificuldades enfrentadas por um homem que
começou a escrever a história dos acontecimentos que tiveram lugar uma ou mais geração
mais cedo. As únicas fontes escritas que ele podia consultar eram registros locais, por
exemplo, listas de templos e oráculos, e em alguns casos, documentos oficiais, por
exemplo, ele deve ter tido acesso a alguns registros persas, como a lista do exército persa.
Caso contrário, ele teve que contar inteiramente com o que ele viu em suas viagens e que
ouviu das pessoas que conheceu. Ele era um homem de curiosidade infinita com um
interesse incansável nas crenças e costumes de povos estrangeiros. Livre de todo o
preconceito racial, ele ouviu o que estranhos tinham para lhe dizer com uma mente aberta,
e ele nunca poderia resistir passar por uma boa história. Não que ele acreditasse em tudo
o que ele tinha dito. Ele tinha um saudável ceticismo: "Eu sou obrigado a relatar o que as
pessoas dizem, mas não sinto nenhuma obrigação de acreditar sempre, o principio se
aplica a toda a minha história" (7.152).

Ele era um homem profundamente religioso, e sua interpretação da história é


teológica. Ele acreditava firmemente que os deuses tenham intervindo nos assuntos
humanos e que nenhum homem poderia escapar de seu destino. Em particular, ele
acreditava que o orgulho humano (ὕβρις) resultava em vingança divina (νέμεσις). Isso é
claramente visto na história de Creso e em maior escala em todo o tratamento do orgulho,
derrota, e queda de Xerxes. Sonhos, sinais e oráculos desempenham um papel importante
em sua narrativa. Estes são os meios pelos quais o homem pode saber o seu destino, o que
não pode ser mudado, mas o que poderia ser adiado. O mito permeia sua obra. Ele se
move em um mundo onde explicações míticas dos fenômenos são comuns; ele não é um
cético profundo, nem ele absorve toda a tradição mítica.

Antes de contar a história de Creso, ele volta para dar conta dos reis da Lídia, de
quem Creso foi descendente, e toda a seção termina com as palavras Λυδοὶ μὲν δὴ ὑπὸ
Πέρσῃσι ἐδεδούλωντο, “os lídios foram escravizados pelos persas." Um dos principais
temas da história é a liberdade e a escravidão.

Segue-se uma descrição da ascensão da Pérsia, incluindo a subjugação dos gregos


na Ásia Menor e a derrota e captura da Babilônia, acabando com a morte de Ciro. O Livro
2 abre com a ascensão do filho de Ciro Cambises, que invadiu e conquistou o Egito. O
restante do livro 2 é então retomado com uma descrição e história do Egito, a mais longa
das digressões de Heródoto de seu tema principal. O Livro 3 começa com a conquista do
Egito e das subsequentes loucura e morte de Cambises. Depois de uma digressão em
Polícrates de Samos, temos uma conta da ascensão de Dario e a organização e os recursos
do Império Persa. O Livro 4 é devotado a invasões de Dario à Cítia e Cirene; o Livro 5,
para a redução da Trácia e a revolta jônica. A ameaça persa é vista aparecendo cada vez
mais sobre a Grécia. O Livro 6 centra na expedição de Dario para punir os atenienses por
ajudar os jônicos na sua revolta, uma expedição que culmina na campanha de Maratona.
O Livro 7 abre com a ascensão de Xerxes e sua decisão de invadir a Grécia. Ele termina
com a campanha das Termópilas. Os Livros 8 e 9 continuam a história da invasão e
acabam com a batalha de Micale e a revolta da Jônia.

Dentro deste quadro amplo, Heródoto faz continuamente digressões sempre que
um tema que lhe interessa surge. Ele é particularmente fascinado pelos estranhos
costumes e crenças dos povos mais remotos que ele conheceu, mas ele também nos diz
muito sobre a história anterior da Grécia, quando a ocasião surge. Toda a história se move
em uma forma de lazer e de modo expansivo, e não diferente da Ilíada de Homero, a este
respeito, e como Homero, ele também usa continuamente discursos para aumentar o
drama dos acontecimentos e para iluminar os personagens dos atores principais. Apesar
das qualidades poéticas de seu trabalho, ele é geralmente considerado correto sobre
questões de fato histórico, em que podemos vê-los a partir de qualquer outra fonte.
25
Ο ΚΡΟΙΣΟΣ ΤΟΝ ΣΟΛΩΝΑ ΞΕΝΙΖΕΙ (β)

Vocabulário:
Verbos:
ἕλκω, imperfeito, εἷλκον (aumento irregular), ἕλξω, [ἑλκυ-] εἵλκυσα, εἵλκυκα,
εἵλκυσμαι, εἱλκύσθην: arrastar;
καταφρονέω + genitivo: desprezar;
Nomes:
ἡ εὐδαιμονία, τῆς εὐδαιμονίᾱς: felicidade, prosperidade, boa sorte;
ἡ εὐχή, τῆς εὐχῆς: a prece, oração;
ὁ πλοῦτος, τοῦ πλούτου: a riqueza;
ἡ ῥώμη, τῆς ῥώμης: a força;
Adjetivos:
ἀμφότερος, -ᾱ, -ον: ambos;
ἱκανός, -ή, -όν: suficiente; capaz;
Nomes próprios:
οἱ Δελφοί, τῶν Δελφῶν: Delfos;

ὡς δὲ ταῦτα περὶ τοῦ Τέλλου ὁ Σόλων εἶπε, ὁ Κροῖσος ἤρετο τίνα δεύτερον μετ’ ἐκεῖνον
ὀλβιώτατον ἴδοι, νομίζων πάγχυ δευτερεῖα οἴσεσθαι. ὁ δέ, “Κλέοβίν τε καὶ Βίτωνα.
τούτοις γὰρ οὖσι γένος Ἀργείοις πλοῦτός τε ἦν ἰκανὸς καὶ πρὸς τούτῳ ῥώμη σώματος
τοιάδε· ἀεθλοφόροι τε ἀμφότεροι ἦσαν, καὶ δὴ καὶ λέγεται ὅδε ὁ λόγος· οὔσης ἑορτῆς τῇ
Ἥρᾳ τοῖς Ἀργείοις, ἔδει πάντως τὴν μητέρα αὐτῶν ζεύγει κομισθῆναι ἐς τὸ ἱερόν, οἱ δὲ
βόες ἐκ τοῦ ἀγροῦ οὐ παρεγίγνοντο ἐν καιρῷ. οἱ δὲ νεᾱνίαι, ἵνα παραγένοιτο ἡ μήτηρ ἐν
καιρῷ αὐτοὶ εἷλκον τὴν ἅμαξαν, ἐπὶ δὲ τῆς ἁμάξης ἐφέρετο ἡ μήτηρ, σταδίους δὲ πέντε
καὶ τεσσαράκοντα κομίσαντες ἀφίκοντο ἐς τὸ ἱερόν.

[πάγχυ: certamente, completamente/ δευτερεῖα (neutro plural): segundo prêmio,


segundo lugar/ οἴσεσθαι (infinitivo futuro médio de φέρω): levar/ γένος: de raça, de
origem/ ἀεθλοφόροι: vencedores (em concursos atléticos)/ πάντως: absolutamente/
ζεύγει: por meio de uma junta de bois/ σταδίους ... πέντε καὶ τεσσαράκοντα: quarenta
e cinco estádios = cerca de oito quilômetros].
Ora, quando Sólon disse estas coisas a respeito de Télos, Creso perguntava quem seria o
segundo mais próspero depois desse, cogitando que levaria certamente o segundo lugar.
Ele, porém: Cléobe e Bíton, pois eles são de raça argiva, sua riqueza [lhes] era suficiente
e, além disso, [tinham] um corpo forte, nesses termos: ambos eram vencedores, e, além
disso, uma história é contada aqui: Havendo um festival em honra da deusa Hera para os
argivos, era preciso, absolutamente, que mãe deles fosse levada por meio de uma junta de
bois até o templo. Contudo, os bois não haviam sido juntos do campo no tempo certo.
Ora, os próprios jovens arrastavam a carroça, a fim de que sua mãe se apresentasse no
tempo certo. E, sobre a carroça, sua mãe era levada. E, tendo-a transportado por quarenta
e cinco estádios, chegaram diante do templo.

ταῦτα δὲ αὐτοῖς ποιήσᾱσι καὶ ὀφθεῖσι ὑπὸ τῶν παρόντων τελευτὴ τοῦ βίου ἀρίστη
ἐγένετο, ἔδειξέ τε ἐν τούτοις ὁ θεὸς ὅτι ἄμεινον εἴη ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾶλλον ἤ ζῆν. οἱ
μὲν γὰρ Ἀργεῖοι περιστάντες ἐμακάριζον τῶν νεᾱνιῶν τὴν ῥώμην, αἱ δὲ Ἀργεῖαι τὴν
μητέρα αὐτῶν ἐμακάριζον, διότι τοιούτων τέκνων ἐκύρησε. ἡ δὲ μήτηρ στᾶσα ἀντίον τοῦ
ἀγάλματος τῆς θεοῦ ηὔχετο Κλεόβει τε καὶ Βίτωνι τοῖς ἑαυτῆς τέκνοις, οἵ αὐτὴν ἐτίμησαν
μεγάλως, τὴν θεὸν δοῦναι ὅ τι ἀνθρώπῳ τυχεῖν ἄριστον εἴη. μετὰ δὲ ταύτην τὴν εὐχήν,
ὡς ἔθῡσάν τε καὶ εὐωχήθησαν, κατακοιμηθέντες ἐν αὐτῷ τῷ ἱερῷ οἱ νεᾱνίαι οὐκέτι
ἀνέστησαν ἀλλ’ οὕτως ἐτελεύτησαν. Ἀργεῖοι δὲ αὐτῶν εἰκόνας ποιησάμενοι ἀνέθεσαν ἐν
Δελφοῖς, ὡς ἀνδρῶν ἀρίστων γενομένων.”

[ὀφθεῖσι: particípio aoristo passivo de ὁράω/ τεθνάναι: ter morrido = estar morto/
περιστάντες: colocando-se em torno/ ἐμακάριζον: consideravam felizes, louvavam/
ἐκυρησεν + genitivo: obtiveram, tiveram/ ἀντίον τοῦ ἀγάλματος: diante da estátua/
εὐωχήθησαν (de εὐωχέω): festejaram/ κατακοιμηθέντες (de κατακοιμάω): tendo ido
dormir/ εἰκόνας: estátuas]

Ora, houve, para eles, que fizeram estas coisas, e foram vistos pelos presentes, uma morte
excelente. A divindade mostrava neles que seria melhor para o homem ter morrido do que
viver: pois, enquanto os argivos, tendo-os circundado, louvavam a força dos jovens, as
argivas louvavam sua mãe, porque tivera tais filhos. E a mãe, tendo se colocado diante da
estátua da deusa, orava para que ela própria, para seus filhos Cléobe e Bíton, eles [que]
honravam-na grandemente, que a Deusa [lhes] desse aquilo que seria para o homem a
melhor parte. E depois desta oração, quando os jovens sacrificaram e festejaram, tendo
ido dormir no próprio templo, não mais levantaram, mas assim morreram. E os argivos,
tendo feito estátuas deles, erigiram-nas em Delfos, quando tornaram-se excelentes
homens.

Σόλων μὲν οὖν εὐδαιμονίᾱς δευτερεῖα ἔνειμε τούτοις, Κροῖσος δὲ ὀργισθεὶς εἶπε· “ὦ ξέν’
Ἀθηναῖε, τῆς δὲ ἡμετέρᾱς εὐδαιμονίᾱς οὕτω καταφρονεῖς ὥστε οὐδὲ ἰδιωτῶν ἀνδρῶν
ἀξίους ἡμᾶς ἐποίησας;”

[ἔνειμε (aoristo de νέμω): deu/ ἰδιωτῶν (adjetivo aqui): privados, comuns]

Assim então, Sólon deu para eles o segundo lugar em felicidade, e Creso, tendo se
encolerizado, disse: ó estrangeiro ateniense, tu desdenhas a tal ponto de nossa felicidade
que nem dos homens do vulgo fizeste de nós digno?

[Adaptado de Heródoto 1.31-32]

Temas Verbais: verbos que têm o aumento em εἰ- em um ou mais tempos

ἐάω, imperfeito, εἴων, ἐάσω (observe o ᾱ no lugar de η depois de ε), εἴᾱσα, εἴᾱκα,
εἴᾱμαι, εἰάθην: eu permito, deixe-me;
ἕλκω, imperfeito, εἷλον, ἕλξω, [ἑλκυ-] εἵλκυσα, εἵλκυκα, εἵλκυσμαι, εἱλκύσθην: eu
arrasto;
ἐργάζομαι, imperfeito, ἠργαζόμην ou εἰργαζόμην, ἐργάσομαι, ἠργασάμην ou
εἰργασάμην, εἴργάσθην: eu trabalho, eu realizo;
ἔπομαι, imperfeito, εἰπόμην, ἔψομαι, [σπ-] ἐσπόμην + dativo: eu sigo;
ἔχω, imperfeito, εἶχον, ἔξω (irregular) (eu terei) ou [σχε-] σχήσω (eu receberei), [σχ-]
ἔσχον, [σχε-] ἔσχηκα, ἔσχημαι: eu tenho, eu retenho; médio + genitivo: eu espero por;

Construindo Palavras:
Os nomes formados por um radical de outro nome ou por um adjetivo são chamados de
nomes derivados.
Dê o significado dos nomes nos seguintes conjuntos:
1. Os nomes formados pelos sufixos -της e -εύς (nominativo) denotam a pessoa
preocupada ou ocupada com alguma atividade, como:
ὁ πολί-της (ἡ πόλι-ς), ὁ ναύ-της (ἡ ναῦ-ς)
ὁ ἱππ-εύς (ὁ ἵππ-ος), ὁ ἱερ-εύς (ἱερ-ός, -ά, -όν)
2. Os nomes abstratos denotam qualidades e são formados pela adição de sufixos
próprios de adjetivos, como:
-ίᾱ/ -ια (nominativo) φίλος, -η, -ον ἡ φιλίᾱ
ἀληθής, -ές ἡ ἀλήθε-ια
-σύνη (nominativo) δίκαιος, -ᾱ, -ον ἡ δικαιο-σύνη
σώφρων, σώφρον-ος ἡ σωφρο(ν)σύνη-
-της (nominativo) ἴσος, -η, -ον ἡ ἰσό-της, τῆς ἰσότητος
νέος, -ᾱ, -ον ἡ νεό-της, τῆς νεότητος
3. Patronímicos, isto é, os nomes que significam ‘filho de’, ou ‘descendente de’ são
muito comumente formados com o sufixo -ίδης (nominativo), como: ὁ Ἀλκμεων-
ίδης.
4. Vários sufixos são adicionados aos nomes para expressar pequeneza; as palavras
resultantes são chamadas diminutivos. Os mais comuns são:
-ιον (nominativo) τὸ παιδίον (ὁ παῖς, τοῦ παιδ-ός)
-ίδιον τὸ οἰκ-ίδιον (ἡ οἰκί-ᾱ)
-ίσκος ὁ παιδ-ίσκος (ὁ παῖς, τοῦ παιδ-ός)
ὁ νεᾱν-ίσκος (ὁ νεᾱνί-ᾱς)
Diminutivos podem expressão afeição, como: πατρίδιον, paizinho; ou desprezo,
como ἀνθρώπιον, homenzinho miserável;

Gramática:
O optativo dos verbos em -μι:
εἰμί: eu sou;
Presente:
εἴην, εἴης, εἴη, εἶμεν/εἴημεν, εἶτε/ εἴητε, εἶεν/ εἴησαν
εἶμι: eu irei;
Presente ou Futuro:
ἴοιμι/ ἰοίην, ἴοις, ἴοι, ἴοιμεν, ἴοιτε, ἴοιεν
δίδωμι
Presente ativo:
διδοίην, διδοίης, διδοίη, διδοῑμεν, διδοῖτε, διδοῖεν
Presente médio/ passivo:
διδοίμην, διδοῖο, διδοῖτο, διδοίμεθα, διδοῖσθε, διδοῖντο
Aoristo ativo:
δοίην, δοίης, δοίη, δοῖμεν, δοῖτε, δοῖεν
Aoristo médio:
δοίμην, δοῖο, δοῖτο, δοίμεθα, δοῖσθε, δοῖντο
Aoristo passivo:
δοθείην, δοθείης, δοθείη, δοθεῖμεν, δοθεῖτε, δοθεῖεν
τίθημι
Presente ativo:
τιθείην, τιθείης, τιθείη, τιθεῖμεν, τιθεῖτε, τιθεῖεν
Presente médio/ passivo:
τιθείμην, τιθεῖο, τιθεῖτο, τιθείμεθα, τιθεῖσθε, τιθεῖντο
Aoristo ativo:
θείην, θείης, θείη, θεῖμεν, θεῖτε, θεῖεν
Aoristo médio:
θείμην, θεῖο, θεῖτο, θείμεθα, θεῖσθε, θεῖντο
Aoristo passivo:
τεθείην, τεθείης, τεθείη, τεθεῖμεν, τεθεῖτε, τεθεῖεν
ἵστημι
Presente ativo:
ἱσταίην, ἱσταίης, ἱσταίη, ἱσταῖμεν, ἱσταῖτε, ἱσταῖεν
Presente médio/ passivo:
ἱσταίμην, ἱσταῖο, ἱσταῖτο, ἱσταίμεθα, ἱσταῖσθε, ἱσταῖντο
Aoristo ativo:
σταίην, σταίης, σταίη, σταῖμεν σταιτε, σταῖεν
Aoristo médio:
σταίμην, σταῖο, σταῖτο, σταίμεθα, σταῖσθε, σταῖντο
Aoristo passivo:
σταθείην, σταθείης, σταθείη, σταθεῖμεν, σταθεῖτε, σταθεῖεν
δείκνῡμι
Presente ativo:
δεικνύοιμι, δεικνύοις, δεικνύοι, δεικνύοιμεν, δεικνύοιτε, δεικνύοιεν
Presente médio/ passivo:
δεικνυοίμην, δεικνύοιο, δεικνύοιτο, δεικνυοίμεθα, δεικνύοισθε, δεικνύοιντο
Aoristo ativo:
δείξαιμι, δείξειας/δείξαις, δείξειε/ δείξαι, δείξαιμεν, δείξαιτε, δείξειαν/ δείξαιεν
Aoristo médio:
δειξαίμην, δείξαιο, δείξαιτο, δειξαίμεθα, δείξαισθε, δείξαιντο
Aoristo passivo:
δειχθείην, δειχθείης, δειχθείη, δειχθεῖμεν, δειχθεῖτε, δειχθεῖεν
ἵημι
Presente ativo:
ἱείην, ἱείης, ἱείη, ἱεῖμεν, ἱεῖτε, ἱεῖεν
Presente médio/ passivo:
ἱείμην, ἱεῖο, ἱεῖτο, ἱείμεθα, ἱεῖσθε, ἱεῖντο
Aoristo ativo:
εἵην, εἴης, εἴη, εἶμεν εἶτε, εἶεν
Aoristo médio:
εἵμην, εἷο, εἷτο, εἵμεθα, εἷσθε, εἷντο
Aoristo passivo:
Não há.
Futuro ativo Futuro médio Futuro Passivo
εἰμί ἐσοίμην (depoente)
δίδωμι δώσοιμι δωσοίμην δοθησοίμην
τίθημι θήσομιμι θησοίμην τεθησοίμην
ἵστημι στήσοιμι στησοίμην σταθησοίμην
δείκνῡμι δείξοιμι δειξοίμην δειχθησοίμην
ἵημι ἥσοιμι ἡσοίμην não há

Exercício 25 η
Preencha as formas do optativo em todas as cartelas dos verbos que você encontrou no
livro II e os exercícios 11 θ. Mantenha esses quadros como referência.

Exercício 25 θ
Identifique a pessoa, o número, o tempo e a voz dessas formas no optativo:

1. εἴη: terceira pessoa do singular, do presente do verbo εἰμί. (V.A.)


2. ἴοιτε: segunda pessoa do plural, do presente ou futuro do verbo εἶμι. (V.A.)
3. δοίμεθα: primeira pessoa do plural, do aoristo do verbo δίδωμι. (V.M.)
4. διδοίην: primeira pessoa do singular, do presente do verbo δίδωμι. (V.A.)
5. διδοῖο (duas formas): segunda pessoa do singular, do presente do verbo δίδωμι.
(V. M/P)
6. τιθεῖτο (duas formas): terceira pessoa do singular, do presente do verbo τίθημι.
(V. M/P)
7. τιθεῖεν: terceira pessoa do plural, do presente do verbo τίθημι. (V.A.)
8. τεθεῖεν: terceira pessoa do plural, do aoristo passivo do verbo τίθημι. (V.P.)
9. ἱσταῖτο (duas formas): terceira pessoa do singular, do presente do verbo ἵστημι.
(V.M/P)
10. ἱσταίην: primeira pessoa do singular, do presente do verbo ἵστημι. (V. M/P)
11. σταίης: segunda pessoa do singular, do aoristo do verbo ἵστημι. (V. M/P)
12. δείξαιμεν: primeira pessoa do plural, do aoristo do verbo δείκνῡμι. (V.A.)
13. δεικνύοιεν: terceira pessoa do plural, do presente do verbo δείκνῡμι. (V.A.)
14. εἶεν: terceira pessoa do plural, do aoristo do verbo ἵημι. (V.A.)
15. ἱείη: terceira pessoa do plural, do presente do verbo ἵημι. (V.A.)

O modo optativo no discurso indireto e nas questões indiretas:

O discurso indireto e as questões indiretas no optativo podem ser usados como uma
alternativa para o indicativo na sequência secundária, mas o indicativo pode ser
preservado. Se o optativo for usado, seu tempo é o mesmo que o tempo do verbo usado
no discurso direto ou na questão direta. Nos seguintes exemplos, o optativo opcional é
dado após o corte (nos seguintes exemplos de Heródoto nós não usamos o ν móvel).

Discurso direto:
ἄμεινόν ἐστι ἀνθρόπῳ τεθνάναι μᾶλλον ἤ ζῆν.
É melhor para o homem estar morto do que estar vivo.
Discurso indireto, sequência primária:
δείκνῡσι ὁ θεὸς ὅτι ἄμεινόν ἐστι ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾶλλον ἤ ζῆν.
Deus mostra que é melhor para o homem estar morto do que estar vivo.
Discurso indireto, sequência secundária:
ἔδειξε ὁ θεὸς ὅτι ἄμεινόν ἐστι/ εἴη ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾶλλον ἤ ζῆν.
A divindade mostrava que era melhor para o homem estar morto do que estar vivo.
Discurso direto:
τίνα δεύτερον μετ’ ἐκεῖνον ὀλβιώτατον εἶδες;
Quem, depois dele, tu viste como mais próspero?
Questão indireta, sequência primária:
ὁ Κροῖσος ἐρωτᾷ τίνα δεύτερον μετ’ἐκεῖνον ὀλβιώτατον εἰδε.
Creso pergunta quem ele viu mais próspero que ele em segundo lugar.
Questão indireta, sequência secundária:
ὁ Κροῖσος ἤρετο τίνα δεύτερον μετ’ ἐκεῖνον ὀλβιώτατον εἶδε/ ἴδοι.
Creso perguntava que teria sido o segundo lugar depois desse em prosperidade.

Relembre que só ocorre na sequência secundária, na qual o indicativo pode ser


transformado para optativo.

O único uso do futuro optativo em grego é uma espécie de alternativa para o futuro
indicativo no discurso indireto ou questão indireta na sequência secundária, como:

ὁ πατὴρ εἶπεν ὅτι τοῖς παισὶν πρὸς τὸ ἄστυ ἡγέσεται/ ἡγήσοιτο.


O pai disse que ele conduzirá/ conduziria seus filhos para a cidade.
οἱ παῖδες ἤροντο πότε οἴκαδε ἐπανίᾱσιν/ ἐπανίοιεν.
Os filhos perguntavam quando eles retornarão/ retornariam para casa.

Note que ἐπανίοιεν é aqui considerado como futuro, substituindo para o futuro ἐπανιᾱσιν
de uma questão direta.

Exercício 25 ι
Reescreva as seguintes sentenças, colocando o verbo principal no aoristo e mudando os
verbos nas sentenças indiretas do indicativo para o optativo. Depois, traduza as sentenças
novas:

1. ἡ γυνὴ ἡμᾶς ἐρωτᾷ εἰ τῷ παιδὶ αὐτῆς ἐν τῇ ὁδῷ ἐνετύχομεν.


ἡ γυνὴ ἡμᾶς ἠρώτησεν εἰ τῷ παιδὶ αὐτῆς ἐν τῇ ὁδῷ ἐντύχοιμεν.
A mulher nos perguntou se teríamos encontrado por acaso na estrada seu filho.
2. ἀποκρῑνόμεθα ὅτι οὐδένα ἀνθρώπων εἴδομεν ἀλλ’ εὐθὺς ἐπάνιμεν ὡς αὐτὸν
ζητήσοντες.
ἀπεκρῑνάμεθα ὅτι οὐδένα ἀντρώπων εἴδοιμεν ἀλλ’ εὐθὺς ἐπανῑεῖμεν ὡς αὐτὸν
ζητήσοντες.
Nós respondemos que não vimos nenhum dos homens, mas que novamente
retornaríamos para procura-lo.
3. τῷ παιδὶ ἐντυχόντες λέγομεν ὅτι ἡ μήτηρ αὐτὸν ζητεῖ.
τῷ παιδὶ ἐντυχόντες ἐλέξαμεν ὅτι ἡ μήτηρ αὐτὸν ζητείη.
Tendo nos encontrado por acaso com o rapaz, dissemos que sua mãe o
procuraria.
4. ὁ ἄγγελος λέγει ὅτι τῶν πολεμίων ἀπελθόντων τοῖς αὐτουργοῖς ἔξεστιν οἴκαδε
ἐπανιέναι.
ὁ ἄγγελος ἔλεξεν ὁτι τῶν πολεμίων ἀπελθόντων τοῖς αὐτουργοῖς ἐξείη οἴκαδε
ἐπανιέναι.
O mensageiro disse que, tendo partido os inimigos, seria possível aos agricultores
retornar para casa.
5. ὁ Πρωταγόρᾱς λέγει ὅτι τοῦτο περὶ πλείστου ποιοῦνται οἱ πατέρες, ὅπως ἀγαθοὶ
γενήσονται οἱ παῖδες.
ὁ Πρωταγόρᾱς ἔλεξεν ὅτι τοῦτο περὶ πλείστου ποιοῦνται οἱ πατέρες ὅπως ἀγαθοὶ
γενήσοιντο οἱ παῖδες.
Protágoras disse que os pais deveriam fazer o máximo acerca disso, de modo que
seus filhos se tornariam excelentes.
6. ὁ Ἡρόδοτος ἐξηγεῖται ὅπως εἰς πόλεμον κατέστησαν οἵ τε βάρβαροι καὶ οἱ
Ἥλληνες.
ὁ Ἡρόδοτος ἐξηγησάτο ὅπως εἰς πόλεμον κατασταῖεν οἵ τε βάρβαροι καὶ οἱ
Ἥλληνες.
Heródoto considerou o modo como os Bárbaros e os Gregos teriam entrado em
guerra.
7. ὁ Σόλων ἐπίσταται ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι οὐ λύσουσι τοὺς νόμους.
ὁ Σόλων ἠπίστατο ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι οὐ λύσοιντο τοὺς νόμους.
Sólon soube que os atenienses não revogariam as leis.
8. ὁ Κροῖσος τὸν Σόλωνα ἐρωτᾷ τίνα ὀλβιώτατον εἶδεν.
ὁ Κροῖσος τὸν Σόλωνα ἠρώτησεν τίνα ὀλβιώτατον εἶδοι.
Creso perguntou a Sólon quem ele veria como o mais próspero.
9. ὁ Σόλων λέγει ὅτι νεᾱνίαι, τὴν μητέρα εἰς τὸ ἱερὸν κομίσαντες, ἀπέθανον.
ὁ Σόλων ἔλεξει ὅτι νεᾱνίαι, τὴν μητέρα εἰς τὸ ἱερὸν κομίσαντες ἀπέθανοιεν.
Sólon disse que os jovens, tendo levado a mãe até o templo, morreriam.
10. οὕτω δείκνῡσιν ὁ θεὸς ὅτι ἄμεινόν ἐστι ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾱλλον ἤ ζῆν.
οὕτω ἔδειξεν ὁ θεὸς ὅτι ἄμεινόν εἴη ἀνθρώπῳ τεθνάναι μᾱλλον ἤ ζῆν.
Assim a divindade mostrou que seria melhor para o homem morrer do que viver.

Sabedoria Grega
Heráclito
(οἱ Ἕλληνες) δαιμόνων ἀγάλμασιν εὕχονται οὐκ ἀκούουσιν, ὥσπερ ἀκούοιεν.
Os gregos oram para o orgulho de deuses que não escutam, como se escutassem
Fragmento 128 Diels.

Ο ΣΟΛΟΝ ΤΟΝ ΚΡΟΙΣΟΝ ΟΡΓΙΖΕΙ

Leia as seguintes passagens (adaptadas de Heródoto 1.32-33) e responda às questões de


compreensão:
Sólon explica a Creso por que não o considera feliz:

ὁ δὲ Σόλων εἶπεν· “ὦ Κροῖσε, ἐρωτᾷς με περὶ ἀντρωπῖνων πρᾱγμάτων, ἐγὼ δὲ ἐπίσταμαι


πᾶν τὸ θεῖον φθονερὸν ὄν καὶ ταραχῶδες. ἐν μὲν γὰρ τῷ μακρῷ χρόνῳ πολλὰ μέν ἐστιν
ἰδεῖν ἅν μή τις ἐθέλει, πολλὰ δὲ καὶ παθεῖν. ἐς γὰρ ἑβδομήκοντα ἕτη ὅρον τῆς ζωῆς
ἀνθρώπῳ τίθημι. ταῦτα δὲ ἕτη ἑβδομήκοντα ὄντα παρέχεται ἡμέρᾱς διᾱκοσίᾱς καὶ
ἐξακισχῑλίᾱς καὶ δισμῡρίᾱς. ἡ δὲ ἑτέρᾱ αὐτῶν τῇ ἑτέρᾳ οὐδὲν ὅμοιον προσάγει πρᾶγμα.

[ἀνθρωπίνων: dos homens/ τὸ θεῖον: a divindade/ φθονερὸν: invejosa/ ταραχῶδες (cf.


ταράττω): perturbadora/ ὄρον: limite/ τῆς ζωῆς: da vida/ παρέχεται: oferece/
διακοσίας: 200/ ἐξακισχιλίας: 6.000/ δισμυρίας: 20.000 (26.200)/ ἡ...ἑτέρα...τῇ
ἑτέρᾳ: um ...ao outro/ προσάγει: traz]

E Sólon disse: “Ó Creso, tu me perguntas a respeito das coisas humanas, mas eu tenho
conhecimento de que toda divindade é invejosa, e também perturbadora, já que ela está a
ver muitas coisas por um grande tempo: as quais, umas ele não deseja, e outras coisas
experienciar, pois até setenta anos eu ponho o limite da vida para o homem; e, esse,
setenta anos tendo, oferece vinte e seis mil e duzentos dias. E, para um deles leva diante
de problemas nada semelhantes ao outro.

1. Quais dois reinos Sólon distingue?


2. Como ele caracteriza a divindade?
3. O que os homens veem e experimentam durante suas vidas?
4. Em quantos anos Sólon estabelece o limite da vida de um homem? Em quantos
dias?
5. O que cada dia traz?

“ἐμοὶ δὲ σὺ καὶ πλουτεῖν μέγα φαίνῃ καὶ βασιλεὺς εἶναι πολλῶν ἀνθρώπων· ἐκεῖνο δὲ ὅ
ἐρωτᾷς με οὕτω σε λέγω, πρὶν ἄν σε τελευτήσαντα καλῶς βίον μάθω. οὐ γὰρ ὁ μέγα
πλούσιος ὀλβιώτερός ἐστι τοῦ ἐφ’ ἡμέρᾱν βίον ἔχοντος, εἰ μὴ αὐτῷ ἡ τύχη παραμείνειε
ὥστε εὖ τελευτῆσαι τὸν βίον. πολλοὶ γὰρ πλούσιοι ἀνθρώπων ἄνολβοί εἰσι, πολλοὶ δὲ
μέτριον ἔχοντες βἰον εὐτυχεῖς. σκοπεῖν δὲ χρὴ παντὸς χρήματος τὴν τελευτήν, πῶς
ἀποβέσεται. πολλοῖς γὰρ δὴ ὑποδείξᾱς ὄλβον ὁ θεὸς προρρίζους ἀνέτρεψε.”

[πλουτεῖν: ser rico/ μέγα: muito/ οὔπω: não ainda/ πρὶν ἄν ... μάθω: até que eu saiba,
antes de eu saber/ πλούσιος, τοῦ ἐφ’ἡμέραν βίον ἔχοντος: (genitivo de comparação) do
que o que tem sustento para o dia/ ἄνολβοί: infelizes/ μέτριον...βίον, εὐτυχεῖς: felizes/
παντὸς χρήματος: de cada evento/ ἀποβήσεται: acabará/ ὑποδείξας: tendo mostrado/
ὄλβον: felicidade/ προρρίζους: pelas raízes/ ἀνέτρεψεν: derrubou]

Ora, tu te mostras ser possuidor de grande riqueza e rei de muitos homens, porém, isso
que tu me perguntas assim te digo: até que eu saiba que tu tenhas terminado a vida de
forma bela, pois o rico não é mais próspero do que aquele que tem o sustento de um dia
em sua vida, se a fortuna não estiver ao seu lado até que sua vida tenha terminado bem,
pois muitos ricos dentre os homens são infelizes, enquanto muitos que têm uma vida
moderada são afortunados. Ora, procura observar de cada evento o término, como ele
acabará, pois, a muitos que tendo sobrevindo a prosperidade, a divindade arrancou pela
raiz.

6. Como Creso aparece para Sólon?


7. O que Sólon precisa antes conhecer para responder à pergunta de Creso com certeza?
8. De que, de acordo com Sólon, o homem rico necessita para ser chamado de
verdadeiramente feliz?
9. Com quais palavras gregas Sólon descreve o homem que ele contrasta com os
πλούσιοι?
10. Qual palavra grega Sólon usa como oposta de ἄνολβοι?
11. Quando se avaliam vidas de homens, o que, de acordo com Sólon, deve ser
examinado em cada caso?
12. Quais as duas coisas que Sólon diz que os deuses frequentemente fazem aos homens?

ὁ Σόλων ταῦτα λέγων τῷ Κροίσῳ οὐκέτι ἑχαρίζετο, ἀλλὰ ὁ Κροῖσος ἀποπέμπει αὐτόν,
δόξᾱς αὐτὸν ἁμαθῆ εἶναι, ὅς τὰ παρόντα ἀγαθὰ μεθεὶς τὴν τελευτὴν παντὸς χρήματος
ὁρᾶν ἐκέλευε.

[ἐχαρίζετο + dativo: agradava/ δόξας: pensando/ ἀμαθῆ: ignorante/ μεθεὶς (particípio


aoristo de μεθίημι): abandonando, ignorando]

Sólon, dizendo estas coisas para Creso, não mais o agradava, mas Creso o despede, tendo
achado que ele é estúpido, pois ele, tendo ignorado as coisas maravilhosas presentes,
ordenava que visse o fim de todo evento.

13. Que duas coisas resultaram da “palestra” dada por Sólon a Creso?
14. Que opinião de Sólon Creso teve?
15. O que Creso pesou que devia ser considerado quando se julga a felicidade de um
homem?

Exercício 25 κ
Traduza para o grego:

1. Creso estava pensando que ele era o homem mais feliz, mas Sólon disse que ele
tinha visto outros mais felizes;
2. Creso perguntou a Sólon por que ele julgou que os outros eram (use o infinitivo)
mais felizes;
3. Sólon perguntou que ele não chama ninguém feliz até que saiba se sua vida
terminou bem;
4. Creso teve raiva de Sólon, e o despediu, pensando que ele era estúpido.
5. Depois disso, Creso, tendo sofrido coisas terríveis, aprendeu que Sólon estava
certo.

Sabedoria Grega
Heráclito
ὁ ἄναξ οὗ τὸ μαντεῖόν ἐστι τὸ ἐν Δελφοῖς, οὕτε λέγει οὕτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει.
O Senhor, aquele que adivinha, está em Delfos, ele nem diz e nem esconde, mas aponta.
Fragmento 93 Diels.

Novo Testamento:
João 10.2-4, 9 e 11-16
A Parábola do Aprisco
Jesus se dirige aos fariseus.

“ὁ δὲ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρᾱς ποιμήν ἐστιν τῶν προβάτων. τούτῳ ὁ θυρωρὸς ἀνοίγει,
καὶ τὰ πρόβατα τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούει καὶ τὰ ἵδια πρόβατα φωνεῖ κατ’ ὄνομα καὶ ἐξάγει
αὐτά. ὅταν τὰ ἵδια πάντα ἐκβάλῃ, ἔμπροσθεν αὐτῶν πορεύεται, καὶ τὰ πρόβατα αὐτῷ
ἀκολυθεῖ, ὅτι οἴδασιν τὴν φωνὴν αὐτοῦ ... ἐγώ εἰμι ἡ θύρᾱ· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ
σωθέσεται καὶ εἰσελεύσεται καὶ ἐξελεύσεται καὶ νομὴν εὑρήσει ... ἐγὼ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ
καλός. ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων· ὁ μισθωτὸς καὶ
οὐκ ὤν ποιμήν, οὗ οὐκ ἔστιν τὰ πρόβατα ἵδια, θεωρεῖ τὸν λύκον ἐρχόμενον καὶ ἀφίησιν
τὰ πρόβατα καὶ φεύγει - καὶ ὁ λύκος ἁρπάζει αὐτὰ καὶ σκορπίζει - ὅτι μισθωτός ἐστιν καὶ
οὐ μέλει αὐτῷ περὶ τῶν προβάτων. ἐγὼ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς καὶ γῑνώσκω τὰ ἑμὰ καὶ
γῑνώσκουσί με τὰ ἑμὰ, καθὼς γῑνώσκει με ὁ πατὴρ κἀγὼ γῑνώσκω τὸν πατέρα, καὶ τὴν
ψυχήν μου τίθημι ὑπὲρ τῶν προβάτων. καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω ἅ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς
ταύτης· κἀκεῖνα δεῖ με ἀγαγεῖν καὶ τῆς φωνῆς μου ἀκούσουσιν, καὶ γενήσονται μία
ποίμνη, εἷς ποιμήν.”

[ὁ εἰσερχόμενος = ὁ εἰσιών ποιμήν: o pastor/ ὁ θυρωρὸς: o porteiro/ ἀνοίγει: ele abre/


τὰ ἴδια: sua própria/ φωνεῖ: ele chama/ ἐκβάλῃ: ele tira/ ἔμπροσθεν + genitivo: em frente
de/ ἀκολουθεῖ: segue, acompanha/ ὅτι: porque/ οἴδασιν: sabem/ εἰσελεύσεται = εἴσεισι
νομὴν: pasto/ ψυχὴν: alma, a vida/ τίθησιν: colocam/ μισθωτὸς: trabalhador contratado/
ἐρχόμενον = ἰόντα/ ἀρπάζει: apreende, ataca/ σκορπίζει: dispersa/ οὐ μέλει αὐτῷ: não
há cuidado para ele, ele não cuida/ γινώσκω = γιγνώκω καθὼς: assim como/ κἀγὼ =
καὶ ἐγὼ/ αὐλῆς: aprisco/ κἀκεῖνα = καὶ ἐκεῖνα/ ἀκούσουσιν = ἀκούσονται/ ποίμνη:
rebanhos]

E ele, que entra através dos portões, é o pastor do rebanho, por isso, o porteiro abre [os
portões] e as ovelhas escutam a sua voz e chama suas ovelhas, individualmente, pelo
nome e as conduz para fora. Quando retira cada uma delas, segue a sua frente; e as ovelhas
o seguem, pois conhecem sua voz, ... Eu sou a porta, se alguém entrar através de mim,
será salvo, e entrará e sairá e encontrará alimento... Eu sou o bom pastor. O bom pastor
olha com sua alma sobre as ovelhas. O assalariado, não sendo pastor, e a quem as ovelhas
não pertencem, observa, o lobo se aproximando, deixa as ovelhas e foge - e o lobo, ataca-
as e as dispersa – porque é assalariado e não sendo pastor, também não tem cuidado pelo
rebanho. Eu sou o bom pastor e conheço as minhas ovelhas e elas conhecem-me a mim.
Assim como o pai me conhece também eu conheço o pai e olho com minha alma sobre
as ovelhas. Também tenho outras ovelhas, as quais não são desse redil, e essas é preciso
a mim conduzir, e, escutarão minha voz, e tornar-se-ão um rebanho, um pastor.

O Novo Testamento Grego usa ἐλεύσομαι como o futuro de ἔρχομαι, para o qual o
grego ático usa εἶμι. O Novo Testamento Grego usa ἐρχόμενος como o particípio
presente de ἐρχομαι, para o qual o grego ático usa ἰών.

Você também pode gostar