Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Relatório
Relatório
RELATÓRIODEESTAGIOTÉCNICOPROFISSIONAL,REALIZADONA“THEAFRIC
ANFOODCOMPANY”
LicenciaturaemTecnologiadeAlimentos
UniversidadeSave
Chongoene
2024
CardosoWilmarJoaquimArnanaia
RELATÓRIODEESTAGIOTÉCNICOPROFISSIONAL,REALIZADONA“THEAFRI
CANFOODCOMPANY”
LicenciaturaemTecnologiadeAlimentos
Orelatóriodeestagiotécnicoprofissional,aserapresenta
donaEscolaSuperiordeCiênciasAgrárias,nacadeiradeE
stagioTécnicoprofissionalsob.OrientaçãodeEng.Beito
PedroBulo
Supervisora:
UniversidadeSave
Chongoene
2024
Índice
I. Introdução...........................................................................................................................1
1.1.Objetivos...........................................................................................................................3
1.1.2.Geral...........................................................................................................................3
1.1.3.Específicos.................................................................................................................3
1.2.Caracterizaçãodaempresa.................................................................................................3
1.2.1.Infraestruturadaempresa................................................................................................3
1.3.Metodologia.........................................................................................................................3
II.REVISAOBIBLIOGRAFICA................................................................................................4
2.1.Pontodecolheita................................................................................................................4
2.2.Colheita.............................................................................................................................4
2.3.Transportedoscachosdebanana.........................................................................................4
2.4.Recepçãodoscachosnasaladeempacotamento...................................................................5
2.5.Despistilagem...................................................................................................................5
2.6.Despencamento.................................................................................................................5
2.7.Lavagemdabanana............................................................................................................5
2.8.Controledequalidade(retiradadaalmofadaaguda)..............................................................6
2.9.Classificaçãodabanana......................................................................................................6
2.10.Embalagemouempacotamentodabanana.........................................................................6
2.11.Pesagem..........................................................................................................................6
2.12.Organizaçãodascaixasnaspaletes(paletização)...............................................................6
2.13.Transportedepaletesparamaturação................................................................................7
2.14.Processomaturaçãodabanana..........................................................................................7
2.15.Armazenamentodabanana...............................................................................................7
3.0.Descriçãodasatividades........................................................................................................8
3.1.Identificaçãodopontoótimoparacolheita...........................................................................8
3.2.Colheita.............................................................................................................................8
3.3.Transportedoscachosdebanana.........................................................................................8
3.4.Recepçãodecachosbanana.................................................................................................9
3.5.Despistitilagem.................................................................................................................9
3.6.Despencamento...............................................................................................................10
3.6.Lavagemdabanana..........................................................................................................10
3.6.1.Pré-lavagem.............................................................................................................10
3.6.2.Segundalavagem......................................................................................................11
3.7.Controledequalidade(retiradadaalmofadaaguda)............................................................11
3.8.Classificação...................................................................................................................11
3.9.Embalagem.....................................................................................................................12
3.10.Pesagem........................................................................................................................12
3.11.Arrumaçãodecaixasnaspaletes(paletização).................................................................12
3.12.Transportedepaletes......................................................................................................13
3.13.Processodematuraçãodabanana....................................................................................13
3.14.Armazenamentodabanana.............................................................................................13
4.0.Resultadosobtidos...........................................................................................................13
5.0.Constrangimentos...........................................................................................................14
6.0.Discussão........................................................................................................................14
III. CONCLUSÃO..................................................................................................................16
3.2.Referenciasbibliográficas...............................................................................................17
Anexos......................................................................................................................................19
I. Introdução
Opresenterelatóriofoielaboradonoâmbitodadisciplinadeestágiotécnicoprofissionaletemcomofo
coobeneficiamentodabanana,foielaboradonabasedeestágiofeitonaempresaTheAfricanFoodCo
mpanyondeteveoseuinícioemagostoeterminionovembrode2023.
Abananaéumadasfrutas,maisconsumidasdomundo,sendocultivadaempaísestropicais.Temumae
normeimportânciasocial,poiséfontedeenergia,mineraisevitaminas(GOMESetal.,2007).
Quantoaqualidadedafruta,ograndeproblemadabananiculturaconsistenomanejodoprodutoaparti
rdasuacolheita,transporte,embalagem,climatizaçãoemanuseio.Afaltadecuidadosnomanejopós-
colheitaéresponsávelpeladesvalorizaçãodabanananomercadointernoepelaperdadeoportunidade
sdeexportaçãodafruta(Lichtemberg,1999).
Asbanananasãofrutosclimatéricos,continuamsuasactividadesmetabólicasduranteafasepôs-
colheit(EXMAetal.,1993).Diantedisso,torna-
senecessárioprolongaroseuperíododearmazenamentonafasepré-
climatérica,naqualosfrutosapresentamseaindaverdes(MARTINSetal.,2007).Segundoessesauto
resreferemqueoarmazenamentorefrigeradoéoprincipalmeiodeconservaçãodefrutosevegetais,p
odendoseraliadoaoutrastécnicasdeconservação.
Obeneficiamentodabananaéfundamentalparagarantirqueoprodutoatendaaospadrõesdequalidad
eesegurançaalimentar,proporcionandoaosconsumidoresumprodutoseguroesaboroso.Alémdiss
o,desempenhaumpapelcrucialreduzindoperdasaolongodacadeiadeproduçãoedistribuição.Estap
raticaévitalparaasatisfaçãodosconsumidoreseparaasustentabilidadedosetoragrícolaedaindústria
alimentícia.
DuranteoperíododeestágionarenomadaempresaTheAfricanFoodCompany(TAFC),queatuanap
rodução,beneficiamentoecomercializaçãodebanana,foramexploradososprocessosenvolvidosde
sdeacolheita,beneficiamentoatéotransportedabanana,comoobjetivodeassegurarexcelênciaecon
formidadecomospadrõesdequalidadeestabelecidos.
Oproblemacentraldegestãodequalidaderesidenanecessidadedeaprimorarosprocessosdeproduçã
o,colheita,beneficiamentoetransportedabanana,visandogarantirasatisfaçãodosconsumidoresea
competitividadenomercado.Ajustificaçãodesteestudoestánacrescentedemandaporprodutosagrí
colasdequalidade,queatendamaospadrõesexigentesdomercado,contribuindoparaodesenvolvim
entosustentáveldosetoragrícolaedaindústriaalimentícia,promovendooaumentodaprodutividade
eareduçãodedesperdícios.
Esterelatóriodetalharáasactividadesnocontextodebeneficiamentodabananaapresentandoasdesc
obertaseliçõesaprendidasapartirdacolheitaeasetapassubsequentesatéoarmazenamentodabanana
.
1.1.Objetivos
1.1.2.Geral
Conciliarosconhecimentosteóricosadquiridosaolongodeformaçãocurriculardocursoeaplica-
losnoprocessodebeneficiamentobanana.
1.1.3.Específicos
Descreverosprocessosenvolvidosnacadeiadeproduçãonoâmbitodobeneficiamentodabanana;
Falardasestratégiasquevisammelhorarobeneficiamentodabanana;
Identificarosprocedimentosparaamaturaçãoearmazenamentodabanana.
1.2.Caracterizaçãodaempresa
ATheAfricanfoodcompanyestálocalizadanaprovínciadeGazadistritodeGuijàlocalidadedechivo
ngoene,foifundadanoanode2009tendocomoobjetivoproduzir,beneficiarecomercializarbananas
orgânicas.AempresaTheAfricanfoodcompanytemcomomissãoproduzirabananaemquantidades
maioresequalidadeexcelentedemodoafornecerosdistritosdeChibuto,Chokwe,comunidadelocal
deChivongoene,provínciadeMaputoeparaexportaçãoaÁfricadoSul.
1.2.1.Infraestruturadaempresa
Campodeprodução:Reservatóriodeágua,estaçãodeBombagem,sistemaderegaeDrenagemeest
ufa.
Sectordeprocessamento:Empacotamento,sistemadeMaturaçãoeconservação.
SectordaMecânica/oficinas.
Sectoradministrativo:Finanças,Recursoshumanoseenfermaria
1.3.Metodologia
ArealizaçãodopresenterelatóriodeestágionaTheAfricanfoodcompanybaseou-
senométododescritivoondeforamdescritastodasasatividadesrealizadasnoestagio,ométododeobs
ervação,entrevistaepesquisa.Observou-
seasactividadesexercidascampodeestágio,aentrevistaconsistiunabuscadeinformaçãonostrabalh
adoresdaempresaeusou-
seométododepesquisaqueconsistinabuscadainformaçãodaliteraturaparacompararcomasativida
desfeitasnocampodeestágio.
II.REVISAOBIBLIOGRAFICA
2.1.Pontodecolheita
MarceloBezerraLima etal.,
(2021)consideramqueaformadeorientaçãoparaidentificaropontocertodecolheitapodemserusado
strêsmétodos:
1) Graufisiológico:pretendedeterminaromelhormomentoparaseefetuaracolheitapelaaparê
nciadasfrutas.
2) Diâmetrodafruta:determinaopontodecolheitapelautilizaçãodeanéisdediâmetroigualao
diâmetro,nopontocertodacolheita.
3) Diâmetrodafrutaporidade:estemétodolevaemconsideraçãoomomentoemqueocachoe
miteaúltimapencaeestáestreitamenterelacionadocomoconhecimentodetalhadodociclod
abananeiranaregiãoprodutora.
2.2.Colheita
Acolheitaérealizadadeformamanualeérecomendávelquesejafeitaporduaspessoas,principalment
eembananeirasqueapresentamumportealtoouquetenhamcachosmuitopesados.Nessasplantas,fa
z-
seprimeiroumcortenomeiodopseudocaule,paraqueeleseinclinelentamente,demodoqueocachofi
quesobreoombrodocolhedor,quepodeutilizartravesseirosdeespumacomosuporte.Feitoocorteno
engaço,ocachoéretiradodobananalparaposteriortransporte(Klugeetal.,2021).
2.3.Transportedoscachosdebanana
Otransportepodeserrealizadomanualmenteporcarretasoucabosaéreos.Quandoconduzidosporca
rretas,oscachosdevemserdispostossuavemente,evitandochoquesentreeles,protegidospormateri
aiscomocolchõesdeespumas,plásticos,lonasoumesmofolhasdebananeira.Oscachosdentrodacar
roceriadevemserdispostossemquehajaoempilhamento,ouquandoforfazê-
lo,colocarumacamadadeproteçãoentreosmesmosvisandogarantiraqualidadedosfrutos.Aoutram
odalidadedetransporteéporcabosaéreos,oqualreduzaomínimoosprejuízosaoscachos.Esteproces
soconsistenainstalaçãodecabosdeaçoapoiadossobrevigasmetálicasqueligamobananalatéolocal
deembalagem.Hávariaçõesdessemétodo,comootransportedecachosemcarroceriasdecaminhões
adaptadas(Lichtembergetal.,(2001).
2.4.Recepçãodoscachosnasaladeempacotamento
Segundo(Mulcahy,1994;Tompkinsetal.,2003)arecepçãoéoconjuntodeatividadesnumarmazém
quetemcomoobjetivoverificar,deumaformaorganizada,queofornecedorentregouoprodutocorret
o,emboascondições,naquantidadecerta,comaqualidadeexigida,nomomentocerto;edarentradade
sseprodutonoarmazémouenviá-loparaoutrosectordaempresa
Pode-
sedefinirarecepçãocomooportaldasinstalações,todososmateriais,mercadoriaseequipamentosqu
eentramnasinstalaçõespassampelaáreaderecepção.Seestanãofuncionardemodocorrectoentãoirã
oentrarnasinstalaçõesmateriaisincorrectos,danificadosoucomdefeito.Assimsendoaáreaderecep
çãoéumazonacrítica,quesenãoestiveraoperarcorretamentepodecriardificuldadesoperacionaisna
sinstalações(Tompkinsetal.,1984)
2.5.Despistilagem
Estatécnicaconsistenaretiradadospistilos,quesãoosrestosfloraisfemininossecos,quepermanece
mnaextremidadedofruto.Ospistilossãoabrigosdepragascomoatraça-da-
bananeira(Opogonasacchari)efungoscomoTrachysphaerafructigena,precursordadoença“pont
a-do-
charuto”,quedepreciammuitoofrutodestinadoàcomercialização.Aretiradadospistilostambéméi
mportanteparadeixaraextremidadedabananacomumespectomaischeio,semcavidades,melhoran
doaaparênciadofruto.Adespistilagemérealizadamanualmentecomapontadosdedosouraspandoa
palmadamãosobreaextremidadedosfrutos,apósaaberturadetodasaspencas.Ocustooperacionalde
statécnicanocampoémuitoalto,porestarazãoosprodutoresaexecutam,apósacolheita,nacasadeem
balagem(Lichtembergetal.2001).
2.6.Despencamento
Odespencamentoéaretiradadaspencasdabananadoengaço.Paraisto,oscachosdebananassãopend
uradospeloengaçopormeiodeganchos,parafacilitarocortedeseparaçãodaspencas,feitorenteàsráq
uis(Borgesetal.,2014).Cadacorteseparaapenasumapencadebananasdoengaço,destemodo,estem
ovimentoéefetuadorepetidasvezesduranteajornadadetrabalho,oqueaumentaosriscosnasaúdedot
rabalhador.
2.7.Lavagemdabanana
Aposodespencamentoaspencassãotransferidasparaaimersãoemtanquesdelavagem,quecontenha
mumaproporçãode1000Ldeáguae500mldedetergente.Paraalgunsmercados,aspencassãosubdivi
didasembuquês,quedevempreferencialmenteterde4a6frutosunidospelaalmofada.Apósestaprim
eiralavagem,osbuquêssãotransferidosparaumsegundotanque,visandoacicatrizaçãodoscortes,co
ntendosulfatodealumínionaconcentraçãode1%emmisturacomágua(Lichtembergetal.,2001).
2.8.Controledequalidade(retiradadaalmofadaaguda)
Ramos(2020)consideraquedassubpencasperfeitas,elimina-
seoexcessodealmofada,paramelhoracondicioná-
lasnascaixas,semoperigodecausardanosaosfrutosdasoutrassubpencasoubuquês.
2.9.Classificaçãodabanana
Segundo(Lichtembergetal.,2001)aclassificaçãoseguealgunspadrõescomo:
a) porgrupo,sendoGrupoIbananasCavendish(Nanica,Nanicão,GrandeNaineetc)eGrupoII
(bananasPrata,Maçãeoutras);
b) porclassesqueédeacordocomaapresentaçãoembuquêepencas,comprimentoediâmetrod
osfrutos.
c) Pelacategoriaetipo,quelevaemcontaaqualidadedosfrutos,principalmenteapresençaded
efeitos.
2.10.Embalagemouempacotamentodabanana
Feitaaclassificação,osfrutossãoembaladosdeacordocomademandadomercadodedestinoeaform
adecomercialização.Sãodiversosostiposdeembalagensusadasparaabananataiscomocaixasdeplá
stico,caixadepapelãoecaixademadeira(Lichtembergetal.,2001).
2.11.Pesagem
Aprecisãonapesagemdeprodutostemimportânciafundamentalnaindústriaalimentícia,poisevitap
rejuízos.Dentrodouniversodaindústriaalimentícia,váriosprocessosprecisamdecuidadosespeciai
s,comoodapesagemdecadaembalagem.Issoporque,seaquantidadedeprodutoforsuperioràdescrit
anaembalagem,aempresaestarádesperdiçandoinsumose,seestiverabaixodoindicado,poderáterp
roblemascomalegislação,(AndréRaimundi,2023).
2.12.Organizaçãodascaixasnaspaletes(paletização)
Loctus(2023)previlegiaapalatizaçãooupaletizaçãoéoprocessodeorganizaçãodecargasqueserãot
ransportadasatéoestoqueondeserãoarmazenadas.Issoaconteceemcimadepalletsoupaletes,quesã
oestruturasmuitofortesedefácilmobilidade.
Emboraamadeirasejaomaterialmaiscomumenteutilizadonessasestruturas,existempalletsfeitosc
omoutrosprodutos,comoplástico,borracha,açoeatépapelão.Tudovaidependerdotipodecargaque
serácolocadoedequalmaterialémaisadequadoparacadamodelodepall.
2.13.Transportedepaletesparamaturação
Movimak(2023)previlagiaos equipamentosdemovimentaçãodecargaque sãoequipamentosemá
quinas,manuaisouautomatizados,utilizadosparamovercargasintermitentes,emdiversospercurso
scomadistânciavariadaesuperfícieseespaçosapropriados,emqueaprincipalfunçãoétransportare/
oumanejar.
Aescolhadotipodeequipamentoaserutilizadoparaamovimentaçãodecargadeveserbaseadanotipo
demercadoriaasertrabalhadaeaáreadisponívelparaaalocaçãoidealdomanejar.
2.14.Processomaturaçãodabanana
Atemperaturaidealparaoamadurecimentodasbananas,éemtornode18oC.Temperaturasacimade2
2oC,causamproblemasnaconversãodoamidoemaçúcares,ascascasficamesverdeadaseapolpacom
poucafirmeza.Temperaturasabaixode16oCprovocamamadurecimentoecoloraçãodesuniformes.
Ascâmarasdevemtertambémumaunidadedeaplicaçãodeprodutosqueliberemetileno.Érecomend
ávelqueaumidaderelativadascâmarassejade85a90%.Ascaixasdebananasdevemsercolocadasem
pilhas,devidamenteidentificadasequepermitamacirculaçãodoar(Lichtembergetal.,2001).
2.15.Armazenamentodabanana
Oarmazenamentoéfeitoemcâmarasfrigoríficas,comisolamentotérmicodasparedes,hermeticame
ntefechadasecomtemperaturacontrolada,13a14oC.Nessascondições,ascâmarasrapidamentefica
msaturadasdegáscarbônico,liberadospelarespiraçãodasfrutas,impedemoamadurecimentodasba
nanas.Quandoexportadas,asfrutassãoacondicionadasemcontentorescomessatemperatura,esupo
rtamperíodosdeaté30dias,nessascondições(Lichtembergetal.,2001).
3.0.Descriçãodasatividades
3.1.Identificaçãodopontoótimoparacolheita
Estaatividadeeprimordialnoprocessodebeneficiamentodabanana,paraidentificaçãodopontoóti
modecolheita,aTAFCutilizaométododiâmetroporidade,omesmométodoebaseadonaobservação
dodesenvolvimentodoscachosateaemissãodaultimapencadebananas,inflorescênciaedesapareci
mentodasquinasnabanana.émarcadaultimapencadabananaapos15diasdocortedocoração,comnu
merodasemanadoano.Opontoótimoparaacolheitaéapos11a12mesesaposoplantio.
3.2.Colheita
AcolheitanaTAFCéumconjuntodeprocedimentosfeitosmanualmenteporumaequipedetrabalhad
orescomauxíliodeinstrumentoscomfinalidadedecorte(catana)ecarregamento(almofadas).Doistr
abalhadoresestãoparacolherumcachoporbananeira,umdostrabalhadoresdispõedeumacatanapar
aocortedocachoeooutrocomaalmofadasobreoombroparareceberecarregarocachoaténoscarread
oresdosistemadecaboviaaéreo,Fig.3,4e6.
Nafaseprimordialocorteéfeitopelocortador,nasuperfíciedopseudocaule,ameiaalturaacimadosol
oparainclinarabananeira,deseguidaéfeitoocortenoengaçodocachoeamparadonoombropelocarre
gadorquedispõedeumaalmofadaparaprotegerasbananaseasuaintegridade.
Aquantidadeasertransportadadependedopesodocacho.opesonormalécarregadonamãoatravésdo
pedúnculoenoombro,oscachossãocarregadosateaotransportedecabosviaaéreos.Aposocarregam
entocortasetotalmenteopseudocaule,eapartesuperioracimadameiaalturadabananeiraédespedaça
daemvoltadopseudocaulecomvistaaservirdefertilizanteorgânico.
Duranteacolheitaéfeitaacoletadedadosestatísticos,queconsistenaidentificaçãodobloco,registod
enúmerosdasemanadoscachoseaquantidadedoscachoscolhidosportrabalhador.
3.3.Transportedoscachosdebanana
Paraprocedercomotransportedoscachosdebananaapartirdoblococolhidoateasaladeempacotame
ntoaTAFCoptaemutilizarotransportemotorizadoeosistemaviacaboaéreo.
Oscachossãotransportadosapósacolheitaatravésdosistemadecaboaéreoemotorizado.Nosistema
decaboaéreoumcachoépenduradosobreumacorrentedocarreadoremanualmenteoscachossãopux
adosateasaladeempacotamento,poremduranteotransporteseoscachosforemmenospesadossofre
mquedas.Osistemamotorizadoéutilizadonosblocosondenãoháacessoaosistemadoscabosaéreos,
oscachossãocolocadosnatraseiradeumacamioneta,antesdecolocaroscachosolocal(piso)éprepar
adocomfolhasdebananeirasparareduziroimpactoentreabananaeopiso.Fig.2
3.4.Recepçãodecachosbanana
EssesectorcondicionaaentradadoscachostransportadosdocampoateasaladeempacotamentodaT
AFC,ondeoscritériosaseguirparaentradadoscachosnasaladeempacotamentosão:aidentificaçãod
obloco,acontagemdoscachoseapré-
lavagemdoscachos.Paraidentificaçãodobloconarecepção,oresponsávelpelotransportedoscacho
sapresentaumbilhetecomnúmerodoblocodeproduçãocorrespondente,issopermiteorastreamento
eficientedaorigemdosprodutosefacilitaagestãodequalidade.
Acontageméfeitaparagarantiraquantidadecorrespondenteaoregistodecachosfeitonomomentoda
colheita,paraquenocasodequalquerdesegualidade,sejaimediatamenterelatadaaspartesresponsáv
eis.
Napré-lavagemoscachossãosubmetidosapré-
lavagemcomaguacorrentepararemoversujidades,resíduoseimpurezassuperficiais,issoasseguraq
ueoscachoscheguemapróximafasedoprocessoemcondiçõeslimpasehigiénicas.Fig.4
3.5.Despistitilagem
Adespistilageméumadasatividadescruciaisnoprocessodebeneficiamentodebanana,poisgarantea
qualidadedoprodutofinal,estaoperaçãoefeitaporumgrupodetrabalhadoresnasaladeempacotame
ntoouembalagem,umlocalquedispõedeumasombra,visandoprotegerasbananasconsequentemen
tecomostrabalhadorescontraosraiossolares.Aactividadeconsistenaremoçãodosrestosflorais(pist
ilos)nasbananas,osrestosfloraissãofloressecaspresentesnasextremidadesdabananaquesãoremov
idoscomaspontasdosdedos,oupassandoamãonapontadasbananasdeformacuidadosa.Aoperação
éfeitaenquantoqueoscachosseencontrampenduradossobreoscareadoresaumaalturaquepermitec
omqueotrabalhadoralcanceasbananassempassarpornenhumadificuldade.Fig.5
3.6.Despencamento
Nobeneficiamentodabananaodespencamentoémuitoimportante,poisgaranteaseparaçãodaspenc
asnopedúnculo.NaTAFCesteprocessoéfeitomanualmentecomoauxíliodeumafacaouespátulame
tálica,consistenocortedaspencasdabanananapartedoanelpromovendoaseparaçãoentreaspencase
opedúnculodocacho,estaoperaçãoprocede-
secomoscachospenduradosnocarreadorparafacilitarodespencamento.
Esseprocedimentoéessencialparafacilitaramanipulação,eotransporteparaasetapassubsequentes
doprocessodebeneficiamentoetransporte.Duranteodespencamentodevesetermuitocuidadoaom
anusearafacaparaevitarcortarasbananasecortarotrabalhador,evitarassegurarpelofrutoduranteoc
ortedapencaeevitardeixaraspencascaíremnochão.Fig.1
3.6.Lavagemdabanana
Alavageméfundamentalnoprocessodebeneficiamentodabanana.Procedeapósodespencamento,
ondeaspencassãosubmetidasemtanquesdelavagem,amesmaéfeitaporimersãodaspencasemtanq
uescomagua,eéfeitaemduasfases,primeiralavagemesegundalavagem,esteprocessoenvolveasse
guintesactividades:higienização,selecção,eaclassificaçãodotamanho.Fig.7
3.6.1.Pré-lavagem
Esteprocessoédehigienização,incluialavagemporimersãodasbananasnotanquedeagua,aagitação
induzidapelapressãodaáguaajudanaremoçãodedetritosousujidadesnabanana,restosflorais(pistil
os),capimeinsectos.Posteriormentesãoremovidasdostanquesparaaclassificaçãodotamanho,ond
eéfeitaamediçãodasbananascomvistaaconhecerocomprimento,amesmapraticaindicaqualseráod
estinododedo,buqueoupencadabanana,asbananasdetamanhomenor(small)écolocadonaesteirar
olante,easbananascomtamanhomaior(médium,large,extralarge)sãosubmetidasasegundalavage
m.
Duranteoprocessodalavageméfeitaaselecçãodebananacomdefeitos,asbananasqueseapresentam
commauaspecto,comoéocasodebananasquesofreramcortesduranteodespencamento,danosporq
uedasduranteotransporte,bananascomfendasebananasquesofreramataquesporpragas.Asbanana
squeseapresentamcomdefeitosintoleráveis(west)sãodestinadasparaalimentaçãodogadosuínocri
adonaempresa,ealgumascommanchastoleráveisvãoparaomercadolocal.
3.6.2.Segundalavagem
Nessaetapaéfeitaalavagemporimersãodasbananasnostanquesdelavagemcontendoágua,apósala
vagemasbananassãoremovidasdotanqueefeitaaselecçãoeclassificação.Sãoselecionadasbananas
defeituosas,ouseja,queapresentammauaspetoecomtamanhonãocorrespondenteaotamanholarge
eextralarge,sãocolocadasnaesteirarolanteesãodestinadasaoutraclassificaçãoposterioralavagem.
3.7.Controledequalidade(retiradadaalmofadaaguda)
Paraobterumabananacomboaaparência,duranteobeneficiamentodeve-
sefazerocontroledequalidade.Esteprocessoconsistenaeliminaçãodaalmofadaagudacomajudade
umafacametálica,ocorteéfeitonoanelpararemoçãodaalmofada,olimitedevesernoaneldapencaqu
eseparaacoroadaalmofadaesteprocessotemcomoobjetivodeixarapartedoanellisaerenteesempon
tasagudasparaevitarcomqueaalmofadacauseferimentosnoutrasbananasdentrodaembalagem,poi
spassandoalgumtempoaalmofadaganhaumaconsistênciasólidacapazdeferiroutrasbananasdentr
odaembalagem.Fig.11
3.8.Classificação
Aclassificaçãoéoprocessoefetuadoduranteobeneficiamentodabanana.NaTAFCasbananassãocl
assificadasdeacordocomotamanhoeclasse.Naclassificaçãodotamanhoéfeitaamediçãodocumpri
mento.Aclassificaçãodaclassecompreendeaqualidadequeécaracterizadapeloespectoeaforma,ou
seja,asuaqualidadesensorial,nesseprocessomede-seedistrribui-
seasporclasses,ondetemsequatroclassesquesão:
TABELA1:Classificaçãodabanana
L(large):19.5cm–23.0 Atolerânciademanchasnasuperfícieé5%
M(medium):16.5-195 Apresenta-secommelhoraspetoeforma
S(small):>16,5
L(large):19.5cm–23.0 Atolerânciademanchasnasuperfícieédeate15%.
M(medium):16.5-195
S(small):>16,5
L(large):19.5cm–23.0 Admite-setermanchas
S(small):>16,5: EstaabaixodamediaentreotamanhoMeS
Admite-setermanchas
3.9.Embalagem
OprocessodeembalagemouempacotamentonaTAFCconsisteemsubmeterasbananasnaembalage
m(caixaplástica)usadacomoembalagemprimaria.Naprimeirafaseefeitaacontagemdedonumerod
ededosporcadapenca,ondesóétolerávelembalar12ouabaixode12dedosporpenca.Asembalagens
disponíveisparaaembalagemsãodeplásticoPVCedepapelão.Fig.9
3.10.Pesagem
NaTAFCpesagemdabananaeumprocessoqueconsistenocontrolodaquantidadedosprodutos,ond
eopesoestabelecidoede18kgporcaixasejadepapelãoassimcomonascaixasplásticas,paraapesage
méusadabalançaanalíticaeletrónica.Fig.9
3.11.Arrumaçãodecaixasnaspaletes(paletização)
ParaoprocessodepalatizaçãoaTAFCsegueosseguintespadrões:
PadrõesdeEmpilhamento:ascaixasdebananassãoorganizadasnaspaletesdemadeiradeacordoco
mpadrõesdeempilhamentodefinidos.Issogeralmenteenvolveempilharascaixasemcamadas,com
cuidadoparanãoesmagarasbananas.Aorganizaçãoadequadaevitadanosaosfrutos.ondeemcadapa
letesãoempilhadas30caixasplásticase50caixasnocasodeusodeembalagemdepapelãoparaoacond
icionamentodabanana.
MarcaçãoeIdentificação:cadapaletedeveserdevidamenteidentificada,indicandooconteúdoeda
tadeempacotamento.Issofacilitaorastreamentoeagestãodoestoque.
Usodefitasdearquear(PET):paramanterascaixasdebananasfirmementepresasàpaleteeevitarm
ovimentaçãoduranteotransporte.Fig.13
3.12.Transportedepaletes
Certifica-
sedequeaspaletesusadasparaotransportesejamresistenteseadequadasparasuportaropesodascaixa
sdebananas,sãoutilizadaspaletasdemadeira.Duranteocarregamentoedescargadaspaletes,éessen
cialqueoprocessosejacuidadosoparaevitardanosàscaixasdebananas.Comusodeempilhadeiras.
Mantem-
seregistrosprecisosdasinformaçõesrelacionadasaotransporte,comoonúmerodepaletes,datadetra
nsporte,easclasses.Eassegura-
sedequeaspaletesestejamdevidamentepresasesegurasduranteotransporteparaevitartombamento
soudanosàscaixasdebananas.Fig.8
3.13.Processodematuraçãodabanana
NaTAFCamaturaçãoéfeitaemduascamarasdematuraçãoafimdeaceleraramaturação.Paraamatur
açãousa-seogásdoetileno,paraaobtençãodoetilenomistura-
seumcatalisadoreosolventeparaformarumgásemformadeetileno.Nointeriordascamarasatemper
aturavariade18–
22oC.Amaturaçãotemduraçãode48horasepermitidaaaberturatrezvezesaodia.Nascamarasaspalet
essãoorganizadasmantendoumadistanciaparapermitiracirculaçãogásetilenoeorganizadasseguin
doumaseparaçãoporclasses.Fig.15
3.14.Armazenamentodabanana
NaTAFCabananaéarmazenadacomvistaaconservaçãoateaexpedição,emcamarasderefrigeração
natemperarade13a17oC.Nacamaraospaletesdebananassãoagrupadoseseparadasporclassesparaf
acilitaraidentificaçãodolote.Fig.14
4.0.Resultadosobtidos
Nasatividadesexercidasdesdeacolheitaateaotransportedebananasconstateiqueparaobterseumpr
odutofinaldequalidadedeveseseguirasnormasestabelecidaspelaempresa,desdemanuseioadequa
dodosequipamentosdeproteçãoedecorteapartirdacolheita,despencamento,enaretiradadaalmofa
daaguda,essaspraticascontribuemcomqueabananatenhaboascaracterísticassensoriais.
Asboaspraticasdehigienizaçãocomoadespistilagem,lavagem,selecção,maturaçãoearmazename
nto,possibilitaramparaosconsumidoresadquirirembananacomumbomaspetoeforma.Livrededet
ritos,restosfloraisqueporsuavezdispõemdemicrorganismosquepodiamacarretarotempodevidaút
ildabananaecomprometerasaúdedoconsumidortambémdemandapeloproduto,aseleçãoevitouqu
eosconsumidoresadquirissembananascomdanosmecânicos.Amaturaçãocontroladaeoarmazena
mentoforamumadaspraticasquegarantiramaqualidadedabanana,ondeabananafoitransportadae
mumestagiodematuraçãoadequadaparaacomercialização.
Aspraticasrealizadasdeformacontraria,ouseja,deformaincorretacomprometemaqualidadedopro
dutofinal,oqueacabanãosatisfazendoaespectativadoconsumidorqueesperaterumalimentoseguro
,ecomcaracterísticassensoriaisagradáveis.
5.0.Constrangimentos
Durantearealizaçãodasatividadesdesdeacolheitaateaoarmazenamentoosconstrangimentosfora
mosseguintes:foidesenotarqueostrabalhadoresnãotemtodosequipamentosdeprotecaçãoindividu
al(EPI)comoéocasodebonés,luvas,botas,almofadas,capasdechuvaeaventais.
6.0.Discussão
a) Pontodecolheita:aescolhadopontodecolheitaécrucialparaaqualidadedasbananas.Aliter
aturadestacaaimportânciadeconsiderarváriosfatores,comootempodetransporte,aestação
doanoeotipodeembalagem.ATAFCoptoupelométododediâmetroporidade,queéumaprát
icaeficazparaidentificaropontoidealdecolheitacombasenaobservaçãododesenvolviment
odabanana.Issoestáalinhadocomasrecomendaçõesdaliteratura(MarceloBezerraLimaeta
l.,2021),poispermiteumacolheitaprecisaeadequada.
b) Colheita:colheitamanualéumapráticacomumrecomendadanaliteratura,especialmentep
arabananeirasdegrandeporteoucachospesados.ATAFCadotaessaabordagem,ondedoistr
abalhadoresestãoenvolvidosnoprocesso.Essapráticaestáalinhadacomasmelhoresrecom
endaçõesdaliteratura.
c) Transportedoscachos:aliteraturamencionaotransportemanualouporcabosaéreoscomo
opçõesviáveis.ATAFCfazusodetransportemotorizadoecabosaéreosparamovimentarosc
achos.Ambasasabordagenssãoaceitáveis,desdequesejagarantidoqueoscachosmaisleves
nãosoframdanosduranteotransporte,conformeobservadonaliteratura(Lichtembergetal.,
2001).Paraevitardanosqueocorremduranteotransportedeve-
seusarotransporteemcarrocerias.
d) Despistilagem:despistilagem,queconsistenaremoçãodospistilossecos,éumapráticaimp
ortanteparaevitarpragasemelhoraraaparênciadasbananas,conformerecomendadonaliter
atura.ATAFCrealizaessaoperaçãomanualmente,comaequiperemovendoospistilosdasba
nanascomaspontasdosdedosoupassandoamãonasfrutasdeformacuidadosa.Issoestáalinh
adocomasmelhorespráticasrecomendadas.
e) Despencamento:despencamentoéumaetapacríticaparasepararasbananasdoengaço.Dea
cordocomBorgesetal.,
(2014),ocortedeveserrealizadocomcuidadoparaevitardanosaosfrutosegarantiraseguranç
adostrabalhadores.ATAFCrealizaessaoperaçãomanualmente,comorecomendadonaliter
atura.
f) Lavagemdabanana:aetapadelavagemnaTAFCérealizadaemduasfases:apré-
lavagemeasegundalavagem.Essaspráticasestãoalinhadascomasrecomendaçõesdaliterat
ura,quedestacamaimportânciadehigienizarasbananaspararemoversujidades,resíduosei
mpurezassuperficiais.PoremaTAFCnãousadetergentes,logoahigienizaçãonãoeficiente.
g) Eliminaçãodaalmofadaaguda(controledequalidade):eliminaçãodaalmofadaagudaéc
rucialparaevitardanosaosfrutos,comoindicadonaliteratura(MarthaCristinaRamos,2020)
.ATAFCadotaessaprática,eliminandooexcessodealmofadaagudacomoobjetivodemelho
racondicionamentodasbananasnasembalagens.
h) Classificaçãodabanana:classificaçãodabananacombasenotamanhoequalidadeéessenci
alparaatenderàsdiferentesdemandasdomercado.Aclassificaçãoemclassesecategoria,está
deacordocomaspráticasdeclassificaçãocomuns,conformemencionadoporLichtemberge
tal.,(2001).
i) Embalagemdabanana:oprocessodeembalagemnaTAFCseguepadrõesqueestãoalinhad
oscomasrecomendaçõesdaliteratura.Aliteraturasugerequeasfrutas,comobananas,sejam
embaladasdeacordocomademandadomercadodedestinoeaformadecomercialização.AT
AFCutilizacaixasplásticasparamercadoslocaisedepapelãoparaexportação,eutilizaasco
moembalagensprimáriasparaacondicionarasbananas.
j) Pesagem:apesageméumaetapacrucialnaproduçãodebananas,eaTAFCadotapráticasque
estãodeacordocomasrecomendaçõesdaliteratura.SegundoAndréRaimundi(2023),apreci
sãonapesagemdeprodutoséfundamentalparaevitarprejuízos,eaTAFCutilizabalançasana
líticaseletrônicasparagarantiressaprecisão.
k) Maturação:naTAFC,apráticadematuraçãoestáalinhadacommuitasdasrecomendaçõesd
oLichtembergetal.,
(2001)..Atemperaturadematuração,quevariaentre18a22°C,estádentrodafaixaidealdesta
cadaporLichtembergetal.,
(2001).Noentanto,éimportanteressaltarqueessavariaçãodetemperaturanapartesuperiord
afaixaidealdevesermonitoradadepertoparaevitarproblemasdeamadurecimentodesunifor
me.
l) Armazenamentodabanana:processodearmazenamentodabanananaTAFCestáemconf
ormidadecomasrecomendaçõesdaliteratura.ConformeapontadoporLichtembergetal.,
(2001),oarmazenamentodebananasemcâmarasfrigoríficascomtemperaturacontroladaen
tre13a14°Céidealparaimpediroamadurecimentodasfrutas.NaTAFC,atemperaturadearm
azenamentovarialigeiramente,entre13a17°C,oqueestádentrodafaixarecomendadapelalit
eratura.
III. CONCLUSÃO
Diantedaimportânciadobeneficiamentodabanana,evidenciadaaolongodesterelatório,concluiuse
queabuscaporexcelêncianesseprocessoéessencialparaatenderademandanummercadocadavezm
aisexigenteegarantiracompetitividadedosprodutores.Asatisfaçãodosconsumidores,asegurançaa
limentareareduçãodeperdasaolongodacadeiadeproduçãoedistribuiçãosãometasquedevemserco
ntinuamenteseguidas.
3.1.Recomendações
RecomendaçõesparaMelhoriaeInovaçãonoSetordeEstágio
TreinamentoContínuodaEquipe:promovertreinamentocontínuoparaaequipe,focandonaident
ificaçãodesinaisdequalidadeenaadoçãodepráticasdecolheita,processamentoearmazenamentoap
rimoradas.Equipesbemtreinadasdesempenhamumpapelcrucialnamanutençãodaqualidade.
PesquisadeMercadoeDiversificaçãodeProdutos:realizarpesquisasdemercadoparaidentificar
oportunidadesdediversificaçãodeprodutosderivadosdabanana,comosucos,geleias,farinhas,ship
setc...Issopodecriarnovasfontesdereceitaereduzirodesperdício.
Gestãoderesíduos:avaliarosresíduosgeradosnoprocessodebeneficiamentodabananaeexploraro
pçõesdereciclagemoureutilização.Alémdisso,consideraraadoçãodeembalagenssustentáveispar
areduziroimpactoambiental.
RespostasdosClientes:coletarregularmenteasobservaçõesdosclientesparaavaliarasatisfaçãoco
mosprodutosdebananaeusaressasinformaçõesparaaprimoraraindamaisaqualidadeeatenderàsne
cessidadesdomercado.
PromoçãodaInovaçãoInterna:encorajaraculturadeinovaçãodentrodaempresa,incentivandoos
colaboradoresaapresentarideiasesoluçõescriativasparaosdesafiosenfrentadosnosetor.
OusodeEPI’”s:sensibilizarostrabalhadoresausarluvas,tocas,batasouuniformeparagarantiraseg
urançadotrabalhadoreasseguraraqualidadedabanana.
Ousodedispositivoseletrónicosparagarantiraeficiênciaeprecisãodosresultadosobtidosnocalculo
ecoletadadosestatísticos.(maquinascalculadorasesmartphones).
3.2.Referenciasbibliográficas
ANDRERaimundiAprecisãonapesagemdeprodutostemimportânciafundamentalnaindústriaali
mentícia.Disponívelem:ttps://perfilmaq.ind.br/blog/importancia-do-peso-do-produto-na-
embalagem-na-industria-alimenticia.
BORGES,AnaLúciaetal.Colheitaepós-colheita.Disponívelem:.Acessoem:04dez.2014.
KLUGE,R.A.;AGUILA,J.S.D.;JACOMINO,A.P.;SCARPAREFILHO,J.A.Colheitaeclimatiz
açãodebanana.Piracicaba:ESALQ,DivisãodeBibliotecaeDocumentação,2007.36p.
(SérieProdutorRural,35).
LICHTEMBERG,A.L.Manejodabanananacolheitaeempóscolheita.In:RUGGIERO,C.
(Org.).Bananicultura.Jaboticabal:FUNEP,2001.p.453-509
LOTUSlogística.Dicasparaotimizaraarmazenagemetransportedemercadoriaeotransporte.Dis
ponívelem:https://lotuslogistica.com/author/lotus-logistica
LIMA,M.B.Manejodocachodabananeira.CruzdasAlmas:EmbrapaMandiocaeFruticultura,200
4.(BananaemFoco,52).Disponívelem:<http://www.agencia.cnptia.embrapa.br/recursos/
banana_52IDeVcBzQ9rTP.pdf>.Acessoem:25set.2015
Mulcahy,Tompkinsetal.Logística/Gestãodearmazéns/
Recepçãoeexpedição1994,p.4.1e.,2003,p.405
MarthaCristinaRamos.Lavagemesanitizaçãodaspencasdebananas.UniversidadeFederaldeLav
ras(UFLA)2020.Disponívelem:https://revistacampoenegocios.com.br/lavagem-e-sanitizacao-
das-pencas-de-bananas/
Movimak.Principaisequipamentosparaamovimentaçãodecargas.Disponívelem:https://
movimak.com.br/conheca-os-4-principais-equipamentos-para-movimentacao-de-cargas/
MarceloBezerraLima,J.A.EmbrapaMandiocaeFruticultura.2021.
AnexoA:Imagensdasactividadesrealiazadas
Fig1.Despencamento(Cardoso,2023Fig2.Carregamentodecachosnosistemadetransporteviacab
oaéreo(Cardoso,2023)
Fig3.Carregamentodecachosparao
transporteviacaboaéreo(Cardoso,2023)Fig4.Pré-
lavagemdoscachosnaáreaderecepção(Cardoso,2023)
Fig5.Despistilagem(Cardoso,2023)Fig6.Colheitadoscachos(Cardoso,2023)
Fig7.Lavagemdebanana(Cardoso,2023)Fig8.Transportedecaiasdematuração(Cardoso,2023)
Fig9
.pesagemnaembalagemplásticaPVCFig10.Embalagemdepapelão(Cardoso,2023)
(Cardoso,2023)
Fig11.Retiradadaalmofadaaguda(Cardoso,2023)Fig12.EmbalagemplásticaPVC(Cardoso,202
3)
Fig1
3.OrganizaçãodascaixasnaspaletesFig14.interiordacamaradearmazenamento
(Cardoso,2023)
Fig15.Aplicadordeetilenonacamarafrigorifica(Cardoso,2023)