Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Lírica Grega
Lírica Grega
GREGA
ANTOLOGIA
Traduções de
Antônio Orlando de O. Dourado Lopes
Celina Figueiredo Lage
Fernanda Moraes Maddaluno
Frederico Ozanam Arreguy Maia
Jacyntho Lins Brandão
Marcos Hanníbal Rêgo Ildefonso
Maria Helena Santos
Maria Olívia de Quadros Saraiva
Olimar Flores Júnior
Pedro Ipiranga Júnior
Teodoro Rennó Assunção
Organização
Jacyntho Lins Brandão e Celina Figueiredo Lage
2
SUMÁRIO
APRESENTAÇÃO 7
ARQUÍLOCO 23
fr. 1 W (tradução de C. F. Lage)
fr. 2 W (T. Rennó Assunção)
fr. 3 W (C. F. Lage)
fr. 4 W (A. O. de O. D. Lopes)
fr. 5 W (T. Rennó Assunção)
fr. 8 W (M. O. de Q. Saraiva)
fr. 11 W(M. O. de Q. Saraiva)
fr. 13 W (A. O. de O. D. Lopes)
fr. 14 W (M. O. de Q. Saraiva)
fr. 16 W (C. F. Lage)
fr. 19 W (M. H. Rêgo Ildefonso e P. Ipiranga Júnior)
fr. 114 W (M. H. Rêgo Ildefonso e P. Ipiranga Júnior)
fr. 120 W (P. Ipiranga Júnior)
fr. 126 W (M. H. Rêgo Ildefonso)
fr. 128 W (A. O. de O. D. Lopes)
fr. 130 W (A. O. de O. D. Lopes)
fr. 133 W (A. O. de O. D. Lopes)
fr. 134 W (M. O. de Q. Saraiva)
fr. 177 W (C. F. Lage)
fr. 191 W (C. F. Lage)
fr. 196a W (A. O. de O. D. Lopes)
CALINO 31
fr. 1 W (A. O. de O. D. Lopes)
TIRTEU 33
fr. 4 W (C. F. Lage)
fr.10 W (C. F. Lage)
fr. 11 W (C. F. Lage)
ALCMAN 37
fr. 26 P (C. F. Lage)
fr. 39 P (C. F. Lage)
fr. 56 P (C. F. Lage)
fr. 59a P (C. F. Lage)
fr. 89 P (C. F. Lage)
SÓLON 39
fr. 4 W (C. F. Lage)
fr. 5 W (M. O. de Q. Saraiva)
3
fr. 6 W (M. O. de Q. Saraiva)
fr. 14 W (C. F. Lage)
fr. 17 W (C. F. Lage)
fr. 18 W (M. H. Santos)
fr. 29 W (M. H. Santos)
SEMÔNIDES 43
fr. 42 W (C. F. Lage)
fr. 1 A (T. Rennó Assunção)
fr. 3 A (T. Rennó Assunção)
fr. 4 A (T. Rennó Assunção)
fr. 7 A (T. Rennó Assunção)
fr. 8 A (T. Rennó Assunção)
MIMNERMO 51
fr. 1 A (T. Rennó Assunção e J. Lins Brandão)
fr. 2 A (T. Rennó Assunção e J. Lins Brandão)
fr. 4 A (T. Rennó Assunção e J. Lins Brandão)
fr. 5 A (T. Rennó Assunção e J. Lins Brandão)
fr. 6 A (T. Rennó Assunção e J. Lins Brandão)
SAFO 53
fr. 1 V (O. Flores Júnior)
fr. 16 V (J. Lins Brandão)
fr. 31 V (J. Lins Brandão)
fr. 34 V (J. Lins Brandão)
fr. 47 V (J. Lins Brandão)
fr. 48 V (P. Ipiranga Jr., M. H.Rêgo Ildefonso)
fr. 55 V (P. Ipiranga Jr., M. H. Rêgo Ildefonso)
fr. 130 V (J. Lins Brandão)
fr. 168B V (J. Lins Brandão)
TEÓGNIS 57
fr. 19-26 A (F. O. A. Maia)
fr. 27-38 A (F. O. A. Maia)
fr. 53-68 A (F. O. A. Maia)
fr. 73 e 74 A (F. O. A. Maia)
fr. 75 e 76 A (F. O. A. Maia)
fr. 77 e 78 A (F. O. A. Maia)
fr. 79-82 A (F. O. A. Maia)
fr. 87-128 A (F. O. A. Maia)
fr. 145-150 A (F. O. A. Maia)
fr. 173-178 A (F. O. A. Maia)
fr. 213-218 A (F. O. A. Maia)
fr. 233 e 234 A (F. O. A. Maia)
4
fr. 237-254 A (F. O. A. Maia)
fr. 299 e 300 A (F. O. A. Maia)
fr. 305-312 A (F. O. A. Maia)
fr. 323-330 A (F. O. A. Maia)
fr. 332-340 A, 355-360 A, 363 e 364 A, 371 e 372 A, 399 e 400 A, 409-418 A (F.
O. A. Maia)
fr. 425-428 A (C. F. Lage)
fr. 461 e 462 A (F. O. A. Maia)
fr. 655 e 656 A (F. O. A. Maia)
fr. 811-814 A (F. O. A. Maia)
fr. 833-836 A (F. O. A. Maia)
fr. 1219 e 1220 A (F. O. A. Maia)
HIPÔNAX 69
fr. 68 W (C. F. Lage)
fr. 128 W(C. F. Lage)
ANACREONTE 71
fr. 15 Gent. (J. Lins Brandão)
fr. 36 Gent. (J. Lins Brandão)
fr. 46 Gent. (M. H. Rêgo Ildefonso)
fr. 15 C.Gail (M. O. de Q. Saraiva)
fr. 19 C. Gail (C. F. Lage)
PÍNDARO 73
1a. Olímpica (J. Lins Brandão)
CALÍMACO 85
epigrama II (J. Lins Brandão)
epigrama XXIII (J. Lins Brandão)
epigrama XXVIII (J. Lins Brandão)
epigrama XLI (J. Lins Brandão)
epigrama LI (J. Lins Brandão)
MELEAGRO 87
Ant. pal. V, 136 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 137 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 141 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 143 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 148 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 155 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 165 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 214 (F. M. Maddaluno)
Ant. pal. V, 177 (F. M. Maddaluno)
BIBLIOGRAFIA 91
5
6
APRESENTAÇÃO
quais traduzidos pela primeira vez para o português e outros revitalizados através de
nesse período que a lírica se firmou enquanto gênero, estabelecendo seu espaço, seu
público, seus valores, criando assim uma tradição sólida, presente ainda hoje no
descortinam as origens mais remotas da poesia lírica, esse gênero literário que tanto
A lírica grega tem sua origem nas mais variadas manifestações populares,
entre as quais podemos citar os hinos aos deuses, as festas de colheita, as bodas, os
funerais, etc. Ainda que esse gênero seja profundamente marcado por suas origens
ritualísticas, outros fatores concorreram para a sua formação, como, por exemplo, o
auxílio proporcionado pelo uso da escrita, ainda que precário e restrito no início, o
função da poesia e da literatura de um modo geral. Por tudo isso, o estudo da lírica
de autoria, das funções e dos efeitos, bem como de todos os aspectos ligados à
7
Os fragmentos mais antigos que possuímos remontam ao séc. VII a.C.,
meados da Idade Arcaica Grega. Já deveria haver nesse período uma concorrência
entre a lírica e a epopéia, gênero que nos foi possível conhecer através dos poemas
concentrava suas narrativas nas façanhas de deuses e heróis, e idealizava com certa
depositária da memória coletiva no contexto de uma cultura oral, esse discurso tinha
É justamente a poesia lírica que foi responsável por essa renovação. Ela
no homem comum, nas suas experiências e nas suas impressões sobre o mundo. Esta
nova forma estava mais preocupada e sintonizada com o presente, o aqui e o agora.
criou sua própria identidade. Durante a Idade Arcaica, o lirismo, enquanto forma,
serviu de veículo às mais diversas manifestações, que vão desde a filosofia pré-
8
socrática às manifestações religiosas mais variadas, além das legislações, dos
oráculos, dos epitáfios, etc. No entanto, a poesia lírica se diferenciou das demais
formas, afirmando o seu estatuto poético e seus próprios valores. É sobretudo esta
relação intertextual com a epopéia que caracteriza o discurso lírico como literário, já
que ele passa assim a se inserir e a constituir o que hoje chamamos “tradição
Mas, se nesse momento a lírica teve que se afirmar frente à epopéia, logo em
seguida teve que ceder seu lugar de destaque para as formas dramáticas e para a
prosa histórica e filosófica que foram ganhando cada vez mais autoridade na Idade
Clássica. Mas isso não foi suficiente para extingui-la. O que teve que acontecer foi
uma maturação dos valores que norteavam a produção poética, resultando assim
num delineamento mais preciso das suas fronteiras discursivas e de seus objetos.
formas muito variadas, no que diz respeito à métrica, à estruturação dos versos, aos
próprios dialetos com que foi escrita, à temática, à ideologia, ao público, etc. No
discursivo, capaz de reunir sob uma mesma classificação, por exemplo, um poeta
mesmo tempo em que apresentamos os poetas que fazem parte desta Antologia,
O primeiro poeta e talvez o mais antigo dos líricos foi Arquíloco de Paros.
Teve seu floruit nos meados do séc. VII a.C. Arquíloco escreveu diversas elegias1 e
1
A elegia é composta metricamente por hexâmetros seguidos por dois hemíepes com divisão de
palavra depois de cada um dos três elementos. Era normalmente acompanhada por aulos, um tipo
de flauta, e era recitada por duas pessoas (conf. EASTERLING e KNOX, 1990, pp.146-147). Os
9
possivelmente foi responsável pela introdução do metro jâmbico na poesia2, que
posteriormente foram adotados pelo drama ático. Era considerado pelos antigos
Hesíodo.
Seus versos possuem um tom rebelde e crítico dos valores aristocráticos, que
eu-lírico que é capaz de abandonar o escudo para salvar a sua própria vida. Essa
valoração da vida frente à morte heróica representa um abandono dos valores épicos,
reforçado pela declaração final de que eles são substituíveis4, através da metáfora do
obra, sendo que o seu fragmento mais extenso possui vinte e um versos elegíacos; é
guerreira. Sua exortação contém uma curiosa crítica aos jovens, que parecem estar
elegia é dirigida a essa nova geração que não compartilha mais os ideais guerreiros,
apresentando uma defesas desses mesmos ideais através de uma reflexão sobre a
morte, que ocupa a maior parte do fragmento. Nesse sentido, Calino representa a
10
Tirteu segue a mesma linha de Calino. Não se pode afirmar se ele era
ateniense5 ou não, mas certamente viveu em Esparta na primeira metade do séc. VII
a.C. A maior parte de seus versos são cantos bélicos, que visam incutir coragem e
incitar os hoplitas6 ao combate. Repetidas vezes ele se dirige aos jovens que lutam
na primeira fila de batalha, e que certamente irão morrer lutando, devido à estrutura
da fuga e da exaltação da “bela morte”7. Tirteu constitui uma fonte importante para o
Alcman também viveu em Esparta, e teve seu floruit no final do séc. VII a.C.
Seus poemas revelam um mundo avesso àquele de Tirteu, uma vez que ele se
modalidades. O fato de ter composto cantos para coros de virgens faz com que
Alcman esteja mais próximo de um público feminino, o que pode ser percebido
mitologia. Ficou famoso sobretudo pelos seus poemas de amor. Utilizou o dialeto
inspiração tradicional das Musas. A Suda lhe atribui seis livros de poemas líricos,
5
A suspeita de que Tirteu fosse ateniense deve-se a Platão.
6
A falange hoplítica era utilizada como tática de guerra desde o séc. VII a.C. Basicamente
caracterizava-se por um armamento de tipo especial e por uma estrutura de combate em fileiras.
7
O valor da “bela morte” é tematizado desde os poemas de Homero. Consiste na valorização da
morte heróica em combate, que foi durante muito tempo o ideal máximo da aristocracia guerreira.
8
O partênio é um coro formado por virgens. O seu nome deriva da palavra grega parthénos, que
significa ‘virgem’.
9
O himeneu é o canto de casamento, dedicado a Hýmen, deus do casamento.
11
dos quais possuímos apenas alguns fragmentos, que nos revelam um pouco da
Sólon viveu entre o séc. VII e o séc. VI, tendo sido arconte de Atenas em
594/593 a.C. Como legislador foi encarregado de resolver a crise social e econômica
de Atenas, e para isso Sólon tomou medidas que favoreciam tanto os aristocratas
problemas de ordem moral, sobre a justiça divina, sobre a sabedoria, etc., e não é por
acaso que ele é considerado um dos sete sábios10. Segundo Diógenes Laércio, sua
obra era composta de cinco mil versos elegíacos, além de jambos e epodos, dos
meados ou no final do séc. VII a.C. É importante não confundi-lo com seu
homônimo Simônides de Ceos, que viveu do final do séc. VI até a metade do séc. V
a.C. e se dedicou à lírica coral. Semônides, por sua vez, se dedicou à elegia 11 e
caracteriza sobretudo por sua misoginia, tema que posteriormente fez grande
10
Os sete sábios foram Sólon de Atenas, Chilo de Esparta, Tales de Mileto, Bias de Priene, Cleóbulo
de Lindos, Pítacos de Mitilene e Periandro de Corinto.
11
Apesar de testemunhos de que Semônides escreveu elegias, nenhuma delas se conservou. Há
contudo alguns fragmentos que deixam dúvidas de atribuição.
12
tipos animais, dois elementos (terra e mar) e um inseto, o poeta reforça a idéia de
metade do séc. VII a.C. Segundo alguns, ele teria escrito dois livros de elegias, um
deles dirigido a Nanno, um flautista que era provavelmente seu amante; segundo a
Suda, ele teria escrito muitos livros. O fato é que nos restaram apenas fragmentos
homérico. No fr. 2 A, ele utiliza o símile homérico das folhas14, deslocando-o dos
podem ser um indício de que esse fragmento contivesse uma exortação hedonista do
13
monódias18. Safo teve um grande prestígio na Antigüidade, fato este testemunhado
pela Suda, que registra nove livros de poemas líricos de sua autoria. Entretanto, o
único poema inteiro que nos restou é a invocação a Afrodite (1V), sendo que os
com suas virgens: apreço, paixão, desprezo, desejo, ciúme, abandono. Quase nada se
estas frustadas pelo erotismo ostensivo de seus próprios versos. Um belo exemplo da
poética de Safo é o fr. 31 V, onde são descritos, passo a passo, as sensações físicas
poemas de vários outros autores, que viveram antes do séc. V a.C. e que também se
utilizaram do mesmo metro. Não se sabe ao certo o momento da fixação desse livro,
nem os fins a que ele se destinava. Em geral, aceita-se a autoria de Teógnis para os
18
A monódia é um canto solitário, que se distingue da lírica coral e da poesia elegíaca e jâmbica.
Seus maiores representantes são Safo, Alceu, Anacreonte e Íbico. Era usualmente acompanhada
com a lira, e composta em dialetos locais. A denominação de poesia lírica foi aplicada
primeiramente para designar esse tipo de poesia.
19
Pseudo-Longino. Tratado do Sublime X.
14
inferiores e com os novos ricos. São máximas, preceitos éticos, fórmulas épicas,
amorosas entre mestre e discípulo. Elogiado por Platão e Aristóteles, foi justamente
seus versos, uma espécie de prevenção contra roubo e possíveis alterações de seu
conteúdo. Esse “selo” tanto pode ser uma marca material colocada no manuscrito,
quanto pode ser uma referência a características de estilo próprias da sua poética21,
manifesta preocupação com o destino de sua obra, o que implica em uma noção
testemunha a Suda. Sua obra teria sido reunida em dois livros, dos quais nos
Sua poética caracteriza-se sobretudo pela escolha de temas “baixos” 22, e pelo seu
pelo tom e pela utilização de jambos. Mas, ao contrário da maioria dos poetas
muito significativo, contudo, que o seu único fragmento escrito em hexâmetros seja
20
Cf. EASTERLING e KNOX, 1990, p. 180.
21
Uma das características pode ser a repetida nomeação de Cirno na segunda pessoa.
22
Seus assuntos preferidos são o sexo, as festas, a comida, a defecação, os animais, etc.
15
uma paródia das invocações à Musa épicas, onde Hipônax desvela sua poética
grotesca e mórbida.
famosos. Estima-se seu nascimento no ano de 570 a.C. e sua morte oitenta e cinco
vinho. Muitas vezes o eu-lírico, um velho festeiro, se queixa da repressão que lhe é
dirigida, pois deseja divertir-se e amar, o que não é considerado apropriado para a
Tebas e foi educado em Atenas. Sua primeira ode foi escrita no ano de 498 e a
última em 446. Grande parte da sua obra foi conservada, de modo que possuímos
quatro livros de epinícios, que contêm quatorze Olímpicas, doze Píticas, onze
Neméias e oito Ístmicas. Possuímos ainda alguns fragmentos dos outros 13 livros
vitórias nos jogos, homenageando o vencedor, sua cidade natal, bem como a si
mesmo enquanto poeta. Seus monumentos em forma de versos têm uma linguagem
dicção extremamente complexa e de árdua leitura, até mesmo para os antigos. Além
de destacar-se pelo nível de sua crítica literária, que apresenta valores poéticos
Siracusa. O poema contêm o mito de Pélops reinventado pelo poeta, que manifesta
16
sua discordância em relação à versão tradicional contada pelos seus predecessores.
no que diz respeito à fama, que aquele alcançaria em virtude de sua sabedoria e
sobretudo por ser um discurso erudito, produzida por gramáticos que colecionavam
e estudavam a fundo o estilo e o espírito daquelas formas mais antigas das Idades
Arcaica e Clássica. Devemos a maior parte dos fragmentos que nos restaram às
Suda, Calímaco teria escrito mais de oitocentos livros em verso e em prosa. Teria
escrito ainda 120 livros, que seriam catálogos chamados Pínakes, que continham
autores, biografias breves, lista das obras e seus incipit. Os Pínakes tratavam da
lírica, da tragédia, da filosofia, etc., e servia de catálogo para o Museu. Ele teria
17
ainda escrito outras obras de caráter enciclopédico23 e monografias, o que demonstra
epigrama XXVIII, o poeta rejeita os temas da poesia épica, copiados pela épica pós-
homérica, que era chamada “poesia cíclica”, e os caminhos por ela trilhados.
Repetidas vezes ele defende uma poesia inovadora, pura, precisa, anticonvencional,
séc. I a.C. Conhecemos apenas cerca de 132 epigramas da Antologia Palatina, que
literária e a grande preocupação formal que lhe conferiu o estatuto de obra de arte.
23
Cf. EASTERLING e KNOX, 1990, p. 596.
24
Ver nota 18.
25
O epigrama é um poema curto, escrito em dísticos elegíacos, hexâmetros ou em metros jâmbicos. É
considerado uma forma menor de poesia.
26
Ver nota 25.
18
temos feito desde o romantismo alemão, que a identifica como um gênero da
subgêneros tais como a elegia e o jambo, a monódica e a coral, temos de admitir que
subgêneros que não nos garantem uma apreensão do fenômeno lírico enquanto tal.
relação mesma com a música e com a dança. Como considerá-la um gênero literário,
ela que não possuía o lógos como seu elemento único? E como classificá-la num
mesmo sistema junto à épica e ao drama, ela que não se caracteriza por ser um
cujas teorias poéticas trataram suficientemente da épica e do drama, mas que não
persiste, e não é fácil considerarmos as letras das canções populares como literatura
e nem mesmo incluir o seu estudo nas Instituições Acadêmicas, que as consideram,
sobre a poesia lírica, que são por demais fragmentadas, à exceção de poucos casos
como o de Teógnis e Píndaro, dos quais possuímos uma obra extensa. Mas, a
despeito do grande número de versos que conhecemos desses autores, não podemos
nos esquecer que a lírica era executada com música e com dança, e que nossos
metros. É como um quadro desfigurado pelo tempo, cujos contornos ainda estão
marcados pela força do pincel, mas as cores e os detalhes da figura foram apagados
27
A principal obra de crítica literária de Platão é a República, e a de Aristóteles a Poética.
28
É evidente que faço essa crítica à maioria das Academias, mas reconheço que este quadro não é
irreversível, o que podemos notar no crescente número de pesquisas que se utilizam deste tipo de
corpus.
19
copiados, recopiados, lembrados de memória, corrigidos, apagados, confundidos,
ritmos.
Talvez por sua relação com outras artes, talvez por ser um instrumento
democratizado de ataque aos mais altos escalões do poder, talvez por assumir
dos fragmentos, nosso intuito é justamente promover a divulgação desse material tão
rico, conjugando esforços para que a lírica grega possa ser lida. As traduções que
saborear essas magníficas peças literárias, dirigido aos amantes da poesia e das artes,
Celina F. Lage
20
21
ARCILOCOS
fr. 1 W
eijmiV d’ ejgwV qeravpwn meVn E
j nualivoio a!naktoς
kaiV Mousevwn ejratoVn dw~ron ejpistavmenoς.
fr. 2 W
ejn doriV mevn moi ma~za memagmevnh, ejn doriV d’ oi^noς
jIsmarikovς pivnw d’ ejn doriV keklimevnoς.
fr. 3. W
ou!toi povll’ ejpiV tovxa tanuvssetai, oujdeV qameiaiV
sfendovnai, eu^t’ a!n dhV mw~lon !Arhς sunavgh/
ejn pedivw/: xifevwn deV poluvstonon e!ssetai e!rgon:
tauvthς gaVr kei~noi daivmonevς eijsi mavchς
destovtai Eujboivhς douriklutoiv.
fr. 4 W
ajll’ a!ge suVn kwvqwni qoh~ς diaV sevlmata nhoVς
foivta kaiV koivlwn pwvmat’ a!felke kavdwn,
a!rgei d’ oi^non ejruqroVn ajpoV trugov": oujdeV gaVr hJmei~"
nhfevmen ejn fulakh~i th~ide dunhsovmeqa.
fr. 5 W
ajspivdi meVn Sai?wn tiς ajgavlletai, h$n paraV qavmnwi
e!ntoς ajmwvmhton, kavllipon oujk ejqevlwn:
aujtoVn d’ ejxesavwsa. tiv moi mevlei ajspiVς ejkeivnh;
ejrrevtw: ejxau~tiς kthvsomai ouj kakivw.
fr. 8 W
Ai*simivdh, dhvmou meVn e*pivrrhsin meledaivnwn
ou*deiς a#n mavla povll’ i&meroevnta pavqoi.
fr. 11 W
ou!tev ti gaVr klaivwn i*hvsomai, ou!te kavkion
qhvsw terpwlaVVς kaiV qalivaς e*fevpwn.
fr. 13 W
khvdea meVn stonoventa Perivklee" ou!tev ti" ajstw~n
memfovmeno" qalivhi" tevryetai oujdeV povli":
toivou" gaVr kataV ku~ma polufloivsboio qalavssh"
e!klusen, oijdalevou" d’ ajmf’ ojduvnhi" e!comen
pleuvmona". ajllaV qeoiV gaVr ajnhkevstoisi kakoi~sin
w^ fivl’ ejpiV kraterhVn tlhmosuvnhn e!qesan
favrmakon. a!llote a!llo" e!cei tovde: nu~n meVn ej" hJmeva"
ejtravpeq’, aiJmatoven d’ e@lko" ajnastevnomen,
ejxau~ti" d’ eJtevrou" ejpameivyetai. ajllaV tavcista
tlh~te, gunaikei~on pevnqo" ajpwsavmenoi.
22
ARQUÍLOCO
fr. 1 W
Eu sou servidor do senhor Eniálio29
e conhecedor do amável dom das Musas.
fr. 2 W
na lança meu pão amassado, na lança o vinho
Ismárico: bebo na lança inclinado.
fr. 3. W
Decerto não muitos arcos se armarão, nem numerosas
fundas, quando Ares conduzir o combate
na planície. A obra das espadas trará muitos gemidos.
É que neste tipo de luta são hábeis aqueles
soberanos da Eubéia, famosos pelas lanças.
fr. 4 W
Mas vai! Com a taça entre os bancos da ágil nau
transita, retira as tampas dos côncavos tonéis
e pega vinho vermelho desde a borra; pois de modo algum nós
poderemos ficar sóbrios nesta vigia.
fr. 5 W
Um Saio alegra-se com o escudo que, junto a um matagal,
arma irrepreensivel, deixei não querendo.
Mas salvei a mim próprio! Que me importa aquele escudo?
Que suma! de novo comprarei um não pior.
fr. 8 W
Esimides! preocupando-se com a censura do povo,
ninguém experimentaria mesmo muito de agradável.
fr. 11 W
Pois, nem irei remediar algo chorando, nem pior
irei torná-lo seguindo prazeres e festas.
fr. 13 W
Zombando do lastimável luto, ó Péricles, nenhum cidadão
Se alegrará com festas, nem a cidade;
É que, àqueles, uma onda do ruidoso mar
levou e inchado de dor temos o
pulmão. Os deuses, porém, para males incuráveis,
ó amigo, a poderosa resistência deram como
remédio. Ora um ora outro tem este mal; agora para nós
voltou-se, gememos por uma sangrenta ferida,
e logo a outros sucederá. O mais rápido possível
resisti, afastando o choro próprio de mulheres.
29
Denominação de Ares, deus da guerra. Pode ser traduzido literalmente por ‘Belicoso’.
23
fr. 14 W
Glau~k’, e*pivkouroς a*nhVr tovsson fivloς e!ste mavchtai.
fr. 16 W
pavnta Tuvch kaiV Moi~rai Perivkleeς ajndriV divdwsin.
fr. 19 W
“ou! moi taV Guvgew tou~ polucruvsou mevlei,
oujd’ ei%lev pwv me zh~loς, oujd’ ajgaivomai
qew~n e!rga, megavlhς d’ oujk ejrevw turannivdoς:
ajpovproqen gavr ejstin ojfqalmw~n ejmw~n.”
fr. 114 W
ouj filevw mevgan strathgoVn oujdeV diapepligmevnon
oujdeV bostruvcoisi gau~ron oujd’ uJpexurhmevnon,
ajllav moi smikrovς tiς ei!h kaiV periV knhvmaς ijdei~n
rJoikovς, ajsfalevwς bebhkwVς possiV, kardivhς plevwς.
fr. 120 W
wJς Diwnuvsou a!naktoς kaloVn ejxavrxai mevloς
oi^da diquvrambon oi!nwi sugkaraunwqeiVς frevnaς.
fr. 126 W
e$n d’ ejpivstamai mevga,
toVn kakw~ς < m’> e!rdonta deinoi~ς ajntameivbesqai kakoi~ς.
fr 128 W
qumev, quvm’, ajmhcavnoisi khvdesin kukwvmene,
†ajnadeu dusmenw~n† d’ ajlevxeo prosbalwVn ejnantivon
stevrnon †ejndokoisin ejcqrw~n plhsivon katastaqeiV"
ajsfalevw": kaiV mhvte nikevwn ajmfavdhn ajgavlleo,
mhdeV nikhqeiV" ejn oi!kwi katapeswVn ojduvreo,
ajllaV cartoi~sivn te cai~re kaiV kakoi~sin ajscavla
mhv livhn, givnwske d’ oi%o" rJusmoV" ajnqrwvpou" e!cei.
fr 130 W
toi~" qeoi~~" †t’ eijqei~a pavnta: pollavki" meVn ejk kakw~n
a!ndra" ojrqou~sin melaivnhi keimevnou" ejpiV cqoniv,
pollavki" d’ ajnatrevpousi kaiV mavl’ eu^ bebhkovta"
uJptivou", keivnoi" <d’> e!peita pollaV givnetai kakav,
kaiV bivou crhvmhi plana~tai kaiV novou parhvoro".
24
fr. 14 W
Glauco, um homem mercenário é amigo só enquanto luta.
fr. 16 W
A Fortuna e o Destino, ó Péricles, dão tudo ao homem.
fr. 19 W
Não a mim. as coisas de Giges, rico em ouro, não me importam,
nem me toma jamais rivalidade, nem me irrito
com as obras dos deuses e não amo a grande tirania:
longe, pois, adiante estão de meus olhos.
fr. 114 W
Não gosto de um general grande, nem de andar aprumado,
nem dos cabelos cacheados orgulhoso, nem bem barbeado;
mas, para mim, pequeno ele seja e, reparando as pernas,
cambaio, firme fixo nos pés, pleno de coragem.
fr. 120 W
Como do senhor Dioniso principiar o belo canto
sei, o ditirambo, pelo vinho afogueado no ânimo.
fr. 126 W
e uma coisa sei, grande:
a quem mal me faz, retrucar com terríveis males.
fr 128 W
Ó coração, coração atormentado por inquietações intransponíveis!
Eia! resiste aos impiedosos lançando contrário
o peito, das armadilhas dos inimigos perto colocando-te
com firmeza; e nem vitorioso publicamente vangloria-te
nem, vencido, ao cair de volta em casa, te lamenta.
Mas alegra-te com as alegrias e com os males sofre
sem excesso; conhece qual ritmo tem aos homens.
fr 130 W
E para os deuses correto é tudo30; muitas vezes devido a males
consertam homens jazendo sobre a negra terra,
outras, porém, reviram de costas até os com muito firme andar;
para aqueles, em seguida, acontecem muitos males,
e da vida é preciso que não se perca nem do sentido das coisas, sem
orientação.
30
Ou talvez: “Para os deuses a direita justiça é todas as coisas”, pois o texto é ambíguo - “toi~ς qeoi~ς
ijqei~a pavnta”. Recuperamos na tradução em português o substantivo divkh, apenas sugerido no texto
original pelo epíteto poético tradicional ijqei~a.
25
fr 133 W
ou!ti" aijdoi~o" met’ ajstw~n oujdeV perivfhmo" qanwVn
givnetai: cavrin deV ma~llon tou~ zoou~ diwvkomen
<oiJ> zooiv, kavkista d’ aijeiV tw~i qanovnti givnetai.
fr. 134 W
Ou* gaVr e*sqlaV katqanou~si kertomei~n e*p’a*ndravsin.
fr. 177 W
w^ Zeu~, pavter Zeu~, soVn meVn oujranou~ kravtoς,
suV d’ e!pg’ ejp’ ajnqrwvpwn oJra~iς
lewrgaV kaiV qemistav, soiV deV qhrivwn
u@briς te kaiV divkh mevlei.
fr. 191W
toi~o" gaVr filovthto" e!rw" uJpoV kardivhn ejlusqeiV"
pollhVn kat’ ajcluVn ojmmavtwn e!ceuen,
klevya" ejk sthqevwn aJpalaV" frevna".
fr. 196a W
pavmpan ajposcovmenoς: i^son deV tolm[
eij d’ w^n ejpeivgeai kaiv se qumoVς ijquvei[,
e!stin ejn hJmetevrou h$ nu~n mevg’ iJmeivre[i gavmou
kalhV tevreina parqevnoς: dokevw dev mi[n
ei^doς a!mwnon e!cein: thVn dhV suV poivh[sai fivlhn’.
tosau~t’ ejfwvnei: thVn d’ ejgwV ajntamei[bovmhn:
‘ jAmfimedou~ς quvgater, ejsqlh~ς te kaiV [saovfronoς
gunaikovς, h$n nu~n gh~ kat’ eujrwvess’ e![cei,
t]evryievς eijsi qeh~ς pollaiV nevoisin ajnd[ravsin
pareVx toV qei~on crh~ma: tw~n tiς ajrkevse[i.
t]au~ta d’ ejp’ hJsucivhς eu^t’ a#n melanqh[
ej]gwv te kaiV suV suVn qew~i bouleuvsomen:
p]eivsomai w@ς me kevleai: pollovn m’ e[
qr]igkou~ d’ e!nerqe kaiV pulevwn uJpof[
26
fr 133 W
Ninguém, morto, honrado entre os cidadãos nem afamado
se torna; buscamos mais a graça do vivo,
nós os vivos; o pior sempre acontece com o morto.
fr. 134 W
Pois não é nobre injuriar aos homens que morrem.31
fr. 177 W
Ó Zeus, pai Zeus, é teu o império do céu!
Mas tu tens os olhos sobre as ações criminosas
e corretas dos homens e a ti preocupa
tanto o excesso quanto a justiça das bestas.
fr. 191W
Tal desejo de amor, revolvendo no fundo do coração,
muita névoa sobre os olhos difunde,
arrebatando do peito as ternas entranhas.
Epodo de Colônia32
(...)
abstendo-se totalmente; igualmente, então, ousa (?).
Se, então, tens pressa e o coração te compele,
há entre nós esta jovem que muito deseja o casamento,
bela e suave; parece-me ela
ter forma irrepreensível; faze-a, então, tua amada.”
Tais coisas dizia; eu, assim, substituía-a.
“Ó filha de Anfidemo, nobre e prudente
mulher, que agora a úmida terra retem,
muitas são as delícias da deusa para os homens jovens
ao lado da coisa divina; delas alguma bastará.
Estas coisas, com calma, quando [lacuna]
eu e você com o deus decidiremos;
acatarei como me ordenares; muito o desejo me excita
sob o muro e as portas [lacuna]
31
Outra opção de tradução seria Coisa boa não é injuriar aos homens que estão morrendo.
32
Texto muito mutilado. Seguimos a edição de Degani e Burzacchini (1985) e várias de suas
sugestões para completar as lacunas, conforme indicaremos.
27
m]hv ti mevgaire fivlh: schvsw gaVr ejς poh[trovfouς
k]hvpouς: toV dhV nu~n gnw~~qi: Neobouvlh[n gev tiς
a!]lloς ajnhVr ejcevtw: aijai~ pevpeira dhV[ pevlei,
a!n]qoς d’ ajperruvhke parqenhvio > n
k]aiV cavriς h$ priVn ejph~n: kovron gaVr oujk[
..]hς deV mevtr’ e!fhne mainovliς gunhv:
ejς] kovrakaς a!pece: mhV tou~to ef.itan[
o@]pwς ejgwV gunai~ka t[o]iauvthn e!cwn
geiv]tosi cavrm’ e!somai: polloVn seV bouvlo[mai gamei~n:
suV] mevn gaVr ou!t’ a!pistoς ou!te diplovh,
hJ d]eV mavl’ ojxutevrh: pollouVς deV poiei~ta[i dovlouς:
dev]doic’ o@pwς mhV tuflaV kajlithvmera
sp]oudh~i ejpeigovmenoς twVς w@sper hJ k[uvwn tevkw’.
tos]au~t’ ejfwvneon: parqevnon d’ ejn a!nqe[sin
thl]eqavessi labwVn e!klina: malqakh~i d[ev min
claiv]nhi kaluvyaς, aujcevn’ ajgkavlhis’ e!cw[n,
...]mati pau[s]amevnhn twVς w@ste nevbr[ion
maz]w~n te cersiVn hjpivwς ejfhyavmhn
...]. evfaine nevon h@bhς ejphvlusin crova[
a@pan t]e sw~ma kaloVn ajmfafwvmenoς
leuk]oVn ajfh~ka mevnoς, xanqh~ς ejpiyauv[wn tricovς.
28
não recuse nada, querida; vou-me ao jardim dos nutridos-por-ervas;
isto conhece agora: Neóbule que algum
outro possua; ah, madura ela se torna,
esvaiu-se a flor juvenil
e a graça que antes subsistía; pois não possuía ela a saciedade dos desejos,
[lacuna] a ensandecida mulher mostrou os limites da pertubação.
manda-a aos corvos! Que isto não [lacuna]
Tendo uma mulher como essa
eu serei um brinde para os vizinhos; quero muito desposar-te;
Tu, com efeito, não és nem indigna de confiança nem dúbia,
ela , por outro lado, é muito mais aguçada: elabora muitas artimanhas;
Temo que a cegos e prematuros,
urgido assim pela pressa, como uma cadela eu dê à luz.”
Estas coisas eu dizia; a jovem nas flores
vicejantes tomando, reclinei-a; com a macia
roupa ocultando-a, envolvendo o pescoço com o braço recurvo,
detendo-se pelo medo como um cervo
os seios com as mão docemente toquei
ela mostrava a jovem pele em relação ao arroubo da juventude,
todo o belo corpo apalpando
deixei ir-se o branco ânimo, no louro cabelo encostando.
29
KALLINOS
fr. 1 W
Mevcri" tevo katavkeiste; kovt’ a!lkimon e@xete qumovn,
w^ nevoi; ou*d’ai*dei~sq’ a*mfiperiktivona",
w%de livhn meqievnte", e*n ei*rhvnh/ deV dokei~te
h%sqai, a*taVr povlemo" gai`an a@pasan e[cei.
...........................................................................................
Kaiv ti" a*poqnhvskwn u@stat’ a*kontisavtw.
Timh~en
v te gavr e*sti kaiV a*glaoVn a*ndriV mavcesqai
gh~" pevri kaiV paivdwn kouridivh" t’ a*lovcou
dusmenevsin: qavnato" deV tovt’ e!ssetai, o&ppovte ken dhV
Moi~rai e*piklwvsws’, a*llav ti" i*quV" i!tw
e!gco" a*nascovmeno" kaiV u&p’ a*spivdo" a!lkimon h^tor
e!lsa", toV prw~ton mignumevnou polevmou.
Ou* gavr kw" qavnatovn ge fugei~n ei&marmevron e*stiVn.
a!ndr’, ou*d’ ei* progovnwn h/^ gevno" a*qanavtwn.
Pollavki" dhi>oth~ta fugwVn kaiV dou~pon a*kovntwn
e!rcetai, e*n d’ oi!kw/ moi~ra kivcen qanavtou:
a*ll’ o& meVn ou*k e!mpa" dhvmw/ fivlo" ou*deV poqeinov",
toVn d’ o*livgo" stenavcei kaiV mevga", h!n ti pavqh:
law~/ gaVr suvmpanti povqo" kraterovfrono" a*ndroV"
qnhvskonto": zwvwn d’ a!xio" h&miqevw:
w@sper gavr min puvrgon e*n o*fqalmoi~sin o&rw~sin
e!rdei gaVr pollw~n a!xia mou~no; e*wvn.
30
CALINO
fr. 1 W
Até quando permaneceis deitados? Quando tereis vigoroso o ânimo,
ó jovens? Não vos envergonhais dos vizinhos ao redor,
estando vós assim demasiado relaxados? Em paz pareceis
sentar-vos, ao passo que a guerra toma toda a terra
[lacuna]
e que alguém, morrendo, lance por último um dardo.
Pois é honroso e ilustre para um homem lutar
pela terra, pelas crianças e pela esposa
contra os inimigos; a morte será então quando
as Moiras tecerem. Mas alguém vá logo
sustentando uma lança e sob o escudo o vigoroso coração
lançando, primeiramente ao ser a guerra misturada.
Não está , com efeito, de modo algum estabelecido fugir da morte
para o homem, nem mesmo se os seus ancestrais forem da estirpe dos
imortais.
Muitas vezes, vai fugindo à devastação e ao rumor dos dardos,
e em casa encontra o lote da morte,
mas só que não é ele querido pelo povo nem desejado33;
já o outro34o pequeno o lamenta assim como o grande caso sofra algo;
Pois para todo o povo há desejo do homem valente
quando este morre, e quando vive ele é digno de semi-deuses;
pois vêem-no em seus olhos como a uma ponte;
pois faz o que é digno de muitos mesmo sendo só.
33
poqeivnoς, ou seja, provoca o sentimento de falta, saudade (“regret”,como sugere LSJ).
34
Isto é, o bravo, descrito entre os versos 5 e 11.
31
TURTAIOS
fr. 4 W
Foivbou ajkouvsanteς Puqwnovqen oi!kad’ e!vneikan
mavteivaς te qeou~ kaiV televent’ e!pea:
a!rcein meVn boulh~ς qeotimhvtouς basilh~aς,
oi%si mevlei Spavrthς iJmerovessa povliς,
presbugenevaς te gevrontaς: e!peita deV dhmovtaς a!ndraς
euJqeivaiς rJhtv raiς ajntapameibomevnouς
muqei~sqaiv te taV kalaV kaiV e!rdein pavnta divkaia,
mhdev ti bouleuvein th/~de povlei <skoliovn>:
dhvmou te plhvqei nivkhn kaiV karvtoς e@pestai.
Foi~boς gaVr periV tw~n w%d’ ajn
v evfhne povlei.
Foivbou ajkouvsanteς Puqwnovqen oi!kad’ e!vneikan
fr. 10 W
teqnavmenai gaVr kaloVn ejniV promavcoisi pesovnta
a!ndr’ ajgaqoVn periV h%i patrivdi marnavmenon:
thVn d’aujtou~ prolipovnta povlin kaiV pivonaς ajgrouVς
ptwceuvein pavntwn e!st’ ajnihrovtaton,
plazovmenon suVn mhtriV fivlhi kaiV patriV gevronti
paisiv te suVn mikroi~ς kouridivhi t’ ajlovcwi.
ejcqroVς meVn gaVr toi~si metevssetai ou@ς ken i!khtai,
crhsmosuvnhi t’ ei!kwn kaiV stugerh~i penivhi,
aijscuvnei te gevnoς, kataV d’ ajglaoVn ei^doς ejlevgcei,
pa~sa d’ ajtimivh kaiV kakovthς e@petai.
†ei^q’ ou@twς ajndrovς toi ajlwmevnou oujdemiv’ w!rh
givnetai ou!t’ aijdwVς ou!t’ ojpivsw gevneoς.
qumw~i gh~ς pevri th~sde macwvmeqa kaiV periV paivdwn
qnhvskwmen yucevwn mhkevti feidovmenoi.
w^ nevoi, ajllaV mavcesqe par’ ajllhvloisi mevnonteς,
mhdeV fugh~ς aijscrh~ς a!rcete mhdeV fovbou,
ajllaV mevgan poiei~sqe kaiV a!lkimon ejn fresiV qumovn,
mhdeV filoyucei~t’ ajndravsi marnavmenoi:
touVς deV palaiotevrouς, w%n oujkevti gouvnat’ ejlafrav,
mhV kataleivponteς feuvgete, touVς geraiouvς.
aijscroVn gaVr dhV tou~to, metaV promavcoisi pesovnta
kei~sqai provsqe nevwn a!ndra palaiovteron,
h!dh leukoVn e!conta kavrh poliovn te gevneion,
qumoVn ajpopneivont’ a!lkimon ejn konivhi,
aiJmatovent’ aijdoi~a fivlaiς ejn cersiVn e!conta -
aijscraV tav g’ ojfqalmoi~ς kaiV nemeshtoVn ijdei~n,
kaiV crova gumnwqevnta: nevoisi deV pavnt’ ejpevoiken,
o!fr’ ejrath~ς h@bhς ajglaoVn a!nqoς e!chi,
ajndravsi meVn qhhtoVς ijdei~n, ejratoVς deV gunaixiV
zwoVς ejwvn, kaloVVς d’ ejn promavcoisi peswvn.
ajllav tiς eu^ diabaVς menevtw posiVn ajmfotevroisi
sthricqeiVς ejpiV gh~ς, cei~loς ojdou~si dakwvn.
32
TIRTEU
fr. 4 W
Os que ouviram Phebo35 levaram de Phython36 para casa
oráculos do deus e versos completos:
“que iniciem um conselho os reis honrados pelos deuses,
para os quais a desejável cidade de Esparta é objeto de cuidado,
e os mais velhos anciãos. E que, depois, os homens do povo,
retribuindo às leis retas,
digam coisas belas, pratiquem todas as coisas justas
e não aconselhem algo torto para esta cidade.
Que a vitória e o poder acompanhem a massa do povo.”
Assim Phebo proclamou à cidade a respeito dessas coisas.
fr. 10 W
É belo, pois, o homem valente estar morto tendo caído
nas primeiras filas de batalha, lutando pela sua pátria.
E é a coisa mais penosa de todas mendigar,
abandonando sua própria cidade e os fecundos campos,
errando junto com a amada mãe, o velho pai,
os filhos pequenos e a esposa legítima.
Odioso estará entre aqueles, aos quais ele viria
cedendo à carência e à horrível pobreza.
Ele desonra a linhagem, envergonha o nobre aspecto,
e todo o desprezo e reprovação por covardia o acompanham.
E se, assim, nenhuma solicitude para o homem errante
sobrevem, nem respeito, proteção divina ou compaixão,
que nós lutemos com coração por esta terra e pelas crianças,
que nós morramos sem poupar nossas vidas.
Então lutai, ó jovens, permanecendo fixos uns ao lado dos outros,
não tomais a iniciativa da fuga vergonhosa nem do medo,
mas fazei o coração grande e forte no peito
e não ameis a vida lutando contra os homens.
E a estes mais velhos, os idosos, cujos joelhos
não são mais ágeis, não fujais abandonando.
E isto, pois, é vergonhoso: tendo caído entre as primeiras filas de batalha
um homem mais velho estar estendido na frente dos jovens,
tendo já sua cabeça branca e o queixo cinza,
exalando sua valorosa alma na areia,
tendo as partes pudendas ensanguentadas nas próprias mãos
-estas coisas são vergonhosas de se ver com os olhos e encolerizantes para os
deuses-
e sendo desnudada sua pele. Por outro lado, tudo convêm aos jovens,
enquanto possuam a esplêndida flor da amável juventude:
para os homens é admirável de se ver, é amável para as mulheres
estando vivo, e é belo tendo caído nas primeiras filas de batalha.
Mas que alguém bem estabelecido permaneça firme
em ambos os pés sobre a terra, mordendo o lábio com os dentes.
35
Denominação de Apolo, que significa literalmente ‘Luminoso’.
36
A cidade de Delfos, que era famosa pelo seu templo dedicado a Apolo.
33
fr. 11 W
ajll’, H j raklh~oς gaVr ajnikhvtou gevnoς ejstev,
qarsei~t’: ou!pw ZeuVς aujcevna loxoVn e!cei:
mhd’ ajndrw~n plhquVn deimaivnete mhdeV fobei~sqe,
ijquς d’ ejς promavcouς ajspivd’ ajnhVr ejcevtw,
ejxqrhVn meVn yuchVn qevmenoς, qanavtou deV melaivnaς
kh~raς <oJmw~ς> aujgai~ς hjelivoio fivlaς.
i!ste gaVr wJς !Areoς poludakruvou e!rg’ aji<dhla,
eu^ d’ ojrghVn ejdavht’ ajrgalevou polevmou,
kaiV metaV feugovntwn te diwkovntwn t’ ejgev<ne>sqe
w^ nevoi, ajmfotevrwn d’ ejς kovron hjlavsate.
oi$ meVn gaVr tplmw~si par’ ajllhvloisi mevnonteς
e!ς t’ aujtoscedivhn kaiV promavcouς ijen v ai,
paurovteroi qnhvskousi, saou~si deV laoVn ojpivssw:
tressavntwn d’ ajdrw~n pa~s’ ajpovlwl’ ajrethv.
oujdeiς a!n pote tau~ta levgwn ajnuvseien e@kasta,
o@ssa’, h!n aijscaV mavqh/, givnetai ajndriv kakav:
aJrpalevon gaVr o!pisqe metavfrenovn ejsti dai<zein
ajndroVς feuvgontoς dhi<w/ ejn polevmw/:
aijscroVς d’ ejstiV nevkuς katakeivmenoς ejn konivh/si
nw~ton o!pisq’ aijcmh~/ douroVς ejlavmenoς.
ajllav tiς eu^ diabaVς menevtw posivn ajmfotevpoisi
sthricqeiVς ejpiV gh~ς, cei~loς ojdou~si dakwvn,
mhrouvς te knhvmaς te kavtw kaiV stevrna kaiV w!mouς
ajspivdoς eujreivhς gastriV kaluyavmenoς:
dexiterh~/ d’ ejn ceiri tinassevtw o!brimon e!gcoς,
kineivtw deV lovfon deinoVn uJper kefalh~ς:
e!rdwn d’ o!brima e!rga didaskevsqw polemivzein,
mhd’ ejktoς belevwn eJstavtw ajspivd’ e!cwn,
ajllav tiς ejgguVς ijwnV aujtoscedoVn e!gcei makrw~/
h# xivfei oujtavzwn dhvi>on a!ndr’ eJlevtw,
kaiV povda paVr podiV qeiVς kaiV ejp’ ajspivdoς ajspivd’ ejreivsaς,
ejn deV lovfon te lovfw/ kaiV kunevhn kunevh/
kaiV stevrnon stevrnw/ peplhmevnoς ajndriV macevsqw.
h# xivfeoς kwvphn h# dovru makroVn e!cwn.
uJmei~ς d’, w^ gumnh~teς, uJp’ aspivdoς a!lloqen a!lloς
ptwvssonteς megavloiς bavllete cermadivoiς
douvrasiv te xestoi~sin ajkontivzonteς ejς aujtouvς,
toi~si panovploisin plhsíon iJstavmenoi.
34
fr. 11 W
Mas, vós que sois da estirpe do invencível Héracles,
sede corajosos! De modo algum Zeus mantem seu pescoço desviado.
Não temais a multidão de homens, nem vos apavoreis.
Que um homem com um escudo siga direto contra a primeira fila de batalha,
considerando, por um lado, a vida inimiga e, por outro lado,
as Sinas negras da morte amigas como os raios do sol.
Sabeis, pois, como as obras de Ares, causador de muitas lágrimas, são destruidoras.
Tendes conhecido bem o espírito da dolorosa guerra,
entre fugitivos e entre perseguidores tendes estado,
ó jovens, e provocastes a saciedade da guerra entre eles.
Estes pois têm coragem, permanecendo uns com os outros,
para ir ao combate corpo-a-corpo e à primeira fila de batalha,
em menor número morrem e salvam o povo atrás.
Toda a virtude dos homens que fogem é destruída.
Ninguém, um dia, se vier a sofrer coisas desonrosas, poderia acabar
de relatar cada uma das coisas quantas sobrevêm ao homem de ruim.
É prazeirozo rasgar por trás as costas
de um homem que foge na guerra mortífera.
E é vergonhoso, no que concerne às costas, o morto estendido nas areias
estar abatido pela ponta da lança atrás.
Mas que alguém bem estabelecido permaneça firme em ambos
os pés sobre a terra, mordendo o lábio com os dentes,
escondendo com a barriga do seu amplo escudo
embaixo coxas e pernas, peito e ombros.
Que ele branda com a mão direita uma vigorosa lança
e agite o terrível penacho sobre a cabeça.
Que ele, praticando ações vigorosas, aprenda a guerrear
e, portando o escudo longe das setas, não se detenha.
Mas que alguém, indo direto para o combate corpo-a-corpo, com uma grande lança
ou com uma espada ferindo, apanhe um homem inimigo
e lute com o homem colocando pé junto com pé,
investindo escudo contra escudo, chocando penacho com penacho,
capacete com capacete e peito com peito,
empunhando o cabo da espada ou uma grande lança.
E vós, ó levemente-armados, escondendo-vos sob o escudo
aqui e ali, arremessai grandes pedras,
disparando dardos polidos contra eles,
colocando-vos perto destes bem-armados.
35
ALKMAN
fr. 26 P
ou! m’ e!ti, parsenikaiV meligavrueς iJarovfwnoi,
gu~ia fevrhn duvnatai: bavle dhV bavle khruvloς ei!hn,
o@ς t’ ejpi kuvmatoς a!nqoς a@m’ ajlkuovnessi pothvtai
nhleeVς h^tor e!cwn, aJlipovrfuroς iJaroVς o!rniς.
fr.39 P
Fevph tavde kaiV mevloς jAlkmaVn
eu%re geglwssamevnan
kakkabivdwn o!pa sunqevmenoς
fr. 56 P
pollavki d’ ejn korufai~ς ojrevwn, o@ka
sioi~si Favdh/ poluvfanoς eJortav,
cruvsion a!ggoς e!coisa, mevgan skuvfon,
oi%av te poimevneς a!ndreς e!coisin,
cersiV leovnteon ejn gavla qei~sa
turoVn ejtuvrhsaς mevgan a!trufon jArgeifovnta/.
fr. 59a P
!Erwς me dhu^te Kuvpridoς Fevkati
glukuVς kateivbwn kardivan ijaivnei.
fr. 89 P
eu!dousi d’ ojrevwn korufaiv te kaiV favraggeς
prwvonevς te kaiV caravdrai
fu~lav t’ eJrpevt’ o@as trevfei mevlaina gai~a
qh~revς t’ ojreskwv/oi kaiV gevnoς melissa~n
kaiV knwvdal’ ejn bevnqessi porfurevaς aJloς:
eu@dousi d’ oijwnw~n fu~la tanupteruvgwn.
36
ALCMAN
fr. 26 P
Não me é mais, ó virgens dulcíssonas de sagrada voz,
possível conduzir os membros. Quisera eu ser um maçarico,
que voa sobre a crista da onda junto com as alcíones37,
tendo cruel coração, ave sagrada salso-púrpura.
fr.39 P
estes versos e esta melodia Alkman
inventou, o canoro
piado das perdizes combinando.
fr. 56 P
Muitas vezes, nos cumes das montanhas, quando
a festa de muitas tochas alegra os deuses,
tomando38 um copo dourado, uma grande taça
tal como a que os homens pastores tomam,
com tuas mãos vertendo o leite leonino,
coalhas o queijo, grande informe, para Argeifontes39.
fr. 59a P
Eros, mais uma vez, com a ajuda de Kypris40,
doce transbordante escalda-me o coração.
fr. 89 P
Dormem os cumes das montanhas e também os precipícios,
os picos e também os desfiladeiros;
e as espécies dos animais, quantos a negra terra nutre,
e as feras montanhesas e as espécies das abelhas
e os monstros nas profundezas do salso púrpuro.
Dormem as espécies das aves de asas estendidas.
37
Aves míticas.
38
Os particípios do texto grego, vertidos aqui para o gerúndio do português, são todos femininos. Isto
indica que os versos são dirigidos a uma mulher ou a uma deusa.
39
Epíteto de Hermes, de origem desconhecida. A sua etimologia popular ‘assassino de Argos’, refere-
se ao mito de que Hermes matou Argos, monstro de cem olhos.
40
Denominação de Afrodite, deusa do amor, a quem Eros é muitas vezes associado.
37
SOLWN
fr. 4 W
hJmetevrh deV povliς kataV meVn DioVς ou!pot’ ojlei~tai
ai^san kaiV makavrwn qew~n frevnaς ajqanavtwn:
toivh gaVr megavqumoς ejpivskopoς ojbrimopavtrh
PallaVς jAqhnaivh cei~raς u@perqen e!cei:
aujtoiV deV fqeivrein megavlhn povlin ajfradivhs / in
ajstoiV bouvlontai crhvmasi peiqovmenoi,
dhvmou q’ hJgemovnwn a!dikoς novoς, oi%sin eJtoi~mon
u@brioς ejk megavlhς a!lgea pollaV paqei~n:
ou j gaVr ejpivstantai katevcein kovron oujdeV parouvsaς
eujfrosuvnaς kosmei~n daitoVς ejn hJsucivh/
.............................................................................
ploutevousin d’ ajdivkoiς e!rgmasi peiqovmenoi
.............................................................................
ou!q’ iJerw~n kteavnwn ou!tev ti dhmosivwn
feidovmenoi klevptousin ajfarpagh~/ a!lloqen a!lloς,
oujdeV fulavssontai semnaV Divkhς qevmeqla,
h$ sigw~sa suvnoide taV gignovmena prov t’ ejovnta,
tw~/ deV crovnw/ pavntwς h^lq’ ajpoteisomevnh,
tou~t’ h!dh pavsh/ povlei e!rcetai e@lkoς a!fukton,
ejς deV kakhVn tacevwς h!luqe doulosuvnhn,
h$ stavsin e!mfulon povlemovn q’eu@dont’ ejpegeivrei,
o@ς pollw~n ejrathVn w!lesen hJlikivhn:
ejk gaVr dusmenevwn tacevwς poluhvraton a!stu
truvcetai ejn sunovdoi" toi~" ajdikevousi fivlou".
tau~ta meVn ejn dhvmw/ strevfetai kakav: tw~n deV penicrw~n
iJknevontai polloiV gai~an ejς ajllodaphVn
praqevnteς desmoi~siv t’ ajeikelivoisi deqevnteς
.................................................................
ou@tw dhmovsion kakoVn e!rcetai oi!kad’ eJkavstw/
au!leioi d’ e!t’ e!cein oujk ejqevlousi quvrai,
uJyhloVn d’ uJpeVr e@rkoς uJpevrqoren, eu%re deV pavntwς,
eij kaiv tiς feuvgwn ejn mucw~/ h^/ qalavmou.
tau~ta didavxai qumoVς jAqhnaivouς me keleuvei.
wJς kakaV plei~sta povlei Dusnomivh parevcei:
Eujnomivh d’ eu!kosma kaiV a!rtia pavnt’ ajpofaivnei,
kaiV qamaV toi~ς ajdivkoiς ajmfitivqhsi pevdaς:
traceva leiaivnei, pauvei kovron, u@brin ajmaupoi~,
auJaivnei d’ a!thς a!nqea fuovmena,
eujquvnei deV divkaς skoliavς, uJperhvfana t’ e!rga
prau~nei: pauvei d’ e!rga dicostasivhς,
pauvei d’ ajrgalevhς e!ridoς covlon, e!sti d’ uJp’ aujth~ς
pavnta kat’ ajnqrwvpouς a!rtia kaiV pinuta.v
38
SÓLON
fr. 4 W
A nossa cidade nunca perecerá segundo a lei
de Zeus e a vontade dos bem-aventurados deuses imortais.
Pois esta tal, a protetora magnânima, a de pai robusto,
Palas Athena, mantem suas mãos sobre ela.
Os próprios cidadãos, arruinar a grande cidade com imprudências
querem, persuadidos pelas riquezas;
e é injusto o pensamento dos líderes do povo, aos quais é eminente,
por causa do grande excesso, muitas dores sofrer.
Não sabem conter a saciedade, nem ordenar
os prazeres presentes na paz do banquete
..........................................................................
se enriquecem, persuadidos por atos injustos
..........................................................................
nem os bens sagrados, nem os bens públicos
não poupando, roubam com avidez um aqui, outro ali.
Não conservam os alicerces veneráveis da Justiça,
que, em silêncio, conhece o presente e o passado,
e completamente vem estendendo-se no tempo.
Esta ferida inevitável já chega para toda a cidade
e rapidamente chegou contra a má escravidão.
Ela desperta a sedição civil e a guerra adormecida,
que de muitos destrói a amável juventude.
Por causa dos inimigos logo a multi-amada cidade
é arruinada pelas reuniões dos que são injustos com os amigos.
Estes males residem no povo: dentre os indigentes
muitos vão para uma terra estrangeira
vendidos e atados por vergonhosos elos41
...............................................................
assim o mal público vai para a casa de cada um
e os portões do pátio não mais o querem deter,
sobre a alta muralha pula e descobre totalmente,
mesmo se alguém fugindo estiver no meio do tálamo.
Estas coisas ensinar aos Athenienses o coração me ordena,
como muitos males à cidade a Disnomia42 oferece.
A Eunomia tudo bem ordenado e justo revela,
e muitas vezes põe grilhões nos injustos;
as rudezas alisa, faz cessar a saciedade, atenua os excessos,
resseca as flores nascidas da loucura,
corrige as justiças tortuosas e ameniza os atos
arrogantes; faz cessar os atos da dissenção,
faz cessar a ira da terrível discórdia e estão sobre a influência dela
todas as coisas dos homens ajustadas e prudentes.
41
Sólon aboliu a escravidão por dívidas, trouxe de volta os atenienses que haviam sido vendidos
como escravos a outras cidades e libertou os meeiros. Esse foi o primeiro e talvez o mais importante
ato do arcontado de Sólon, mais conhecido como seisavcqeia.
42
A Disnomia é a má legislação, a falta de ordem personificada. A Eunomia, por sua vez, é o oposto,
representa a ordem bem regrada, a justiça e a eqüidade. Hesíodo já as apresentava como divindades
(Teogonia 230 e 902).
39
fr. 5 W
dhvmw/ meVn gaVr e!dwka tovson gevraς o@sson a*parkei~
timh`ς ou!t’a*felwVn ou!t’e*porexavmenoς:
oi$ d’ei^con duvnamin kaiV crhvmasin h^san a*ghtoiv,
kaiV toi~ς e*frasavmhn mhdeVn a*eikeVς e!cein:
e!sthn d’a*mfibalwVn krateroVn savkoς a*mfotevroisin,
nika`n d’ou*k ei!as’ou*detevrouς a*divkwς.
fr. 6 W
dh~moς d’w%d’ a#n a!rista suVn h&gemovnessin e@poito,
mhvte livan a*neqeiVς mhvte biazovmenoς.
tivktei gaVr kovroς u@brin o@tan poluVς o!lboς e@phtai
a*nqrwvpoisin o@soiς mhV novoς a!rtioς h^/.
fr. 14 W
oujdeV mavkar oujdeiVς pevletai brotovς, ajllaV ponhroiV
pavnteς o@souς qnhtouVς hjevlioς kaqorai~.
fr. 17 W
pavnthi d’ ajqanavtwn ajfanhVVς novoς ajnqrwvpoisin.
fr. 18 W
ghravskw d’ aijeiV pollaV didaskovmenoς.
fr. 29 W
pollaV yeuvdontai ajoidoiv.
40
fr. 5 W
E, ao povo, dei tanto reconhecimento quanto é necessário,
nem diminuindo nem aumentando a honra.
E os que tinham poder e pelos bens eram admiráveis,
também a eles atentei para não se apropriarem de nada indigno.
Postei-me lançando forte escudo em volta de ambos,
e não permiti a nenhum vencer um outro injustamente.
fr. 6 W
O povo, assim, bem seguiria junto aos líderes,
nem muito elevando-se, nem sendo oprimido.
Pois a saciedade gera o excesso quando segue muita riqueza
aos homens, para quantos não haja inteligência na medida certa.
fr. 14 W
Nenhum homem é feliz. São sofredores
todos os mortais que avistam o sol.
fr. 17 W
É de todo oculto para os homens o pensar dos imortais.
fr. 18 W
e envelheço sempre muito aprendendo
fr. 29 W
muito mentem os aedos
41
SIMWNIDHS
fr. 42 W
rJei~a qeoiV klevptousin ajnqrwvpwn novon.
fr. 1 A
@En deV toV kavlliston Ci~oς e!eipen ajnhvr:
‘oi@h per fuvllwn genehv, toivh deV kaiV ajndrw~n.’
Pau~roi mhVn qnhtw~n ou!asi dexavmenoi
stevrnois’ ejgkatevqento: pavresti gaVr ejlpiVς eJkavstw/
ajndrw~n, h@ te nevwn sthvqesin ejmfuvetai.
Qnhtw~n d’ o!fra tiς a!nqoς e!ch/ poluhvraton h@bhς,
kou~fon e!cwn qumoVn povll’ ajtevlesta noei~:
ou!te gaVr ejlpivd’ e!cei ghrasevmen ou!te qanei~sqai
oujd’, uJgihVς o@tan h^/, frontivd’ e!cei kamavtou.
Nhvpioi, oi@ς tauvth/ kei~tai novoς, ouj deV i!sasin,
wJς crovnoς e!sq’ h@bhς kaiV biovtou ojlivgoς
qnhtoi~s’. jAllaV suV tau~ta maqwVn biovtou potiV tevrma
yuch~/ tw~n ajgaqw~n tlh~qi carizovmenoς.
fr. 3 A
Tou~ meVn qanovntoς oujk a!n ejnqumoivmeqa,
ei! ti fronoi~men, plei~on hJmevrhς mih~ς.
fr. 4 A
polloVς gaVr hJmi~n ejsti teqnavkai crovnoς,
zw~men d’ ajriqmw~/ pau~ra pagkavkwς e!tea.
fr. 7 A
GunaikoVς oujdeVn crh~m’ ajnhVr lhi?zetai
ejsqlh~ς a!meinon oujdeV rJigv ion kakh~ς.
42
SEMÔNIDES
fr. 42 W
Facilmente os deuses arrebatam a inteligência dos homens.
fr. 1 A
Uma coisa a mais bela disse o homem de Quios:
"qual de folhas a geração, tal também a de homens".
Poucos porém, dos mortais, nos ouvidos isto recebendo,
dentro do peito colocaram: pois presente está esperança para cada
dos homens, a qual dos jovens no peito enraíza.
E dos mortais, enquanto um a flor tenha mui amada da juventude,
ligeiro tendo o ânimo, muitas coisas sem fim pensa:
pois nem previsão tem de envelhecer, nem de morrer,
nem, sadio quando esteja, preocupação tem do esgotamento.
Pueris, para os quais assim está disposto o espírito! Não sabem
como o tempo é de juventude e de vida pouco
para mortais. Mas tu, isto aprendendo - até o fim da vida
a alma com coisas boas agradando - tem paciência!
fr. 3 A
No morto não pensaríamos,
se fôssemos sensatos, mais que um dia.
fr. 4 A
muito pois para nós é, de estar mortos, o tempo
e vivemos poucos anos, em número, totalmente mal.
fr. 7 A
Uma mulher - nenhuma coisa um homem conquista
melhor do que uma boa nem mais terrível do que uma má.
43
fr. 8 A
CwriVς gunaikoVς qeoVς ejpoivhsen novon
taV prw~ta. ThVn meVn ejx uJoVς tanuvtricoς,
th~/ pavnt’ ajn’ oi^kon borbovrw/ pefurmevna
a!kosma kei~tai kaiV kulivndetai camaiv:
aujthV d’ a!loutoς ajplouvtois’ ejn ei@masin
ejn koprivh/sin hJmevnh piaivnetai.
ThVn d’ ejx ajlitrh~ς qeoVς e!qhk’ ajlwvpekoς
gunai~ka pavntwn i!drin: ouj dev min kakw~n
levlhqen oujdeVn oujdeV tw~n ajmeinovmwn:
toV meVn gaVr aujtw~n ei^pe pollavkiς kakovn,
toV d’ esqlovn: ojrghVn d’ a!llot’ ajlloivhn e!cei.
ThVn d’ ejk kunoVς litorgovn, aujtomhvstora,
h$ pavnt’ ajkou~sai, pavnta d’ eijdevnai qevlei,
pavnth/ deV paptaivnousa kaiV planwmevnh
levlhken, h#n kaiV mhdevn’ ajnqrwvpwn oJra~./
Pauvseie d’ a#n min ou!t’ ajpeilhvsaς ajnhvr
oujd’ eij colwqeiVς ejxaravxeien livqw/
ojdovntaς oujd’ a#n meilivcwς muqeuvmenoς,
oujd’ eij paraV xeivnoisin hJmevnh tuvch/:
ajll’ ejmpevdwς a!prhkton aujonhVn e!cei.
ThVn deV plavsanteς ghivnhn O j luvmpioi
e!dwkan ajndriV phrovn: ou!te gaVr kakovn
ou!t’ esqloVn oujdeVn oi^de toiauvth gunhv:
e!rgon deV mou~non ejsqivein ejpivstatai.
Koujd’ h#n kakoVn ceimw~na poihvsh/ qeovς,
rJigw~as divfron a^sson e@lketai purovς.
ThVn d’ ejk qalavsshς, h$ duv’ ejn fresivn noei~:
thVn meVn gela~/ te kaiV gevghqen hJmevrhn:
ejpainhvsei min xei~noς ejn dovmois’ ijdwvn:
‘oujk e!stin a!llh th~sde lwivwn gunhv
ejn pa~sin ajnqrwvpoisin oujdev kallivwn:’
thVn d’ oujk ajnektoVς oujd’ ejn ojfqamoi~s’ ijdei~n
ou!t’ a^sson ejlqei~n, ajllaV maivnetai tovte
a!plhton w@sper ajmpiV tevknoisin kuvwn,
ajmeivlicoς deV pa~si kajpoqumivh
ejcqroi~sin i^as kaiV fivloisi givgnetai:
w@sper qavlassa pollavkiς meVn ajtremhvς
e@sthk’ ajphvmwn cavrma nauvth/sin mevga
qevreoς ejn w@rh/, pollavkiς deV maivnetai
baruktuvpoisi kuvmasin foreumevnh:
tauvth/ mavlist’ e!oike toiauvth gunhv
ojrghvn: fuhVn deV povntoς ajlloivhn e!cei.
44
fr. 8 A
Diferentemente deus criou o espírito da mulher
no começo. A uma, de porca de longas cerdas;
por sua casa tudo dissolvido em lama
desordenado jaz e rola pelo chão;
e ela, não lavada, em vestes sem riqueza,
em estrume sentada engorda.
Outra deus fez de culpável raposa
mulher que tudo sabe: a ela, dos males, não
está escondido nada, nem das coisas melhores:
pois, por um lado, delas diz muitas vezes mal,
por outro, bem; mas um sentimento diferente em outras ocasiões tem.
Outra, da cachorra; perversa, excitável
ela tudo ouvir, tudo ver quer,
por todos os lados lançando olhares e errando
grita, ainda que a nenhuma pessoa veja.
Não a faria cessar um homem, nem a ameaçando
nem se, irritado, quebrasse com pedra
seus dentes, nem docemente com ela conversando,
nem se em casa de estrangeiros sentada se encontrasse;
mas constantemente o inútil grito mantém.
Outra, plasmando em terra, os Olímpicos
deram ao homem estropiada; pois nem mau
nem bom - nada sabe tal mulher;
Mas ato único: comer, sabe.
E ainda que mau inverno envie deus
tomada de frio, a cadeira não traz para mais perto do fogo.
Outra vem do mar, a qual de dupla forma no coração sente:
Durante um dia ri e se alegra;
a louvará um hóspede em casa vendo-a:
“não existe outra mulher do que esta melhor
entre todos os humanos, nem mais bela”:
durante outro, não é suportável nem nos olhos olhar
nem perto dela chegar, mas está enlouquecida então,
inabordável, como em torno dos filhotes, uma cadela;
amarga para todos e desagradável,
para inimigos como também para amigos, torna-se;
como o mar: muitas vezes, imóvel,
está favorável - alegria para os nautas grande -
na estação do calor; muitas vezes porém se enfurece,
por ondas de surdo barulho agitado;
com este é que mais se parece tal mulher
pelo temperamento; mas o mar outra natureza tem.
45
ThVn d’ ejk polih~ς kaiV palintribevoς o!nou,
h$ suVn t’ ajnavgkh/ suVn t’ ejniph~/sin movgiς
e!sterxe gw~n a@panta kajponhvsato
ajrestav. Tovfra d’ ejsqivei meVn ejn mucw~/
pronuvx, proh~mar, ejsqivei d’ ejp’ ejscavrh/.
JOmw~ς deV kaiV proVς e!rgon ajfrodivsion
ejlqovnt’ eJtai~ron oJntinw~n ejdevxato.
ThVn d’ ejk galh~ς duvsthnon oijzuroVn gevnoς:
keivnh/ gaVr ou! ti kaloVn oujd’ ejpivmeron
provsestin oujdeV terpnoVn oujd’ ejravsmion.
Eujnh~ς d’ ajlhnhvς ejstin ajfrodisivhς,
toVn d’ a!ndra toVn parovnta nausivh/ didoi~.
Klevptousa d’ e!rdei pollaV geivtonaς kakaV,
a!qusta d’ iJraV pollavkiς katesqivei.
ThVn d’ i@ppoς aJbrhV caitevess’ ejgeivnato,
h$ douvli’ e!rga kaiV duvhn peritrevmei,
kou!t’ a#n muvlhς yauvseien ou!te kovskinon
a!reien ou!te kovpron ejx oi!kou bavloi,
ou!te proVς ijpnoVn ajsbovlhn ajleumevnh
i@zoit’: ajnavgkh/ d’ a!ndra poiei~tai fivlon.
Lou~tai deV pavshς hJmevrhς a!po rJuvpon
divς, a!llote triVς kaiV muvrois’ ajleivfetai:
aijeiV deV caivthn ejktenismevnhn forei~
baqei~na ajnqevmoisin ejskiasmevnhn.
KaloVn meVn w^n qevhma toiauvth gunhv
a!lloisi, tw~/ d’ e~conti givgnetai kakovn,
h#n mhv tiς h# tuvrannoς h# skhptou~coς h^/,
o@stiς toiouvtoiς qumoVn ajglai?zetai.
ThVn d’ ejk piqhvkou: tou~to deV diakridovn
ZeuVς ajndravsin mevgiston w!pase kakovn.
Ai!scista meVn provswpa: poiauvth gunhv
ei^sin di’ a!steoς pa~sin ajnqrwvpoiς gevlwς:
ejp’ aujcevna bracei~a kinei~tai movgiς,
a!pugoς aujovkwloς. \A tavlaς ajnhvr,
o@stiς kakoVn toiou~ton ajgkalivzetai.
Dhvnea deV pavnta kaiV trovpouς ejpivstatai
w@sper pivqhkoς oujdeV oiJ gevlwς mevlei:
oujd’ a!n tin’ eu^ e!rxeien, ajllaV tou~t’ oJra~/
kaiV tou~to pa~san hJmevrhn bouleuvetai,
o@kwς tin’ wJς mevgiston e!rxeien kakovn.
ThVn d’ ejk melivsshς: thvn tiς eujtucei~ labwvn:
keivnh/ gaVr oi!h/ mw~moς ouj prosizavnei,
qavllei d’ uJp’ aujth~ς kajpaevxetai bivoς.
Fivlh deV suVn fileu~nti ghravskei povsi
tekou~sa kaloVn koujnomaklutoVn gevnoς.
46
Outra da cinzenta e sempre surrada mula,
a qual, tanto por necessidade quanto por ameaças, com dificuldade
apenas suporta tudo e se descarrega
do agradável. E enquanto isto, come pelos cantos
a noite inteira, o dia inteiro também come junto do fogo.
E do mesmo modo também para o ato de Afrodite
qualquer companheiro que venha acolhe.
A outra, da doninha infortunada, lamentável raça
pois a ela nada belo nem desejável
pertence, nem nada agradável nem gracioso.
Mas é louca pelo leito de Afrodite;
e ao homem que junto está dá náuseas.
E roubando faz muitos males aos vizinhos,
as carnes não-consagradas e mesmo as consagradas43 muitas vezes devora.
Outra, égua delicada e de longas crinas engendrou,
a qual por causa de trabalhos servis e de aflição treme toda,
e nem mesmo em mó tocaria, nem peneira
levantaria, nem merda fora de casa jogaria,
nem diante do forno - evitando a fuligem -
se sentaria; mas inevitavelmente faz o homem por ela enamorado
Lava-se todo dia da sujeira
duas vezes, às vezes três, e com perfumes unta-se;
sempre a cabeleira estendida leva,
espessa com flores sombreada.
Belo espetáculo assim tal mulher
para outros, mas para o que a tem torna-se feio,
a não ser que algum tirano ou portador-do-cetro seja,
alguém que com tais coisas o ânimo enfeite.
Outra, do macaco: isto sobretudo
o maior mal que Zeus aos homens deu.
Feíssima a face: tal mulher
irá pela cidade, para toda gente objeto de riso;
sobre pescoço curto move-se com dificuldade,
sem-bunda, perna-seca. Ah! Desgraçado o homem
que ruindade tal abrace.
Mas todas manhas e trejeitos conhece,
como macaco; nem o riso a preocupa;
nem a alguém bem faria; mas isto olha
e isto todo dia medita:
como a alguém o maior mal possível faria.
Outra, da abelha: a ela - qualquer é feliz - conquistando:
pois só a ela censura não se liga,
florescem por sua causa e crescem os bens da casa.
Amiga, com o que a ama envelhece, com o esposo,
gerando uma bela e célebre prole.
43
Refere-se às carnes das vítimas destinadas ao sacrifício em honra dos deuses.
47
KajriprephVς meVn ejn gunaixiV givgnetai
pavsh/si, qeivh d’ ajmfidevdromen cavriς.
Ouj d’ ejn gunaixiVn h@detai kaqhmevnh,
o@kou levgousin ajfrodisivouς lovgouς.
Toivaς gunai~kaς ajndravsin carivzetai
ZeuVς taVς ajrivstaς kaiV polufradestavtaς.
TaV d’ a!lla fu~la tau~ta mhcanh~/ Diovς
e!stin te pavnta kaiV par’ ajndravsin mevnei.
ZeuVς gaVr mevgiston tou~t’ ejpoivhsen kakovn,
gunai~kaς. #Hn deV kaiV dokevwsin wjfelei~n,
e!contiv toi mavlista givgnetai kakovn:
ouj gaVr kot’ eu!frwn hJmevrhn dievrcetai
a@pasan, o@stiς suVn gunaikiV givgnetai,
oujd’ ai^ya limoVn oijkivhς ajpwvsetai,
ejcqroVn sunoikhth~ra dusmeneva qeovn.
jAnhVr d’ o@tan mavlista qumhdei~n dokh~/
kat’ oi^kon h# qeou~ moi~ran h# ajnqrwvpou cavrin,
euJrou~as mw~mon ejς mavchn koruvssetai.
@Okou gunhV gavr ejstin, oujd’ ejς oijkivhn
xei~non molovnta profrovnwς decoivato.
@Htiς dev toi mavlista swfronei~n dokei~,
au@th mavlista tugcavnei lwbwmevnh:
kechnovtoς gaVr ajndroVς - oiJ deV geivtoneς
caivrous’ oJrw~nteς kaiV toVn, wJς aJmartavnei.
ThVn h$n d’ e@kastoς aijnevsei memnhmevnoς
gunai~ka, thVn deV toujtevrou mwmhvsetai:
i!shn d’ e!conteς moi~ran ouj gignwvskomen.
ZeuVς gaVr mevgiston tou~t’ ejpoivhsen kakovn
kaiV desmoVn ejpoivhsen a!rrhkton pevdhς,
ejx ou% te touVς meVn jAivdhς ejdevxato
gunaikoVς ei@nek’ ajmfidhriwmevnouς
.............................................................
48
Notável entre as mulheres torna-se,
entre todas; divina em torno corre-lhe a graça.
E não, entre mulheres, se alegra, assentada, onde conversam eróticas
conversas.
Tais mulheres aos homens presenteia
Zeus, as melhores e as mais sábias.
Mas as outras espécies, aquelas, por um artifício de Zeus,
existem todas e junto dos homens permanecem.
Pois Zeus criou este mal maior:
as mulheres. Ainda que pareçam ser úteis,
para o que a tem torna-se sobretudo um mal;
pois nunca alegre um dia passa
inteiro aquele que com mulher vive,
nem de imediato a fome de casa afastará,
divindade inimiga, coabitante hostil.
Mas um homem, quando mais ao coração agradar parece
em casa, ou por desígnio de um deus ou por graça de um homem,
encontrando ela um reproche, para a briga se arma.
Pois onde uma mulher existe, nem em casa,
um estrangeiro que vem, de boa vontade acolheriam.
E justamente aquela que mais prudente parece,
esta mais acontece ser ultrajante;
pois, estando boquiaberto o marido, os vizinhos
se alegram, vendo também este como se engana.
E a sua cada um elogiará, lembrando-se
da mulher; da do outro escarnecerá;
que temos um mesmo destino não sabemos.
Pois Zeus criou este mal maior
e um vínculo inquebrável fez de um grilhão;
desde que justamente Hades recebeu aqueles
que lutavam por uma mulher44
...............................................
44
Refere-se, provavelmente, aos heróis que lutaram em Tróia por causa de Helena.
49
MIMNERMOS
fr. 1 A
Tivς deV bivoς, tiv deV terpnoVn a!ter crush~ς jAfrodivthς;
teqnaivhn, o@te moi mhkevti tau~ta mevloi,
kruptadivh filovthς kaiV meivlica dw~ra kaiV eujnhv,
oi%’ h@bhς a!nqea givgnetai aJrpaleva
ajndravsin hjdeV gunaixivn: ejpeiV d’ ojdunhroVn ejpevlqh/
gh~raς, o@ t’ aijscroVn oJmw~ς kaiV kaloVn a!ndra tiqei~,
aijeiv min frevnaς ajmfiV kakaiV teivrousi mevrimnai,
ouj d’ aujgaVς prosorw~n tevrpetai hjelivou,
ajll’ ejcqroVς meVn paisivn, ajtivmastoς deV gunaixivn:
ou@twς ajrgalevon gh~raς e!qhke qeovς.
fr. 2 A
JHmei~ς d’ oi%a te fuvlla fuvei poluavnqemoς w@rh
e!aroς, o@t’ ai^y’ aujgh~/s’ au!xetai hjelivou,
toi~s’ i!keloi phvcuion ejpiV crovnon a!nqesin h@bhς
terpovmeqa, proVς qew~n eijdovteς ou!te kakovn
ou!t’ ajgaqovn: Kh~reς deV paresthvkasi mevlainai,
h$ meVn e!cousa tevloς ghvraoς ajrgalevou,
hJ d’ eJtevrh qanavtoio: mivnunqa deV givgnetai h@bhς
karpovς, o@son t’ ejpiV gh~ς kivdnatai hjelv ioς.
AujtaVr ejphVn dhV tou~to tevloς parameivyetai w@rhς,
aujtivka dhV teqnavvnai bevltion h# bivotoς:
pollaV gaVr ejn qumw~/ kakaV givgnetai: a!llote oi^koς
trucou~tai, penivhς d’ e!rg’ ojdunhraV pevlei:
a!lloς d’ au^ paivdwn ejpideuvetai, w%n te mavlista
iJmeivrwn kataV gh~ς e!rcetai eijς jAivdhn:
a!lloς nou~son e!cei qumofqovron: ouj dev tivς ejstin
ajnqrwvpwn, w%/ ZeuVς mhV kakaV pollaV didw~./
fr. 4 A
Tiqwnw~/ meVn e!dwken e!cein kakoVn a!fqiton <oJ> Zeuvς
gh~raς, o$ kaiV qanavtou rJivgion ajrgalevou.
fr. 5 A
ajll’ ojligocrovnion givgnetai w@sper o!nar
h@bh timhvessa: toV d’ ajrgalevon kaiV a!morfon
gh~raς uJpeVr kefalh~ς aujtivc’ uJperkrevmatai,
ejcqrovn oJmw~ς kaiV a!timon, o@ t’ a!gnwston tiqei~ a!ndra,
blavptei d’ ojfqalmouVς kaiV novon ajmficuqevn.
fr. 6 A
ai# gaVr a!ter nouvswn te kaiV ajrgalevwn meledwvnwn
eJxhkontaevth moi~ra kivcoi qanavtou.
50
MIMNERMO
fr. 1 A
Que vida? que prazer sem dourada Afrodite?
esteja morto, quando me não mais isto preocupe:
íntima ternura e doces dons e leito,
tais da juventude flores devêm mui sedutoras
a homens e mulheres. Mas logo dolorosa sobrevenha
velhice, que feio até mesmo um belo homem deixa,
sempre, em volta do coração, o oprimem más preocupações:
nem os raios olhando se alegra do sol,
odiado por rapazes, desprezado por mulheres.
Assim penosa deus dispôs velhice.
fr. 2 A
E nós - quais folhas faz brotar a mui florida estação
da primavera, quando rápido crescem sob os raios do sol -
a elas parecidos, por curto tempo com as flores da juventude
nos alegramos, pelos deuses não conhecendo nem o mal
nem o bem. As Queres, entretanto, junto estão, negras,
uma tendo o cumprimento da velhice penosa,
a outra da morte. E pouco dura, da juventude,
o fruto, quanto sobre a terra se espalha o sol.
Contudo, depois que este fim é ultrapassado, da estação,
logo então morrer é melhor que a vida.
Pois muitos, no ânimo, os males devêm: umas vezes a casa
se arruína e, da penúria, obras dolorosas surgem;
outro de filhos tem falta, os quais mais que tudo
desejando, para baixo da terra vai, até o Hades;
outro doença tem, assassina. Nem um existe
dos homens a quem Zeus males muitos não dê.
fr. 4 A
A Titono deu ter um mal imperecível Zeus:
velhice, até que a morte penosa mais terrível.
fr. 5 A
mas de pouco tempo devém, como sonho,
juventude amada. E a penosa e disforme
velhice sobre a cabeça logo sobreposta,
odiosa como também desonrosa, a qual irreconhecível põe um homem,
e lesa os olhos, também a inteligência envolvendo.
fr. 6 A
que pois sem doenças e penosas preocupações
com sessenta anos a moira me atinja da morte.
51
SAPFW
fr. 1 V
Poi kilovqro n’ ajqanavt’Afrovdita,
pai~ D ivoς dolovploke, livssomai se,
mhv m’ a!saisi mhd’ ojnivaisi davmna,
povtnia, qu~mon,
ajllaV tuivd’ e!lq’, ai! pota kajtevrwta
taVς e!maς au! daς ajio v isa phvloi
e!klueς, pavtroς deV dovmon livpoisa
cruvsion h^lqeς
a!rm’ ujpasdeuvxaisa: kavloi dev s’ a^gon
w!keeς strou~qoi periV ga~ς melaivnaς
puvkna divnnenteς ptevr’ ajp’ wjravnwai!qe-
roς diaV mevssw:
ai^ya d’ ejxivkonto: suV d’, w^ mavkaira,
meidiaivsais’ ajqanavtw/ proswvpw/
h!re’ o!tti dhu^te pevponqa kw!tti
dhu^te kavlhmmi
kw!tti moi mavlista qevlw gevnesqai
mainovla/ quvmw/: tivna dhu^te peivqw
. . savghn ejς saVn filovtata; tivς s’, w^
Yavpf’, ajdikhvei;
kaiV gaVr aij feuvgei, tacevwς diwvxei,
aij deV dw~ra mhV devket’, ajllaV dwvsei,
aij deV mhV fivlei, tacevwς filhvsei
kwujk ejqevloisa.
e!lqe moi kaiV nu~n, calevpan deV lu~son
ejk merivmnan, o!ssa dev moi tevlessai
qu~moς ijmevrrei, tevleson, suV d’ au!ta
suvmmacoς e!sso.
52
SAFO
fr. 1 V
Imortal de colorido trono, Afrodite,
filha de Zeus, ardilosa, suplico-te,
não me submetas com gemidos nem angústias,
senhora, o coração.
Mas vem cá, se uma vez
os meus lamentos ouvindo de longe
atendias e, deixando do pai o palácio
dourado, vieste
com a carruagem atrelada: belos te conduziam
ligeiros pardais ao redor da terra negra,
espessas asas agitando do alto,
pelo meio do céu
depressa avançavam. E tu, ó bendita,
sorridente com a imortal face
perguntaste por que sofri
por que chamei
e o que, mais que tudo, quero cultivar
no meu louco coração: "quem, desta vez, pela persuasão
buscas conduzir para tuas relações mais íntimas? Quem,
ó Safo, te faz sofrer?
Pois se foge, rapidamente perseguirá.
Se nem presentes aceitava, logo dará.
E se não ama, rapidamente amará
mesmo não querendo."
Vem até mim também agora, alivia a penosa
aflição e quanto cumprir
meu coração deseja, cumpre: tu, assim,
sê minha aliada.
53
fr. 16 V (v. 1-4)
Oij meVn ijpphvwn strovton, oij deV pevsdwn,
oij deV navwn fai~s’ ejpiV ga~n mevlainna
e!mmenai kavlliston, e!gw deV kh~n’ o!t-
tw tiς e!ratai:
fr. 31 V
Faivnetaiv moi kh~no" i!so" qevoisin
e!mmen’ w!nhr, o!tti" ejnavntiov" toi
ijsdavnei kaiV plavsion a^du fwneiv-
sa" ujpakouvei
kaiV gelaivsa" ijmevroen, tov m’ h^ maVn
kardivan ejn sthvqesin ejptovaisen:
wj" gaVr <e!"> s’ i!dw brovce’ w!" me fwvnai-
s’ oujdeVn e!t’ ei!kei,
ajllaV kaVm meVn glw~ssa e!age, levpton
d’ au!tika crw~/ pu~r ujpadedrovmaken,
ojppavtessi d’ oujdeVn o!rhmm’ ejpirrovm-
beisi d’ a!kouai,
†evkade m’ i!drw" yu~cro" kakcevetai†, trovmo" deV
pai~san a!grei, clwrotevra deV poiva"
e!mmi, teqnavkhn d’ ojlivgw ’pideuvh"
faivnom’ e!m’ au!t[a/.
ajllaV paVn tovlmaton, ejpeiV kaiV pevnhta†
fr. 34 V
a!stereς meVn ajmfiV kavlan selavnnan
a!y ajpukruvptoisi favennon ei^doς
o!ppota plhvqoisa mavlista lavmph/
ga~n <ejpiV pai~san>
fr. 47 V
!Eroς d’ ejtivnaxev <moi>
frevnaς, wjς a!menoς kaVt o!roς druvsin ejmpevtwn
fr. 48 V
h%lqeς, †kaiV† ejpovhsas, e!gw dev s’ ejmaiovman,
o$n d’ e!yuxaς e!man frevna kaiomevnan povqw/
fr. 55 V
katqavnoisa deV keivsh/ oujdev pota mnamosuvna sevqen
e!sset’ oujdeV †pok’† u!steron: ouj gaVr pedevch/ς brovdwn
twVn ejk Pierivaς, ajll’ ajfavnhς kajn jAivda dovmw/
foitavsh/ς ped’ ajmauvrwn nekuvwn ejkpepotamevna.
fr. 130 V
!Eroς dhu^te m’ oj lusimevlhς dovnei,
glukuvpikron ajmavcanon o!rpeton
***
!Atqi, soiV d’ e!meqen meVn ajphvcqeto
frontivsdhn, ejpiV d’ jAndromevdan povth<i>
fr. 168B V
Devduke meVn aj selavnna
kaiv Plhi?adeς: mevsai deV
nuvkteς, paraV d’ e!rcet’ w!ra,
e!gw deV movna kateuvdw.
54
fr. 16 V (v. 1-4)
Uns de cavaleiros armada, outros de infantes,
outros de naus dizem sobre a terra negra
ser o mais belo - eu, aquilo
que alguém ama.
fr. 31 V
Parece-me aquele igual a deuses
ser, o homem que diante de ti
se senta e perto tua doce fa-
la escuta
e teu riso sedutor - o que, a mim,
o coração no peito dilacerou!
Pois com te olhar apenas, já nada falar
mais me é dado.
Faz-se minha língua em pedaços e, fino,
logo sob a pele um fogo corre.
Com os olhos nada vejo e ribom-
bam-me os ouvidos.
De mim suor frio escorre e um tremor
toda me prende. Mais verde que erva
estou - e bem morta, por bem pouco,
pareço...
Mas tudo é para ousar...
fr. 34 V
estrelas em volta da lua bela
de novo escondem a luminosa face
quando mais cheia ela brilha
sobre a terra
fr. 47 V
............................... E Eros sacode-me
as entranhas, como o vento de sobre o monte nos carvalhos caindo.
fr. 48 V
Vieste. Bem fizeste. Eu te cobiçava.
E refrescaste meu peito ardente de paixão.
fr. 55 V
E morta jazerás! Jamais memória de ti
haverá - nem no futuro - pois não participas das rosas
da Piéria. Mas, sem brilho, mesmo na casa do Hades
vaguearás entre as sombras dos mortos, tendo-se evolado.
fr. 130 V
Eros de novo a mim, o soltamembros, agita,
doceamargo indomável animal.
fr. 168B V
Sumida está a lua -
e as Plêiades. Meia
noite. Passa a hora.
E eu sozinha deitada.
55
QEOGNIS
fr. 19-26 A
Kuvrne, soϕizomevnw/ meVn ejmoiV sϕrhgiVVς ejpikeivsϑw
toi~sd’ e!pesin, lhvsei d’ou!pote kleptovmena,
oujdev tiς ajllavxei kavkion toujsϑlou~ pareovntoς:
w%de deV pa~ς tiς ejrei~: “Qeuvgnidovς ejstin e!ph
tou~ Megarevwς: pavntaς deV kat’ajnϑrwvpouς ojnomastovς”.
jAstoi~sin d’ou!pw pa~sin aJdei~n duvnamai:
oujdeVn ϑaumastovvn, Polupai?dh: oujdeV gaVr oJ Zeuvς
ou!ϑ juw
@ n pavntess’aJndavnei ou!t’ajnevcwn.
fr. 27-38 A
SoiV d’ejgwV eu^ ϕronevwn uJpoϑhvsomai oi%av per aujtovς,
Kuvrn’, ajpoV tw~n ajgaϑw~n pai~ς e!t’ejwnV e!maϑon.
Pevpnuso, mhd’aijscroi~sin ejp’e!rgmasi mhd’ajdivkoisin
timaVς mhd’ajretaVς e@lkeo mhd’a!ϕenoς.
Tau~ta meVn ou@twς i!sϑi: kakoi~si deV mhV prosomivlei
ajndravsin, ajll’aijeiV tw~n ajgaϑw~n e!ceo:
kaiV metaV toi~sin pi~ne kaiV e!sϑie, kaiV metaV toi~sin
i@ze, kaiV a@ndane toi~s’, w%n megavlh duvnamiς.
jEsϑlw~n meVn gaVr a!p’ejsϑlaV maϑhvseai: h#n deV kakoi~sin
summivsgh/ς, ajpolei~ς kaiV toVn ejovnta novon.
Tau~ta maϑwVn ajgaϑoi~sin oJmivlee, kaiv pote ϕhvseiς
eu^ sumbouleuvein toi~si ϕivloisin ejmev.
fr. 53-68 A
Kuvrne, povli" meVn e!ϑ *hd{ e povli", laoiV deV dhV a[lloi:
oi{ provsϑ *ou[te divka" h/[desan ou[te novmou",
ajll jajmϕiV pleurai'si doraV" aijgw'n katevtribon,
e[xw d *w{st *e[laϕoi th'sd *e*nevmonto povleo",
kaiV nu'n ei*s aj jgaϑoiv, Polupai?dh: oiJ deV priVn ejsϑloiv
nu'n deiloiv. Tiv" ken tau't jan j evcoit jejsorw'n;
ajllhvlou" d jajpatw'sin ejp jajllhvloisi gelw'nte",
ou[te kakw'n gnwvma" eijdovte" ou[t jajgaϑw'n.
Mhdevna tw'nde ϕivlon poieu', Polupai?dh, ajstw'n
ejk ϑumou' creivh" ei{nv eka mhdemih'":
ajllaV dovkei meVn pa'sin ajpoV glwvssh" ϕivlo" ei^nai,
crh'ma deV summeivxh/" mhdeniV mhd jotJ iou'n
spoudai'on: gnwvsh/ gaVr oji>zurw'n ϕrevna" ajndrw'n,
w{" sϕin ejp je[rgoisin pivsti" ejp joujdemiva,
ajllaV dovlou" t jajpavta" te poluplokiva" t jejϕivlhsan
ou{tw" wJ" a[ndre" mhkevti sw/zovmenoi.
56
TEÓGNIS
fr. 19-26 A
Cirno, com minha habilidade hei de colocar um selo sobre
estes versos, para que jamais isso seja ignorado, se roubados,
e alguém não altere para pior o que de bom está presente.
Assim qualquer um dirá: “são versos de Teógnis
de Mégara; famoso segundo todos os homens”.
De modo algum posso agradar a todos os cidadãos.
Nada admirável, filho de Polipaides; pois nem Zeus
agrada a todos chovendo ou fazendo estiar.
fr. 27-38 A
Para ti, bem ponderando, eu proporei coisas tais eu mesmo, certamente,
Cirno, a partir dos nobres, sendo ainda menino, aprendi.
Sê prudente, e não busques, por meio de obras vergonhosas ou injustas,
honras nem virtudes ou riqueza.
Observa assim estas coisas: não te relaciones com homens baixos,
mas sempre faze parte dos nobres;
e entre estes bebe e come, também entre estes
assenta-te, também agrada a estes cujo poder é grande.
Pois, dos nobres, certamente, aprenderás coisas boas; mas se com os pobres
tu te misturares, perderás também tua atual forma de pensar.
Tendo aprendido estas coisas, relaciona-te com nobres, e um dia dirás
que eu dou bons conselhos aos amigos.
fr. 53-68 A
Cirno, esta cidade ainda é uma cidade, mas agora são outros os cidadãos;
os que antes não conheciam nem as regras nem os costumes,
mas à volta dos flancos usavam até gastar peles de cabras,
se alimentando como cervos fora desta cidade,
agora também são nobres, filho de Polipao; e os que antes eram bons
agora são maus. Quem observando estas coisas suportaria?
Enganam-se uns aos outros rindo diante uns dos outros,
não sabendo as marcas que distinguem as coisas más das boas.
Não faças dentre estes cidadãos nenhum amigo, filho de Polipao,
por necessidade alguma do coração;
mas parece a todos de viva voz ser amigo,
e que não comuniques coisa alguma a ninguém, muito menos uma
importante; pois aprenderás a conhecer sentimentos de homens miseráveis,
como é nehuma a confiança neles por causa de suas obras,
mas (também por que) amam fraudes, enganos e intrigas bem tramadas
assim como homens que não mais podem ser salvos.
57
fr. 53-68 A
Kuvrne, povli" meVn e!ϑ *hd{ e povli", laoiV deV dhV a[lloi:
oi{ provsϑ *ou[te divka" h/[desan ou[te novmou",
ajll jajmϕiV pleurai'si doraV" aijgw'n katevtribon,
e[xw d *w{st *e[laϕoi th'sd *e*nevmonto povleo",
kaiV nu'n ei*s aj jgaϑoiv, Polupai?dh: oiJ deV priVn ejsϑloiv
nu'n deiloiv. Tiv" ken tau't jan j evcoit jejsorw'n;
ajllhvlou" d jajpatw'sin ejp jajllhvloisi gelw'nte",
ou[te kakw'n gnwvma" eijdovte" ou[t jajgaϑw'n.
Mhdevna tw'nde ϕivlon poieu', Polupai?dh, ajstw'n
ejk ϑumou' creivh" ei{nv eka mhdemih'":
ajllaV dovkei meVn pa'sin ajpoV glwvssh" ϕivlo" ei^nai,
crh'ma deV summeivxh/" mhdeniV mhd jotJ iou'n
spoudai'on: gnwvsh/ gaVr oji>zurw'n ϕrevna" ajndrw'n,
w{" sϕin ejp je[rgoisin pivsti" ejp joujdemiva,
ajllaV dovlou" t jajpavta" te poluplokiva" t jejϕivlhsan
ou{tw" wJ" a[ndre" mhkevti sw/zovmenoi.
fr. 73 e 74 A
Prh~xin mhdeV ϕivloisin o@lwς ajnakoinevo pa~si:
pau~roi toi pollw~n pistoVn e!cousi novon.
fr. 75 e 76 A
Pauvroisin pivsunoς megavl’ajndravsin e!rg’ejpiceivrei,
mhv pot’ajnhvkeston, Kuvrne, lavbh/ς ajnivhn.
fr. 77 e 78 A
PistoVς ajnhVr crusou~ te kaiV ajrguvrou ajnteruvsasϑai
a!xioς ejn caleph/~, Kuvrne, dicostasivh/.
fr. 79-82 A
Pauvrouς euJrhvseiς, Polupai?dh, a!ndraς eJtaivrouς
pistouVς ejn calepoi~ς prhvgmasi ginomevnouς,
oi@tineς a#n tolmw/~en oJmovϕrona ϑumoVn e!conteς,
i^son tw~n ajgaϑw~n tw~n te kakw~n metevcein.
fr. 87-128 A
Mhv m jep[ esin meVn stevrge, novon d jec[ e kaiV ϕrevna" a[llh/,
ei[ me ϕilei'" kaiV soi pistoV" e[vnesti novo":
h[ me ϕivlei kaϑaroVn ϑevmeno" novon, h[ m jap j oeipwvn
e[cqair jajmϕadivhn nei'ko" ajeiravmeno":
o{" deV mih/' glwvssh/ divc je[cei novon, ou%to" e&tai'ro"
deinov", Kurn j, ejcϑroV" bevltero" h## ϕivlo" w[n.
58
fr. 53-68 A
Cirno, esta cidade ainda é uma cidade, mas agora são outros os cidadãos;
os que antes não conheciam nem as regras nem os costumes,
mas à volta dos flancos usavam até gastar peles de cabras,
se alimentando como cervos fora desta cidade,
agora também são nobres, filho de Polipao; e os que antes eram bons
agora são maus. Quem observando estas coisas suportaria?
Enganam-se uns aos outros rindo diante uns dos outros,
não sabendo as marcas que distinguem as coisas más das boas.
Não faças dentre estes cidadãos nenhum amigo, filho de Polipao,
por necessidade alguma do coração;
mas parece a todos de viva voz ser amigo,
e que não comuniques coisa alguma a ninguém, muito menos uma
importante; pois aprenderás a conhecer sentimentos de homens miseráveis,
como é nehuma a confiança neles por causa de suas obras,
mas (também por que) amam fraudes, enganos e intrigas bem tramadas
assim como homens que não mais podem ser salvos.
fr. 73 e 74 A
Não comuniques por completo o modo de agir a todos os amigos;
dos muitos, certamente, poucos têm espírito confiável.
fr. 75 e 76 A
Confiado em poucos homens, empreende as grandes obras,
para que não tomes sobre ti, Cirno, uma aflição irremediável.
fr. 77 e 78 A
Um homem leal, de ser estimado com ouro e prata,
é digno, Cirno, numa penosa discórdia.
fr. 79-82 A
Acharás poucos homens, filho de Polipao, que são companheiros
leais em situações difíceis,
os quais, tendo o coração unido no sentimento, ousem
participar igualmente das coisas boas e das ruins.
fr. 87-128 A
Não me agrades com palavras enquanto tens o pensamento e a vontade alhures,
se me amas e há em ti um espírito leal;
ou ama-me dispondo de espírito puro, ou me rejeitando,
odeia-me abertamente suscitando uma discórdia;
o que mantém um duplo espírito numa só língua, este é um companheiro
terrível, Cirno, que sendo inimigo é melhor que (sendo) amigo.
59
[An ti" ejpainhvsh/ se tovson crovnon o{sson o&rwv/h"
nosϕisqeiV" d ja[llhn glw'ssan i&hs /' i kakhvn,
toiou'tov" toi e&tai'ro" ajnhVr ϕiVlo" ou[ti mal jejsϑlov",
/ , ϕronh'/ d jet{ era:
o{" k jei[ph/ glwvssh/ lw'a
a]ll jei[h toiou'to" ejmoiV ϕivlo", o}" toVn e&tai'ron
ginwvskwn ojrghVn kaiV baruVn o[nta ϕevrei
ajntiV kasignhvtou. SuV dev moi, ϕivle, tau't jen j iV ϑumw'/
ϕravzeo, kaiv potev mou mnhvseai ejxopivsw.
Mhdeiv" s jajnϑrwvpwn peivsh/ kakoVn a[ndra ϕilh'sai,
Kuvrne: tiv d je[st joϕ
[ elo" deiloV" ajnhVr ϕivlo" w[n;
Ou[t ja[n s jejk calepoi'o povnou r&uvsaito kaiV a[th",
ou[te ken ejsϑloVn e[cwn tou' metadou'n ejϑevloi.
60
Se alguém te louvou tanto tempo quanto tu podias ver,
mas tendo se afastado para outro lugar te lança linguagem maldosa,
tal companheiro, certamente, de maneira alguma é um amigo muito bom,
caso este diga coisas boas com a língua, enquanto pensa outras;
mas possa ser meu tal amigo que o companheiro
conhecendo, também suporte-o estando grave quanto estado de espírito,
como um irmão. E tu, por mim, querido, estas coisas no coração
medita, e um dia lembrar-te-ás de mim depois.
Nenhum dos homens te persuada a amar um homem mau,
Cirno; que vantagem há em ter como amigo um homem desprezível?
Nem te salvaria de uma dura pena e do erro,
nem possuindo algum valor quereria te dar deste uma parte.
61
fr. 145-150 A
Bouvleo d’eujsebevwn ojlivgoiς suVn crhvmasin oijkei~n
h# ploutei~n ajdivkwς crhvmata pasavmenoς.
jEn deV dikaiosuvnh/ sullhvbdhn pa~s’ajrethv’stin,
pa~ς dev t’ajnhVr ajgaϑovς, Kuvrne, divkaioς ejwn
v .
fr. 173-178 A
!Andr’ajgaϑoVn penivh pavntwn davmnhsi mavlista
kaiV ghvrwς poliou~, Kuvrne, kaiV hjpiavlou,
h$n dhV crhV ϕeuvgonta kaiV ejς megakhvtea povnton
rJiptei~n kai petrevwn, Kuvrne, kat’hjlibavtwn.
KaiV gaVr ajnhVr penivh/ dedmhmevnoς ou!te ti eijpei~n
ou!t’e!rxai duvnatai, glw~ssa dev oiJ devdetai.
fr. 213-218 A
Qumev, ϕivlouς kavta pavntaς ejpivstreϕe poikivlon h^ϑoς,
ojrghVn summivsgw~n h@ntin’e@kastoς e!cei.
Pouluvpou ojrghVn i!sce poluplovkou, o$ς potiV pevtrh/
th/~ prosomilhvsei toi~oς ijdei~n ejϕavnh:
nu~n meVn th/~d’ejϕevpou, tovte d’ajlloi~oς crova givnou.
Krevsswn toi soϕivh givnetai ajtropivhς.
fr. 237-254 A
SoiV meVn ejgwV ptevr’e!dwka, suVn oi%ς ejp’ajpeivrona povnton
pwthvsh/ kaiV gh~n pa~san ajeirovmenoς
rJhi>divwς: ϑoivnh/ς deV kaiV eijlapivnh/si parevssh/
ejn pavsaiς pollw~n keivmenoς ejn stovmasin,
kaiV se suVn aujlivskoisi liguϕϑovggoiς nevoi a!ndreς
eujkovsmwς ejratoiV kalav te kaiV ligeva
! ontai. KaiV o@tan dnoϕerh~ς uJpoV keuvϑesi gaivhς
a/s
bh/ς~ polukwkuvtouς eijς jAi?dao dovmouς,
oujdev tovt’oujdeV ϑanwVn ajpolei~ς klevoς, ajllaV melhvseiς
a!ϕϑiton ajnϑrwvpoiς aijeVn e!cwn o!noma,
Kuvrne, kaϑ’ Jellavda gh~n strwϕwvmenoς hjd’ajnaV nhvsouς,
ijcϑuoventa perw~n povnton ejp’ajtruvgeton,
oujc i@ppwn nwvtoisin ejϕhvmenoς, ajllav se pevmyei
ajglaaV Mousavwn dw~ra ijosteϕavnwn:
pa~si d’o@soisi mevmhle kaiV ejssomevnoisin ajoidhv
e!ssh/ oJmw`ς, o!ϕr’a#n gh~ te kaiV hjevlioς.
AujtaVr ejgwVn ojlivghς paraV seu~ ouj tugcavnw aijdou~ς,
ajll’ w@sper mikroVn pai~da lovgoiς m’ajpata/ς~ .
62
fr. 145-150 A
Prefere, sendo piedoso, viver com poucos bens
a ser rico tendo obtido bens injustamente.
Na prática da justiça está resumida toda a virtude,
sendo todo homem bom, um homem justo, Cirno.
fr. 173-178 A
A pobreza é, das coisas, a que mais subjuga o homem nobre,
mais do que a velhice grisalha, Cirno, mais do que a febre;
é preciso, evitando-a, fugir para o mar de profundos abismos
e lançar-se contra rochedos inacessíveis.
Pois logo que um homem é subjugado pela pobreza, não é possível falar
nem fazer nada, a língua renuncia a ele.
fr. 213-218 A
Ó Coração, conforme cada um dos amigos, muda tua variada maneira de ser,
associando-te àquela disposição que cada um tem.
Mantém a disposição do Pólipo de muitas dobras, que junto à pedra
se dá a ver tal qual a relação com a rocha da qual está junto;
agora deixa-te guiar por esta, mas depois torna-te diferente quanto à cor.
Preferível, certamente, é a habilidade à inflexibilidade.
fr. 237-254 A
A ti eu dei asas com as quais voarás sobre o infindável mar
e sobre toda a terra, tendo-te erguido
facilmente; em banquetes e ruidosos festins estarás presente
achando-te em cada uma das muitas bocas,
e com flautinhas de sons agudos homens jovens
e amáveis, graciosa, bela e claramente,
cantar-te-ão. E quando, sob os recônditos da terra sombria,
caminhares para as moradas de muitas lamentações de Hades,
jamais, nem morto, perderás a glória, mas serás conhecido
pelos homens, sempre mantendo um nome imperecível,
Cirno, pela pátria Hélade e por ilhas indo e vindo,
atravessando por sobre o mar estéril de muitos peixes,
não sentado sobre lombos de cavalos, mas te conduzirão
os ilustres dons das Musas coroadas de violetas;
e para todos por quantos ele é conhecido e para os que virão,
tu serás de igual forma, enquanto a terra e o sol existirem.
Contudo, junto a ti, nem um pouco de respeito eu obtenho,
mas como a uma pequena criança, com palavras, me iludes.
63
fr. 299 e 300 A
OujdeiVς lh/~ ϕivloς ei^nai ejphVn kakoVn ajndriV gevnhtai,
oujd’ w%/ k’ ejk gastrovς, Kuvrne, mia~ς gegovnh/.
fr. 305-312 A
ToiV kakoiV ouj pavnteς kakoiV ejk gastroVς gegovnasin,
ajll’ a!ndressi kakoi~ς sunϑevmenoi ϕilivhn
e!rga te deivl’ e!maϑon kaiV e!ph duvsϕhma kaiV u@brin,
ejlpovmenoi keivnouς pavnta levgein e!tuma.
fr. 323-330 A
Mhvpot’ ejpiV smikra/~ proϕavsei ϕivlon a!ndr’ ajpolevssai
peiϑovmenoς caleph/~, Kuvrne, diaibolivh./
Ei! tiς aJmartwlh/~si ϕivlwn ejpiV pantiV colw/t~ o,
ou!pot’ a#n ajllhvloiς a!rϑmioi oujdeV ϕivloi
J martwlaiV gaVr ejn ajnϑrwvpoisin e@pontai
ei^en. A
ϑnhtoi~ς, Kuvrne: ϑeoiV d’ oujk ejϑevlousi ϕevrein.
fr. 332-340 A, 355-360 A, 363 e 364 A, 371 e 372 A, 399 e 400 A, 409-418 A
(332a) Oujk e!stin ϕeuvgonti ϕivloς kaiV pistoVς eJtai~roς:
(332b) th~ς deV ϕugh~ς ejstin tou~t’ ajnihrovtaton.
Mhvpote ϕeuvgont’ a!ndra ejp’ ejlpivdi, Kuvrne, ϕilhvsh/ς:
oujdeV gaVr oi!kade baVς givnetai aujtoVς e!ti.
64
fr. 299 e 300 A
Ninguém quer ser amigo do homem depois que lhe sucede a desgraça,
nem do que tenha nascido da mesma barriga, Cirno.
fr. 305-312 A
Nem todos os maus têm se tornado maus a partir da barriga,
mas, tendo feito amizade com homens maus,
aprenderam ações baixas, palavras caluniosas e a desmedida,
supondo aqueles dizerem todas as coisas verdadeiramente.
fr. 323-330 A
Jamais por um pequeno pretexto mates um homem querido,
tendo sido persuadido por uma cruel calúnia.
Se alguém se irritar com todos os erros dos amigos,
nunca entre si unidos nem amigos
estarão. Pois os erros seguem nos homens
mortais, Cirno; mas os deuses não desejam suportá-los.
fr. 332-340 A, 355-360 A, 363 e 364 A, 371 e 372 A, 399 e 400 A, 409-418 A
(332a)
Não há, para o que está desterrado, um companheiro caro e confiável;
isto é a coisa mais dolorosa do desterro.
Jamais tu te tornes amigo de um homem desterrado, Cirno, por esperar algo,
pois tendo voltado para casa ele não é mais o mesmo.
65
399 Aijdei~sϑai deV ϕivlouς ϕeuvgein t’ ojleshvnoraς o@rkouς
400 ejntravpel’ ajϑanavtwn mh~nin ajleuavmenoς.
409 Oujdevna ϑhsauroVn paisiVn kataϑhvsh/ ajmeivnw
410 aijdou~ς, h@t’ ajgaϑoi~ς ajndravsi, Kuvrn’, e@petai.
411 OujdenoVς ajnϑrwvpwn kakivwn dokei~ ei^nai eJtai~roς
412 w%/ gnwvmh ϑ’e@petai, Kuvrne, kaiV w%/ duvnamiς.
413 Pivnwn d’ oujc ou@twς ϑwrhvxomai, oujdev me oi^noς
414 ejxavgei, w@st’ eijpei~n deinoVn e!poς periV sou~.
415 Oujdevn oJmoi~on ejmoiV duvnamai dizhvmenoς euJrei~n
416 pistoVn eJtai~ron, o@tw/ mhv tiς e!nesti dovloς:
417 ejς bavsanon d’ ejlϑwVn paratrivbomai w@ste molivbdw/
418 crusovς, uJperterivhς d’ a!mmin e!nesti novoς.
fr. 425-428 A
pavntwn meVn mhV fu~nai ejpicqonivoisin a!riston
mhd’ ejsidei~n aujgaVς ojxevoς hjelivou,
fuvnta d’ o@pwς w!kista puvlaς jAi?dao perh~sai
kaiV kei~sqai pollhVn gh~n ejpamhsavmenon.
fr. 811-814 A
Crh~m’ e!paϑon ϑanavtou meVn ajeikevoς ou!ti kavkion,
tw~n d’ a!llwn pavntwn, Kuvrn’, ajnihrovtaton:
oi@ me ϕivloi prou!dwkan. E j gwV d’ ejcϑroi~si pelasϑeivς
eijdhvsw kaiV tw~n o@ntin’ e!cousi novon.
fr. 833-836 A
Pavnta tavd’ejn koravkessi kaiV ejn ϕϑovrw/: oujdev tiς hJmi~n
ai!tioς ajϑanavtwn, Kuvrne, ϑew~n makavrwn,
ajll’ ajndrw~n te bivh kaiV kevrdea deilaV kaiV u@briς
pollw~n ejx ajgaϑw~n ejς kakovtht’ e!balen.
66
Respeita os amigos e foge dos juramentos que destroem o homem,
evitando preocupar-te com o ressentimento dos imortais.
Tesouro algum às crianças pagarás melhor do que
o respeito, Cirno, que convém aos homens nobres.
Nenhum dos homens parece ser um companheiro pior
para o que possui entendimento, Cirno, e para o que possui força.
Bebendo assim não me embriagarei, nem o vinho me tira de mim,
a ponto de dizer um discurso indigno a teu respeito.
Procurando, não sou capaz de encontrar nenhum semelhante a mim,
companheiro leal, alguém em quem não existe o engodo:
tendo chegado à pedra de toque, tal como com chumbo é esfregado
o ouro, a consciência da superioridade está em nós.
fr. 425-428 A
De todas as coisas, a melhor para os homens é não ter nascido
nem ter visto os raios do penetrante sol.
E, uma vez nascido, transpor depressa as portas do Hades
e jazer coberto com muita terra.
fr. 811-814 A
Experimentei uma coisa nada pior do que a morte vergonhosa,
mas de todas as outras, Cirno, a mais penosa:
os amigos me traíram. Eu mesmo, dos inimigos tendo me aproximado,
verei também quais deles têm intenção.
fr. 833-836 A
Tudo aqui está entre os corvos e em ruína; por nós, nenhum
dos afortunados deuses imortais, Cirno, é culpado,
mas a violência, a terrível ganância e a desmedida de muitos homens
nos lançaram das riquezas à miséria.
67
IPPWNAX
fr.68 W
duv’ hJmevr)ai gunaikovς eijsin h@distai,
o@tan gamh~i tiς) k(a)jkfevrhi teqnhkui~an.
fr. 128 W
Mou~sa moi Eujrumedontiavdea thVn pontocavrubdin,
thVn ejn gastriV mavcairan, o@ς ejsqivei ouj kataV kovsmon,
e!nnef’, o@pwς yhfi~di <> kakoVn oi^ton ojlei~tai
boulh~i dhmosivhi paraV qivn’ ajloVς ajtrugevtoio.
68
HIPÔNAX
fr.68 W
São dois os dias mais agradáveis da mulher:
quando alguém se casa com ela e quando a transportam morta.
fr. 128 W
Musa, o filho de Eurimedon, sorvedouro marinho,
triturador estomacal45, que come desgovernadamente,
diz-me, como na pedra ele morreu de má sorte
pela vontade do povo, junto às areias do estéril salso.
45
Literalmente: ‘faca no estômago’. A imagem refere-se à digestão operada pelo estômago, quando
se engole algo sem mastigar.
69
ANAKREWN
fr. 15 Gent.
^W pai~ parqevnion blevpwn,
divzhmaiv se, suV d’ ouj kluveiς
oujk eijdwVς o@ti th~ς ejmh~ς
yuch~ς hJnioceuveiς.
fr. 36 Gent.
PolioiV meVn hJmiVn h!dh
krovtafoi kavrh te leukovn,
carivessa d’ oujkevt’ h@bh
pavra, ghralevoi d’ ojdonteς:
glukerou~ d’ oujkevti polloVς
biovtou crovnoς levleiptai.
diaV tau~t’ ajnastaluvzw
qamaV Tavrtaron dedoikwvς:
jAivdew gavr ejsti deinoVς
mucovς, ajrgalevh d’ ejς aujtoVn
kavtodoς: kaiV gaVr eJtoi~mon
katabavnti mhV ajnabh~nai.
fr. 46 Gent.
ejrevw te dhu^te koujk ejrevw
kaiV maivnomai kouj maivnomai
fr. 15 Gail
Ou! moi mevlei taV Guvgew,
Tou~ Sardivwn a!naktoς:
Ou*d’ ei%lev pwv me zh~loς
Ou*deV fqonevw turavnnoiς.
*EmoiV mevlei muvroisin
Katabrevcein u&phvnhn:
*EmoiV mevlei r&odv oisin
Katastevfein kavrhna.
ToV shvmeron mevlei moi:
ToV d’au!rion tivς oi^den;
( &Wς ou^n e*t’eu*div’e*stivn,
KaiV pi~ne, kaiV kuvbeue,
KaiV spevnde tw/~ Luaivw/,
MhV nou~soς, h!n tiς e!lqh/,
Levgh/: SeV mhV dei~ pivnein.)
fr. 19 Gail
JH gh~ mevlaina pivnei,
Pinei deV devndre= aujthvn:
Pivnei qalassa d= au!ra",
JO d= h@lio" qavlassan,
ToVn d= h@lion selhvnh.
Tiv moi mavcesq=, eJtai~roi,
Kaujtw/~ qevlonti pivnein;
70
ANACREONTE
fr. 15 Gent.
Ó moço que olha virginal:
busco-te, e tu não ouves,
não sabendo que da minha
alma tens as rédeas.
fr. 36 Gent.
Se alvas já nossas
têmporas e a cabeça branca,
é que amada juventude não mais
está aqui - e velhos os dentes.
De doce não mais muito -
de vida não mais tempo resta.
Por isso choro
muito do Tártaro temeroso:
pois o Hades é terrível
recesso e dolorosa para ele
a descida. É certo sim
quem nele submerge não emergir.
fr. 46 Gent.
E amo de novo e não amo
e enlouqueço e não enlouqueço.
fr. 15 Gail
Não me importa Giges,
o rei de Sardes.
Jamais me toma o ciúme,
nem invejo os tiranos.
Importa-me com perfumes
inundar a barba.
Importa-me com rosas
coroar cabeças.
O hoje importa a mim,
pois, do amanhã, quem sabe?
Como ainda há bom tempo,
Bebe e jogua dados
e faz libações ao Liaio.
Que a doença, se alguma vier,
não diga: ‘tu não deves beber.’
fr. 19 Gail
A negra terra bebe
e bebem as árvores a ela.
Bebe o mar as brisas -
e o sol, o mar -
e a lua, o sol.
Por que brigais comigo, companheiros,
comigo que também quero beber?
71
PINDAROS
OLUMPIONIKWN A’46
IERWNI SURAKOUSIWI KELHTI
46
Edição de Aimé Puech.
72
PÍNDARO
1a OLÍMPICA
A HIERÃO DE SIRACUSA, VENCEDOR NA CORRIDA DE CARROS
Excelente a água, e o
ouro inflamado fogo
enquanto esplende
na noite, superior a soberba riqueza.
Se vitórias ressoar
desejas, meu coração,
não mires, além do sol,
de dia, outro mais quente
e brilhante astro, no
céu deserto,
nem disputa melhor que as de
Olímpia proclamaremos.
Daí o famoso hino se ornamenta
com o engenho dos sábios, para celebrar
o filho de Crono vindos ao opulento
e feliz lar de Hierão,
73
Surakovsion iJppocavr-
man basilh~a: lavmpei dev oiJ klevoς
ejn eujavnori Lu-
dou~ Pevlopoς ajpoikiva/:
tou~ megasqenhVς ej-
ravssato Gaiavocoς
Poseidavn, ejpeiv nin kaqarou~ levbh-
toς e!xele Klwqwv,
ejlevfanti faivdimon w^-
mon kekadmevnon.
^H qaumataV pollav, kaiV
pouv ti kaiV brotw~n
favtiς uJper toVn ajlaqh~ lovgon:
dedaidalmevnoi yeuvdesi poikivloiς
ejxapatw~nti mu~qoi.
74
de Siracusa o cavalei-
ro rei. Brilha-lhe a glória
na insigne co-
lônia do lídio Pelops.
Dele o poderoso sa-
cudidor da terra enamorou-se,
Posseidon, desde que a ele, da pura ba-
cia, retirou Cloto,
com marfim a brilhante espádua adornada.
Ah! muitas as maravilhas. E
talvez dos mortais
a fala ultrapasse o verdadeiro discurso:
entrelaçados com mentiras coloridas
enganam os mitos.
75
damevnta frevnaς iJmevrw/,
crusevaisi t’ ajn i@ppoiς
u@paton eujrutiv-
mou potiV dw~ma DioVς metaba~sai:
e!nqa deutevrw/ crovnw/
h^lqe kaiV Ganumhvdhς
ZhniV twu!t’ ejpiV crevoς.
JWς d’ a!fantoς e!peleς, oujdeV
matriV pollaV maiovmenoi
fw~teς a!gagon,
e!nnepe krufa~/ tiς aujtiv-
ka fqonerw~n geitovnwn,
u@datoς o@ti te puriV zevoisan eijς ajkmavn
macaivra/ tavmon kataV mevlh,
trapevzaisiv t’, ajmfiV deuvtata, krew~n
sevqen diedavsanto kaiV favgon.
76
domado no âmago pelo desejo,
e em áureos cavalos
para a altíssima mora-
da do honradíssimo Zeus te transportou.
Para aí, em tempo posterior,
foi também Ganimedes
com Zeus, para a mesma finalidade.
Como desaparecido estavas, nem
à mãe, procurando muito,
pessoa te trouxesse,
contou logo em segredo
algum dos invejosos vizinhos
que, em água, em fogo fervendo no máximo,
com faca te deceparam membro a membro
e à mesa, por fim, as carnes
tuas repartiram e comeram.
77
!Ecei d’ ajpavlamon bivon
tou~ton ejmpedovmocqon,
metaV triw~n tevtar-
ton povnon, ajqanavtwn o@ti klevyaiς
aJlivkessi sumpovtaiς
nevktar ajmbrosivan te
dw~ken, oi%sin a!fqiton
qh~kan. Eij deV qeoVn ajnhVr tiς
e!lpetai lelaqevmen e!r-
dwn, aJmartavnei.
Tou!neka proh~kan uiJoVn
ajqavnatoiv oiJ pavlin
metaV toV tacuvpotmon au^tiς ajnevrwn e!nqoς.
ProVς eujavnqemon d’ o@te fuavn
lavcnai nin mevlan gevneion e!refon,
eJtoi~mon ajnefrovntisen gavmon
78
E leva esta vida sem
remédio, tortura incessante,
com três, quar-
to suplício, porque dos imortais roubando,
para os convivas da mesma idade,
néctar e ambrosia
deu, com que imperecível
o fizeram. E se a deus algum varão
espera ocultar o que
faz, erra.
Por isso devolveram seu filho
os imortais de volta,
para a efêmera raça dos varões, de novo.
Na flor da idade, quando
penugens o negro queixo lhe cobriam,
projetou o casamento preparado
79
qugatrovς. JO mevgaς deV kivn-
dunoς a!nalkin ouj fw~ta lambavnei:
qanei~n d’ oi%sin ajnavg-
ka, tav kev tiς ajnwvvumon
gh~raς ejn skovtw/ kaq-
hvmenoς e@yoi mavtan,
aJpavntwn kalw~n a!mmoroς; A j ll’ ejmoiV
meVn ou%toς a!eqloς
uJpokeivsetai: tuV deV pra~-
xin fivlan divdoi.”
@Wς e!nnepen: oujd’ ajkravn-
toiς ejfavyato
e!pesi. ToVn meVn ajgavllwn qeovς
e!dwken divfron te cruvseon pteroi~-
sivn t’ ajkavmantaς i@ppouς:
80
da filha. O grande pe-
rigo débil homem não toma.
Mas morrer para eles inevitá-
vel. Por que alguém, anônima
velhice na sombra le-
vando, se consumiria em vão,
de todo belo privado? Mas para mim
é que esta disputa
será proposta. Tu o resulta-
do querido dá."
Assim falou; não em
vão aplicou-se
às palavras. A ele honrando, o deus
deu um carro áureo e ala-
dos infatigáveis cavalos.
81
ajeq
v lwn g’ e@neken: toV d’ aij-
eiV paravmenon ejslon
u@paton e!rcetai
pantiV brotw~n. jEmeV deV stefanw~sai
kei~non iJppivw/ novmw/
Aijolhi?di molpa~/
crhv: pevpoiqa deV xevnon
mhv tin’ ajmfovtera kalw~n te
i!drin aJma~/ kaiV duvnamin
kuriwvteron
tw~n ge nu~n klutai~si daida-
lwsevmen u@mnwn ptucai~ς.
QeoVς ejpivtropoς ejwVn teai~si mhvdetai
e!cwn tou~to ka~doς, JIevrwn,
merivmnaisin: eij deV mhV tacuV livpoi,
e!ti glukutevran ken e!lpomai
82
por causa das vitórias. A sem-
pre diária excelência
suprema vem
para todos os mortais. Eu coroar
aquele com eqüestre modo,
em eólio canto,
é preciso. Mas sei um estrangeiro
por igual do belo
conhecedor e também em força
mais poderoso
dentre os de agora não haverem de ador-
nar com as gloriosas pregas dos hinos.
Um deus que é protetor com tuas coisas preocupa-se,
tendo este cuidado, Hierão,
com tuas inquietações. E se logo não te deixa,
ainda mais doce esperaria,
83
KALLIMACOS
epigrama II
Ei^pev ti", Jhravkleite, teoVn movron, ej" dev me davkru
h!gagen, ejmnhvsqhn d j oJssavki" ajmfovteroi
hjevlion levsch/ kateduvsamen: ajllaV suV mevn pou,
xei~n j JAlikarnhseu~, tetravpalai spodihv:
aiJ deV teaiV zwvousin ajhdovne", h%/sin oJ pavntwn
aJrpakthV" jAivdh" oujk ejpiV cei~ra balei~.
epigrama XXIII
Ei!pa" " @Hlie, cai~re" Kleovmbroto" JWmbrakiwvth"
h@lat j ajf j uJyhlou~ teivceo" eij" jAidhn,
a!xion oujdeVn ijdwVn qanavtou kakovn, ajllaV Plavtwno"
e$n toV periV yuch~" gravmm j ajnalexavmeno"
epigrama XXVIII
jHcqaivrw toV poivhma toV kuklikovn, oujdeV kaleuvqw/
caivrw tiv" pollouV" w%de kaiV w%de fevrei:
misw~ kaiV perivfoiton ejrwvmenon, oujd j ajpoV krhvnh"
pivnw: sikcaivnw pavnta taV dhmovsia.
Lusanivh, suV deV naiciV kaloV" kaloV" - ajllaV priVn eijpei~n
tou~to safw~" hjcwv, fhsiv ti": " !Allo" e!cei."
epigrama XLI
@Hmisuv meu yuch~" e!ti toV pnevon, h@misu d j oujk oi^d j
ei!t j !Ero", ei!t j jAivdh" h@rpase, plhVn ajfanev".
^H rJav tin j ej" paivdwn pavlin w!ceto; kaiV meVn ajpei~pon
pollavki: "ThVn drh~stin mhV uJpodevcesqe, nevoi."
†oukisunifhson: ejkei~se gaVr hJ liqovleusto"
keivnh kaiV duvserw" oi^d j o@ti pou strevfetai.
epigrama LI
Tevssare" aiJ Cavrite", potiV gaVr miva tai~" trisiV keivnai"
a!rti poteplavsqh kh!ti muvroisi notei~,
eujaivwn ejn pa~sin ajrivzalo" Berenivka,
a%" a!ter oujd j aujtaiv taiV Cavrite" Cavrite".
84
CALÍMACO
epigrama II
Contou-me alguém, Heráclito, a tua morte - e lágrimas me
vieram, ao lembrar quantas vezes nós dois,
a conversar, o sol finar fizemos. Mas tu, em algum lugar,
amigo de Halicarnasso, há muito és pó.
As tuas canções vivem. Sobre elas, quem tudo
rapta, o Hades, a mão não lançará.
epigrama XXIII
Disse: Sol, adeus! Assim Cleómbroto Ambraciota
jogou-se de alta muralha para o Hades.
Valor nenhum via na morte má. É que, de Platão,
um só livro (aquele sobre a alma) ele leu.
epigrama XXVIII
Odeio o poema cíclico. Nem caminho
aprecio que muitos aqui e ali conduz.
Detesto o amado erradio. Nem do chafariz
eu bebo. Enoja-me tudo que é público.
epigrama XLI
Metade de minh'alma é o que ainda vive - e metade não sei
se Eros, se Hades a roubou (ou se invisível não ficou).
Será que atrás de outro rapaz ela se foi? E eu retruquei
tantas vezes: À fugitiva não acolhais, ó jovens!
........................................................pois por aí a vagabunda,
ela, a louca de amor, sei que perdida erra!
epigrama LI
Quatro as Graças. É que uma às outras três
já se ajuntou, ainda de perfume umedecida.
Feliz dentre todas, brilhante Berenice! -
sem quem não são as Graças Graças.
85
MELEAGROS
86
MELEAGRO
87
Ant. pal. V, 165
@En tovde, pammhvteira qew~n, livtomaiv se, fivlh Nuvx,
naiV livtomai, kwvmwn suvmplane, povtnia Nuvx:
ei! ti" uJpoV claiVnh/ beblhmevno" JHliodwvra"
qavlpetai, uJpnapavth/ crwtiV cliainovmeno",
koimavsqw meVn luVcno", oJ d’ ejn kovlpoisin ejkeivnh"
rJiptasqeiV" keivsqw deuvtero" jEndumivwn.
88
Ant. pal. V, 165
Peço-te uma única coisa, noite amiga, mãe universal
dos deuses: peço-te, noite divina, companheira dos meus excessos,
que se alguém se aquecer, estendido sob o lençol
de Heliodora, ao calor de um corpo que tira o sono,
quero que a luz adormeça, e o homem abandonado
em seu seio jaza como um outro Endimião.
89
90
BIBLIOGRAFIA
ACHCAR, Francisco. Lírica e lugar-comum; alguns temas de Horácio e sua
presença em português. São Paulo: EDUSP, 1994.
ADKINS, A. W. H. Poetic craft in the early greek elegists. Chicago/London:
University of Chicago Press, 1985.
ADORNO, Theodor. Lírica e sociedade. Tradução por W. L. Maar. In: BENJAMIN,
W., HABERMAS, J., HORKHEIMER, M., ADORNO, T. Os pensadores [textos
escolhidos]. Tradução por J. L. Grünewald et al. São Paulo: Abril Cultural, pp.
193-208, 1983.
ADRADOS, F. R. El mundo de la lírica griega antigua. Madrid: Alianza Editorial,
1981.
________________. Líricos griegos elegíacos y yambógrafos arcaicos. Vol. I e II
Barcelona: Ediciones Alma Mater S.A., 1959.
________________. Orígenes de la lírica griega. Madrid: Revista de Occidente,
1976.
ALBINI, Umberto [Org.]. Lirici Greci. Con Testo a fronte. Traduzione di Gennaro
Perrotta. Milano: Garzanti, 1983.
ALEXANDRIA, Paladas de. Epigramas. Seleção, tradução, introdução e notas de
José Paulo Paes. São Paulo: Nova Alexandria, 1993.
ARCHILOQUE. Archiloque. Fragments. Edição do texto grego por François
Lassere. Tradução e comentários por André Bonnard. Paris: Les Belles Lettres,
1958.
ASSUNÇÃO, Teodoro Rennó. A morte nas elegias de Arquíloco, Calino e
Mimnermo. São Paulo: USP, 1990.
________________________.A morte política em Tirteu. Kleos; revista de filosofia
antiga. Rio de Janeiro, v. I, n. 1, pp. 33-48, 1987.
________________________. Comentários a Arquíloco 5, 14, 2 e 1 (W). Cadernos
de pesquisa do NAPq. Belo Horizonte, Núcleo de Assessoramento à Pesquisa da
Faculdade de Letras da UFMG, n. 4, 1992.
________________________. Juventude e aventura em Mimnermo. Classica;
suplemento 2. Araraquara, pp. 87-94, 1993.
BOWRA, C. Early Greek lyricists. Oxford: Oxford University Press, 1961.
__________. Paralelo entre cantares gregos e portugueses. In: BELL, A. F. G.,
BOWRA, C., ENTWISTLE, W. J. Da poesia medieval portuguesa. Tradução por
A. Dória. Revista do Ocidente, Lisboa, 1947, pp. 46-71.
BRANDÃO, Jacyntho, SANTOS, Magda. Morte e amor: a construção do humano
na lírica grega arcaica. Ensaios de Literatura e Filologia, Belo Horizonte, vol. 4,
pp. 117-161, 1983-1984.
BRANDÃO, Jacyntho. O poeta na casa do rei. Classica, São Paulo, v. 1, pp. 35-53,
1988.
CAIRNS, F. Generic Composition in Greek and Roman Poetry. Edinburg: Edinburg
University Press, 1972.
CALLIMAQUE. Epigrammes. Hymnes. Texte établi et traduit par Émile Cahen. 3a
ed. Paris: Les Belles Lettres, 1948.
CAMPBELL, D. A. Greek lyric poetry. Londres e New york, 1967.
_______________. The golden lyre; the themes of the greek lyric poetry. London:
Duckworth, 1983.
CHANTRAINE, P. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Paris:
Klincksieck, 1984. 2 vol.
91
CORRÊA, Paula. Armas e varões na lírica de Arquíloco de Paros. São Paulo: USP -
Centro de Filosofia, Letras e Ciências Humanas, 1995. 412 p. (Tese, Doutorado
em Filosofia).
______________. O fragmento 2W de Arquíloco. Classica; suplemento 2.
Araraquara, pp. 87-94, 1993.
______________. Arquíloco e Heráclito. Kleos; revista de filosofia antiga. Rio de
Janeiro, v. I, n. 1, pp. 47-62, 1987.
CURTIUS, Ernst Robert. Literatura Européia e Idade Média Latina. Tradução de
Teodoro Cabral e Paulo Rónai. São Paulo: Hucitec/Edusp, 1996.
DALE, A. M. The metrical units of Greek lyric verse - I. Classical Quarterly,
Oxford, vol. XLIV, n. 3/4, pp. 138-148, 1950.
__________. The metrical units of Greek lyric verse - II. Classical Quarterly,
Oxford, vol. XLV, n. 1/2, pp. 21-30, 1951.
__________. The metrical units of Greek lyric verse - III. Classical Quarterly,
Oxford, vol. XLV, n. 3/4, pp. 119-129, 1951.
DEGANI, Enzo, BURZACCHINI, Gabriele [eds.] Lirici Greci: antologia. Edição,
tradução, comentários e notas de E. Degani e G. burzacchini. Firenze: La Nuova
Italia Editrice, 1985.
DETIENNE, Marcel. Les maîtres de vérité en Grèce archaïque. Paris: Maspero,
1967.
DOVER, Kenneth J. [org.]. Ancient greek literature. Oxford/New York: Oxford
Unversity Press, 1985.
EASTERLING, P.E., KNOX, B.M.W. [orgs.]. Historia de la literatura clásica
(Cambridge University). 2 v. Trad. por F Alberich. Madrid: Gredos, 1990.
EDMONDS, J.M. [ed.] ELEGY AND IAMBUS, being the remains of all the greek
elegiac and iambic poets from Callinus to Crates, excepting the choliambic
writers, with the ANACREONTEA. Edited and translated by J. M. Edmonds.
Cambridge/London: Harvard University Press/William Heinemann LTD, 1954.
Two volumes.
FINLEY, Moses I. Grécia primitiva: idade do bronze e idade arcaica. Trad. por W.
Vaccari. São Paulo: Martins Fontes, 1990.
FONTES, Joaquim Brasil. Eros, tecelão de mitos: a poesia de Safo de Lesbos. São
Paulo: Estação Liberdade, 1991.
FRÄNKEL, Hermann. EFHMEROS als Kenntwort für die menschliche Natur. In:
KATZ, J. [org.] Wege und Formen frühgriechischen Denkens. München: 1968,
pp. 23-39. [Tradução inédita por Teodoro Rennó Assunção: EFHMEROS como
palavra-chave para a natureza humana. pp. 1-9].
GRIMAL, Pierre. Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine. Paris: Presses
Universitaires de France, 1990.
GUTHRIE, William K. C. The greeks and their gods. London: Methuen & Co.,
1954.
HARVEY, A. E. The classification of Greek lyric poetry. Classical Quarterly,
Oxford, vol. III - New Series, n. 1/2, pp. 157-175, 1953.
LAGE, Celina [org.]. Poesia Grega Antiga. Seleção e tradução de Celina F. Lage.
São Paulo: Cone Sul, 1998.
___________. Teoria e crítica literária na República de Platão. Belo Horizonte:
FALE/UFMG, 2000.
LESKY, Albin. Geschichte der Griechischen Literatur. Bern/München: Francke
Verlag, 1971.
LIDDELL, H. G., SCOTT, R., JONES, H. S. A Greek-English lexicon. Oxford:
Clarendon Press, 1990.
92
MOSSÉ, Claude. A Grécia Arcaica de Homero a Ésquilo. Tradução de Emanuel
Lourenço Godinho. Lisboa: Edições 70, 1989.
NILSSON, Martin Persson. Historia de la religión griega. Trad. por A. Gamerro.
Buenos Aires: Editorial Universitaria de Buenos Aires, 1961.
NUÑO, Rubén Bonifaz. Antologia de la lírica Griega. Selección, prólogo, version
rítmica y notas de Rubén Bonifaz Nuño. México: Universidad Nacional
Autónoma de México, 1988.
PAES, José Paulo. Poemas da antologia grega, ou palatina: séculos VII a.C. a V
d.C. Seleção, tradução notas e posfácio José Paulo Paes. São Paulo: Companhia
das Letras, 1995.
PAGE, D. L. Sappho and Alcaeus. Oxford: Clarendon Press, 1955.
PEREIRA, M. H. R. Estudos de história da cultura clássica; I volume - Cultura
Grega. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian, 1980.
________________. O conceito de poesia na Grécia antiga. Humanitas, Lisboa, vol.
13 e 14, pp. 336-357, 1961-1962.
PINDARE. Olympiques. Texte établi et traduit par Aimé Puech. Tome I. Paris: Les
Belles Lettres, 1970.
QUASIMODO, Salvatore. Lirici Greci. Tradotti da Salvatore Quasimodo, com un
saggio di Luciano Anceschi. Verona: Arnoldo Mondari Editore, 1953.
ROMILLY, Jacqueline. Fundamentos de literatura grega. Trad. por M. G. Kury.
Rio de Janeiro: Zahar, 1984.
SNELL, Bruno. A descoberta do espírito. Trad. por A. Morão. Lisboa: Edições 70,
1992.
VERDENIUS, W. J. “The Principles of Greek Literary Criticism”. In Mnemosyne,
vol. XXXVI, fasc. 1-2 (1983).
VERNANT, Jean-Pierre. As origens do pensamento grego. Trad. por I. B. Fonseca.
São Paulo: Difel, 1986.
WEST, M. L. [Ed.]. Delectus ex iambis et elegis graecis; Bibliotheca Oxoniensis.
Oxford: Oxford University Press, 1980.
__________. Greek lyric poetry. The poems and fragments of the Greek iambic,
elegiac, and melic poets (excluding Pindar and Bacchylides) down to 450 BC.
Translated with introduction and notes by M. L. West. Oxford/New York: Oxford
University Press, 1994.
__________.[Ed.] Iambi et elegi Graeci ante Alexandrum cantati. 2 vol. Oxford:
Clarendom Press, 1985.
__________. Introduction to Greek metre. Oxford: Clarendon Press, 1987.
93