Você está na página 1de 32

BAZA VORTOPE

DICIONARIO BASICO

ALFA/PORTUGUES

kun multas defines, klarifes iw ekzemples


koherey doniras en ALFA!

com muitas definicoes, esclarecimentos e exemplos


dados coerentemente em ALFA!
2

KONVENZIES UZIRAS EN JIA VORTOPE


CONVENCOES UTILIZADAS NESTE DICIONARIO

• Las kap-vortes du ALFA26 aperan negritey /


As palavras-de-entrada em ALFA26 aparecem em negrito.

• Las Portugalas vortes sam-signifas al las A26-kap-vortes aperan tuy pso twas
en normalas literes /
As palavras Portuguesas com o mesmo significado das palavras-de-entrada
em ALFA26 aparecem logo apos essas em letras normais.

• Defines ow ekvivalentas esprimes en ALFA26 ow en la Portugala


por las A26-kap-vortes aperan inter citices, twe xran, inter “ ” /
Definicoes ou expressoes equivalentes em ALFA26 ou em Portugues
para as palavras-de-entrada em ALFA26 aparecem entre aspas,
isto eh, entre “ ” .

• Aldonas klarifes aperan inter parentezes, twe xran, inter ( ) , ow inter krampes,
twe xran, inter [ ] /
Esclarecimentos adicionais aparecem entre parenteses, isto eh, entre ( ) ,
ou entre colchetes, isto eh, entre [ ] .

• Ekzemples pri la uzade en frazes por las kap-vortes aperan italikey /


Exemplos para o uso em frases das palavras-de-entrada aparecem em italico.

• Kelkas kurtajes iw simboles por klasifi las kap-vortes aperan en las artikoletes.
Viduy las tabeles du kurtajes iw simboles en las sekvas pajes /
Algumas abreviaturas e simbolos para classificar as palavras-de-entrada
aparecem nos artigos.
Veja as tabelas de abreviaturas e simbolos nas paginas seguintes.
3

KURTAJES UZIRAS EN LAS ARTIKOLETES


ABREVIATURAS USADAS NOS ARTIGOS DO DICIONARIO

A26 : ALFA26
art. : gramatika artikle / artigo gramatical
E : Esperanto / Esperanto
ebx. : erudicia vortebe / termo erudito pp. compor palavras
ekz. : ekzempley / por exemplo
itp : iw twey plu / etc
konv. : konektive / conetivo
korel. : korelative / correlativo
mtf. : metafore / metafora
num. : numere / numero
P : Portugala lingwe / Lingua Portuguesa
p.adv. : primitiva adverbe / adverbio primitivo
p.n. : propra nome / nome proprio
p.n.f. : propra nome femala / nome proprio feminino
p.n.m. : propra nome maskla / nome proprio masculino
part. : gramatika partikle / particula gramatical
pp. : propra por / proprio para
pref. : prefikse / prefixo
prep. : prepozizie / preposicao
pron. : pronome / pronome
suf. : sufikse / sufixo
t.x. : twe xran / isto eh (i.e.)
tekno. : teknologie / tecnologia
4

SIMBOLES UZIRAS EN LAS ARTIKOLETES


SIMBOLOS UTILIZADOS NOS ARTIGOS DO DICIONARIO

SIMBOLE SIGNIFE

♣ indikan wo adjektive / indica um adjetivo


♠ indikan wo adverbe / indica um adverbio
♦ indikan wo substantive / indica um substantivo
♥ indikan wo verbe / indica um verbo
≡ montran sam-signifa vorte ow vorto-grupe /
mostra uma palavra ou uma espressao equivalente
⊕ ripetan la kap-radixe [kap-vorto-radike] en la artikolete /
repete a raiz da palavra-de-entrada dos artigos
⊗ reprezentan wo radixe [vorto-radike] liberey elekteva (du ALFA26) /
representa uma raiz-de-palavra qualquer (de ALFA26)
Ω “non” , ekz.: “ Ωkapabla ≡ non-kapabla ” , “ Ωkonira ≡ non-konira ”
“nao” , ekz.: “Ωcapaz ≡ nao-capaz” ,
“Ωconhecido ≡ nao-conhecido”
Π “nir” , ekz.: “ Πlonga ≡ kurta ” , “ Πpuji ≡ tiri ” , “ Πasci ≡ desci ”
“forma o antonimo” , ekz.: “Πlongo ≡ curto” ,
“Πempurrar ≡ puxar” , “Πsubir ≡ descer”
⇒ montran logika konsekvenze /
mostra consequencia logica
→ petan konsulti la artikolete du indikira vorte /
pede para consultar o artigo da palavra indicada
5

BAZA VORTOPE
DICIONARIO BASICO

ALFA/PORTUGUES

PARTE I

LITERES A – L
6

A ag-i : agir ♥
abak-e : abaco ♦| La ⊕e xran wo antikva kalkulo agl-e : aguia (grande ave de rapina) ♦ | → falke,
instrumente [O abaco eh um antigo instrumento de vulture, katarte.
calculo]. agnosk-i : reconhecer (formalmente, oficialmente) ♥
abdomen-e : abdomem ♦ | La Katolika Eklezie non ⊕an la divorce [A Igreja
abel-e : abelha ♦| ⊕eje [colmeia]. En twa ⊕eje stan Catolica nao reconhece o divorcio]. La medizine
pli om 1000 ⊕es [Nessa colmeia ha’ mais de 1000 yam ⊕an la efikeze du twa nova medikate [A
abelhas]. medicina ja’ reconhece a eficacia desse novo
abism-e : abismo ♦ remedio].
abl-a : “capaz, um tanto habil” ♣ | Xi non xran ⊕a agord-i : afinar ♥ | ⊕i piane, gitare, harpe, violone.
konduki awtomobe. Xi xran ⊕a glit-kuri. Mi non agrabl-a : agradavel ♣
xran ⊕a naji. agres-i : agredir ♥ | ⊕as vortes; ⊕a reklame; ⊕ema
abon-i : assinar (revistas, jornais) ♥ | → rubrike, polizeyne | → violenze.
signature. akliv-e : aclive ♦ | “Πdeklive” (rample suproyriuna)
abr-i : abrir ♥ | “Πferm-i”. | → deklive.
absolut-a : absoluto ♣ akompan-i : acompanhar ♥
abstrakt-a : abstrato(a) ♣ | “Πkonkreta”. akord-i : concordar ; “estar de acordo” ♥ | →
abund-i : “haver em abundancia” ♥ | “Πrari” | diskordi, konsenti.
Verdajes ⊕an en la vale. akr-a : agudo ; afiado (lamina, faca, etc) ♣
abuz-i : abusar ♥ | Lis pensan jui libereze, sed verey akrid-e : gafanhofo ♦ (saltuna insekte)
lis ⊕an du ze. akrobat-e : acrobata ♦ | “gimnastika artiste” | La
acet-i : comprar ♥ cirke prezentan bemas ⊕es.
acez-i : acessar ♥ | ⊕i wo website du Internete aks-e : eixo ♦ | Las kartezias grafikas ⊕es. Las
[acessar um website da Internete]. ⊕eva [acessivel]. kamionos rados ⊕es.
Xi xran wo persone nirfaziley ⊕eva [Ela eh uma aksiom-e : axioma (pp. filozofie) ♦
pessoa dificilmente acessivel]. akt-e : ato ♦
Adam-e : p.n.m. Adao | “la huma vire kreira fa Dae” aktiv-a : ativo(a) ♣
[o primeiro homem criado por Deus] (pp. Biblie) | aktor-e : ator ♦ | ⊕ine [atriz].
Dae formen Adame el la polve du tere | → Heva. akurat-a : preciso ; exato ♣ | Nun xran la nawa,
adekwat-a : adequado ♣ ⊕ey.
adizi-i : adicionar ; somar ♥ | adizie [operacao akurat-ez-e : precisao ; exatidao ♦
matematica “adicao”] | → subtrahi, sumi, dividi, akux-i : parir ♥ | ⊕istine [parteira] | La bovine ⊕en
multipliki. wo ide [A vaca pariu um filhote]. La ⊕istine
administr-i : administrar ♥ | ⊕i wo firmae, wo pretijen por helpi la naskunine [A parteira aprontou-
kompanie, wo fabrike, wo lerneje. se para ajudar a parturiente]. | → naski.
admiral-e : almirante ♦ [pp. supera ofizire]. akuz-i : acusar ♥ | “aserti ke ii xran kulpa”.
admir-i : admirar ♥ | “rigardi kun certa respekte ow akw-e : agua ♦
mire” | Mi ⊕an las kwin steles du konstelazie Suda akw-iz-i : humidificar ; molhar ♥
Kruze. akzel-i : acelerar ♥ | “pligrandifi la velozite du wo
admon-i : admoestar ; repreender ♥ korpe en la spaze” | En fizike, ⊕e xran la frakzie
adolesk-i : “ser adolescente” ; “estar na “xanje du velozite super la tempo intervale en kwa
adolescencia” ♥ ze okazen” | negativa ⊕e ≡ dezakzele ≡
adolesk-un-e : adolescente ♦| “yunule inter pli Πpli nirpligrandife du velozite du wo korpe | → velozite,
15-25 yares” | “jovem entre mais ou menos 15-25 kinematike, mekanike.
anos de idade”. akzept-i : aceitar ; receber ♥
adolt-a : adulto(a) ♣ | ⊕e [individuo, pessoa adulta]. al : prep. para | Xi rien al Pariz [Ela foi para Paris].
adres-e : enderec’o ♦ alegr-a : alegre ♣ | La cirke xran wo ⊕a spektakle [O
adult-i : “cometer adulterio” (traic’ao no casamento) circo eh um espetaculo alegre]. | → joya, felica.
♥ | sangadulte [incesto]. alfabet-e : alfabeto ♦| La ⊕a orde: a, b, c, ..., x, y, z.
advokat-e : advogado ♦ [A ordem alfabetica: a, b, c, ... , x, y, z].
aer-e : ar (atmosfera) ♦ ali-a : korel. outro ♣ | Teman pri ⊕a afere [O assunto
afabl-a : afavel ; bondoso(a) ♣ eh outro].
afer-e : assunto ; negocio ♦ alianz-e : alianc’a ♦ | ankey : “joedza ringe”
agent-e : agente ♦ | administra ⊕e [agente [tambem: “anel de casamento”].
administrativo]. ali-ey : korel. ♠ “de outra maneira” ; “de outro
agent-ej-e : agencia ♦ | banka agenteje [agencia modo”.
bancaria]. voyajo agenteje [agencia de viagens]. alkanz-i : alcanc’ar ♥ | La motocikle ⊕en la
7

awtomobe sur la xozue [A motocicleta alcanc’ou o kaele” (pp. katolika religie).


automovel sobre a estrada] | → atingi. ankey : p.adv. tambem ♠ | Xi xatan xorbete iw ankey
alkohol-e : alcool ♦ | Kelkas awtomobes konsuman cokolade [Ela gosta de sorvete e tambem de
alkohole avaw benzine [Alguns automoveis chocolate].
consomem alcool ao inves de gasolina]. ankorey : p.adv. ainda ♠ | Hariel ankorey non
alkopl-i : acoplar [pp. engrenagens ou cosmonaves] alvenen [Hariel nao chegou ainda].
♥ | La kosmoxipe alkoplen kun la kosmostazie en la anksi-a : ansioso(a) ♣
Tero orbite [A cosmonave acoplou com a estacao anon-e : anao ♦ | “home Ωnormaley Πalta”.
espacial em orbita da Terra]. | → kupli. anonz-i : anunciar ♥
almeney : p.adv. “pelo menos” ♠ ans-e : alc’a ♦ (de xicara, bule, balde, gaveta, cesto,
almoz-e : esmola ♦ | Kwi donatan ⊕e, pruntodonan etc) | “kurba elstara tenice du potes, vazes, tirkestes,
al Dae (proverbe) [Quem da’ esmola, empresta a korbes, itp”. | → tenice.
Deus (proverbio)]. anser-e : ganso (birde) ♦ | → anase.
almoz-ul-e : “pedinte de esmola” ; mendigo ♦ anten-e : antena (pp. radio, TV) ♦
aloy-e : “liga metalica” ♦ | bronze xran aloye du anti : teknika pref. kwa signifan “kontraw” |
kupre kun stane [bronze eh uma liga metalica de ⊕materie, ⊕konzipice [≡ kontrawzipice], ⊕teze,
cobre com estanho]. ⊕dote [≡ kontrawvenene], ⊕biotike, ⊕partikle,
alport-i : trazer ; levar ♥ ⊕fraze, ⊕semite | → psewdo.
alt-a : alto(a) ♣ | → bayxa. antikv-a : antigo(a) ♣
altar-e : altar ♦ antizip-i : antecipar ♥ | “fari, doni, montri ya om la
alternativ-e : alternativa ♦ normala tempe” | ⊕i rezultes, la joedzije, la voyaje,
altern-i : alternar ♥ | ⊕a kurente [corrente alternada]. la repage.
altir-i : atrair ♥ | “Πpuji kontraw se pru” | La tero anus-e : anus (korpo parte) ♦
gravite altiran las proksimas korpes niraltoy [A aparat-e : aparelho ♦
gravidade terrestre atrai os corpos proximos para apart-a : “ ‘a parte” ; “em separado” ; “em
baixo]. Dos elektras xarjes, wo pozitiva iw la alia
particular” ; “nao ligado a um certo grupo” ♣
negativa, altiran se wo kontraw la alia [Duas cargas
eletricas, uma positiva e outra negativa, se atraem aparten-i : pertencer ♥
uma contra a outra] | → puji, ripeli. aper-i : aparecer ♥
alud-i : aludir ; “fazer alusao (a alguma coisa)” ♥ ap-i : ter ♥ | Marta apan tri infanes [Marta tem tres
alumet-e : “palito de fosforo” ♦ crianc’as]. Li non apan awtomobe [Ele nao tem
automovel]. Xi apan wo apartamente en la
alumini-e : aluminio (pp. metale) ♦
urbocentre [Ela tem um apartamento no centro da
alven-i : chegar ♥ cidade]. La hunde iw la kate xran vostapas bestes
amant-e : amante (masculino) ♦ [O cao e o gato sao bichos que tem cauda].
amant-in-e : amante (feminino) ♦ aplawd-i : aplaudir ♥ | Las spektunes ⊕en las
amarg-a : amargo ♣ | “Πdolca”. klawnes [Os espectadores aplaudiram os palhac’os].
amas-e : montao ; multidao ♦ aplik-i : aplicar ♥
amb-as : ambos ; ambas (pron. iw adjektive) apog-e : apoio ♦ | “twe, sur kwe onis se ⊕an” | La
am-i : amar ♥ | Mi aman Hariel el mu tota kore. bakule xran ⊕ice por las paxtistes [O baculo eh um
amik-e : amigo ♦ (objeto de) apoio para os pastores].
ampl-a : amplo(a) ♣ apog-i : apoiar ♥ | Las paxtistes se ⊕an sur su bakule
ampl-if-i : amplificar ♥ | ⊕ifi las radios signales [Os pastores se apoiam sobre seu baculo].
[amplificar os sinais de radio]. ⊕ifi la sinusa elektra apostol-e : apostolo ♦ | “las pli proksimas diziples du
onde [amplificar a onda eletrica senoidal]. Jezue, kwi kunviven kun Le iw kwi xren komisiiras
amuz-a : divertido ; engrac’ado ♣ | ⊕i [divertir, fa Li disvasti la Evangelie” | Las grandas ⊕es Petre
distrair]. ⊕aje [diversao, distracao] | → distri. iw Pawle [Os grandes apostolos Pedro e Paulo].
analfabet-ul-e : analfabeto [individuo] ♦ | “home apotek-e : farmacia ; drogaria (onde se vende
kwi ankorey non lernen legi iw skribi su jopatra medicamentos) ♦ | “butike kwem onis preparan iw
lingwe”. vendan medikamentes”.
anas-e : pato (birde) ♦ | → ansere. aprez-i : apreciar ♥ | “kompetentey avayli la arta
anatomi-e : anatomia (pp. medicina) ♦ | → valore du ie” | Eduarde non ⊕an legi poezie.
fiziologie. Monika ⊕an spekti balete | → dezprezi.
anatom-ist-e : anatomista (pp. especialista em april-e : abril (yar-monate) (mes do ano) ♦
anatomia) ♦ | → fiziologie. aprob-i : aprovar ♥
angul-e : angulo ♦ apud : prep. “junto de”
animal-e : animal ♦ | La ⊕a regne [O reino animal]. apurey : p.adv. apenas ♠ | Xi deziran xri apurey lu
anim-e : alma ♦ amikine [Ela deseja ser apenas amiga dele].
anjel-e : anjo ♦ | “supernatura staje, kwa lojan en la aqj-e : idade ♦
8

aqjiot-i : agiotar [praticar agiotagem] ♥ | ⊕ule → serpente, vipure.


[agiota, aquele que pratica agiotagem]. ⊕aze aspir-i : aspirar (a algo, a alguma coisa) ♥
[agiotagem]. astr-e : astro ♦ | “cielo korpe, kwaw steles, planedes,
ar : prep. “por indiki la objekte du wo fraze donira en kometes”.
non-rekta orde” | prep. para indicar o objeto de uma astrolab-e : astrolabio ♦ (antikva instrumente por
frase dada numa ordem nao-reta | Ar la pantere la mezuri la alteze du astres super la horizonte).
casiste mortifen [O cassador matou a pantera]. astrolog-e : astrologo ♦ | “spezialiste pri astrologie”.
arakid-e : amendoim (fruto comestivel) ♦ | “frukte astrologi-e : astrologia ♦ | “psewdo-cienze pri la
du ⊕eyre” | xele du ⊕e [casca de amendoim]. destine du home law las astres”.
aranj-i : arranjar ; arrumar ♥ | ⊕i la kuireje [arrumar astronawt-e : astronauta ♦ | Las ⊕es yam atingen la
a cozinha]. lune.
arb-e : arvore ♦ astronom-e : astronomo ♦ | “spezialiste pri
arbed-e : arbusto ♦ astronomie”.
arb-op-e : floresta ♦ | → selve. astronomi-e : astronomia ♦ | “cienze pri las astres”.
arde-e : garc’a ♦ (longkrura birde) | → meve. atak-i : atacar ♥
ard-i : arder ♥ | Las karbebes ⊕an en la kamene [Os ate-ism-e : ateismo (la doktrine pri non-krede al
carvoes ardem na lareira]. Dae) ♦ .
are-e : area (limira spaze) [espac’o limitado] ♦ ate-ist-e : ateu (nirkredune al Dae) ♦
aren-e : arena ♦ | “centra parte du cirke, reservira por atend-i : esperar ; aguardar ♥
batales iw luktes” | La dresiste alfronton las leones atent-i : “prestar atencao” ♥
en la ⊕e. atenz-i : “praticar um atentado” ♥ | “provi mortifi,
arest-ej-e : cela ; “lugar onde se mantem detrui, ow damaji ie/ii” | Herode ⊕en kontraw la
prisioneiros” ♦ | “Πlibereje” | → prizone. vive du jus naskira knabete Jezue.
arest-i : prender ♥ | “Πliberi”. atest-i : testemunhar ♥
argument-e : argumento ♦ (pp. filozofie) atest-un-e : testemunha ♦
arjent-e : prata (hela valora metale) ♦ ating-i : alcanc’ar ; atingir (um objetivo, um alvo) ♥ |
ark-e : arco ♦ | “parte du wo kurba linie” (pp. Dank’al Dae, mi ⊕en mu ideale [Grac’as a Deus,
geometrie) | paf-⊕e, ciel-⊕e. alcancei meu ideal]. | → alkanzi.
arkiv-e : arquivo ♦ Atlantik-e : p.n. Atlantico (ozeane)
arme-e : exercito (pp. militista korporazie) atmosfer-e : atmosfera ♦
[corporacao militar] ♦. atom-e : atomo (pp. fizike, kemie) ♦
arm-i : armar ♥ avantaj-e : vantagem ♦ | nir⊕e [desvantagem]
arm-ic-e : arma ♦ avanz-i : avanc’ar ♥ | La armea trupe ⊕en en la
art-e : arte ♦ niramika teritorie.
arter-e : arteria ♦ | “sango dukte el la kore” | → avar-a : avaro ; avarento ; mesquinho ♣ | niravara
veyne, pulme. [generoso(a)]. Marta apan wo niravara kore [Marta
artifik-a : artificial ♣ | “Ωnatura, sed kreira fa la tem um coracao generoso]. Lu onkle xran wo tipika
home” | ⊕a satelite por komunikes. ⊕a plaje kun avara ricule [O tio dele eh um tipico rico avarento].
⊕as ondes. avaw : prep. “ao inves de”
artifik-aj-e : artificio ♦ | “arta ow teknika ruzaje por avayl-i : avaliar ♥ | 1 “kalkuli proksimey io valore” |
iluzii ow trompi” | “truque de arte ow de tecnica
2
“kalkuli proksimey la probableze du sukzese en wo
para iludir ow enganar” | ⊕ajes du kin-arte, du entreprene” | ⊕i la ricaje du ii; ⊕i la valore du wo
magiistes, du vendistes | → artifika, truke. pentraje, du wo geme; ⊕i las riskes du entreprene.
artik-e : articulacao [pp. fisiologia] ♦ avel-e : avela^ (nukse) ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
artikl-e : artigo (gramatical) ♦ aven-e : aveia (herbe) ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
artikol-e : artigo (de jornal, revista) ♦ aventur-e : aventura ♦
asc-i : subir ; ascender ♥ | “Πdesci”. avenu-e : avenida (pp. strate) ♦
asert-i : “fazer uma assertiva” ; “afirmar alguma averaj-a : “valor medio” ♣
coisa” ♥ . avert-i : advertir ♥
asfalt-e : asfalto ♦ (“ter-pece”) | strates, avenues, aviad-i : “viajar de aviao” (pp. aer-veturi) ♥
xozues ⊕iras. avid-a : avido(a) ♣ | monavida [avido por dinheiro].
asist-i : assistir ; atender ; servir ; ajudar ♥ | La famavida [avido por fama]. aventuravida [avido por
serviste ⊕an su mastre. La lifte ⊕en las atendunes. aventuras].
⊕i la telefone. ⊕i la kliente. ⊕i la nirsanule. avi-e : aviao ♦ | “veturure kwa flugan per motoro-
forte”.
asoci-e : associacao ♦
avokad-e : abacate ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
aspekt-i : “apresentar-se sob certo aspecto” ♥
awdac-i : “ter a audacia de...” ♥
aspid-e : aspide ♦ | “venenoza serpente el Egiptie” |
9

awd-az-e : audicao ♦ | “o ato de ouvir ou o sentido balanz-i : balanc’ar ♥ | “movi objekte ritmey, twey
da audicao” | “la akte awdi ow la awdo-sense” | → ke zi levijan iw Πlevijan alterney” | La madre ⊕an
vidaze. la lulice du infane | → ozili.
awd-i : ouvir ♥ | → orele, ovede. balast-e : lastro ; “contrapeso” (pp. balao,
awgust-e : agosto (yar-monate) ♦ submarino) ♦
awkzi-e : leilao ♦ | “prozede du vende per publika balbut-i : gaguejar ♥ | ⊕ule [gago – pessoa].
konkure, en kwa la proponune du pley alta preze baldaken-e : “especie de tapete, suportado por
akiran la vare”. bastoes, fazendo teto sobre a cabec’a de um
awr-e : ouro (tre valora flava metale) ♦ importante lider religioso ou autoridade semelhante”
awreol-e : aureola ♦ | “luma ronde kwa las pentristes ♦.
metan cirkaw la kape du sanktules iw martires” | → baldey : p.adv. “em breve” ; “dentro de pouco
hawre. tempo” ♠ | Nis wew baldey joedzijon [Nos de fato
awror-e : aurora ♦ | 1 “twa momente du matena nos casaremos em breve]. | → breva.
krepuske, kwam la ciele rujijan” | 2 “luma fenomene, bal-e : baile (danc’a de muitos casais) ♦ | En la bale
probabley elektra, en la alta atmosfere cirkaw las ludan la orkestre iw las jopares danzan la viena
magnetas teros poluses” | boreala (arkta) ⊕e; valse [No baile toca a orquestra e os casais danc’am
awstrala (antarkta) ⊕e. a valsa vienense].
awskult-i : escutar (ouvir) ♥ balen-e : baleia (granda maro mamule) ♦
awtentik-a : autentico ♣ balet-e : bale’ ; balet (danc’a classica) (klasika
awtobus-e : onibus ♥ danze) ♦ | Las baletos jodanzistes prezenton ji-
vesperey “La Lage du Cignes” [Os danc’arinos e
awtomob-e : automovel ♦ | → motocikle.
danc’arinas de balet apresentarao esta noite “O Lago
awtun-e : outono (yar-sezone) ♦ dos Cisnes”].
ayl-e : alho (ankey spize iw legome) ♦ | “bulbe du balkon-e : balcao (de lojas, atras do qual os lojistas
∼eyre” | → cepe. atendem os clientes) ♦.
ayn : p.adv. “qualquer que seja” ♠ balon-e : balao ♦ | La monde xaynan wo balone.
az : suf. kwa donan (pp. substantivey) la akte balot-i : votar ♥
koresponda al la verbe | “ ⊗aze ≡ la akte ⊗i ” | ekz: balot-ic-e : “cedula com a qual se vota” ♦
kreaze ≡ la akte krei, hiblaze ≡ la akte hibli, banan-e : banana ♦ | “fruyte du ⊕eyre” .
detruaze ≡ la akte detrui, itp. bandaj-e : bandagem ♦ (por cirkaw-volvi iw xirmi
azed-a : azedo(a) ♣ | “kun twa akra guste, kwaw vundiras korpos partes).
vinagre iw citrone” | La lakte ⊕ijen [O leite ban-e : banho ♦ | → duxe.
azedou]. bank-e : banco (por mone ow datenes) ♦
azen-e : burro (animal de carga) (xarj-beste) ♦ bapt-i : batizar ♥ (pp. katolika religie)
azid-e : acido ♦ | “hidrogenapa substanze, kwa barakt-i : “agitar violentamente os membros” ♥ | La
kombinira kun wo beze naskan wo sale” | → azeda, kaptira fixe ⊕an ekster la akwe [O peixe capturado
beze. “baraktan” fora d’agua].
B barb-e : barba (de homem) ♦
babil-i : “falar a toa” ; “tagarelar” ♥ barbir-e : barbeiro (profissional) ♦ | → frizistine.
bagatel-e : bagatela ; “algo muito barato ou pouco barel-e : barril ♦ | ⊕e da vine, da biere, da petrole.
importante” ♦ | Mi aceten wo piane en la awkzie bar-i : barrar ; “fazer barreira” ♥
pro wo bagatele [Eu comprei um piano no leilao por bark-e : barco ♦ | “sur-akwa veturure, pli granda om
uma bagatela]. boate iw Πpli granda om xipe, movira per veles ow
bak-i : assar ♥ | ⊕i pane, kuke.
motore”. | → boate, kanue.
bak-uj-e : “forno para assar” (geralmente no fogao)
basen-e : bacia (de rios) ♦ | La granduga Amazonia
♦ | “cele kwem onis bakan pane, kuke, itp, ye
basene [A enorme bacia Amazonica].
kuirure, ye fayrure”. | → forne.
basket-e : basquetebol ♦ | “sporta lude kwa zelan jeti
bakul-e : baculo ♦ (tipo de bastao usado pelos
wo pilke en wo iom alta speziala korbe” | →
pastores, que tem uma extremidade recurvada) |
futbale, voleye, teynese.
“bastone uzira fa las paxtistes por se apogi iw gvidi
baston-e : bastao ♦
la xafope; zi apan wo ekstremaje kurba; ankey uzira
fa episkopes kwaw simbole”. basur-e : lixo ♦ | “materiale Ωplu utila, ar kwa onis
bala-i : varrer (com vassoura) ♥ | Nejuline balaen la forjetan for” | ⊕o reciklade.
dome du siv anones [Branca-de-Neve varreu a casa basur-ej-e : “lugar proprio para se amontoar lixo” ;
dos sete anoes]. | → balaice. “deposito de lixo” ♦ | “granda loke kwem las ⊕istes
bala-ic-e : vassoura ♦ | La sorcistine flugan rayduna forjetan granda kwante da ⊕e rikoltira di la urbe”.
su balaice [A feiticeira voa montada em sua basur-ist-e : lixeiro (pessoa cuja profissao eh
vassoura]. | → balai. recolher lixo urbano) ♦ | “home kwo metie xran
transporti basure”.
10

basur-uj-e : lixeira (vaso domestico no qual se joga bier-e : cerveja ♦ | → brande.


lixo para depois ser recolhido pelo lixeiro) ♦ | bikin-e : biquine ♦ | “wina banveste kwa konsistan el
“heyma vaze por konteni basure provizorey”. dos nirgrandas piwzes, wo supera iw wo nirsupera” |
batal-i : batalhar ♥ → mayoe.
batat-e : “batata doce” (legome) ♦ | “tubere du bild-e : imagem (figura) ♦
⊕eyre” | → terpome. bilet-e : bilhete ♦ | voyaj-⊕e [bilhete de viagem].
bateri-e : bateria (eletrica) ♦ | “elektra rezervice, kinejo ⊕eje [bilheteria de cinema].
oftey rexargeva” | → pile. bind-i : encadernar ♥
bat-i : bater ♥ | martel-bate [golpe de martelo] | → bing-e : bingo ♦ | “speze du lude, en kwa onis
frapi. lotuman nombres, ar kwas onis sercan sur su
bav-i : babar ♥ | “salivumi” | La bebe, la hunde ⊕an. nombrira karte”.
bayx-a : baixo(a) ♣ | “Πalta” biolog-(ist)-e : biologo ♦ | “spezialiste pri biologie”.
bazar-e : venda ; loja (em espac’o aberto ou fechado) biologi-e : biologia ♦ | “cienze pri las vivas stajes”.
♦ | “loke kwem onis vendan certas vares, kwaw bird-e : ave ; passaro ♦ | → pasere.
nutrajes” | super⊕e ≡ ⊕uge | → foire, butike. blank-a : branco(a) (cor) ♣
baz-e : base ♦ | → beze. blat-e : barata (insekte) ♦
beb-e : bebe ♦ | “jus naskira homa ide”. blind-a : cego(a) ♣ | “Ωkapabla vidi” | → surda,
bebtuk-e : fralda (para bebes) ♦ | “tuke por volvi iw muta.
xirmi bebes”. blok-e : bloco ♦ | “peza, humpiwza mase el Πmola
bedawr-i : lamentar ; lastimar ♥ | → lamenti. materiale” | ⊕e el xtone, marmore, ligne.
bek-e : bico ♦ (pp. birdes) | → boke. blond-a : loiro(a) ♣
bel-a : belo(a) ♣ blov-i : soprar ; assoprar ♥
beletr-e : “literatura artistica” ♦ | “arta literature”. blu-a : azul (kolore) ♣
bel-uxm-a : belissimo(a) ♣ boat-e : bote ♦ | “sur-akwa Πgranda veturice, movira
bem-a : “bom/boa” ♣ | La ⊕e iw la mave [O bem e o per remices ow per Πgranda motore” | motoboate
mal] | → mave. [lancha] | → barke, kanue.
bend-e : fita ♦ | “Πlarja, tre Πdika, longa strie el bob-a : bobo(a) ♣ | “intelektey nirlerta” | ⊕ule
ayna materiale” | ⊕e el papere, el xtofe, el metale, el [pessoa boba]. ⊕uline [mulher boba].
plaste. magneta son-⊕e [en kasetes por ludi muzike] bok-e : boca (kwem stan la lange) ♦
(fita cassete) | → rubande. boks-e : boxe ♦ | “lukto tipe inter dos luktistes, kwas
benefic-e : beneficio ♦ | ⊕i [beneficiar]. ⊕iji uzan gantes iw provan pugnobati wo ar alia, en wo
[beneficiar-se]. Las komerzistes ⊕ijen per la redukte kwadrata kampe limira per xnures, iw sub la
du impostes [Os comerciantes se beneficiaram com kontrole du wo yujiste” | ⊕iste [boxeador].
a reducao dos impostos]. bol-i : ferver ♥
ben-i : abenc’oar ♥ | La patre benen las jofiqles [O bombard-i : bombardear (jogar bombas) ♥
pai abencoou os(as) filhos(as)]. La fiqline peten bomb-e : bomba ♦ | “forta eksplodaje” | horloj-⊕e
bene al la mama ye kuxiji [A filha pediu bencao ‘a [bombe kwa eksplodan ye definira hore].
mamae ao deitar-se]. bombon-e : bombom ♦ | “fayna eta dolcaje”.
benign-a : benigno(a) ♣ | ⊕a tumore [tumor bonanz-e : bonanza ♦ | “kalma vetere pos tempeste”.
benigno]. | → maligna. bord-e : borda ; margem ; beirada ♦ (de mar, rio,
benk-e : banco (para se sentar) ♦ | → seje, fotele, vestido, etc) | → rande, marjene.
sofe, banke.
bor-i : perfurar ♥ | “fari true” | trabori [furar de-fora-
benzin-e : gasolina (brulate, petrolaje) ♦
a-fora].
ber-e : “tipo de fruto cheio de suco, como uvas,
bors-e : “bolsa de valores” ♦
tomates, e contendo geralmente muitas sementes” ♦
bosk-e : bosque ♦ | “bel-aranjira eta arbope en
| vinbere ≡ yuve [ ≡ uva ].
parke”.
best-e : bicho ; animal irracional ♦ botanik-e : botanica ♦ | “cienze pri las plantes”.
bet : p.adv. “ate’ mesmo” | Li dawren laboruna bet
botanik-ist-e : “especialista em botanica” ♦
pos su deva horare [Ele continuou trabalhando ate’
bot-e : bota ♦ | “speze du xue kun pli Πpli longa tube
mesmo depois de seu horario devido] | → nat.
kwa kovran parte du krure” | La fama fabele “La
bez-e : base (quimica) ♦ | “hidroksidapa substanze,
Kate kun Botes”.
kwa kombinira kun wo azide naskan wo sale” | → botel-e : garrafa ♦
azide.
bov-e : boi ♦ | ⊕ine [vaca]. ⊕ope [rebanho de bois e
bezon-i : precisar (necessitar) ♥
vacas].
Bibli-e : p.n. Biblia
brak-e : brac’o ♦ (membro superior do corpo)
bibliotek-e : biblioteca ♦
branc-e : galho ; brac’o ; ramo (de arvore, de rio, de
bicikl-e : bicicleta ♦ | ⊕iste [ciclista]. telefone) ♦ | arbo ⊕e, rivero ⊕e.
11

brand-e : agua-ardente (cachac’a) (forta alkohola buton-e : botao (de roupa; tecla liga/desliga) ♦
trinkate) ♦ | → biere. C
brasik-e : couve (legome) ♦ | “folie du ⊕eyre” | → ca : korel. ♣ todo(a)
laktuke.
cagren-i : magoar ; ofender ♥ | Xu indiferenze al mu
bred-i : “criar animais” ♥ | “teni iw reprodukti bestes
ame profundey ⊕en me [A indiferenc’a dela ao meu
por homo uzade” | ⊕i abeles, fixes, birdes, cevales,
amor me magoou profundamente].
kunikles.
cam : korel. ♠ sempre (pp. tempe)
brems-e : freio ♦ | “aparate por redukti la rapideze
cambr-e : sala ; quarto ; aposento ♦
du awtomobe ow du alias maxines” | ⊕i [freiar].
campan-e : champanha (xawmo-vine) ♦ | tosti per
bret-e : prateleira ♦
campane al la felice du nov-joedzijunes [brindar
brev-a : breve ♣ | “non-long-dawra (en la tempe)” | com champanha ‘a felicidade dos recem-casados].
⊕as feries, ⊕a spektakle, ⊕a plezure, ⊕a vesper- camp-e : campo [pp. lavoura, agricultura] ♦ | verdas
manje. | La kapitane brevey viziten nes [O capitao ⊕es [verdes campos]. Las sovajas cevales kuran
nos fez uma breve visita]. | → baldey. liberey tral vastas campes [Os cavalos selvagens
brik-e : tijolo ♦ | → tegole, masoni. correm livremente atraves dos vastos campos].
bril-i : brilhar ♥ kultivi las ⊕es [cultivar os campos]. rizo ⊕e [campo
briliant-e : brilhante ♦ | “diamante kun aparta tayle”. de arroz]. fazeolo ⊕e [campo de feijao]. tritiko ⊕e
brink-i : brincar (pp. infanes) ♥ [campo de trigo]. ⊕eynes [camponeses - moradores
brink-ic-e : brinquedo (pp. infanes) ♦ e trabalhadores do campo] | → kampe.
bronz-e : bronze ♦ (metale el kupre iw stane) | ⊕as capel-e : chapeu ♦
sonorices du vespere. caper-i : caber ♥ | En twa awtomobe ⊕an kwin
bros-e : escova ♦ | dentobrose [escova-de-dentes]. persones [No automovel cabem 5 pessoas]. En la
bru-i : “fazer barulho” ♥ skatole ⊕an 12 woves [Na caixa cabem 12 ovos].
brul-at-e : combustivel ♦ | “substanze kwa capitr-e : capitulo ♦
flamijan”. capov-a : todo-poderoso (pp. Dae) ♣
brul-i : queimar-se ♥ | brul-ev-a [queimavel, i.e. car-e : carro ♦ | → awtomobe.
coisa passivel de ser queimada]. carm-a : encantado(a) ♣ | La carma arbope [A
brun-a : moreno(a) ♣ floresta encantada]. La carma prinze [O principe
brust-e : peito ♦ encantado].
brut-e : “animal quadrupede domestico, como bois e carnir-e : dobradic’a (de portas e janelas) ♦
cabras” ♦ | “kwar-pieda heyma beste”. cartol-e : cartola (chapeu) ♦ | “alta cilindra capele,
buc-i : “abater animais para fins de alimentacao propra kwam la vire vestan freke”.
humana” ♥ | “mortifi bestes por homo nutrade” | ⊕i cas-i : cassar ♥
boves, kokides, kunikles. cas-ist-e : cassador ♦
bud-e : banca (de jornais e revistas, de frutas e
cast-a : casto(a) ♣ | “la state du twi, kwi generaley
legumes, etc) ♦ | → kioske.
evitan seksumi” | ⊕eze xran wo bela virte. ⊕a
Budhe : p.n.m. Buda | “la fondune du orienta
doktrine/religie Budhisme”. edzine | → virga.
budh-ism-e : budismo ♦ | “orienta doktrine/religie cay : korel. ♠ “por todos os motivos” (pp. kawze)
fondira fa Budhe” | → nirvanie. ce : korel. ♦ tudo
buked-e : buque (pp. du flores) ♦ ced-i : ceder ♥ | “fleksiji, Ωplu elteni” | ⊕i al pli
bukl-e : cacho (de cabelos) ♦ | → grapole. granda forte, al las petuges.
cef-e : chefe ♦ | “speze du direktune”.
bulb-e : bulbo (de plantas, de lampada eletrica) ♦ | 1
cek-e : cheque (bancario) (pp. mone) ♦
“organe ordinarey subtera du plante” | ⊕e du ayle,
du cepe, du tulipe, du lilie | 2 “simil-forma vitre du cel-e : 1 celula (de um corpo vivo) ♦ | 2 cela [quarto]
elektras lampes” | ⊕e du elektra lampe | → tubere. ♦ | 1 “elementa viva parte du vivas organismes” | 2
bus-e : onibus ♦ | inter-urba ⊕e. “cambrete” | 1 la derme xran wo celope kwa tegan
la homa korpe [a derme eh um tecido (de celulas)
buter-e : manteiga ♦
que reveste o corpo humano] | 2 fortika ⊕e por
butik-e : loja ; venda (dentro de um certo lugar
aresti krimules en prizone [cela forte para prender
fechado) ♦ | “cambre kwem onis vendan certas
criminosos na prisao] | → zele.
vares” | apoteke xran wo ⊕e kwem onis vendan
cel-ur-e : “telefone celular” ♦
medikamentes. En la info-⊕e onis acetan materiale
cem : korel. ♠ “em todo lugar”
pri komputures. ⊕e kwa vendan brinkices, lernejas
cement-e : cimento (pp. masoni por fari konstruajes)
materiales, itp | super-⊕e ≡ uga ⊕e kun pluras ♦ | → mortere, masoni.
departamentes kwem onis vendan pluras vares,
cemiz-e : camisa ♦
kwaw vestes, brinkices, elektronikas aparates, itp. |
cend-i : acender (lampada, vela, radio, TV,
→ bazare, loyje, centriloyjope.
computador) ♥ | → xalti.
12

cen-e : corrente ♦ | cenebe [“elo” de corrente]. cir-e : cera ♦ (para assoalho ou sapatos) | “xmiraje
cenkateni [acorrentar] | → katene. por poluri iw brilifi las domos plankes ow ledas
cent : num. cem (100) xues” | → vakse.
centr-e : centro ♦ cirkaw : prep. “em torno de”
centriloyjop-e : shopping-center ♦ | → loyje, cirk-e : circo ♦ | “loke en kwa okazan spektakles kun
butike. akrobates, klawnes, magiistes, itp” | La ⊕e alvenen
cenzur-i : censurar ♥ en nus urbe.
cep-e : cebola (ankey spize iw legome) ♦ | “bulbe du cirkel-e : compasso (instrumento para desenhar
⊕eyre” | → ayle. circulos) ♦ | “simpla instrumente propra por desegni
cerb-e : cerebro ♦ | ⊕umi [“fazer esforc’o mental”] | cirkles surpaperey”.
Lis bezonan ⊕umi por solvi twa probleme [Eles cirkl-e : circulo (geometria figure) ♦
precisam de “quebrar-a-cabec’a” para resolver esse cirkonferenz-e : circunferencia (geometria figure) ♦
problema]. | ⊕o radiuse [raio da circunferencia].
ceriz-e : cereja ♦ | “frukte du ⊕eyre”. cirkonstanz-es : circunstancias ♦ | Prol aktualas
cerk-e : caixao (urna mortuaria) ♦ ⊕es, mi deven kanzeli mu voyaje.
cerp-i : “pegar liquido usando as maos em concha, ou cirkul-i : circular, i.e. “andar ou fazer mover em
com algum objeto desse tipo” ♥ circulo” ♥ | ⊕aze [circulacao] | → cirkle, ronda.
cert-a : certo(a) ♣ | → prava. cirkwit-e : “circuito eletrico” (pp. elektre) ♦
cert-ez-e : certeza ♦ cit-i : citar ♥
cerv-e : cervo ; veado [animal selvagem] ♦ citron-e : limao ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
ces-i : cessar ♥ civil-a : civil ♣ | civilas lejes [leis civis]. civila rayte
cetaz-e : cetaceo ♦ | “granda mamule, kwa vivan en [direito civil]. civila joedzije [casamento “no civil”].
las mares, kwaw la balene”. civilizazi-e : civilizacao ♦ | Las indieynas
ceter-ey : “alem disso” ; ademais ♠ prekolombeynas civilizazies: Inkae, Mayae, Asteke
ceval-e : cavalo ♦ | ⊕ine [egua]. [As civilizacoes indigenas precolombianas: Incas,
Mayas, Astecas].
cey : korel. ♠ “de todas as maneiras” ; “de todos os
civil-ul-e : cidadao ♦ | “persone xirmira per las
modos”.
ci : korel. ♦ “todas as pessoas” | → ca, ce. civilas lejes” [pessoa protejida pelas leis civis] | →
urbeyne.
cibernetik-e : cibernetica ♦ [pp. tekno.]
cizel-e : cinzel ♦ | “stangete por ⊕i”.
ciberspaz-e : ciberespac’o [pp. Internete] ♦
cizel-i : cinzelar (lavrar com cinzel) ♥ | ⊕i bronza
ciel-e : ceu (visivel) ♦ | → kaele.
statuete.
cienz-e : ciencia ♦ | ⊕iste [cientista]. co : korel. genitivo “de todos” (pp. singulare) | En
cifer-e : algarismo (pp. matematike) ♦ | “skribsigne wo demokratia reqjime, esprimi su persona opinie
du nombres. Ekz.: arabas (1, 2, 3, 5, 10, ...), romias xran co rayte [Em um regime democratico, esprimir
(I, II, III, V, X, ...)”. sua opiniao pessoal eh um direito de todos].
cifer-plat-e : mostrador (de relogios, de medidores cokolad-e : chocolate ♦ | Hariel tre xatan ⊕e.
eletricos, de balanc’as, etc) ♦. com : korel. pp. kwantes ♠ “toda quantidade”
cif-i : amarrotar ♥ | → tawzi, knedi. cos : korel. genitivo “de todos” (pp. plurale) | Las
cifr-e : codigo secreto (pp. kode) ♦ fayrosoldates zorgen savi cos vives [Os bombeiros
cigan-e : cigano ♦ | ⊕es xran wo tipe du nomates. cuidaram de salvar as vidas de todas as pessoas].
cigar-e : charuto ♦ coy : korel. pp. direkte ♠ “em todas as direcoes” ;
cigared-e : cigarro ♦ “para todas as direcoes”.
cign-e : cisne (birde) ♦ D
cikad-e : cigarra (insekte kwa “kantan” vesperey) ♦ | da : prep. para indicar quantidade | Kwom litres da
La bela iw moralifa legende: “La cikade iw la benzine vi bezonan? [Quantos litros de gasolina
formike” [A bonita e moralizadora lenda: “A cigarra voce precisa?].
e a formiga”]. dadiv-e : presente ; dadiva ♦ | → donate.
cikatr-e : cicatriz ♦ | “possigne restuna di resanijuna Da-e : Deus ♦ | “Dae xran la kreune du universe”.
vunde sur la peyle du home, ow beste, ow planto damaj-i : prejudicar ♥ | “kawzi difekte ow materia
xele”. | Poskirurgia cikatre [Cicatriz pos-cirurgia]. | ow morala perde al ii/ie”.
→ xage. dam-e : dama ♦ | “nobela sinyorine”.
cikoni-e : cegonha (birde) ♦ dam-es : damas (jogo) ♦ | “lude por dos persones,
cilindr-e : cilindro ♦ kwa disvolvijan sur wo kwadrata tabule simila al
cindr-es : cinzas ♦ (restaje, ordinarey griz-kolora, twa du xak-lude”.
du brulira objekte). danjer-e : perigo ♦
cipanz-e : chimpanze’ ♦ (simio spezie) | → dank-i : agradecer ♥ | Danka, Maystre! [Obrigado,
orangutange, mandrile, gorile. Mestre!].
13

danz-i : danc’ar ♥ moderna tipe du lando regnade”.


danz-ist-in-e : danc’arina ♦ demon-e : demonio ♦ | “pley mava supernatura staje,
dasert-e : sobremesa (apos o almoc’o ou jantar) ♦ | eks-anjele, anjele kwi defallen” (pp. katolika religie)
Xorbete xran wo bemgusta ⊕e [Sorvete eh uma | → diable.
sobremesa gostosa]. denov-ey : “de novo” ; “novamente” ; “outra vez” ♠ |
dat-e : data (tempo) ♦ | “definira tempe du wo “ye nova foye” | En la venuna monate mi sercon xe
okazaje”. ⊕ey.
daten-es : dados (elementos de informacao) ♦ | dens-a : denso(a) ♣ | plumbe xran wo ⊕a metale. La
“elementes du informe” | ⊕banke [banco de dados] akwe xran pli ⊕a om la aere.
[kwem onis gardan, ordiras, multas datenes]. plenifi dent-e : dente ♦| viziti la ⊕iste por trakti las ⊕es.
formulare per ⊕es. dent-ist-e : dentista ♦ | → okuliste, medike.
daven-i : adivinhar ♥ | ⊕iste [advinho (pessoa)]. departament-e : departamento ♦
dawr-i : continuar ♥ derivat-e : derivada (pp. matematica) ♦ | →
debat-i : debater ; discutir ; contender ♥ integrale, limese.
debut-i : estrear ; debutar ♥ deriv-i : derivar ♥ | “raven(if)i di ie alia”.
dec-a : decente ♣ | Non ⊕an uzi senpermesey la desc-i : descer ♥ | “Πasci”.
maxine du ofizeje por privatas aferes. desegn-e : desenho ♦ | ⊕iste [desenhista].
decid-i : decidir ♥ destin-e : destino ♦ | La ⊕e du voyajunes.
decifr-i : decifrar ♥ | “solvi wo cifraje, wo kodira detal-e : detalhe ♦
mesaje”. determin-i : determinar ♥
dedik-i : dedicar ♥ | ⊕i se fervorey al la labore. detru-i : destruir ♥ | “perfortey nirkonstrui”.
dedukt-i : deduzir (pp. filozofie ow matematike) ♥ | dev-e : dever ♦ | Las joedzes ⊕an ami iw helpi wo ar
⊕i wo formule | → indukti. alia [Os conjuges devem amar e ajudar um ao
defall-i : decair ♥ | “radioaktivas substanzes, kwaw outro].
la radiume, ⊕an al novas pli nirpezas substanzes pos devi-i : desviar ♥ | “elrii di la normala direkte”.
certa karaktera tempe”. devot-i : devotar (a um santo) ♥ | “tre respekti,
defend-i : defender ♥ | ⊕i io honore. konfidi iw admiri wo sanktule, iw preji al twi” (pp.
defi-i : desafiar ♥ katolika religie) | Li ⊕an al Sankta Judas Tadee. Xi
defil-e : desfile ♦ | “law-viza marxade du pluras ow ⊕an al Sankta Rita du Kasia.
bet multas persones ow cares, kwas se prezentan al dez : pref. “des” | deziluzii [desiludir], dezmeti
publike” | modo ⊕e [kwa prezentan novas belas [retirar], dezfari [desfazer], dezinfekti [desinfetar].
vestes], karnavalo ⊕e [amuza popola feste], dezembr-e : dezembro (yar-monate) ♦
militista ⊕e [du soldates iw armices]. dezert-e : deserto [regiao muito arenosa e arida] ♦ |
defin-i : definir ♥ La ⊕e du Gobi, du Sahare. | → oaze.
deflor-i : deflorar [desvirginar uma jovem] ♥ | dezir-i : desejar ♥
“dezvirgi wo yunuline”. | → himene. dezkont-i : descontar ♥ (pp. comercio) | ⊕e
degel-e : degelo ♦ | “fandije du glazie”. [desconto]. La firmae kwem mi laboran ⊕en di mu
deklam-i : declamar [poesias] ♥ salayre la mon-kwante koresponda al mu dento-
traktade ye lu postone [A firma onde trabalho
deklar-i : declarar ♥
descontou de meu salario o dinheiro correspondente
dekliv-e : declive (rample Πsuproyriuna) ♦ | → a meu tratamento dentario junto ao posto deles]. La
aklive. butike konceden al me wo bema ⊕e pro mu granda
dekod-i : decodificar ♥ | “solvi wo kodira mesaje” | acetaje [A loja concedeu-me um bom desconto por
→ decifri. causa de minha grande compra].
dekstr-a : direito(a) ♣ [o contrario de “esquerdo”] | dezmensog-i : desmentir ♥
→ rayte, yusta. dezpelu-i : depilar ♥ | dezpelu-az-e [depilacao].
delet-i : deletar [pp. computacao] ♥ | ⊕i wo Carmas wines kutimey ⊕an su gambes [Mulheres
komputura arkive [deletar um arquivo de charmosas costumeiramente depilam suas pernas]. |
computador]. → razi.
delfen-e : golfinho (maro mamule tre ludema) ♦ dezprez-i : desprezar ♥ | Non ⊕uy las vortes du
delikat-a : delicado(a) ♣ sajules. Ye nombras kalkules, kutimey onis devan ⊕i
demand-i : perguntar ♥ kelkas psokomas ciferes.
dement-i : desmentir ♥ | → dezmensogi. dezpropriet-i : desapropriar ♥ | “lawlejey eksifi ii di
demokrat-e : democrata ♦ | “politikiste sekvuna la wo lu posedaje” | La prefekte ⊕en twas domes por
doktrine demokratie”. | → demokratie. pli larjifi la strate.
demokrat-e : democrata ♦ | “politikiste sekvuna la dezxarg-i : descarregar ♥ | La baterie du awtomobe
filozofia doktrine demokratie”. ⊕ijen pro difekte. La fulmo ⊕e danjeran al su
demokrati-e : democracia [pp. politike] ♦ | “certa
14

naybareze | → xargi, xarje. doktrin-e : doutrina ♦ (pp. religie) | Nis non akordan
di : prep. de (pp. rapunkte) | Xi voyajen di London al kun la Spiritisma ⊕e pri reenkarnije.
Pariz. Kalkuli di 5 yu 20 | → du. dokument-e : documento ♦
diabl-e : diabo ♦ | “pley mava spirite, eks-anjele, dolc-a : doce ♣
anjele kwi ribelen kontraw Dae iw tentan la dolor-e : dor ♦
homope” (pp. katolika religie) | → demone. domaj-e : “alguma perda constrangedora” ♦ | Kwa
dialog-i : dialogar [conversar] ♥ | ⊕e [dialogo] | → domaje!... [Que pena!...].
kunhibli. dom-e : casa ♦
diamant-e : diamante (precioza xtone) ♦ domen-e : “jogo infantil do domino’” ♦
diet-e : dieta ♦ | “nutro-maniere, obeuna certas domin-e : dominio ♦ | Las vivas stajes xran wo afere
regules” | vegetara ⊕e, magrifa ⊕e. kwa transzendan la domine du cienze fizike [Os
diferenz-e : diferenc’a ♦ seres vivos sao um assunto que transcede o dominio
digest-i : digerir ♥ | Las manjates komenzey xran da ciencia fisica]. Las matematikas funkzies kutiman
⊕iras en la boke, posey zis xran pli ⊕iras en la api ca wo su aparta definira domine [As funcoes
stomake. matematicas costumam ter cada uma seu dominio
dik-a : gordo(a) ♣ | → magra. proprio definido].
donat-az-e : doacao ; “o ato de dar algo de presente”
diktator-e : ditador ♦ | “xtatestre kun absoluta pove”.
♦ | → az, donate, doni.
diktatur-e : ditadura (pp. politike) ♦
donat-e : presente ♦ | → dadive, doni.
dikt-i : ditar ♥ | “elhibli vortes al wo persone, kwi
dones-es : “os dons do Espirito Santo” ♦ | “las virtes
skriban zes” | pre⊕i ≡ yadiri [predizer].
iw dadives du Sankta Spirite” | Siv xran las ⊕es du
dimanc-e : domingo (semayn-tage) ♦
Sankta Spirite: Saje, Inteligenteze, Konsile,
dimensi-e : dimensao ♦ Fortikeze, Cienze, Pieze, Dao Time.
dinamik-e : dinamica ♦ | “parte da fisica, da don-i : dar ♥
mecanica, que ocupa-se do movimento e suas dorm-i : dormir ♥
causas, das massas dos corpos e das forc’as atuantes
dorn-e : espinho ♦
sobres eles” | “fake du cienze fizike, du mekanike,
kwa okupijan pri la movade iw zu kawzes, pri las dors-e : dorso ; costas ♦ | “Πfrontala homa korpo
korpos mases iw pri las fortes kwas agan sur las parte, di las xultres yu las glutees”.
korpes”. dos : num. “dois” (“2”) | Nis dos devan atesti. dosa
diplom-e : diploma ♦ | ⊕e du medike, du enjeniere [segundo(a)] | → hum.
[diploma de medico, de engenheiro]. dowb-e : duvida ♦ | “Πcerteze”.
direkt-e : direcao ♦ drak-e : dragao (granda fabela beste) ♦
dir-i : dizer ♥ dram-e : drama ♦ | ⊕verkiste [dramaturgo] | Dae
disk-e : disco ♦ xran la pley supera ⊕verkiste.
disket-e : disquete (pp. computador) ♦ drap-e : “tecido usado para se fazer vestes” ♦| →
diskord-i : discordar ; “nao estar em acordo” ♥ | → tole, xtofe.
akordi, konsenti. drat-e : arame ; fio metalico ♦ | “metala fadene”.
diskret-a : discreto(a) ♣ drax-ej-e : eira ♦ [area de terra batida, lajeada ou
diskurs-e : discurso ♦ | “longa hiblade al publike”. cimentada, onde se malham, trilham, secam e
diskut-i : discutir ♥ limpam cereais e legumes]. | → draxi, draxice.
distanz-e : distancia ♦ drax-i : “preparar os graos colhidos da lavoura para
distr-i : distrair ♥ | ⊕aje [distracao] | → amuza. consumo” ♥ | → draxeje, draxice.
diurn-e : “o dia completo, com suas 24 horas” ; “o drax-ic-e : “pilao para bater graos” | → draxi,
dia e a noite conjuntamente” ♦ | → tage, nokte. draxeje.
diverj-i : divergir ♥ | Las lenses refraktan la lume ow dres-i : adestrar (animais) ♥ | “eduki bestes”.
konverjey ow diverjey [As lentes refratam a luz ou drink-i : beber [pp. bebida alcolica] ♥ | ⊕ate [bebida
convergentemente ou divergentemente]. alcolica]. ⊕i brande, biere, vine, campane [beber
divers-as : diversos(as) ♣ cachac’a, cerveja, vinho, champanhe].
divid-i : dividir ♥ | ⊕uy dosdek psa kwin, iw certey drog-e : droga ♦ | “substanze uzira en kemie iw
vi apon kwar [divida vinte por cinco, e certamente farmazie” | kurazi per ⊕e [curar por meio de uma
voce tera’ quatro]. dividie [operacao matematica droga]. ⊕eje ≡ ⊕o-vendeje [drogaria] | → misdroge.
“divisao”] | → adizii, multipliki, sumi, subtrahi. dron-i : afogar ♥ | “perei per sufokije en akwe” | La
divorc-i : divorciar ♥ | “lawlejey eks-edz-(in)-ij-i” | kuraja mariste ⊕en en la mare. La petrol-xipe
La Katolika Eklezie non agnoskan la ⊕e. eksploden iw ⊕en | → sinki.
dizciplin-e : disciplina (regulope) ♦ du : prep. de (pp. posedune) | Twa bluze xran du
dizipl-e : discipulo (sekvune) ♦ | Las ⊕es du Jezue, Maria [Essa blusa eh de Maria]. Xi apan wo fote du
du Zamenhof, du Pitagore. su edze [Ela tem uma foto do seu marido] | → di.
doktor-e : doutor (titulo) dukt-e : ducto ; tubo ♦ | “tube propra por kondukti
15

akwe, gaze, sange (en vivas korpes), itp”. eksklud-i : excluir ♥ | vera libereze non ⊕an
dum : prep., konv. “durante” moralas deves.
dung-e : emprego (trabalho) ♦ ekskurs-e : excursao ♦
dung-i : empregar ♥ | “lawlejey interkonsenti kun ekspand-i : expandir [aumentar de tamanho] ♥ | →
laboriste por rizevi lu servade kontraw page” | ⊕i kontrahi.
laboristes por la biene, por su empreze [empregar eksplicit-i : explicitar ♥
trabalhadores para a fazenda, para a sua empresa]. eksplik-i : explicar ♥ | ⊕e, ⊕aze [explicacao]. La
La ⊕ire devan obei la ⊕une [o empregado deve lernune peten al su instruiste la re⊕aze pril
obedecer ao patrao]. matematika kwestio solve [O aluno pediu ao seu
dur-a : duro(a) ♣ | “Πmola” | ⊕a xtone, kore, metala professor a reexplicacao (i.e. que o professor
piwze. | → mola. explicasse novamente) sobre a solucao da questao
dux-e : ducha (jorro de agua) ♦ | “xpruze du akwe di de matematica]. | → klarifi.
altey Πaltoy por bani” | → duxice. eksplod-i : explodir ♥
dux-ic-e : chuveiro (aparelho para banho que ekspluat-i : explorar ; abusar ♥ | mines por ⊕i
fornece um jorro de agua) ♦ | “aparate kwa liveran mineralas ricajes, kwaw awre, arjente, diamantes.
akwe por banade, instalira pli altey om la kape du la xakte por ⊕i nafte. Kelkas revues ⊕an la wina
staruna banune”. bilde. Mi non ⊕on xu nirforteze [Nao explorarei a
E fraqueza dela].
eben-e : plano (geometrico) ♦ eksport-i : exportar ♥ | → importi.
ebensfer-e : planisferio (pp. geografia) ♦ | “mape ekspozici-e : exposicao ♦
kwa reprezentan la tota Tero surfaze ow la tota ciela ekster : prep. “do lado de fora” | la ekstera flanke [o
volbe sur wo rektangula papera ebene” [mapa que lado de fora]. ekstertereyne [extraterrestre].
representa a superficie inteira da Terra ou a abobada eksterm-i : exterminar ♥ | “kompletey detrui”.
celeste inteira sobre um plano de papel retangular]. ekumen-a : ecumenico (pp. religie) ♣
ebri-a : embriagado ♣ | “⊕eze ≡ vulgara state pos ekvilibr-i : equilibrar ♥ | La klawne ⊕en se sur wo
trinkade du granda volume du alkoholaje”. strecira korde.
ebur-e : marfim ♦ | “substanze el las dentuges du ekvivalent-a : equivalente ♣
elefante”. ekwator-e : equador (terrestre) ♦ (pp. geografie) |
edif-i : edificar ; construir ♥ | konstruaje, edifaje “maksima cirkonferenze kwa dividan la Terglobe en
[construcao, edificacao]. dos xawsferes, norda iw suda” | La Tera ⊕e. | →
eduk-i : educar ♥ meridiane.
edz-e : marido ♦ | edz-ij-i [casar-se (pp. homem)]. ekwazi-e : equacao (pp. matematike) ♦
edz-in-ij-i [casar-se (pp. mulher)]. jo-edz-ij-i [casar- ekzamen-i : examinar ♥
se (pp. o par, homem e mulher)]. joedzes [casais, ekzat-a : exato(a) ♣ | “rigorey preciza” | ⊕a
conjuges (homens e esposas)].
responde, ⊕a solve, ⊕a kalkule.
edz-in-e : esposa ♦ | edz-in-ij-i [casar-se (pp.
ekzempl-e : exemplo ♦
mulher)].
ekzempler-e : exemplar ♦ | → spezimene.
efektiv-a : efetivo(a) ♣ | ⊕ifi [efetivar].
ekzerz-i : exercitar ♥ | ⊕i wo postene [exercitar um
efik-a : eficaz ♣
cargo, um posto]. ⊕es du matematike [exercicios de
egal : “o sinal de igualdade” (“ = ”) ; “ser igual” ♥ |
matematica].
dos plus tri egal kwin [dois mais tres eh igual a
cinco]. tri way kwar egal dekdos [tres vezes quatro ekzes-e : excesso ♦
eh igual a doze]. ekzil-i : exilar ♥
egal-a : igual ♣ ekzist-i : existir ♥
egipt-(eyn)-e : “membro do povo do Egito” ♦ ekzit-i : excitar ♥ | “pli intensey aktivifi” | ⊕i las
Egipt-i-e : p.n. Egito | “lande du egiptes” | Las nerves, la apetite, la kore, la fayre, sovajas bestes.
Egiptias Piramides [As Piramides do Egito]. ekzorz-i : exorcizar ♥ (pp. religie)
eklezi-e : igreja (a congregacao dos fieis) ♦ | Roma ekzot-a : exotico(a) ♣ | ⊕a lande, ⊕as flores.
Katolika ⊕e | → prejeje. el : prep. “que indica movimento de dentro para fora”
eko-i : ecoar ♥ | Nur la ⊕e responden al xu jemade. | Cerpi akwe el la xakte [Apanhar agua do poc’o].
ekolog-(ist)-e : ecologista ; ecologo ♦ elacet-i : resgatar ♥ | La soldates ⊕en la kaptire el
ekologi-e : ecologia ♦ | “cienze pri la vivo medie” las niramikas manes.
[ciencia sobre o “meio ambiente” onde ha’ vida]. elcerp-i : esgotar ♥ | La fonte, la xakte ⊕ijen.
ekonomi-e : economia ♦ (sisteme) elefant-e : elefante (granda mamule) ♦
ekonomik-e : economia ♦ (cienze) elegant-a : elegante ♣
ekran-e : ecran ♦ (anteparo sobre o qual se projeta elekt-i : eleger ; escolher ♥ | ⊕i la nova prezidante
uma imagem; tela de cinema, de televisor, do [eleger o novo presidente].
monitor de video do computador) | → videe. elektr-e : eletricidade ♦
16

elektron-e : eletron ♦ | “fizika partikle kun negativa [investigacao policial]. | → peskizi.


elektra xarje, kwa komponan la atoma krone” | → esprim-i : exprimir ♥
pozitrone, protone, newtrone, newtrine. estaji-e : estagio [trabalho (emprego) para
elektronik-e : eletronica (tekno.) ♦ aprendizado] ♦ | “provizora dungeze por lerni certa
element-e : elemento ♦ | Las tradizias kwar ⊕es labore”.
(aere, fayre, akwe, tere). kemias ⊕es. ⊕as informes. estim-i : estimar ♥ | Pawle, mu estimira amike
elips-e : elipse ♦ (pp. geometria figure) | → [Paulo, meu estimado amigo].
hiperbole, parabole. esting-i : estingir ♥ | “fari cesi brili, lumi, ardi, itp” |
elri-i : sair ♥ | → enrii, trarii, transrii. ⊕i la fayre, la kandele, las ardas karbebes.
emfaz-i : enfatizar ♥ etaj-e : andar (de uma construcao, de um predio) ♦ |
emozi-e : emocao ♦ Twa konstruaje apan kwar ⊕es. Twa domture apan
emprez-e : empresa ♦ | “yura persone, firmae, dosdek ⊕es. ⊕ope ≡ konstruaje kun pluras ⊕es.
entreprene, kompanie, kwa produktan vares ow etap-e : etapa ♦ | futbalos parties ofizialey apan dos
serves, law komerza zele” | ⊕e du buses, du ⊕es du kwardek kwin minutes ca wo [partidas de
transportade, du teksajo prilaborade, du turisme, du futebol tem oficialmente duas etapas de quarenta e
awtomobo luade, du man-farajes. Mega-⊕e [giganta cinco minutos cada uma].
kompanie] ; mikro-⊕e [heyma produkteje] ; ⊕estre etend-i : estender ; distender ♥ | ⊕uy las brakes, la
[mastre du ⊕e] ; ⊕eynes [las asocieynes du ⊕e]. mane. ⊕uy las nirsekas vestes, las toles, las drapes,
en : prep. em | La xipe navigan en la mare. La milda las tukes, las nirsekas litos kovrices sur la sundrate,
lune brilan en la ciele. por ke zis sekijuy sub la sun-varme. Nejuline kuxan
energi-e : energia ♦ ⊕ira surlitey | → sterni, streci.
engrenaj-e : engrenagem ♦ (pp. tekno.) | lubriki las etos-e : “atmosfera espiritual de um certo local” ♦ |
⊕es per olee [lubrificar as engrenagens com oleo]. “spirita atmosfere en wo definira loke”.
enigm-e : enigma ♦ ev-a : possivel (de ocorrer) ♣ | “twa, kwa povan
enjenier-e : engenheiro ♦ okazi, realiji” | Ce xran eva por kwi kredan [Tudo eh
enjenieri-e : engenharia ♦ (pp. tekno.) possivel para quem cre^]. | → xay, posibla.
enri-i : entrar ♥ | → elrii, trarii, transrii. evangeli-e : evangelho (pp. religiao) ♦
entrepren-e : empreendimento ♦ evangel-ist-e : evangelista (pp. religiao) ♦ | Las
entuziasm-e : entusiasmo ♦ kwar ⊕istes du Nova Testamente xran: Sanktas
Marke, Matee, Luke, iw Johane.
enu-e : tedio ♦
event-e : evento ♦ | “suficey grava okazaje”.
enxipz-i : “receber dinheiro por uma mercadoria
vendida ou trabalho realizado” ♥ | “rizevi mone pro eventual-a : eventual ♣
liverira vare ow serve” | → xipze, raxipzi. evident-a : evidente ♣
epidemi-e : epidemia ♦ | “infekta Πsane trafuna evit-i : evitar ♥
samtempey iw samlokey multas individues” | → evolu-i : evoluir ♥
peste. ewnuk-e : eunuco ♦ | “kastrira vire”.
epilepsi-e : epilepsia (nirsane) ♦ | ⊕ule ≡ home ezept-ey : exceto ♠ | Cas invitires yam alvenen, ⊕ey
nirsana ye ⊕e. Karle [lur, Karle ankorey non alvenen; li xran,
episkop-e : bispo ♦ dumtempey, wo “⊕e”]. ⊕e [excec’ao].
erar-i : errar ♥ ezofag-e : esofago ♦
erekt-a : ereto ; “colocado verticalmente” ♣ | La F
home xran wo animale kwa piedrian ⊕ey [O fabel-e : fabula (historia inventada, com certa
homem eh um animal que caminha eretamente (i.e. tradicao) ♦
na posicao vertical)]. faden-e : fio ♦ | haros ⊕es [fios de cabelo].
erekzi-e : erecao (pp. du vira penise) ♦ | ⊕ira [ereto] fak-e : secao ; compartimento ♦
erotik-a : erotico(a) ♣ [pp. seksas aferes] | ⊕as fakt-e : fato ♦
bildes, szenes, legajes [imagens, cenas, leituras faktur-e : fatura (pp. komerze) ♦
eroticas]. fak-ul-e : tecnico ; especialista ♦ | “twi, kwi se
erudici-a : erudito(a) ♣ | La erudicia muzike okupan pri wo aparta cienza ow teknika fake” | →
ampleksan pluras genres kwaw la klasika, la spezialiste.
romanza, la baroka, iw alias [A musica erudita fakultat-e : faculdade ♦
abranje varios generos, como o classico, o
falc-i : “trabalhar com uma foice” ♥ | ⊕ice [foice] |
romantico, o barroco, e outros].
⊕i la kanope [usar a foice no canavial].
esenz-e : essencia ♦
falc-ic-e : foice ♦
eskap-i : escapar ♥ | → fuji.
fald-i : dobrar ♥ | ⊕i paper-folies [dobrar folhas de
esper-e : esperanc’a ♦
papel], ⊕i metalas lamenes [dobrar laminas
esplor-i : explorar ; investigar ♥ | poliza ⊕e
metalicas].
17

falk-e : falcao ♦ (ave de rapina) | → agle, vulture, [O genio da lampada magica].


katarte. fek-aj-e : fezes (excrementos) ♦
fall-i : cair ♥ fek-i : evacuar (fezes) ♥
fals-a : falso(a) ♣ | “Πver-a” | ⊕ifi mone, fel-e : pele (crua de animais) ♦ | “kruda besto peyle
dokumentes. kun las hares” | ⊕e du urse, du bove, du tigre | →
fam-a : famoso(a) ♣ lede.
famili-e : familia ♦ felic-a : feliz ; bem-aventurado(a) ♣ | “⊕as xran las
fand-i : fundir ; derreter ♥ | “transrii di la solida al la puras kores, poys zis vidon Dae” [“Felizes sao os
likwa state” | → likwizi, solidizi, gazizi. coracoes puros, pois eles verao Deus”]. | → alegra,
farb-e : tinta (para pintar, nao para escrever) ♦ | joya.
“kolora likwaje utila por xirmi iw belifi mures iw fend-e : fenda ♦ | → true.
vandes” | → inke. fenestr-e : janela ♦
far-i : fazer ♥ | man-far-aj-e [algo feito com as ferdek-e : conves [de navio] ♦ | → pruhe, pobe.
maos]. fer-e : ferro (dura metale) ♦
farinj-e : faringe (korpo parte) ♦ feri-es : ferias (tempo livre) ♦
farinjit-e : faringite (nirsane ye la farinje) ♦ ferment-e : fermento ♦ | “nirmulte da ⊕e ⊕an la
fart-i : “estar neste ou naquele estado de saude” ♥ | tota mase”.
Kwey vi fartan? [Como vai voce?]. ferm-i : fechar ♥ | ⊕ice [fecho, tranca] | La zipe xran
fask-e : feixe (de varas, de tubos, etc) ♦ | “ope du wo moderna tipe du vesto ⊕ice [O ziper eh um tipo
stanges kuniras lawlongey iw flankey ye flankey” | moderno de fecho para roupas] | → abri.
⊕e du verges, du tubes, du radies. fervor-e : fervor ♦
fast-i : jejuar ♥ | Jezue ⊕en dum kwardek tages iw fer-voy-e : estrada-de-ferro (pp. traynes) ♦
kwardek noktes en la dezerte. fest-e : festa ♦
fatig-i : cansar ; fatigar ♥ fianc-e : noivo ♦ | ⊕ine [noiva]. oy⊕iji [noivar,
fatig-ir-a : cansado(a) ; fatigado(a) ♣ | → latza. tornar-se noivo(a)].
fawk-e : “grande boca de animais selvagens” ♦ | fiask-e : fiasco ; fracasso ♦ | “nirsukzese”
“uga boke” | ⊕e du leone, du serpente. fibr-e : fibra ♦ | optika fibre [fibra optica].
fayl-i : falhar ♥ | La motore vlan ⊕una. La maxine fidel-a : fiel ♣ (ekz. entre amigos, entre marido e
komenzan ⊕i. mulher) | ⊕a edze, ⊕a edzine, ⊕a serviste, ⊕a
fayn-a : fino ; refinado ♣ | fayna awre, teksaje. diziple | → parfidi, fidi, loyala.
fayr-e : fogo ♦ fid-i : “ser fiel” (em sentido religioso) ♥ | ⊕uy al la
fayr-ur-e : fogao (domestico) ♦ | “heyma aparate por Sinyor Jezue Kriste, iw vi xron savira, vi iw vu
kuiri, oftey provizira per bakuje” ( ≡ kuirure). heyme.
fayz-e : fase (pp. as “fases” da lua) ♦ | “aspekte kwa fier-a : orgulhoso(a) ♣ | “Πhumila” | → soberba.
la lune prezentan al la surtera observune, rilatey al fig-e : figo ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
zu iluminira faze” | La lune prezentan kwar ⊕es: figur-e : figura ♦
plena, nirplena, kreskuna, nirkreskuna. La lasero- fiks-a : fixo(a) ♣
radie konsistan en wo nirlarja faske du lumas ondes fikzi-e : ficcao ♦ | “Ωreala, arbitrey kreira rakonte” |
sam-⊕as. cienza ⊕e , ⊕a historie .
faz-e : face (de uma figura geometrica) ♦ | “vange du film-e : filme ♦
geometria figure” | La kube apan ok ebenas ⊕es; la filozofi-e : filosofia ♦
sfere apan nur hum kurba ⊕e | → fayze, vange. filtr-i : filtrar ♥ | ⊕i akwe por trinkade.
fazeol-e : feijao (herbe) ♦ | “frukte du ⊕eyre” | La final-a : final ♣ | → iniziala.
mond-fama historie “Johan iw la Fazeoleyre” [A fin-e : fim ♦ | La alfa iw la omega, la komenze iw la
historia mundialmente famosa “Joao e o Pe’-de- fine [O alfa e o omega, o principio e o fim].
Feijao”].
fingr-e : dedo (das maos, dos pes) ♦
fazil-a : facil ♣
fiql-e : filho ♦
februar-e : fevereiro (yar-monate) ♦
fiql-in-e : filha ♦
fecond-az-e : fecundacao [pp. biologia] ♦ | “la
firm-a : firme (solido, inabalavel) ♣
renkonte inter las dos seksas celes, maskla iw
femala - la wovule iw la spermatozoe - kwa firma-e : firma (empresa) (komerza entreprene) ♦ |
oygeneran wo nova viva staje”. → empreze.
fecond-i : fecundar (engravidar) [pp. biologia] ♥ | firmament-e : firmamento ♦ | “la ciela volbe” | La
La pluve ⊕en las campes [A chuva fecundou os stelplena ⊕e.
campos]. La vire ⊕en la wine [O homem fecundou a fix-e : peixe ♦ | → pexi.
mulher] | → gravedifi. fizik-e : fisica (cienze) ♦
fe-e : genio (fabela staje) ♦ | La fee du magia lampe fiziologi-e : fisiologia (pp. medicina) ♦ | →
18

anatomie. formul-e : formula ♦ | matematikas, kemias ⊕es.


flag-e : bandeira ♦ forn-e : forno [pp. industria] | forn-ug-e [fornalha
flakon-e : garrafinha (para produtos quimicos ou industrial, de uzina]. | → bakuje.
medicamentos) (botelete) ♦. fornik-i : fornicar ♥ | “⊕aze xran la lawvola seksa
flam-e : chama ♦ | ⊕ate [material inflamavel]. kunije inter vire iw wine kwas non xran joedziras
flank-e : lado (de um objeto concreto) ♦ | Sange iw law la religia ow law la civila lejes”. | Law la
akwe dil flanke du Kriste [Sangue e agua do lado de Katolika Eklezie, ⊕aze xran wo grava peke. | →
Cristo]. | → latere. adulti.
flar-az-e : “o ato de cheirar ou o sentido do olfato” ♦ fort-a : forte ♦ | ⊕a home, beste, lume, sone, odore,
| “la akte flari ow la flaro-sense”. vente | → fortika, fraka, frajila.
flar-i : cheirar ♥ | “perzepti odore”. fortik-a : resistente ♣ | ⊕a cene, rete, mure,
flav-a : amarelo(a) ♣ (kolore) konstruaje, xranke | → forta, fraka, frajila.
fleg-i : cuidar (pp. enfermeiro(a)) ♥ | ⊕i nirsanules fortik-aj-e : “forte militar” ♦ | “milita konstruaje por
en la hospitale. defendi”.
fleg-ist-in-e : enfermeira ♦ | “kurazisto helpistine en fortun-e : fortuna ♦ | 1 “bema sorte ow konkreta
hospitale”. rezulte du bema xanze” | 2 “granda ricaje” | Lu ⊕e
fleks-i : flexionar ♥ xran avaylira ye cent miliones da dolares.
flor-e : flor ♦ fos-i : cavar ♥ | ⊕aje [fosso, i.e. um buraco cavado
flos-i : flutuar (sobre a agua) ♥ | “resti sur la akwa no chao].
surfaze, Ωenprofundijuna pro su Πpli granda fost-e : poste (de luz, etc) ♦ | “stange vertikaley
denseze rilatey al la denseze du akwe” | → glisi, fiksira surgrundey” | Las ⊕es portan flavas lampes
xvebi. kwas iluminan la strate.
flugel-e : asa (pp. birdes) ♦ | Cas birdes apan ⊕es, fotel-e : “cadeira de brac’os” ; poltrona ♦ | “brak-
bet sar las ⊕es xran etas, iw la birde non flugan. seje tre komforta kun remburiras sid-loke iw dorso
Yen las novas sportistes, kun su “deltas ⊕es”. apoge” | → seje, sofe, benke.
flug-i : voar ♥ | Las hirundes, las kolombes, las agles fot-i : fotografar ♥
⊕an. ⊕i per balone | → flugele. fotograf-i : fotografar ♥
flu-i : fluir ♥ foy-e : vez (ekz. numa fila) ♦ | → vize, viz-foye,
fluks-e : fluxo ♦ | sango ⊕e. way.
flut-e : flauta ♦ | “muzika instrumente, ludira per foyn-e : feno ♦ | “herbe sekira, propra por nutri
blovade” . brutes”.
focen-e : focinho ♦ | “la elstara parte du besta frag-e : morango ♦ | “frukte du ⊕eyre”.
muzele” | ⊕e du porke, du hunde, du kate | → fragment-e : fragmento ♦
muzele. frajil-a : fragil ♣ | “nirfortika” | → forta, fraka.
foir-e : feira ♦ | “granda komerza disvenda kunvene, frak-a : fraco(a) ♣ | “nirforta” | → fortika, frajila.
oftey kun distrajes iw okazuna periodey ye definira frakzi-e : fracao (pp. matematike) ♦
tempe iw loke”. frap-i : bater ♥ | Las maros ondes ⊕an kontraw las
fol-a : “maluquinho(a)” (alegrey frenezeta) ♣ | → rokes [As ondas do mar batem contra as rochas] | →
maluka. bati.
foli-e : folha (pp. vegetales) ♦ | paper-⊕e. frat-e : irmao ♦ | jo⊕es [irmaos e irma^s].
fond-i : fundar ♥ frat-in-e : irma^ ♦ | karito fratine [irma^ de
font-e : fonte ♦ | akwo ⊕e [fonte de agua]. elektro caridade].
⊕e [fonte de eletricidade]. energio ⊕e [fonte de frawl-a : solteiro(a) ♣ | “kwi nanam edzijen ow
energia]. lumo ⊕e [fonte de luz]. edzinijen”.
fonu-e : fundo [de um quadro, de uma pintura, de fraz-e : fras-e [pp. gramatica] ♦ | “Fraze xran ca
uma imagem] ♦ | → funde, fondi . diraje kapabla transsendi ia komunike.” | → orazie,
for : p.adv. “indica que se vai embora” ♠ | “Rii for en periude.
bema hor” [Ir embora em boa hora]. frek-e : fraque ♦ | “tipe du vira ceremonia veste”.
forges-i : esquecer ♥ | → lembri. fremd-a : estrangeiro(a) ♣ | ⊕ule [pessoa estrangeira,
fork-e : garfo ♦ | → kulere. de outro pai’s, ou um “estranho”, “desconhecido”].
form-e : forma ♦ frenez-a : louco(a) ♣ | ⊕ule [pessoa louca, que sofre
formik-e : formiga (insekte laborema) ♦ | La bela iw das faculdades mentais] | → fola, maluka.
moralifa legende: “La cikade iw la formike” [A frex-a : fresco(a) ♣ | ⊕as fixes. re⊕ate [trinkate por
bonita e moralizadora lenda: “A cigarra e a re⊕i, kwaw citron-suke, Koka Kola, Pepsi Kola].
formiga”]. frid-a : frio(a) ♣ | “Πvarm-a”
formular-e : formulario ♦ | “presira dokumente ar frid-ur-e : geladeira ♦ | “heyma xranke kwa
kwa onis devan plenifi per datenes”. konservan nutrates ye Πalta temperature”.
19

friz-i : “maneira especial de se cortar, pentear e tratar gard-i : guardar ♥ | ⊕-anjele [anjo-da-guarda].
cabelos femininos” ♥ garimp-i : garimpar ♥ | “serci awre ow preciozas
friz-ist-in-e : cabeleireira (para mulheres) ♦ | → xtones en riveres, kribuna la sable du riverlite” |
barbire. ⊕iste ≡ twi, kwi metiey ⊕adan.
fromaj-e : queijo ♦ | “speze du lakto-derivaje” | gast-e : hospede ♦ [ ≡ gastire]
Muses tre xatan ⊕e. gast-i : hospedar ♥
frontal-a : frontal ♣ gast-un-e : anfitriao ♦
front-e : frente ♦ | ⊕e ye ⊕e [frente a frente]. gayn-i : ganhar ♥
frost-i : gear ♥ gaz-ap-a : “que contem algum gas” ♣ | “twa, kwa
frot-i : atritar ♥ | ⊕ade [atrito]. kontenan gaze” | ⊕apa refrexate.
fru-a : cedo ♣ | → tarda. gaz-e : gas ♦ | “substanze Ωlikwa iw Ωsolida”.
frukt-e : fruto ♦ (cas-spezas) | → fruyte. gazet-e : gazeta (publicacao periodica) ♦
frunt-e : fronte ; testa ♦ (parte do rosto acima dos gaz-iz-i : gaseificar ♥ | “transmeti al la ⊕a state” |
olhos e abaixo do couro cabeludo) | “parte du homa ⊕izi likwes (pp. fizike, kemie) | → gazoza, solidizi,
vizaje, super las okules iw sub la kapo-supraje” | La likwizi.
knabe kisen la knabine ye la frunte. gaz-oz-a : gasoso(a) (isto eh, no estado de gas) ♣ |
fruyt-e : fruta ♦ | “arbo-frukte” | “Ca ⊕e xran certey “la state du wo gaze ow gazo-simila substanze” |
wo frukte, sed non ca frukte xran wo ⊕e”. Pomes iw akwo vapore xran wo ⊕oza substanze | → gazapa.
oranjes xran certey ⊕es. Rize, maize iw fazeole gem-e : gema [pedra preciosa lapidada e polida] ♦ |
xran fruktes, sed non ⊕es. Iw la “tomate”? Tu zi “precioza xtone, taylira iw polurira”.
xran ow non xran wo ⊕e? Twa dependan, sar la gemel-e : gemeo ♦
tomateyre xran ow non xran wo “arbete”! general-a : geral ♣
fuj-i : fugir ♥ | → eskapi. general-e : general (pp. supera ofizire) ♦
fulm-e : relampago ♦ | “tre brila elektra dezxarge, gener-i : gerar ♥ | Abraham ⊕en Izaak; Izaak ⊕en
inter dos nubes ow inter nube iw la tere, oftey Jakob; Jakob ⊕en Jehuda iw lu frates...
bruuga iw dum pluvade” | → tondre. genu-e : joelho (korpo parte) ♦
fumac-e : fumac’a ♦ | kwem stan ⊕e, stan fayre geograf-(ist)-e : geografo ♦ | “spezialiste pri
(proverbe). geografie”.
fum-i : fumar ♥ | ⊕i cigarede, pipe. geografi-e : geografia (cienze) ♦
fund-e : fundo ♦ | La maro ⊕e [O fundo do mar] | → geolog-(ist)-e : geologo ♦ | “spezialiste pri geologie”.
fonue, fondi .
geologi-e : geologia (cienze) ♦
funel-e : funil ♦ | “konika objekte kun truete ye la
geometr-(ist)-e : geometra ♦ | “spezialiste pri
poynta ekstreme, utilizira por faziley verxi likwes
geometrie”.
eney du boteles ow kontenices kun streyta enrieje”.
geometri-e : geometria (cienze) ♦
funkzi-e : funcao (pp. matematike) ♦
gerent-(ul)-e : gerente [pp. banco, etc] ♦
furioz-a : furioso(a) ♣
gerent-i : gerenciar ; gerir ♥ (pp. negocios, banco)
futbal-e : futebol (populara sporta lude) ♦ | →
voleye, baskete, teynese. germ-e : germe ♦
futur-e : futuro ♦ | → prezense, pasee. gey-e : “gay” ; “individuo homosexual masculino” ♦
fux-a : “mal feito” ♣ | ⊕aje ≡ misfaraje [algo mal | “vire kwi kutimey seksuman kun alia vire” | →
feito]. lesbe, homnosekseyne, heterosekseyne.
gigant-e : gigante ♦
G gimnast-e : ginasta ♦ | “twi, kwi praktikan
galaksi-e : galaxia ♦ | “giganta amase du steles
gimnastike”.
ligiras per la gravite” | Nus sune trovijan en la
gimnastik-e : ginastica ♦ (arte pri korpa ekzerzade).
Lakto-voye, nus ⊕e.
giraf-e : girafa ♦ (Afrikeyna beste kun tre longa
galop-e : galope ♦ | “pley rapida kur-maniere du
kole).
cevale” | → trote. gir-i : girar ♥ | “turniji” | La planede giran [O planeta
gamb-e : perna ♦ (o membro inferior completo do gira] | → rotazie, turni.
corpo humano, desde a coxa ate’ o pe’) | “Πsupra girokompas-e : girocompasso (bussola giroscopica)
homo membre, kwa inkludan femure, krure, iw ♦ | → giroskope, kompase.
piede” | → krure. giroskop-e : giroscopio ♦ | → kompase,
gang-e : gangue ; quadrilha (de bandidos) ♦ | ⊕eyne girokompase.
[gangster ; bandido-membro de uma quadrilha]. | La gitar-e : violao ♦ (muzika instrumente)
terura ⊕e yam rowben ses bankes ji-yarey. glad-i : “passar roupas a ferro” ♥ | ⊕i vestes, tukes.
gant-e : luva [pp. maos] ♦ | ⊕es por la vintre, por la glad-ic-e : ferro (de passar roupas) ♦
kuireje, por la metie.
glantal-e : glandula (pp. biologia) ♦ | endokrinas,
garanti-e : garantia ♦
ekzokrinas, mixtas ⊕es [glandulas endocrinas,
20

exocrinas, mistas]. pele com as unhas). | → yuki, tikli.


glas-e : copo ♦ | “vaze por trinki, el vitre, plaste, gratul-i : parabenizar ; felicitar ♥ | Mi deziran ⊕i ve
ceramike, itp” | ⊕e da akwe, da lakte, da kafe. pro vu diplomije [Quero parabeniza’-lo pela sua
glat-a : liso(a) ♣ | ⊕as hares [cabelos lisos] diplomacao].
glav-e : gladio [arma munida de lamina cortante; grav-a : importante ♣
nao arma-de-fogo] ♦. graved-a : gravida ♣ [pp. mulher]
glazi-e : gelo ♦ graved-if-i : engravidar ♥ | La vire ⊕ifen la wine [O
glis-i : planar ; “deslizar no ar” ♥ | “gliti en la aere, homem engravidou a mulher] | → fecondaze.
profituney las ventes, twey ke onis restan pli longey gravit-e : “a forc’a da gravidade” (pp. fisica) ♦ | La
en la alte” | ⊕ure xran aviete sen-motora | → flosi, tera, la suna ⊕e.
xvebi. gravur-i : gravar (desenhos, sons, imagens) ♥
glit-i : escorregar ♥ grayn-e : grao ♦ | ⊕eje [deposito de graos].
glit-ic-es : patins (para o gelo) ♦ grazi-e : grac’a ♦ | “helpe di Dae, Ωmeritira” |
glit-ur-e : treno’ (para o gelo) ♦ Sankta Maria, ⊕oplena [Santa Maria, cheia de
glob-e : globo ♦ | La tera ⊕e. grac’a]. Peti ⊕es iw favores al la Sankta Spirite du
glor-e : gloria ♦ | ⊕ifi Jezue, la Savune. Dae [Pedir grac’as e favores ao Espirito Santo de
glu-i : colar ♥ Deus]. Pledi wo ⊕e al Dae [Suplicar uma grac’a a
glute-e : nadega (parte do corpo humano) ♦ | → Deus]. | → graci(oz)a.
puge. gren-e : graminea ♦
glut-i : engolir ♥ | ⊕i pilole. gres-e : capim ♦ | ⊕eje [capinzal].
gnom-e : gnomo (Πgranda fee) ♦ gril-e : grilo (saltuna insekte) ♦
golf-e : golfo ♦ | “parte du mare situira en iom larja grimaz-e : “careta” ♦ | ⊕i [fazer “careta”].
entrance en kontinente” | La ⊕e du Mexikie, du grimp-i : escalar (pp. alpinistas) ♥
Finlande, du Kalifornie. La Persa ⊕e | → grimp-ist-e : alpinista ♦
xawinsule. grip-e : gripe ♦ (tipe du vulgara Πsaneze)
golfi-e : jogo-de-golfe ♦ | La golfie xran wo sporte griz-a : cinzento(a) (kolore) ♣
xatira fa grandas ricules [O jogo-de-golfe eh um
grot-e : gruta ♦ | “Πvasta kaverne”.
esporte apreciado por grandes milionarios]. En twa
pakaje stan pilkes iw bastones du golfie [Nessa grund-e : chao ♦
mochila ha’ bolas e tacos de golfe]. | golfi-ist-e ≡ grup-e : grupo ♦
twi, kwi kutimey ludan golfie ≡ golfi-lud-ist-e [ ≡ gum-e : goma ♦ (seiva translucida e viscosa de
jogador de golfe ]. alguns vegetais).
goril-e : gorila (simio spezie) ♦ | → orangutange, gust-e : gosto ♦ | bem-⊕as manjates.
mandrile, cipanze. gust-um-az-e : “o ato de provar alguma comida para
gorj-e : garganta ♦ se conhecer o gosto” ou “o sentido do paladar” ♦ |
graci-(oz)-a : gracioso(a) ♣ | “nirpeza, svelta, “la akte gustumi ow la gusto-sense”.
gust-um-i : “provar (alguma comida) para se
harmonia, delikata, bela, afabla, bem-edukira” |
conhecer o gosto” ♥
graci(oz)as knabines [meninas graciosas]. →
grazie. gut-e : gota ♦ | pluvos ⊕es [gotas de chuva].
grad-e : grau ♦ | ⊕es du temperaturo skale. La cirkle gvid-i : guiar ♥ | Tu povan wo blindule ⊕i alia
dividijan tradiziey en 360 ⊕es. blindule? [Pode um cego guiar outro cego?].
grafik-e : grafico ♦ | “kadre kwa montran kwantes H
per wo reprezenta bilde” | ⊕e pri vendes dum la habil-a : habil ♣ | Li xran tre ⊕a xofore, magiiste,
yare. statistika ⊕e pri trafikos akzidentes. ⊕e du kuiriste, dentiste, kuraziste, instruiste.
velozite ye la tempe. hak-i : “golpear cortando com um machado” ♥ |
gram-e : grama ♦ (unite du mase) “tranci per frapaze kun twa-zela akra klinge” | ⊕i
grand-a : grande ♣ | → petita. arbes | → tondi, tranci.
grapol-e : cacho (de frutas) ♦ | banano ⊕e, yuvo ⊕e | hak-ic-e : machado ♦
→ bukle. halt-i : parar ♥ | “cesi rii, moviji, agi”.
gras-e : gordura ♦ | ⊕oza viande [viande kwa apan haluzin-e : alucinacao ♦ | “Πvera sensaje, dum Ω
certa kwante da ⊕e]. ⊕e por kuirade. ekzistan ekstera objekte kwa produktan ze”.
grat-i : arranhar ; raspar ; coc’ar ♥ | Kwem yukan, haos-e : caos ; “completa desordem” ♦
twem onis ⊕an [Aonde estiver coc’ando, ai’ no’s har-e(s) : cabelo(s) ♦ | Xi apan longas, blondas,
coc’amos] (obs: a frase em portugues nao dispoe de glatas ⊕es [Ela tem cabelos longos, loiros, lisos] |
dois verbos distintos para “coc’ar” ; a frase em → pelue.
ALFA, pelo contrario, tem dois verbos distintos harmoni-e : harmonia ♦
para “coc’ar” : yuki – quando sentimos a pele harp-e : harpa (muzika instrumente) ♦
“coc’ando”, e grati – quando no’s “coc’amos” a
21

hast-i : apressar(-se) ♥ | “pli rapidifi su agade, por pli histor-ist-e : historiador ♦ (pp. pessoa que estuda e
baldey plenumi ie”. relata fatos reais do passado)
haven-e : porto ; aeroporto ♦ | mar-⊕e [porto hodi-ey : p.adv. hoje ♠ | → rierey, margey.
maritimo]; flug-⊕e [aeroporto]; river-⊕e [porto hok-e : cabide ; gancho ; anzol ♦ | ⊕e por pendifi
fluvial, i.e. ‘as margens de um rio]. vestes [cabide para dependurar vestes]; ⊕e por pexi
hawr-e : aura ♦ | “lume ow energie emisiira fa las [anzol para pescar].
vivas korpes, kwaw homes, bestes iw plantes, sed hom-amas-e : multidao [de pessoas] ♦ | La
normaley nirfaziley videva” | La Kirliana maxine homamase okupen la plaze por peti yustize [A
kapablan fotografi la homa ⊕e [A maquina Kirlian multidao ocupou a prac’a para pedir justic’a] | →
eh capaz de fotografar a aura humana] | → awreole. popolamase.
hazard-a : casual ; aleatorio ♣ | “Ωantizipeva law hom-e : homem/mulher ; “o genero humano” ♦ | Dae
koniras lejes”. kreen la home el la tero polve [Deus criou o homem
hel-a : claro(a) ♣ | Sur la ciele xveban blankas ⊕as do po’ da terra].
nubes [No ceu pairam brancas e claras nuvens]. | → homnoseks-eyn-e : “individuo homosexual,
klara, klarifi. masculino ou feminino” ♦ | “vire kwi kutimey
heliant-e : gira-sol (flore) ♦ | “sunflore” | Dumtagey, seksuman kun alia vire ow wine kwi kutimey
la ⊕e se klinan direktey al la Sune | → leontode. seksuman kun alia wine” | geye xran maskla ⊕eyne;
helik-e : helice ♦ (genero de moluscos ao qual lesbe xran femala ⊕eyne. | → heterosekseyne,
pertence o caracol) (speze du moluske). geye, lesbe.
helikopter-e : helicoptero ♦ (flugova veturure) hom-op-e : humanidade ♦ | La ⊕ope evoluan
heliz-e : helice ♦ (roda com pas, propria para nirrapidey [A humanidade evolui lentamente] | →
propulsionar navios, helicopteros ou avioes) | “rade popole.
el padeles por puji aere ow akwe en certas maxines” honest-a : honesto(a) ♣
| ⊕e du submarxipe, du sen-reaktora avie, du honor-e : honra ♦
helikoptere, du ventolure | → turbine. hont-i : envergonhar-se ♥
help-i : ajudar ♥ horar-e : horario ♦| ⊗-tabele [quadro de horarios].
herb-e : erva ♦ (tipo de planta nao lenhosa, horde-e : cevada ♦ (herbe el kwos graynes onis
geralmente com sementes) | herbeje [campo faran biere) | “frukte du ⊕eyre”.
verdejante]. hor-e : hora (= 60 minutos) ♦ | “tempo intervale
hero-e : heroi ♦ | ⊕ine [heroina]. egala al sesdek minutes”.
heteroseks-eyn-e : “individuo heterosexual, horizontal-a : horizontal ♣
masculino ou feminino” ♦ | “vire kwi kutimey horizont-e : horizonte ♦
seksuman kun wine ow wine kwi kutimey seksuman horloj-e : relogio ♦
kun vire” | → homnosekseyne, geye, lesbe. hormon-e : hormonio (pp. medizine) ♦
Heva : p.n.f. Eva | “la huma wine kreira fa Dae” | horor-e : horror ♦ | ⊕-filme.
Dae formen Heva el wo ripe ar kwa Li raprenen di
horoskop-e : horoscopo (pp. astrologie) ♦
Adame | → Adame.
hospital-e : hospital ♦
heym-e : lar ♦ | Heyme, dolca heyme.
hosti-e : hostia (pp. katolika religie) ♦
hibl-i : falar ♥ | Hibluy mo pri ve [Fale-me de voce].
hotel-e : hotel ♦
Tu vi fluey hiblan ALFA? [Voce fala ALFA
fluentemente?]. huf-e : “casco dos animais ungulados” ♦
hidro : ebx. “akwe”. Ekz. hidrogene, hidrokside. | → huf-ul-e : “animal ungulado, i.e. com casco nas
tele, termo. pontas dos pes” ♦ | → kwarpiedule.
hidrogen-e : hidrogenio (kemia elemente) ♦ hum : num. “um” (“1”) | huma [primeiro], humas
[primeiros], humey [primeiramente], humeze
hidroksid-e : hidroxido (pp. kemie) ♦
[unidade], humaje [unidade], humiji [unir-se] | →
himen-e : himen ♦ (pp. wina anatomie) | “peylo
wo, dos.
piwze kwa ferman lawpartey la vagino enrieje du
human-a : humano(a) ♣ | Karite xran la pley nobla
virgulines” | → deflori.
⊕a trayte [Caridade eh o trac’o humano mais
hin-e : hino ♦ [pp. muzike].
nobre].
hiperbol-e : hiperbole ♦ (pp. geometria figure) | → humid-a : humido(a) ; molhado(a) ♣ | La vetere stan
parabole, elipse.
⊕a [O tempo (o clima) esta’ humido]. torki wo ⊕a
hipodrom-e : hipodromo ♦ | “loke en kwa okazan
drape [torcer um pano molhado].
vetkurades du cevales”.
humil-a : humilde ♣ | “Πsoberba”.
hipokrit-a : hipocrita ♣ | “nirsincera” | ⊕ule [pessoa
humil-ez-e : humildade ♦ | Law la Katolika Eklezie,
hipocrita].
⊕eze xran wo virte neprey nezesa al la kristeyne.
hipotez-e : hipotese (pp. logike) ♦
[Segundo a Igreja Catolica, a humildade eh uma
hirund-e : andorinha (birdete) ♦
virtude indispensavel ao cristao]. “En la ⊕eze stan
histori-e : historia (real ou ficticia) ♦ | → rakonti.
la vera grandeze” [“Na humildade esta’ a
22

verdadeira grandeza”] | → soberbe. inerziala referenzie [As tres leis basicas da


humor-e : humor (estado de espirito) ♦ | “anima Mecanica sao validas em um referencial inercial].
state du wo persone” | Hodiey xi stan tre bem⊕a. inerzi-e : inercia ♦ [pp. fisica] | “law la prinziple du
humur-e : humor (espirito comico) ♦ | “komika inerzie, wo korpe movijuna tendenzan resti
movijuna ye konstanta velozite, iw wo korpe
spirite” | La ⊕iste ridifen cas awskultunes | → xerzi,
ripozuna (t.x. senmova) tendenzan resti ripozuna, yu
ironie.
wo forte kambii zu state du movije ow ripoze”.
hund-e : cao ; cachorro ♦
infan-e : crianc’a ♦ | ⊕-varteje [creche onde se cuida
I de crianc’as].
ic : suf. “para indicar um instrumento simples” (pp. infer-e : inferno ♦ | “regne du la demone” (pp.
simplas instrumentes) | tranc-ic-e [faca]; ventol-ic-e katolika religie) | → kaele.
[leque] ; kramp-ic-e [grampeador] | → ur. inflazi-e : inflacao ♦ | “generala plialtije du prezes” |
iceberg-e : “iceberg” ♦ | “glazio monte kwa flosan en La ⊕e nirhelpan la ekonomie.
la mare apud las teros poluses”. informatik-e : informatica ♦ | “moderna cienze pri
id : suf. “que indica o descendente, o filhote” |
dateno traktade per la uzade du komputures”.
kokide, leonide, xafide.
inform-i : informar ♥
ideal-a : ideal ♣
iniz-i : iniciar ♥ | ⊕une, ⊕ire.
ide-e : ideia ♦
inizial-a : inicial ♣ (komenza) | → finala.
ikon-e : icone ♦ | Kliki la mowze sur la ⊕e.
ink-e : “tinta para escrever, imprimir, ou desenhar” ♦
ilumin-i : iluminar ♥ | “jeti lume sur ie/ii”.
| “kolora likwaje por skribi, presi, ow desegni” | →
iluzi-e : ilusao ♦ | La ⊕e du sensorganes [A ilusao
farbe.
dos sentidos (do corpo)] | ⊕i [iludir].
inklud-i : incluir ♥ | La hotela preze por tranoktade
imag-i : imaginar ♥
⊕an la matena kafe [O prec’o do hotel para pernoite
imit-i : imitar ♥ | ⊕aze [imitacao]. inclui o cafe’ da manha^].
imperi-e : imperio ♦ inkluziv-ey : inclusive ♠ | Leguy di la paje 10 yu la
imperi-estr-e : imperador ♦ paje 20, ⊕ey [logo, deve-se ler inclusive as pag. 10
implik-i : implicar ♥ (consecutir em...). e 20].
impliz-i : implicar ♥ (conter em si implicitamente). inocenz-a : inocente ; puro ; imaculado(a) ♣ | ⊕e
implod-i : implodir ♥ [inocencia]. ⊕a knabine [menina inocente]. ⊕ule
impon-i : impor ♥ | → trudi. [pessoa inocente].
import-i : importar ♥ | → eksporti. insekt-e : inseto ♦
impost-e : imposto ♦ insektizid-e : inseticida ♦ | “substanze utila por
improviz-i : improvisar ♥ | “fari provizorey ow tuy mortifi insektes”.
fari sen yaa prepare” | La venkune ⊕en wo diskurse insign-e : distintivo ♦ | La polizeyne montren su ⊕e
por las spektunes. La knabe ⊕en wo flute per wo ye alveni en la drinkeje [O policial mostrou seu
piwze du akwo tube. distintivo (suas insignias) ao chegar no bar].
impuls-e : impulso ♦ (forc’a aplicada que produz insir-i : inserir ♥ | “enmeti (en)” ; “intermeti (inter)” |
movimento) ⊕uy la valore “ x = 5 ” en la formule.
imun-a : imune ♦ insist-i : insistir ♥
in : suf. “que indica sexo feminino” (pp. femala inspir-i : inspirar ♥ | ⊕i zorges [inspirar cuidados].
sekse) | knabine [menina] , amirine [amada] , instal-i : instalar ♥ | “meti ie en definira loke, twey
servistine [serva] , fiqline [filha] , katine [gata] , ke zi bemey funkziax” | ⊕i maxine, programe en
bovine [vaca] , cevaline [egua] | → uc. komputure, elektre en dome. ⊕i fabrike, uzine,
indeks-e : indice (pp. libres) ♦ biblioteke | → stabli.
indi-eyn-e : indio ♦ | Las Amerikas ⊕eynes | → instantan-a : instantaneo ♣ | “twa, kwa dawran nur
nativule. wo instante ow pretijan pley rapidey” | ⊕as fotes
indiferenz-e : indiferenc’a ♦ | Xu ⊕e al mu ame
[tuy riveliras] , ⊕a manjate [tuy prepareva] , ⊕a
profundey cagrenen me [A indiferenc’a dela ao meu
morte [en certas akzidentes].
amor me magoou profundamente].
instant-e : instante ♦ | “tempo-punkte ow tre eta
indik-i : indicar ♥
momente” | En twa ⊕e la atome rompijen, la bombe
individu-e : individuo ♦
eksploden.
indukt-i : induzir ♥ (pp. filozofie ow fizike) | →
instanz-e : instancia (grau de poder juridico) ♦
dedukti.
instig-i : instigar ♥ | “puji ii al certa age per ekzites
industri-e : industria ♦ | ⊕estre [dono de alguma
ow admones” | ⊕i cevale per vipe, las maristes al
industria]. ⊕eyne [trabalhador em alguma industria].
ribele, las Πkontentas laboristes al strike. ⊕i ii, por
inerzial-a : inercial ♣ [pp. fisica] | inerziala
ke li ceduy.
referenzie [referencial inercial, i.e. nao-acelerado].
instinkt-e : instinto ♦
Las tri bazas lejes du Mekanike validan en wo
23

instru-i : instruir ♥ januar-e : janeiro (yar-monate) ♦


instrument-e : instrumento ; ferramenta ♦ jarden-e : jardim ♦
insul-e : ilha ♦ | La mond-fama historie “La Insule jargon-e : jargao ♦ (lingwaje) | La cienza ⊕e [O
du Trezore”. jargao cientifico] | → slange.
integral-e : integral (pp. matematica) ♦ | → jasp-e : jaspe ♦ (valora xtone)
derivate, limese. Jave-e : p.n.m. Jave ♦ (pp. Biblie)
inteligent-a : inteligente ♣ jawd-e : quinta-feira (semayn-tage) ♦
intens-a : intenso(a) ♣ | ⊕eze [intensidade] jem-i : gemer ♥ | La vundire en la awtomobo
intenz-i : intencionar ♥ akzidente ⊕an pro dolore [O ferido no acidente de
inter : prep. entre | Inter la kruze iw la spade [Entre a automovel geme de dor].
cruz e a espada]. jen-i : incomodar ♥
interced-i : interceder ♥ | “⊕e ≡ peraze” jentil-a : gentil ♣ | Li xran wo ⊕a vire [Ele eh um
interes-a : interessante ♣ homem gentil].
interez-e : juro (financeiro) ♦ | “procenta kwante jet-i : jogar ; lanc’ar ♥ | La jardeno xpruzice ⊕an
super la totale du pruntoprenira mone, ar kwa onis akwe sur las plantes cadirektoy [O borrifador do
devan pagi al la pruntodonune, krom la di le pruntira jardim lanc’a agua nas plantas em todas as
mone”. direcoes].
intern-a : interno(a) ♣ Jezu-e : p.n.m. Jesus (pp. Biblie)
internawt-e : internauta ♦ | “twi, kwi utilizan la jib-e : “corcova” ♦ (protuberancia disforme nas
komputuro rete Internete” | Las ⊕es “navigan” en costas ou no peito) | La kamele apan hum ow dos
Internete. ⊕es [O camelo possui uma ou duas corcovas].
Internet-e : Internete ♦ | “monda komputuro rete” | jing-e : yin ♦ | “uma das duas forc’as fundamentais
→ internawte. (a feminina) segundo a doutrina do Taoismo” | “wo
interval-e : intervalo (espacial ou temporal) ♦ | el inter las dos fundamentas fortes (la femala) law la
“spaze inter dos punktes, tempe inter dos instantes”. doktrine du Taoisme” | → jange , Taoisme .
intervyu-e : entrevista ♦ jir-i : endossar ♥ (pp. mone, ceke) (transferir a
intest-e : instestino (korpo organe) ♦ outrem um cheque, um titulo de propriedade,
intim-a : intimo(a) ♣ | ⊕as sentes, vestes. assinando uma declaracao no dorso desse).
invers-a : inverso(a) ♣ joedz-es : “o marido e a sua mulher, acompanhando
invit-i : convidar ♥ um ao outro” ♦ | → jopare, jonamorules,
jofiances.
inzens-e : incenso ♦
joedz-ez-e : casamento [estado civil] ♦ | joedzes [o
inzident-e : incidente ♦
marido e sua mulher] | → jopare.
inzit-i : incitar ♥ | “puji ii al Πtrankwila animostate,
joedz-ij-i : casar-se [uniao matrimonial] ♥
twey ke twi aguy violenzey” | ⊕i las nirkontentas
jofianc-es : “o noivo e a noiva acompanhando um ao
laboristes al strike.
outro” ♦ | → jopare, jonamorules, joedzes.
ironi-e : ironia ♦ | → xerzi, humure.
jog-e : jogo (a dinheiro) ♦ | “lude en kwa onis vetan
iw : konv. “e” | Nis, mi iw xi, voyajon margey. A, B,
iw C xran las ekwazios konstantes | → ow. multa mone” | Lis vlan ⊕unas kartes. Xi xatan ⊕i
en la hipodrome.
izobar-e : isobaro [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du
jonamor-ul-es : “o namorado e a namorada
nirsamas kemias spezies (t.x. kun nirsama protono
acompanhando um ao outro” ♦ | → jopare,
nombre) sed kwo sume du protones iw newtrones en
jofiances, joedzes.
la nuklee xran egala” | → izotope, izotone.
jopar-e : casal ♦ [homem e mulher acompanhando
izol-i : isolar ♥
um ao outro, porem nao necessariamente casados
izoton-e : isotono [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du
oficialmente]. | → jofiances, jonamorules, joedzes.
nirsamas kemias spezies (t.x. kun nirsama protono
joy-a : alegre ; feliz ♣ | Mu kore ⊕ijen, kwam xi
nombre) sed kun sama newtrono nombre” | →
alvenen [Meu coracao se alegrou, quando ela
izotope, izobare.
chegou]. | → alegra, felica.
izotop-e : isotopo [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du wo
Jozef : p.n.m. Jose
sama kemia spezie (t.x. kun la sama protono
jubile-e : jubileu ; bodas ♦ | “solena datrevene” |
nombre) sed kun nirsama newtrono nombre” | →
arjenta ⊕e [pos 25 yares]. awra ⊕e [pos 50 yares].
izobare, izotone.
diamanta ⊕e [pos 60 yares]. La ⊕e du yare 2000.
J judo-e : judo^ ♦ | “tipe du Japana lukto arte inter
jaluz-e : ciume ♦
dos persones” | ⊕iste [judoca, lutador de judo^] |
jang-e : yang ♦ | “uma das duas forc’as fundamentais
→ yude, yoge.
(a masculina) segundo a doutrina do Taoismo” | “wo
ju-i : gozar ; usufruir ♥
el inter las dos fundamentas fortes (la maskla) law la
doktrine du Taoisme” | → jinge, Taoisme . juli-e : julho (yar-monate) ♦
juni-e : junho (yar-monate) ♦
24

Jupiter-e : p.n. Jupiter (planede) kalson-e : calcao ♦ | vira, wina ⊕e.


jur-e : juramento ♦ | “promese Πrompenda”. kalumni-i : caluniar ♥
juri-e : jure (do tribunal) ♦ | “la ⊕e devan ekzameni kalv-a : calvo(a) (sen-hara) ♣
las prezentiras pruves iw doni su verdikte pri la kalzi-e : calcio (kemia elemente Ca) ♦
akuzire ye lu yujaze en la tribunale” | La ⊕e yujen kamarad-e : camarada ♦
la akuzire kulpoza. kambi-e : cambio [pp. banco, dinheiro] ♦
juri-eyn-e : “membro do jure” ♦ | → jurie. kambi-i : mudar ; trocar ; substituir ♥ | inter⊕i
jurnal-e : jornal ♦ [permutar ; trocar uma coisa por outra com alguem]
jurnat-e : jornada ♦ | “penoza voyajade” | La mond- | Pos se rigardi wa la spegule, Monika deciden ⊕i
fama filmo serie : “Stela Jurnate”. su robe [Depois de se olhar no espelho, Monica
jus : p.adv. “que indica que a acao dada pelo verbo decidiu trocar seu vestido]. La vetere vlan ⊕una [O
foi executada ha’ pouquissimo tempo” ♠ | Las tempo (atmosferico) esta’ mudando] . Petre iw
invitires jus alvenen [Os convidados acabaram de Pawlina inter⊕an leteres inter zes [Pedro e Paulina
chegar] | → tuy. trocam cartas entre si] | → xanji.
just-a : cabal ; “que se ajusta bem” ♣ kamel-e : camelo ; dromedario ♦
K kamen-e : lareira (domestica) ♦ | Las karbebes
kabl-e : cabo (corda, cabo eletrico) ♦ | elektras ardan en la ⊕e. ⊕-tube ≡ xamine | → xamine.
kables. kamer-e : camara ♦ | “plenfermira, izolira, cambre
kadr-e : quadro ♦ | Sur la vande pendan wo ⊕e kun ow cele” | gazo-⊕e [para executar com a pena de
la bilde du wo naytingale. morte graves criminosos]; aer-⊕e [em pneus de
kael-e : ceu (espiritual) ♦ | “la spirita ciele, kwem bicicletas e automoveis].
lojan las anjeles iw las sanktules kwas yam forpasen kamion-e : caminhao ♦ | “fortika veturure por
di la surtera vive” (pp. katolika religie) | La kaele, la transporti pezas xarjes”.
ciela regne, kwem la felice xran plena iw eterna.
kamizol-e : camisola ♦ | “wina veste por dormi
kaf-e : cafe’ ♦ | “frukte du ⊕eyre” | trinki ⊕e kun
enlitey” | → pijame.
lakte.
kamp-e : campo ♦ [pp. matematike, fizike] | →
kaj-e : gaiola ; cadeia ♦ | ⊕e por birdetes, por
campe.
sovajas bestes.
kanal-e : canal ♦ | 1 “artifika akwo-voye” | 2
kaldron-e : caldeirao ♦
“televida ⊕e, per kwa onis rizevan la TV-signale”.
kalendar-e : calendario ♦
kanal-iz-i : canalizar ♥ | ⊕izira akwe.
kalidoskop-e : caleidoscopio ♦
kanari-e : canario ♦ (birdete kwa kantan) | La
kaligrafi-e : caligrafia ♦ (la arte beley skribi
kanarie trilan joyey [O canario gorjeia alegremente]
permaney).
| → papage.
kalik-e : calice ♦ | “fayna trink-vaze kun piede” | ⊕e
kancer-e : cancer (doenc’a, pp. medicina) ♦ | →
da vine, da campane | → pokale.
sidae.
kalkan-e : calcanhar ♦ | La ⊕e du Akiles [O
kandel-e : vela (que se acende com uma chama) ♦ |
calcanhar de Aquiles].
cendi ⊕es por pagi wo promese [acender velas para
kalk-e : “cal virgem” (kemia formule: CaO) ♦
pagar uma promessa] | → vele.
kalkul-i : calcular ; contar ♥ | ⊕uy di 1 yu 10 [conte
kandel-ej-e : “sala onde se acendem muitas velas”
de um ate’ dez].
(em igrejas) | “cambre kwem onis brulan multas
kalkul-ic-e : “instrumento de calculo” ♦ | La abake
kandeles” | ♦
iw la kalkulo rektice xran dos nirnovas kalkulices
[O abaco e a regua de calculo sao dois velhos kandel-ing-e : castic’al ; candelabro ♦
instrumentos de calculo] | → kalkulure. kan-e : cana [pp. vegetal] ♦ | kaneyre [pe’-de-cana].
kalkul-ur-e : “calculadora eletronica” ♦ | Mu cienza kanope [canavial]. suker-kane [cana-de-ac’ucar].
kan-sukere [ac’ucar-de-cana].
kalkulure xran tre utila al me [Minha calculadora
cientifica eh muito util para mim]. kanon-e : canhao ♦ | “paficuge”.
kalk-um-i : “cobrir de cal” ; “caiar” ♥ (ekz. uma kant-i : cantar ♥
parede pichada, para torna-la branca) kantin-e : cantina ♦ | “nirgranda restorazie, oftey ye
kalm-a : calmo(a) ♣ (trankwila) lernejes iw grandas laborejes”.
kalor-e : calor ; “energia termica” ♦ | “kalore xran la kanu-e : canoa ♦ | “sur-akwa Πgranda veturice,
flukse du termo-energie, mezurira ekz. per jowles movira per remices” | La ⊕e liken iw sinken [A
ow kalories”. canoa vasou e afundou].
kalori-e : caloria ♦ | “fizika energio unite por mezuri kanzel-i : cancelar ♥ | Prol aktualas cirkonstanzes,
la kalore, la flukse du termo-energie” | “hum kalorie mi deven ⊕i mu voyaje.
xran la kaloro kwante liverenda al hum grame el kapabl-a : capaz ♣ | Li xran ⊕a levi 200 kilogrames
akwe por plialtifi two temperature law 1 Celsia per su nudas manes [Ele eh capaz de levantar 200
grade”. | 1 kalorie = 4,18 jowles, proksimey. quilos com suas maos nuas].
25

kap-e : cabec’a ♦ kaz-e : caso ♦


kapitan-e : capitao ♦ ke : konv. que | Mi non saben, ke xrax twey [Eu nao
kapr-e : cabra (macho ou femea) ♦ (barbapa iw sabia, que seria assim].
kornapa mamule) | ⊕uce [bode, cabra macho]. ⊕ine kedes-e : quedes ; tenis [sapato de lona]. ♦
[cabra femea]. kelk-as : alguns/algumas ♣ | → ayn.
kapriz-e : capricho ♦ kelner-e : garc’on ♦ | ⊕ine [garc’onete].
kapsul-e : capsula ♦ kelvin-e : kelvin [unidade de temperatura] ♦ | La
kapt-i : captar ; capturar ♥ fizike instruan ke la “zere kelvina” xrax la pley
kar-a : caro(a) ♣ niralta absoluta temperature atingeva [A fisica
ensina que o “zero kelvin” seria a mais baixa
karb-e : carvao (combustivel) ♦ | Las ⊕ebes ardan
temperatura absoluta atingivel] | La zera grade
en la kamene.
kelvina korespondan al cirkaw -273 grades Celsias
kardinal-a : cardeal ♣ | Las ⊕as direktes: norda, [O zero grau kelvin corresponde a aproximadamente
suda, yaxta, wexta. -273 graus Celsius].
kardioyd-e : cardioide ♦ | “twe, kwa ekstera aspekte kemi-e : quimica [ciencia] ♦ | “cienze pri las ⊕as
similan al la kore” (pp. geometrie) | → wovoyde. elementes”.
kares-i : acariciar ; “fazer carinho” ♥ kem-ist-e : quimico [especialista] ♦ | “spezialiste pri
karit-e : caridade ♦ | Ekster la ⊕e, non stan save kemie”.
(proverbe) [Fora da caridade nao ha’ salvacao]. kern-e : cerne ; nucleo ♦ | “interna centra parte”.
karnaval-e : carnaval (popola feste) ♦ kerozen-e : querosene (petrolaje) ♦
karn-e : carne ♦ | → viande, polpe. kerub-e : querubim (speze du anjele) ♦
karot-e : cenoura (legome) ♦ | “radike du ⊕eyre” | kest-e : “estojo em forma de paralelepipedo” ♦ |
kunikles tre xatan ⊕es. tablos tir-⊕es [gavetas da mesa].
kart-e : carta (do tipo “carta de baralho”), ou cartao kilo : “internacia pref. ≡ 1000”.
(de banco, telefone) ♦ | → letere. kilogram-e : quilograma ♦
kas-e : “caixa de dinheiro” ; “caixa bancario” ♦ | kilometr-e : quilometro ♦
“mon-keste” | banko-⊕e. kimon-e : quimono ♦ (tipa Japana veste)
kaset-e : cassete (fita magnetica) ♦ kin-e : cinema (a arte) ♦ | “arte kvazaw teatra, sed
kaskad-e : cascata ♦ | “natura ow artifika akwofalle per filmes”.
kun pluras xtupes”. kin-ej-e : cinema (a sala onde se mostra filmes) ♦ |
kastel-e : castelo ♦ “speziala cambre propra por onis spekti kinas
kastor-e : castor ♦ (mamule ronjule) filmes”.
kastr-i : castrar ♥ | “fortranci ow detrui las seksas kinematik-e : cinematica ♦ | “parte da fisica, da
organes du bestes, por eviti ke twas reproduktox” | mecanica, que estuda os movimentos dos corpos
⊕i cevales, boves, kokes | → ewnuke. sem considerar as causas desses movimentos ou as
katart-e : urubu (ave que alimenta-se de carnes em forc’as neles envolvidas” | La ⊕e xran la parte du
decomposicao) ♦ | → agle, falke, vulture. mekanike kwa okupijan pri la spaze iw la tempe
kat-e : gato ♦ | kat-id-e [filhote de gato]. rilatiras al la korpo movade, sen konsideri la
katen-e : “corrente para prender algo/ alguem” ♦ | “mase” du twas korpes ow las “fortes” kwas
“fortika cene por Πliberi ii/ie” | ⊕i , cen⊕i akzelax ow dezakzelax zes | → mekanike.
[acorrentar] | → cene. kiosk-e : quiosque ♦ | banka ⊕e [quiosque bancario,
kat-id-ri-i : engatinhar [pp. bebes] ♥ | La bebe de onde se pode retirar dinheiro; banco 24 horas].
komenzan katidrii [O bebe comec’a a engatinhar]. jurnala iw revua ⊕e [quiosque, banca de jornais e
Katolik-ism-e : Catolicismo ♦ | “la vera religie revistas].
fondira fa Jezue Kriste ya cirkaw 2000 yares”. kiras-e : armadura ♦ | “defenda arma veste, metala
kavern-e : caverna ♦ ow leda, kwa xirman la bruste iw la dorse”. | →
kawcuk-e : borracha ♦ | “elasta gume” | botes, xilde, xirmi.
pnewes el ⊕e. kirurgi-e : cirurgia [pp. medicina] ♦ | ⊕-iste
[medico-cirurgiao]. pos⊕a cikatre [cicatriz pos-
kawz-e : causa ♦
kax-i : esconder ♥ cirurgica]. ⊕a teknike [tecnica cirurgica].
kis-e : beijo ♦ | ⊕i [beijar]. Sar xi ⊕ox me, mi nanam
kaxtan-e : castanha (nukse) ♦ | “frukte du ⊕eyre”
kaxten-a : “da cor castanha” ♣ | Xi apan longas, forgesox twa ⊕e [Se ela me beijasse, eu nunca
esqueceria esse beijo].
glatas, belas ⊕as hares [Ela tem cabelos castanhos,
klak-i : estalar ♥ (produzir um “estalo”, t.x. um
belos, longos, lisos].
ruido seco e breve) | “awdifi seka nirlonga sone per
kayer-e : caderno ♦
rapida kruda move du ie kontraw alie” | ⊕i las
kayt-e : “papagaio de papel (que voa)” ♦ | “brinkice
fingres, la lange, las dentes, la vipe.
el papere, tirira per wo longa fadene, kwa flugan per
klar-a : claro(a) ♣ | Forpasen la pluve, iw la tage
favora vente”.
26

⊕ijen [A chuva passou e o dia clareou]. | → hela. simetricas do corpo, onde o femur se liga com o
klar-if-i : exclarecer ; explicar ♥ | Komplezey ⊕ifuy tronco” | → lumbe.
al me kwey vi troven la seqne [Por favor exclarec’a- kol-e : pescoc’o ♦
me como voce encontrou a senha]. | → ekspliki. koleg-e : colega ♦
klas-e : classe ♦ | lernuna ⊕e [classe de alunos ; kolegi-e : colegio ♦ | ⊕eyne [colegial, i.e. estudante
classe escolar]. besto, insekto ⊕e [classe de animais, de algum colegio].
de insetos]. kolekt-i : colecionar ♥
klav-e : tecla ♦ | ⊕ope du skrib-maxine, du koler-e : colera (anim-state) ♦
komputure [teclado de maquina de escrever, de kolizi-i : colidir ♥
computador]. kolomb-e : pombo(a) (birde) ♦
klawn-e : “palhac’o de circo” ♦ (tipe du komika kolon-e : coluna ; pilar (de edificios) ♦ (pp.
cirka artiste) konstruajes) | → kolumne, pilastre.
kler-a : culto ; instruido ; erudito ♣ | ⊕eze [cultura, kolor-e : cor (azul, verde, amarelo, etc) ♦
erudicao].
kolumn-e : coluna (de livros, revistas, jornais) ♦
klient-e : cliente ♦ | Xi xran wo bema ⊕e du twa
(pp. libres, revues, jurnales) | → kolone.
butike [poys xi vizitan oftey la butike].
komb-i : pentear (cabelos) ♥ | per ⊕ice onis ⊕an
klik-i : clicar ♥ | ⊕i la mowze du komputure [clicar o
hares.
mouse do computador].
kombin-i : combinar ♥
klimaks-e : climax ♦ | “la pley intensa parte du certa
kom-e : virgula ♦
okazaje”. | la ⊕e du drame, kwam la murdiste
rivelijen wa ci [O climax do drama, quando o komedi-e : comedia ♦ | “komika spektakle” | ⊕iste
assassino se revelou diante de todos]. [comediante ; humorista].
klimat-e : clima ♦ koment-i : comentar ♥ | ⊕iste [comentarista]. sporta
kling-e : “lamina cortante, isto eh, com uma borda ⊕iste [comentarista esportivo].
afiada” ♦ | “plata metala piwze kun wo akra borde komenz-i : comec’ar ♥
propra por tranci” | ⊕e por razi. ⊕e du trancice, komerz-e : comercio ♦ | → negozie, lukre.
por tranci panes. komerz-i : comercializar ♥ | ⊕i mebles, awtomobes,
klin-i : inclinar ♥ apartamentes | → negozii, lukre.
klip-e : clipe ♦ | “simpla metala piwzete utila por komerz-ist-e : comerciante ♦ | → negoziste.
kunifi provizorey paper-folies”. komet-e : cometa (pp. astronomia) ♦ | “cielo korpe,
klitor-e : clitoris ♦ (pp. wina anatomie) oftey kun longa gazoza voste kwam zi alproksiman
klon-i : clonar ♥ [pp. biologia] | ⊕aze [clonagem (o al la sune” | La ⊕e du Halley.
ato)] . ⊕aje [clonagem (o resultado)] . ⊕e , ⊕ule komfort-a : confortavel ♣
[clone (o individuo biologico)]. komik-a : comico(a) ; “que faz rir” ♣
klopod-i : “dirigir seus atos, suas acoes, de modo a komik-ul-e : comediante (artista) ♦ | “profesiiste
alcanc’ar um certo objetivo” ♥ | Li ⊕an por fondi kwa faran komikajes ow komedies” | La klawne
su empreze [Ele esta trabalhando para fundar sua xran cirka ⊕ule.
empresa]. Xi ⊕an por fini su universitata kurse [Ela komisi-i : comissionar ♥ | “konfidi al ii ia taske, por
se esforc’a para terminar seu curso universitario] | ke twi ze plenumon”.
→ strebi. komitat-e : comite^ ♦
klub-e : clube ♦ kompakt-a : compacto(a) ♣
knab-e : menino ♦ | ⊕ine [menina] kompan-e : companheiro ♦ | Vi xran wo bema ⊕e
kned-i : amassar ♥ | ⊕i pano mase, ⊕i kuko mase | por mu fiqle. ⊕ine [companheira].
→ cifi, tawzi. kompani-e : companhia (firma) ♦ | “firmae” | ⊕e du
kobr-i : cobrar (dinheiro) ♥ | “postuli mona page pro teksajes.
donira vare ow serve” | La banke ⊕en di me ok kompar-i : comparar ♥
procente du intereze [O banco cobrou de mim oito kompas-e : bussola ♦ | magneta, giroskopa ⊕e | →
por cento de juros]. giroskope, girokompase.
kod-e : codigo ♦ kompat-i : “compadecer(-se) de” ♥ | “Felicas xran
kofr-e : cofre ♦ | “fortika xranke por gardi mone”. las ⊕emas, poys zis rizevon ⊕e” (Biblie) [“Bem-
koher-a : coerente ♣ | “Ωkontraw-dira, sekvuna wo aventurados sao os misericordiosos, pois eles
sama direkte, logika” (pp. filozofie). receberao misericordia” (Biblia)].
koinzid-i : coincidir ♥ | ⊕a [coincidente]. kompens-i : compensar ♥ | ⊕i salayras perdes per
kok-e : galo ♦ (korta, heyma birde) | ⊕uce [galo] (la pli longas feries [compensar perdas salariais com
maskla birde). ⊕ine [galinha] (la femala birde). ferias mais longas]. | → rekompenze.
kokos-e : coco (fruto do coqueiro) ♦ | “frukte du kompetent-a : competente ♣ | “kapabla trafey solvi
⊕eyre”. afere ow plenumi taske ow ofize, pro su suficas
koks-e : quadril ♦ | “cada uma das duas partes kones twarilatas”.
27

kompliment-i : cumprimentar ♥ | → saluti. putrije)” | ⊕i xorbete, viandes, fixes.


kompren-i : compreender ♥ kongres-e : congresso (grande reuniao) ♦ |
komput-i : computar ♥ Internacia Yara Kongrese du Esperanto [Congresso
komput-ur-e : computador ♦ | “elektronika maxine Anual Internacional de Esperanto].
programeva por fari kalkules, prilabori tekstes, itp”. kongru-a : congruente ♣ | Kurioza koinzide ke la
komun-a : comum ♣ suno diske ⊕an kun la luno diske kwam observiras
komunik-i : comunicar ♥ di la Tere [Curiosa coincidencia que o disco solar eh
komun-um-e : comunidade ♦ congruente com o disco lunar quando observados da
Terra].
konced-i : conceder ♥
kon-i : conhecer ♥
kondamn-i : condenar ♥ | Pro twas krimes, la yujiste
konkav-a : concavo(a) ♣ | “kwa prezentan la interna
kondamnen la akuzire al siv yares da prizone [Por
esses crimes, o juiz condenou o acusado a sete anos flanke du kurba linie ow surfaze”.
de prisao]. konk-e : concha (Πmola tegaje du moluskes) ♦ | Xi
kondic-e : condicao ♦ promenan ye la mar-rande kolektuna belas ⊕es.
konduk-i : conduzir (pessoas, veiculos) ♥ | “venifi ii konker-i : conquistar ♥
kun se al certa loke, direktuna twi law su propra konklud-i : concluir ♥
place” | ⊕i las infanes al la lerneje. konkret-a : concreto(a) ♣ | “Πabstrakta”.
kondukt-at-e : “material ou meio apropriado para konsent-i : consentir ; concordar ♥ | nir⊕i
transportar ou conduzir eletricidade, calor, som, luz, [discordar] | → akordi, diskordi.
etc” ♦ | La atmosfera aere xran la komuna ⊕ate por konserv-i : conservar ♥
la sone kwa atingan nus ovedes [O ar atmosferico konsider-i : considerar ; importar-se (com alguem) ♥
eh o condutor comum para o som que alcanc’a konsil-e : conselho ♥ | ⊕i [aconselhar].
nossos ouvidos]. Metales, generaley, xran optimas
konsist-i : consistir ♥
⊕ates por varme iw elektre [Metais, em geral, sao
konsol-i : consolar ♥
otimos condutores de calor e eletricidade]. | →
konstant-a : constante ♣
kondukti, konduktice.
kondukt-i : conduzir (pp. eletricidade, calor, som, konstelazi-e : constelacao ♦ | Las zodiakos ⊕es. La
luz, etc) ♥ | “permesi traflui tra se pru (pp. elektre, bela iw grava ⊕e Suda Kruze.
varme, sone, lume, itp)” | Ye la fine du yarcente XIX, konstru-i : construir ♥
las fizikistes kredeni pri wo medie, ar kwa lis nomen kontakt-e : contato ♦
“etere”, kwa plenifax la tota spaze, iw xrax kont-e : conta ♦ (calculo comercial das dividas e
responza por ⊕i la lume tra la spaze [No final do creditos de alguem).
seculo XIX, os fisicos acreditavam num meio, que konten-aj-e : conteudo ♦ | “twe, kwe stan eney du
eles chamavam de “eter”, que preencheria o espac’o kontenice” | La ⊕aje du twas boteles xran lakte. Mi
inteiro, e que seria responsavel por conduzir a luz non konan la ⊕aje du twas skatoles. Tu vi kapten la
atraves do espac’o] | → konduktate, konduktice. ⊕aje du lu tekste?, du lu hiblade?
kondukt-ic-e : “fio ou tubo condutor de eletricidade, konten-i : conter ♥ | La botele ⊕an hum litre da
calor, agua, gas” ♦ | 1 “fadene propra por ⊕i elektra lakte. Twas skatoles ⊕an wo sekrete.
energie” | 2 “dukte propra por transdoni akwe, gaze, konten-ic-e : recipiente ; “aquilo que contem alguma
itp, tra longa distanze” | → kondukti, konduktate. coisa” ♦ | ⊕ices por lakte, benzine, likwa
kondut-i : “comportar(-se) de certa maneira” ♥ | “agi hidrogene.
law certa maniere en su rilates kun alias homes” | ⊕i kontent-a : contente ♣
bemey, mavey, non-riprocindey. ⊕e [comportamento kontrah-i : contrair [reduzir de tamanho] ♥ | ⊕e,
(pp. pessoas ou animais)]. ⊕aze [contracao]. | → ekspandi.
konekt-i : conectar ♥ (pp. elektras cirkwites) kontraw : prep. contra
konekt-ic-e : conector ; tomada ♦ kontrawzip-ic-e : anticoncepcional ♦ | “artifika
konfes-i : confessar ♥ | Hodiey, en la prejeje, ston rimede por eviti la gravedije”.
vesperey komunuma konfesade [Hoje, na igreja, ao kontrol-i : controlar ♥ | → xeki.
cair da tarde, havera’ confissao comunitaria]. kontrovers-a : controverso(a) ♣ | “kwa inspiran
konfid-i : confiar ♥ dispute, diskutade, kontrawas opinies”.
konfir-i : conferir [checar] ♥ konveks-a : convexo(a) ♣ | “kwa prezentan la ekstera
konform-ey : conforme ; “de acordo com” ♠ | La flanke du kurba linie ow surfaze”.
maxine devan vli uzira ⊕ey al las nezeses iw al las konven-a : conveniente ♣
teknikas spezifes [A maquina deve ser usada konvenzi-e : convencao ♦ | ⊕i [convencionar].
conforme as necessidades e as especificacoes konverj-i : convergir ♥ | Las lenses refraktan la lume
tecnicas]. ow konverjey ow diverjey [As lentes refratam a luz
kongel-i : congelar ♥ | “glaziifi ow enmeti en tre Π ou convergentemente ou divergentemente].
alta temperature (ekz. por konservi kontraw konvers-i : conversar ♥ | Dolcey xran ⊕i kun Hariel
28

en la verande du nus domete [Doce eh conversar kot-e : lama ; barro ♦ | “tere miksira kun akwe”.
com Hariel na varanda de nossa casinha]. koton-e : algodao ♦ | “haraje kovruna las semes du
konvert-i : converter ♥ kotoneyre” | kotono volvaje [novelo de algodao] | →
konvink-i : convencer ♥ lane.
konzept-e : conceito ♦ | “abstrakta iw generala idee” kovert-e : envelope ♦
| ⊕es du fizike, du matematike, du kemie | → nozie. kov-i : chocar ♥ (pp. birdes) | La anasine ⊕ani siv
konzern-a : “que concerne (a ...)” ♣ woves [A pata esta’ chocando sete ovos].
konzi-e : conciencia (perceptiva) ♦ | “mensa perzepte kovr-i : cobrir ♥ | litos ⊕itoles [cobertores da cama].
ow kone pri las eksteras objektes ow faktes” | Li kovritol-e : cobertor (pp. cama) ♦
fallugen, sed ankorey xran ⊕a. Mi xran ⊕a pri la kovrituk-e : lenc’ol (pp. cama) ♦
graveze du la probleme. koz-e : coisa ♦
konzienz-e : conciencia (moral) ♦ | “konzie pri kran-e : torneira ♦ | La ⊕e xran nirfermira, iw la
moralas aferes” | Mi apan wo trankwila ⊕e, poys akwe elfluan el ze | → valve.
mu pasee xran senkulpa. krani-e : cranio ♦
konzip-i : conceber ♥ (engravidar-se) (pp. gravedije) krater-e : cratera ♦ | La luno surfaze xran markira
| → kontrawzipice. per multas ⊕es [A superficie da lua eh marcada por
konziz-a : conciso(a) ; laconico(a) ♣ muitas crateras].
koordinat-e : coordenada [pp. matematica] ♦ | krayon-e : lapis ♦
Kartezias koordinates x, y, z [Coordenadas kred-i : acreditar ♥
Cartesianas x, y, z].
kre-i : criar ♥
koort-e : coorte (os nobres acompanhantes do rei ou
krem-e : creme ♦ | ⊕oza xorbete.
imperador) ♦ | “la nobela ope du alkompanunes du
suverene (reje, imperiestre)”. krepusk-e : crepusculo ♦ | “ciela kreskuna lumeze ye
kopi-i : copiar ♥ la matenije ow Πkreskuna lumeze ye la vesperije” |
kopul-i : copular ♥ | “⊕e ≡ seksa kunije inter maskle → awrore.
iw female” | → seksumi. kresk-i : crescer ♥
korb-e : cesto ; balaio ♦ | ⊕e por panes, por fixes. kret-e : giz ♦ (bastonete usado para se escrever
La ⊕e du balone, kwem onis staran, dum la balone sobre quadros-negros) | “bastonete per kwa onis
skriban sur lernejos tabules”.
flugan.
krev-i : estourar ♥ | pipoke xran ⊕ira maize. Las
kord-e : corda (de instrumentos musicais) ♦ |
“fadene uzira en ias muzikas instrumentes” | Las petolas knabetes ⊕en kelkas festos balones [Os
⊕es du violone, du piane, du gitare, du harpe. meninos brincalhoes estouraram alguns baloes de
festa].
kor-e : coracao ♦ | Mu ⊕e, mi non saban kway,
krib-i : peneirar ♥ | ⊕i sable. ⊕ice du garimpiste
batan felica, kwam mi xe vidan [Meu coracao, nao
[peneira de garimpeiro].
sei porque, bate feliz, quando eu a vejo] | → veyne,
kri-i : gritar ; exclamar ♥ | ⊕i pro dolore, ⊕i por peti
artere, pulme.
helpe, ⊕i por alvoki.
korespond-i : corresponder ♥
krim-e : crime ♦ | “grava kontraw-leja age”.
koridor-e : corredor ♦
kripl-a : aleijado(a) ; mutilado(a) ♣ | ⊕ule [pessoa
korp-e : corpo ♦ | Hariel apan wo ⊕e magra iw
svelta [Hariel tem um corpo magro e esbelto]. aleijada, mutilada] | → lama.
korporazi-e : corporacao ♦ | “asocie du sam- kristal-e : cristal ♦ | faynas ⊕as lenses, pokales,
profesiules kwa posedan la rayte du leja persone iw kalikes.
submetan su membres al kolektiva dizcipline” | Krist-e : p.n. Cristo (pp. religie) | ⊕eyne [cristao, i.e.
militista, medizinista, instruista ⊕e. La ⊕e du pessoa seguidora do Cristo].
“fayro-soldates”. Kristnask-e : Natal ♦ | “Kristeyna religia feste, kwa
kort-e : quintal ♦ | “sentegmenta spaze en terene rememoran la naskije du Jezue Kriste” | → Noele,
apartenuna al wo konstruaje” | kokines xran ⊕o- Paske.
birdes | → koorte. kritik-i : criticar ♥
kosm-e : cosmo ; universo ♦ | ⊕a [cosmico]. ⊕a krom : prep. “alem de” | Xi xran tre inteligenta, krom
tre bela [Ela eh muito inteligente, alem de muito
radiade [radiacao cosmica]. ⊕a voyaje [viagem
bonita].
cosmica, i.e. atraves do universo]. kosmoxipe
kron-e : coroa ♦
[espac’o-nave, para viajar a outros planetas].
kosmostazie [estacao espacial em orbita da Terra, kruc-e : cantaro ; jarro ♦ | “vaze por likwajes, kun
para os astronautas, etc]. larja ventre, anse, iw beke por verxi” | → kruze.
kost-i : custar ♥ | Twa bluze kosten kwin dolares krud-a : cru ; “nao cozido” ; “nao refinado” ♣ | “en
[Essa blusa custou cinco dolares]. la natura state, Ωkuirira, Ωprilaborira” | ⊕a viande,
kostum-e : costume (veste caracteristica) ♦ | → diamante, terpome, marmore, brulate.
kutime. kruel-a : cruel ♣ | ⊕a nirsane, morte [doenc’a, morte
29

cruel]. fenestres por xirmi kontraw sun-lume, ow en la


krur-e : perna (do joelho ate o pe’) ♦ | → gambe. domo interne por vuali iw ornami cambres, itp”.
kruz-e : cruz ♦ (religia signe) | ⊕ije, ⊕aje kusen-e : almofada ; travesseiro ♦ | kap-⊕e du lite.
[cruzamento]. strata, rodovoya ⊕ije [cruzamento de kutim-e : costume (pratica usual) ♦ | → kostume.
ruas, de rodovias]. kux-i : “estar deitado” ♥ | La tapixe ⊕an sur la
kub-e : 1 cubo (figura geometrica) ♦ | 2 dado (de planke [O tapete esta’ deitado sobre o assoalho] | →
jogar) ♦ | “geometria solide kwa prezentan ses stari, sidi.
kwadratas ebenas fazes” | jeti ⊕es [por lotumi]. kuz-e : primo (parentesco) ♦ | ⊕ine [prima].
kubut-e : cotovelo ♦ | “artike inter la psobrake iw la kvankam : konv. embora
wabrake”. kvartal-e : bairro ; quarteirao [pp. cidades] ♦
kudr-i : costurar ♥ kvartz-e : quartzo (mineral muito comum, SiO2) ♦
kugl-e : projetil (de arma de fogo) ♦ | ⊕es du kvazaw : konv. “como se” (por fikzia kompare) | Xi
revolvere [balas do revolver]. Xargi la pafice per montrijen surpriza, kvazaw xi non sabex [Ela
⊕es [carregar a arma com balas]. | → misile, mostrou-se surpresa, como se nao soubesse] | →
torpede. kwaw.
kuir-i : cozinhar ♥ kviet-a : quieto(a) ♣
kuir-ic-e : panela (de cozinha) ♦ (kuirpote) kwadrat-e : quadrado ♦ (geometria figure)
kuir-ur-e : fogao (de cozinha) ♦ | → fayrure. kwalit-e : qualidade ♦
kuk-e : bolo (comestivel) ♦ kwant-e : quantidade ♦
kukol-e : cuco (birde) ♦ | ⊕-horloje [relogio de kwarpied-ul-e : (animal) quadrupede ♦ | boves,
cuco]. cevales, kapres, xran ⊕ules | → hufule.
kuler-e : colher ♦ | → forke. kwaw : konv. por reala kompare | Sinyor, fariju vu
kulinar-e : culinaria ♦ | “arte ow cienze pri kuirade vole, kwaw en la kaele, twaw sur la tere. Kwaw la
iw preparade du manjates”. patre, twaw la fiqle. Mi aman xe kwaw fratine.
kulp-a : culpado(a) ♣ Mikele signifan: “Kwi kwaw Dae?”. Ias hundes
servan kwaw gardistes. Hariel xran bela kwaw roze
kultiv-i : cultivar ♥ | ter⊕ade [agricultura].
| → twaw, kvazaw.
kultur-e : cultura ♦ | → klera.
kwesti-e : questao ; “assunto em debate, em
kun : prep. com | Ja twem rian la madre kun su
discussao, que apresenta algum tipo de problema” ♦
infanes [La’ vai a mae com suas crianc’as].
kunhibl-i : conversar ♥ | → dialogi. | matematika ⊕e [questao matematica]. La
kunikl-e : coelho ♦ | → lepore. ekzamene pri fizike konsistijen el 3 kwesties pri
dinamike, 3 kwesties pri elektre, iw 2 kwesties pri
kupl-i : acasalar [animais] ; acoplar [engrenagens,
kwantika mekanike [O exame (i.e. a prova) de fisica
maquinas] ♥ | Hundes iw hundines ⊕ijan senhontey
consistiu em 3 questoes sobre dinamica, 3 questoes
surstratey [Caes e cadelas se acasalam nas ruas sem sobre eletricidade, e 2 questoes sobre mecanica
ter vergonha]. La bieniste intenzan baldey ⊕i su quantica].
reproduktovas bovines [O fazendeiro tenciona em
breve acasalar suas vacas reprodutoras]. La L
operaziste ⊕en las engrenajes [O operario acoplou la(s) : defina art. a(s)/o(s) | La(s) skatole(s) ... [A(s)
caixa(s) ...] | → wo(s).
as engrenagens]. | → alkopli.
labirint-e : labirinto ♦
kupon-e : cupom ♦
laboratori-e : laboratorio ♦ | kemio ⊕e [laboratorio
kupr-e : cobre ♦ (metale prezipey uzira por fari
elektras fadenes). de quimica]. ⊕e du klinikas analizes [laboratorio de
kuraj-a : corajoso(a) ♣ analises clinicas].
labor-e : trabalho ♦
kuraz-at-e : remedio ♦ | La medike rezepten wo
lac-e : lac’o ♦ | rubandos ⊕es [lac’os de fitas] ,
bema ⊕ate por la nirsanule [O medico receitou um
bom remedio para o doente]. familias ⊕es [lac’os familiares] | → fatigi, laze.
kuraz-i : curar (em medicina) ♥ (resanifi) laf-e : lava ♦ | “materia fundida e extremamente
kurb-a : curvo(a) ♣ | “Ωrekta ; Ωebena”. quente que se derrama da boca dos vulcoes” | →
kurent-e : “corrente eletrica” ; “corrente de agua” ♦ | vulkane.
1
“elektra fluade tra wo konduktuna korpe” | 2 “pli lag-e : lago ♦
intensa iw definira akwa fluade en rivere, mare, ow lakt-e : leite ♦ | bovino ⊕e.
kwem trovijan granda akwo amase”. laktuk-e : alface ♦ (legome) | “folie du ⊕eyre” | →
kur-i : correr ♥ brasike.
kurioz-a : curioso(a) ♣ | 1 “twa, kwa vekan kon-vole” lam-a : manco(a) ; coxo ♣ | ⊕ule [pessoa que manca,
| 2 “twi, kwi volan koni pri ie/ii”. que tem dificuldade para andar]. ⊗i, ⊗eti [mancar,
kurs-e : curso ♦ caminhar mancando] | → kripla.
kurt-a : curto(a) ♣ lamen-e : lamina ♦ | metalas ⊕es. klinge ≡ trancova
kurten-e : cortina ♦ | “teksaje ow plektaje uzira ye ⊕e.
30

lament-i : lamentar ♥ | → bedawri. karote, terpome, pize, laktuke, cepe iw ayle xran
lamp-e : lampada ♦ bemas ⊕es.
lampir-e : vaga-lume ♦ (insekte kun luma organe) lej-e : lei ♦
lanc-i : lanc’ar ♥ lejend-e : legenda ♦ (texto explicativo que
land-e : pai’s ; terra ♦ acompanha uma ilustracao, uma gravura, ou as
lan-e : la^ (de carneiros) ♦ | lano volvaje [novelo de cenas de um filme falado em lingua estrangeira) | →
la^] | → kotone. legende.
lang-e : lingua ♦ (orgao movel situado no interior da lek-i : lamber ♥ | “froti la lange sur ie”.
boca, util para o ato de falar) | “moveva organe lembr-i : lembrar(-se) ♥ | “trovi en la memore” | Ah,
situira en la boko kave, kwa helpan la akte hibli” | mi ⊕en: mi devan telefoni xo.
→ lingwe. lens-e : lente ♦ | ⊕es du teleskope, du mikroskope, du
lantern-e : lanterna ♦ okul-vitres.
lanug-e : “plumagem muito delicada, fina e leve, que leon-e : leao ♦ (sovaja beste) | ⊕ide [filhote de leao].
cobre o abdomem das aves sob as penas mais leontod-e : dente-de-leao ♦ (flore) | La knabine
grossas” ♦ | kusenes el ⊕e. pluken la ⊕e, iw zo bloven, disjetuna aeroy zu
lanz-e : lanc’a ♦ (batalice kun longa stange) semetes | → heliante.
larinj-e : laringe ♦ (korpo parte) lepor-e : lebre ♦ (mamule ronjule kun longas oreles)
larj-a : largo(a) ♣ | → streyta. | → kunikle.
larv-e : larva ♦ | rawpe xran papilio ⊕e. lern-i : aprender ♥ | ⊕une [aluno, aprendiz].
las-i : deixar ♥ | for⊕i [abandonar]. lert-a : habil ; esperto ♣
last-a : ultimo(a) ♣ lesb-e : lesbica ; “individuo homosexual feminino” ♦
later-e : lado (de figura geometrica) ♦ | “flanke du | “wine kwi kutimey seksuman kun alia wine” | →
geometria figure” | La triangule apan tri ⊕es, iw la geye, homnosekseyne, heterosekseyne.
kwadrate apan kwar ⊕es. | → flanke. leter-e : carta (mensagem) ♦ | → karte, litere.
latitud-e : latitude ♦ (pp. geografie) | “distanze leter-port-ist-e : carteiro ♦ | “funkziiste du poxte
superoy ow suboy disdi la Tero ekwatore” | → kwa portan surstratey leteres al su respektivas
ekwatore, longitude, meridiane. destinirules”.
latz-a : cansado(a) ; fatigado(a) ♣ | Xi stan ⊕a vixi su lev-i : levantar ♥
dome [Ela esta’ cansada de limpar sua casa] | → lezion-i : lecionar ♥
fatigira. lian-e : cipo’ (de arvore) ♦
lavab-e : pia [de cozinha, de banheiro] ♦ liber-a : livre ♣ | ⊕ifi las prizoneynes.
lavang-e : avalanche ♦ | nejo ⊕e [avalanche de liber-ez-e : liberdade ♦
neve]. xtono ⊕e [avanlanche de pedras]. plendo ⊕e libid-e : libido (o impulso sexual) ♦
[avalanche de reclamacoes]. libr-e : livro ♦
lav-i : lavar ♥ | ⊕i tolajes [lavar roupas]. ⊕imaxine lift-e : elevador ♦
[maquina de lavar]. lig-i : amarrar ; ligar ; conectar ♥
law : prep. “de acordo com” ; “segundo” | piedrii law lign-e : madeira ♦
la rivere, law la marrande [caminhar seguindo o liken-e : liquem ♦
curso do rio, seguindo a borda do mar].
lik-i : vazar ♥ | La lakto sakete truijen, iw la lakte
lawd-i : elogiar ; louvar ♥
liken for [O saquinho de leite furou, e o leite vazou
lawt-a : “em voz alta” ; “bem audivel” ♣ | Xi para fora]. La kanue liken iw sinken [A canoa vasou
responden le ⊕avocey. Pli⊕ifi la televidure. e afundou]. likan la kaldrone, la vaze, la tube. La
lawt-hibl-ic-e : “alto-falante” [de radio, etc] ♦ sekrete iey liken [O segredo vazou de algum modo].
lazagn-e : lazanha (tipa Itala manjate) ♦ | En la likw-e : liquido ♦ | “substanze kwa fluan, Ωsolida iw
pitzeje onis kutiman trovi ankey ⊕e por manji | → Ωgaza, sed inter twas states” | varmeta akwe xran
pitze. certey wo ⊕e.
laz-e : lac’o ♦ (pp. kapti grandajn bestojn) | xnura likw-iz-i : liquidificar ♥ | “transmeti wo korpe ow
⊕e por pendifi iw twey mortipuni grandas krimules. substanze al la likwa state” | ⊕izi gazes, vitre | →
led-e : couro ♦ | “fele sen-harira iw preparira por fandi, gazizi, solidizi. |
homa utilizade” | xues, zones el ⊕e. likw-iz-ur-e : liquidificador ♦ (eletrodomestico) |
lef-a : leve ♣ | “⊕pez-a”. “tipe du elektra nirgranda kuireja aparate, kwa
legend-e : lenda ♦ | “rakonte pri Πnovas okazajes, en servan interaliey por fari fruktos sukas miksajes”.
kwa las historias faktes xran miksiras kun imagiras lili-e : lirio (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre” | “Rigarduy
mirindajes” | indieynas ⊕es. La ⊕e pri Noele | → las ⊕es du campes”.
lejende. limak-e : lesma ♦
leg-i : ler ♥ lim-e : limite ; fronteira ♦ | landos ⊕es [limites,
legom-e : legume ; hortalic’a ♦ | ⊕-jardene. Brasike, fronteiras da terra, do pai’s]. rezisto ⊕e [limite de
31

resistencia]. → brinki, joge.


limes-e : limite ♦ (pp. matematica) | → derivate, lukr-e : lucro ♦ [pp. dinheiro] | “mon-profite ye
integrale. komerza agade”.
linear-a : linear ♦ (pp. matematike) | ⊕a funkzie, ope luks-a : luxuoso(a) ♣ | ⊕as foteles [poltronas
du ⊕as ekwazies. luxuosas]. ⊕a barke, xipe, domuge, domture,
line-e : linha ♦ (pp. konkreta objekte linio-forma) | centriloyjope.
telefona ⊕e, lanas ⊕es. lukt-i : lutar ♥ | ⊕iste [lutador] | boksiste xran wo
lingw-e : lingua ; linguagem ♦ (codigo de tipe du ⊕iste [boxeador eh um tipo de lutador].
comunicacao por simbolos falados e escritos) | lul-i : “ninar crianc’as” ♥ | “balanzeti infanete por ke
“komuniko kode per signes ow simboles hibliras ow zi endormijuy” | ⊕ice ≡ speziala lite por ⊕i.
skribiras” | plan⊕e [lingua, linguagem planejada]. lumb-e : “parte inferior das costas, dos dois lados da
ALFA xran nus plan⊕e. | → lange. espinha, entre esta e os quadris” ; lombo ; “regiao
lini-e : linha ♦ (pp. geometrie) | → linee. lombar” ♦ | → kokse.
lip-es : labios ♦ | lip-harope [bigode]. lum-e : luz (visivel) ♦
list-e : lista ♦ lunc-e : lanche ♦ | “Πlonga iw Πpeza manjade, sen
lit-e : leito ; cama ♦ definira horare”.
literatur-e : literatura ♦ | “kolekte du skribajes” | lund-e : segunda-feira (semayn-tage) ♦
cienza, arta ⊕e | → beletre. lun-e : lua (astro que orbita a Terra) ♦ | → sune,
liter-e : letra ♦ (do alfabeto) | → letere. stele.
litr-e : litro ♦ | “unite du volume por likwes, kwa lup-e : lobo ♦ (mamule parenza al la vulpe iw al la
valoran hum kuba dekebimetre”. hunde).
liver-i : liberar ; fornecer ♥ | ⊕i informes, datenes lur : konv. logo ; entao ; portanto | Li pagen, lur li
[liberar, fornecer informacoes, dados]. La xtata raytan [Ele pagou, logo ele tem direito]. Sar vi
provox mo klarifi, lur mi provox kompreni [Se voce
loterie yam ⊕en la rezulte du jia semayne [A loteria
tentasse me explicar, logo eu tentaria compreender].
federal ja’ liberou o resultado desta semana].
| → sar.
log-i : atrair ; seduzir ♥ | ⊕i muse per fromaje, ⊕i
lur-e : “conclusao logica” ♦
knabe per kuke. Sar pekules ves ⊕an, non sekvuy
lut-i : soldar [metais] ♥ | lutaje [soldagem
zes. Al⊕a wine en ruja robe.
concluida]. lutaze [a acao de soldar, soldagem].
logik-e : logica ♦ (pp. filozofie). lutate, lutaloye [“solda” para efetuar a soldagem].
loj-i : morar ♥ lutice, lutaparate [ferro para soldar]. luture [maquina
lokaliz-i : localizar ♥ | “determini la justa loke, ou robo^ que efetua soldagem em serie].
kwem ie/ii stan situira”.
lok-e : lugar ♦
lokomotiv-e : locomotiva ♦
long-a : longo(a) ♣
longitud-e : longitude ♦ (pp. geografie) | “distanze
dekstroy (orientoy) ow nirdekstroy (okzidentoy)
disdi la meridiane du Greenwich (kwa pasan apud la
Brita urbe Londone) | → meridiane, latitude,
ekwatore.
lot-(um)-i : sortear ♥ | “provi la sorte per wo hazarda
rimede”.
loteri-e : loteria ♦ | “hazardlude, oftey xtata, en kwa
onis lotuman nombres law ia newtrala sisteme, twey
ke venkan la lude twi, kwi apan la koresponda
kolekte du lotiras nombres”.
lotus-e : lotus ♦ | “flore du ⊕eyre” (akwo plante)
loyal-a : leal ♣ | “fidela al la estre, al la reje, al la
regnune” | ⊕as trupes. ⊕a ministre. | → fidela.
loyj-e : loja ♦ | “vendeje en fermira spaze, en
cambre” | vestos ⊕es, brinkico ⊕e, informadiko ⊕e,
elektro ⊕e. ⊕iste [lojista]. ⊕e ≡ butike | → butike,
bazare, centriloyjope.
lubrik-i : lubrificar ♥ | ⊕i engrenajes per olee
[lubrificar engrenagens com oleo].
lud-e : jogo (de qualquer tipo) ♦ | ⊕i gitare, piane,
violone, flute [tocar violao, piano, violino, flauta] |
32

Texto gentilmente cedido por Itamar Alves Itxe (itxe@goldenlink.com.br)


URL: http://www.alfa.teta.nom.br

www.sti.com.br

Você também pode gostar