Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
PORTUGUÊS ARCAICO
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
Critérios extralinguísticos,
culturais e políticos, determinam a
elevação de um dialeto de uma língua à
sua variedade literária (BASSETTO,
2001, p. 188). Escritos portugueses
surgem no século XII, documentando
uma língua pautada nos falares de
Fonte: Fremdsprachenwerkstatt. Coimbra e de Lisboa, com contribuições
de dialetos do sul. Porquanto não
Na fase românica, ainda de houvesse dialetos concorrentes, o
acordo com Bassetto (2001, p. 186-188), português literário teve de competir com
embora surgissem novos centros, o espanhol até Gil Vicente (1470-1540),
políticos ou religiosos, de influência, cuja produção é bilíngue (BASSETTO,
ainda havia profundo sentimento de 2001, p. 187).
unidade, linguística, cultural e religiosa,
em boa parte da Europa Ocidental,
constituindo o Cristianismo um dos
fatores de latinização, na Idade Média.
Entretanto, aos poucos, alguns dialetos
românicos assumem a função de língua
literária (entre os séculos IX e XVI) de
nações cujas fronteiras começam a se
estabilizar e surge o sentimento de
identidade nacional.
Fonte: gilvicente.eu
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
CONTATO DE LÍNGUAS
ATIVIDADE
1 Ana Maria Martins, analisando documentos da 2ª metade do século XII, informa estarem
documentadas formas românicas, lexicais e morfossintáticas, desde o último quartel do século XII.
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
MARTIN CODAX
-I-
II -
Mandad'ey comigo
ca ven meu amigo:
E irey, madr', a Vigo! 15
Comigu'ey mandado
ca ven meu amado:
E irey, madr', a Vigo!
III -
- IV -
-V-
- VI -
En Vigo, no sagrado,
baylava corpo delgado:
Amor ey!
- VII -
Fonte: <http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/o-cancioneiro-de-martin-codax--
0/html/ffd43f04-82b1-11df-acc7-002185ce6064_7.html>.
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
3. Fontes secundárias:
3.1. Edições paleográficas ou diplomáticas e edições críticas.
3.2. Glossários
3.3. Monografias
3.4. Gramáticas históricas
3.5. Dicionários
3.6. Histórias da língua portuguesa
ROTEIRO DE LEITURA
PERIODIZAÇÃO DA HISTÓRIA DA LÍNGUA PORTUGUESA
c) o problema do estabelecimento do
final do período arcaico da língua
portuguesa;
ROTEIRO DE LEITURA
FONTES DOCUMENTAIS DO PORTUGUÊS ARCAICO
1. Leia atentamente os textos de Mattos e Silva (2006, p. 33-48) e de Teyssier (2001, p. 27-29)
e indique.
ROTEIRO DE LEITURA
CARACTERÍSTICAS DO PORTUGUÊS ARCAICO: FONÉTICA & FONOLOGIA
TEYSSIER, P. História da língua portuguesa. Trad. por Celso Cunha. São Paulo: Martins
Fontes, 2001. p. 08-19, 29-35.
1. Leia atentamente o texto de Teyssier (2001, p. 08-19, 29-35) e elabore um esquema em que
você sintetize as transformações fonéticas e fonológicas verificadas na evolução do latim
vulgar para o português arcaico. Considere:
a) as vogais
b) as consoantes
c) os ditongos
d) os encontros consonantais
2. Analise o que caracteriza o sistema fonológico do português arcaico face ao latino clássico.
ROTEIRO DE LEITURA
CARACTERÍSTICAS DO PORTUGUÊS ARCAICO: MORFOLOGIA & SINTAXE
TEYSSIER, P. História da língua portuguesa. Trad. por Celso Cunha. São Paulo: Martins
Fontes, 2001. p. 19-20, 36-39.
1. Leia atentamente o texto de Teyssier (2001, p. 19-20, 36-39) e elabore um esquema em que
você sintetize as transformações fonéticas e fonológicas verificadas na evolução do latim
vulgar para o português arcaico. Considere:
a) declinação nominal
b) gêneros
c) morfologia verbal
d) artigos
e) sintaxe
f) plural dos nomes
g) ditongo nasal -ão
h) pronomes dêiticos
i) pronomes anafóricos hi e ende
j) tratamento
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
ROTEIRO DE LEITURA
CARACTERÍSTICAS DO PORTUGUÊS ARCAICO: LÉXICO & SEMÂNTICA
TEYSSIER, P. História da língua portuguesa. Trad. por Celso Cunha. São Paulo: Martins
Fontes, 2001. p. 20-24, 39-40.
1. Leia atentamente o texto de Teyssier (2001, p. 20-24, 39-40) e elabore um esquema em que
você sintetize as transformações fonéticas e fonológicas verificadas na evolução do latim
vulgar para o português arcaico. Considere:
a) a herança latina
b) empréstimos de línguas estrangeiras
c) cultismos
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
Vogais
- redução das vogais com a desfonologização da duração vocálica no latim (perda da oposição entre vogal
longa e breve).
Consoantes
- grupos consonantais e consoantes diante de y se palatalizam: filium > filho, vino > vinyo > vinho, flamma >
chama etc.
TRANSPOSIÇÃO DE
Metátese
FONEMAS NO INTERIOR
DE VOCÁBULO
TRANSPOSIÇÃO DE
Sândi
FONEMAS POR
JUSTAPOSIÇÃO DE
VOCÁBULOS
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
TABELA 02 – METAPLASMOS VERIFICADOS NA EVOLUÇÃO DO LATIM PARA O PORTUGUÊS
PARAGOGE ---
Mesmo que epítese (v.).
Perda de fonema em posição medial de apiculam > apicula > apicla > abelha
vocábulo, houve dois tipos
particularmente importantes: i) de malam > mala > maa > má
SÍNCOPE
vogal postônica dos proparoxítonos
latinos, reduzidos, então, a paroxítono, pedem > pede > pee > pé
freqüentemente com posterior evolução
do grupo consonantal resultante deste
* bellitatem > bellitate > beldade
processo, e ii) síncope de consoante
sonora intervocálica. comitatum > comitatu > condado
SUARABÁCTI ---
Mesmo que anaptixe (v.).
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
TABELA 03 –OUTROS PROCESSOS FONOLÓGICOS VERIFICADOS NA EVOLUÇÃO DO LATIM PARA O PORTUGUÊS
Processo amplamente
difundido no latim arcaico,
ROTACISMO corpus e corporem
levando diversos
substantivos neutros da
terceira declinação a ter
radical diferente no
nominativo e no acusativo,
sem VT e desinência, em
oposição a outros com
desinência iniciada por
vogal e nos quais o s do
radical evoluiu para r .
Referências Bibliográficas
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
ALI, M. Said. Gramática histórica da língua portuguesa. ed. rev. e ampl. por Mário Eduardo Viaro. São Paulo/Brasília:
Melhoramentos/EDUNB, 2001. p. 50-57; 58-63.
AZEREDO, José Carlos de. Iniciação à sintaxe do português. Rio de Janeiro: Zahar, 1990. p. 54-68. (Coleção Letras).
CÂMARA JR. Joaquim Mattoso. História e estrutura da língua portuguesa. 2. ed. Rio de Janeiro: Padrão, 1976. p. 71-88
CÂMARA JR. Joaquim Mattoso. Dicionário de lingüística e gramática. 14. ed. Petrópolis: Vozes, 1987.
FURLAN, Oswaldo A.; BUSSARELLO, Raulino. Gramática básica do latim. 3. ed. Florianópolis: EDUFSC, 1997. p. 18-28.
GARCIA, Janete Melasso. Introdução à teoria e prática do latim. 2. ed. rev. Brasília: EDUNB, 2000.
NUNES, José Joaquim. Compêndio de gramática histórica portuguesa: fonética e morfologia. 5. ed. Lisboa: Livraria clássica,
[196?]. p. 214-222.
POGGIO, Rosauta Maria Galvão Fagundes. Iniciação ao estudo do latim. Salvador: EDUFBA, 1996. 3v.
SILVA, Rosa Virgínia Mattos e. O português arcaico: morfologia e sintaxe. São Paulo: Contexto, 1993. p. 13-22. (Repensando
a Língua Portuguesa).
SILVA NETO, Serafim da. História da língua portuguesa. 5. ed. Rio de janeiro: Presença, 1988. p. 223-232. (Coleção
Linguagem, 11).
WILLIAMS, Edwin B. Do latim ao português: fonologia e morfologia históricas da língua portuguesa. 4. ed. Rio de Janeiro:
Tempo Brasileiro, 1986. p. 103-122; 123-133.
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
METAPLASMOS
a. lat. clás. spiritum > lat. vulg. spiritu > port. espírito
b. lat. clás. stellam > lat. vulg. stella > port. estrela
c. lat. clás. planum > lat. vulg. planu > port. prão > port. porão
d. lat. clás. catenam > lat. vulg. catena > port. cadeia
g. lat. clás. horologium > lat. vulg. horologiu > port. relógio
h. lat. clás. legalem > lat. vulg. legale > port. legal
j. lat. clás. pedem > lat. vulg. pede > port. pee > port. pé
k. lat. clás. pro > lat. vulg. pro > port. por
l. lat. clás. fenestram > lat. vulg. fenestra > port. fresta
m. lat. clás. regnum > lat. vulg. regnu > port. reino
n. lat. clás. uaccam > lat. vulg. uacca > port. vaca
o. lat. clás. bonum > lat. vulg. bonu > port. bom
p. lat. clás. bonam > lat. vulg. bona > port. bõa > port. boa
q. lat. clás. ipsum > lat. vulg. ipsu > port. isso
r. lat. clás. lactem > lat. vulg. lacte > port. leite
s. lat. clás. captare > lat. vulg. cattar > port. catar
t. lat. clás. lilium > lat. vulg. liliu > port. lírio
u. lat. clás. rotundum > lat. vulg. rotundu > port. redondo
v. lat. clás. rostrum > lat. vulg. rostru > port. rosto
w. lat. clás. lupum > lat. vulg. lupu > port. lobo
x. lat. clás. pacare > lat. vulg. pacare > port. pagar
y. lat. clás. vineam > lat. vulg. vinea > port. vinha
z. lat. clás. tegula > lat. vulg. tegla > port. telha
UFPI / CCHL /CLV 2021.1 HISTÓRIA DA LP
PROFA SAMANTHA MARANHÃO
ATIVIDADES PRÁTICAS