Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
J IMPtRIO ROMANO
e "suas provinc1as
600 ...
"
P. JÚLIO COMBA, SDB
da Faculdade Salesiana de Lorena (SP)
PROGRAMA DE LATIM
1.° volume:
Introdução à Língua Latina
(8." edição)
L
p
OBRAS DO AUTOR:
Gramática Latina - Volume único e completo para Seminários e
Faculdades - 3." edição.
Eutrópio e Fedro - Leituras e exercícios com dicionários - esgotado.
César - Leituras e exercícios latinos com dicionários e pequena
antologia.
Hinos do Breviário Romano comentados - esgotado.
Exercitationes Latinae - Traduções e versões graduadas sobre mor-
fologia irregular, sintaxe, estilística e métrica, com dicionário
port..-lat.
Programa ele Latim - 1.0 volume: Introdução à Língua Latina -,.
8." edição.
Programa ele Latim - 2.° volume: Introdução aos Clássicos Latinos
- Volume único com textos de gramática, exercícios de versão
e tradução, trechos de Cornélio, César, Cícero, Ovídio e Virgílio,
com dicionários lat.-port. e pO,rt.-Iat. - 4: edição.
Língua Italiana - Gramática, exercícios de tradução e versão, trechos
de autores dos diversos períodos literários, dicionário português-
-italiano - 5." edição.
Capítulo I
a) Artigo e substantivo
MODELOS DE ANÁLISE
1. EXERCtcIO
b) Adjetivo e numeral
MODELOS DE ANALISE
(1) Ninguém inicie o estudo da análise SINTATICA, se não conseguir fazer com fa-
cilidade a análise morfológica (simplificada) das frases destes exercicios; para isso muito
hão de auxiliar a gramática e o dicionário da Lingua Portuguesa.
5
p
2. EXERCtcIO
c) Verbo(2)
MODELOS DE ANÁLISE
3. EXERCtcIO
d) Pronome
MODELOS DE ANALISE
(2) Procure o professor dar noções claras sobre os tempos compostos e sobre a voz
passiva.
6
p
g) Conjunção
MODELOS DE ANÁLISE
7. EXERCíCIO
h) Interjeição
MODELOS DE ANÁLISE
8. EXERCíCIO
8
Capítulo II
9. - Introdução
(1) Estas noções de análise sintátlca devem ser estudadas DEVAGAR, com MUITOS
exercícios e somente depois que os alunos conheçam BEM a análise morfológica.
9
p
4. EXERCíCIO
e) Advérbio
MODELOS DE ANÁLISE
5. EXERCíCIO
f) Preposição
MODELOS DE ANALISE
6. EXERCíCIO
7
b
11 . EXERCtcIO
UI
10
u TERMOS ESSENCIAIS DA ORAÇÃO
;e
Os termos essenciais da oração são dois: o SUJEITO e o
la PREDICADO.
12. - Sujeito
a-
lS SUJEITO é o termo da oração a respeito do qual se diz
alguma cousa: O aluno (sujeito) chegou. Deus (suj.) é
m justo.
a-
NB. - Embora ainda não o tenhamos explicado, saiba o aluno que o sujei-
to se traduz em latim com o caso NOMINATIVO.
13. - Predicado
0, PREDICADO é o termo da oração que indica aquilo que
se diz acerca do sujeito: Deus "é justo"; o professor "esta-
va triste"; o menino "morreu"; o caçador "matou o leão";
os alunos "recorreram ao diretor".
15. EXERCíCIO
)S
lá Faça-se a análise sintática das seguintes orações:
Di
s. O Brasil é grande. 2 A América é um continente. 3 César foi
,- ditador. 4 Vós éreis maus. 5 Eles são médicos. 6 Tu foste ingrato.
)s 7 O rei foi vítima. 8 Os soldados foram valorosos. 9 Deus é rei. 10
l7 A Itália é uma peninsula. 11 Virgílio foi poeta. 12 Rui foi orador.
a. 13 Tu serás sacerdote. 14 Nós seremos amigos. 15 Vós estais con-
e· tentes. 16 Os meninos estão alegres. 17 Eles são fortes. 18 Os gene-
rais foram valorosos. 19 Eu sou aluno.
11
2
I. - COMPLEMENTO VERBAL
etc. (1) Numa oração pOde haver mais de um objeto direto, mais de um !Objeto indireto, lat
14
Obs. La - a) O pronome oblíquo o (a, os, as) é, ordinariamente, objeto
~to direto, ao passo que o pronome oblíquo lhe (lhes) nunca é objeto direto.
b) Os pronomes oblíquos me, te, se, nos, vos, podem ser objeto direto
al- ou indireto, conforme o sentido: Ele me (obj. dir.) salvou; ele me (obj. indir.)
~n- salvou a vida.
Obs. 2." - O PREDICADO VERBAL constitui-se de um verbo intransi-
tivo, ou de um verbo transitivo mais o seu objeto direto ou indireto: O trem
)O:
"partiu"; os a,luno~ ,,"estudaram a lição"; eu "dei o livro ao professor"; nós
"obedecemos as leiS .
)ss.
25, EXERCíCIO
or II - COMPLEMENTO NOMINAL
bo
26. - Como os verbos transitivos pedem ordinariamen-
te mais alguma palavra que lhes complete o sentido, assim
~s
também há substantivos, adjetivos (e até alguns advérbios)
~to
que, geralmente, exigem um complemento que lhes inteire a
I e significação: A resposta "ao professor" (completa o sentido
de "resposta") foi arrogante; a fundação "da cidade" (com-
.50 pleta o sentido de "fundação") foi solene; os deputados eram
"favoráveis" "ao projeto" (completa o sentido de "favorá-
veis"); os vereadores responderam favoravelmente "ao pe-
dido" (completa o sentido de "favoravelmente").
:ss.
Esse complemento exigido pela significação do substan-
tivo, do adjetivo ou do advérbio, chama-se COMPLEMENTO
NOMINAL.
De todos os complementos nominais, aos estudantes de
,to. latim, por ora, só interessa o complemento nominal prece-
15
s
27. EXERCíCIO
I
III - AGENTE DA PASSIVA
29. EXERCíCIO
c
O mar é agitado pelos ventos. 2 A casa foi derrubada pela en- t
chente. 3 Tu és perseguido pelo ódio. 4 Os romanos eram favoreci-
dos pela sorte. 5 O mundo é governado pela providência. 6 Os pa-
gãos foram corrompidos pelos vícios. 7 Vós sois vencidQs pela discór-
dia. 8 O mar é alimentado pelos rios. 9 Os inimigos serão vencidos
pela fome.
16
se TERMOS ACESSÓRIOS DA ORAÇÃO
to
30. - Os termos acessórios da oração são três: Adjunto
adnominal, aposto, adjunto adverbial.
g.
I - ADJUNTO ADNOMINAL
li·
31. - Atributo
m
32. EXERCíCIO
17
a
p
33. - Adjunto restritivo n
Obs. 1." - O adjunto adnominal pode também ser expresso por um subs-
tantivo precedido por uma prep. que não seja de: Carteira sem dinheiro; ponte
sobre o rio. - Este adjunto adnominal será estudado mais tarde.
Obs. 2."- O adjunto adnominal pode, em 4.° lugar, ser expresso pelo arti·
go: Chamei o amigo; um médico. '- Este adjunto adnominal não costuma ser o
analjsado pelos gramáticos latinos, visto que em latim o artigo não existe (cf ti
n.' 18 a). ir
A
34. EXERCíCIO d
L
O meu companheiro é filho do médico. 2 Paris é a capital da F
França. 3 O nosso mestre é um exemplo de constância. 4 Esta Ci
cidade é a pátria de um· poeta. 5 Os filhos ilustres são a honra de si
seus pais. 6 Os livros são os portadores da ciência. 7 As leis dos n
romanos eram justas. 8 Eu conheço os alunos de meu pai. 9 Algu-
mas casas da América Setentrional são altíssimas. 10 Os livros de
Pedro caíram. 11 O exército do Brasil é valoroso. 12 Os móveis da
sala nobre são uma dádiva de um gentil benfeitor de nossos alunos.
13 A tinta do tinteiro azul não é boa. 14 Temos várias qualidades
de laranjas. 15 Conheço. dojs"' tipos de avião. 16 Conheço o enredo
de todos estes filmes. i'l"'Não me agradam anedotas deste gênero.
18 Somos os representantes do Presidente da República. 19 Fomos
atingidos pela ira cruel do chefe dos tiranos.
18
)s II - APOSTO
.8.
35. - APOSTO é um substantivo que, sem auxílio de
preposição, se junta a um outro substantivo ou a um prono-
,o me substantivo para determinar-lhe o sentido.
O aposto traduz-se em latim com o mesmo caso do
m substantivo ou do pronome ao qual se une. Por isso traduzir-
~)
-se-á com o genitivo o aposto que se junta ao adjunto res·
s; tritivo; com o dativo o que se junta ao obj. indir., etc.:
sujo nominat. Nós sujo nominat.
:e, Sócrates
aposto do sujo nomi-
o filósofo aposto do sujo nominat. os senadores,
'I-
nat.
é v. de ligo 3.' pess sing. decretamos V. trans. dil'o La pess.
preso indico pI. preso indico
imortal predicat. do sujo no- isto obj. dir. acusat.
minat.
JS-
Ite 36. EXERCíCIO
19
éS
objeto direto
complemento verbal
2.° Termos integrantes { objeto indireto
complemento nominal
(= quase necessários)
{ agente da passiva
20
39. EXERCíCIO
a
J
Meninos, eu sou o vosso mestre. 2 ó Carlos, por que não estudas?
Vós sois, ó jovens, a esperança da sociedade. 3 Amigos, sejamos for-
tes e puros. 4 Fazei, ó alunos, as vossas tarefas. 5 João, entrega
estes livros aos alunos do segundo ano. 6 Tu és imenso, ó mar. 7
Mamãe, nosso amigo chegará hoje. 8 Ouvi, meus queridos meninos,
a a história da pesca milagrosa. 9 Por que jornais, nobres deputados,
J
foi atacado o nosso projeto? 10 Excelentíssimos senadores, sede fa-
I.
voráveis às iniciativas do nosso Governo.
i-
L-
21
•
II
A
(t
II
ta
Capítulo III ti:
a
"Língua do Lácio, língua do mundo" O·
A!
(1. Marouzeau, grande filólogo frat\cês)
aI
A Língua La tina ql
dE
40. - O latim foi primeiramente o idioma falado numa tr
pequena zona da Itália Central, à margem esquerda do rio líl
Tibre, não longe do Mar Tirreno. A cidade principal dessa n
minúscula região, chamada Lácio, foi e é ROMA, fundada, gÉ
segundo consta, por Rómulo no dia 21 de abril de 754 A.C.
Essa língua do Lácio, seguindo as conquistas dos exér- fu
citos de Roma, implantou-se primeiramente na Itália Central, dt
Ci
depois em toda a Itália, na Espanha, em PORTUGAL, no fo
Norte da África, nas Gálias (França, Suíça, Bélgica, regiões
alemãs ao longo do Reno), na Récia e no Nórico (Áustria),
na Dácia (România) e, menos profundamente, na Grã-Bre·
tanha, na Frísia (Holanda), na Dalmácia e na Ilíria (Iugos-
lávia), e na Panónia (Hungria).
O mais vetusto documento da Língua Latina é uma
inscrição do 6.° século A.C., mas os mais antigos textos lite·
rários que chegaram até nós, pertencem ao 3.° século antes
de nossa era. Nesses escritos a língua já é bem desenvolvida,
mas apresenta ainda alguma incerteza na ortografia e no
emprego das formas.
Foi no 1.0 século da era cristã e no século precedente
que a Língua Latina teve seu máximo esplendor. Pertencem
a este período, chamado "idade de ouro", os maiores escritores
latinos (os clássicos): Marco Túlio CíCERO (106-43 A.C.),
político, filósofo, um dos maiores oradores de todos os tem-
pos; Caio Júlio CÉSAR (100-44 A.C.), escritor primoroso, um
dos grandes generais da história; Caio Crispo SALúSTIO
(87-35 A.C.), historiador; Públio VIRGíLIO Marão (70-19
A.C.), um dos mais excelsos poetas da humanidade; Quinto
22
IIORÁCIO Flaco (65-8 A.C.) e 'Públio OVíDIO Nasâo (43
A.C. - 17 D.C.), grandíssimos poetas líricos; Tito LíVIO
(59 A.C. - 17 D.C.), o maior dos historiadores romanos.
Com a queda do Império Romano (476 D.C.) acaba a
lIistória Romana e um século depois, mais ou menos, termina
também a História da Literatura Latina, mas o latim con-
tinua ainda por quase mil anos, sendo em toda a Idade Média
a língua da Civilização Ocidental, inspirando assim todas as
obras primas das literaturas modernas da Europa (e da
América).
~s)
Em nossos dias o latim não é mais falado em parte
alguma, mas é a língua oficial da Igreja e é estudado em
quase todas as nações do mundo, por ser, com razão, consi-
derado elemento precípuo e fator eficiente de cultura, ins-
na trumento indispensável para o conhecimento profundo das
'io línguas neolatinas (PORTUGUÊS, italiano, espanhol, francês,
sa rumeno, etc.) e meio incomparável para educação da inteli-
gência, disciplina do raciocínio e formação do caráter.
,la,
J.
na
te·
;es
la,
no
lte
~m
~es
~. ),
m-
Lm
IO
·19
lto
23
E
u
C
E
1
ii
é
Capítulo IV
II
"Uma inscrição romana dos tempos de Augusto (63 a. C. - 14 d. C.) lê-se
com a mesma facilidade de um título de jornal, graças à incomparável clareza
do alfabeto latino".
(Paul Crouzet, latinista francês)
Elementos de Fonética
c
41. - Alfabeto
42. - Pronúncia
Para evitar confusões, ensine·se uma só das três, " praticamente, isto é, à
medida que os sons que diferem do português, aparecerem nos exercícios.
roo h) A vogal u soa sempre: Cobra anguis, pr. ángüis; quinto quintus, pr.
no qüintus.
25
p
i) O x soa gz, quando está entre duas vogais, sendo e a primeira; soa ks
em outros casos: Exame examen. pr. egzámen; esposa uxor, pr. úksor.
j) O y soa i e o z soa dz: Lira lyra, pr. lira; zelo zelus, pr. dzélus.
d) A vogal u soa sempre: Cobra anguis, pr. angüis; quinto quintus, pr.
qüintus.
e) O x soa ks e o y soa i: Esposa uxor, pr. úksor; lira lyra, pr. lira.
44. - Acentuação
27
b) Nas palavras de mais de duas sílabas o acento cairá
na penúltima, se esta for longa; cairá na antepenúltima, se a
penúltima for breve: Amabãmus (amávamos), pronuncia-se
amabámus; Oceiinus (Oceano) pronuncia-se océanus; circum-
diibitis (circundareis) pronuncia-se circumdábitis.
(!) Os autores romanos escreviam o latim sem nenhum sinal. Portanto, nem o tre-
ma, nem os sinais de longas e breves, são obrigatórios.
Neste livro, por motivos práticos, os mencionados sinais de longas e breves serão
usados muito raramente.
Quando julgarmos oportuno, colocaremos o acento agudo sobre a vogal tónica, mas
os alunos não devem usar nenhum destes sinais.
28
r-
I
b) VERSAO
tre-
serão
mas
29
Capítulo V
"O professor que, pela vez primeira, abre a gramática na declinação de
rosa, rosre, não sabe sobre que canteiros de flores abre a alma do jovem".
I
(Charles Péguy, primoroso romancista francês contemporâneo) (
(
(
Morfologia dos substantivos e dos adjetivos
INTRODUÇÃO ÀS DECLINAÇÕES
48. - Gêneros
O latim, além do masculino e do feminino, tem também
o gênero neutro, isto é, nem masculino nem feminino. f
49. Terminação
o adjunto restritivo, o obj. indir., o obj. dir., etc., expri-
mem-se em português por meio de artigos e preposições.
Em latim não· há artigos 1; os complementos e os adjun-
tos se exprimem, em geral, por meio de modificações na
parte final das palavras.
À parte final vari.ável de qualquer nome chàmaremos
TERMINAÇÃO.
50. - Casos e declinaçõeS
a) DECLINAR (ou flexionar) quer dizer acrescentar à
parte invariável de um nome as terminações dos casos. p;
b) Os CASOS são seis: o nominativo para o sujeito e Vi
para o predicativo do sujeito; O genitivo para o adjunto
Ir
(1) Por isso a palavra latina rosa pode, conforme as circunstâncias, traduzir·se por
lia rosa, uma rosa" ou, simplesmente, "rosa", ir
30
l
restritivo; o dativo para o obj. indir.; o acusativo para o obj.
dir.; o vocativo para o vocativo; o ablativo para o agente da
passiva e para muitos adjuntos que serão estudados mais
tarde.
c) As DECLINAÇÕES dos substantivos são cinco e dis-
tinguem-se pela terminação do genitivo singular, a .qual é -ae
na primeira declinação, -i na segunda, -is na terceira, -us na
quarta, -ei na quinta.
de Por isso os dicionários registram os substantivos, dando
por extenso o nominativo sing. e acrescentando a terminação
leo) do genit. sing.: Nauta, ae marinheiro (La decl.); avus,i avô
(2. a decl.); civis, is cidadão (3. a decl.); manus, us mão (4."
decl.); species, éi espécie (5. a decl.). (CL n.O 83, nota 1).
PRIMEIRA DECLINAÇÃO
~ões
52. EXERCícIOS
ar à
a) Declinem-se estes substantivos femininos: Casa, casae chou-
pana; Zuna, lllnae lua; rota, rotae roda; coróna, coronae coroa; via,
to e viae rua; lácrima, lacrimae lágrima.
llnto
b) Declinem-se estes substantivos masculinos: Convíva, ae co-
;e por ~nensal; cOlléga, aecolega; nau ta, ae marinheiro; poeta, ae poeta;
mcola, ae habitante; scurra, ae bobo.
31
53. VERSÃO V(
O
A formiga (jormíca, ae, f.), a uma formiga, da formiga, ó for-
miga, das formigas.
A pomba (columba, ae, f.), da pomba, das pombas, ó pombas, a
uma pomba, às pombas. t~
A ilha (ínsula, ae, f.), ó ilha, de uma ilha, a uma ilha, pela ilha, di
pelas ilhas. CE
al
O desertor (tránsjuga, ae, m.), do desertor, aos desertores, dos
O
desertores.
d:
O estrangeiro (ádvena, ae, m.), de um estrangeiro, ao estran- b:
geiro, dos estrangeiros.
O agricultor (agrícOla, ae, m.), aos agricultores, os agricultores
(obj. dit.).
54. VOCABULARIO (I)
32
l
vocat ancillas, 12 Agricolae donant puellis rosas et columbas. 13
opera agricolae fecundat terram.
It-
res
57. VERBOS
VERBO esse (ser ou estar)
MODO INDICATIVO
33
58. EXERCÍCIO
60. TRADUÇAO
61. VOCABULARIO
34
62. VERSÃO
SEGUNDA DECLINAÇÃO
(Genit. sing.: -i)
do}
:es MASCULINOS E FEMININOS
64. EXEROíCIOS
35
p
nominat.J, aos alunos, dos olhos, pelos olhos, do povo, das macieiras,
ao abismo, Ó lobo, Ó alunos.
er,
ci
65. - Vocativo singular na 2.a decl. M
sa
a) 1. Os nomes próprios de ~essoas, ~ujO nominat. ba
sing termina em ius têm o vocat. smg. terrmnado por um tu
só i.: ó Caio Cai, de Caius; ó Virgílio Vergili, de Vergilius 1.
2. O mesmo se dá com meus meu, filius filho, genius
gênio (divindade tutelar), cujo vocat. sing. é respectiva· an
mente: mi (raro meus), fili, geni. de
b) 1. Os substantivos, cujo nominat. sing. termina em es
er ou ir (magister, magistri, mestre, ager, agri campo, liber,
libri livro, aper, apri javali, árbiter, árbitri testemunha, juiz,
cóluber, cólubri cobra, etc., e puer, púeri menino, socer,
sóceri sogro, gener, géneri genro, ármiger, armígeri escudeiro,
etc. e vir, viri varão, triúmvir, triúmviri triúnviro, etc.) têm o pi
vocativo singular IGUAL ao nominativo singular; nos outros rE
67. VOCABULARIO
36
$, 67b. EXERCíCIO
US 68. VOCABULARIO
Ta·
amigo amicus, i floresta silva, ae
dono dóminus, i mundo mundus, i
~m estudante alumnus, i regato rivus, i
er,
iz,
69. EXERCíCIO
~r,
~o, o estudante ama o mestre. 2 Os javalis devastaram os cam-
10 pos. 3 Os alunos são amigos do mestre. 4 Os poetas amam as flo-
'os restas e os regatos dos campos. 5 Ó menino, tu não amas os campos.
6 Ó Virgílio, tu és poeta. 7 Ó Antônio, por que não amas os livros?
8 Ó meu filho, tu não obedeces aos mestres. 9 Ó Deus, tu és o Senhor
lal da terra. 10 Aos deuses dos romanos não agradam (placent) as vio-
letas. 11 Os homens amam os meninos. 12 Os triúnviros foram do-
nos do mundo.
NEUTROS DA 2. a DECLINAÇÃO
1,
ius, )y
70. Os substantivos neutros da 2. a declinação se flexio-
k
~ius
nam como bellum, i:
~er,
~'
37
i
.1
71. EXERCtcIO
72. VOCABULARIO
73 . EXERCíCIO
74. VOCABULARIO
75. EXERCíCIO
é mais comum do que "discipull amant IIbros". - Outras inversões como "Romanorum
magistr!" (mestres dos romanos) em vez de "maglstri Romanorum", aprendem.se com a
prática.
38
é muitas vezes (saepe) causa de males. 5 As guerras são causa de doen-
ças. 6 Os agricultores não amam as batalhas e as guerras. 7 O ouro
l- foi causa de males. 8 Os poetas cantarão os astros, ornamento do
~-
céu. 9 O arado é um instrumento dos agricultores. 10 Os mestres
narram aos meninos as guerras dos romanos.
ia,
76. VERBOS
as,
SEGUNDA CONJUGAÇAO Onf. pres.: del-ére destruir)
MODO INDICATIVO
77 . EXERCíCIO
39
b) Ensinar (docére) , ensino, ensinávamos, ensinas, ensinareis,
ensinaremos.
Exercitar (exercére) , exercito, exercitávamos, exercitareis, exerci-
tas, exercitaremos, exercitarão, exercitáveis.
Ver (vidére), vereis, verão, víamos, veremos, verá, vês, víeis, viam,
Chorar (flere) , choro, choras, choravas, chorais, chorávamos,
choraremos.
Aumentar (augére), aumento, aumentarão, aumentáveis, aumen-
tas, aumentam.
Rir (ridére) , rio, rirei, ríeis, riam, ris, ríamos, riem, rirão, rias,
rides.
80. EXERCíCIO
a) Decline-se: Purus, a, um puro; rarus, a, um raro; insánus, a,
um louco; altus, a, um alto; sanus, a, um são; dignus, a, um digno;
parvus, a, um pequeno; doctus, a, um douto.
40
h;
s, bl Decline-se: Fámula bona criada boa; columba alba pomba
branca,; poeta doctus poeta douto; agrícola sédulus agricultor labo-
rioso; dóminus dignus senhor digno; dígitus parvus dedo pequeno;
i-
puer purus menino puro; liber aureus livro áureo; pinus alta pinheiro
alto; pirus fructífera pereira frutífera; cubículum angustum quarto
n, estreito; verbum ferum palavra feroz.
)s, c Decline-se: Liber, líbera, líberum livre; pUlcher, pulchra, pul-
chrum belo; vafer, vafra, vafrum astuto; piger, pigra, pigrum pregui-
[l- çoso; péstifer, pestífera, pestíferum pestífero; sacer, sacra, sacrum
sagrado.
1S, 81. VOCABULARIO
i! \ \ ! l 41
84. EXERCíCIO
85. VERBOS
TERCEIRA CONJUGAÇÃO Onf. pres.: lég-ere ler)
MODO INDICATIVO
86. EXERCíCIO
a) Pérdere (perder), perdo, perdam, perde tis, perdebamus, per-
demus, perdes, perdunt, perdet, perditis, perdimus.
QUiéscere (descansar), quiesco, quiescis, quiescet, quiescemus,
quiescetis, quiescam, quiescebamus, quiescebam, quiescitis, quiesce-
batis.
42
Neglégere (negligenciar), néglego, néglegit, néglegam, néglegis,
neglérfitis, neglegétis, neglégimus, neglegémus, néglegent.
Ó Dispónere (dispor), dispóno, disponetis, disponitis, disponimus,
n disponemus, disponebamus, disponebatis, disponunt, disponam, dis-
,- ponis.
-s
'O b) Correr (cúrrereJ, corro, correm, corríamos, correis, correreis,
n corremos, correremos, correrão, corrias, corriam.
r. Defender (deténdereJ, defendiam, defenderei, defendíamos, de-
O fendeis, (ele) defende, defendes, defenderás, defenderemos, defende-
'-
rão.
Aprender (díscere) , aprendo, aprendes, aprendias, aprenderás,
aprenderemos, aprendem, aprenderão, aprendíamos, aprendíeis,
aprendeis.
Dissertar (dissérere) , disserto (díssero) , dissertarás, dissertarei,
dissertará, dissertá vamos, dissertavas, dissertas, dissertamos.
88. VOCABULARIO
r-
89. EXERCíCIO
43
Antônio. 6 O mestre está sempre com os alunos. 7 Antônio cho-
rava com um amigo a morte de Paulo. 8 A lua brilhava com os
I
astros. I ale
en
90. - O adjunto de MEIO indica a pessoa, o animal ou fel
a cousa, pela qual (por meio da qual) se faz alguma ação: pr:
Escrevo com a (por meio da) caneta; pela concórdia salva- sal
remos a pátria.
Esse adjunto responde às perguntas: por meio de quem?
por meio de quê? e traduz-se, geralmente, com o ablativo
simples (isto é, com o ablativo sem preposição): Scribo
cálamo; concórdiã patriam servábimus. lh
4
9I. VOCABULARIO a
er
aliado socius mau malus m
corromper corrúmpere menino puer, púeri
defender deféndere morar habitáre (hábito)
ensinar docére Pedro Petrus SI
espada gladius (m) presente donum P
estabelecer statúere tribuno tribúnus
hora hora vencer víncere d
ti
92. EXERCíCIO d
r
Os meninos maus corrompem os bons por meio de más palavras. a
2 Os romanos vencerão os gregos pelas batalhas. 3 Os mestres ensi-
nam os alunos com boas palavras. 4 Defenderemos a pátria, não
com o ouro, mas com .as espadas. 5 Os maus corrompem os bons por
meio de presentes. 6 O tribuno estabelecerá com os aliados a hora
d
da batalha. 7 Eu vivia com os romanos. 8 Pedro morava com meus
filhos. E
e
93. - O adjunto de MODO indica a maneira segundo a h
qual se faz alguma ação: Os veteranos defendem a república li
com cuidado; os meninos brincavam com grande alegria. j:
44
94. VOCABULARIO
95. EXERCíCIO
r 97. VOCABULARIO
:l.
s duro durus preguiça pigritia
Egito Aegyptus (f) querido carus
entretecer néctere repreender obiurgare
a homem vir, viri seu suus, sua, suum
a lindo pulcher, pulchra, pulchrum valoroso strenuus
passear ambulare (ámbulo)
,e
n
a 98. EXERCíCIO
45
por causa do ouro e da prata. 7 Tu és mau por causa dos teus am1-
gos. 8 Meu filho passeava com Antônio. 9 As meninas entretecem
com diligência coroas para a rainha. ar
ar
99. - Os adjuntos de TEMPO são vários; os principais ci
são: a) O que responde à pergunta: quando? b) O que res- di
ponde à pergunta: por quanto tempo? E
a) O adjunto de tempo "QUANDO" indica o tempo em eJ
que se realiza alguma ação: No ano vindouro estarei aqui; fi,
Júlio chegará no sétimo dia. in
Traduz-se com o ablat. simples: Venturo anno hic ero; la
Julius die septimo perveniet. m
46
102. VOCABULÁRIO
103. EXERCíCIO
47
c) o adjunto de lugar "POR ONDE" indica o lugar
através do qual se passa. Esse adjunto, em portugês, é ge·
ralmente precedido pela prep. por ou pela locução através
de: Os romanos passaram por bosques densos e escuros; os
lobos correm através dos campos.
Traduz-se com o acusat. precedido pela prep. per: Ro-
mani per densas et obscuras silvas transiérunt; lupi per agros
currunt.
d) O adjunto de lugar "PARA ONDE" indica o lugar
para o qual alguém se dirige: O aluno entra na aula; César
foi para a Espanha; a frota chegou ao porto; o cordeiro foi
ao rio.
Esse adjunto, em português, é geralmente precedido por
uma destas preposições; em, para, a.
Traduz-se em latim com o acusat. precedido pela prepo-
sição in (principalmente quando se indica entrada num lu-
gar) ou ad ( quando não se indica entrada num lugar):
Discípulus in scholam intrat; Caesar in Hispaniam contendit;
classis in portum venit; ad rivum agnus venit.
Obs. L" - a) Para termos o adjunto de lugar para onde não basta que o
verbo indique movimento, mas é preciso que quem faz a ação, mude de lugar:
Os meninos nadam na piscina, pueri natant in piscina (adjunto de lugar onde,
e não para onde).
b) Desde que o adjunto de lugar para onde só pode ser
encontrado após as palavras que indicam movimento, não será difícil distingui- .
-lo do obj. indir.
105. VOCABULARIO
batalha praelium onde ubi
caneta cálamus Cm) negligência neglegentia
cavalo equus planície cam pus (m)
combater pugnare prado pratum
correr cúrrere repreender vituperare (vitúpero)
dar dare quarto cubículum
descansar quiéscere rua via
fera fera selva silva
Igreja Ecclesia sinal signum
logo, imediatamente prótinus trincheira vallum
48
106. EXERCíCIO
107. VOCABULARIO
108. EXERCíCIO
109. VOCABULARIO
110. EXERCíCIO
49
111. VOCABULARIO
112. EXERCíCIO
113. - VERBOS
QUARTA CONJUGAÇAO (lnf. presente: aud-íre ouvir)
MODO INDICATIVO
115. VOOABULARIO
116. LEITURA
A DONINHA E AS GALINHAS
51
vel per rimas intrat; gallinas trucidat. Agricolae mustelarum noctur-
'/j
nas insidias reformidant. Saepe mustelis muscipulas ponunt. Sed ple-
rumque mustelae agricolarum muscipulas vitant. Ita gallinae muste-
e
larum praeda evadunt cum magna ira agricolarum.
v
r.
li
r
Doninha
117. VOCABULARIO
118. LEITURA
A FORMIGA E A POMBA
52
miseram servat. Dum for mica grata gratias agit, columba advolat
et in proxima planta considit. Interea advenit agrícola, columbam
videt, et: En bella columba, inquit (diz); mea sagítta bene emissa
mihi (a mim; optimam praedam parabit. Et promit de pharetra sa-
gittam, sed formica, ut servaret (para salvar) vitam cOlumbae, accur-
rit et agricolam vehementer mordet. Agricola sagittam demittit. Ita
columba salva fuit.
119. VOCABULÁRIO
120. LEITURA
DIANA E MINERVA
53
121. LEITURA
MERCÚRIO
54
.
(,
,,'" ,
TERCEIRA DECLINAÇAO
(Genit. sing.: -is)
MASCULINOS ·E FEMININOS
(1) o nomlnat. slng. é dado pelo DICIONÁRIO. - Não se esqueça o aluno que a
e parte Invariável de um nome se -obtém tirando a terminação do genlt. slng.
55
125. - Embora não sejam imparissílabos, declinam-se
como sermo os seguintes substantivos:
126. EXERCíCIOS
127. VOCABULARIO
(2) Na flexão dos substantivos cujo genit. é proparaxltono, deve·se deslocar o acent.o
no DAT. e ABL. PLURAL: milíttbus, hom!nibus, etc.
56
L ..
128. EXERCíCIO
<'
. in" a~t,i\s ,montibus.\"" 5(j;~t~~
,)xt:,t)<)t:>-'k'"d ~~?J ,_,:A, I,'>."
s.unt.
' " . , ' . '"
'. ,(; ,)
«('')\)-'',r
• 6 P1JJJ1Jae militibus strenuis .. 6 Aspe- '
'" '. ~.,~ ) "~ .'l'),"'-, :jJ,/.l;;'\J::':<>:':" . ,l. ,.", t".'
puellae tim?nt J (,
leones. 14 Iglwvi _.~
129. VOCABULARIO
57
130. EXERCíCIO
132. EXERCíCIO
58
~..
133. VOCABULARIO
Ace
ars, artis arte, ciência
astutia astúcia
centuri-o, -ónis centurião (comandava
uma centúria, isto é, um grupo
de quase 100 soldados ou uma
coorte de 300 a 600 soldados)
dux, ducis chefe
imágo, imáginis imagem
inscius desconhecedor
mo[estus pesado
mors, mortis morte
mutare trocar, mudar
nati-o -ónis nação
nav-is, -is (f) navio
notus conhecido
nox, noctis noite
obscúrus escuro, obscuro
orígo, oríginis origem
perniciosus pernicioso, prejudicial
pilus pelo
potêst-as, átis (f) poder
Centurião
sed-es, -is ([) domicílio, sede
som nus sono venát-or, -óris caçador
studiósus desejoso, estudioso via ([) caminho
tênebrae, tenebrárum (fem. pI.) viát-or, -óris viajor
trevas vulp-es, -is raposa
134. EXERCíCIO
59
135. VOCABULARIO
136. EXERCíCIO
137. VOCABULARIO
60
~...
138. LEITURA
IDADE DAS GALINHAS (diálogo)
140. VOCABULARIO
amanhã eras frio (adj.) frigidus
belo puleher, pulehra, pulehrum mas sed
daqui hine Vesúvio (vulcão no sul da Itália)
frota class-is, -is Vesúvius
141. EXERCtoIO
Muitos alunos não estão na aula por causa dá tosse. 2 O Vesúvio
está perto de (apud e acusat.) Nápoles. 3 Amanhã veremos Nápoles.
4 Daqui não vej o o Tibre. 5 A força da frota era grande. 6 Não
tenho forças. 7 Minerva tinha um templo perto do (vide 2) Tibre.
8 A frota vence pela força. 9 Não falo (taceo) por causa da rouqui-
dão. 10 Os agricultores matam (sedant) a sede com água fria. 11
Vi (vidi) Roma, mas não vi o Tibre. 12 As forças da nação estão na
mocidade.
61
NEUTROS DA 3. a DECLINAÇÃO
143 . EXERCtcIO
144. VOCABULARIO
145. EXERCtcIO
62
mem os crimes, mas a pena dos crimes. 6 As obras dos escritores
latinos celebram o amor da pátria e da glória. 7 A ociosidade enfra-
quece o corpo. 8 O touro, honra e guia do gado, é feroz. 9 No in-
verno a terra é sombria por causa do frio. 10 Os pastores têm gran-
de fartura de leite. 11 A mocidade lê as poesias de Virgílio e de Ho-
rácio.
147. EXERCtcIOS
148. VOCABULARIO
149. EXERCíCIO
63
pIas. 5 O cavalo teme as esporas do cavaleiro. 6 Os prazeres são
redes perigosas para os jovens. 7 Os ma,rinheiros temem os mares
procelosos. 8 Os reis têm salas amplas. 9 O cavaleiro incita o cavalo
com a espora aguda. 10 As esporas dos cavaleiros incitam os cava-
los preguiçosos. 11 Muitos animais são ferozes.
Cavaleiro romano
150. VOCABULARIO
accúrrere acorrer negare negar, recusar
auxilium auxílio páscere apascentar
clamare gritar pávidus medroso
credulus crédulo quia porque
deridére escarnecer semel uma vez (só)
dum enquanto simíliter semelhantemente
ecce eis, eis que socius companheiro
frustra em vão tum então
laniare estraçalhar vere verdadeiramente
151 . LEITURA
o MENINO MENTIROSO
Puer dum agnos pascit in prato, clamat per iocum (por brinca-
deira): Ecce lUpus, succúrrite, succúrrite (socorro, socorro)! - Socii
accurrunt pavidi: puer credulos deridet. Paulo post (pouco depois)
64
lupus vere venit, agnos laniat et dévorat. Tum puer clamat similiter:
Ecce lupus, succurrite, succurrite! - Sed frustra, quia socii, semel
decepti (enganados), auxilium negant.
Casos
Nom.
M.
aeer
Singular
F.
aer·is
N.
aer·e
I M.
aer·es
Plural
F.
aer·es
N.
aer·ia
Gen. aer·is aer·is aer·is aer·ium aer·ium Der-ium
Dat. aer·i aer-i aer·i aer·ibus aer·ibus aer·ibus
Ac. aer·em aer·em aer·e aer·es aer·es Der·ia
Abl. aer·i aer-i aer·i aer·ibus acr·ibus aer·ibus
65
IMPORTANTE - Como se vê, os adjetivos da 3.a decli-
. nação têm as variantes dos substantivos neutros em -ar, -e, ·al
(n.o 146, b):
a) AbI. sing. em -i.
b) Os três casos iguais do neutro plural em ·ia.
c) Genit. pI. em -ium.
153. EXERCíCIO
154. VOCABULARIO
155. EXERCtcIO
66
bus sunt. 8 ln proelio equestri magna fuit hostium fortitudo. 9 Pue-
ri gravia onera humeris non sustinent. 10 Discipulis omnibus pla-
cent dulcia carmina poetarum. 11 Fidelium canum custodia utilis est
dominis. 12 Homini felici (para o homem feliz) tempus breve est
infelici longum. '
156. VOCABULARIO
157. EXERCíCIO
158. EXERCíCIO
159. VOCABULARIO
67
/uscinia (f) rouxinol tempus, témporis (n) tempo, estação
margo, márginis (m) margem. (do ano)
natúra natureza végetus vigoroso
palmes, pá/mitis ramo ver, veris (n) primavera
tectum teto vernus primaveril
teU-us, -úris terra. vernare (começar a) cantar.
160. LEITURA
PRIMAVERA
68
14. IUcundí actí labores = as fadigas (já) sustentadas são agra-
dáveis (CÍCERO, de fínibus 3.2.105).
15. Injelící (para o infeliz) innocentia est felicitas (PUBLÍLIO
SIRo) .
16. Calamitas quérula (queixosa) est, superba felicitas (CÚRCIO
5.5.12).
17. Quis custodíet custodes? = quem tomará conta dos guardas?
(se eles não forem honestos, ninguém os pode corrigir). (JUVENAL, VI,
VV. 347-348).
18. Amicum laedere ne íoco quidem (nem sequer por brincadei-
ra) licet (PuBLÍLIO SIRo).
19. Tranquillas etiam naufragus horret aquas = naujragus (o
náufrago, quem sofreu algum naufrágio) horret (receia fortemente,
tem horror de) etiam aquas tranquillas (OVÍDIO, Epist. ex Ponto 2, 7,
8).
20. Laus alit artes (Cf. SÊNECA, epist. 2, 34).
21. Veritas temporis filia est (AULO GÉLIO, 12, 11, 7). O sentido
é: Mais cedo ou mais tarde, a verdade vem à tona.
22. Humíles (os humildes, os fracos) laborant (sofrem), ubi
potentes díssídent (estão discordes) (FEDRO, 1, 9, 9).
23. Numquam est fidelis cum potente societas (FEDRO, 1, 5, 1).
24. Habent insidias hominis blanditiae mali = blanditiae mali
hominis habent insidias (FEDRO, 1, 19, 1).
25. Initium est salutis notitia peccati (SÊNECA, epist. 28, 9).
26. Omnía (todas as cousas) aliena sunt, tempus tantum (so-
mente) nostrum est (SÊNECA, epist. 1, 3).
27. Naturam expelles furca, tamen usque (sempre) recurret
(HORÁCIO, epist. 1, 10, 20) . - "Expelles" é futuro com valor de subjun-
tivo concessivo: "ainda que expulses". .
28. Si ad (conforme) naturam vives (viveres), numquam eris
pauper; si ad opiniones (conforme o desejo de agradar aos outros),
numquam eris dives. (SÊNECA, epist. 16, 7) .
29. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas (tugú-
rios) - Regumque turres (HORÁCIO, carmo 1, 4, 13-14). - "Aequo pe-
de" significa "com pé igual, isto é, imparcialmente". Note-se que os
antigos batiam nas portas com o pé, não com a mão.
30. Certo veniunt tempore Parcae (às Parcas, as três divindades
que determinavam o fim da vida dos homens). (SÊNECA, Herc. Fur. V.
188) .
31. Nil (= níhíl: nada) homini certum est (OVÍDIO, Tristia 5, 5,
27).
69
32. Avarum irrítat, non satiat pecunia (PUBLÍLIO SIRO).
33. Vita misero longa, felici brevis (PUBLÍLIO SIRo). - Suben-
tende-se o verbo "esse".
34. Habet suum venenum blanda oratio (PUBLÍLIO SIRo).
35. Amicitiae coágulum (vínculo) unicum est lides (fidelidade).
(PUBLÍLIO SIRo).
36. Multa senem circumveniunt incommoda (HORÁCIO, Ars poeto
169).
37. Naturam mutare pecunia nescit (HORÁCIO, epist. 1, 12, 10).
38. Famam omnes curant, pauci conscientiam (PUBLÍLIO SIRO).
- "Fama" aqui significa "o que dizem os outros (a nosso respeito)".
39. Non est (há) consilium (cordura) in vulgo, non ratio (pon-
deração), non discrimen (discernimento), non diligentia (reflexão)
(CÍCERO, pro Plane. 4, 9).
40. Sic est vulgus: ex veritate pauca (poucas cousas), e:r opi-
nione (do modo de pensar "dos outros") multa (muitas cousas) aes-
timat (CÍCERO, pró Rose. com. 10, 29).
QUARTA DECLINAÇÃO
(Gen. sing.: -US)
162. - Neutros
Os neutros da 4. a declinação flexionam-se como genu, us
(joelho) :
70
163. EXERCíCIOS
164. VOCABULARIO
165. EXERCíCIO
166. VOCABULARIO
71
ímpeto ímpetus, us touro taurus
mavioso dulcis, e trigo tríticum
membro artus, us uso usus, us
primavera ver, veris (n) utIlidade utílit-as, -átis
produzir gígnere vaga jluctus, us (m)
resplandecer fulgére velho (subst.) sen-ex-, -is
robustez robur, róboris (n) vez (uma vez, antigamente) olim
rouxinolluscinia (f) vinho vinum
167. EXERCíCIO
168. EXERCíCIO
169. VOCABULARIO
72
170. LEITURA
QUINTA DECLINAÇAO
172. EXERCíCIO
73
4f
173. VOCABULARIO
174. EXERCíCIO
175. VOCABULARIO
176. EXERCtcIO
(2) A partícula ·que liga-se à palavra anterior e significa "e, também": Senat"" po.
Pulusque = o senado e o povo.
74
prosperis, paucos in adversis. 5 Fundamentum iustitiae est lides.
idest dictorum conventorumque constantia et veritas . . 6 Multi populi
in fide atque amicitia populi Romani fuerunt. 7 Veri amici in omni-
bus rebus fidem servant. 8 ln acie Romana multi pedites erant, sed
pauci equites. 9 Si spes est expectatio boni (de um bem), maZi expec-
tatio est metus.
177. LEITURA
VESTA (l)
Vestae nomen domesticum focum significat. Hic (este) focus in
ingressu vel in atrio omnium Romanarum domuum erat, quasi custos
rerum intimarum. Romae (em Roma) Numa Pompilius, secundus Ro-
manorum rex, aedificavit deae Vestae patrium templum. Virgines
Vestales (Vestais) in hoc (neste) templo indesinenter áderant (esta-
vam presentes) servabantque perennem ignem, signum aeterni impe-
rii Urbis Romae.
(3) Além ds Júpiter (pai dos deuses e dos homens), além de Minerva (patrona das
artes o das ciências), além de Diana (deusa da caça) e de vários outros deuses, os ro-
manos cultuavam também a Vesta, como patrona de cada família; no pequeno templo cons-
truido pelo rei Numa Pompllio em Roma, ardia perenemente o fogo sagrado, do qual
deviam cuidar as virgens Vestals.
75
177-bis SENTENÇAS (cf n.O 358)
76
Capítulo VI
Graus do Adjetivo
COMPARATIVO
77
180. - Segundo termo da comparação
182. EXERCíCIO
183. VOCABULARIO
78
184. EXERCÍCIO
185. VOCABULARIO
186. EXERCÍCIO
187. EXERCÍCIO
79
cq
úteis do que os preceitos. 4 A vida dos cavalos e dos cães é mais bre-
ve que a vida dos homens. 5 O teu presente é mais precioso que os
presentes dos meus amigos. 6 Na adversidade os homens são mais
prudentes do que na prosperidade. 7 Sejamos (simus) pacientes e
todos os nossos males se tornarão (jient) mais leves. 8 Roma foi
ma.is célebre (comparat. de céleb-er, -ris, -re) que Atenas. 9 O cão
é mais fiel que os outros (céteri,ae,a) animais.
SUPERLATIVO
80
b) o superlativo relativo pode ter um complemento
precedido pelas preposições entre, dentre ou de (que tenha o
sentido de entre ou dentre): A vista é o mais agudo dos nossos
sentidos; o golfinho é o mais veloz de (dentre, entre) todos
os peixes.
Este complemento chama-se partitivo e pode traduzir"se
com o genitivo ou com o abl. precedido pelas preposições ex
ou de: Visus nostrorum sénsuum (ex ou de nostris sénsibus)
acerrimus est; delphínus omnium piscium (ex ou de omnibus
piscibus) celerrimus est.
191. VOCABULARIO
192. EXERCíCIO
193. VOCABULARIO
sr
9
194. EXERCtcIO
196. EXERCtcIO
197. VOCABULARIO
82
198. LEITURA
83
ri
c:q
84
Capítulo VII
205. EXERCíCIO
87
9
206. VOCABULARIO
207. EXERCíCIO
gos. 5 Sérvio Túlio foi um dos sete reis de Roma. 6 Mil plateenses
e nove mil atenienses venceram (vicérunt) cem mil infantes e cem
mil cavaleiros persas. 7 Os exércitos combateram três horas. 8 Ale-
xandre Magno reinou treze anos. 9 Rômulo foi rei dos romanos trin-
ta e sete anos. 10 As riquezas de toda a terra não saciam o ânimo do
avarento. 11 Homero, grande poeta, é o ornamento de toda a Gré-
cia. 12 Bruto e Cola tino foram os primeiros cônsules romanos. 13
No ano trigésimo segundo da guerra do Peloponeso, Alcibíades foi ge-
neral dos atenienses. 14 A cOOl'te era a décima, o manípulo a trigé-
sima parte da legião romana.
208. VOCABULARIO
88
209. LEITURA
89
Capítulo VIII
PRONOMES PESSOAIS
Gen. sui de si
Dat. sibi a si
Acus. se se
Abl. (a) se por si
Neste pronome:
a) O plural, em latim e em português, é igual ao singular: O
pai não pensa em Si (sing.); os pais não pensam em si (pI.).
b) O nominativo não existe em latim; supre-se com os prono-
mes demonstrativos ille, illa, illud, e, menos freqüentementes, com is,
ea, id ou ipse, ipsa, ipsum (n.o 222, 223 e 225).
PRONOMES POSSESSIVOS
91
casos do sing. e de todos os casos do plural são, em geral,
idênticas às dos adjetivos da 1." classe.
b) O nominat. (e acusat.) plural neutro é SEMPRE
idêntico ao nominat. sing. feminino.
216. VOCABULARIO
217. EXERCÍCIO
218. VOCABULARIO
219. EXERCíCIO
Os nossos pais nos amam. 2 Ontem estive duas horas com teu pai
nos jardins públicos. 3 Ninguém de vós se lembra (est memor) de nós
e dos nossns pais. 4 A pátria nos é mais preciosa que a vida. 5 O senti-
do dos olhos em nós é vivíssimo (acer, acris, acre). 6 Eu amo meus
pais, porque eles (illi) são para mim os amigos mais fiéis. 7 Deus está
92
comigo, contigo, convosco, com todos os bons. 8 A ciência nos é útil.
a virtude nos é necessária. 9 A esperança dar-te-á força. 10 O sábio
leva consigo todos os seus bens. 11 Os sábios e os modestos não se
gabam. 12 Um aluno trabalhador procura para si uma grande ciéncia.
PRONOMES DEMONSTRATIVOS
Nom. is éa id íi éae éa
Gen. éius (para os 3 gêneros) eórum eárum eórum
Dat. éi (para os 3 gêneros) iis (para os 3 gêneros)
Ac. eum eam id eos eas ea
Abl. éo éa éo iis (para os 3 gêneros)
93
ipso, etc., de acordo com o n. 215), ora por idem, que se de-
O
clina assim:
94
226. VOCABULARIO
227. EXERCtcIO
i
~.
J
J
,IA
I
t
César Cícero
vultus eademque trons. 6 Vir sapiens non virtutis gloriam, sed ipsam
amat virtutem. 7 Magister amat discípulos eorumque laudat diligen-
tiam. 8 Res ipsa lóquitur (fala). 9 Servus meus aufúgit (fugiu); is est
in tua provincia. 10 Labor ipse iucundus est. 11 Eaedem res non ho-
minibus omnibus utiles sunt.
95
-
228. VOCABULARIO
229. EXERCíCIO
PRONOMES RELATIVOS
235. VOCABULARIO
236. EXERCíCIO
Nemo credit nisi ei, quem fidelem iudicat. 2 Non omnes agri, quos
ille agrícola póssidet, fertiles sunt. 3 Flores, quorum odor suavissimus
est, sunt rosae et violae. 4 Omnes res, quarum auctor est Deus, opti-
mae sunt. 5 Felices parentes, quorum liberi dociles sunt. 6 Parva fue-
runt Romae initia cuius gloria et magnitudo omnibus nota est. 7 Mors,
cui simillimus est somnus, non terret hominem, cuius vita innocens
fuit. 8 Felix est puer, quem magister laudat. 9 Meliora sunt ea, quae
natura, quam illa, quae ars humana facit (produz) (I)
(1) IMPORTANTE - Muitas vezes para traduzir em português um adjetivo (ou pro·
nome) neutro, é preciso recorrer à palavra "cousa": Pauca, poucas cousas; multa, multas
cousas; ea, aquelas cousas.
97
•
237. VOCABULARIO
238. EXERCíCIO
PRONOMES INTERROGATIVOS
98
'F
241. VOCABULARIO
242. EXERCtoIO
243. VOCABULARIO
244. EXERCíCIO
Quem me chama? 2 Quem sou eu? 3 Quem dos gregos foi mais
justo do que Aristides, quem mais sábio que Sócrates? 4 Que cousa
é mais doce que o mel? 5 Quais são os maiores bens que nós possuí-
mos? 6 De quem é este livro? 7 A quem de vós não agrada a leitura
99
da história romana? 8 A qual mestre não agradam os alunos dóceis e
diligentes? 9 Qual é o orador mais célebre dos romanos? 10 Em que
cidade o homem mau vive seguro (nominat.l? 11 Quais guerras são
mais funestas que as guerras civis? 12 Alexandre Magno de quem foi
filho? 13 Quem foi o primeiro rei dos romanos? 14 A quem obedece o
aluno diligente?
245. VOCABULARIO
246. LEITURA
o BRASIL
100
F
101
s
18. Non qui parum habet, sed qui pIus cupit, pauper est (SÊNE-
CA, epist. 1, 2, 4).
19. Omnia praecIara rara (CÍCERO, de amo 21, 79). - Subenten-
de-se "sunt".
20. Suus cuique (a cada um) mos (TERÊNCIO, Phormio 2, 4, 14).
- Subentende-se o verbo "est". Traduza como se fosse: Unusquisque
(cada um) habet morem suum.
21. Fortuna muItis dat nimis, satis nulli (a ninguém) (MAR-
CIAL 12, 10, 2) .
22. Homo sum: humani nihil a me alie num puta (TERÊNCIO,
heaut. 1, 1, 25). - Sentido: "sendo eu homem, interesso-me de tudo
aquilo que se refira à humanidade".
23. Hoc habeo, quodcumque (tudo o que) dedi (RABÍRIO apud
SÊNECA, de benef. 6, 3, 1). - Sentido: "A generosidade dá-nos satis ..
fações que ninguém nos pode arrebatar".
24. Libenter homines id quod volunt (querem) credunt (CÉSAR,
de bello Gall. 3, 18, 8).
25. CaeIum, non animum, mutant qui trans mare currunt (Ho-
RÁCIO, epist. 1, 11, 27) ,
26.' Caeci sunt .oculi, cum animus alias res agit (PUBLÍLIO SIRo) .
27. Imperare sibi maximum imperium est (SÊNECA, epist. 113,
30).
28. Rebus in adversis ("in adversis rebus: na adversidade)
quae iacuére (as coisas desprezadas) iuvant (PETRÔNIO, fr. 36).
29. Odia qui nimium timet, regnare nescit (SÊNECA, Oedip. ver-
sos 703-704) .
30. Homo doctus in se semper divitias habet (FEDRO 4, 22, 1).
31. Amittit merito proprium qui alie num áppetit (FEDRO 1, 4, 1).
32. Nemo non benignus est sui (= de si) iudex (= omnes sunt
iudices benigni suO (SÊNECA, de benef. 2, 26, 2).
33. Una salus victis ("há" somente uma salvação para os venci-
dos), nullam sperare saIu tem (VIRGÍLIO, Aen. 2, 354),
34. Nemo prudens punit quia peccatum est, sed ne peccetur (pa-
ra que não se cometa mais a falta). (SÊNECA, de ira 1, 19, 7) . - "Pru-
dens" = prudentemente, se quer agir com prudência.
35. Stat sua cuique dies (VIRGÍLIO, Aen. 10, 467). - Stat: está
marcado. Dies: o dia da morte.
102
...
·~F--------------------------""·~ "tll
103
•
Capítulo IX
VERBOS
247, - Conjugação do verbo ESSE (ser, estar)
terei sido
0. füero
N
füeris
o...
;:l
füerit
:;
..... fuérimus
fuéritis
füerint
104
248. EXERCíCIO
Sejamos, fôsseis, eram, estavam, serão, ter sido, sereis, ter estado,
fossem, seremos, estaremos, éramos, fôramos, tivessem sido, tivessem
estado, tenhais sido, fôreis, são, sede, estão, esteve, foras, tinhas sido,
fôssemos, estivessem, sejais, terão sido, estarei, estivemos, tenhas sido,
teremos sido, terão sido, tivéssemos sido, terá estado, tens sido (1), têm
sido, ter estado, estais, estivésseis, estai, tínheis estado, tivésseis esta-
do.
249. VOCABULARIO .
250. EXERCíCIO
251. VOCABULARIO
105
~:
L
.0
252. LEITURA
UM EDUCADOR
106
p
~
,
Capítulo X
"Só o latim, esse latim de que os estudantes togem como de uma coisa
negregada, nos garante uma boa sintaxe, nos permite evitar as impropriedades,
conservar às palavras o seu verdadeiro significado, aproximando-as de sua ver-
dadeira significação etimológica, como faziam os clássicos de nossa literatura
que alimentaram o seu espírito com forte seiva latina".
AS CONJUGAÇÕES LATINAS
253. - Generalidades
107
L
•
108
255, - Primeira conjugação PASSIVA
N
o
amát·us, a, umero
o erit
.... eris
B amát·i, ae, a érimus
..E éritis
érunt
109
L
>
.,
..8
....
'-
del-ébam
del-ébas
del-é rem
del-éres INFINITIVO
I!) del-ébat del-éret
o- del-ebámus del-erémus PRESENTE
.ê del-ebátis del-erétis del-ére destruir
del-ébant del-érent
PERFEITO
destruirei
delev-ísse ter destruído
o del-ébo
...: del-ébis FUTURO
....o del-ébit
;:l
;; del-ébimus delet-úrum, am, um
'- del-ébitis esse
del-ébunt haver de destruir
110
257, - Segunda conjugação PASSIVA
(\)
dél-eor dél-ear del-ére
E del-éris dcl-eáris sê destruído
(\)
del-étur dcl-eátur
'"...
(\)
dcl-eámur
del-émini
dcl-émur
""' del-émini del-eámini sede destruídos
del-én/ur dcl-cán/ur
INFINITIVO
era destruído fosse destruído PRESENTE
del-ébar dcl-ércr del-éri
;3 dcl-eréris
'o) dcI-cbáris ser destruído
.....
;... del-ebá/ur del-c ré/uI'
(\)
o. dcl-ebámur del-erémur
,§ del-cbámini del-erémini PERfEITO
del-ebántur del-eréntur
delét-um. am, um esse
serei destruído ter sido destruído
o
.....: del-ébor
del-éberis fUTURO
o...
;:l del-ébi/ur
;:; delét-um iri
..... del-ébimur
del-ebímini haver de ser destruído
del-ebúntur
tenha sido destruído PARTICíPIO
f ui destruído
delét-us, a, um sum dclét-us, a, um sim PERfEITO
es sis
;3 sit de\ét-us, A, UM
:g est
delét-i, ae, a sumus de\ét-i, ae, a simus destruído
~ estis sitis
sunt sint fUTURO
111
•
'"
o. leg-ebámus
leg-ebátis leg-erétis légere
.§ ler
leg-ébant lég-erent
PERFEITO
lerei
leg-Ísse
o leg-am ter lido
....;
leg-es
...o 1eg-et
FUTURO
B leg-émus
.....::l leg-étis lecl-úrum, am, um esse
lég-ent haver de ler
li tenha lido PARTICtPIO
lég-i lég-erim PRESENTE
leg-ísti lég-eris lég-ens, l<,g-éntis
B lég-it lég-erit lendo
'iil
..... lég-imus leg-érimus
... leg-ístis leg-éritis
'"o- leg-érunt lég-erint
FU1URO
lect-úrus, A, UM
lera tivesse lido havendo de ler
~
... lég-eram leg-Íssem
lég-eras GERÚNDIO
leg-Ísses
'"o- lég-erat leg-ísset G. leg-éndi
'"tT
::l leg-erámus leg-issémus de ler
VJ leg-erátis leg-issétis D. leg-éndo
'Cij
lég-erant leg-íssent a ler ,
E
Ac. (ad) leg-éndum
terei lido para ler
Ab. leg-endo
, lég-ero lendo
N lég-eris
o... lég-erit
:J leg-érimus SUPINO
S
'- leg-éritis Iect-um
lég-erint para ler
112
259. - Terceira conjugação PASSIVA
113
p
114
Q
-
o
ok
;::I
serei ouvido
álld-iar
audít-um, am, um esse
ter sido ouvido
alld-iéris
'5 aud-iétU/
4-
FUTURO
alld-iémur
alld-iémini alldít-lIm iri
alld-iéntur haver de ser ouvido
115
-
MODOS E TEMPOS
Obs. 2." - O emprego exato dos modos indefinidos só poderá ser expli-
cado mais adiante.
posto).
116
264. - Formas primitivas
.117
L
-
b) Da parte invariável do PERFEITO do indicativo
formam-se:
1. O próprio perfeito, o mais que perf. e o futuro 2."
do indicativo ATIVO: Vetu-i, vetú-eram, vetú-ero.
2. O perf. e o mais que perf. do subjuntivo ATIVO:
Vetú-erim, vetu-issem.
3. O infinito perfeito ATIVO: Vetu-isse.
c) Da parte invariável do SUPINO formam-se todos os
outros tempos, isto é:
1 . O supino passivo.
2. O particípio perfeito (ou particípio passado) e todos
os tempos que constam do parto perf. unido ao verbo ESSE
(Perf., mais que perf. e futuro 2.° do indicat. PASSIVO;
perf. e mais que perf. do subjuntivo PASSIVO; infinito perf.
PASSIVO).
3. O infinito futuro PASSIVO, que consta do supino
ativo e da forma invariável iri.
4. O parto futuro ATIVO e o infinito futuro ATIVO,
que consta do particípio futuro ativo. (acusat.) unido ao
verbo esse.
266. - Desinências
SINGULAR PLURAL
118
c) A 2.' pessoa sing. do imperativo PASSIVO é idêntica ao infi.
nit. presente ATIVO; a 2: pessoa sing. do imperat. preso ATIVO é igual ao infi-
nit. presente ativo sem a desinência ore
d) Para formar o imperf. do subj. ativo e passivo basta acres·
centar ao infinit. preso ativo as desinências -m, oS, -t, etc.
e) Fora da 1: peso sing., o perf. do subj. é idêntico ao fut. 2."
do indicativo.
(1) Por terminação entendemos o conjunto das LETRAS MóVEIS que se acrescentam
à parte invariável de uma forma primitiva para obter os tempos e as pessoas; por desi·
nência (n .• 266) entendemos as letras finais que distinguem \una pessoa da outra.
lI!)
l
-
269. VOCABULARIO
270. EXERCíCIO
271. VOCABULARIO
120
272. EXERCíCIO _ FUTURO DO PRET. E FUT. DO SUBJUNTIVO
121
!
I
L-
274. AGENTE DA PASSIVA E ADJUNTO DE ARGUMENTO
275. VOCABULARIO
276. EXERCíCIO
122
277. LEITURA
o FILHO PRóDIGO
NOTAS - Homo quidam habuit: certo homem teve. Dixit: disse. Divisit:
dividiu. Misit illum: mandou-o. Peccavi in caelum et coram te: pequei contra
o céu e contra ti. Cum adhuc longe esset: estando ainda longe. Vidit illum:
viu-o. Occurritei: foi-lhe ao encontro.
INTERROGATIONES - Quid fecit (fez) adulescentior fi/ius post non mui-
tos dies? Quando coepit egere? Cui adhaesit et quo missus est (para onde foi
mandado)? ln se reversLls quid dixit? Quando occurrit ei pater eius? Quómodo
eum suscepit (recebeu)?
278. VOCABULARIO
123
-
279. LEITURA
ROMA
124
~ Vejo (video, perf. vi di) , viam, vereis, vistes, vejais, visses, tinham
visto, víssemos, tivesses visto, viras, terão visto, víreis, tenham visto,
tinham visto, tivéssemos visto, veremos, vimos, terias visto, tens visto.
281. VOCAULARIO
282. EXERCíCIO
283. VOCABULARIO
125
L
-
284. LEITURA (l.a de Eutrõpio)
!ta bellis toto orbe confectis (I), Octavianus Augustus (2) Romam
rediit (voltou aRoma), duodecimo anno postquam consul juerat.
Ex eo (desde aquele tem-
po) rem publicam per
quadraginta quattuor an-
nos solus obtinuit (gover-
nou). Ante enim duodecim
annos cum Antonio et Le-
pido tenuerat (governa-
ra). !ta ab initio principa-
tus eius usque ad finem
quinquaginta sex anni
fuerunt. Obiit (morreu)
autem suptuagesimo sexto
anno morte communi in
oppido Campaniae, Atel-
la (3).
Romae (em Roma) in
campo Martio sepultus est
(foi sepultado), vir qui
non immerito Deo similis
est hábitus (foi julgado).
Neque enim ullus (e na
verdade ninguém) eo aut
in bellis felicior fuit aut
in pace moderatior. Qua-
draginta quatuor annis,
quibus solus gessit impe-
AUGUSTO rium (governou), civilissi-
me vixit (viveu nobiltssi-
mamente) in cunctos (para com todos) liberalissimus, in amicos fi-
dissimus, quos tantis (tão grandes) evexit (elevou) honoribus ut pae-
ne aequaret (4) fastigio suo.
EUTR6PIO (7.8)
126
paene aequaret: que quase (os) igualou. - EUTRÓPIO é um escritor do 4."
século d.e., do qual nos resta somente um resumo esquemático da história do
povo romano: Breviarium ab Urbe cóndita, dividido em dez livros. Seu estilo,
muito claro, é dos mais simples de toda a literatura latina.
INTERROGATIONES - Ubi obiit Octavianus Augustus? Ubi sepultus
est? Quot (por quantos) annos gessit imperium solus?
286. VOCABULÁRIO
287. EXERCíCIO
127
1
L
-
livre. 10 Muitas cidades foram destruídas pelos soldados. 11 Os alunos
são muitas vezes avisados a fim de que (ut) por eles seja empregada
maior diligência em todas as cousa,s. 12 O patrimônio será aumentado
por nossos pais.
288. VOCABULARIO
Nullo tempore ante eum magis res (nação) romana floruit (flo-
resceu). Nam exceptis civilibus bellis (excetuando as guerras civis),
in qui bus invictus fuit, Romano adiécit (uniu) imperio Aegyptum,
Cantabtiam, Dalmatiam, saepe ante victam (vencida), sed penitus
tunc subactam (subjugada), Pannoniam, Aquitaniam, Illyricum, Rae-
tiam, Vindélicos et Salassos in Alpibus, omnes Ponti maritimas civi-
tates, in (entre) his nobilíssimas Bósphorum et Panticapaeum. Vicit
(venceu), autem, multis proeliis, Dacos.
EUTRóPIO (7.9)
128
do Mar Negro. Panticapeu: esta região corresponde à atual península de
Criméia, no Mar Negro. Dacos: habitantes da Dácia, atual România. Germâniq:
Alemanha. Albis: é o rio Elba, na Alemanha. Barbáricum: era a Alemanha
que não dependia de Roma. Partos: povo que habitava a parte oriental da atual
Pérsia.
INTERROGATIONES - Quam gentem vicit Augustus multis proeliis?
Quo (para onde) ingentes Germanorum copias submovit? Quis fuit Drusus?
Quid Persae dederunt Augusto?
291. VOCABULARIO
tuisset prim usque eam Marcus Pollio pro praetore (como propretor)
administravit. Tanto (51 autem amore etiam apud barbaros juit, ut
(que) reges populi Romant amici in honorem eius cónderent (funda-
ram) civitates, quas Caesáreas nominaverunt, sicut in Mauritania('1 a
(pelo) rege Iuba, et in Palaestina, quae nunc urbs est clarissima.
Multi autem reges ex regnis súis venerunt, ut ei obsequerentur
(para o obsequiarem), et habitu (em traje) Romano, togati sciZicet,
ad vehiculum vel equum ipsius (dele) cucurrerunt (7). Moriens (mor-
129
L
pi
294. VOCABULARIO
abandonar dere-linquo, -linquis, -líqui cair cado, is, céeidi, casum, cadere
-Uctum, -línquere cavaleiro eques, équitis
agora nunc cingir cingo, is, einxi, einctum, eingcre
aliados soei-i, -orum corromper corrumpo, is, corrúpi,
antepor ante-póno, -ponis, -posui, -pó- corruptum, corrúmpere
situm, -ponere cortar caedo, is, cecídi, caesum, caedere
aprender disco, discis, didiei, discere cultivar colo, is, colui, cultum, colere
130
depois postea infante infans, infantis
desgraça res adversae, rerum adversa- muralhas moenia, moenium (n. pI.)
rum natureza natura
desp~zar sperno, is, sprevi, spretum, pau palus
spernere sentido sensus, us
enviar mitto, is, misi missum, mittere vantagem cómmodum
295. EXERCíCIO
296. VOCABULARIO
comandante dux, ducis gaulês Gállicus
comentários commentari-i, -o rum guiar duco, ducis, duxi, ductum, du-
despedaçar frango, is, fregi, fractum, cere
frangere tempestade tempést-as, -átis
desejo (subst.) cupídit-as, -dtis (O reger rego, is, rexi, rectum, regere
fortuna fortuna, ae vencer vinco, is, vici, victum, vincere
297. EXERCíCIO
Todo o mundo é regido por Deus. 2 Xerxes, rei dos persas, foi
vencido pelos gregos. 3 O nosso exército foi vencido por causa da ig-
norância dos comandantes. 4 Os comentários da guerra gaulesa foram
escritos por Júlio César. 5 O povo é guiado pelas paixões, não pela
razão. 6 Os aduladores serão sempre desprezados pelos homens. 7 To-
da a Gália foi vencida por César. 8 Todas as naus foram despedaçadas
pela tempestade. 9 Os homens malvados justamente são e serão sem-
pre desprezados por todos. 10 Muitos foram levados à virtude pelo
desejo da honra e da glória. 11 O ânimo do sábio não será vencido
pela fortuna contrária.
131
-
298. VOCABULARIO
132
3. Nec facile ante eum (antes dele) cuiusquam (de algum) prin-
cipis vel maior liberalitas est comperta (foi achada) vel iustior. Pla-
cidissimae lenitatis, ut qui maiestatis quoque contra se reos non facile
puniret (punia) ultra exsilii poenam.
EUTRÓPIO (1.19)
133
L
-
301. VOCABULÁRIO
EXERCíCIO
134
F
303. VOÇABULARIO
304. EXERCíCIO
305. VOCABULARIO
135
L
occí-do, dis, -di, -sum, -dere matar. propugnát-or, -óris defensor.
perdoo, -is, pérdidi, pérditum, perdere reprenhen-do, -dis, -di, -sum, -dere
perder. repreender.
poéma, poématis (n) poema. tantus tão grande.
praeterea além disso. tragoedia tragédia.
136
retur, responderit nullum tristem debere ab impera tore discedere
(respondeu que ninguém devia ajastar-se triste do imperador), prae-
terea cum quadam die in cena recordatus fuisset nihil se eo die cui-
quam praestitisse, dixerit (tendo-se, certa ocasião, lembrado, durante
a ceia, que naquele dia não tinha concedido nenhum benefício a nin-
guém, disse): "A miei, hodie diem perdidi".
4. Hie Romae (em Roma) amphitheatrum aedijieavit et quinque
milia terarum in dedieatione illius oeeidit.
EUTRÓPIO (7.21)
309 . EXERCíCIO
137
L
-
nestos e verdadeiros amigos só serão encontrados pelos jovens bons.
4 Grandes benefícios são distribuídos por Deus a todos os homens.
5 Cícero fora instruído por preceptores gregos. 6 Os crimes serão
punidos pelos magistrados. 7 O chefe dos inimigos, vencido e amar-
rado, foi levado para o cárcere. 8 Os corpos dos pagãos não eram
sepultados, mas queimados. 9 A ira de Deus seria aplacada, se os
homens fossem melhores. 10 Se pecardes, sereis punidos. 11 Os meni-
nos são ensinados pelos mestres.
310. VOCABULARIO
biennium biénio irrumpo, is, irrúpi, irruptum, irrúm-
circa vésperum de tarde pere irromper
curia cúria (onde se reunia o sena· luctus, us luto
do) . óbitus,us (m) morte, óbito
divus deus órbit-as, -átis orfandade
fav-or, -óris amor, favor popular post depois de
gratiae, arum (f. pI.) agradecimentos tamquam como
inter (e o acusat.) entre
138
dies viginti, quam imperator erat factus, aetatis anno altero et qua-
dragesimo (42.°). Tantus luctus eo mortuo (tendo ele morrido) pu-
blicus fuit, ut (que) omnes tamquam in propria dolúerint (choraram)
orbitate. Senatus obitu ipsius circa vesperum nuntiato, nocte irrupit
in curiam et tantas ei mortuo (ao cadáver dele) laudes gratiasque
congessit (tributou), quantas nec vivo umquam egerat nec praesen-
ti. Inter divos relatus est (foi posto) .
EUTRÓPIO (7.22)
NOTAS. - Quam imperator erat factus: depois que tinha sido proclamado
imperador. Obitu ipsius nuntiato: anunciada a morte dele. Nec vivo umquam
egerat nem jamais tributara a ele vivo.
VERBOS DEPOENTES
312. - a) Chamam-se depoentes os verbos que têm
conjugação PASSIVA e significado ATIVO: ímitor imito,
imitáris imitas, imitátus sum imitei, imitári imitar.
b) Entre as formas primitivas dos verbos depoentes
não se dáo supino por estar implícito no perfeito.
c) Pertencem à La conjugação os verbos depoentes que
no infinito presente têm a-terminação -ari (hortári exortar)
e conjungam-se como o passivo de amare; pertencem à 2. a
os verbos que têm a terminação -eri (veréri temer) e conju-
gam-se como o passivo de de lere; pertencem à 4." os que têm
a terminação -iri (largíri doar) e conjugam-se como o passivo
de audíre; pertencem à 3. a todos os outros verbos depoentes
e conjugam-se como o passivo de légere (uti usar, queri
queixar-se, cónqueri queixar-se, etc.).
INDICATIVO presente
INDICATIVO imperfeito
exortava merecia usava doava
hort-ábar mer-ébar ut-ébar larg-iébar
139
l
pi
SUBJUNTIVO presente
exorte mereça use doe
hort-er mer-ear ut-ar larg-iar
SUBJUNTIVO imperfeito
exortasse merecesse usasse doasse
hort-árer mer-érer út-erer larg-írer
SUBJUNTIVO perfeito
tenha exortado tenha merecido tenha usado tenha doado
hortátus, a, um méritus, a, um usus, a, um largítus, a, um
sim, etc. sim, etc. sim, etc. sim, etc.
IMPERATIVO presente
exorta merece usa doa
hortáre merére útere largíre
IMPERATIVO futuro
exorta, merece, usa, doa,
exorte mereça use doe
hortátor merétor útitor largítor
exortem mereçam usem doem
hortantor merentor utuntor largiuntor
140
INFINIT. presente
exortar merecer usar doar
hortári meréri úti largíri
PAR7'IC!PIO presente
exortando merecendo usando doando
hórt-ans mér-ens. út-ens, lárg-iens
hort-ántis mer-éntis, ut-éntis larg-iéntis
PAR7'IC!PIO perfeito
tendo exortado tendo merecido tendo usado tendo doado
hortatus, a, um meritus, a, um usus, a, um largitus, a, um
GERÚNDIO
de exortar de merecer de usar de doar
hortandi merendi utendi largiendi
SUPINO ativo
para exortar para merecer para usar para doar
hortatum meritum usum largitum
SUPINO passivo
para ser exortado para ser merecido para ser usado para ser doado
hortátu méritu usu largítu
141
L
>
142
estis, polliciti erunt, polliciti sint, pOlliceamur, pollicere, pollicerer,
pollicereris, polliceretur.
Conjiteris, conjitebimur, conjitebimini, conjessi sunt, conjessi
sint, conjireterentur, conjitearis, conjiteamur.
Veremini, verebímini, vereantur, verebor, verebimur, veriti sitis,
veriti estis, verebamini, veremini.
143
L
•
a) Ativos:
capio, capis, cepi, captum, capere tomar, prender, aprisionar
accipio, áccipis, accépi, acceptum, accípere receber
cupio, cupis, cupívi, cupítum, cúpere desejar
concupio, cóncupis, concupívi, concupítum, concúpere desejar
facio, facis, feci, factum, fácere fazer
fugio, fugis, fugi, fúgitum (raro), fugere fugir
autugio, áutugis, autúgi, autugere fugir
iacio, iacis, ieci, iactum, iacere atirar, jogar, lançar
adicio, ádicis, adiéci, adiectum, adicere acrescentar
pario, paris, péperi, partum (pariturus), parere gerar (I)
rapio, rapis,rapui, raptum, rapere roubar, arrebatar
diripio, díripis, diripui, direptum, diripere saquear
b) Depoentes:
gradior, graderis, gressus sum, (gradi) (raro) marchar
aggredior, aggréderis, aggressus sum, ággredi agredir
morior, moreris, mortuus sum (moriturus), mori morrer (I)
emorior, emoreris, emortuus sum, émori morrer
patior, pateris, passus sum, pati padecer, permitir
perpetior, perpéteris, perpessus sum, pérpeti padecer
144
Subj. preso cap-i-am, cap-i-as, cap-i-at, cap-i-ámus, etc .
. Subj. Imperf.: cáp-erem, cap-eres, cap-eret, cap-erémus, etc.
Imperativo cap-e, cáp-ite. - Cáp-ito; cap-itóte, Cap-i-unto
Parto pres cap-i-ens, cap-i-entis
Gerúndio cap-i-endi, cap-i-endo, etc.
b) Voz passiva:
145
-
322. VOCABULÁRIO
323. EXERCíCIO
324. VOCABULÁRIO
146
325. LEITURA (7. a de Eutrópio)
(2) Vixit (cum) ingenti honestate privatus (na sua vida par-
ticular) maiore (honestate) in imperio, nulli acerbus, cunctis benig-
nus; in re militari moderata gloria (de glória medíocre) defendere
magis provincias quam amplificare studens, viros aequissimos ad ad-
ministrandam (para administrar) rem publicam quaerens, bonis ho-
norem habens, improbas sine ulla acerbitate detestans (repelindo de
si), regi bus amicis venerabilis (digno de respeito) non minus quam
terribilis, adeo ut barbarorum plurimae (muitíssimas) nationes, de-
positis armis (abandonando as armas) ad eum controversias suas li-
tesque deferrent (levaram) sententiaeque parerent (submeteram-se).
(3) Hic ante imperium ditissimus .. opes quidem (na verdade)
omnes stipendiis militum et circa amicos (para com os amigos) libe-
ralitatibus minuit, verum aerarium opulentum relíquit.
(4) Pius propter clementiam dictus est. Obiit apud Lorium vil-
Iam suam, miliario ab Urbe duodecimo (morreu em Lório, sua casa de
campo, a doze milhas de Roma), vitae anno suptuagesimo tertio,
imperii vicesimo tertio, atque inter divos relatus est (foi posto) et
merito consecratus (e com razão considerado "um deus").
EUTRóPIO (8.8)
326. VOOABULARIO
147
L
a
ago, agis, egi, aetum, agere tratar achava numa reglao que corres-
Apollonius Chaleedonius Apolônio de ponde à atual Boêmia, na Tche-
Calcedônia, cidade da Asia Menor coslováquia.
perto de Constantinopla nam com efeito
eopiae, arum tropas nep-os, -ótis neto
def-ício, déf-icis, -éci, -eetum, -íeere Plutarchus Plutarco, famoso historia-
faltar, definhar, perecer dor grego, célebre por sua obra
doe-eo, -es, -ui, -tum, -ére ensinar "As vidas", na qual estabelece
doeére aliquem ensinar a alguém paralelos entre gregos e romanos
fastigium fastígio, dignidade (Lieurgo e Numa Pompílio, Aris-
Front-o, -ónis Frontão tides e Catão, o Censor, Alexan-
Germáni, -órum germanos, povos que dre e César, Demóstenes e Cíce-
moravam além do Reno e do Da- ro, etc.) .
núbio. Sextus Chaeronensis Sexto de Quero-
gero, . geris, gessi, gestum, gerere fa- néia, cidade da Beócia, região da
zer, levar, realizar Grécia, pátria do mencionado
institúere instruir Plutarco.
insolentia insolência, soberba Pérsicus, a, um persa, da Pérsia.
Mareománnieus marcomânico, contra tantus. tão grande
os marcomanos, povo germânico teneo, es, tenui, tentum, tenére ter,
que, na época de M. Aurélio, se segurar, governar
Post eum M. Antoninus solus rem publicam tenuit, vir, quem mi-
rari jacilius quis quam laudare possit.
i48
Institutus est ad philosophiam (na filosofia) per Apollonium
Chalcedonium, ad scientiam litterarum (no estudo das letras) Grae-
carum per Sextum Chaeronensem, Plutarchi nepotem, Latinas autem
eum Fronto, orator nobilissimus, docuit.
Hic (M. Aurélio) cum omnibus Romae aéquo iure (com igual jus-
tiça) egit, ad nullam insolentiam elatus est ("não" se deixou levar)
imperii fastigio; liberalitatis promptissimae (fuit). Provincias ingenti
benignitate et moderatione tractavit (administrou) . Contra Germanos
eo principe (sendo ele imperador) res feliciter gestae sunt. Bellum
ipse unum gessit Marcomannicum, sed quantum nulla memoria fuit,
adeo ut Punicis conferatur (mas foi tão terrível essa guerra, quanto
nenhuma outra a tradição recorde, de tal modo que se compara com
as guerras púnicas), Nam eo gravius est factum, quod universi exer-
citus Romani perirent (com efeito foi mais perigosa essa guerra do
que as guerras púnicas, porque todos os exércitos romanos perece-
ram) . Sub hoc (durante o império deste) enim tantus casus pestilen-
tiae fuit ut (houve uma epidemia tão funesta .que . .. ) post victoriam
Persicam Romae (em Roma) ac per Italiam provinciasque maxima
hominum pars, militum omnes fere (quase todas) copiae languore
defecerint (pereceram de inanição).
EUTRÓPIO (8.11)
NOTAS. - Vir ... possit: homem que é mais fácil alguém admirar do que
louvar; post victoriam Persicam: depois da vitória contra os Persas.
149
Capítulo XI
PREPOSIÇÕES 1
150
332. - As preposições in (n.o 104 a e d) e sub (sob, de-
baixo de) acompanham o abl. no adjunto de lugar onde, e o
acusat. no adjunto de lugar para onde: Habitar debaixo da
terra, sub terra habitare; aquelas inclinações da natureza
caem debaixo do juízo do sábio, illa naturae sub iudicium
sapientis cadunt.
333. - Subter. (sob, debaixo de) acompanha o acusat. na
prosa; na poesia também o abl.: Platão localizou a (sede da)
concupiscência debaixo do peito, Plato cupiditatem subter
praecordia (acusat. pI) locavit; debaixo da espessa tartaruga,
subter densa testúdine (Virgílio).
334. - Super (sobre) acompanha o acusat., exceto
quando se indica argumento (n.o 274): Assentar-se sobre
uma áspide, super aspidem assídere;eu quisera que me escre-
vesses a respeito da república, velim ad me scribas super
republicã.
335. VOCABULARIO
336. EXERCíCIO
151
•
337. VOCABULARIO
152
L
339. VOCABULARIO
ádi-uvo, -uvas, -úvi, -útum, -uvare laedo, is, laesi, laesllm, laedere lesar,
ajudar ofender
aurum ouro !icet é lícito
benef-ácio, benéf-acis, -eCI, -actum, male audire ter má fama, ser calu-
-ácere fazer benefícios niado
blandus brando orati-o, -ónis (f) discurso, conversa
celériter imediatamente, logo par-eo, -es, -ui, -ére obedecer
coágulum vínculo pro em vez de
comes, cómitis companheiro probare provar, experimentar
facundus facundo, falador regius régio, próprio de um rei
fides, ei fé, fidelidade splend-eo, -es, -ére resplandecer
frango, is, fregi, jractllm, frangere IlSIlS, IlS (m) uso, experiência
quebrar vehíclllllm, i veículo, carruagem
ignis, is fogo vitrells de vidro
inopia pobreza
340. LEITURA
153
~
L
-
vezes, insuperável. 2. Subentende-se probant. 3. Nas orações enunciadas à manei-
ra de provérbio omite-se freqüentemente o verbo esse. 4. Muitas vezes para tra-
duzir em português um pronome ou adjetivo neutro, é preciso recorrer à pala-
vra "cousa": Pauca: poucas cousas; omnia: todas as cousas, tudo. 5. Ordene: qui
ante (antes)fuit felix.
341. VOCABULARIO
accédo, -dis, -ssi, -ssum, -dere apro- interl-ieio, intérf-ieis, -éei, -ectum
ximar-se -ícere matar
acein-go, -gis, -xi, -ctum, -gere cingir irrísus, us desprezo
aeies, -éi (f) campo de batalha, exér- lacess-o, -is, -ívi, -ítum, -ere provocar
cito loríca couraça
aereus, a, um de bronze ludibrium ludíbrio, desonra
assuétus acostumado ocei -do, -dis, -di, -sum, -dere matar
at mas ócrea polaina
báculus cajado, báculo onus, óneris (n) peso
cassis, cássidis (f) capacete ordo, órdinis (m) ordem, fileira
certám-en, -inis (n) combate páriter igualmente
clipeus escudo pa-sco, -seis, -vi, -stum, -scere apas-
concé-do, -dis, -ssi, -ssum, -dere con- centar
ceder pectus, péctoris (n) peito
corr-Ipw, córr-ipis, -ípui, -eptum, pedum cajado
-ípere arrebatar probrum injúria, vergonha
crus, cruris (n) perna procé-do, -dis, -ssi, -ssum -dere avan·
dep-óno, -onis, -osui, -ósitum, -ónere çar
depor promi-tto, -ttis, -si -ssum, -ttere pro-
exprobrare (éxprobro) censurar, ex- meter
probrar prost-erno, -ernis, -rávi, rátum, -erne-
arr-ípio, árr-ipis, -ípui, -eptum, 'ípere re derrubar, prostrar
tirar, arrebatar quidam (um) certo
jauc-es, -ium (f. pl.) fauces, gargan- robustus forte
ta sácculus (m) sacola
fidueia confiança sic assim
funda funda spoU-a, -órum despojos
galea (f) capacete sponte espontaneamente
hasta lança squamátus coberto de escamas
húmerus ombro te-go, -gis, -xi, -ctum, -gere cobrir
imp-óno, -ónis, -ósui, -ósitum, -ónere ver-to, -tis, -ti, -sum, -tere virar
impor, colocar verter
154
342. LEITURAS
DAVI E GOLlAS
155
aos hebreus a covardia deles. 8. Ad pugnandum obtulit (se): ofereceu-se I?ara
combater. 9. Considerata... pugnae: considerando a idade dele, desconfiava
(do êxito) do combate. 10. Non . .. adulescentulus cum . .. : não poderás, disse.
jovem (como és), contra ... 11. Ne timeas: não temas. 12. Illum persecutus:
tendo-o perseguido. 13. Abi: vai. 14. Sua . . , accomodare: quis revestir o jovem
com suas próprias armas. 15. Lorica ... circumtexit: cobriu-lhe o peito com a
couraça. 16. Poterat: podia 17. Quo uti consueverat: de que costumava ser-
vir-se. 18. Viso adulescente: tendo visto o adolescente. 19. Num . .. aggrediaris:
por acaso, disse, julgas-me um cão para me agredires com o cajado? 20. Ausus
es: ousaste. 21. Misso funda lapide: tendo atirado uma pedra por meio da
funda. 22. flumi: no chão. 23. Suum . .. detraxit: tirou ao gigante que jazia (no
chão) a sua espada. 24. Perculsi: abalados.
Carlos Francisco LHOMOND, francês, falecido em Paris em 1794. foi dedi-
cado professor que escreveu para os alunos todas as suas obras, das quais a
mais conhecida é o "Epitome historiae sacrae" (Resumo da História Sagrada):
uma jóia de simplicidade e clareza de linguagem.
INTERROGATIONES. - Quos et ad quid provocabat Goliathus? Quo-
modo induebatur? Quid promittebat Saul? Qua re commotus David se obtulit ad
pugnandum? A quo defensus erat defendeturque? Quae sumpsit arma?
157
principal, nos dias de festa se transformava em suntuoso
banquete. Eram apresentados em primeiro lugar ovos e
verdura, que se tomavam juntamente com vinho misturado
com mel (tomar vinho puro era considerado indigno de um
homem de bem!) e serviam para estimular o apetite. Eram
trazidos, em seguida, vários pratos de carne e peixe. Por
fim (mensae postrémae) eram servidos os doces (dulcia,
crústula) e frutas de várias espécies.
Quando se~ queria festejar alguma pessoa, havia ainda
a comissatio, seqüência de vários brindes e abundantes liba-
ções com vinho misturado com água.
345. LEITURA
AS ESTRADAS ROMANAS
158
Millesimo quoque passu (de mil em mil passos) collocata erant
miliaria (pedras miliares) indicantia intervallum inter quemlibet
(qualquer) locum et miliarium aureum in Foro Romano collocatum.
346. LEITURA
o COLISEU
Os cristãos às feras
moáe sedére póterant (podiam). Circa arenam tam altus erat (havia)
murus ut lente minime eum transférre possent (podiam transpô-lo).
(1) Post Christum natum: depois do nascimento de Cristo. Cf. n.O 306 e 311.
159
-
Spectacula maxime populo grata nominabantur ludi gladiatorii,
pugnae navales, venatus ferarum. ln his postremis aderant (havia)
interdum venatores armis muniti, saepe vero Christiani inermes vide-
bantur, qui fortiter, amore Christi ducti, terrenam mortem obibant
(iam ao encontro da morte terrena), vitam caelestem ita obtinentes.
347. LEITURA··
ARTE ROMANA
160
FABULAS DE FEDRO (Cf. n.O 350)
348. LEITURA
O Homem e a Cobra
Qui fert (1) malis auxilium, post tempus dolet. (2)
Gelu (3) rigentem quidam cólubram sústulit
Sinúque jovit, contra (4) se ,ipse miséricors;
Namque ut (5) rejecta est, necuit hominem prótinus.
Hanc alia cum (6) rogaret causam jacínoris,
Respondit: une quis (7) discat prodesse (8) ímprobis."
FEDRO
349. LEITURA
O Calvo e a Mosca
Calvi momordit musca nudatum caput;
Quam (1) opprimere captans, álapam sibi duxit gravem.
Tunc illa irrídens: "Punetum (2) vólueris parvae
Voluisti (3) morte ulcisei, (4) quid jacies tibi,
lniuriae qui addíderis (5) eontumeliam?"
Respondit: "Mecum jacile rédeo (6) in gratiam,
Quia (7) non juisse mentem laedendi seio.
Sed te, contempti generis animal improbum,
Quae (8) deleetaris bibere humanum sanguinem,
Optem (9) necare, vel (10) maiore ineommodo."
Hoc argumentum veniam (11) ei dari d.ocet
Qui casu (12) peccat; quin (13) qui consilio (14) est no-
cens,
Illum (15) esse quavis poena dignum iudico. FEDRO
161
I
L
-
350. LEITURA
A Rã e o Boi
NOTAS. 1 - Inops ... perit: o fraco quando quer (vult) imitar o poderoso,
arruína-se. (Esta é a sentença moral que o autor vai explicar). 2 - Conspexit:
viu. 3 - Tacta invidia: possuída de inveja. 4 - An: se. 5 - Latior: maior.
6 - Negarunt: negaverunt: disseram que não. 7 - Simili quaesivit modo:
da mesma maneira perguntou. 8 - Novissime: finalmente. 9 - validius: mais
fortemente. 10 - Sese: reforçativo de se: a si. 11 - Rupto iacuit corpore:
caíu com o corpo arrebentado.
JULIO FEDRO, escravo, oriundo da colônia romana de Filipos, na Trácia,
região da atual Grécia oriental, foi libertado por Augusto. Estando em Roma,
ingressou no campo das letras com um primeiro livro de fábulas, o qual depois
foi seguido por outros quatro.
INTERROGATIONES. - Ubi erat rana? Cuius invidia tacta est? Quem
interrogabat? Quoties (quantas vezes) interrogavit natos suos? Quando rupto
iacuit córpore?
351. LEITURA
A Raposa e a Uva
162
TRECHOS DO NOVO TESTAMENTO
352. A PARÁBOLA DO BOM SAMARITANO
CAPUT DECIMUM - 25. Et ecce quidam legis perítus surrexit
tentans mum et dicelis: Magister, quid faciendo vitam aeternam pos-
sidebo? 26 At me dixit ad eum: ln lege quid scriptum est? quo modo
legis? 27 Ille respondens dixit: Díliges Dominum Deum tuum ex toto
corde tuo et ex tota anima tua et ex omnibus viribus tuis et ex omni
me'!lte tua et proximum tu um sicut teipsum. 28 Dixitque ilU: Recte
respondisti: hoc fac et vives.
29 llle autem volens iustificare seipsum dixit ad lesum: Et quis
est meus proximus? 30 Suscipiens autem lesus dixit: Homo quidam
descendebat ab lerúsalem in léricho et íncidit in latrones, qui etiam
despoUaverunt eum et, plagis impositis, abierunt semivivo relicto. 31
Accidit autem ut sacerdos quidam descénderet eádem via et, viso mo,
praeterivit. 32 Similiter et levita, cum esset se cus locum et videret
eum, pertransiit. 33 Samaritanus autem quidam iter faciens venit
secus eum et videns eum misericordia motus est. 34 Et appropians alli-
gavit vulnera eius infundens oleum et vinum et imponens mum in iu-
mentum suum duxit in stabulum et curam eius egit. 35 Et altera die
prótulit duos denarios et dedit stabulario et ait: Curam illius habe,
et quodcumque supererogaveris ego, cum rediero, reddam tibi. 36 Quis
horum trium videtur tibi proximus fuisse ilU qui incidit in latrones?
37 At ille dixit: Qui fecit misericordiam in illum. Et ait illi lesus:
Vade et tu fac similiter.
163
L
•
illam quae perierat, donec inveniat eam? 5 Et, cum invenerit eam, im-
ponit in umeros suos gaudens, 6 et veniens domum cónvocat amicos et
vicinos dicens Ulis: Congratulamini mihi, quia invéni ovem meam,
quae perierat. 7 Dico vobis quod ita gaudium erit in caelo super uno
peccatore paenitentiam agente, quam super nonagintanovem iustis,
qui non índigent paenitentia.
8 Aut quae mulier habens drachmas decem, si perdiderit drach-
mam unam, nonne accendit lucernam et everrit domum et quaerit di-
ligenter, donec inveniat? 9 et, cum invenerit, convocat amicas et vi-
cinas dicens: Congratulamini mihi, quia inveni drachmam quam per-
dideram? 10 Ita, dico vobis, gaudium erit coram angelis. Dei super uno
peccatore paenitentiam agente.
NOT AS. - Também esse trecho pertence ao Evangelho de S. Lucas. -
4 - Quis ex vobis homo: quem de vós? Si perdiderit se perder. Nonne dimit-
tit: não deixa? Quae períerat: que se perdera. 5 - Cum invenerit eam: tendo-a
achado. lmponit: coloca-a. Gaudens: alegrando-se. Veniens domum: voltando
para casa. 6 - Congratulamini mihi: congratulai-vos comigo. 7 - Quod ita: que
do mesmo modo. Gaudium ... paenitentia: haverá mais alegria no céu por um
pecador que fizer penitência, que por noventa e nove justos que não precisam
de penitência. 8 - Quae mu/ier habens: qual é a mulher que tendo ... Dra-
C/11(/ (moeda de prata). Nonne accendit: não acende? 9 - CUm invenerit:
tendo-a achado. -lO - "Assim vos digo eu que haverá júbilo entre os anjos
de Deus por um pecador que faz penitência!"
164
semana. Decimas ... possideo: pago o dízimo de tudo o que possuo. "Dízimo"
indica a décima parte. 13 - A longe: de longe. Nolebat... levare: nem
sequer queria levantar os olhos ao céu. Propitius ... peccatori: tem piedade de
mim pecador. 14 - lustificatus: justificado, perdoado. Ab illo: diferentemente
daquele, e não o outro.
165
D
35 Audivit lesus quia eiecerunt eum foras et, cum invenisset eum,
dixitei: Tu credis in Filium Dei? 36 Respondit ille et dixit: Quis
est, Domine, ut credam in eum? 37 Et dixit ei lesus: Et vidisti eum,
et qui loquitur tecum ipse est. 38 At ille ait: Credo, Domine. Et pró-
cidens adoravit eum.
NOT AS. - Este episódio graciosíssimo. enco~tra-se no Evange!ho de S.
João. 1 - Praeteriens: passando. 2 - Rabb:: ~a.l)[. ~ palav;,a do dtaleto que
se falava na Palestina nos tempos de Jesus. Slgmflca mestre. 3 - Sedut . ..
in illo: mas (ele nasceu cego) para que nele se manifestassem as obras de
Deus. 4 - Me oportet operari . .. <fui misit ~e:, é .preciso que e~ f?ça as o?ra,s
daquele que me enviou. 7 - Lava ln natatona S/toe: lava-te na plscma de Slloe.
166
Ouod ... missus: que quer dizer "enviado". Abiit· fl;)i; abii: fui (vers. 11).
8 - Quia hic est: é este. 16 - Schisma erat inter eos: havia dissensão entre
eles. 16 - Quidam: alguns. 17 - Quia propheta ,'st: que é um profeta (um
enviado de Deus). 18 - Non crediderunt. " viderat: mas os judeus não acre-
ditaram que ele tivesse sido cego e tivesse adquirido a vista, enquanto não
chamaram 'os pais dele. 22 - Si quis... fieret: se alguém confessasse que
Jesus era o Cristo, fosse expulso da sinagoga (lugar de reuniões religiosas para
os judeus). 27 - Vultis: quereis. Fieri: tornar-se, vir a ser. 28 - Maledixerunt
ergo ei: injuriaram-no então. Moysi = Moysis. 29 - Hunc ... unde sit: não
sabemos donde este seja. 30 - ln hoc enim . .. quía: o maravilhoso está nisso
que ... 32 - A saeculo ... oculos caeci nati: desde que há mundo nunca se
ouviu dizer que alguém abrisse os olhos a um cego de nascença. 33 - Non
póterat lacere quídquam: não poderia fazer nada. Et vidisti. .. ipse est: tu O
viste e é aquele mesmo que fala contigo.
167
~
I
L
....
169
L s
•
170
r-
I
171
L
-
DICIONARIO LATINO.PORTUGUl!:S
Normas para o uso deste dicionário:
172
r
ad a, para aer, áeris ar
addú-co, -cis, -xi, -ctum, -cere condu- aerarium erário
zir, levar aereus 3 de bronze
adductus 3 de addúco aet-as, -átis idade
ádeo de tal modo, muito, realmente aéstimo (aestimare) julgar, avaliar
ádhuc ainda Aeterius, i Etério
adício, ádicis, adiéci, adiectum, adí- aeternus 3 eterno
cere acrescentar, unir Africanus, i africano
ádimo, ádimis, adémi, adémptum, ag-er, -ri campo
adímere tirar aggrédior, aggréderis, aggressus sum,
adiút-or, -óris protetor, ajudante ággredi agredir, começar
adiutorium, i auxílio, adjutório agnus, i cordeiro
ád-iuvo, -iuvas, -iúvi, -iútum, -iuvare ago, is, égi, actum, ágere tratar, fa-
auxiliar zer, impelir. Gratias agere agrade-
adlabóro (adlaborare) trabalhar cer
administro (administrare) adminis- agrícola, ae agricultor
trar, conduzir agn-ósco, -óscis, -óvi, ágnitum, ag-
ádmodum muito nóscere conhecer, reconhecer
adolescentia adolescência aio digo, ait diz, disse
adóro (adorare) adorar ala, ae asa
adscrí-bo, -bis, -psi, -ptum, -bere á1ac-er, -ris, ore ágil, rápido
atribuir, aplicar álapa, ae bofetada
adsum, ades, ádfui, adesse estar pre- alaud'a, ae cotovia
sente Alb-is, -is (m) Elba (rio da Alema-
adulescens, -éntis moço ~ nha)
adulescéntulus, i aim. de adulescens Alexand-er, -ri Alexandre
adús{us 3 queimado aliénus 3 alheio
adú-ro, -ris, -ssi, -stum, -rere queimar alióquin: senão, doutro jeito (246
adv-énio, ádv-enis, -éni, -éntum, , -eni- bis, 15)
re chegar ali-us -a, -ild outro, diverso
adversum, adversus contra, para áliqu-is, -a, -od algum
adversus 3 contrário. Res adversae álligo (alligare) amarrar, ligar
adversidade. Ex adverso do lado aI-o, -is, -ui, -tum, -ere alimentar
oposto Alp-es, -ium (f. pI.) Alpes
ádvolo (advolare) voar, correr altár-e, -is (n) altar
aedífico (aedificare) edificar álte-r, ora, -rum outro, segundo
aedis, is ou aed-es, is (O templo altus 3 alto, profundo
aegróto (aegrotare) estar doente álveus, i leito (de rio)
Aegyptus, i (f) Egito amábil-is, -e amável
Aemilia, ae Emília (região da Itália) ambíti-o, -ónis ambição
aemulati-o, -ónis emulação, inveja ámen-s, -tis insensato
Aenéas, ae Enéias América, ae América
aequabílit-as, -átis igualdade amicitia, ae amizade
aequo (aequare) igualar amícus 3 amigo
aequus 3 igual, justo amícus, i amigo
173
amí-tto, -ttis, -si, -ssum, -ttere perder arcus, us (m) arco
amo (amare) amar arden-s -ti's inflamado, ardente
am-or, óris amor arduus 3 difícil
amphifheatrum anfiteatro aréna, ae areia, arena
amplífico (amplificare) ampliar, au- argéntum, i prata
mentar argumentum, i argumento
ancilla, ae· serva, escrava Aristíd-es, -is Aristides
angélicus 3 angélico Aristótel-es, is Aristóteles
ángelus, i anio arm-a, -órum armas
angulátus 3 anguloso Arménia, ae Arménia
angustia, ae (f) apuro, angústia armo (armare) armar
angustus 3 estreito arrogantia, ae arrogância
ánima, ae alma arteria, ae artéria
ánim-al, -ális (n) animal artus, .us (m) membro
animus, i (m) ânimo, alma ars, artis arte
Anius Ânio (nome próprio) ascén-do, -dis, -di, -sum, -dere subir
annus, i ano ásinus, i burro, asno
ánnuus 3 anual aspe-r, ora, -rum áspero, violento
ante diante de; antes aspérnor (aspernári) desprezar
ántea antes as signo (assignare) designar, destinar
antíquit-as, -átis antiguidade assuétus 3 acostumado
antiquus 3· antigo astutia, ae astúcia
Antonius, i Antônio astútus 3 astuto
ap-er, -ri iavali at mas
apério, áperis, apérui apértum, ape- Atellà Atela (cidade da Campânia)
ríre abrir atque, e, também
ap-is, -is abelha Athénae, arum (f. pl.) Atenas
Apóllo, Apóllinis Apolo atrium, i sala, porta, átrio
appéllo (appellare) chamar Attica, ae Atica (região da Grécia)
appello, is, áppuli, appulsum, appel- Atticus, i Atico
lere aportar audacia, ae (f) audácia, atrevimento
áppet-o, -is, -ívi, -ítum, -ere deseiar, auct-or, -óris aconselhador, autor
atacar, procurar auctórit-as, -átis autoridade
Appia, ae Apia áud-ax, -ácis audaz
appropínquo (appropinquare) apro- áud-ens, -éntis coraioso, audacfoso
ximar-se audeo, es, ausus sum, audére ousar
aptus 3 apto, conveniente audio (audire) ouvir
apud perto de augeo, es, auxi, auctum, augére au-
aqua, ae água mentar
áquila, ae águia Augustus, i Augusto
Aquitania, ae Aquitânia áureus 3 áureo, de ouro
ara, ae (f) altar áur-is, -is (f) orelha, ouvido
árbo-r, -ris árvore aurum, i ouro
arbústum, i arbusto aut Ou
174
autem ora, pois, ao contrário, porém Brasilia, ae (f) Brasil
autúmnus, i outono brachium, i braço
auxílium, i ajuda, auxílio Brasiliens-is, -e brasileiro
avarítia, ae avareza brev-is, -e breve, curto
avárus 3 avaro Briáreus, ei (eu é ditongo)
av-is, -is ave Briareu
ávolo (avolare) fugir (voando) Britannia, ae Bretanha
Byzantinl1m Bizâncio
B
c
báculum, i ou báculus, i cajado
Baptista, ae Batista cado, is, céeidi, casum, cádere cait
bárathrum, i abismo, báratro cadúcel1s, i caduceu (sinal de paz)
Barbáricum região dos bárbaros, país caecus 3 cego
estrangeiro caedo, is, cecídi, caesum, caedere
bárbarl1s 3 bárbaro, não romano cortar, matar, destruir
beátus 3 feliz caelest-is, -e celeste
Belga, ae belga caell1m, i céu
bellicósus 3 belicoso caerulel1s 3 azul
bello (bellare) guerrear Caes-ar, -aris César
bellua (ou belua), ae (f.) animal Caesáreus 3 Cesáreo, de César
bellum, i guerra Caiéta, ae Gaeta
belll1s 3 bonito Caius, i Caio
bene bem cale-ar, -áris espora
benef-áeio, benéf-aeis, -eCI, -áctum, calámit-as, -átis calamidade, infor-
-ácere (tr. indir. com dat.) bene- túnio
ficiar, fazer bem a Calígula, ae Calígula
benefieium, i benefício callídit-as, -átis astúcia
benígnit-as, -átis benignidade, bonda- calumnia, ae calúnia
de calumniari caluniar, criticar
benignus 3 benigno calx, caleis (f. e m.) coice
béstia (O animal Campania, ae Campânia (região ao
bib-o, -is, -i, ere beber redor de Nápoles)
biennium biénio calvus, i calvo
bini, -ae, -a dois a dois, dois campus, i campo
bis duas vezes can-is, -is cão
blandíti-ae, -árum (f. pI.) caricias, canórus 3 canoro, melodioso
afagos Cantábria Cantábria (região da Es-
blandus 3 carinhoso, brando panha)
Boionius Boiônio cantus, us canto
bonum, i bem captívus, i prisioneiro
bonus 3 bom, belo capto (captare) apanhar
bos, bovis boi cap-ut, -itis (n) cabeça, capital, capí-
Bósphorl1s Bósforo tulo
175
Ii
L
ps
176
cómmode comodamente Constantínus, i Constantino (oimpe-
Cómmodus, i Cômodo (imperador) rador que, em 313 d_ Cc, deu li-
commonstro (commonstrare) de- berdade aos cristãos)
monstrar const-o, -as, cónstiti, -are constar, ser
commótus 3 movido, agitado composto de
commóveo, cómmoves, comT;l1óvi, consuésco, seis, -vi, -tum, -scere
commótum, commovére mover, acostumar, costumar
preparar consuetúd-o, -inis' (f) costume
commun-is, -e comum consul, cónsulis cônsul
commutáti-o, -ónis mudança consúlt-or, -óris o que consulta; con-
cómparo (comparáre) comprar, gran- selheiro, aconselhador
jear consll-mo, -mis, -mpsi. -mplum, -m(;r~
compléxus 3 tendo abraçado consumir, gastar, empregar
comp-óno, -ónis, -ósui, -ósitum, -ónere contemptus 3 desprezado
compor contemptus, us desprezo
cómputo (computare) calcular, com- conténti-o, -ónis luta, porfia
putar cont-íngo, cingis, cóntigi, -áctulTl, -in-
concé-do, edis, -ssi, -ssum, -dere con- gere (/culllcccr; c,,/ler
ceder continuus 3 contínuo
concordia, ae concórdia eonti-o, -ónis (f) reunião; discurso
condoo, -is, cóndidi, cónditum, -ere contra contra, em frente de; pelo
fundar; sepultar contrário
cónfero, cónfers, cóntuli, collátum, controversia, ae controvérsia, discus-
conferre ajuntar, conferir - Se são
conferre transportar-se, ir contulTlelia, ae afronta, injúria
conféstim imediatamente, logo conventum, i tratado
confício, cónficis, conféci, conféctum, convictus convencido, convicto
confícere fazer, acabar convivium, i banquete
confí-go, -gis, -xi, -xum, -gere pregar, cónvoco (convocáre) convocar, cha-
trespassar mar
cóngrego (congregáre) reunir, con- copia, ae abundância
gregar copi-ae, -árulTl (f. pI.) tropas
coniurati-o, -ónis conjuração cor, cordis (n) coração
conscientia, ae consciência coram na presença de
cónsecro (consecrare) consagrar, de- corium, i couro
dicar Cornelius, i Cornélia
consídero . (considerare) considerar corona, ae coroa
corpus, córporis (n) corpo
cons-ído ídis, -édi, -éssum, -ídere
corpúsculum, i corpúsculo
assentar-se, pousar
corr-ipio, córr-ipis, -ipui, -eptum, -ípe-
consilium, i conselho: plano; pr:J-
dêllcÍli
re arrebatar; repreender
conspectus, us (m) olhar, presença,- corvus corvo
aspecto cotidie todos os dias
conspíro (conspiráre) conspirar eras amanhã.
constantia, ae constância Crassus, i Crasso
177
Il
>
178
r-I
I
,
I doctus 3 sábio, douto
dol-or, -óris (m) dor
domésticus 3 doméstico
emendo (emendare) emendar
émic·o, -as, -ui, are brilhar
emissus 3 afrouxado, atirado
j domicilium, i habitação en eis
I
Io 179
I
I
L
ps
experíentia, ae experiência
ením porque, com efeito, pois éxprobro (exprobrare) censurar, ex-
epíscopus, i bispo probrar
epístula (ou epístola) carta expíro (expirare) expirar
éques, équitis cavaleiro exten-do, -dis, -di, -sum, -dere esten-
equést-er, -rís, -re eqüestre der
équus, i cavalo extíncti-o, -ónis extinção, morte
eréctus, vide erigo extrémus 3 extremo
ergo portanto
ér-igo, -gis, -éxi, -éctum, -ígere englr F
er-ípio, ér-ipis, -ípui, -éptum, -ípere
arrebatar fab-er, -ri artífice
errabúndus 3 errante fábula, ae fábula
érro (erráre) errar fáci-es, -éi (f) rosto, face
err-or, -6ris erro, falta f ácile facilmente
esca, ae comida, isca facílit-as, -átis facilidade, bondade
esse ser fácinus, facínoris (n) ação, crime
et e, também facio, is, feci, factum, facere fazer
etiam também factum, i façanha
etsi embora, posto que facundu5 3 facundo, falador
Európa, ae Europa fama, ae fama; o que se diz
evá-do, -dis, -si, -sum, -dere ficar, tor- . fam-es, -is fome
nar-se família, ae família
év-eho, -ehis, -éxi, -éctum, éhere car- familiárit-as, -átis amizade, familia-
regar, levar ridade
evér-ro, -ris, -ri, -sum, -rere varrer, fastídium fastio, enjôo, aversrio
limpar fastig~ium, -ii fastígio, dignidade
evidénter evidentemente f<lux, faucis (inusitado no sing.l gar-
ex de f!.wlfa, fauce
exálto (exaltáre) exaltar fa-veo, -ves, -vi, -utum, -vére favore-
exáudio (exaudíre) ouvir cer
excéptus (part. de excípio) tomado, fav-or, -6ris (m) favor, afeição
recebido, excetuado fecundo (fecundare) fecundar
éxcito (excitare), excitar, despertar
felícit-as, -átis felicidade
exemplum, i exemplo
felíciter felizmente
éxeo, exis, éxii, éxitum, exíre sair fél-ix, -ícis feliz
exércitus, us exército fémina, ae mulher
exhíbeo, éxhibes, exhíbui, exhíbitum,
fenéstra, ae janela
exhibére mostrar, apresentar, exi-
fera, ae fera
bir
fere quase
exíguus 3 pequeno, pouco, exfguo
ferínus 3 feroz
exilium vide exsilium
fér-ox, -6cis feroz
éxitus, us (m) êxito; saída
ferrum, i ferro
exsilium exílio
fértil-is, -e fértil
expectati-o, -6nis expectativa, espe- ferus 3 feroz
rança festus 3 festivo
180
r I
I
!
g
f
fidél-is, -e fiel fuga, ae fuga
fides, -ei fidelidade, fé fugio, fu! is, fugi, (fúgitum), fúgere
fiducia, ae confiança fugir
fidus 3 fiel fúlguro (fulgurare) refulgir, fulgurar
filia, ae filha funda, ae funda
filius, i filho fundamentum, i fundamento
fin-is, -is fim, escopo fundus, i (m) propriedade, fazenda
fio, fis, faetus sum, fíeri ser feito, furea forca
tornar-se, acontecer fúr-or, -óris (m) furor, loucura
firmamentum, i firmamento
firmus 3 firme G
flor-eo,-res,-ui,-ére florescer
flóridus 3 florido Galatia, ae Galácia
gálea, ae (f) capacete
fi-os -oris (m) flor
GaIIia, ae Gália
flum-en, -inis (n) rio
galIína, ae galinha
f1uvius, i rio
GalIus, i gaulês
foeus, i lume, fogo, lar
galIus, i galo
I
!
foedit-as, -átis fealdade
foras para fora
gaudium, i gozo, alegria
gelu, us (n) gelo
I t
foris fora (lugar onde)
forma, ae forma
gémitus, us gemido
!
gemma, ae pedra preciosa; rebento
I! formíea, ae formiga
gen-er, -eri genro
~ formo (formare) formar
gens, gentis gente, nação
I
!
formósus 3 formoso, belo
gen-us, -eris (n) gênero
fortasse talvez
I,I fort-is, -e forte, corajoso
fórtiter fortemente
Germán-i, -órum germanos
Germania, ae Alemanha
gérmino (germinare) germinar
fortitúd-o, -inis fortaleza, bravura
I fortuna, ae fortuna, sorte
ge-ro, -ris, -ssi, -stum, -rere trazer,
executar
fortunátus 3 afortunado gigas, gigántis gigante
f forum, i praça, foro gladiát-or, -óris gladiador
I
~ frango, is, fregi, fraetum, frángere
I gladiatorius 3 gladiatório
quebrar gladius, i (m) espada
t fI"at-er, ,-ris irmão glan-s, -dis bolota
i1 ,frequénter frequentemente gloria, ae glória
í
!
I frond-eo, -es, -ére ter folhas, frondejar gloriosus 3 glorioso
fron-s, -tis (f) fronte, aspecto Goliáthus, i Golias
I
~ Front-o, -ónis Frontão (nome de Graec-i, -órum gregos
~ pessoa) Graecia, ae Grécia
t
fruetus, us fruto Graecus 3 grego
I frugálit-as, -átis frugalidade grand-is, -e gra~de
If frúgiter, frugífera, frugíferum fértil; granum, i grão
!
útil gratia, ae graça
,I
í
!
frustra em vão gratus 3 grato, agradável
II 181
L
>
H
hub-..:o, -c~, leI', lLtlgar
-ui, -itUlll, -én: iac-eo, -es, -ui, iácitum, -ére estar
hábito (hábitare) habitar deitado, repousar
Hadriánus Adriano (imperador ro- iacto (iactare) lançar, sacudir; gabar
mano) iam já
hasta, ae lança ibi aí
haud não. Haud dubie certamente ictus 3 ferido
Hebraeus 3 hebreu ictus, tiS golpe
Helveti-i, -ólUm helvécios (antigo Ida, ae Ida (monte)
povo da Suíça) idcírco por isso
herba, ae erva idem, éadem, idem o mesmo
Hércul-es, -is Hércules ídeo por isso
heri ontem ídest (ou id est) isto é
hesternus 3 de ontem I és-us, -u Jesus
hic aqui ígitur portanto
hic, haec, hoc este ignavia, ae frouxidão, preguiça
Hierosólym-a, -ólUm (n. pI.) ou ignávus 3 preguiçoso, cobarde
Hierosólym-a, -ae Jerusalém ign-is, -is fvgo
hirúnd-o, -inis andorinha ignominia, ae desonra
Hispán-i, -órum. hispanos, espanhóis ignóro (ignorare) ignorar
história, ae história ignótus 3 desconhecido
históricus, i historiador ilIe, ilIa, illud aquele; ele
hodie hoje ilIúmino (illumináre) alumiar, ilu-
hodiernus 3 hodierno minar
Homérus, i Homero illustr-is, -e ilustre
horn-o, -inis homem illustro (ilIustrare) alumiar
honest-as, -átis hOllestidade Illyricum i Ilírico (l ugoslávia)
honéste honestamente imág-o, ínis imagem, estátua
honéstus 3 honesto imbr-ex, -ieis (m) telha
hón-os ou hón-or, óris (m) honra imitati-o, -ónis imitação
HOl'atius, i Horácio immán-is, -e, horrendo, grande
horrendus 3 horrível immánit-as, -átis imensidade
hórr-or, -óris horror imménsit-as, -átis .imensidade
hortus, i jardim immérito sem razão
hostíl-is, -e hostil immóbil-is, -e imóvel
Hostilius, i Hostilio immortáI-is, -e imortal
host-is, -is inimigo impedio (impedire) impedir
humánit-as, -átis humanidade, nobre- impégi, perf. de impingo
za, fidalguia
humánus 3 humano, afável
182
impcrát-or, -óris imperador, coman- indóctus 3 ignorante
dante indú-co, -eis -xi, -ctum, -cere indu-
imperium, i governo, império; ordem zir, levar
ímpero (imperare) ordenar, mandar ind-uo, -uis, -ui, -útum, -úere vestir
ímpetro (impetrare) impetrar, alcan- Indus, i indiano;. Indo (rio)
çar inérm-is, -e inerme
impetus, us choque, ímpeto infél-ix, -íeis infeliz
imp-ingo, -ingis, -égi, -actum, -ingere ínfer-i, -órum (m. pI.) infernos
lançar infídus 3 infiel, traiçoeiro
impleo encher, cumprir inflo (inflare) inchar
imp-óno, -ónis, -ósui, -ósitum, -ónere inf-úndo, -úndis, -údi, -úsum, -úndere
impor, colocar
imposui perf. de impóno
infundir, derramar (dentro)
ímprobus 3 mau, injusto ingenium, i índole, .engenho, talento
ímpudens, impudéntis desavergo- ingens ingéntis horrendo, ingente
nhado ingressus, us (m) entrada
impúne impunemente inimíeus 3 inimigo
lO em. entre; para com, para. contra inimíeus, i inimigo
incé-do. -dis. -ssi, -ssum, -dere andar, iníquus 3 iníquo, injusto
avançar initium, i início
incen-do, -dis, -di, -sum, -dere incen- iniura, ae injúria
diar, inflamar iniuste injustamente
incertus 3 incerto iniústus 3 injusto
íneid-o, -is, -i, -ere cair innátus 3 inato
inc-ípio, íneipis, -épi, -eptum, -ípere ínnoeens, innoeéntis inocente
começar innoeentia, ae inocência
íneito (incitare) incitar, excitar innumerábil-is, -e inumerável
incógnitus 3 desconhecido innúmerus 3 inúmero
íncola, ae habitante inopia, ae indigência, pobreza
incolúmit-as, -átis salvação inops, ínopis pobre
incómmodum, i incómodo, dano inquit diz, disse
incómmodus 3 molesto, incómodo insánus 3 insensato, louco
íncr-epo, -epas, -épui, -épitum, -epáre inseius 3 desconhecedor
repreender inseetum, i inseto
incu-mbo, -mbis -bui, -bitum, -mbere insidi-ae, -árum emboscada; insídias
entregar-se, dedicar-se insign-is, e famoso, insigne
incur'l'O, -is, -ri, -sum; -rere incorrer, insolentia inexperiência, insolência
acometer insolitus 3 insólito
indesinenter sem cessar ínsp-uo, -uis, -ui, -útum, -úere cuspir
.índicans vide índico instít-uo, -uis, -ui, -útum, -úere ins-
índico (indicare) revelar, indicar tituir, instruir
índig-ens, -éntis indigente, pobre instituti-o, -ónis instituição
indignátus 3 indignado instruetus 3 provido, fornecido
indígne com indignação, indignamen- ínsula, ae ilha
te insulto (insultare) insultar
183
ps
184
Latinus 3 latino lucesc-o, -is, -ere começar a amanhe-
latitúd-o, -inis largura cer, luzir, brilhar
latr-o, -ónis ladrão luctus, us luto, pranto
latus 3 largo luculenter claramente
lat-us, -eris (n) lado, flanco ludibrium, i mofa, escárneo
laudo (laudare) louvar ludus, i jogo, brinquedo; escola
laurus, i (f) loureiro, louro luminár-e, -is (n) luzeiro (do céu)
Iau-s. -dis (f) louvor luna, ae lua
la-vo. -vas, -vi, -utum, -váre laFar. lupus, i lobo
tomar banho, lavar-se luscinia, ae (f) rouxinol
;
kgútus. i embaixador lux, lucis luz
i
,i le-go, -gis, -gi, -ctum, -gere ler, esco- Lycia Lícia (região da Asia Menor)
í lher lympha, ae (f) linfa, água
i Iénit-as, -átis brandura
!! Ientus 3 lento M
t
!! Ie-o, -ónis leão
Leónidas, ae Leônidas Macedonia, ae Macedônia (região da
!
, I Lepidus, i Lépido
Iev-is, -e leve
Grécia Oriental)
Macédon-es, -um macedônios
I
~ levo (levare) aliviar magis mais
i lex, legis lei magist-er, -ri mestre
I libellus, i opúsculo, requerimento magistra, ae mestra
!! libenter de boa mente magistratus, us (m) magistrado; ma-
I lib-er, -ri livro gistratura
I
!
!
lib-er, -era, -erum livre
liberál-is, -e liberal, generoso
magnánimus 3 magnânimo
magnificentia, ae magnificência
I
longe, longe, muito
longus 3 longo, comprido manus, us mão
, loqu-or, -eris, locútus sum, -i falar Marcománnicus 3 marcomânico
I loríca, ae couraça
Lorium Lório (cidade)
Marcus, i Marcos, Marco
mar-e, -is (n) mar
I
!
lucerna (f) candeia, lampeão Maria, ae Maria
I 185
I!
I
i
pi
marg-o, -inis (m. e f.) margem min-uo, -uis, -ui, -útum, -úere dimi-
marítimus 3 marítimo nuir
Marius, i Mário minus menos
Martius, i Márcio; março mirábil-is, -e admirável
mat-er, -ris mãe mire admiravelmente
maternus 3 materno miror (mirarj) admirar-se, estranhar;
matúrus 3 maduro admirar
máxime grandemente, sobretudo mil'Us 3 admirável
máximus 3 grandíssimo, máximo, o misc-eo, -es, -ui, mixtum ou mistum,
maior miscére misturar
Mauritania Mauritânia (região da mis-er, -era, -erum infeliz
Africa) miseria, ae miséria, aflição
mecum comigo misericordia, ae misericórdia
medicína (f) remédio misi, perf. de mitto
meli-or, -us melhor mi-tto, -ttis, -si -ssum, -ttere enviar,
mem-or, -oris lembrado, (que lem- mandar
bra) moderati-o, -ónis moderação
moderatus 3 moderado
memória, ae memória, lembrança
modestia, ae modéstia
mémoro (memorare) recordar
modo (adv.) agora
mend-ax, -ácis mentiroso modus, i modo, maneira
mendíco (mendicáre) mendigar
moen-ia, -ium (n. pl.) muros, mura-
mendícus mendigo lhas
menos, -tis mente, espírito molestus 3 //lolesto, pesado
mensa, ae mesa molliti-es, -éi frouxidão, moleza
mens-is, -is, mês momordi, perf. de mordeo
mercenarius, i mercenário mon-eo, Ces, -ui, mónitum, monére
Mercurius, i Mercúrio avisar, exortar
meridional-is, -e meridional monos, ·tis monte
meridi-es, -éi meio-úia monstro (monstrare) mostrar
,mérito merecidamente monslrum, i monstro
meritum, i ménto; serJli~'() monumentum, i monumento
metallum, i metal morbus, i (m) doença
metus, us medo mordeo, es, momordi, morsum, mor-
meus 3 meu dére morder, picar
mil-es, -itis soldaúo mor-iOl', -eris, -tuus sum, -i morrer
milia, pI. de mille (mil) mor-s, -tis morte
miliarium, i pedra miliar mortuus 3 morto
militár-is, -e militar mos, moris uso, costume
mílito (militare), combater, militar motábil-is, -e móvel, que se move
Mil-o, -ónis Milão (nome de pessoa) motus 3 tocado, abalado, movido
Minerva, ae Minerva (deu~a da sa- mov-eo, -es, -i, motum, movére mover
bedoria) mox logo
mínime absolutamente, de nenhum Moys-es,-is Moisés
modo multíplico (multiplicáre) multiplicar
miníst-er, -ri ministro, servo mui tum muito
186
multus 3 muito néscio (nescíre) não saber, ignorar
mundus, i mundo nidus, i ninho
munítus 3 fortificado, munido nihil (n) nada
mun-us, -eris (n) cargo; dever; pre- nimis demais, excessivamente
sente nímium demais, excessivamente
munIS, i muro, muralha nisi se não
Musa, ae Musa nisus, us esforço
muscípula, ae ratoeira nix, nivis neve
musca, ae mosca nóbil-is, -e nobre
música, ae música nobis a nós
mustéla, ae doninha nobiscum conosco
muto (mutare) mudar nocens, nocéntis prejudicial
mysterium, i mistério noc-eo, -es, -ui, nócitum, -ére (transo
indiro com dat.) prejudicar, ser
N nocivo
noctu de noite
nam, namque, porque, pois, com efei- noctua, ae coruja
to nocturnus 3 notumo
nar-is, -is (D nariz, narina noIle cfo nolo
narro (narrare) narrar nolo, non vis, nolui, noIle não que-
nascor, násceris, natus sum, nasci rer
nascer nom-en, -inis (n) nome
nati-o, -ónis (f) nação, povo nómino (nominare) chamar, nomear
natívit-as, -átis nascença, natividade non não
natus, i (poético) filho nonagínta noventa
natúra, ae natureza nondum ainda não
náufragus náufrago nonus 3 nono
nau ta, ae marinheiro nos nós
navál-is, -e naval nost-er, -ra, -rum nosso
navícula, ae barquinha nota, ae (f) sinal
návigo (navigare) navegar notítia (f) conhecimento
nav-is, -is (f) navio notus 3 conhecido
Nazarénus Nazareno, de Nazaré novus 3 novo
ne para que não nox, noctis noite
I nec ou neque e não, nem noxius 3 nocivo, prejudicial
! neco (necare) matar nudátus 3 despido, denudado
I
I
necto, is, nexui, nexum, nécte.re en- nuIlus 3 nenhum
trelaçar
I
pum porventura
necui, perf. de necare Numa, ae Numa (um dos reis de
nego (negare) negar, recusar Roma)
I
neque e não, nem l1unc agora
nep-os, -ótis neto, sobrinho
I
187
J-
>
llllnqllam (ou numquam) l1ul1ca op-es, -um (f. pI.) forças, riquezas
núntia mel1sageira oper-io, óperis, -ui, -tum, -ire cobrir
l1untio (nuntiare) al1ul1ciar
óppidum, i cidade, castelo
nllntium i notícia
l1untius. i (m) mel1sageiro; notící.~ oppugnati-o, -ónis (f) assédio
nupti-ae. -árum núpcias optábil-is, -e desejável
óptimus 3 6timo
o opus, óperis (n) obra, trabalho
ob-eo, -is, -lI, óbitum, -íre encontrar; opulentus 3 rico
morrer oráculum, i oráculo
obiurgati-o, -ónis repreensão orati-o, -ónis (f) discurso, oração
óbligo (obligáre) obrigar; prender orat-or, -óris orador
obIívi-o, -ónis (O esquecimento orb-is. is orbe, mundo
obscurus 3 obscuro, escuro __ órbit-as, -átis orfandade
obses, óbsidis refém orbllS -, órfão
obtémpero (obtemperare) obedecer órdino (ordinare) ordenar
obt-ineo, óbtines, -inui, -entum, -inére ord-o, -inis (m) ordem, fileira
ter, obter, alcançar oriens, oriéntis oriente
óccidens, occidéntis ocidente oríg-o, -inis origem
óc-cido, -cidis, óccidi, -cásum, -cídere ornamentum, i ornamento, honra
cair, pôr-se ornátus, us traje; ornamento, ornato
occí-do, -dis, -di, -sum, -dere matar orno (ornare) enfeitar
occulto (occultare) ocultar oro (orare) orar, rezar
óccupo (occupare) ocupar os, oris (n) boca, bico
occur-ro, -ris, -ri, -sum, -rere ir ao ósculor (osculári) beijar, oscular
encontro ostium, i porta
ócrea, ae polaina ótium ócio
Octavianus Otaviano ovíl-e, -is redil
octo oito ov-is, -is ovelha
óculus, i olho
ódium 6dio p
od-or, -óris cheiro, odor
officium, i dever, incumbência pábulum, i alimento, comida
óleum 6leo Padus, i PÓ (rio da Itália)
olus, óleris (n) hortaliça, legume paene quase
Olympus, i Olimpo (monte da Gré- pagánus 3 pagão
cia em que moravam os deuses da pagus, i (m) aldeia
mitologia) Palaestina, ae Palestina
omnia (n, pl.) todas as coisas, tudo palaestra, ae palestra
omníno completamente; ao todo palm-es, -itis ramo (de videira)
OIun-is -e todo panícum, i pC/il1ço (milho miúdo)
onus, óneris (n) peso, carga pan-is, is pão
opáclIs 3 sombreado, sombrío, O/Wl'(! Pannonia, ae Panônia (Hungria)
ópera, ae (f) trabalho, obra Pannónicus 3 panônico
operát-or, -óris operador, crilldm Panticapaeum Panticapeu
óperor (operári) operar, trabalhar par, paris igual; par
188
parábola parábola pénítus perfeitamente, completamen-
paradísus, i Paraíso te
parco, is, perpeei, parcere (trans. per através de, pai'
indir. com dat.) poupar, perdoar perc-utio, pércutis, -ússi, -ússum,
parcus 3 parco -útere ferir, bater
parens, parentis (m. ou L) pai ou perdoo, -is, pérdidi, pérdítum, -ere
mãe perder, destruir
parént-es, um pais per-eo, -is, -ii, -ítum, -íre perecer
par-eo, -es, -ui, -ére obedecer; apa- perenn-is, e perpétuo, perene
recer pérfidus 3 pérfido
páriter igualmente perfúgium refúgio, asilo
paro (parare) preparar, granjear perículósus 3 perigoso
par-s, -tis parte perículum, i perigo
parui, perf. de pareo permi-tto, -ttis, -si, -ssum, -ttere per-
Parth-i, -órum partos (povo) mitir
partim em parte perniei-es, -éi ruína
parvus 3 pequeno perníciosus 3 pernicioso, danoso
pa-sco, -sei, -vi, -stum, -scere apas- perpétuus 3 perpétuo
centar; pastar Persa, ae persa
passus, us passo pérs-equor, -équeris, -ecútus sum,
pastorál-is, -e pastoral, de pastor pérsequi perseguir
pat-eo, -es, -ui, -ére estender-se, estar persevéro (perseverare) perseverar,
patente durar
pat-er, -ris pai Pérsícus 3 pérsico, da Pérsia
paternus 3 paterno persuá-deo, odes, -si, -sum, -dére per-
patientia, ae paciência suadir, convencer
patrius 3 pátrio pert-ineo, pértines, -ínui, -inére per-
pátria, ae pátria tencer
patróna, ae protetora, patrona pert-íngo, -íngis, pértigi, -íngere al-
paucus 3 pouco cançar
paulum (paulo) um pouco (adv.) perv-énio, pérvenis, -éni, -éntum, eni-
Paulus Paulo re chegar
paup-er, -eris pobre pes, .pedis pé
pávidus 3 medroso, cheio de medo péssimus 3 péssimo
pax, paeis paz pétasus, i chapéu
peccát-or, -óris pecador pet-o, -is, -ívi, -ítum, -ere pedir, as-
peccatum, i pecado saltar, dirigir-se para
pecco pecar pétulans, petulántis petulante, atre-
pect-us, -oris (n) peito, coração vido
pecunia, ae (f) dinheiro pháretra, ae aliava
ped-es, -itis soldado de infantaria, in- Philippus, i Filipe
fante philosophia, ae filosofia
pedum, i. caiado philósophus, i filósofo
pélagus, i (n) mar Philistae-i, -órum filisteus
reli-is, is pele pictus 3 pintado, variegado
189
p
190
privígnus, i enteado, afilhado Publius, i Publio
pro em favor de, em vez de puella, ae menina
probo. (probare) aprovar, provar, ex. puer, púeri menino
perimentar pugna, ae batalha
probrum, i injuria, vergonha pugno (pugnare) combater
procé·do, ·dis, -ssi -ssum, -dere ir pulch-er, ora, -rum belo
adiante, dirigir-se pulso (pulsáre) bater
proceIla, ae tempestade, procela punctus 3 pungido, picado
processi, perf. de procédo punia (punire) punir, castigar
prócid-o, -is, -i, -ere prostrar-se púrit-as, -átis pureza
prófero, prófers, prótuli, prolátum, pufo (putáre) pensar
proférre trazer, levar, expor
prodú-co, -cis, -xi, -ctum, -cere alon- Q
gar, produzir, diferir, trazer
proelium, i combate, batalha Quad-i, -orum quados (antigo povo
proflígo (profligare) desbaratar da Alemanha)
profundus 3 profundo quadragesimus quadragésimo
progr-édior, -éderis, -essus sum, pró- quae-ro, -ris, -sívi, -sítum, -rere per-
gredi progredir, avançar guntar, procurar
promísi, perf. de promitto quam quanto, quão, do que
promi-tto, -ttis, -si, -ssum, -ttere quándiu até que, enquanto
prometer quando quando
prom-o, -is, -psi, -ptum, -ere fazer quantum quanto
sair, tirar quantus 3 quão grande, quanto
promptíssime imediatamente quare porque, por isso
própero (properáre) apressar-se quartus 3 quarto
propitius 3 propício quasi quase, como
proptius 3 próprio quattuor (menos bem quatuor) qua-
propter por causa de tro
propugnát-or, -óris defensor quercus, us (f) carvalho
prosp-er (prósperus), -era, -erum di- quérulus 3 queixoso
toso, próspero qui, quae, quod o qual, que
prost-erno, -ernis, -rávi -rátum, -érne- quia porque, que
re derribar quicumque, quaecumque, quodcum-
prostravi, perf. de prosterno que qualquer (um)
prótinus logo quidam, quaedam, quoddam (um)
providentia, ae providência certo, (um) tal
provincia, ae província quidem na verdade. Ne ... quidem
provisi-o, -onis previdência, provisão nem sequer
próvocans, provocantis provocador quiétus 3 quieto, tranqüilo
próvoco (provocare) provocar, desa- quinque cinco
fiar quintus 3 quinto
proximus 3 próximo, vizinho qui pp e na verdade
prudens,· prudéntis prudente quis, quae, quid quem? o que?
públicus 3 publico quisquam; quicquam alguém; algo
191
quisque, quaeque, quodque cada remedium remédio
(um) rémex, rémigis, remador
quivis, quaevis, quodvis qualquer l'épel'i (ou reppel'i) perf. de reperio
(um) repério, répel'is, réperi, repértum, re-
quodcumque qualquer coisa que, períre encontrar
tudo aquilo que repIeo (repIére) encher
quómodo como reprehen-do, -dis, -di, -sum, -dere re-
quondam outrora, de uma feita preender
quoniam porque repraesento (repraesentarel apresen-
quoque também tar
réptil-is, -e réptil
R res, rei (f) cousa. causa, estado
res gestae, rerum gestarum empre-
Raetia, ae Récia (região da atual sas (façanhas)
Suíça) respon-deo, odes, -di, -sum, -dére res-
rana, ae rã ponder
ráptor, -óris ladrão responsi-o, -ónis resposta
raro raramente responsum resposta
rarus 3 raro revert-o, -tis, -ti, -sum. -tere retornar,
rati-o, -ónis razão, maneira voltar
récens, recéntis recente, novo rex, regis rei
receptácuIum, i receptáculo Rhenus Reno (rio da Alemanha)
recipio, récipis, recépi, receptum, re- Rhodus Rodes (ilha do Mar Egeu)
cipere, receber ri-deo, odes, -si, -sum, -dére rir
recordati-o, -ónis recordação, lem- rig-eo, -es, -ui, -ére estar enregelado
brança rigo (rigare) regar
recordor (recordári) recordar rima, ae fenda
recte ceI tamente, bem, retamente ripa, ae margem
recur-ro, -ris, -ri, -sum, -rere correr rite segundo as leis
para trás, voltar rivus, i regato, rio
redd-o, -is, -idi, -itum, -ere devolver robustus 3 robusto
Redempt-or, -óris Redentor rogo (rogare) perguntar, rogaI'
red-eo, -is, -ii, -itum, -ire retornar Roma, ae Roma
réditus, us (m) retorno, volta Romal1us, i romano
réfero, refers, rétuli, reIátum, referre Rómulus, i Rômulo
referir, levar rosa, ae rosa
reformído (reformidare) temer rotundus 3 redondo
regína, ae rainha rud-is, -e grosseiro, rude
regi-o, -ónis (O país, região rug6sus 3 enrugado
regius 3 real, régio ruína ruína
regno (regnare) reinar rursum ou rursus de novo
regnum, i reino rusticus 3 rústico, rude
reli-nquo, -nquis, -qui, -ctum, -nquere RútuI-i, -órum rútu[os (povo do (,fÍ-
deixar cio)
192
a
T!
I
S Scytha, ae cita (povo das margens
I setentrionais do mar Negro)
sábbatum sábado se (pron. de 3.' pessoa, acusat.) se
sácculus, i (m) saco/a secum consigo
sac-er, ora, -fum sagrado secundum conforme
sacerd-os, -ótis sacerdote secundus 3 segundo, favorável
sacramentum, i sacramento secúrus 3 seguro, tranquilo
sacrifieium, i sacrifício sed mas, porém
sacrífico (sacrificare) sacrificar se-deo, odes, -di, -ssum, -dére assen-
saeculum, i século, época tar-se, estar assentado
saepe muitas vezes, freqüentemente sed-es, -is morada, sede
sagitta, ae seta, flecha sedo (sedare) acalmar
sal, salis (m) sal sédulus 3 laborioso, diligente
Salassi, -orum (m. pI.) salassos (po- semel uma vez
vo do norte da Itália) sémen, séminis (n) semente
Salesianus, i salesiano semént-is, -is sementeira, semente
saltus, us bosque semper sempre
salúb-er, -ris, ore salubre sempiternus 3 sempiterno, perpétuo
sal-us, -útis salvação semitus, us senado
~alú(o (salutare) saudar, cumpri- senect-us, -útis velhice
mentar sen-ex, -is velho
salvus 3 salvo sensus, us sentido
Samus, i (f.) Sarnas (ilha do Mar sententia, ae (f.) sentença, parecer
Egeu) sepelio, sépelis, sepelívi, sepúltum,
sánctit-as, -átis santidade sepelíre sepultar
sanctus 3 santo sepulcrum, i sepulcro
sanctuarium, i santuário sepultus de sepelio
sangu-is, -inis sangue septuagesimus 3 setuagésimo
sanus 3 são Séquan-i, -órum séquanos
sapiens, sapientis sábio sequor, séqueris, secútus sum, sequi
sapientia, ae sabedoria seguir perseguir
Sármat-ae, -árum sármatas (povo an- serm-o, -ónis (m) discurso, língua
tigo da Rússia) servio (servire) servir
satio (satiare) saciar servo (servare) salvar, guardar
satis (adv.> bastante, suficientemente servus, i servo, criado
Sául, Saúlis Saul sex seis
scientia (f) ciência, conhecimento sextus 3 sexto
schola, ae escola si se
scílicet isto é sic assim
seio (seire) saber Sicília Sicília
scópulus. i escolho sicut como
scri-bo, -bis, -psi. -ptum, -bere escre· sid-us, -eris (n) estrela, astro
l'er signífico (significare) significar
script-or, -óris escritor signum, i sinal, milagre, insígnia
193
i;
,194
a
195
u vchementer fortemente
vehículum, i veículo, carro
ubi onde; quando velou, até
Ulix-es, -is Ulisses veIle, inf. de voIo
uIlus 3 algum, alguém venát-or, -óris caçador
ultra além de venátus, us (m) caça
umbra, ae sombra venénum, i veneno
úmerus ombro venia, ae (f) perdão
unda, ae onda ven-io, -is, -i, -tum, -ire vir, ir
unde donde vent-er, -ris ventre
un-go, -gis, -xi, -c tum, -gere ungir, ventus, i vento
untar ver, veris (n) primavera
únicus 3 único vel'bum, i palavra
unquam alguma vez vere verdadeiramente
unusquisque, unaquaeque unumquod· Vergilius, i Virgílio
que cada (um) vérit-as, -átis verdade
unus 3 um, um só, sozinho verno (vernal'e) estar na primavera,
urbs, urbis cidade começar a cantar
uro, is, ussi, ustum, úrere queimar vernus 3 primaveril
ursus, i urso vero certamente, na verdade; mas
usque até vel'sum, sup. de verto
usus, us (m.) uso, expel'lencia ver-to, -tis, -ti, -sum, -tere voltar
ut para que, de tal forma que, quan- veru, us espeto
do, como verum, i verdade
útil-is, -e útil verus 3 verdadeiro
utílit-as, -átis utilidade vésper, vésperis ou vésperus, (m)
uva, ae uva tarde
Vesta, ae Vesta
v Vestál-is, Vestal
vest-er, ora, -rum vosso
vácuus 3 vazio vetus, véteris antigo, velho
vado, is, vádere ir vetúst-as, -átis antiguidade
vaf-er, ora, -rum astuto vetustus 3 antigo, velho, vetusto
valde muito vexo (vexare) vexar, atormentar
val-eo, -es, -ui, válitum, valére valer, via, ae estrada, caminho
ter força, ter saúde viát-or, -óris viajar
válidus 3 forte vicarius, i vigário
Vándal-i, -órum vândalos (bdrbaros vicésimus vigésimo
que se estabeleceram na Espanha) vicínus 3 vizinho
vanus 3 vão, inútil victima, ae vítima
varíet-as, -átis variedade victória, ae vitória
varius 3 vário, diverso vi-deo, odes, -di, -sum, ·dére ver
vas, vasis (n) vaso vigilia vigília, vigilância
vasto (vastare) assolar viginti vinte
végetus 3 vigoroso, viçoso vil-is, ·e vil, desprezível
196
r
t
I!
I
I
!
I
villa, ae vila, quinta, fazenda vitúpero (vituperare) censurar
vív-ens, -( ntis, ser vivo
I vi-nco, -ncis, -ci, -ctum, -Ilcere vencer
vinculum, i vínculo vi-vo, -vi;, -xi, -ctum, -vere viver
Vindélic-i, -orum vindélicos (uma po- vivus 3 vivo
pulação da Alemanha) vix apenas, com dificuldade
víndico (vindicare) vingar, puni,. vobiscum convosco
vinea, ae vinha, parreira voco (vocare) chamar
vinum, i vinho volátil-is, -e volátil, que voa
vólito (volitare) voar, esvoaçar
víola, ae violeta
volo, vis, volui, velle querer
vir, vil'i varão
vólucr-is, -is ave
viren-s, -tis verde;ante volúnt-as, -átis vontade
vil'g-o, -inis virgem, donzela volupt-as, -átis (f) prazer
virt-us, -útis (f) valor, virtude vulgus, i (n) vulgo
virus (n) veneno vuln-us, -eris (n) ferida
virga, ae vara vulp-es, -is raposa
vis força, violência vultus, us rosto
vita, ae vida
vito (vitare) evitar x
vitium, i VICIO
vitreus 3 vítreo, de vidro Xerx-es, -is Xerxes (rei da Pérsia)
197
DICIONARIO PORTUGU~S. LATINO
Vide normas do dicionário LATINO-PORTUGUeS
A
abandonar rel-inquo, -inquis, -íqui Alemanha, Germania, ae
-ictum, -ínquere Alexandre Alexand-er, -ri
ação acti-o, -ónis alguém, algum áliqu-is, -a, -od
achar inv-énio, ínv-enis, -éni, -entum, alma ánimus, i (m) ;ánima, ae
-enire aliado soeius, i
acrescentar au-geo, -ges, -xi, -ctum, altar ara, ae (f);altár-e, -is (raro no
-gere sing.) (n)
adeus vale alto altus 3
administração administrati-o, -ónis alumiar illustro (illustrare)
admoestar admón-eo, ádmon-es, -ui aluno discípulus, i
admón-itum, -ére amanhã cras
adulador adulát-or, -óris amante amans, amantis
adversidade calámit-as, -átis amar amo (amare)
afamado praeclárus 3
amarrar vin-eio, -eis, -xi, -ctum, -eire
afastar-se discé-do, -dis, -ssi, -ssum,
amedrontar terr-eo, -es, -ui, -itum,
-dere
-ére
afugentar fugo (fugare)
América América
ágil ágil-is, -e
amigo amicus, i; amicus 3
agitar ágito (agitare)
agora nunc amizade amicitia, ae
agradar plac-eo, -es, -ui, plác-itum, amo dóminus. i
-ére amor am-or, -óris
agradável carus 3; gratus 3 andorinha hirúnd-o, -inis
agricultor agrícola, ae Aníbal Hánnibal, Hanníbalis
água aqua, ae animal ánim-al, ·ális (n)
agudo acútus 3 animalzinho bestíola, ae (f)
águia áquila, ae ânimo ánimus, i
aí ibi ano annus, i
ai (de) vae (com o dativo) antepor ante-póno, -pónis, -pósui,
ajudar iu-vo, ovas, -vi, -tum, -vare -pósitum, -pónere
Alcibíades Aleibiad-es, -is antes ante. Antes que priusquam
alegre laetus 3 antigo antiquus 3; vet-us, -eris
. alegria laetitia, ae António Antonius,
além de ultra, trans, praeter (e anual annuus 3
acus.) apagar deleo (deZ·ére)
198
Q
199
castigar castigo (castigare); punio combater pugno (pugnare)
castigo poena, ae (f) começo initium; i; prineipium,
Catão Cat-o, -ónis comentário commentarius, 'i
'Calisa causa, ae companhia socíet-as, -átis
causar paro (parare) comprido longus 3
cavaleiro equ-es, -itis comum commun-is, -e
cavalo equus, i condiscípulo condiseipulus,
caverna specus, us (m. e f.) confiança fidueia, ae
cegonha eiconia consagrado sac-er, ora, -rum
celebrar célebro (celebrare) conselho cOl1silium, i
cékbrc céleb-er, -ris, ore constância constantia, ae
cem centum constante cónstans, constántis
censurar vitúpero (vituperare) cônsul cóns-ul, -ulis
cercar (assediar) obs-ídeo, óbs-ides, contente contentus 3; laetus 3
·édi, -sessum, -idere. Fechar com contrário contrarius 3; adversus 3;
um muro saep-io, -is, -si, -tum -ire Pelo contrário contra
certo (determinado) cerlus 3. Ccrto conviva convíva, ae
(um tal) quidam, quaedam, quod- coorte cóh-ors. -órtis
dam coração cor, cordis (n)
César Caes-ar, -aris cordeiro agnus, i
céu caelum. i coroa coróna, ae
chamar voco (vocare) corpo corpus, córporis (n)
chefe dux, dueis correr cu-rro, -rris, -curri, -rsum, -rre-
chegada adventus, us (m) re
chegar per-vénio, pér-venis, -véni, corromper corru-mpo, -mpis, -pi,
-ventum, -venire -ptum -mpere
cheio plenus 3 cortar caedo, caedis, cecídi, caesum
chifre cornu, us' (n) eaedere
chorar fleo (flere) corvo corvus,
choupana casa, ae costume mos, moris
chuva pluvia, ae cousa res, rei
Cícero Cícer-o, -ónis Creso Croesus. i
cidadão civ-is, -is criada ancilla, ae
cidade óppidum, i; urb-s, -is criar creo (creare)
ciência doctrína, ae crime delictum, i; seel-us, -eris (n)
cinco quinque cruel saevus 3; crudel-is, -e
cingir cin-go, -gis, -xi, -ctum, -gere crueldade crudélit-as, -átis
Cita Scytha, ae cuidado cura, ae (f) - Com cuida-
civil civíl-is, -e do studióse
claro clarus 3 culpa culpa, ae; peccátum
cobrir coop-ério, coóp-eris, -érui, -ér- cultivar colo, colis, colui, cultum co-
tum, -eríre lere
Cola tino Collatínus, i curar curo (curare)
comandante dux, dueis curto brev-is, -e
200
z
201
T
encher impleo (hhpIJre) estrangeiro ádvena, ae
I
encontrar inv-énio, ínv-enis, -éni, -en- estrela stella, ae
tum, -enire estudante diseipulus,
enfeitar orno (ornare) estudo studium
enfermo infirmus 3 estultícia stultitia, ae
enfraquecer debítito (debilitare) eterno aeternus 3
enganar dec-ípio, déc-ipis, -épi -eptum eu ego
-ípere Europa Europa, ae
engano dolus, i exalçar orno (ornare)
enquanto dum excelente excéllens, excelléntis
ensinar doc-eo, -es, -ui, -tum, -ére excelso excelsus 3
entender intéll-igo, -igis, -éxi, -éctum, exemplo exemplum, i
ígere exercício exereitati-o, -ónis (f); pen-
enterrar sepel-io, sépel-is, -ívi, sepul- sum, i
tum, -ire exercitar exerc-eo, -es, -ui, exérc-itum,
entrar intro (intrare) -ere
entre inter (e acus.) exército exereitus, us
entretecer ne-cto -ctis, -xui, -xum, explicar éxplico (explicare)
-ctere expugnar expugno (expugnare)
enviar mi-tto, -ttis, -si, -ssum, -ttere
errar erro (errare) F
erro err-or -óris; mendum,
fábula fabula, ae
erva herba, ae
fácil facil-is, -e
escola schola, ae
fadiga lab-or, -óris (m)
escrever scri-bo, -bis, -psi, -ptum, -be-
falta peccàtum, i
re
fama fama, ae
escritor script-or, ·óris
fartura copia, ae
escuro obscúrus 3 família familia, ae
espada gladius, i (m) favor gratia, ae (f); por favor quaeso
Espanha Hispania, ae fazer faeio, faeis, feci, factum, facere
espantar terr-eo, -es, -ui, -itum, -ere fé fid-es, -ei
espartanos Lacedaemoni-i, -órum feliz beátus 3; fél-ix, -íeis
esperança sp-es, -ei fera fera, ae
esperar (aguardar) expecto (expe- ferida vuln-us, -eris (n)
ctare) Esperar (ter esperança) ferir vúlnero (vulnerare)
spero (sperare) feroz saevus 3; fér-ox, -óeis
esplêndido splendidus 3 ferro ferrum, i
espora cale-ar, -áris (n) fértil frúgife-r, frugífe-ra, -rum; fér-
esse ist -e, -a, -ud til-is, -e
estabelecer stat-uo, -uis, -ui, -úfum, fertilizar fecundo (fecundare)
-úere ficar man-eo, -es, -si, -sum, -ere
estar sum, es, fui, esse fiel fidus 3;fidél-is, -e
estátua statua, ae figo f iCUí/, i
este hic, haec, hoc filha filia, ae
202
filho fi/ius, i guardar servo (servare)
Filipe Philippus, i guerra bellum, i
filosofia philosóphia, ae guia dux, ducis (m)
filósofo phi/osophus, guiar ago, agis, egi, actum, ágere
flor fIos, floris (m)
finalmente tandem H
floresta silva, ae
fogo ign-is, is habitante íncola, ae
folha foUum, i habitar hábito (habitare)
força vis, (róboris) hábito consuetúd-o, -inis (f)
fortemente fórtiter história historia, ae
forte fort-is, e hoje hodie
fortuna fortuna, ae homem vir, viri; hom-o, -inis
fraco infirmus 3 Homero Homerus, i
freqüente creb-er, ora, -rum honesto honestus 3
frio (adj.) frígidus 3 honra hón-or, -óris (m)
frio (subst.) frígus, frígoris (n) honrar honóro (honorare)
frota class-is, -is hora hora, ae
fruto fructus, us Horácio Horatius,
fuga fuga, ae humano humánus 3
fugir fug-io, -is, -itum, -ere humilde húmil -is, -e
funesto funestus 3; ser funesto noc-
·eo, -es, -ui, -itum, -ére (e dat.)
futuro futurus 3
ignorância ignorantia, ae
G igreja ecclesia, ae
ilha ínsula, ae
gabar iacto (iactare) iluminar illustro (illustrar e )
gado pecus, pécoris (n) imortal immortál-is, -e
Gália Gallia ae imperador imperát-or, -óris
galinha galUna, ae
império imperium, i
gaulês Gállicus 3
ímpeto ímpetus, us
gauleses Gall-i, -órum
ímpio impius 3
general dux, ducis
incêndio incendium,
gênero gen-us, -eris (n)
gente gens, gentis incerto incertus 3
incitar íncito (incitare)
glória gloria, ae
governar guberno (gubernare) industrioso industrius 3
grande magnus infante ped-es, -itis
grandemente magnópere infeliz mis-er, -era- -erum; infél-ix,
grato gratus 3 -ícis
grave grav-is, -e inferno infernus, i
Grécia Graecia, ae inimigo (adj.) inimicus 3
grego Graecus 3 inimigo (subst.) host-is, -is; ini-
guarda, cust-os, -ódis (m) micus,
203
I
1
inimizade inimicitia, ae lançar coní-cio, cóni-cis, -éci, -éctum,
injúria iniura, ae -cere
inquieto inquietus 3 latino Latinus 3
instituição institutum, i leão le-o, -ónis
instruir erudio (érudis) (erudire) lebre lepus, léporis (m. ou f.)
instrumento instrumentum, i legião legi-o, -ónis
inteligência intellectus, us (m) lei fex, legis
inúmero innúmerus 3 leite fac, factis (n)
inventar inv-énio, ínv-enis, -éni, -vén- leitura lécti-o, -ónis
tum, -eníre lembrado mémor, mémoris
inverno híems, híemis (f) ler leg-o, -is, legi, lectum, -ere
ir vado, -is, -ere; venio, venis, veni, letras lítter-ae, -arum
ventum, venire levantar ér-igo, -igis, -éxi, -éctul11l,
-igere
ira ira, ae
levar (conduzir) du-co, -eis, -xi,
irmão Irat-er, -riS
-ctum cere; (carregar) porto (por-
isto hoc (neutro)
Itália Itália, ae tare)
leve /ev-is, -e
J liberdade libért-as, -átis
libertar líbero (liberare)
já iam lição lecti-o, -ónis
jardim hortus, i lindo pulch-er, -ra, -rum
jardineiro hortulánus, língua lingua, ae
javali ap-er, -ri livre líb-er, -era, -erum
João Ioann-es, -is livro lib-er, -ri
joelho genu, us (n) lobo lupus, i
jogo ludus, i lodo lu tum, i
jovem .aduléscens, adulescentis logo cito
juiz iudex, iúdiclS longo longus 3
julgar iúdico (iudicare) louvar laudo (laudare)
Júlio Julius, i louvor lau-s, -dis (f)
Júpiter Júppiter, Jovis lua luna, ae
justamente iure Lucrécia Lucretia, ae
justiça iustitia, ae lugar [ocus, i
justo iustus 3 lutar pugno (pugnare)
luz lux, lucis
L
M
lã lana, ae
Labieno Labiénus, maçã malum, i
lábio labium, i macieira malus, i (f)
laborioso industrius 3 maduro maturus 3
laboriosidade industria mãe mat-er, -ris
lago lacus, us magistrado magistratus, us
magnífico magnilicus.3
204
magno magnus 3 molesto molestus 3
mais (adv.) magis, plus; (adjet.) montanha monos, -tis (m)
plus, pluris morada domicilium, i
mal (subst.) mãlum, i. - (AdvJ morar hábito (habitare)
male, prave mortal mortal-is, -e
maldade iníquit-as, -átis morte letum, (termo poético);
malvado malus 3 mor-s, -tis
manípulo manípulus, morto mortuus 3
mão manus, us mosca musca, ae
mar mare, is movimento motus, us
Maria Maria, ae muitas vezes saepe
Marcos Marcus, i muito (adj.) multus 3; (adv.) mul-
margem margo, márginis, m e f. tum
marinheiro nauta, ae mulher múlier, mulíeris
Mário Marius, i mundo mwulus, i; orb-is, -is
mas sed, verum, at muralha moen-ia, -íum
mata silva, ae muro murus, i
matar occí-do, -dis, -di, -sum, ·dere; música música, ae
inler-fício, inlér-ficis, ·féci, ·fec· músico músicus,
tum, -ficere
mau malus 3 N
mavioso dulc-is, -e
mel mel, mellis (n) nação nati-o, -ónis
melhor méli-or, -us; (adv.) mélius nada nihil (n)
J11l:mbro arlus, us não non; ainda não nondum
memória memoria, ae Nápoles Neápol-is, -is
menina puella, ae nariz nasus, i
menino pu-er, -eri narrar narro (narrare)
menos minus natureza natúra, ae
mentiroso ménd-ax, -ácis nau nav-is, -is
merecer mer-eo, -es, -ui, -itum -ére naval naval-is, -e
merecimento méritum, navegante nauta, ae
mesa mensa, ae navio nav-is, -is (O
mesmo idem, éadem, idem necessário necessarius 3
mestra magistra, ae negligência neglegentia, ae
mestre magist-er, -ri negligente négleg-ens, -éntis
metal metallum, nenhum nullus 3
meu meus 3 Nero Ner-o, -ónis
mil mille. Dois mil duo milia Nilo Nilus, i
Minerva Minerva, ae ninguém nem o, nullíus
mitigar lenio (lenire) nocivo noxius 3
mocidade iuvent-us, -útis noite nox, noctis
moderação moderati-o, -anis nome nom-en, -inis (n)
modéstia modestia, ae nÓs nos
modesto modestus 3 nosso nost-er, ora, ·rum
205
pacientemente patienter
novo novus 3 pagão pagánus, i
Numa Numa, ae pai pat-er, -ris - Pais parent-es, -um
número numerus, país regi-o, -ónis (f)
nunca numquam paixão libíd-o, -inis
nuvem nub-es, -is palavra verbum, i
pão pan-is, -is
o para in, ad (e acus.); para com iI!
obedecer obtémpero (obtemperare) (e acusat.)
oboedio (oboedire) parcimônia parcimonia, ae
obediente oboedicn-s, -tis parte par-s, -tis. - Em toda a parte
obra ópera, ae; op-us, -eris (n) ubíque
obscuro obscúrus 3 passear ámbulo (ambulare)
observar servo (servare) pastor past-or, -óris
6cio otium, i pátio area, ae (f)
ociosidade otium, i pátria patria, ae
6dio odium, i patrimônio res familiaris, rei fami-
oferecer praeb-eo, -es, -ui, -itum, -ére liaris (f)
olho óculus, i pau palus, i; lignum, i. - De pau
Olimpo Olympus, i lígneus 3
. onde ubi; para onde quo Paulo Paulus, i
ontem heri paz pax, pacis
onze úndecim pé pes, pedis
opinião opini-o, -ónis; sententia, ae pecado peccatum, i
oração orati-o, -ónis pecar pecco (peccare)
oráculo oráculum, i pedir pet-o, -is, -ívi, -ítum, -ere
orador orát-or, -óris pedra lap-is, -idis (m). - Pedra pre-
orar oro (orare) ciosa gemma, ae
orelha aur-is, -is Peloponeso Peloponnésus, i (f)
origem oríg-o, -inis pena (castigo) poena, ae (f)
ornamento ornamentum, pensamento cogitati-o, -onis (f)
ornar orno (ornare) pensar cógito (cogitare)
otimamente optime pequeno parvus 3
6timo optimus 3 perdão, venia, ae (f)
ou aut, vel perder ami-tto, -ttis, -si, -ssum, -ttere
ouro aurum, i; de ouro aureus 3 pereira pirus, i (f)
outono autumnus, i Péricles Pericl-es, -is
outrora quondam; olim perigo perículum, i
ouvido aur-is, -is (f) ;audítus, us perigoso periculosus 3
ouvir audio (audire) perna cru-s, -ris (n)
ovelha ov-is, -is persa Persa, ae
persas Pers-ae, -arum
P perto (de) prope, apud (acusat.)
paciência patientia, ae perturbar perturbo (perturbare)
paciente patiens, patientis pesado molestus 3
pirata pirata, ae
206
planíce cam pus, (m); planiti-es, produzir gign-o, -is, génui, génitum,
-éi (f) -ere
planta planta, ae professor magist-er, ri
Platão Plat-o, -ónis profes5'ora magistra, ae
plateenses Plataeens-es, -ium profundo altus 3; profundus 3
pobre paup-er, -eris propício propitius 3
poder potentia, ae (f) prosperidade prospérit-as, -átis
poeta poeta, ae prudência prudentia, ae
pomba columba, ae prudente prudens, prudentis
ponte pon-s, -tis (m) público públicus 3
porém sed, autem púnico Púnicus 3
porisso ideo punir punia (punire)
porque quia, quod; (interr.) cur puro purus 3
porta porta, ae
porta-bandeira sígnifer, signíferi Q
porto portus, us
possuir poss-ídeo, póss-ides, -édi. qual qu-i, -ae, -od; qual-is, -e
-éssum, -idére quando cum; (interr.) quando
povo pópu[us, i quantidade copia, ae
praia lit-us, -oris (n) quarto (adj.) quartus 3
prado pratum, i quarto (subst) cubículum
prata argentum, i - De prata ar- quase fere
génteus 3 quatro quattuor
prazer [aetitia, ae (f) vo[úpt-as, que qui, quae, quod
-átis (f) quem (relat.) qui, quae, quod; (in-
preceito praeceptum, i terrog.) quis
preceptor praecept-or, -óris queimar cremo (cremare)
precioso pretiosus 3 querido carus 3
preguiça pigritia, ae
preguiçoso pig-er, ora, -rum R
prejudicar noc-eo, -es, -ui, -itum, -ére
prejudicial noxius 3 rainha regína, ae
presente (subst.) donum, raiz rad-ix, -íeis
presa praeda, ae ramagem (m) rami, -órum (m. pI.)
preto nig-er ora, -rum ramo ramus, i
primavera ver, veris (n) rapidamente rápide
primeiro primus 3 rapidez celérit-as, -átis
príncipe prínc-eps, -ipis rápido cel-er, -eris, -ere
princípio initium, i; prineipium, raposa vulp-es, -is
prisão cárc-er, -eris (m) razão rati-o, -ónis
prisioneiro captívus 3 Rea Rhea, ae
privado privatus 3 reanimar confirmo (confirmare)
proceloso procellósus 3 rebanho gr-ex, -egis
procurar quae-ro, -ris, -sívi, -sítum, receber acc-ípio, ácc-ipis, -épi, -eptum
-rere -ípere
207
recompensar remúnero (remunerare) sala concláv-e, -is (n)
rede ret-e, -is (n) saltar sal-ia, -is, -ui, -tum, -íre
redil ovíl-e, -is (n) salutar salutár-is, -e
redondo rotundus 3 salvação sal-us, -útis
regato rivus, i salvar servo (servare)
reger re-go, -gis, -xi, -ctum, -gere Samos Samus, i (f)
rei rex, regis sancionar san-cio, -cis, -xi, -ctum, -ci-
reinar regno (regnare) re
remédio medicina, ae (f) sarar curo (curare)
remo remus,i saudar salúto (salutare)
Remo (nome de pessoa) Remus, século saéculum, i
Reno Rhenus, i sede sit-is, -is
repleto plenus 3 segundo secundus 3
repreender íncrep-o, -as, incrépui, in- segredo secretum, i
crépitum, -are seguro tutus 3
reprimir freno (frenare) seiscentos sescent-i, -ae, -a
respeito reverentia, ae ({) selva silva, ae
resplandecer fulg-eo, -ges, -si, -gére selvagem ferus 3
responder respon-deo, odes, -di, -sum, sem sine (e abl.)
-dére semblante faci-es, -éi (O; vultus, us
resposta responsum, i (m)
rico opulentus 3; div-es, -itis semelhante símil-is, -e
rio fluvius, i (m); flum-en, -inis (n) sempre sem per. Quase sempre ple-
riqueza diviti-ae, -arum (f. pl.) rum que
robustez rob-ur, -oris (n) senador senát-or, -óris
robusto robustus 3 Séneca Séneca, ae
Roma Roma, ae senhor dóminus, i
romano Romanus 3 senhora dómina, ae
Romano Romanus, i sentido sensus, us
Rômulo Rómulus, i sentir sen-tio, -tis, -si, -sum, -tire
rosa rosa, ae sepulcro sepulcrum, i
rouquidão rav-is, -is sepultar sepél-io, sépel-is, -ívi, sepul-
rouxinol luscinia, ae (f) tum, -ire
rua, via, ae ser (v.) sum, es, fui, esse
ruína ruína, ae Sérvio Servius, i
rústico rusticus 3 servir servia (servire) (trans. índir.
com dat.)
s servo servus,
seta sagitta, ae
sabedoria sapientia, ae sete septem
saber scio (scire) Não saber nescio seu suus 3
sabiamente sapienter severo sevérus 3
sábio doctus 3 Sicília Sicília, ae
saciar satio (satiare) Sílvia Silvia, ae
sagrado sac-er, _ora, -rum Simônides Simonid-es, -is
208
'4
209
valoroso strenuus 3 via via, ae
vantagem utílit-as, -dtís; cómmodum, viajor vidt-or, -óris
vício vitium, i
vão vanus 3 vida vita, ae
velho (subst.) sen-ex, -is vigésimo vicesimus 3
veloz vel-ox, -óeis vinho vinum, i
vencedor vict-or, -óris violeta víola, ae
vencer vinco, vineis, viei, victum, vir venio, venis, veni, ventum, venire
vincere Virgílio Vergilius, i
veneno venenum, i virtude virt-us, -útis
vento ventus, i Vitélio Vitellius, i
ver vi-deo, odes, -di, -sum, -dere vítima victima, ae
verão aest-as, -dtis (O vitória victoria, ae
verdade verum, i; vérit-as, -dtis viver vi-vo, -vis, -xi, -c tum, -vere
verdadeiro verus 3 voltar rever-to, -tis, -ti, -sum, -tere
vergonhoso turp-is, -e (raro)
verso carm-en, -inis (n); versus, us vós vos
vestidura vestimentum, i; vest-is, -is vosso vest-er, ora, -rum
Vesúvio Vesuvius, i voz vox, voeis
vez ... Uma vez olim, quondam, ali- vulgo pópulus, i
quando - Muitas vezes saepe -
O mais das vezes plerumque - x
Algumas (às) vezes intérdum. Três
vezes ter; duas vezes bis; uma vez. Xerxes Xerx-es, -is
(só) semel.
2lO
«
íNDICE ANALíTICO
211
Deus 65; (no plural) 66 (d. IMPOR· ius, iuris 146 a
TANTE) juvenis 125
Diana 120 João (s.) 356
domi 165 (2) lacus 169 (3)
doninha e as galinhas 116 Lhomond 342
dos 131 c ligação (verbos) 9 c
duo 203 I rngua latina (generalidades) 40
e, ex 104 obs. 1.'; 330 lis, litis 131 c
educador 252 Lucas (S.) 352, 353, 354, 355
·er (substantivos terminados em) 65 lugar (adjuntos) 104
a 2 maior 195
esse (verbo) 247 Morouzeau 40
essenciais (termos da oração) 12 maximus 195
estradas romanas 345 mecum 213
Eutrópio 284, 289, 292, 299, 306,311, meio (adjunto) 90
325, 329, 338 340. melior 195
Fedro n." 348·351 menino mentiroso 151
Filho pródigo 277 Mercúrio 121
filius 65 mesmo 223
fonética 41 meus 65
formação dos tempos 265 milhares 204
formas primitivas 264 milia (ou "milia") 204, 207 (1)
formiga e pomba 118 mille 204
frater 125 Minerva 120
galinha e a pedra preciosa 198 minimus 195
gênero (dos substantivos) 48 minor 195
genius 65 modo (adjunto) 93
glis 131 c modos (dos verbos) 262
graus dos adjetivo! 178 monstros das fábulas antigas 209
hic, haec, hoc, 220 morfológica (análise) 1 e 5S.
·i (no abl. sing.) 139; (no vocal. neutro (gênero) 48; neutros (da 2.')
sing.) 65 70; (da 3.') 142,146; (da 4.') 162
idem, éadem, idem 223 nix 131 c
ille, illa, illud 222 nobiscum 213
·im (terminação do acusa!.) 139 nome 9 b
imparissílabos 122, 123 nominal (complemento) 26
infectum 263 nominativo 12
integrantes (termos da oraç50) 20 nonnullus, nullus 202 d
interrogativos (pronomes) 239 objeto (direto) 22; (indlreto) 24
intransitivos (verbos) 9 d, 16 optimus 195
·ir (substantivos terminados em) 65 b oração 9; em latim 209.bis
is, ea, id 222 ordem das palavras 67 (21
iste, ista, istud 221 ordinais 199
·ium (terminação do genl!. pI.) 131 os, ossis 146 a
212
xaq
213
fNDICE GERAL
Artigo e substantivo (1), adjetivo e numeral (2), verbo (3), pronome (4),
advérbio (5), preposição (6), conjunção (7), interjeição (8),
ELEMENTOS DE FON~TICA
Alfabeto (41), pronúncia (42), quantidade das sflabas (43), acentuação (44),
primeira conjugação (46),
214
~
II
1
1
da 3.' decl. (146), "o menino mentiroso" (leitura) (151), adjetivos da 3.' decl. (152).
"primavera" (leitura) (160), sentenças (160 bis), 4.' declinação (161), neutros da
4.' decl. (162), "costumes dos homens primitivos" (leitura) (172), 5.' declinação
(171), "Vesta" (leitura) (177), sentenças (177 bis).
Lista dos cardinais e ordinais (199), declinação de "unus" e "tres" (202), decli-
nação de "duo" a "ambo" (203), centenas e milhares (204), "monstros das fábulas
antigas" (leitura) (209), comecemos a rezar em latim (209-bis).
O verbo" esse" (247), "um educador" (leitura) (252), 1.' conjugação (254-255),
2.' conjugação (256-257), 3.' conjugação (258-259), 4.' conjugação (260-261), mo-
dos e tempos (262-263), formas primitivas (264), formação dos tempos (265),
desinências (266), desinências e terminações (267), agente da passiva e adjunto de
argumento (274), "o filho pródigo" (leitura) (277), "Roma" (leitura) (279),
0
"Augusto, 1. imperador romano" (leitura) (289), "honras tributadas a Augusto"
(leitura) (292), "vida do imperador Vespasiano" (leitura) (299), "cum" e O subjun-
tivo (300), "o imperador Tito, filho e sucessor de Vespasiano" (leitura) (306),
';morte do imperador Tito" (leitura) (311), verbos depoentes (312-313), verbos em
"-io" da 3.' conjugação (319-320), "o imperador Tito Fúlvio Boiônio" ou "Antonino
Pio" (leitura) (325), "os sucessores de Antonino Pio" (leitura) (327), "Marco
Aurélio" (leitura) (329).
PREPOSlçOes
215
a casa romana (noções) (343), a vida cotidiana dos romanos (noções) (344), "as
estradas romanas" (leitura) (345), "o Coliseu" (leitura) 346), "arte romana" (leitu-
ra) (347), " O homem e a cobra" (348). "O calvo e a mosca (349), "A rã e o boi"
(350), "A raposa e a uva" (351), "A parábola do bom samaritano" (352), "A
ovelha desgarrada e a dracma perdida" (353), "O fariseu e o publicano" (354),
"O cego de Jericó" (355), "Cura do cego de nascença" (356), "Criação do mundo"
(357), "Breves noções a respeito dos autores e das obras citadas nas sentença dos
números" (121 bis), (160 bis), (177 bis), (198 bis), (246 bis).
DICIONÁRIO LATI NO-PORTUGUeS, pág. 170
216