Você está na página 1de 16

# 6.

weliwadi 7 aprils
pirveli !*&& o8

sapolitiko da saliteraturo gazeTi. fasi 1 lari


gamodis xuTSabaTobiT
xelis mowera: tfiliss, `iveriis~ redaqciaSi, mTawmindis quCaze, Sioevis saxlebis zemod. #5
quTaiss, anton lorTqifaniZis biblioTekaSi.
`iveriis~ fasi 1877 wels. Tu saWiroeba moiTxovs, redaqcia gaasworebs da Seamoklebs
aTi Tvisa, gagzavniT da gaugzavnelad . . . 6 man. - dasabeWdaT gamogzavnil werilebs.
TiTo nomeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - 15 kap. gancxadeba miiReba qarTulsa da rusuls enaze.

saZiebeli: I. cxovreba da kanoni, werili uked cnobisaTvisa cotaa. amisaTvis gvsurs am Jamad
meoTxe. _ III. saqarTvelos matiane. _ III. Tamar- eg Tviseba cotaodnad dawvrilebiT aRvniSnoT.
mefis saxe beTanis ekklesiaSi, leqsi qsnisxevelisa. yoveli saxelmwifo, Tund gvar-tomobiT
_ IV. sapolitiko mimoxilva: osmaleTi, germania. erTisa da igive xalxiT iyos Semdgari, mainc,
_ V. muSis simRera, leqsi s. oqriaSvilisa. _ VI. adgilobrivis sxva da sxvaobisagamo, bevrs sxva
mokle moTxroba sxva da sxva saxelmwifoTaTvis, da sxva Tvisebis mxaresa da mxares warmogvidgens.
italia. _ VII. ukanaskneli gasakveTi, naamobi yovels mxares, yovels nawils erTisa da igive
patara elzaselisa, moTx. alfons dodesi. _ VIII. saxelmwifosas Tavisi sakuTari Wiri da lxini
Cvenis istoriisaTvis masala. _ X. gazeTebidam aqvs, Tavisi sakuTari gaWireba adgia, Tavisi
amokrefili ambebi. _ XI. redaqciisagan. sakuTari mzrunveloba da fiqri umZimebs gulsa,
Tavisi sakuTari netareba afxizlebs da ibirebs.
cxovreba da kanoni. umaRlesis mTavrobis pirdapiri daniSnuleba
_ igia, rom yovels qveSevrdoms misi satkivari
meoTxe werilis Semdegi*) gaugos, misi wamali dasdos, yovels sikeTisa da
keTildReobis gza gauxsnas. amisaTvis saWiroa
adgilobrivi TviT_mmarTveloba (мѢстное umaRlesma mTavrobam utyuarad, pir-uTvnelad,
самоуправленiе) da umaRlesi mTavroba zed miwevniT icodes yovelis kuTxis namdvili
(верховное правленiе) arc erTi da igivea, arc viTareba, misi av-kargianoba, rom saca SesaZloa
urTierTis mokamaTe da mocileni arian. erTsa da Svela, uSvelos, Semweoba miawvdinos. cxadia, rom
imave qveyanaSi, erTsa da imave saxelmwifoSi orniv umaRless mTavrobas TviTon, sxvis dauxmareblad
mSvidobianad Tavsdebian da urTierTis saxeirod ver SeuZlian verc Tvali miawvdinos dasanaxavad
moqmedoben. zemod movixseneT, rom Znelia amaT Sua yvelgan, verc yuri sasmenlad da verc xeli
namdvilis samZRvaris dadeba Tu yvelaferSi ara, saSvelada. cxadia, rom man unda iyolios amisaTvis
zogierTSi mainca. Tumca es asea, magram sazogadod anu sakuTari moxeleni yovelgan mofantulni
erTsac da meoresac iseTi Tval-saCino Tvisebis da morigebulni, anu eg moxeleoba TviT
kuTvnileba aqvs, rom mis meoxebiT kacs SeuZlian, adgilobriv-mcxovrebTa unda Caabaros, miandos.
TiTqmis yovels SemTxvevaSi, gaarCios an erTi pirvelma saSualebam Tavi versad ver gaimarTla,
ris moRvawe da patroni unda iyos, an meore. Cven imitom-rom sxvis xeliT saqmis gakeTeba arsad
Tviseba TviTveulisa zemod gakvriT movixsenieT. da arasferSi arc Tavs mosula da arc mova. sxvas,
magram vxedavT, rom igi Cvenis umTavresis sagnis tyuilia, CemTvis ise guli ar Sehstkiva, rogorc
___________ me TviTon; sxva Cem av-kargianobas CemsaviT ver
*) dasawyisi am werilisa “iveriis” # 4-Sia. Seityobs, Cems tkivils CemsaviT ver mouvlis, Cems
2 iveria # 6.
Civils CemsaviT ver ityvis; rac me vici Cemi, sxvas damwyobia da gamrigebeli, meores mxriT umaRlesis
Tavis dReSi ar ecodineba. es yvelgan ese hscnes da mTavrobis xelis-ufali *) (непольительный)
amitomac eg saSualeba TiTqmis yvelgan dawunebul orRanoa.
imqna da uar-yofili. am saxiT, igi erTsa da imave dros adgilob-
sul sxva aris, roca umaRles mTavrobas Tvis rivis sazogadoebis orRanoc aris umaRlesis
meTval-yureT, moxeleT da adgilobrivTa saqmeTa mTavrobis winaSe da umaRlesis mTavrobis
gamgeT TviT adgilobrivi mcxovrebni hyvanan. maT orRanoca winaSe adgilobrivis sazogadoebisa.
ukeT ician Tavisi viTYareba, ukeT ician Tvisi cxadia, rom rogoric unda iyos umaRlesi
saWiroeba, ukeT ician Tvisis Tavis movla, TvisTa mTavroba TviT-mpyrobelobiTi, monarxiuli-
saqmeTa patronoba. am SemTxvevaSi erTis mxriT _ warmomadgenelobiTi, Tu respublikis saxisa _
yovelis kuTxis WeSmariti saWiroeba, utyuari erTSiac, meoreSiac da mesameSiac TviT-mmarTveloba
tkivili, gulwrfeli da marTali wadili mSvidobianad moewyoba, sazogado wyobilebas aramc
mTavrobamde mixweulia, meores mxriT _ umaRlesis Tu xels SeuSlis, aramed xels moumarTavs, radganac
mTavrobis saerTo mzrunveloba erTnairis gulis TviT-adgilobrivis sazogadoebis moWirnaxulea
tkiviliT, erTnairis madliT yovels kuTxemde da amasTanave umaRlesis mTavrobis ukeTesi Tvali
miwvdenilia, morigebuli da mofenili. da xelia, yovel kuTxemde miwvdenili.
aqedam cxadia, sad unda daidvas samzRvari uma- ruseTSia mag TviT-mmarTvelobas didi farTo gza
Rlesis mTavrobisa da TviT-mmarTvelobis Sua. gaexsna umaRlesis mTavrobisagan da TiTqmis mTeli
umaRlesimTavroba,rasaxisacundaiyos,sayovelTao ruseTi amas sixaruliT miegeba. iq jer soflis
saqmeTa mzrunveli da moRvawea, ese igi, ima saqmeTa, glexTa sazogadoebas mieniWa TviT-mmarTvelobis
romelnic aramc Tu yovels nawils, aramed yovels ufleba, mere mazrasa da guberniasa erTad (земство)
qveSevroms erTnairad da erTgvarad Seexeba da da am saxiT yovels ganyofilebaSi daidgina TviT-
romelnic saerTo, sayovelTao keTildReobisaTvis mmarTvelobiTi gamgeoba adgilobrivTa saqmeTa. igi
cnobilia. mag gvarni saqmeni ekuTvnian sayovelTao didixania moqmedebs inglisSiac, saca monarxiuli _
kanon-mdeblobis warmoebasa, sayovelTao finansTa warmomadgenelobiTis saxis mTavrobaa da Crdilo-
(Semosaval-gasavalis) moZraobasa da sayovelTavo amerikaSiac, saca respublikaa. es magaliTebi
mxedrobis ganwyobilebasa. ese yoveli xelSeuvali cxadad gviCvenebs Cven, rom TviT-mmarTveloba
kuTvnilebaa umaRlesis mTavrobisa, TviTmmar- umaRlesis mTavrobis sxv da sxva gvarobazed ar
Tvelobas, rogorc kerZo sammarTvelos, am saqmeebSi aris damokidebuli; rom igi yovel gvars umaRles
xma ara aqvs: igi emorCileba yovels mas, rac mTavrobas uxdeba.
umaRlesis mTavrobisagan gangebulia, dawyobili TviT-mmarTvelobam rom Tavisi Cveulebrivi
da ganwesebuli. TviT-mmarTveloba xelqveiTia nayofi moitanos da Tavis Tavs ar umtyunos, misda
am SemTxvevaSi umaRlesis mTavrobisa da saerTo Sesaferad unda iyos mowyobili da darguli. am
kanonis adgilobrivi mcvelia da aRmasrulebeli. mowyobaSi arc erTi misi arsebiTi kuTvnileba
rac saxelmwifos saerTos viTarebas ar Seadgens, daviwyebuli ar unda iqmnas, arc erTi Zireuli
igi TviT-mmarTvelobis ucilo kuTvnilebaa. TviT azri ar unda dairRvas. Tu es sifTxile ar ixmara
mmarTveloba Tvis adgilas yovelis Sinauris adamianma TviT-mmarTveloba ufro uqmi sityva
saqmis gamgebelia da meoxe; yovelive saerTo iqneba, ufro saxeli iqmneba, vidre saxravi.
saxelmwifo xarjis da samsaxuris adgilobrivTa umTavresni kuTvnilebani TviT-
mcxovrebTa Soris ganmawilebelia, adgilobrivis mmarTvelobisani arian: 1) adgilobrivis saqmeTa
sazogadoebis rigisa da wesis damwyobia, misis adgilobrivis gansamarTlebis ufleba. amazed
zneobis, pativis, qonebis, ganaTlebis da erTob aris damyarebuli mcxovrebTa pativis, Rirsebis da
keTildReobis mzrunelia. yovelive amis mom- qonebis namdvili mfarveloba da xelSeuxebloba.
___________
qmedia imodenad, ramodenadac yovelive es mis
*) “xelis-ufleba” swored am azriT aris xmarebuli
sammarTvelos wreSi mcxovrebTa gankerZoebiT
Cvenis dastulamaSi. aqedam aris warmomdgari sityva
Seexeba da ar ewinaaRmdegeba saerTo saxelmwifo
“moxele”. TviTon dastulamaSi mefis da mdivanbigis
kanonsa da gankargulebasa. aqedam hsCans, rom TviT-
ganCinebis aRmasrulebelni kacni saerTod “xelis-ufalaT”
mmarTveloba erTis mxriT adgilobrivis saqmeTa wodebulni arian.
# 6. iveria 3
2) umaRlesis mTavrobisagan ganwesebulis saqarTvelos matiane
xarjisa, _ begarisa da samsaxurisa adgilobrivTa _
mcxovrebTa Soris ganawileba. es ukeTesi Ronis-
Zieba rom yovelma samarTlianad da umet-naklod amier da imier kavkasiis mcxovrebTa ricxvi
gaduxados saxelmwifos Tvisi Sesaxvedri gvartomobisa da kvalad. _ peterburRSi
movaleoba; 3) adgilobrivis saWiroebisaTvis dabeWdila amier da imier kavkasiis
gardasaxadis dadgena, gawera da aqedam Semosulis eTnoRrafiuli ruka, romelSiac moyvanilia
fulis Tavisuflad gamgeoba. 4) sxva da sxva kavkasiis mcxovrebTa ricxvi gvartomobisa
wesisa da rigis dadgenis ufleba adgilobrivis kvalobazed. Semadgeneli ima rukisa uf. ruttixi
sazogadoebis kanonad, magram ise ki, rom igi wesi gviqadis, rom masSi moyvanili cnobani sul
da rigi sayovelTao kanons ar ewinaaRmdegebodes; bolondelis droisani ariano. am rukaSi esea
5) adgilobrivis sazogadoebis pirvel dayofili kavkasiis mcxovrebni gvartomobis
dawyebiTis swavlis mowyoba da Tavisufali mixedviTa:
gamgeoba; 6) adgilobrivis sazogadoebisaTvis I qarTvelTa tomisani:
mzrunveloba da RonisZiebis moxmareba, 7) 1) qarTvelni _ _ _ 375,452.
adgilobrivis sazogadoebis sazrdoebisaTvis _ _ _ _
2) imerni 264,211.
Tavdarigis daWera da RonisZiebis mopoeba; _ _ _
3) gurulni 59,432.
8) adgilobrivis gzebisa, xidebisa keTeba, _ _ _
movla da Tavisufali gamgeoba. 9) umaRlesis 4) mengrelni 205,212.
mTavrobis winaSe Suamdgomeloba yovels maszed, 5) fSavni _ _ _ _ 12,490.
rac adgilobrivis sazogadoebis saWiroebas da 6) xevsurni _ _ _ _ 5,050.
moTxovnilebas Seadgens. 7) TuSni _ _ _ _ 5,210.
_ _ _ _
umTavresni safuZvelni TviT_mmarTvelobisani 8) svanni 9,110.
arian: 1) xma da arCevanis ufleba miniWebuli II iranis tomisani:
unda hqondes yovels adgilobrivs mcxovrebsa, 1) somexni _ _ _ _ 515,811.
raki sruli wlovania; maSasadame yovels 2) osni _ _ _ _ 75,604.
movaleobaSiac yovels mcxovrebs wili unda 3) arabni _ _ _ _ 9,881.
edvas; 2) adgilobrivis sammarTvelos xelqveviT 4) TaTni _ _ _ _ 64,656.
unda iyvnen yovelni, vinc ki sammarTvelos wreSi 5) TaliSni _ _ _ _ 51,221.
hscxovrobs., aq rogorc pirvels SemTxvevaSi, III slavianebis tomisani:
wodebaTa Soris ganyofileba da xarixebis gadeba 1) velikorusni _ _ _ 676,595,
mavnebelia da TviT-mmarTvelobis bunebis winaa-
2) malorusni _ _ _ 346,928.
Rmdegia. 3) adgilobrivi mosamarTleni agreTve
IV litvelTa tomisani:
moxelenica unda amoirCion adgilobrivTa
mcxovrebTa, 4) yovelive adgilobrivis Tanamde- latiSni _ _ _ 118.
bobis meqoni kaci pasuxis mgebeli unda iyos V berZenT-romanelTa tomisani:
winaSe sazogado, samarTlisa da samsjavrosa da berZnebi _ _ _ 10,517.
ara TvisTa ufrosTa winaSe. VI germanielT tomisani:
Cvenis sasoflo mmarTvelobis wesdebulebas 1) nemencni _ _ _ _ 9,475.
vinc Tvals gadaavlebs dainaxavs, rom igi cotad 2) Sotlandelni _ _ 500.
Tu bevrad TviT-mmarTvelobis safuZvelzed aris 3) sparselni _ _ _ 782.
amoyvanili. amis Semdeg, rasakvirvelia, sabuTi VII kavkasia-kaspiis gundisani (группа).
aqvs adamians ikiTxos: Tu TviT-mmarTveloba eg 1) avarelni _ _ _ 116,313.
aris, maS yovelis mxriT da yovelgan rad ismis 2) yuaulni (andielni) _ 3,693.
samduravi soflis mmarTvelobazed? ratom mag 3) qirdni (yaratelni) _ 4,952.
TviT-mmarTvelobam ar aayvava sofeli, TviT 4) axvayni _ _ _ _ 2,142.
glexoba egre erT-xmad rad uCiviso? 5) boRulalni _ _ _ 1,989.
Cven vecdebiT am sabuTians sityvas Sesaferi _
6) iderni (Tindixelni) 2,515.
pasuxi mivsceT Semdegs werilSi. _ _ _
7) Wamalalni 2,418.
4 iveria # 6.
8) xvarWinelni _ _ _ 1,094. _ tfilisis Semosaval-gasavlis sqema,
9) didoelni (cezni) _ _ 4,010. aRricxuli 1877 wlisaTvis, gvacnobebs Cven,
10) kapuWelni _ _ _ _ 1,703. rom qalaqs tfiliss hqonia.
11) xuunZaxelni (enzeba) _ 568. Semosavali 1876 w. _ _ _ _ 339,551 man.
12) boTlixelni _ _ _ 1,102. _ _ 1877 w. ki moelian _ _ _ 439,887 man.
13) udni _ _ _ _ 300. amaT Soris:
14) CaCanni _ _ _ _ 139,652. qalaqis qonebidam da saijaradro ma-
15) lekni _ _ _ _ 33,982. mulebidam _ _ _ _ 47,155.
16) arWinelni _ _ _ 562. _
uZrav qonebis patronTagan mali 153,806.
17) darRoelni (xurkilelni) _ 83,588. savaWro da sarewavo adgilebidam
18) yarayaiaTalelni _ _ 5431. gadasaxadi _ _ _ _ 54,671.
19) yubaCelni _ _ _ 3757. notariulT sigelTagan da sxva da
20) Tabasarelni _ _ _ 14,667. sxva saganTagan _ _ _ 36,360.
21) aRulelni _ _ _ 5,022. xazinidam da erobisagan monaSveli _ 147,895.
22) qiurinelni _ _ _ 105,688.
23) muxadarni (ruTulelni) _ 10,009. sul daiWers _ _ _ _ 439,88o man.
24) noxurelni _ _ _ 3,428. SarSandeli Semosavlis jami yofila _ 339,555.
25) gaputlelni _ _ _ 659. maSasadame wlevandeli Semosavali SarSan-
26) buduxelni _ _ _ 3420. delzed metia _ _ _ _ 100,336 man.
27) jiqni _ _ _ _ 9,767. gasavali 1876 wels iyo _ _ 320,042.
_ _ 1877 wlisaTvis daniSnulia _ 429,404.
28) xanaluxelni _ _ _ 2315.
29) yrizni _ _ _ _ 3200. amaT Soris:
qalaqis sazogado gamgeobisaTvis _ 79,638.
567,649. qalaqis policiisa, saeqimo nawilisa
VIII kavkasia-Savis-zRvis gundisani: da tusaRTa cixisaTvis _ _ _ 86,707.
1) adiRni _ _ _ _ 75,360. qalaqis sazogado qonebisa movlisaTvis da
2) yabardoelni _ _ _ 53,098. qalaqis keTil-kargierebisaTvis 67,847.
3) abxazni _ _ _ _ 71,933. samxedroTa sadgomisaTvis _ _ 131,582.
IX semitelni: valTa mosaSoreblad _ _ _ 41,326.
1) ebraelni _ _ _ 15,680. sxva da sxva gasavali _ _ _ 22,304.
X Tiurko-TaTris tomisani: sul jami gasavali daiWers _ 429,402.
1) TaTarni _ _ _ 828,203. SarSan 1976w. gasavlis jami yofila - 320,042.
2) darumandelni _ _ 22,917. maSasadame 1877w. gasavlis jami metia
3) yaraCaelni _ _ _ 10,000. SarSandelzed _ _ _ 109,362 man.
4) noRaelni _ _ _ 75,415.
5) yirgizelni _ _ _ 11,554. _ Cven mogvivida Semdegi werili tfilisis
6) Saxselnelni _ _ _ 3,821. seminariis uf.kuSinskis pasuxis *) pasuxad:
7) Turqmenni _ _ _ 3,207. `uf. kuSinski ambobs, rom `seminariaSi
8) yumiselni _ _ _ 72,329. qarTulis enis kaTedra aris daniSnulio,
XI finnis tomisa: maswavlebelni qarTulis enisa yovelTvis
1) estni _ _ _ _ 300. yofilano.~ Cvenc magas vCiviT, rom yovelive es
XII mongolT tomisa: umaRlesis mTavrobisagan moniWebuli gvaqvs,
1) yalmuxelni _ _ _ 10,374. magram umdablesisagan warTmeuli 1872 wlidam
2) muRanlelni _ _ _ 24,745. qarTulis enis maswavlebeli xan iyo da xan
XIII ucnobTa tomisani: ara. uf. turievs epyro eg Tanamdeboba da didad
1) buSni _ _ _ _ 131. cdilobda keTilsinidisianad Seesrulebina
2) kurdni _ _ _ _ 23,225. ___________
sul amier da imier kavkasiis *) uf. kuvSinskis pasuxi “droebis” 35 #-Si iyo
mcxovrebni arian: _ _ 2,699,386. dabeWdili
# 6. iveria 5
Tavisi movaleoba. magram uf. kuSinskisa da mowafeTaTvis, rom eg uwmindesis sinodis
reqtoris valentinis SemweobiT uf. turievi moTxovnileba mowafes aesrulebina? maS Tqveni
seminariidam daiTxoves da 1874 wlamde mowafe p. k_ ki valdebuli ar iyo Tavis qveynis
qarTulis enis maswavlebeli seminarias ara istoria Seeswavla? rad waarTva uf. kuSinskim,
hyolia. am wlis enkenisTveSi maswavlebelad dastuqsa, da mxolod cremliT xvewnisa Semdeg
daniSnes uf. tatievi, romelsac TviTon daubruna p. k_gs qarTuli xelnaweri istoria? raT
Segirdebi aswavlidnen zog-zog xucurs asoebsa, waarTva erTs mowafes qarTuli `daviTiani~ meores
aseTi mcodne gaxldaT qarTulisa. amisTana `saymawvilo kona~ da biblioTekaSi Seitana?~
maswavlebelma unda aswavlos qarTuli ena? nuTu
es umaRlesis mTavrobis keTil-nebis gauqmeba ar Tumca CvenSi qarTuli warmodgena ise xSiri ar
aris? aris, magram mainc didi xania ar davswrebivarT
uf.Sukinski ambobs, rom seminariis mowafeni, imisTana mSveniers qarTuls warmoadgenas,
rogorc momavalni samRvdeloni qarTulis rogoric wuxel gaimarTa sazafxulo TeatrSi.
mrevlisas aqve seminariaSi imarTebian qarTulis warmodgines uf. sundukiancis komedia
qadagebisaTvisao,~ amisaTvis uf. kuSinski `xaTabala~, somxuridam gadmoRebuli. es
akiTxebs mowafeTa filaretis, inokentis, warmodgena metadre momqmedTa pirTa TamaSobiT
smolenskis, iakimovis da evsevis rusuls enazed aris SesaniSnavi, vidre TviTon komediis
warmoTqmulTa qadagebaTa. iqmneba es qadagebani SinaarsiT. deda-sagani am komediisa aris erTi
amJamadac gaxSirebuli umecari movlena Cvenis
Zalian kargni iyvnen, magram rusulma qadagebam
cxovrebisa _ maWankliT qalis gaTxoveba. alagi
rom qarTuli aswavlos mowafesa, magisi ki ra
nebas ar gvaZlevs aq dawvrilebiT vuamboT
mogaxsenoT. aba uf. kuSanskim dagvisaxelos erTi
mkiTxvels es komedia. mxolod is ki unda
qarTulad Tqmuli qadageba, rom mowafeebisaTvis
aRviaroT, rom amis damwerscota gadaWarbebiT
waekiTxebinos enis gasamarTavad. uf. kuSinskis grZeli laparaki miundvia momqmed pirTaTvis
mosvlis Semdeg seminariis ekklesiaSi qarTuls ase rom komediis sagans ar uxdeba. am komediis
enazed qadageba sruliad mospobilia. exla sazogado xasiaTi im rigia, rom moqmedeba
vkiTxoT: rogor da riT imarTebian mowafeni Cqara unda mimdinareobdes. magram Cinebulma
qarTulis qadagebisaTvisa? aRsrulebam verc ki SeamCnevina mayurebels es
uf. kuSinski bZanebs, rom mowafeni valdebulni naklulevaneba komediisa. metadre sasiamovnoni
arian rusuls saeklesio galobasTan Seiswavlon iyvnen warmodgenaSi el. yifianisa, uf. kost.
qarTuli galobaca, amisaTvis daniSnulia yifiani da vas. abaSiZe. Cvenda samwuxarod, bevri
maswavlebelio~. batono, vhsTqvaT rom mowafeni mayurebeli ar daswrebia wuxandel warmodgenas.
movaleni arian iswavlon qarTuli galobaca, nu Tu qarTuli warmodgena ise xSiria rom
maS Tqvenc xom movale iqnebiT aswavloT qarTuli mobezrda kidec Cvens sazogadoebas!
galoba. aswavliT ki? rom bZanebT maswavlebelia
amisaTviso, ar SeiZleba dagvisaxeloT, vin aris. Tamar mefis saxe beTanis ekklesiaSi
rom ara gyavT eg maswavlebeli vis daasaxelebT!..
uf. kuSinski bZanebs, rom uwmindesi sinodi Sens wmidas saxes,
Txoulobso qarTuls enas iseTive adgili SvenebiT savses,
eWiroso seminariaSio rogorc sxva sagnebsao. saxierebiT gansxivebulsa,
batono, eg yvelam viciT, rom umaRlesis vumzer krZalviTa,
mTavrobisagan egrea ganwesebuli, da Cven miT Tayvan-cemiTa,
ufro gvtkiva guli, rom umdablesni mag wess creml-moreuli gemTxvevi ferxTa!
uSiSarad arRveven da Cvens SvilTa Tvis saunje- *
deda-enas aviwyebineben. mixaris, _ gimzer!
uf. kuSinski bZanebs, rom uwmindesis sinodis vhswuxar _ da gimzer!
gankargulebiTao mowafeni valdebulni ariano da esreT mzera msurs sikvdilamde,
icodnen SesaniSnavi werilni qarTulis saero ar gamovfxizlde,
da saeklesio istoriisao~. gana es seminariaSi rom aRar vhgrZnobde
aRsrulebaSi modis? aba romeli wigni giZleviaT Cemis samSoblos suliT dacemas!...
*
6 iveria # 6.
yvavilovani Sors Soreulsa,
walkoti Seni, Sens uRirss Svilsa!...
Senis didebis sxiv-moklebuli, *
aRara hSvenis, ........ va Tu rac waxdes,
aRara gvibrwyinvis, veRara aRhsdges,
Sav-droTa ZaliT fer-waxdenili!.... * veRar aRhyvavdes axlis SvenebiT?
da rac daeca,
*
da viT wasulsa, is waritaca,
sizmarsa tkbilsa, Savman yoranma, viT umwe msxverpli?
*
mzes, didebulad Casvenebulsa,
....... he, cru sofelo,
vigonebT Sens dros,
daundobelo,
guli gvimagros,
SenSi keTili sad ars fer-ucvlel?
srulad ara wavhswydeT ciT Serisxulni!....
dideba Cveni,
* cad sxiv-mimfeni,
xniT damaSvrali, nuTu esRa gvaqvs, vhxedav rasaca?...
daRonebuli, dayruebulsa,
Senadve, mefev, movel vedrebiT: gza-Seuvalsa,
moxedo bedkruls, udaburs tyeSi, _ taZars darRveuls,
Sens satrfos mamuls, sad saxe mefis,
da jvariT SeniT akurTxo kvalad, *) didis Tamaris,
Seni iveri: hsCans Zvels kedelze gamoxatulad!...
iqmnes Zlieri qsnisxeveli.
sarwmunoebis gulsSi danergviT!....
wmidiT saydariT,
sapolitiko mimoxilva
eniT mdidariT,
swavlisa SuqiT ganaTebuli! osmaleTi. _ osmaleTis saxelmwifom arc
zne amaRlebiT, londonis sigeli miiRo, arc Cernogorias
SromiT, mxneobiT, Seurigda da arc despani gagzavna ruseTSi. axla?
da ganhqres bneli umecrebisa!... axla yvelani omis lodinSi arian.
ambebi ise swrafad mimdinareoben, ise
da gagvicocxldes,
Cqara scvlian erTi erTmaneTs, rom kaci ver
rom kvlavc mogvesmes,
aswrobs daafiqrdes da romelime Sexeduloba
rusTavelis xma gulis mimtaci!.... iqonios. metadre kvira gamoSvebiTs gazeTs,
* rasakvirvelia, ar SeuZlian droze gauwios
....... maram cad Tvalni, Tavis mkiTxvels am ambebze musaifi. dRevandeli
gaqvs miqceulni, axali ambavi xval daZveldeba kidec xolme.
da me veRar mcnob damcirebulsa,
suliTa mokles, udebad qmnilsa, germania. _ ams wined germaniis reiRstaRSi
didi baasi gaimarTa Sesaxeb imisa, rom
___________
*) qarvelebma, Savi dro, daarqves saxelad langTemuris elzassa da lotaringias axali mmarTveloba
da Sahambazis Semosvlasa, romelTac srulebiT gaaoxres mieceso. rogorc mogexsenebaT, aqamdisin
saqarTvelo. elzas-lotaringiis saqmeebs ganagebda calke
*) Tamarmefe yovelTvis jvariTa akurTxebda jarsa, sa- ganyofileba imperiis kancleriisa, romlis
laSqrod ganmzadebulsa. warmomadgenelad TviTon elzas lotaringiaSi
# 6. iveria 7
aris umaRlesi gamgeoba. garda amisa elzas- ai amas wined milanSi ra moxda.lombardiaSi
lotaringiaSi aris saero sabWo, romelsac (italiis CrdiloeTi nawilia) ramdensame sam-
ara viTari kanon-mdeblobiTi ufleba ara aqvs Soblos moyvares moagondaT erTi samwuxaro
da mxolod rCevas aZlevs umaRless gamgeobas, ambavi im droisa, rodesac italiis CrdiloeTi
rodesac axal adgilobriv kanonze Camovardeba avstriis mflobelobis qveS imyofeboda.
laparaki. saxeldobr: 1853 w. ramdenime kaci daeca
sazogado kanonebs ki rogorc mTel germani- avstriis guSags da astyda Setakeba da sisxlis
isaTvis, agreTve elzas-lotaringiisaTvis Rvra. avstriis mTavrobam, rasakvirvelia,
sdebs reixstaRi da mozaveTa sabWo. es saqme italielebs daabrala; is ki ara, Tu
axlis wesdebulebis deda-azri imaSi mdgo- rogorc bolos gamoCnda, es Setakeba TviTon
mareobas, rom es sazogado kanonT-mdebloba avstrielebma moigones da Tavisive kacebi
elzas-lotaringiisaTvis mieniWos sakuTriv daariges guSags daeciTo. es umgzavsi ambavi
imperiis mTavrobsa elzas-lotaringiis saero moagondaT milanelebs da isurves dResaswauli
sabWos dakiTxviT, e i. mTavrobas. rogoric gaemarTaT Tavis moZmeTaTvis, romelnic
kanoni unda iseTs gamoscems, mxolod rCeva ki ubralo daitanjnen radganac ara viTari
unda mosTxovon saero sabWos. Tu vinicobaa monawileoba ar mieRoT zemoxsenebuls CxubSi.
saero sabWo mTavrobas ar daeTanxma, mas ar eqmneba am dResaswaulis Sesaxeb winadadeba warudgines
ufleba Tavisi Civili germaniis parlaments deputatTa palats, romelTac Tavisi neba-rTva
warudginos. maS vis eqmneba am uTanxmobis gamoacxada da gadawyvita deputacia gaegzavna
mospobis ufleba? rasakvirvelia TviTon milanSi. gaigo es ambavi avstriis mTavrobam Tu
germaniis mTavrobas. ai brZnuli gankarguleba ara, maSinve mis-da italiis mTavrobis Soris
es aris! maS riRas damaSvenebelni iqmnebian Seiqmna grZeli miwer-mowera, magram avstriis
is TxuTmeti deputati, romlebsac elzas- mTavrobam vera gaawyo ra garda imisa, rom sTxova
lotaringia gzavnis reixstaRSi esRa aklda meore drosaTvis gadedvaT Tavisi dResaswauli.
germaniis konstitucias, da meoris mxriT, esRa
aklda sacodavs elzas-lotaringiasac. muSis simRera
elzasis deputatebma bevri Ronis
Zieba ixmares, rom axalis gankargulebis (tomas gudasebrivi)
usamarTloba daemtkicebinaT, magram vera gaawyes
ra. es gankarguleba miT ufro usamarTloa, rom mameciT celi yanebisa gasacelavad,
germaniam xalxis daukiTxavad daiCema elzas- mameciT focxi TavTavebis mosafocxavad;
lotaringia da misi mdgomareoba uamisodac mameciT dana, waldi, culi, _ an rac geneboT,
samwuxaro da ubeduri iyo prusielebis xelSi. rom meca davrCe col-SviliTa Tqvenc dagarCinoT!
_ amboben, rom bismarkis droebiT samsaxuridgan aha Tqvenc Cemi miCveulni Sromas xelebi,
gamosvlis mizezi miTom is ariso, rom igi da jafis swavlaSi nawurTni da navarjiSebi.
germaniis imperatori sxva da sxva azrisani
ariano aRmosavleTis saqmis Sesaxeb: germaniis rus gayvana gsurT, Tu mindvrisa gapativeba,
imperatori Turme ruseTisken aris, da bismarki yanis Znad Sekvra, anu ise abululeba, _
ki misi winaaRmdegiao. marTalia es Tu ara, ra yvela SromisTvis yovel dRes var gamzadebuli,
mogaxsenoT: bismarki iseTi ostati kacia, rom oRond SimSiliT ar amoxdeT Cem col-Svils suli!
xorcieli adamiani Znelad gaigebs gulSi ra aqvs. Tqvenc nu SehkrTebiT: me ar miZevs gunebaSia,
rom Tqveni sarCo, Cemi Rvawli davwva cecxlSia!
italia. _ momaval ambebSi aRmosavleTis
saqmis Sesaxeb italiac miiRebs, rasakvirvelia, me Tavis dReSi fiqraTac ar warmomidgeba
jerovans monawileobas. avstri-vengria yovel CemgniT cecxliTa gadawuli Tqveni cxovreba;
RonisZiebas xmarobs, rom agebi rogorme me minda cecxli enTos mxolod Cemsa kerazed,
daimegobros italia da miT aicilos Tavidgan rom sicivisa da yinvis dros Cemi Svilebi
yoveli dabrkoleba aRmosavleTis saqmeSi. magram mis gareSemo damSvidebiT isxdnen Wilobzed
es megobroba italielebs verafrad eWaSnikebaT. janiT saRebi, tanT mosilni, puriT maZRrebi!...
8 iveria # 6.
man, visgniTaca scxovrobs mTeli qveyniereba, iyo ramdensame samefod, romelnic oTxis wlis
visgniTac yanebs kaliebi moevlineba, _ ganmavalobaSi (1856-1860 w.) SeuerTdenen erTs
dae man mexiT daangrios misi cxovreba, maTTa Soris uZlieres samefos _ sardiniis
vinc ar isminos guliTadi Cemi vedreba sakorolos, da am rigad daarsda exlandeli
da exlave ar gamiCinos me samuSao. italiis saxelmwifo (17 marts 1861 w.) Tumca
raRas uyurebT, damiZaxeT: `modi muSao!~ is xalxis moZraoba, romlis ZaliTac moxda
es ambavi, didad SesaniSnavi da Rirs-sacnobia,
mameciT waldi, culi tyeTa gasaCexelad, magram am Jamad mis moTxrobas ver SeudgebiT.
namgali yanis mosamkalad, celi sacelad; es Tval-saCino xana italiis istoriisa
rogoric unda saqme iyos me avasruleb, ufro vrceli adgilis Rirsia, vidre am mokle
maSin aravis cxovrebasa xels aRar vaxleb. werilisa
Tu ara SromiT, maS miTxariTY riTi vicxovro? exlandeli konstitucia italiisa igivea,
Cems gaCenaSi urevixar Sen, macxovaro?!.... romelic arsebobda sardiniis sakoroloSi,
garda ramdenime mcire cvlilebisa. xelis
qveyanazeda me msurs erTi bedniereba: (aRmasrulebeli) ufleba ekuTvnis korols,
Cemis ofliTa da SromiTa tkbilad cxovreba. mis ministrebs da sxva ministrTa xelqveiT
mameciT saqme. aha Tqvenca Cemi xelebi, moxeleebs. kanon-mdeblobiTi ufleba ekuTvnis
jafis swavlaSi nawurTvni da navarjiSebi. korols, senats da deputatTa palats. koroli
am xelebiTa da fexebiT msurs vimuSao, aris umaRlesi laSqar-mTavari. mas aqvs ufleba
da ara qveynad viwanwalo da viglaxao! gamoacxados omi an Serigeba, gamosces sxva da sxva
brZaneba kanonTa aRsrulebis Sesaxeb. koroli
me ar vTxoulob aravisgan mowyalebasa yovel wliv Sehyris orTave palats; mas aqvs ufleba
gadasdvas maTi yriloba, da srulebiT gadaayenos
da amiTi ar davamcireb Cems Rirsebasa;
deputatTa palati, magram im pirobiT ki rom
Sromis dagvarad viTxov TqvengniT dajildoebas.
erTs YTves unda moiwvios sxva axali palati.
qvis gulisano! yurs ar ugdebT Cemsa vedrebas?
kanon-mdeblobiTis Taosnobis ufleba ekuTvnis
gaigoneviT! msurs vicxovro Cemis ofliTa
rogorc korols, agreTve senats da deputatTa
da ara Tqvenis saCuqriT da mowyalebiTa.
palats. yoveli kanoni, romelsac sagnad aqvs
oRond ki mqondes lukma puri, saxli patara
romelime axali gardasaxadi, winapirvelad
sxva amis meti, merwmuneT me ara mindara!...
unda garCeul iqmnas deputatTa palatSi. sxva
yoveli kanoni jer erTs sabWoSi gaisinjeba, mere
mameciT waldi, culi, dana, focxi, niCbebi, meoreSi da Semdeg korolis mier damtkicdeba.
namgali, celi _ _ yvela Sromis iaraRebi! koroli anwesebs da iTxovs samsaxuridgan Tavis
rogoric unda saqme iyos mudam mzaTa var, ministrebs. yoveli gankarguleba korolisa
vidre cocxal var me imisi erTguli yma var! ministris mier unda xelmowerili iyos,
netavi imas, vinc am Txovnas agvisrulebdes Torem araviTari Zala ar eqmneba da uqmia.
an Cvenis Sromis fass sruliad Cagvabarebdes!... yovels gankargulebaSi, romelsac moaxdens
s. oqriaSvili. xelisufleba, pasuxis mgebelni ministrebi arian,
1877 w. Tebervlis 20-sa da ara koroli. zemod moxsenebuli iyo, rom
kanon-mdeblobiTi ufleba ekuTvnis ors sabWos,
mokle moTxroba sxva da sxva saxel- senats da deputatTa palats. am orTave sabWos
wevrTa araviTari jamagiri ara aqvsT daniSnuli,
mwifoTaTvis da amis gamo dabali da Raribi xalxi ver gzavnis
Tavis warmomadgenels parlamentSi. yoveli
italia: _ didi xani ar aris, rac exlandelis italieli, romelic ocda aTis wlisa, SeiZleba
italiis sakorolo sufevs. TiTqmis 1860 amorCeul iqmnas parlamentis wevrad. deputatebs
wlamde italiis naxevar kunZuli ganyofili irCeven xuTis wlis vadiT, arCevanis ufleba ki, ra
# 6. iveria 9
sakvirvelia, yvelas ar ekuTvnis. amorCeuls unda tyis pirSi SaSvebis Stvenis xma ismoda,
hqondes kanoniT dadebulis Rirebulobis qoneba, prusiis jaris­kacni ri peris qarxanis axlos
25 wlisa mainc unda iyos da wera-kiTxva usaTuod mindorzed varjiSobdnen da swavlobdnen.
icodes. CemTvis yovelive es ufro sasiamovno iyo,
amomrCevelTa ricxvi am Jamad aris 528,000 vidre Rrammatikis gazepireba, magram Cemi
kaci (italiaSi scxovrebs 27,482,174 suli). jiutoba gavtexe, myis gamovbundi da Cqaris
deputatTa palatSi 508 wevria. 40 aTass sulze sirbiliT isev saswavleblisaken gamoviqec.
erTi deputati modis. mivuaxlovdi qalaqis sammarTvelos Tu
senatis wevrTa niSnavs TviTon koroli, maTi
ara, Tvali Sevaswar, rom xalxi mogrovila
ricxvi ar aris gansazRvruli. xolo am Jamad
322 senatoria. igini aRsruleben Tanamdebobas da raRac gancxadebas kiTxulobs. ai ori
vidre cocxalni arian. yoveli senatori weliwadi iyo gasuli rac am sammarTvelo­
ormocis wlisa mainc unda iyos. yoveli dam sul cudi ambebi gvesmoda: xan isa, rom
sruliwlovani Svili korolis ojaxisa senatis ai ama da am adgilas Cveni jari damarcxdao,
wevria. senati aris agreTve umaRlesi samsjavro xan isa rom prusielebma dagvarbieso, xan
italiis saxelmwifoSi. es bZaneba gamovida prusielebTaganao, xan
italiis sivrce Seadgens 5,321 oTxkuT. isao da sxva am gvari.
mils, romelzedac scxovrebs 27,482,174 suli. _ `neta miTxra ra momxdara kidev~
sarwmunoebiT italielni TiTqmis gansa- gavifiqre gulSi da sirbiliT gaveSure.
kuTrebiT kaTolikeni arian. gzazed Semeyara mWedeli fanteri. imas da
yoveli sruli wlovani italieli mis Segirds waekiTxnaT gancxadeba da raki
valdebulia laSqarSi emsaxuros vidre ormocis daminaxa damiyvira:
wlisa Sesruldeba. _ ras mieSurebi, jer mainc adrea,
mSvidobianobis dros Tof-qveS imyofeba 205,314 saswavlebelSi Tavis drozed mixval.
kaci (aficrebis ricxvi 12,196). omianobis dros
me megona rom damcinis. daRaluli da
italiis jaris kacTa ricxvi adis 867,886-mde.
daqanculi Sevardi uf. gamelis patara ezo­
italiis saxelmwifos-Semosavali 1,321,142,386
frankia, *) da gasavali ki 1318,612,252, ase rom Si, sadac Cveni saswavlebeli imyofeboda:
Zirsa rCeba 2,530,134 franki. sxva dros vidre swavla daiwyeboda
aseTi alianqoTi da Jriamuli iyo xolme
saswavleblis oTaxSi, rom quCaSi ismoda.
ukanaskneli gasakveTi. zogi stolis ujrebs gamoaRebda da SeaRebda,
naambobi patara alzaselisa *) zogni xma maRla izepirebdnen gasakveTsa,
(moTxroba alfons dodesi.) yurebi ki daecoT, rom ufro kargad
daexsomnaT. ostati ki Tavisis mozdilis
am diliT me saswavlebelSi wasasvlelad saxazaviT dadioda da wam da uwum ambobda:
cotad davgviandi da Zalian meSinoda ymawvilebo, Tu SeiZleba cota nela. me am
sayvedurisa miT ufro, rom Cvenma ostatma JRriamulis imedi mqonda Cems adgilas ise
gamelma winadve gviTxra Rrammatika davmjdarviyav, rom ostats ar davenaxe.
gaikveTeTo, imasa gkiTxavTo da me ki erTi magram im dRes aseTi mSvidobianoba da
sityvac ar gamekveTna jer. mswrafl fiqrad siCume iyo TiTqo kvira dRe ariso. gaRebuls
gamiara _ modi dRes ar waval saswavlebelSi,
fanjaraSi Sevixede da davinaxe, rom sul
meTqi. vsTqvi da avasrule kidec. mindorSi
gaviqeci. yvelani Cemi amxanagebi Tavis adgilas sxedan,
_ ase Tbiloda, aseTi naTeli iyo qveyana­ ostati ki, Tavisi saSineli rkinis saxazaviT
zed mofenili! iRliis qveS, win da ukan dadis. meti Cqara ar
____________ iyo,unda gameRo kari im siCumeSi da gamebedna
*) Cveulebrivad miRebulia oTxi franki erT maneTad. oTaxSi Sesvla. vin icis ra feri medo SiSisa
*) alzasi is qveyanaa, romelic prusiam waarTo gamo!... ra ggoniaT? Cemma SiSma uqmad Caiara.
safrangeTsa am ukanasknels dros da romelsac suli da guli ufalma gamelma Semomxeda me gaujavreblad,
dResac safrangeTisaken aris. da mSvidobianad miTxra:
10 iveria # 6.
`Cqara dajeq, patara franco, Sens adgilas. unda meswavla, maSin davrbodi Citis budee­
Cven uSenod gvindoda dagvewyo kidec~. bis saZebnelad, anu vsrialebdi yinulzed!...
gadavcocdi Cems adgilisaken da Cemi wignebi, romelnic im dRemde Tvalis
davjeqi. roca cotad guli damimSvidda dasanaxavad memZimebodnen, Cemi Rrammatika,
da mivixed­movixede vnaxe rom Cvens samRTo werili ostatis sityvebis Semdeg
ostats kargi mwvane serTuki ecva, TeTri, Semiyvardnen rogorc megobrebi, romelTac
Cinebulad gauTuebuli perangis sayelo moSoreba da daTmoba Znelia.
uCanda da Tavzed exura abreSumiT nakeri TviTon ufali gameli!... raki warmomidga
qudi, romelsac ixuravda mxolod gansa­ rom igi midis da amis Semdeg veRar
kuTrebuls SemTxvevaSi, magaliTad, roca vinaxuleb, weli momwyda. me am fiqrSi
ufrosi ewveoda saswavleblis gasaCxrekad, garTuls damaviwyda misi saxazaviT cemaca
anu jildoebis darigebis dro iqneboda. da yovelive misgan moyenebuli sasjelica.
TviTon oTaxSi ki raRac saocari medidu­ sawyali! exla ki mivxdi risTvisac Caecva
roba iyo, TiTqo sadResaswaulo ram ariso. axali tansacmeli da risTvisac mosu­
me ufro iman gamakvirva, rom sasxdomi ad­ liyvnen Ceni moxucebuli soflelebi. Tu­
gilebi oTaxis bolos, sxva dros carieli rme ukanaskneli gasakveTis mosasmenlad
iyo xolme, exla ki sul daeWiraT soflis mogroviliyvnen, rom amiT gamoecxadebinaT
xalxs, romelnic ise xma dakmendilni iyvnen, ufalis gamelisaTvis Tavisi guliTadi ma­
rogorc Cven. iq isxdnen beberi xauzeric dloba ormocis wlis samsaxurisaTvis, da
Tavisis ganuSorebelis sam­kuTxianis qu­ safrangeTisaTvis, Tavisis sayvarelis mamu­
diTa, uwindeli soflis ufrosi, misi uwi­ lisaTvis, romelic maT SordebodaT, pativi
ndeli mwerali da bevrni sxvani. yvela miecaT.
daRonebulis da Sewuxebulis saxiT ijda me sruliad fiqrebma wamiRes; uecrad
Tavis adgilas. xauzers moetana Tavisi Zveli, Cemi saxeli warmoiTqva. yurebi vacqvite,
pireb­moWmuli anbani, gadeSala muxlebzed Turme Cemi jeri movida pasuxis gebisa. ra
da zed gadaSlilzed gardi­gardmod rigad mindoda, rom Tavidam bolomde
daedva Tavisi uSvelebeli saTvalebi. Seucdomelad amesxna mSvenieri wesebi Cvenis
vidre yovels amas vaTvalierebdi da enis Tandebulisa. magram pirvel sityvaSive
gakvirvebaSi viyav, ufali gameli avida avirie da mwuxaris guliT, rogorc keti, ise
Tavis kaTedraze da gviTxra im tkbilis da videq Cems adgilas, sircxviliT Tavi maRla
rixianis xmiT,rogoriTac me Semosvlis dros ver ameRo. ufali gameli meubneboda:
mommarTa: `am xanad, franco, me ar gisayvedureb. Sen
`ymawvilebo! dRes Cemi ukanaskneli swa­ umisodac dasjili xar... miT, rom ar ici. iqneba
vlebis dRea. berlinidam bZaneba movida, rom Sena fiqrobde: eh, eg ara feria! Tu dRes ara,
alzas lotaringiaSi marto nemecuriRa unda xval xom viswavlio! ai xom xedav ra moxda...
aswavlon. xval sxva axali maswavlebeli diax, mag dRe­xvaliobam, swavlis gadadebam
geyolebaT. dRes ukanasknelad unda gai­ saxvaliod gaaubedura alzasi. exla nemencebs
kveToT franciuli ena. gTxovT yuradRebiT sabuTi aqvT gviTxran: ra migigavT fransielebs,
iyvneT~. rom iZaxiT fransielni varTo, rodesac arc
es sityvebi rogorc isari ise meca guls. kiTxva, arc wera Tqvens enazed ar iciT?...
hoi barbarozno! ai Turme ra gamocxadeba yovels amaSi marto Sen ara xar damnaSave, Cemo
yofila sammarTvelos kedelzed gamokide­ sawyalo franco! ara, yovelma Cvenganma unda
buli!... usayveduros Tavis Tavsa.
ukanasknelad unda gaikveToT fransiuli `Tqveni naTesavebi Tqvenis ganaTlebisaTvis
enao!... me ki jer Zlivs vjRabnidi asoebsa! _ bevrs aras zrunavdnen, oRond ki erTi meti
hsCans Tavis dReSi veRar viswavli. nu Tu groSi SeeZinaT da isini sxvas aras dasdevdnen,
amazedRa unda gavCerde!... ox, ra rigad da amisaTvis xan samuSaod gvistumrebdnen
vwuxdi dakargul droisaTvis. rodesac qarxanaSi, xan miwis saxvnelad. arc ki me var
# 6. iveria 11
udanaSaulo. gana me ki ar unda vusayveduro daexsomebina es patara saxli da yoveli
Cems Tavs? gana swavlis magier xan da xan Cems is, rac Sig aris. rogorc gindaT ifiqreT,
baRs ar garwyvevinebdiT xolme? gana roca _ is kaci ormoci weliwadi iyo am adgilas,
saTevzaod mivdiodi, Tqvenis daTxovnis ormoci weliwadi iyo mayurebeli erTisa da
fiqri mawuxebda?~ imavv ezosi, erTisa da imave saswavleblisa.
ufals gamelis sityva erTis sagnidam yovelives uwindeli feri da saxe edo,mxolod
meorezed gadahqonda da bolos laparaki Segirdebis skamebi da ruka droTa brunvas
Camoagdo fransiuls enis Taobazed. moecveTna, kaklis xe ezoSi gazdiliyo, svia,
gveubneboda, rom fransiuli ena yvelazed romelic TviTon daerga, gars Semohfenoda
mSvenieri, yvelazed cxadi, yvelazed mtkice fanjrebs da saxlis saxuravamde asuliyo.
ena aris mTel qveynierobazedao; igi ar usaTuod Zalian ukvnesda, Zalian hstkioda
unda daviwyebul iqmnaso. da Tu vinme guli, rom yovels amas Tavi unda daanebos;
monebis qveS Cavardebao, misTvis samSoblo rom misi da aqedam ayrisaTvis wina da ukan
deda­ena ukeTesi Ronea, rom ubedurebidam darboda zemo oTaxSi da bargs alagebda.
Tavi ixsnaso... mere gadasxna Rrammatika da diaR, xval zeviT unda ayriliyvnen da
agvixsna gasakveTi. me mikvirda, rom yoveli samudamod gamohsTxovebodnen am mxaresa.
feri ise advilad mesmoda. razedac ki im xolo mas mainc kidev Rone da moTmineba
Jamad mogviTxrobda, yovelive meadvila. me SerCa, rom rac im dRes saswavlebeli iyo
mgonia rom Cems dReSi iseTis yuradRebiT ar yvela Seesrulebina. weris Semdeg, istoria
migdia imisaTvis yuri da TviTonac, mgonia, gagvikveTa, mas mermed pawawina bavSvebma
Tavis dReSi iseTis moTminebiT ar ausxnia Cveulebrivad ugalobes Tavisi ba, be, bi,
gasakveTi, rogorc maSin. adamians egoneboda, bo, bu. iq kidev, kuTxeSi xauzers cxvirzed
rom raki gvSordeba, hsurso rac icis yo­ gaekeTebina saTvalebi, xelSi aeRo anbani
velive erTxanad da erTbaSad gadmoqvceso da bavSvebTan erTYad xma maRla imeorebda
da sul erTad TavSi Cagvidoso. imave ba, be, bu­s. etyoboda, rom isic did
gasakveTis axsnis Semdeg wera dagvawyobina. mecadineobaSia. SeSfoTebisa gamo xmis kan­
am jerad ufals gamels TviTveulisaTvis kali damarToda da ise ucnaurad moismoda
calke axali dedanebi Seedgina; im dedanebSi imisi xma, rom Cven tirilic mogvdioda da
mxolod es ewera: `safrangeTi, alzasi, sicilica. ox, Cems dReSi ar damaviwydeba, is
safrangeTi, alzasi~. aviReT dedanebi da ukanaskneli Cvenis swavlis dRe!...
maRla CamovkideT; rogorc bairaRebi ise uecrad dahkra saydris saaTma SuadRe,
farfarebdnen Tvalwina. unda genaxaT amasTanave Cvenis fanjrebis win daigriala
rogoris yuradRebiT vwerdiT am sityvebs, samxedro musikis xmamac: prusielebis jars
ra rigi xma gakmendili mdumareba iyo! M gaeTavebina Tavisi swavla da modioda
mxolod erTi kalmis wri pini Ra ismoda. mindvridam... ufali gameli gafiTrebuli
zogjer maisis buzebi Semofrindebodnen da fer mixdili Camovida kaTedridam. me
oTaxSi, magram imaT yurs aravin aTxoebda, igi Tavis dReSi ar momCvenebia imodena
pawawina Sagirdebic ki Tvals qaRaldidam tanisad, rogorc im Jamad meCvena, TiTqo
ar aSorebdnen da iseTis gulmodginebiT tani aiyarao.
gamohyvandaT TavianTi xazebi, TiTqo is `megobarno!... gviTxra Cven: `megobarno....
xazebic safrangeTisani ariano.... Cardaxzed me... me....
mtredebi RuRunebdnen da me gavifiqre: raRaca moawva gulzed, raRacam suli
`amaTac xom nemencurad ar daawyebineben SeuxuTa da sityva aRar daasrulebina.
RuRunsa.~ dro gamoSvebiT ze avixedavdi maSin miubrunda kedelzed Camokidebuls
da vxedavdi, rom ufali gameli mdumared sawers ficars, aiRo xelSi meli, rac Zali
idga kaTedrazed da raRac gulis­tkiviliT da Rone hqonda daaWira ficars meli da
Tvals akvirvebda yovels sagans, rac mis uSvelebelis asoebiT es dawera:
gareSemo iyo, TiTqo cdilobso saukunod `gaumarjos safrangeTsa!~
12 iveria # 6.
amis Semdeg Sedga, Tavi dahkida da kedels warmoavlina irakli mefeman Svilis Svili Tvisi
mieyrdno. sxva aRara uTqvams ra, sityvis ioane spiTa Sesawevnelad solomonisa, xolo
ilaji aRara hqonda, mxolod xeliT gvaniSna: grigori dadiani aqeT spiTa TvisiTa. movida ra
`exla wadiT!... gasakveTi dasrulda!~ sazRvarsa imereTisasa mefis-Ze ioane, miegeba
solomon mefe da mouxden daviTs da qmnes brZola
daiotes daviT, da aqiT movida grigor dadiani
Cvenis istoriisaTvis masala. didisa spiTa da aRiRo quTaTisi gamagrebuli
(Semdegi) *) daviT mefisagan. maSin Sekrben spani saqarTveloisa
iqmna mefed imerTa zeda solomon Ze arCilisa mefisani da dadianisani, da daipyres yoveli
da daipyro yovli imereTi, da iqmna didi imereTi da miaTvales kvalad mefesa solomons da
siyvaruli Soris mefisa da dadianisa. xolo warviden mefis-Ze ioane da grigol dadiani
saxlad maTdad gamarjvebulni, xolo
HJamsa mas mTavrobda guriasa Sina simon giorgi
ltolvilman daviTman verRa iSovna visganme
gurielis Ze, da avxazTa Soris qelaiS ahmed beg
Sewevna, da movida kvalad imereTad, morCil eqmna
SarvaSiZe. Jamsa amas moiyvana meuRled grigori solomon sabatoniSvilo da scxovrobda mun,
dadianma saqarTvelosa da kaxTa mefis erekles daegnen mSvidobiT ramodensame Jamsa da
Svilis Svili nina, da amis Semdgomad wariyvana scxovrobden sixarulisa kma-yofilni. garna
meuRle Tvisi mefeman solomon mariam grigol borot mohazreTa kacTa, romelni uTanxmoebisa
dadianis dai, da iyo mSvidoba da mxiaruleba amaT gamo hangarebiTa sargeblobden kvalad qmnes
Soris. gardavrdnili mefe daviT iyo TaTarTa aRreuleba Soris mefisa da dadianisa, da iqmna
Soris axal-cixes da moica muniT Zali da ganxeTqileba. Jamsa amas iyo did SemZle kaci yma
Camoiyvana ramdenime lekTa da TaTAarTa mxedroba dadianisa geloani qaixosro, romeli mouraobda
da movida imereTad da dasdga zoreTs. mcnobman leCxums da mZlavrebda odiSsaca. ese midrka
amisman axalman mefeman solomon Seikriba spani grigol dadianis erT-gulebisagan da miibara Zma
imerelTani da mimarTa maT, da vinaTgan iyvnen grigori dadianisa manuCar, moiyena mefe
mcire mxedroba daviTisa, amisTvis Semoivles solomon wereTlisa gamo, amisTvis romel zurab
sangarni da dadgen mas Sina. da vinaTgan ixiles wereTelisa Zmis-wuli yavda colad qaixosros
solomonisTa simcire maTi ar darides simagresa geloanis Zesa da zurab wereTeli Jamsa mas
sangrisasa da Seutives imerTa, maSin gamovida pirvelobda srulsa imereTsa zeda. da ese viTariTa
SeTqmulebiTa gardaagdes dadiani grigol da
sangridaman simon abaSiZe nikolaozis Ze, romeli
qmnes dadianad manuaCar, da grigol warvida
axlda daviT mefesa vinaTgan iyo siZe misi, da
samurzayano afxazT Soris da iyo mun. Jamsa amas
daudga Setevebulsa simagresa. maSin mimarTa ra myofman imereTsa Sina mefed yofilman daviT
mebairaxeman mefisa solomonisaman, gardmoagdo imoqmeda axal-cixes da STamoiyvana lekni da
mebairaxe da wariRo bairaxi mefisa da dasca Tavsa mierTda maTda da moviden maxloblad quTaisisa.
sangrisa maTisasa da odes ixiles ese imerTa aqaT mefeman solomon Seikribna spani imereTisani
ukuniqcnen da ivltoden imerni da sdevden TaTarni da ganmagrda quTaTis da moiwvia Sesawevnelad
da lekni, da romelnime Seipyres, da romelnime dadiani manuCar da movida quTais odiS leCxumiTa
mohkles da gaemarjva daviTs mefesa. warmovida spiTa, sada pirvelobda qaixosro gelovani odiS
mefe daviT da movida lomiasTxevs, da romelnime leCxumTa Soris. Jamsa amas Sekrben samurzayano
imerni Seikribna, xolo solomon warvida avxazni Sesawevnelad grigol dadianisa, vinaTgan
saCxeres sasaxlesa wereTlisasa, romel wereTeli ixiles mflobeli maTi ganZebuli usamarTlod,
papuna da zurab didaT erTgulobda solomons, da warmoemarTnen da daibanakes marsils maxlobelad
Jamsa amas mokvda wereTeli papuna. maSin mun banZisa. msmeneli amisi mefe solomon da dadiani
myofman solomon mefeman sTxova Sewevna manuCar uRono iqmnen, aqiT lekis spiTa daviT,
saqarTveloisa mefesa iraklis, papasa Tvissa, da xolo aqaT avxaziTa grigori dadiani. garna
colis Zmasa Tvissa grigori dadiansa, da uRono-qmnilTa moipoves ese warsamarTebeli
saqme, wavida leCxumis jariTa qaixosro geloani
______________
da warmoitana moyvare Tvisi qaixosro wereTeli,
*) dasawyisi # 5-Sia.
# 6. iveria 13
Zmis-wuli zurab wereTlisa ramodenime imerelisa xanisa Semdgomad daviT gardaicvala axal-cixes
spiTa da daesxa RamiT marsils afxazTa da gaiqcen yvavilisa seniTa. xolo grigori dadiani
afxazni da didiTa alafiTa savse. vidremdis raodenisame Jamisa Semdgomad verRa dasdga foTs
scnobda daviT mefe dabanakebuli maxlobelad da meuRle Tvisi warmogzavna odiSad da miabara
quTaTisa, munemdis mivida gelani ukmo-qceuli Zmasa Tvissa Wyondidel mitropolits besarions
quTaTis, xolo dadiani grigol kvalad warvida da TviT warvida axal-cixes. xolo odiSs iyo cixe
afxazeTs. msmeneli ama saqmisa daviT moklebul WaqviTisa gamagrebuli mxeiZis petre beJanis
iqnma Zalisa, verRa ebrZola quTaTis solomons Zisagan, da leCxums muri gasviani xosiasagani, da
da manuCars gamagrebulTa, warmovida muniT, erT-guleba biZa Tvisi giorgi grigol dadiansa,
gamovlo imereTi da mivida maTxojis da daibanaka vinaTgan zrdida Svilsa missa leons, biZa Tvisi
mun. xolo erTi beladi lekisa saxeliT durmama giorgi. da amaT garda daipyra yoveli samengrelo
Tvisisa sabeladoTi dasdga zemoT darRveulsa samTavro manuCar dadianma da mTavrobda. Jamsa
nasaydrsa zeda. maSin miesma hanbavi solomons, amas gardaicvala gurieli simon da iqmna
romel saqarTveloisa mefesa erekles war- gurielad Ze misi mcir-wlovani mamia. garna
mougzavnia Svili Tvisi aleqsandre spiTa da mourneobda deda misi da dai zemoGT xsenebulisa
artileriiTa Sesawevnelad solomonisa, vina- zurab wereTlisa marina, da biZa Tvisi qaixosro
Tgan eTxovna amas Sewevna papisa TvisisaTvis. gurielis Ze. maSin SeiSura biZaman misman vaxtang
msmeneli amisi mefe solomon mxiarul iqmna, gurielis Zeman da mibirebiTa mefisaTa miuRo
miegeba biZasa Tvissa aleqsandres, erekles Zesa, mamias gurieloba, da esreT mefisa gamo xan igi
da SeerTden spani saqarTvelo, imereTisa, odiS- miuRebda gurielobas da xan igi, garna Semdgomad
leCxumisa, da mividen maxlobelad maTxojisa da daSTa mamias da mTavrobs awmyosa Jamsaca. garna
daibanakes mun. xolo daviTman simcirisa gamo Jamsa amas didaT ekirTeboden TaTarni guriasa da
Semoivlo sangari da ganmagrda mas Sina, movida awuxebden moxdomiTa, kacis kvliTa da waryvaniTa
daviTTana grigori dadiani da grigor warvida tyveTaTa, kninRa da yoveli guria aRixoca,
afxazeTs qelaiS-ahmed-begisaTana, raTa muniT romelnime TaTarTa miyavda da romelnime
moices Zali da daviT iyo maTxojs gamagrebuli. ganibninen imereTad Tu odiSad. Tuca gurulni
xolo solomon mefe, da dadiani manuCar, da mamacad da mxned brZoden mravalsa xocden da
aleqsandre saqarTvelos mefis Ze idgnen naxa- Seipyrobden da amarcxebden, garna simravlisa-
xulevs raodensame Jamsa. xolo dadiani grigol gamo TaTarTa ver-ekmaven gurulni. xolo axal-
misruli qelaiS-ahmed-begisa Tana mTxovelsa cixes myofman grigol dadianma vera raime hpova
misca qelaiS-ahmed-begman Sewevna da warmoyva Sewevna, da muniT warvida saqarTvelod erekle
afxazT spiTa da moviden xibuls da dasdgen mun. mefisa Tana, da simamrisa Tvisisa mefis Zis
garna aqaT misces TeTri ramodenime zemoT giorgisaTana, garna ver miiRo verca muniT
xsenebuls durmama belads da ganudga daviTs da Tvisis sawadisa kma-yofa da warmoatana mefeman
danaSTomTa lekTa Semoadgen zemoxsenebuliTa ereklem Svili Tvisi aleqsandre, da Svilis Svili
spiTa, mefe solomon. dadiani manuCar da lekni Tvisi ioane raTa izrunos mefeman imereTisaman
sangrid-gamo ibrZoden Zlierad, da simon solomon TxovisaTvis papisa da qmnes mSvidoba
abaSiZe yovels Jams qebuli mamacobasa Sina grigorisa da manuCarisa Soris da moviden quTais.
ibrZoda gareT sangrisa mxilvelTa gasa- garna vera raisa saqmisa gardamwyvetelni mefis
cvifreblad, da mas-Tana leki erTi saxelovani Zeni warviden qarTls, da grigol dadiani
saxelad amirxan. garna ver daudga simcire colSviliTa TvisiTa iyo mefisa Tana imereTs da
simravlesa da ivltoden daviT da mxleni misni izrdeboda da ara swadioda mefesa mTavroba
lekni, da warmoviden odiSiT da moviden xibulas, grigolisa aramed manuCarisa, da mravlisa
sad iyvnen dabanakebulni qeleS-begi da grigori Txovnisa da xvewnisa Semdgomad scna ra WeSmariti
dadiani. mxilveli amisi qelaiS-ahmed-begi grigorim, romel mefe solomon ara marTliad
SeSinda da ukun-iqca kvalad afxazeTad, da daviT, zraxavs mas da umetes mecadinobs dabrkolebasa,
da grigor dadiani warviden foTs. grigori amisTvis ezraxa biZasa Tvissa giorgi dadianis
Tvisis meuRliT dasdga foTs, xolo daviT Zesa, raTa man gardmoibiros grigolis erT-
warvida Tvisis mxle lekiTa axal-cixes, da mciris gulebisadmi qaixosro geloani. amisaTvis
14 iveria # 6.
imecadina giorgim dadianis Zem da miibara Tavadni ganutyva didiTa madlobiTa da warviden.
geloani qaixosro, da mouwoda grigols Tvissa Semdgomad amisa warvida grigori dadiani
sasaxlesa Sina nojixevs. warmovida RamiT malviT leCxumad, mun misvlasaTana moegeba leCxumis
grigori quTaTisiT da movida nojixevs biZisa mouravi geloani qaixosro da sruliad leCxumi,
Tvisisa giorgisaTana, warmouZRva biZa Tvisi da misces fici dadiansa erT-gulebisa da cixeni
moviden cixesa zeda giorgi dadianis Zisasa noRas yoveni da daipyra dadianma sruliad leCxumi. mefe
da imyofeboden mun. xolo meuRle grigor vera-raisa Tvisis ganzraxvisa aRsrulebelman,
dadianisa saqarTvelos mefis asuli nina warmovida da movida ojalas, da daiwyo saubari
wariyvanes RamiT malviT da miiyvanes leCxums. dadianisadmi mSvidobisa, eqidam warvida biZa
moegeba qaixosro geloani da yovelni leCxumni dadianisa giorgi da gelovani qaixosro da qmnes
da misces piri erT-gulebisa qrmisa Tvisisa dadianisa da mefisa Soris mSvidoba da warvida
grigor dadianisa. xolo grigor dadianma biZisa mefe kvalad quTaTis. xolo dadianis Ze giorgi,
Tvisisa giorgis cixes noRas myofman Semoikriba biZa dadianisa Seiqmna avaT Jamsa amas dRorisas,
spani imereTisani, miegeba manuCar, grigor moiyvanes giorgi zogiSs da gardaicvala mun
dadianis Zma spiTa odiSisaTa, warmoemgzavren da wels qristesis 1799, dekembersa 15. mcnobi amisi
moviden noRas da daebargen legercames gaRmiT dadiani grigol didaT mwuxare iqmna vinaTgan
cixisa, magram radganac grigor dadiani da moukvda saqmisa Tvisisa gamgebeli biZa,
giorgi biZa misi idgen mamacad da mxned da warmoiRo didis pativiT da moasvena samarxosa
daamarcxes wasrulni jarn mefisani iqiT aqaT mama papaTa TvisTa da damarxa martvils
grigoris da giorgisTa. amisTvis veRar SemarTa SesaferiTa pativiTa. xolo dadianma moimtkica
mefeman da moigona ese ara msgavsieri saqme: iwyo yoveli odiSari da iqmna dadianad da Zmasa missa
laparaki grigorisTana da biZisa misisaTana, manuCars uboZa salipartiano da mun izrdeboda,
modiT CamTana quTaTis da iq miiTvale dadianoba. garda erTman-erTTana ara movidoden da arca
ama azrsa zeda neba-sca grigorim dadianma, da ixilviden urTi-erTTa, vinaTgan iyo Suri didi
ganizraxa mefeman odes movals quTais CemTana Soris maTsa mefisa mier daTesili. Jam raodenime
grigor movklav da biZasa missa da anu Sevipyrob, flobda grigori samTavrosa Tvissa nebasa
da ama hazriTa warvida mefe quTais. TumcaRa Tvissa zeda, na mZlavrebda yovels odiS leCxumsa
icoden grigorma da biZaman misman,. romel kvalad geloani qaixosro. amisTvis vera
cbierebs mefe da miyavs RalatisaTvis, garna momTmenelman geloanis qaixosros saqci-
imamaces guli da Semdgomad ramodenisame dRisa elisagan grigori dadianma geloani qaixosro
warviden esenica da mividen banZas. muniTgan gords, da umetesad Semoimtkica grigori
wargzavnes kaci da iTxoves momgebelad mir- dadianma odiS leCxumi, da yoveli mimdgomi
topolitni orni quTaTeli dosiTeos wereTeli, qaixosro geloanisa daamdabla: iyvnen Jam
genaTeli efTvimi guriis erisTvisZe, amasTan raodenme siyvarulsa zeda mefe solomon da
saxlT-uxucesi wereTeli zurab, da wulukiZe dadiani grigori. garna mefeman ara dauteva
giorgi. moviden eseni banZas, waruZRven dadiansa Tvisi ganzraxva da swadoda Tvisad dapyroba odiS
da mividen quTaTis sasaxlesa Sina quTaTlisasa, leCxumisa, amisTvis kvalad miibira Zma grigor
da vinaTgan grZnobil-iyo maTgan Ralati mefisa, dadianisa manuCar da warmoemarTa grigorsa zeda
grigor dadiani aRar STavida sasaxlesa mefisasa, spiTa mravliTa imerel lekiTa, da gardaagdo
da biZa misi giorgi STavida mefisaTana sasaubroT, grigori da qmna dadianad manuCar.
da scna WeSmaritebiT romel gamzadebul-ars mefe
(Semdegi iqneba).
Ralatad da naxa damdgarni kacni. maSin warmovida
da movida grigorisaTana, uTxra cxadaT mefisagan
Ralati. maSin mswrafl aRmxedrda da warmoviden gazeTebidam amokrefili ambebi
da warmohyven zemo Tqmulni mitropolitebi da
Tavadni imerelTani, da mefeman verRa SemarTa _ saxelmwifo sabWos gaduwyvetia saqme Tavnzed.
Ralatsa da dauteves ganbasrebuli da dadiani sargeblis aRebis Taobazed. amboben, kanonad
movida xunws, da imerTa mRvdel-mTavarni da daudvia, rom sargeblis raodenoba sesxis micemis
# 6. iveria 15
da sesxis amRebis nebazed iqmneba damokidebulio. aleqsandre nikoloozis Zis saxe, Reneralis
_ ruseTSi melitopolis mazraSi ganuzraxavT garibaldisa, italiis ministris kaurisa,
imisTanave amxanagoba gamarTon puris Senaxvis italiis gamoCenilis mamulis Svilis maZZinisa
da sesxis Sesaxeb, rogorc fulis Sesaxeb soflis da sxvaTa. mravali sityva warmoiTqva Turme,
bankebia. am amxanagobisaTvis uwodebiaT: `ar- mravali sadRegrZelo dailia. garibaldisaTvis
sebiTi saWiroeba~. sagani am amxanagobisa is misalocavi telegramma gaugzavniaT.
aris, rom TvisTa wevrT moupovon gaWirebis dros
_ 1846 wlidam dawyobili 1870 wlamde saqar-
puri iafad da advilad. wesdebuleba SeudgeniaT,
ormocs kacs xeli mouweria da warudgeniaT TveloSi doRebi iyo ganwesebuli marbenalTa
finansT ministrisaTvis dasamtkiceblad. cxenTa sacdelad da jiSis gansakargeblad. 1870
_ evropiis umTavresTa qalaqTa Soris ai w. adgilobrivma mTavrobam mospo saqarTveloSi
doRebi, radganac aqauri cxenebis av-kargianobas
ramdeni suli ixoceba Turme ricxvTa Sua
mag doRebis dawesebiT ara daetyo ra. exla aqaurs
angariSiT erTs TveSi aTas sulzed: londonSi
_ 24 1/4; edinburgSi _18 3/4; glazgoSi _ 25 1/4; umaRles mTavrobas gaduwyvetia, rom doRebi
kvlav iqmnan saqarTveloSiao. am 1877 wels iqmneba
dublinSi _ 26, pariJSi _ 29, romSi _ 29, venaSi _
daniSnuli doRi. dro da adgili doRisa Tavis
26 briusselSi _ 21, berlinSi _ 25, gamburgSi _
drozed gamocxadebuli iqneba.
23, amsterdamSi _ 28, qristianiSi _ 22, breslavSi
_ 28, feStSi _ 38, turinSi _ 24, kopengagenSi _
_ bzibis (afxazeTSia) tyis Taobazed viRac
23, miunxenSi _ 34, neapolSi _ 30.
o. a. fon-lipxortsa winadadeba Seudgenia da
_ vitebskSi Semdgara `soflis meurnoeTa sa-
warudgenia erTs sazogadoebisaTvis ruseTSi,
zogadoeba~. am sazogadoebis sagani is aris, rom romelsac hqvian `Общество для содѢйствiя
meurnoeni erTmaneTs dauaxlovos, moumarTos русскому торговому мореходству~. fon-
xeli da warmatebas mihsces adgilobrivi miwaT- lihxorti ambobs Turme, rom bzibis tye 60,000
moqmedobis warmoeba, gaadvilos miwis mosavlis dRiuria, mSvenieri ram ariso, dRevandlamde uqmad
gasaReba da muSa xalxis mopoeba. wesdebuleba am devso da xazinas arafers sargebels ar aZlevso,
sazogadoebisa daumtkicebia kidec saxelmwifo maSin rodesaca mag tyes SeuZlian aTi aTasi
qonebaTa ministrsa. Tumani Semoutanos xazinasao, Tu ki xazina fon-
_ odesaSi qalaqis gamgeobas axali xarji lipxortisagan Setanils winadadebazed dadgebao.
SemouRia qalaqis mcxovrebTaTvisa. eg xarji eg sazogadoeba garda imisa rom tyes gaitans
gansazRrulia saxlis qiraobis fasis kvalobazed, samzRvarT gared, Tavis xomaldebsac gamarTavso
da edebaT mxolod saxlis qiriT damWerTa. Savis zRvis pirzed vaWrobis sasvleladao. rom
_ Svids martsa saxelovanis garibaldis am sazogadoebam Tavisi daniSnuleba aRasrulos,
lipxortis sityviT, eqvsi milionia saWiro, Tu
dabadebis dRe iyo. amisgamo odesaSi am dRes
mTavroba aTs Tumanzed xuTs maneTs sargebels
didi nadimi gaumarTavT odesaSi mcxovrebT
aRuTqvamso fulis patronTao.
italielTa da eg dRe udResaswaulniaT. meTauri
nadimobisa yofila italiis despani (konsuli)
kastelio. wveuleba hqoniaT erTs sastumroSi, es winadadeba fon-lipxortisa `Общество для
romelsac hqvian `CrdiloeTis sastumro~ содѢйствiя русскому торговому мореходства~-
(СѢверная гостинница). zala mdidrulad sa yuradRebis Rirsad ucvnia da gaduwyvetia rom
morTuli yofila mravalis yvavilebiTa, rusisa fon-lipxortis winad adeba warudginon dids
da italiis xalxis droSebiTa. kedlebzed mTavars, kavkasiis mTavar-mmarTebelsa.
amarTuli yofila xelmwife imperatoris _ mas Semdeg raki 17 aprilis 1874 wels
16 iveria # 6.
axalis Rerbis fuli dawesda zogierTi naymevTa dagvisaxeleT is gvami, romelsac, Tqvenis
glexTa saqmis sasamarTloni (учережденiя по sityviT, is Txzuleba unda gamovTxovoT, magram
крестьянскимъ дѢламъ) arzebs da saCivrebs arc dro gvaqvs ukan devnisaTvis da arc cnoba
ubrunebdnen moCivarT Tu or abaziani marka ar Tqvengan dasaxlebulis gvamisa.
hqonda qaRalds. exla ki, gazeTebis sityviT, 3) `uf. moglejilaZes~. _ Tqveni werili
Sinagan saqmeTa ministrs ausxnia, rom mag da egred usabuTod laparaki zogierTis av-
sasamarTloebSi saqmis warmoeba srulad zneobazed, iqneba zogierTisaTvis gamosadegi
Tavisuflad unda iqmnaso Rerbis fulisaganao. iyos da ara `iveriisTvis~. Tu adamians hkicxavT,
_ inglisis gazeTSi iwerebian, rom am cotans misi sabuTi, saqme da namoqmedari gvauwyeT.
xanSi auqcioniT gaiyidao erTi muxis xis sxva gvar gankicxva, Cvenis fiqriT lanZRvaa da
seli (кресло), romelzedac Turme villiam lanZRvas Cvens gazeTSi adgili ara aqvs.
Seqspiri ijda, roca Tavis saxelovans dramebs 4) `konstantine gegiaZes~. _ Tqvenis weriliT
hswerda. TviTon seli ubralo ram ariso, nauwyi ambavi ar `axalia Zvelia~. Tvali daakvirveT
magram auarebeli xalxi moawyda sasyidlaTao da Tqvens gareSemo cxovrebis mimdinareobas da rac
gayidula ocda Svid TumnaT. aqav gayidula erTi axali SesaniSnavi ram naxoT yvelasaTvis Rirs-
Zvelad nabeWdi Txzuleba Seqpirisa ass Tumnad. sacnobi, is gvauwyeT: sixaruliT davbeWdavT.
5) T. i. y _ s. _ Tqveni leqsi ver gavarCieT,
radganac cudis xeliT aris gadawerili da rac ki
redaqciisagan gavarCieT vcaniT rom ulmobels beds TqvenTvis
poeziaSi adgili ar mouzomavs.
6) i. j. _ s. _ Tqveni werili usargeblod
zogjer mogvdis xolme werilebi, leqsebi
didia. xalxis pativis dacva didi saqmea, magram
da sxva da sxva korrespondenciebi da damwerni
TviTonxalxis pativic ise didia, rom igi imiT
gvTxoven calke baraTiT vacnoboT davbeWdavT Tu
arc amaRldeba, rasac Tqven gvauwyebT. Tqven marto
ara gamogzavnilTa werilTa da sxv. radganac am
am weriliT ar gicnobT: Tqveni mwerlobiTi
baraTebis weras dro unda da amas garda arc raime
Rvawli cnobili gvaqvs. pasuxzed ar dagvemduroT
sasargeblo Sedegi mohsdevs, amisaTvis Cven
d Tqveni Sroma amis gamo ar mogvakloT.
varCieT pasuxi SevuTvaloT Cvenis gazeTis piriT
im mweralTa, romelT nawersac ver davbeWdavT.
pirvels SemTxvevaSi Cvens pasuxs vugzavniT gancxadeba
Semdeg gvamTa:
1) `quTaTurs~ _ Tqveni werili `iveriaSi~ tfilisSi, yvela wignis maRaziebSi isyi­
ar daibeWdeba. mag gvars uTav-bolo da deba:
gamousadegars sagans, romelsac Tqven gvauwyebT, gogia meCangure, legenda T. akaki were­
`iveriaSi~ adgili ar eqmneba aras dros. `iveria~ Tlisa. fasi erTi Sauri.
kerZo piris wadils ar emsaxureba. davriSiani, anu zRapruli moTxroba,
2) mRvdels s. b s._ _ Tqvenis Txzulebis gamocema pirveli. fasi Svidi Sauri.
dabeWvdis pirobas ver gaZlevT, imitom rom
TviTon Txzuleba ar gamogigzavniaT. Tumca

Дозволено цензкрою. Тифлис, 7 Апреля 1877 г. Тирография Е. Хеладзе. redaqtori da gamomcemeli ilia WavWavaZe.
sapolitiko da saliteraturo gazeT `iveriis~ ganmeorebiTi gamocemis proeqtisa da ideis avtori,
redaqtor-gamomcemeli nugzar WiaberaSvili
saredaqcio jgufi: neli darbaiZe, nino keratiSvili, nino SavaZe, nino glunCaZe, lali goCitaSvili, Tamuna dvali,
merab dvali, akaki iobaSvili. mxatvari, buba arabuli, dizaineri laSa Cxenkeli
proeqti: iveria _ warsulSi dabruneba _ momavlis gadasarCenad
proeqtis mxardamWeri saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka
gazeTi `iveria~ aRdgenilia, _ ganmeorebiTi gamocema dawyebulia 2011 wlis 2 agvistos
gamomcemeli Sps `sagamomcemlo saxli qarTuli elita~ saidentifikacio #404852174
misamarTi: g. leoniZis 11a; tel.: (+995 32) 299 76 53; chiaberashvili@gmail.com

Você também pode gostar