ATATORK KOL.TOR , 011.

vr; TARIII YüKS EK K lJR UMU

T ORK 01 1. K UH UM U YAYINLARI : 340

•
900, Yrldönü mü Dolayisryle

KUTADGU BiLiG
iNCELEMESi
A. DI LÁÇAR

YUkseköAfeum Kurulu Marbaasr'ndabasilrmsur. AnkAra · 1995

Hu eserin 5846 sayth Kanuna gOl"e OOlün yaym. tercüme ve üuba s hak.lan
TÜ RK DiL. KUR UM U'n a aittir .

I. Basll : 1972
2. Baskl : 1988
3. Basks : 1995

IS DN 975 • 16 - 069 4 • 2
 •
95. 06. Y. 151 - 340
 tÇ IN D E KI L E R

IÇINDEKILEfl.
ÖNSÖZ •.
AÇIKLAMA

1. "K UTA DGU BILIG"IN ALT KATMAN I ve BALASAGUNLU YUSUF

f. "Ku t.dgu Bllla:" ve

2. Karal!a,,' ,n anl am
Kuahanhlar: Hu n Türk lerlnden Karahaohl ara
. "
15
3. Karahln t. devJetl nln cog ,y..,
4 . K",nhlnh d evletl ri ln kült ür mer kezlerl "re
Vu."' .
S . Salullunlu
"
6 . Bal,,"gunl u YUl"f"un felsefe, yÖnet lm. slyuet
7 . Baluiliunh,. VUl'" ve e, kl TUrk dünYU I ••.
. 1an,nd. kl kaynlkl. r ,
"
28

11. " KUTADGU BILlG" IN FllOLOJISl

1. El yumal", .. .. . . ae
::t . MKuud, u BllIl" rumal.r'r!" 11,,11 kl, lIer <0
3 . YumaJarm okunmul • • • •• •• • •. ••• •. • . • • •. . • •
• .• . • . • .• .• , _o. "
4 . Ureu , aIf.be!ll ve bu .If.b. Ilo "Kutadgu 8111g" •• •• •
S. Karal'lln h TUrk.ul k,l. vUIU . "
SO

UI. ~ K UTA DG U SIL1G"

1 . Kenueu, \Iun i, lç IXII1Imierl , eklerl . , . . . . . , . . 71

2 . Ani konu ~ I lrlf 12
GeneilirIf: I. - 111. bap!ar 12
Bahar fllrl: IV. bap 12
EYren : V. bap •• •• •• • •• • • •••• • • . 81
BIII I: VI. bap • • .• , ._ . .. .. . . .. .. . ... . • •• .• . . 82
0 11 : VII. bap . 82
BU,lilalIk: VIII. blp
Iyillk : IX. bap
.
. "es
 A. lll LAçAR

Bilr i ,Ie Aklon e.d emi ; X. l>ap •• • ••• •• •• ..• • ••••••• • 87

Y~p 't ,n adl, gene l konu . u, ~ .. hne hk d iylloed .ki ~Heeor ik "iJHer : XI. bap •. 91
3 .Anakonu : ..

l. bol um : ~I I. - XXtU. bl pll ' .. "

11 . bolu m : XXIV. - XXX VIII. b.plar ,,,"
til . bolum : XXX IX. - LXVII. baplar • 115
IV. beilum : LXVIII. - LXXXV, blpl. r 110
~, YaplC ,n .onu ndaki 3 ek (6 521. _ 6645. beylt!.r)
'"
IV, MKUTADGU aiUG" iN OEGERLENDlR,ILHESI

1 . Gen el ko nul.r
2 , Ahl:ik ve d in
,..
152
3 , lsll.ml,k. u..... vur •
~. Bill i ve erele ml,.
S . " Kuu dc u ail'I" in mesa;, •.
..,,,,m
V. OÜNYA EDESIYATI ÇEfl.ÇEVESi IÇEfl.ISI N OE " KUTA OGU eue-
A . Bir '· pen dn. me" ve " hikme t o l...k"
B , Bir h. t UÓ• U" ;e "ö. d eyiJ" t ur u o/I t l k '"
C . Bor h' iyu etn l m, " ol...k '"
".
ç, " Devl't bill i' i" o l. r. k
D , Bir " uto pi. " , ''' d...ie t .om.no" ve " p re n.l erln . yn... ," o l... k .
".
HO

VI, SO N UÇ

'"KIIUdJlu BiliJl"de f. ydac,h k, o/ um, "l uk y.. ~rc.h k ; " d ivinilu " ,n y''''baJ,ndl
" " umi niu s"
elSLlv OG RAFYA '"
H el in d' J' ; I . Kar.h. nl. de vl"in' " kron o loji.'
'"
2 . Ka..II'IIl, lar d..vleu " ln h• • itUl
 •
ÖNS ÖZ
•
"Türk Dili"ndeki Önsöz

Tür k YUlmn ln 11k üç çallnl üç aYr! dine bagh e rarak buluruz : Kök-Tür klerde
(552- 745) ~ aman lik : Uygur larda (7047-840) Budd haohk : Kara hanhlaeda (9J2~12n)
da IslämlJk. Bunlardan ikinci si Buddha d ininde n baj ka ManlcUig e, Hlrls tlyan11fa da
bath bul undugu ve özel YUIP d a sah!p oldugu halde, pek yarat lcl olamamrj. daha
ço k çevtrtcthkle geçinmi, ve "Oguz Kagan" destamrun parçacrkla nnda n ba,ka büyuk
bir klUp ya da yan r adt blra kmamlltlr. Bu yu zden Tür k yallnlnln ilk ü ç büyiJk p ZI
anltlll i Kök-Tu r klere Karahanhlard a buluyor uz : Orhon YOZI!/Otl, Kutadgu Bilig ve
Kltabü D/vanl LOgat/'[-TUrk ; btrtncutntn yua n Ko k-Tü rkle rd en pr ens Yoll! Tigin,
öbürle rln ya13rlan Kara hanhla rdan Balasagun'I u Yusuf'l a Kaig ar ' h Mahmut. Tar th-
le r! slrulyle 732, 1069, 1072.

Bu bir mutl uluk tu r : Ba~ h k l~r belll, pur adla n belt, tarihler belll. Ü..iiniin de
jubIIe yllla,.. Tur k Dil Kur uluy' yillanna ran[amaSI da ba,k a btr muthduk : Orhon
Yczrtlarl'nln n oo. Ylrdön um ü I. Kuru ltay Ylll, 1931' de ; Kutadgu Bilig'ln9..QlJ. y,II,
XII, Kur ult ay yI11,1969' da ; Kitobü Divanl LDgati't-TUrk'ün 900. yiI, XIII. Kur ultay
ylli. 1972'd e , kl ay nl zamand i TDK'nm k ur ulu j unun 40, Yllo el acaknr. Bir üçüncü
mutlulu!a di l ~ :ar e t etmem gerekiyor. Tür k yu mlnln bu tlk anlt lan nln iiçii de At a_
t ür k' ün I, aret iyle Turk Dil Kur umunun çalilma prog ra m l n~ al m ml~ ve yaYlmla,..
blre r btrer ge r ç e k [e ~t i r il m l 't lr . Bu ar ada bu dey yaIl anrtlartm i ~l e y i p bugiinku
dll1mlze çevtren ve i1mdi ararr uzdan ay rli m l~ bulunan Üç e me kt ar ark ada~lmI Z' da
bun da nhmetle an mak ge re klr : Aym sin He H üse ytn N a rr uk O r kun (1901 1956),
Re~lt Rahmet l Ar u (1900-1964) , ve Ahmet Beslm Ata lay (1882 1965).

1 a!ustos 19) 2' de , yurt d ll inda tken, [st anbul gazeteler inde " O r ho n Yam ta,...
nln 1200. Ylldörl ümu" ba~ II!' lIe blr yazi dizisl yaYlmlamalda Ataturk'ün begenisini
karandrm . ~ u anda bu yazlml kltap il! lmda, yaYlmlarl ge rç e k le ~ t i r i l m i ~ clan bu ü ç
Tür k yU I anmmn ve Atatu rk 'ü n gölgesinde yulyor um. Ö mrüm vefa ederse, 1972'd e
iiçuncü sü de böyre cl acaknr, lrll allah.
3 n isan 1969 g ü nü, ku tla ma toplant lsl nd aki konu,mamm önsözü :
~u anda, en ge ni, anlamlyle Tur k yn lnm ln ilk Müslüm an ve rim i ve Tu rk di r
yl! lehçelerlnl n duny a çapm dak l 11k b<l}yapltl olan Kutadgu Bilig' tn yazli'iln ln 900 .
ylldö niimü nü kutl amak ye bu yap't l, önünde hiçbir Turkçe ö r ne k bulunmada n, bir
 A. DIL.lÇAR

~ lrp l da meydana get lren Ba' u agun' lu Yusuf Hu Hatlb'ln y öce edim rahmerle ana-
rak o nun önünde levgl 'Ie övgü ue yü künme k üzen bu rada toplanm lJ bu l un uyoru~.
Gerek Kutadgu 8Wg'l n gerek Balasagun'lu Yusuf'un yalnll duygunl olarak dei li.
billmsel gerçeklere gore de ulu 'Ie y üte olduklannln ta nlt 'Ie kanlt lan na. blIgIm 'Ie
gücüm yeutll kadar önün üze serme!e çalIJat a! ,m. Bu Jerefll 'Ie tör ensel gö rev l bana
ernanet ettlklerinden dob,y' kurumumuzun Yür ut me Kurul una 'Ie Gene' Yazmanl-
mlz nym Om er ASlm Aksoy 'a teJekkû rleriml blr gönül bc rcu clarak burada btldtr-
mek tsee r tm.
 AÇIKLAMA

I1u k; ta lu, lJ a ~ h~a , ö~ r~Il ..;Il'Tl.. ~"n ; ~ hal l. I... tmall ian i~';n )'111.,[ 1111, À'u/ml!!."
Ri li!! '; aç lk hir d i1l~ , 0 1.1" /;,, ~; loi ' ''lIIl1.. "k,,,,, 1,..~ k a h;r ';;Jh" ,,, )'''I. l ''', Tu lu,,, Y"
anlulm """ I,u allHIt'" UY~ll" I.II ..r..k );lik 1I11la~,I'r 1,;1;",,,,1 ~' ;'1.ij ", h'IIIt' I" r~ . Ia l", .. k tan
ka~'lJld,m .

"" ü rk Dil. " .1l'Tjt'imi"lin 1969 yd. ni.an .")"" ,,,d,, ~ I k ;", " "' '' I... I" u lI ilig' in wo,
Ya!dö" ümü (1069 - 1969) " e na lll,,, ::,,,,I.. Y" ~,,f" ha~ h l. h Y "~ "' '' . :1 " i'lIlt 19(J" ::iin ü
Türk Di l Ku rum " sal on unda J Üzenlr n..n kutl ama t 0l' la nu'lIltllll i L"'llJ ~ ma nU w~
a ylU p hn 21 1llalok ~ünü Anka u ' d a " ) li ne" j Cil'''''''anma Crm;yeti " lid.. a )'1'11 a ma d a
ver d ilim ko nfera nso b îrb ir iyle kaU t hrar a k, bu nla n ay m tut u m a 1:'"'' 1:'.. " i~l~tt i m " e
Kw ",%u Bi lig me t ninden çok ..y.d a iljl; înç b..y itl.,r (a la. ö zl..ri, " Ua ha r !$ii rî",
t ü rl ii konul ard a özd"yi~lrr, lir ill; par çalar " .la.) ..<:(tim , ( r ,-irilr rini .Ic ,·l.lr Ji ro. Hu
( evi r ini n a ynn t ili ~n:r.lüi!:ünü d e " ermeyi fayd",l, bi r )'(in trm I.il.l im .
Ba,h..a a mae = , T urk YU ln aom b u ilk b"'n ' ap I1l111 ,.0' Onun hii)'ü k y u a n olan
Bah agvnlu YUBUf'U. 900. )"udönüml..ri dolaYi<,y le ok u rlanm lZllta nl1ma ll;, ",.,,' d ir m..\;
ve yap.tla ya ... nnm bü yüldüUrrini gÖBter mrkt ir.
Kultulgu Bilig'in biadeki ilk ~v ri yaz.I~lm " e çevirisini ra h mdl i Prof. R.
R. h lllcti Ar. t 1947 vè 1959 y ula randa ve rdi. n u (<,vr i)"lIZ-', yar"m ..1,1.. hulunan üç
tol yumum , d..n.., t ir:m..1I; yo luyl.. n rtanml~Ur , Ger ..kbiz kafl t 1kl,k )'lIla t m a ma k
içia., hu (evriya""y a büyük bi r dr~ i~ik1ill; ya l' m aJ a n, a~ a~ a y ull;i m oldllj!:u liI i!>i Lur a da
ku Uanmay. uygun b" ldum,· Oll;unu l (lIlklanm, me ti " çevir ileri nin ..o n u na .,kl ..d i-
d igim sö:r.lü kJ.,r d e gös te rdim , c_ i, O_ U, iJ_ ü, !!_ k d algalanmalan giLi: Örn.,g in ,

I. Yan ile g<'l.t",rilm~mi, .... l.ri Î' ll..ye n~, ~, ': ~, ~,~, ~, ~ gihi altl. n nol ' aloh..Cl. .i kul_
lan.rnalllalll; f ( _ kapa], ..) harfin. y",r \' m."'..... ; laba n.., ro... ükJ",. J ", i . I, <'I. Cl ~Î bi aou n ~ ..kan..ri
aY'>t .." ..."'.....
2. ng ( _ d:.:J) Mdip. r,,,, h",p g... ~.k N O d",~ ..iyl", !1 b. ,r; il.. , ",. ,...
3. V.l.l",rii, tli il ('" ka h n g) n i ( _ ",1<, ll, '{) h.o.rfJrriD.i . ull... "' ~IIl, î nce.·y'i(_ r )d",
hu v.ya ...1<1l. : Lilin ~ ( _ J) iJe i...... k' y' {_ f )de hq>kharfiik ka ." ...........
4 .d h /I 13 (_ ~ ). w /~ 1f3(_ J). k /'1 {- J }" (- ~). <i- /i ( - ..,;). t (- J,. ). • (-
i;. ). . ( - th. 8, .:.. ).' (- . , .). '(- e. ) pbt h. rf1o,.., y.r H.."...... m.
Bvaa k.artdak YU>&DCf ...H. o6lriiU. Ie.:<''' i ( .. j ) b- ( .. ( I vr " ( oa t ) N O d<t""krioi
. lIaIumoyi dootno bGId.... B.. onbiJaioi Ii ri, Yb""''' MKan.h.a"h Tiid,(t"oi K.l...... . .. ~ bel"lIlifnde
, 60lcrilom.ittir.
 \ , IJILAç AR
'"
yel,...,y il (= y cl), f'l m~k""';/I>lPk (= düzeulcme k}, ter ruek_ l'rmeli ( '""" ,te r mek) , " du.
mal..,....,udufllOlk ( "= "yu",,, k) , lod""-'I" d< ( -"' h ü t Üll). örÎi!1_iir iig (= a k ). kiil'ez_
kó"ez ( = k u ru m ill. kilJ irli), .reg",.",k {= 'i"y t anl g ihi.

'l..t in (C\' iri,in,]". Lunu ,,"'aCIm" uy!(un k Ll m ak zorulIlug u ik kar~ lla~tlln . P rof.
Hal""" ,; her hald e "",le lo; ~." v k" ' a~l a"' a k a ma", yl.., ( ev iri,;u; I.iz.- " , i;~lük,d", I ..n
(Iüg ad) da lia ,:" k "anlamsal" (m.."lcn ) ola ra k v err lli ~l i r. Elinisdc I,ul" " "n hu yal " l l a
js.. ögr rlici bir a m" Ç" gli<!üld üj;ii. için , çe\'iri d e ..özeü k ler in tam ka r~ll lglTli ,-".mer i
" ..ol"l>î 1.e" k "tril reg '''rd ,,". Örn eg iu , 49(, 7. },e)' ltek i )' nru d, /Ill d iin.va i ri ',ern k-uz' ,Ö ·
z;i,,,i sap" pr uf",ör T iirki y.. T iir ".:...' ;ne " d üllya nlll he r t a raû .~,klor a .ho guld u"
.Iir e çcv ir m i ~ , hellim çevitimde i~e "1~J d l dü ny a. ~iine ~ göre " y u i ,Ic gör meyen ; de "
d c nm i~ , al tta ki , öt.Jük te de "Jilramu" = ' ~'mnk , ir = g ii,w y, g iitlt'~1i yer , {",= =
ku z,'Y, gii n e~ giir meyen ye r" a <;.k la ma'l yap.ltlll~tl"r. Ba~ka bir yade (552. heyt ),
'''' J '' lrgse ""plik u{" gl"k IJ ku, kiçiglik ," w k ,,,' (jriiq blJlg"ka so : iinü Prof. R e h rue ti
khçcmize ~öylc çev irmi~ : "s ana hey lik vc hi iy iiklük ('Ti~ i rse , hu dev le t içind e s aç ve
sa kalm lll a ~arm a " için, k..nd in i ki iç iik t ul vc miitev az. 01." B" IL i, e ~öyle de mis im:
"'a na ..ris irec lwylîk, ulu lu ~u a nla ; a h;ak gön üllü kle has rrlan aga rmag a" ; al tt a ki , ö1'-
ld k te ,Ic ~ u açrklnm ala n )- al, m l~J m; l"gm rk = Ik ~ m e k, eri~ me k, Qkm ak lu~' m ak
= an lamak, ki {ildik = k üçüklük, a lçak !l611 ül1ülük , ,,'wk 'u trnuk = Ila z.rl a n mak ,
ur;i,! lilri'') = ak , iirii') IIOlmll k = agarn ,ak. Yine , ay m pr of" , ür 6 531. h..ytte ki
h az,jll m,( lii~ iilJ;; m' ii "hazänaml u~ r attl m" a larak T ürk çemi ze ~'e \' i r m i~, benun ç..vi-
;;m isc ~iiyled i r ; "souhaharmu çigne Ji m", açrklamam d a eo ylc : "['a:a n [ Fa reça} =
so n hah ar, giiz , k u r uJll u~ , J ök iilm-ü ~ ya pr ak , tii ~ iil "' ek = ü, t iine j,,, ,mak, çignem ek".
Yap 'tta geç"l1 gök h îli m l erimleri n i P rof. Hahmet i, Tii rkçe m izue ~<iyle k ars ilauns tu' :
5676 ,-e 62:!O. 1eyitle ru" Y d,/., k' l YlldJrlk, Ad8"" d a AyglT, 6220 . Ley tt oki Yiti!.·rn'i
Yedi-Kard csler, 6221. heyne d e 1~'r pllf i r' i E rr " tir. n..." hu "lan T iirk iy e T iirkçe,i
ler imlu iyl e kar~II am'~l!ll; Y Jid" k = öceu (L a l. l' ro" yon ), Ad;;" = Aky ,lih 1'
(Lat. Sir;n, ), Y il i!.·en . ~ Ij üy ük Ay , (L al. Un ", ma j or ), Y..tli K urd csler , Er rm ir
d" = l kizler (Lal. Ge m ini).

Çn ir il"rim l' a~k al aTl n k i nden d a ima ba~ l m -"7. ol,lu~u için , deg erl eu tlirmder î-
min soru ml" lug ullu l a~lIIl akt aY"11 . :;Oll yrllar d a Kük_T iirk çe iJl' Uygur ve K ar a hanh
Ti irk çel uin in 'ödü k biJgi,i alanmds yeni yay mlar ortaya ko n mu ~ , bunla r Ku -
l",lgu nili~'rIc geçen sözcüklcrin I'erçek anla mma <la I"k tutmust ur. Bun la rdan bi -
ri n i i;z"Jliklc h u ra<la anm a k i_Ier irn ; 1969 'da , Sovyel B ilimler Aka d em i"ine hagh
Ili ll,i lim E ml il iis iine e Leniogr ad'd a yay ltllla nlltl \'C Ka ra hou ll 'I'ü rkçes ini d e içine
ala n Drevn ely urks ki.r Slover' (Es ki T ur kçe Silzlii~ii). Ok u ya na k ule vhk ~ aglamak
a m a"_ly lc, Iwn ,i;~l ;jgi i lll ii t op ln ola ra k ) '0 1'1 1 10 ""lluna kOYlllaklall"O, onu her ~'e v i­
ri hijli' miin iin , un u na I'nr çll I' a rça " kled im.

K ita p ah, alla hiil iime ayrûnue nr: I. " K u l atlg ll Hilig"in Ah Katm am, ~ . " Ku-
la d gu Bilig " in F ilolojiai, 3. ""K ut ad gu B îlig" 1-. ~ K u l adg\l Wli g" in De g..ri eo -
.!iri lme, i, S. D iin)'a E dc biya u ç crçcv es i tçeri~illd e " Ku l..ol g:u '·Hilil;" , 6. SOIlUÇ.
 KUTADGU ntr .rc INCE LEME SI u

Bir in e i bë lüm de Karahanh de vletin in cografyasi larihi ve k ült ür ii, Hala 'a-
gunlu Yu sufu n k i ~ i1î g i , kay na klan VI' e, ki T iirk Je ri e cl an i1i~ki s i ele al tll ml~ "r.

tkincibölii.ml e K u radgu B ilig' in el ya zm al an , iJk oku ma ,Ienem..ler i- ve Uy-

gu r yazlsl üzer ine hil g i ve rîld ik le n soma, Hk T ür kçe tIene me ola ra k, Karaha llh Tiirk-
çesi nin !>ir gr a mer öz,·t i yap llm ' ~ ltr . Hu gen i~ 6zel , ya l' ,tta ya a lan ' üzciik a ç,k lam,, -
lan m de~ tck lr yip t a mamlamak vI' ok urlarm K a ra hnn h T ürk çcs ini ger/."g i j:! ihi a nla-
ma sma ya rd rrn etme k a mecayle kon m ustue.

Uç ä n cu böliim K Ulad8" Bilil!'in t a m çiizü m\f' n mes ini ele alnll~l ' r. Ba; l a t.ü r-
lü kon uiar ia î1gili bul una n ve X I. bapa k ad e r "ü ren ögr e ticî pa rçala r, ö zd ey i ~ler
se çilere k dili miz e çevr i"" i~tir. K"radg ,t BWg' in a na höliim ü t a rll~ lIt ah diyalog
hiçiminde oldugu için, hika yen in 3. ve 4. "bolü m leeini sah ne ya zlsi kahbi na d e k mek
fa yd alt gêrül rnüet ür.

D örd ünc ü bölüm, Kwadgn Bilig' i dunya e dehiy ali çerçev e, i i"e rî,intl e geregi
gibi degerlendirm ek amaclyle ahläk , h ikmeI, "p enu ltame" , öad eyi e, "siyaset na mc",
" dü,tum am c" , üt o pv alar, rIevJe l k u raml ve felsef" si , ya<a , 'e yön et imle ilgili ba ~­
hca yab a ncr ya prtl a rla rI cne~t ir ilm esine deg in i lm i ~lir. Hu yoMa h ir k tlavu1' olmak
iizere, hirçok ünlii yabancr yaprtlarm kon us u ö 7.etk"ltl i~, I.at kala nnm konularr 1..1-
eaca açrkla nnus , ki m ; yap,tl a r için d e k'8a bibl iyog rafya bilgisi ...e",,,, kl e y e l i n il mi~­
tir.
AhJllCl hö lümde Ba la sagun lu Yu suf'un aSll amaCJlII, on u n, t er im in kl asik a ula-
mlyle bi r h u m a n;1'm ac . oldugunu -belir l mege ç ah~llml~ Ill".

K Uladg" B il ig' le ilgili özlü bil' b ibliy ogr afy a, h ar it a ve lJiI' Karahauh d ev lel i
k rouolojie i b u yap 'l' l a m a mia r .

Hu yap 'l, K uradgu Rilig' i haIklIl k olaylikla a llla ya hil"eeg i Joi r duru ma ge-
t ir m" .Jen t·m e"i oldu gu için , old uk ça a g,r bil' soru mlul"k t a~ltnakl a , br. Yu ka rd a f...•
lir ltigim gibi , a ma e"ll, T ürk k ü!t ürü nü k,sa hir siir" içeri"inde <lor llkla ra ka d e r yiik-
eelt mie clan K a ra ha n h d evlet ini, Balasagunlu Yu'uf' u, Ku ,,,agu Bi lig' i ve gen e I-
likj e g üeel ve zeng in Karahanh T ü rkçe, îni sev d irme kli r. Sa yglm v C ha y ran ltg'lll
h üy ük olan iJk a M ikloped icimiz Hal asagunlu Y usuf'u d ogTu anla drgmu ve talllthg l-
m, sOllly omm. Saym oku rala nm da ya l' lt lml göedcn geçird ikte n sonra Lu karasa
ve ne lere e, e me gimin b o~ a gilmemi~ old ug n n u lallltlanll ~ olaca klar.

A. Dilàçar

• Bu h ölümd e ' -orilen ,.". imlerd eu vou H ammer'l e ilgili olanlann. Cru Oniv ....il••ind.n Prûr.
Dr. h a n~ Sauor gliud ermi, lir. GereI. oua gereI. Ha mme< _ I' ur g. tall _ Ge""lI••haft' a h urada Ie_
..kk ürl eri mi bil di<rn e ~; bi, borç bUi,i,u.
 I. «Kutadgu Bilig"jn Alt Kat mam ve Balasegunlu Yusuf

I , "Kutadgu Bilig" ve Karaha nhlar t H un

Tiliklerind en K ar aha nhillra

K utadgu Bi lig. Türkle rill Ka raha nh, tI illha nh y a .la H a kent deuilc u de y-
leti zamanmda, 1069 Yllm da, Bala "agu nlu Yusuf''uu yazdlgl ünem li ilk Mü" lüma n
y apr tidir,

Ka ra h a nldar m , Asya Tii rklceinin X IV. yii zy ,I,. kadar ku rd uklan ded<;llc r
aea smdaki yeri, ~u la ],loda n kola y ca anla~ l!ah; l ir :

H un lar (Asya: M. Ö. 220-M .S. 216; Avrupa:374.496), T ahga ç y a da T ' o. pa' .

lar (43 6-557), Kök-Türkler (5 52-745), K u tl ukla r (681 -745), Türk eeler (690-
766), Uy gurla r (747- 840), Karlu klar (766-932), K a rahanhlar (932- 1212), H llrezm -
lil er (1172-1231), çagatayhlar (1227-1530 ; dil oJarak: X IX. yüzyll SOlluna ka da r).

Tü rk k eganla rmm iJk Müs lü m all soyu olan K araillmhla rm t iireyi§ini tiirlü
T ürk kökJ erine bagla mak ist eyenler olm u§t ur. K tmine gore onIar T ' u- kiue Tür kle -
ri ud en , bask al a n ua göre Uyg ur TürkJerin d en, Ya~ma T ürk1e'ri ndell, Çigil TÜrk·
le ri nd en , Karluk Türkle rinden , Ka rluk-Yag m a k aTl§lOllnd all, y a dil. Türkmenlc r-
den tiirem i§le rd ir. Bu gêrüslerden e n dog ru olan ., ge nel kalll~ a gü re, Ka dul.. gÖIÜ~Ü
olsa gerek . Karluk Türkle ri 747--840 yrll arm d a Uy gur bir lig ine bagh bu lu nuyor -
lard r. Buna göre, eg ee K a rluk-Karah a nh görü~ünü kabul edeeek olursak 0 zaman
Kara ha nhlar çag.nl, önce"iyle bi rli kte, §u hölümler e ay rre hili riar 1. Uygur.Ka rluk
hirlig i : 766-840; 2. 18Hlm da n önceki Karluk y a da Karahanh dcvlet i: 840-93 2;
3. Müslü m all Karluk ya d il. Karah a nh de vleli : 932 -1212.

81.0 yihnd a Uy~ u r .Karluk hirli gin in çëkmesi üzer Înc t.lilm d au i'nc<'ki KaIahan-
hl ar d evl et ini k ur a n Kül Bilge k agall llir. Bunun aId aM B azi r kag an olmue, bir sü rc
sonr a lahtl Ahd ülkerim: Sat uk Bu gr a Karahau'a geçmiqtir [ ölm . 955). Satuk Bugr a
Karaha n'da Il çok önee, 705-715 yrllarmda, Araplar m H or aean (k uz eydogu iran )
valisi Kuteybe ibn Müslim , beu Tiirklerinin On -Ok devl et m e saldll'm l§, Mavcea-
ün nehi e [Transox ianaj'e ka dar sokulmu§, sonr a Araplar 751'de Telas sa vee m ds
Çinl ileri ye nilg iye ugr a t ml§, 776'daru ve Cu lI'maklarllllll vadilerine girmi~, 792 'de
v e 806'd a Karahanhlarla Çarpl~ml§, 960 B.ra laIl nd a da T ürklerden ilk olarak Kar.
 A. nl L..\ç AH
"
lul.l ;l,'," 1, l árn l ' ~1 1..I.u l e u i, ,,, i, l i•. :'\e , 'ar ld. "'..nlll l,d..roc' ';0 ' '', K.r. hanhl ar d a I,.
lallll..... K a, gar . Mgm m.1k ~o'u r"l .. kal m l~ 01"'0 Sa~a n" P re n~ N",," Jn e tk b-iyle, YU'
kar . la .mlan Abdulkeri m Sat uk R ug. a Kar . han zam an llida . 932'd e k.Lul edil mis -
tit. lIu ••<l ak; T iirkl..r oiaha Öll .... Buddlta'cl (Burkllnc l) idiler, KUludS" Bi/i/g'de
"B urkan'm ..viII; ya k, y,k. orliJa mcsclt ve n maal mey tla na gcti ," uenmes i bUllu
! óllutl,u.
Sa l uk B ug•• K ar ah "n'," a rJa" Si.iley man H a n'd a n ~onr. H arun el· H au D
Hu # r. H a n (öh n. 992 ) t a bla ç ,k m l~. Ilig Na " bin Ali 999 y.h nd a D uh. u ·YI de ge.
çin n i, n , h u r .Ja Saman ho g uUann l1l sal t aDa l m " aOn , -erm i, ti r , Bu .r.d . K ar ah a n.
hb rlll bat l k OIPf ul a n o la n Ir all 'daki Sa ma nhog uUu . (8. 4.- 999) , 999 ile 1003
y ,Ua n a ra.",d a y urtl a rlll d a n "Q\'u lduk l a n \ 'C Tiirk a.llh G ...... ndi Mahmut (970
- 1030 ) tahl a ot urduktan sonra, Ka rahanhla e Lu "IIIln g üve ulig e k.avu,tul mu, ve
() ".rala rd a, H arun el-Hasan B u ~ r a H an'III a rdaa l ola rak K aegar'd e hü küru al lren
Yu su f Kadir Hen <hlik. lO I4 -I 02·J; ölm . 1032 ) Ga"lndilerle Lir ant la tma yapml,hl .
N'e 'ar k i_K ad ir H an'm , b irl i ~i kQrumll YQlun da göst etd i ~i ça balall loQ, a "lkaun
ogull all 10-l.7'de K arahanh J oeo,,!..l in; Va)·la,ull~l ardlr. K a, gar 'da Kad ir H an 'm bil.
y ülnglu , VH n .l i k ç a ~ m d a lJ ug:u T ig in doeoni l..n Sii leyman A,.,.lan Han ; k uze yd e T a.
la .., ~ä , y a .l a Çä" (Ta~ke"t ) 'e I, ri<"a b l.v ls ... in de K ad ir lI a n'IQ ikin d o~l u, p r..nl'
lij;:în.le Yagan (fiI) T ig în den ilen ~I ahmut Bug r... Han (ölm . } 074); orl a M Igede
bulu nan Uzgand ya da O zkell.l'de ( Fe rga na hölge si) J e ha nm ik i küçiik Qg ull atl
Tu~ru l ilc H a run . K usg ar'da Sule y man Ar .lan H a n 1056 y.hll a k adar h ük üm eür-
mü t . y t l ini oglu lI a,all hin Ar .hUl 'a (l a m ad l Ve sanl il",: H ak a n T a vga" Vlug B ug.
r a K a ra H an E h u Ali H b a n b. A..la n Uan: ö lm . 1103) 1oIrakml,lir. Hasan B ugu
H a n, Ka ra hanMa r a ra sm d a, dür;l,t yo n"'t imi , bilim ve &ana t ad amla r uu ko rumasl
ile krndi ne olaganüstii bir y.." yu et Hnl dan nl a, a n bir ü n &agla m., ve Q "agla r için
Tü rkle ri n H aru n ü'r ·rr~idî . Carolu ~ )lagnu s'u (Cha ri e m agM ) olm u, t u r. K endi gij.
nund e K lJtadgu Bilig'd en ba, ka , Ka ~ garh Mabmu t 'un Kifa bü Di~anJ L ûg tJl' ir.
Tü rk'ü (1072 ), ve I ma m Abdulfet tab Abdülgafa r b . el-H äse yn el·AlmaTnin (o lm ,
1093) Tar ih-i Kd~8/J rr~i YUIIIlU,tlr. Türkl er in i jk dünya luuit a. \ .l a K a, gar h
Ma!olll1lt'un Di, 'a n'md a çlk mlttlr, K ar ah a nhlar çag l ,airle rinden E mir Anla n
H oea Tarh an ' l, Em ir &.yfed din'i . K ar ah a nh Türkçe.inde YUlh ya p. tlardan d a
YülnekJi Ed ip Ahm ed 'in X II . y üzyd aon un d. Y. d. X I II . y ü"yil ba'lnda müte.
Àarî b vez nioJ e y.ad. g.. MA taMl ü·l.b a kayik" (Gt:rçekJer in ~ i ~i) .dh öl rel id ,iiri,
aYlIca elimi "de bu lu Qll.n birl. aç K..,. 'an ter. irini de burad a a n m ak ge rrk ir. Say .
Jun'da d o~up Yeai'de yatam l, olan , "Diva n-. bikmet" yua n "-e TiUk tuavvnfu.
nun ku ru c u. u Ah me t Ye.evi (ÖllD. 1166 ) de bu ça~m ada~.d" .

H asan Bugra 'H a n' <1 a n .onra, K a ra ha n hlar devlelÎ birkaç kagan d ab a görmü.,
• on u ne u1ar , d Q~ u,l a lI l. Meh m r t Hall (olm . 1211), b a t l<la Mehmet Hau (olm. 1182
slrala ,,). ortad ak i Fergana bölge~inde de O.man H an (ölm, 1212) olmu,lardll'. Dolu.
dan Itrlen Molola•.uh K ar a·UIt . y' lar (K 'i_t a n) Kara banb dev lelilli l 2 12'de Yllu n ".
d n 'le t in bal. höhimü de Harezmlilerin dine geçmitlit. -
 K UTADGU BI Llc I:i CELEMESI

2. Karaba n'm anlalUl

Alta y mi tQloji .ine góre , e vre ni n ba , tan n ~l " zen!'lin büyük" anl amma g,·lc n
Bay ü lgen' d ir. 0 , d ok ue ka th bi l altUi dagllllll le !,c_~ ind eki g ök sa ray m d a ot urued u.
tik adam. , ok yan us un dibindeki çamurdan yarah. rak ona Erlik ednu verJ i. Ba y
Il lgen, yarat.k la" k aY lrd '~ 1 i" in Qna K ay ra Han d a d eoi r di. KarJ~lll)n ,ad l H a ,n m'
d l; Y~ ' gan, K ar ,.t, B a btaga n, Kara, Ku ,ha n, Kalllm ve Y a y.k ad m d a d a ~· ..d i
o glu vard.. Bu nl a rdao Kara H an (k r,. Ing ili zler ill K a ra Pren. ·i (Blado. P rin coeo,
1330---1376 ]), I' lkl a do lu ba ba IKagm da n I.açarak karanllk ta lDuyu iJarlnak edi nd i.
K .'ld a,tlrmala mit oloji ye gö re, Kara Hao, ytl du: ta nr l1arllld a n bi ri olup re ngi Ve
b a,ka nilelikle riyle Av r upa ltlann Sat urnu s (Ara p. Z ühal, T iirk. Sr l.e nd ir) g..z.-ge-
niyle de n e ~ t i ri1eb il ir. Saturnus'a rski Babilliler " ka ra yrldr a" d emi , l..rd i. Alta" .
TUrk mitol ojis inc göee, Ötügen, Bna YHYÜ"lÜ (so ma " k ut sal or rueu"} ; Uluk..n de
sütnine di r . Kul , dogamn l~ ' (. a hibi; SQn ra Msaadr t ve h..rc ke t" a.. la mllla); Siir,
canhla nn ve nesne lerin ti n i (ruh u); Tün de k otü rubtu. Yrr kud,," pard. , "yer k u-
tun ( be reket ini) yitird i" dr mrkti. 'Tueklerde K ar a H an 'lU yanl ba' lllda bie de Sa r>
H an (Sa ruha n) <rfsan"i vaed r. Ela;ka bir ef. a neye j;ö re de K ar a lI a n, Mogol lI a n'l n
bü yük og lud ur.

Er. aord en hil îme dö nec:el. olun ak , K a r. Han, Hb iiy iil. , b at han" de'll ek t ir _
Çinlilere uya rak , y önler d ö rt reu k adiyle anlh rd . : kuzey = ka ra ; g üne y = k' "l, I;
J Q ~U = gök (mavi); Latl = a k . T iUk k ag a nlarm dall k uzeyde otu ran . " iJüy ük
ban" ~aylli rdl, T ürk t êre ein e göre karo . a m , "büyük!ük. y ük,ekli k, ba~a thk" en -
la lllllll verir olmu~tu. Karahan'a anlamda~ olaral< 11<rk .ha n y a d a Ili g.hlln sam d e
l.uUamhrd l. B üyükJii1< nni QJara k Kora ad ., çol. ha ö z adl..a d a l akultdl: K a ra
Te miU, K ar a Buge, K ar a SolJa y, K a.. T og ma . J ah a ' Qnl atl K ar a Yusuf, K ar.
Ol ma n, K ar a VaSIC, Kara Be ldr; bo y adla nnd an , yöll lere gore A lo. Ko)-unlu, K an
Koyunl u (ongun, ya ni to te m, kavram l d . buoa ka rl,m.,hr) ; yer ad la nnd an Alo T r-
rek, Kara·Ord u v.b . gib i (bu tad a yön kavramm a uyulmu,t ur).
Es ki T ür kJerd e 12 Zodyak b ure .. ua ' u hayv an ad la " verilm i, ti : ej d ..r, k apl a n,
inek, dom u:l', may mun , IIÇan, it. k urb. ~ a, y tlan, borQz , at, tav,an (On iki hayvan
t ak vimin e go re; ..çgan (..çan J, ud [sl~lr ). b lltl! I!,a rs J. tavI,gan It av ,an J.lu [ej der )
y>1a11, yond [a t), koy [koyun). bi çin (maymun ], t aguk (tavuk), it , tongus [do-
mUil]). Bunlann yanwa,mda ongun ' a yû a n bir ka ç ba YVall ad l .la vardl: Alo_Ia.. ,
b u lrafho~ra (de ve ay g1l'l), ya~an «(iJ) , böri (k urt) gib;. K..aba nb b~anlar Anl an
ve Bug-ra on gun ad lanw alma,uw olaral. k uUanltlard l: Orne~in. S üleyman Ars lan
Hall (prensli~inde : B u ~ra Tigin). ka :rde,i ~labmul BU~la H a n (preo.li~inde : Y a •
gan T igin), S iUey m an Ar.lan Man'm ollu Hu a n Bugra H an, B uba r.'Yl ele geç iJe n
Nu r'lll oglu tbrabi m B ug ra H an (p ren.lig in de: BörÎ T igin) •
Karahan _anllllll duygu sal bir yo r um u da v a rda. Ben bunu 1932'deki J. Türk
Dil KunI1layuwl aÇÛlfllldan b ir gÜD 6 nre AI.tiirk'ün yüce l<al1n<:la i,itlim. 25 ey .
liU giinii öl:ledeD. !JOnta Dohaababçe Sar a yuun üst kali aalo nunda ha"'ltlaytCl I<urul.
 A. nlLAÇAR

.lan hirk aç ki~i Atatürk'ü çevrelemi§,ert e~i günkü K urultaym düzenini görü,üy or-
Juk. Biraz $on ra , Kurultaym birinci 8öyle vini yapaeak olan Sarnih Rifat Bey, bas-
ta oldu~undan 8I!nd eleye aen de leye odaeJ.1ann ya rd .mlyJe içe ri gi rdi. Erte~i giinkü
aöylevini brr kez Atatürk'e okumak iBtiy ordu. Oturdu, ok um ega ba~ladl, blJ'kaç $a-
tIr eon ra KUfadgu Bilig'den söz ederek Karaha.. eannu ~öyle açikladl: "~ar~han
ad . Türkler aeasmde hükümdar hanedanlarma me neup olmayan ve hal l. lçenBW-
den yeli~en devlet baskanlarma verilen hir sandc. Bildigimiz Og uz d est ent Og uzun
babasnu i~te höyle bir Karahau'da b ulur. O.manh padi,ahlarlua u kideu ,..

Osman Kay.han oglusun,

Ugu~ Karahau nesli siu

dc rlerdi." Atatü rk, "h enedaue lnensup olmayau ve halk içeri~ indel\ yeti~en" aözü-
nü i~itince göz ler i parlad., biee baki'. Prof. Raglp Hulû. i, Kuradgu B ilig' d e h alk
t abakasma kam buflull denmis old ugunu hatll laUl, beu d e Car lyle ye Emers on kah-
ramanlan aeasmd a ki farkt kl" aca ~öyle a nla t tr m . "Kahramanlar ve K ahraman
Kültü" (t ng. "On H cro ee, Hero.Worship, and the Heroic in Histo ry", 1841 ; Re~ at
l'óud Güntekin bu yapltl Kahraman/ar ha , ht,yle T ürk çeye çev irm i, tir, 1943)
ad h kit abm da h koçyah Carlyle, k ahramanlanw, koy u n sürülerm e benzettigi h al-
kt gütmek üzere gökten indirilIDi~ bh-er ar iat okrat k a hr a man olarak ~ekinendirmi,­
t ir. Amerikah Emerson ise Temsilci lnsalllar (tng. "Represe ntative Men", 1850)
a JIL.kitabmda k ah ra ma nl a rt, bunahm gii nlerinde ul us u n h ü t ü n güeünü bir odek
gibi ken di özünJe t oplayan ve bu güç le §aha ka Ikan, ulusun bagnndan d ogmu,
demokrat bie kalreeme n ola rak tamtnus'nr. Ger ek Samih Rifat Beyin, gerek P rof.
Rag rp H ulû ei' nin anlat tlklart Karahan hu tip t e hir kahraman c lsa ger ek" d edim.
At at ürk' ün gözle ri yine p arl ad r, gerç ek t e kendi ei d e h u t ipte ve anla md a hir Kee a-
h an dr,

3. Kara hanb devle tinin eografyasi

K araha nh devletinin (932-1212) X -XIII. yüzy J.11ard a e gemenlig:i alunda
bu lu nen t opraklard a b ugün, R us lar dan ve Çinliler d en b a,ka, Karakalpa k, T ürk-
m en, Öz bek, Kazak, K ,rg lz ve Yen i Uygur (T ü rki ya d e Do gu T ürkleri d enilen Do·
gu Tür ki$tan hlar) T u rkt eri , güneyin hir bölü m ün d e d e Iran a8illI Taeikl er Yllija-
maktadlT. Eski de n dog uda, KarahanWardan önce, Uygu r Türkle rinin yerie,tikleri
Kuç a, K ara~ ahr, T uefan. Kara -Hoço, H eço, Be, h ah k v.b . bu gü n Çin devletinin
mah olmu" adl an bi le degi~mi,tir: Kar a, ah r yedne Y enç'i g iLi. Du filann de do g u-
eu nd a bulu na n eski Kö k-T ürk al a n m da , Orhon lTmagl kIyli annd a ki Ord u-BaIlk
(K ar ak oru m ), Kara.BalgaBun, h ugün Mog:olista n'lU k uz ey bö lümlerinde ndir. Türk-
lerin kuual Ötüken orman' ve Jaglan ise, Ubsa Nor'un (Mog ol. oor = göl) kuzeyin-
Je, Sovyetl er Bir ligindeki Tu va Türkleri Öze rk Cumhuriyeti ile Mo~olistlI.n ' lUI-
nndad ll .
Eski Türk d evletl erin in topraklarml d ogudlUl gÜlleybahya dogru ,öyle iEleye-
biliriz : Kuzeydoguda Kök.Türk, bunun güneybatumda Uygur, bunun da batlfm.u.
 KUTAD GU lIlLI C I" CELE~IESI

Karah'an b devleti. Bil devl etin kaplad'gl toprakIar, bugun kü adlanyle ~unlarla
çev rili idi r Doguda, Dogu T ü rk ist a n m ban Lölü!"ü (T a kl a Makan çölü ile Tan m
Irmagl çana~mlD Lall ke. imi ); ku zeyde, Cun gar ya , Ala ·T a u (,\ I a d a ~) , Tarhagatay
daglan , Yedisu Lölg esi, Ba lka~ göl ü, Kara-T au (K a ra d ag), Krarlku m çölü. Ara l
gölü ; bande, Ka rakurum çölo., Alllud erya (Oxu,) lrma);l; g uneyde d e HinJi"lan ve
Hind ukus P a mir, Karakum da glan. Fergalla hiilge,i hu alamn oer asmda hulu-
nuyordu: Sude rya (J axarta ) H T a n m lrmakla rmm kaynakla n ile y uk a rJ kesimleri
de Kar.u.anh top raklan üzerinde yaYllnll~tl. Yurdun Lat, !'iilgcsinde esk iden Orta.
han topl lllllklarJndan olan Sogda kla r (Sogdin na haiki), güneyba nsm da , yani Bu -
h ar a' nm Il:iineyinde de Tobaristan (Or l a tra n topluluklarmd all ola n Tobr; Y3 da
Tub ri haikIllIn yurdu ] yer a lm l~tl ; tran a" lh olmayan asrl T o lJa r' la r (y..rJi adn
Tuyre, Çin . T u-h u-Ia, Hint. Tukhûra, Yun. T ok ha r oi) çok daha do gu da , Do gu T ür-
ki staDln Kara~ahr , Kuça ve Tur fan böl gelerind e otu rmu~lardlr.

1047'deki bölünmede n ~onra Karaha nh ,l e,·let i cog rafyes uun d ar umu ~öyI,",
idir Ba li bólümü : Mevc raünnehir bolgesi ve Fergana hölgesinin hir bölümü; Am u.
d e rya'um bi r k olu ola n Z..ref, a n üeerinde Buhara, Semcrkand : A mud erya' mn yu '
kU l ke. iminde Tirmid h ; S,rde rya ' mn orta ke simind e Fara h (son r ak i edu Ou i r) ;
ay n ' lTm ag m yukatl kes im inde Andican, O~, !' unun do~usunda d a Özkend ya .la
Uzgand. Devlet merkezi , ön c,", Özkc nd, sonra Scmcrkand old u : ikinci ya ni ya rdrm -
Cl h a k~n da Buhara'd. otururdu. Dogu bi>lümü: K uzeyd e Çu 'ile Slrderya nm a klarl

a rasmdaki $i, ya da Çiç [son re ki ad ,: T askent}, hu n un dogusun da Talas ya da Ta.

raz, ku zeyi nd e d e f.fjcah ; Yedis u Lölge" i, F erg ana bo lg esmin hüyo. k hi r biilü m ü.
Kara- Küre {K a ra gël) d öküle n Ka ~ gar s u yu o.zetinde Orduken d ya da Ka~ga r, h u.
nu n güney inde Y aeke nd (iki, ; d e Tar.m Ir m ag ln m yukan ke .iminue); Isejk- K öl'ün
(blkgöl) hatlSlndan crkan Çu lTmag' üaeeinde Kuz·Ordu ya de Kara-Ürdu, hu n u n
yalun mda da Balasagu n (Sûyäb ); I ~ l k - K öI' o. n kuze ydogus u nu a, Bal ka} gölün e
dök üle n tli lrmag' üze rinde Almah k ; Ka§ga r il " Almahk ara.md a. dn';u sm mnda
Áhu; ku zeyd oguda Cungarya boekrrlarr, Ala -Köl (Ala göl), Irt.§ Irm agl; güneydng u_
d a Tak.la ?'Iakan çölü ve SLUl ra y ak ,n 'Jotan sehri; go.ney snnra yakm, Hinduk u§
ile Ka rakoru m daglan aras mda, Gilgit. Bu bölümü n me rke zi Ba lasagu n §ehri idi.
ikinCÎ ya ni yard ,mc. hakan .Ia K a§gar ' d a k im i zaman J a Ta las'ta otururdu. Ku-
1ad'!U Bilig yaz lld lgl y Lllarda b . ~ k e n t Kaîga r'dl.

Band a, Karahanh d evleti nin dl, mda 01arak , Am ud erya u7.e rinde Gurllen c,
bu nun gün eyinde tIive (H a re zm ), daha gü ne ydeki Karaku m.bölgevinde Mc-v, SÜ'
ney hatt d a .la Belb §ehirléri vardl. Ortaçagm ünl ü ipek yolu KarahanJ lIar )' u rJ u n u n
gün ey ke$i mlerind en geçe rdi ( K a~ g a r, Yark end ....b .).

Bugün b u yerl erden Ar a l gölü, Gurgenc (§imdi Urgenc) .ve Hive, Karakalpa.
ki stan'da; B ubara , ~ e me rk a nd, $ä, (Taîkent), F ergana, Özbeki.,ta n'da : Merv,
Tiirkmenilltan'da: OüAr (F i rib), Türkmen istan-Özbeki stan slDlTinda; Tala. VI'
BaIa..gun (S û yi b) Kl rg lzistan'da ; Kokand , Özbekis t a n-T a cikis t a n slUlTlnda:
 A. DILA ÇAR
"
Bd b Afgan i..t an'd a; l .rk ah . K uz-Or du K u ."i~t.D·J . : K a, gn (Io o ra ki .d.: KOo
li h. f imd ik i adr : s u-ru). ÇiD T ürJrj~t .mnd . bu luDm aJ.l adll.

4. Ka raha nh d"",If'linin kültü r mukezl eri

K a u. hanb d rvld Înin b<-Ui ha~I. k ültür m ..rkezl..ri . b.~l<l. Se mr rkan d, Duhar_,
H rib (Otr i r), Çàç fa d . ~ ä~ (Ta, "..ot ), dog uda d. Bala n gun (Sûy i b) ile K.,gar
, ebirlrfi idi .
~mukand : haD asrlh Sog.bk.lann ".IU yu rdu nda . ZUtf'i1D lrm aglDlD yul.an
k... imin J " • •01 hrul a bu \uoao bOl ,ehr in t ari bi , Düy ül.. 1eke nder'e (M. O. 356-323)
ka d a. O;lk a •. 0 u m ao k i a d. !tiar.kand. idi. Bu .. .l U I "'",ai.. bi. " li..... uloj i.i Y.JIJm.-
ml ~ a .Ia adr n ·k {lndo parçu lnlD a n l a Dll D.1 hiliyorul • • ÇiD t arihinin HaD (.~Dd.
(M. O. 20:!· "1. S. 220 ) Senu 'rkand'ID .d. Çinced e 5.-1110· ...80 , ekli nd e l:" o;mi, ve
K' "ng.lm d ruil..n d evletin ba~kenti 0lmu9tur. Bu eü rece de t t hir . Ilra~lyle ~lan i.
Hlristi)'an ve Buddha Jinlerinin et ki~ i a!t ID':!. k.lm.~tU'. Bu ar ad. Al· Hun [H eph-
Ihalit ya da ~ Hi n t . h lJ t" ; ,· e rli d iMe : Kii , Ja a)' lar hu bölgeyi ve Semtrk.nd'l de ge-
o;irmi, ve orad a hir ~ t . rh a n" ot u rt m u ~laf<h r. 705-71 5 YIUa n nd a Ara pla nn H ora uo
(k u:r.eyd ogu lra n) vali si K ute ybe ibo Müslim. Ma ve raü oo...hi r bö lgteine eek ulduk-
ta ll se ur e, Seme eka ud da Ara pla nn d ille geo;mi" fa kat o raJ aki tarha n vergi ve tu -
tak v u ert k Ku t..y be ile ha n, ya pml, tar. T arha ma bu tut umun u be~en meyen haik
aya kla na ra k On u d e ~· irmi " ye tin e ba , ka bi r t ar han getirOl i,tir. Ye ni t ar ba Din eert
.:lavra n. ,. üzerine Kutey be, Se me rk an d' l u ~u n bi r ku ,atmadan SO nra ele geo;irmi,.
t a rha nl ata rak yeri ne bi r Arap vali get ir mi l . ayn"a u k" r; birlikler de yerie , tirmi , .
t ir. Semerkand ~ eh ri bu holgenin hlà mla l tan lmll8lDda ön ..mli hir rol oyna llU~, E me ·
vi'Ie r Çll.~1 isya nla rla geo;mi" AbLasÎ' ler Lu , ehr i 8 19'da t ran d aki Sa ma nho~ ullan­
na blrakm.§u r. Hun lar, 900 yihna kada r T ahiril erle Saffarile rle "a rp .,malJ a birlik·
t e Semerkand'l bir kültlir. uyga rh k n ' Is là m!,k m erkell i bali ne ge ti rm il ti r. 999'da
Samanhoiju Uan devlct i Gaz nd ilerin d iy le y .k tld lkta n 800ra , Se me rkand Kara ban ·
hlara geçm il, 1I02'd" Kara hanh Anlan H a n S"m{" rkand~, Selçuklolar a btrakmak
:torunda k alnnI, 1141'de , ehir Selç uk lulard an, Mü ~lüman oimayan Mo ~oi asJ1h
K ar a' ljday 'lara geçmi" 1209'da .l a H ar ze m, ah lar bura y a sa h ip olmu , la rdlr. Se-
m crkand'ln s ere k ba ,kent gert' k k ült ür Olerkn i ba ku llllld lln d oru~a _ er il meei, T i·
Uiur ç a~lDa ra 8tlar (1336-1405); Ulug Bey med re! e8i ~420 Ylhnda nd U'. Sem e rkan d

• So i d ak. '""uI/lu"" = , ehir. Tii.k ~evre.i ..d. "", hir" . ..1. ....... : E.!.i Iran.. 1.',,6, 0 (/ot<ulto
Ok..OU7). P.h1.vi. i...l, . Veni Fu . ç. ,,,h,.
O.man. , eIlOr. S. ... krit . p..r. Tibol. IIM'JWI.Çin. ç' , "lI" Mant..
kol... ~toi"l. j e<>, Veni••y O.t y. k. k.I ••. Kök.Twk ve U,.s..r TUrk~e.i "',0.1: (kM, _ ç. ...... . kalo,
", hir. kll _kl"k . U" ll"" "'hk "8i ~ vali. Hl,,,,,, _ ,.birli). Tllrkçod. "' >1 ani - me ml. ke t,
u lke. duld ... I..... ..1"",11.1. bi, likl• • -,.b u" . ..l. m'''. d . k.,]I. " .bm ' tu.II..... io K UI _ yd. ü
",hir. ~oJor. k.nd vo klJc ·I. ,..p,I.",.er . dl. nDdoOl 6<... 101•., K.. ......'. A.'""
1, • ....,.,. bi"", . Boy,..
'ir v,b.• YMtJ'..... 4 (= Y.oi kenl . V.oi,.hir), T""'..... Sr ......,,"". OoIo."" (bu ",hirl ki SOl d 1>61.
I..inde ""I"..,J"I" için h.. . dl
ha , lo_ .u ); o,. J 1lolJc ( _ b• ., ..o
P. ll". K.. bil.,. H •... bqke.. ti ).
1.,, ; 4" _ b...n. k ). &""" ,.,
nJ / d . ..II." ,lm"I.r; Tü•• ç.do ·i U U l bOl çotd.

11 801.10 ( _ •• t •• ,.hri _
 lt UTADGU BIIJG INCE LE MESI ..
ile Buhara ar umdak i bozk1rlard a, Zeref~an trOlaglIUD b yil a.. yal lm nda , " T ürk
Meli~ iniD ~ehri" denilen Kök ,lbagan yalularmJ a Ka rab a nJl " ag m da n ka lma loir
m eaeit ka hnull vardU'. Se mer ka nd' da AJp Er T0'Ja'nm ve T ür k k ah.a 'nan lanmn
VII-X. yiilylllard an kalm a, pi,mi, top rakt an yapil ml ' hey kell~riD ia I.a llrlula n
da buh:lnmu,tur.
B ..luua: Bugüa Ölbekutan 'd a huInnan Bu ba ra , Es k iç a~l .r d a bir Bu ddh i..t
te h ri id i. AdlDJ.n et imoloj iei (Bu~r(l < SallJ!hit _ dfuir(l = m an utu. Çin e..d ..lr.i
çev. iyazt P.. ·1uJ, Sog dakça Pwy'r) hunu t am tl a ma kt adU'. S..m er I." nd ·l. Litli1 te Bu-
ha ra te Lri de, tran a511h topl uluUardan So~dak'lanD o t urJ ugu :;ogdiana bo ig....ind e,
ZneC,au armagl üzerinde lur;-i;"'u, ve Buddha dinin.. bag" oneOlIi bi r ,et.i.di.
M. O. V. YÜIYll<la ÇinliJer Buhara'ya Na-mi demi~l..r , M. S. 627 'd e OIiU y eDi adlyle
illu m;la r ve ,e br ia Bubar ijuJat d.. uilen preru;ler iDi tamml;l ardlT. h lilllia ya Ylb~
çai,ada. 674'te, Araplardaa UbeyduUah b. Ziy" d buralara kada r . uk ul a.ak ,elu i
ele l!eçirmege ça1J; m l,.a da batarlUz kalmt~t .... Uu ~lTal . rd. , ..hirde Sogd a k". 1.0-
nu, uldugu balde, Tü rU",me akImt günden ~ ü nl" kun·etlenwi~tir. Duhara hall
B iJ ua ).• d a Ben dun o ldii~ünde oglu Tug~ida "ocu kl uk ç.~md. b ulundugu içill ,
a nUI K ab a.. (ya d a Ka YI~) , e h ri 15 y il yOnctmi ~t ir. Ar aplard an H ura . an va li. i I\u-
tey be b in Mü elim 710' d a ,ebri ele geo;irerek Hubara e mirl igin i k urnlUt , ~eno; I'. ..n.
T ug,idalou e m i. lige b a~h ola rak h ü kü m s ürm ü ~. fa kat Arapl"ra bu, l!ör ü"e ll1 rd ij;i
içio. öldü rü lmü ttü r. Tug~id a'nln oglu K ut ..yb .., Araplara ba, {"~ meye lo a ~ l ll rDl~~ a
da Dubar ijud at'l ann e.k i l!itg idê !önm ü§, IX. yü:tYl lda Buba.. ö nce Tahi.
ri'Ier e. 87S'te de hand ak i Sa manhog ul1anna g.... D1i ~ tir. Bu çagda Huha ra
kalkwUl lf. Budd h e manut u larl yllularak eannler ve med re.el..r yühd m i~, ~e h i r,
1! la m in cele ine ve ar a, tlTmalar llllli êne mli bir merkeai olmu~ , " Ca m iü's ' u hil," in
YUUI IX. yüzyilda lourada yeti~mi, . büyük Tü rk f ilozo fu lblli Sina da 980 'd e
Bu hara' nm Ef,e De k ö y ünde dogmu ~ büyüm ü§t ür . K a rah anblllTd 'lD lli g Nh r L.
AH 999'da nul.ara'YI Samanhogulla nnda n al a rak ke ndi t ov ra kl a rma katm l~t1r.
Yi ne K ar a hllnh lllrda u Arslan H an b . Süley m a n, ll uha ra'Y' y ük.elt mi" ra ka t 114i '
de, K at wa n 5ava'lIldan sonr a, Isu.m olmayan K ara-U lt a y 'l a r B uh a ra ya
aahip olm u, lardl',
Faró.b (Ot rà r) : Bu gün Türkmenistan'lli Özb ekiotan SlOm ya klD.m da ki K a ra-
k um bölgniad e Slrde rYll lr mag m m ug luYI ~l y a kln lan n da lou ad l tat 1ya n hi. ka .aLa,
U'magm tam klYl81nda d a F ar à b·Pri!tan admda ba~ ka b ir kasaha va rd Ir. E.ki
Firlb'm yel i i! e Ylk l hal inde, Suderya'n. n ~aglUdll, 10 km uuk ta b ulu nmakta -
du. Far.çada bn ,ebre P àr áb , d ah a son r a B àrä b denmi ~ , "oa DIa ra k d a Onàr llduu
alOlI, tu. Farah bo lgesinin me rhzi e"ldde n Kadar (y a d a Kadir) den ilen , ..hir,J i ve
bü yük eamisiyle ün luanOlI~ ll. 1elá mhk bu ray a S am .mt.o~ ul1a Tl çaA.n da , ya kln Jn.
dali Î8Ci..ib (bugünltü Sa ydm ) ,ehfi ele geçirildik tea (840 ) aonra girmi~ti r. nüyük
Tü rk filozofu Farabl. 870 y illarwda, Türk y ..rd u ola..k taom an Farab bö ll!u ioin
buki tilmi, Wade k as ah ulIld a doJm uttu r. '
ça, ya da $~ (Ta,kent) : SlTd"ry.' DlD 8al; kol1anndan olan Çirçik ve K al.e
"ayJ.riDlD .u l.dl~1 bir vah ad a buluaa n bu gün k ü Ta,kent'ÎJl e.ki ad l ç.lç'u. Dill e• .
 A. nl LAç AR

rin."-' f . ..~ i hulunm aJ ,~ . i<;in. Auplu bu nu $ 4, ' a ç~ ,"ir mi~lrrdi . Ç inl il~ r d e k ~ndi
<;... ri ~- u , l any l .. hu . d. Çö.(i, Çö.,i Y. d. ud...,., $i t .. klinJ ~ k.ydumi tl ..rJir. F.k.t
Çin k.~· n.lIa nnJ. ~ ..h rin ..n ..sk i adm. Vu -ni olu . k. n sthyo ru t . Si. Çin ....d.. "u ,"
a n ' a m . n a l:..I d i~i için. XI. yiizyuda ... hrin • .1. T.o -k~ nd ' .. (evr i1m i~tir. I ~limd .n o n'
r" lou 1.011:" b itden (o k kii( iik beyl..ri n ..lin d e iJi. Ara plar uzun ( U I" , m alar d. n 60nr.
hu ..' ml ..Ie s..çird iler, on tl.n ~ O n r. cia Tirb.ncl ya d a T u ra rha nd merkeeind e Tii rk
""lh m ..li klrr o tu r mu,. u a . ... Çinlil rr d e bö llleyi "(I; .. m ~n lik\~ri a!t m. al m,. Jar d...
7:;1 ",bnd. Çinli n li Tü.k a••II, ~ i, me likini öld iirü n..... o~ l u A•• pl. n y.rd. m . ( ••
t-or m",~ . H oraun u li~i Abdu rrahman b . Mü-i im ' in e mri yle Ziy.d b . Salih ay m pld.
Tab- (p cia T a ra1-. bu gun Tal&5 n m . ~. iiz.-rind eki [ ...liy .·Ata) y . k.m l. n nd a Çin!i-
In i ye ni lJ:iye u ~ r a t hk t a n . on ra , ..hri alm., , e bu ..la ra 1 8l i m h ~1 iylce y..r l.., t ir mi"
t;i nlil..r.. , e o nlar a b a~h b ulu na n 'Ie Mü . lüm an olm.y.n Tü rk le.~ ka r, . b ir ou r y .p'
, .. m"' ''. F.k u 806'J . Tü r kl..r , r h r i ele lI:eç irm i, lû l e d e Arapl a r 8 13',.. bu nu grr i
a lm ., I. rd ... 819' d a tf' ''ir SamanhoJull. n n. ge( miO' bOlg..nin b. , ken t i Bi n k.t h el-
mu" !;iar ii bil!!:ini Ebubrki r ..I-K arr.lü' , -$i,i (olm. 975) $a, 't. g omülmii, tii r. ~.O,
l)9#l' da S. m a nh n J;uU. n ' nd an K . r. h . nh Tü rld~ rin~ ge( mi " X I-XII , y ü t yill ar d a
Sm'lny.'n m sa J; k.y. sm d. ki B an a k..t ,e hri Ta ~ k ent 't en da h a ço k ö nern ku a n m."
d ah. oon ra , ..hi t Mo ~ ollar a , oe T im ur lulara geç tl'\ i ~ t i r, Ei ki T a,kent bu g ün bor.kll -
nll t , ~" ..r ine Y~n i T. ~k ent r••I. mll , oe Öz b..ki.ta n' m m erk n i ol m u~ tu r ,
lJ.. /lI s"~ un (Sû yi b) : Ba li••tt:ûn, B. Ii•• kÛn ya .Ia '\l' aU.uk ûn d en e n b u ~.k i
, eh r ;n y...i d iye , k... in liUe bi linm iyo"a .Ia, b U5ü nk ü K lrgll i~ta n'd . Çu "m. t l .... di-
. in rl.. bul una n Frun z~ (el ld ad l : Pi.pek)b.,k~n 'i ool5uind eki Ak, P"liQ8o. t... il m~k ,
t ..d ir. $thrin V II . y üzy d d an beri .... r öld utu , M o~ oll .nn hu n. Gû bili k (go.. = iy i,
Mlik = {ehir) d edi!i, b.~ ka Tü rk (~ ad lan nl n d a Kar.·Ordu (= kus eydeki b e rr-
nak , , ..hir), K uz-Or d u (a ynl anl . m), K u'Z -Ul u, (.ym . nla m), Ku t -B ah k [eym an -
la m), Kök·Sallun ( _ m . ' "i, ya ni do . udali , ehir ), d.ha . on ra .Ia B iladl -' ugun oldu'
lu an la ,Û mak l.J" . B olol o&",, 'un Mögökada "kale, ,ehi." anl.mm. gel..bil eceli
•• nllma klad " , Son raki ( al;la rd a ,~hi.e Sûy&b de n mi, ..... yönrlim i Çim .... n t' in d o-
l U' u nda ki h fit i b Y. d . A. biti b'. (b ug ü nkü S.yrin) bag:lan nu ,tlT, Mahmut K. "
~arj'n i n za ma n ma k. d.r (10 72), Sold ak dil ...e k ü!türünün ön e ml i hir me ak e ai ol.n
b u ~ ..I.r i, T ürkl... t .. Id i mhl ln kabulünd en u önc~ 94 2'de, 0 um.n B uddh.clhlo
l. a ~ h h ulu n. n K"ah a n1J T ijr kle ri ele geçirm i, Jer dir, BURlu m merk u ~' u rd u, Çu
lTma l:' üurinde bu,ünkü Se m ir '..ç..' nin döl ayla nnd. b ulu nmu , olu ~o:-rek . U'Z un
(a rT" ~ mal arda n aonra, B.lu.gun T ürk.1eri 1 .l imh~1 9 60-1,/61 ~"illannda ka b ul et-
mitlrrdi r. K ar ah an hlann ilk M ü~lüm.n bak . nl Sa t u k Anbül ker im Bu ~r"Han (ölm,
995 ), M. v.raü nn ..h ir bölge~ iui el.. ge( ir irke n b unsm l m erk u ol.ra k k ulla n m.,IIf ,
Haru n b . BuAn H . n (ölm. 992) .Ia 960' ta Ba liug ûn ' u ba , k r n t yap ml, IIr , B . ll ,
. a ;:: u n, K . , garh Ma hmu t 'un 10 72- 10 74 y illa n nda ort. y. ko yd ul u 'b.rilamD ta m
" .t a~' n a-a y....IUlI' b ulunmakt.dar. Kut""~ u Bilif in y u . n Yu suC H . ~ H . cib,
1018 ~·w .ualannda B al i ..gûnda dötmu , b üyü mü ,tiir , 1026 'da K . rah.nhl... Klif-
, ar ban ed.TU, Bal i 1agû n h ak. DIT u, an Y. d. Tog a u H.n'l yu .dunda n ata r.k , , eb ri
K.,g ar 'daki m er kn e b.~ I .m" ve b u iki ,ebir tek bir hak.D taraCmdaD yö ne t ilmi,.
 KUTAOGU e l LIG INCELEMESI

t ir, 1130 'J a Bal.u , un , Mü. lü m . n o lm a ya n ...e Mol;ol a_llh K ar . -ttl tay'l. n ll elin ..
geçmi., Mol ol .lun' urn.wn da b u , ehriD adl lo.aybolmu,lur; so n a nI, 1210 \ 1. H a ·
re I m' . hl.r (.~IDJad",

K OM'lr (Ord u. Ke n t ): Bug ün Çin Tü .k i~tanl .. d. Su· fu . d lyle an da n K a, ga . , (,,~­

ki ad, K ' o,i") Ata.rafd a n ( .kan K. t . l ~u'nu n k <>ll ar m d a n T iim el\' ;n " ~ k' y"llId ..d sr.
[ .ki Çin kayn a klum d a ,eh.in • .1. Sclek v~y a So .ak' .n Çin~e çe n iyu",ylc Su -I~l...
K a.~ar .d m 'n (e"Tiyu 'H d . K'u,. Y• .Ia K a-t a ... k.l i n d ~ g~( mekted i r, Asd ..,.ki K a, -
«ar, T urnen IIm a"nln a z öt .._ind e bi. upe üurin d. , ourl. (~vrîli olar. k k u rulm u ~t u .
Y .k'}. " b ugü n d" lI: i.irulm ..ktC'dir, Çin , Hi ndi.l.n , b.t l T ür ki. l a n, ,Ug a" i. t a n ara 'mJa
k.. r ~· a n yo Ua rl nlll ka v, ak nok ta •• olan K . ,g. r' m ta rih i M. Ö. 76' .1" ba~ lar, !l1 . S.
VII . }' üzy d a k. da . bu ra'l :'th ni, Na . tu r .... B ud d h. d inle rii n hir ya ta~ l ultlu k t an
l o nr a 640' t . Çinlil... in . li n.. gc(mi ~ t i r . 610' Ie T brkle-i n K a.ah. nhl a tl .l a id " " ala n
K.d ul boyu T ib..ll il..rle . nla oara k. ÇiDlilrr i K . ' s • •' d a n ko v rnuo ,... ouJ. T u rk
yöD..t imi k urlDu t, C.k.t 69:'d.. Çinlile r O..h ri }" in ~ el ~ geçirmi, l..rd ie, 150'J. Çillh leri n,
Uy gu r TürUe.i H Tj betlilerle •• H ,hklan bil' u ma nd a, Ka rlIlllar Ka~Il:..' a g ir ip
hükü met k ur mu,lar d lr. Ka rluk t op lul utu &4-0 yula rl nd a Uygu r TürUer ine Lag\'
k. alm ' ~ ' oe Ötü ken me ekeainden id a re e d i l m i~tir . 840'ta K ITg.z T u rkle ri' nin Uygu r
d e...letini y,k ma ' l u u rine, K a rl u klarm K anha nh k . ~a n .oyu, mer ke ai önce B.la.a-
g un'da. 893'1 ..n ~o n ra d a K at g. rd a b ulu nan ilk Tli rk I. llom devle t kni k.urmu ~ lu r_
B u mrrk.... d..~ ilik l i J; i .. i b a"an Otul('&k yapm."". Ara pla. Kau;a r' a kada r . 0l" la·
mam.o, hlloml'~1 Tü rklrr~ lr.nl,}ar g~ti rmi,tir , I.làmhl: ' ka bul ..den ilk Karal, a"h
ha k. nI S.t llk AbJ ijlkerim B utn H.n 95S' te Mm ii, ve K a ~ g ar'm k uee yied e Art,~'a
gömü lm üotür. Bü t un y urJun loIäm la om ul S al uk' u n o~l u B a yt u ( l ~lall1 i a d,; MU' II
b. ALd ülko:-ri m) zilman md a u m a mla n mI, t lt . hU m K a rah . n h d evlel i ça ~ lnd a .-I og u
böhi rnü nün"b a okenl i ola" K . t g ar , Lü y ük bi r kü hii r m ..rk..- i olm u" B a lll_,,!' ull' lu
Y Uluf KutoJ~ u Bilili 1069 .Ia burada Ha.an Bu~'a Han (ölm . 1103) za ma nm d a
t .m.mJanml', bu yilla rd. K . , «arh Mahmul K irobü D ie."1 l" gnri·r-TiiT" ' ü (1072) ,
Im. m Abd ülfet tlh Alma'i de T.., iA-, K..~~o,i'y i yu a rak K a l'ga r' m • • H as:m
H a D (.~ m m ü nünü uhr m. olard U',K a§gar h Mab m ut 'un bi . JiILilgi-; kiu!.>• ..,lall
Ki rabü r e".. hi, 'in - onhvi f ' IÛi!<lt,"- Tü, kt a dh yap ' h yi tikti. , D ah a sonr a, LaLa"
B.laujI; u n'da ke ndi~ i d e Alm allk 'ta do lmu, ol. n Ce ma l K . r~Î 1282' d e K ll ~ j:a r'J a
ye rl.., ip M ülh4k/ltü'~-~ U rf . dh ~ •..,i ya l lZllttlf, 1032- 1205 y,lIaTl ar.~m J a K a, gar
ba k.. nl a" ölJü k.!eri um.n Tümen "matm'n " IY'>lndaki tiirbrd~ gömülmü,lerJi•.
K.lg a r' m go rkü bir d" 'lbi r.. 1130 y,l md. 6Önm iJ~, !lhi slüma n olmayan Ka .ll -lhta y'·
hla. b u yûd. bi r akmla K a ~ gar'da n b.~k a b u dn"l.tin öbür oeh irle riui d e 1"1.. ge(ir-
m iOI~ " Karahanh lar Ja 1212\ Je t a rih e k afl fmltl ar d lf ,

S. B. I...gunlu Yu. uf
B a1a~ .gun T iirkl ..r j 960 - 961 ydmd. I liimh~1 ka b ul ..Uikten 58 yu so nr a, 1018
pl. 8u al . TlDd. , 'ym .~birJe Y U8U( .Jm d. bi r çocuk d oJidu . tslàmhk, y u rt l . artlk
iyice ye rle,mio. kök . al m l' b ulu n u yorJ u, ls1i m a in llIl ba tl.TI u 'g l. m ollln a n&6 ' La-
" A. DILAÇAR

ba~l. YU ~ ll f'u dogn~ yold ll yet Î ~ l i rm.,~e ç.h~ t1I .r. Çaht k.n oldu~u kad . , . ..laYllJ b
ti. olau o~ u llan. brr te )'", m eu k ed ip lu u bil ~ü re içinde .n ~ikl o~d ik bil !':; topl. d l l
Alla J ilind en. Arapç. d a n. F. r~ç.dlln VII' m eeelekefind e hili kODu,ulroakt a Dia n Ona
IrliD d ill.·ri nd ..n Sog,l a kç adll n La,kll, 1;"'' '; ' dil ve r U I bilgi. i d e eld e ert t, r i, de n;',

nin Sahn<lme' ~in i . Flllilhinill VI' Ih ni Sina' lIIn Arllpça felsefe kitepla rmr oku du,
cf~ ll nelere lIlefak e n i. alun , heläga t "a lla h na, kelima. Idà m hilgilerf ne , T urk ata-
. Özlerm e, {olll.loruna. de vlet ö ' llütü ne. Ieleefeye , 8uJdhaelligll. a hli k., tu plumhili.
me, mat em alige. ..t ec nom iye , hekimli ge. d ut yo rum u u n at m ll dald .., lIynea olr.çv:·
luk , IIvell ,k , ku tç ul ok fl:iLi T ÜrK "porlu Im cl.a ögrendi, .. t UIl( "e çl.'Vr;en ( t ng. polo)
oy unla n na tla yab an c. kalm a rh . Bu Kf'rçdd eri Kutad~ u Bifi~'i e k u rken "'t ren i-
yoruz. GÖrü , ü. dü ,ü n ü~ü . u. a v urnUIA! çok kesk in ol an Yusuf'un ö ~ reni m a y n n tl -
Jarln ' yaklnd an bilmi yofHak da , fd "efe, eblák ve to plumh ilim ala nmola a,agl yu kan
"a~Ja'l olan iki Türk fil ozofunu a nlay ., la ok ud ug un u. o nla rm tigrel ilu ini benimee-
J igi ni bil iyo ruz . B unla rtla n bi ri. F.. aM (8 70 ?- 950) . ikindAi d e Duh. ..·mn Ef, en"
koyünd e do g mu, olan t bn i Sina (980 - 10 37) idi. Yu ~u ru n d ogum un d .n 50-60 y il
tine., Farabi b u due yad an gii" m ü, t ü. fa kat t bni S ina "'i lt ya,a m al ta olu p Yu su f-
un dogdujlu za ma n , ye ni 1018 yill slrala n " d a H eser denltinin gün eydcgu k êeesin de,
t ra n" o e urean ' ~ e h r i ll d e hul unu,·ordu . Bala.agun ·lu Y u.uf dogrud en dogru ya thni
Sina'nlJl "o mezi olup ol madl gl bilinmiyo n al d • • gerek onun genk r a rabi'Din yu ,-
la n RI oku m u, ve o nJann ga rütlerin i benim "elOi, olma. anda , ü p be y e kt ue. B~ka
ög ret me nlc rin yar d luu il" ke nd ini yeti, lird ikten 8on... KUI~" Bi1i~'i yud.g.
• •ralard a. 1068 -1 069·d a. lend ini vak t inden o na ya,la n m .,. h....t a mi n ç b ir ki ,i ola-
ra k b uluy erue. Kit a band a ve rd ig i ag üt lerd e 8.1. 11k MU y emek" ten . a z açU glllll ve
"bogazJall hem e au g irer hem hastahk" d ed igine göre, Yus uf'un wi d e I,a.tabg l
Vl.l igi lIu ile bili r . Doklorl a rd a u da yalun ma k tad lf Yu. u!. 0 yill arda y ~ ' an eak 50'
yi b uilOU' oldu gu hald e, 0 kend in i "ok ya,la n mIt du ym a kta dll'. MOt UZUll top lad l-
gl R' ell i ge ri aid,• • !t ml' eli ni d el;.li rir e De y ap . cagl m ?" , Mge n..li gimde e k g ibi idim.
~i m d i ya y g ibi oImu, um" diye dü,ü nm ..k t" " e y.lunma. ,nl , öyle de vam e tt irmck-
led ir :

O'u: YI/{ml, ltl .Ylln,[fll 1I1d, . li/( ; n~gü kl//{IIY IIllml, l./(ü •.•• • " g1
O tu ~un )"Il d .gml geri aldl ~1Ii; De y.paca~l m alt m 'l .-le l di rine eli ni ?

Ntgu kd d" .. t ,ki tlig mm "" 0 ; nt lük tü, d ü, ~mdi b.. "..k. mo')o ?
~ e yap t ,m ~ a nl i elli beo u u; ni çin b a ~ladm , imd i b u ÖCÜ han. ?

Taug u di ba, ça y ig irlik i ~ im ; agu kdd, .mdi ma');; y it a' ln l.

Zev k Idi hee genelik i ~Îru; zehi r eui , imd i b an a yedijl;im a'l.
K i, .nsi: kü lü nd i ma'Juma. odak; tün t,di y a rum'u k"' iigli kara te .
K öst e"~i ~ ~ay.fI .d t, ad n n a l a maa o!du a yak: l. rnd,. pa rla m.,. oldu go-
re. gö~ be bel i.
Ay m"') IU: Idi ... lfU')gü lul", li,ig; 6lii mke '''' iil''ii')
bu IOnlU ri,i! .
Ey derhiz Tanruu, . Led;, daim; d iri; ölüme tÜl'euin bu ..yunz d irilen.
 KUT ADGU ülLI G I NCE I.U I ESI

Ti/ u mtn It ni!Jd in d Ullm bu lo.Ü n : li,i! IUlg ,l a nçu y a~ lIn k ,l u: un .

D ilf'rim ben eende n, d uam bu w"d ü r ; <l id l ut "'ira: , "a~l m l hl UZU II.

. d' ' I " ', 6u , ,,: l>a~/ad.m · tükt' kd~ul.-II kü r ,.n

ol" bir lJi...!k l
Se' I') lno up " • . ...
Sen<len ist " e re k gue, hu sön b a ~ladlln ; l am a rula ma k ' '>lO g uç ee n a ,
y ~'e r T allll "' !
, erdi ok teg Mni l ii : ; ya liJ[, egri bo/d l. egi/d im toyillim .
K o d I !I reg 0 du m , .. .' .
K a Y'D (ag acl) gibi id i OOy un , ok ~ibi dogeu d uz; y ay ~.I .' ~~ r'
old u. tï; i1d im bu lr.i.l ldum.

SOZLCK
"""J~ .. ~,,~i , . h*dl
)'IID,,", llIuu.k .. gori . 10' . 10.
1"'Ç I _ d aiml
.~ lul..y .. lil yapau~ ,ra
Iiri,t; " d in
~k = d.i dirme"
liri,...k .. I U~l!DCk. yuall ".k
diJ; .. I. I n;., 2. I I
oftj . . botI ";" .a.ki
_ ... ,. " ",.'S
lill_k .. dil......k
...tüI. .. Iliçin
....utj. i.. _ ~d . n
~ .. dtinnl k. bat la.... "
lulP! .. l ul (..ni. ki pi)
emd l .. imdi. t irndi
_ tja .. ban. ança '" L.i. ..
..... .. ' 01, •• ~ k kom..1r. .. dikm.k . " 1. "" 1..
ktiç _ giiç
..... ~ .. b...
nü.d _ 1.1Il.O'"
ap .. op. u l';'r
Iud 1I.olmU _ 1a", a...la...ak
~ .. bai- 1o.1)o1.k
~k .. vormtk
Ir.ijl~ .. l ti ay a'" " Y'f 011ll.O"
lD&IlmU .. adu" a tmak ök /iJ: .. . lul
adak .. myak ....I ~D .. kllma~s
1ünonzwlr. = .... ...",..10. Iraduj .. Dy.n (al . " )
.q;: __ ib.
,..........u. _ part.m _"
.... ... boy
kiriiIU ... ,: ftriir
....... .. ~ ...d .. botli Y· = Y·Y
tÖlJitmek .. *~mrlr. . .... rilm• • • bo. iil.... " .
"'Dl)'" = d." oio:
loli ...ahip, TlIDn
Ullla~" J(un 'lu YIl"u f Kutad8" IliUl i 1I 11 1 "~ " ll u ll .Ia y~1. " , ,,~a l ", ~l ll .h , II IMI
"Imda m em ll ke rilld en a YrIla ral Do gu K ar ah a n h .Ievld inin merk u i "I.. n Ka ~ Il '''' ·
! i tti . Or a 03 a da bi r butj uk )"11 .. al. ~ hk.tan 80 n.a, 1069 (H ierl -162) )·.Im d a b un u t a-
m a mla ya ra k. f:;ünün hü küm d a n clan, 5 ül ey m a n Au la n H a n' lJl oglu l lak a n T a \' l;ll ~
Bu ~ra K ar a H a n Ebu AIi Ha ~an'a (hül.. 1056-110 3) s und u. H a kan yaz.,·. 1.cj!.'·lId i,
odül ola ra k da Balaea gu n'I u Y UBufa hlU hiidb (" m ahey inci " , se n-ak i ya za rla ra ,-,öre
ulug 1Ia.s lIii eib . y a ni " b a~ m a heyin ci". Fr. gfllnd eham L.,nan. Alm . Oh"thnf",a r·
Behali) ad lnl ve edi. Ar ap ça olan bu u n m T ürktje~i lay a ')lI·dur.

Bal . aagu.'lu Y uaufun . tjald AtI ola u ve a y ,lIa rd. K a n :ar ' d a ya,a ma k ta ..lo3 u-
!u akla gelen K " abü D iw>n' 1~"'i'I- Tü,k (1072 - 10 7-1 ) yaz. .. . bal.. n ail" i..d ln
Mahmut'u t&nlm .. ol03u gunu gÓBterir bir bei ge yo kt..r . Ne K lIlad~u Bilig'd e ne de
Kil4bü Divanl las ali't. T ürk 'te Y U8 uf 'la Mahmut'un hirLirinin ya p.h m göflnü,
 . A. n lL.4.çAR

.,ld u J.l...... tallltJayal\ bi . bi lg iye r•• tlanamam aktadlr: b.,ka

kit.pl.rlb da aun an
lanltl loul . ml yor u ~ . K.~!!:ar h ~lah Dlu t d . O&I...gu,, 'lu YUluC
giLi aUli kJoped il t bi.
1.i111in.li. n u ti pte bir ~ödük olaD Ki,a/>ü Dicolll1ll /ü&t1,i'I . T ü,
k. d il, lehçe bilgi.i.
edebi) ".I. etn0l: raCya, {0Ik10. , '.rib. (ol r.fr•• mitol<.>ji . I.n md&"
t oplanan hilai
ile dulu d ur . T iirkç"" j ol dul u k. d ar T ür" çii de iJ i c , Ki t .bmm ilk
..h rlum.da ,oy l..
.l em r 1.uJir : ~ Y iiee Tlllln'nm de vlet gii n,,~ i n i Türk bu rçla n nda
dol d ur m u, old u j:uQ\I
ve on l.fln zniillk ri üeerind e go k.le. in hütü" d ai rlerini d lindürmü,
b ulu n d u t u n u
gördii n•. T.'lri o nlau Türk .dm. ~'erd i ve 001." yeryiiziine ilba
y lu .ldl. Za al_ Olma-
un H.kanlul ill onla rJan çlk. .. h; diin )'. millf'tie .inin ldere yula
n nl onla n D elje eiee
n.Ji... DaJin i <linle lf'Lilm ek " e Tü.U.,.in gönlün ü almak kin
anlarm dill er iyle ko -
n u ~ mal..u n h a,l. a yol yoktu , " IBesim Au lay çe
,· i . i ~i . d it I, I. 3-4). 1072' d., Ki,tab"
ni.·..... l ..~ ..lj·. -Tii..k·ii yu ma f. l.. , la ya n ve a nu 1014' le bi li. ip Bat da t 'ta Ab bui
.. al i{e. i [ bul Ka .,m Abdu Uah'a ' u na n K aN.t:a.h Mahmut'u n,
Ba l..agunlll V Uluf
1068 ' d e K a~ gar'a "arJ 'ii ' nman Bagd .ft. bul unm u, olabilmf'
olasu.g, a U. gele-
Lili e,

KUlod~ .. Ri li~'i Tü rk hak am n. eund .. Ju um.n

Balll5. l':u n·lu Yu""f lIlt hl'
u •• dm " . ~'-i zi.i 2lIy.n.m" . ihti ya.h kt an ve df'. m.n llzhktan y.k
lna n. SO'liu i ben\i ..
geçmi, bi• • d.mJI. Ondan .Onr. (ada y.,ay.m. m l' ol.. ge..~k.
H .k.n H aun B"pa
H a n 110:\ yd. na ka d .. t"hUa hulu"du~una gdre-. Ba la.agun·lu
Yus uf onu n sa m a-
nm d . ölm ü, l ür ,]f'n.,Lili e, Ka , ga .·da m•• yokn m emlekefi ala
n B aI..agun· d a mi
!tömülü uld ugu belli J rkildi r, H er il..i §f'hii de 1130·da. ~üdüm.u
ol m.yan Kar.
- th t.y· hla rm elin e geçmi~t i.

K UloJ gu RUig. e..s ba!r.lmm d. n bi . '"siy. set na me" höDet im

k u•• u... YII.\51)
bi. " pend na m,," (ögÜt }·U I51). bir ütopya•• ym umanda TürJ.leriu
bclli ba, l. iJk
Ioli mi yal'lh old uguna gö. e, onun kay n.U. l1n. ilk büyük :\Ii.i
. lüma n filo zonarda
n onla'~ f ilir , oe gö.ü, akhrm ., ola n B udl dü ,ünürl"rde
, yan i E nu un' la Ari. -
lo'da . ra ma k ge'f'ki•.
Iolim fel~rf... inin babul . a p la n Kûfe'li E I-Kindi (çah, ma••
850 51r al u llld.
IJa. ,a ile n a ~ d a t · t a) . tu tuh bi r ~ i. t t m kuu m a nll ' " e Gnun
E n at u n·l. Arino'nuu
go r u ~lf' rÎn i 1slimllUa ba~da,t . r m a den<'yi ~hli-.iinne ( MÜslii
m.n fil n on a rul ca ka ·
LLil r,li1n,emi ~li r. Bu b a ~ arUlZhkt an 80 n.a. a yn llr.anuyu Far.b
TiirJ.:.ler~d~ n büyiilr.
filo zof Fa.al,j (810 ?- 9S0) rit aim i' , i~trnil~D bintim.i ta m bir
b . , uI Ue y.p ml' ve
ODU. Rub...·nm [ f1tn~ l o yü nde do,tmu, olan ikinci bü yük T
ürk filozo fu Ibni Sin.'
y. (980- 103':") aktarml,t1 •.

rara hill in l a ynaUarl ola n E (l a t un '1. A.iolo, gtrelr. . hlik ger rlr.
merdana I::et ird ilde ri ya pltla r H o rada aç.U adikl a n .na Ciki. le.
•
siyas et ataluuda
' LiDla rd .. : Bu al.n-
da Enatun'u n ik i ba,yaplt l v ard lf : " De vle t " ( P"lil~io) ile "Kanu
Illar Y. da V.a.m.
Bi.lim i" (,v"IIl"i f p~,i .."m,,'h, .ia. ). OIk.ücWii! ün b abll51 olan
En.tun, " D evlet "
 J; UTADGU BI LIG INCELEMESI ts
adh yapltlnda bütiin Înlanhlr. için ó rn,k ol. c.k id cal hir toplum
d üe eninin, bir
" devlet"in e. ... I. .. nl aç ,kl a m " t ,r . Kura md . var olan bu <levltt.
ad . let v~ er de m
ülle. Îne kUl'\llmu , olup. t opl um •• I• •o.yalilt Ilkele re d a yanma
klad... Bu il ktl~ r in t il
ön emlid 01a4 ölrttimin b.,rolde bulunDl •• 1 n her ,tyin öj!: rel
im H hilgi ile ölçül·
meaidir. Boly le bi. de vlet h bili m a dam la rma yer veril di l!i h ald
e, mi t oloj id eki t an-
nl.nn ve kahr.ln.n lartn ve bunl.fl y.pltlann a konu yapan
, airler in yer i yoktur.
HomhoI d . mitoloj ik konu l.nyle gençle.e , a, ,,ticl ve yanh,
filirler .,uadlgl ve
ab ll Uaruu b ozdu gu için, ideal dev ltt in yoneti mind c . ç,kta blrakll
n" ,t.. .
Ena tlln' u n Ka n.. nl/l r ya d<lI YlUama Ri l~i . i . d h y. p't m <la. i.lu
l d "l~ t . p; nçf'~ ~
d ah . yakl.,t ..d ml' bulu nDl. kt.d... Bir öne. ki ya p'tln<l •• l
a ni l....d ..' te. $. i. lr . e.
. ile h ay. u n. ve lloi, i. el mülkiyet e y~r ver mtdigi halde, E nalun.
h u yaplt lnJa. de-
netle me ve . a n8ii. ed ilme ko,uluyk , ,ai.le.e dl.'. aile h . ya t. n ~
da , ki ti "Cl rnülk;y tt..
de yr r verm i,tir .
Enat uu'd ••hlik 'u ilkel...e b. Ah olatak bcli rm.,ktcdi r : Il iyi
a ra ma k ÎM anl a. -
d a bu hlD.n dog.1 bi . gü çtür. E rdem , bi lp;idir ve bil gid"D do gar.
ln un iy ; huylu ola -
rak y. ra t d m ., h " kU8ur iu davu nl ,lan i. ttmeytrtJ. ya p". Hult
be dende n d .h. Ö'
nt ml idir. R ub un b.,hea d ört erd., m i var d .. ; (,ilgrlik•• d al.. ! .
p,k gozlülü k ve ,lIm -
hltlr.. KI V.D Ç. k. vaDç .d.rak ne iy; ne de kotüdü r. In. an . tabiall
nea . 805yal bir een-
hd lt . Bir topl ulug un içinc dü,rbil«c gi tn a g,r h.s t ah k, a kl1
kan'lkhgl vr her i, in
\i.t\inde hulun m aal gereken am.clD b ulunmama .. J ,r. On ..mli lo
plum ~ o r u nl an . bilgi ,
ye1ene k ve beeer iye d . yaDt.la. alt. ..Ide t dilmf'lid i r, U ~, insao
m cn riiksc" ,I o~al
ye1isi di r.
Arilto'ya geltace, 8iYlllet ala nm d. " P"li t ikll " ( Palila-a) "C
" An. Y._,al• •"
( Politf'i.î) .dh ik i ya p lt! vard IT. Oç bölümlü " Polit ika" d a .
önt e bir ideal devletm
kuraull a nla t udJ1ta n oonra . hüki.imet in , r kl i v C u s ul!e ri haU.'nd.
rr . ti k fikirler Hc-
ri lii riilmü,tür. Son bölüm de ile Ideel df'vlrl in çözii mlrn mesine
giri ,i1m i"e de, bu
d ea eme yand. k .lnu,hr. Ari,to h u al.nd . Enatun' un .,tld
.i abmd . kalm.,a .. d a.
yö nt em bailDund . n on d. n . ynlm" ve . iy••rt. t oplu mhilim
. I. nmd . biy" loj i in -
eel" mclerind~ k ulJandl~1 yö neteme ba, vu rmu
,tuf . Ad. t o·y. gö . e d o~. bi, ere ktir
ve dol• • dLDJ ve. e bil di#im i&,ty. e, ya o m iyiee gelittiJ i &aman
.1d1~1 hal <l i•. B u b. -
lumd an Ariato'da devlet, " erek" (t t lol ) ve "evrilJl" (a na pt ysaol
. ..k. t liaaö) k.""'. rn-
lanD a da ya olr. D evlc t d ol al bir olu, olup iyi hi, y., a m için
kur u l mu~t u r. De vlet -
Iw u gerçek hii.lr. ürnda " ya. a1• • old u~u gi bi. hü!r.üm .,t1cr tle
y••a la rm hi&me tçiler i-
dir. Yurtla n ol hyfe b.gh ol...k yöne1rn k'Yl el (Iyra n) hült.üm
darl a rl• • y• •ay a
b .~h ola rak yöntten hü kü mdarlar auamd. far
k vn d ... H . lk , to plu oIar a k y. rgl-
I.mak, kendi hiikümd • •I.... n' .eçm ek, o nl." . a rguy. çe kmc
k l':ihi d o~ . 1 h . U ....
aahiptir.
B a tlrun. yani E n atun'la Ari. t o·nun bu fjkir "e i1krler in i Fata
bi cle . lm ' lj " e
MiUlülQao b ir (iJOllO! olarak hlimln görü,lr riyle ba~da ljhrrna~a
çah, m '~ t l r. F. ..bi'
Din bu ai. nd. m eyd . u. gdirdij:i b.,bu y ap,t1 ar , unla rdl r : MO"lIni·
ü'/·flkl (Ak .
lm anlaml), Rl.al. f i öra-î .AIi'I-"..d i n.,i·1 /tUl lo (E rd r m le. Wkeai
h . klu lld. ri o
 A. DlLÄ ÇAR
"
sa l..). Kita1>ü'l ("fOm beyn.. ray tyü' l hokimtyn Iflol unü" iMAi u An!lalafÎs ( Iki
l.ilgenin. ilihi En.t un'la Ari,;lo'n un or I.nnl df'nqtireuk l.irh~·,tir"n !l.i'.p), Es·si·
yaMlü' J-nu d m i)Je [Devlet ~ip" ..ti ha kkmda).
Fat.bi'nun us (al .l) kurammda, .dl aki f)ld u ~u hald.., . Iu l d em..k1.. r uh, n"is
an l_t alm.k tad t" çünkü Ari"lo'nun Kitabü'noMf, 'indt ( Pui psyl.1ti .) de açlklan·
J.gl gibi , in".nm I nt ulu r. görülür vêeudunu lümlü~e ..ri:.lir..n ru b' t ur (."' ri. t o'da:
I'nt..l..k"'io). Oaha.d <Jg ru.u anl .k'm (int ..llect ] iU YÜIÜ (•• pet }" .rd U': bid obi, öbü -

,ü ruh . Ari.to'nun hu y. pJtIIll .Ierin ee Ineel..mi, ol.n Faf.bi'nin " M.'aniü'I·.ll..I".

md_ u s'UII, lijde ri , oyle sm dla nd m lm" h r: 1. Kûgl•• 1 (. md i) UI ; 2. ku ramsal (n• •
:r.ui ) us Y. d. hil im eel us: ik.i . lt·bölünlü " . rd ll: • . var '.Ylli [b ilk uv ve, mümkiin)
u~ , h . v.... olu~lu (Bilfiil ) us; 3• • ~lgl. oalm" (mih t~ rid) u.;
4. etkio (f. a1) us,
E n.tuo'UD "'m ln" inde oldll~u ltihi , F.....hi " dft,kf" iod~ de , in u nlar do gal
hi rgu~ki r1ik d u ygusu yl e bir Y'" '' biriktrtl.. ke ndiJe rinden: ü~tüo ••yd aloJ.n bit ü,i-
n io b uyr ugu .!tm. g irm i ~ ve bir ".in kt " kurmu , l. rd.r. " U Ülr. ümd . r" d en il"n b u
Ir.i~i iyi Y. d. Ir.o l ü ola biJirs~ d e, fil o1l0CU D Ir.u r.mmd.lr.i <le"lel in ba , ulda b ir filo _C
b ul uod ugu içi n b ük iimd ar ko ti.i ola mal. F ...bi ·Din " dn, ltf" ind r ki b i.ilr.i.i mdar d a
iy i olu p ios.nbg,n b üt ün eede mlerhr i ve olumlu fel~ere. io i Ir.endi ö&i.ind" topl. ml~t1r.
F.rabi bir Müslüm a nd •• Tann ' d ao b . t k•• p "yga mb e r" d e in aolyo rd u. Bu k . v-
ra mlan d. Enatu ~-A r i~t<) felsefeviy le bagd a t tl ra r.k kend i " Jevlet" in" m al edeb il-
di . En.tuo· uo a~Lo {m üte a], tra neceed e nt ] bir ..id...··. , ve rd •. Yeo i·Enat une uluk
(Néop latoni5 m~) lIl. yü :r;)"lld a Imnu .~kln ve d eo " yü at ü (lI,ü lea \i, l ra nsccntlaotal)
y ;;k ~eldi k"'rd" " " C\:p " vc " , ,, ,\,, r" (é """,al in,, ) )'<.Iu yl" " .. fl: it. "."li \, ir ~rlo. i"l" y..r yii.
:r;ü" " itu li.. li. P I '-' li "n~· u ll b u f...l •..r..... in" I/." lIr...... v r..o<1" , "j(f'''''''' .. lil" !.ir n,,<1 ru (ill et ,
ca u~e), hir ilk" (mt·!.,le, !,rinei!,e ), ..~k", I.ir b ir y a ,Ia Lirli k (...alLdet, u nit é ) vard.r.
J[ "r ~ey bundan " Cey z" yoluyl e p ka r: ll i.iy ük lI"d en ya .Ia ilked" n ' tanr ••al u' (a kal.
(ra ison), bundan di.inya ruhu . bu ndau d .. d ..h .. ata ~' I,i r tli iuy<1c Imlulla o bi rey ruh-
larl "" neonel r~ya . Sam; di"l"rtle (Mu""...i1ik. h UmILk) T lintl il.. kul ara.m<1a Lir
ll'; urum hulullDlU~, {akat Arî l. ld a rm mi toI" j i_inde i n~lIn , tit a nl..r vr yan. tan n lar
yoluy le t a nn Iard an t Ür" m i ~t ir. Yen i-Enllt un çuluk hu iki "i~ t emi " Cey z" yoluy le
h ltA:rl a ~ t lrln J ~ , 1 ~l á m hk " (" yz" i "1'''ygaDlb..r'' kavn n" il.. kar1 ,la ml, t lr. 1"a.abî'y.,
lI:ön', " u.. I.i" (p ey ga mbe r. yalavad ho yl e bir va rlL k oIul" v tlhX ( r~v~ lat i o n) "'1' ilhtlm
( ill~piration) an u Tann'ya b ag l ll m . ~ t.r. Yin " f'ar a!.i ·y" gore, ".levie t" io ba~1 oIan
h ük ü md a r. ~ a n ki "y al llva~ hk lurkllSlni " (h .. ka . i n üb ü...... et ) g iy m i, o lan bir ba~kao
ola rak ulll "unu gü d en bir ü'tü n ki ,idir. Ulu5 hüt üo umutl ar lnl ona b .~lay ara k yü ·
r üme kte. ba~kan ile ulus ço:r;üImez bir bulik, bi rI..,ik b ir r uh ola ra k ya, a ma kt.d U".
Far abi'ye ~Ore. ah lä k a nca k d in i bir t oplulu k lII"yd .n. get ir mi, olau b ir
.1.., I"tt<l <.>1Ji( unlu A: a "ri~i •. IJlI~i ,i t. ve k iit ü bir .Ievle tt<l b.lk y... . içer. ;;oc:u k do gll_
ru r, . m. d. ima h.yv an giM y a~ar. EA:H d",·lr l bat".n. hilJ(in. iyi, i d il. m..rha metli
~." 5ózün<1e du ran bi r k i~ i i ~ ... hal ka d o~ru y<.>11Igoaler ir. o n u h..r b al.md.o yillu"l-
t ir. Dlln u )·.p.Lilmr k için .I.. k..nd in de 12 ..r<1..m topl a m" Olm•• 1 g... "JUt. Keodine
ik i y.d. üç. g..rr ki ...e d ab a ço k yard. mei a1. hilir. 8 un. uy. r. k. F.r.hl E..-si.r4.W-
 KVTADGV BILIG I~ CELE}( ES I
"
tij.·l -m«hniyye . lbni Sin. J. Kitabü's-siyase ad l.t li ta pl. nnda. (siy list1 =. l ln '
id.."• ..,yislik "Im")' Ya r.Un i1e y. ra tlk . rasmdali baglot.,... . YOl y <.> 1<11l açIU . ,
D:Uf• • tinÎ '(y. p. n. T.nn) ile lrIas.. ..• (ya p.1m1d. lrIä/ik (.a hip) iJe IrItlrl/ûk (k ul). ~-e
~ (id.re ed en) il" IrIItS.w (id . r" ..dilen) a ra emdald r.. k. go.t..rmi, . d .., I..t b. ~ l a_
01010 111uI•• ululun d . b.,k.n. ol. n bo",l. nRl he li rtmi" , ·.liler/ e l, üy ü" l..rin yo_
n" lim l.o~UIlU1nl, t utu ml . nn l ve "A:itimio on ..min i .ç.k;;. anl .t lm,t1r.
lboi Sin a' m n {f'!leCe~i, eiyu..tt eu ba,ka. d in • • hlälr., "u du r, , ·.hiy" .,.... m l....
a1.nmd• .I• • Yuoao mo&OOanolll ve F.r. bî'nio filirl"rin" uymalr.u ve "Urn'"
ioao;;l.....y k b.~da'III.l.t.d u -, IbDi Sin. dio aIamnd. im am a klm y. nlo d. on un ta-
ma ml.Ylcl" v t k"mali olar.1. kabul ede r: bunlar hirbieiyle b . ~ d a , . m a y. n ik i .yn
ka vtam d ..~ild ir. Ahläk k on u8uod. Ibo i Sin. "tannsal .h1 äk " l [ Yu n. lheoJik ia =
T . n n .d.leti) " iO•• nIllr. . hlilu"nda o . Ylnr. B iri nei alanda. hl imda " O.yr ih i ve
t"rri hi min AUah t.·.I."( =iyililr.ve kötüliilr. y üee T eu rr'dend rr] ian.nN ' -U5& <1. ve
Ib oi S ina. E n . tun·. dayana r.k . k. d"rin mutl ak bir Y""" oldu~un ...... h..r ~"y D"
içi o yuat.lml' " On u y.p.c.g>n., her '''Yin ol . eaglDa , '. ra caglll. , hu . kötülüU" rin
kul uu iat .. mi n" bath o huayar.k T. ...n ·d . n (irade -i kiill iye"den) 1I:..ld i ~in" i n.n .yo r~ a
.I., k ul. v.. on ul1i, led igi gÜD.hl yal n u: ve yalDlZkad er " bITak maz . Ibni Sina·Y.l:öre,
int.nd. n (irad ,,· i cüziy"' d,,n ) üo; türlü kiH ülü k ;;lka hili r: l. l'-II: i, izli kt ....., ." ..hikl ik.
tee, 2, Ac" t~. ve i;; ~.Ir..l1tlelDda n. 3. Abl ilr. bOJ:uklu gund an . A~ tl E.ulltlh sa y ,la n. I.u-
dur ve kul hund . n 80rum lu d u r, ceea g öreeekfi r. A nca k. vädl.ü·I ·~·üelld' u n ( "" ec ru n-
lu va rl,k ). yu. t .k1an üz r rin de tükrn ';'ez i...aye li va rdl r.
So k rat ' la E CiatuD'da n r . inlenen lh n ; Si na. " .. le m ku nu ouIl'l a, Lunl .... rull t a
bu lun an J(üçl"rl" k U 'll a ~tm r : örn"jl:in, o(ko Lir r uh lI:ücü, f.ka t yi~ i t li k hi r..r ,l ..m-
tIir : yi n,. dn5r1 i. te k bir mh giie ü, dn~e l ah lä k i.e I.ir erdem . ay .h r: ..kl m aY1ll1 el"'"
yet" nt'~i I,ir ru h g;;cüdü r, I.ik m et i.e bi r ..rdemdi r. Huh g ü."leri Lir ar a YIlgd., rrk I,ir
d rnge kur llrla.... ndt m olauk b unun kar~lhg. lI<1aleltir. A.ht u' <1 a uld ug u ;ij,;. IJmi
Sina'd • .Ia er<1 e lll t ..k hir kl!t, a bag\r olma Ylp , alJ ~kan h ga . gene l t ut uma . h u ya , Ia .
y aUIl. So krat'ta nl<lug u gil,i, Iboi Sina"la d a a bliik m eregi kUI'tu r (....,1..1. YUlI,
e u da imollia) . Ge r."..k kut ,Ia, Ibni Sina'o m t a~ av v u fa Jaya nan k ll " ' ~lIla j(üre . in ' ,w
akllD ln "aki· . rvve l" e hiti~m"~iyI,, (ittiaal' iyle) "Ide e,liI ir.
S ud u r vc vah iy louuln nda I l.ni Sina'mn kalLl~l a .. ~ oy le <1 i r : Slld ur I,ir ...·~ i l
y. ral m a, ken tli özü ne zoruulu olma yan bir ~ e yi k..ud isi nd en ay ,rlp ona bir ' ·arl,k
verm ..ktir.llu su du r y• .Ia " Ceyen n" (ém a na ti on) ti irlü a~am a v.. <,vrde rden geçmi~
ve bo yi.." .. 11k N..d..n h nd io de birilr.mi, olan iyil igin y<,ryü:r;üne in., relr. tü rlü ki ~ i "e
ne80..lerd e b"li rip ya ,amaUIll, yayilmasJnI ~ a g la m.~t .... Vah iy . gf'ro;ekt .., ee br.i! iJ"
ko ou fm . Jl: a s m .rl a na m u, V.hyi Ir.. hul eden kul , ön e" , h"n iDl.e o 'll i ~ ü. t ün hir ak .1
ol. ra k, ku l••1 bir güo; (k n vv et ü· j. ku d.iye) e Ji n ' n i~ . 80nr ll b.. ü~ t ü n IIUm 1r...n,li"i" "
ve rd igi sezg i iJ" va hy i .nl.y.biJm i,t ir.
En. t uo ·l. Ari.t o' d. g6rdü gümüz g ihi. F. rabi 'd e v.. Ib ni S ina'd. d. I,ilj(i ç...k
ó n~m li hi r y" r t ut m.kt.d ,r. B.. nl ..... gö re . in 8an . hirette na~i " io i , y..ryii zü n tl" ka.
z...d'li bil t\iye gör" . I.uk• • lûre n .. hil gi y" göre y..r v..ril ..eektir. D u • E fI.tun· <1_11 '"
 A. DILA.ÇAR

çen " UI ill.l!l a nJn en yUbek doAal yeteneA"idir" . ö.ün k Uglul (rratik ) . blik. çevrilmi,
~ekl i d ir. tl "rd" gör"cejtimia gib i, KulOO~u Bi l,,!'de çok, b em de pek çok onemli bir
yer tutan bilSi görü~ü, Efl at u n ve Ar~to'd an son u ls li mda da ön srray a . b n lIllf
olan bir ko n udur. t .lima gore, h il gi t op lamaIr. ve ope nmek her Müs lümamn faru-
dr.r.161 5'te Botancraade Y abya Efendi'ntn Tarih,i .af tuhj,,'ü'l-ahbab (Sa f tarib ,
a bbaplara arma~an) a db kitabmda dendi~i gibi, "bilimie iJgili bu Tann yaUII bi.
reyl er in ba~ 1 a lanlar içi n çck daba kesindir. Bilim pad i~abhktan dsttl edtir, Büt ü n
beylerin, bak.nla nn, . en in b uyruguna gir mele r ini isteuen, bilim ve kühür y"lu n u
seç, b u yo ld a ç ab a goster [ Need et Sakaoglu çevirisi, 1969). Ve günümü,,;d e d e y üee
Atatütk'ün ~ u öl'deyi~ i aym d ü~üncon in , in an'~m ve ögUtü n tek.ra tlamp dog ru la n-
m alJdr.r: "Hayau a en hak iki mü t~it i1im d it ." Balasagun lu YU6uf da K utOOsu
Bilig'ini b u te me! üeertne otu n m u~tur.

7. Bal"-.ua'lu YlUU{ ve e.k i TUrk. dilnyaal

Balaugun '!u Yu euf ya ln lz Arap ve h . n d il ve kühürlerini, harti Ba tldaki

kJasik bilgiler i degil, t Bli md an öncek i TUrk d ü n ya. ulI ve k ühü tünü d e iyi bil iyo td u.
Ar apçayl "tui t ili", Far"çaYI d a "tejik t ili " " Iarak tll n. m. " Mu.a, h a v c hken der
hikiye ve me nlu bel erinin d e yabane.s. kalmamJ,h. Bu adlar ve b unlarla iJgili biJgi
K"tod~ " Bilig'de geçiyor, $ ah1Wme'delr.i ka hram a n tipl eeine d e orad a rastlanz.
tyi ve klitü in san konu. u n u a nla t lt ken Balaugun'lu YUluf $ahname' den aktara-
rak " Fecid un övül dü, Dahbak e öv ü ldü" d em ekt edi r, Ba~ka bit yerde, a lul k on csun-
da d a "Nllt io-Reva n akll gozü He dünya )'l ay dm lath" kayd, geçmektedir. $OOlla-
me' n in T ütkle rle il gili bit p arç a•• olarak, Ba l...gu n'lu Y ueuf, tr.nhlann Aftisi-
yib d ed ikle ri To')a Alp.Er T ürk kahrama mll,l enl a t m a k t edie. lyi bir in eau oluak
t anm a n, iyi a d brrakan ve k itaplata ge çen b üyük Türk begt öt negi "l ar a k K Ulfldgu
Bilig'de T o')a Alp-Er göste ri lm ekted ir : biJgi ve erde m sah ibi . anlaYI~h ve eeçkin
bit yigit. Bu üst ün lü k.leti nd en dolay. TO'Ja Alp-Er kitapialIl geçmi~ olm .laydl
"nu kim tafuya bilee"kti? d iye l or ulm.k tad lr. B ilindi gi gibi, Fe rid un ülkesin i bële-
rek, 0Aullan T ur'la tr 'e bltakmq, Tu re n kagan, TOlJa Alp-E r, ha nJ. Minuçihr'in
oglu Nüz er'i öldürmü~tür. Yine TOlJa Alp -Er a dl iJe iJgili ola ra k, V I II. yü.yu da
Kök-TiirlJer, 714 yllwda B e~b.hk't. idam e dil en hhraman TO'Ja Tigin iç in her yd
yog (=yas ) t êreni yap m,~lardlr (To TJ a T igin yogu ki Kitobü Divan_. Lûgati 't
T llrk'te aynen verilmi~tir). Div an .. lûgati't-T llrk' e gore. to9a .özü "bebü r" (Fr.
Mopard ) d en eu hayvsnm ad. olu p kahrama nlara ad ole rak ve rilirdi. Ayuea 109a
alp .ozü de Kutadgu BUig'd e "yigit, cesur, kahraman" anlamwa kullanaIml~tlt_

Bal uag unlu Y usuf y a.a ve yönetim a lam n da Kutodgu Bilig'i yazarken eek i
Türk geleneklerine "llu slb hagh Ir.alml~trr. TUrkJ er öt ed en heri , y ap t llr..l a n aklnlarla
"Ie geçi rdikleri ül kclerd e yöneti m kurmak ve yas&. düzeolemekl " ta mnml§lard•.
lIukuk falr.ültel e rimiz Türklerin bu niteligi ile övünebilir. Kök ·Türklerin 732 yihn-
d a diltikleri YUlt a ll,.ltl a u n da sik .ik , oy le denmektedir: ilig tullp I~rllg ilmi$, y a da
T ür k 6udunua ilill lörüsill lUUJ.birmi, in 6irmi$, y an i "yut d u yö net ip düzenI emi," ,
 KUTADG U DILle INCELEMESI

"T;;~k ul u~unu n yurd~nu, .t öresi n i YÖlletmi " d üzt'IlJemi §" ; ba~ka h ir yerde d e ii. e
te,,, r:-: asra .rlt lelonmeser Tii,k buJ un ilillill lij, iini" kem ar/au ?, alli " u-
kanda l\"ok çók muse, a~aglda yer d elin mezs(', Tü tk uI USu yurdunu t ·· ~ k . ~ .
nbil" ? " B d b· ' , "rt'm 'm 0 -
. Ir. ur,~ a IUJa " mek "yönetm ek ", i/i birme k " d üze nJemt'k ", tijrii de " t üre,
gelenek , y as a anlammaJ'rJ.a r . Balasagun'Ju Yllsuf Ja T ü rk let in b g I ,
I.. K . . ,. - . " U ete neg me uy a -
ra ulaJgu Bd'g IDI bir t or ü ve yasa k it a bl olerak Y U m l~" t.
.. ~ulad~u !Ji~ig ay'" u. manda, ba§tan ba~a, ..,ki ça gl a rdan kal m a Türk ata_
soz~er. Ve b~lge sozl eri '~~ !. ugr ulmu, t u r. B u soderi ' u üç slIu fa a Ylt a biliri,,;: I. Av.çgo
8IJzo (ya ~1I . nsa n, ata "ol'u) ya .la iJgliig sibi (ak.1 1I ki,i söz " l d ~ / " .
I
(anaYI~' _I k· - .. '·1 ' u y a a 14 · u~ ug SO Z.
I ~ I SO ~U ya J a kan siJu ( ya ~ h i nsan, i " ' i ya r so .ü) - 2 Difi 1" _. (b-l
soi ü); 3. $a;r 8Ö~ ; . , . E '8 sou ' ge

Y aprtta geç"n en (inI;; at a.öz;; ~"JlIr:

Vku~ klJ,k i lil ol, bu til klJrki J lJz ,
Ki# klJrki y iiz ol, bu .r ü z körki k6._
Akhn . üs ;; dildi r, dilin . üsü sö a,
In sanm sü s ü YÜl,dû r, yüzü n SÛ'ü de gö e,
En esk i ça glar .d an beti büt ûn Türk dünya smda .evilm i, ve yayelm •• olall b t .. ..
eek k .. J u a asozu,
.. ere "~y a U~.e rlll.e e yazlhrd,. Ona, b u to praklarda yap,lan kazuardan ç,ka n esk i
k"p ler , k ap lar uz etmd", de rastl a nm" lI r.

Kita pta gecen o b ür atasö: leri nden ~unlar da örne k ",.,.'~ b

JO. U
, d , b Ol.
a a an i a ' Ir :
V , uglu[/. ki ~i ;;Ise urg' kall r
Seylu b iri olse dahi soyu kall r .
V~· I4 ~ S UZ bi/ig.i: beJiilmez özüg
Aku slz ve bilgisiz k im . c kendin i yühehem ez.
Vk ll ~ ll<g ki~ikt i~i tap uku~
Akilll h ir kim sey e akh t am olan bir e§t ir.

Küvenme k.V! kutka kullug ki$i

I lIanm a ÖZÜ') k Ulka alhg k i~ i
Ey ~u ta kavu~mu~ "Jan Ir. ims e, geçici kuta güvenme,
E y Uil, kaza nml~ ola n kirns e, ku ta inanma.
Orii9 siit 6il.. k ir.. eJgii kl l.k,
Oliim lutmagllleo f>li ll'mez yonk
E ger iyil ik a na lJln a J.. s ü t ü ile insaoln öZüne g ire rse
0, ölüneeye kaJ ar yolunu ~a~ lI"m a;r;_ '

Bu edgü k.lu lu r ay tJgii ki§i,

KanmIl; bo/ur t ds ü me9~ii .ra$t
tyi lik ya p mak t a d ev.m et "Y iyi k i, i,
tyi/ik koe amaz , on un omrü eb edidir.
 A. DtLAÇAR
"
SOZI. O K
..10 ". "" .....la)'.,. ahl b ... _ .~iri, ." • •ü .....
11....... _ III>.k. ll ii .., lIik • • ii . ".110•• _ k..,o, ... .k•• • nnit
lil .. d il ..lo lt __ dh. iill ,ahibó

.... = 1"5 irirJ - IOÇ>k ..... 11.. a"

..... - ooy ~Io "" Ik. bitbk te
unou,,11 '" ooyl.. Lb" .. hu,.. l idi,
ioHiil-a _ l.ii yii lt mà. yij k...lt .....k ... k _ 1'~'" ~ .,· ir 1<
"I. .., h' lI nI. p tlo••1"l h 7 'r-...: - yûrü ...... pl yol
i1/bt = ... w.m.k _ .._ .....". ,..,l k
loii...._ .. = ll ii~ ~ D ....k Wa.k _ Dl m. 1r.
mftj~ . . bo,~l • • bedl .., _ .Inrit. Y"rr

Ba)"..' /a:ll bif1~ bnlür ol kiJ i,

TiI.kin /.../n , ki<ntk i lf iiT iJ;
Tann ruh il.. büyür in~ .n.
DiI..!!:in e kaYll ~ur. günd"D gü ne dü uli r i ,i.
Kil; iJ!" nii r bilSi arrar /Ski" .
Stt;t ögrenip uha OOlma: ukul
l nse n birçok ter ögren Îr. bilgi.; arta r,
Fa ka t ne kad ar ö/!:reDo" ve anlua .kll f'lde ede m..,..
Ki ~ i emSf'k ,dza Id , i yu m l !l <l.
Yamttl ki,iliT< kl luJ orm !,a
E(!:er bir ki~i bh in s..n p.rç". llla e me~i ni geçirine.
Kar~lhk ol arek 0 o na in sanlrk yapar.

KUladgu Bilig'de bilge ftö zlcd ik i sim fa _y n llr: l. am lm ayan bilgeleria Aa.
2. sa lll verilen Tü rk begleeinden akta.. l an söz\cr, Btelncüeeden , unlar öruek
~ö;< ü,

olarak buraya ahnahilir :

BU~ I IlOlsa y a/!,uk biligJÎ: bolur,
K alt IJvke kebe "ku ~su : k llur
In san krea rsa bilgisiz du ruma dti eer,
E~er öfk e gelirs e, 0 un u a k&lol:_ çe virir.

Biliglig slln çm Se1.'üg ran I U ~I

Bilge "ÖZ Ü gerçek te n ftevgili ca n gjbldlr,
Ki~ ide b,pgorsak ö: i ~ k. 6:i
In san'n kendiai, k eadi i,ine ha,k a8m da n d ah a 'y a km d lr,
St'Vilse ki~i k6. miin erd .m bG~ 1

Bir i.nun kend ini .evd irine, Itu. urn h., f'rde m u yU.hilir .

B iliglig s6n k6rH oore. n " : ;,

BiJginin eeizü ip ekli b ,m.,. bennr,
 •
KUTA DCU DItJe INCE LD 1ESt
"
Ka)'u i, kt ir~f'
u:ar kiç kalur
I re k..lml , i,ler ökünçlüg boJur,
fb ugi i,le _cd e edihrse , i, uzar VI' gedk ir.
Aeele He y;lpu;ln i,ler pi, ma nhkl a bi le r,

SOZLCK

ILo,. •• _T . ..n i. "e = bfle

Mol...... _ buyii _ k <UI "" lI'e....... . doçu
tiIdo _ di~k ~~ _ "", pil
kÜII _ ",.. r,.. '" CJ. d onk, be n UT
lli1...k1"U-k _ dijubnek Nprwak. _ îyi, ....n. y. lw.
i k.. _ çok ...itmek = ""... di.".e"
......... _ . nl.....k.. ku r. ..... .. ~= g- "
""""e" _ emd, lltiiB = ' "(, "'b.oh.,
-....... _ aoDdenne" . tew ih el1''''. Mrçm =
îpeloJi ku....,
,. _ p.ç. ...r. ... = e.. . . cc,·....... n..t . h
,. 1 _ 10.'11'"'' "'ru = h. ngl
... ~ . _ on.." ..... yenne î.a>dr. I........... _ .ccle etmel
tow,1IlU _ UIU . ,Iul",... ki~ = ~eo;
yalrj .... _ iD""' kiti î. e f....e . . .ccle iJe
kab _ etrl .• n," lo" w.~ük = pi"".nh"

Bu kUl klly da bolsG boy" n bir Y" ' "' ,

KGII 6:neu kUlk G kads"n k ü re~.
B u kut ner ede iee boyun e ~. nyu §.
Ege r k.utll l a rfl gelirs ee k eygu iJl' bog u ~ ur~ un .

K eU, kut hIla bi/mese sen ba,n ,

Birûr n el) y iy ü bi/me.. sen aln.
K ut gelir, ouu t utrn aarm hi lmezsen gide r,
Mal vedr. ye m e~i n i bdmeeaen , a hr .

K 'nilik Ijlt boldl beg/i k ~h,

Dag rlll llk Ileeetnd e kurulan herlik ul u olu r,
ASI ~ leg bu edsü asumaz ki ~i ,

Yok uf çlkmak gibid ir iyilik, herkes yoku, ç,ka mn,

T ük el bolsG ni mn bulunmll: yig ii.

T iik,1 bolsa nirnn ,ük" YG~ lirni~ .
Nime l u rn olu r.. yiy«:ek b ulu n mea,
N imd Um oJurs a inunm Yatl tükenir, demi f.

Bu biJS' s'si ol iJiJiSJiz lWû ,

Bil gf'nin 8ciz ü bil gisiz içio gei..: olur,
 A. DILÁÇAR

Kan< IJa,~'a ~'irse ~ugu klrU$I.

Ku~u rr~ örii'l hIB" kll'lUn ki,i .
Artlk b a ~ a gir ene k uj!;u ren!!;i, ins an çah~ma h. ki
GÖlllü u~ kut u g ibi ak ol. un.
Jlay at ki mke bi,se uku$ /jg, bi/ig.
Kamug ar:ularka J<'li/di rlig.
Ta".. k im e a ktl , anlaYI~. bilgi v<'ri.se,
Bütü" anulan"a eli yeti,ir.

Bor i,mr, ;ina~'a yaguma hlutr,

Ru iki "Kayli~' lo.u.n kede r:
~ aral'
lçme , zinaya yana§m a. dikkatli ol ,
Hu iki, i insana fakirlik elbisesini giyu ir ir .

Apn 0810'1' kou,. ark., sa.",

Orüg lü rgü bo/ma: örügler kam.
tl\ sa n otlu n u g ör ür sen ODu ketva n san,
K onak yerinde çok kal m ak olm a z, öb ür kona ldar ner d e ?

SOl l.OK

tuyu = nr",Jr I<UuMok _ 8' ek

1oinIIdo: , mrk lu7Ut _ y ii n~

....,...... k = boyu n .~mrk öriiq _ a ~ ' 1< ..11k., ak

y....--.Jr. _ u)'utmak. ya,olm.k. ya . a n", . k Ul)iU .. 8ónül
~ = kO Ol' grbnrk bmu8 ... bü ';; n, hrp
k..qu = kan u = yrti,mek
yoti lmek
~=kayl{U'I. dif ..
rl
k.....-.. ... ~ür<,!=k, bogu jm ak y~ _ yan o,m ak. yalo.l. , mok
- - . . "'" 'l"a . ....a k, gitm rk. u.. klaf mak Nlayw. = talti1'lik
""'J = f<') . m. l. mot.h tDII d on, elh••r
&Ool.iJ.ik = do&ruluk k 8'y mek
_ _ üot ün dr, üzeri.. dr a,. ,,,, .. ab a, a..a , bah •• ahlo
apaalo _ almak, ,'okUI ~ l km a k .,. 0Jlam .. in l an
les - 8ib; ....... = kr.....a "
Iiikd _ Urn ........ .. •a..mak, u rmak
yip jyqii '" y'yr""k
Iiil<rondt .. tü krnmrk Driif jilriil< _ ko"ak yen
1 ~ 1 ' __ .. dun.k t ....... ... dl1J"8"
....... _ .....de Ioqb .. h...

T ire bildi') altu" yiyü bi/medi'J,

B u altun y 'glp bi, nelük birlMdi'J.
D e"'ryebildin altrm, ye meeini bil medin,. .
Bu altUll Ylpp ba~ka.slD,. bir göstermelik vennedlD, .
 KUTADGU BI LIG JXCF.LE}{ESI

Bil igf ig bUig vi,di bilgin ~'ijre.

Koni r rn ki çi bolsa kozke "iire.
llilgi Ji hilgi nrrli, hilg in g"" ün ,
Dog ,u , dürü "t ki§ i Lulu,<a on u gözünc s ü,,,ü n.
JUg hn.vnl kt fça iikekre ba~l.
Ka~1I"1l\ I", y .~u k il, ha~ l U1l Imr ç g ih itli, .
I"iere k l/ga i~ fer bor içse kalur,
Ne re kilmagu i~ esiirs" h llir.
K, lmmllo l gerCk l"tl ni ce i ~ Ic r ~lIra !, yii~ ;;'\ll eJl kalIr.
K.lmIDallla81 ge reken lIice j ~ler de " arh o ~ l " k t " n geli • •
Rha birle ""'fn. kan al se" ~'I'rn,
Bu ik i arah :r o/u8 Sen ahn.
Hiea ile knrkuya ben ket ltl i"e kan at 10.11,
Hu ik i"i aeasrnda ki yolu «eu a l kend ine .

SOZLüK
ti......lr.j l<n>td. = dern lrk, top!~'lI .k
eolir mrlr. '" <u ho! olma k
"r1iik - n .lik, lIrRoklik, 8ó.to o,olik
_lik = ' . r h " ~
Iikr lr. "" b"rç
ar. 1u = " co..

KUladgll B i,ig'uc aUI antlm ayan bilgcle rin "özler i hu nite1ikredir. llunlarlll
yamba~lIlda, "~'" verilerek T ürk heyle ri nd{,ll a k t a r>iall sözlerden §unlar öm ek ola-
r ak hu.ada blrlll a"llhilir :

A . (Jlüken b"8 i (E sk i Türklertu k u t sa ! dagl re orm aru, K ijk-Tü rk dcrlctin in m erke"i.

Bah bölgesin r!e, Uyg ur VI' Karahauh Türkl,'rinin de kuzeydogu suuda i<l i. 0
zamanki T ü rk-Mog...1 iuaUl§Iarltla gö re, Yer ana ter mçasr Örüketl [ Mogol.
E tügenJ iJe sütnille Vluken b u ra d a otu'urla rd l):
Budunka begi artuk lJdrüm kerek ,
KO'Jüllil köni kl/h k/jd,üm kerek .
Haik için beg in e ek ee çk jn olm a ai g er ek ,
Gön/ü. uili dürüst. huyunun d a seçkin olmasl gerek.
BiUg/ig uk u§/ug budunka lalu •
Ah, hem kö:i tok nfl ko!]/; tolu.
Bilgili, ak rlh, halka daVrall1~1 s eçk iIl,
Cömer~, gÖl/:Ü t ok, gö nlü do lu .
K o.mlll! edgüke b0180. elgi u:un ,
UVU!/ul! ..Wg hem kl/lnçl tü:ü n.
Biitüll iyiliklere e!ini usatm ahdn-,
Terhiye!i, t em.il/:, edimlerl de Boy lu i,i.
 A. DILAçAR

Bu ag~.ry mis ..li üngür sant leg,

S fjziing çlks.. arldm sehar tant leg.
B u a glz mi sali ni bi r in g ibi een,
Sözüu or eduu çrka rs a 0 sehe r esin t iai gib i olur,

SbZLtl K
ödriilm.k = aynhn ak , , eçihn ek . b = cllm erl
luhk = hu )", ta bi.', korakt er edgü = iyi, ,yilik
kiHlri;", = "eçk.in
un>tlu ll = t erbiyeli, namu .lu
uk u,lug .. anlay,~h, .",lh . ilijl; = temi., ,ilik
la lulamak = "eçmek lnL.nç = icraat, if, edim
... lu = ..çkin, iyi, mûmtaz tüQa = .,il. •oylu

B. Uç Ord" begi:
Ki# emgek Idsa sa')a bdg ii/iig,
Umtma ol emgekni halma ü/;;g,
Bir in in emegi gcçe rae sa na ger çcktcn,
Unutma o e mcg i, cru gihi uI ma .
C. Uç Ordu hl11U :
A)'a beg bo/ugft budur/ka ulug,
Bed i,t edgii tutgil tap ugÇI kulu!.
Ey beg ol an, ha lktn ul usu.
Yü kseIt, iy i davrllU i ~ya r kullerma.
Ylllat'lIç sil:; Utür yanul. kolu r,
Yllnut sih e$ittiry Icg ü r ay un ur.
Elç; sö. iletir, am t uu ioter,
Yamt sö. ü n ü i~ittin, g ötür onu ey g üçiü ki~i.
ç, Yagma begi:
Aya beg i$ig il biliglike bir;
Y aras/ lg ö:;; klld. kllma= ki§i
E y bcg, Î~i i ~ bijene ve r,
l~e y arayeue, do~ru d avr a n an a
D. Türk harlI;
Kmam a yalavaç sij~ ay sa klini.
Kmama, e!çi sözünü dog ru e êyle rse,
E. Ulug K end beg. :
Kut ol beg b",lunka kUladg u kerek,
KUlads u budun karnl wd g .. kerek.
Kuttor 0 beg ha lh içill, h alkm gö ne nç li <>Ima.. geeek,
Gönenç li halkm ka rn, doymue <>h ua e, gerek,
 -
KUT ADGU BtLtG tN'CELEMESI

F. Bök e )'UVgu5U:
Kij')iil arzulasa ylTak yir y asuk.
Kil')iil birle ma')sa k;§i anulap,
Teglr 'arzuka terk yagukluk ulap ,
Gönül arzular sa ir ak -yer yakll\ olur ,
E~er insan h ar ar e tl e v e an u ae )'ürürse
ArzuJanan ~ eyc ç ab u k ye kla srr ve on a kavu~u r.

sOZLUK
ün ~ ~ i .., "'.agara unur '"' gii~l ii , kuJ rel 1i
lan = .ab.h ve ak,arn .e ri n e,inti.i bHiglik = bilgili, Lil e..
flIIll"k _ emek yu.ghg = y ara)"a.., yaklla n
,dmak = gönde rm ek, . alma k, yaymak ÓlI ' = ij"ii, kenJi
emgek .dor ak = emeg i geçmek 1nI<h blm" '"' Jog ... d avra " . n
belÜf1IÜf1 = hem , gerçek ayma k "" .ö ylemek
öliig = ohi kul.dg.. _ gön ençli, refah içiode
• y. /ay ... ey kul. dm ak = gOnenç li kJlmak, gönençli duro>m•
bolu jl;h _ oh""" " lan s elmek
tegiirm ek _ götiirmek

G. /la alhS ' :

K ü çav at tilese luz ekmek yilür,
Tiriglik tile5e an I <>k yetür.
K im ü nlü a d , ~öhre t ist.ly ors a t u z etm ek yedir ,
Ya~ amak istiy<>rs a on a yine yedir,
C. /la begi ;
Uilig sizke det'let ke/iir erse ku l,
BuJun barça budur bolur ilk e y ut.
Bil giaize d evl et ve k ut gcHrse
Bütün ha lk b ozuJur, yu rt için de b ir y,k ,m .. lur
H. 11 K end begi:
Ajun tUlguka er uku~lug kerek.
Budun baguk a ijg kerek hem yiireh.
Acun u yönetm ek iç in in san m akûh olmast gerek
Haik k üt!es ini yënetebt lm ek iç in de hem akrl hem y ürek gerek,
TlJrü/iig kiin; heg kul ol belgülüg,
KuIL birl e legrür tii:;üke Wüg.
Tö rüyü g ös ete n d <>gru beg eaadettir gcrçekte n
Ou u u 8IladlOtiuden herkee e hiase ul.~\C.
I , Türh buyr uk u :
Kiirü, kö:; y arukt <>gai hu <>hl .
Görür gözün 1~$d\Cl ar erkel. v lO h . lOvlätlar, gercekteu,
 .-0\ . DlLÁÇAR

SOZLO K

......ij''''" _ bijylll...... . ,.,. .... 1''''''. "i ~. _ ..... ,o bu'

, ..,.... _ , .., "'. ... ida.., e'"",". d....... ma k tiIaDok _ dik"",..
" pun' - 'n" . IUrm'" tiripi, _ d irih k. y.......
'....a' _ . Içi ,.i'üruwIo "._iirark _ yrdi ...... ..
i"",-" _ilr' n.. 1< el< _
"f'liit _
)-i... (prki. .... ..,laU)
_ ~r lirw . ~l ..
,._ ul "" ya I -. p
........... _ , k. d ikmrk ~ ça _ h ij'ij ", bop
, ~ _ do" ,. tok ......... _ ..... .. 1...
,.4........... _ doy .. rm.k. ' a. mi n d mrk ,ut _ bolo.. ydLlm
,.."u. -
ma ~ ... " _
y . k,..
yijni mrk
il jorl _ run. mrmltl<rl
..... .. _ k .. <lr. ... ...
Ir,;l ",,", _ ... rm . ... "I .,m.k
6& - ... "
,..... '" ~ a b<l k tirialiic "" l6rü,-ü '~"'r ..
ula_" _ rakl. ,.p Io.•••.. ~ ma k .... ~ _ ,r'9'Ir. ...
kij _ ij1l, .... .... _ br ..
" ij • • _ ij..lij .d iiIü& .~ bi. oe
ol.. _ ~'~"1r1l (prki•...., rd ato) oi..:I .... _ r," rl< ... I<,t . ..li d.<

K Ulo~u Bili! ' d e b u ni t...l ik t e ola n . ö d ...r in . 0 11 bi r t ü rü de "fa ir .o",leri" di r.

Hu l.i\i1rrin d e a <l . ve.i1rn...rni ~. yalnu: "fa ir oöz i" d enmifl ir. Ö rne kJeri , ull la r.:!,r ;

Kru k e, k... hl mmf't mil,iln", ,... ,i.

ya .... . 1'u nçlS and. n 1'..a sa 6!1i.
lI im m...t ile mär üvvet jn d en k 0101111" ge re lr. ir
K öliil ed e i, .. yaram a y an t ülü ki fil erin ondan u ukla f wael i<; ill.

B iliS k .yme li ni bili S/ig bi/i,.

Uk ll~k a ag.,[.k bili!din k...li,
BiJgin in d egerin i bil gin bili••
AnlaY'~ a . ayp b!lgid e n g...li r,
l~ i '1 , ü~s e i.,me sablr birle oyt,
Bir iue i~ i n d üeerse aede etrue, u b lrla .öyle.
Ka1'u edgil ijknü, kij, edgil üçün ,
Hangi iyiy i görmü~Bün k i i y ili~i Jl.(l r n d oleyi I.if m an oleu n .

Sö.iig 1'a k~ , slh le id i sokn u liJ.

AJIII ..kl o sijzl" 1'ana rerkin üz. •
Siizü Jl: ü zd ve "ok d ilr.k a tl i olarak . öyl e.
So . uld u g un d a y in., d erli t oplu. " ab u k ..öy le ve 10. es,

"""('gü bar aj unda a!1a, hi/u i: .

lVrgii. hil" ba, ki m a!]ar ,0,,,JiJ.
Ae u nda De ' ·a r k i oDd a h ile bulunm a.m.
Ne hil e var ki On a "ar., b u lu n mu.n ?
 KUT AOCU n l1.IG I:-lCE LE MF.Sl
"
Kam ..! n"!1kr .'akl ol ""ni b,,'~ii1i.i~•
N ('j , J IIn ,o" ,'''a .anl M/giilii~.
11..., ~e)· Î n ' -" " Ii nuhr. gü ni ; bdIi,li , .
r.. nl.lum ~()I u l. al'l' v... rm e " a).~' h..lld ir
U$ol J ol, .. k ugl. ikii.f n, !'1 liu , .
'tïgüke rgi, mü &<lhn mu . bi, (',
Cam insa ll o1:l u <;010. ma l t op lar.
Yem"~ " u l.. ~aca k m, bu n u hi r JÜ1ünmez.
BiIi~.j : k, J....." , 1'ara, sa I.,/ip ,
IW i! /igk_ af/ uk 1'a;a" .. lJilip
UiI)!;. iJ., <I , dev let 1l"le h ilir. ya 'a~ ".
. ·a lo. a t bilJl:i1 iye .Iah a <;01<. ra fa" r. d' ï:... r ini bildi ~ i i<; i ~ •
Mr !'1 i1ig kaJ" ol """ a 0)' J O<o.
K iJi k uIlus u kim ki,if ara
:'oi('fe n..d ir. ba na ~öyl , oe a<;. kla .
tManl a r ara ~m<la k u la eri se n k imJ ir?
Ag t. 1'ük ki , ik_ k .l.nç ark ..ki
In a t<;,kJIo. ill8a n içi n ag ' f bi r yük tür.

SOl LCK
........ _ ,,1 0l. k. imel< ar«i' =
..... _ i.. a') ... = " nd .
Ir....... . . . . _ ola>u , , ..rel< ' ....... _ ","Y. .... 1
Irl) _ d .ok ""l ü_lü, _ beUi, belir li
,.aYUlll _ ~ Iii b n = tin. ru h• .., Iuk
T"-"PI _ 'uylf. i,. y... .... y. o ba lolor ... .., luk s hp n ren. , ... h
....... _"..d. .. ..... - "yl
T"""""k - a..kl• • m.k, .. . klq 1Jl.ll1< .....J _ gaJïl. ;" bilmeyr n
111)1 _ türlii, b. , l<. b• • I<. , alrj.. k _ in•• n••..nre
aprhk. _ •• yg.. deier bUm" oki;" _ çok
etmel<
ITmek _ a .. lo .innek _ dennel<. lopl.m.k
ökünmek _ pit", . n 01",.1<. y.",o",.k r ilfÜI, , «i' "" yeme içme
oisI«nrk _ olIy l~me k 'CJPnr k "" d..p"..k , eri ,mek
y..... _ iyi. ,iiut ..hnmak "" d ij,;; nm ek
i"'-i/"' i _ ~o l< mf'fJilik _ .e ~i " c . n.., ... m..mn uol..k
..I<. _ diU s. U. it•• uy.o,1< yonnak _ yo"". I< • • ç,ll, ol.k
, - y;.... ... ...... _ .ylun. 'rn
.... _ to pt... 1<.•••• çahul< ...lr.w. Iû,i = ia. t~' . d. m
Ü&D>d _ h'lIl.k ..lr.ul. kdm ç = inatç>hl<
 11. "Ku.ta dgu Bilig"in Fi lolojiei

I. EI }'I\zmalal'l

Ye r y.ü7.iin,l e Klluulgu B i/ ig ' in Ü,: y nzm a nü "hasl hulunmaktathr: -

1. V lynll a 1IiiS/U"S I; iJk or ta Vli çrk un n üsha Herar't Ik b f '
H39 '11 <\_ _.. .. . . ,a uzey a n A g am' t An)
d rr B I
) In " ço k ko tu h lr Uy gur ya a rsryle yazll l (18 5
'I Y
+5 " yf. 9 15 h
,
) . b
e y l " US a-
. a a sa gun u us uf, ya l'l tuul aki 3. ekte (hey t 66 23 -6624 ) Kufad"u- R i[" ,. 18
ayda ya zlp Hic cî 462 y Illllll a, y an l Milad î 1069 -10 70', t ' I d " -. 'g ..,
I I . . " e, emam al gInI s öylüyor
IH a t1"'~ zh. n J, rcm yi iz bite ,.. üj l e! 0 n Sek r:i ay , a ay , .m bu 50: ). Yll suf k il ab lnl
A.~ al' harfl efl yl e de g il, o k u nak ll güael Uygur harfler iyl e yazml~ olsa ger~k ki hu
Ilus ha , ne ya zlk kl , or tada yoktur, 1<139 n üs h asmd a k j bozukluklardan mü" " ,'mihler
eerumludur. Hu cl ya "m a.'! ij " " .. Tok a l 'a, oradan .la 1474'1 J' . . , K' .
Ff ]"' li I e {'na rlOg u a, I Ah
I':/ '" "" ""IY c ht"nl,"l 'a f( elirilmj ~, Fal ih S"l!an Mehmed'illllOcasl H ayreddln
h- ( ll<l~lJn (olm . J.1. 75) adryle aml"" c u m a meecid i moUa laTllHlan Hoea H a!:1 De lla l
u nu om~u s ~ Na lhant H amx a'dan "a llIl ahDl~ tlr . Bu k on uda, yaz manm aonunda
Uy gllr harfJenyle y a zlb ka sidede {s. 185 -HI9) ve nte n Lil,' ,öy' di . h H' ,
8 13 K i e Ir . U yazma ren
, oy u n , YI 1~1 ~ 4 m U!Iauem'lnd e (= 18 ha zifltn 1439)" yani e ur r a ri hin den 370
yil sonre , §1I11d lk l A fg a n i~ t a n'm H erat sebrin de tamamlanml§lLr " H' • 8 79 Y'
yrlmda ( = MiUdî HU ) Abd . ' CTl I an
I ' .. urrezzak Seyhzade Bah~I içjn F enarlzade K adi Ali
st an b ul dan m ek tup go nde rerek , Tokat' tan ge tirttiler ." Yazmam n eo 190 f.
sm .-l a 5 he ytlik bir g a zel vard rr, Ah d u rreea a k imzah. Bundan so m a d e n, k ' ',' ' ', '
m ekl..<!ir' UH d], , u ay, ger-
, ayre, In cu m a mc..;ci<1 illde oturen h iz Ha el Dellal hu kit b N JI
Jfamza 'dan ~ atln aldrk." IY ' 11 ~ a ran t.
. aZillllflln I. sa yfasm da, Uygur h aefle j-iyle b k h "
larafm.-la ll yazlhlll~ 4 "a l lrh k "hal ~erbdi" tarifi bulunmakta,hr) . a~ a IT I
~ Y rlla r son r a, Avus t u ryah d ogu Lilgj n i Joseph von Hamm er. Purgda Jl (177 4
. ]", . ), I 1796 sira larind a di plomat olarak I.ta nL ul'd a h u ' unur k en,aa b anlln n hl"lgl.
-18.>6
"IZ IgUSl< en fa y<!alanarak,
. Lu p a ha hiçihne z y a zm ay. yok p.h. am a aa "In a ml§ V'1·
yan a aray' K 'la l'hgma vermi~l ir, Ya zmanm ilk ya yumm Ma carl , Á"
V" ", hé ry 118 32 1913 11' . ' ar, a ll r mlll
. ~ .: ' !< uru rhe Sp rurhd Pnkmäler und do~ KUl d B'l " V'
1H70 IV 1- <J(3 ) 'k ' . . . u 1\0 " , Iyan ll
: - J. ", , .1. IIl "'~ 1n 1 d l' /l lrna ll a"Ilh Ro slardalI WilJ...lm Ha dl off (183 7_
191'1, iJa..; K u/,IOZX" U, llk Je.• 1 1.l.mj Cha.•.•h", /srhib au~ Bä lusa" u- , k b
+200 I' ' o ", lp lasu n,
X'"
: " ..tu. b u rg 1390, ~· ..vr iy a? l '\o e çevirl 2 bölüm, X C1II + XX IV
560 "., l el ersh ur g 11l9 1- I 'HO) yal'''"~!lr. +
C ,-r"k Váu,hér y g~rek H Olillü ff , K lJ/ad,;" B i/ig ya zma"mda b d · "k
8e~ler a y.. harflerl e birh irindeu ke"in olarak ayut e d 1l me"/1 "" , g, p, I, . ,v.b.
I~I ' çm , y a plh n d llmde
 •
KUTADGU BILtG lNCELEMESI
"
hu ses e ycu h ulunmnd lglnl sa u aeak , okumalarrm ve çev r îy a zûa n nI h un a ~öre ya p·
mJ~lardu. Örnegin, Vá mb éry KUladgu Bi/i k, R adloff KutaJgtt Pili k : Vám béry
bilili m , Radloff p ï;!id im ; Vámhéry i ki~ Rlldloffigi ; Vá mhé ry ili k, Rad loff elik : VáUl'
bé ry ba~ i, R ad loff paj~ ; Vámbéry sa:, Rad loff ~Ib ; Y ámbéry ati, Ra.Jloff ad~ ; V"m-
béry k i~ i, R adloff kij i ; Vámhéry bib a, Rad loff p i/u: Vámbéry bufun, Radloff
püdün ; Vámbéry Kün ·tokli, Radloff Kün-wkn; Vá m héry erkü, Radloff elk ü v.h .
Danlmarkah "I'ü rkolog Vilhelm Themeen (184 2-19 27), 1897' d e Do gu Bilginlerin in
Parigteki 11. Uluelaraeaer K ongresinde yapu~i bilimsel bil.Jirisiyle b u yanh~l afl du-
~ eltti, 1901'de de B udapeete'de çsken K eleti Szem le dergi sinin 2. ~ a)'l"llld a (•.
241-259 ) bu k on u Ü?cri ne " Sur Ie eyet êrne des con son ne" dana la langue Ou igoure"
ba shkb bir makale yaYlmla(h. Buna göre, Vámbéry ile Radloff'un aZ y u ka rd a göet e-
rllen yanh~lan, aym srra ile , ~öyle düzeltildi: KUfad yu Bilig, bitidim ( = yazdun ),
iki, eUg (= 1'1), ba*r, sö:, at~ (= ad r), kis i, bils e, bolur (= olur], bütü n, K ün-royd l (GÜn·
do~du), edgü (=iyi). Türk Dil K llru mu , ortay e koydu~u hu yazman ln upklb a,, '
rnlnd a n (194 2, ö n _özle: 144 +200 a.) aanra, Re~it Rahme tî Arat'lf1 (1900- 1964) çev -
yaz iainI (1947 , hu VI' öhür yazmalar arasmdaki far klan göst er er ek vc öns öale; Kil. '
la dg u Bilig I: Melin, 6645 beyt, LI X + 656 s.] yaYlm lamI~ , Türk Tarih Kut m u da
b u yapihn, y lne Re~it Rahme ti 'nin eliyle yapIiml~ çevi ris ln i 1949'Ja YIlY1" alanma
çlkarml~hr (Kl.ltadgn Bilig II; T ercüm e, XXVIII + 477 a.) , Faket Açlk lama ile
Sö:di.ik clltlerinl çlkarmaga, ue yazik kl, .R a h me t i' n in ömrü vefa e tmemi~tir.

2. KBhire nüshasl: Arap harfleriyle yazw h u ntisha (5800 beyt], 1896 'da Ka·
hire Hrdivlik Kitaphgmm Alman müdürü Dr. Moritz t ar afmd au ortaya çlkarû ml§,
W. Rad loffbundan hemen faydalllnml~hr.Türk Dil Kurumu , K ab.ire'd eki b ü y ü kel·
çiligimizin aracÛ1~;IYle bu yazmanin fotokopisini gefirte eek 194 3'11' trpkrb asrmtm
(14 + 392 a.) yaYlmlam .~hr.

3. Fergaua n Üsha."; 445 eayfahk v e 6095 beytlik bu nü "ha da Ara p harfleriyle

yazûldl r ve n üehalerm en yetkinidir. 1914 'te Zek i Velidi (T oga n, 1891 -1970),
bnnn Türkietan'm F ergana ilinin N emengäb ~eh rinJe bulmu~ ve on u Ruslara tarnt -
mI~l1r. Bu el y az m aSl hi r ar a!lk ortadan y ok olduktan . om a, 1924'te Buhara'h
ögretmen F Itn a t tarafl.l1dan y ine hulun mu ~ V e b ir yazi il e T~kent'te bi r kez daha
t a n lt û mlttll'. 19 34 y llm d a Sovyet Bilimler Akademi"i bu ya zmanm fotokopisin i
Türk Dil Kurumuna armagan et ml §, Kurum da bunun uI'klha~lmllu 1943' t e yaylm·
laml~ tll' (24 + 447 8.). Bu yazma tirndi Ta~kent'tc h ulunmaktadlf.
 A. n l r,Aç AR

2. "Kuladg u UiIijl:" ya zm llia nyle i1gili ki,iler

ÁRMIN VÁ.Mll t RY JOSEI' H FRF.lI/ERR 'oa lI'lL HEut RAD/.O FF

( 18J 2 . 1913) UAMIIlF,R_I' I:Rr;'TAU
(11l37.U11 )
(1 771.1156 )

ZW VELlDI TOGA.'Ii Rqtr R.ulME T1 .. RU

J _, ~ ' .~ U ..-.p• • 8..." " .
( 1391-1919) l·;,.... ,ail Nlo.l - . ."
(191)l> .l9U)

V1LUEI..W T1IOWSEN
(11·U . l'lU) SERGEY E. IIIALOV
(118O_1'U)
 KUTAllGU nn.tc lNC}:LEME SI
3. Yazm al a n o oku n ma~1 "
- .
9 ..M o .•
KIl/a dgu Ilili,(ill \ lya lla nü"ha ' m d.. n <'; lkllnlal l " a~ t1 a n _,,,I.. d,,~ru OK""lln
Uygu r harfle ri yle yanh KUTADGU B1 L1G ad r

.-.&. ~ /0 +de- ........ .• ,

'--"t!-r~ .... ~ -.. .0 "
~ ~~) -g.. ......--"-'
, ,

~~;~~~~'
. Q"~' - ..y ~~ ~ ~
r,.u--- .... ,."..; ~~ ,
'~~oUAov~~~~ JQf

......... "l- .....-:r- ..... "".... -

K utadgu Bi /ig'in :Vï ya n a niish a.mda n (•. 22) alman hi r puree (h al' X I,
heyt 350 - 353)

SlJzüm $IJyledim m8n bi/idim bilig,

S un up ik i aju n nI IUlgu 8lig .
Ki/ab all urdu m KUladgu B ilig,
Kut~u. oltghka t u lSU 8lig.
Ki~i iki ajunn . l u.l $O kmun,
Kulnd,,"~ bo/ur bu s(J;;üm f 'n bütiin.
Bu Kün. Togd. ilig tidim só;; ba~. ,
YIJrügin, ay oYlIl ay edg ü ki# !
Çevi ri :
Söz üw ü aöyledim hen, kilahl yaed rm,
Ua amp iki d ünyay. t utan hir eldie.
Kitabm adml koydu m K u tadg u Bilig ,
K ut lu olsun ok uyan a, eli ni tut~ u n.
Ki~i iki d ünya)'l k utl a t utarea,
K u tl an ml~ olu r, hu eêsü m dog eu, hütündü r.
Önce Kü..n.Togdl b eyd en aöae begladun,
Yo rarak açUclaYJw, ey iyi ki§i!
 Á. IJILÁÇAIl.

,.

"to
ii. Vámhéry'nin, Ilygar harfJcri dök lüriip 1670't e Viyana'da yaY'mJadlgl
Viyana nus has i K Il/adg" Ri lig'in La~hgl : K UDATK U B1L1K

Á. Vlllultéry 'niu y aYlnlla,lJ{(1 KIllafIgll Bilig'dcn hir parç .. : ~ . 88 , L..p X II

J)a~l . Öl\cck i sayfa.1a ve-ilen metnin ay m.

Sözün sözletim men bititim bitik

sür üb iki agun ui lutsun ilik
Kitab ati urdum Kudatku Bilik
kudat ku okik lik" tuu.-'u ilik
Kisi iki agun ni bilsa kutun
kudat mis bolur bu sözüm din butun
Bu Kün-tokti IIik tedim söz basi
jorukin aju jin ej etkü kisi
Á. Vámhh y'nin çev rl y az ter (s. 69). Çevirisi için önceki sayfaya hekuua.
 KUTAll GU ntr.t c I N CE I .F. ~I ES I

.. I
""
W. Raaloff'ull Uy g llr harfleri döktiirüp 1890'.1a Pet "rsh llrg',l a yay " "lad J ~ '
Viyana n üshasr Ku/ad gu Bilig'in ha,hgl: KUDATKU BtL1K

~ ~i""'~"""V ~
"2 j~.&o., v,-; j - ~ ~
~~ ", .." "o~ ~ V"""- ~
-'-'t.~ ",<1'-0., t~ -x ~ &,'i, I~'i,
~ . -
• v--: J"-
~ ~ ~
•
-.± = i"= AJ-C' """V
J -
~,,~ J~ ~'i,
., (
v JI'.;3 """V ~ ~ ~ j->e\ ~
v-:..I->J e"'-- -::c- 1""'" - v...- 1'1 j-=
W. Hadfofftun ya yun ladl[:' Klilalign Bil ig'dcll hir parça: s. 88, bal' Xl ha~l.
Bir ênc ek i sayfadaki met"in aym,

CÖ3Y" cöc!iiAiM MäH, lliAiAiM- nIA"' ,

Cynyu iri al,!Y"Hb! TYT~YH älix!
KÎTan aasr YPAYM Kyaarky-nilix,
KYAaTCY, O§ykJbl§a TYTCY älis!
!\iati iri aQYHHb! nilsä kYilYH
KYAaTM-b!m nOJYP ny eÖ3Y" %IH nYAYH.
Ily KYH-TOkTbl-äliK TäAiM CÖCnarast
Jöpiria ajajblH, ä äTKY Kimi!
W. Radloff'un çevriYU ISI: 11/1 , e. 36--39.
 .<\. . [) l LAçA K
"
ll aJ loff <:~~1' i y U .. m ln I.a t;" ha rne,;"" ç"H ilrn i~ i :
Sihiik " 's1ä4i ". m iJn. pidid i m piJi/,; .
S .. n"p "~" n n. ' uu .... ..file!
K illJp ", I. .."Iurn Quda''lu-pili/r .
Q..tl a l m 0 I' Uq/ l }'(I t u t s.. älik !
K ij ; ig; <ICU""' p il : ii 'Iud..n
QUlIa/m1l pe lu r P" , ö: iim ri n p üd ijrl,

PI' K ün-'I>tjll-ii li k liidi ", Jlb [>Gil

}'óri~in ay n:Y1n , ol ii'~'ü Hji .

S özüg sözlädim m än , bitidim bitig,

S unub iki aéunny tutBun älig I
Kitab aty urdum Qutadru- bilig ,
Qlltadru oqyrlyqa tuisu. älig
Ki i i i ki aèunny bils« qutun,
Qutadmyi boluT bu Bözüm éyn bülÜn.
Bu K ün-tordy älig tOOim BÖZ baiy,
J oriiqin ajajyn, ä ädgü kW I
V. Tho m ~ ..n'm 1901 '.1", (" K elet i See mle" U l, Vá mbt'ry'n in (1870) ve R adl off'
U il. (19 00) çev riyae d arm d a ki yanh~lan di.izdtm esi

.
 en.te
K UTAUGU I S CE L E MESI
"

KultldS" Bil is"in ,\ , ap ha,n.., iyl.. yaZlh F" ' l:a na n.., ll a <ln tla n <;Ika nbn K U-
T A DGU RILIG ad l

F" '!iia na n ü, ha"lIlJ a n Li, p ar<; ~ ; mdin, önc..ki sa)'(al ard a v..rile n wet";u . YO I·
d il'; y alnll:, ~on m l~ra,l. Ji'J, if,in ~özc ü ~ü yc r jn~ lüziiki" ( = d üzeyi m , düu n l ~y;m )
kulbmhm.t h r .

K illIlo IIll .. ,dum K UIMgu Bilig ,

Ku fods" Oklililk o l"Uu ~lig .
$i'J:üm s ibl~di m m en biti dim bili.g.
S u n ub iki "j un nl ''''gu di".
Ki si i ki aj unlll ,,,ua k"lun,
Kulad", , ~ bo/u T bu si'J:iim ('In bi' liin.
Hu K ii n .T ofl, de ilig ,idi ... SQ: b a~ l .
Tii :ükin , oyaY l n ry edg ii ki~ i .
 A. IJt LA ÇAR

I. K Ulru/g ll Uilig'in Viya na llii~ lllISln, la " B a har -~ iiri" u in ha~1 ( Y aruk Yaz
Fu , [, = I'>irla\;. Hahar Mcni ",i , IJap I V, Iwy t 63- 66)

2. Aym m~ ln in Serg~y E. :'It a lnv 'un (" Pa ltly a t nild Dr e vnttyu rk sk oy Pi s'wen-
no oti" , Mo~lr.ova.Leningr.d 1951, J. 237 ) k l .~ik Uyg u r b.rner iyle dii.eEll~d iA:i , ekli
 KUTADGU BILIG lNCE LEMESI
"
çen;)"a:! :
T ogard,n ese ke/di Q']diin y U;,
Ag rJn ils iike a çfl u ~lmaQ yoll .
Y tlgn y îr Y ' ptlr I"IJI kaf ur ki tip .
Be:enmek lil er diiny a kiirkin ilip.
Jr in , ig k'~'g ,ürdi y tukl uin,
Ytlruk _Y~ y antl kurda dn iel JtiJIn.
Ya~.k Jtlnda "lgay y ana " rnl']a.
lJalolr kudt .k lnd.n K"n but m']a.

Do~ ud an "'~errk geld i hahar yel t,

A" u n u hueyerek a"t. ee neetln yolu n u.
YaglE yro:r mi ~k l~ d oldu , U fur g itt;.
D un ya görke bü rü n",r ",k be ecumek i.te )"or.
5rfi] kl~1 sü rdü g6türdü baha. evintiei,
Ay. lm ha har yin e kurd u .a• •le t y ayulI.
Güne~ döndü yine ye rine ,
Ua lalr. b ur cu nuu ku y r u ~ u ud a u K uzu' u u n b ur uuna.
4. Uygu r a lf a t-.i Ye bu alf.be Ue " Ku t adgu Bilig"

KUTADG U R1Lle .dmlD, Ir..I llllik Uyg u r harn~ri yle " I da n sola ya EII,,1 (ya-
zau; Á. Dili"ar )
K eu-t-e-d-g-u Bvi-l-i -g'fn hecel en m esi:

ugdatuK
K uI.lIl·gu Bil-ig WS ÜDÛ.U Ç'Ó süm leu mes i;
kul ku t , nadet
-Gd. ~hlma.k." k.vramUll utan nil el i
--go. " luJ.an , hhCi" lavramuu ver en suat eli
/ail- " bilmek" Ir.avram.
-i! fiil d e D i8im yapan. el
b ütüuü.D. aEllaml; " l ullu lubel bilg i"
 Á. nlLÁçAR

UYGUR ALFABE Si

Ge ne t A lfa be " Kutadgu BllIg"de

S..
del e rl

....
S<'! nda O rtada Ba~ta B a~ta Sonda

f!... I •• +- f e, e
"-'
,
~~
•• .
•
~ (J I, i

...
-
~ 0 e, u, ...

~ .. De:>.· -~ -
ö, ü

" ~
"
". UI b. P

)' • or 1:;. ;U- c, ,

i i s, ~ ~ d, •

.. • • 'J f' ;(t yi. ; (x!

"
-... ) .....
-
,J ~ -V- g, h. k

• ij
•'. -(f Ï' ; (Ci
.
e I e t c I

•
 KUTADGU BILIG INCELEMEst

UYGUR ALFABES i

G e n el A lfab e "Kutadgu Billg"de S..

delen
Sonda Ortada Ba~ta a a~ta Sonda

S ~ .4 ~ )J m

~ • . .l- ip "
.... l'l (gemz n'sr)

JIo •• I ;1 ::l r

-"No I' ., -IJ I' s. ,

jo • .. ->" c"" t

=-0- =-0· ,

--
:> ~
a

~
.a. ~ a. w"f
y

.,... .,. .. ~A ---L .A... z

.,. .,. ~ y :it ).

&:.. Satrr do/gum

 5. KARAIIANLI TüRKÇ ESl KILAVUZ U

Tiirk edeb iya tl llm iJk üç çagllll üç a yn d ine ha gh olar ek hul uru'l': K ëk-Tü riler .
d e (552 - 745) $am a nhk ; Uyg utla td ll (747--840) Budd haclhk; KBra han ld a td a (932-
1212) J a hl àrnhk. Bu nlat d a n iki ncÎ.i Bu dd ha dininden b aska Man iciliAe. H eistl -
yanhga Ja bag lt buluo du gu ve ö'l'el yaz lla ta d a n hip oMug u he ld e, pek yatall el ole-
marnl~ . d a ha çok çe vir icilik " e ti ea retl e geçinmi~ vc " Oguz K agaD" J e, taDlnUl par -
ça clklarlndaD ha~ka büyük bir ya plt. y a da yn ar adl bll'akmam lt h r . Bu yü zde n
Tü rk yazlnllUn Hit üç büyük aDlt lnl K ök ·Tür U"'rle K a rahan hl ard a bulu yoruz:
Orhon ve l'enise y }' Ul tlan. K UluJg u Bil i! ve Kit abii. Dil'á,u 'Û!ati' I-Türk.
Bi ri n('i~inin y u a n K ö ll.- TiirUerJ..n pu'n, YoIJg Tegin, öbürlerinin ya zar lan,
K ar a h anhlar.lan BaiasaguD 'lu l'u ~ uf ve K a~g ar'h !olahmu t . T ari bler i: 'lI'&lllyle
732. 1069. 1072.

Son O l UI yddan be ri K ok ·T ürk çe iJe Uy gur TürkçCllini wE.lr.i T ür kçe" (Alm.

Altt ürUseh ) adl altm da bir grupt a t op lamak attlk ah~kI olmu tt ur (b h . A.v . GabaiD :
AUtÜrkiu l.. Cra"''''alik. Leipz ig 1941 , 2. h ... 1950. ve 1J<U A la ür lri.d ..,
P hilologiae T urd cae Funda menta ad h koUektif ya pltt a. d it I . Wi"'s b~den 1949,
e. 21-45). K a ra ba nh y a d a H a ka niye Türkçe~ine, ond an çok önee. 1928·de. Cul
Brockelm enn " O rt a T ürkçe" (Alm. Mi ttehü rlo.isch. bke, wIHiueuü rkiuhn ",'orr-
" h",. ad h lö zl üg ü. B ude pest -Leip eig 19 28 ) d e m i ~ t i. K a ra ha n u Tiirk"e~i. ay m ES '
manda, h U ml.gm k abulünd e n (960) $o nra, bu orla devr ed e Or t a A$y a'd a art a rda
an-alanan U" k1a.•ik T ürk yaz i d îli uin Liri neî . iJ ir ; ik inci olara k lI ar Uln T ür k.;e. i
(X II I -X I V, yü~y tlla r). ü" üneü o la r" k da Çagal.y Tü rk çes tni n kla aik önc e. i ve kla -
sik .;aglnr l g..li r (X IV-X VI. y üzy dlar) , bunun de va rm XX. yüey dde O~be k Türlo.ç"-
"ine Jo(l' lir d Bya mr . C. B ror kdma nn hu Uç T Urk ya Z!dilin ill g r~ meri n i t U ba thk a!t ,u'
d a r ay "ulamltt ll : Ona Asya l s/iim Yan Dil/ n ini n Dt1gu Tü rkçe GranwrÎ (Üat -
t ürki"ehe G ra mma t ik d"'r îslamiaeh en Li ttera tu n pr ach en Mittelasie U8. Lei den 1954).
Sovyetler Birliginde he Eski T ür kf l ( Ru t. D revnetyurksk iy ), VI I. - X III. YÜI')'l!
T ür k YU I J illerin i içiDe almaJ. t ad ll (Lb. Akad e mi ya N a uk 555 R, In s ti tut YU.I!l.o-
~na niya : wD re , 'nel y urkskiy 510var.. •• Le ningrad 1969, redaktörle r : V. M. Na de ly aev,
D . M. N... i1ov. E. R. Teni ~e'·. A. ~1. !;içer b ak ),

Ka raha nh TÜt kçft i, TÜrk. d il ' "e lelaçd eri IInaClamaalnda ge nel olara.k. W, üney '
Jo ~u " Y••Ia " Orta A. ya" Io. olund an . a ylllt . Dn kol d " M, üne yLa tJ" ya da " Og ua"
koluna " D y akln olan.koldu r. K im i , m. n a Yleil a, bu iki kol" :-Türküt" (_ T iirk' ler ;
-üt. e.lo.i ahnh ol.r.k çogul ekj ) ad. a1hnda birl""tirmit''''rd it (bb. Karl H . M~nge. :
 -
IC.VTADCU BIIJ G INCELEXESI

" O .....ifi calion of tbe Turkie Laaguagea", Pb ilologiae Turcicae Fundamenl • • d1l
koUektifyapltta, rilt I , " ï e. b . d en 1949 , I . 5-8). B u . , ndlama, Wgüne ydogu" ya d a
" O rta A&ya" ll.olu na " Dog u T ür k üt " kolu demis, "g Une r b . t l" ya d a " Og u." kclunu
da " Ba t l T ür kü ~, ko lu ~elJ ind" ad la ndltmltur. B iri nd ko la tu nla r gire r : ".U t ab a-
kad an K ök-Tü rkçe, E,ki Uyg ur T Urkçes i, o tta tab akad an Ka raha nh Tü rk çe~i ,
lI ar ezm Türkçe~i, Çall;uay Türk ç"li . yeni ta bakada l\ J a Od ,..k T Ut !.o,: ",. i, Yeni Uy-
g ur Türlo. ç ~ i il o T ar aM I. Sin Uyg ur ve 5alar T ürkç ele ei. t kin d . ya ni B a t! k..Juli
üy e!cr i d e ~ u nl ar d ll' : eek i ta ba k ada n E eki Anadol u Türkçesi (S rl~u kl u ve Eski Os-
m a nh), orla t ub akad en Orta Osm all hca, ye n i t ab ak adan da Türlo.i ye Tü r k~eSi( A n a '
d olu ve Ru mel i aglda n VI" GUn",y Ktrt m leh çe. iy le birl ikle). Gagauz T ürkc esf, Aze-
ri Ttlrkçeai (t ürl ü aglda n ile birli kte ; Ka sk a y ve E yna U" leh çele ri; aynea ij alac ve
ay " bil' s m lla gir me"i gere ke n U o ra un TUr k" "'s î, ve T ürkmen Türk~esi (t ür1ü
aJ:lz la n ve Trubmene e iJ" birlikte). K~ . A. D ilàç.. : " Dil. D iller ve Dilci1ik " , T. D.
K .• Anka,. 1968. I. 84-93 ve kitaba elJi Türk di l ve I",h"e le ri . Inln a ma t a bl..s u :
o ra da T ürk dilleri K uuy (pe rü er ik ol . ra k l'akut ' "e ç uv.~) O rt a (Ah a y ve Kl pç..k)
ve Giiney ( I. güneydogu : K olt,Türkçed en bu giink ü 5alar lebçeeia e ka d .... 2. gün ey-
ba h : E .ki Oguzeadan bugüllkü Trubmen Ieh çeaine ka da r) pa raleUe r üae rbae slll1f-
la nml t , K ar a han h Türkç"",iy le Tü.rkiye Türk çC"&i gün"y p a raleli üeerin de gö"te ri1mi~­
t ir. Knah an h T ü. lr.çetli ile Türkiye Türkçesinin y a \u nhk ve dalI anma dereeo:'ieri
hóyled ir.
K ar ah a nh T ûrkçee i (ogu nlukla ~ap alfa be"îy le YU lh bu lunm aktad l•• UYl!: ut
barfler in i Kutadgu Bi fi!,iD Viya na Y8lmaU il e AlabtfÎi' I-I.oka ik'j n l U 4. t ar ih -
1i Se merkan d ve 1480 l arihli Iat a nb ul yumala nn d.. bu luruz. H er iki yap'hn A.ap
b arn e ri yl", YU II. yaz malan da v ar d Il' . K a rab a nh Tü rkço:'sinin ba, I,C8 an'tlao ~ u n ­
lar dIl': 1. Baluaguo'lu Yueuf H as U acih : Kutadgu Bil i! (1069), 2. K a ~ (: a r h
Ma hDIut : Ki labü Dioonl /ü! ali·t. T ürk (10 72) . bil yazarln J aba One", yazd '~ 1
Kitdbü Vvahiri·n ·n ahvi f i lûga' l"- T ürH yit iktir, 3. Yüknek ']j E d ip Ah met :
At abtlü' f-hakuik ( = "g<" ç" kl"'ri n e, i(;i", 121 ruballik ö j:; retici ~ i i r. X I II. y üzYII-
d a Y8l 1ln1l' 018a gerek].
Al l! E. ki Tü rkçe , y ani K ök -T ürk v e E .ki KltgIt (Y"'n i~ey) ya .a tla tl. lü (= ej -
.ler ha . Çine ed en), ma"alla r ("'" güna hla n m. So ~d akçada n ) gibi Lirka ç yabancl
asilb aözeük bit l arafa h llakllaea k olursa, y akla Ollt olar ak ó:t T urkç.. . a y ua.
bilir. Bu na kar~ dlk Uygu r T ürkçe'Î, d ile gi ren bi rçok yabanel .liD ve bili m le ri mle-
. ind en dola)'l t ür lü d iUerd en a hnt ûar la epey y ük lüdü r : Ornegin . Çincede n ookOI
(= h ou ). Mogolead an kiij i ( "" buh ur), 5anskri t dili nden "di ni ( = mü«v ber).
To harcada n fGntal (= eeUit), T ibe t çeden iJm a ll (= il_ç). T urfan Pehleviees in den
<In",,,! (= be D!i, ebed!), Sakaeadan tUil (= giyoi . dan). 50ldakçad an IGmu ( =
ee he nne m). P a rt çad a n tJ.mNl'di'lI ( _ topla nb). 5üryancaJali ba. ( = Lel ), Yunan-
taJ an ark .....(= ba~kaD . Lirind). H an.., bu çalda Ara pç • .lan da 'Gleük a.Imaya ba~ ­
la nID.Lf u, I fIU'l at (= .leviet) gibî.
Karahanh Türkçesinde. bu eaki a1mtdardan bi rçoiu, Miiolii ma nhk dolapnyle.
alllm.t, Çinceden 6ur ball {_ pu t, B ud d h . ),14U"Il<!f (I. Çin1i, Z. Dupa Han' lU .aDl,
 A.otLAÇAR

" "' aj c~ tC ' anlamma), SogJak ~IIJan ajun ( = d ünye}, lamu (= cehennem), u§tma~
( ,,= reruwt ), Sanskrit Jilin(l...n )"ek = eey te n , muyan « pu!)ya = Buddhecr
imarçthan..., ltayrat), sarI (= täc car), Buryara « dryara = mana~tlr) gibi al:
sayid a ..hntI kalm .~, buna kursrlrk , yine Müslümanhk dolayrs ryle , Farsçadan ve A-
r apç a d an daha çok sa y rd a a lmt! I;inni§tir : örnegin, Farsçadan bor (= §arap), pend
( = ög ü t ), n"maz, cU/ap « gulab = gül SUYIl), ArapçaJan hacib (= mabeynd,
Türkç ..._' : /a)"a(lu), ha/al (= heLiI), haram, hüccel, hile , hendes e, dua , ilmür, §air,
['efa, rpfa gibi. Fakat hu iki dilden gelen almtilarm aayrsr , Karahanhlar ça~lndan
""nra, hd e çagatay Türkçesi çagmda, Türkçeyi bozguna ugratl rcaSlna kabaran ya-
k",e . akrm kadar bü y ük Jegiltlir. K"wdgu B ilig, bu baklmJan, rahatça Qkun ll1>ilen
1'ü,kç(, hi r ya pn t1u'umundalhr,
Kar a],anh Türkç e"inin s özc ük haaineei, Eski Türkçeninkille bakarak daha ge-
li~ llli ~, ye art tlili nden ,laha ~'Qk hir edehi yazl dilin e yara~lr, dQyumcu bQlluga kavu~·
1lI" ~t,,r. E~ ki SÖ7,cü k ve ,le yilll]I'f,len kimi artlk ku llamlmal: olmu~tur : Ön.egin,

"serse ei" anlamtna biint~g/bUntUg, "dedeler, ecdet" a nla m m a erU apa, "öyle" anla-
",ma an(ula)"u, "kagan oturup bütûn yoksul halkI taplad.m" anJamma kagan (llu-
" p yo k (.ga)" bllJ lIn.g kop kubraIdim. n u 80U cümledeki olurmak Karahauh Türkçe-
~ i ll d .. olrurmak ( > bizde ~imdi olurmak) ~eklinJedir, "toplamak, taplatmak" an-
lam m a olan kubratmak /ko bralmak ise yalmz Kök-Türkçede kullamluns olan bi, SÖl:-
c iiktür (..sk i Tunll Uulgar TUrkl"rin;" i\k kaganlanndan bi rinin ad, Kobral idi,
,;Im. 612 Mralan). " E~ , zevc e" au lamma _yuluz /YDtuz, "bo~una." anlareme rlta,
"onla, kUl:eye" anlamma Ylrgaru, " ze n gin . gönencli" anlalll,llla J .ls.g, "lulavuz" au-
lamma :,,·uçi, " y ine" anlamma yiçe /y eçe, "yarglp yerine getiren görevli" an laIDlna
y argan g ihi 8lizcük lcr d e artrk ku llamlmae olanlar arasmdadre. Kimi sözcükler de
t ü rlü <Ic~i~ikliklere ugraml~lal(hr : Örncgiu, vokal konu8unJa ve y ine y - s.rafHud an ,
K êk.-Türkçe yUgerii, Kanh a"h Tü rkçesi JukMu /yokaru (= yukan), Kök-Türkçe
Y"n ~ ak, Karabanh Türkçesi yum~ak (= yumuaak) , Kök-Tü rkçe y egirmi, Karaban_
h l'ü rk çr "i y egir mi/yigi rmi (= yirmi). Buna kar~.lJk, Kök-Türkçenin aöecük h az i-
nesinden 1>irçok lige, ~eki1 Ve anJam degi~tirmeden Karahanb Türkçeainde de kul-
lam lm a ga de~·am ..tm i§tir : örnrgin, "yes, matem" eulamme Jog, " kos m a k" anla-
m lUa y iigUrmek, " yine" anIamma yeme, "soguktan hayvanlann kmlmasi" anlann-
na YUI, "misk" anlamtna Y'par, "Inci" anlamma yinçii, "ince" anlamme y inçge,
", Ii§i d ev e" anlamma i (len / I'}an ve titir (erkek d ev e: bugra, igdi~ edi1mi~ deve:
"'an), " fa k ir" anlamma ç.gay, "eey, mal" anlamma ne(l, " h ayv a n" anlamma ydh,
"hiti rmek , s ona crdirmek" anlamma yeriirm~k, " a t " anlamma Kök-Türkçe yum,
Ka rahanh T ü rk çesi y un/I, Kök_Türkçe T e(lri = Tann, gök ; Karabanll Tü rkçe ai
T e(lri = Tanr., kallk, kök = gök ($amanhk v e Müdümanhk fa rk.).

•
Karahanl. T Urkçesinin vokal (" ünlü ") dUzeni ( Alnl , Vokalbestand ) oldukça zen_
gin,li r. Ortak Tü rkçedeki 9'lu vokal dizi6ini , alduglI gibi Karahanh Türkçesinde de
Lul um z : Önde" arkaya dogm i, ~ (kap a1I e), è (açlk el, il, Ü, a, ~, 0 , u, Bunlann yaw-
ha~.nd a UZlln vo k a ller d e vardlr, Ka~garh Mahmut, D ivan'mda, Arap barfle rini
 KUTADCU BtLtG tNCELEMEst

kullandl gl için, (' u ueun ve kalle rd en yalnI7. uzun ,,'p gös tcr me olan aglIll Im llll,il -
mi ~ VI! bunu çift " l'Hf" Ie i~ are !le m i~ t ir, aal (.:. 11 ~'" ad ), aar kil ~~ a \' , t ok
olmayan,), aar () \ = sIltlan), lUly ( <.5 11 = a y ), aa~ ( ';11 = a§), aak ( J II =
ak ), gibi. U zu n v okal ile ku.a vckel, yal'l.•a l [vt ruct u ral] "k a r~ lnhk" (oI'IJo"it ion,
Fr. pertiucuce, til!\,. rele vance) durumund adrr, yani a n la m farki yaparlar; kr~ . rek,
yen i Iosa a ile al = a t, beyg ir , cç- = açmak , a ~· = a~mak .

Kereheuh Tütkçesi nde, genelolarak ve hüy ük ëlçüde , kap ah e (~) ile i a-esmda
oyuekhk vardre: Örn...gill, "yemek." an1amma y~mek....., yi mek, " iI , vilêyet" anlarra na
~l....., il, " i~ it m e k" anlam.na ~~ilmBk....., i#lmek, "düzeltmek" llnJamma ~fm el,_

itmek. Kal>alt ~ ill' a ç. k ol de , uzun vc ki sa v ok llllerd c oldug u g il>i, ya ]",al "ka r~mhk "
(Ol' po, i lioll) d urumunda olup ..nlam {ark. yaparill r : Örnegin, kapah ~ He )·él/)'il =
yel, rii7.gór , {akal a<;:lk ol ite yfl/ = eiu, ein "a rp " ,a.l ; kal'a1l f, ik h - /ir - = u ,,,'u nak
(" D h· a n' \ la: flr ir holdu = adam utan(!I), fak at a çlk è il " èr == er, ad am. IJn lelt-
~'ed l'f!'We _ IMle ....., In·ey fleu;ey _ fhé ,",""" tew; gi hi ç..~ill i kl H ue ,ljkk ati "e ker . Daha
az ölçüde böyle h ir oynakhk a_i . a....., e, ,, _ • V I' • _ u ~-okalle ri araam.da .Ia
vaedre. Örnekler : annçu""-' erinçU (= günah ); a~aç_ e~iç""" a~lç (= çÖllllek,
tencere , a~ pi~irileeek kap ; ahmga,...., ilimga ( = Lir san} ; ark m,...., arl", n (= ge-
ICCl'k y.l ); 1'"lu _ bulul (= bulut ); yrJrlk_ yo r" k (= g idi§, huy ). AYrIca 1 _ i
Ilra6.nda (Ia hir oynakhk giirü lmektedir : Örneklee, I~ _ i~ (= i ~) ; tol,...., lil ( = dil),
n lJkmak (= konuemak) , li/emek (= dilomek}, tilek ( = dilek) ; IS _ is (= ISI ) kö -
kü nd en isi",;ek /isi nme k /l8lnmak (= 18lUlIlak) VI' isig /lSIg ( ~ 8.cak); biç- (= hi ...-
mek) kökünden hem biçek (= hlçak), biçeklemek (= bl çakIamak), hem blçma k
(= bi çm ek, ke suiek}, ln(gu (= h .<;:Io), b.çguç (= makas}; böylc olmakla bi rlikte,
Lu • ""-' i oynakh gl mee-kalm vok al aprilna uydugu için, uyum k u ralm " dokunma·
maktadlf. Kara ha nh Türk ç",i 8özc ük ha~. o' n u n Türkiyc Ttlekçeaindc )"1' ya çe v-
rilmesi de görülmü st.ür, opralmak> )"fpralmak, ~ ihi .

Karehsnh Türkçe"inde, söz cük kökle rindeki " voka l duru"'n" (Fr, état voc ali-
que, :\Iacar. hangreud } ile ek katlhrken meydana gel eu "voke l uyumu" (Fr. harmo-
ni e vocalique, Macar. hangrande ill eszkedé. ) olayla rmda yalma inc ..-kahn (ya da
ön-arka, Fr. pelato- vélair e; Ylln i i ,~, ~. ö, U ilc a, " 0, 11 divileri a rasm d llki fark) far -
kl göze tiler ek i§ler ; bil:d~ki yuverlak-dtle (IaL ial- illabial), ya ni d udak,tl ö, ii, 0 , u
ile diiz i, i , è, a. I far k l k esin bir kUfl\l Je~i1Jir, Biitiin gü ney Türk leb çe\eri nde vl-
dU~1I gibi, 0 ve il vok~lIeri aRIi oIarak yalmz ilk hecede y er 1l1llbilir, örnegin hizde kul,
koldan, Karabaub Türkçe6inde de lrol, kolJ ... , fakat Altay. T ürk çes inde k(ll, kol-
don ; aym §ekilde, ör ne gi:u bizde özUne, sljzUne, Karahanh Türkçesiude (on u Il) ;;zii'1"/
bifje, SilzU(l e /silzi(l e (il yaln lz birind hecede, eklerde uyum ij iJl' dc gil, U, i, e ile), Ön-
arka {arlu gözetm e ilkesi bizdeki durumd an d a ha ke sin olmu~tur, ö rnegin Inanmtlk
(bizde i- - a iJe inanmak), alm.la (bizde e - a ile eIma), kardU4 {bizde a - l! ile kar de, )
gibi , Voka! durum u ·.ve ·u yu mu örn ekl eri: rUp - IUpi (= d ip , dibi), Iupi (= tipi),
 A. DILAç AR

liipü (= t ep..), /rarIt! (= ka., ,), ~lI l i (= eözü), yü:i (= yüz ü), kaki (= lr. ölr. ü),
I'tlgü ( = u" !g..), üçü n (= için), al tun ( = alh n), ya~ll (= ye~i l ), y ort",ak ( = y ü,
r iimek), y uld ul ( = yll dlZ), bogu i /lmga: (= ho gaz ), oki mak ( = okuma k}; ya ,,1 ..k-
l..rinde uku#ug (= anlaYI~h , a kIUI), erJgülü k (= iyili k), Okigil (= o1.u ya n), k un
(= Ir.u ru ), lii p ründi ( = 8üprünt ü), 6liimfi ( = ölümcü, ölü mciiI). 'gdi ( = e.a u,
a l lr..~ ); i. im ve (jiJ çr 1r.iminde ' lüm iig (= ö1ümü), kll. lr. ii (= gör1.ü), korli, . ( = gör.
küne), 1011I (= do n u), kt/i• • kelg? (= gelir, geleee k), Wu ., ba/gay ( = olur, ulau k),
kötü,di ( = (;otü rdü, kald••d. ), 1.i.di (= gordü), ' ü, di ( _ dü.dü), lu, dl ( = d urd u),
boldl (= olaca1r.), i /di ( = öldü), Ioldl ( = d oldu), i ui (= Ö11ü), &lü,mi, (= &eÇiI.
mid , ' II' m....,IIIII (= tu tmasnu), ulu m (= unu11u ), y itü, dü m (= yit ird im). 6.dü _
tü' (= hü yü l ür), yelkii lü r (= avu nduru.), aftllT_ k , or uk ( = aç h r ma k, açlk),
a/lU.mak ( = aldu mak ), biltürm . k ( = hildi rmek). Bied .. old ugu giLi, K ar ah anh
Tü.kçe.itHle .t e çr kimd", ya da yapl g..n i ~l emesi nd e vokal i yit irip derjlrn e ( Fr. cant.
ra "lioJ') ulaYI vard re: Ö rnegin, yaplda k ./k....., k'/Ik ( = kil ,k , klu, . gidi ~, hu y) ; kö.
z':;"gii ....., ~'ijzng ü (= ay n a); çelitllde kl)g':;. - kögsin (= gög! iin) , uk u§ (= ..nlaYI').
-e hali uk fa; bazulm ak - bazlu. ( = bo zulur), kalij,m ek (= göt ün n ek, kal.h rm ak )
kÖlrüp ( = gölilr üp). Ko nson J ü , me ~ i örn egi: y uvga > r uga = kalme r, yu rka ,

KOnt IIn ("ü n 5 ü ~ ") dü~t ni , or l..dir : p ..t1a}"lCllarda n 6"p ; d,,; g, Ir, l< ('I); flzlclla r-
d a n çift <I ud ak 6'e i ~, w, J ), I .~h ~k (d it ier a.asl) d (3, ~ I, ~ (xl, r ahISIIkll ve
b l~ lrhll] ..rd an J, , ; f ; . ürt ü nüll~ rd ~n S'; ge uselle rdea m, 11, !7 (!J) al",cila.dan " I, k a.
h n, artd a mak r.i( ' ); Y"f) "okaUe rd ~n y. Duna go. e Kan hanh T ürk çel;ind e a~l i ol..u k
f, rl 'e C yo kt llr; ancak yabao n d ill~rdcn ahull ola n 8ö;c üklerde kIlUaDll.lIIt ll r ; j
• e~ i d.. ah nh lar d a, ar a 51'" T ürk a' llll 50&cüklerde de (;eçme kted ir. Kok .T ü.kçed ~
h ses i b lllu nm a.hAI gibi Ka•• ha nh T ü.k o;esin.t e d e ... U olarak yokt ur; hunun r e' ini
I) \'e k t ut m..kt edrr. Aym t elr.ild e v _.,, ~ i. b ve ~ ( J ) i1e ka rt 11a null , t lf (ko~ay uk ele un
d iye biz K utads u Rmg' in meln itui e I(' ye rine V; r y erine g , a y",r ine de d kull ..nd ,k.
Karahau h konsen d üzen ind ..n ör n,'kle.: dl(' (J \ I = av) , allah ( o"r~ l = aya k),

" i'",(lk (J L,.:.'= ak. ak), a yu ( ·~ I ... a~ l z), T ürk çe e ih cük olar ..1r. aj m u k (0d--j.'
= ak '''1'), Sogda k ••rlh a1mli olarak ajun ( oZJ~ ~., = ae un, dilnya), ~ r apo; a .'1111

.ozeÜ k olar ak fa . 1,< ( 0 J ";J = fa.l), vo/ a (û j = , -ef. ), {Iaáb (~(,..= mawynci,
Türkç ~~i: lay a!1 u). Tü rko;e !'özc ükle.d~ n o~a ma1. ( = ol, . mak ), o!u.. nmok (_
pi~m ..n olm. k), ye. y~r w (J )~·..rin'" f ( "j) de ge çmekt ..dir, y apaS" yerint y af gu
( = bi, U il .. dl); ya ..... ~ yerine ) a/ u I; ya u4§ y~ rine ya/a,; u~ u t ( = ut), yeri n.. II/Ul
gibi.

a
K. rah.nh T ür k\ f .inde !e.i, Kök·TürkÇ<"dtlr.i d oe! ind..o, d aha ' l>nr.Î.lr.i y oe'
~ ;'le bi. ge.,i, deg..ri nd edir. Örll tg in:
 -
K trrADGU BILI G INCELEMESI ss

Kök-Türkç.. K arahanh Türkçesi Türkiye Türkçel i

adak a6ak ayak

yadag y aJ as y aya ,yoya n
adYlr ~I r ay pr
ath y G6lY ayl
adlr nuJ.k O<3m nak ay lrln ak
60d • kJ boy
lr«IîJc 6edîJc büyûk
edsü e6«ü erii iyi>-
kod'm41. k~ ma1c- koymm:
Illulru1l kudruk kuyrulr.
JUi'lmak ud llna1c- IIY llmak

Bil ol" Yln Ka.ah anh Türkçesi iJe Tü.kiye Tür kç"Ji ar a.mda pt k çok ömekJeri
va. dll: /coÓ.§ > kaJ '§; 6.ó.k > blYlk, gihi.
Aym ~ekild e bu Ü" Türk lehçc!i ar ..sm da bir 6 > p >/ geçi~i de vard ll ,
ÖrnegiD :

Kök Türkçe Ka . ..hlUlh Türkçe~ i Tür lr.iye Türkçesi

6bkl! 6pfct 6Jkl!

Yin e am l ~c1r.i1de bo üç T ürk leb çes i ....~ m d ...ö&cük 10uu ve or t an Dd .. 6 >

K' > e, ve 6 > te' > " geçi,i d e görülmektedi r, Omegiu :
K ök-Türkçe Karah .nh Türkçe.oi T ürkiye T ürk çes i

...
ob
.h
,"h
n billm.k
yobu y awu: y avu:
ya61ak y awlak Y llv/ak (=> kö l ü)
yalabllf yolawaf y a/avll f
&Gb, , )'a n Iaw. , ,.on lavlon
y albarmak yollCafmak J alvarmak
1.ulob..: / k ulof:u: /
ku/as la k i/aNI.:

B..k. bi. Lialm. örnegi : Ka,.ha.nh Türkçe~ i yo rlll(la, (OguKlehç... i: 10rl Ilf1l) .
Türkiye Türltçesi 1o nca.
B..Ui ka, uU.,I. , Kö k-Türkçe Ye K . r ah anh Türkçe.iodelr.i eö~e~, ba ' l 61e r
bizd" " {he« . oou r' den <IDee) ve p ; k1ar g (inee vok.Uerden ö~ce); ~m~.'ler d e ~ ol·
mu ,tar ( It"~ ulo u a). Geoel egili m bayk iee de. iDce vokaUerde n a nc., !.~ :r.c ük batik Ier,
ve her durumd. ,1er d e v ard ll', Ki mi ye rlerd e d e 6'Ier dÜfmÜf , b u du,mey.. k. 'llh.k<
Ir.imi yerl erde d e h a~ . rl lr.at llmJ.ttu . Örne lr..le r :
 A. DtLACAR

K ök-Türk ve Karahenlr Türkçeai T ür kiye T ürkçesi

barmak bormak varmak

bermek bermek vermek
ho, ba, ,.,
bo/ma k bolm ak olmak
urmak urmak vu rmak

t nee vo ka ll erden önc e k > g:

ke çmek keçmek geçmek
ke/m ek ke/mek ge/lW!k
kezmek ku mek ge~ mek

k irmek kirmek girmek

k iyik keyik gey ik
ki'Jk kbk gijk
kM kbl gol
ki'J z kb, g"
kü ç küç g üç
küm ü~ k ümü~ gümü~

kün kün gÜII

Iuce vokal ler den öuc e k ; k

kesmek kesmek kumek
kiçig ki fig küçü1c
ki~i ki§i k i~i
ki">pük klJpük kiJpük
küp k üp küp

Sözeük ba emde s> d geçi~i :

tabar lawar Java,

,og tag daS
tegmek legmek de#m ek
tem ür tem ür demi,
tirig lirig dir i
"I uI /til dil
tolm ak tolmak ..dolIlUik
lokuz IOklU "'k~
tVkmek ti'ikmek
.,,,
di">kmek
tijr'
turmak
tljrt
turmak • dro,mak
tuymak tuymak 'aymak
türlm ek türllW!k dürtmek
l ü~ mek tü§mek dü ~me1c
 KI JTADf; U BIL l (; Ji'lCE LEM};sl

K ar aha Jlh Türkçcsiyle Türkiye T ürk....e" Î a ras md a , "öz6ik h a~ l I : d g e d ~ill i

hir k .ua la ba gJ.lma k g üçtür : ince - ka l' lI vo ka l fat k, hu"a IJir ku ral sa Ylla m a z. t ncc
vc k aJul vo ka Jlet den önce g elen birçok "özci ik h a ~ l I'le r d're . . "v rü meyi p /. ola rak k al -
Dll~tU. Örneg in:

'a, /l H)
'0"
'T0e')ri
' <0,
'0'
T e'lr i Taa n
Ier ,,, ,,,
lilk ii ti/kii /i/ki
IIryak /t lffJl} ak Ilf lJak "m ak
'o k <ok
'0' ,., <o k

'"'
Wrü lörii lör ii
lulmak lu /mak lulmak
li' ketmek liikelm ek li.k e/mek
Karahanl. T iirk ....e. in<I... ~ iJl' ~ ',Ie old u~ ll gi hi, a ile '1 ara, md a da y a plsal " k,u.
~ mh k " (op poaition) verd u-, ya ni bu iki ses aYlr t l artlam fa rkr y ap ar. Örnegin: men
(= hen) ile me9 (= y üzd eki hen), Ion (= ~ ipi, .1,10) ij l' lOT) (= .Ion, buz tut ma ),
kali (= damardaki kali ) iJe kaT) (= haha), (m (on, lOl ilc OT) (= kolay), en (= en,
gcnielik) ile ey (= yan ek , y iiz), bin (= bin.-m ek ) il" biT) ( = bin, 1000 ) g ibi. Biûle
~ i m di düz
11 ile . öy lcn en ve y uo1an hirçok sö zeü kler eskitlcn gen iz y' si ile söy lc O\i r

VI'yasibrdr, , a y a (= sana ), iT)ek (= inek), " T)ek (= ai nek) , oy (= Öll ), '''T)a k

(= tirnak), y ay llmak (= ya m lma k), bClJiz (= heni z), te'Jiz (= deniz). aT)lamak
(= anlam ak ), y aly uz (= yetma), la'J"( = tan) gib i.

K ök -Türkçc iJe K a rahanh Türkçeeindeki ~ö7.liik içi VI' SOJlU birçok g (k)' ler
Türkiye Türkçes ind c d ü~ mü~ tür . Ör negin :
ke rgek kergek gerek "
C1ngek ..mgck cmek
e~gek l e§y ek e~ ck
y umurlga y umurta
ku ga kl'ga kua
k u/kak k u1kak kulak
kaygik kaYlk
kazganç k azganç ka zanç
'Içgall s fçan ({are )
y a/gall ya/an (K ar a-
hanh T,
y a1ay=yah n, çrplak
yavg an ya van
SlJtlglÇ san n
 " A. Dtr..AçAR

orgak Qrah
tirig fir iS diri
ui ug ulrlS ulu
BWg oWg lllii
elig elig e
taTlag ta,lag larla
kal' S kang k,,,
,erig çerig çeri
k.#ag h§lag ki§ /a, k.#ak
kapag kap a > kap.
ia dlg "p
ek§ig ek#
sii!}iig sü,üg sünS ii .
SÜ'lük SÜ!lük (= kelllik)
Kök.Türkçe ile Karahanh Tü rkçeainde, sözcügün ilk hecesin de n (y)'den ên-
ce gele n §imdi Lizde ki b ses inin kar~lhgtnl m ~ek1ind e bulurua. Örn egin :
Kök -Türkçe K araban h Türk çesi

ma!!" ma!]" balla

men /hen men /ben b"
me hen (yüzdeki)
mC!lgüj helJgü bengi (ehedî)
me!!;:: jmcIJgi: ben;::
mC(lumek hmzemek
mig /bi') mi!! bin (= 1000)
minmek fbinmek minmek Imiinmek binmek
mQnçuk /munçuk mQnçuk botUIIk
müg üz mÜ1Jm /uJynuz

Karaha nh TÜrkçe~i ile Tü rkiye Türkç",i araslllda së zcü k içi -m - ,....., .n. çe; it-
len m esi d e var,h ~ : y eme ,...., yi n.., gibi. Ter8ine ola rak -r-
> om· d egi~i mi de görül.
lt1U~tür. Örnegin: kö']'ek > SiJm/ek.
Karahanh Tiirkçe~i u,le , yer yer , eöec ük içind e ·t· ......, -d- dal~alanrnasl ve ed rr,
Ürue ~ill : art" k ,...." arduk ( = ar t. k) , y u/tu: ....., y uldu: (= YIld", ), o/lUrmuk ....., oldur.
mak (= ot urmak), k~ rk etmek _ k~rkedmek (v- g üzd le~l i r rnl'k) g i[,i. Aym ~ ek i l de ,
~ ü'wük içind e, ye r yer d e eenunda, ·k· __ g_ dalgala nmasme da ustlanmaktadlr.
Örnl'gin: y ärkemek _ )"iJrse mek (= sa rm ak ), içk ü ....., içg;; ( = içki), y elk itmek _ y e/-
gilmek (= ,talgalallfll rm ak ), ek<rmek "-' egirmek (= egi rmek) , sekirtmek _ segiTl-
mek (= sel';i r, kO ~111ak, k ost urma k]. S öacü k sonla rm d a hu -k ve -S çe~ i tle nme s i bir
a YIrt nit eligi ka zanm ak t ad, r : -k Aesi isimlik, -S ses i de "Ifa lh k g örevinde, -I.k ile.IIS
gihi (k r~. hi zo e -11k ill' -I.). Or ll..kle r : adakhk = ayakhk (isim), adak/'l; = ayakh
(",fat); b..tf{ü/ü k = iJ el~e , bdirlilik, belügliig = },elli, b elirli ; lanu kluk = tanliû.Lir.,
 •
KUTADGU Bt LtG tNCELEMESI

sahitlik, tan uklug = t a m kh, §ahitli ; edgaW k = iy ili k ("edgülük" ),. edgülüg
iy i (" e d gülü"); klirklWak = görklülük, güz ell ik , kiJrkWg = görklü, güzel. Kara ha n-
h T ü rkçc sinde s özc ük içi kimi .k- j -g- 'Ier , bizde t"ye çev rilmi anr, takag u > tavuk;
kagrulmak > k avrulmak ; ûJgmek fûJkme k > siivmek (sög me k) gih i.
Bu Türk leh çesinde ç _ § (s); z ,...", s ; z_ r gibi aea dalgalsnma lan va ri!t r.
Örnegiu : ç ......, 1 [s} ko uueuuda : yapçurmak fyalv furmak "-' yap~ u rm ak (= yapI~ hr­
mak), çagl /amak,...", §agrlamak "-' jag.lamak (= ça glamak), çiJpik ,...", §öpik (= ':iir
çöp ), (diz) çfJkmek ,...., siJkmek, çfJkürmek ,...", slJkünmek ( = diz çökmek, çök ünmek};
%,...., S k on u8und a: bil me: ,...", bilm es (= b il mez), y aI']uz _ y al']us ( = y,Jn ..:) ; z _ r

konu8un da: hlz (= ku:)""'" kxr-km (= car iye ], Se~" enli:,...., Sek entir (= Zü hal ge.
eegeni, Saturnus); ·z- konue un da §u d ur u ma d a dikkat etrnek gcreki r : Ka rahanli
Tûrkçeei soz - siizlemek = sêylemek. Kimi yerlerde sözük içi · ~I· biIe~ig i -ç-' ye
çevr ilmist b-, örneg in "cennet" anlemme Sogdak asdh u~tmatt'm uçmuk' a çevrildigi
gibi, yine "ce nnet" an lamlyle.
Kök-Türkçe - Ka rabanh Türkçesl - Tü rkiye Türkçesmde y'nin özel bi r duo
rumu va rdre . Yukanda, söecük içi kimi -d- ve .J-'Ier in bizde ·y -' ye çevrildigini gör-
d ük: adak juJak > ayuk ; kedmek jkeomek > giymek; odunmak fuóunmak > "Jan -
mak , gihi . B un dan ba~ka, a nla m fark r iJe y : 'ni n kar~J1a~ma" ' Ja va rd ie. Örnegill:
Kök-Türkç e ve Kareha nh Tü rk çeei y az = bahar, y ay = yaz ; hizde y at = ya1:;
Kök_Türkçe ile Ka rahanh T ürkçesinde yazmak = yaymak; Lizde ya:mak = y a zl
yazmak (Eski ve Or ta Türkçed e; bitimek = y az m ak). Söacük haslarmda : " agaç"
an la mma Kök-Türkçe Igaç, K ar ah a llh Türkçesinde y'gaç, T ü rk iy" Türkçesinde aftaf.
Y in e eozeü k beslannda e Kök-Türkçe y ;;rü'}, Ka rahallh T ür kçesinde ürii') tijrii')
(= ak, açlk renk); Kok-Türkçe "ak, Karaha nh Türkçeai yr rak, Türkiye Türkçesi
"ak Iy " ak ; "hayvan ini" an lannna Karah an h T ürk çes i yin jy m itn, Türk iy c T ürkçesi
i n ; Karah an b Türkçes i y'par_ lpar = iyi koku , m isk; Kok-Tiirkçe ve K a r ah a nh
Turkçes i yi nfge ly inçke, Türk; ye T urkçe~ i in cc; Karahanh Türk\""s i y i ..çii, y ' p , .rl.
hmak,yilg"l, y'glamak jlglamak , yiIig, Türkiye T ûr kçesi a y m "Ir a He in ri, ip , ,l.mfl ~" ,
Ilgm (a gael), agllimak, i/ik. Karahanh TUrkçesindcki opralln(jk 'In hiad e y 'p ratmak
oldugun a y u ka rd a i~aret ed ilmi~ti .

K ar ah anlt TUrkç esinde eös e ük içi ses ve he ce d ü~rnel "ri verdie. Örnegin herk
> hek (= pe k , Aagi a m ), birI" > bil e (= Lile , He) ; kr s. hamak (= bag lama k),
hu nd a n -g "ki ile Ishu ola rak bag (= bag ), bag' d a n -Ia ek i ile f ij] hagfamak (= ba g-
la ma k ); yiue kr~. "y av a ~ " an la rnma Uygnr T urkçeAi akuru , K arahanh 'I'iir kçesi
akru la kru'l . Ortada hece Jü~mesi örnegi : kagada§ > kaJa§ ( = arka.la§), sa)"'~
> sa~ (= öd e me , s aYl~) , Kerehenh Türk çeAi _ Türkiye Türkçeei kar~,laFlrma <l
y ep rhesa, hi rçok söze ük içi hece d üsme ai örnekler t ortay a çrkae. Örnegi n: )"ap urguk
( = hizde : y aprak), y ogurkan (hizd e: y organ) , kurugsak (= hizd e : ku rsak), fa\l t~wllt
(= bied e r la \l~ all ) . BU'la ka r~":hk Karahanh T ürk çes;llfl e heee art tJtas, ö,,\eg; ola ra k :
Ortak T ü rkçe (Uygu r v.b.] aIma jolma julma , hizd" 'lIma, fa k a t Karalta nh T Ürk \·,,' ill .
d" almda laI.mla . ös, n,», 8aY' adJannda iki zlem e (l!,"ét nillat io,,) ola yJan : ikk i
,," A . DtLÀÇAR

(= iki), ye lfi (= yed i, 7), sekkh (= sekiz), k:r~ . slig /ellig (= elli, 50). Ses güçümü
(mé t a th he) örnekle ri nden : y agm uT > y amgUT; ~grenmek > iirg en me k; çagnutr >
çam8ur = §aIgllm ; karhgaç > hr/anpç = karlengiç ku §u ; sarmusak > samursak
= sanms ak, sarm.sak. kr~ . Karahanh Türkçesi çaklanmak. er/cli , otro: Türkiye Türk-
çes t çalkanmak, keri, orla.
Karahanh T ürkçcsinde a8a ben zcsm eai. Îater u ya rl am a (a ccom oda t ion), later
iizümlem" [ ass imil a rion] derecesinde ols un , biedekind en da ha sunrhd re. Örne~in :
· ~d· genelolarak '§I· 'ye çevTilmez, fiil çekiminde bi li~di ( = hili §t i, tam§t.), iip ii ~ dü
(= ÖpܧIÜ), ulu§d. (= u ls§tl), fakat b unun y~nmda, isim çckimi nd ". örne~i n la§'
tin (= dJ§tan); 'pd-'nin nurllmu da höyledir, yani gene! ola rak -pil. > -p t- uyerfa-
masi yok t ur : kap - k(lpll~ (= kaph), {ipdi (= öptü), faket isim çckiminde örnegin
~' ''pla n (= k a l,' tan) , Buna k a rsrhk -Id_ > -11- öz ümleme~ i va r,hr : kalmak'tan kald~
,1c~il, kMI! ; ki,m ck""1\ kirdi ,Ie ~il, kini ( = gitti) : -çd- > -çl u yarlamas, kan;lktlr:
kcçmek' t en kcçdi ,Ie~il , kcÇli (= geçti), saçmak' t an sarl. m (= "açtlrn), fakat saçd,
(= MÇt1); armak'tan arnm,z (= a çnk) ve açd. (= eç tr}; ka rmaJ,;'tan hem ka rr. hem
kard, (= kaç t r) gihi; -kd- > -kl- uyarlamasi .Ia arm kafl~lk durumdadU': Ömegin
raktl, rekri, fakat bakmak'tan hem bakt! , h em bakd. (= bakti), içmek'ten hem irri
hem içdi (= i çai], Isim çekimind e keyik/en (= geyikten), klMIa" (= kihkt au],

Çekim bilgisi (Inflexion ):

I . /sim fekimi {D éclm aieo n): Çogul eki: -lor I-Ier; eski çagul ekleri : -t vc -en, ör-
negin ogul - oght = o~ullar, tegin - regil = prensler; er _ eren = erlcr,
ört - {ir/en = al evlee.
hal ekleri :
.i bali (acc usativus ): _n I I-ni : -n: ' g; -l /-i
-in hali (genit ivu s) : -n!!1/ -ni!1/-nll.!1 /.niil)
-e hali (d at iv us): -ka l -ke: -ga l-ge; -a l -e
-de hali (locativu s) : -da l -de; -la l-te
-den hali (a bla t iv us) : .da f-de: -den l -din l -dun l ·diin : -tin I-tin
-Ie hali (inst ru men t ali s): -n : -la l -Ie
·r hali (d irec t iv us) : ogam I-geri I -gerii: ·karu I-kerü: ra I· re I' ru I-rü: ·ar I-er: -r
-ce hali (ae qu a t ivu s): 'ra l-fe
_ -~iz hali (privativus) : -su / -si1il-su1i/-Süz •
Örnek (paradigma) : yalm hal: cv: -i hali : evni/evin; -i n hali : cvni !H·e hali:
ooge: -de hali : evde: -den hali : evde l evdin l evd"n: ·le hali : eoin l evie: -r hali:
evgerü ; -ce hali . evçe: -siz hali : et'si::.
Cü mle öm ekl eei- •
·i hali : Ol bu evn i cvsi"di = 0 , bu evi kendi evi sayd l; ol a"'!1 win arkam
= 0 , onun evini yokledn bu er ol açlg tadurgan = h u adam 0 açl dcye-
randu ; but un bolup bO'1 lIgd. = tu tBak olup ha~ egdi .
 Kt ITAJ)(; U ante I NQ<:1.F,ME SI ,,'
-In hali : E mil) opke si uçdt = adamm iOfkcsi geçti.
· e hali: A§ka bo ~m ak = a~a (ye m r~e) I';i tme k: metr r l'ge bangIt men = },ell
eve gitmek üZeTeyim: m~ niry ki;"iimr 'Ie') ilndi = J;r nim gözümc IJir ~"y
il i ~t i .
·de hali : Ki§i e.·de tlk lft' = ha ik evd c t ,k ,Jdl (s lkl~tJ).
· d en bali : T ilde fl ~' O r edgii söz = dilde n ç,kar iyi siiz, y a§ kljzdi n saI'ru fd,
= ya~, gözd en' sav ru ld u.
_Ie hali: Y llkl atlap on lll el.lenü r = haYVlIll a t la r, ollunla e tle nir ( no t . 811llJ
= o nun , ""lil = on ull i<;in, o n unla ): lok§.p anlll keçtimiz = ça'l)]~tl k,
Onu rl i\'ill ger ik t ik : o§llg lan g a" HI üner = yemr-klik bu ~(lay onunla JJi.
t e r ; liillie /",lu Mlense "" ta nla ym h ul!'-t k, za n rs a; li,mle y eTi"" tiinle
bile ~i; zi i .Ic kllllatillLr .
-r hali: T" I)rigerü lal' glll ijler = TlI llfl ya k"r~, t a1'K',<1lI1 ;;,l,or : k<§ )·''.lplr ll
siivlenü r = L~ b a ha ra Jo~ru f",ldaynt; o§lg ba ~ ra kakar = ycmegi
ba~ ma kakIIr ; içkerü ki rmek = iç cr i girmc k; yokaru = yuk arn /a/. rlln
= drsaedan,
-ce hali: Ti lek çe luru = dilc g'ine gör e {diledi gi gihi ); iik ii::ndak< bolgmra b" za.
gu ba§. ba/sa yeg = eiu, ayag, olaca gme huzagl ba§l o lmak ycg dir:
barfa = v arr ca (v an kadar ), solra = solea (sol t a r aft an) .
-siz hali : Y igit y azuks uz bolma.• = genç gÜlla hslz olmaa j oglak yiliksi z, oglan
biligsiz = oglak iliksje, oglan hilgi siz .
/.' Im lam/amosl : oküz adah = öküz a yag., buzagu baF = huza~1 ha ij',
raglar ba~1 = dll~ bll~l.
S'fat tamlamasI: Ki)ni lQrÜ = dogru ya sa, edg;' ki 1i = iyi lIdam.
Slfallarda ölçii ~tii rme: ü st ünlük içill -rak l ·rek eki: bediik = Lüy ük - ·bediik -
rek = d a ha hüyük, edgü = iyi - eJgiirek = daha iyi , ya k~ l lya ~§ .
= iyi, güzel • yak§lrak = dah a iyi , daha g üzel , az - aHak = daha az.
Eli üatü nlü k dcee cesi: el) edat u ery y avlak = en k öt ü, el) allin = en
altta.
Say~ ad/art : B ir, ik i (ikk i), üç, ti)rl, bP~. a lll , ye li (yeni) , sekiz (sekk ü), roku!, on,
y igi rmi j)"igirme. onus... YÜ!, mi !] (bin), liimea = 011 hin (kq . Kök-Türk .
çer 62 için, ik i ye lmi §ya da altm ' f arwh iki. Karll hanh Tü rk çe"i : a lrml§
iki ). .SU'a sa Ylsl (ord in a l) : bir inç, ilk , i)I)di, iki nf / ikinçi li ki/e " ç, üçün ç/
üçünçü, IQrlün r = birillci, ikinei v. b. ü le~ tir me say ilan [diet r ibutif):
birer, ikki§er v.h. TopJuluk say ilaer (collec tif) : bir"gü her biri, ikigü = he r
ik.isi, üçegü l üçegün = he r üçü. Ay n ca: iki % = ik.iz; ii.çgil l iirgül = üç lü,
üçgell.
Z amirler:
K i# zamirleri : men , sen, ol: biz, si:: (~i1iler), olorlanlar. Zamir çeki m ü rneg i:
men = ben, meni l menig = beni, meni!1 = benim, mal)a l ma!1 ar
" Á. DIUÇAR

= ba na , rn~ni, = ben im , mil. d,,/ mtcni'JtU = Le nde . mituh /m tni din /

minin lm:ndt n = w nd.,n. "' t!ni" =
be nim ar aclh glml a. be nl e, mt n, ü !
m...1jIJ,i= = ben s;,.. .
Ki~ i tI< =<1 mirleri : Tc kil · m j . i m, -/.i, . s j I-i;çogul 'miz/.Îmi:. · IJil /.i ')i:, -fan I
-ten [ hcps i w kal u yumu ilî ).
J ~ ar"t urn ;,I." i: bu, bul", [ eebunlar], ol, alar (=onlar).
S O'" umi'/eri: kim ?, n,,?, kaYllJU? (= ha ngisi ?), ayu be' ma!1<1 u n, kayuJu
Y01,o1, ? = ~öylcyi ve r Lana hangisi yarar?
O:edjjnü~1ii :ami rI"r: ~r, """ dil /bodi (= kendi).
Bdi,û , zamirl",r: ki m : ki mü'Jd" ukus /)01.11:1 <1,/f b(}lur = kimde an la YI' alur.
~ a 80) "lu olur . ikindi fekin di =2 öLürÜ. ötek i,

B~'n" :am irler (Fa r~ ça(l a ll ahnt l): kim (= kil : Hu ' ö:: kim '''Ol ay Jl' = bu
~ö,. k i ~e n sU}·I..,]in ( = ~ii)·I ..J igjn 80Z); nt! te& kim lil~;· m~ botd. kam u&
= U" gibi he)'I,,' ) kj diledim. old u h..p .i (= n e ,1iIe d i m~ .. h"p j i oldu;
d il...tigim ~ ..yle ri n hr 1'5i oldu).
II . Fi il f~kimi (Con jugaiwn ): KOfaf (e apul. ) : O lumlu : 0 (n fll) , o meg in : b" ki -
lab O$'&i'& = bu iá l ap ray d aL (d ,r) ; Dl (= ... dr r], ö rneg in : UIr .., Irllrlri lil ol,
Iri,; klJlk i yü= ol = akll n s w ü dildi r, insanm S ÜSÜ y ü=d ûr ; lur .. r ( = ...d u ).
ör.. egin : B u ki lM y l1k,. lu' u' = h u k itap, iy i, gü .....ld ir; bolmak ( = olm ak).
örn e~in ; Sen· ";im OOlu , srn ? = ....
n ki m ol unun? (. en k i m~i n) ; bar (= , ·a r).
ö rnegi n: K udU!do ' uv bCIr =2 kuy ud a ' u var. Olum.u=: rr,.,.. ( =2 olm az),
ö rnegin: Ka mug ki, i lii: er,.,.. = hel in.an bir ohn a"': yo k (= yo k); ö ru ..gin:
a ~' f'a f i& yok = t .." cered.. ya g yok. So ru : mu f / mii ?, örn.egiu : S~nJ~ y a, mak
ba, mu ? = s..nde para v ar mi ? Ceç mi~ lik : E ,dim, udi, . ~rdi, r, di mü, erdi, l:.
udiie, (= idi m. id in , idi v.b.], ör nesin: Ben anda r rdim• • ~n andlJ erdi, . DI
anda u di, biz anda u dimi., $Î.{ier) anrl o rrdi!Jis , oiar 0,,,10 udiirl = L"n Dra.
,Ia ;clim , ... n ,,'aria iJin v. I,. Ld'ç el..rd e: Olum..u=: Dllg ol, u giil , iirneg in:
Ar.:" ld1c"..ir\<l.. ol andal( duS "I == 0 , üy le J('g il; O~U1. Jd.\·... in .1<: bu ar las
""Xiii = lou at kiitü ,lcAil. H a ~k a öl n.-kl"r : S en bilip.li (.. ..n) "'" ....11 1>ill,(ili.in:
'lf{~ eg'. ors e y o/ rdgü = IlC kaclar ..gri ob. yol iyiJ il ; bu ml6u y rr rrmrl = bu
J ur ut aeak ye , d egilJir.
1"1'" yü kle.../ile f ill (I ng . (ini te ve rl. of eom l' lde pre ûica lio n) : Ma ota r eU : -mak /
-mek, ba...mak , kei-m ek = varmak. gel mek.
Örnek (p .,ad i~w.) : l. ~n i, :amon : Ek t ab an i or; men k rU, mrn, 's~" Icrlir u no DI
h ll r Dl: biz kelir bi:J, .h(lrr) keli~ Ih(l,,). olar /;'-iir 010' =
br-n jtellrim. 0 ..... ge_
linin v.b. Olum Mul : m~n k.im.. men "'.10. = ben gel me m. So r,, : . ". Iceli, m ü
. . .. ? ... . ~n gr li, n, i"in ~ v.I•. Ol!;u: leI..;....i : m"n " . i.n ya .Ja ... ~,. 'rliri n =
j;tr li, im v.h .
2 . -di'li ~~mi, l am on : Ek'ah CIlU •./. (•./i- v .b.) : m. .. le. fJi m ", . " , ..,. Ir.l'/i,
ol kJdi ol: bi. kelJi",iI bi•• • i. (l,,) ' .Idi'}i:J .iI(/er). oio, Ie .l di f" olor _
1 ' '1.
 •
JtUT ADGU BIL!G l NCELDlESI
"
geld im, geld in v.b. Olu Ulsul : ,\fr n k~imedi m mrn. U n k,,/medi, . en = gel-
medim, gel m..dill v.b. Soru : ke/di, mü '! = geldi n m i ? Ogu: Ir hç e- i: Ben k ,l-
diik. s~n /;'-'dük S2 geldi m , gel din v .b.
3. •mi f ti gl'{m i~ . aman : Ek t . banl : ·m", : ben krimi, (bell:). sr n kri mif (SM).
ol krimi , (oi): bi. kelmi , (bi. ), siz kelmi, (siz) , olar kri mi, «()Iar); keimi f tur " ,
= gelruistir v.b .• kelmi, b()lmak = gelmi~ oh nak , kelmi, erdi = g..lm i~ ( i .
kt/mi, ermi , = gelmi 'llli, .
4. Ge/ecrk zaman: Ek : -go / .gay • •ge /-gey: ke/ge m.>n, kr/ge sr n, kelge jkrlgey;
keigr bia, kelg" si•• keig~lrr jkdgryirr = gele cegim, gelecck.ÎlI, geleeek v.h.
S. Ko~ ul • dilrk kip i : ek taba ni: _SA: kel. "m , kelsr'}. k"ls,,: kelubiz. kels~IJ i::,
k"u elr, = geleem , gelsen v.b. k el~um v. b. = gelmesem : kelu,r = gel-
een e; ketst bolu, = gelee el e e, gelebili r; ke/di rrs" = gel cli i, e: kr/m"s"m erdi
= gel m..sem di ; kelso boim.u = gelmek olm az . gdin m..-z.
6. B uyr uk kipi : ",, : -gil /-gil v. b.: K ei! = I:d!. k~/6il = gel , keb ü" = gel .
.in. kelmesün = gel me. in. Irri..ii", = g..lel im, kriry in = geleyim. kelm...
y in = gdmey im. leelmr, = gelmeyin iz.
7. K elmek fiilinin hat" a tu rev ve ortsçlarmdan - K e/meli = gel md i: '~li!i
= gd......gi: ke!gülük = gde«kl i ; k~/~si = g..lesi ; k~lmekJiûn = g..Im..k -
~ iz in ; krl~!ince = gelmeyince: kelmedin lk e/mnJip = gehn ..dt'n; bl~üsii :
= gcleee~;1 (gclee::clr. deg il); "l lrdi rmü ", ki? = 0 gr lir mi '! [derein}; erki
= ~uphe ve SO I11 ed atl : Irelr = ·gele: kr/6eli = gcl..li; leti ibrn = gelince;
kn &ü = gel me u ma lll : k~/ip /blipen = gr lip: kei&~ç = g~Ii , gclmu ;
kd &M = gele n ; y ona kJmi,d~ = yine g.,ldig inde : k~imi ~ i lJdi n berü = gel .
dij:inden ber i; neliile kJmi,in = n...11 g..ldi~ini ; kelmi , i ba, = geld igi (gel-
mi,1igi ) vu; kelmi, kün E:S geJindigi gun; kdm..k k~rek bi. = gelmcli yi z. gel-
m emiz gerek ; krWr erkrll = gel irk en ; kelmi , er = geJmi , adam ; keldeçi er
= gdid ad all\ ; oi ki , i oi b i~6~ kri tgen = 0 adam bi ae ço" gt'i",ndir; oi ki~i ol

bizg" ke/igrrk = 0 ederu biee gelm r yi kurm u ~ l u r ; ()I ki ~i bi:/(e krlgü1ük .." Ii

=2 0 ad am lriee grImekt.. hakh id i: men sîz6e k"Ugli mfll: = J,..... izc gel ",rk
üzereyim; kelgüçi _ çok gel"'l\; ke/egen = gel", i, : k..lig = gdif, I,(clulC:
okt/me k k"ldi = o. bi r geli, geldi ; krldügü m ... geIJili;im ; Iee/J uk i kelmediiki
= g..ldigi gelmedigi . gelip gelmedigi ; ke/i~lig = geli, li; keli~ /ig bart,llg el'
= geli~1i gidi, 1i ev : kelgrli m~t = gelme" için : ()I k,,/di "r inç = belld gelm i, -
ti r : apa, k~lm ".. "" ege l gelOlus,,; kei&ür = geler .." ; kti eyük = geld ;:
k~lmrgü = gelmemeli ; ma !Ja kd medü k = ba na gel meJ igin i: ma') " kelmekin
= ban a gelm ey i: leolü IHrmd: = gelî v..rm e" ; krlgiii ""' mie = gel.,ûk ol-
mak: k"lün mek =2 /i:e t irt melr.: k. lirlrnek; k~ip 'di" ",ek ...... geçirme" : lee-
liJrmek //;'-/i rm"k == Ketirmell.: keh ' .. r",ak = gel" durmal..: Irri6irmek =
gele yuma" , gel me1l.. i. tcmek fak at gelem cm r k : k"/i,,.wk = I(eli,melr.: ' "I·
IlJrme' / ke1dürm. 1c L.t lI"tirmel «. 8olti, m"k ): Icol. emo' _ il"hnel.. i" " "l r l..;
Ir.l~""m'" _ Kelmek i. t emek: 1celiwui ,. mek _ p;eli r Kö riinm ek.; k. I" ;,,
lI:elgin (gelgit 'te ki m edd); kfl in = Selin (s uvey in in e, i).
61 A. D fLAçAR

Za rjlar, Frlllt/ar, BagIaçlfl7, OnlemIer : a: = az; lJkii~, yavlak, klJp = çllk; UI

= ~imrli , i ~ t e ; munu = i,te, gör!; IUIÇ~ = dai ma ; kayra = y ine; imdi /
emai = ~i llld i ; lerk / lrrkin = tez, çab uk ; -in / _In / _un / _ün ekiyle eda t lar:
mllll ' '''' att, a~ llg1 : allm = ah; lJydiin = önc e; ü.'/ ün; burun = önc e;
soldm = sola , ll9d1n = sag a; i>') din = ileri, ile riy e; kedi n = geei, ge rrye,
lli mend in burun baril, = 0 b en den önc e va rd a; bakar slllrlm , o')dm , hem
Qydin , ktidi" = baka r 80la, saga, hem ile rfy e, geriye; asra = alt, a ~agl;
a}ak = a ~a ~ l : iize = üzeri. üst , üst ün de; klldl = a ~a g lya , ar k as. sua;
Q,ii = yuk arr, YllkarIy a ; ka r~ IJkar~u = k ar ~. ; kiy /ke d = "onra: i>ydiin
= öne e; basa = "onr a ; a:nu = öne e: lab<lru = ... e Jogr u : yokar .. =
y ukar'; keri; Jk;rü = geri; berü = b eri; an ça = öy le , 0 ka dar ; anJa =
ora na ; andag = öyl .., öy lcee: mun dag = b öyle, b ör lzee; m"nda = b ura-
da; öyi /;;yi" = ba~k a; hiç [Fe rs çad a n] = h iç; neçe = ne kadar ?, ka ç ?;
neme = n aSII?, n eçûn l nctuk = ni çin ?; kaçan = ne za m a n? , eger; kah
= na,,]? , eger ; kanfa = ner ey e ?; kanda /k ay da = ne re de?: kant = ne. e ?
kapt = h a ll ~i ?, hir kaç ; ma, ok, kllp , lakt = pekit m e edatlan; apay =
eger : l>irle/bile = iie, V I' : azu = y a .l a; hem [Farsçadan } = h e m , vei
y a = ya; kerek = gere k ; va (Arapçad an ) = ve; rakt = d ahi, de; ay /

...
aya = ey!; y a = Yll !; hay = he y !

SiJuük yaplS l:
I . l simden isim ve srJal yapan (rll!nomi nal) ekler :
L -a ç i-eç : a ~ - a}af = te nc ere, a~ kabl; 2. -agu / -egü : iki - ikesü = her
ikisi; 3. -agUl : alp - alp agul = se çkin yi gi t , " ,agul = kadm ; 4. -ak : bll4
- ba, ak = ok t e mr eni, ok b a ~ ag l; y ol - y olak = keç i yo tlt; 5. -a n / .en ; llgul- llS'
lan = ogla n : 6. -c r i-er-: bi r _ birer = birer ; 7. -ç: ok~amahk olarak a la
- araç; ana - ana ç; 8 . -ça i-çe-: y eli }mi,ince = y ettig i kadar ; ri/skçe = d i-
lege gö re; bar = var - barça = b ütün: .9. -Çt /- fi ; kap u!; - kap ugçl = k a-
pIer: k", - k unt = kusç u; Ylll - yo Içu = yolcu; 10 . • çlk / -çik: baka =
k ur b aga - bakafuk = küçük k urbaga; llg ul - ll8ulçuk = a na uh mi; st_
g<rç.k = s' gltc,k ku ~u ; 11 . -çm / -çinhtn -/lin: klJkçin / klJk,i n = gök ren-
gin d e; ball k - ba/l kçm = bahkçl1 ku~ ; 12. -çuk ; kaya - kaytlfuk = ho ,
kokulu hir dag otu ; 13. -dam /-d em: er _ erdem: bi, - birtem = ueun sü re ;
14. -da} /- de: : kann - kannda, ; ada , = arkada~; kay da, ~ bahalan bir
ola n; 15. -dl / -di: iJ =ön _ iJ9di/lJ ndü = biri nei : 16. -drç/-diç: sag = sa g,
geeçek - sagdtç = iy i do st , s ag d lç; 17. -duruk J-rllJ rük : boy un duruk , kümüI-
dür iik = a i gög üs lüg ü; 18. -düz: kün - kiindüz = g ünd üz; 19. oe : lig =
al,, 1 - oge = a k ilh; 20. -ea : eski çogu l ..k i, er - eren = a d am la r; IJrl =
al ev , yanan §ey - IJrlen = a levier; 21. -gak / -gek / -kak / .k ek ; er e, kek = her
»

hayv a mn er kegi; 22. -garu J-ge,ü J-kar u J-k e, ü: T e')ris erü / T e')rikeri = Tau-
rl'ya y ên ele rekj 23. -sen: yeti - ye tig en = Ye d i K arde,ler (Büyük Ayt) takIm-
 K UTAn c u BILtG t:'ln;n;~lEst

yrld rau 24. -g u /-gii /-k u / -kii: ogla" - oglug,a/og/fm gu = Loll nk i<;î"dc l>ÜYÜF";
lmgrag u = hu g. a (crkek d e ve ) ~if> i ; " k a '~lIl hk" -J cjÏ;e. i iJe de kar ak =
göz - karag u = kör; 25. _,I /_g>1 : ba~ · IJU ~' I/'.IU ~!ld l"'§ln<l" a ki hulu"",, ;
26. · k : küç ühme "ki olara k çlip - çlJpik -' çijr ",öp; 27. -kan / -k', n ; ba~ • ~<l} '
gan = hüy ük bir ba hgIn ad. ; lark an /lllrhall = hir f>ey sam; 28. -h n /- k'iin:
ik irçkii n = iki re im, t eredd üt t kókiirçkiin = günrdn; kQkq~iin = gök ~i­
nek; 29. -kr / -ki: ok~ amn ltk Ol"'llk , (J/akl = f> a h" e' gu n ; 30. -Id : içrcki =
içer d e b ulu ua n; evdcki = ev de hulu n",, ; 31. -h y a / -ki y e; kÜç\lllnHJ eki ola-
rak, közkiye /k;;zgine = gözceg iz; .•özki)"e/sQ:é"e = 'öz<"'giz: 32. _I,,!!, ;
ba~ - ~ a ~/<lg = ha~lho~ hlrakll n,, ~ ; 33. -lak : k.~ - k,}lak, ol - ollak; 3.t.
-lan / -len: arslan , burslan = ars la u, ka pla,,; 35. -lI / -/i: bilig,li = Lilgil i;
36. -I,gj -lig : S1fat ,e k i, IIdakbg = ayakh; bilig/ig = h il glli; 37. -/Ik /-lik ;
gencl "I a.ak isi m eki, edgü = iy i - edgii!ük = iyilik; . aç _ açl,k, fa ka t
h} - hI}!lk = krshk, ll.l~ için hazlfl a " 'lll ~ : :lil. om: runm = tekinlerc ve
hat u nlara h it ap; 39: -muk / -miik : karam"k ,,-, I,i; çiçck ve ha , tah k ; k,z1rm",k
"""'" kl'lalm k ; i O. -y: ne - ney ~"" ,ey, m "l; "I - llWy = od un; .i 1. -nri / -m/i :
ik inli / ikindi = ik in ci ; ikindi ; 42. -r<l k /-r ek : blf al larda ö lçü~türmc eki,
edgü • ed!,ürek = d ah a iyi; az _ axrak = d ah a az : 43. -sak /-suk : bug"
= bag.. - baglrsak = merh a me t li ; tecar - tat'ar.~ak = da var, ze nginlik
seven; la') = ~a~" a c ak §ey - laysuk = ~ a§Jl aea k, aea y ip ; 44. -s'g : oglan_
slg = çocu k h u ylu; kuls 'B = kul a henzeyen; 4.'). •s,z / -siz /-suz /_siü: yok-
s u nlam a ..k i, yaz uksu z = gü na hs,z; ól, = all a - iig siiz = öksüz ; lig =
a k ll - ogsüz = akJ s1Z; 46. -~: bag = ha g - bagl} = p a rma k ve lJa~k a or-
gan la rln ek y ed eri, karnl§ln bog umla u ; 47. -}m J- ~ i n ; kok~i n = gögüm ,ü;
18. -I: ebk i çog lll eki, llgU[- oglu = ogla'll"r; legin - I"git = t egi u'Je r , J>re,,"-
Ier; 49. -uk : aglr = a glf - agruk = aiju h k, yük: 50. -zük : bilek _ ~ilez;;k
= hile aik.

IJ. Fiilden i. im ee nJlIl yapan (dél'erbal) e!.:ln:

1. -aç /-eç : kiJmmek = gömme k - kQmeç = gömeç; 2. -<lgan / -egen: baragrlr!

= Bik elk va eant kelegen = sIk s.k g elen; 3. • çl / -çi : akmak _ ah nn = ak -
InCl; um ma k - umdu Çl = dile ne;; 4. -çek / -çük : büriinmek _ biJlii",iik =
bii rüne ük; 5 . -dI J-di J-du /- rIü: Ijgmek = ö..." nek - agrIi = alkl~; ummak •
umdu = dil..k, iBtek; 6. -duk / -diik: barduk j erde = va nla n ye rde ; U} kel .
diJgüm bu = geli~ im §imdi; bilmi } yek bilmedii k ki} iden yeg = t aUln Im~
eoyta n tam n m ad ik a da mda n yeg" ir; 7. -eyri : sQzeyri = eaçma s alJan söyl,,-
yen; 8. -g J-k : ballg = hat ak , derin yer; y aruk = yerik ; anumak = lla -
airlau mak - anuk = han r: ya:mak = §a,mak, yamlmak - y azuk '= §a§-
kt, euç, gü na h; bedümek = büyümek - bedük = büyük; 9. -gaç /'gcç /
-kaç J -keç: kls mak - kiSgaç = kIBka~' ; -gak /-gek : kap_ kapgak = kapak;
yapu l = yap.~mak • ,y ap u$gak = di kenli h ir o t , hcr i~ e kan~an kim _
bei tutmak - lu/gak = dü~ manm gözeillerin î ya kalayan asker; 10. -gan J
 A. oILAÇAH

-~tn /-kon /-ktn : kof.<l rgan = klILa r II; IMs " rgdn =h..t um an d o yu rlln ;
oos",olr • bu gan = çtk iç; 11. -ga l·gt : bil",..k bitgt = Lilg t , bil g in;
0

ompk = Jü~ii nü p .nl. m.k· iigt = çok a k,llt u: }'a~h kimst ; 12. •gln / ·sin l
. kl n / · kin : k"(t ln = k.o;a n ; lulku n = tu t~. k ; u rm pk = d erm ek • Iprkin
= .l..rli loplu olan : 13. -" fl h:1i: oorl,,/1 == ·u r k ÓI. n : k..ligli =
1!..le....1o:
ola n; lol. '" .. I-gi;: 1 .h~ i •• ifgii = içld ; )·.." i; = y iy e k : . 10'1, blfgu = I.. çkl;
süpü.gü = siipiirgr ; so)"" t isim , kiU"ü = gülü~ ; lu . gu = dur.klama;
ak i ouüJi. S<1ran sokgüsi = ..i1m" rt Ó \·F: ij~ü . ..im r i ,ö'-gii,ii ; .... II. n.. Jrgrri
ile s lf. t .,ki, «ulad!u = k utlu lu lan (kulad", ..k = ku t lu lulm ak ); ~JI,"" n'k1 i"
enlenuyle, )- a .... agu = )·a manm asi gtrrkli : «a rlIl t"dgu =
kar," d uy" ra ... k;
oolgu = olm&!'1 gr r...k rn ; krl" ü =gr l..uk, grl m....i ~k1..n e n : «t(gü = ge-
ç ecek. I(rç m" i hek!.." en : ki.gü = g ir m,,'i brklrnrn ;·15. ,s uf i /." üfi: bar gufl
= va n ..,. va.makl a " Ian ; k..lg üfi = gr hnr kle ola n ; 16. •"u1cl ·gü1c : lap u: ma1c
= bih ne<'r sor m ak , ·r sö}·lr,nr k - ,ap u=t;u1c = Lilm ee..; 17• •gulu1c l ·gü lü k;
lodg u .gll l u1c = doyu rm a I.ak kl; kfilg ül ü1c EO gi yec e" : lu . gul u1c = durula·
cd. : 18. ·' I·i : k": mak - ka:1 = k U Ih l' f lk . n la n ,ry; uk mak ah = ci).
0

m!!'rl , aki ' ·r r_cn ; kli"m rk = d ogru lmak • k6n i = dogru ; 19• •un /·im /-um l
' üm : alomok· ahm ; bilmrk • bili m ; isl ..mrlc • istrm = alZu: lilmrk • iJlüm:
20. ·"' / · in ; akm ak - <1"'n; ..gm.." • tgill = ~ 1I 1. t gin ; lügm.." = Jiig rnpk
• diigi'n ~ d üii: ü n; kplm pk = ~ ..In>ek • krfi" = Itt lin ( = I(ii \·~ i n i ll ~ i);
2 1. · k : lodmlJk = .1"Yllla k • 10k ; kOrm..k = Itörm ..k • k".k = go rk, go-
r ii " ii~ . l: i; "t,· lJjk ; kdm 'lk - k.fk = k.hk . g i,Ii,. hUYi 22. ·1: k Ul /, .'·u ~ .1 = ye~ i l;
y as .l = YIi SSI; tiikel = tarna nu yle . h(i ~bii tÜII : 23. • ma' l ·m ..r : ka l'urm a, =
k ... r ll l mu ~ bu gd aYi 24. -m" k l ' mek : 6kmek = y,~mak • iikm..k = t op la n'
nll ~ ola n f ..y ,' ka d m k uJakla.ma la kllan a lhn. " i;mii, ha lkil: 25. oman l ' mrn:
iJrlmek • i.irlm rn = d am, yü~"y; 26. ·m ..; fiigm ..k = J i.i~ me k • liigme =
. Iii ~ m e ; 27. -m"1{u / -meg;; : biwugil = ..... n..meyc,, ; bll/mag u == L" luna ma·

yan: 28, . m'f / · m i~: e~ itmi~ S ÖZ = i~iti lrlL; ~ -uz; ' lnaml~ ki ~ig = " m"n m l~
,,<l am; 29. · n, / -nf u / -nf ii : k l/mak· kll"'f == i~, k lim ,,; .•n·in ~: kiz lu'fii =
I(izli; 30. -"di / ·nti : siipi irmek • siip rünrli = ' lil' rÜllfii; akm .." • ak", d. =
ak';'l '; .'iiriinJ i, i = _ü rü "t ü ad am : 3 1. ' !} ; yu lln mak ... soy u n m a k • ya h !}
= ç. pla k. Iundan flk ml~; 32 . •r / . ar /. u l ·u' I· ii. r: ak ar suv "'" a ka r SU: kö·
rür kiiz = gor ür gö ~: logmak = d o gm . k • loga. = doA;u; 33. · T1 /.ri:
~!m ..k = c gmc k • cgri = "gr;: 34. o~ : bil i,: roku, ; u.u~ = vu ru , : Mantk
= )",gmllk. birikti rmrk • iJkü, = ço k: 35. -1: 6WI = h ir birini öld ü rm e:
bprmck = vcr me k • hert = efr ndi.inin k êlede n her yrl ald '&1 vr rg; : 36.
.IOfI / ·, ....i /-da'l /·defi ; 6IJ "fi; lilJr , i II f811<1 mu , la ~ ak . ka ~ 1T "'" ölee..k . ' ça n
krdin in b " y a~"" ka~ ..; ul "mak ..... aöyl ..",rk. ayd"f l ... . öylcyrctki 3 7. · U! :
kop- k<1pu!= kap' ; 38. -'r u k; bulgamok ""' Lul . n m . k • bul8" y ak "'" LuIa ni" :
I... mak = u nmak · usa l = u yan.k olm ay a n, u,al _kifi = p;.m. i, bilmeyen,
u.o)'uk ..' = gafi l a da m; 39. •,: umak -= ftüc ii y..t rnck . u, o= usla,
mani r; uçmok · lO f u, = dtgc r. i:r., ueur.; kgmak _ ","«UI _ 1.oglll .
 •
K UTADGU BIU G JXU:U:MESI
"
111 . Jtim n sl/auall { iil y aplln (Ji n...m ina/) tUrt :
I. -aol". ; .., • Il ~omok = yemek yewt'k ; ya , • )"Ilfllmok; kii , • k iift "..:k
= gÜf kullallm.I.. :r. c rl. m . k ; 2. •ad / ....rl_ : kul - kul admak = ku tlu klhn a l. ;
3. '''!}u, : J a, . Yll, a~u rm ak = a. gö:r. YII~ arma l. . L. y.~I. nm.k; 4. ,"' ,1
orr· l ·u' · I·i;. ; klil = göl • kalerm ..k = gol hal i"e Ittlm rk; liill = IC...•.. .
tü,u .m, k = g« " c hllllk: 5. -o -l-s....: bo/J(amok = hu lllllU.alr., k. n, ,,,. Ir.;
6. "'su' : Ju ~ = ~ u • Juvg llrm ak = sula JllIII;.; 7. -1· I · i-: kIllI ' ka llu••uk
= kan.IDak ; 61 = Islak _ ölim ek = "Ia n m all.: 8. -lk · l · ul..; )"u_" amok =
ya. lallmait. • )"0"1'4 = y . ~tl" ; 9. -10-/. /....: kli/.; • /,;ok l..m,k = .I kl " .. ~I ...
m. k : /.;'f • kl Jlamak = u ,lama"; a:l! - auglam ..k = au .li ~i a.. ISll m. Jo. ;
10. •IU<1· I ·I..no: kak _ kakl ..nm ek = ~cngill olmal. , . IU Lagl.mall.; 11. •1" ,, 1
·le, · ; Irilk • k61cl~J mek = m ,ip 50" ulma k; 12. " a' i'''' ' : Ukumtk = kük·
relllr k : 13. , ,,ol · . i. : sr mrimrk = scm irm .. L.; l .I. • sa / .u.: Suil = . u • ' 101"'
.amak = a.ua ma k; ballksamak = Cam ba llk i.tr,uclr.; k..gu n.omak = ca ll'
ka ' ·un i""I11"": IS. •..·I·ci: .10 1' - JUI·slm ak = . ul. " lIIa k: 16. .n.·I·,i.... ;
ba,. bu, ..,amak = b., m l yit irmcll.: 17. ' ,a· l -tr-; ü • Îl J, m,k l ist..mrk = ia-
Ie mek. ivtemek; '0' = Io n ' sO'Jrlamak = a rkas m den ko va l.m.k; ün •
iillJ em..lr "'" ü nlerne k; 18. " IJf' I,' t ' - : kijk · k6kl ..,m..1r = iJi, i" . 0...1.1 1,""....
IV . Fiit.l..n {UI y ap lln (dé ..... bal) ..kirt ; Bu ek lr r, üu "'ökiine b ll lm.k la k l l, ,, ,~
(a~ llecl , Alm . Akt ioun rt ), eau (v oi x ), ha lla kip [sned e] fa , kl lIIe ydan a ~" , i .
nrle e. Karllhanh Türk~.."ind c bu nla r çck v ~itlid î •• Örne~i ll , bir rek " tfmt"
( = ge,, ' nc "') fii li. t ü rl ü ekle rin kat,lma"ylr 10 l ,I" .. " \,.. 1. v.. ki l' ma,la u
t1 u ~u ' u r : k....· i/-.... k = geçi1me k (cJilgrn, I' a . ~ i f) : k..,·i, ·m,k ~ g"., i~II"'J.
(ka r, lh kh ve i"e~lik. r éciproque, cuutr;l,utif) : k"f-il-...ek =
K"Çl ill!!.,'it., b" Ç'
lIIe~i ,d u~l.m.k (ed imli, effcetif ); kef-. i; m·sill· ek = geçn gijrulln",k (Ilö '
rÜllil rJ ,lik, al'l'ari lionnd , sim ula t if); k,ç- .ii~·""k = birloirini lóeÇllld. (y a'
n,ma, compé l iti f): k"","' ·m ,k = gcçmek u m u dund u LuiUIlm a k (u m u tl il"o
ma. Llit . ~ 1 't' rilhili8); keç-lii r -mt k /ke, .;;rf.mek = gc~'ir trlld. (e ll ir;;cll , flll,ti '
t iE); keç·iin·m..k = ge çlnme k (uze dönü~l ii , cé(["c1d ); kCI'·iir·s..·",. k .... 11:'"
ç irm ..k iarer uek (k ur m ... i"t ..m e, t1é,i déc atif )i kef- i-h••mck =
g" \·;"u,,,.. k
(ku llly hk , tnlik. facil itati E, hê tif}. Bunlar .,..k im kouj ug a i.un) t1e~i1 , mil.hr
(iuf ini tif) k"llphmd lf.
K . lllb anl l T urkçeainde e dilgrn (passif) fii Jiu ald.gl ekler 11iJlla rdlf : ·1·, ·n·,
.l·n., ·1·'·, .10'" · k· , .Juk., '1.1'. Ö, ,, e1o:1er; kö rm"k - körÜlm.k = gö.ü lm..k: almuk .
aulmak; ki lmok • Ir.l . nmak; Oklma k • okdmak lokonma k = oku mak ; ..k m.k e· 0

kinm." = ekilmek: Mkm .k • lökWnm.k = d öl ülmek : .uvlamak • su ~lonmok =

aul. n m ak : afmllk of/lllmok = af llmak; i~l"m"k • i~l,l," !!'k
0 = i~ I,,"m!!'k ; o{m<lk
o aÇll,mok = açl lm ak: j,...,mak _ bl» lk mok lba ss,"mo1c =ba.,I","k : bu/mak 0 bu' .
d u 1cmak = b ulunmak: oofllma k · bOfum a k = L o ~ alrn . k, h....,.nmak; fav • fal'.
l..nm alrI, av. kmok = ean lanma k.
Ou dönü,lü lü k. (réO....hi ) ekl e ri ' UnillId II"; .n., ·1-, · k · , ' 1' . Ö rneli.lcl : IrliTm...\-
-lr6 ,üllmek _ g örünmek ; f TltMk • 6"ülltM1c ; bilmt k • bilinnl#k = kend ini Lilm rk,
 A, lllLÁÇAR

jtiraf "' me k ; "kme/; - e/;inmek = kendiei i"in ek ruck; suui am ok _ suvlanmak =

~"lanm ak, s u haline gd mek; bogmak - bogun mak = bo gulm ak ; kork mak _ kor-
k" nmak = kork ma k ve ko rk u"unu gielemek; ekme k _ ekil mek; kUlgarm ak _ k ur-
lulmak jku/ul mak = k urt ulmak ; örmeklörlenm ek = belir mck ; savm ak _ savlI-
mak = fil vu lmak; armak - I1 rs. kmak = al danmak ; bir - biri kmek = biri k m.ek;
bilmek - bi/ge - bi/getmek = akrlla nma k ,
K ar~ Ihkhhk ve ist eslik (r éciproq ue, c on t rihu t if) ekleei §u nlard lr ; -s- ve -111§- j
_Ie~ " Ür n....kl er : kesmek - kes i~ mek; IJp mek - ijpü§mek ; lanuml1 k _ l anu~mak = da -
,,,~ ,, ,,, k ; ~' açmak - kaç.,rnok; söd emek _ 'lJûe~ mek; bek/emek _ bekle~mek; 6r1nwk
M/ii~",{'k .

t, t..k ( {I ~ , i ,I ':'R l i f) ..k i ol" n _.•,,_j_re_ , K a",ha llh Türkçesillde çok ,.1' pe k <; ok ;~_
Icktir, Or llck ler : sarsumek: = Bu_a mak; " çmak - " ç,amnk = aç m a k istemek ; yu -
kar daki kagunsa mak, bn/,bam ak ö rne kle ri ne fi n i~lii r ii k = fn a lt ga be neer hir yemi~
rini~/iiriiksemek = canl ç i ni~türük i"tcmek ör negi ni d e k a t a bilb-ia .

Görünii rdeli k (a pl' ar ilionnel, s im ulat if) genellik le _sin_, _sir_, -iui n. ve _imsir_
ekleri tle y ep rhe, Ürnekler : ke/mek - keIimsinmek = gel ir görün mek ; kül mek _ k ii-
liim<;'lmek jkii lsi rmek = g ülü mse r g örûnmek ; kaf runs m mak = ka çmr gör ünmek.
Srklastrreua (fré' Juent a tif) VI' y ine leme (it éra t if) ekl eri genellikle -f- ve -i§-' tir.
Örn~gi n, kaz mak - /mzlma k ; lammak • /amt §mak = sik Sik d a ml a m a k. Yaklaf-
ma (e pp rox ima tif] krhmsi genelo larak -gar- I-gi r- ek i He anlatlhr. Örne ~in, Il1mla·
mak - wm gurm ak = da mla yaya z.mak; kelmek - kelgirme k = gele y a zmak, giht,
Ert irgcn - oldurg an (faet h if, cau ea t if] IuIml t ekl eei funlardu : -ur- I-er- j_,,_j
-ur-I-i;r-, -dl1r-l -dcr- l-dur - /.Jar-, . duz- / -diiz- I-/uz-, -gar - j-ger- I-gur-I-giir-, _/1 _,
-rar_, -I- j-H- j-it-. Örnekler: f Ikmak - flkurml1k ;,ki Jmek _ kite rmek = gi d er mek;
kopmak - kop urmok = yuindell oy n at ma k ; basma h - basu rma k = bastIrmak;
yakl1lak = y eklaernak - y ak urmak = ye klast rrmek ; yu mmak _ yum darmak
= toplama k ; ka tlmak - kundu rma k /kaaturmak = ke ndo ma k . ka rrnak - kaç-
/urm ak = ka ç trt ma k ; lilry mek - IÖ'Jdermek = dÖlldürmek ; Mmek - illdiir mek;
tH'mek • t öktiirmek = d ok tü rm ..k; bilm ek - bildiizmek = b ildi r mek; bu/mak-
bulduzmak = hu ldur ma k ; arm ak = yo r ul ma k _ arsarma k l argur mak = yor-
ma k: rnrroak - /nrg"rm ak = d u rdurma k; tegmek - legiirmek = de girme k; kijn-
mek - köngerm ek jklin dgcrmekjkilllgü rmek/klJndgiirJmek = do grult mak; karlamak
- kartanm ak = s ag altmak; ku rgarmak /ku rrarmak = k urtarm ak ; ablnlG~ - abld·
mak /"/Jum ak = gizJemek; hirimek - Mti/mek = yazdumak; okimak - oku mak
= ok u t ma k; bakmak - bah/ mak = baktIrmak; kaç m"k - kaç/ Jmak = k açurmak .
Ye~jnmeli [intensif] kllml~1 gösteren ieler de elde bu lu n ma k tadg-, -I- ve -d_
(-tl-)' uin -y -' y" ka y m asl gi bi. Or llek lcr : koJmak jkoómak = b uakmak, yeg inlenm ifi
hoymnk = ko y ma k; h u nlarm her üçün ü <Ie Divan' da h uluyor ua. B u n un yamh a -
ernda · ó- ve -tl-z-' nin -,-'ye kaymasr d a bir yeg inle me s ay dahili r, kMmek ( = göele-
m ek), kiSÓezmek (= gözetmek), kIJzeImek (= gözct m ek ), ytginlen mit i körmek =
 KUTAD(;U a lLIG IN C};LEMESI

görmc~. Ba~ka bir yegjnleme ek i d e -.- j-i. j-'l- j-i'- sa Y'lah ili r. Öm<:kler : a ~milk
(= a~ m ak , t~ peyj öb ü r yan a geçltl<:k) - aju", ak = a~lllak, ko~ m ak: sanmnk (=
s a n mak) _ stll'amllk = saymak, ü,tiin y" gi lllell",i~i sakm"~' = say",a k (sak =
îste uyamk V I' zeyeck ola n], D a ha b a~ka yeginleme ler : jajmak - §,,§urmak = ~a ­
~lr m ak; sa,'mak _ savurmak. î sim kö künd cu yeg in le me ürmi gi : kli/ik = gölge -
kölig~ = koy ~ gölg e.

Kllrll ha nh T iirk \'e.• i, giiriil düj'(ü gi h i, ol<1"k\'11 ~ell ~in !oir Tii rk <1ili,lir, 1l iiu " i
gel ti~ , ktvrak , kuralfan ,Ia ,lil t a rih imizi "'os. h içitu , <ii,.i", v <: a nl aol g<:li~IlW _i Io a k l-
nnndcn J,iiyii k iilçii<! e a ydmla ta'l. Omegi", i.,r",""J,- fiili Kar ahll"ll T iirk, "s i" ,f,o IJ"_
llln.-lug" gil.Ji,Uygur 'l'ürkçesi ndc dc va r.-llT. Dy g" rca, "istemck, aram ak "demek "Ja n
bu fWi" a nla md a ~ 1 " larak Î zdemek-i ,Je kullannt1§, Karahan h T iirk çe.•i ,1" iSle",,,/,' in,
yanma irlc mek jirdf",,,k'i de kat a rak , l,unla rI "i,tcmck. ar amak. a rknsma dÜ~mek"
anla m m a alm I~tIr. Bllr aua is- kök ü"ü Il1rak lp i z- ve ir' -; ele a hr , ak, Jm " la r is-tin
kök anlamma gen i§ ölç üde t~.k tut aca klard lT: iz = " i~km"k , ar k Mmd a n gitmck,
izini huakmamak. pe~i "den ko , mak" ; ir- jer- = " i~ lcmc k , a rka,md a n git mek"
(K ök -Tür k ha rfle riyle yazlh To nyuku k ve Moyun-,' uru ya~Itl a rl) . H er jld kök l<: n <Ie
ü temek' in " h ir ~ cyi iûcm ek , o nu u pc ~ind en k o§mak" k avra mln a hag h hir siizcü k
oldu gu meydana çrk m a ktad rr ,

Bizde imren mek ka h hmda bir sözc ük v ard n-; sözIü k on tl "gö rü len bi r ~t~y i ed in -
m e y a da bir y iy ec"gi y eme ist egi n i duym ak " eeklinde t alllm lam l§tlr. F ak at ç hn BÖZ-
cügün kök ü ve k ök anla mr ne dir? K ar ahanh Tür k çesi b u soru na y ine I§Ik tutma k-
ta du. Bu Ieh çe.-le amul vé amra k, · am - köküne bagh olar ak , " ra h at, s akin", amurt-
mak de "y atl§tlrmak" anla m ma gel mekte, Uygcrc eda aynI amra k sö zcüg ü "sevgili";
amranmak, "sevm....k"; amsak "zev k, cgilim"; am ul d a "halim, y u m u§ak h u y lu" an-
lamla rJDI ver mek t ed ir. Böyleee, "yu mll§a k, di ngin" kavra mlar mdan " y ulllu§a k
huy lu , sev imli, ea na yak m"ag eçil mekte, biz îm i mre1lmek' t e de "sevimli hir §cye hay -
ra n olmaIr.; On u e di nm ek ist emek" a nl amma varrhaaktadrr.

Daha ha §ka b ir Bözeügiimü z: uçk ur; hi zd ck i talliml söyle: "Eski hiçi m ~ aJv a r
ve iç d onunu be le hagla mak ya da torba, kes e llgZinl büz m ck içi n b u n la ra geçi rile n
bag," Bu sö:r.cügün kök ün ü ve kök anlam. n' bu lma k iç in y i,,~ K arahanh T ü rk <;eai
blze ya rd nn a ko~ m aktad lt. Bu leh ç~ye gör e. uçkur'u n c~ki §ekl i içkur'.-lur , çëa ümle-
m..ai d e ~öyIe: iç = iç +
kur = ktl ~ak , ke mc t; uçku r' un kök a nlalm : " iç k u~ak,
iç kem er ". Ne y a z,k ki Karahanh T ürkçes inin Kasg arh Mahmut'un diy le yaz.h
gramer y iti k t ir . K as garb, Di van'm d a (I, 25), Lun u eu s öalerle bildi rmektedi e:
"Çogul, te k tl, oh ar tm a, k ü çültm e g ib i 'i'r ab' la il gili §cyle r y~z,] mam l~t1r. Çünkü
on u n iç in a ynca bit kita p ye sarak aduu K ita bü CelJl1 hiri'n-naht'i [ i Lûgati'l-Tü rki"
koydum. Yüce Tan n Uin dilegiyle, na h iv He i1gili ku ra llat orade bildirilmi eti r, B öy-
K a~g arh Mahm u t. D iva n'Hl d a da h u alanda bol hilgi 5er-
Ie ol makla bi rlikte,
pi~t irmi,tir.
·\ . Il ILÁÇAR
 1( 1

•
11]. Kutadgu Bilig

1. Konu~u. "nni. iç bölümll:ri, I:kl~ri

~ Ki~i1..,i he, iki düny.da k"t·. (n adet e) I: ri~ti rme)"e yar ay an 1,;I~ i" a nla r",na
gel..n K u/aJsu lIiIi! (lrut = u ade t. -ad = oldu rgan fiil dd , -~ " = " k,la n"
dl:~eri He ~Ifat
I:! jj bili& = bilgi ) Tü rlYu lnlnln a a, f.Ulu-;:~ ..-n-I:~k i J. la mi
verj midir , Cfff. k Tü rklük. g.. rek 14 imhk: h alu mmtla n, )·a zi ~ . ll . t , '-I: ahl äk I ,i l ~ i. i
iJ.. öjl;ü t al.nmdall öj!ü. kaba rhCI bü y ük bir b . ~ '· .r'l hr. Onün.i.. ko~ u '" ,· a .Ia dü "y ...
hiç bir T ür kç.. örn "Ai. benu ri y a d. k lla vu "u bnl unm a y. " B.I. ' . II"",,' lo Yu ~o f b u
y. r ' lI. <m.uz VI: I:i r i~ 1:k1l:ml:dl:n . 85 ba ra .,·r.Jnll ~ 65~n "..yil hal inol.. , ... müt ..kari!,
(f. ûlün, faûlün. fa ûlün. f. ûl, yani , --I . - -1 . - -1. -) , -nni",I... ö jt, ..tk i I.ir
.l ..d an (ipopie d id act iq ue] ya da etyaset na me ola rak )'n m l ~lIr_ Oil i K ar .ha"h
Türkç.. ~i olup h u Lalumd ll-n Ka~garh :'Iolahmut'un Ki /abü D iI>a nl lû!"ti'{-Tiirk' üyle
hi rll:~ i r.
Tü rk y urd o nda ve y urt dl ~ lnda çok kg..u il.. n 1.\1 .1... l a na ~o n ra,l a n iki l n ij ,, -

~ö :r; , ek l j,ule l.a1m alu ya p llm ,t h r. B un la rdan ilki t U hiçim d ..dir : na , a 77 h..,. it lik Lir
giri, . ~oll a l ".pILk 125 Leyit ve b a,taki 77 b eytin so nun a. hu ~ ekil<le ~ a y ," 1 88' ",yük -
~d m i~ olall La p b a,hkl um ln di:>:i.ni (FihriBt ü' l-ebva b). t k ind ka tma b e, ilk ka l m ,..
mn ha ~ma get ir ill:lI 38 nl lrhk dü ..yaZl önsö:r;üdür. Sun redan yal"lan IJu "kl, ·rl..
bey it ~ .YI~ l 6615'e y ühe li r : sona do g ru ye r yer ho;luklar .Ia n IHIlr. Sonda ki 3
baI,hk ek, Yueuf'uu ka leminden çrkmrçt rr ,
n u ekler de ypr al nll~ ola " Fa r~ Ve Arap a"llh s,iz]ere (;;rnl"gill, T ür k . i/ig yu .1"
bpS y..rine Ara". m ..lik. d ah a ~ o n ra Far • . pal1i~ ah; Türk. UkUl [ =anla y l' 1y....i" .. Fllr . ,
hir el1 [ = a "I")'l ~ , ~ "ka J) bak,la cak ulu r"a. hu ckJ..rin ba nd a Fa rM; a,,, ,, aAlr 1", . ll -
g' Seme rk.n f! f(ib i hi r Lölged'" yaprlnus old ugu an la ~lhr .
K warisu BW/fin y a plM, 8a hne ye kunmu ~ allegorik. , olö rt ki,i ara.m,h {I"ç<'' '
bi r mUnaura ya ya .Ia ata.ö..Ier] VI' hilge deyimlcriy le s ü d ~ " m i ~ ,!i yalo glu hir .ah-
ne YUI81na hen eer . KOIIU, kut ' ull [eaa d et ia ] ..Ide edilmeaidir . Uört M!( i h ey i.
t erne! ilke yi) tem.iJ ede n konu ~anl ar ~ u nlar d lr: 1. Kön ; lor ii' yü (do~ r u yasa YI)
t 1"m.iI ",dl'n KUII ·Ta~(h .d,ndaki Uig (hükUmd a r): 2. KUI'u (. ...,Ictl) tl"m.i1 ..,I" "
Ay-Told l .dmdaki vn ir : 3. V..zi rin . uku~'u (a nlaY'd t .. m~i1 eden Öll: dül m i~ ad m ,Ia li
ait lu ; 4. Öjl;dü hn i~·in . ak ' Mj'i (hayat ve dünya mn ee nu• • hir..t) t "m~i1 ..d..n Q,I-
(l;urml~ ad m dald ka rd..~i Y• .la akr a b••,. Konu~mal. r ve mün u ... la r (kit a r t a bil
tuim ku Uanllm l,t lr) d .ima ikili olarak bu dö rt ki ~ i araMn d a 1I;",>" r : . r... .I. , . u,ak ,
b.be rei ve mü rit gibi ikind dee eeedeki ki riIer ö"emli bi r rol ..y nalua d a r.
 A. D1LAçAR

Daha ~ o"r;,ki ilk ka lmah nii, ha d a, ne') y eri ne nik §",if(~erefJi iyi ), uku§ yerine
hi red (z..kii.) akibeI ye rine kanaa l ( VI' afi y el); ikinei katmah n iishaJa d a ney ye ri" e
,,/II#, f1#,1T ui (l>üytik ~ e tefJ i z..min). " d ört ' ..mei" s ayil a n all ..gor ik ilkcleede n köni
liirii y..rtne a,I.,lel; kul ye rin\) det"lef; uku § ye ein e akll; akI bei ye ri ne de k<1I1aaf kullan ,l.
'm~ tl r.

2. Ana "'on uya giri~:

,,, e
Hu diirt ki ~i l\i n hikay... i. ki lahm XII. bablyle ba~la r. tn II Lapta BalaMg;'n.
lu Yu~uf. t slanlllaki tii rm u~ u l ~ere k l e rini yerfne getirdikten eon re, ~e n el görii~ leri.
ni ac iklarmstre. U~ u l gcreklikleei ~unlardlr : Allaha hamdü sen a (I . haf'. h"')'f 1- 33)
lh. Pe y ga rnl",r.. (I J. haf'. ''''yl 3·1--48) vc nö.t Sahahcye (ilk d öet halife : Hz . Ebu -
hek ir, Hz. Om er, Hz. OMrnan, Hz . Ali ) selàtü selirn (H l. h ap, heyt 49-62 ). Fakat
Yusuf koyu Siinnî Müslüman oldll gu kadar koyu Türkçü VI' Tiirkçecidir d e: kaliplas-
ml~ haz, fo rm üllerin ,h~md a Allah'a Tenri (Tann), Hz. Pe ygambere Yalavaç
( K ök.T ü rk çe yalaba ç = e1ç i) ya da Savel (Kök-Türkçe sabçl = heberci ], D ört Sa-
habeye de Tört E~ der.
,
n u usul gereklikler ind..n sorrra, I V. hapta, Kutadgu Bilig'in en lirik parças.
gelir: Baharm (y az y amk fash ), ardmdan d a H asan Bugra Han'.n övg üs ü v.. yam -
l lln ona sunulm asa, hep ~ j 61 he rt (bey t 63-,,123).

B abar ~ii ri

As/<: Yaruk Yaz Pash , Ulug Bugra H an Ogdi§i

1 . TlJgardm es e kelJ i iJqdiin yili,
Ajun ilgiike nçn: "~Imall y ol<.
2 . YaglZ yir y 'par lo/dlkafur kilip,
B ezenmek tile r dünya körkin itip.
3. t rinçis k'~'g siirdi yazln esin ,
Yaruk yaz yan" kurdl devlel ya sm.
4. Ya~lk y and. bulgay y ana ormqa,
Bahk kudrukmdm Kon burnlqa.
5. Ku"m.~ Y'gaçlar lona••dl ya§d,
Bezendi y ip iin, al, sang, kak, kuil.
•
6 . Yagtz y ir y a§il lorku y iizke badl,
IJI/a y arh~t y adll Tallgaç edi.
7. V an, lag, kif, oP" tij~endi y ad.p ,
lt indi koll , ka~t kak , rl1 kedip.
•
8 . Tümen lü çiçekler y az.ldl kük,
Ytpar MIdi, kafur aj un Y IJ bile.
 K UTADGU nn. rc INn :U :'oIF.sl n
• 9 . S aba y Ui kopt< karanf il y"lm.
Aju" barra biJlrü y 'p"r I"" d, h n.
IQ . Ka:, iJrdek, k "I<". lid ka/,/.·,Il. 101</' .
Kah la"vu kar"''' roka", ko</•.
11 . K ay " ." kapar, ki;', kay,u u ko" ur,
Kayu..u çapar, kijr, kayu suv içer,
12. Kijki~, tuma k ökt e iin iin Y" 'Jku lar,
Tiz iIm i ~ tirir lef!, ':çar yilkiirer.
13 . Ular k,,~ ü"in liizdi , ü nder i~i n,
SUiS kI : akn leg kÖ'Jiil bi rm i ~ i n .
14 . Onin ijlti k·eklij;. kiUn kalgu ra ,
K rul "sn kan tes k a ~. kap kam ,
15 . Kara çumgllk litti slla lum~ lkm ,
Oni uglagu Inz, ü ni leg y akln .
16 . Çiçeklikte sand.'a ç liter m i'J ün;;n,
Okir sun t bri riin iin hem kü" ün .
17 . Eli k, kiilmiz aynar çiçekler öze,
S.S"'" muygak ngnar YIJrtr tip keze.
18 . Kali k k" §1 tügdi , kiizi ya~ suçar,
Çiçek y a: J. y ü: , kiJr, kii/er kalgurar.
19. Bulidu ajun özi'Je bahp,
KÜ.'enip, sevinip edi'Je bahp.
20 . t1etii ma ya açu diinya siizin ,
Ayur : " K örmedi qm ii bu hakan yii zi n?
21. UJ" erdiq erse tur aç emdi klJz,
E§itmediq erse e§il minde sêa,
22. Tiimen y.lda berü lul erdi m lul,,§,
Bil lul dom SUÇlllP lirii f) kedlim as.
23 . Bezendim , begim bolill hak an ulug,
OliinJüm ; m,mu kolsa eam m y ulug.
24. Bulu kijkr edi, urdl nevbel tug. ,
Ya~m ya~nadl, tarnt: hakan IUg••

25. Biri hnda çlku sunup U tular,

Biri kü si çavt aj unka ye ler.
26 . A jun lu.rtl l'at'gaç V lug Bug ra Ban ,
KUlad su all birsii iki. dh an.
21 , Ay din iu i, devlelka nasir mu in !
Ay millelka lac, ay y aYlg kUlka IJrk !
H A. lllLÁÇAH

28 . Ba)"aJ bi ,di barça tilem if tifek ,

B a,Hl/ ok bolu bi ,si; ar~'a yii hk.
2<l. A.v Jûny a rema/i, u/uf:/,. kka kij,k !
Ay m ii/h"'lk" IIlIr, ")' )'a)"I; k'ut l"" ik k-!
30 . Ra/u /,i,di et" H ' /l ilig lJirdi Whl,
T uta bini; T N),i Im laht birtc b"h ,.
:11 . Aju>! /.. ,,[, " n lal' /". hnhm öZP,
A 'lIn. ,d tl ri;; nya lay" k/ar li'ze .
;{2 . Es ir di n k-cli?,l; kah/; k u§/,m,
KIlJ'u m.r-; hillJi . k ayu knysuri .
:\:1. 0A'" ar,n, ii ll d,'!, ijtl;" l iir l ii §iip ,
K ii"':''': birlr mm" , se "ju(he 1U ~"p .
H. U" riirW/!. (i p -" y in/, mll n ra {,edi: ,
) "/1: 1. I a;; , kif, ap" )'a~.I kök· m C(l iz .

3:;. K <l)'I~." J uli I,i,/,- /<l p " " , 'npug ,

Knyn kli,k ""' yi z I,i,le " (/I kapll f(.
3(,. Kap ,s, dig ",(InrIt . l ii, .iig tIltar,
Kap , "iil·ki , er kin ajun J,J kopa, .
37 . K u) "us. fOga r dlf' lut '" miy tayu k ,
K I'Y" s, bala,ril1l /('l'''gç l '!nu k .
.18 . 7''' p ''1:ka kelip kU l kflp ugtlfl furu r.
K" p,,?!/... tur ugf< t"pugdu tur ur.
:~C) . R" J a !!!>/;: lopu f;ka iti ndi ajun ,
Yagl 1"')n1 pgdi kMi' nU öziitl.
·to. Ajllndu ÇUV I bard. haknn k iisi ,
Köriirrlt'gli köz/erd e kini usr.
'H . Ajua i nçJ.:e legdi liiziilfli tiiri' .
Tikii hi rJe a/l n kop u , tI, öril.
42 . A h siin 'tin ki m hÖ,")"i" lise ,
K "lip kör.'ii h"ka" yii zini uSa.
43. (;~f"s u vl'f al' g til e.,e k "lUn ,
Y iizi klir, krl m Cf .,efa ()/ /' ;;Iiin.
oH . AS' g ~·o l.' a harça öziirJ y as",z ltl,
Rerii kefl ap ug hl köry iil bir . sm .
45. T özi'" krlh u/çuk bagrrsuk köry iil.
K öre'yin ti so !.:el mu" r kilr, amu l.
46 : A y edgii h lmç asI. NIgii u,ug,
Ajun kalnrasunl si zirysi z kuruS'
 K UT AD GU en.re 1:'«(;J,;I,};\ I ESI ,.-,

47 . Bay al hi rdi J rI'l p t, ay terken !w ll,

A m y ~i.k ri h lgu ohf' mi l] "'•.
18. u: kiçH sö: ol meselde kdi"
Ata urn l «ti ugu lk'a ~·a/rr.
Ara ",m J"IIJ, UI' ma bih,
Ad", ma /ah holsu mi y mi y ule.
• SO. 'r alIl "('y lrlyuk 1"1Il mi!) mi !! dil'"
Mu .w k,1 'u l]ul.., K utatigll IliI ip;.
51 . OIam. y tay uk , kP/ir hem l"lrt r,
;\feni') bu ,,,'),,1, boId. me')i; hal " .
52. Ne çe tirse diin)'a tiiker a/h uu r,
Bitise kalrr sö; aj rm Irzg; " ii,.
5:1. Ki,,, /,/,' a hit i"di IJl< hak"m a/l,
H" tl/ ml'y ii kaltl, ax terken k ut<.
:;·1. }'t1 Ru l" ii." p tledet /iil.-d bi Ii/ I'k',
K amItg i ~ tl' lw/g t! sen arl..tl .t·iilek .
55. Seoerin I'selI lU I y aglS'" köliir ,
.'ievinçi n lolu lUI sak. nç' ... ko/u , .
56 . Yagll IUrS lI )"agmu , yazrlsu (';('ek',
K urtmus y 'g aç/l tl "a/ ln su kiijd:.
57. B al" I,i, sii esre n tu çt e,', i/ii,
K od. ho/.." dü~ m tln ba~ r ka""/,, .
58 . Yaglz Xir bahr IIO /mag",ç,~ hrz./,
Ya alla çiçek änmegi "c e ya ~ . ',
59 . Ti rib üni I~,ken ku l' mi !] ku,un ,
}'a/l nsun' k/irmez kara h olun.
60 . T akl ma nl'gii er.•e a, zlt lil,·k ,
1:Iaylll ok holu bir.<ü ",kit yii /ek.
61. Sev i açi n, ....... fI .. , kii l'ençin W,
A~t1s" ya ~(I Sll n l L"kman y, It".

Çevi,Î : P arlak RIlhar Fa.,h , Ul u Ba A'" Han (l vgii.< 'i

I . D o ~ u d a n cse rek geld i ba ha. y eli,
Acunu bezry erck a çn cen Jle ti n )"olu nu.
2. Ya gl2: )"er mi..k le d old u, kafur gi tt i,
Dü ny a gör ke b ür ü nerek },ezenm"k j"t iyo r.
3 . SefiI k"1 eürdü göt ü rdü ba ba r esin li si ,
Ayd ln bah ar yine k ur d u ea a d et y a pUI.
4. Güue~ d6ndü yine yeri ne,
BalIk bureunu n k u y rug u nd a n K uzu ' uuu lmruuua.
 A. DILÁÇA R

:;. Ku rumu~ agaçlar do nandl yesille,

Bezendi mor, nl, MU, y eeil, klZll re nkle r!e .
6. YaglZ ye r , ye§il ipeg i yüatlne hü rüdü,
Üet a Çin ker va m da yaydi Çin kumn~ml.
, . Ov a, dag, kir, de re bunu yaYlp dösendiler,
Sü,lendi yamaç, k ryi ye~ il, al giy erek.
8 . On hinl er ee çiçek, tii.rlü türlü, gü lerek açddl,
Mi,k ve k iifu r kok usuyle doldu ae un .
9. Saba yel;yle ka lkh k aeanfil kokusu.
BiHün acuna ba~ta n ba~a nii~k ko k u8U saç lld l,
10. Kaz, ör dek , ku~u, ya ba n ördegi gökü kaplad l,
Ötii~ ha J\"lrII'lyle y uk arl a§ag l kayna~lyorla r.
11 . Ba k. kimi kalkly" r, k imi kon u)"or,
Ha k , kimi ytle ü'yoe, kim i "u ;ÇiY"T.
12 . Gug uk, tu rna gök te "eB yankdan I>ITak lyo r,
D iailmis d;§i develer gi bi, u çup kanat çlTp.yor.
13 . Erk ek kekli k sesini d üa enle j-er ek esi ne eesl en iyo r,
GönU! vl"rdigi temi e b ZI çag lTlr gi bi onu çagmyo r.
14. Yüksek eesle ött ü kekl ik . gü lme k te n k atd arak ,
Kl zIi agzl ka n gi bi , ka~1 k ap ka ra .
15 . Ka ra k a rga (k uzgu n) ötüyor, güne~ 1~ lm gnl\"aslyle,
Scsi neaik bi r klzln aesi giM (ea na) yekm .
16. Çiçek li kte h ülb ül ötüyor b in ezg i iJe,
e"ee g ün düz tbra ni eueel er i (Mez mu r) okuyor,
17 . D i§i karnen, erkek ka raea çiçekler üetü nde oynuyor,
Erkek geyik, di §i geyik de belene rek, y ürtlyere k ge ziyo r.
18 . Gök ka~ml ça tt l, göz ü ya~ saç m aga basladr,
Çiçek e çn y üz ün ü, ba k giilme kte n ka tIh yor .
19 . Bu aaraan aeun ken d i kendi ne b ak u,
Güv eni p, sevini p mülküne baktI.

20 . (Gözü) hana ili~i nce , açt1 Jünya sözünü,

Ded i: "'Görmed in m i bakanln yüzünû?
2 1, Uyuyo rdun ise, k alk. aç §imdi gözünü,
t~it med i n iee, i~it ben den sû z iim ii,

22 , B inleree )"llda n be ri d ul id im , ben~ seluk,

B u d ul giyeimi çlk anp beya z kak un gi yJ im .
23. Be zendim, beyim ulu ha kan old u ,
Diledi m: Ieterse ca mm fe da 018un.
 KUTAJlGlJ ntuc lNCELEMl:s l

24. Bulut kükredi , vurJ u nöh ~,t dnvulu nu,

:jim§ ek çak ti, çekt i l.aka ulJl tU~UH U .
25 . Biri krnmdan çlkl1' (o na ) iller ha ~lou~lu g"nu " 'lI a r,
Bifi (OIlU Il) güzel ürlünü ecu na Y"li ~tirir.
26 . ACUJla egemen olJu Tav gaç Ulug nug ra H all,
KUllu ols un adl her iki JÜnyada.
27 , Ey Jinin izze t j , devleti n naar -i mu ;ni.
Ey mille tin lacI, e y Jönek ku tun yula.,.
28. 'I'au rr verdi diled igin d ilekle rin hi itüllünü,
Tann her zaman olu ver, in (~ ana) arka VI"(Ie'!t·k .
29. Ey ,lünyaulll gü zclligi, ululugUll ~örkü,
Ey . ait a" " !,,, l~l~ l, ~y dönek huylu "",,,letin y ula m u tutan .
:10 . Illu ""r,li Iclc k "a na "al!llllut, taht v,,,,li,
SUreldi chin T a nTi tahtm la ba litIm .
:n . Acun J imli, hakan (taht ) iizerind" y"r le ~ince,
B und an do laYI burüu d ü n ya d egerli armaganl ar göedcrdi.
32. E.irJen Kelen gök ku~laTl,
Kim; Hindistanden kim i Bizanatau.
33. Ad rm overler , ününü çaglTlp yar'~arak ,
Güvc nce VI" seviuce ka v u§up avun arak.
34. Bu t ürl ü çiçe k, ye rdc b u nca bezek .
Ova, Jag, ki r , de re, mavi gök , görünü§ .
35 . Ki mi koku.u i1e kulluk eder,
Kim i güzel göriinil~ü iJe kaplyl a çar ,
36 . Kimi dini uzatlp tüt"Ü tutar,
K imi misk koku8u 8aÇa.., aeun koku la ria doler.

37 . Kim i dogudan hi n a rmagan sun ar ,

Ki mi b au J a n kulluk çu olmaya ha zlr "lut .
38. Ku lluga gelen ku t (. aad e t) ka pida d u ru r,
Kapida duran kull ukta durue.
39. B u gibi ku llllk için h aarrland r aClln,
D ü§m a n bcyun egdi, ÖZ Ül\Ü or tadan kaldn-di.
40 . Acunde ünü yayild r, hakanln ho~ kokusu.
(On u) g örmeyen göalerden a b l kaçt t.

41 . Aeun erm ee kavu§tu, t öec dÜ7.eldi,

Adlnl t öre ile yükseltti.
42 . Kim cëmerdin yüzünü gör cyim .1er"e ,
Del ip bakamu yüaünü gön ü n.
 \ . DII.,I,ÇAR

1:1 . C" fA~ I ~, ...,f.. l. J.. ul luy u gö rn w k , l i l ~ Y PlL ,

G,·I'iu ha k a JlIJl y(i;eii"U fl;,ir ,Un; 0IlUtl ],Utün i ~r..ri vl"faltdlr,
·14. Zara r ,,;;,rrlll" tk u h..p Iay da ,liier~en ,
Un i g .. r, kull "k el, gÖ ll ijJ \ er, l "lD ,
l :;, So)'lu, al ~'a k jo;ö"üll..r, ", ... ham l."lli I.iri ni
Gijr"'y,i'" d" r,.,.o. g..1 h u n u g(ir \ 'e ,.ki ol..~.
u. . E}" i,
' \ ("U ll
i k d . ~Ii .•-h iyi lo yd an ol. ~ (h. k. ..)
~i ~, iz kupk ur u k.lm.~ ln.

11. Ta" .. . ,I..d e l , ~.. ,I" I 'erd i (, a " .). er hUkü m da r!

Onull ~ ü krilJlU kl lrlla k g erek , ad ", . bin ket o kuya ra k.
.Jij . Sa l.il. i ",ki I.ir ~ö:z ~u m .., ..IJ .. !l:""er.
AUn m y..ri . ad r ogu la k.hr.
~9 . Alamll yeri. alll H.· J,irlikte (. aua ) k ald,.
lluudall haskala n .-1" bi n hi n katl r~ m .
5 0. S"~'ki" lIP" ,,·I...., ar llL a ~ a nl a r ~ u ll d u [one] hinlt" rl'C d.
(Snl ti ,,) hUllu " K ut aJ gu Bi li ll " i IIrmag a n et.
5 1 , Olllllrll1 ar m aga", ~,·Ii r, gl"<;"r.
B..nim hu arma ga", m e b..di otuak Ir. ah r.
52. DUnya (mah) U" Ir.ad a r tor "n•• tük.." ir. yok elur,
. SUz YUll. rta 1ahr. al"un u do l~' lr.
53 . Kita ha yuild , Lu hakanm ad i ,
Hu ad ..he d; lald, "y ku t lu h ük ümd ar.
S I. Y.. HaL., ..t lr (OI1UII) d ..,-Iet ini. Jill"k1 r rim in b ül ününü
t am llm la.
lI..r ifind.. ' ("11 (ona) a rka. J ... t..J1. ol.
55 , (Oll un) sc'-J igini eeeu l u t. d ü~ma Dln. yok et ;
Sevinciui dolu t ut. ,,",I i ~t'~ ini bo~a1t.
56. Yagll (Jur_ull ya gm ur, a ~II~'n ~i <;" kl " r .
K uruJllu, " ~ a ~·la ...al"'"lIl I''''~ '' m ''' r .
57. Fd~k da ima "vril ~ v..rein,
Dü,ma!,1ll LaO' daima ..jl:ik 1r..1;"1I.
58 . Yagll' y..r k ,zil ba kr r olun"ay . kad ar .
Ya d. al .., I..n y~i1 çiç<'k Lit in("..ye k lld a.,
59. D",·I..tli h ük ümd., Lt in kut i"ind.. ya, u'n.
tr i gözlc balm ay ani...", II:ÖZÜ at t',IC r an "n.
60 . Ba, lr.a u.. ~i b i a u u. di l..gi v arn ,
Ta".. o na d aim•• rk • • dhl"lr. o l. un.
61. S...·. " ...; d irli k. gU" ..nç i... ind e y urd unu (yö" .. t .i,,).
Ya,. I.okm a" y.h,u .,.'n l"
 KUTAllCl1 Rille I N CELE~ r.S r
"
· SOZLtJK
ya ruk _ 'l.k, ('o. ,h,. p o.l.k y.d _ koku
,.as "" L.h.. bil.. = He
ö~, ~ "'Ku .. lop....k = k . l~mak
lepr = dot••, dotu barça ,. Lü lün. h. p
., _ ".. Ia'.(. d,otu. b.har "ü'ürii;),ü,,..;: _ 1. .......11 ) 100, h.o t' ~ n La :.
,.il _ yd ............ _ l .. ~u • • ~ "'"" .
.j.... ... ~d '; n y . . in = mi. l , y........iok _ ... i_L
i'-8Ü/tdtlii _ .,.i.
i)i liL " , " i" l,;k lul = ,.bon ij. d'*i
~ /·f1DÛ. _ ....."'" "'ll ., cö.
,.~ ~ ,..tu, 1o.'zo1 ile 10. . 11 ~ b ......... l , 6' ln, •• • 1o. ~pl. mal

,.i< "" )ff b "" h.Ito•• uk olm ...

,..,... ,. mi.lr. koio _ ~.

lr.i. ...... _ l il.... k by. = kim, 1o.;mi

kör ll ~ go r k, Kii. elh k ..ö k = ~,-" .n.k , bal mak
i ll:l>r" ... h..,rl ..... . , d'; .. nle",.k (. p k _ ,. ; i ~ n ...
i.;n ... il': _ •• til , b.ht•••
...... .,. •• ;n'i, ),. 1
~.". tin _ •••
,.a,.a...__,.a,.,y
)'i"r,
...n_ ,.a,..", ,.09 10...1. ...0. _ ,. "".,Ia...... ..'
"erm.l
,...... _ ~Ü n'1 ( ho . ... ol• •• k ) li'i. "" di li d.. .
,.aoomak _ don_k, • • •ile.... k 1..1': ... gihi. d.k
1oaI....... _ ol"'ok yilkiimf'k _ ) .1 .. ti.... ek. kona' ...'P.....
..... _,.u .alar (1<", ) _ ."-,10. kr Llik
1I...trv.k _ .... y-ruk tiizmoek ~ dtit.tllnoork
11..- _ k..zu it -q
N at - at &( ..........10 _ iinJ..u><l. ... l.." ... k
,...,t ... , . .~ "" I ; oiJijl 10.", _ hak i...
,.i,- /""';;" fy. ,... _ lot ... çiçotinin "'nll. p"rlo" ..... ..... 10 = o n.o k, (at .. ...... k
w .l,t"orliri lr.ö9ii1 ,. I lIn;;1
.an
aanfl - ~ noûoîn _ "rmilI ph'
U k _ mavi, y..,H kiilm..1I. ...' g.... m. 1r. _ jlÜlrn.kt.n k .lllJn.k
100""" _ i~k kara ÇtUlll':b" _ la .o ka.g ., ku~~ un
Ioa.ozo&l. _ haAlamo k, O'l u ,..p", . k .'Ia "" grin'f 't""
U.la ,. _ Ort. Çin 1" ...... 11. _ g " K"
...... _ k. ..... .. o~" _ n",i k
,. _ "."lD.k, •.,,,,.k, " ' '''Ü oand~ .ç / .... d u. . ( _ hül b;;l
TUIa _ Çin; Tij,"lerd., o,. k .d, m.i9 _ b in. 1000
... _ ku...... Ip<"Ui dol ..,,.a ...... bori _ I L•• ni ' Ul'rwri (Mu m" t)
y_ _ OVo
tiia _ g_

&q = d·t diIr.; /ililF. _ diti k .

.... _ tulu..., 0..... Ir.i ibais[km-... _ 10. 10......
m...ei: _ oii.WIlIlI. k. baarl. ......k _ .. u.rriD<\<. ,...und.
.. ....... _ . ,,. ....11. _ .. eruk , oyUr.
11..1 _ y oOllO( -nat - dit< IOyi"
_
bot _ _lu,.._ bia
~ _ dobolonmek, L vr.n.......
y--a _ , u",,,,e"
lil _ di., çafit tip /'''' (-.10',...) _ ih lelr...., .du.
,aoolmak _ ,.. y.lmalr.. açdm." k-m.k _ !tu rn. k, dolo, mok
"1Ilmek _ IÜlm... lutmek _ d dJ .....k, dUt'bul e....". (" _ "
 A. DfL ÁÇAR

k;; ' = ~6 . ör k = yulnr

r a,mak = y~y ,,, ..k, çö,má, açmnk ene" "" fdek . devran
klir .. ~ i;r ~ , hnk ~ h.I . binii = . ürekli ul. un
;;d = '~"'''n bide = ile
ö< ;" ü' Je ~ kondi kolldine tlnmak = dinmek , dinle umek
kii .~m.... 1r. .. ~üHn m . k urn.",ak = ye.I'l m~k
...a = miilk, " He., ha . ine a." " = hu ndan da lny,
i l~"n~kfel~lmek "" i l~' m elr., ili, mek ,dm ak ~ gl>ndennr k
,na 'Ja = hnu~ " 9uk ~ drgerli a rm a gnn
ar ", . k = dem ek•• öyl~mek lü .. /tö_ = ber hif i, büHi n
udJr ....li l) = uyuyo rdll U kelmek = gelOlek
r~,.·. hiDdi = (llind "t an m;hr "ee.i) H intt en ~e.
, ,,rrn. k _ kulkm " k. ,I< m " ok len ku~
e m ~ i "" imdi . li md i kay . ari = (Do gu Rama, Bi• • n. Imp .ratu m)
.,il mr k _ i, ilme k
Ui' an ".n gel~n ""I
,,,i nde ~ heltden ögm.J, .. övme k
berii ... Bi'ri ünd_ek = üu leme k, ço~ltt". k
mI ~ dul lünÜijmek "" y .",ma k
eroli", = ill im küvenç ... gü veuç, " n,u'. ,,,,e
lul.. = beu" .oluk kü .enç .., . inç = mll. lu ""i nç
Ion ", l(iyoi, dutt, elbi.. I",mak = kavu,mak
. u t ulmak = ,uyu nJU,k 1>«1;" = .ü', hezek
örul) = nçlk "nkte, beyaz m"') i. = br niz, gifri;uü1
.... =kak ,m kay = kimi
ö'iin me k = , Ii l. ",~k . cic, .,,,,. k ••p mak = lr.uUuk ..mek
",unll = hu" u. , ,, nu lapug "" kullu k , l>i'''I<' , t opUla
kolm.k ,., i.tem ek t.pugç.. = kul, hiun e'ç i, in ar, me UlUl"
ru lug "'" ver~i, fidye kap ..g ... kap,
buh. = hulu., gök elig = el
kök... mek .. kükT.mek, gür lemek ."nut.... = Ul,alm"i<, . uuma k
urm.k = vurruak hüvkirmek ... oaç ma k
u•• b.!: = nöb.t kin ,., mi . k kokuou
tul': ,., I . d avuI, 2. 'u~ kopmak ... kupup gelm. k , dolm.k ; "op _ çolr.
tanmak _ <;<,km.k
legu a: duin
Y"'I'" = ,irn , ek "-lar = hou
yq uam.1r. .. , im, à ça kmak &nuk = burr, amlr.
H ... Im.... _ y·urda " ohip olm ak t"""ll:lt _ d ura n
ku. i/k iij i _ gii.e l, ho, kokulu y' 9[,g = gihi, tü r; Y' 9 = hiçim . çe, i.
ç.. = ün . ~hr et ,.aijt. = dü , man
' ''' melr. = yeti~tirmek, göt lir mek kÖlürJnek = gl>türm. k. Mtn dnn ka ld""'alr.
k.u adou = ku 'lu; k" ladan hi..li ku tlu köriimegli = gl>re mey. "
olun..i" Il& = uk<l
•
.t _ ",I inç .. aoay i" dü... nlik, günn];k
hi"".k _ verme lr. tegm ek _ dekOlek. kn, ul rrtnk
n . y• • ~ T ann tiisiilmek = dü •.r "'ek, d ii. r ue i tlirmek
'il~1r. ... dil.k löl'Ü '"" Mre, niu m, örf
oir. = u maD, vakit kupurm.... = Ir.ald,nna k, yiik... hm rk
bonI.. hiRü = ulu .e..in öl'Ü "" yu kan
ylil.1r. = d""I< k; ,.iileme k a: d..t eklem t lr. ako = oOmtft
1aytlr. = dÖDek buylu 1imdF. = dem elr.
 K UT ADGU "BILI G INCJ:L EM ESI
"
luImç _ knai. ioler, edi alkm ma k oe yo k ultn Kk, Li'mek, ,ükenruek
UIl!' "" fayda bili_i< = y". mak
ko1mak _ diIOln .k, iotemek l"'giom.1r. =0 dónmek, dolafma k
,. .. _ ..rar ; ,. ....,&01 ,.. za rar g;l""ed." I. rlr."", ku " ~ 1';ikii", J u, ku'"
U pug luimaIr. _ hiom.t e' mek ü.l"",el< = ar" rm . k
~It .. \'Or liik el = h;; ' ;;1l; lükel lulm ak = ta mumb.m ok
tU.ün "" ooylu, ooil li lek ~ dilek
... ..k "" huy, ya .ad,tol, göuü l kam ..g = hepoi, hü tlin
baiu'aak =0 me llam et l; bolg.l! = al!
mUtu. _ Lu nu o. ...-in = ... d ig;ni
....ulmak = oald n le~mek ,.agt = d iil mau
ed«ü "" iyi köm"".k "" gohi"" .Ir.. yok ..mek
" "'ll ~ ku, ak . aoy .alunç _ ,];il;;"'.' "" ,li",
.iair) . iz , i •• iz k<>tu, ma k = bo,alt mak . otl adan k ~l dlT ma k
kurug lr.uN y....ltnak ... y aY'ln,~k , a~,I "'ak
_11. .... _ hük ümd .. Y '~'ç "" n~aç
atlitJ ~ unun kiijek = p<t~.'u, .lillir
;di '" . ahi p bolu biRÜ = ulu v. ..in
kiçki fke çgii ... geçmi l . .. ki ; idi çiç ki .,. . nhibi IUÇI = h.. va ki., daim a
.. ki lood! = a~a~
..u.. = b Olk . k.u nlmak "" eg;.;r u.k , k,,,,dm . k
.... "" d ah; oo1magm _ = uluueaya kadu
talu =< d. hi, bu nd an ha, k . ; .dmm.aub = bnn· ol = a" ', ot
dau ha, kal an da önmek "" bil ", . k, ye ti , ,,,.k
talanmak _ b u lmak tirilmek ... diril rnek, y~la ,,'ak
talu ... 'e<;",e• •eçlU" ,.. hu k = alevl enm ek, yanmak
""'l - "'ra. neoue kö iyi gö, le ba km.y an
0ÛU'II>l) _ on\ann k '"" göz
~ bern N.rrr _ gel;' Ve ge...,r "eg;; = ne gibi
"""Jö =0 ebed l n Ulç '" d id i k. huz1lr
Deçe _ De k .d... &&&au = aIl'n
tlrmek {- " dUIll ek, tOpl.mak y_ u... '" ,.a , '
~ ... tiikenntek 1~ .,. b ay a. , ya, am

Yaprtta bu bahar ,iirinden ve Bugra Han övgüsünden baska, yer y er, güne,in
blltmas.n., gü nün kararma!1DI, gece karanitgm., günün agarmss.n l, ,afagm sökm e-
efni ve gü ne,in dogmas'lll hetimleyen parçalar da Yusuf'un güçiü bir §air oldugunu
gö5te rir ; hu parçalardan örnekle r ileride ve ril ecektir.
Yukardak i ,H r i verdikten, övgü eünü yap t,ktan, yapltmm ad rm, anlanum ve
k onu sunu aÇ1U"d,ktan sonr a, V. bapta, Bal aeagun'lu Yueuf evrenj an lat,r (be y t
124-14.7 ): 7 g,,~egen (ynUnz, 0 çagm kavrap,.yle ) ve 12 burç (ükek). GezegenIer,
Türkçe adlallyle : Sekenlir [Sat ür n, Arap. Zühai, Lat . Sa t urn us) , O'lay (J üp ite r,
Anp. Müeterî, Lat. Jupiter), Kürüd (Mars, Ar ep . Merih, Lat. Mau)o Y a§.k (Güne"
o çagm hvra}'l.'lyie gezegen olarak ; aynca kü n = gün e" gÜD), Sevil (Çulpa n,
ÇobanyddlZl. Arap. Ztïhre, Lat. Venue), A r: ulilek (Atzltilek, Utas-ît , Arep. U t ë-
rid , Lat. Mercurius), Y alflk (Ay, 0 ça gm kavraYlf.yle gezege n olar a k ; aynca,
 A. DI LAÇAR

ay = ay). Burçlar, mar t ' t a n La~layarak: Kon (Koç , Ar ap. H amel, L a t . Aries;
kon = ku zu), Ud (Bog a, Arap. Se vr , L a t . T au ms; ud =
inek , 8lgrr) , Ereruir
(l kiû er , Arap ' ,Cevza, La t. Gemini), Kuçl1~ (Y engeç, Arap. Sere t än, Lat . Cane er),
A rslan (A5la n, Ar a p . E sed , Lat. L eo), BugdaylJa~l ( B a ~ak, Arap. Sün h üle, Lat,
Virgo ), Olg" (T era.zi , Anp. Mi zà n, L a t , Libra; "lg" = ölçü), Çadan (Akrep, A ra p.
Akreb, La t. Scorpiu5; çadan = a k.rep), Ya (Y a y, Arap. Kav 8, Lat. Sagittariu.s),
Oglak (Ogla k, Arap. Cedî, Lat. Cap ricornu" ), K onek (Kova, Ara p. Delv, Lat. Aqu-
ar iu s; kiJnek = kcva, Su kab ,), Ballk [Belik , Arap. H ût , Lat. Pi ~ce . ). Mevsim ler:
Y a:: (h a ha r), Yay ' (ya z), Küz (g üz), K l§ (kl ~) .

VI~X. ha pl ar da Yusuf, genel ola ra k, kend i d ü ny a g örü~ünü özetleyip ~u üç

nokta üaeri nde d urm aktadu : bilsi, dil ve iy ilik.

VI. ba p (bey t : 148-16 1), yal(luk oglalUnln, yani ki~i oglllnu n, hndi degeri ne
bWg (h iJgi) ve uk u§ (a b l, anlaYI~ ) iJe eri~t igilli k onu etmi~tir. Bu na göre , h ilgi he r
~e y in üst ünde di r, on a degel' Liçil mez, üetün bir v erhk u r, Lir erde m, bir güç t ü r,
Ki~iogl u on u nla övünebili r . Hilgi anl aYl~la e dinili r, b u nu .Ia Tann bize vermi~tir,
Hu Laptak i önemli üadeyislerden :

Uku§ kayda bolsa ulugluk bulur,

BUig ki mde bolsa bedüklük ak ur.
Biligni bedük bil uku§nl ulug,
B u iki bedülü r iJdür mi, k ulug.
Yon ay baigs iz, igi(l ni ola,
B iligû z olm sen ay bi/ge ku io.
AnIaYl~ ne red e oIu rsa (oras1) ulu luk bul~r ,
B ilg i kimde olu rsa (0) büyiiklük kazam r .
Bil g iyi b üy ük bil, aolaYI~ da uIu,
Bu iki (~ey ) y ük8eltir ee çkin k ulu.
Git, e y biIg i. iz, ha8taligilU on ul t ,
Bilgisizin il acml sen söy Ie, ey bilge, k ur t ar.

SOZL'O K
6diinne k = •• çm.k <>lp = h.ki.... iliç y.p.n
,.onmllk ... yürii.m.k, gitmek otamak _ onultblak, n t . lt.... k
iIl ... h•• tah k _,.mak = . oylemek
... ,., iliç
.... tannalr. /kt.l_a'mak = Imrt a.mu

VII. b a b rn (heyt: 162-1 91) kenusu, d ili n erd em i (eTdIlm), kUiluru (mü n), fll,Y-
da 51(mllg) VI' zar al'l (Ya3) dit. B iza D8h yazar Mekaimoe P lanou de8' in (1260-1310)
a nIathgllia göre, ü nIü Yu na n hayvan h ik i y eleri yazan Ais ópo8'un efendi~ i, h u kö-
lesioi hir gü n ç ar~rya gönd er ip or ad a hu ldugu en iyi ~eyi sa hn a lma"lnI ist emi~,
Aisopos da git mi~ bi r di l ahp eve get irmi~; bi r b a~ka gün efendisi on u en J(ötü ~eyi
"a tln a lmak üzere yine çar~lya gönderm i~, bu kez kö le yine d illl;etirmi~ ve h u duro-
 •
KUTADGU B1LIc lNCELEMESl aa

m UD aç ik lamasrm ~ ö yle y apml1j: "Dil, dünyanm hem en iyi , he m en kö tü ~e y iJ i r;

hu {ark, d iIi kull anma biçimi nden d ogar." Balasagunlu Yu.~uf dilin erdem ini , kUBu'
ru nu, fayd asm i ve eararrm bil araya genrmekl e, hu gerçegi Bizan81I yazardan 200
Yll önee bize BÎ)~ lemi~ oldu. YU8uf'a göre dil, Tann'um ki~iogluna bagl§ladl~l en
d egerli armagan,d,r; iyiye kullwlma!ldll". Bilginin ve aulayrsm t er cu mani dild i. ;
ki~ i ölür, sözü ka lir . Bu h aptaki öne mli öedeyielerden:

•
Mini emgetü, til idi (ik telim,
Ba~lm kesmesûni keseyin tili m;

Bil ip 1I0,d ese 110. biligke sanur,

Biliglli. siJn o. b~l nl y iyü r,
Okü, lIö:leme, SQ. birer siJ",. az ,
T"men sö. tiigüni" bu bi, 116.d. yaz .
Bilig. iz karas u tur ur belgülüg,
Yor' oy bUiglli. b'lig al ülüg.
Ki# logd!, Mdi, söz' kald" M rt
Ozi ba,d, y all)uk, atl k aU l, kör!
Beni pek çok üzüyor ger çekten, dil sa hibi olmak ,
B a~ lml k esmeainler, h en ke seyi m dil im i.

Bile r .k .öyIene n _söz hilgi sayslu-,

Bilgisizin sözü ke ndi bll,~ m' ye r.
Çok konu~ma, SÖZü al ve hi...,r hirer söy fe,
Yüz bin SÖZÜI! dügümÜD.ü hu hi r s öed e çöa.
Bilgisiz k örd ür, besb elli,
Yürü ey bilgis iz, bilgid en pa y al.
Ki§ i dog d u, öldü, "ÓZ Ü kaldr, ba k !
öe u gi tti ;ns an ln, ad r ka ld r, h ak l

s OZLtl'K
mlai _ beni
topLo1 .. doimlk
""'I_ ek - omok ~ktinnok, yorm .k, tl_ok kllnnek _ gl'>rmek, b.k.... k
id.i _ oahip
lNumo.k = gitm ek, varm .k, aynl mak
i k _ p o1<itme ed . b, ~l'> . kend; " , " gerçek len" ,.ah)..Jr. "" io.an
al _ .d

""
klim ... ""I.
0IIIUII.I.k = •• y", . k
6k;q, _ ""k
ol\demdr. ... . l'>y\emok. konulm . k
Iaanp _ kl'>r IÜIa_ _ on bUo
turur .. -ol.. lÜsfu1 - d iitfun
IleIp iif - belll, be.bolli ,........u _ ç1I l mek, yaym.k.
ülUs _ p.y, nuip

VIII. bapta {be y t : 192- 229), B aleeagunl u Y us uf kendi ÖZ;rÜD.Ü ~öyle eêyle r :
yap'tlW bilgisieler için d . g il, hilginler için yaltnllJtIr, bund an d olayr , ç.kine rek , bilg i.
 A. nl l.Aç"lt
"'
1i1.., .I.." ;,~ii r .lil.-m..I<I ", );' ; }'a",lm" Y. à . ,a,nml,
" I . M I ;T; .... llly., Mar h u ..ürt m..1rr i
•H;u·h ~j "J,·. : ~ii", . n lay a" 'I<la m, .;; " ..d.." i<;;n u i" .li•. Ru "apl"ki IIn..mli M d ..yi ,_
1...<1..,, :
IJ...I"" , ilj :r....ral< ~ i ni 50;les ty .
Kif; 'Illk. 1<irt üf rû')"i yi~ry.

H ..lkm dili köl üd ü r. s..ni çr U,! i. ir.

K i ~inin yara lll,~ , lu . kançtl!". r li n; y r r.

B il ,.al') " k on bDld. Y0'l l uJc ii('ün .

R" Y"'J/uk ".uId. b.. y al, ulr Oi{" ",
Hu in. a n l)-al l)u"') . d l }'a nlla n (" I1 ')ll1k) için old u,
Hu y . .... la n b- lIlJlu k) d. inull (y . 11)u k) io;in old .. .
Uilig, i = "ili~IjKl.. bold. YOl, I.
nil;1C5i~ bj' igligk.. kdd. rog>.

11;11:;. ;0: hi lgil iy.. d ü,man old o ,

B ilg;_;z b ilg llip ' ",," a, y . ptl.
Hur u ndukl ug ol 50:; ,i l>f' bu.n" u~.
BaT". konCII ye lU ,iri. boy" .. ' rg .
Yula rlnhr soa d ev.. b uen u gih i.
Gid... "".ry" y..d.... I.. gÖlürü1ür. f! d i, i deve nin ooyn u. giM.
Kom u~ ed~ iUi' k IN bi/ig osg' oio
Bi/i~ bi, /e b"ld. mesel kökk e y ol.

B iitun iyil iller hilginin fe ydaer d ir ,

Bilg i ile gö k~ bile (örne ~ in) yo l b.~unu ,.
B iliSlig çlka rm4S tJ bi/gin ,i /in.
Yaru'ma : a M., bi/gi y autJ y alm.
Bilgili (or t aya) çlk ar ma ,". a bi lgin dil ini ,
Aydmlatmaz (et rafllll ) onun h ilg i. i, )'l Ilare a ya ua hi le.
Aj rm ' u' guka er ukll§/ug kerek.
Budll n ba-.gllka ög kerek hem y ü rek.
Aounu tutmak için insan a anlaYI' gerek,
Halka ege men olmak için hem alul ge rek , hem yü rek .
U ku§ birle m lu. ki §i a. tah,
B ilig birl. sü:lü. budu " bulgah . •
B il i ki n i' ümese kodg.l bilig.
K rllfk a ugü,~ sen /l' rü . lig.
A nla~JII asuu ki,inin "kötü .ü, •
BiJg i ile _ü:r.ülür haikin k.n "k.h~l.

Bu ik i. i y e1mu"", h ilgiy i b' T.k.

K lhe. d ejdir u n hem en . Iini .
 11;;8;' , l.i1I:.e 1,rt./rr. bu J" " loa I.., .,•
K il•." bid.. i,mi, biliS.i . i ~i .
AL.ul.. b ill:i1i ''''yle ,. 1,.n.III b" ~ 1 olllllla,.
K I!.."I. gö r mii~le, d i , h i l~ i ~i:r.i n itin i.

....... _ ...tk _~ '"' fay da

, • • \.010 _ kM;; tu tm.ok = '"' n,,,k . l·" ....' ....k
kM = ,,;.10
oftk_k _ ooly ...... I., d a.. oI""' .n ..k. ç<'l.i" itn",k ' ....., ......10 _ . ydm t. ..... k
lu.bk _ Iouy. , • •••IIl" aj'''' = ...... n. d""Y.
kirtu ~ _ k nç. ço . ....... ~.. .. .. k""" ~ '"' a nlay .,h .. L..a
, &lquk _ in .. k<'fflt. = ~ . ... k
,.a q"'k _ ,a lon kapok ~ e~e""''' a lma
u ...... k _ ' ma • • J "l,.... k. I. km.k Öfl ~ " k,l
' ''l<' _ d .. anak = 1.... ;;. I...noh ....,
f"', ' - . . ... t Lul " . k _ kanl lkhk
.......Dd..k _ yul • •• b....... <I..ru k i,ij_k = y e l .. ", k
l i• • _ dn . ..1..., _ a ytay . ~. " .. .... . ma . muhak......
.... _ ~lh i 1.. ......1. _ bi, ,.." fa I...."kmak
u ..ça _ nU' J ' le~ k _ rlep rm . k
,. ... m •• _ y.. let inJ . ~;;'''' m.k ö<rii = """ra. h..m." '
bl i. = <Ii, ; ol. ... ..J i~ = el
Io a m u ~ _ b" lün bü ~ ii _ a • •I1.

rd~l" k _ iy;tilr.

...
il m.k "" ..m.I.. rap m.l .

I X . hap t a (I,,)" : 230- 286), Bala.ag u nlu Yu, uf iy ilik e t m..., in (rdJ:iiJii k ~' ,Im"k
hay " i, l..m..k) Ö\·Aü.il llü ya p m l~ V I' h u i ~ in fa pl alanm açlklam'111r. tvnn ..u".. 1.
bü y ük h ir eTll en, ,]ir. lIa )'l" i, lcm ek . s uç b a ~ I ~l am a k, Hei len ,ö zil l ul ma k h u "Til... ne
bagl,,'!,rlar. K i, i " Hir, yaptlA' iyi lik ka IL r. ya~a r \ e kisiy i tari hl c ye eau e, T ii, k I,,' ) leriu-
d en T o,)a All' E r·ill (Fan . A fra ~ i y al.) kital'l urJa hila y a~a.:It~, g iLi. T LIl)a All' E r
seçki n hir k ah ra man oldcgu ka.la e, yü k. ek hilg i ve erd eme d e "" hil' ti. Uil llit l'!iU "r i
Il:ö" t " ' tn i ~ ",. 'in!'",li kllgllur,I. l,u[u n mu1 olm a' ay ,h . ~ i m rl i O ll ll I< ion la llly.,,"akll ?
Dil hUI"aki öne mli öz,h· y i ~ l ..rd e n :

Tir igli kni miü, kIf, eUlg rJgiUük.

Y Brt n bolsa r~ü y iKü. kedgülü ~·.
Y a~ am lill "er maye y ap . fail i iyilik t ir.
Yarm 0 111r (u na) iy i y iyecek , g jyccek.
J.•i:kr siJk ü, fflgü /lEdi b../u, .
Ozü.,ke ooka k~r. ko_ru $1n /cofur ?
K ötü ye ."" gü; iyi aJiu, h ulur.
Ö zün e h ak gö r, hanlfi, in i i..tn ?
 . _4.. DILAÇAR

Bilig kimde erse ajun iJpgleri,

Tor;; rdgii urml~ ki# Y ig/eri.
RiJg; kimde. olm u~sa .l ünya Leylerin in,
t ri ras.. koyan yeg ki~i1rr (onlat olmu§tur).
Beg;; beg kim erse biligke yakm,
Bili glig ki~ig k llml $ iizke y akm .
Elig urmf$ i$ke iJaklp i~lemi$,
Bilig i1ke IUfml1 bud"n ballamf§.
lt'a itmi § atrü bayuml§ kam,
Kam bayllklll kt/mt§ ó=k" rura.
AkJih Ley kim olmu§sa, hiJgiye yakm,
Bilgili ki§ileri kendisine yakla~hrm l§tlr.
E I vurdug u i§e hakJp i §le m i ~ .
Rilgi, i~ (yolnnu ) tutmu§, haik a krle vue olmustur,
Yurdunu rlü"e niemi§ , Bonra ha ik! zenginie§tirmi§tir.
Halkm zenginligini kendino kalkan etmΧtir.
Knli bi/gek" ug.e iide Orlm .
0/ il bo/d, riJrde !ah ked bu'un.
Eger LiIgiliye e~ikte (bir) ye, ra stlarM,
o e§ik ba§ kii§eden dah öne ehnnue olur.
ë

tu lür1ÜS ol, kör bu esh: ki§i,

Biri h~, bi,i bi!ge, y n!!/Ilk hn§l.
tki türlii olur, hllk! , ~"ylu ki~i ,
Bid hey, hiri Lilgin, (h u nla r) imanl l~ln l)a ~,.
Amyda .mru Imrça Yflh sam,
Tilcse "'u'" lUI, lik<e mil .
Oullltdan ha§ka hep"in; hay vlllI sa n,
tstet"en bunu tut , Îste r"e n onu .
Uku§ kiJrki lil IJl, I... lil kl!rki s,h,
Ki§i kIJrki yüz IJl, bI' y iit kijrki kijz.
Ak lm "ü , ii IliMit , <lilin aii, ii , öz,
KI~ j "jn " Ü ...Ü y iiz" li., y üeün 'ÜhÜ ,[" 1;<;", (Onlü a t a.,"zii)

SOZLUK
lir;~lik _ di,il ik, h aya t, ya , a " ", ya,am i.ia ... k <>IU
mün >= ~rn lay ~
a(l k a./-ö~ u, _ .öv ~U . kMi; ,
U 'll "" fayda. H r, fai. ögd; =0 a lkl,
ediliiliik "" iyiJik "yu _ hangi
yi ~ü ... yi y~ e~k
kolmak "" ; "~ mà
..dl!üliik ,., l!iy~""k
r i !! ... y~~
 KUTADCU B1LIG I NCELEMESI

~ _ all.llli tab =- dah;

ha.,1amak =0 tul n u. luk ~tIIl~k, ba, olmak ked .. daha .. (öl~ ü , t üflo , do ohrtma v~ l'.kjtru~ )
hayumak _ z .n giol ~ ,tinn~ k bnnm .. ~lklOU, oivr ilmi,. 1I0de buluna n
kan = (kan ",*,0) = haIk tahaka" u b '"' a, tl
N I " .. ..,nginlik DU'I1 = ba, k..

lunI ".. kalk .a ..... ~ .. h op, bUtü"

bh ,., ~ g eT pIb ... hayvao
t~k .. d~m.k. rutl. mak, iubet d mek mlUll =0 bunu
il /el. >= etik uk"4 "" aola)";, u. a vurm a
orua _ yor Ur" .. gllrk. gU.e llik. • u.
tör ... oda n... ha , kö,•• i ol .......d .., olu r.

Yaplhn X. habr (hey t : 287-349), Lilgi ile akhn erdemi ve faydillan konUhuna
aynlml§hl". D IlbIl ónceki baplaeda oldugu gibi, Baleagunlu Yusuf hu konuyu da öz·
deyislerle ele alml~ , i ~ l em i§ , geni~letmi~ ve aç ,klam l~tIr. Bu hapt aki ö nem li öade yls-
lerden:
Uku~ ol y ula teg kara!/ku lü" i.
Bilig ol Yllrukluk yarulli sini,
Uku~un aga, ol, hilgin hedür,
Bu iki: bile er agfrllk kl!rür.
Abl me§ale gibidir, ka ranltk gecede,
Bil gi 1§lktlr , aydmlatan seni.
Kisl akûla yükselir, bilgi ile hüyiir,
Bu ikiai Ile kisi Baygl görür.
(Bu konuda êrnek olarak, Balasagunlu Yusuf, trallhlarda Nü~in Revan'm "akil
göeü" [uku , kiJzi] ilc d ünyayr eydmlattrgmr, yasa YI d og rulukla UygUIIl(h~llll vc
höylec e ha lkl zengillle§tirdi~ini, ta ribte bir ad hiraktlgllll anmakta dtr.)
K alf til.,!, "'.•a, kör, IJlsll ki~i,
Oliim yok aryar, hem birilmes §Îfi,
E~er (hi,) dcli vurup, bak! öldürürse bi-ini,
Ölüm yu k t u r ona , v.. za ra r verilmea.
Uku§ka tur ...r bu aglrl.k ;,ig,
Uku ~s ll t ki§i bi, a~uffa lelig.

KMi. I,a.." yak~ , ayur bu slb üg ,

UkU§SIU , biligsiJ: hedütmez iJ:iig.
KiJ,ü barsa harfa urnr bil kediik ,
Uk u~ l"g, biliglig, klir, asl. ked ijk.

Bu aay p IInlaYI§a yënettlmietir (itilmi§tir),

AnlllY',sIZ ki,i bir avuç halÇlktU.
Dikkat edil ir ee, iyi 8öylemi~ §u söz ü,
An laY'§8Iz, bilgiaiz, y ükselt em ez kendini.
 A. DI LÁÇAR

Di kka t edtliree, herkea (antma) giyai v u ru r,

Anl aY I~h, bilgili , giys; iJl' deg il, ash, özü (ile dcgerli dir).

YagU' Jir lize ya ll)uk ogll elig

Klitürdi, kam ugka ye rürdi biUg.
Y llglz yer Ilzeeine ins a n oglu elini
UzattJ; h er ~eye bilglei i l~ eriljti.
Bit llirl neg azllt azka lulma negü,
Biig;; sQz/emi~ sliz e~;lg;i, llgü.
nrt IllTIIP I,iri ol, biris i ya gt,
Oçiinçi ;1; 0/, klir, lir igli k ag'.
Bnsns' bilig ol hulardll hiri,
B" rlirr npI) UptZ tulm>1, yük spk lliri,
~ n d ört ~eyil\ aZJnI az tutrus hani ,
Ak illmm eöyled ig i eözü iljit , ëv.
Hu ,lör tten bir i a t"Ij, h id d Üljma n,
û\,ünc üsü ha stahk , ha ya t m t nza gl,
Son rael, bilgidir b u nl ardan biri,
Bn dört ije)'i d ege rsi z say m n (k üçü mseme), yûksek t ir de geri .
Y 'par kizlese sen Yldl he/güru, .
B ilig kid ese Sen IUig ü/güler,
Miski gizlersen kok\l..u belfi olur,
Bilgi yi g izlerse n d ilin oynamesmdan (belli olur}.
Bilig hay h k ol, bi, ç'"8'ny bolgusuz ,
T egip ogrr levIig ani algusuz.
n ilg i bi, zenginl ik t ir, hiç fak ir ola ma z.
H ITS1Z, d ole nd m et onu el... geçi rem ez.
Ki~e n ol keljike bilig hem uku lj,
Ki~enlig yarag~ U'ka hnrm (U 6k ülj.

(Bi r) k östektir kiljiye bi lgi ve anlaYLt,

Kös tekle nen {ki ei] ya kIljlkslz heyle re) pek gitm ez.
Riligsüke bilgi kd /llfi y agl,
Ad," bolrnasa lap bu iki {og l. •
Bilgisiaiu, bil digi ve ya pt$d l1' dÜljma ru,
Baska (d üljma ru) olm aoa bile, yeter h u ik i res alet,
B iligligke bilgi lükel IOn, alj ol, .-
Bilig sü hhnf' yav lIz koldllij ol.
Bilgiliye, bil gi yeter giyei ve yiyecektir,
Bilgi ..izin kilgJlan, ona kötü arkadq clue.

rr
 K UTADeu BILle I ", CEL} :m :gl

ij~ ü nfUig bolru ruf~' iivh i~i.

Yazuk lug bo/ur i~ fe '''' ~sa ki~i .

Plçmauhk olu r kem susu lifk"l; i ~ i " ,

Ya llllm a olur i ~te ki ~ i öfhl"llirsc.
Uku~ lug kerek ~ed lidi,rse ki'lig,
Ri/ig/ig ke rek ked biiti,rse iljig.
AnlaYJ~h olma k ger ek, iyi seem ..k i, ter ,, · " i ~ i,
Bilgili ol mak g" r..k, ;yi h a ~ ar m a k i, l "" " k i ~ i.
Hol"r ijlT;. isler 'Jiiliilr I<em I"~' K,
WliS/ig k i~ il" r /Il§fg yi r a~ rl(.
Sonunda isler ,l ogru ve olg"" olllr,
Bilgili ki ~ i lcr i' i .~ llli~ )'PT a~l .

Ru bir kUf ne'] 0/, «sr, ki§ike _Ya ~'uZ,

M an. bi/se ya ll)uk . I,~·ar el öz,

Ru larda hirisi bu li/ ,YII/~("" ,

M unl da basII." sli:üS kIY~ll>lI .
Ofiinfi lah bi, bor iH e seue,
Siz iksü bu er boM. biT/em yal'lI.

T ak. biri arke bu arklIk klllnç,

R u arkuk klltnç /lgka ho/maz ,,·vinç.
Yall a bir angs~z bu hikt oton ,
K isi ler MJinde bu k öprur I;;lün.
Yana bir lili il bu~. IJvke lig,
V /lil' ki~ ig slJl,'se açsll tiiig.
$ u birka ç liey, b ak, kisiye köt üd ür ,
Bu nu hiliree in sa n, I1 IT eti, özü,
B u nl ard an bid dil yala rudn-,
Bu nd an ecn ra gelen d e sêe de n dönm ek tir,
ûçünc üsü d e içki içm ey i ~ever,
$üpheeiz Lu ad am adrekl i bosune ya~aml~ olur .

Bi ri ne inea nm in al\" hglth r,

Ru ine t çrhkla sevinç olrnaz.
.Bir yalufi lk" .z h k da k ebe h u yd ur,
(Bunla r) ki ~ i evle einde d u m an kaldmr,

B id de dilli (kon uljkan) , k.zg111, öfkcli [olrua k tsr ],

Bükee (bar) inaam, eök ü p açarsa d ilini.
 " . ... D1LA ç AR

SOZlC K

, . .. _ "'<tak ÇlP1 .. f. ~ ir
......" ... .. ko.. nhk ~ .. "'."'oU
hin "" ~O'ff &«<-11 .. d~._~. ~ .. ~«;if ... ~l.
, . ..11.1.1. _ .,.11., . yduw l "'" =- b......
,aru,..." _ .yd ,nbot nuok 1"";1 .. d<>l.rld,,,"
Afl'IU k _ yilk..,t.-k aIJ-u. .. . 1. .... .

,......... .."60tr"
"""iiaxlr. _ büyümo:k
lUot- ,.
~..... "" " )"8"
.... 10 _ .t<. ~.ni. a U" , ,. ,.....
öl .., jid·iit ..
•ilft j'l_he = <klj ..... .. b.,o..
,i,. "" ..... tap .. ,.et... ~ I .·~ ,; .
lot i. :'i1 ' " _ o;a... ~ •• halç1k ~ .. lÜ';'I!Oi. " UI• . ttl. l~l
ra"" ,. ip. yabt< 'iikd .. urn bü,,,,,
., _ oöyk.....k
,_ .. ti ,.. ;. d ..
....,1il 1r. _ biiy ii l md.• , .... ""'It....... ,.. . ... .. 106'"
kna k _ ...,m~k
"..wa. .. ..hd.,
kirii "" K6rü "a n lU'>a. dikl. . <'diline pit...· n....
"""ij. -
. ... -
~iyli. db,..,
~lil me ..... b
ilF.iÎftf10ilt ..
10''''' .. ...."""
,. 101.., .. ,.. ..,Im•• .uf i,I~_
n "" ....di.
- - Ih"';n d• • ü"ünd.
M ij
. "'
iIol; ;,-...k
6B.~I' ..
~ k
rn'''. oinif ln ....k

..li lt _.1
,..llJ" k ~ .. _ in.~n olj:lu

kö,;;,-",.k "" «ö1ü rm •• , yük ..h ....k

l il' Oir
irril = n
b., k
" .. " rl.
...... ,. ..I, un. pi,..u,
.....no. _ biil;;n, h.. t<,. .w"...ll .. ,11 10
'.·hLt...... _ .ri, 1r.
et 6. t I ' " 6 1• • ö .. rl~
n"'l = , r y . ,.~.n .. y. I ..
....Il;; = n. " I, "', n' çjn. h. ,,; ...... .. IOn • •
bijilü _ . k, lh
Dil..... )" _ /I. 'md.
...,. \ .
Iu,. ö. ;;n,l ,l~" ' n
al '" . ", . o t I. ka .. d. n;. rl.
' 0101"' = d ;' 1m "n b.o. "" , . rop. ;çU
ill _ h . ,'.hk
itfO,I lf" .. i~n"
all _ "~ . tu . " k . i. iloi . / ik. i. .. , ,,_,,,. don. , iiph• •i,
lir illl ik _ .lidi;", ya~.", hirt " ,,.. kli. bi'....;) .
ba .. _ oonn, . ..n u n d . ,. 1101"n .
hu l• • _ b u ni••
....k ~ d• ..,o
..~U. = d.~ . .. j. .... u 0"1.,,,
lu' ... . . .., •• } 'm nk
ulo...11 11.Imf ...,.klt; I, gMm... in.tç.hk
t iior _ dr l ••
1an . .. y;n e, rl.
m.i, k
)'l

....J
_

_ ,cid . mr k
........ .. ,..k" .I1•••. ki, 1i
Iu.ll .. hu y
yJ<l = kok.. ..Iunl..'u" Mik •••. fi. kin. h b o
MI.ii.......... _ ""U,md,
....,...,.... y. ';n d." lIJd ,"". k. kopottn . ..
iil«iiI_k - I., 'm ak, I. .. .. Ilibi al_t ' , uh " l iiriiJI .. du m.n
" ylUIDak
Moto .. Iu"tt' '' . li B." ,;
..., .. 11. _ .....p nl ik
..to-.lI .. bül n.. lI.
 KUTADGU BILl e I1'iCEI. EMESI
"
n.las.gunlu Yu ~u f, )·uk ar d . ö n~ ml i kon u ola .ak ay"d,g ' bi/!i. dil, . hilil<·I"".
en (ok bi lS; ü•• ri ede du 'mu ~tur. Bu yu mm b a~ mda helirt ilJ i ~ i gi!.i. hi1 tl i~·, , ull .1,··
reee ÖD ~ m ve r me ilk""i Yu na n filo.onannJ an E n at un"l an . A. i' l n·Aan . ve ~I ü .l u _
m anltktan Tu r m 01.ufu Farabi yolu il. K ara hanJi J u a.l a.a. h u alll"la n . la, agun_
11.1 Y u.ur. gl"Çm it t ir , Yu~ u f, . n y uk~ek erdem olar ak l arllll, ~, , .. ueu n ur ,,"
ü eeeinde d u ,d u ~ll . ö "d ü ~ ü bilg i)..~. in"anbk nil~li ~in i h aglapp, onu i" ,a... I", p an_
d an a)'lUb. . 11l1T ol..ak t a... yo•. KUladtlu BiIi~'i n "unu nJa ki ii ~u " .. ü• • 011 . LIr, I...
ilk'J i hall.latl p b. m l~ Dd ini ö~ii tle m i ~. hem de hu gr r<;.gi hiz. lo rkun ( Lir h"ri l l.·
ö rdl~ m i ~ l i r :

Bili1 bil. ~·i,i looI. b..dÜI! Îl 6: ü,.

Ya ,.. 11<. ala ngzl. ki,iJ , J 1ra !
Bilj!;i bil. aJ a m ol, yuk~elt kr n.li ni.

...
Y. d a h ayv all adm! al. in.anla. dan Ifakl a~ ! (I.e)·t: 6611)

8u ger (.lder i, ill. v e ..deml~ri höylece ö nü mü u , ~ .."li k t ~R SOIl. a. )'''''Il m X I.

babmd a (b'yt : 350-397). H al a . a~un lu Yu "uf. kilablll aJ m•• a nla e um ve k" nd i~i n i n
o a~ h k durum unu aç.k1... T a" ll: a( H a. an Bug. a HaR ' " , m" lu j;u ya l" t " , a, 11 10:1.1''''',(''
BWl d i, ; oku yan a kutl u oloun. elinden tutup yol gö" t .. ,. in; ~ u la r"p iki ,) üllyaYI.
b ur uml " . ah.ed ..liude tut an h it J ap ' U" ; k i~ i y.. r y ii't ij"d~ ik,.. hu iki .lunY. ) 1
elin de tuur, a kuta e ri ~ i ,:' Hu a( .k1ama J:'n ~onrll, r alli '. kit alu ll all"l!" rik kunu. ullu
ve bu all.gori yi 6 yn.yan do. t ki~iyi bi..u unar : 1. Yuka..la l..,lirtil J il1i!liLi. l. I.uk ü",·
dar, bey Y. da jli l( . Kün-T osd., do~.u ya _"aYI (kllni W,ii). 2. vu ir .·h . ToM., K....I.·li
(k.,,), 3. vni rin o~lu ' ·e ..da 'l 0sdülmi , • anl ay ", (,,~.,,~ ). 4. hUllun k ar.l ~ ~i . u l,it (1</.
gu 'ml ~ d a d ün ya i~ l" ri n i n souunu (a"' bet) t em,ij e.ler. K ûn- T"gd,. " ,I,,::a n " ü" "," lir;
Ay-T,,/d•• "Juluna y" Ju ; OSd ii/mj~ . " ö.. ülmü~" (lJg" wk = i;v llwk) . (),/s .. , m' f .Ia
" uy a nm,, " (od~u 'm'lk = uyan mak) anlae um ta,... B al a " a ~ ,, " l u Y" . uf k..." Ij" d,·"
. ö.. et mede n iin"e. ~rnç li tl;:e ~e~ l" nerr k ~öyle de r: " Ey gen ç, !!- en<;li~ i lli I"" 1:'\]'''''" '
f.ydala n, ça huk I/." çer , J ojl;ruluk yol un Ja n ~a'lrla. "
YU8uf. ot u'tulldlln Kon'a 'lI ~ hj; ' "arol hlll~ clan IJi. a.lan"l ,•. Kila l."l1 ra l. . I , ~ ,
italllU, alt/ll I,ll la ya JJ II ~ "' " !.ulunuyonl u. K en d i a nl " tl~ly l". ulu l. y a~"l, l ll ik"" "I..
gihi dimdi k. • • dan J a kueguu I Üy ü gibi sim.iy ahll; rakal "oIUI.Ul1 I:,·t irtl i,tl iui ,·m
göt ü. m ü, " , , imd i .llm"" mc.d iven dayad,g ,nJa. ol uz unJ aki d in.. liL. . ,k. ..." . d_•
hü1ük bir yaya ç'\"fi l m i ~ . ba ,mdaki kuzgun t üy ü de kuji:ularlll ak t üvune I"·rlt.. ,,,i ~­
ti. Bu ben zeti ,l .r. Yu. uf'u n öz kal eminden çrkn ugtrr, Ba ~n y am kt tr Yu ~u f' u " : A.I" "
ataIDl Yo, . RÖZÜ iy i lI.ö rmüyol . Tan n'ya yekerryor r " Ey Tanflm. heni Liru daha ~' II ·
, .t. hu ya," t ,ml t am am 1ayab iJmem içi n bana güç . k uvvet b a~ ,,1 a . KlIl ad,." lli/il ·
imi u m amlay,m; g üna h lm çoktur, ka.a t opraga f!"i. dig imde ya . h gall1alll h an a ul a ~ '
ne , bütün in enç sa hipler in i d e y ..1.g. ...
...
Hu (1:<'''1'1 ~ i .i , ba l' lanndan . nn' lI, X lI. b. " ta (k r' 398 ) " K u t aJ~ u Hil ij("
n a' ol hil. i Y' 8i ha ~l .. v~ LXXXV. bab ' n or ta -m a (hey l 642-1 ) <l ~k sür. r. 11"
 A. OIL ÁÇAI{

p;cll i ~ Jlik aye d e, y nycr türlü a" , iIJop etlik b ilgilere d e ye t verilmistir: 1. D evletin ni -
teligi , 2. Ad alet iu ni t eli gi, 3. BaLa ög üt ü, 4. Aklm n ild igi, .S. D cvlet ve ordu örgütü,
6 . Ba§ bug - g örevl i ili, k L'Î , 7. Dogr u yasa ve h ak, 8 . HaIk tebekalarmm ~l mfl a n m asl ,
9. ~ ehirli giir!(üûi , ID. Devlet ,lüzeltirni,lL Dünyadaki öJevler irniz v e ahr et , 12. Giik
,-i.,irnleri , bunlar"l J evirni , d ü§ y oru mu; v.b. Y ap rtta ki KünoTogdl, Ay -T old l, Ög .
<liil m i~ v c OJgurrn,§ h ika yes i, y ap ' bakl mmdan dört perdelik bir ~ahne yazl8In a ben-
zet, K" .inti'Îz pe rdeler halind e ola" devim lr ri , bilimsel tartremnla rr, gi dj ~ geli~leri
g ruplayrp dön! 1" a yna ra k , bu h ikaycyi d ërt perde halinde d e alaeaglZ. Hiç bir d üs-
y azl parça 'l bul unrnayan v e s on u n a d"k stl rel i olatak ko §uklu ge çl"n b u yaplt , ba§tan
Io a~a ö •.d' ·y i§lcrl,· ,Ioluclur. I. voo 11. bijlümleri duz o/arak anl a tt,k , ön".mli özd"y i§leri
ol " "",,,I,, t" l'la y"r"k ""lIaT) il" [,irl iktl" T ür li.iye Türkçe"ini d e v" .dik, ",iû ük ,Ie ekle -
,l ik. 111. " c I V. Lölüm!cri iizelle yc rek , çog unlukl a , a81llarma da ima llygUli olarak,
"a 1,,)('ya ~ l " ~ckline koydu k ; öz ole)'i ,le ri 'erp i~l î nl ik. ti erde h u yapltm t a m a rmIe hç e-
",ize ~''''- ril''T(' k "a h n c y aZI"1 I.i çind n e sok ulm us oldugunu gÖfl,,~k i, t l't iz.

3, Ana konu

J. bQ/iim (IJap Xll - XXllI , bpYI:.398- 1547)

EskiJen Kün-Togdl (gü n do gdu) admda b ir ilig (bey , b a~h u g) v a rdr. Kendls!
k/ini I6rii. y an i " o oKru ya sa" adanu oldugu ve bil gil î a d a mla n korudugu için yurt,
gerek --;d a1et, ge rek ahlák ve gerek gc çim, g&n en ç bab rnmd an iyi bir du rum da idi .
Hey in basbakam (veû r) olmaihgl için y önet im yükünün bütünii kendi ornuzIanna
çökm ü ~t Ü . Ay -Tulih (d olu n ay) admda genç, a k ol\, ve Lilg in Lir y urttes, heyi n iin ünü
iaite rek V" oua yarJlmc. bir adem gerek t igin i duyarak, gör ev a lmak üze rr yerini yur-
d unu hrr ak rp ba ~keute gcldi. Uz un b il' eilre gu rbe t aerlar nn çekti, ~onll n d a Kü~("m i~
( = i.t ekli) admo a bir arked as h uldu . Hu adam Ay-Tolde'mn ist egin i sa ra ym had-
hine ( ma beyn ci) a nlattl, onuu araelhg ,y lr Ay -T old l sataya göt ürii1üp be y e tamuldr
V I" uaun hir so rgu v e de nem ed cn sonr a veûrIig e atan d r, höylee e de Ay -Toldl . ab nn

v(' naeik davremsm ö dülünü alnns oldu. Ay -Toldl, beye, Lir hizrnct çi olarak geldi-
i(i n i, h izmet etmenin hir "roem oldugunll, kendisinin kut'u (s aa de t ) temsfl enig ini,
kuta f!ri~mck için , çok kez , krsuramak, göz yummak gerektig inî .öy Ied i. Ad l clan
" ay -t old l" y a (d olu n ay) i,arct ederek, sa adetin aya henzedigini, d ai m a h üyüyüp
k üç üId ü gü n ü, t a lihe v e zen ginlige inanmamn ve güvenmenin dogru olmadigun da
hil dirdi. Bir t ath~m a srea sm d a Ay-Told l eebindcn bir top çikararak üserine oturdu
ve tcm.i! eUigi ~ aade t in top g ibi oynak oldugunu, edrm alml~ bulundugu AY'IIl d"
ye riui, evini, haemini, eekfini Ja im a degi~tirdiginden dola YI. aaad etin Küvenilir bir
~ey olmadlgml bu t op deneme s.iyle göstermis oldu. Huna karphk., her gün etlr egelen
hu t a rns m ala rm hirillde, bey Je, t elludl ettigi adalet in, dogruluk, öd,ül ve ceee üze.
r ine k uruldug un u anlaUI V I" Lunlan simgelerle göst erm ek için , birhirine haglau.
nll~ ü ç a yakll y e denge s i tam, gÜrnü~ b ir t a h t ü~t üue oturarak, eline büyük bil'
h lça k ald l, solun a acr Hint ot u, Bag.n a d a eeke r k oydu. Brçak, y arg lYlj Hint otu,
eezaYl; ~eker d e ödüIü simge1iyo rd u. H ak su:Ltga ugra )'l p beyin ka plsma slg, n a n ve
 K UTAD Gli BI LIG INCELEMESI

adele t i on d a bula nl ar a sek er v erüe cek r zorba olan v e dogrulukt a ll kaç all lar a tl a .. Cl
Hint o tu içirilece kt i ; hu iste bey in y a Tgl blç a gl ke , li.ill ,-c amamlZ ola caktr. Bey in
adi , Kün-To"JI, gii Ile~ t e n ahnml~t1. GÜn q . Ay {(ir.i kiiçühnca, pa rlakh~l Jegi ~mez ,
eydmla trr fa k a t k en dinden Lir ~ey eksilmea, on u n sleakll g' ilc \'içe k ler ecihr. Giill e ~ in
hurc u ola n Arslau d a güçlu VI" ulu gön üll iidü r, eH en ç ar k ll" l a YCTi negi~ mcz. AY'lIl
bue e u olau Akrep , in san, sok a r, cv ren ça rkrnda ycr l oyna r .
Günlcr geçt ikçe Leyl c v ezi r t ürl ü kcnular iizc Tinde d u rllJ-' lart''imalarda ioulull-
dular : dilin erd em i. mutlul llk (k ul hvh~') giL i. K ün-Tognl , J\y-To h h ' n lu <! ';'ii;,ICc-
lerini y e kOIlU§ma"lll' çok be~endi. Dna v ez;t gi pisi ile , kthgllll tam amlamak üzer ,'.
müh ür , tu~, ,Ia v u l, kU'llk ve ztth vereli. Tilzeli, ,lo g ru V I" crd " mli hir y iille t îmdcn , " " _
ra, vezi r y a~ I IlH , It, hll_t a lantl. \'<l ) ' IlI 11g l1. ,Iü~ tü. Hey çok iiziil<lü, " czi rin i ~ ii n""i\" g" I-
di , dua ett i, a!tm, g Ü m ii ~ torlaml~tl , I>i~man olnu , fllkirlere n aglt tl, aglanr, fa kat he -
k imlel' hi r kurtlll ,, ~ y olll [",lama,l,lllr ( M"l il'r<'g ihi Yu .<uf <la "",n ' ·c e6çi' lf'rd e-n y akm -
makta,h r). Il llrllmu a~lrla§mea Ay.To 1<l1, o~ l lI Ügdii lmi 'i'i ( ij \ ii l m ü ~ ) ça~l rd" ""U il
BltlaY' §IllI, anla~11l1 de n e<J i, gönlii k and l, se" in, \i .. e onB ' ou haha ögütlerini v"nli
( a~aglya bakuuz]. Bcye Je bir kumaru bitig [v asiyctna me} y a z.p on a adale t ve lH" rha-
metten ayn lmamasuu v eai yet, óksüa ka la cak oglu nu .Ia ernanet er t ikten SOnra gö zle-
r in i bu dü n yaya kepadr. Ögd üImi 'i de )' as a girn i ve IJir eure bey veaira iz kaldl.

Üliim d öeeginde Ay -Toldr'nm Ögdülmi~'e n rJigi ba ba ögül ü (ala pendi , beyt 1278---
1341 ; seç me ?arcalar):
1, K lJ']ii/, til köni Iut, BaJatka tapIn ,
U~anm" , )-arinlIk i~i']ni itin.

Gönl iin ü, dilini iyi t ut , TatlTl ya t a pm,

Sa \'sama , y a rlllki i§ini düzenl,·.
2 _ Kamug edgii 'si: Ba yal hiikmi bil,
Ba.yatka Inan!pl, A n.y tapg. k. l.
Bütün iyi lik ve Ir.ötülülr.lc ri Tann hiikrnü h il ,
Ta nnya jn an, Onun k ulu ol.
3. Npgü kim kereki'] An.ydan tile,
Am da ad.n y ok saya kiiç biIe.
Ne gibi ge rekligin v a rs a Ondan dile,
Ondanbaska seninle olae ak guç yoktu r.
4 , Ag" tut negü crse yarllXlann ,
Ag.r kdga Te'}ri bu k iin hem y arm .
N e olursa olsun hu yrukiarlll' dinie.
Tann senin ödülünü v erir b u gün d e yarlll da .
S . YlInkly kön i lUI y ay ,lma özü'},
Kö'}iil.. li{ ki çig lUl, />ediilme ~öziilJ'
D a vr aruslerm dogru alsun, kendini y a r ultm a,
Gö nlün ü, d ilini a lça k t ut, SÖZÜl\Ü oh a rt m a.
 A. DfLAçAR

6 . {jzü ') Dlka a/ ma bu dünJ"1l üçü n,

Ki$i nery ill alma kiiçeme kiJç!' '' '
Ke",j j n j ah'~e a tma bu ,jü ny a için ,
Kir me tlen bir ~ey a lma ~ücii nü zor Jaya rak .

7 . Ka)"" i~le bolsll )"on k u/ru flll,

Yonk alra unsa; SIl !!1l örg~ kU l .
Hang' i ~te ols a vnu uz d ille k ar91la,
Uz d ille kare alarsan , sa adet sa na haglamr.

8. TiliIJni kiid ezgil, közü'Jni kü dez,

BOgIUlI'J kii JezgiI, halal yigil, Ilt.
Dflin i göze rle, gözün ü ~özetle ,
Ooga1.lm gözet le, heUl y e, a l'. ye-

9 . Budull m"'r~'a Iwlsa, y " ak tur, saça,

K are bllIgah'Ja kali /ma , kaça.
H ai k kargasede " Iu rs a, Ira k dur, da~ ll ,
Av a mm k arI~lk hg lna ka !llma, kaç.

10 . Ki si ,-an ko/ma, ikü'J h/ma )"a5,

N eçe edgüliik hl; hava, arzu bas.
Ba sk asm m eararnu iateme, ke ndin J e za ra r verme,
Çok iyil ik y a p ; he vea, arzula nna häk im ol.

11. Kayu i~ke kirse, Ç.h$ IY' kor,

Ç,h~ körmese, i~ bolur erk e kor.
Hangt i ~ e gieersen, ç lkl~ma bak,
Ç.L~1 görülm eyen ieler insa na zararh olu r .

12 . Kal, kelse fIt' kel) ka ltglan serin;

S erimli k ki~ini l) sevi rn:i y a" n.
.E ~ e r öf k eu geiirs ", k a lila ~, sa hr et ,
Se b rrh kisinin sev inci yann [eon ra] geli r.

13 . OWmüg unllma, anuk tu r, sakm,

Otü1Jni ulU/ma , /übüyke bakm.
Ölümü uQ.utma, aruk d ur, d ü~ün,
Ken dini un u tma, aalua, son u n u dü~ün .

14 . K ir i$ Mr ü sen, ç,klf JHl ne!Jf'},

Silzü!J silzlemegil, meger ijz le!Ji'}.
Giri~ine gëre çlb~ml y ap malm,
Söz eöylem e, egel Ben in öZün e d enk degilse.
 KUTADGII BILIG t NCF.LF. MESI

15. TiI i!J de (lkarma bu y algan söziig,

R" y algan sözün er uçuûar öziig.
Dilinden y al an sijz ç.k a rma ,
Yal a n söz in samn özü nü d egersizle ndi ri r.
16. K ada" yak y agllkka y akm l.k uIa,
Ulug ka , kiçigke sevüg bol kii le,
.. Tuz , etmekni k i') tu t, kifike )'i liil.
Kard es lusrm akrabaya yakrnhk uIa (göst er),
Bü yü ge, küçü~e eevg ili ol , g üler ek.
Tuzunu , ekmeg in i hol t u t , ba~kalarma yedir,
17. Bolu birse devlet, kü ve.tlenmegil,
Usa edgülük k. l, l$iz kdmagd.
0 1u ve ri rse saade t , kihirlenme,
Su s a iyilik etmege, kötii.lü k yapma.
18 . T ay anm a liri/ikke, IÜf leg keçer,
Küvenme hiv , kutka , kUf leg u( ar.
Güvenme ha yata, düt g ihi geçer ,
Gü venme sü re ksiz eaadete, ku~ g ih i uça r.
19. Tirigli g y ava k lima, edgü klIm,
Ke(er kün içinde kerekiy al;n.
H ayatl bot geçirme, iyilik yap ,
Geç mi~ günlerden gerekeni (ihreti) al .

20. B or içme , fesadka kanlma , )'lTa,

Zina krIma, fasik a.lanma kara.
~arap içme, fesada k anlma , ll'aklat,
Zina i~leme, sa p kIn olmakla kara ed lendmlma.
21 . Ru bord." kopar mil) y at llkka y ürek ,
Z inadlll kaçar kUl, YÜtüyke sudar .
Bu içkid en hareket ede r bin gü na ha YÜTek,
Zin adall "a a d et kaçar. (zina ieteyeniu) y üzün e tükürür.
22. Sal)ll silzledim söz, kumaru a/l,
Unuma bu silzler, köyü1ke bi/i.
Sana 8özlerimi s öy le dim, e d i vasiy eu ir,
Unutma b u sözl eri. gönlüne yaz.

SOZLUK
k6Qil1 _ ,611111 ilUuoek _ h.....)..... k. düzenlemek
ill _'"
kIa.I _ duin>
......"8 = b ül iin
e4ii "" iyi
& yat .. Tann iaU _ k6111
......& _ u.v .am.ok aqü _ "" gihi
 A, nlLAçAR

_cL..~ hn, ka _n..k _ on ,k. uyomk

.~" . u' D•• k ~ W'DD1.Ok = <!ii, üllm ek
diDlem . k ,üL "" dip , .,,1, klik
y.rhg = ),u y....,1< balun_k _ ,o ""ou dü ~ii omek
.~r 101_10 _ a glrlamok, de gttlendinn . k kiri , = gint. va . ida! , gel..
yonk ... gidif , do vr om, IeQ = de.. k
~ütnlek = b iiy ül mà, Ob&Tl mak y.Jp.D = yal . ..
o' = . U!, <>,\ DcwdlUJl.O.k .. d. gerini dü !iinnek, al.y etm ek
".~ = mn l, ~ey bd. , = kard. "
kiiçemek ~ 10 ' , giiç gij. termek, I"lmet mà y.k y....k '"'" yak'''I • •, a luabala .
uY" "" ha ng i ulamak = lIlam ak, uzatm. k, u h lm.k
yonk _ Ul, f " mu !ok - ü,: = ..vgili
uU'u = "' ~l küle ... gliJ.rek
uU'u fU'm.l = ka r!,l. mak -.do = ek mek
ö k .. b .~lom.k, 6. "",k lûJj ... bol
küd k .. gil. etmek , korum . k kün,demnel< _ ki h" lenmek
kii1 = gil. ............. ... ,uoamok
oo~ ... = b<,~u t.y""_I< ... dayanm . k, güv onmek
yimek .. y .. ,,.k tlriglik .., dirilik, y.,om
....... .. '.pm~, Ioun, k.nl,khk tij, "" dü,
••ç k .. d.~"m.k, oaçm. k lon _ k"., . üre . i.
l ( budIlD) = ovam r." = bo,
r a. = za ra r, .iyan ...... _ "".p, i~ki
lolmak oe i. u rnek Y"1UJl.O.k ... lTakl~mak
Deçe .. nice, çok _ ta.ik .. ( Anp,) '" {i.k i,lonllf, ..plon
ba. . = hev.., . ,k, merok atantDÛ = ad alm . k, . dl.ndll"llma k
.... . &nU = m.rak , ib t". ' kopmak "" "",,ket umek çlkmak
kol- = Urnt miJ.J
= I1l00
bh ... eg.. r unk "" güna"
uugLunak .. k . luo,m.k, kendini lutmak andamak .. tükünnek
oerinmel< .. oabretmek kuman '"'" vaoiy ..
oerimlig ... . . btt h IUtimek "" y .un. k,

Bu. bölümden baeka özdeyi~ler :

DünJa :
nu irsel y aY'g 1.'.11.'. kurlga ajun,
K.llnçl kol ol, kiir$e yafl u.un ,
Bu dhi~mez , dënek huylu koeskan dünya,
DaVrant~i klZ gibi, .1Jak ar sa n yllt' büyük.
Erej kolsa, emgek tutaft banr,
Sev inç koba, kadgu Imafl yonr.
Hahathk ietereen, emekle (zah me tJe) kom,u claeak gelir,
Sevinç ietersen, kaygrya komsu olarak yürür.

Y asa:
Jdi t>dgii Inglik, taJn edgürek,
T6rü ol; ani lii:: yorHgu kerek.
Bey beylik iyidir, ((a ka t) daha iyi si,
YlU!ad.r (törü); onu dtl e (d ogru) y ürüt mek gere k te.
 K UT AU GU HII.l G IJ'I<CRLEMESI

Bi /gi :
Uku~ kaJr'n i hem uk u~lug /lilir,
Bi/ig $IllSa bi/ge, bilig/ ig alu.
Auleyism dcg cr ini anlayrsh olan hilir,
Bilgi eatae bi lgin, Lilgili aLtt .

.
Curbel:
Y Ill'g y arllkag,l, içür bir yigü,
. O meg eJgü Illtg./ , ay bi/ge bügiil
y a bant ')"' bagi~la , Onu iç'r, YCII,r ,
Yolcuya ,y i ola vran , ey akill.t bi lginl

Halka i)"ili~· :

B u y ayltB bolllr bu k i~ i cd}:".li,

Ki~i t>dgüsii ol bIlJun yii dgii.\i,

o adam olur in eanlarm iyi~ i ki,

(l n, a nl an n j yi~i ) halkm k a yg ienu ta§lr.
Kimi y devleli ba~ kölürsc örü,
KamUS edgü kdgu budunka tOrü.
Kimin olgunlugu basr m yukan y ükseltirse,
Halka hep iy' ya sa uygulamahdr r.
KimilJ elgi boba budunka lUnn,
SiIig bolgu klikl, kol",çl rü::ün.
K,min eli halkIl uaarsa (halkl eld e ederee),
Huyu temiz olmah, edil eri de Boylu.

Kut:
Bu kUlka lJtanma , usa t>dgü k.l,
nu kün munda erse, yarlJt anda bil,
Bu talihe inllnmll, iyilik etmegi dü stin ,
. Bugün bunda ise, yerm orada bil .
SalJa teg$e beglik, ulugluk oka ,
Kiçig/ik anu k tut , örii!l bolguka ,
Sana cri,iflle beylik, ulu lugu anla ,
A1çak gönüllükle haarelan aga:a:maga.

Aeele :
K ayu i~k" iVf " u::ar, ki ç kalur,
Iv " kdml f isler ökünçlüg holur,
Hangt i ~te ecele edilirse, uzar, ge ç kahr,
Acele edi len i,ler pi~manhkla olur (bit er).
 A. DILAÇAR

Ku :
Bu mUIldag ki~i ler bolur idi kt::,
Bu J..u ktdlkt kuidl h z all ku.
Böyle ki~iler çok kit olur,
B u degerli nadirlikten, nadirin ad r krs kald r. ( Nad ire )

Tegim~iz lapug birle, lilrke tegir,

Yarag~u y ara1lsa, kör ilk e tegir,
lierlemem..i~ kimel', gorevl ( ç ah~ m asl) He ytlkeek oru na e r i~ i r,
Elveri~Biz, yaranoa cla, kapl e~i~ine va nr,

u; Dil :
Akar suv , yonI. lil , /til k ut lurmadt,
Ajun lezginürler, y an p unmadt.
Akar BU , UZ dil , VI' kut, dur madan ,
A~UllU Jol>I~lrlllr. yor ulu p di nlenmedef\.

Iluy:
M in i /tulguçt kdh alçak kerel.,
Kii!'Jül kodh , lil sii;de y um§ak kerek.
Beni (sa a de ti) bulanm huyu yumusak olmah,
Gönlü alçak, dili d e konu ~mada yumu~ak olmah,

Onni küdene , ayl erlme~e,

Yavuz, y unçlg i~k t yak.n turmala .
K endini gÖ'l:et me li, a~m geçmemeli (varmamah),
Köt ü, çirk in i~e yana~rnarna!.J .

Denge:
T e'Ji /tirle '/lua li,ilmi§ neryln,
Y"Tlk lihse kolh, h/incl y a'J!R.
Dengeh olarak idare et m eU derilm..i~ mali,
Ust ac a düaenlemeli hu yunu, i~ini, hareket tanml,

Büyük-Küçük:
l.lzinok uluska tap1l8 kl/ &Cl Ib,
O;inde kiçi8k e .•iiçig luua s/lz.
K "ndinden hüyük olene ""Yll i Ilö~termel i ,
K endinden küçük olana tath idare etmeli eözü n ü.
 KUTADGU RILIG I NCELEMESI
"
Tul um :
Ki~ iF salgamasa küvdik bile,
Ba sumasa ;hde ki figke k üle,
K isileri ki bir likl e tahkir etmemeli,
Ke ndim çig net m emeli k üçüklerln gdl ûn ciinc .

Ba:una:
• Ya~'ahk bile barka ba~ sakmasa,
Yauall kka ba~lag ne!lin saçmasa .
Bo~un" ;çkiye ba~ sok ma m ah,
Bo~u bo~una mahn! aaçmamah,
Oyun:
Oyunka kan/masa elgi1l, IWn.
Kënilik: iize nnea kilkl, y a!'J tn.
Oyuna kaliimamall elle, dille,
Dogruluk ü,wre yönetmelidir huyunu, da va "'~lnl.
YllYlg kul ki§eni bu ntlJlu lurur,
Bu yalJlig basa kumt kaçma;, kaluf.
Kaypak saadet in kös tegi bu eeyle rdir,
Böyle yapddrktan Bon~a saadet kaçarnaz, k ah r
Yalan:
O;üm lapiama:: ne!'J bid y algan ol,
Munl!'Jda /tasas. /tu küç hlgan ol.
B"nirn kabu l etmedigim eey leede n hiri yaland rr,
Bunuan som a, zulürn yapandlf.

AÇ8/1z1ü/ük:
Sul. erse kll.np, y i8 erse /I:Î,
t vek erse kolkt, uvuuw; kijzi.
Açgiizlü ise ed is i, çig ise özü.
Aceleci ise huyu , yüzsüz iae giizü,
Ofke:
Bu§ t erse i~le, y ime lh!kelig,
Yava erse /torfl, y a klY8an e/jg.
Sinirli ise i ~t e, öfkeli d e ise,
FaydasJ z (ola ra k, bo~una) i~kjçi iee, ya da do gru degilse eli.
Bu y a'Jl'8 ki~iler yaramas ma'Ja,
Ayu /tirdim emdi açuklUil ~a!'Ja.
Bu tü rlü ki,il er yaTamaz ban a,
Söyl"yi verdim imdi ealla açJk olarak.
 A. ntLAçAR
""
tY ili k:
l /ig "'Jd,; edgü bu I.. Ik< y ayr,
Tus,.lu, bo/ru h,Jlk4:a asgr liyi .
Bey dedi: iyinin huyu, t anJ,
Yararh , hal ka fayd ah olm a k ; budur rengi.

T ozü halkka ba, ça kr/u' edgülüg,

Yarw min nel u,maz ki ~ike külük.
Düt ün halka he p iy ilik e d er,
Yine de minnetini vu rm a Z ki~iye (b o ~u n a), s oylu adam.

Oz asgm Iilemez, ki#ke aSlg,

ni r iJ, 0/, a."gd"l b" ko/ma z y am g.
Kell,linin f ay <.1 asUlI dî lelllez, ha~kaam a yara rh alu.,
Verir 0, faydanm istemes kar~Jhgml .

Dog,uI'Ik:

tlig aydr : klirgil koni er fJ::i,

TW, kog/i bi,le bi,ike, s<J::i.
Bey dedi : gör, dogru ki~inîn özün ü,
Dili, g;;nlü ile hi r '<l!UT sÖzü .

Ta §l tel, içi ol, içi leg tll{l',

Ru yay"g bolur al köni çm kis i,
DI'J, içi gibi Qlur, içi de dl'l gihi ,
Bu insan dogru, gerçek ki~i olur,

Kli'JüIin (' karsa ayada u,up ,

YOrlsa uyadmasa. y al!luk ko,üp.
G6 nlünü çtkanm ayaama koyarak,
Ytirdmelidir utenmedan, iu eanlan g ër üp .

KöniIi k kuek e,ke kapsa kUlun ,

K{jnilik all ol ki§ilik, bÜlün.
Dogru luk gerek ins ana, yükBeimek için kuta,
Dog.ulugun adr drr in sanhk, inan!

l nsan.lnsanllk:

Ku u mez bu yalT)uk, ki§ilik ku ol, •

Az ermez bu y al!luk, k<Jnilik az al.
Azr a k degildir in 8an , inaanhk aarektn-,
Az degildir insa n, d0iVuluk eadu,
 K UT ADGU BILle INCE LE\lES I
'"'
Jy i . K ölii:

lI i" '1y,lr : (',Illi' iki liirl iifl, 0./.

Mu m yda bi,i çm !UIar cdgü v ol.
Bey ,Ied i: iyi iki tü d ii olur ,
Bunl ard an hid dOgru <'ll rur ar iyili k yoluJlu.

Bi, edgü bolur, kö" anud" n logup ,

Yon r ol /Wni pn, kö" edgii ba/up,
Bi .i i)·i alu . , ba k !, anadao ,logma,
Y hrii. 0 dog.u ,l Ur,i, t , iy i ola rak.
T ak. bi ri edgii, k/ir, IitgiJuç bo/u',
Isi: ke A'ulsa ol i " jz küu r.
B i.i de iri alu . , hak! , t a kl it ede re k,
Kot üyc kauhrsa 0 kö tülü k ya pa r,
tu lü,lüg ol, k{j" /", isi: y ime,
l kigüni bir li p Li ;:ke sama .
tk i t ü,lü olu., bak ~ , hu k6tü yine,
t ld si Je hiT ,Iey il' köt ü "lly m a.
Taga ,si: al, kü r, m Un/yda bi, i.
Ru er ölmegince arrma~ ki ri,
Dog u ~ lan k öt iidiir, hak !, hunlerd au hiri ,
Bu adam öh~eyince t emizlenemez kiri.
Tak l bi fi litgiinç Iwl ur bu ;-"'z,
1§i edgü balsa, tiuer bu ma is.
Biri de t a kl it edere k kö t ü 01u1,
. Arkada'l iyi olu'~a, 0 da yolu n u d üzenle r.
T oga edgiidin lulÇ' edgii kelir
Ajun blldm andtn a.i' gla, al" .
Dog ll ~t a n iy i cla nda n ilaima iyi lik gdir,

Dünya halkJ onden fayd alar ah •.

Toga isi:: ene a!l<1r yak olt ,
A junka bela ol budunka y un.
D ogu §ta n kö tü i"e ona çaee yokt ur,
D ün y ay a hela olu., halka da krran.
Bu edgü afl,l~ tel" agl, aggrlka,
Yat' lIZ ne!l i ni ~ ol, uçuz bulgrlka.
Bu iyi , yo k u, gihidiT , gû çtür çJk a n için ,
K öt ü aey ini, t i. , ko lay buhmur,
'"
Bu t r/sü o '} of, 1oor , iJizlik 6.. I()/

501" }' '/" 1 ' am u 0' 111, "llrn~ ~. 0'

I) "jl;k sagd ad .. , bal!, kOlülülr. J e sold a
Seni" eelu n ("rh..nnrm in ye t i,lir, cennef i~e ~agJ.d lr.
Dil v.. Sö: :

K am bn~ J n8"uf km I lil lil' ''' ,

Ne,r bal yiJi bu lakl ma yiy;••.
K ar a ha~lJl dü ~mam kJzll (1ilJ ir
N jç" ba1 }'Cd; b u, yiue d e yrme~teflir.
Ti,;g .ii:1romt., idi 6k mahaf
Ahger iki tü rliOh ki~i ol bili,,:
Birisi 'j/ilpi:, bii,i tIglIl ,
Ya1a:ranm hiç kon ut ma rnaM 6I am.~
An ealr. iki t ü, ki t; olabilir (Lllnl&,) . bunu bil,
Biri biJgu;iz, o b ür ü de dil .iJ:.
BiliS" = sijû y irke luV UK tur ur,
Al,ua J .. . ·ag. y irde nim"" ';nü r.

lJiigil inin ~ÖJ:Ü )"er için ~ u jl:il>îdir.

Suyu n u .Ltlru yer de nime t hit ..r,

Difig, i: ki Ji 1r6')/; kam leg I'.,.. r,

Ogi.iz ki'.e tIlim..e, lip Dl , y"m onur.
Biligsjz k.i;inin gÖllhi k um (sal ) gibidi e,
{.,n U gi r~e do lmaz, ol, yem bitmee.
Ay ilmll/ik ~,k~k lum, IIY ilig,
(;" I'flllI li~i ol. ye/ij , s" biUg,

Ti~ike I,i, ..,kek /"'/u, Aar, .ti,

1 1U '}d" , M!J<I' '"g_''' iki '''I.
So n n.k .. tk..kt j, . ey bey.
Ce va}" t.Ii ~ jd j" hilg; (bu i~ ..) y e t "r~,
Di~iye bir ..rkek ka... olur , hak !.
On da n. do~ aCII. loo a . ik i erk.. k ,,""uk do~.r.

&~ S,h I'" Ro!.tu:

KlIr .. l a tlu loJ ' iI. kll, . ..ol ' f'K J at.. ,.
YlIt"O ..J: M 01'11"'. lI:i" umritij,.

YiSf'. Io<ha, yatsll b.. y,Jln ,,,'U'.

Bu y<J1u ,i1riiJ üm bI' lulkl tu, .. r,
 KUTAOGU BILle INCELEMESI
'"
Bifi!I;S 1rilitn tl Ol' J ar m ..r,
Hilig birte 01'111" rIllItIl lem, i, ü,.

E, 0: ülgi 00"0 bosu>;4.11 1ri,ü',

Bu CO " ülSi. ,1/1
111: k.. loI<t." kiriir,

BUig b..lgüsi . kil' . ihi <1.. '1 tu ,u r.

H r~
1ki bile u knil ''1 arur,
Bi ri lil ru,,, , , kil'. bi,isi b(Jgu>;,
B u iki basa lUua a,' g' ögü:.

K . ,a bu dunun (.vam m) k ar m <I0YUM , bakl, öküz Il: ihi yal.r.

Bo~ w zle .vunur . özü n ü eemir fi r,
Y..se, d oys• • Y'ln. bi c h. )"'Vand lr.
Bu h.p"all d iye •• pt . dl g.m(m ) hu )... d ur .
Bilgili ki~i1 ..r gö\'del..rin i Y1pntlr,
Bilgi i].. avunur, ca nl.rlnl ....millirl..r .
Gö\ 'de nin nadbi h..p bo~n t.l a lL 1I:;...,r.
Canm n&>libi , d o~ru ~o z . Itulaktan g iret.
Bilgillin klirl i8i. balt!, i~! _ ,~d ir.
Bu ik i ile in8a n mutlu o lu r.
Biri dild ir, Lak!. bi.i .i de bogn.
Bu iki. ine ' oz geçiri rse çok fayda görü••

S IS ; t '.. Susma:

B u Ay .Told. lIyd . : lil: 0'''' SI' ol,

S/i>; ülgi on ol. ,ö:l"Sü,i bi, ol,
Biri '1i; I"sü ol, roku:l tld.g,
T .d.S , /S; f'l pi , ad . bar fa y . dlg.
Ay.Toldl dedi: ~özün yeri m d " .
Söl:ü n sa)"lbl (bölüm ü) on d u r, eêylene bilen i bitd ir,
Biri M}y leneLilir. d okuzu ya~akJanlUl~ tlr .
Y k w zü n di Li. ...1. b..p köt üd ü r.
Só: Ut ' bil I.IS,. y~ '" yi , deki
Y"I<J k6l<k~ Jokl.. r, bolw t" Jel.i.

Kw. IlIdeyü J.ilmes.. lil sll:~,

YOI.1 1r1l1rl.... ,u. kil ' . imI,ü ' Il"ü~.

SOlt nY""' intie. bakl. y al'l Y"'rd",l..i.

?tf . ~· i göl...~ deler . bAfk l!iteye g<:Çe1l olu r.
'" A. DtLÁÇAfl.

E ge• .-lil .ö" söylemesin i bilmeese,

Mav i gökt ekilli, bak!, (yere ) ça ~mp indirir.

Okü~ sö: p~ it8 il, telim slJ:teme,

Uk tl ~ bi,te sö:le. hi/gi birlt liz.
(,:"k ~ö" i ~ i t (d inie), {aûa sêyle me ,
Anla yi ilc söyle, hil gi il~ d üeenle.

T ilig sokse bolrna: teUm 088~ i ,

Sö:iig öggiisi bar yime slJkgiisi.

Ka mtIg tepre nig/i hu sann: ka/In,

Tan uk/uk bi,ü, bi, Bayalfg tilin.

D ile s ëvm ek olm az, çokt ur övg ü~ü,

Sözün Qvgüsü de va r, 8QVgÜSÜ de .

HUtUn cauhla•• hu sa)" 8lZ k alabahk,

T ltmkJ,k vc rir, te k bir Tann diliyle.

Ay-Tol dr' nm hey e vasiyet i (p arçala r);

B ela, kü .. y i, in de ben edgü kl /In,

B udunug sedndü ,g il , elgin, tll in .
Bela, zulüm ye rin e . en iyilik yap ,
Halk'nl eeviudi r, elinl e, di ltule.

T örü riU , y orttgd budtlnka kö ni,

Kü nii(1 edgü bIJ/gay k/$nilik kiini.
Ya8a düz enle, halkl dogru yürüt
K i, günün iyi 018un, dogrnluk (k,y a met) günûnde,

artuk, kötiirme M(1iil,

Küt'e zi en me
Inanç kdgu urne: btl dün ya , 1/$(1 iil.
Çok kibirlenme, gönlünü ytlkseltme,
Inanmak ol maz bu d ün yaya, don (vazgeç).

Ki~i ne!]i alma , y ime tlJkme kan ,

BIl ik i y azukk a uil r ÇlkJa e an. •
K iei leein malnu a1ma, kan d a dökme ,
Bu iki günah t an inler [ine en}, cam ç,k ark!f'

Sara n bO/IflII, ilig, ah bol, akI,

Ka llr me!]ü Mme: akil,k art-.
Cimri olma, bey, cö rnert ol, cömere ,
Cöme.t1ik ehe didir, ölmez cömertligin ad l.
 KUT A[)l;U Il ILtG J:"ICELD IESI

Har amka k,mlm<l. yime k,im" k·I' , .

K i ~ i k'o m li;/..... p., ha_<l'" k ,/", ,, li l' .

Har nme k atrhu a V l- 'w r " "Ua" ,,''' .

K i~l kam ,liikmc, ,lli ~," a n olma , ki" 1",,1,''''<' '

Kir;ig <'flwn ijS"'l "!juli", /,i/ip"

K i, igde bi/ig bilse ko/rür elig.
K üçiige er ke n ö~rcl, o~ llia <la 1>il"i ,
K üçiik ken Lilg i ii~ r r n i r~e . ,,\i n i yij k , d LiT.

sOzLl IK
i ...d 1,.-1 ... d e,I;' ;' k<" , diri ,,,,"" k10 = I , koz, 2, ,l o~.,li, pahat<, n. ,li, ~c y

"."'1( dön r k lu ol<k = ,l c~c ,likl ik, na,[;rli k

k,lk huy , ~i<l i, al = .d
kung . = k"". k." I.~ i , ,,, i o = ilerl"mo"'ij
rnoj/....inj /... in ç = ,"h,' Io". 11U"'" l.pUI: = hi''''H, ~" rev
kolm ak = ;". mrk 'ap" ~ ~' = ~ "ro ,-li ,
mo",uc
..... ~.k _ r m. k. ~"h" liOc =
, -ij",ck "' '' ''
,....'" = yakm, k,m' l" yu.~ .,z _ ,~ . y",a ma. , d n ri" iz

k adj{U = k oyW il /_I .. ""r' 'li~; ; .

yonmu = yü riimek
id; = •• m p, hey, T,m" ya n k lil _ ,,>, ' 0 ' '' ' a dil
1.1u _ d.h " I ",,~ in m . k ... ,Ii;n",.k
.dg ü ..." oe ".ha iyi I,nm ak = dinl enwk
,ü. = dü., d"~TU kodk , = "y••,I, y" m" l a k
r at = ,.abanel k iid""md, [ki'odio,,"k = -gMtI",ck
yigi i /ye,ii = yedi r ay ' _ .~ 'n, <;<>k
ümel( = r olr u on mok = ~oçm ck ,
bügü ....k,lh }'uu. = köti ;
y.~ lolf _ in>a n , . d am Y""(' 11 = ya kl,mao, çi, ki"
yüdmd. = yükJern.", yüklr nmek. tn~'m.k , ..lun I =. k = yan.~m ak
h-. köliinne1 ... haf'''' y uk.d'm," I.~ .. dtllk
di ll .........k = d "''' 'mak, r1d~ ~tm.k t.~ i Li, l" = donllCli, ölçiih. 010,0.1<
omll = t em io, on lulmok = idart tl mok, yllnotmo"
tiJriD /IOsiiD _ ooyl" liri lm.k/tm lmolr. = d.rilmok, t<>planmak
UI""" . .
~gn> ~k
dü~ü nm. k
,., d.tmà, . ritmol
nOIJ = ma l. "y
y....k = Uz. ,,"aca
olm.olr./..lunak = anlam ak yonk li.i.otl.k = u at.C. düztlll~m.k
k i(ik!ik _ kü çüklük , alçakg1lnüUü lûk Y.~ = ...... (davro"', )
an ulr. hUm..." = hU lTlanm..k t.p" _ Iulm .1r. = ' . J'g, gö.t ~""o lr.
öriig /tlriiq .. ak o ü ~ i g = tatlt
öl'Ü<j holm u ... a ~armalr. .. tg.m. lr. = çigno",;" lr., h. lo u t d m.k
b y" = hang; küv""l ilr. = kibi.
ivmdr./n-md< = acd. ' otm. k I>Mttm.lr. = çiïn~tmek, La'ttnnak
ki \! = g.ç lr.ülm.1r. = gülm.1r.
ÖkÜDf _ pil m.nltlr. , . . .. = !,,,ok"; o, r.yda..o, b.,
momdatl _ b6yl. y..u w. Lik = h01"na
Odi /....i _ çok ho< = ' .'0.1" içki
 .-\. ll lLAÇAR

'-t1.1! - I~.~.. I~~ ....... il _ ,...1

knnilik _ ",,~",l .. k "'It. = daim a
oZ<' iij ~ . _ U", ,j,..; b..d,,, ,", I,ud" .." . hai k,
y.r'. - ,]iin.k, k" l r . k . ..d, .. _ .... d. n
t"",. = ...,1" (,I" . " .) .~ .. ~ ..n"
kIl ""'JI'II = Im ~ k' ld • • Mlle 11 _ illç. t ....
"""'" = " 'n.a r"l = ~- . klm.
k •• an
l. pIa _ ka 1 rln Imak .... _ ·,Uk...l;,. , ..10 .., tl k... .
raL..., _ ,.mn
op - ai'" ,Ilt
al _ .. hlt ••..01 .. ......" _ yo k.., t .k. ..
.. ;; ~ _ ~iiç ..... . ~ .. Iu'" .. t"" -= ..cu~. d'lr' oi.. knla,
luIII. " _ )" lan. )'~ ra " ""l _ ut Iata '
. u k _ .ç«(I.I Ü loiolik _ kotül"k
r il( "" "Ir"..
m ' ~. ç i~ lam.. _ « ho........ '
i . . .. _ . c. leá n'nl _ orun " . yrr i
... " " ... '" u tan .... z. 1:6'ü olor"''', yü.... ~ ..,t....h = "'''''' 1
"' ''' = Mh li••;"i, li ".,.. _ dü,maa
ri.....I,...... . -= da!>i. dr. yin. li.;, _ di,;, "., a ,.o"
'-(1 - i<;" ,cÎ .... - hi<; (.... a' '" mu l..... . d'lI)
b r il'" _ <'in. dn~", olo.... 'al>. ..'""-I (An p.) _ al ol.".kol ~ itn kiD"~
ar " W.....k _ ""y l."; nrm.k . .... _ dil _i•
..... kh"" _ at, k ..l••al " i. ... _ " u .., ,.. it in
1.....1".. .. "" ,.a ... ",.l. r. r ,t. lo "In,. k ;;nm..k -= hi'k i. I.il " " •
.... 11 _ r..)-d.. i>f(iia '" "mak
"'.I _ ' Mk .p olum.uz luk od.h
,,,. ii hart. = h. r.
• :ona _ yill<: d .
hü' ü", h. p .,. .t
l !ti _ di,
= oOyl..mok. "" , m. "

l ;;I;;. = ..., 1... ünlü .., ... luK.

"."'11 _ k • .."l,k . n _ ••k." nl.it
l ....il _ .(1•• bok ..... t~ ..) _ m
..Im.k
I., _
Wri k_l ""
, I~
l~ , .oolmaIo = do "
..4 _ 6k6..
k

" 11 _ lIibi ,.... _ ho,

t in = .Iot''' . 1;"';'" ormt ilm. k = . omirt n,à
•r. "" "'"Ç içi. •, . " Ilu _ hay... "
....... . k _ vIl. m. k. ko, m~k li"_1< _ .op '.m. ~. " . pit et_I<
,._ l _ rü ,ij",••• <IoI.. m. k '1 ... j. I" . _ .ilnll. ~ O.de. et .. . 6•
..'.d _ .... ..m. l , . ""..... .. _ ..,...Oa' m." " praun.k
k l _ korm.". kol...... ".
Ioóihi n-lo _ ; k
yiikO*I.....k =
ii hi ll p.,.
bi_. ..... ip
~ = bo«o~
lul _ .... . 1.. nadi r ki.-l.. _ I(inn< "
.......... .. olm... d" iMi . tv' _ d.. ~ru. 1I. .çd<
", ,wat _ 6d u"ç br l,ü _ Iorl~ ... al.i ... et
;;'I( ü......k _ l.k li' .tm.l. ,a" ..I.", • • k"ui .~ "",,, .k /"'} klMrl mu. _ ... .. tl .. 01....... .
i. i. _ kMi ;
("yrl. ..o. ",.k
il.i!lÜ "" iki. i ba•• 'u'mak _ hi kim "Im ak . alI. ü .. ü 8..çirm .k
. amo k _ ... ,.m..k " ru n _ y..
'''lIa = d..tu~ la" ..I... _ p.,ta. h6l um
it _ . , . ••kod", aöalqiioi _ 06, bilrn
.... '" ,1... d.. hi (''''kil .... <d.lI) ' .... _ . loko) ..I " ••• U . .......
 Kl'TllDGU e n.r e l "' u::I.}: \I~: ~1 I" ;

ti i, _ di p• • ••1. k6 k lü t '" s üt k"n~" .....

ba. t . _ b <p liirü _ y.... k~uu"
",d'l! _ kOl;; liiom.k _ ~ u z ...,l.u.. ~
.u,.. bil. ~ (o,., la .. ;ir. •"),••
i...l,, ,..... tm.k _ ,.il,,,,,.k. )",,,.,,,,,,
, okla ....k dr~mr\". ,." klu,.k . ylil .. lm" "',IIIIlY _ "I·"u
Ii< _ od. n n o...",li yeri. 1o., U... kOn.ilik Lüni _ ~. ~ t I'ii" " ( . I"~ '1J I" k ~ ' '' ' ;' l
ka lo _ .~ .. kói /ki = k" ,..I .
..,....k {i çükmrli: _ çai,rm.k kü kil.i. lr nn..k
ik.. _ çok ........ =fad. . \....... a,le."
,..l i_ _ rul• kët iinDrk _ )ük ll m.k
. i_ " _ di d.. ~erJ .....L _ rl.." k. , .. ~ .tm. ~
.i~óilrnr1<

oOlmrk _ 06 k r lm.. _rloh•. Il~

bot.nu .. olm .. lokm.k ... dIlL... . ..
ö. llÜ _ ovgü ,uuk = gi;"."

- - ...
Ioar _.-a• ulomok .... I " ",~ k . inl. ", ••
'..,..... i~i = d'r""''' • • a..10 _an = .im..

k.a44 _
...
kaloob.hL
~
alu _ cf> ......

~ _ '"emwk
Ba,,.. _ T.... n

H . /M/iim (/" ,p X .\:I V - XX XVl/ J. /I".H : l S1-R -:lU lt,)

Ay-Toldi'nm ya,. hit in..... K litl.Tog,ll · OJLU ll o~ l u iij;;,HlIm i ~ 'i .a ray a o,:aibnl' t ~·
~elli t'ui. ög üt ve t, li. "" Jl' a ona "L~J1 "an ll LaLal, k. t'd t'yil1l. M" n ,1.. I,a na " ~ul " I" .I.. .li .
ÖJ;dülm if t ~ ..kl üt et t ! ve balJlI"lIIln )· az.II~ 1 mektu be L.·~·!' ver d i, U.., " , ·" . iyc t - m.·1;,•
lub... eku d u, lI.'ód..ti n.lc n )'11j lIktl. Ögd;itm i~ J " ü~ü"' ii . 1..,,11.1' ",int' I:iui. Io al .a' l
A)·.T old l io;in "c ena u a ~ l" b 'o! a~l) ,·apll. faki rl"r" l:iÎlllü~ " .. ip ..l.li kum a'j .la~ lltl.
Bey de es ki ' "zitin " a _i)·et in i ..k".luklan "o nra. y .mlu Îo,:, n ,I"ji;'" k., ,"u'llar (luJn i
tiJrii) ya p li , h..t l at. f, ni iu- IlI...Ii . halkl zCIlp:ill l"~ l i r,1i , loalk. .Ia I,.. ~". ,Iua r-rti.

Bir s ure eou ra. I..,y kihl ' ok ur kcn Oj;;,l ül mi~ ak huu ,:,,),Ii \'C " /lU "ar ay a ~'lIii:t r l '
ti . Ö K<iülmi~ husura ~·Ik.tt , I,ey ona "babad an "o nra f.,I.·k. ~ an a 11 ..t... y apt .?" ,]j y'.
se rdu . Ö~dü l m i ~ ü"üntü k ind.. ol d u ~ unu . fa kal h. y i ;.:ii. ünc" y ü"ü " i;n g ül.lü /ii ün ü
&ö yl. di. Bey o m' l ür\ ü "orula . 80''' U. b illti~i ni d"n t',Ii. Üf;( tl ül lll i ~ h. ,,_ ill" uYll:'un c..•
".plar ,:!'. di , bey"" g!'" d h izm" l ine ald l ve o n u Y'l i7IirmejÎ' karar ver di . 0 !tü,, '
ler de bey ona r.)"tla lt '(: köt u ,eylrri n lid ... ul"ugunll , ,,rtl,,. Ögtli.i lrlli~ fay da lt t e)··
I..rin : I. i}' ilik (f'<18î.i lük). ::. utanç (Ut·ut). 3. "ognl luJ.. (kuni/ik); knlü ~,,)'I..rin de :
1. ina t (a rktdr kl1l1lç) . 2. yalan (Ja /ga n). 3. d m. il ik (.....milk) ol.lu/ii unu bil diedi. n.~·
hu ce va plar" a n memnun ol d u ve Dna b a~k . bir so ru "" r,Iu: " l ",an a na,la" m l hit !:in
"Ian k doga r, yok. a y a~ l il "rl " .li k~e mi ii ~ r" n i r ?" Bil ~ "ru y" ii:.:tli,l (ll i ~ ~;' y le ..e nl p'
la ndud u " In-all Lilgi"i z d" Aa. "t' yaelendsk ca ög, ..n ir. Çah1lllalda .·101 " "d il..", •.,..."
~ey aluJd U';T a nr l onu ;n, a nm h. mu runa kata•. tn _all nkllda .. La, ka J,ü t ÜIl u d..rnlrr i
ögre nir vt' ba y l. ce hi lgi.• ; g..li}i•.' · Dey hu ....va plan .1" l,"l:"n d i "" ~"n ..i y.. t i,t ir •
g" " ..va m " lI i. O nu gun"t'n !tu"" k..n.H"e yakla~t ...I....na in""." J.ül un ;, 1 .
onun ..ti"e , .Ii . S""",,.I. tla o"a tin . mül ,ür, .. , l. o~ " '" , .. hilat , n:zi. , ·"'ptl.
 '" À. nlLAçAR

Ölt·l iilmi~ .1<'~rll k . nunl••, ç,kurn.g a d.."am rlti, y u.t .Iil....n; ~.~I.ml.,tl. haI kIn
J(iin..nd . '11 ' , lw)" .1.. . a ha t l.,h .
lI i. !lûn I>..y, {)ji:dühni it..n ttm.i1tUil;i . nl .YI~1n (ui... , ) lan,m ln l ialrdi. v.,~ir d r
I.u t a nlln , , ,·,}"l.. y art " ~ " nla)' 11 Li. m~ .l ..d ir. k o r için .:özdü r. ölil , -iir u l için un, d il-
~ iz iç in ol.. ~;.z J Ür " p ( wa ,,/ uk"l. kir. k<lru& uka l,b ; OIü6 ,..,tb c.... (>1, "6'" rilh ..-12.)
. \ l\ laYI~ m 1>.lirt ilni tl., ~ u nb.nl l r: Alu.lh ad a m dof:ru dur. yum u, ak hu)·lud ur. dingindi r
M

H~ "ok 8. 1" , 1,<11,." fJ.~k a hi. gÜ.. b.:oy, vu i, ;n., ' Unll . o. d u : "GÖnÜlluvanCl nedir.
~~z kn-.nn nl/'?"' ' "n i . i n ...va },. : "G"" için . llevrli~ i )-ü:r.ii J:o rm.,J" 1t" ·s n" !I'; lC onü)
' (IR " 'Zu." " . l . ,-utm ak la vançtU": ' BItDUn ..k.!lnda n },"Y
~ :""-ji: iJ i ll i n 1...lir li . i nr ' li r ,?" Vni rin c
'Il ."' UYIl yeli,lirdi :
bl : MGÖ. içi... b. k.r....n hrr , ey 6rl ülü ol ••
I..h r. r. ....1 Jo:ii .... 1 içi" o tl .. ~,.olo.l .. r. Se n in u n yü.ü nd ..n I...llidir:·
" I~u .n l . p~l . hi lj!:i wo gilde gönü l konu~und .1r.i 1r.ollu,m. d.n "o nr • • ,1", ,1..1 , ... . &r'Y
or!:tllu. d~ ~Im ara k. hryrl.... . yani hülo.ümda r.l an . bu yru1r.çulardan ltör,....m..re (.op ug_
fl) ve I........ ha ~ .)· a kadar hütü" yönet ici ve gÖff:\'lilerin du rumu, o nl..da aranan " i-
I..~i~~r görii~ iil~ ~ " .. ülkusel bir . aray gêrevl ile ri orgiitü lablo~u ya pLld r, KII~ II
8 .1' 8 In d..,-I..lçlhk ba ktm mdan ..n ö n..mli bolüml..ri nd..n hiri ola n b u bapJa nn .ynn-
1.lan , unla rd ., :
. l. B..~~ .Bey • .l ogark..n b..ylikl e doga, ; go, er..k ol ' ..ni r. T an n kim .. beylik V('-

rn~~. ona I ~ ' .1" oran h a k" \".. go nül d.. v,., ir. Bey r ... ur. ka hr am a n. güç lü v.. p..k yii.
rek l. o.l~al"l . r. n il!!i1i. a k,ll •• eo m..rt , .':. yu mu,ak huylu. gozü re k, goulü zen gin ol-
mal .; ' YI)'e ..Illzal mal•• m"r h am" lli ve ad U olm al•• GÜn.hlan u km m alt , -e t emi:ll
ol ma l•. Ya nl., har ..Ir."1 et m..mek idn d aim a l it iz d e vr e nm ah. Sab ., h ve d in gin ol-
mal .. . .....I..d..n kaç m mah . ölçw ü d av ra na n••a km g. n "" uya n.k olmal. ve sozünde
d llrm ahdLl. Ç.ka nltgl kanu ular d ogm (kllni fli'ü) ohnah . k..n,ij de zali m olm ama b;
"dakAr olmah. eefak i . olmamah. ~u dorl , ..yden kaçln mah : I . Ae..l..d lilr.. 2. el m rilik,
3~ Mlle. 4. i"al . A ~ zmda " çlkan "OZ , ..knd..n daha lu h o[mal,. K..ndi, vüe utç a güz..1
yti zlti olma ll••açl ."ka h dü zgün . yak1' lkl. v.. or la h oyl u olma h ; iyi ad v.. ün . ah ib i
ulma h. Boyu çok uzu n olmamah (kJsa ho ylu v.. hodu r kim ' f'lf'r hl rçm olur). t çki
içm..mdi, vakl in i oyuna ver memeli. kibirli olma ma ll, g..I"" l'k . gllr..n..k V Ol ya.ay,
gll~e t mel i. Klsa casl . büt ün erd ..mler i herh.t..n ü.lün olma h. tn "Bnl. r do~u ~tan hir_
dirI... . fa kat hi lgi edinmekle er erden y ük.ek v.. hü yül. olu r.
2. V..:i.: Vnir, heylerin eH d ..m ektir ; vezir iyi olu ru I,,' y rah at ..der v.. t emcH
"a~ lam la ~ lr. Vn ir. h aik IIrll" "da y üksdm i, . ak.h gonlü " r..n \/.. i; " can d .n ha~h hi..
in . a n ol mah . Bi lg... i d ..niz gibi. kendi d .. çok h..eeri kH olmall. Soylu bi.. aHed..n g..l_
m.. li ve d ü..ü. t davr anm al l. Ya sa adarm olmah, h..yin yüzünü gü ldürme li. E lini h aik
üurinOl . "vji;Î il.. uz at m all . Nam uslu. lo kgöz lü v.. nazik olmal l. Yüzü g üzOlI ..·.. dü z ..
k..ndi. i d.. h..yh..tH. dop,.. yum u;.k h uylu v.. aJiI olma h. H eu p bilme li. aula:~
olm ah . yu. bilm..H. a1çak gönü Uü. t at h d iUi, din gin davramth v.. olgun ohnalt.
M..rham d li. uyamk 0lma1l , ... ite yuayan. y.... m a yan dan . Y' " ...I..hil m" lidi r. E ma -
h .. t .. ka'l ' liliz...rd ..m _ahibi olm ah . k..nd i d ..ngini ....ndi . in.. n kada, se<; md i. V..zir .

beyin damtm amd u . V"ir i)'i olm·u. hem beyin i,i l am olur , h..m yurt d üzen .. g i~ ..,
haik da J..uta "avuour.

tn
 " UTAIJGU n l LII; I :"iU': LE MES I

3.ss OOf' (... d u l.a ' ..... mllta '" ) : Ouln ha~ "' '' mu lam «'-'U I', göl-ii I...k. \ •., ik. , ,·r '
..... l re .........l i I.ir ."Ia m lmllla.l .r. T...II.ir li. " ya"'.... soj::llkka "h. Irm"'i,,1i ,e a p" Til '
m a n.la cOn...rl H · ~ ... f , . a\lk Lil' i" lün. a. k,·. ..1..,al.. II•. Uii. ü" ." ah , ,1"i:'I'
.nala, d... t ' e . ilila . r Ja'. ,.Ji""...li " , <"l ra """ .. ·.;J..i n ki''' ,;"I'' r 'ul,Ia" I, ·" .Ij·
. in e b ir a •• • il.1a H ' y..te r fl: iy.i ..I' ihi ..1", .1. ),·"· r. K al" a. " .." .. .I . kaza'''j' ,l unya ya
Ün alm .., krll,Jj l u .a,, ". olac ak" r. A;I.·, ; !.a. il oln. a h; r , . o;o l...k \ ..c " .... m..l ", iilk
ikinci der..r" d.. 1.almah . çü ,,1r.ü a.. 1 i ~ ; ee nku r. ("IÜ" i, lrg;" i l lhçla LiMir md i. ve r-
mal •• almall VI' ü n kua urn . l.d,, : MGel iu k, zUl sr , i"r; d ügü.. ge"l'ler idi r: yi ~it .1.a"ra'
mali e rin O" üno;oü . a'· a~ r:ün l... idir" ( Ktli n " " sninci l üd"" ,;;nl... i ; 1-i•• alp ..r "û'-",,·
fi f.. ,i~ I:Un/..ri ). Sa..h a rk . " . ~l a Tl n a iy i uak ma h. o.Jan her balnuJau .lu)"Iu m"'I" " .
ÖIÜ.n<lr n l o,km . mah • •", üuü .lm..,I.." d ü,"' a".! .." )'ü" 0;'" i""... " rli .li, . .\ ~1.,., " '1',.•
fin e ~ ..hip ..Im..h . h..II... ".rt ' d . a1\'ak g""üllü ...Im ah . k"IÜJ il lu ll" .u ll"lIl IlJ" h r. I lr ).
betlê, ral al kih irli ..lm. mal ..he , Ord .. ~ i)·a .r . i fl i hilm di.Jir. O. Jü~ m a na kar~ lol"'nUJ:
giL; ina l<;., k url giLi g üçlü • • YI gil.; aZiI. n " yah a" "gIn gi h; l iu l·i. ku" ,,,,.• li l...i t:il.i
h U..d olm. b, d" v.. ayg." gi l. i ol.. üç g ülm ..lidir. ~ " h aga nJa n Jaba ihti )'at h ,laHau-
mal r, gö:lünü ka ya kuzgunu gihi uzaklara çe ,·irmelidir, A, Ian. gib i alieo;onal' ..Imalr,
bayku t gih i. grede, i uyl usuJ:" aIm ai,dIT. Tuzu k megi H )'emeg i hol ; all . I:i)·. i. i , ...
. iläbl d . huna gor.. olm abd" . Dol1ru sO)·I..m..l; " sozüne gÜ\'en ket ma hdie. Di'it ken
ve k.,..i.. k ar a,b olmah v.. a_k..el..rini lutabilm ..lidi , ; ~ ..çk ill ask .., .. ve k..~ if IlOlIarll1..
öft('m ""nneUJ ir. K onB~ y..r1..rini , ... nöb"l i ~ ; lIi d ÜZT'III..md i.. sorg uy a ç" km("I. Üze'e
dü ~man u keri (, il) rakal amaya \'e düt ma lla til ..·erm..me ye çal l~ m ah d ". Sa"a~a a"e-
Ie et m..m"li. t ed bi r alm ah . d üt mam raha l h.ra k m am ahdn. Elç i gönd..r..rek b ll n~
ya pm.g. Çal '4u ken d Ü4mam 8ÖzI., oyala mah ,..e ask er lopla yara k sa"at a girm ..lirlir.
D Ü ~m an. y al Ui hüe nm " Imdi. agarllp m dü~ mana brrakm emahd u -, I' us uya y etme-
1 1lll. dÜ~ m. n a yiAil ask.., t;ü8te rme"i"i hilmeli ; Önc., ueak ta n "kla. som a yakJlld ..n

Iuh ç ve balta iJe 8a\'a~ m a h J IT. Dil ~rnau kaç ars a unu ölçül ü ola rak iale meli, "sir y ak a.
lay an a. ke ri üvme 1i ve una öJ ül ve rm..li . Ylllra lan a ll ask..r1..rin.. iyi hakm ah . ya ra "ar-
m ali. öl"l} va ria a U".in" ha km al..h r. Böy l.. bi, in sa .. o, d uy a ba. olur. a. be y. yurt ve
h aik iç v.. d l~ güve ne " ri~ ir. Vezi rle urd u ha~kom utanl yurdu ll d üz eni ni ve ,lizl:inin i
elluind.. lutar. v..zir kal..ml.., b8 ~komutan da kl hçla. Y.. rdu al an O" tI klh çla alulI4-
t u. Vurd... lulan .la O Il U k al"ml.. t ut mu~tur (K .llr bid .. aIJ •• k'k, il alguf'; kalem birl..
baslt <I / il basgu çl ). Gör w dügü giui. hu sü ba1' bö lümünde. Balasa~u nlu Yu.uf, ya ~a '
d..gl çag m Lir ,v:..nd ku rm ay b a ~k a n . bil gisi ni ö nü müze B er",i~ hul unm ak tad lr : Drolu
örg üt ü , a.k"r• •Hi lIlar. "a \/a~ , . Iralej i. tak tik , ocd u aWàkt v.b .• k ..n,Jj " 'b iklol',,,Hk
hilgi,;in in ~ alt bir bölü"'ü olarak.
4. Vlug hacib (ul u mabeyinci ): Gü ..'cnili c. d ugr u YC iyi bir k i ~ i olmalldlt. S...y u
t cm iz. goz ü 10k . a nlaYI~h . Migisi g..ni,. yeyin'iye kar~1 ser l, inr" daY'a,,,~h . u)·amk.
yalu~,kl l. Ü.tü La, . Icm iz, gonül . ahibi. dili yum u~ak , g ü1... y üzlü. alçak gönü1lii.
ku lag. d ..li k...Inril . ..rdcm "'e ka l,.", ..hiLi olm audtr. KIMc a. ke"di, i"àc ' u 011 ..rol..",
hulunmalldlt: l. k..sk in göz (yiti koz), 2. de lik kuJak (sak ku /gak). 3. g..ni, gö nü1 (ki,
kll,iil). 4. yaL"kh y iit . S. s..vim.li gork. 6. o rt a Loy, 7. uz dil , 8. anlaYlf (UkUl), 9.
alul (liS). 10. bilgi (bi/i.d. da\'raw~lan .la bunIara den k olm ahJu. Y v.-a. u.ul \"(' lo r..-
HO \ . u ll.Áç.-4.n

lIin }"'ri'll' j::d ir Î hn " ~ill i 1, i1ml'li,lir. 11.., I.., . a yma mnll, görH-!ih:'r.., gelen gille n .,1,;;1..•
re, i",,, larm k , l" vu~[arlU", l;;n'nIH", faki r fuka ralltll dûcklenue dikkat {" t md i, lIlIk·
~I~ h g ll\ iiui iH" ",,~, tlldi , urg" ""U~ k i ~ i1"rill hllkkmdllll geiIll d i, hu i§te iht iy"lh d av-
ranm al" }'1I1" n'" " Imam a!,. köl ü h u yla n olmam ah . ~lr sllklama"ln ' hiImel i, gör m..me.i
Il:"u·k .." ,"r l.., ; I:;'r m.. ,,, i ~ t:il>i "Imah \"e 1o. .. ",I;" ;ne h_kim " Imahd i" Beyine k . r~ 1 1;"-
r..I<...n . " yg'}" 1...~"I" md i ' oe " nunla kO"lJ~m a yol v.. )'ö n tern i bi lm..lidir. !.JIn h. db,
,-n iri n )-a rdlR'CI~ 1 .1I;f1h r.

5. Kap u~ /..u'flSl (ka p, lim it; ve l"trî flll çl ): Sa.hl. ..lmah, p roto kol }'oU.nm bil.
m..!;; g"c", ~.r ..)· I.ul.,·t çil..rini " ",r"k r n )·..rlr'", d ikm..li. nerden g..l<IiU..r i hdli o.>hu.y. D.
ya ha nn l.n ~"r\l~ t u rm ah. ~aLa lol ..)·i•••I ~ g(jr.. \-IiI~ri l"pl. y'l' k)'in h ..z uru na "ik.r m.-
b. ~onra u ray JlOr~ \ lil.-rin in .Ii l..l.l..ri lli t nl.layar al h..yc 1,i1<i irmeli . ooül ve ü~l de_
meler i 10.. )-1.. l:ö rüt n,,_·li. h..yin I.u yr ullanm gerek..nle' " hildi r meli; )-em..1t t"p8 i~i"i
d cnet lem ..li. I'..yi" ü nün u ~an' n1 ye m..!. konu sun dada yüb..k l ut m ah , ~ a r 'p"IY'. d ë-
~ ..kçiy i. """,' p . tu gt'uyu gÜzt'l l..m.-1i. doS . ne' YI. a ve ,-.. okç uI.,. d . da ima h u .r l"..lua-
durm ..l..h r. B"..I.cl.. dai m.. ilg ilcll", ..li. j,,.l..L."1U1 v..rm ell \'e hH türlü gerekeernele rt m
kar~t1ama hdlr. D isiI,lini srkr t ul m ah, fakat her i~t e ha k tamr, aIçak gönüllii. ta th
,Iilli H g uler yüd ü olmahdre . Sava)Ip_. >l v,la . cirit oy unun ,). ve yurt g..aile rinde loep
korulllah. ntullaf,z . laym m d üze" lcll m.."in,l.. ba }komulana )"a rd lDl e t mel id ir. Za t"l1
k ap ' a m iri. bi r<;ok .Ian la rd a. loa,kom ula nm yar .h mc' "1 u ydu .
6. YlI1<l."tlf (d<;i) : D .~a ~ön, lc r i l ..eek e k i ~t'ÇlUn . a nl ay., li. bilgili. t't'ri n I... nlt. Ier .
hi)..,li, gö rgwü. inee . I, \·ran~h . kOllU)m. ...u hili r, g ü,-enili r. do~ru . d ev letjue ve beyi-
n.. i';l ..n ba#h, ine.. J Üf ü o ü~ l ü olma lullr. Çok ki tap ok umu,. k.ra.l dol u. ~ö"lllÖyl ..me-
s ini bil en . t iird en de .nlayan. k.rll di ~ i de fai r c la n b ir liti olma.IJ. ast rono mld en., h....
limlikten. d Ut )·orumull da n. SÖI yoru mu nd a n. heoapl. n, gwm etri d..n d e .nl.m ala.
T..-Ia ye 8atr a nÇ oy u nlanlll .Ia hilm~li . u~l a riri t" i. okç u, Ir.u, çu ve a V el 03:" olm ah.
k.n eas. h..r a lan d . g..nit Mlg i ve e<li u h. h; olaral. t anmrnl' Ye ~iytilDl i, bulunm.h-
d U"o n ö,.l e bi r a tla m he m d",'lctinin h" m heyi nin YÜ1<un ü a~.rtlr. d ..~e rini yüt..e hir.
höyle olma1<'a tl . ~ m eml ..kellnd e y ur tlu tl <lo.·~ ..ri oIü,er. I::I"i ~u sa loJa m U lDl bi lmeli .
t.;ld i.,.m ..m d i ' "e özüuü bask. llhuul a tutm.hillr, \'ünkü ",ar ap kar m a gilt'rae. ~öl' îi
d, ta.. ,>,ka ru. h u çlkan "Ö1< .Ic k,," tli~ i l\ i ya k.r" (Ka rlnka ~ ü ri8 ki r~" flkrur ,(lliig.
I", rlkml~ ,(1, i1k y a/ldru IJrter (;züg; (j,J .. mek = yakm.I.). Jo:lçi yak., .k b, bo yl Il b081u,
hellegi gü çlü . konu,kan. f.ht 811' ea U . m a a l' llln r1 . "iJl 8110 oIma.IJd.r.
1. Biligr ; du"g<l (..ray kal r mi y u m. m) : H ..r , ..yd eo öne... 8uay y aam 'DJ
8u &akl a""".. m bilm..Jidir. Bu ba lomdan y.z01.... v",irin yard lO1cl81 8Iyllabil ir . Dev.
I..tin ye . ar' ym b ütün Hrla n bu iki Ir. i, id e hulu nur; al.d . n ulu oh na.IJdU'. çünJ.ü
" . gzllU bi r in 8ay• •ö:cün o r. d. o f.lr.a r~ ••e hu y ..l; g ib i olu r" ( B u ag%lll milOli ü , lir
'011 ' t~g; sill li, rlba and ... ... 1I..r "1111 ' ..g ; . a bah. ak,a m ~D. . ..riD. y..J). Y &zman bil-

g ili ye . Iulb. YU I. ' guul ye ü~lup ..hi bi olma.IJd ll', E I"i kon~.m'~IDJ bildiAi g iM,
yn man d. yazmu' DJ "bilm d i. CO:c ü t olt olmah, tamah bilm",m..li. a1tm v~ gîi mü,e
k.pJlm amaI., göre ' "i"e ba gh olmal•• Yu m a n d. içki iç me m..li ; içlt i içenin ~Iint ur ve
yu. i, i buaJ.ilmu.
 KUTADGU DILle I!liCELE'I Es l
'"
8. Agi el (h n in..d a r): Altm v.. gü mü, ea na Hiç oldu g u için , h U1.ineJann d,,~ r u ....
g üve nili r bir adam ..hna>! gerek ir. nu a da m . a ltm gü r,lii~ü ZllllIa ll y ii f(' ~ i Y ll rn ,, ~aY ' I '
ahJikl bozul m a m ah ; çok ma l gÖr mü, . !lÖ1.Ü d oymue ye All a h tall korkar olmah. 11..-
UH haramdan ayll'd etmdi. Bu i, e gö nlü Be h agh. uy a mk . ihl iy a th .-r a nla)".~h hir
ki,i olm .h. l.;ki içme r u..li . "ü nkü içkili i n~ . n eömert cla \"tamr. mah ~ u n a buna ,I. ~.­
til' . H azin ed ' f1n, b un u n t ersine, e1i Mk. olma~ ' gereki r; o. b..yin i 1.,·n ~ i n ..Im eli • •Ia ima
uy .Dl k olmah..ve m.1a " ..u p" t u t ma.IJ. Ak.lh ve Iteki ol ma~ ' v ll1.g..çilm..z bi r ko ,old ur .
ç ü nk ü hes ep a k.Ua yepdrr, H az in..d . nn . )·nl umanda iy i hi r u )"m all"" h..~ a l-' ... ~ ­
dm. iy i bil en bir . J am olma~l g..reJ.ir . Ydm•••y m r, ~u"unü I,il .....li. h..' a plafl l.u lU'
gör",d ..ftl!'re g..çir md i; he e, ey k . yJ a b . gh olmaI ldIl' ; . üz lIuClk y u. ,lma k.1 a kalu- , )'ok ~.
u".r. H u. in..dar yal m lt he ~ap hilm..lle k alm. mah. " ,,"d..~ e d.. bil m..li. d..ri n " ""' 1' -
I... heudeee iJe y.pahr. Huinedar. bilgili • • kilh . d • .-r .m~lafl d. J ogru ..lmahdn- , Go·
",iin ü iy i gö",eth·m ..li. J ilini d e iyi tulm ahd ,r. He r ~ey i n <I..~ ..ri"i ve a"~ .. ,, r i~ ya p m. ·
"lOl hil meh, nv~ak la m a1an k a çmmah. pa ra ye r ilme ..mr i .;.k m f a a1a<" ak.1 ,ya !...m.."
parllY' öJ..m ..Hd ir.

9. A~.b"H I (lItç.ha~'): Ruhu ve rli t em iz. gü,'enili r ve oJllun hi r ad am ,,111I11>'

gr rekir; yo k n h..yin ye mesi içme~ i t ehlikeye Il:ire r. Y..mekl eri eevkle n 'akti",l.. ha'
I ltl.m.h . ü,en me meli ve em egini e~ i!ge me melid ir. Ömü r J ..g i!. ye m..k azi lJir. Af\l-
ba; uun YÜltü. Itlyafet i t emis. ve gi\ltü t ok olmahdir. Kird en . vi_li k te n ka çm ma h . l :l i
d.im. temilt ol m. lld lt . Y.makJannm t ..m i:digin e d e d ikk.t e Imdidir. Sa .llk olmah,
.....yini o;ok . ev Uleli. yelDek ' ·akl inde elin i ( . b uk lu lm al •• Bofra g ëren..j{ini iy i Lilm ..-
ti ,".. ku sllrd . bu lu n maw abdu.
10. Idiff i k}1 (içJ..icib . , .): U ltu n yill . t d..nenmi, . gü v~n lo.aullm'" gözii. j[önhi
tok. dogru. bir ad . m olm asl g..rek ir . l çld h nul.masm l ve ou u iyi muh afa u et me,.ini
bilen biri olm .h. E lind e Ü.. t îirIü i.;]d bulunm.h : Sindi ri m i çlr.i~i. k u vv ..t içk i.i. ' "e mii~·
hi l içkisi. Ku ru Y' d . y. , m ..yva. içk i v I.! , ar . p hep onun ..linden g..çer. B e nd en dolaYl
. ,';1 ve iç1aicinin temil' ve gü .... ni lir kim....le r Olml5l 8erekir ; lounlann bi lg- iJi v... . kl11 .
olmalan d. vazg..çilmu bir ko , ul d ur. l çlr. iciba'l çok titiz olm ah, içki y i k rndi eti il..
kan~tll'ma.IJ ve mühü rleyere k 8ak1a mahd u.lçJ..iye k ant tlt.lan odlm d a iyi ... çm f'li .. e
bndi eti He katmahd .r. Gül b.11I1I. gUl f u ru bu n u ken di Yll.p malulu. t çki d ag' llln k. ·
s..
d eh çileri (..lr.i) SÜite! yüdü n.;lerden .eç m ~li. fid . n boylu. h"'yaz t enli. kl rm. 1<. ya·
nakb b u g",nçle r", r",akl i ipek elbi~",ler giyd ir01e!id ir ; .unu l.n içk il..rd e d.. kLI . tü y gibi
,,,,yler buluDm.ma.IJdll.
5u.y gör ..vlilerinin ü1kü... l ni telikleri oo yl........ uzun uzadlya görü,iild îikten ••;m ra.
hu go.....vlilerin (.ap "!(I ). be yI('f üzerindek i haklan d a b u m iina:r.ar. dlfa~md . e1e a llo'
dl. OD.c:eOgdülmif.beye. "kullu iaerinde beyinh.ak.kl v.r d a. be yl..r ü.,..rind e kuU.-
rw. hUb yok mu 1" di ye aord u. Bey de. v....irind en. bu h.lr.1ann nder old u Au nll .or-
leme.ini inedi. Bu hu yruk üurine Ogdillmit bu h.ld.n birer bi.....r ••ydl: 1. Bey . SÖ-
.....vlip i... lLoymadan <'i ne...o o a pree...... verm",ll, onuD. yi y..u la. ve iç.......~ ini h'1<ula m a-
bdu; 2. s örevliler c.nla balI. beyi la.oruduklan Îçm . hey o nlann hIIUl.IUI öde m~l i
onlua .",ve ccD. d.",.nmllh; g&revli k.p.d. u mu t il e h izmet ed er , bey onun u mdu Au,
 '" A. [) /I- AÇAR

"" Yernwz ,,· iyise verhk ~i .J ,·r ; 3. hey, görevliye, i ~ " yar ad,g. ora nda h a~~t a bul unm a-
lt . hi7,mNi o.a"""l" cla ""U" h akkln l ve r melidir j 4. gö revd e iki lü . lü in san }' ul un u r,
IJie; hur, hiel ku l. K ul, k.."d; ist"iF dl~lll<'l a h izmc te "hud 'gl için , dayak yiy"hili r, fa -
ka t hü. göre d ikre iyilik YOJUn Ull dai m a a çrk tu t ui masi gen- ki r; 5. fa ydall ineen, k ul
hi l.. olsa , ojiuldan d ah.. y akl tl uld ng" için, he y , k ula da lll("rharne t gös te r me lid u,;
6. Ask.... , lJeyJerin kan st t üy ü oldu gu için, eekerfere iy i Lakrnak gerekir , y urdu lutan
so m al t lIl il.. kj hçue, ord u)'-u dai m" m emu n e t meli.

G""el "l ar ak tla , hal k tlln ve ord u d a n aldl~' y ar dun a k arsrhk, beyin d a ima cij.
merl olma" gNck lllt' kte di r. Dbnyanm he. ye ri nde "c irnri sövülür, cöm ert ó v ü!ür"
(.'Ilranka SQ"ii~ , akika ögJii).

Bu m ü na zara v~ t artl_~ m alarJ an ~onra, b ey , uku~ ( R nlay '~ ) ~ ahi bi ve eirin gön er_
<l igi )'ul -Jan y iirüy e rek , gi;n liinü J ogru Ittu, iyi ve d ogr u k a nu n lar çlk art tJ, y urd u n u
k a[I<III.1Inl " k urt ilc ku zu e~ it oldu. Vezir , Can y a k rcr__h~l n '\Ie kl YlClhglU neJenlerini
s avl; a m a- h (j~ 1am a cl a (usal b"lm" k), zaYlf kis ilerde (ba..ncak er) ve tamahta (suk) hu-
larak, lmnl a n beye a ll[aU I. Bey d üsünd ü, hu i~ler i yo luna k oymak için Ögdülmif e
hir ya rd uncr "u i ma k gerekligi n i d uydu , '\Ie v eeirc , akrabal iln a ra.•mda bö yle b i. kim .
aen i n Lu lu llu r Luluum a d' gJlll s ord u. Ögdülm i§, " va r, a ,h Od gurml§ 'tir ( Uy an w ld,
akl ll"Jar, am a ke ndini ibad ct c ve rm i, h ir za hi tt ir, daga ç.k a ra k inzi'\laya çe kilm i, t ir."
ded i. Be ) , Q,lgunmf a m ek t up yazlp, Olla v ezi rilli n eli y le ula samlmasma karar verdi.
Hu b ülü mdcki öz deyi~lerden :

Alo pendini sen kal' g lul, karog,

K uradgay "üllii ~ birge k ündc talig.
Ba b a ögütünü "en alk l tut, slkt,
Ku tl u olur gün ün , v er ir (sana) her gün tat.
Alaq. ana!], sevindür, tap m,
Y allul birge tapgu!], tüm ell mi!] eng,
Atanl, anaru sevi ndir, onIa ra h izm et e t ,
Kar~ L!l k ve rir hizm etin, on hinlerc e (ay da.

K imi emgek Idsa sa!]a belg ülüg,

Ulllt ma (11 emgekn i, b"lma öliig.
B iri LcJli l.i r c mek eala rs a eana,
Un utma 0 cm egi , iilü giLi olma.

Uruglug ki~i ü/se, u'g' kab,.

•
Soy lu ki~i öls e, ~ oyu kehr .

Kam u b(llg u ne!]ke bolur belgü te9, ..

K içigJe bcJügince (11 balgu leI).
Büt ün olac ak ~eylerin (ken d i) belirtisi alu r,
Küçü kJük t en büyüyünceye kadar (k en di ) h eliti~i olu r.
 K UTADGU s tuc INCE LE MESI

T iri bi/diy alw n, Y;)';i I, ilm e,fi~ .

n u ai'UIl Y'g!P bi. nr-Wk bi.mediy.
Alt m .lermegiui bilJ in, YC llw~ i ll i b ilme diu,
Bu al tnu YIglp, hir ( I ane~ in i ) n için ve rl'lled iu? ( h u~k l1' m a)

Ukll~ ol om y al!]uk ögrenmedi,

T adu birle kathp förütür idi.
AnlaY l1, insalllll (çal l ~ m akl a) ögrenm eil ig i seydir ,
Tabian ile kar rstrrarak y aratr r Tantl.

Köni , rln k ; ~i balsa közke süre.

Dogru , dü rü gt ki~ i Lulur'an göa üne ,ü r.

n u emg"k nere bogu , egni ürü n,

T irer "" !]' y imez, {jlse enoger küriin .
Bu n ice emc kl er boga zl, en u için ilir ,
Ma l .le rl er, yiye mez, öldüg ün d e zul m ün e aeb un çeker ,

Ay a beg, i ~ ig i~ biUglike bir,

Yaragl!g köni , tüz y"rl gh ka bir.
E y b ey , i ~i , i~ b Hen e ver,
Yarayana, dagru d ürü st. ha rek et eden e v er .

B iligsizke devlel kelür ers e kul ,

B udun barça bu:!ur bolur, i/k e y ut.
Bilg isize devJ et , eaadet gelir.e
Rütün haI k bozulur, y ur t iç in d e y rkr m "Iu r.

Ki~ikö!]U bag "I, ya §arg u sum ,

Bu begier s iizî bi,le edgü sav!.
Kj~in in gönlü h ir b ahç ed ir , onu y esa t an au ,
Be ylerin 'ÖZÜ He iy i sa vlarrd ir ,

Bagorsak Bayat, kör, {jdürmi§ kulIn,

Ki §ide uku~ biru kll km lilin .
AelYlcl Tann, h ak, "eçt igi kulun
Gidi~ini ve dilini anlaYl~la k ögtekle mi~t i r •

BUig If çildi ki~i yi lki dm,

Bil igek bedüdrek negü bar adm ?
BÜgi ayirdi ins ani h ayvandan ,
Bilgiden d ab a h ü y ük h l4 ka ne var ?

Uk up n !]layu al ki~i arbuu!

Dinley er ek an la m ag a ç~, in sanlerm karpuzu !
 A. D1LÁÇAR
'"
E,ÏI~k k~ ol $dd~IM1d" ledriî.
Di ule mek elbette . öylemek leu iiat iin d iîr.

E,ilnuJr bile ~ldl "ilg" kj".

Di nl em elJe ine au b~i D cl ue,

Só: üg sö:le rnue sav a /lu n JG'" ,

Bahr b(J1J1 ,jlJin çlha rsG dm ,
Söylen meye n ~ ii z ü y erdeld a1lm 81111,

Bak.f olur dilden ç,k ar lr sa n eau,

K lJ" a rJi4" holu bine II/u. 00.,1,

BI' .1 k rr a arslan ""lil' ol: IU'"
B ak , ..lan itlere bilt oluveri ....e.
B üt iin nler anlau olnf kll 'ltlannd aki ne.

Tan uk koydd bol~ bu hiU'm anuk.

Tanlk neeede lee h ücce t or. d.d'T,

K t/Ir baldu bold. bI' il , ..hfls t.

KUIÇ, bal t . yurà un kor uyucu su oMu.

U,up bu g" bal' bü re,. luk só nfT,

Tilin , "k n bÛlmu GflS' y dm.
Vurulan hmçuu.n b~1 (r u ",,) Ir.aPan1! "ahu k, eoner
Dilin Ylr ttl.g l Î><e kap a nm.u , I CII' y illarc ••

B itip kGdmaso ", di bilS'" b~ii.

Bi:ri9" OUZklg kim .,uli ,igü ?
Y.Z lp karm a.al. rd . bilgel"'r, l..k..i mler,
B izd en óncekil e rden kim ~öz edebil ird i ?

SOZLtl K

oM ( Fan.) _ 61il1 .....JI.., - ...yl..

..t>« _ ka ....d" ar-c - y
tootII - t. t, luut -'"l - 1, fO,
Ia k _ bi,.....,1 . 1.IIO. i< tq _ .leak. -';1., iloDdi; l,.lik oki
' 1 _ kUllhk. ' ....1 W--..lr. _ bil yii ....1.
lafuJ _ bi~ t ....... _ d<11Dei< .
l ii_ _ l ootIl) -'iik _ Di9-a- ....u..
. ........ ... llj _ 10000 )( 100II ''''1.10 _ i ..
..., _ r. yd. ui.. _ In I.hi. t;
""lId<. _ em ol. tiiriibDol _ , .. umai<
I ......... _ ..Im . k Idi _ .0IJ p. T ann
""',wil, _ boUi ~ _ ,Iotm, dil rü.t
61... _ ohl " "'" _ bolaa
 KUTAD GU BILI G INCELEMESI ns

..... _ .,n .....-.. = i"l mek. dinJ. D>dt

~i< _ l.h.... 1., .. mil ~It .... 1. Itirii _ Joke r..l.. ii.hin
klif _ piç. &Or. nllilm ... _ ,.r. t opr."
tiia _ dia, diirii.t 11 _ it.U""k
Y-shll - h ...,kot r&... ,uniy. .. Nf _ bir ..yi n lta.....,
Nua _ boil ÜD "'y<la _ .. o~ d o
it _ y.. tI ..... mklt.t u w. _ ha .. ......d.
rilt _ }'1k, m, r. l.hl bald.. _ h.lt.
... _ k,"., 6ld .y il alik'l1 _ ko. .. y.. "u, u kJay ' c'
ba.proak _ w.rhametli, 001)1 01 ........k = "u..nall.
B., . I _ To nn ...... _ hm~ 1

6d~ k _ ..<mok Ioi.itmelt '"' bil mok. r u. k.pa nm. 1l.

~ _ lokt.kl.....1. ..... - çabuk. IU
Iulk jkW1t _ l idi" h"r oIIL.d: r."". k. ynlmal.

... -......
yillu - b.Y"a.. . ÇafI - ...
Wriiftlt _ dab. häyük . IWodI = r k
k.aoI..oJr. '"' or k
UmaIr. _ anlamak 1oi.iP/Mikii ... h. I.tm
t1l) .......... _ dinkmok ..... _ 6nee U
art.... _ karp... . i... . k '"' d.....k, 061 . t....I..
kM _ olbon . ; p.kitm • • dol1

Hl. !Itllüm (hap XXX IX- L XVll, ht)'r: 3187--4933)

Odgu nJU ~'. mek t up yum. k için, bot')', divit kä ~lt i ~tedi, SÖ'lüne T an n . dlnl
e n...... b..l. d l, Odg. umt"ln erd e ml..rin i, ukisllll , a n1' YI, 11 old u ~ U hll i ~illi~ini " e
memDUD eldugunu ~ö}' ledi . So n r. eöderine ~ö}'le d eva m en i : "5.11,. Ögdiilmi~' i
gónderi)'o rum , OIlUW. birlikte b'll' gel. Ihadet içi n trk ha~lna d ag. çlk m l'~ln, f.-
k .t h u ib .det usun eütmü, . Gel buud. ya,a; akr . b. a kr . h. d. n faydala ns m . Bi ~ i
edin, Bilgi~iz ülarak edilen ibade t t ea fa yda gdm ez. H. i t ü rlü ins . na insan d erl ee:
hiri ö i rt' le n, öhürü ögr ..ne n, üç Ün,e ü tü rü h . y" an d.., hu nd an ka çm, IIi lg i_izirl iha-
detiuden. bil gili nin uyum• •mID aevsbr d.h a çokt u r, K lly ve ,ehir için.l" ya p" ac ak
çok ib . d d vardi r, Gel, ha ik. faydah ol. Yet im, .lul, güÇ"üZ, kör, k öt ür üm, t op alla ra
yar d lm et mek, fak id er e p.ra d.glt m.k d. ihad ett ir. n a~k.larllla fayd .. n d oku nsu n,
gel! Fan nunulan nl J. eemaatla kt!. Gel, halk toplu lugund a n uzak kalm.... n ey.
yazdlp bu eeek tu b u v uiri Ögdiil mi~'e ve rdi . 0 d . on u ahp ",v ine götfudü ve yem•

TUmG I6rlcu Icallcan lc6tür<ü Ufun ,

Yllruk r ii. k üler U! r ..rud& ..jun.

(Ciin..in ) fl1lurau kalk'nI (y üziin ü 6 rt en) ip ek k um a,. o mu :r. uyl • •ty trl p .tII,
C iile r parl.k yiiz gibi . cun I1ld L.

SOZLtl'K
I...,.. _ ~lur .n 1l41Ul _ Om .. &un .. ""
lOri... _ ipei< k.. m", 1andt _ pari ."
~ _ . ' Y"'P .tmall. , ........alt _ ".....1.
1I6 A. DILAÇAR

S. h. h ..lun " a ÖRdü lmi , kalkt., atm. binip Jata ç.k tl. Odgu ruu,'m k.pl~lm
( aid •. OJ jl: u rm't i b.d~ tini bu.knak. g~ldi lup'Yl ecu, Ogd üh ni, ' le kucakl.,arak
" l'ü , tü, .... IU içrri . ld., . k ra bal . n m sord u, ni .;in d alt_ ( .k lp yanm. geldilini .nl.·
"';",10. iot..,li. ÖgJülmi, On u o ded iiini . ORUD d Uuy. da n ç..kil mi, y a , a m alllU artlk ie-
t .. m...t i~ in i. ttb r.. ium..ni n dogro ola c-!lIu bildirdi. Boyl...,<" münaz ar a bqlad. :
ÖG D(j L~I I~: tn~'n " ..udi i.teti Ile yol yü rü n ...,kmU ç ek mU . Niçin "endine
hO,-I.. uiyrt rdiyouu n?
ODG URMI~ : Dinimin ..~nli~n.i . lendimin kuNulu, unu bu yolda gördü#üm
için. Du n)' , ;,I... ;y l" ugr ~ 'n lUm ~ e ib ,drt ~ . hi....t i,in; )'('ri M I:rtin mu.
ÖGJ) OLMI~: Ir,. an. bayatlDd a krndini yük~lt m ..k ve a(li m yqatmak iç in
b a,k.lanu. fa ydah olma\uh... Evlrnmrli v r çoluk (<)Cu" u hiL i olm ah d u. Öldüklen
.onra .,, 'Iid. kal.n bi r ha b. için "y~ a mlyor" denemu ,
ODGllR ~ I~ : E~er çoIu k çoeuk iyi ve h.yu1J olu n •• bu i, . e DÎa de ditin gibi
olu r. Jo'..lo. at evlät l..aYUSI11 çIkars• • hayatt a &tui inleti r, Çolu k çot uk ûuana dü , '
mandu. kü çütük bi , ~inrgin koe. m. n riIe dü , m.u old u# u (tibi. Dü,man Ir.üçü!..tür
diye 0 01.1 hiç Io. üçü m&eme meli.
ÖG DOLM I~ : Dogru . in~.nl d algi uyk u8u nd .n u yaud uan d ü,m.nd u . Iyi ilU.·
n 'n d ü, ma n. bell; olur. D ü,ro ao ile çup.,a ça rp ',. i n~anm a d l b ü yiir . F akat u n u tma,
eera ed enlrre ka~1 eee çàarmadan. vda göslermel i.in; nn. ki m . överse on u ëv me-
li. in . e . n ya kJcilan bag.~I. mal"lD • .liD yo lu bu d ur . D agd . u iu d ü nya ya Ir.atJI. T eIr.
b.,..u. b ur ad . k. paomaklan ue ra yd . u mu )'onu n ? Se n e rinci . ibll:gi ve ergiyi giizüu ·
Ie giirmed in . g ü mü~e. allm a . &hip olmad m. Ne b uld un Id 60nl'& ondan vugeçl in?
Erke k 0 kimsedir ki. bir iSlegini bulul ve oud au mertç e yü z çevirir,

O DGU R M I~ : htegin nedu. ne y apm a lW i~ tiyonun ?

ÖGDOLM I~: Be y seni ger eksi yor . çagnc . ol.,rak be ni yollad•. {mektub u ve -
ri r) .
OD G URMI ~ : [mek t u b u olmduktan ve bir eüre d il ~ü ndükten lonra) Bana bir
• Iul ögre l ; De ya p mah ?

ÖGDOLM t~: Bey . til~eli ve h ak tamr h u beydir. Böyle bi r inunlD y üz ün ü go'

ren kull u ol ur. Dogruluga da ya uan ya,a bu gókün dire~idir. Gön ül kim i sever ee,
gö:r. dai m. on u göriir; göz ner eye ba kar sa. orad a 0 uçar, Bey l en i gor mek il tiyor;
"g id eli m" d e mek ten ba~ka bi, sózü m y oktu r. Bana dan.,tm. fiu imi lo rd u n. Iyi,
ben b u i, t e kend i yua nm. dü,üumüyorum , D anl , mad a kendi ya ra n Dl dii.fünenlerle
gorü, m ek dog .u .le giI. B...n halkJ dü,ünüyorum. K.lk, , eh re iuelhn. inl. nlara kar".
onln g ih i ya,• • MÜlIlümani ara r.yd ah ol. o nlann i ~ini gor . ee n neUe yerin 011.11.

ODG URM I~ : (d iiny a nm aJ"wfini temsil ed e n Odgufln". düuy.nm opp lanw.

ya ni ku ~u .lanm nzu n bit mon ologl. a nI.tu; O~urn.. , . dal"d an uy a n ml' . gerç~
• nlam 'l d em ektir. otl!urmok /~fUmtÛ< = dÜfiince l oa u nd. anl.m.): Bu düuya
 Kl lTAOGU nn.t .. I:"ÓCF.LEMESI

k('n~i~illi ~.". çuk ~\'dir mi1; ollun iç in h u a)-ll'la. sa na e. d ..m f::i hi ~,,,üll mü ~. A,h-",
"'C II .. ett., I':ü... h i, l"y i...,... T • ., n Im d iill)-. p " ". "it.. I." ya l' i '. n" .li; "y...'" ~a... I.-t i
in_an . T .".. ·,I." " Ukl.ll ..... Di" i{ill .~,I ~· .l .m hu du •. ,\1\,,,10. J:;;n ;;ll iihik ,,' " -al ra.
k i. liUOl ,.~ I.nal. il i •. D ü ny. ",.hn. IDI'I. m " ..)".. )"...... ! Ihi.. y.~·. Ç'I.1aJ.. 1(.. I ",i ~
olan in ~.ri I,u d ü ny ." . " y ine ';' I'I. k ,,:;<I.,.. kli •. D ü n yaYI 1(.. " .. " i,I..... din i yüzii ' lü
h .. . lu r. n u ,I ;i ,, ~· . malm ln üç ni ttli gi ' ·a.d..: O. ra I...l.i l. P' ~ii l' h ...li. )'••1.. ha. .. ""h•.
n a y.1 1D" .... lIi", ..1 i~ .., ,Iibi mih"P1 ti . ; I,.. ~. mil"'''1 i ~r. snnulli",rl Dlu •. ,\llll, u ' aAlr ·
b a~h in~an .Il ..I..c..L.olanl I,u lrla •. Bu ,I;;"ya mi~afi .han..-in,le ....10. fad.. ~,, ~. a'a"I""Z.
YuyüzündeJ..i hiitü" tad'm ' ·c .. ~IOl lIc'" ~ u ü{ ~ ..y.lcnolnlad iT: 1. Yem..k· iç m..1.. 2. ..rL. "ih
a'·ul.n ka,hll. 3. " a~hk l . ya,..na k. Bu nbrlll "n j: ...r...k1i 01."" nji:hU. y a~ " m .k ll •.
Y..m...l · i<; m..1. z.., -1.i üç I'. r n.a l.llk 1"'1:81 io;i",lir (bil ' '1/11'" ii{ .. r..rk I.o!l " :~" ,." "r).
K a J", u , 'k ini .1.. . , k,nh ide •• Ye.y üziiIlJ .. in _a m ii.; J Üt m a n 1,..10.1.... : L D ii" )·" " ", l e,,.
oIi. 2. I':",d... 3. ~ ..~' I .n. $")'u n di n llU~n:,," ' . frli .-.l e i,... l am j,ir .,- löprj:ill" I ,,,' r ;
~"m i . i .......al.i l.inin h.ldu m ulU mu. a._a'. Ya7am m h iil;i nü la m iiç jl:ün . iir : D ün.
!.ugün. y• •m : h un,I." iit"Bi bi.L.. ç d ü~ ' e j: .. n ·Ji •. Bun,la n b~k a .Iaha ne ,a "U
~·.1. m uy ma. l -ee r ,eker. h..Iv •• i. le r a rr a. Ja.. . y.. m; ~ ol_un . J O)'ul' ~·a l.n , aha l. )·il'e
.ç k alk . r hek..-. 11../.'0 y igli. JO arp". ü., 'ü r. IOJ" p .\"ti/:sa . ,,,, Ja )·0" " 0" lur u' l. G"çm j
il.. f!:... I....ek ara _lnl hie d ü~ ü" . y.~ •• k..n , ..,in ; hu ka J . r yük.....lt me ( ~, ..,ii . m i~ krrü rgü
" ra bi"û, ü" . tiri/ i1tke m",,(o WÜ lml' ü"ü91. Ya~amla ölüm 'ara,mJ aki l.i. ka n1 )·ol.la
ko p. 'J1. n b u ~ ii 'ühü J'·Au m i ?

öGD Ol MI ~ : Y.u!.." Io.ulunu Ta"n d a im a )-a' ''ga r. D ag a {.kma k I':..r..k m" ' ..
HÜlün haik i ~ini '".aklp .Ia!. ....kilir.e. <Iünya hozu lu •• in_a,n " <I)' '' yok niu ..lu . Ahir,,'
d agd a d"Aii••lii lly a.-l a. y... yü~ii" de l a u mh r. in .anla. a. a.mda Y"1a m ak la. Tan.. ,
bü tün b u ha ik i<;ÎI; ik i .., . y a r a t lm~ t ..: Bb-i .....n net , öbü rü ce henne m. Kula ,Ia iki !/.l)"
ve iki kulak ..... mi t li . : hirj ile ,Iunya y. hakaroa, öbü . ü il... ahirel., bakmah " l' . T a" ..
k ula ik; d... /"1 ve rm i' li r : hiri ni hu dün ya için lullan""an , öbii rünü .l,ir e! k in k ulltm ,
Iki ",ü ny ay! d a Tann yaralll. Ioidn i Im lu n ea lo~ , iihiirü nii ol.. a ra. T an rl. k" lu llu
a"l ka n VI" doyen ya ra uk olarak dünyaya koy <1 u: y..mek ve giy.i yat a nll il.1,:la n .h . ,
H elä l d Un ya a"l~l bu lma k ~u ..k. Ya lmx ibad..te güve n" ,, ·k. iha d..-tt.. a~lfll 'ga ~i t m r '
mdi. Bu nle n ee n,pla. kan a" am seni h tr ak, p geri d önerim .

O DG URM I~: ( b a ~ "" ell.,rj s c-as ma ahp I, ir stlre J ii~Ünd ü kle n .o n ra ): Ey kar-
d.., ~. n. eeh me t »ld u amall:önl üm.a nl attl~mi~ i Le~en m ed i. n nd a n ç..kini ~.or. Gliw
liin be~e n me.IiKi i,e ~i r m ..k tchli kclidir . Beni özürlü gö.m..ni di l..rilll . K ..nd i"i TonT!
k\l l1u~ un a " ermi ~ bir kim senin. in sana k u Uuk Ol t mesi yak .~ .. m I? Se n ~t:lt r .. ,1"Tl.
tt..rt:k tig ind.. hen ~" n i araT Lulu .um.
ÖGDOLM I ~ : B...n .eni !o rl a ma m. Ama. beye bir eOlya r YIl7.. h"lI i IItan dlrma.

ODGUnM I ~ : (dh it . k A ~, t a1a.ak beye m("k.u l' ,.,n ar): T allll a. hy le. ey L..y !
T ann·y . öv g ü ol~un. 0 birdi. ' ·e va .. h r. Yer i. gög ü 0 y a.at ll . Ya rall .g. lu1>l>.. e\"in
ki b.lçàtan y.p!lm., ll r ve karanlIkltr; ya lmz O'nun ege men gücü bu ev i gü net ile
.yd ln la t h, Ahl k. ra lop rak ile m. vi ~u d u r. ü, tü s üziilm üt rel iie .teljt ir. BOly' e Ju.c •
 '" A. DI LAÇAR

o l. . ... hu mek t ub u }".-.l:Jyorum ; er tel 'Dln in •• n, •• n. fflim .,.1"' ~ I ll d ile r;m .

R.na h'~I~I.dlgln rn..ktub... ok ud u m. (..rma rumb raf.lh Ö~ÜIJ ..ri Ög nd im . F. ka t
d ii,ündunl,lH-n or'Y'gid"~m. ~a}·d.g-.nJ. iy ililJ r . in . . ... . md.n kÖlülüJ.I.., gde....k.
Çün kii. bi. kere ben i,to:di* iniz bianlet ve l örevle. ; Lilm i)·o.um. Bend e gure n..k.
d u. ..n bil lti.i (t<ir ü t.. ku ) r ok: hu h ilJ':i de n yo ll.l u n o la o göre v al,m n , Sonr a, ' u u. üeü
dun}", l>en i c;o l üZ~ektir. K ul u n kul. k ulluk ..tm Hi y.kl~mu. F.limd e ola n ~"YI('r.
yiyee..1. ve giyecek ban. r eler. Bunl.n r arad an Tannm han. "hik etme... B.-n ö.
lürn . ii. l.i . Y'~.m i..t .. rim . ihtiy.rh~1 olmar an bi. s en"l' k il1er im. n aim. d ir; ve "A:
olm. i< i, !t' , im. tiik"n mn bi . nnginli~ e uh ip olma k b ierilll. B u d êet iotf'l;im i uA:I. -
y.n k giieüniil v. ....a. g..ür ~ i z .. I..ullu l.. ed..t îDl. Bu !i d~.. J.. ..an .hit .. man..nit ...ma ne t
o la n hir ' ''Y b ·tka~lna blJ'IlI...lm u . Er ky iu ., d alglda olma. burad a be n ~ana d ...
ola Ylm . ~n ....ndin e (a ydah ol. . ..n.. v.. h.n. in . anl.rd.n (. yd a )'o kt ur, !kni nd i
hali m.. h u ." (m..kt uhu t am e mlar, ka tl.) lp h ag;lar . Ogdiilmil· " ' -eti r ve d er ) : Bak.
•ölümü yu d, m. sa n. a nla tt l"lan ml d . hu nl"'a ka t a.,. ln. b..ni k..ndi hali m.. bua k.
Sm ..Io;i oin• ..Içi i ~i tt~ i M ZÜ ol d u~u ,:ib i an l.hh. o n. ölüm ' "e en. yokl " '.
ÖGD OLMt~ : Söy l"<Jigin . öd,'ri n h"p.ini il itl im. ~imdï ban a izin v..r, m..lo.l ub u-
n u k )·" Jl:ölü"'y im , fa"al. iyi hil î)"orsun . 0 heni hu ,,)'a gönd""« .... l ir. Srn ot8 ya J!it -
m ed iko;e 0 raloa t ed eme y eeekti e.

OD G URMI ~ : K ard,,~im . 100)'1" soy le me, n"ll or.ya I':it mem. Zabm..l edi p y ine
" " r. ya gelm...

ÖGD OLMI~: Sana eöy ley ..eek ha~ka BöZünr yok. Aruk gid iyoru m,

Od gurm'I " arde,ini ug "rla,h, 0 .Ia a1'na hin..rek geri do nr!ü, 0 al ~a ,!, evind e
dinle udi,

Ya~.k y irke yandl, yü û n kil/NIi ,

KlliIJ< me,zi ki ~ leg boIu!, ilrledi,

Ac ull tiirtti yiizke kilm iir teg b(}dug,

Kll riir köz y umuUI, uduII (}Jug,

Giim:I y..r.. do~ru egildi , y üzü" ü gidedi ,

Gölün henzi ea mut gib i Lelirtli.

Dünya y üz üne kömür gi M I.oya ~ü .dü .

Görür gözle r yum uld " . uy amkl", ria uyurl ~ ,

SOILO K

,~ - , ..... ..Ie....." _ beli"nek.

,......u. _ , d ~n ... ek. oJÇ<lI... . "
e". ..
........ - ....,.
liirtmelo _ .ij .... v ..... .,
kehk _ ~~", h. va
~h _ bnU.
. ki, _ • • mur
...... _ di..
"
......... .....ç.,........., amk
 KUTADCU BILtG INCELEMESI
'"
Boyle olan e. Ögdül mi, uyud .. , sab. h. 1..11I1' b. , ml kald lt d._
T/lgord"l bull kl/lrHll Ol U« y aIl".
Ylltudl y a,1 yii: Gfllt l~ kl!li" .
K /lp<J kd4i 'rIep SIlO: kalkanI .
041'1"" 1M9n 00141 irii9 mli ni.
DoAud.n dal budalr. nld. atq gibi al...,"•.
Aydllll.dl gelm. yii:ünü ye ni aç m.ll gib •.
Kop. geldi YWl!letek gün~in ' ilnt. kalum.
D ün yanm benai cld u all. cev he r giM.

50UVK
..... - ......
~ d. 1 b..d.k ..I.... "
f t = « ,"be>- ...
enlini _ iri ine.i, « vhe.
oot
,
- .1<1
_ aLr"
............. _eu oLor.". b. ,IIIlIkI. oLo......
....., ....IJ .iloeti
y _ ." ....10•• , d, nl..... k brut .,. , ... ", ,,« i. bo-nî. , dor';
y - yi .... lu.bIo ... 16 " . uv.
60iaDck _ yiikH I_k .., ... ....,1<
.... - I~' ., " ,. ;; ~ .. '''n, , ii n IÜy,;

Gü .. . bövle do~duk tan 80m a O gd ül m i~ k III' k t i. g'r.

" n d 1•' • • r. y • , id i" b. yin
_ hu-
.•.
'"11 v... cevap-mekt ubu on a eun ff u. B ey . m ektubu ok ud uk.
zuru na 0;11.. . t an
.ve . , I Ögd ülm'~
dinle.:lik.teu . onra , üz üntü.ünü bildirerek " ben ona ipek gon detd.m . o ."ee d l~l! n 1,1..-
m i," (a9ar lorkl" IJtl m . ri b .. çikn..mi~ ; çiknl!ml!k = allu d ik.~ ..k , teh e11" 1~le u:'e.k)
d..di . Ve belllt'n l unu ekled i: "A m a dogru "öy lem i~ , dogtu "Ol sert ve lutlel (m,v:)
olu r, z.ran yo k, "
Az Bo nn bey yine O d gurml~'1 gormek ist edi ve bey olarak dll.i\:~. ~IIU". ya nl~ a.
,
gltmeYI , d··u~un
.. d"u. F a k. , O,dü!mi, bUllu uyg"n hu lmll.yank. kendi " . !l'd ..b, le('''~llll
r.
bi ldirdi . Bunun üzerin e h..y. Od gurml ~'a ik incÎ b it ",..klu p yud,: ~ ~Irll:ey..n v.. y a
L a Yen T.nn edryle. Ey olg un ina.n. bey seni çok överek. 8a~hk dll..yere.k ..a n.. .....
Ugm ënderiyc r, MektuLu nu ok ud urn. katde~inin
a nillttlkl.nm da dinledim, F aka l
ben.i~ .ÖZü",ü d.. d in I.., Ka lk but.y. gel. ba lk ara~lna latl~.hd.oU ,Iü~\ya. ,~~h
kann.
aç larl doyur, çlpl akl a n giyd it. Tann'mn ku llarma fa yda h ol. B~n ~eRl ~\I ~I~m.n l.rll\
C.yd.lanma.1 için hu ray. çag;myotum, he m de list el..me ve direnm e lIl', ç.iln.k il fa y.
d""11 kimae d ir iler a ra. m da bir ölüdür. Bu aözü l irnd i yet e r ..y • • kla ve b~l g l ye ka r-
I di",nme. D.ha L a~k. ne gibi Böyley ee"Aim var.... ka t d..~ine f'rnan ...t !'Ulm. ond an
:,iteeeuin" (m..ktuhu m übi.i.rleyip kali",. b.Alar. Ögdiilmi~'e
vetll v.. d.. Og- r~)
dülmil' bunu gÖl ilt kard l:line,ve r. bitdikJe,:m i d e .~I zdan .öyle. d aba ne gt'rt'k ly ona
r.p. gaynt et . onu , ebre getl r mey .. çaht•
Ögdiilmi, Dlt'ktubu aldl . evine gitti. akt.m o!d u.
Y ÜU.. Iridedi yi rh run» km•
Aju.. hn.~. bolJ. ae~ rengi •
 '" A. DILÁÇAR

KaJ.k bÜlrw tuUI ka'o ku , ör/i ,

Aju" ba.,a rold. ka,o ku, yü!]i.
YüZÜ"Ü yeTe gi zled i rum i 11.111,
Dünyantn y üaü u- nd , ..ng ; g ib ; c ldu .
H a ve tam a ml}-Ie lultu kaf.ku~ nngi ni ,
Bütün dünya doldu kara ku, tüy üyle.
Ög dülmÎ ~ }' s l ll , uyuJu. ~.b. b . k ar " ,
KMa lü n kö,ür mi, ft~kin Örü.

Y"filo: kop" y irdin kölü,di ba' In,

Ya",k y üz kii/u "S r iTi,'i ti ,in.
Karanl.k ge<:e yukan kald lrln l.t1 .. t e ~ini .
Günr, r ük,rldi yerden, ba,ml 1.. 1<1.•.1.,
Aydm . gü.!e' rijz gibi di, I""oi gö ~ terdi.

SOZLVK
liia _ Jtte
irii _ J~ - <,pld , ol. ..k 86t1.......k
yu kan
y...... _ . ,.d ,n li<I -dit

S.h"h olunes Ögdülmi. atm& bin ip y ine Odgu nnl,'. giui. On un

evin .. ya kla-
, m r. Itmda.. ind i ve y ürüye rek en ne yakI.th. "aplyt ç.l<h.
Odgurm l' ihadetin i
buakuak he eaeu kap l)'I aç,p k. , d"'l inÎ içui ald ••
ODGUR~U~ : Ey klrd~im . n;ye y iue eebmet ~lt in ? S.na sen . öz;üm ü söyle_
m i ~l im. N için benu bu i ~e zorlu yo uun ?

OGD OLMt ~ : K ard~,im . b.p. gü eenme, beyin buyru~u

ile gdd im . San. on d an
Lir m ekt up var (mek t llbu " eri r).

ODG UR~lI!;j (mek t ubu okud ukt an so nr. ): K.rd

et im , seniu ne ek8 i~in var ki
be y bu kadar d ireniyor ?

OGDO U l l !;j: $ebir ve ka~ahalard . birçok iyilikJ er va rd ie. Orad.

da ç.h, ar. k
T.nn k.yr • •ma er i,ir ve öd üllenebiliu in. Gel , ebire ia eli m,

O DG UHM I~ : (;{;reve g irm ek ve lIdev al ahilmek Için gereken tÖfey i, görene~i,

yoUa" hil mem.
OGD OUlt!;j; Bu i, sa nd >t.n. kad ar güç d el ildir. t ns.n bilmedi~in
i ö~renebil ir.
ODG U RMI~ : Bu gÖ"""'I", nel e edi r ve null y.p':hr ?
Anl .t bikahm..
ÖG DO L M I ~ : ~i md i beni dinle. (B alas. gu nlu YU8U{
, bu mün az.rad . devlet
Ö.güt ün ü v e hizm et d üw nini, yol ve yönte mini inud en in cey
e ani.unakt ad..). lki
t ürl ü tapu&çl (göre vli) vard...; I. Çaeukken goreve girenler , 2• .anr.
d au gorev e alm.n.-
 Kl 'T-\llGU RIll e I :\ U: l Ul t~ 1
I~'

lar. Hiri "ci lii. ü dah. i)·idi r. T iir.., )·..1 . -.. yiill' ..mi 1••1" ,..1. II:"<I-I.i.
, •.• 1..••" ..."]..." ,,,], .
"l ~al. ilö"'lllii. 1." ' '''''. U7. "I mah: I.... i ~l _;.. 10,,1..
v.. va kl i." I" >-" l' m,,],: I:";o;i;, k " la ~'
•... ik 'e bu lunma h : d ili,,; t Ilta h. ..k.lh " 1"Jlm ... Ia m. iyi hu
ylu ..1", ,,10. Iyi j(iir" ..!i
ça bu k yük. elir. U,ak h k tan (O.YOk{l) yü ],n ..k idn alt a~ama].r ~ 1l " l a ..I,,: I. t >-i
n i~ancl v e jl:ozü pek ise jl:ö. edi, okç u ..., )'ayel (ok
)' 0,.) "l u. ; 2. jl:ii. -eni li r. <1o~ru "ie
k i~ i i ~e m iihürtla r (Iamga (l ) olur ; 3. t e miz ..e !Iiizl'i
yiizlü i ~" içki d a~ ' t a" (idif(i ) ulur ;
4. ya Z! , ." h e ~a l' i~lerinJen a nlars a ha zin e.l>H (..g'(' ) ulur; 5. anl
a p~h vr- kalcru ~ a h i ­
Ioi " iri ise yaz m a n (b;,iS{i) olur. Gene! ol. ra k. gö riilme) 'el' ek
' l'l h·e.. !>ak ma mah .
"OZü Ir..&a .. .. OZ . ö yl..mel i. b..yin ö nü n<1.. " Uf'. i 1r.ev u~tu .malJ.
a)' akl atl Li . i ~t ir m"' i .
"af: ~I i sol elin ü8t ü nf' koy ma h . ka p"lan J:.i r... k.... ö nee s.~ a )·a~
. al ma h . l.i. ~"Y s una r-
keu ell..ri a~,, ~ l ~ n rJl.l l m a.l l . il.i rlir. i i~ rri n " _:;;I.",, ·]i. ",,,,rlt ..Ii u"I.ltl
'l' . 'JlJlu" I•. 1\" y" l<Ill
iy i i ~ " ö rr u y uk,,·lir. A ~'Il111lllllr ~1l 11I11r, h. : I . /fi/' /"'11 (l ak " " ha~'),
2. "" ' ''I''F ("" ~1I. 1 ..
kom "l an. ). 3. .•;i-6011' (urd " ko m u. ....). ·1. i/' /""I (, il;;yl'l .
,,)·al.·' , ,,!i.i). :i . 11 ,,'-;[,
(mabe)'nei: Tii rk.ç..~ i: laya !},, ), 6. a,(.ç. (h u ined a rl. 1. ,f.mll" ("
" k alihi ). R. öp,r(.aray
d an. tmallI ). 9. kök.OIY"~ (a lça k ".:i;"üll ii \ f' ulu
mut em et ), 11, çogn.beg ( d o ~ a n beyi}, 12. ligin -I.rg (kii].. he yi ),
10., d a m t ma n). 10. ""In{-/.r/{ (i na.l,
1.3. çad. -Ileg (iinlh I,ey ).
14. ya vS" (y ü ~l'k ida reci ), 15• .r UIlr", (hak a n <l a n hi t a, ama a ~ af: l
) . 16. il-h g ( iç i ~I ... i
bak a m ), 17. p,.ö!!.i("czie<1en bir . , ,, ma a~al!:l. , ..k bi r k i~ i "i .. "" ",).
18 . •·p; ; r (ha~uak.n '.
H aya~1 tap u&ç,,'l ae d. wfPkçi ( dö~ ..kçi). kUl Ç" (
ku~ç u) . alP (.~Çl) gi hi a <1a mla rd n.
Fak a t "ui ne ka d ar y ük..e"...... yü ksel~in . ..... Iun a.1t y ine ku Mur
. !;ju ii ç t ..ye .Iik k" t
et llldid ie: 1. Yanar ate~. 2. ekae au, 3. bey ler in ÜIIÜ , aa ru, !;Iu
üç , ,,)'<1..,, de uzak ,Iur-
mah : I. beylik t a~l a Pla. 2. yalau , 3. açgözlühik . Gn. c.lil..e
<le dikod u y"p ma ma h.
d ogr uyu gizlememe li. yiiks..k oesie jl: üh 'lemeli. ba, kal an ha kark..n
••m ak ke ;m ..nwli.
!;iu üç te y jl:öre vli nin ba~ln' y i)"ehi li r : I. 8 f'ylerin ~ozün ü t ulm
am . k. 2. p:ü"'..n i kMü)"c
ku lla n m ak, 3. uygun áuz i ~ l ..r görmek, t ~ t e bey I.oyl... /:" re.-Ii
d e 0>-1" olur. n en s öy -
Icd im , se n ,Iilll ..dio, t::ö re v<l.. na"l buJullar a~ml iyic.. Ö ~rl'",1ill
.
O DGU IU II:;i: 10;'-"1. h u ..özle, i d inled im. Sa.na ~o raeak I.i,
~Ö 7.Ü m ,bha va r,
n e'l !.ocyin hizmelinl: gir m..k için , ..hr l: ine r~e m h..r ~ ü n on un ka
p,. ma g ifUlek g..r..I....
ee k. Orad . insan la n n do~t1 uk1annt n a~ .lt anlyalJi lue~ Îln ? O
nl at la i1i~kim nasd 01-
mll lJd.. ? HUliu d a "nlatlrnll~ lII?
ÖG DOLM t!;i: K.p .daki ins a nia rIa iyj geçinmch, " nla.la ka,d
<:', . <1",t ..Imah .
Oradaki i n~anl.t üç 1I11l1{t U: I. Senin hü y ükler in : h unlara 5llYP
gost ..r. 2. Sa na d..n k
ala D!.r; h un l.r1 a .I..~tç. If ~in. 3. Send r .. ~onra j1;.. len k ü<;ük.l..r
; h unl. rla ci ddi ol,
dü~m anhk ka u nm a. Ka p.da kölü ar kad a t ~ d i nmP
. ç,karm i<; ' " d o~, l u k et me. Ho, t
y a J a a ekaJ a~ den..n ada m ....vi nç ve kay~,da . iyi ve kö tü za man
lar d a j" ' an a fa.yJ a'
h olan kims..di e. T u'/: v e ek mek y e dir ve j(iil .. ry üz gö.<t er : b u
iki <1 avra nL~ insam ken-
d iae I~ mdu'll. n,yüdü dü ~m.n. va" h r: l. Din dii tm aDl; bu kiri rdir. 2. { .k ar y
üzün·
de n d ü, man; hu nl arla b." tahiliu in. fak a t din d Ütman l il..
ug r., n (a rp'~' !;iu ik i
türlü in sandan uuk Ju r : l. K ara ( aI.e. v e f1ÖZ l a ~ .y. c t, 2. ik i
y üzl ü, ç,"' '' tC•. 5.." k ..n-
dill e sayg' gö. te rilmu ini i ~t ..r8en , h.§kalarm a " ay~' /1;;' "t er . Gö"
ül f1 rr llll herke , ,, aç-
m a, h..r i, .. el sok m• • ded i"'od uy a " yma. S a na "~ i z" d iyen ..
""i z". "s ..n" fliyen.. d e
" sen" de .
 A. DILAç AR

OOr; lI H~II ~ ; nu eözle ri d inl~,l im, iyt ~,. h r" p:id..rse m h. lk .ra~ma kar .t m aJ.,
nnIa ria ih,li ku rmak ... . .1 olm. h ? Bunu ,I. anl atll" mNn?
Ü(;OO LM I~; K.m . oudu.. (. yam) d ..nen.lt lop lum uo nil"lil: i ve hUYlIUmam,y.
J.. ba~kad ". GürgÜ'Ül; olu r. llitkilnin d" t ór e ye g êre ue k yoktur. On l...la iyi d avr an ,
a ma arkad.. ~lok etme, no~ud.n ha~k. bir kayg lla n yoktu r. n u . It te plu mu n karn,
d o)"ar . a, il..ri If..ri konu ~ma~. La~ la r; Iyic e ..Iu ya a hn ma u a. bat kaldmr, sö zü nü gr-
çirm<:")"e ç.. h~lr, ke nd ini "grm" n görmek iet er, Onlan n )·iye.,e k içece klerini ekstk d m...
onla-a ka'11 Yllm ut ak dil ku UM n ve çok konll ,m a. GÓr..vhle rde n ve bey ' in adam la n n-
da n IJ<I~ka . halk top lu luguu Ja t ~ katm.nla. hulunur ( B a l .~aft u nlu Y uellf. önce acrk -
lad ,g. "Kray V" d..vlet ö. gütlr ri nd rn eonra, bu raJ.. to plumun tü.rlü k .lm. nlu'nI . a y-
maktad, r); 1. Ali "julia'" (Ale vî'le r), ya n i H s, P r yft. mberin aoyu ve .loru nlan.
Bun lara .""S i H' eayp:' gÖ. I"r md;~in. onl.. n n içini dUJ.n. ...,tll"m•• keod ilu ine iyi
ba k ,"" y a. dlmda bu lun. 2. Bil~inl ..r (ilimlrr); baalarm LiI,:i. i hallu n yo lunu ay d,n-
lat u. Onla n I,rk çok ~e'· ve k..od ikrine ' . YKI (!Mle r. Bil(!ileri ni Öf:r ..nm el;:e "al." (ün-
ku 0,, 1.. n..: ,al.. gibidi r, e u .Oarm • • y':lonl.t lll. r. K en di m.llnd.n on l. r. p.y ".k..,
onl all yeJi., içir. Onl a.. di"le. B un lar b a, . g....ip surüyu dOj!;ru yola götunun ler. 3.
Hekim!rr (<l l aç. la r); Bütun ha .t.l.k.Iafa ve . (;:rda ra b aLp in"" 1 sal!:altl r, o nu It url ar .
GerelJi ki ll1 ~rle rdir. Y at .m ve Mg hk i ~ i o nl af~u: olm .... Hunla rla iy i g..çin, onlan
kendine y aklll tu t ve hakla rnu gö ect. 4. J..1Jullr ulnr (muazz imlr r); Cin ve periles-in
ç a qH~ "'a , " " IMlL ileri grI en ha.ta hU"" bun ta r n~ al l1r. B u lIiLi hastal.k.1ar. h unlar a
" k ul mak ~ ..rrkir. E i, uDcu la rla iy i J a n an n' al •• H ekim, eis uncu" un sözünü begr nm,,"!:.
dsuncu da h..kime d eger ve rmes. Birin in sözüne ss re iläç aI"'lr" h ast . hg. iy i geli r,
öbürü nün so"!: une göre ol.. mus k.. t .~'uan dn ler send"n UU k.1at' f. S. Dü, Jo ran lar
(t Ut }"org uçal.r) ; D üt )·orm.k bi, bil imd ir. Du , ~ö rünce . yo n ll ki m.e Om. iy iye "e-
, "iri r. d ii, bö,. I«.. iyi (lkar ' oe in.an sevinir. D ü, kötii i..... f. kirl" n s.d. .... , "..rm ..k,
, "ürudu onun k öt ül ügiind..n ku ru rmak gerek ir. Kötii d U ~ görunre T. nn ' y. s.j!; mm ah .
Ey du~ )"or. '1 kim oe du~ ü i)"j illr ..lr 'oe i)"iyr )·or . D iit )"ora nl. rl. d a iyi ge<; i" meli d ir.
6 , Y I/dlz f a/el fan (yuld uzç,lar): Hu da bir j,ilim W' çok g,.,e kli bir tryd ir , bu YII, ay,
gü " hc~a l>l . G..o metri.(hrll dr....) vc he sap ("r"~ab) oku m ahs ll\, ça rpm a (darb ) ve Liilm e
(1Ilhim ) okumah V I' kr .irl..ri (kPsir) ö~rr lLllw\isin. Ik i ile kad. map (Iazif) " " ikiye
hü lm..yi (IB".i/) ,le bilm di. in. Sonra saYI kiik ünü (ndrd t'flzri) d e al, bund a n to pl.m a-
ya (remi). lI)·.t m ay . (hofrik) v.. ölç mey e (mis n1lal) !Ie<;. yed i kat f..lr j!;i (.rili IUll f rkk )
avue und a tul . eebi r (ubr.ü m ükaM) oku ve E ukle ide .'in (OkliJr.) k. p,...n' ( . 1. y,l.
.h", f..I",. , I' unl.... bil ir. I,u ' oe gel"erk .iunyaYI birbirinJ r n h....I' ile . Ylr. r. k eli"de
tu ta r" Gü" , ." .)"Iarm d . "u il"." " e k.. bu >:" ' ·.rd lr. Bu o u ,.u.I.>: (. I...I. rm a 80r, i.l. t
de di lJeri nr inólnm•. H rr , r )' i bil ..n )·almz T. nn·d .. . 7. ~airltr (.-irler); Bunl a' ,.(ia
di U"1I k im~ ..I... ,jir. ln .anI." ö" ..r1er Y. d. )' ''rr rl"r. Bunlann d ili kwçt .n d ab. lIe.kin-
d ir. Den i",d ..n. d eg..rli ta,. inri vr yak ut ç,k.r.n ill.anla ra br nl;r rle r. B irini lIver l..noe
oou n ü'lii but ün y,eryüz üne yap Lr. YHerle".e in "a n'n ad. köt u k. " r. B" ne denl e on ·
la rla iyi I( .. ~" in, öv ül mek i.te••"" hun lar , ~.·v i "d i r. kendini bu nl ar 1l1 dili nil en ~ Ilt m al.
8. T art ", r, /u, (t ntl !!:çllar): C;" rr kli in ".. nl" r<h, . H..r ea nh bunl• ., la n fayd . l. nlT. Sen
,Ie (,,, nl a ra YII "II.~ ve a . tIk b ,,~MZ ve yiyecek iç in k.ay~ lIa 'l m •. 1I "~ " l; lIu n , oe 81r ! II1 111 m. -
 KUT..\DGU DILle Il'iCELEMEsl

h hel.i l olm. hJ .r. Zin. it l..m..m..ye de (.h~ . bo rg un <'uluk ..1' afm,l a d. d " I .~ Ill • . Çift-
( ileri n ..lIrr i grn it ...Iur. onlu T.n r", m v..rd ij!:ind..n h. r"... I. r. "uniu.. L.at,I, o nla••
güI" ryüs gö.t..r. 9. Sall r,lar (utlgçll.r); Bunlu m.1 ahp .",tarla,• • 11,n"';, J .l'u.
k..a n( pt-;i ndedî rler . Doj!;ud . n ba t .y. k.dar duo}"a p oI "I.~Ir, i.t...l i~;"i I'ulu r ••na
geri ri rler: Turlü iv..k1..r, k.r. sa mur kü rkü gibi. Ort. Çin (Ij.ta)") k..r\8 nl. n in,,; d i-
aileri get ir ir. Sa u ealarm kaz an ç ve r it im (as.g.yu) he. a pl atl çok inr-eJi r. J ikka tl i
ol. Bunla r çok y olculuk et rikleei içi n yolcularla , bunlarla. ker vancrla r!a iyi !!:r çin "
10. lI flY "an yeli~lirrnlrr (i gdi§çiler) ; Oed unu u binek all am". a yg.r1arl ve y iik ha }"van-
lUID , bunlar ye ti §tir ir. Ayn ca kam ," • • ut . y nn, y .g. )""gu rt. I' ..yni. (k " r ,.J), yay g'
(y adlm), hç e (kiJ iz) de bu nl ll.d . n geli r. B unlllrJ II g ü r~ü 'Oe bilgi ara" n, .... Bilj!;i.i a
ve ".I b . in••ol. rd .. . . m. onlarl a iyi ge(in me1i, t . tb dil kulla n m. h. Onlllr.. pe k k aul·
m • . 11. El sanada rl ulmanlarl (u d. r); Buni•• de m ird (t..mü rfi )• • )·...l . b,e. (elükfi ),
de ri"; (kum"fl), ..iJira (51 rçl), hoy.c. (W iui) ve okçu')'ayel (ekr l y aç.) jtil,i o rl. h.lli
in•• nl.rd.r. B u y.,.m bie eerm ayedir. onu.. l.iyi.d k.... nm.~. ç. ll, m. l" il r. EI ••nat-
lan uet . l. n iJ.. t . m, v.. o nlarl. iyi geçin. 12. F aki ,lu (çlg.ylar); BUllla, a d al ve ;yi-
lik et. O nlan y..d ir. ;çir. giyd ir; n n. d ua ..de rl..r, K u , t1.k olólr.k m al Io..klr me; on-
lar• •e" ve iyi d eve a n. l st e, Od gu rm 'f . fehre in eesrn . h all. torlu l\l ~u n un tü rlii k at ·
m anlar.na gir rn bu giLi in sa nl ar görecek~in. H etke~lr iy i ge çinmen gH,.kir"
ÖG D ü LM I ~ [deva mla}: Eg ..r orada ev le nmek i' ''·t . en, çok .lj kka tli ol ve iy i
k.a ara. Kim ; alar ..k. a n, . ...y u so pu v.. aile. i de iy i " I. " " . Alarak' .. n, ..1 ,I rg llle m i ~ VI'
.end en b a1ka u k.e k yuzu " ör mr mit ol.n biraile k.z. alm ag. ça h, . It tr ~ a n a il i k,,,:, ul ;
1. E , 'I..neeek sen , ke ndin den .~ag . d ereud", b iri ile e...l,.n ; kr nd ind..n yü k.. ..k aile l..n
y.lI.,m., 50n... OnUD kö le~i olunu n ; 2. ond. yUJ: giiulligi aram., giil;e1 h u)' ar • .
~u üç t ü.rlii k.d",la e...l "nm.., 1. un(!in i..adm. 2. guZt'lladlO, 3. yub..k ~o)·lu (ur u1-
/U;!) k .d.n . Çu"k ü unlt in k . dlll. m.hn. gU'·..n..rek, dilini u"'.l1 r, h. ; llIa kakar: güzel
k . dln b.t b ela•• olup ~ ..ni m..... r. eder ; )"tik. ..k Boylu k.d' n yüL.~ekt ..n kon u ~ur.
Sen n am u.lu, t e miJ: k'J: (sa kan.1r l i~i) . r• . Böyle bi r ini bulu"'an . öhür iiç t ..)'i - Un-
gin ligi. gü zelIigi. 50ylu lu ~ u . d . ond . bir ar. da b ular ak. lU. K adllllll ,;ü7.<'lIigi On\ltl
hu yu ve davralllt.dl r (kl /Ik ). S ak lnlk li~i (•• k "'gall. ifflOt _ahiLi d i ~i ) bu lur. a n. çahu k
d.vran ve onunla hem .." e vleo. Bu evIil ikt en çoeuk d o ~ a t ' lI . oglunu vr k,zlIl' ",,"Je y".
t ittir. eli! . ögr..t , rg it illld iyi bir a<l .m tut; bu it i b., k" ,"II.. r.. b .r akm ..; . iil ni" ... i <I...
t uuhili rt in. Oglun ye ti, in..e luz al. l" zlO' d. ere ver . Oglunu b . " bo, dola, ma y. b. ·
...km•. K ."'m . d. ç.b uk ev lend ir. K. d. nl. nd .im. evd.. " oru ; k.dlllin iç i, ,h~ . gibi ol·
mal. Yab .ne, )"' ""e ook ma ; kad,n. çok d. , any. " ,k.rm •• ç ünkü k . du.I.."_,,k.kt. go-
ren gö. onla n n giinlünü ç..ler ; gölll!:örme,..e gönül .nu elmez. Y..meklr. içm..kte k.·
d .nl .T1 e rk ..kIere k.tm• • çünku k . dlOlI:I ••11 ..n ir (Ii~i a.d. t'l ol). .. . ... t "'.d'na ' .'"(1:'
p:.ö.ter . ne i8te ree ' "er (a,!!:ll 'ut li ~ i~ . t n, M g Ü keisa bir). Evin kap""" k ilitl i t ut. K ad lO
...hm etl e .üren ve yet i, "n bir .g.... I' enl;er ; Ol ..,..... . 1 ar l,irdir. onl ..r. ka' o, açh k ,Iuy.
m. (....f a birle /l " mi~. iédmi~ y .gor; yi müi ag u ol. u!1'" /lo/ma aç). n i" lre..,.,ü nIii k i ~ i·
leri kad",lar diri ola.ak Y"re görn m ü,l erd ir (li~i1 ..r nn. y irke kiimdi lirig). E vdeki h iz·
met çiler e (t lig "" rak I) y iyecek . içer ek ver . onl .r. iyi d an an" Giiçler i" .. I/:öre onlara
i ~ ver ; gü çlerin d..n y uk.." i ~ veri..en T a",, ')" k .'1" l<la Lulur.un. O" m... r .n y",k 01• •
 A. nlLÀç AR

onlar Ja Tann'n m k uluJu r. Al<,:a k gü nüll ü ol, büyüge alçak gön üll ülük yak ",~. Geliri-
ne gë ee gideriu i a yarl a; do gru yo ld a n y ili ü. E liu dard a ise b a~kalann a Hzlanm a, Hio-
"eli i ~ lcre g i ri~ me VI' böy le i~c mal yatrrma, Evin büyük, i ~lek yollara yakm olmlll!In,
ta1''' \ lr m a~ a ko m~ lI olma, h i.<ara yak .n oturma. Bu üç kom ~ulu ~u n sa na Zaran do.
k unur. Ev a lma k ibterocu kom~unu 80r , y er alm ak i8ter8cu8 uyunu oor . Ey kard esim
Odgllrm '~, alt lop lum (Iedi~im i~ te budur. davranl11 da hö yle"ir. Bunlan anlad.nsa,
arnk sorac a k h ir liey in kalmaml~tlr ,

ODGUHMI ~ : Bunlan ,li n Iedim. F ak at sana sora eak h ir seyl m "aha var. Hen
~eh re in ip insanlara karIlill"sa m , onlara gid ip gelireem, betli )"eme~e çagm rlarsa , hen
,Ie onlarl ç a~mrsam, yo l V I' /l:öre nek ne dir. na srl gidilir, y ..m..k yen ir, na. ,l ça ~ 'nhr,
~öl e ne gitme t ëresi (a, ka barma 'QreJi) nedir ?

ÖGDOL'\.tt$ : Ycmt'k liöleIl Î türler i fiunla rdll": L Dügün yemegi (küdenke a,) ,
2. s iln net yem e ~i {-,ü,m et a ~ ' ) , 3. ad , san al m a a~ 1 (al ",.), 4. uogum yc mcjti (Iogum
a~') , 5, a rk a dali yc nl('g i (ko Ma, "', ), 6. cena ze a~l (yog a,. )- . E1, <I o<t, arkada1 yemegin-
den t,a~ka ~ ii l e nlere gitme. Gönlün yar al a m r, kalahalik olu r, s. arhos olu rl a r, kavga
çlk a r, ycdigin içine sinm es. Hogazm, SIk! tu t, on u n k ëlesi olma. Yemekte göre ncge
giire davrun. Se nde n b üyük ki~i yem ege La~ladlktali sonr a c1in ; uzat ; önündc ne v ar.
~a -ug eliulo al, y" , ha skalannm lokmasma dokunma. Sofrad a h. çak çrka rm a ve ke-
mik "'Y' rma. Oltu r (kot'd~) olma, ye me gi mr V I' a zar a za r çigne , yer ke n soCra ü zerine
,Üril nme. Ne kadar to k "Iursa n ol, Sana eunulan ~ey i al ve "una m memnun ederek
ist ah ile ye , <'v hamen da sc n; g örer ck m em nun olsun. tnsan gönld in cedir, 0 bir 81r.
çay a (,eIlzer, kaba 8ÖZ 8öylcm e, kmhr. Y em egi ölçü ijl.' ye ; u nu t m a, ha ,tahk boga z.
,Ian gire r. San a u ygun olm ayan eeyleri ye me. Gençsen sogu k seyler kulla n, kanm bUll'
Jan 1.'1tIr. Ya~m kukl ge çm i ~ sc ye m egi ni mcak fiey lerle a ya rla. Alt mssrm a ~ml§san,
sogu k §ey lerc ya na§ma. Kuruluk vc sogukluk ar tarsa, Bwak ve y a ~ §eyler i haz,r1a. In-
Ba n m dog al özcll igi (tab = tab;at) knal, ea ra, ak yada kara olur ; bunleem he r bid êh ür-
leeine u ü~ mand>r. Az ye meli ! "A z" ad l, ilácl al ve öy l.. ya1a. Rahat y asa m ak iBtersen
"dil" a dh e1i ye. Y a ~lalldlgl h ald e bunlarl ögren ip olgun k i§i (biigü) 0la maml1 y ere rsk-
lara "'i n" an" (k i§i) deg il, "hayvan" ()"I/ki ) dcmelidir, Bu eöylediklerim ye mek çagn8ma
gitmek (a§ka barm ak ) iç in dir. Bir d e ba~k alanm ye meg e çagll"tlla (~ka ohmok) VI' hu-
nu n yollarr va rd u. Yemege ko nuk çaglrmak istersen, ev ba rk, s afra, t abak, minder,
y iy ecck, içecek temîz (silig) olmal ld U". Sen çagnm gen i§ tu t, gelen gelir, geleneyen
gelmez. Kim senin ha tlr . kalmaz. Herke.e y iyecek, içe eek yet i§t ir. tster arpa "uyu
( Ara l" Ju ka'), ist er sofr a su yu ( F a rs . mbáb) , ist er Lal su yu [F e rs . cülry bin ). [eter g ül
su ru (cüläb < F ars . guläb ) vc r. Büyük!er sofr a d e n kalktIktan sonra~ küçükle re y i-
y eee k, içecek ve ril mdi d ir. Sonra, ye mek ecn u çere al (Arap. nui>;ul, n ..i>;I) ve me yva
(y imi,) ver ; kuru ve ya1 yemie yanmda biraz d a ecmirte n yiy ecek simi1 IJPmi~) bu-
lun. un . Sofead a h ulunanlara ann agan (blçl§) daglt, gücü n ye~rse ipekl i kuman

• Ka lgarh Mahm ut ' un Kiûd> jj Div....' L ûg"ti"·T ü,k'ünde bol/US .., .(i. in a, ' ) diye bi. af da .ml.
mutadu : h<>f «,l; Miz.in" de mektir. H, .,,,,d,,,, biri U. ak<.n izinli geldig; .. man, dOniifü nd e hep birlikte
bof~ "I' yenird.i.
 KUTADGll IIILII; lNCl: LEMESI

(a,gl) 'V er ; di~ kir asr (Ii, Ier. ) da vc r, k i dmhl (çop = gürültü) ke ,iI 5in. Yem ege a.l a m
ç agIra n ve ye mege gi d en ler d ört t ü rl üdür : 1. ç"g n Jd lg' her )'e me ge giJ e r, ye r ,fakat
ha§kalanm ev ine ça gIrm a z, 2. ye m ege !!: id er, )'Pr . kcn d i d e ""U çagm r , 3. ç" gn lu,g,
halde gitme>., k endi -i de ye m ege kim ae ç agl rma 7., 4. Y('", ege git nw <I, am a h a~ka' m l
ye mege çngmr. Ru Bon uneu cu iyisidir. l lite ye me;;e çag n \..on u"u hu <lur, Od gunnJ ~ .
E ger in eenlar a ra8m a k ar tsm ak is te ," en b öyle ,1av ran m a n ger eki r.

ODGURM I ~ (u "'u n mon olog hali n J e): Hu d Ülly a tla UZUIl su rc k al may ~" aii"
mlZa göre, insuni hu ka dar zahmetlere bok mak . mal to pla trnak. lIeye ya rar? I nsa n
dünya peeinden kosarsa ibad eti h ir tara fn hrrakn-. Ben ~dIrc incrs em daima in sa n-
Inrla u ~ r a~ ae,agl m , ihadet e v ak it Imllimll ya Ca g Ull, D ü nya y u yil", çcvi ril'. clunl a ye-
ti, .. "di. Artl'" y,.~I .. '''1ll1111'. i h t i y,.r !>1..l a Y"l ,,\ ..cak itlcri gcn~kell yap n'aga <".. j,.~ ma], .
E y bey, so,,"ndll din de kalacak olan ik i hez parça s,dIr. Sle llk t a h u ka J ar tc rleyec.'k.
Mg uk t a .Ia h u kedar ti treyecek "e s on u nd a ik i i"te k elde enceek. i" . Hu nl a r<lan IJlr i
maJ, iki nci si yurtta SÖZÜ ge çen hir adam olmak. Dünya Yl )"en en lskendcr, d elli7.i
yanp a1an !!-fu8a, ölüleri diril ten ha §lmd i nuen e? Y oklar! Ben gönli imü k ur t a ra '
rak Tann 'ya ula~t lfdtm, Ya lma Onu ibtiyorum. Ren i blrakm. T an n m ban a ye t er
bir destektir, Giymek iç in ko yun yü n ü, ye mck i ~in d e a rpa MI bana yet er . nu dün·
ya iliini hIrakmadlkça insa n ahiret i~ini y ap a m a7.. Hu hayet r hOt una harcama. Hey
be nden hiç yararlanamayaeakt lf . Sev gili karue~ ! m Ögdülm i§, ben;m ;çin ke ndini üz-
me .

ÖGDOLMt~ : Eve t. fiimd i ben gerçegîn yolunu alllad.rn, diyeeek sözü m ka lm,, ·
dl. Ge rç ege hoy un egiyorum ve oyu nu Imak1yo rurn . Simdi ben gidey im . BCllim içi n
Tano'ya d ua et.

Ögdülmj~ sö zü nü kesfi, vedaillftl, atma binerek §ehr e dogru yall! çlktl. Eve Vl!-
one. ye di, i"ti ve dÜ1ünc ey e dald •• Sonra,

y ~.k bad. yü:ke kara YÜl: bagt,

Aj un ,old. bütrü kara y ir 1081.

'K üj ek ytu dl ruml klZl örll' y ü:,

Kam !aç bodu,g! aj un loMI tü: .

Tükel :ené y üû urundl kali k,

Uçat IIndl kodn YOTl811 YOTlk.
Günefi ha~ladl yüzülle kara y üz bagm r,
Uütün Jünya doldu ka ra y er tozu ijl'.

, Perçemlerini yiizüne y ay d l rum î ktz , (b ah gü ue§i),

Kara aaç hOYlISlyJe doldu dünya d ü ped ü z.

TamaIlUyle unci yüzüyle örtündü gök,

Uç a nlar dindi , yürüyü1t e olllnlann d evimi durJu .
 126 A. OlLÁÇAR

SOZL VK
bam .k = bniiT""Hlk tÜJl ~ d ü.
bi;,TÜ = hij'; ;" urun "" lI r [Ünm ek
'oK = I" . '''''",ak dinmek
kiijek = p", \~m
koclllld. "" dllt du n" ak, b".kmü
,. nmak = l"l·lll"k yongL. iy~l'g "" yürüy.", dnin en
bodug _ boy"
Jonk = dev ,m

Yalt., az son ra kal kt!, ]',brs gezegen i (BakI. sokma) repeden yana yatnustr.
Yin " baktr , Ülker Ylldlzmln ba~l alçalmre, Akrep (Codan ) yükselmisti. Yin. hakt!,
sQll un d a ;

Kalik kIrt I§l Win kafUT bodug,

Ab i, bi;rk;,. r leg, tiinerdi kalIk ,
S I/a kopn y iTdin, yaJl/d, /wllk.
Ya~lk ikIedi, yi,de kopt! tOgl ,
Yaka keldi a~"l1 ,aha. al lugl.
Gök kaL ugunun y iizü tu ltu kiifur rengini.
Giizel kok" serrili r !!;ihi, ala caland l gök,
Gilne, rsmlan yükscldi yerden, yay.Idl .hllaTt.

Güne, yukseldi, yenl en koptu toa,

YlIkla§rnagll hasladi dokue al t ugu .

SOZLüK
b id< '" 8ök y• .w....k _ y ayJim':k
klJ'l't = YÜ" k abu k bnllk = kol, d.l
OOdu g '" boyo. renk ya,d< '"' gÜlle'
.bi. ( Arap. 'Bbl.) .., h,,~ koku ö.l.~Jr. = beJirmek , ç,k'n ak
bÜFki ...... 1o, _ .. 'p"«k ' op _ to~

~ I( = ~ ;h i yd:.. ...1.... 1. _ y .1û.~m.k

tün...... . k = alac alanmnk
.. t. = J(i' ue , 'I''''
I:iimü, . enl(;n; .Imak .,nu ~ erh n, h.,l anjl1çta

ÖgJülmi§, "kalkan, rmxrakl aeryle ufuk ta n gözükürkeu" kalk.u, aara y"gitti ve

heyin yamna çiktl. Od gu rm l§'11I yaptt!;1 kon usmayi beye anlatu. Bey bunlam i§i.
tiu"e gözleri ya~ardl. Dü~ündü , Odgnrm l~'1 hakh bu ldu ve "biz ona ki)'1elhk ediyo.
rue" ded i, " on u b uraya getiremeyta. Karde~ini, b urada bana yol göeterm esi için
buraya ça~lrdlm. Fakat söyled ikl eri dogru old ugu iç in, OltU zorlamak dog ru olmaz.
Dü nyamn b uyu böyled;r, pe~ine d üseeeen eenden kaçar, vaegeçersen saua yakla~lr.
Bua. bekley"lim."

IV. bölüm (bap LXIII - LXXXV, beyt: 4934- V 6520)

Birkaç gün wnra bey Ögdü.hni, 'i Çagudl, Odgur~'m yü.ünÜ görmek ist ed igi.
ui , fakat 0 §ehre in m em ekte direud igi için, ke ndi5i gitmegi dilijündügünü eëyledi,
 KUTADGU BtLIG tNCELEMES I
'"
Ögdülmi§ bunu uygu n bulmadl, bey t ar aflnd a n ü~ üncü k ee Odgurm .~·~ g.id e~jl ,,~e.
gini bildirdi. Bu kee mektup yazmaga d a gerek Ilik YOk tu . çü nk ü , eak . .(nr....
soed ür. ,
"e lçi güvenilir kirn ee "l u raa , ona mektup verm ek ger"kmez." Kald . k, ~)gtluhnI~
karde§ini hakh çlf'a rarak ona ~unu $ö)'leyecekti : "Seni n t e mcll i ola~ a ~ ~ " ~ ' rde " ' : "
m an! istemiyoru z. Y alme hirkaç gtln Içiu bizi görmcge gel, bey se m hu gor m"k " I.·
yor." Ögdülmi~ , beyl e anlastr, ka lktl evine gitt i ve,
K~:~l y üz ö'li ogdl, bold~ sang,
Ajun boMr aImn iJgi leg ang.
Ya~~k türUi yüzke sang zafaran ,
Ozin kl/dl mina ögi teg ciha n.
Kal,k bÜlrü tuW set'ügler ka~~,
Ajun b(lldr zengi kabel klrllSl.
(Günc~in) k U il yii.ü solde, oldu sari,
Dünya oldu ar' a!tm re ngi gihi.
Güne~ sürdü yü ~üne sa rt safra n,
K endine mi ne rengi (Çal tll) ci ha n.
B ü t ün gökü a~lk kaslan dold ur d u,
Dü nya oldu zend ha bee t en i (gibi).

SOZLOK
........ _ JDine
ij~ ... renk
..~maIr. "" oolrn "k
Mnfl _ oar1 Liitrii _ bütü..
te« _ gihi tut=a.k ... tutmak, k"plama k, doldurrnak
y-..,k "" güne, .., riS _ . ev gili, 't,k
türbnek _ dü rtmek, "Urmek ~ = beni" t en

Bëyle olu uca, Ögdülmi§ y a tt., uyudu. Bir a ra uy a udr, b ül b ül seslermi i}itti,
yine y etu, eu ure ,
Kahk yrrl/l kedmil kara kllg/ekin ,
Af~kd~ y aruk yü:, klllü rdi egin.
Küle baktl, örlep laIu k l:; yüû,
Ya rud. bu dünya i,i hem kun.
Toga ke/di, örlep flkarth y iizin,
Ya ruk kL/di Jünya kolm hem önn.
Gök yirt n giymi§ oId uAu kara gömle~i,
Açild . parlak yüzü, he ri ald l bezi (peçeyi).
Gülerek hakU, y ükseld i lu'l'UI seçk.in yüzü ,
I~ldl hu d ü n ya, güne§ gör en ye ri d e, gör meyeni de .

D o~u verdi, yükeeldi, Ç>kardl yü.ünü.

Parlak kildl diinya, vadisini de, dereaini d e.
 A.. DILÁÇA R
'"
SOZLtl K
1r.....lm<1r. _ ~iy m • • 1.1 _ •• ~lr.i n
lr..ql<lo __ "",ido. y 1r. _ ." ", ok
~ ..w. _ "' '', pul.k i. _ .".. e,.•
üD.,li ,e.
..00 1. _ . ... ür_lo.. ......i .h".1r. kItS _ kuuy. ~ ..... g6nmy. n , ••
~1I k~ k b..... p" r<;. " . pe<;. I _Ir. _ dtJlmolr.
.pa U .""-k = peçe yi -..;.... k. -tontkm..k kol _ ...d.i
inDd< _ I>.H...... Ir. . ,ül...I.... " öo. " d.~

V" Ö~Jiilmi ~ kalk". y,ka llJ I, alm.. binerck y ola çrkt r. O dg ur ml~'1n dag daki
c~ i ne vart!., ka p.y. 0;;01<11. O diturm l~ Çlkh. K ard esini ~örünc e "Niçin yi lle /l:eld in.
lIid" I, u i t Î uz at .yuT.UU" diye re k onu içe r i elda,
Ö(; UOL:nl::,;; Bty ""'ni _erbeat bITlIkta; Ben; '0,- 1.. bi . liy.rd için ç.~ lnyor .
.iireld i ..lara k , . hit de kalmak içÎn de;: ;!. Hi " b i••, t e ö!çüyü ka çnma, ölç üy ü .~. n
';'Il'T1n.la.. 0;'1.•••
On GU RM I ~ :
J:el iri m ""'lU
Bu .Uz
{Iü ~ ün ür iiz.
.IJ. ya kmd ••. ~irndi oen g it. evd.. hekl •• ben önu "lUI.
ÖCDO LMIl;j : Sak ... . özünü t ut mulik enne. G ünet bat lp yü~ünü g izled ik t"n,
d iin ya yü~ü n e kö mür j::ih i ftiyah bi r d eri ba~l .d .J.. l a n 'onra. M'ni evd e be loJerim.
Bu anla~m. üzerin" Ögdiilmi, t ehr e döndü , -e d~ru be yin ' a ray m . (!: ilt i. anI",.
map b..ye bildi rdi ' .1' )·in" " vi ne dÖndü.

Yo, .,,"yi rk r i ndi, y üûn kizledi,

K arorlp luman Il>%d. dünya lu dl .
Aj u" lUl IM UI k,dti , ka'lo. liigüp .
K fI1.k, y ek ' ÜU kg, karardl , l>'Jup.
K G"',,! Irp ren ür "rad" ]"&1",," I;,zi,
~I, ü n ImiMi li ris ler ,,~.

Gü n", ye r" ind i. yü~iinü g id ed i,

K a rlll1p dü n ya)'! d uma n tozudu tama mly1e.
Dü nya du l giys i. i giydi, k af Uil ça t lJ,
GÖk. fey t an yü zü 8Lbi, ka r ar d ., , oh. rak.
Bütün ll.lm.J1d a ya nlar dindi., yumdular 8ózl erin i,
GÜrülti;. _ . dîrilerin aözii lr.n ild i.

1_ _ dum.n .,..,, /.,.ek _ ",yun

....... _ 10%11", . 11:, 101 yük. d lDlell: 0 ') ....... _ ",,1m.1I: ..
l>OIb /__ _ 1.0"'...... .,.1&. bü t ün ~ _ lepreomek. 1umaldam. 1I:
- . _ diamck
_ ""_ dlll
tal p.,..;. dot>
~ - IIlriiItü
keàMiI. _ pymek .. - oe'
tiiJ-k - diipmk_ k. (o'ltmak
 KUTADCU BILIG l :"l L~LE!.ESI

, O dg ur m' f, dagd aJ.. i ev in d en , eh re yü rüy e r" k gelt1i. On u bek je me k t e olan Ö,, -

o.! ül mif karf ,la YI!, içeri a MI, yiyecek, içccek ç.ka rd , VI' I",men h e)·e ha !>er ~;; n,l ".nli.
Bey ee v ln d i V I' onl an uraya ça A.rd •. Sa ra )"a gi lt 'k!erinde geli nu ö"ee bey , 'e rd i,
O dgu rm .~ . c1. nu ka'lua ndll"dl.

BEY: E y, Odgurm'f. uzak yerl erd en y.).• ol. r.k bur.y. kad.r geldin , za h mel -
lere lr.atlandu•.
OD GURM I$ : Göu üld en a rzu la nlr,a ulilk ye r yakm olu r.
B~Y : Se u beni g ör ü uc e sel iID ve r me din, u na selánu "e re n he n oMum. N için
acaba ?
ODG URM I ~ : Ben h u n n hi le rek yapl lDl. Sel. m in , .n' "" Ii m.. t yolud u r. S..lä m
"errn ki~i. ka'l., m d akine güveu " c rir , , e1i ml .Ian d a kcndinin giive nlikte oIJ ,,~ u .. u
. nl.... B..ndan dol.Y'. büyiikJerin kiiçükler ......Ia m , ·er m"A; ge rekie . Se n ~eli m ,·er·
me kle ban. ltiiven ve rJ in.
BEY: Sa na soraca~ . m va r. B ana iyili k yeluu u I; ö~ l"ri r mi siu ? Ue"i ugüll"., fa y.
,Iala nay , m. t yi b e seniu yoluna gi rey ; m . '

O DG U R MI$ (269 beyd ik U'J; u n monolog ): Saoa felegi n v..rd ig; ibre l )ete r.
Se nde n önt"e r1 iiny amn egemenligini e1e ~eç i rm i ~ olanl.r ~ i md i ne red r ? J'lO.. reye gilt;.
I..r ? 1hretle dü,ün. Oliiyü gören hi " k im;e d iri kahua E. Sen d e ölii me hallrl a.. . lo:i;er
iyililt y. ptlhAa, öd ülü nü a1acabln. l badrli lurakm a, v ar a dagll , açl d o )·uT. ç' l' lagl
g iyd ir v e ~".v a "a giro E ge r y urt ta bir ki m, .. l,iT g"'c". a ç kll h r~a, 0 110.1 Ta u n ga"a 80ra-
ca ktll"; d ogru lu k y olund a n f a~ m a; göçü n ü önd" l1 ,;;;"d",. Serayin nc .lcgcri v ar? Ey
d ün ya bey i, h u dünYII Lir aindandie, Bi., de öte. i, " oras r" va r. Orasm . ölüUlSüz ya'll m
ye ri olar a k kah ul et . R uh u Dl~ te mi zle. H u in.." " '-I' a.ke ri ne g ü, ·e n me. lI e rlr.". "
I.a'1' yiiEÜUÜ aç .k ve a1nlN pel t ut . lIt"r i, i bilgi iJ.. i'lle. t ll. a nd . n kalIl Il. i)' i ).• rI. l öl ii
add.r. D al g.h olma, har.ma el ul&l m • • ~a ra p içm r. Itan, .k veboluk i~l ..re " auIn...
8 .. Il: ib i fl")'l er .aray ' . kÖfkü , kale yi y .lt.r. Be)·I.1t d r di~in . a nea k ya. a .)" . )·ak l a d uo
r UT. D inin dü nya ile birl eft irilme.i güç t iir. H aik . kal1il se, ·gin biire lJi oh u n; çok kiMr-
I..ume. Su üç i, e se çk in lr.imse!er a ra: 1. Ad alel ha kalU (k adi), 2. beyin a r<la" . olac ak
k i m~e (halif<'l) , 3. ba tba ka.. (vn ir). Bu ulan n ,Iogru, bilgin . t ok ve g üveni!ir kimseler
olmu. ger ekir, Bu Ü" yer de ifC ya ra m aya n inu nl ar bu lunursa, yurd u n, h al km i ~ i
lr.ö t ü olur. A1lm, gü müf, t a hd, ip eUi ve filrm ah i, le meler. ~ inc. p , u m ur k ürkl e ri, Çin
"I' B iza n, ( R umi) kumqlan. at, d ifi de ve.lr.o yu n, k ..I, ea ri y"', geyik . "utu, .~ra p mel -

I.n (' Gzt) bu nlar bot ""ylerd ir. Ey bey, beni m Lil,ligim bu k ad.r. Sû;r: ümü tuu r.an
ya rm fayd a~m l göriirsü n. Ege r tu t'D a .~ a n günahl M'n de kal u .
BE Y (a Alay a ra k) ; B u göz1erÎn üz".ri ne Lu be ylik a rt .k La na hi r Ylklm ol.-l u. 1y i•
ce a nl adrm, beu kend imi at ete atmltlm. Ey Od gu rllU!j, dua ct , T a n.. Leni k uru rsln .
O OGURM I$ : T ann, yardlm'DI , ende n eai rgemesi u, Me rh a nlel d e eh ..i n. E y bey .
kcndini. unutma , iyilik y.p. (Aya Aa kalkaralr.) : Sö z üm b u ~ada r.
BEY: Birn ~ .. etur, Açnn. bUteyler Y'" (yi yec ek VI' içeul getirti.,).
uo A. DILAÇAR

OU G Ulo.lI ~ : (loir.J.a ç lokma uitlikt_u V t l.itkaç yudum IU içt il t en 50n ra) :

T a bny.. ,ükür. (K all ar a k) : T ann ),,,raberim:e ol...un !
Od gur ml, . Ögdül mi~·lr. ~ara)'JalL ay ralara k bi. , üre birlikte yürü d ület , ... a b U
Od ~u rDJJt k ~rJ"'iiD i Llra k u ~... t .. k b.. ~ Ul. d .~. " ,kIt. Ögdülmi" üzgiin ve bitkin.
cve ,1':;"dÜ. r ut h f.k. t uyu)"am .<h .
To!o.d' R YIJ~l k b<J1 kotü, di lirii ,
K "! ,, kl rfl~ 1 boldl düny .. •"lll..
Ya ~lk kop" 1có~.in kitür di ö,ü •
..f.jun 101.1, kaf.., SO{lJt ''''&.olu.
Firill '" y iiri Ir! )"o.udl aj un ,
Kallk 1.0/.11 kafu.. S Ora! u& y ii r ii ll.
Dogudan giin~ ba~ 1Il 1 yub n .1.. 1011".1••
Ku~u górü n~l ü 01.1... bÜliin d üny• .
Güne, Ç1kl' . göt.ünü yük~l tl i .
Dijn }". d old u ~ 1I~.,j ll n U.furl• .
Md rk y üzû gibi panldad t d üny• •
Gök y üû i kifut ~ a<;lI m., gibi 01.1 u.

SOZLUK
' ''!lar _ d"iu u ... .. , otü.
~ ., u. _ lIü"'" f iri ,. ~ ( F... .) _ ", rkk
Io.oh i.......k _ .Ö\lirm~k. k.oldll"Il1ak ,..........1. .. par l. m. k
0 ";; .. y uk.n b bk .. ,ok
"'rtu _ dl ' görii nü, -

B öylece eabah olunea Ögdülmi~ kalkt l. ~ araya gitti. Bey, Odg u r m l~'ln ne yap-
tl~m •• ne olJ ug un u Bord u. Ögd ülmi~ d e ola m anlat tr. Bey , di.inyanlll , bir bükümdar
olar ek k." lldhine artlk . zehir oldugu nu. bu yü k ü artlk t.'ly .tn.y"'ea~IIU eëyledi,
Ögd ii l", i~ onu a"undurmaya çahs ara k, y urdunu d üeene kllynak yolullda ,ö yle 1.0-
nu ~tu :

ÖGDO LM t ~: Term'ya kulluk. haIk . da hi zmet et . Onla ra kar;. k atl yü re kle

d an a nm a. se vi/: i gêste t. A~1n ieteklerini a k,) ile ye nere k, içind e k ah ar an 'öz varh-
j!:IDlD ba , .nl hil gi iJ", u . Ad amlanm êuce mem uun et . aonn onl ard a n i, ist e. K i fir -

lerl e sa n t . t.li mh~1 yaym aga ç a!L~ . Hëyl e yaparu n iki dünya d • •en in olur.
BEY ; Iyi, êyle ise hu i§ler Için bana y a rdlm et, yu rdu d ün ne koy ah m.
ÖGDOUtll~ ; )' ur d U'1 kuru lu; düze n i , ö yled ir : Önee bi lgiol ..r (bi1s e al im) gr lir,
bu"l"'a o .y~' göote r. So nra yu'Ua d ü. ell (l: ü..,ü nil •• ~l.ya .. la r (m .. hu ,ib). b .. nlarln
(l:üd ü olm as . g..reki r. Dah . SOn'. yö netim gö.ev lile.i (lap uBfl), eler önleye mnsen
tan. katl. geien ier bunlar ol.caktlr. Son olarak da h. lk t a b. k u . (,!,,,,.. b..d"II), ki
..engin (bay) , or t . b .m (ort.. '!'i~i) ve f. lr.ir (f'S"Y ) olarak üçe bólünUr. Y ualan uygul ..
 KVT.u>GU BIIJG INCELEMESI UI

bunlan Lirbirinden a yn tu t , fIl.Ir.Il. l "orI.m• . Zeng inlerin yükünü orta hallilere, ort.
halliJeri n yûünii de f.ki rle re yükleme. Yonet im inin allinda bu hlllan (rai)')'rI) bal-
Ir.m se ni n ii:terinde ü" h.lJu var d u : 1. GiimÜf .yanDln ('!' ümi~ IJan ) lo. oru 'lma~I, 2.
ba1lr.m dolJ'u yu. ile ('!'6/Û lorii ) )'onetilm esi, 3. ul.~lm y01l.nnlll FünD alUna al m·
m~l. So:-nin de b al:-ûeeeinde ü" b alr.km 'u rd u : 1. BuyrukJara nYgl. 2. ve rs iJeri , '. k·
tiud e M eme , 3. eenin dOOltunu dost, dü,maDUIl d . dü~m an t amlDL D.im. ,UDU dü -

.
fün : kendirn öle yim , . dlm iyi k.aL!m.
B E Y : Sö:ale. ini, ögÜt!e.riDi i,inim v e sevin d im, alluf u na . Tann yard imam
olsun, bunlan ye rine getir"""",~im. Y Il.lnn. een de bana b.~b olarak }'ard.m et bu ifte.

OgdWmio o-ö.. verdi ve aar aydan .ynldl. Bey de, '\'eûri de aözle rinJe du .du-
lar ve yu rd u Sonen" içinde yönettil"'r. F .kal brr sü re aonr a Ogdülmi, (l:önlilnü yolr.-
l. d L Vicd . lI1II a dan.,U, !ünl"'rini !e.elr.tigi gibi get;irmtdi~in i Il.nI.d •• tç inin tamaauy-
Je, ummU UII iatedi ve kead i Ir.endine ,öyle kon utt u.

OGOOLMt~ : O.lgl içiDde Ir.endi mi mudu aan d im ve bu dalsl içinde öm tÜm

t ükelldi. ~imdi gecem lr.ararm Il.ktIl.dU". B ir ökÜ% gibi rll, .d.m, ..lr.allm ku ru ou d êe-
dü , YIlf. m i1erledi, (l:ünablan mm ba.gq lanmasl için a.glam . k ve bayklrm aktaY' m.
T ëvbe et me li ve pi omanb.k.gOst",r meliyi m. F. k.t ace te etm emeli, bie b ilene d a nltma-
lryrm, 111,,11., i, ind e a nrak dam, m akla b at u 1Y. var.bilir. K . rd etim O dgurm.~·a gi-
deyi m ve (jlri ni . 0ra Ylm.
Ene8i ••ba h Ogdiil mit ënce ta..y. gin i ve niyet ini bild irer elo. beyden bin i. ·
t edi . Berin i. nin ! u~I.d1kt.n v e . eli m göt ÜTme öde '\'in i de ü:lCrÎne ald llo. t an aOD'.,
evme d öndü ve dü, ünee ler içind e u-rumagll ç ~tl. Fllk at uyu yam .yo.du, dl,any.
b aktI,

B aka kMdi {jlJdün Karaku~ los up

Kap a kt/ di , y irdi.. y a/ln leg ba/up.
Y arud. ba,a Ydd"k , Adg lr bil~.
T ia:ildi E rem ir. OÛn belsiil~.

Sü ki, kopll ()rIep kalikka as1p,

V nü n s umlidl s.. ri lbr i okup.

Kfjlürdi y~ lk bakt, ,"",rik t..pa .

K fjrür asdl yirdin y okaru kop...
Buukl.. ndl y ird. y o'!'' '' u , ua,
Koli '!' lIle,. i boldl y 'lll n "! ota.
S",ük kiJçir.r "! y ar ud l ajun.
S""'lnf kUl" boldl, ,,,,,,i" fler lIIun.
Bakt! ve (l:örd ü ki önc e Miifteri do~up

---Y ülr., eld i ye rde n, .lev Sib i olu p•

 A. DlLÀÇAR

Sonra parlad, ÖDeu yI1d' ZI Akydd,z He,

Di ûye tkiz ler de girdi. (B u nl lll") kendine i~aret olauu,
Seher ku ~u kop up bel irdi, gijke yühcldi,
Sesini yabanc, b ir dilde duyurdu, tbrani sureleri okuyerak,

Ba~In' kaId lrd" d ogu ya bakt" güne,i buIdu,

Onun ye rd en y u kan )' ük8eId igi ni görd ü.
Yerd en yukan budaklaudr güne~in "mlan,
Gökün benzi aIev ve ate, gibi cldu.
Sevgili n in güle r yüzü gibi parlad, dünya,
Ka ygr krealdi eeviuç uzad,.

SOZLUK
baks "örm~k "" bal" p gllr m. k . u............ "" y . b. ne. bic dilde ko..u, ms k
ö ~diin = Il.."" . u n Iki = Ibrs..; . ur • •i, Mum""
Karak.., (y.. hW. ) _ Mü,t .ri (J .. pi'«) aölmek = b al'u, ks ld tcora.k gllrü nm. k
kopa .....olm.k .. b "l, n, gö.terip y üh.lm. l yatU< _ günol
ys b.. _ . l. v mqrlk (Acop.) ... dol;u
yarumd t = pa ria ma k I.p>nak "" bu lmak
h..s = sonra "".. klanmak ... hudokl oum ak
y, ldnk = Onc ü, , Pro cyon (Kii~ ü k Kllpá., yani • •ta "" gü no, 'I,m
Cani . Minoc ' ak lm y,ld,. ,nm 0: yIld, .. ) "l1e~ia "" h.ni~
AdgIl" = Ayg' r. Ak y,ld,• • Siriu . (B üyük KIlpek. ot "" -"t, ot
yoni Cani. Major uk,my, ld,,,um 0: yl1d ..,) ... ~Iil< "" ""~'gili
ti.ilmek _ di';)' •• ".. oys girm ek kiilmek .., KÜlmek
. üki ç "" .. her ku,u, gün.,; . Ilke n kUl aakm~ = diitüuce, ka YgI
örlenm.k = h. lirmek 1uall- "" 1<,u
Sabah oIunea ÖgdüImi, k alk t! , a tlna hinip onu daga dogru s ü rdü , Odgurml"ln
kaptalDl çaIdl. Od gu rm l' ihadeti brr ekrp kardesini kar'lladl, oturttu v e konu,ma ha ,-
ladr.
ODGURMI ~ : Kardeçim, yine ni çin geldia ? Seni hiraz çökmü~ görüyorum. Bit
de rdin mi var ?

ÖGDüLMt~; Alm y azm «(jd/ek) heni okla vurdu, ben; uyandll'd,. Ben t êvbe
ed erek Ta nn 'ya yakarrp heni yariJgamaslDl dilemeliyim. Söyle, hu durumda ne yap-
mal. gerek ?

OD G URMI ~ : Kardesim. iyi bir ~eye niyet etmi~ain. Fakat Renin aar ayd a bulun-
•
m an daha iy i olacaktn. Buraar d a henim içl n iyidir. Yurt senden faydalanaeakur,
haik se ni n iyiIi gin için dua ed eee k ti r. Göre vinden çekiliuen , Ben in ye rine köt ü bir
adam geçel dlir, Yapt lgltl iyilikleri hozma ve bo zulmasma firsat v erm e. Ben dünya ve
,1e~' I et in ne oldugunu görme d im , ar h le: ora y a, , eb. e, gide m em. Sen or aya dön. K i\
min s oy u bahadan te m iz iae on d a n yur<la iy ilik ve fay d a geJir. E ger ana hrr srebk Su-
y un u gizlÎce ahr ve bundan bir ogul do garsa, 0 , yurt için b ir yrkrm olur, ~im di git,
 K UTA DCU nnrc INCELE~IESI In

beyin iyilig i iç in çah ~. Evel, d ogru "ö. a c,d lr. ~ im ,Ji heyd en yiiz çevirmek "a na yab~­
mee . Be y a..ni aIdl , b üy ü tlii, yükseltt i, . an a yetk i ve .di ; git , hey için çah~ v c kut
iç inde y a~ a. t yili !;e ka'~1 iyi lik gos te rmek ger ek ir.

ÖGD üLMt ~: Bu aöy led ikl e. in i bilmi ycrd um , ~ im d i bu nlan ög.enrni~ buI un uyo-
ru m. Ïst egimden v azgeçt im. Tanu Lana desrek ve ya rd mier olsun . Se n de basanh
olm a m içi n due et. Escn kal.

Ögd u Im i, ka rde , iy le vedala, tl , atma hin ip ev e döndü , ye m egini .ye d i v e

c)jn Ienmeye çekild i.
Kod, .du kesme yaru k y ii. IUd"
Ka"" rul '0'" "<cdri , hili .. bad ••
y a~.k ya~dl bolgay öriigliig saçl,
Tigi') ki § ö')i lul/l diinyo içi.

OdUlld., bako kMdi kÖlrüp ba~ln,

Kalik ka kiiler leg y i r i~li li~in.

Ya~.k bo§ kiHiirdi , y iiz açl' y a')l,

Ajun bülrü l uln örii') kü~ ö') i.

Scrbest h rr akti .üIfünü , parlak y ü>;ünü örttü,

Gök d ul g iysi"i g iydi, belini begledr.

GÜne ~ çözmü~ oha gerek ör ü)mü, " aç'n~,

Sineap ve ea mu r . engin i t u ttu duuyanm içi.

(Ogdülmi~) uyandr, haklp görd ü , kald,rarak ba§IDl

Gök krslarm gülmesi giLi d i, lcr in i aral adr .

Güne~ ha"Dl kaldlld" yüz ünü açt' yi ne,

Bütün dünya tuttu akku , rcngini.

SOZLUK

kodmak _ loymak ligi = . inc. p, l iliu

oimak _ . olmok kit = •• mur
k e _ , ül\if odlllllll&lt. ludunmsk '" u y.n mok
I _ kop.u n.k, ö. t mek kötiindol< ". glIlü rmek , kal dlflnok
kahk _ gllk külmok "" gülmck
tul ... dul " iri, mek ... du dsk lan. d illeri s" lam _k , gülüm_
toD "" giyoi, don •• mek
k Mmok ... IPym.k 'it '" dit
bamak _ . h. tl . .... k Y'~ ' _ yi n.
bülrÜ "" bütün
". _ gün.,
,,- . l t _ y. ym.ok , ç ö~=k iirü'l /iirü» = . k
"... 100""" = çll~ ... ü, ol.. g. u k
 A. DI LAÇAR

Ög,] ii1mi1 k alkh, kahvalt l",1lI y a p t t, a tma Lin ip n raya git ti, L~yin nU1.urun a
\' 11..11.

HE Y: 0 olgun in ~ a lu n . O.I "urllJ '~ '1n $ag l.g l na.~ u dU' ? Ben im için d ua ~<l iyor m u?
OGD O Utl .!;j : K a rd ~,im o r.d. Ylllnlzhk Içinde biz im iç in d UR ediyc r, GÜ" R."
Liz i ~l~ri z, , luRY' 4) e de r,
BEY : U..nim Una inan ..n n ve g UH nim v.... Slon ifl~ri yolR koy, b~n d ~ biru
dinl.. n .. ybn .

ÖG nU I.MI!;i: U..y, ~"n ra h. t1. , I, jil ü n ç.l>. H ' d ~ r1I ..r L. n. ka l"'n ; ben . u ,k
k ..",li m i ~a .. a b.~ l a m '~ l m. ~n f U ü,: l ürl ü ;'I~a n a d e~er \'~ r : I. Usu r (alp) i n ~a " .
2. a k,lr. ve bilg~ (biiS'ti bilse) i n~lI n. 3. • nl . y ,~ h v e b~~ri kll i (Ie,,! u=) in~an. Bea ! biri
ç~k i~t i, i r~e-. loun u önee ba na hildie.

HI~Y : Gü e ÜIl yeU igi kadar he- r Î ~ in i k.. ndin y ap. blln. g üve n m.., b..~ ~ a n a )'a r-
rllt ll c d ...,im.

nu kOIll'~ m ,,,lan sonra Ög,liil tlli~ ~a ' aytl an aynld r ev tn e r1 öndii . Yurdu iyi y êne t -
1;; bey ra l"l.Ila.h , halk e rfne e ka v u,lll, l.a m a n ve ayl ar jl..çt t, .li inYli ~üZf lligin i b ul.
,I" , Bir ~ ü r" ~" n ra, Öj:l,liû mi, "}·"n1.k üur~ ilen k al' ula .....~ I.., i ~ il1 i . lI izm" l(; i k ~ " r
ka pI)"' 8.:t'. !>iri <lil a: " U.."i O, l g " rnH~ gö nd ..rdi , ka rd ..ti" i gö u ne k i.• liyor. Dna ~ö:r. ü
\'a rm "," d e-di ve ~ i tt i. ,h W IlT. Öjldül u,if d e d ag a Ç,k h. "ard e-~ini h uldu . Od gur mlt
u:r.amr yatlm ~ ••ha "n. ü~rine o;<>kmi, . La'lnl da ko lu na daya m'tll.
Ö Gn ~LM I $ : ;-;.. oldu S. na k a rJ ~,i m ? S~ni gördüm @:ö nlü m )'ar aIall,h.
OD GURM I.!;j : Ey Ir.ard fl im. }'olu m g êr d ed ü, d ün y.dallo ay nl malr. ü1C'Te-)'im.
Y ü:r.iin ü hi r kn d .lla gör"Yim d..d im.
ÖG DO L Mt.!;j: N'i çÎn bö yl.. kötü ~ ..yle r ~öyliyors u n? Olre ..~ ini n..d en a nlad m ?
OD G UHMI .!;j: Dü ~ ümd e- T an " Ita na ö lijmü gös t..rdi .
OGDOLM ! $ : 11I8an u yk ud a d ü, gör ür, fakat yoruc ulal' c n u iy iy e y!!u iJilil'.
D ogru yo tlibil nwk i\'in J ü~ yor ma !>ili",;"i iyi ö~r" nmi , olm ak ger ekie Cec .. dü , ü,
~ ii n d ü z ,I ii~ ij n ,lc ' l fllrk hd .. . K i", i dii ~"'r me vsi",lere ba~ ltdlr, Mevsim hahar, dü , ü ~ö .
re" ,I" Il:" " \' i. .. vr lwr , ..y ; 1..'7.<1 . y r , ; ,I,· kll' a g ii rm ü ~"e, b..lli ki kan, a,tm,,; kan a lm a k
I;"r..kir, M.." s illl yu , .Iii ~ ü J!:ii rf'1\ d e- .I,·lil...",j, i, c ve h..r ~ e y i . a rl ve p"fliloe gii rmÜt8e,
heUi k i safra. , ar l m "lIr ; m ide . in i bo , a lt rnak . k e n d i~ ine d e k "Jl'C't h..h ·asi ....,rm..k ge-
rek ir. Me\ ·. im gü:r:, d ü, ü gÖT~ n d.. g..ç kin i "~ ~·e siyab d all;, k uyu \.~ çu k u r görm Üt~e-,
br Ui ki ka r. balg a nu (5~Ja) a rtrn l,h r; iUç k irmel i ...e bC'ynio i temi:r.l..melid ir . 101e-\' -
si m k" . d ü~ü Róre n d .. iht iyar i..... \e a kllTou ya d. buz, !. ar \ 'e dolu gör mü~!I(!, bC'Ui k.i
balgam , a rt mltur ; nea!. ,e-yl~r yed irm..li . Dü ,ü n k a", .!. t ü rÎi d e-vard IT. K imi dij , ler
d e ' ''Yt. nd. n Sdi r ; Ylka nm ahd lT. Ki m ; Jü, lerin yorumu yokt u r. P~li k.rd~,im , &e n
na~ 11 h ir dü , F:urdün. ! Anl a t !>akal "n.

OD G U R)lI ~ : D ü,ü mde b ir merdÎ\'~n görd ü m; ..Ui h a.a m a~. va o h ; yü ....,k ve

g..n; " kar "md a ,Iu ru yord u, B asam .kJ.r. ba •• rak yu ka Tl çlk1l m, •• yd ,m , t am e-Ui b a_
~ ..ma k ; ' on huam Olkta bir at h ban . ' U uzath. eli nd..n a ld lm ye- hep .ini içt im , . onu
ha va ya y ük . ..l..rek gök., uçtum . ka yl",I,lu m.
 K UTADGU 11lLIG INCELEMESI

ÖGDÜLM I.!;j : Col.. gijzel bir dü ,. Y ük>l~lmek iy idi r, ~ aygm~lg: eri~.m ..k J e nle~' ir.
Merd iven ollu rJur , her ha samak d. bir óz eaYgly a yük~ ..lme-YI gOh,te n ,: kal'takl ~ u~
- k k di e t orunlann. uzun ya~ am a e reeek t ir d ~ mektu ; gökl..re uçma
yuahp lçm e , e-n m ... k - I ,
_ yiibekl
IMI _ ere <; Ik", a k , T a n n b ·'t"
u un ieteklerini yerine get i re-e~ trr a n a nim a .ir,
ODG UR!lU .!;j : Gö rdügü m d ü, ü n yo rurn u b u d e""'i1d 'IT. lil , e
rdi ven in t"r ..~ me " ka-
-- k " a....el ol.n e-llinei bua maga ka da r ç,ltm . m. ya~ a Jm mll' lu lo.e-n·
d ar ya'lm lll b ug un u 8 J ' __ " •. __ • • .
~idir. Ath, çoe ukl.ru nr. babasIr. b ll . un ki~idir. Ben . uyu n b u t .... .....u l"tIJU• • ~ .
. .. - b--
"ge r y . n .. ." ,II",e \ 'e o ur y.n~. I. . ._
h r Iul....a d ab a y .'. ya c....m d e-meltlr, (a lo..t bu -
I I..
tiiuÎi i"i1irl'e y .,a mln ta m. mI.n m l' . bit mi,lir .nla~1 ".Io..r. M. vl._gob e h~ uga a:
.- l.' md ..n çlk ar ak hi r dab a gen d önme m.,k u:r.c.e- uçmu ~ olm .
",mam , ea n nu ," )' u"',,' b' 1
_ - T b nlan ban. d üt ümd e- gö.t~rdi. Ben g id iyo. u m. sa na son If . ç
8 ' D1 ge st ene. a nfl m u kd _. lu
.öz .ö leY"Yim (99 b..y t ): Dog ru a d . m ol. yar at lklara k a 'l l . y~ m ll ,a awan , gon u-
nii v e ~i1ini bir ed e rrk Tanfl'ya ib ad et lul. DÜllyadü~iin ....leri n i kl~a tut; aede e~lerk~n
- - k d I I Ölümü unutma bütün ha:r.lrhklannl yap. D u ny . ya
d ll,gm ol, k'13r .." .. uyaa o. , ' k f I I -I
_ - . mah " me T a nn' nm y a rg.. mll 1J 1I~ ~g , SIra . ' ,Iü,tü kçe hal a ay' a , " .
Imre Dlp . 11 - , , H Ik " k ük
D ogrusoy övl e.e , -llla~I- k ..gönlü n d ë al<>a k olsuu, hteller ini iilçijhi tut.. , a a yu t y u -
Ieme; y ü k ü ke ndin ta " . ?oIahlll m ül kün ü, gü nahla nn d lln 8 .. mm ~n rçm, da glt . ~ ~ an­
11k adm. t a, 'ya bi iluek iç in iki ,ey geTe-k ir : 1. AClmab ol ma k. 2, eh a çlk .olma k. Eh a çlk
I k" üm ü, d a! ltan de~d i . ; eIi a"lk olan ea u w ' ~ i rg~me- y~rek , lD. a Dm hal. k'"l
o a o " lg b !IJ 1 al ülk " o nu r
ver en ki_idir. D ü nr ad a tin• ••u . a hibi ol ma~ ik i t" ye a I 11: • m . • .m , w. .
DUnya y: gön ül v.,rme. Dün ya ve k u t günleri b.ir g~lg.,Jir. Ue- D gid iyoe um , duede
bC'n i u nu tm . ; d ên , eviue g it ve b eye be nden . d . m &oyl e.

OG D OL MI!;i : ~n i hut. bu aklp. n ull gid..ri m?

ODGURMI~ : Karde,im, b . rdi P t . Sa! ol, gór.ü nd ..n Y81 d Ökm ...

ögdülmi, kalk ,p OdgurUUt'l ku e.kladl, öp t ii ve ü:r.üntü iJ., evd ..n ç,ka ra k at m a

binip eve d önd U, Ye mek yedik ten . on ra,
YOI.k yirke rndi, YÜlin killedi.
Kallk ka.1u keldi, ilrn u/.d i.
GÜDe, yere indj , y ü r.ünÜ glal edi,
Gök y ü:r. ü ka r~.dan hunu n iz in i iziedi.

Ogdülmi, yatb. fak at ü"ÜI1tüd en uyku tlltmadl.

Aj ull 1'U9zi /)oldJ, habq klrtlll,
D ijn yllJUll be-ui b abe, yüsüne J ÖDdü .
Ogdülmi, l alktl . d ola, t l. yine ya ttl_ AI .on.a.
Y iUü.. kîJl edi yi r'" rurnt kUl ,
Aj u.. 1'U91Î 00140 bu " "Bi y tin.
YüaUnli l izl.,d i ye-re, bati IJÜnet i.
Dilnyanw ben:Ji :<en ei YÜ:r.üne döndü.
,.. A.DILAÇAR

Yin .. U)·I.." Iulm. ,h, Öj!: dii lmit kan•.tI, dl t.nr. bal.h,

Ko, . V lk.., J.n·uf," l~. "r,.kml, liin'

GÖrrl.ii. (1 lk~ r )'I !,i,ZI " a" u hn u ~, gec,", .I.. ~Onu n a v.fm.k ü zereyd i.
(lIf"k mak = "" Iluna "arma k)
Hiru yal ll, ur" .lu. yine u y and l. dIt _n r . bakt r,

To/(ardm KaTa" w, kopup 6rlftli.

ra,ll: ' ol kil/ü' ",', ''',11: 0' y .ld' l dl.

}'ilik..n kölü,di y a na ba, 6rü .

T/j, imi .' "a n a rald"k. A~ , "GTU .
":u lI/ i ,ba ~ 1 'adi ) 'j ,ke ) "I! UH.
l'1l}.k b ,,~ kd,ii.di , Ji;~ ar" y aw k .
n ".1i,,<I au Miil ll'ri ç,kt p h..lird i.
lJ ii ~m a n ate, yük.<dt m it g ibi at et perte dr.

Büyülr. Ay:J yin.. ha, ml kai diJ'dl,

Y ana d n.ui ü Öne ü, AkyJldl2 t ....fm • .
Ik i:r.ln hurru }'. ~m . ind irdi r rre y.lun.
Gün", I•• , .", Ilo. t('.<!i. pul.k yü"ünü II.l;h.

SOzÜl K
I",., .. d"~,, lii ~ ilmfk _ döndürmek. dönm~k

Karak", _ M ~ 1t.ri. Jupit ••, ba,h bir ad" YLWnk _ Ötuii, Pt"OC)"o.. (K-üçük Klopt• • yan;
0.,., Co.ni. 1lIÎD<>t' t. yt1d<un.n 11 ,...Id,o'l
irr...-ll l6rf,.amdo ., ""lir_1< Ajp _ Ayl"". A.)"IId Siri... (Bàyü. ~ ...
1~ ":;; d~",," y "';' c..u. M. ;'" 1.lwnyUd11UUII .. yoldlZ1)

....... _birY;".r....
" _ .l~ od l'- -
T _ p. rI .......
\ -n i I \ ·... I.~ .. _ Y.di K • • d~, I~ •• Rüyü. A y•• Eronll. _ l ki. \.e. b..", ... ~mini

Pr. ". Mij", y~ _ yokon

;;. ü = yuh .. l'&t"Ilk _ po.lolr.

Bö)·\e olu nu Ögdillmi, ke lk u, " d ü nya nlD yü.ü a!tm rengine b ürünü p g ok y ü'
l ij de al... · gib i ol u n~. " fl; iy in ip ~aray •• beyi görme ye gitti. Bey on u ço1r. d il, ün «li ve
i11j!:: ün buldu. Ögdülm il ola m anl u lI . Bey de aClmata ba~Iada. atladl Ve h"'''YI br-
n k,p t"hr",dön m..~i nin d otm olma dl t ml o.öyledi. Ogdülmit. k a. de ,inin"o.ö. dinIem....
d itini a nl .1U . 0 ... man 1...)'. ha otaYI. keudisini ve veairiai k utl. rabil mek iç in balka
~adak. datltm ak . dert l..ri ile ilg il..nm ek ' ie onI..a a""·gi gö8t ermek buyru ~Du ve rdi .
Ögdülmi , ka lki p ev ine I!l itt i. bir kaç gün hekie d ikte n &on ra. a CI ve.:.lizün tü içe.isinde
yi ne sa raya gitl i ve (lag. Çlk..t p ka.d.., ini bi r kez d .ha görm ek için beyden il in iete di .
Bey eeve eeve hu izn i ve rdi, Ögdülm i, yi ne . t m . h in ip Odguruut'm evi a e gilti. Bu
kn kap I)' Od,ll:Urm l' d"AiI, o n u n çömeai K u ma na (= VlIJliyet) açt" çünJr.ü OdgunDlf
ö lü m d Ö1..gind.. bil", d..gildi. Kumera , Ogdülmi,'j gö~..lan ile .kar,llam ve "Tann
 KUTADGU BILIG l :-.: tELE'lI F$1

sana ÛIUIi nmü r n ·u in. ka .do:'l in b u d iln ya.!." göçt ü " iU i" d edi 'I ." on u öj;üllo:'<! i:
" At;la ma. h.... do~an öl iir. dünyad . ne h..y n" k uln...<!.. j>('Yf:i1 nlh ... ka h r: ' Ö p: <!i1 l mi ~
yük. ..k ~e~ l .. aj!;la "'a~ a ba~l ad " <!i; vündü. KlIltlaru )·io.. "'''' D\-lln<!urrn" jla \'ar.~ 11 'I. "
ögiitkdi: "Ta n rl' n ltl bu y .u g u/la J(öolünl.., akhnla ve dil j"l .. L II ~ ..g_ Il " "Iümlii ""lli
on a Tan r] v" rmi ~ li , , imd i ge.i aldr. Kar<! ~ ~ i ll i n giimül iinü lrie gör. öyl~ I:"... i .-lö,," .
Ög.li ilm it kard e~ in i n ll:öm ü t iin il görd ü, agladl , ona ~~sl" n.li : ~ K. nl ..~ i m. h ir ka lk,
y ü >;ünü 1I:i>l...) i m. Se nin l.. g..çird igim il g ün lo:'r a r.b a bir (Iü ~ mü ydii . yo ba It..rç..k mi ?
Göd .. rimd ..n sili n ip lliUin (b u nda R w n.a m",t În l.q )'ud e ..k. ik ; Öp:dül mi, a:r. SOn"
' o:'hre in mÎt ve ka r<!..,inin .uhu iç in b îll..yl...r yapmlt olac:.k ). Bey. O<! g u.n"' .n nlmü ,
oJdu Aunu duyu nn . -ui.inin y.mna gi lt i 'I -e I>a,ut;I'AI ,Iil...li. Olen ,., <!II . il.. ya . d lm
..tm.., '"i , h u ölihn ü 1I..... t ol......k .1 ..,,,• •,,. ;,~ü l lr,lj . i)to:,lii lmil .,,-1... to:,... h; ~tinti. lIlum
dn~ ..~i"de Od gu r ml,'111 " d er . öy l..rni, olduJ1unu heye an lalU. Karll ~~ i "i ll a n mllilk
ola' lIk lura k tl g , çallllk ile d ..gn..J1i beyin önü"r. koy du . B..y ,legnegi aJdI. ça n"g ' dil
'V n ir;n.. hl . akt l. II Z &On rIl saraya dë nd ü.
Y• • g ilolui It..ç inc:e, Ög<!ii1mil . a ra ya gi n i .... gü cü n ii toplayarak ilj'" ba~la<! l.
Bir Jl: ü n bey onu ya m na ça glllp i,I ....in na-,d gilt i~ini se rd u. Vuir. ha lL" durumu çol
i}·i o1dut;u n u bildirdi. K on usm e "lr.'.nd. Ögdii lmi , he y.., t U üç "" yi ll köt ii oMug u nu
6öy l..d i : "1. knp..k. 2• • \' ku ~u. 3. ,ll:nvd... Iyt ce yolll g..Jmo:'l..ri için b unlar] a ç h lr ak ·
ma J"lJr. 11... , ..y in ,"nu öliimdii r, U..y , ç..l yól~'" T . ,.tl ... " in "" y u n u k hmes in. fa-
k al y a ~ a ma R isl'" l lU . i.I.... ulun "h Uil, a.1In '''1'1.. iy i)·.. ç.l..m., \I C: . hil IYilY" Y"y ,I·
n uet rr, Dostla rm .....k ol. u n, <! ii, m lln la rlll c1 11 J1 ,I, ," , yunl" n <la ~ ~ " i ~lc , i n V I ' ~ d i ~ " i ll. "
Ögd ülmi, .ö zü nü hît î..di. yeri öptii ve h..y in yanm d a n aynlarak evine !tilti. F.rte~i
eabah yine i ~ i tl in b.,mdll bulu nd u. bu)'rukill r ve rd i. ke tld i,i J e çah~t l . i ~le r d üsel di.
K OIJ ü1 lil k&ni luW . ,jüdi Yllrak.
Kflm ~ ~! ..il.... kondi. iu; kollk .
/ Iil di ojgn. a,m ed!Ü d..e ,
K,,'adf. kÜlli kün d.. M8ü d ..a.
Gön ül, dil d0 A:ruluk (yol lln u) t ultu. JiI"..ld i I(i" i, ..
Bü tü n eA:riler d üeeldi, t10gm ld u g idi,.
Dusene gi rdi dü nYlI, utt l hayU" d u• •
K ull u 1ul<!1 (d ü nya y.). gün d en giln... ba pr du a.

SOZLOK
Uooi _ ....iru i.__ I........ _ dii ...J. -k. dii ...... cir<»••
no-ü. _ ""ul_. lobk _ k.ol." rdî, r;idiJ
~ _ i';' ho )" .
)'-.k - r;idi,
""-. _"üul_.. ;yilo,_k, " "tru l.m.1r. k..... mak _ kUllu k, lm• •

"Onla . gitti, fllk,t iyi ed ta n kal d r. Hu a d la r d a im a ~lIygl jJe aml aca k nr. Höyl c
k i, i1er. go:'.ç ..ktee i08a.n ml d lr. yoksa yaptJiû a rl il mele k i, i m id ir ? Ey bil gin k i~i > bir
d e gö rü ver dÜlly.n m bugilnkii d\lna mu Du. 8ilgiJî ucu l l. mll ; d eg"'rini yi t irm il. bir
t ..aC. çekilmi, . tutunuyor, Ahlli d il..iz olmu" agllm l .çmlyor. H...lil in &.neak a d l
 A, vll.Aç AR

" alltJ1 ~ , ha ram k apl~ lhror , b una do ya n ye k. Giiv ~ n ilir kim se kal mam ' ~ , vefa y eri ni
cefaya lnru kmie. Do gru yold a y iirüyc n adam n.,. ..d e ? ' .
K iidez., ii Ugan TC'Jri im(lnlm'z ,
K öliin ü Im fim e, bela isi z iz.
Kor us u n G ii~l ii Talln ilJlalllJll I'~I ,
Götürsün Lu Iuneyl, Lel ap ve kötü izleri.

SOZI,tl K
kiid.~.k = korumok i.iz = klitii
UI!""" = giicii ye!er, kndiT

+
Yrl ,162, h u yaplt' ya z,!, hi tir dim . Ey ok uyu eu, h u nd a n hiss e at Hangi y ola gi.
<lcç ('~ iu i a7. ~' "k a ~.klallltu. Tl,-" k"" di m,, iiu, »an )'a d a iyi ad dil eme .lim. BUllU oku -
yan , herrim içill d ua ..,I.'r di ye Jii~ ii IlTlled im .
Uni/ma min i a)' Ohlglt /irig,
Özüm düny a kodsa tö~ense yirig.
Unutma ben i ey ya~amakta olan okuyucu,
Be n à ü ny aYI blralu p y~ re (topraga) dö§enscm.
SOZJ.tl K
oll.l~h = okuy."
' irig = din. Plo y. n

E y Tanrnn, Liiliin sana inana nlan y a rh g a, bü tiin gü nehlamm da bagl~la. Dog .

ru Yl.llu gö!' te rmi ~ olan Se vcrya Lin sl'là m. Ey T a nr lrn, komsun olan O'nun Dört
E ~i ne d e be ud en tü ke n me z s..lam ul a~t tr .

4. Yeprtm ~onunrlaki 3 ek (beyt: 6521 _6645)

1\" I'Hlg" l/ilig' in u-h louTa,11l hiter, y aplh " sOllUlldaki dJer baslae. 1I" "lar
;iç t ar""lir ( 1 ~5 I... yl). Bi ri'H'i 'i u<i,". Ilala,ag""lu Y It"uf, gen ç1igi"" apr ve ya~h lt/!: "ll
uulal Ir. 1ki"" i, il"I .., ya~ um u kla ol,l ugu \'''glll bozuklugunu Ve ,1,,~ ( I IlTllllll çek t igi
ii~giiyii ,;;yler . û~ünl' üsii tlde de k,.utl i k..nd illi ögüt ler ve bilginin Ö\'gü "ü nü yinclcr ,
ll irillri ,' ki en ((,eyl: 6S2 1- 65M ) heyit k r:
)' Qngh built leg yigillikni Hltlm,
Tiipi. y il k:..çer t ..g tir iglig liikeuim.
Yü rü Yl'tl h ulu t lIihi genç 1igillli geç iràim,
T ipi yel! I\",.~"r g ihi y a~arn lllll t iikettirn.
J. izim y igi tli k, i.<izim yi gillik,
T ula bil..m..dim mm 5ini , rerk kaçunm,
Yaz ,k gend igi rne, YlIz,k genç ligim e.
TlItlI !>ilellledim he n 1I" ni, t ez k a çrrdun .
 KtJTADGU BILIG t NCELEMESI

T emam ergut'a" leg klul11k!'Jzim e.di,

Bu kü" zaferan "rgln e'1de tantum.
Tam er guyan gibi Iuzll iài be uzim ,
Bugiin saf ea n (oh um u ek t im y üzü me .

Y 'parslg kam b~ka kaf ur a~udum ,

• Tolun ve lolu yii z kayuka ileuim?
Misk giLi kara b R.fl ma kifur örttü m,
Dohmfay} gil ,i Jolgun yüzii nereye ilettim ?

Yamk y az I..g erdim, tüm e" lü çiçeklig,

{fazanmu tii~iittüm, kamugn l k Url Ui m .
Parlak bahar g ib i iài m, önbin renk çiçek lerl e,
Sonbahanm l ~' i gneài m , hepeint kurutt um.

Kad,'J leg bodum erdi , ok teg köni , fiiz,

Ya reg egri bold~, egildim rli'Jirtim.
K a y m (aga c}) gibi idi boyurn , ok gihi dogru, àü7.,
Ya y g ibi egt; olàu, egildirn , hijkiilJÜ m .

Yall'J heldim erdi, y alt'J kirgü yFhe,

NeWh dün yaka özni munça i~irfi rn?
Yalm geldimdi, yahn girecegim yere,
Niçin diiny aya kend im i hunca rart t rrn ?

S en "k sen ya~ uk y arh kagli Jdim bir,

S .q"rka mini sen, ya~ uk u m un l//lrn.
Sensin günahlanml Yllrltga yan Tannm hir ieik ,
Bagl~11l heni se n , günahlllrim l un utt um.

SOZl.tlK

10,,&1.& "" yü,üyen yaa = h h.,

,dma k = gOnd rr mck . ..Imak, geçir mrk enIim _ idi,,'
lüpi = tipi lüm"" = 100 00
yil = yel lii = renk
i.i" /"';,, "" ynok ! bllZlUt ( F. ...) - """bahor, ~U1
I ..... = tez, çabuk lütiillnek = ii.lii no ha.mal<, çigucmel<
k.a ~ _ kaç>rtnlol< kachlj = !<ay", o.g•.,.
""'8 _ . .. hnm kani _ d(l ~
eg _ yll", Ç<'hro y_ ... ya,
u.ntmak .. oktirrnel<, ekm'" tlIgilmel< ... egwel<. ogilmok, bül< ülmol<
,.,.par _ "",k neliilr _ niçin, nedo "
q WII.Û. _ Ort IJlck ;, ;unek .. " 'hu ak
kay""" _ noroye ölr. _ ~ \U t"' •• ob.rtma , ..1. 11
yaruk _ p. ,lal< uy.urk.",0..1< "" b"[!;JII.m ok
H" Á. Dt LÁÇAR

tk inci ekten (beyr: 6565-6604) be y itl ee:

Tura.Yl, ba,ay ., ajU7IllJl, k ef ryi ,
Vefi./,Jl, ki m ~r k i aj u lIda ,Ueyi ?
KaJk aYlm, vaeayuu, t1ünyaYl geaeyim,
Vef a h ki m var ki d ü ny ada , ar ayeyun ?

K amug arr u bu fdum, ki~i bu/mad.m men,

K al, hu/sa a.zum yüziye bakay ,.
n ütiin a rzul a nmi b uldum. inee n b ulrnadun ben,
Ege . Lu a rz um u b ul~ am. y üzü ne bir ba ka j-im .
A p"y Iml." mm bi. t'eJaI<g, aki er,
Eg inke 'yiidryi, klbiimke ..ray' .
Eger b ui ufssm ve fllh, cörnert ki ~i ,
Sl fl l ms yü kleyeyim, gö zü m e eüre yi m.

Y ig ü m ot kök i bo/su , yagmu r SUVI UJp,

Edi: kum tüneyi. tagar ton ked eyi .
Yiy ecegim ot kök ü olsu n, y ag mu r 8 U)'U ye t er ,
Bi, kurn YIgmm d a tüne yim . çu \ giys i gi yejim.
Au ka/d. yaly uk, ki~i kllki bardt, '
Bu klik ka nça bard, ?, ud u 1: en bamy t ,
Ad , kalJ t ins a nm. iu san(bk ) u iteligi kayboldu ,
Bil n itel ik nereye gift i?, ardmdan ben gid eyim.
Ne1ük arladl haik , neg ü ö/} dj kodl r?
K ayu iJdke tu ~wm , ya kay da turaYI ?
Ned en bo zuldu h aik, n için göre ne jti bllakh ?
H an gi çaga ras tl a dnn, ya nered e durayrm ?
K am ug edgii bardl, IMü ö/}di ilt ti,
Ki~i 50']' kaldl, 'I e edgii bulaYI?
flütü n iyiler ,lI;i tti, y asa ve göreueg i de götü rdüle r,
Ki ~ i a rt lgl kald l, iy ileri oasJ1 bu layrm ?

OIar bardr, ka /dIm b" farm bi.U-men ,

N egii leg yorrY I, ne k likm raTaYI?
Dular gitl i, bu nl arla kald.m ben,
N as d ha re ket e d eyi m , ne g ihi huyla rl a hagd a~arlm ?

Çada n leg liker ler , Ç1bu n leg sorar/a r.

KIJpek leg üre,fe r, kaYIL.,,,n "raYI?
Akrep g ih soka rlar, sinek gi hi em er ler,
Kö pek gihi ü rerler, hangiaiai vurapm?
 K UTAOGU nmc INCEL'K'dESJ
'"
J/ah' , ruû kIl "euiig Savçl rüûn,
Y in<e Tijri E, ini'] yiUüni kaTey'.
T a n ruu , na,ip eyle sevg ili Sevcmm yüzünü,
B ic d e D ör t E~illj n yüzüllü I;(ö rme yi.

SOZLVK
ItlI'D>d. ~ h Ikmak, dUfm ak .rtatn.k = hozulm ak, kMü lel mà
buma!< _ vu mo"" gi'm,k, hy h<>!mok " . gü = ., i~ i n , na " I, ne gihi
k-..k _ ge.mà ögd i ~ ya,o. Ml, gö.o n.k
..ki _ .o ru ve tliphe edat> 10..,.,...... "" koym. k, L"ok mok
lilemek "" ar amak , di!e mek kayu _ hongi
kab _ e ~ " öd _ znmon, ~'A
.""IJ , aba g _ eger lut""'k = . a.t1.,nak, ka vul mok
esia .. "" , egin kayd. = "",. de
yiiime" _ yülde mek. yük len",.1< il.mek lel.wek ~ i!e'mek, I!ötürm ek
unnak = v Unn.l k• • ürm ek ' ' 1) "" .on,
. r11k
,;..,dt ,., y. ", . k yonmak = ylir\imek, ha"rekel etmok
y"" a"' ak _ ya f.mak, uysnn geimok . hoA:d o, mak
I&p}l&p. = hi. ~eyi yetor uyma k., yetinmek çadan = skrop
M ill = yu k•• k., yiikoek yor, y' Am t ikm dt = ookm . k , de!mek
tagar "" çul, çuvol çohun }t,L .n ~ oinek
I.... = giyoi, don ...rm ak = emm"', . or mak
k..tm. k = giyme k raai lulm ak ( Foro") ,;" ih.on etme k, n..ip eyle.
ya11juk = in ... n m,'
Inlk llulJ.k "" k,h m l, huy, gidi" ni telik Sa'~' "" Save. (hoh.. g. tir. n), P eygomheo
...I.. = orka, arl TÖlt E.t = Dört E I (ilk d'-'rt Soh abel er)
.. eJiik. "" neden? yime /yeme _ yine, dahi, hir ,Ie

Ûçü uc ü ve eon eklen (heyt: 6505- 6645) heyitler:

B iligsi: yürek, lil lIegük e yarar?
B il ig bir /e, su v leg ka m ugka yara.
Bi lgisi1. yü re k, d il ney e y ar a r?
BiJgi ile , Su gihi. k am uya ya ra,
Neçe bilJ i'] ene lab bir tile,
B il ig/i legir, klîT, li /ekke serc.
N e ka dar de bilsen. hir ara ,
B ilgili, ha k , diledigine serarak eri~ i r,

Bi lig biT Ie']': ol, UÇI yok tüpi,

Neçe suv kQlürg"Y .e mü rgük sora .
Bilgi bir d e ni zd ir , ueu, di bi yok,
N e kad er su göt ürehilir ( e~er) eer çe emcrse î
Bilig bil, ki$i bol, bediitgil Pl ii/},
Yq' y likl atallgfl, ki$ide Ylra.
BiJgi bil, a dam ol, yükselt kendin i,
Ya da h ayvan a d ml al , ios anlardan lTakla~.
 A. DI LAÇAR

Elig su..dum u ~ mn . I,ilig"i ,il, p,

SiJ:üg sö:/'-, liulim , f'I~u rdu m ura.
1:;1 u e a r t un, i ~ t '" k n bilgi di l",)·..r.." ,
Sözii ,öze I....lI l1 ll , ya n ya lla ~ I "- ,, hf{h m.

K'·,vi/'· ' agl /'-iJrdi, m bI< T ür k, e siJ:üg ,

Ani <l/,;ru ' '' lI um y a/'urdum ara.
C ey ik g ihi /(önlüm Im Tiirkçe sözü,
Ünu yavlI t ça tutturn. a nti alJ ..ta -a k yak la~t l rd ,m .

Slkadim , .., villim , kiJ" ,1 birdi terk ,

Tukt ma beliler b'r,r'/, J U'"
Ok,aàlm , 'e,·di rà im , p; öniil v rrd i t e...,
Yin .. d.. ürkü yor, ara Mr.. irkiliyo r.

Su nup t ul m i llmfa hlndim sö. üg,

K ..tü biTd. ~I'ü YlfH'" buro.
EI u::atarak tu it ugullld a . iird ür d üm &OZü,
Gdi , ·..,d i ~oll ra Ill i~l I... k usu .

K~ni so:1,.dim w:, irig h..m Of l.(,

Koni Jo: ni y üdg..n ~k ullug ere,
n ogru :5Öyl",dim oözii..... rt , .", ac l,
Dogm sö~'" d ap .na bil"," ak llh iraa nd lr.
Ok'gll J..o ar,,,k asl,
kt lmt,ün,
Oûim uu. koldum af a hl'm J ora.
Oku yaoa razl.. a p; lr gel mesin,
Hen im ö... riimii ,!iI..d im, a", Uay arak Ve yorarak .

r Il airml~ ik; erdi, fllr' bil.., rü'

H" Jij, JiJded;m men, WI"p raI l ' üre,
Y,l dó rt y ü... alt ulI; iki id i,
nu "öd eri , öylerk"," v.. tuUu~ um cau . ür e rkeu.

Tük..1 on J",ki, llyda llrd,m blO JÓ',

Odürdüm , ",dmllm, Jó' evdip tir e,
T am Oll, . .. k iz .yd. eöy l..d im hu IlÖde ri; .
.S"'ç t im, a ylfd lm , . öz tapla y'p d"'r1e Yer..k.

Y lId,m ~ü rir..k " g J ld, kill buro"

OfUIIÜ'" m'n, it llü , ükm i"" IlUo.
ç.., ill i d <;..k yayg.~. l!iLi kok u~u mi ~k hur.ml;
lI i" . y.. .. ui,.. b..u, ".,~ in ol.,. .. t a ma ml . d lm, (it t l!") du ru yor.
 It UTADCU Di lle l NCELEMESI .u
AX 'f lUuf, Im d: ' ó," i WUI!" kÓlli,
K ..reb i, , iI:üg kiJI" kdsa korll.

. Ey Y u_uf, ger.... "'n ve dogru ~öz ü wy l..,

~rek,;i z w zii gid.., za ran olu r.

Sa,a ok J ISlll dl/71, Bllyat , sen kiidn ,

" Bu saf/rt ,tUlldlll min i o~ura.
Sa na M~ lII d ,m , Tanrun , een keru ,
Bu gafl..t ~am~1Ud ll n beni uyaud ir,

5""0 XaJd. , t inJi n kü"di. ó:üm,

B u kü n SISnu keldim sa!1a yalmra.
Sllna kar" gün ab i~I ..d im , eend ..n ka "t1 ëeum,
Bu gü n 81~ ln m a ya geldim sa na , yal va r.., a k.

Y a Rob, yarld"J~d kam,,! ", üminiS ,

T elim rGAtrWlri'Jdill ' ükel lurgurll.
Y a Hab , )·arl'la biitiin-ima n n hi pl..rini,
Bol rah m..t in de n her.i ni a1ak ayma.
T"'g ü r .so""muka tÜmtll mi !!, t eld m ,
T iI, ii T ilrl Eli!!'''' f""'" et1ü r ",.
Erittir Sa veunaa yii.. binl ..ree seUm,
Dört Ark ad quun her bb-in.. d e erdir e,

SOZLtJK

.......... _ . ra m.lr.. oo.m. k oakamak _ okt . m. Ir., ol iJ., " i.m. k

~oIr. _ .,rlf mà, drpn.k ~illDelr.. _ k.,..dini ...vdimltk
I ..... _ In
f<oJ '" - deDi.
taIu _ d.hi, yin' d.
Illp _
De~ _
dip
n. k.d ~T, Di"" m._ pekil "' '' .,d.t1
-ilrJlik l~ - " bli~. bllç" diy " Ol." beUg_ir. _ iirlr....elr.
Ir.liçllk Ir.Ut, .o m8U1• • .,~ I>ir<d. _ aT. '''•• bir hir
_1i1lDelr.. _ hiiyiit m. k , y\l1r..elt m.1r. y.......u. I _1r. _ bctellm<", elr., ir kil ...el<
rI1Iu - haYVaD
edonnd< .. i. le",.k, koul. mak, . ürdU""ek
• .d . h".k itrii _ ..,nr'
,........,. _ uakJatmak yrpu _ mi.1r.
- t _ ol Ul&lI". k, ........ ~Ir. ........... _ iyi kok .. Y.,......k
.. _"te
~ _ dikmel<
k6Di _
iri& _ iri.
cIotru
wrt
...... _ dizmek, bu...1r. . 91 _ &Cl
,...--. _ , iu..-k
ktyik - c.,yiIr.
,...,... _ y;;1r.H... hiU... ,lIy. ...hil<..
l&& - _ dek, .. .ea. ribO _ I< _ _ 1<, r.ola
........ _ Y' V"" , . _
yu.r-k _ yaklat _ lI _ (Arap.) _ ......
...... _ ald.tmu 1<...... _ i .... _k, dikmflo
 '" A. DtLAçAR

_ça = açl klaya ra k ilnü _ kuin, hitm;, "I. r.k

yo r. _ yum mlay a rak . yorar_1<
ti.ibl = tam
'lik......,.. ". l am.ml. mak
...... _ Ura,
ar ~ ooylem." ok _ fiild . pd <Îtm e .dau
" diir "" ,.çmr k knd",... ~ ~ü 'm. k , komma"
a dJrnuok = .Y' nna k ...",... = "allrnak
mimer.. "" t opI.m.k od~k '"" .. yandm.. . k
.;..." /....... . 1< = <termel... d. rl.m. " y.......... = gÜM h ;, Iomol:
,.a do .., Y'Jg', " fg; kÜI'ftDek = kaç ma k
l ü ". r. nk , ( .,it tdim _ hol , <;ok
y,d .., ko k..
'uglUlb ak ... du ro... m.", alakor m."
kin _ mi,k
I<t«ünn.k _ eri , tir mek. ul.rmak, deg:irmek
ötünm .k = hilay. rt mek löl<Ü/töai _ bo. bi,

•
 IV. «Kutedgu Bilig"in Degerlendirilmeai

I. G..nel konuln.

Karahanh devlet; iki ulusal au ,ik1op ..dici ydi ~ti .. " i ~ lir , iki, ; .1" T iirk.:ii VI'
Türkçeci: hi.i Ba ls"agun lu YLl"uf, ö b ü r ü K a ~ ga rh Mahmut. Yapnuu, TürkçCllill "11-
ginligini vc güeclligini gö"t ercrek , Ar aplara T lirk.ç~ ögretmek. ama'"yle yazun Ka~­
garh, ,li ld, etnograf, ta rihçi, g ram cr"i , diyalt·kt ol..g, cogrufYIICl, hari!u"" f..I).,.I" r,," ,
~ air, parcm iyol og (= ata"ö ~ü !>;Igi ni) ve Ar a!, i"t " lllrnk. hdi r mi~ , Bnlu sa guIl lll Yu-
suf .la *u el anla-de an"iklope,lidli~illi ortay a sermisti r: D in, m itoloji Ve din kr t ar i"i ,
felsefe , ru hhilim , hil gi ku r a rm , egitim.ögret ;m, ai]e düze ni, a h1<'l k, ka,lm , iç ki , at asözü
bilimi, yas a Ve töre hilgiai , dcvlet vc sar ay iirg üt li, .• iy a"';1 \'c J iJ'!UrlLlIthk, oedu ve
. ü s ülmn..k. (~ t ru ! cji ve taktik), tur ih , ..ogrllfyu , hu, bw I,il,.;i.•;, ló;r"n V" ~ ó;l "tl ,Iüz""i,
sofra gör gü sü , ulllsal spo r ve oyunlar, di; ~ yor ma, gökhilim , mal ematik, zoo!oji ,
ede biyar, §iir sanatt , sahne sa nat r, sag hk Lilgi, i, a§ç,hk, ta n m , hayvancihk ve ürü n-
Ier , t ccim , mal, d saaat!an, maliye , para, ula §'rn .

Grnel amaci ülk üsel v e tükel bir kis min. ülk.üscl hi r <Icd"tin ve ha~], u gun na su
olmak gcrektigini, yurt ba~bugu na ve yu rtt a~lara d ü~en ödcvlcri' ve ahlák k uredlan-
ui bildirmek ise de, B alaimgunlu Yusufyukarda srra lan an konularm ay nn trla rm n da
giemi arir , B u ans fklopedik yapltta scrpili, y er yer de düeenl ! ve loplu olarak bu luuan
hu hilgi par "al lln m eëyle özetIeyebiliriz:

Gökbi lim alanllld a, Bala~agun1u Yueuf, ya p'tllllll V. babmda 7 kat et'ren"l",

(= (elek) JollllJall 7 y uldu:' u (= ylldlZ, gezegen) T ürkç e adlaflyle sa yml§, 12 iikek ';n
(= bu rç} adiarun da Türk"e olarak vermisrit. K"ladgu Bilig'in hikáye b öhlmlerin-
de (lI J. ve I V. bölümler) J e, Ög dülmi~ aqam ye terken , eaba h J a kalkarken, Yuauf,
gerçek hi r caan kalemiyle güaün karar maslll i ve agar maslnl hetimledigi slfada, tam
bir uraaograf (= gök yü zünü betirnJeyen bilgi n) gibi aYla , geeegenlerin ve t akemy d-
dislenn gecenin gêkyiiailnde devinim yolunu çizmi~ ve bem saat le rde nerede b ulun-
duklanm bi rer bire r bi1Ji:rmi ~tir : Vlker, Y il iken (= Y edi Ka rdesler}, YI/dnk (=
Öneü), Adg!r (= Ak ytlJI.Z) v.b, Cogra fya alanmda, yazar, m evaim leri saym,§, yap'·
tmm t iirlü yerlerinde de dört ana yönü anrn~tu" : ku: ( = kuzey), Ir ( = g ün"y),
dogar (= dog u), balar (= bat'), Aynca ajun (= acun, dün)'a ), ka/t k (= gök), lo/un
(= dolunay), bulll (= bulu~) , ya~m (= ~i m~ek), korum (= ka ya ) , lJgii: (= ,rmak),
yul (= kaynak) , opn [ee dere, çukur}, ö: (= der e, va d i) , kol(= vad i, y a m aç), Ie']
(= b at a khk ), y an (= ova) gibi cografya t erimlerini de Letimler gibi kulla n m' §tl r.
 I~ A. n lLAçAR

Hu .1.,,,1. Ru m ( = n; n. n~). l rtln. lJi nJ. Marin (= yuk. n Çin). l)lfay (= ..ri a Çin)
putia"n. d. d('giuD1i~. Çin ·Tiirli, t .." il'o:k )·..luuun ve ark' I'l arln ( = ke n -...) êne-
min; de h;lmi~t i r.
1\I .1('llla t iJ.. aIamnda, )"uL.; ,rJa görd üg iim iiz giL i. p iJn: {. lniannl ( Yuld u zçll ar )
anlat'rko:on. bu hil imi ll La~hca Lülüm l..rini ve i~lell1l",rini ö"ümiite 5('rmi~tir; Okli.us
(= F.u klei.l ~). hrndcsf', htsap. darb, lukJim . ufrik , k<'Sir, ,a:if (= 2 ile ".'p ma).
Iq,u i/ {= 2 il.. ooim e), u :;ir t= kük), m;Jaha.! (= ulçmf' ). O'w.jJ m.. ka~l ( = cebi r]
\"...J,~_ n~J1k ••Ilara K Ula Jg u Bilig',]e çok bol du r e "nonk, hoy." anlamana : lu, 1xHlU!.
rund . 0!1' sonra al, /;':;11, 101:.;..1 (= Loz Ile l..Ir ara...). pd (= .t.... i1.. lur ....' 1). Illlal
( - "'urn. .. I)• ...... 1.1 ( _ )·..,il), kfik ( ._ I"av i), lel... s (= ~...). JU!U, 1<aro. uk, Ilra !1
(= a çlk renk, ak),Jipün iJepün (= lot us çke~ i"in reng i, parla k kmi, fi rfiri ) v.b ,
'ral"l '" IV. Lab ",d a im reudieiei ~ nahar $iiri", .rnl zama 'IJ. zooloji t erimJeri
k ilalnn,I" .. kopanl llll~ Lir sayfa gil,i geli)'flr okuyana : Art a rda 40n (= k u zu) , k.I{=
ra Lan or J eg i), kokif (= gugu k ), tuir (= d i, i den), u/or (= e rkek kekli k), koro
' '' '''S ..k (= ka ra k a rs a , k uzg ulI), 5fJndnJ{ (= bülbül), dik (= di, i "arac a), kwmiz
( ~ "r~d.. k a raea ), slg"n (= e rLek gey ik), m"JgfJk ( = di , i Ilryi k), 4J ( = laka.m)
,'.I•. ' ;11"11'1 I .a~k a )'c rl,·riu. l" ,Ic ....., larJa u k..S" ra d a ür ii!1 ku, ( = .l ug u), I.ara kUf
( = .... ra k a rta h, t a veancd ), ,,,vl. (= ~ahi ll), ""na, ka:. orJ..k /odirrk , ü!i (= bey-
ku , ), 5f'miirgiik (= ~emgu r, ~b ü k , hük" ÖI I' Il, 8c rç"ye be nee r küç ük "'u , ), y u! ok
(-'" ka z' a beuee r bir ~ u k us u} v. b."
Da lsagu.J u Yu suf, gen .. d"ueeek bir ya ~ t a saf;t.~1 ut"ll llU; ol.l ug u iç ill hastah-
sm, lu·kimlcri n (em(i. 010(') ve i!ä çla rm y a ba nrl si k alr na llll" lr. 0 çag '" inançlarura
g.irc Y", uf .Ia ,\ rist o'd a ll k a ln". ,1 1, a~hc a "'ka r" l hk" ilke. irli ("Ir a k, so~u k, k u ru, ya,)
l... n i nN· "li ~, Hil' l,,, l..rati' s·in <>r la )'a koyuu[:u .1 "Inlt ' " ( Yu n. MlO/i, mfiallkho/i , oima,
pl./,·gmll ) I(',;rü, ûn e tic k a l, l nn~ t'r. Uuna gör e, ilu a ndaki 4 " I"h" ( = tr md L at . .'V ',
l,ulll or ) vc 0 ç ag d ak i lock imlcr in illa llul g llla gör e, hu nl afl U et kil cri ,öyle J ir: 1. sang
( = "a u . a fra. ea, La l. hili. ) t e h, a h i t al.ia th Olulauul, 2. sn'J u (= ka"l . afra,
ma Jlihul ya , Lat. molancboha] üzgün, llcicsi z tabiat ~ ulmamn, 3. k un {Arap .

o K il"bü Dil'an·, U igg'i'./.Til,k "I• • lllllhA,nd a. Lu li.t . y. ku, a,l1nn nd." bi.çok kalm .la. ya.
,,,l,,hih. : lel,iklll ( _ d. ....ku~Il). Iwrday (_ \:o" kçlluIU). y u" ku, ( _ uvuo). k ubu'lIa jkabnrlla ( .. hay-
kUl)" . Ol' (_ ul buloa ), laf'" ( _ dog", ,). ka rk ay/Jurk"y ( _ . ' III.CO ). ' ," " ", ' oy ( _ ,olLi" ). ~ü,lin
( - . u hjn), ("I,k (_ çulluk). IUI"lIol.a[ll(a ( _ çaynku,u). ;;"Kiik ( _ ibihik). II.ol"fuk (_ "l'l'<;.k).
h,I'f." f ( - k"la nj(lçj,.' kii k.áç k... /kJ;k iirf h .n ( _ gÜ" <rán). lJJ.klgu /'a.kag u (_ .......k)• • ,10..10. 101<'6"
( - I",,,, .). lu ru "1'1"l'UIU,}'a nlurooll ,,~. }'o , an (_ Li. k"~a lü .ii), '''''a' (_ ku u•• uy. " . n••• Li.r
knl) ""lo. K ar .h.,,!I1 'jj, k,.....ind. hay. ·. n . ,11"" 1"10. ço, i' H n bnld ... . O"'''lin. ".1......,," için IUko ~,bklar
... " li,.. :'"',, _ d....o. bUllra = .1. "" 0 a yf." ' . "'o n .. i ~d;, . "ih,,';, .1..." . , lilir _ di" .1.0" 0. bolwk _
• ',••ül;;..d. " 10.0"1,,,;, .1.., .• yu'ru.u. 'n' ..... _ g"aç .1.",,,. BiIILi .dl. n .la ~Ol;l lid ir.•"..H _ Çll' . ' ,
""'jd - oö~ü '. /0;",.... /0; = K'"K~''' ' ''ll',.k ~ ka ~.k. hd" _ ka )'Ul• •• ,'J~uf _ 10.,.. 1" oo~ü'; k.lt<. _
p omuk ' .Y"8"k _ """u. 1<0..... = {.ad,k. yl i"iik _ r.. .. k; '''''I ...
iJ< _ k a}, .. . ' il1iil " r ii1< _ ... rtali.
l ",. "' .iJ<, _ , o.rik; I = tu .p. "''' 1 _ ba".. ç. (""'I'" _ ..!,gam. !>jdii',o;f _ p.l1lua ; '~doy,
O'P". ,·~u· /"" w . -
01 """f - k•• • f.ibo•• "ol,,/,; _ " yn 1& Oh'.
" " ' ''' - k• •• nlo hu mu. ,....,It~" _ y.. nu; 1<o,w" _ 1<.""... .....
"'lI." _ k..,burn.......,"1' _ anbç.
w. _ kotp yi goh _ lido. /';aNk,
,,' /aJlIoolo _ "tm•• "'''''''. ;u
....., . . 10.. . . . b .
0'7" _ ay "Wit i""".. _ oot "1_ 1< _ ...
 KUTADGU BILIe l NCELE MESI
",
d " m, L a t . '.lIsuis) ~I('a k tabiat h olm a n lO, 4. t.alglJm (Lat. 1.ltl ,·~.lla) .Ia .oguk fa ·
l.iath elmamn !.aynag.. !,,; h u d ort t e mel ogen in. in ull \'u euJun dalt i çnklo~ "
ya ti... u.llgl, ~ 1 .. llk Jo~u ru r. 0 çag m heki mli j;ille go re. Yusuf 1... ula ri (0'" i)'i
hiliyo. du (b. p L XX ·VI : Ögd tilmi,'in Od gu.m. , ' . d~ yorumunu a n l.tm • •,).
iJa la ._a gun lu y ... u r. bi lg i ye bilg i k.u..muu.Ja ri f' . Im'}h ', On "f', kendi l.ri,"le.
rio e gi>re, IU , " . k il" d rr (Lat. eee ue], UkUf Ja " anla)'I'" (La l. i"tt'll ectu~) . Yu ouf' u n
o zd r )'i, l..rill.lell b i. i " . n laYI' 1 bir me,ale"ye benserie (y ulo ol uk ..,) \' e ~kó r i,;i" l.i.
guz" {koros..ka ko: ) oldugunu eê yler, Yunanldardan Ho m"'o;; da " 1~ .It" d f'nlclt olan
ph;;J IOÖz"u~ u n ü " in.all" anlamma d a kull .n ml~II', Enatun, gozii . içimi z. konmu~ .
)'anll' hitmr)·t'n \,,, ,h ,.n)·a y.n81layan bir t annsal a l~ diy" tamt. 1(' ve .h, 1~' rUa n ll
(,jrlf"mr"ill d.... J e du y u \'t' hi lgi d ogar. S.IU!k.ri1 dil inde "..dIJ, ~ Ioi ll:( i" ,I"m .......!<Iugu
g iM. aym kiikt"n Lat ince vicko &özeügü d e " gonnck" a n la m .na g..Jir. Yu. ufa go re
(hap : X X\'I , X XV II), in~an h ilgisiz d og.,. T ann ona akil ( .. s) ve a nla p1 (uku, ) " e-
rir, h u yoUa d a in••D bilg i edini r, Bu ko n u Ball d a d a J ub n Locl. ..·uau ( 163 2 · 1704 ;
Euay ConcertIi n! lIum an Umk,Slandi ll!. 1690) Dn id U u", ,,' a (1711. 1716 ;
E nq..iry Conurtlü'l{ lIumon Umk.st.a nding, I H 8), Imman uel K ant'. ( 1724- 1804 ;
K,it ik J n fri n,n Vtrnunf t. 1781-17 87. K ritik Jtr p ra1< tisdtf'1l V.rtl unf t, 1790)
\ 'e \:ü" ü,,, üze .I..k {ilozona n ve p.ikologlan ugra,tIrm " . ~ i 't53 " ogJ u n u il a nla)"9
ycli~ i", Lu n un ö!çü . ü ve n it"l ig i t art l ,i1tn1~tlT . B ala~ lIg u nl u Y u~u{'u n ile ri -u e-
J iigü Itil>i, gör l:üeu lüg ü ( Ing. e mpi!ici.rn) kuran Lorke' . gö re de Ioilgi " iulI. te "
(",,'hbi, .I "gu ~t a \ ' ar ola n ) d egil, 50ma h" , du yu , y a ni algl (i,lra .... I,,'rcep t io,, )
y olu yl" ....Jinilir. Locke ' un b u yarg"'.n. izleye n David Hume, algrler m bi! i ..l<I a·
t a bjJ..ce~ illi il ..ri ~ür"'ü, ve b u yü zd" n, alg. yoluyl.. elde e dilen h il~iye gü 'c"i],,·
lIl&' yc rf'gilLi " ;y lr y u ek ~ ül' hec ilig i [scep rici sm] dog u.mu, t u•. n a ha "o n ra Ka n l da
"Insamu a.. I " Y I~ l" 111 "I" a la ra k onu n w u rh ol dugullu bih li.."i " bu . uu rl a fl ÇiZUli; v,,
k llra Ua TII II (".mü llrm i,tr. Bala"agu nlu Yusuf ne belir li bi . gö rgü" ü ue ol" bdirll h ir
~ ii ph cci J i r. Ona gö re , ÎT.. a n y ,til' lZ alp yeluyle degil, akll ve a nla Y"lI", ve hele Lilgin -
led dinl ..mek te, i ~ ill igini ue a vu t m ak i a ögreu ir. Bu ned enl e Ba la sa gu nl u Y,,"ufl a
, iiphecilik ltralll allllL yrTi yokt ur. Aristo'ya ve Kan t' a göre , Lilgi, " uia"," (ka l rl('" ri)
J c n ilt'1II:,," d ka vr a m kll1Jl' Iarma J ök üldük ten som a " d in il ir ( Aris to 'ya gö re 10, Ka nt ' ·
a gö re 5 ulam ). Ka nt'liI göre Liri cik . alt .k (mu tla k, a bso lute) kan am , dog u,la \'a T
olan T a nn klt n a n.. dl r. Da la"agunlu Y usuf, Ka.. t 'm y a d a Arist o' nu n " ula m" lar lIla
ha t " u rm a n,. , .a d lt, Il: l'nf:1 " e sa lttk k avra m olarak, T an n k avramulI , d o~ aJ "r il1lallll
hagh b ir k a ~' r a m d iy" kabu l e l m it l ir. Bil gi konu ~u nda B al "ea gu nlu Yu "uf .ahlltçl
(absulut ist) \'f' yal11lmazc . (i nfall ibiliet ) d egildir. Ona f:öre iu~ .n," Lilgisi ~lI"rl , ol a·
bilir , fak a l h ilgi, hize s ür e, h ilgi di r. l usan , in san ö lçüsün ce bilin..n h ilgi ile yetinme•
li d ir. B ilg i h ir gü ç, b ir erd em d ir. B i!g isiz in sanm h.Y"·a ndan fa~ltl )'u k lut; h u g iloi
in. anl ar ye r y üz ünde hap'. " gibi ye r ( Fr. vé gél er), içer , "g l..n ir , öltir. g irl". I.... UiI.:i
\ 'e )·.nh, konu.und . Lkz . E rnst Ma cb: Erktnntni . u nd [.n om (1905,5. ha• . 19:::6 :
F r. d.u ÇC" 'iri : Sah.i E.al Ander [S iy.vu,gil]: " B ilgi ve H a t a" . 1935). Rilim UI . ,nor·
la n içi n bh. R . K uub : Van d..n Gff'n ~n Ik . Wis s..nschaflJ, Mün che n 1953. RiJmel<.
inan m al<' re , üpbeif'u m ek l O DU SU içiD bit, K .W. Lowith : Wi sHn, !lau1M-n "'IJ Sk ..p'
 ... A. DILAÇAR

si" GÖtl ing ..n 1963. Wd a, hi lgi Ir.u.amlan ÎçÎn hb. T . E. H ili ' Contf'IItporary
ThHri... of K,._ ~ •• :"i'ew Vo rk 1961.

T arih . T ur k .~ li il i kl ..ri. IIl a~ózl. ri ve ede bi ya t . I. mud . , Kw,aJs u B itig'do:

M II~a'<I 11 " , I......' an. I1ü y ü lr. l~ k('n J ..r· d"n. Loll.mau 'dan ve T urk b üy üRû Alp Er.
T u'JII'da n ~ö"t ed ild igillj y uka rdll gêrd ük . Y . pIU. ~ I I.. _ik T ürk II t ll~özl" rin in "'.pi' li-
r i l d i~i ol.. d ik kali mizi ç.. k ti . Hatta h u .od••i, r U a f lD ad lllndlT<h~n a ~öre Jlr lilllD'
~ ...ml~t ~k : bir i"d 8Imf t. : Altlçga . ózÎ (ya, h inun l öd i, 118,1 atIlSÖzü). ~srüS .'bi (akllli.
~~l~~ll .~"Ûi) . Uk "#l~ . 'bi ( anl I1Y I~h jns" n . özü); iJdnd I,mft . : B iI ig/ig sözi (hilge lö zii):
u'(u ncu ~ lI " ft a : ,:lau , ij:' ; . Bu n,lan ha , k. , B al.'llgu nJu Y uguf, bölge pllremi yoloj.iloi
( = ." h ~"l. ij l.il ilni) 0.1 ", y .p m l ~ V" Ötülr.en be g i, Uç Orou b~" i , Uç O,d u ham , Yagm a
1",JtI, T ..rkllll.tll. 11IuIlkl' nd h"'lo:i, B êke yevgueu, Ua at hg" lI a begi , ti ken d h' Si, Tü ,!.
buyruk u gi bi I,üy üld , rin teri he g~rn i , ola n iin1ü .öd" ini d e )'ap' t lDa alm'I tl ' . YI '
p.ua ld ata-.özl" ' in i ~ a y 's ' yü zler~ dit.

Oal a. ag u nlu YOIuf, Ir an ~'e Anp «ieb iya hP I, bel e F il d eni'n in $eh_IIW'ami
d" iy i bilip >,du . Arulu, v"zinlni iyiee op"nm Üj ti . Önünd" hiç hit T ür kçe o mek b uo
lunmad..gl haM e, bnd;~j mÜI..kar ip vnninde, T ürlr. ed"b iya tlDln m.. yap .t uu ort aya
koymu lhlf. Aym u ma nda H in t, Sogd al V" Ibn oi edebiy ahn,n ya ba ot'u l da kal.
rna m ~ ~... birlr.a ç y..rde Oz..lIikl" 'U" Jb,i' yi ( = Ib ra lli aure leri), y a ni Me:r.m uru ao'
~.~tll. Y a ba n<'1 d ill..rde n he r halde Fa..çaYl, ArapçaYl, So! d akç a)"1 v e tinee )"i de
b,hyord u. Y UI aa na h ala n md a, d Ü2 l ii rde n bqJ..a. dra mat ik·aII egor ik . abne .aoab
hnd ~in i et lr. iJemÎf tÎ. Bil u na U ao eaialeuere k, KlllaJgu B ili&' ini ean h bit d iyal....
yer r er d e g..rçek bil . ahn" YUI SI olarak kalem e a1d.. Bu ka d arla lalmayaral, yap..

...
lI DlD kah ram an laruu a1legorik k i ~ it.. r !uh!,yle aab a eye çlk ar d••

Kwot1&u Bilil in d evle r, yurtt a, hk . yau, u rar orgül ü, gëeevlilee, y6neti m.

t ör e, or d u ve t oplum ka t m aolan kon u. und a vflrd i! i bilg iler, ilerde y a han eJ ala nda
ka " lIa,tm!rn ak üZere, burada öze tleyelim. Yurdun, d evlet in ve h ükü me t in ba~ lDd .
il ig . al1lnl l a~'y a" bi r ba , b ug vard ir, 0 , yu k ar da Yen i E fi a t unc uluk. Fa ra bi.Bal u l '
g u nlu Y usuf k a r,d a ~ tuma sl bolüm ünde açtk.lan dl! ' g ibi, " fer "" (é ma na t ion) ye luyle,
'fa nl1.Yalavaç a ~ a m aJ annlD h em en alt md a " yalav aç hrrkaeuu giymi~" ola n ve etl
yilksek or un d a b uluna n yë ne ticid ir, Ball'dl, b u çagd a ve d eh a sonr al an, kr al , Ha.
Ád e m' in IId.'1 VO" " t a nll!lal hak" (Ing. d ivine ri gh t ) ile tahta oturm u~ sayl1udl. Ka.
r a hanW a rd a .l ev iet b a, kanl d a bu na ben ,.er bi , duru md a id i. AVTUpah dü~ ü oürleria
Io..îmisi (T h . H o bbe s, J. J. R ou~ "ea u v b.), bi, t a ra rt a dev let ile yo net en. ö h ür ta rafla
.la yo ne lilen haik. t oplum u a, asm da, yaz"lII: old uP. hald e ge~rli sa ytl a n . a ymau
hir " t op lumul a nla t ma" (Fr. contrat ,oci al ) bu lundll !un u sa nm ., ludIT. K ar ab an L.
la n D i1ig'j d e, yu rtta~ lara bOyle bit an lq ma ile bagh bullln uyord u. Bal augunlu Yu'
suf bu a nlat ma)'! her ik i tarafa d ÜJjen Ü""t noktay~ b~lamlftlt ; 0, illio halh ah yw
ve ODun i1i~'d ..n üç tey bdJed itinj a<:lk.hyor: 1. Gü mÜfün ayarull (k iimi , lyon) dij .
,ürme mek ; 2. d ogn. yasa (kclni ,or ü) <:lk ar m"'; 3. kuvan yollanIl.l güven aJtm d a
 KUTADr.U m UG I:-;U ;l.DtESI .,
tu tn , . k. Hu iio;: nokla n m ..n o ne rnli.i kóni ,,,, ü\lür. T o rü ya tla ya _a , hr r ,1..vb-tte-I" ••
lun ur: n" Va r k i lim i ya~alar "d o~ r u" (koni) ..Io" ay a l>ilir. Bala' '' ,;:u "l " \"u"uf, ,Ori•
••h riiji.ü" ü h..nu' n I",. y" rd,' U ni . ,fa u a..hirl ikt " ku Uanm.t "" ;Iig' i, kiin i oh na)·" n
ya' " o;: . ka r m,,\.lan ~" 1;.,,..lt rn" ~t1 r. (h"' " " I,.....I.. ",(.,1"1 il,' /"''''.....'';" ., a rro IIY ro ,.· ~· l.·r·
die , AJul..t . ,le...I..t ;" <;.ka ro.l .g. y a..y. ~;;rc .1"iirllYu y a "h~ (a" ••" o;: l ..n apra" )",u lh
bi. Y" 'II ' Ve 1"11' 1". l1a/,;ka..îXd i.... i)'iyi kiit ü,l ..n. du ii' u y u e~ r i ,l" ll aY" II1 Ilk. ó;"'c' e
T a rmlil n bie ler e. kull ar m .n bilinç ve "iooa n",a k.. yd ug ll du ygu d u r. ll a l a ' a~ " tll 11 \"1,1 '
~ u f ~'o ll i de lll ~kl .. " ad alet " i " e ~il " ha kk alliyl'l," i anl at m ak i . l " mi ~ l i r. 't " za r. /iir ü
(= ya." ) ~ ,; zciii\ü ne krmj ( = d og' u) "tf.. l" u ~ klcmckl ", b ugiin "JlUk uk ,1,·,-I"l i"
(Alm. Hcchl ""l alll ) .]" di gim ;z d ev],'1 t uriiniin ni lciildni alllatmak i"t r m i ~l ir ; ya ni,
d""I'·1 y jilL'" itllillill. 1""" ,1 i ll ~"n hk IIl. kl "'IIIIII. y "'1 1" ~ln ya".1 kM ''' '''' '' ·I '' l'' . " '" ' r'' '''
ve ya' al .lüz' ·lI\" "" 1'13l1lna" vc b u rün l"m lar m inanea alt ",a a!" " uII. t, ki riir ii' .. ü u
tI",'I"t )'a , "la' lIlIlI ii.l ün .le b ulun a" lIh1äk .Iun:ul lin na "C insan h ald a' ",a dayan un
" ' ,", m..1 ya. a" (Alm. G.und. ..c h t) .1..m..kl ir.

lI ill: ve y u rtt a~ la '_ aralllnd a hll luna n uymaea an l a ~ man m ikinci böHi mü i l i~' i n
in ..kl ..ri ni ve h.aJk t a n bekled ikle eia i d e aima k t ad IT. Yine üçlü DIa ra k : 1. Uu y rukla n
yeein e ~el i rmek (~kön i t êrü " re gö"",), 2. v..rg il..ri ve k tinde öd"rn ek . 3. i1ig'in .1.....t1a-
nnl rIoot , d ü ~m anl anDl d a dÜ~ma n bil mek . Bu na k atl" J", ·let go re~'IiJ"'rinin (Iap ugfl)
d e i1i~ ünrinde hallarl ",.,d lr. Bu kon u bu ba~hkla ayn bi, " ha p" ola rak Kw..dgu
Bili~'d ,", i~lenmi: li r. Gore....l ile ri" ilijl: üzerind..ki halL , ~ hakka n i ye t"" innn...1 lu '
tu rn. u. a Ylilkm h uy ri.k , yedirme içi rme, iy i ha k. m, e mek de~e rlend irme ve ö<lülle -
reedie.

lid t a ranl 1.1,1 ..~a~lara gor.., hall.. ilip;:' in yón e l im i, bU)',ug u, " , aiyy .. C' i al tmda
blllu nllf. tlin ri .., ki ni k u ~a n m l~ ola n ilig' i " din in iu "l i" (,Uil i~:i). "~e r i a l ' n .Ii " j" •
" d evle rtn ~a" r-I m uin i" olala k tame. 0 , ,I"n gc, i t a m olan üç a r ak il bir tll uU"al1a
y..r a lm ' ~ ya rp:.çll r: )' a n md a k,IIÇ. ar . o t v.. , .. 1.,,. " a.. h r. K .I.C1 yle yarg .la r, "" .;llIlar a
a"l " I i ~ iri r, hak• •71Iga ugratl" ~ " l.ml nrltl hllkk llll a ra r VI' ,,, ko- rlr "n l" ' lIl l1iinl i;llii " h r.
Bey (ilig). bey ola ra k ve be ylikle d.)!:" r. O. h"m k,h ç, hcm kale", adam"lIr, a.ken!i r,
bilgifltlir . K u/adgu B ilig'e gör .., " Y u rd u aln n onu kihç la al ml~lir, yu rd u t utan d e
00 1,1 kale mlc l u t m ll ~ lu r ". Decle t <ir~utü ,Ltl e YC yë ue timdc i1 i ~ ' i n t ü rl ü )"a rd lml'llaTl

ve rd rr: y uka rd a ~ö rül d ügü gil,i . alt at a mlila n la" hll.~l aya.a k : hi1IJ a ~I , ' Hl ' ~'a," r (tm
olag), ~ü b a~ l, i1b a ~I , haeib (Tü rk. roXa !lu), ag,e" " tmga, öge, koka yuk. ma 'I<;Io"g, çag-
nl'l"I\:, dgia.h..g, ç a ~'h b"g, ya ' "gu , yu~ ro~, i1b../Z, l'" o,!! i, ve zir . V.." irin g i)'~i~ i " .. k.h-
g. iki y..rd e a"lahl m .~ t ir: Ay·Tol<h' lIIn kalig. : V..zir g iys isi, m üh Ül, t ul , .llvul. ku ~ a k ,
" I.l'h ; Öl:dülmi , ' in kd .g. : w zi r ~ iy~ i~ i . mü hi;•• a t , ktl~ u rn , h ilal (= de K..rl i k uma, ya
d a kü , k<len ya pLl m., kafl an ). ll i~ , ~t1 ü<; i ~e ~e<;k in ki m"'f'le' a ra mal .<l .r : l. Adal n ba·
kam (kad.), 2. il iJ:'; n ard,,~. ola eak kim . e (" oli! ft) . 3. ha , ha kan (1'<":i r). Hu ~ Ir"n a maya
gore, ,le,'ld örg ü t ü nd~ 1<"mutay ya da pa rlam ..nt o y.. sen a t u (co m it ia. forum y h .)
yo ktu r; aynea ya'g.ç (t ri b un u . aedilia ....b.) . ,m fmd a n .l a W~ etl ilme mi" ku rum " d-
lan d a veri lm"mi, t ir. Bu nll k&lll.hk 10ro budu n (YUI\. di moJ'u n k a " I"~1 uha gl"re k)
aR,lm .t tlT. Yap'lln h iT )'erin de Jrara b..d..n (Jra ra ' om bud.. n). topl u rn..,. "It ka tmaru
'''' A. DILAÇAR

" Iara k 1~lU tll nu~, L ~ k a. ~ir ye rd e d" tU ü ç diJim<l..n olu ~ tu gu aö ~ 1,· "'n Î~l i.: 1. & y 'lar
( = ung lnl... ), 2. o.ta ""1,'1". ( = o.ta haUi ki~ i l<: r) . 2. fl so " la. ( = bkirltr). D.. ~-Id ..
r~y.'lah o l~n ü.; t Ü. im an var dl' : L A fp (= cesur] ki, i. 2. biisü 1H18"( = . k.II•• hiJge)
kl~l, 3. ,ril! u: (= anlay~" ,re b,,«- . iUi ) ki, i. Ya JlIlI ' ye r, ye. " u/&ak' ta u d a ( = ka -
n f.U.k . ~~at . a)"akla nma) rol: edilmi,t ir. K utad&u Bilis ' te Teimi "iEiIen devlet,
kut v~ gonl'n~ ar. ~ . ve b unla n sagla ma üzer in" ku rulmu ftu r. To prak ao. unu (F r.
'I U"~.I .o n ~g r.l re) SOl: kD~U.~U d ..~il<l i r. Y ur du o ,.o nelim düunini t u üç enuf u ~la.r :
J. Balg.. td,.ml... . 2. m ~1ru~' b I... (= ba, •• crdu olm.k Ült".. , ,l üu'n l\: ü"ünü li.~l ayan l.r).
3. /nl' u8(llar ( = y o oe ll rn gö. e,JiIfri). .

• K.ar aha nh d. " leti ~a ray ö.g üt ün de ilig'de n 80nTa t U ata malaT bulunmaktad ll':
I ~ \ "7.Jr. 2. ~ Î.lh~~1 (= urd u " on ult a ru), 3. ulu g ba eib ( = ma beyindl,4. lr. apug ba,çl
( ~ .•~ray b a~ kahya•• ,.t' tC~rJ(a t çl.I), S. ya lav aç (= ..I.;i), (j. bitigç i lhm ga (= Hr
kallhl ), 7. ag iel (= ~ a~' m a n l , 8. a~-ha~çl (= a,ç.h.tl). 9. idii çi ba'l ( = içlr.iri ha t l).
1I""I.. r~~ a n ~a l l ug~'a KI ( Lal . m aj ord om u ~'UD, ia nito r ve o~l iar; u .'u n ka'lû' ~I), ~a ­
rapn l,': uve n.)·I" gor<:,·I......lirilm~ li r : a ym n ma nda ord u Ir.omut a nl ~ ü ba~ ln l n d a )'a r-
,h m("l~l d u. K a pu gb esr hu . a ba b hüt üo giirev lile ri ".özden ~ ..çirir. huolano dil..kle rini
i1 ~~'" bi~d~ ri.r~ ~iir" ': I ~I~ r.i n ödüllen m.. v.. üs tele nm..l..rini .I.. ili,;·.. <:i nu ir: /l;ör" " lile rio
J II.·kJ..n lll lh J:" " _blld...r:, Aya kçl' hkl a n (= u , a1o.hk), t a mgaçl'hl.t an (= d a"'s ac I)
yuk ar 'ra <Iog ru go""vde usl..l.m m.. j::.. len..gi ve rdre, Tap uRç. 'la r iki "m. rl ,r: 1. GÖre.-li-
~ ...r., ~ ' k ulla r. tl ig hu.nla n ,.Î}"di..me, )·..d irir içirm e ve b anndl~ ma eorunded rr, Arnea,
lh ~ In bu~lara ka'l IIDSafh .Ia...r allma>l, iy i ça l" a nJan ödüll..me " .. Ü8t görev lere alma-
M b,..~...n...! 'l~allhga a ykl n da\"talLl rsa , k ar t l. IIlJ a T an n 'Y' görtc..1o.ti r. Tapugçl' la rdan
.I: ll,g .. haghh~ , do~rul u k , çaht ka nhk, gürg ü V" I6rii lofu ( = d iiu n bUgi. i) be1o.1..nir.
' ,a la.~a ç. y an l e1Çl, ,lo gr u,lan ,lo ~I1IY" i1ig' e ba ~ 1 1 01,,1', 1o.l'l"l i. ind c n g " n i ~ Lilgi,
I:" rl: ". alllay., ~. a~r.I .u ,",ug u ....o lo pl um IIglnn..ele ri bil lli. i (d ril , çe vgoll, . v, . al ranç
, '.It.) Jot·k)'·,,,•. Gore,'; ' ·'·/.' Tlllid kA.la r ön e rnli olan hir yü k~,·k lIijr"" 1id e o. d u ko rnu-
1" " ,,1.. , Y" " ; ~ ; i l ~ " ~ l . lIa l" '''I'" "I .. y" "Ur, .i il" " ' }'l " "I " r" ken ,·~ü . iilt·u,,·k " ( .Ira_
I"j i , .,. 1 '~ l.. r ; k ) ,:[ ,""~ ,,Iaki g"";' 1,;I;;;, i" i .1.' "' r" y" .e rlllt'kl,·,lir; "r ',"1 ii .~ ii l; i : pi y..,\e
( 1.,,1. 1"' ,I,re, ), ~ ll \' an ,( L u l. e' luil<"), okç" (1." 1. ""lIilt llr;;), ti irlii . iláf,18r. Inlz ra k, bal-
l a. " n luy a 111 )e l ; ~ 1 irc u i ~~,li~<;i·l.' r v.h. ; ' a VII' : ilcr l..mr, I;,·ril.." ..., Ilkru. ,I ii ~ m a lll ..1<Ial_
ma , "l il" ó,l lllll, tu ts aklu r, ord u ah lakl. ...<ke rler i ka Ylrm,, ; ay tl n l a v o
Ualóhllg unlu Yu~uf, lo plum kal m..nl amll Ve türlü yolak ve u~;a~latl say ", a y'
d ~ ~ " u l m .. m:§tlt : Ba §la, y ak anl a a nlat ila n !.... r. "UdUII, 80nr a Ali ogu Ua r. (Ale,Tler),
1,'lll" .I.H, ",· k.. uler (d l\'i, 0111<;1)...f' un eu l..r (mu u ~i m 'l er ) , ,Iü, yu, ,,,' ula,,, mü "" ,,,: im-
I..... ~ u , r1" r , la rrmc,la r, sall ,.,lar, cl Mna t la n u_ta l" r. (uzl..r) ve f..ki rl" r {\"lgay 'lar). her
"" ufu, eTliern l..ri " e olum ~ \I z tarafl a rl ile hi rlikt e.

Ku lfl./gu BiIi I('<I..n K ar ah . ult d ", 'lel ini n t.-.:imi üu rill" J e bit r i1o.ir ed inmelr.
olllnaj!;1 va n h r. Y"p'lta Çind m , H intlen , Uiu n8t llllo (R um) gel"ll1f'ci m e'Y "1 8aVl.1-
m. kt ad lt , Çin-T ürlr.is ta n kerv a n (.. rk., ) y..U.nlld" lI, öze UikJe ipelr. yo1110d ..o ~z
 KUTADGU BILIG t NCE LE..'d ESI ISO

edilm..!..t ..di r, Du yoM.o Tür!..iAtao.' a gelen ",yadan: IDr' u ftur ku = ipe kJi !..um a"
ed = iJ"'kJi do k urn•• asl = e p"lr.li " e ~ ltm.h ku m a" ril = nalu,h Çin ip ..kJh i.
b z "'" ip..kli Çin k.um a~I, ziimk iim = Çin ipekli~i , yurun. = ip..kl i 1o.uma, . tu lvir =
ipekJi ónü. penk , bU. fUl = ipekJi Ir.um~ v.b . UJa, .ml t<aglayall )'ü k hayv.nl... :
et , a yg ll', Iu. rak., de ve, ka tlt. K ar ah a nh b. yanlann b..z..nm ....ine y . ..y. n ~ya d.n :
y inr ii = ind , e.dini = iri ind, SI1ta = lIlereao . )"lpG. , -e Iri" = iki.i de mi.1o.,
y", = bot " 01.11. IcofiU = Ufuru. tiit5iik = t ühü. lrtd ulr = ~j r.i , lri , l..k = gö m-
lek., h ft4n, Irür'. , üj..1r = p"~em , e&in = J"'Ç" , bil..: iiIr. folS<I! = kü r". ~1rd.J<
"'" kad m gölü. lügü. beu k = o.a lut v.b. T eci red ee ü1Sii = te ra n , aJ'8 ' y u = \o. a-
za nç-y il im,jaiz v.b . El8anadan lIz1an olara k: femürçi = d ..mi rd . flii"( i 0 ; ara'"
kablCl, kumap = J ..riei , I lrf! = eiJäcl, 6eJi:ri = bo yae l. t"~kfi = d~e1o.çi ,
okfl Y"(1 = o kçu yayn, . ynca <JKIo, k uK', Ulf ..rfl = y ük ta~IYICI v.b. H a p ·.nc uhk
ü rünleri nde n : I.. mu, IW, y iil),Y fIJ!. y os urt. '" rul = pe y nir , yadun = yayg', kidil =
kece , t.n md a u.u~ "'" t ohum v.b . Y..mek , ... i çk ide : ~, el , gül bal" g ül ,urub u,
çern (Ara l" nukui). ye lll i~ , l imi, = 8emi rm ..li k yiyf'C"k., " rp a . uyu (Ara p. ru\o..),
80fra ouyu ( Fa ra. mi zi b), bal luyu [Fere, c ül..ybin). g ül 8UYU ( F. ra. c ülä b) , l ind iri m
içld . i, kuvve t içki"i. mü . bil içk.i . i, , ara p. baharat. otlu v.b . At ve , Men türl..r i:
' ii<knke "f _ d ül üll tö len i, .iinnd "fl, 0.1 fI" = ad, 8ao alm. a", fog um "Jl = ,10-
t um , 6leni , kolda, a, ' = arkad a,lar y emegi, y og "~ I = c..oaz" a, . , h ,"! .. ~. = i·
,"i, li . ' 1: ye meI..te n o.onra I..on ukJ. ra d agltllan ,i, ,ui = di , k ir• ••, biç.., = ., . rm.-
g..m v. b. V.. bu tÖlenle r, a, la r, ç.gni u . .. asmde göst er ilmCll i s er e1o.e n l o(ra göt gü.ü
ve göre negi : E t i 8 1 ~' lTma , bl ça1 ku Uanma, yem e bi.,im i, konu ~m a v. b. Ay" hi r konu
olualr. , dü , yo rumu ; J Ü1 t Ütleri: Geee d ü,ü, g ün d üz dü ~ ü , J ü, ' "e m en imler. ,Iü , ve
dü,ü göreni n Y.' I, ka n ' lk dü , lcr , YOl umeuz d ü,Je r, iyi ye yor m a, dille VI' y.,. göre
" er ilecek ilaç l.r v.. ya r ,laca k n~ah m a çabalan: Mü. hil ,1o.a n alma, Le)'in Ylkam. v.b.
Ay n bi r kom l ola rak "por : T ...I., n t ra nt. güre" d rit , çcvg en, o kçu luk, 1o.u, çul uk,
. v v. b. E~i li m' ö ~ rd im ku nu8un d a : B.ha ögüt ü, çu" u~ u ", 'J e oku l", a Ve oku l ln ail:"
er ken b"1Jumu; kûji"t, dh'lr, m..k.tup v .h.

..
O ne mli hir knmi "Iarak , k ad m. DuguJa, öz..Uikl" e. k i Y"k 11ldo~uJa oJ.It, ji, u gil, i,
K.. r. h.n" T iirklerin ,le <I.., Jogan çocug un crkek oh " a," yeil'; "a YllL rJ , . Ne var ki bUllu
söy lem ..kJe birlikt e Bala s..gunlu Yu. uf bit yeld e lu zla rm gónlü o ü ok§ay ar. k 1'!J, eytc
ye l v ermi~ t i r :

IJu mum /tl)!' ki ,i/er h /u r id i ku.

Bu ku " u llkl Irfl1d~ kil <lil kn.
Böyle ki ,iler çok n. dir olur,
Bu degetli n. didi kt ....., o.dirin ad. Ioz ka lJl.

K a r.ba nh Tü rk.;e! ind e ku , ,)zcülü iki . ntam. gdm..kte id i: bir i " b z" , ik.ioci_i " d e-
gerli, pahah.o. J ir , ..y": ku ilk .Ia "degerl ilik., nadid i1o." . nla m ma iJi. Bu na ka 'lii.k .
BaI.8"1 UnJ.. Yu. ur, ka d m lD u h e t oldu g unu d . hilJ irm ~ k te n çeki nm..mi, V" u\o...k.
I S2 A.OfLAçA R

I"r i 'ak m .:l l"m~l .r : Tifi ""I. " 01, ~tl i~ in in a~la fol tir" dtye. K ara h a llh Tü d. ç.,s in d", "c a -
r i ~- ,' " kau a"" içi" 7· 8 ~ö" ..ül. kullamlm ak la id i. K aih n kORu.unda Ba la u fl: un lu
Y " ' ''(''''I 1,,1" """''' , "a,.,a m~ "" l:..r" jl;i gib i d r g",rlrn d irehilm..k kin , K a ra han h Tü rk-
I"ri "i ll ke,,, li !"Iamltkla rmlll ilk y ü"y ,l"'l ya~ am akta olJ u ~ u nu \ItLUt m amak gn .. kir .
y " . ,,(, oku rlar llll Mka.h na "a)"I:' gmt.,, " ("Sir tul ti§ig ) d iye ögü l le mi,. olu r ohll a~
..rk,·U ..ri. an la 'na.la n. d .." elllr ,)'·n .., e 50 k m . m alan n" evàe k; h izmet<;ilere (rli g lU-
",A" ) .I, di lkat N""lnini i ' l' mi~l i r. O. bütü n k",;!an , evlil ik t",n o ne", hl"p s il ig 11:1:
(= Ir m i" k, 7., h ak ire ) ola ra k giirrn, y i ",n: u lam.~t1'. Evlen mc k on uoun da. er1<.eklere ,
""h" " k ti ~ i (= iff.. , I; ka d m) ar a m ala n n. V I' b u nitdi k t e ola n "mg/ug li §i (= eoylu
ka ,1111), "a.\' li§i ( = zrn ilin ka ,lm ) , -.. kiJrkliglÎfi ( = g üu l k a,h n) gi h i k a, l", t ü rl",rin-
,I,·" ii_l ün l ulma lan m ogii l l,· m i~ . hah a la rll da Mh zm ,"" erk ..n evl .." d ir in " , I e mi~t i r.
2_ Á),Jä1<. ve d in
l\ ul",IF, 1I Hi/i,(i n ha ~ I , r a ttil d ikle rin in bid ,Ic onun hir " ,;g iit k ital,,"
(r""" lna" ",) ..lma, ,,I,,. D i'l k O ''' I ~ u nrl a B al asa gu nl u Y U"u ( Sü nn l bir Mü.lü-
m a" olur , I,u ,Iini" Liitii n T iirk lcrd ", ve On", Asya y u rtl . n nd . yay.l ma' '' ll dil e raek-
t...lir. 960 )'Il ,,,d . ,, iin.... O rta 4.. ya,lll1<. i Türklu, ~[an irilik ' ·e H ri oliya nhk . ü""l erini
g..çi.. likt e n ...n ra Hu,l,lh .'n hlta duruIltlu~lard k _Yun)an nda. Bu ddh a'nm yurd u
H inl ' in, Za ra lh"" ra'" ,,, y u rdu Ira n'm, Ku ng -fu-da e'mn y u n )u Çin' in, ~a ma nr l
Kök-Tü rkl ". in VI' c"ki 'l'iirk m ito loji oin in (Ötü ke n or m am v.h.) etkiled v a edr. K ara-
hauh ,I" ' -!cl in in ban höli imü . alt -ka l ma n ola ra k, Bu d dha ' cl Sogdak'la n o ve Ort a
h all .Iill..ri n <l..n hi r! ola n So~d ak<;"nln üzerin·d e ot uruyor d u _ Ön<:üller i olao Uygu r
T iirl.lrri, Bu,l.l ha 'cl olmu ~, yaz lla nm Budd ha 'n Sogd akl a n n aIf aooind cn geli, -
t irm it li. Ra la. a gu nlu Ylls uf Ja K UllldS" Bilig' in i Uygu r h arnrr; ~' le )· az m l~ ve h u
YUf" n ll B ,,, I,lha '.., alt ·k atm a nd an k al ma San.kri t ve So ~ d ak as.lh bi r<;ok t er imler
k ll llat\ nll~ t lT : " <:co nd" an la mlna u§lmab , "sey t an" a n lam m a yrk, " .-l ü nya" a nlamma
<li "'" " me1..k" a" lam ma liri,u II ..r i, fe. ~ mi 'afir ban e, imaret ha n.," a nlam ma m W Ylln
a::i l,;. 1"lämln .1 11"h Ir rimi K"'IId~ " nili~ 'd"" ·· h i. milla"" (or mülünü n à .;.nd a, h iç- geç-
llI i~- " r ; Lun un )'crine Til .." . tI!.., l, I Ji . Bayal luiml, ri , <;01< "" )"Tek ob ra k d a Ara pça
}{" f, k u lla ",l ml~tl.: MP..yg a mbe rt'e Tii . kçe ola rak Yalal'ar. " Dü rt Sahahe" ye d e yi ne
T ür k\>e olura k T iJrt E, d e nmi jtie, Ay-Told r Hig'I n be skenfin e gitt i[;ind e bir muyan h k'-
l a ( 8 '1,l.1loa '<·1 ima re ti ) kal ml,t lr. K ut (sa ad' l) te rimi d emalill d eni len . a ad e tv ed ei
-): izli güç" ka\'fa'n ma ba; lt, Bu d d ha .., U ygu r T ürk1er ind en k al m a bir m ir »tlfl f'5.1d
Tu rk ha kan lanIL" veril en u.. k·kul (= K u t . a hi bi) 5a nt da h u !r.ana ma bag b bulun-
'nal.l ..J,r (h u ko n ud a d a ha (teni , hilg i için bh. Á. tn a n : MY U"U( H as H a cib , oe Ë seri
K Ul a d gu fi ilig Ozp,joe No tl ar ". Tü,k K ül' ürii rlergi~i , say' 98, 1970. 5.11 2- 126).
{;"r",·l.t cn, K Ulfldg u Bi/ig 'd e ye lli ih ti d a etm i, bir ulu eue ru h belirt ile r; n i ~e"' me k
1::;;'; ,k~ i l<l i r. Uil a la rda P rof. S",,,,,let çagata y hi r a d lD' d aha iler i g id e l"k, Kutod!u
nili~ïn za bi t k. hr a ma n. O ,lj';u" m ' l1l Buddha ' f1 oldu A:unu iJ",r i 5ü rm ii~tii r (b k",_
·' 1\11/'1,18" llifig' ,I" Od j';"r m l ~'ln K i~ili~ i" ad ia yazlH, T ürk Dili A rofllrl"awn Yd-
/1#,' _ n~lI..,,,,, . 1 96 7, ~ . 39 ~l9), l,u na kar~ ilik Ög d ülmi,'in d e "ham d ",d ih ni;, Mu-
lla " ",,,·J " au la mm a a larak , 1. la m", pe yga mbeeini t ems il e lt igini iiö)' Il'" mi~t ir (h k z.
 Kli TA DCI I 1111-1(; I .. u: u: ~n:s l r:;"

~ K u ta,lg:u Uilig"ll'" Öjl:dülm i," ba~ hl.h yal"', T ürk K üll ürü ,J.·rl::i.i , "ap 'Ia, 1970 ,
5. 9 5- 111). Sap" Su. let Çag a lay'", I,,·r ik i .. "". , ,Ia .1"1;'" ..1;,I,ilir. H a l, ,,,iin..,·k i ~a l ­
(al.rel.. h..lirt il.l igi llilti, Q,lg urm r, ~i; u ügii " u y" ", ,, ,~ ·· . (J"~","", h' . 1.. " . hi ~ ii ,, " .· "" -
nu nd a a nlamak, 'lal;.:"lan uy a n m ak'· an lao" na ,],r; iigd ii/,, "'" "ü \' i; l lll ii~", lig ,/iil d,'
" öd ül" an la lllma gdi r. SaR~kr i l d ili n,l", bItdJ!", ""z ..iij::;i " ay d m , ayd ml a " nll~" . It·mr k-
t ir. N l'" va ' ki , Ä w aJ,;u B ilig ' ö e 0 lld iilmi, . ,lag d a Odl: u rm,_,', gór m..g.. ~ i U i i: in Je .
her k.e 7. on U iha d etlr h ulma k la , il i!! .1", m..k tu pb.",Ja Onu ~r u lll a nama""" ],aIU "
h irlikt ,," ~l"hird "'<i ("amid e k,hna ~a ç a ~.r lll a).. l a. lt r. !l il:, O ,l l( u r m . ~', ih t ida "I"...~r
d..!\i1. On1l1l hi r Mij"l ü", a" ola ra k Im d in i )·lIym llk. " kaf irl rr le·" ya,, ' n,, <ldha" 't1 ar la
n v a}lllak k in ~ ..hr r i n m e~in i i ~ l i yn r . K UI", lll u IlifiF,' ''~ ki la mmll (I:" re, wk h "y-
t an ), M.li .. h "~I ~ '" (./in "Fru '), ~käf; r" ,I" ~ ,I i n ,I ii ~m ..n," ,\,•. 11,1':' ;" I", o:"~,,., ,..."
y<"ri n,le id i. t;ü nk.ü 1212'Je K ar aha n h d ey J.·ti,,; ~·,k a lli a r Ml.ä ( jr", ya n i Hu,l.I h" r,
1II <>~ ,,1 h,,)'u K ar u. I.I" a y' la r "101 ,,.

Ilig' in ag z.)"le Rala <aj';u nlu Yu~u ru n halk ( ., (a yd a,", (u t il;t a ire) ve )'arar(',
(p r a ç. mal i~l e) ola n k T iirk l opl u lu ~u n a )"al,I'j::' f:"nel ';:a~rl ~ u o"zle ö ZI'I I.. n"hil ir :
A Sig/'g /10/, ya n i "Iaydnh ol!" Hr i..t iya nlarlll ünlü 1,ir a zi>.i\ ur<h : Suriye'd c, ,Iiin y a-
dan u zakla~a 'ak 3 (ki m i yuar la ra 11:''''' 9- 20) rnr U(' yü kseklikte b ir sû t u n ü"e rin ,l..
.10 p l. Mmü n ze, -i h ir u l.it" olu ak ,. a~ayan " r hó yl, IiJ..le ahi re ll'" ('enll ete I!i.lec"'iii tli
um a n Sü tu neu Sim",o n (Y u n. 5y m eon St rlî li's, 390 ---1-59). !lu adalllin iOba nhA:'" ne
(a yd a" l d "ku n mu ~ l u r ? F a ydas." b ir, be ncil örn ej1.i. K UIGdto: " B i/ig" le d e Od s " rm "
hu u mut l. d a~d a " ,n ü n ze v i h ir u ltit " DIa rak y a~ . )- .. "I" . lIil:: ona . a hirct ill Iou y uMa
k u a n . la m a yaca~ l n l , Lu i, idn halka, "'lü ~J;illt anh ~ a (a)"<l a h " Im IInlII ke.in bir k" ~,, l
ol d u~unu !'Óy l.,m i~l i r. K "'4J,: U Belil in " kly a m..l , 'e ah r" l h il):;-;" ( Fr.....r1'a ln ln-
I!ie) fel..r(e. i b u.l u r : - Fa y rla h ol!" lI u górii ~ v", Iru iÎ"' n" i" n.., l.i. l a ra fu ll f; . nal i
(olm. 1111), öh ü r l a r. (la n Tü rlJerd e d", Ah m..t Y... ev i (o lm . 1166) u rafll" la n )·en i
fOTinij ilenmek t" ola n ta~ a \'vu (a, d elg rya, m ü nz nil i~ e ve u hi tlige kar ~ l , k"rtulll ~
yolu n u et ki nii k t e v'" (ayd a clhk t a göste rcn ilk tCl' k i,lir. Bal seegunl u YU8U( bil ",Ia n-
d a "kad e rd" Je J ,tiMir ; w /,k d ed ig i Malm YU ISI"RI .."J em ll" yen megi d e J ii ~ ü n m ..k-
t ed ir ; A ugi.! bol. eJ!ü/ük kil ! (= (ayda], ol. iyilik y ap). T a ..n ·ya . ail emiae (a na .ha1.a,
e, , <;oc uk) , b a~kal llri n a kall l ola n sa )·g. ve êd evl ..rimiz i ya pmakla k almaya ra k, ken-
dimie e ka r' l ola n üd ev imi zde d e k".urd a }, ulunm a m ak . K c ndimize kar~ ...Ia n h a ~ ­
hc a ödevi rn i:z hi lg ; edinmek tie : Ok u m akla. " ul" m u a k lî V I' ua lJ i" ulr malan n i, bil-
g in l" ri. I,i1gelrr; d in l" Ill'·U,. T an " bi"i lt a yv a n ol. ra k ,leg H, in" "'" ..b ra k ya •• lm'~ llr.
Öd e" im iz I,ilgi ..dinmek, l...nJ illli z i yÜk"dt m..k, ve Oliirk..n, ,u1t urnu "'u Tall,.' ya, ,-ü -
cud u muz u d a a na l up r"'g a t e>o lim "de rke n, r" l", m u'" e rd ",mle .1..lu DIaraIo., v iicu rIu mu",
d a " "' ~ ag ,h k to z" a (L at . I'lIlv is in(... ior) rl..~ i1. " ü _l ijn t" ,,"a (Lal. I'u lvi s eu pe rio r]
çel"Tilmf'ge hak kazanllll ~ ol",rak dünyadatl a y"lllla kti r.
 '" A. DILÁÇA R

RaJ a'a ~""I .. y" our I.i"" " I , i l~ i ." Jin in ;r.. ad e m o lu n uz, lu 'nd iui zi yük"f"h in"
(!>il iS I,il. ~'i~i Iw /, ""Juré/ 6:li 9') ügü tü tlli \'erm i ~ l i r. n..fll.d .. " y üksclt mek'" kavr arm
" r~llrh k (e jviliza l iuu', y a ni kOllu t , y ol, l ~ l k. "U, gip i. },,,. in . ~ii ". I:Ön('llç ) alalll,,,lak i
11""11..1 k alk mma i ~i n <!..~ i l . killt ür (cult u. ..) ala rllnd .. t iood [r uh, ... V" hilgi ) kalkm -
"'" . ,-iik"e1" ,,' a nla ,," na k.. II ." "l nll~1J r. IIl0jUI lIa'" hil!!:; e di ni r, adam ol uT VI' k..", lini
~ i;l.,,·h i r ? Amr r i"'ah dü~ün ür. ~ ai r. <l" ne mr d H' Iûoee f Ral"h \1....:1.10 E me rse n (1803-
1888 1. " D...n ..m .. I.. ' ''intle (~E ..... y"··. J, 18 U. IJ. 18-" ). Liu hun un )·olu n u ,::ö 'lerm i, .
I lr, lil i ~ .,la rak "J". r lldine ,:ü\-en" ( Ing. ....1C.rtl ;.nee). y ani "1U~j n i n lu'ndi y<:t"" ",kJf"
rin i, ,.a tgl v" ' iç . .. tm..,.,,'. in i. r uh n~ u~ g iit iin ii bil m"i. bUIIIII.1I in a/l mll"!. g u ven-
In<" ; , ... IjU yo l.i.. I.."" ""d", ••" h l' a ~lln~. zll~,". II..'nc i i~ " Ia. ak " ü ", . u""a (In g. "'-rt.
8u" l) k a u lma , }·a lli ";-"· . ende h iit ü n ru h lar m hirle* me " i" d ~n m eydane gelen v" k.i ~i·
,, ·1 h, l,nçt ell a ~k lll huluneu r-anh ru h, o irim . d tö zü, b..sin edinmek" . Bu duru ma gel-
. Iik l... , ''' ur.. lo il;,: ; ,·.H" " ,,,k. _
. ,,"_,U1. ..Iar" k l, il ~ i l-ieikt ir" ...k. 1,,,, ,1,,.. y ,, ~ u r n u.k ' -I' I,;r
- k i,lt i; r I"" " .. ru " yal ~ ''' ak . _." " u",l.. . Ia. ua~,1 hi r to laum I UI'ra~ a . I ü ~ ür Ile" o ini "l':~r.
V'1..l.·~li ri l"· I.ilk i ..Inp .r.a. i",. " ,Ia c e uh, ruM " ve O ü~ i; ll ür hit }·a t. tlk ol. ra k " k" n'
tl i,, ; ::tr~"klr ~t i rmt 'li di t (Inf:. ~"'f-.e.li.alion). }·ani gd i~m". in i, . l la na Lile n sen
a~a ' l\a)"" ya .. larma h. in.allliak i J'i:r:i l :,:ücün tü m gel i ~ i mi "i ~ a~ l a )"a Lil m~k y~tlU nli~ i ne
,· . i~ IIl .·li.li t. Em n•• O'; ' 1ll "Iiim a d a'n"1 ( t np;-. " "1 i.., n•• ,,) , ." " get Ç<' k a.la m " . ( l " lt,
genui "" "'an) h u,lu r : Kl"n.li ijl,;;ne in a ua n. l!1't~"gi . öy le y" n. ge .~egi d ü~ ü n !'n ve
1"t'T\·,,~ i ya l' alL hilgiu a.l ..m . Bilg, er ,jem ,I"1l do ga r, c rdem de Lilgi ""gu m • . E me r.
~ " ,, ' 1Il .1 " ,Ii ~i 1: i1,;: " " .. leuiin YH,n i tut au ha ~ ka hit ~" r r ukIlU" "I'! en yük sek
)·" ' :lb r .uh )·".a l".ul ,r . I"Sil,,, d ii~ ü u i; r ii TI "' ma~ Ca. ly le (1795. 188 1. S ,mor
R",,,. /u! r "I'"I, IR:l;,) ti .. louua I,..uze r L' . ö~üt Vt' rrui~l i t : C lk ü" ,,) olm a-
)·a.. i ~ lr'" "'~" ".''' Z h..p . !" ( I" ,:. ..n ·rl... l j ll ~ nu). "'r uh " 1." . I..,...n. y ük,..h ..n i~I ... .. d..
~.O ll. " "- " ' -"I!" ( I ,, ~ ..., ·,·rl.. ·'ill~ y..a ). Hu " la.,n h" r "i 1069' d a !la la. a g" "I " Y u. of' u n
,",,, r..1o;,,, I, Ti irL.l..r.. a~ ,I<,, "~ ' fi l.it , .. iiii:ii tlr.i" l'at..l..li",!.,·d ir: Hilj:tÎ I,i!, a,la m ol.
1.,· ".l i"i )·iil."" lI. lI a la .a ~u " l .. Y " ~n r, lJa t , fi loz..Ha rtmn j,u ~ii n ""I u ~ mll ~abaSi " ( Lat.
" j,.". ru rm" li" II". Alm . lli l,l ullj(. ..i.·h) à ..,likl... i ."h y" u. g iiri;",' i "anm'~I •.
I ~t .. Yusuf''uu loiz.l.·" i ' l e < l i ~ i eed em l..r : kUlli (= ,1"Aru). ..d;: ij (= iy i), MIi",lig
( =< Io ; l~ ili ) ,
" k ,, ~ l"g (= aul " p~I , ) , /'QfI,,,., .. k ( = m..rha", el li)• •f rirniig (= ... b.. I,),
ukl ( = r o mert ). IQ/ .. (= .",,,ki n). liÎ:iin (= ""'y lu) olrna : ye d ir me içi .me. giyd i .m~,
I'ara ,la ;;lI lIIa, i)'i a d l nrak ma , ha Ha g ü,..· .l': . g ön..n". ~ .., -iru; i"ind e Yllta t m a. {",k iti.,.
. i" !Ja("t"! <lla n .... m. llam a Zlllll kat ,lma. M,l;in yanm aY'I,lat!"'n da" n k ln ma (3 u .. k :
l. y..... ..k-i"m..k . 2_ n k"j!:i .nlla ll kadan. 3. • a ~ hkla ya~ a ma ; h " na ka'1 ,lIk 3 dü~.
ma li: I. d iin)'a . 2. gÖ\'t I... 3. ~ ..}·Ia" ); lIi1ill l'r,I ,, ·in i (fa zil..t ). mij n'ünü ( ku~u •• naki~e).
<1_"'<:'''' ' (r,, ~· .l a ) , ... .\ 11'111I (1, 11. ... ) I,Hme ; .I<i k ... aelel '" " r ,Wnya " im ..tlerine g 'iv l'n'
" "' '' ''' , !:" " iil ~ t·,·k i ll i giiz ~ , ·\" l. i", I , · " ii_liill "" Y"''' ; hü yi ;k J('r" \"e k ü,lt na ".yg'. \'"cuk,
I" .. , . "\ -g i, I,i ._md.: il.·r.· ,I,· 'n."f j(; i~ I ,· tn.... V.. ~ u kül iili,kl e rtl j'n ti " I.. a~ u"na : hllrllm .
";'1" 1."lIa" ",,, (l,,, I,, ...t .. ,, ·I;.), y ll/,ll" " h ·" la n) , 0llrd ,k (ll\tM'tI,k ), ""!f n dn ( m al t a,nal,, ).
5 <1r ...,{,k (" imrilik). l ij".>:!i/': ( k iLi.). k irl ijrliik ( h-k all ~h k ) a r/", k k" ... ,, (ina l>. ut'iik
 KUTADe u DILle I:OÓ CELEME:'>1 !S5

(J ol. n) . ul:uUl u ,k (u t a nçMzb k ). kovd0l"" (olau rluk ), Y0!lso U ,k (lI:.., -ezd ik ); irk ii
(i{k.i). zi.... .
K,,'Qa8 u Bi{i8·d ..n b ut ün hu ko n ula n icine a la.. I,i r ')(''''1'1 {;",I .·y i~ : 1. B il!:, y i
büy ük , 1I 11 1 aYI~1 da uI.. bil ; . .. çkiu ku lu hu ik i §ey yliJ..,,·lt ir, 2. Alll a y'~ v" h ilg iyi a H-
la lan dildi •. 3. Bil gi ,i zin .üzü kendi L a ~m . Yef. 4. SÜ't. deve hoy " " ç ih, y ula rl,, !.r .
n..... yc çekersen o ra ya p;-i d... , 5. Ya~ .m' "n ma)".. yap. I"," ull {"''ti i)·ilil.l' r, 6. K ol ü ,.ij-
, 'ülür . iy i üvü lü •• 1. Eg.. r hi t h ilgine e,i k le lai. y..t .hi~" h" , u "'i il. Lil; ku}...I!'" ij. tü ..
.. lue. 8. lid t ü.l ü y ëce i" oa n vafdl!': B id hey. o},ür ii h ilgi n; Ü{üu("ü.ü h ",)"' an .I••.
9. Joli, k V I' hUgi birl,i.i " e Len U t . in.a n hunlan )·a n" ,,1a g izli t uta "'az . 10. ~ u J ört
~e)"in a zm , a . ~ö.m e : At .., . d Ü~man. h a. t a h k. hi lg i. 11. :\ lIl ka ta"hk " ....ede bi. m..~.,­
Ie g iLid ir. 12. I n~an a kll H", y iikse li•• bilS' ile bllyu r. IJ. H ir srx "I' .1.. I. nd "'cm ll1 rl i
Lilgiye e.i~ e mez V I' OIlU a la maz. a. Sevinç iet ... . e" . " ka ygr ile birl ikl e gel,.; hu zu r
i. l r <sen" zah mct il" /"rlik te b ul unu •. 15. t il_all k.... ,li . ini ' e vdir,."... "" Ull k" . uru "U
I' üy ük e rd "m .ayil.r. 16. l n8a nogl u Lir k... vana I 'c ll ~.·r. k" " " k y,·r in.lt· .li n·U i ku la -
." a z. 11. Akl m . ü8ii dil, ,li lin 8U8Ü ~Öz. in eemn , ü.l; )·uz. '- UZ;;lI . ü ~ u .11' go't.l ü r , 111.
Nimet tam ol u... . in sa n y iyee ek hulam al. 19. Bil lfÎ" in .uzu lailj(i. iz idu gijl, olu•• 20.
Sa )·lu innn öl~ d e soy u kali r, 2 1. B~~· lik " ok iyi I>i. t ..yd i•• ue " ar k i tl ab a iy i OIIlUI
yas.dlZ" ' .1' om, d o~." " y gul .lll. k gerckir. 22 . H a ik... y iik iin ü ha firl"l r n k im... i,,"a,,_
la t m iyisidir. 23. Halkm i( inde n yü ksel ip z" nlf i " l i~e eren ima" lIl dil i , .; " '",ij
t a l b <lIma" . k..nd i, i d" al"ak gij"ül gös te. m..li . 24. S lIa c!<'I in a )' II ~ ' ka}·g ll''' ''' .
25. S aade ri k.."din" Lagla rnak için 10 ko ~u l vartl,r : a. alçak gi;niillli ve lath "jll i
olmak. b. asmhktan sakm ma k, c. kÖl ü i ~le.e }·a "a ~"' amak , ç , l"l' l a "' m~ "Ia n ma h
ye rine h .rca ma k, .1. ya~a nll nl. i ~ini ve d aVTam ~ lar"" <Iüu"lcm..k. e. Lüy üj!:.. 8a YI='
fl:öste. m~k . k üçiij;" ~ ..nll tl i o lm a l.. f. kih irle h ~k a'ar llll in. ·ilm..",..1... ~. kend in i iç ki .
)'1' , 'er meme l... h. el i ,-e ài h iJ.. o)"u n. "'an~ ma mak , ' . d aHan,;l ar u..1a '!....~ rn olm a" .
26. I.. sa.. k il ,1..J il, I", ol... ill8. ...hkl ,r . 27. Ho~ l a n. l m ..)"a .. in.a lll.. .."la rà ..: Y a la,,-
rala•• a ç fl:üzJ;iI... . a"" l....il..r, h r r i ~l " ö n....I..n"'n l.·r, içki y.. dü ~kü " ol.... la r. Im . ,d ar .
28. t y i inn n h rl' i)' il;k .. ol.... ya l' !I~ IIl ' in . a", n h."", a l..d. Ill&Z , k.·".h \·,k a t ." . ,I ü~ ;; ,, '
mez .. e bi. kar~l hk !>..k l"",,,z, 29. D o ~r u i" . a n. go"I; ' u;; <;: ,k a" " a \"u"""11 koyar.J.. I, u ~ ­
kalan ên ünd e mahe" p olma tlan (lola ~lI l .il"n iMano rr, :10. I)' i, r"k u ~ I"man muk " i-
I,itlir. g üçlür; kÖlü ~ey i n i~ gihid i•• ko la yc a el dc c.lil ir. 3 1. EI.I..n I=.·lir. ,·. kift ülü!:li"
ina d ' na i)·ilik )·ap . 32 _ Cim.i k"lld i mah m ke ndi.i nd .." "" i. gH. nll... 1 ..lu. d e I'a~ k a " ­
nm h..kk rm , ·..ri. ? 33. K..a ba~ m J Ü~ m. "1 ki. mll:l .Iil.l i•• 3-1.. Ril gi n I.i:in ill sOzü 1" 1' -
rak i"in Su lI: iLidi •• ~u ,·~riIi IlC'" n im el ( Ikar. 35. Yiie ud ull bes ini "'):lz.lan• •"I.un b in i
Îse k"lakt .n ~d i •• 36. Çok d inl" (ak at at kon u~ . bUZ Ü . ki l iJl' sö)·le ' .'" I,il~i il", . ü.I...
37, Sol" k a h p ve. m.." in "Y"u heUid it . 38. Gö z içi n ört ü ola l.ili•• fak a t gon ül i\'in
ört ü yoklu t . 39. D inlem ..k "ö yle mek t e" d.ha iy i,lir . in. a n dinl"IIl..lJe l,ilJ::in o l....
40. ~ah il ne.eole ise hücc et d e ora dad,., 41. HiJgi.•' "i" iha d et.. dalmll. md ..n lti lJ:: ili,.i"
u y um a llln" l ""vaLl ,Ia ha çok t u t . 42. OI,lük te" _o" r.. ~- " e u ~ " kal." Io ir 1,..1,.. i\·i" ")·a -
. a nuy o.·· ,lell..rnez. ·13. Sa" a ki m 8Ö,""U., ..",,, ""IU ün... ·l i. i ".·I ~. Jo:~. ·r ~ " I i '" . .... a ~ u l­
llI"d... . '" 6en unu l>,,!:,~ III . tl in yo lu bu .lu •• 45. Ad al..t.. tla ya na" ya, a , b u ~Ö~Ü ll .Ii. ..-
~ i di •. 46 . Gön ül ki m i ."'...... "'. goz d aim . " n u go.Ü t . l1. Dü nYII" 1lI te p.,...i n ime t Î~.
 Á.ollAçAR
''''
d i},; d e mihn..tti r. 48. ~ryt.1l din JU..... S.dl'. 49. Omrun tamaml ü,. gun .ü,.., ; Yan...
.lun, L"..-:ün. 50. 181'" , ..ku. '...h -• • i ~t ..r a rp • • d a" remi, ohun, d o)'"up yata.. .. b.h
10..,...
y ine a( k . lk ar . 51. T a "n k ula iki gö ..... e ik i k ul.k ",,,,nn i, . bi, i i1e hu d ün y . y . 1••
Ioiri il.. .I.. . lm,... I,.km aILd 'T. 52. Yal nlZ ibade te güv e ne rek ibadenr .~ ln gi l m..m.,Ji.
53. Fa yd a~l z in san di ril..r au'm d . bir ö lü dü r. 54. 0 .. , e ye ya km ol ma: Yanar al",.
a ka r s u, beylcrin , an "'~ , ..ren . 55. D o;; ~"y den nu k d ur : Be)'lik t 861a m a, y alan. cimri.
lik. 56. Tuz ..km ek yedi r ve guler rü" gö. trr. hu ik i d.vun" in sani kend ine l~lndUi r .
57. ~u iki tür!ü kimseden uza k dur : Htiraer, ga mma%., ve ikiyüzlü çrka rc r. 58, K I>:1
ça1 uk t"v1,·,ulir. 59 . F.vl...n ecehen kendi nden a,aA' der eced e Liri ile evlen, on dll yüz
I( i izd lj ~ i , ll"~i l, jl:üzd hu y ara. 60. Oglunu ve krlln! e vde I"Aü, Lu isi La,ka d ier e ln-
rakm a. b I. Çonlk.l ar a J,iljl:Î VI" ".]r p ögr et . 62 . Ka.lmm a611 et ti r. 63 . Hizmet çilere ui.
yd et rnl". ltiiçl..rmtn ii.tünde ol an i, ve rme, Ta nrl' Yl kar~mda Lulur~u n. 64. E Hn d er -
,la i"c " a ~kal aTltI a "Ixianma. 65. H i•• el i i, le re giri, me ,..e hoyle i, <' mal y a t lr ma. 66 .
T a,an Irma#a k...m ~ u o.> lma. h isar a ye krn d urm a. 67 . E v al ma k iate eaen kom,u~unu 801,
Yl" r al mak ist er se n 8uyun u sor, 68. Bog nm a he kim el, oaun f:l! iri olma, 69 . ln88 n gön -
I\i incl"d ir , o bir , m;aya kn:r.er, kab a 8Ö:r. M"iy leme. kmhr, 70. Boga:r.d an he m ea n he m
ha-tal.k girer , 71. So nunda. ha kanm elinde de kala eak olan nu bee pan;a'ld" . 72. In-
' a n, i, ind c an eak d an.~makla ba,anya uia ,,,. 73. ~ u Ü .. insana d eg(,T ver : a . go:r.ü
I.à !..i, i. h . bill/;in ki , i. c, bel"('rilli ki ,i. 74. H alka rük yükleme, yü kii kendin ta,..
75. Cöm ..rl . giimii, daAltan d'ii"ildir; eömffl, eariinl (eda ederek insaw.n halF.l"D1 ' ..eo-
ren ki ~ i<l ir,

H ..r dinde ..Ioiugu ~ihi , hurad a da bi rhkJm o~iitlerle ku~. kar tl )'a ylZ. ÇoAu din-
1" 1'<1.. ög;; tl ..r buyruk I,içi mind <, " <'rilm i" huy ruklarm çogu da ya~akIaOla nit di~ini
t a~ l m ., l l r. Uala .al/;un lu YU6uf'1a )·a.akla ma ' ·ar .. da , ö~iit lerin çogu, oku ya nl olum-
I" i ~l ..re êeendir mo, l'lkinlige il mc a ma el ile ve ril m i,t ir. K im i d inlerd<' görii l..n mÎ, il-
J"me, kö l (i](ii\ii kölii!ükJ.., M rU M rla kar, .la ma, "d i,e ka r, . di" gö>:e ka r" gëe" ilke.i
Ku /adgll Bili8'oIe yo kt ur. Ta m t o:r~iIl", lnd/'de d e ol d u~ u giLi, B al asagnnlu Yu euf
kötülü gii iyili J..l!' ka r~ "a ma invauc rl il kesine h a ~h k alnu ~ hr. " San a sö,·en i öv " , "san a
zulmed o:ni 1 ':l j';I ~l a ", gihi.

5. K utadgu Bili g'in m esajl

.'.
K il""'! " Bili! , h üylo:u , ansikla pedik, a ynnt lb hi t ya plt olma kla hi rlikte,
I.ir t ûm, liir, h iitûndû r. n u LUt (in, hi r an a temel iiz...rin e ot urt uJ mu~, ç a t ~' .Ia bi rkaç
a na d ir..kl!' kurnlm n,t u r. B nnd an 9QO ylI ónte hu binan.n t <'meli, iusan m he r iki d ün-
yad ak i 8lIade iini ~aj1:layabilm..,.i içi n atilml,t1r. Ana direUeri de, eri ~ i1l:'ffk m nd u-
Jnf:a yün ~ö~tu...n i, ar ed r rd ir. Kwadgn Bili! görlemli hir ",hle Mnzer. P in] p'-
nJ pa rla)'an "o ka ki a rlO' aunn luual b<')itle rind e görürüz. Bunlard an t..imi Tann
huyruj1:n, kimi uyat ma , limi ögiit., Idmi ea km d il rna, kim i de yasakI amadll. BunlalUl
I, a ~hcalannl. ppUll1 tüOliind..n seçe l"ek., yukatd a öbek ö be k toplad ,m . Bunlar,
)".pU.n özo:-tiyle hir likle gö:.: ö niind e billundllnllllna, drvri bir kat daha yiibelir,
 K t;TA l>G\ 1 DI Lle l :"lf:J:I .EMESI
'"
900 y ll on ee Balasagunl u Yueufun biz ..." e rdi /!; i m..eajdak i ö~ii tl..ri ,öyl.. MfilJaya hili-
riz : Tann ' ya haJ;h bulu nma ; ölü mü ve . I.irr t i unutmama; ak da , -e " i l~ i y .. drl;..r , ,,r-
me ; çoc uU al'l ok ut m a; d inl ..mek ve okum.ld. hi l~ i ..dinIllO:-; h..r i, l " du i:r uluk a r. m a;
t ...mi:.:d ü, ü nce n hihi olm a ; d iinya y a ve f;r<,,·ki z<'vklrre dü§kün olmama; d ile, hoj!:az a ,
nef~e ba kim ol ma ; zor k uIlan m.ktan , h 'hlZh ktan , yalau dan, içkid..n , hak"lzhk ta n,
kaba 8özden, de d ik odudan, geveseljk te u , ·e acelecilikten kaçmma ; $111mb, e,; mer l,
hayireeve r ..Ima ; y apJla n hit iyili~e k ar" hk h ekle meme; d i~ i plin, (Io~ ru ya"a, d üecn
ve adale t "a~ la m aj iffet ve n amu sa " I m ~ lkl ba~ b olma; kötii ar kad as ...Iinmeme Ve
hoz guncula ra kat lImama; biiyü~ e ve kedma aa ygl, çoculrJara , ef k u , hit.mel çilet e de
iD8af gö..t erme; gele nek Ve görcno:kle re (,"g h huIuIl ma ; her i., kl .IH" II ,1" \''1' l1rna:
lleU
h " ' ''I ,h i, g;; 'rn ~ ; ,h imll h ll, h , , ok !l"ÛÜ, "I.;a k gün üllü ni m.. ; ;;"",,,, liIcr,ln , hi. ;
de , iy i ad hlra kmaga ça h, ma.

Ya pll m b a~rnd a ênemle a çlklad l~ 1 j:ib i, Yu~uf, "o n ek lerd.. de yin.. ele ..I.p ü ze-
rin d e d u rdu ~u hit kanu vard re: Bil! i, in 8aRl hayvand a n ay llan hilg i, ka ranhll. gec ede
Ol",al e gihi hize 1" 1. t utaD bilgi,erde min ba" al a n bilgi, Enatu n'uD, Fllfahi'nin uee-
tinde d urdu gu bil gi , erd emi da gu ran b illti. t~làma göre de bi lgi laplam ak ve ög re n-
Ol..k her :'tIül! üm.an için bir (afZd lt . ]615'te Boetenciaede Yahya Efendi'nin dedigi
gihi " hili m p.dqa.hhk.tan ·iist iin d iir ; ilim ve kült iir YOIUDU 1ie'Ç, bu ruMa ça ba gö.ter. "
Ve günümü&<!e d.. yüce At atürk.'ün " H a ya tt a en hak.ikî mii rtit i1imdir" özJeyj~i,
aynl dii ,iinü,ü, inaRJ~l " e ögii t ii dogrula)'lp dest eklemektedie. Bal a.agunlu Yusuf,
K~u Bilitini i,t<' h u t e m...1 ün rinde ot urt m ust ur,
 V. Dün yu Edeblya r Çevreel t çf'risinde ' .Kuladgu Bilig"

K"fuJg" Bil i! roskiJ"" ya hu:II: Tiirl.i~tan'Ja J "gil, hiil iin ,Iug u y un!a nnJ a t a'
n:" llll~ " e ~n- i l u , i} l i. Sen redu n )·al,,11I1I e kle r tn anla l( 'S lIla g êr e, t iirl ii y urtlarda til:.
111 adla el... t uulIu yo rJ u : Çin T tlrkl er iml e ··E d eb ii·lm ül uk " , Ma" in' de " E nisü'l me m alik "
) 11 ,la ""Eni , iil "",ml"k ,," YII ,Ia "' .\yin ii' lm ernleke". d ogu il Înd e "Ziy ne tü'lü mera " ,
Ira n',Ia ~~a.I: "allw i T ür ki " Y" ,Ia ~ Pell.l namei mü1uk " , T ura n'<lil J a ö z ad lyl e " K u.
ladj.!u H, llg .

Klif" "'; " nilÎ~'ill I...r liidii ya)"lInl (1II,lu ba "lm, "e \Ti)"az l. çevi ri, m ak ale ha.
l i ~~ ,l e 1.._a i",·,ol.- m..l,.r, ,1,·g.·rl" llIl irmd "r v.b.] y a r.l m .~tlr. Fakae e n esa , " o lalll, }ani
,I ~"'ya ".l " l~ i~,~t l "c rçe n,"i. i::..ri' irl,.le illceie'lJllO'., i. y a 7- arlll l Lekl iyor. Genel ol a ra k
1\. 1~I"Jgll 111 /18 J e l' a~I[('a "'. t kol" a t"r latlaLiI..n ~ u ya t! 8allat l "e fi k ir } u m t ür-
I" rl kar~I!.a : I'rmah ,~I a rak izl"" ÎI' itll"r l..nrbil ir. Hir ..pe ndna m e '" (ögü t kilah l) , ." " d üs-
t u rn a lll" (k u ral k ua ln) olarak , birind kolola. a Ma ka d "gg in eig re t i..i kon u ~ m alar
( ~lrtl. U:I,rg..s~rä chr1, ö>;tI '·~:i~l ..r, !.ik niet ögrel i, i (Alm. Wei~hri l,lelore) Ve bilgi
( \ .UII. 'l"~l e'n~., Alm . Kell llt n '~) övS iisü ; bir "s iy a,etnarn e" 6'ön r ti m hilgl"i , Fr. m i.
t,"l r .1 ~ !,Cl: I":..' , Al m . F iir SI"" "!,i l'gd ) olaeak d a .Iev let k urmu i (AllII. Staa h t h,,!}rie).
~ "'~.I 1,,1" '1,·. , (,\ !rll. . H,·,·h l'l.l lÎ!u."" I, ir ), "tra, ,·t lI1.1nlu (Alm. l'.. li l i,d .r Et l' il ) ve
.. lk 'IS,·J :1,., ['·1 (" 1" 1" ") l " n, ,,,,. 11 " I..i; ~ii " r a"' I'« " unl a' m I""" ,in i I:.....;;i Siloi Y"I'a'
" ' ~ }' a l";' I:UI " r. " 1'''~ l k ~'I~, la ,l,r ; da ha (u k. ln lolullU w, M· 'l' i~ t i r"w '-" .. r"'".k yrl in ... r .
",," ;:··.. ·I.." I.... ·, lIr. 1·,. 1.1 11..;;".la l.... , e r ba ~ l p llf( . ( ( a uMaAu i( i.. , I" , t ürl e r I,ir l,ir;n.
, I :~~ I..:·' i" ..I l " pr t ,·. IH", ,·",i, . , [iu I..'' ' TlIt". ,Ia 1o,,,,I ..ra k """" I~l lt . A,a~" l ll \.i>;.
,101(1" "" t ..l,I" ,I:1, h u y iit.,l.." . l iidii k"Ua r hir hirill " gi r i ~ rlli , . i r .

A. Bir " Pr n dnallle" ve " lI ik mel" o lara k,

Ahläl.. \e h ilr. m et ögrel isjnin eskiligi M. Ö. 3000 y tlla mna ka d a r çlka r. Esk i
l\h 'lrhla r Lu tii re ,b oy.<'t deder,lj. Hu yo ld a, loiyr ral ik hatfJ"rl e "uIlI Yllp, tl a rm oaYI"1
oltluk...~ ...okt~' r. Bun la rm rn ".k i, i ~·e "n ü nlü .ü, fi rav un I. si' ni .. ba, ba kanl Pl a n
- 11" 11'1' In ~1. o. 2870 .• ~r:larlnd~ ~lt~.. _o k u Ulln nd a "-uUantlmak üurr ya>;d ttl ya plttlt.
lIu ra.la. K,,,,..,lgq n, l,~ de 'rt,I.... ot:utlr rl.. d rnr ,t irilme"- ü>:rrr , ü rnr k ola ra k, hu
Y" llIn a .. I,i r " >;rl ( Ika tl yo rum: " T a llula rn l se"'jl"ili. i prrll" ·" Ol ba, " aka n Pt ab .hut e
bil~ i.ulere loilgi ve tm ek, do~rulugu ögrelmek . krn d isill i d inle}·enlrr i k utl u ve mutr~
 KUTADGU BILI G t NCELEMF.s1

k u mak , i, ili p d e Miz dinl..meyenlrri ka rg u.a mak için I", ,, u ~u yur : Hild igi" le Lüyiild t'" ,
me ve o na gü ven me. Bilgilidell (aydaland ~ 1O giLi, hilg;"i:dr rden d e fa ydalanm ay .
bil, çüukü hilg i "'e , auatln ~lOm yokt u r ve h iç bi r bi l.:i u ya .Ia ' a nal<;, j-etkin, ü.l ü n
ve eb;k~i% saYllari.az. Iyi Lir 'Ó:ll:, d egerli ye, i ll8 ~ g ihi l,( izle nmi~t ir; in"an " n u k..l.. I.ir
kad m ya da Fekir lerm fa kiri ol au bi r k im senin ya n m, l.. ,Ia h ulahi lir. - e n .,- ..k Jo.. r , "y -
d en ü'tün dü r, on un ertl rmi d e soes us , ölü m ~ii z ol u!, )·.. ra t ,lo~lII t1an I,..ri ~a r.' lh" " lll lt­
tIr; o nu çign.....k i ~t cyen er geç eez.."WI h ulur. 0 , d..gr " loir }'ul /fih i ü .. iim iir, h- uu ,, ·
ma k t ad u ; ond a n , al,ma rnah.- K ODUk olarak hir y..m..-ge g; lIi~ illd .., ö" ü ue kOllul. ",
} e. bq k.ala t lll ön ünd..lû ne w kma. E v , a bibi ae ni "e1dlnl"d.l..tan ~o n ra ku"u t ; " /fü-
Iers e .en 1e gi.;I._ Sa lla e ms ne t edil en bie ,eye, b ir göre\'<-', hi r a t ilcu'ga ~·e gr oei ola ra k
güveue ihanet e t m e. Ger.,-e&e &lkl yap l~. kI:t ma. agzltll bozm a, Bu ist c bü yü k I.ü( ijk
farkl ye k t u r,c- B u diill ya ,l", yük~elmi, olalliatl k rskauma , onl ó< t1 heg.."i!, alk ' ljili. ) ' ii-
regio d" ll köt ü bir tey g..çir me .· Og lu na Ta.. n kork u ~u " u ligr'" ve 0 ' 111 ,\ .. j':ru luk yo-
lun d a yet i~tir. G i di ~; iyi o lu.."a hrg en i s i;" t er, ~ uç itl..ese On u ""zal,....lu.- K ad lUla r·
d ao ~alun. I. tn "f i .. I, j.te r k ..J"1 i, iole r I.... m' u.u. i. lrr ar1.a,b,~, ya ,I" 1 '''' III, ~, .
ulçünü bil. D I' gör ünü, jneam çek-:r ,_d ege rli aand 'AIII Ije}· ,," (a ,;,kae. Kü ,:iil.. Lir al-
beni Me nJ e hit d ü~. ho , k urunt u yar at lr, "" " ra keudin i ölü 'lI k ap " ul, la Lulue"u" .
- At; gözlül ük i yi l " ~lll e yell bir he st ahk.nr. O. ba b a yr, a uaYI. e~i . ka rtl" t i iiUt, " klll IIY"
d Üljü rû r. 0 , b ül ün k.ö tü lüU eri için e top larm , ulau I,ir bo hça,lor. D oi:r ul ugu lol ll"u7-
alan biri d u~ru )·alja r. olü r. gomülii r. Fakat dwtil i~i" d rn J Ub )"l, at; g,i:diin ü u mu a..
bil.. olmaz.- H al ini , 'aJ..ti ni d üz elttilo.len ,onra evlen ' " bi r }·u' a k ur . Elji" i .t,,-, OIlU"
ye t i evd ir, OtlU ye di r, i\·ir, giyd ir, h a~ lal l gmJa ilii( v..r. O" u "ü ,le , .. "e~' i n,l i r. 0, .a-
hib i için iyi bi r ra rl ad re, Cöm ert ol , fak at On u e vd e h a~ a t k, hua.- Ar l a ,l ,,~ ~r<,;ee,·g i"
kilIUley i ön ce k O ll u ~makl a d en e, <I itrIig ini yo kl a. ~on r a y akl a, ve (11111 y ü rcg in i a':.-
K onu , m a hir ,alla lIl t. buuu b il ve ögre n. Giiz el "" zI,·re kaltll m ... i~ i ll iKi" i ta rl , .I..g.
ru yu eCriden " ynm a' lI11 Lil. D inle.o eyi d .. u{;t"" . AI.,II,laul..", I.ilg i.. "' ,d.·" fll}·d al all.
I ~ i lmel.., J iItlc tn r k, ""'tu~ll'akt ..,, iy idi r. Uilg i goz,I,·" v', l. UI"l.tllll ,::ir..r, aJ.. ,I I.uullln
~i" djrir. naba lll \ e ya, lIIu , ,Jinlr , kö t iile rd ell u rn e,," " 1",,, .- S lIgla ,n .. I ~ .. fi rll\uu a I.i ~ ·
Dlel et . Eger bu 8 ö ~ l e r i rn i Jiwers eR, d og ru yolu lo ullll u ~ U1I1CII""III. (; ,·r,;<:I..I<·" ~a~ "'a ,
do gru!ulo.tan . a J'tua." H LI ög ütle r l>L O. 2870 YIUarlll J .., yalli K u!u"SII lJiliS·tI"' l
4000 y tl óneo "",rilmi , ögii lletd ir. Ik i ya pl t .Ia ay nl l,a rlll"ld r ,lirlr r. l id · ; ll ra~lO " a d al Ia
yaktn Vcl mee
kartJl a~t1tm al ar ya puabili r, B LI y aplh rk .." , ~ K u t a ol g u Hili g" in ~lü.Jü ·
man TiirkIerin ilk öjl;iit kit ab t old ujl;u Ullu tulmam al" lor.
u ki ;\Imr' d a n e~ k i ~I e.opota m ya·y a ge<;tigim iz.le. h u ala nda , Sum erlil ..ri n " aile
ya s ul" m (M. Ö. 3500 ), Al lad hlaTln da 1945--1947 ka zola rm d a n 19·18·d e orta ya ç"
kar olan E,nu nna (T eil Ha rm al) , ,,h ri nin 59 mad de lik )'aSIl81l11, az bom aJ a kr alll .m·
mu" pi' nin (M. Ö. 1728 -1 686) 282 m add elik ünlü ya~ a8ln' louluru z. E lde hulu nan
Sumer ya ,au. ",ki hir t ü mü n ka hn t lsl olup , " alla iu i. u" d en r n hu d i:r:inin 7. lev ha",
kiti. el ya .. par çal a nndan olm adu ve oldukça "" rl }·argol. .la d ulu d ur. E , nu n na }·a-
8a8" d ah a ( ok (a '1 ' pazar, adam ya r ala ma.öld ü rmt' s ibi kOllul an ele al m,~ t u. Ah l.k
kOnU8Unda, örnejl;in, S umer ya"sl , a yl e der: " KaJu t kucaoma ilo. nr l r deh e ,rm .. ~.
at ,hp öldü tülü r ; ."kek ih anet edene eeza ola ..k pa ra öd er" . Harnm Utllpi yaoa . .
,•. A. nlLÁç AR

ti u . ma ,M,,) ~;yk lar~IJar : ~ El:"r e.·ti hiT Ir..dm zin.d. yalr.alan .na. Ir..dm, . uç or-

t agm. b . ~I ..narak nm aga a rehr," Ihmm ura pi y a.a$m dan 300 p i so nra, M. Ö. J3S0
" •• Jann.!. E~ k i An ll.lolu 'da S uppi hu ium a Y. d. o~lu ~I ur~ili za m anm da m eyd en e
v;rti ril en 2(l(lllla.ltldik Hiait rass"",_ göre (19 7. madJ e), "e~ H biTi dlljl;dll ra~tladlgl
l,ir ka,hll l zorla r"8 ceu", iilunHlü r; ege r b u zorl.ma eehirde OIUT"_ k ad, n ölü mle ce-
zala nd ...l.r : k,,,hmn ko r ••• zin . i,leyen bu çilt i ölJ ürürs e cua görmez: '

E.k..içajl; Y a k.lnd o~u )·as alannd .n Uzakdolu·y. gl'o;t igi m Îzde. y ine Kutadgu
Hilig"drki ozJ ..y i ~l ..rle Laflua~tml.bilen ahlik göri4lui ve uz-.o:Uer buleN_. Çinl i-
J..rin iiç büyü k din ömlr ri '"ar dl: LIl)-clzl [Lee-tee, M. Ö . 604-53 1), Kun!!: Fe-der
(Confi r i..", !l1.Ö . 551-479) H' M ~ng.bl (M~ nciu • • M. O. 372-289), Bu nla n n ~I\ ünlü.ü
olal\ K""".Fu-.1zI' ,lan Lirk aç il7.J eyi~ : " Dü ,ün c~ katlima mi' ara,t1rrna ve incele me
fa)"'l a.l1.. II ra ~ l lr ma " .. in ....I..me kai llmaml~ d ü, ünee d e te hlik..lidir. Ege r bi r i eski bil .
~ i" ini y..nilu.e ba~ka]a r\lul\ ö~rl'lme ni ola hi lir , E rdem hiç bi, zarnan ve hi ç hi e ye rde
te k h a,ma ka lmaz, daim. k o m ~u ku.nlf. Erdem dört eeyde n olmed u r 1. DI~ ..da
iManla rl. ola n m ,kin , evd e L.i rini k on ukhyorm u jeun gibi 8ayg lh olsun; 2. bu ki , i1erle
1..onu,ma ve .Ia n .m,m, bi r ~ u na" l8 T ann')'a adak sunuyo rm u,. un gibi tem is v-e pü-
r Üuü:l ol~ un ; 3. h .~k a ' mll\ sa na na>ll J . v...nm 'J1nl i81iyo n a n r;en d e on . öyle dav-
ran; ol. e, ·illde ve yu rtre hiç hi, y. nh, ,eytl )·and., olma. Bi ri ba na devlet yönetmelr.
~ a nal lllin n" old u ~ u nu 50ra n a. JÖyle ce " a pla ndlTlfl rn: H allu doyu rmak • • skee buluo-
du rmak VI" halktan y a. alar a il u t ve d ogr !llulr. bekle mek ; rualara ilaal1 an ve d og.
r ulukt an hi ç v a z g cçi km~z." Men g-d u ' dan hir iki öz deyi~: "BII , ar lh bir devl et ba,kalll
hal km arkll d.' 1 vc beb. ..dIf; onla rm sev ineine kalIIn, aeuaflrn payla~lr. Ya~l.IlI.
. uçu nu bilmek ve Lunu açlkça &ö yle me k hü yü k. bi, erd"md ir ; ~n yübek a,amad .
Lulunan yö n~ l ic il~ri n ve devlet ba,lr.a nl annm d e yapma"1 gerek ie. H alkm gonliinde
artlk ye ri bul unm ey e n balka ni.. dü ,ütülür. O ne m de haik bir inci }'eri, t annl.. ikinei
r eri , b allar da 6'm ye r i tut arl ... Alulh bir k.r al yurd u nlln geD ~lig i.D i delil hal -
Jun g on~nti ni . Ioilgiyi w dogrulug u .~\'~r." La o-dzl'um ozdey i,l~rind~u: "~II üç ' eri
ü'tün ta m : M('rhamet. palllYI yer i n d ~ ku llanma• • Içak gönü llü lük; Lunlardan öuce
d o~ ruluk !i\dir. Y alandlln V I: alo at m llda n kaç m. K e nd in i yük~ek görm~ VI' hizm~t et ·
megi sev. Bi lgiden d ah a üst ün de~erli bir ~ey yokt ur; bu nu bi lmek Lir ~ rde rnd ir.
Bilgi-iIl8llrl1 ç a1J~ m aya .ür meli; h ilip olurmanlll f.ydas, yo k t ur ( kr~. Tü rk aU8ÖZÜ:
"'ya t a nm yürü~ne bor cu , ·a rd ll ." ) Çok. konu ,mak ruh d ~ngesi niD hozlllr. old u ~ u nu
j!:ogterir. Ylftr ri' l Im ill m g~çme ; ye l Înm ek d UygUIIl ba~h ba,ma bir zen gin likt ir."

Aym amaçla Çin'de n H in di gt.n· . ind igim izd e \'edan h lr.. Brahm à r aLk. Duddha-
•
clh k \"e Hilldueuluk ina nç la nnd. geçen ahlikla ilgili god er bul ur uz. Ved acdLkU.n
örnelJ~r : "Tann sev dili in'a nll güç " e hilgi "erir, Tann'D1n gölgeti, iDllanm luttugu
yolo. göre hem ölüm"ü;dük hem ölümd ür, Cömert adamm zenginligi hiç tüke n mez.
ci mri i " ~ biç tes elli Lul maz. Zenginlik bugün birine. yan n ö bü rün e geli r, bu çar hn
d önü ,ünü kim"e bile me1i. E1ler birbirine hen zer , ama gördükleri ve ba~ardlklan i,
fa rkhdll." Br ahmicaLktaD: "Ö'I va,bk, bilgidir ; ber 'erin n~deni, Ion bilg idÎl'. Zen·
gi.nlik, yükaelr. omD, diiny. nim('lleri dit gipilerdir; hunlm a l,e ngi lilr.dÜDY'51na gi-
 K. UTAHGU en.re I SO: I.f.'l F~1
'"
ri lmu ; i".an (1l'lak 1I:..I",i~. ç'pl.k gid teekt ir. Yu .. lu }'ó"r l ,,"i~ ëdev i d"Aru lu ~" ko-
'uOlak . kUlülü gü .·u.. l.n,h n" kO' ·UI..kt If. H ük un"lllr. alol,,i:' n'r!:i)' i h ..lk içill I..ulla,,·
mal","r. Yom·t i""l" La, klla" u1: )'aga , .(' .I ,,~r ll l ,, '" .. lma h.hr" (Ma nu '" " Ul' lIui';ad " .
la r). 1I..,1,1I.., c,lIl..l" " : " Il okua "ü nah va..lu: I. h alo.~ ,z ..]ar ..l.. adam '. hl ;' r",..Io., 2. Illr'
S I~!Ik . :1. zin ", ,~ . }"1,hUl, :;.· II ': f( i;~ li; liik, 6. hi]" I.ilo- y a n h~ Illraf, t utn",l.., 7. k i"oI,·" .]".
111)"1 pll"l~ yola ."I'ru..k. 8. iy i ,Hi~iin nU' , I" 1I yan lt ~ yo!.. ~ ll l . "' ak , 9. k..rku ,la ll ra" l")
ycla . armak_ lIi... ><or kuUa nm a , kölü arka,l al ('.lin me ; l....rk....I.. iy i j::l"çin; ka.lm I"'-
~ind en "'.., ma ; i.t..U"ri" i iólçülü tul; u ng inli;: e özel\m t> ; I.u ,Iün}'a)'a !.a j;h ol ma ;
m..rh. mrl li ..I; I.il~i ..din. Ya~ a m lnm ...alavu1.u t unlar ol~ u lI : lI " ~ru g"ru ~ . ,Iuj;:ru i-t ......
dog ru ~uz . oo~ r u daHal\l, . dogru )'a~aYI', dog ru çe h a , ,lo~1"t1 dü~iiIl;i~ . Joji:ru öz he-
.1l ,.I .~tII"'1 ' C ya rj(lla';la.l" (" Lakha.. a "" l llIn la", ~ K h aj:;::'l\' i '" l1 a ~" Ir;l·'. " Hc" ar...
v a·~ I") . lI iu ,h w "l ukl .m : " Uüti ill i",.lt"llIr i;z!(" r.li ir; kll,],·rl,·r ;" .· I" , iJz!(iirliik )·" Iun .
,11111 "i ,].·rI,' r. E" ["lll ,;ol m ka zlllllr. kijl iiliik Cr Z" ;.:iir iir. .'\y m ;:: i i l H' ~, , ~ , k \"r "",akl,k
I... rk,·_;" J ,a ~"'a ,Io~n r . in.anlall"I' Il1,I"r,I .." f..y, I'I1;lu n", yo l" lüdü l ürlii,.J ür. n ui':a -
r un a kl, ya ral ,k a khn,lan ü_ti in ,lür. Hub hem Ioil~ i.li r J,rm ti.. iJil.." . t ll'an krn.li uI-
çibün.I.· hil;;inin ..1 17 . m ITlna. ölJür ueuna ,-ar ma ga çah~ ntal l\h r. lJilgi e uc , ... g üve udir c
0 , \"a rl '~m b ll ~ l . on"'1 ve . ollud \l' " (" Ved a nl a ~ u t r;•••, h P uran a" "C' ~Ta "l r a"). Urah-

miic,lalln .... ku l·al )·az ala n n.lall Li.i olall ~ HJ' aj(a'- aJ -Jd t .îi "dan: "Ülü " \<I",, ~o tlra
vii cut y ok ~Iu r. r ul. j.e y.~a nll'i:a d evam ede r. n..,\ Ioi lj(e l.. i ~ i1 ... i ço1. . .., ..r, .",Iar .Ia
IJru i se, ·..rl... . 8 ..n yul. J e.trk . hat loui;. l alllk , l' llrm ak , ", ~m a k "e ar k.. ,I "~lI" . Hall il
g...rçr-k l,ai:M,k1a yi ikii n..nl..r h,·ml ..,li rJ.·., I..." .1" ,,,, Ia.m içi" .]ryim. K CII,l i .I,,;:ru gi·
d i~lcri il.,. h..r ~<' y i tl k" YlllIg, "Iana, UÇMlZ 1,,,c,,k' lz I.u <',",,,ni m<'y, la lla gcl ir<'",· .' ayg'
\"e im..n r; ii~ t " rc ll "' r, O ~ tii ll OJgu lll ulla " r;~ ,·" " k1' · r, l i r." Ili nl lil". in lIi/i-.',i." '" ,I" "il " n
ve ah!;;k i; ~ fl· t c II. I' u n u n yanmcla ,Ia <J"hll·s<i.' lr<J ..1,.";1..,, " . ~ i} a "' 1 ,;~r"h' " y a ~ 1 l ür-
Il.·r i va r-hr , T..k m l, ra la. Ja ,Ja h")'il1('r ~rkl ill. i .. ort aya I..u"a n hu ya p'llarcl an .. 11 ... -
ki. iu in Ch.îi!)a\")·a a,lh Lir Ju.rm kal erru ud en çlL. nn~ ••1JUjl:'1 _amIIf. Hu.. laflr ' Jam·
IJa~In,l a al ,ti \" iig r"len hiJc.i)·..lcr .I... \('m... i " Ian Ml' allchal allt " , ' " m (= U.., li ta l')
i)7.('1; " ~ ;> rj y a n a "l1 l11 o rl a r a koy.l ugu ·lt> ;h lik " lI il"l' a I..':a" ( ,,--_ F . )"' ]al l 10;11;;) ge-
Iir . Bu ...la " Yolc u ilr K uW". " Brah'lIan ile Dç Ihr' lz... " ," ,l au il" K llr lo;o ~a" t:iloi ilj!;rr'
lici !ta p 'all m a _alla rma r..,tlanlr . lI i.. llî !" r Bra hma"lh kt llJl Bud,J lta" lltglt !l.'·,;iu",·,
.h1;îkl YÜk_~elt IUc am a'·I)"I". n u.lclhll·nlll . <l og unlllll da n ö u..e ;.:ircligi lü rlü ~ ,·ki ll,'ri a n·
latan ,-" i ,jlaJ.:a_(cDtaka OkllllUf ; Pali clilîn,)" = " on g um" ) , .,. al"uJ anol (Sa u, k rît . =
"bü) 'iik k ra at " ) <I.' nil..n hi kii}'rl e r ort a ya kon <lllo Bu,I,lha<'1 t:'y~ur T iirkkri 1'01 ..,Ir-
!oiyaH an Jit" ni ~ ölç;i.i.. çcv iril..r yartll a.; 1.oUllla.. la" I.iri, h iri Ilkllh ul. ÜrÜ ak, l ~ l z olan
K al}-i !)a ", ka.a v(' Pipa~k llra ad l, iki ka rd.., ill biki;'·"_' itli r (Irl ,çe m izoo: ~· .. , i ri ~ i : T•
D_ K.• 1910), 8izd r 1..Î ö~rel id hîk.i) ·c " Keli l.. ve ll imn c" , ller i. in ~t'ri F"" ça , Sü r~..an'
('11. Ara!,,:a ve P..hle, ie" yol u)·I... Sau.krit .Iili",l..ki " K u at al a Uanl/Ulal..a" hi kiiyt'.

. ine <iayallir . H il<tl il.., ü[;relid ~i i rle. de o rl a)'11 kOy mll~ tll •. Bu alal ul a Bha rlr îha ri
önde g,·lir . l 'ire iJir ;;r /l..k: " Hilgi: lI iraz hir ,ey ög rendi gill" I... "<,v incÎnl<I.." 1:;;r" "'7-
olm u, .khm "-en ,Jini " IIJim-i k W" ilan ..tl i ; f. klll hilgim Lirn da ha i1,·rle yil l<' l'. hey '
nim.lelr.i ate, t av saJI " e loilgi. iz bi , ah walr. OJ,JUg uDlU anlad.m ." Or ta çai: gün"Y H in-
dis tanllld., ~[a,J' as· I . , Ti ruva!!u,·.r (M.. S. 600 sualan) • .1l1l<la ünl ü Lir , a irill T a mil
 '" A. 1I11.ÁÇAIl.

.l ili " ,I.· y'u.J,g. " Ku.'". I" (= b~· l . "' ~'''''\ i) 1 , . ~l d•.b I,i , ;,~.l ..,.i~ " jul" ' ·lIT1ltr. " Ar-
am" ( = ,"n l" rn), " J'o ru l" ( = ", .. I) ve " 1" I.a m ' · ( = a: l..) ~ ..J..lind.. ij~ .. Lölü ll..n h u y~.
p'ltall n".I ..~ j ~l ...r ; " Öldü rme m..k i ~i I Îgi .. .Iorug ud ul; }a ran ~iiyl" "lrmd. LUlIda" he-
me n ~ollra gèlir" ("E rd...m ). " tn, an ~n..k k u m ,,,ind'm Iu ".kar n ; a ra, h rma kJ. d .
Ioi l::li ..,Ii"i," (- ) Ial" ). .. A ~J,;. t a na alanar ak ~o mu Jl m. k l uz. bene... : rula l uz y",,,,..gin
1... 1,,11 k_ ,:UI'" (" ,\ ~k").

l.a,,', I.. Z.. rd ü ~ t ~ ü l ü g ij " I.. ururu ,u Z.ra ll. u'l ra••hli k ) '01..... 1;0. tunl• • • ,öyl..m i~.
t i. : - l H "Il,It· i ) ' j . LÖ l ü,-I..: 1~l k , kara nIIUa: d ogru d a r~t i il.. ". '1"1 rna L. ta,h r. I),j 'W:
dogru ola ll, Li' e lJitl. i1.. ri )"ag llluri a l ..t i~ l i ri r. j' ayvanll1fl k ,! er, I) j 'r .Iugru ullln d ü-
~ü ll ii~ , ~uy l ..)·i~. i, t.. ~i~ v.. L.. h~la r . IIn.. , ~ l a lllal. du. Ooitru h . y~ t )1I ~a ",,,L. I,,, rcum u:.:-
.Iur : 1''' yl t"''C .. I,..r ili d Ü ll Y'I~'1 L. au " nn~ uluru&. I"i;m. i)i" i" , . I"~ru "u " izi", I.." giJ ..n
gü n,, " i ~ I"'''' e;t. RullUmuzu Lu nit..likl.... .• " ",Ik tUIm ailp l " (A.-\, .... 1..·). h a,,'da Sa, an-
lIla . .....gUlJ a Lir...o k ~, i~·a ....t lla ul"-. , .. ~ 1 "· ,, ,l u . "' e"l ..r , • •d •. S II,an h H u- rev ..\lIu ~ir-
v.." (5l l -5'9), ~a,,~ L.ri t t1i1 i"t1,," P..h1..., i.·.·y.. Lir " , ,uln. me" ....., i rlrn i ~ l ir. Ar ,,!, ya -
;,(;lli ..I-Mllka{{a Ain ,,,;,,,,' y i Sa.a nhlarm P..hl..,-;.. in J ..n ç~\i .. li. S a.a nhl arlO i.lk
lIal m G,,) ltan Î. hali{e '''' (',,,irI er i...in K ila bÜ" · " in·j yn.l!.

l lo r" ,,;I..r y a1.lOda Li' .;nk l ür 'e fi k;,I,,'i S u, ''''' , .-h u r- B. I. il vr- E, l ; :'\1.. " k ay-
lIa1..la. md .." al ",,~la ,d .. _ ~ E .ki ,\ hit " I..ki AF.y" ,," (11" . I n ,óLI,. Yu n. InL. La t . J ob ),
" Siil..ym alll11 ~1 ... ..l1..ri" ( Ibr. '{ i ~ I " . 'fun . Par" i""ai Solomö nlo. , Lat . Prov..rbi a) v e
" " ;ii&" ( 11... f:i. öl,,·lel h. Yu n. E k kl"' ia,h'. , Lat. E('..I..~ i • • t... ) Idl al,]an ' ''rl nilnin
lt'i1", ,,ilt' ,, ,. ( = hil. "".I) io; in.. al,•. I ~ ,,· I,ulll a.. la n bi rk . ç ';,n ..k : " E yul," t a n: "0 U ·
m a" Bal. k. ...:::" ,,'" i.. illdt'1I Eru],' a "" ' '' I' ",r il' <I...,Ii : lI i1jti. iu ·.· . lid.·, I" l ak.li, i ka·
rl< ' l ~ " I'n . ,la 'lI J", i", ~ ~ i .",li kU ~ l< ):: lIn 1", lilL" ~ u r, ..rk ek !l.iloi: ~ . " l< ~o " .y ' m J l< , b a"a
anla !. Jl.. n .t iinya '"," l emell H ini al ark.." ~" I\ " .. r...d e irlin ? Bil'!i" ..~"r ' ''!lJ .. a ll l a)'I~
var.a. Ma'],'m ki loili Y,onllll, Onu" ;;I\';;],'r ill; kim ko yd u? Ya .Ia .kn iz i ka l>l lul. kim
ka l' a,I" "'Ng'" , <l a lg:<l an u Lora.la .lu ra "Nk. d.·.ligh n za m an? ~ " n öm rlilld" . a baha
..n" "l l ;1I !rIi, ("cr in )·... ini ...."'I" in.. ögrr riin llIi ~ K a ,Hrin i, ini kö ni I;Ü"'II onun l. ",e-
k it i. rui ? T an .. il.. ,I aval a ~ a 'l ..eva f' "" ,in. 0 1.1I ma n E yu f' , RlIbl> a ..,"\-'ap v... il't1 edi:
I ~I<' 1"'1\ d,'g.,... i ~ bi. '~ r y i rn ; Sa na n" ..ev al' ~, ...r eyim ? Sr n ],e' ~,,)' i yaI'Nbil ir~ in, bili·
ri l " .\" la Ul a.l1~ " n ~" yl ..r i "üy l,·rlim. :?im<l i i. e wll i lIöz ürn lI.ii r<lü . T ,, ~_ , I l< ve k iil,l .. IÖv.
I,... '·)'],·I11..1..t.·),jru," _ " S ül..y ", a,"" M"" 'llcr i" n.l'·n : "H alo ko rku "u 1 , i1 ~ j ll j ll h.~l a ll gl­
<'1<11" (; ii m ü~ ku anmaklu nsa h ik"'''l kl<zanma k iy idi.. ve onun k'n haH. alt m dl'.
Znrba ;ld "llI3 imr .."me. h ;kmel k azan , a n l a y' ~ k u an. Ey ' .. ml,,·I. kllrme aya I{ it , "n Un
yollarlJl3 I... k ,Ia hik m.·tli ol ! Yazlll eknlt"~in i hu ..]a... hi çi", u mu.un rl. yiyec ..~ ini
tu ('lar , Ba-i r,·t li a,la", hil gi t op la. " .. "aJ..l ar. Alça k gö nüllülük izz" u ",\ ön .... gel i•.
K"n.li nl agZ1l1 d egi!, b a~ kal an öniin . Ba tl~ .k h k l. kuru h ir luk ", . , kll" ga ilO' ziy afet
. j .. l" ,., .1.." iyi. l;r. Z"yk i ... , ..... yoh ul olur, Iyi a.1 b i;y,;k z"ujt inliJ..'..n ü. t ün t Ul ulm.·
1..1,.. :\ ""k a~a .I " "' a ;;..l i' lü . e'· giJe ll iri.l ir. Ala l llmçl, .., r ftr g..m ' e ak.I••~l a rln .,tl,,,.
.h-g" ..k. Çuku ru ku an içille dü~(" r . S üt ü ~ , k mak )' . 1; çlk aru, buru nu Mkmak k ali çl1...-
r it , öfk")'i "lkm.1r. ka "ga ç,k an •." _ " V.iiz" den : ~ Bo,l.rln bo, u , V.iiz d iyo ....her t r y
L'!1. 1I..r t ..yiu Zilmam n : gökJer all m d . h..r i ~ i n vak li va r : S,," manul vak.ti v . r, wy-
 KUTADe u RI Lle IXCELEMESI IU

lemeni" .... 1..ti v ar, Inn nlD b üt iin e me~i al;z. içi"dir , yi ne ea m dOYlOn. Iyi ad bot
koku lll ylli d an iyi di r. Bir ada m içm alul slZlann ,arkl~ln1 i~ it m ..kl ..n~e, hil mellin in
alll Tln. i~t m ek iyidir. Bir ,erin se nu blllJ la ng.elOda n iyid ir . Sag kö p..k ölü asla ndan
iyi dir , Ey genç, t,peliginde u vinçli ol, aneak billi Ta nn sen i Mikm .. göt ür « d l,ti r,
Gellçlijini n gilnlerinJ e aeni Yar.dan'l hatlrla!"

Gö,üldilgil j!:ib i, l bra nilerio ltliltm <Î1l'" yani "hikmet" i T a on ko rku su, iyü ik.
c.l ogru lok erd ~ml ...i "tr. flOd. l oplan ml~ hr. H ..le V.iiz' in söde.i, biulel i Od,o rm., ' -
In 8Öd er ini çok y akmda n and m , . Bu hi k met i, Mili t srr alarm da l lorani ve Y unan f..[,
sefeleei birhirine hn~l1gl günl..rde H eUeol tl m i, bi, Yahud i, Isk eud eri yel i Pb ilón
(Y un. Ph îlón ho Ald .u nd r"lIl l! 10lldaios, M. O. 25-M. S. 50), Ylln anc. y az dlgl ya-
p,da rla, ..n ço1.:. o nun yndlgl . a nJian " Dü~ ilnI ü bir Ya ~ . nu Ozer ine" (Yu n. P..ri bi"l1
t heörêt ik t>ll, L.t . De , 'it . con t" mpl.ti v. ) edh kitapl. , bat, d ü nya~ ma, Yu nanhlara
ak tard. ,

Y u" anltl a r ço1.:. erkell bi r çatd a, M. O. VI I. y üzplda YlllJaml ' oldu kla n ean tl."
" Yed i Bilgele,"den (Y IID. H ep t . Sophoi) kal m••ta.<oÖzI..rine 8IIhi!,tiIn. 8u söde, -
d..n birkaçl, örn rgin " K..nd in i t am" (YulI. goöt bi >;a ut on) ö~d~ i ~i. D..lph oi'd ..k i
Ap oUón tal' lIIag mm du .... nna kaztl m1' u . Bundao so llt a Solö n (M. Ö. VII -VI. yy .;
" 1.ogOll P... inet ilo, " = Ö~dey i,le r) , T heogn ie (101. Ö. Vl . yy.), Mil':l o,,'lu Ph 6k y-
Iid êe (101 . O. VI. y) . , Ozd ey î,l..r), Pythagoru (M. Ö. V I. yy .: ~ KhT)e . "'p ':" = Ah lll
m.sral ar) gib i hukukç u, ,air ve bilgiol erd ell de hik mei ..ode ri kalm l, tn. E fia t un'la
Ari sto 'nu n kenumuale ilgili görü ~lerin i, y. p' tl m,u n ba ~lDda F ara bi ile n al. s. g unlu
Yu su f'u ele . lll'ken gö, dük : E n. IUD' d ." $likn (1'0 hy mposion) , }'asa "" Y.., ..mn
(Nomoi f peri nomo th ..~ias), Siytl$O!t w K nd (Pol itik,, " è per i ba~i1e i a~ ) Cumhuriy . t
y. d . IJ"-'lfl (Po lite ia ë p"ri të . di kh ), E rokm (Peri t c' a.et i's); Ar i. h, ' d an A li llo
A naya,on (Poli tt ia t (ln Athënai ön), Eu d':mOS'(l Ahlák (R t hika Eu dfm "i ")'
Ni komllkho,'o A ltläk (E t hika Nikomakheia), B üy ü k Ahl<îk (Elhika meS. I.)•

...
B, Ata.ö.ü ve Oadeyi, türü olar ak:

EaU Y una nhla rda " h ik me t", "mesel" , ya da " l\Ia..Özü", "ö~Je yi, " anl.mlll.
p(I,oimia t eriminin k ulland ,gllll, , ii, de de bunun için özel bi, ko,uk türünün
geli,t irilmi, old ug lln u gö, ü, üz : poroimi(lkon metron , yan i ;;:; 0; 0; / 0; ;;:; ; / ; 0; ;;:; /0;
(kt , . Kulad!u Bi lig' de kuUan Jian mütek arib vuni: Faûlün, f.ûlün, f. û!tin , faûl,
... -- / / /_ - ). Bil kon IIda YlIDanh E pik tëtos' t an (50 ?-138 : Ep ik li lou
Diol ri lHJi "''' E! kheir idi/l ll _ Elkitahl) örn..U ..r : "V u . ola n bi. ki m....ni n
ya lw a u.a ay kln gelen t eyler" katl .nmam M' gu ekir; u•• uyg un ola n ,ryler
çekil ;r, Iltemmi ucu za aat m a, fi )'atlnJ yübelr. tut. H arva" da ye r, içer, uyur,
" yn af, )' ..am t ve dota yl göoenir ; ' . k. t m san ba, h du, Tann'd an ona yü keek
bir ....y kaul mlf tu : B unu bi l ...e keodini hayvand an aynmu lDl liAren . Sen d üny. m A
 A. otLAçAR
'"
iille m._i1. bi r !Ia rel ,le gij , ye ry iiû i" ,]e On un efen<li"i"i,, ; h un u d a bi l. Ya ~am l gö ne n,
OIlU h()~ U ll a " "ream a, ö ~ " ii r ya~ a YC ul u gö nü llü ol. Tann 'tllll yiiz iin ii gör rn ege
ha?:!!l" n. H ay" !t a .., kin oh ki;~ ..d(' otu rup "iiln ine n ; },eklc tn c. K en di",\..,. kö tii·
iü gü , pjm rili gi, imkançhgl , korkuy u, uyusuklug u, ö!çü süzliigü. ça p km h gl ueak
t ut . K atl<.'r e kar ~l gei me, fa ka t "en de k ueurd a h ulunm a. Söylenenleri kÖlüy e
)'or m a, fi k ir H k am~ ö7.gürlii gü nii t am . Y " s" la ra uy , kar~ l gel m e. Akl a, hilg;y" ön em
ve r. Sok r a t her soru n u usa Yllnu ak l" çöe m üet ur."
Rome " t l I uliu s Ca esar gcrck askerl eri n i gcrck haik, d üs manl a <; arpl§m ay a ë ee n-
di emek it in ö~ ,] eyi ~ le r top lauusu ("A d a gen t is"). Hu VlO .l a ha s,mraki ça gla n l a, R o ma-
,la Y lL ~ ay "" Yunanh fil"~,,f Z'"ll"hi.,", KB rnde ni ~ E re ~li .i ll.l .. tl (Il ..rakleia ) Diol,:("'_
'w i,m" . p.t. :;. 11. y y.) ula"ii'lio- ri l,,['la,h la r, A i",i p"" lIa h ik "". l i hu yv eu llIR"llllar .yl "
uulu t.n. La l ill e de lJi)'a !Ln<la :'o l "r eu " Vale riu" Ma rtial is'in (10-10·1-) E p igra mmala'''1
(" l gllde me ler", 1557 tam ,) iI " D "dm\l~ Ju niu" J u v cn elis'In (55- 135) S al)'rae',i
(" Y..rg ik r", ..h l" h ulu na nl ar 16 t ane] b u alanm ö n srrasm d a yer ahrlar. Martiali~ '­
te il örne kle r : " Du l Erkek le D ul Kadmt'd a n : "Fabius b ütü n k a rlla n lll göm er , Ch res -
til1a hi it Üll k ocal annl n ili p ). .,1.. eJ er, gerd ...k te )' a na n me1a lel... çar çabuk ölü dö~ek ­
I" rini aplt nla t Ir ; ey Venu.•, hu iki kah ra m a lll b i rle~t ir, d iil dö § hereketli ola cak, tehH-
k r-li hu iki k i ~ i ye ,Ie t ok hi r er-uaxc al ay r ye le cf k." - " He kim ik Ha"fa " d a n: " H as l a-
11 ~II1 Hl a, ,.y hr-kim, ae,"!.' 1:,·I,lill, he ra br-rimlc yii7. iig rc neî ,1" ~ r-ti T<lin ; çok i1gi nç bu
ulflU) U ~ür", " I.. i<; ill, y ii~ I..i~i llill " II,'ri I... ni yokledr, !,"yrll7. "" j:; uj:;llIulll" hU1. ke.ilrn i,
"lU" ·
,'II"ri, ' ; 1" '1" 1,, n . , ·~ y" I..l U, ~ i ""l i a t,,~ ll'r i<:i Jld"yi m. " a ~ " I ,, "t a Iwkimim ." Juve -
na li. l..n : " Y iik ",,,l i~": "Ba~ k ii~ "Jere öaenty ors a n kötülü jl;" ha ZJriall, <,e Za"1 ö lüm , ha -
pis y a da s iir !(iill olan sun tu rlu bi r cin ayet islc; eed em p ara etmez, gl'l;er akçe d eg iltli r,
imam aç l>ltakJ r j i""<lllla r c ür tlm v e lu Ylelhkla konak , kû s ane "Cd evl ete sa hi p olmu~ ­
la ed rr. Söyle, b ir og ulu n k an " para t a m ah i He na m uss uz hie ya la ga yat a rsa, k an ,
k .1. ve gebn sa t rbk olur sa , ya'a ve tOI,lu01 dü10 eni Je bu nu önleyem lO1o~e, hang i e rkck
}' o, t dö~eg in d e gi;z1er in i YUnlUP rahat uy u yabilir ? t ~te 0 10am an hu sa t rrlar öfke ve
ga za p fJ~km r . " Ho ma ' da 111. yü ey rlda La t in y a zan D lon ysi us Cato 'nun me ydana ge-
l ird ig i at as ëxleri ki t a b r Orta ça g Av ru pa"Jn d a en <;ok okunan h ir y apl t old u. V. y ü z-
y rlda St . Augll"tiuu s'un (354, 430) ort a ya k oydugu ü n lü De dl'ila te Dei (= Tan-
n ~chri) adh ki t ap, tari h fcl"cfesi y ap lt la nnln en eskla i olu p, " T ann sehr i" ni " d ü ny a
~" h r i" ile k a r1"a ~I Jrnll ~ , her ik i"iui n dogu~ ve gel i ~ilnini i zlemi ~ ve " a d ille riu ak,h eti" -
u i ine elemistir, 19nele mc tür ü alamnda Biz ansh T h eod êros ho S to udit es (759- 826)
il.. Ina n n"" Ma ur " p"u" ( X l. y y.) hirer Epigrammata mcyd an a g"tir~ ilj lcr, Or t a ça g
so nla rmd a ö~ reti(· i me sel VlO h ik "y ..!er d erl em esi ol a n L atinee, a no n im Gesla Rom\! -
norum (= Ro mahl ar m K rlgrlar r, X I II . yy. ) He ltBlya n Leo " e d'A"ise'n in L a t inee
Spcnl1l1m perfe rtion i.ç (= Mdkemmelig in ayn a 81, 1227) a dh ya plll hiz i H u ma niz -
ma vc H ênc san s ça glll a u la~ t l rmllj t lr. Ort a1;ag ve Hönesans yi i7.Ylllàrmd a Era. mu " v ~
ha~kalan a r m ala nd a ç ah ~ tll a r, R aJiel a i~ , Cervallt~s , S hak esl' ea re g ih i ü nlü ya7.arl ar
,la k end i ya l' ltl an lll hu g ihi ~;;zlerle süs l" d iler. La ti necde Lu I\it d ik te olan "özle re
gene l ola ra k protoerbium de nm i ~t i. Fakat I", t ü r i§lelle iljlen e a lt-t iir ler d e dog ur, lu .
1948'dr T . D . K.'n Ja iki arkada~la (Meh me t AH Agaka y, AH mvi E Iö\'e) iljled ig im iz
 K UTA D ( ; t/ n tuc I N C E U': ~IF;sl
'"
Edd ,jy al ve Sih ,'i",,(JU 1'eri m l"ri Sözliij2. ii'n ,· ~" r" , "l>roye rl "' ·..· (d a rl " "''' '''J)
m a sii; ii. " a,la ,.;e"" ,·..td sij:, "maxin w"e [hi k-ne t] uz SÖZ, " al'l",ri, m""e ( \'('cÎ'l.<'j
ii%.«ï%, ""en1<''''''''''' ·'''4 SÖ ', "ne" is,," e hi a r) iill,iilii k , ""pi gr;\l~l ",,,"a igllelen ,,', " sa -
ti re" " (hiriv} :~crgj, " <l iet on" 11 demeo ', "{aLI,,"a ,Ia ''' ')''-'''1 ""•.,"/, di y"""". AI <!,ij,.ii
Lilg ioine , ge "cI n1a ra k, F rall ' lZe a d a par~m i " /Qf!, ie « YUll' l'"roÎllli(l) ,Ieuir .

XV -XYI. yii7.yl1la r<la Av rup a'd a " ,,],1{ik 0yulllafl" ( 1 1l ~ . '1l\o r,,]ily plays ) ,11""c"
"lIegorik p iy""ler "yn an m l~; 1420'<1" K e ml,c'l i T hom as (T ho m a" a K c m l'i s) adh AI-
man Imira/io ('hr Îsti h a~hk1t L at m ee Ylll'lt .y le ha lk i i<; armmay açi ç y a lja ma ve ie
t es"lIi ye çail.l r m l~; 11n' le Ik a uvll i,,'Jj Yinc cnt'm L au nee S l'rni/um Ahju.<'ulld a
y..r aIluI " ,\ " I,H, '\ )'11""" (Sl', 'r.llllllll llIorul.-). "" 1" ", 1",, i ;v mii~: .. rk l"."; m rilik g 'lo; kn-
su rl a n <1 .. )· er"';~ l i r . Bu yiizy ,\... "M,la ru " lu. \. al ;"'·" Y " Z U Il Y" " "uIJ Mid ...1 ~1a f"lI"
T " reha lliole ' uJl "i~ 'I<' I "'n e " "' r i ya y"nlan 'lIl~tl r ( 1197) . X VI. y ii7.Y lh n busmda, Hol-
la."l ah buy uk h um a n i"l Des id erius E ra "mu' (1467- 1536), A dagioru m Chi li" des
("'m nlerce E ski Söz" , 1500), E nchiridion (" E lk it "l" ", 1504), Enc omium A/ ori " ",
(" Dclilige Ov gü", 1509), Colloquia F<lmi/iaria ("T"kl if~i 7. Söyl e1i1er , 1518) adh La -
ti nee kita plarm tl a in ce a la y la eski)' i Ylk lt\l1, yen iy i kUfln a~a ç ah ~mJ lj li r. Delilige 00-
gii adh ba~yal'l l l, af ka d a~ l , In gil i7. l,uma" " t i Sir T h oOIa" More'u n (L a t. moru s =
" tl" li" ) ~a..ri 'l!'di r. Y"i'Jtt a. " J) elilik Ta'lf\ ~· n.l " k" n \l ~m n kta "ir, " Mullu a d a lnr" ,1e_
1L"1l y" n1.., I,iil iin i,,",m lurut ve t a n rtlurl n ~.' r\· ..k 1,,"IJlI'" "I a n V" ~c l\~" i k I , ,, ~i ll ( k n k o-
~ aJl I'l ut u" (La l. 1.,·lt~ i nli k la n rl " ) a,l h lon~ t uurunu k' 'f.1 " Iuru k d " ~,,,,,~ll". " , ka -
d aelan a ra"ltltla Sllrl ",~ l u k , Bil gi-i ,.lik, 1l'·lld llil.., Ik i Y ii,.liiliik.: lJll ul k" "hk, '1" ' 11 ,1",1-
lik , Egle "".., Ta ~kltL hk, Sa p.k h k, Derin lJ y ku a,lh kisiler h ulu"m ak ta,ltr. n d ilik 1all-
rrsa l h ir n it elikti r. " Bayag l .ld iJe r" a rasm r1a a vedar, m ucrtlee, oyu ne ula r, "oy Ju!a r,
san at çrla r g iLi tak un la r var dJr. " ll a~ ,leliI e r" t akrm uu isc ög.. -t mculer , pr ofes örlc r,
s airh-r, konu§ma eua r, yasa cûar, t eolo gfa r, k rall ar ve p apaJar r neydana ge lidr . K a (hn-
lar, e rke kl"r tlen J aha " d eli " old ukl an için yakJ~JIJ Hhrl ar ; erkeUerl.' bira 7. ak .1 h ula~ ·
li gl iç in .laba k ab a ya p J!ld Jri ar. Y a p' tl a h" r ~ey sem holikt ir. Sava§ , ma.ld"cilik, ue-
t ü nkiirüliik , " ak llh geçi nme" , b01.u k gelen"k ' ''I' gö ren" Ul.'r k ly a"Jya y" rilm i1, k m an-
mJIj, Hön coan sa dog ru yo l açJ lml ~tl r.

XVII . )' iizy dcla Franço is d e Sale'm Fransrzca Inrr oducti lm à la vie dlivolc' u
(1609), J erc lILY Tayl or ' m l ng il i1.ee Iloi)' Lid ng (1650) .... e Holy Dy i.. g (1951)
adh ya pi tlan halk r dinda rhji a ça glrm JIj (S Oli iki k it ab a görc üç b a~hea e.. lem :
a glr I) a~ hhk, ad alet , d ind ar hk }, J ohn Bu ny an'm ü nlü Pilg rim's Progress'i (1678)
d e bir dindarm h u d iinya,l an öh ,ir dünya ya ya l'ligJ alle golr ik y ole u l u~ u romanl as-
tUnll 1Ii r . • Bu y ii7.Y1I ,a ltI" k alan",da söy l,:n ip yazJla n ö7. t.Iq·i~lerin " ar lak ça gl.ll r:
F ra m l'l:larJ a n François La R od.efouc au ltl d ukas i 11613Q 780) : Réflexi ons ou
Sentences JJora les et jl1 ax imes (16 64 ; 541 özd"y i~), Marqu ise J e Subjé'uin, a b hé
Jacque8 E spri t 'n in, J ea n Dom at ' mn " m a ximf''' Jeri , Anto in" 1\1éré' n in d ~ R ègles
df vie qui doivent gui der !' honnéte Iiomme'u (H aya tt a na mu slu illsana yo l giist e-
reeek kur aUar ). Ay m yi,i1.yd J a Çckli J a n A m os Komensky (Co men ius, 1592-1 670),
Labyrynl sv"la a rtij udce (Dün y an m lab ire n ti ve gönlün e"nne t i, 1622) a (lh ülllü
 ,..
Y"I" II i j .. f1ii nya kar,::a~al.l.Ian nl )-rr," i~ W· ~d . m .. tj
I.u l" "'}lur. Bu ..al .... _
.. . . IR O~ ~oz ~'e
_
.a i: ~"z" 11' 1.' , ol. La
i..n h' . ' ..
"y ,am.l., J" n l,," rr n nd in d..
.
11.., yu d iilü k e ed ..m<Îzi"
• - -
0" '"
, ' r rn rv e ~ u nrl u ~u ~ .
n 0<' r ou.a ul,1 .Jan u rn""..!rr :
ot J) 11.
", ;~Ii ~i n J:<:'ç.. r al,'ye r " , .•. k ' , yg . Ir . a .'·ullu k.l...ndini h..~ ..n-
.l " ' Ir. ' g ' a p parad.t Enl
li il' kafl, llj::. .. ihi k i. i,,", {', k a I . ," d
k
, ' .. e m • •f m l _ulum," .I""ir e .Iii kü ·
. '", " r ar ' { lR .. )-n ol.h,ll.. E r.l.. ml.. · .. u
" " 1 rr,I"""irh U n,lî r; i ~t ... likl . .. _ __ . • r1nllrm <;01: , ma, lel..n_
.
ok,.,....,
, _IE I,u nl ...ra I. ir....
-,
ve
H ,mI Z' oZj!:u rCr ve .... Z. J:ö
I
n"m u. u ad , .kull: AI k - . I' , ,
'm'.
d
'
. .
" .
, il
ya !,,, J' Dlt m ir ' (i n
laenn I.,,-.k. \,... ala "i l" ", ).. . . . . I . ç. go nu u u • ÇO~ UI\('., La. ka-
• . çm g"'ç,cl 0 a ra k. hoyun ",' 1. - K' .. •
""",rk., oular a i) ilik. etm Ir.t ol I . gme IIr. Im, UlJl a nlara köl ülülr.
• "n a la act t r hhkf'li,lir. Viic" t vor _. /; , __ ,
~ "Ila \'al..il I"rakolu'. (.. kir d e mu I' u IUtoUIIU ' b uo.l . bulu . I 1:""'''.., '' '1UI
. yo rg u nl u-
" ku llla kl, " )'.",Ii,. Yiik 1. . 1" " e. n~a" a u m rrlf'lnrk I..i la p
..
IIla, u" J a L,ilmd iJ ir. Hayra n 011 •
,.., mi .. , '·r ...al "p (O lm. k.
,. .
re< ,
me a, on a n yrrindf' I.. ullall _
. ~ 'ugumu:c l~drrJ f'n d ah a çok. b ' h I
.....-rru:. Grr.,.di. arka,la~hk ~rrç ..l.. a~kh n dah. lo u .. A k .. '. 'u a)"ln. IJ a"l a l"l
r lil' l:i.I" r. .\tl.. lan lu lku va T r, ' ~ ~ur~mrr ba~I~la'na .la ~ü-
. f!:~ 1 .r , a a l tutku d an .~k. ....1 K "
Ia r".. l a .i" I..1" " 11 , " ,,, Ia ., -eu r..., ..,e r.... --' . ,:-, ' m M:. al 'Jl ar ilJ... a.k.
ki ",i" i kur klIl hl... ki",i"i J. 1. I f
»e a~ kl Jlr \' 1
I
n'- '- '
. er ..r , ul UI\ k- .it nl ar I'Jö rl.,.ü .lür ;
r a l ' '11 e r, A, km .. n b ü --I.. ' .
1..11 .1.. "" a .... ) -"I u il.. k UrI I .I K y u mUrJ U-M, d ii,m ii. I,ir
., ' .. .. m •• • Ir. ad ' nl. n n cehennemi ' hl ' · I J.. , .'
d , 1,. I...Jm u , I.ir; gil " .." ö hürü ölii m: ' 1 I,ar , IJr. kl,..ye

X\,III, y üzytld a t ll{lilizl..rJ ..n W illiarn L.", 17 • .

l'Out ",,,I 1I1J/Y Lif" a dJ, , -a, " I,\ '1 I Ik , 29 d a A Smou, (all I" a Dr:-
I . - " , ' a ' ( ua y. n ' h.y ,r i.l,.,nv" /;
l a '" y" IoI .." H i,a"c"gi " i I,il.l irmi , ir I , " , . . ' . . ~e Ça~,rmlf ,-.. ku -
(I.(,ltfl 1772) f) " rO"'l>rii .r: ' d: ' .•8 J e 1,\-".,." III'"U I., Ernll".",.IS.·.. ...,I•.u l...rg
' .1'''"0"X IJlI " U .. , ,·i,;, (I -i li l<l i" i . -,
~;,I., "" ""1,,''''''' ''') a,lI, I. al'm .... ) ,..", (,)'" , ,, ' ~ "" \." go ru ,1t'~UIl" I:,;re
g"kü n ' r-.. h"I1" ..mi I,' rl ' '·1 ,
n' ru l, ,... , am ll ll ll Luu a ," . , . I ",,) .. 1I'1,la~t ""lIf
r f:"r.., ay ar an ma"InI ' " I e m i ~ t i r XIX . 11 " t
,1" 1.,,[,, IJ"r1...rl SI""""' r ( l fI:!O-I 9U:I) Th 1" " " . ' Y"I'Y"· a "gil i!
IfI9::! -11l'H ) )'''1" , ,)' 1.., . in _ ~ " nf/ p l..s of Elhl.r~ {A hI~k'n t1kl'1..ri.
• . • • ' ~ II " y a~R m"'lIl H' f: itli~i "l ll " vrim ini d., ..I ,
mul,,,, uit .. 1,~ ,," an lalnll~ b ' ' Wkl . . . Ull~, ulull "e
U IPI . .. lm a ".", -..rh g, k ar f.la, t'T I
a, "I.. Fa-kun g<i'h'rm i~ l!ed"lin ö.-J ., . " " d' . "ll~,
• •
" .. t ve "agm"
P\ .. ruIl " "nll ~ ,rl..crk i ~i .-J
"," i~'ir. lI il"i" , 11 r t "l mlar ön,.,~-
,
ill tl" " "ri k d .'
'>I1I1'u" a. Alm an (lI ow fu J G F' h ( ' 76
" tllI" I;, n~s/immu ..~ d..~ U
<>
h (I " • 'c Ie 2- 1811) 1800
. , <'n sp en n MtI Ne fdll Y . ral I - )
I>II~h" 1I ~l/ " " k' " la .. 1,e1i rt ""1 . I' . I I
Il . . " "" ,,,I .. "L,il,·,,""im '" I"
I nll~l" " ,.lh yup" " " !"
I - , ,
var,h r, t , DOKa iJ" jl, Hi L' r d " ._ , " '" ' ",.,. Hr f!: '" ,. ' -e ~' ..I' a
I C fUP Ie va. d 'T 3 Bil,; I 1
E; ii,k k " " y u g,y' la mamiar. " Ir r ,eye Yf'hllu, 4. Illa n

_ . ,~ I .l ii ~ k" " " ' u.. ,la yuk a..la n 10,' '; <i u tl "" ..n fik i" " "r " l i ""
1/1/' , ,1,·1.,. I "" ' , t' öz.I" yi~lrr, K u/m/,"
pa ra.' H l '" a.,t.I a ~ lm.l "'ak iitc re h ura ya I.,ondu ,

...
C. Bir "Siya8e ln..m "," ola r. 11OI
K.",ad!:" nmS b u - n it ellikl" riy le olarak dr almd, In ' . '.
n",k 'Urrf' y i' le Lir ki ta 11k ,Jol " . A ,J• • o n unla dr net l lr.l-
I' u. U y ap llia ka.,,Ja,...:c, Ba, he. konu iilk iiwl (i d<:&l)
 KUTADGU muc I~CEI.E)lES I '"
.1""1,,1. ülkü ....1 ,le, I... I,a~kalll. ülkü",.,) ya'. , oe ülk ü,..,1 yö ne t im, lir. [lu ko n uy' I;iri t
ola ra k d. o nun frl." f..~i gel ir, yan i hü" ümt'lin kurulu~u, am ac" \Iil lig i ve gö rrd.
nu konuIIuIl U71nanla .. nd.n kimine gö«-. hü küm"tin en r ,ki "U" HO" ma k"
(tril.u~) .. ..j!;il. alril...h k ll [b aba I. r. f, eke..bah~l: o~lIatil>. a n.-haba taraf, al.,r aha-
I'~I : rolt"olio): ya"i . ";I rrkin'" ya d • • t.e rk in" day..ne n " e <;:" k koeah ya .Ia ço l., l.,ar.h
......t .n te k. ka " l. .I .. .. rk in" .Io~ru geli, ..n "aii"," (fa milia ). n ..ba a)'l" um an, la h" ".
"bey" Ulri n" r p") , )'a ni " aile "a,kam" (p a te r fam il ia-). ~ha.". otorit ""i" (I,a nia 1'0'
l e>ot aA) ile "~r', hf'ln .1", " l' al'aE" d, (ur"rd os). AH" gr ni,l"dikçe " hanr,J a n"'Jle hi r-
li"' t " "hane" (Il:"n~), "uniaru. Lir ikiminJ" n de " oy ma k" (t rilou. ). " !Jan" (d a n) mey-
d." a ((f'M i \e " "un " (I,a tr i. , Alm . L.nd ) ka Hann y,· ri"'lti. Daha il ..ri a,a m.I...I"
Yun."hl a..la " fra lr i" (ph ra u ia) , " fiJi" (ph}·li). " a.il :ca.le" ("upat ri,I;:~) " iliiküm.la r
k ra l" (,rk h;m ba.ilfU~). R om ahl .rd• da ( l/ria. fo mi';". " kr al" (,''x), ~hiikün"lar r r" i
ve ot"';I",,i" (imp.. rium ). " impa ra t o r" (im l." rat o r). " y a, a" (iu., I", : n" m ahlar,J a
üo lü " 12 1.-"10. ,-a'.~I·' IO uod....;m T .lml." l ... I....,·""-; r.. I<" r "a m;l" ", .l." . M. tI ,
451-450 r d"" la " 1...lm.d lr), "ya rl;l<;:" (j u.le x). " .Iin i~],'ri 1•• ~k. lIl" (I" "'t ifn ; 1Il . " i-
I"U')' l' all., a ra' lIltl . ,Ia l a ha k.l. n m a ("palri." I"r : palri"';i; " 1'1.." " lrr: 1·lr loii: "I "'"
lrl.""ar: p rol....ri i: " i,<;: ilrr": ."rari i; " kon ukl.. r , )"al ..." ...I.., " ; P"'''II'i" i: " k a ra I.u-
d u n": ,"ul gu. : " h ür " urUa , " : e i, ·it .. libe-rta. ) v ,h. k a",.. mla r yerl r~ l i .

E"l.,i,j"n ilkrl ç.~l a rd . in ~ an . t op lumu n içine Lir " d u, um"l. (. ta IU'). ya ni Io a-

ba ,ull" • • ilr .i nin "durum" uy le "ogarol (k r,. Klll a Jg u Hi/ig d e : O/lU' ""g n_."
I>It,ll 10g.l. b.-g : 1J1l"/ /IJIl'" b"S hem fIl,,/art beS = Lal,a. ' b..,· i,"" ,,~ ul d il I..,y o l",ral., .1,,-
~a r; " .lul L..,· , I ,,~a r.a IIla\u , d. L,·ydi r). Do~a n, hu Md " ... ", " ,Ja YIl1.. r. Im ·' .Iuru' ''''·
.Ia iilur dü ; yi i......lm.. ),.. 1..111. nll hir :-ka. t " (ca", ..) .llIr ulllu iJ i. B"ll i I,ir 1..• • 1111 h ul.. u-
m aki .. h..m jli loa. k . ",,, " . , h" Jll (lf y."a llm ko ru ma H ' . a v ullln a'" ait lll.l al, ul unur.l u.
8ir~yl"r ,\u rum llltl111 ,Ie~ i,li rll\"k, y ük" e lm ..k içiu hi r ,IC\"fimi, hi r kökl ü (Irfl:i~ikli~ i
ir
beklcrierti L Bu '\e~i~i kl i k, I. ireylc rin rli k" ck yelen ek k azarun ...,,. I,, " ... y.la "a lI,'klo il .
di . Bu kuram .. k'H~ ' I, a ~ka bir kuram ilc,; " ü. lil ",ii ~tiir: '· T" l'l u ", ,,al .. ,,la, ma" (r " ut -
r.1 ""rial) k llra"lI. 1Il/1I11 j::ör c, hireyl~r , aralar,nda Joir a nla1m a ya pa ra k ke nd i l,i-
reys,.,1 h llklarllllll Lir Lülü m ünd "n vlI'l.gcç,."ek, "nu, kentli "eçtik.l..ri Mo rt .. k Ol" ri t .."p·.
Y""; I,i , l,a ,k... lIlll. Io ir " h ükû m r t "c lu,ak,rl ..r. " lI erk ""in llt'rkes" kar~1 "..va' ''' I1 ' ''''' -
d lln, y a"i a"ar 1i.\ ..11 k..çu lllla ll111 tel...yolu böy lc Lir alll" 1""1 il.. önl,·,,,,I,ilir <ii. 11.. fil,ir·
d e ol a n ha f/ h r a d Ü1ün ü rl..r fUlllu olmuft ur : t ngil itlcrJ en Ri char d 1I0" ker (/.0'<-'
of Errl~5i(l .di r,,1 I'oIiIY .tll, y all't m da, 1594), T ho llla" H oh],,," ( Th~ L~t'i<l lh,," or
IM M IllI.." (o'",m "n J P OUIU of 0 CIJ/fImlJllw~a /lh, E rd f5iasil (u l "n d Cil'il ..,lh ,-".
I" tm tla , 1651 ; h una göre, Li, zOfUlll uluk. ola n "'"alt ,k YÖllcli"''' [al'M,luth '<L I ".a-' ,
h ük ü..ularm "'ta nr ,,,,,,1 ha k" Iud " . hl/ n u kabul et ",ek.ge r.."'ir . " L"'\' i..II, a" " , yal' ma ",k
i" 8.."III"" " I"p lum.a l an la ,ma" ile laurd u1Ja .. d og..1 cu ",h u riyet l"o m mo nwf'all h I
Y. da .le \I..lIi r) v.. Joh" Loe ke (E,s ay' IJn Ci"il (;01iernm..nl , H,It" ve 169 0 ; in.
yazl".yl" Lo...I.,'" kr .narm .. t.n.. . . 1 b a k" k, k a.., am,," b alt alam aga .. '" bu nl.r... Ih .
Äd em 'i n t orun ia .. ololukl...na de~ g i" in. nel y .kmag.. ç. h~m ', , oe I,;;yl ..c" ö:tgurl li ~ii
..vu n m u, ; ilaind y u ' . ' iJ.. .I"" ta m . h ine " , &lu k " o ne t im"i ö' -n.ii1 " e IJu ala n.la
 ,. A.DI LA.ÇAR

~ I "I, I " ", _ . I . 11 1 ,,~ m . " ;.t ..",i~li r). Bu ii.; 'ogilizd ..n 100 y il ~on,. . Fra'I~.:d8fd.n J. J .
H..." ..... u . Top'"'''''''' A"/"~m" (Lr Co n t rat ~ocial. 1762) ,,<111 ya r 'h il... i n~. nl.ll ll:pri_
- in g.'ri " <I n):. ~· a'a"··n. o;.. vir .. hil<·.... ~illi S. n m l~ w' daya na k. ,t k u t am la. 0' 1aya koy_
"' "~ lo .. . "' '' I'' t l ~ u .,'~. I ..rI•• l ,,, ~l ,, r : - t., •••, özgü. dojlar , "ma hr . ye rfl.. o n ll krl" f"'" , e
aYIIl.]'ag l '-lI r" r"' ''~lu r. ,".. .. di li. vc hi raeksm yes alu •• itllllt r-'nwk 7,0 ' uII<II" h r."
' ' ' '' In, ~" " ·:.J.. I." ,,,. I,,. y"p il .. : Iln "I,·t i n ""aM g ii~ d"l\il, ieade, i' lr l , ;. ; hukuk d.. .-Jl"l i
llOl ~"Il..J '.'''.1': ",Ia ya m naluh r. Dürt hÖIÜmJ.. ~u konuIa. de 11110"11111, : t. !\ "I.~m.
("mb..... I..) p .It.}·,.. m<')',IaIl8 gel..n . iv ;1 toplul ugun tür")'i~i; 2. F.~"rn"nlik ku raml ve
;:.."d ira ,I..; .1. De,I..lin ana yasa 'l: 4. Siv il d in. Rou' ... au ••i)·a \;l1 erke h.k kualld,.
ran llil"li~in lt" 'I~i nlik , .. ' oy luluk olrluj!;un u iler i ,ür..n ~ki !l-;'rü~ü Ylkmak " e de...
k. i" ,. ;;n.. ti",i".. I. u J .., -I,·ti k",,<li ü r.. ti,.j e meti iJl' .yak.a t ulan .. u...kÓkrin kAhl rna _
.,'" iel.. m i ~ t i ,. Fa ka t "'/1 '11\.1.. , ~ lo l, l u m o al atl la~ l\l a" k urann, "rl r .. *u k ur arm k aloul
' ·lmd.1.. J,,,~llU: K j~j"gr"""" :>''' 1'1')1 ' y a" lIla.. " ,1'~l n,la, "'mn ij,1 linde .." O"UIL j' nc ülü
" Ianik , " ,I"g a YII" " '" ' " r,]••. lI"hh,·. ' a gür", in"IH\ YU!,'" ' " " " ..1"1" teil da l,a çok
T a".. ""rlli. i ~h a l. ka ni)- ..t"', ( Ing. eq ul ry } d ayana n ''tlog a )·a.aH" ya cia "doga!
j-a- a" su nu .I..r : DOg" l " I, a l(ak gönülIü ol. me rh . metli ol, b. ~kaluuull s.na n.. )'.p'
lIIa' II1 ' i. t ..r. .... een d.. n n ia ra ;;~ Ie )'ap; yani bi r o;f1il " !l..n rlem ..u' , ag ree ment", ee n t ü-
",rnl..r anl.~"'a' , . •\ h la l.. I,aummdan ka bul e dilebiJj r hi r kun,m saplahil i .~ .. d e,
"'t opllllll••1 a "l a~m a", la ril , . .., ö n-ta ri b te h io; g;' rülm .. m i ~l ir ; höyle h ir k urulu, ve
ii'j::iit e .a.tlan m am' ~IIl. Bu n u n a h ine, Ar i. to·n u n d..d igi gil.i, ~illu n polil ik bir
ha Y" a n" "I a. ak . ".logal ye ea" )'er'ine "ulu~:J:l yua"l ar la ö rgütlrnmi , VI' f'~k i çllgla r-
,I" n her i <1f'v lelin t a nn . a l l, i. k lly na k t lln Ç,kt lgln a i ll an ml~, kralla rm "tann~al h ak " -
km , .Ia I l(nm"~tlr. K utnds u Ri lis ' de b u esas r b.. ni msemi~lir: Y uk a rd a a<;,k1andl~'
~ i"i. Yf'lli r. Oat uneu luk ( rlötino~) _ Fara bi _ " f..ya" k ur a ml _ Ta nn _ Ya l a~'aç­
" . " }'a la" aç lu rk a bllli g iy mi, " sa mla n i1ig ( b..y).
Yf'ry ü zü n d.. m")'d a na j!:..Jrn ilk DYj!:a r 10plulu kJa ra )'a'a ve renler de b u f's... tan
apdrnaml ~la ..d ,, : EsI..i M,",,' r!a ~f"n"~, Gi . i,'te :\fi nOll. H indi 'l . n' d a "'Ia nu , Isra U'd e
~I u. a . .\ ti na h la r' ,la Dr. kün il.. Sol" n,Spa rta h la.· <la Lykou rgo. , Rom .Mar·d a ria N u m a
P.. mpiliu ". lIunlard a n Dra k" n, y a oar ' ola ra k ";l:a!im" ~ayJl nll~lir, Ati na ~' .. Sp art a
ya- al a.. "~e hi .·Jevl el" (pOJ"';8) yasa lan i<1i. Sp art a' da yurt t aela e" .., itlr r" d i ( hom oio ;),
a h kIlt ma m " h..lot " lar (he ilovs) meydana getirir d i, kö le 8a )' 181 ud " Yun a nh ya-
l,a" "1 kom , ula r (pf'Jioi koi ) .yn , aYI!lJ(h. Bir "ü re ~onra "e~itlf'r" ikiye hölü ne.rk
" a lt a~am"''' ( h )' po m..io nN) ~1l11f o rta)'a (!.k il. ~hir.de~·tf'ttf' ik i lul (h asite us) " u d •.
" \prll"," d"nil..n g"ni~ ' e turn hallo toplant1S1 yapu tr, parlamento "e """.to ni tdi.
gbde olan 28 k i~ilik " iJ,t i)'" rnoN'li si" (r;f'JOu. ia ) lIeçi1ird i. Yönf'lim , ... YUp. kr aUalUl
' ''m-ild'i olall ' ''' "I;... nll~ia " ta rafmd a n da onayla nan 5 "h aka n"a (e p bord a) h luk ,-
lil.'. 7-30 Ja, a, a' mtl a her f'rkek askf'r d i>. ip lin iyl e dr" le t<;e egit ili" gÖ'l" I..r d e k u Ila n i'
11',30 ya' lIIa I= d, ligill .lf' to '"nlu ola. ak ev len ir, y ine asker d i,iplini )'Te )'a~ar, " IOr ]u
y,'", ... k" Jf're (_oy_,'i tion) ka tllir v.. 60' ,"a ka d a r d evl..t .. verg i ö<1..r.li, Atina ha~ ka idi .
M.Ö. 752',]e" "on 'a or a oa a rt Ik kr al yok t u; ik; kr a lm ye ri n i, ""'çiml.. gelen 9 " ha,b ug"
(a rl h ón) a h mt h . Ebk;de n h a l (a. k h on b a~i l"u5), süel Yelki~in i "SÜf'1 b..,h ug". (po le-
ma,kh u~) L"."lT<h. ~f. Ö. 752'Jen l\t)n ra 9 "ar1thoD" dan hi r i "ba, a rkhoD" (ar1hoD
 Jo..t"TAI)I;l' 111 1_1/; 1;\1 ~: ...;'\n::... 1
'"
-
epo")"III 'il ~ I..a" \ <Ia ,inf' ~ ~ iid a rkh"m" 1:
(h ) 0 IJ u , I ,n· i, , " " ·, i,,.I,· Iml"",lu• _~ •Ij" i ~. I" r.i . I"
" a rk)II-III 1..•• 1" (a rld "ön h.~i1 .. ,, ~) ~R lI"l1' a~ 'l a ll !<i r a. k1",,, · .. Iotrak.l,h. , .",rlll"' ~ e-
r in" ...ar,I"" .., ola r .. k ,11 (, ~ y lt ' a ", yar!:,,:" (l h... ,,,,, . I,,·...·. ) ,,1,n,~I' . 11" y"-<;""I;' " I:' '' ,1)' '' -
k un. ·1\1. Ü. ('2 1 ~-,I""la I,,'''''''' h"r s lld ,, ~ ,~ Y" ii!iil" " Y" :1" "oj,.!ige .f!j''' '.l.·.. .ll "~~"~",7.
bir YU_I< llwy,l""" 1:" 1'" . ,.I., " " YII" ". ,"' . i ). .S'H",' ~f> I,-, ,, ." " •vuo"" ,7.],..11. . II._. "!", ,, 7.a-
I " ki~ i, I" l1 " IrIIa I,ir ~ m ,· "' i. " (1." ,,1.., ,artII; a o"nk , .., ( " u I.a l . " I ,~) ' '' I,ra l..
m a m" , a ' '. , "I (I " ._
" ta , la la rll ll i ~I ..)'il' ü rillli lll I /(,'i"i .. ,-r," " la ra '" alan ~a lt ". , 'H. "'. "-
. a h il' l..rillilJ
mo rlli ) , .. ni "k..n"n la ~ o"k ~ '''''~llI"Ild,' ar, Yr n i ")'a ~an" (""m" l h... ..~~ ol ar a~ I ~ I~a:~."a
I " :1;;" ·\ ! illa )'a _a _lI" - f!:,.j.. n.."k~rl )·as ...·• {pa l ri". p<>li . ..iaJ !tillt"" j: .. . irdi, y ük -
gf''''' '''' ' ' ' <1-- [ ' rJ .
I...r i harif/...l l ï · (....i~a ...l,t1... j. ). ' -arl, jia 'I '" \"f"j:j ~" I!-'''''' ,.lti . I' a lk llll nrt ~lfl ' a a) l , .
, . , . " (SOO öl,·,·k [ " , ,,,I i ,,, ,, ,,~ l 'al,,1. ~' '' ii. ) . ,I" ,ar"l.. .. 1..,,1....,
I. " I," " 'a...o~,,' m .., " " " 0 0 . . ... 'r .,. " UH
)'a ll'. 7," 1lI:lfl 'v. --, ".1'1"•..10 •• (" a 11,la," • 30(j jil ~·,·,"~j" 01,.,."1,,.,.). :1." 7" 111:11;" . (,:'....
- I,' r j.a 1.\" ,r._
,
"-- , ~"'I:- -' " , "" , ti. ),"' . -- ,,-,, ' ;,~" , .. "...al l",). Snlt," . h u ,\"••1"""" _""r,
du ~" h ro, "' Io, ,,I ~ " Y" ." .""-.
]u "[",, -,·k ld,-·.ia.. y" ;,1>11. Ark l",,,'ln, hirl,· ~jk "l... ..k 1:;;""-,I(j;r lll,· y,· I:" ~~.,, ' ... ' 'u:'':
lan " boul ë"de- .Ir lli i. ik lik ya p tlJ t, h u ku , ula ge l i, ll..nk h.. r , ~ o"t'e- ' HO Ie
organto~ . ~I ,.. .• I " I.. ,,1.-
K u ru lu" n J a n. arkh.." ,' la r", y a r!tala n <1 . yen i k ueula n ve ' '' Ia. .. " 'n. "~' "" n . ~.
-, , ., . , ,,' ' .ru Ma n , ..6rilm..j;.. h a~lan,h . " ,tHO'If'r K"."lu "na )-a -" , ~ I"n " ,JlI
r a t, " ,, ' , _" . "' k ~ k
.. rn a n..i,," rI..nil .... )·.rd ,mO:-I bi r y a rk u rul ..U ....,)j ; ~ a r ..is I,a l:0' j", ana )'a ' a ) u , ..
dre n,,'
- ,m_ , u ru I u ~" IJ 1111
- - a" I. " Df mo," , tI'·lI i1..n haik toplul u!!.,,"u"
". ka
..... manl,a 'ri.{tlnl.",.-
)_ ,
• " I. •rp'I"
J. '...
~
(.....n , ,-,,1,,) •
, ' _.
' " a ra lioi" (orl a 1,..l1 il,',). 1. ·.h ak n ol (ra k id, r . n:.
, )'~ " .
KlI lnds" Uilig" le 1. "baylae" (zl'tJl(i" I" . ), 2. "ort .. k i~ î l ... " [o rt a !l" llll,·r " . ç' -
ga)'la. " (fa IJd e.).

ç. " D.... lel Bi lg iJt' " IIla . a k:

A fi " .. "na ~'a,"'$' (I' olile ia Ion Atbt'naion ) . d h yaplt""] .. ,\ t ina ')-a "r~j:: iJl lo~
1".lgl'\-'
. . " f'r..n . ,,' ... , 10 , Y· go- ....~ l ill hüküm "l >~"k1i va ...1Ir: l. Kral .., Id (" .oI ,.,al"';"
u I
v.ulJ .- n><" ,.. " ,,-,. ), .._. H")'f ' r"' i (ari~lok.a_i. Y"n. a.isl okratia» 'a da. h' ")l1""
3 T " r, I .._
[:i, il.i ..Iarak : n... ji:... liI ... f'rki (zr n l= inl.., ve ~" r"f i "...v e nl..r Y un . Iimok . a ll:' . ','1' utll
crk~(del\l(lkra'i. Y un , rl êm ok rari a}. Bunlur kim i .. a kit ~1ji:m",l an ~ r~arak )'",<la: ",
1. K ra l erk i, :r.orha ... ld (l ira nIlk, Y nn. tyra nn i.o) olu r. 2. H"y1<-r "rk l, t~k ll" Hk ",~
(oH" a r. ; Y u n. oli):a rJ.l. ia) ~ pv , i1 i r, 3. T oplu rn ..rk i ,).. a ya k ta k lrnl erkl ( "k~"kra' "
... okhlokratia)
Yun. " Ja Ja bü~hütün )'ozla~ara k, e, , _IZ . J"k
I · ( ana r~'•. Y uno a na rUua). '",.l...
line girf'r. J . J. Rou ~. tau .l a bu ~d.i ld " .lü~ ünmü~tür. 191 9'dan 1,1,1 yan. , t .. knl~I",: ..n
Jün yanm )'o net im i idn ~ tek n ikç ilf" erki" (In g. t ""hno.-r..<')' , W . H . Sm)'lh) rI " ' - I "~.~
m i~l ir ; kap ila1izmin ü.tün old ugu y.., l..rd ..ki h ük i' me tl..re d f' )'f'r )·..r "z~ngi,.'I ..~, .. ~I<I
(In'g. pl u toeraey . Y" n. p loUtl15 = zr n gi n) J f'llrn ..k. ..,lir. N: <I",.oha ~!on ..t ::t1 ,~Id a:
rf' La l , ad ", i" i ~l ra ti ,,) " h i z m ~ l" k nvramm a Lag hJ,r; e. kl d f'"r' n at" , . , ~ m.lt
"~akan": " j,,,k" n",,, LIl.i ncf', i min ister = h i, nwtçi, gö rcvli , h,,~"n, La~ , "'""'s~r~,
m in i..tra•• = h iz met "t m~k. KUlnJIP' Rilis 'd r Tann'm ll Ce yûIIln r..y u ol..... d 'r;
va r,t " parl a me nt o , ~el\. t o ' e h...rh angi bi . haik t oplulu gu, urgü tü , ku ru lu , k~ rumu .
dern~~inrl~n !-ÖZ ed ilme m it t ir ; ilifól:'in ha, ,I.n"maul (er iié ), ha ,bak am (....: Ir ). ba·
 1, \1

l a" /;,,. , ,' "1..,Ir;:1 ::""' \li l"r 'O..,h r. ",\ lill,· l ..r (I,i l;:rkr) ,mdl h rr h..I,lr ..u!.. I"....)"I.
··d . li ". lIaU i"' l,jIj", hi i\"iil l..ri" i ,I,· i.:ir... .allll,tl •. Y,-," et im ;IlÎn " a~r""l' """" ,." .l
.,r. l,dir 'il,li;:i ;::il.i. I,a lk ll' !!iill""rI i,li.

11,·, k , ,,' I' iik iill" ' l k,,,,,, . ,, ,,, I,, kl" . iL. p v a rla r,lan MU" " '''I " i,' '' , } ·"".. tnri n
U.. /", ( 11,. l ' E ' I' ~ j l ,I,·. I."i •• 171Jl) " ,l h ~· " J " ' "" I ". "u ml" , riY"1 i. a r i'lu kr a. i)'i. """"Ir-
.~ , ~ i. ,1"'1 ,.. , 1,,1.. , rra"I ,~ , ~ ij z ol ,' " b,·,:i,,,, i-, ,." iyi I, ii"i i", ,,, ~dd i"i I ,,~i l l"fc I.r ilth k li.
l'i".1,· 1,,,I""":' lIr : " ~ a n hlll "" ~ kralhk", I ~ I.; · I " l.rallll yctkil... i" j :\llIgIII\ Charla He
k,. " .. , 1 (o~B' , k I. C1.arlo ,.'a " Ha l l", lI;] '·"':'·. ;"" i ( I"· ' ili" " «r lli j:I" , ) ' !'f"II , I(,:;')' ua
.. ,," ·· JW., j;" ~i!<.' ,,," i (en',,! H"'''''''' I'''' ''''') "l ,,~ óII ' . 1(, 19'<1" U" " " liim l.' rt' ~. a l a ll,h .
" '" . II,H'l'oI" 11. f:]" .r],.,';1 k<lf ~ ' ~"rl l" :", y" . a l hall" " k..." ", ..1. io:i ll. ona " l la l"'as
f:...I" ,· " ~ a' a' " '' la l.,, 1 " I.i " ·11 ij~ ~i ir I" ;.:iliz I,lil i;"""i. R" Il.lan i . i rl. a ~ ) 'I! "'lir a.
1,,::",l i/ l.·.. I.·,. .I.·,, ·m y B,·nl l ",. lI ii/,iim,., O: ..,i".. Rir }·" z. ( F ra ::""...n t IIn Gu 'rfll'
' ''''11 1. 177/,) il.· ,"".iI. . " r ".." I n·,·/.·,i i l', i ll<'Î I . I.·~ of Mu r" l. .. "tl IA',::i, I..l io" . 17HlJ)
."I h ~ ·' I · ' I I " ,. ~ Ic'. h iil ' i",'" iu. f,, ~·.I.,, · .1 (ul il jt a, i" ,, ) iIJ,••·I..r ii""·r i,,.. "u,ulm.. ~JII . i . I ~.
", i ~l ir. y" "i - •." I,ii)"iik I, a ll• •:o;:" " I,,;:.. nu n .. n I,iiy ül iil( ii,le "ui , ., gÖ""ll ri " . Ru na
~i;n' .1.. ,,1oI'-, l , .' , j ~ " -" 1; a ~-a rl .. "'a. I,;i kü nlt' t t ('ll illj sa l,l .. ma. 7.<", L. , r arlY, hr~al' la'
m a. i,.'." ,,, .. d l i" l.i;:;,,; i" .·.·J.·" ..·..•".: , .. .·.·7.a la Tl .lr g..r1rn .lirm r-, Yin .. . } ·Ol pllll.Ja.
.\ " ... ,.l" I . I.,~ ," ,~ I" !!ilid,·nl,·" Th " " ", ~ Pai..... / " " '" I1 ,, ~· t..,. (T hr Hi;.: I.h of ~lan,
,I ~ Q1 1 1 ~ 'J~ ) ... Ih }·a p'11l,,1....1...~ aJ I,aklafl 1, ;il.ü"'''lin \r rd ij!Î ha kla rla l ar~lla~hrnl1' .
' ],'r i f, l .. ,,"r ' '' ''' ~ " , i> Y"" i · i· h· ml,·r i ". Fr " "'l," n.., ri"';u i lu tu"..... III,l: ih ....· ')-.. l a '~ l
~ .I\ " "'" I1~ I " r. \ 1\ . ~·ij ~. ~ 'I ..'la."' .h F, .... "Ja .. lalll '\ " 1:,. , 1.. c:."..I'·. O/~ur u l ....i,·...
." ., ," i,'r", ; P;~ " :' " '" .1,· l'..li l ;'''''' I",·i ' i'.·. UGI -lIGI ) ".11, Y"I·"I",.I.. . f..I,..frJ .. I:"r.
. I.. ~ .. - .. I;::,..-.. I.. l "" 11''' · ili, ;. ",.-) . iy... .·I•. •1.. u~'I:U la n"~ I .. : tn..." lll la ( h u m a uil':')
"(""lil
i l ~ i l i ~·,· .. i l .. , ' a",lar. I" , i" · a llilk . 1 ,,/,l ll m ~,,1 s.. r.. ula r, ij,I.·, I..r ' 0: h. klar : in.
' ..uh;:-a I "1'11111.....I~ ....J11 la kt i,,," , Y" ll i i" .a .. I,;::. I,iz mrl " I m i ~ "tlIlIar, lIOl ~'i nu' I:" ~ i .
, ::... l ,: 1... ~ 1i I: li , ~ ],-rc l •. "ui" ,. ."",ak. ~' ·f< · f1. ·u (l i ,,, ...". l nl:ilid " .. l ..... SI" ..rl MiU. {J:ll iir •
I,,~' " :,., ,, ,.. 1Irt Dn l<'''' ''' (E " "y "Il Li I "' TI ~'. IS.",lJ) ik F"J<1an/l k (lTlili t . ri a ui. rn,
IHld ) ;ull. ~ " I " I I " " ", t .., .lij~ij"i i ~ ,.' lRrl' ~" ... ij~l: i; r li;~i; " ij ' a" " u ", ,,~; l, i T(' Y" i l i ~ ; l\
(i." I;, ;,1" ..11, .,,). i"" tl,,l a r i': i" ;:ii",·",·i" lJir k,,~ulu " Id ug u u" ~;; v l r >ll i~ ; hir r , ·I..r i;7."';'"
•1.· 1" 1,1,..." y" l"i-i" i~, '''llt fa n,' !lroJ''''''' UJl i. , .· ,,,;~; lI<1 a],'l in, fa;·, la ~,I'j1; 1I p;ii'ro: a )'/lrlllll'
"'''.- '''' " " " , ,,, i~ l j r. 'J i",· 1.. ;::ilo/,I.." I... , 1I,·tI ..·,. S I"· 'H'<'T. Top /u"'I"'/i ,,, Arrl ~II''''<l /a''
(T I... ~ 1 ",l y " f ~"d"I .. ~~ . IH7h) it,· "('''I''"mMfim l lkr/n i (1'1..· I' ri lJt'ÎI,le. uf Su-
" i" I";::I . 1117(, · l lllJ(,) a dh ~ a l " l l a r .. " la , , i",ri" (1',· ol" li.. "i'l) I.ir l ul " ",I. , ...aA:" ;I.~
u ygarh l k ill l" I,lu m Lilimin iill<'llIi,,; 1 l irtlll i ~. Ö1.llü r .Hi ~ iim·r il.. hir likl r d i';I,li" .Ie
j " "· lIl i~ . a r r..·.... ii.. I"pl"m/,ili"'i " i. ' ;ya , .. 1 nr g ü I I ,·n m ,·~ i. ra'a}·l. m iil" Ü. 10i'lu nIlJn
~ a " a ~ i t"~ lIl .."ini. ~ 1", ' i ", l ..m..li 101'1"mi .ilil"" (.l... n ipl ;'r ,,~iolo~}' ) ~r kl i ndo: in r ..I...
mi ~ ' i r.

11" , k l I.jlj:i. ; (.\ lm . ~1I... I. lt·h r" ' , )·a. a noa ltilpli.i (Alm. \"..rf "Io:.I..hr o:). Y" ' .
1~ ·I f i (.\ h n. H "'· "I 'I'~il o· "I ,h i ..)• •I..~I" I f..l. rf... i (.-\Im . S r• • lspi,i l phi..). d r, lr t
l a ( .\ h ". ~1 " a .. II..... r ;..). ' iy• •<'1 . M.H" (Alm. I·o li l i...." ..: E l hik) .. 1.nl. ..." I••
"'-"t"' /II" lIi/ i, .Iah . l.i ' ~ol modr... ya l" lla rl. l ar~ola~u .. l. bi lir : Ornrlin , J. C.
 Kl tTAI>GU nnrc I:-'CE Ll::t1D'1
81u n t !>('h1i : AI/lw"r;nr S ,qatd ..h rfl (G.." ..I De' 1..1 llil l!i,i .1 8':»). f;. , .. E. Küd..."h"..-:
AlIgrmri nr S tafltd ..h,.. (GI'I' ..l Devle t Il ilg i. i, 5. I.a•. ''1''7 ). eh. 11. \lad l" ..i.. :
Thr Gr"..'II1 of Politi.... t Tlum! '" i n ,,,.. Jf"..st (Il .. I.. I.. Si ya .; n i; ~ü I"·,·"i,, (;"li';I" " ' ;,
13. La ~. 196 3), C. M.. I,iu• • O. H. " On d ," (;111..·1.. ,,17. : Po/i li ~," ,· l''' N'ri ~" ( ~ i ~ " . i
K lITumlar Tarihi , 3. I.a•• 1'16 3). L. S l r.u '" - .1. Cr" I"" Y: lI iw >ry ...f , '"lili",,, Ph i/"" •.
/, h)" [Siya- î FI'I, rfe T ..ril. i. 1963), G. Sa lom ",, · ]) "Ial o"r : MOI/"'"'' -"t,"' t,./~h ,.. "
(MOtll'r n D" vlr l Ilil ~ilt'r i , 1<;1 65), F. W . Forr.t".: P ,,/ iri u" l' /':rloi~' (~iya·d .\ h Li k,_
4. La•. 1956 ), N. L " h ma" ,, : Th ..",i.. d~r V""w(I/wn.lIsu'i" I'(I.d",j t ( Yill... I; " , Bil;!;· i
Kuranll , IlJ66 ), W. T hi,·n ,.. : 1'.., ,,,,,/wng.<1l'hr.. (Yij 'lO'lin. Hiljli, i. 1'1(07 ). K. C. \\ Iu-
. re : M"d..m c.m5/ i/lI/iQ " ~ ( M... l een An a ya ,alar, 2 . ha •. I lJ66 ). ,p 1<)1 :1 -I'H~ p '
huda ,Ieta ki lal" ol..,ak ,, "u,I ,, ~ um ~u yal>!l : "'oo.h" w \\'il~ull : 1'1r ~ Staf.. . FJ.,·
m~ " t5 of 1I's /o, im l IIIul l'rll(fÎ(al Po/itin (Ded.., . TIl. ih.. ·1 \ •• K , I ~ I , " J ~i ra"' I ;"
A.... Ö~l"I ..ri ; S.m KUIluI.., . : Ó z.. l : An . y.~al ve y ö...·. im, ..1Grli .lt...I,·r : Il iil iin"'Ij,·, iu
Nil ..li ~ i , ... ~ k ill ..ri; '1'•• • : ~i1 ..Ii~i ve Gf'l i~;mi ; lI iil\.iil/... lin (; iin ·\ i; lI iikiirnd i"
Am. CI, ;\"rw Y or k. 1889 " 0: "o n b.,kll• •). A ~'''''a l.b.. K ,\ . \\·.·~lrm' a"·k : T"..
Ori! in and Drr-r/op m"nt of .\lora '· U N f (Ahlii Ua 1I!J:i1i Fi kirl ..rin Doii:u~u ' e
Grl i~;m;) 2 .. ih . l?01'>--I908.

DO:"let ko" .. . u" .. bur.d.k.".tm.,lan ö llt'... lo" l ;\I,, ;\ma j, . ~h 1",luna" _\ Ia lü r)..·
~ ii li;/!:e, ... .-\Ial ürk ,1..~ I ..t ~ ; l i ~ i n r .Ir kL~ae a .lr j!;inm..1. ~· ..ri" ,l.. ul,,·a l t .. . Al a lürk•• j .
)· .~al , t oplu m>a l. "ko lto lllik \e küh ü r.. t yo" I... ; I,ulu" . " ill..I..,i,,; )·.. lme ku r.m~ ai.
iilkü"'1 olaeak .I"j::il. 1..1" .' a l. ,. )'~u . ..1 ..b r. " .Ia o rh. ,. .. lorUlu ~. g.·r,;.. U" ~l im, i~ H '
}·a~.1 m l~l l r : Ej;:rmenl ik ul u.un uu , ; u.., It'I i ~l ..rin,· .Ii.. k. fl~II" 7. : "i:; I;IJ' -t>j::r" li ll' I,il·
giyi. rrni harfl..ele, köp: k ..d ar g ötü rn,ü ~ t ü r: I,a l)...., k ri l UTul mu~lu r ; ya~amola ....
~e r~ ..k krlavue I,il im.lir : ;\<·ulld. barl~. y u rtt a ba n ~ : 101.lu n.. la Mlllf , ,, a r u t'" h k p').. '
tu , : yur llaihk h alla nn.i .. ..ek..k " .. " . dm eti ll irlt' r; T ilrl. ..I.. , a k 1' ''" ~' 1I yö.. dm ;~ i /'
dir ; uyga rh k )'a '''"l grlmi ~ }·..rlrt mi ~li r ; i1rrl e"'ed.. h..rkr . iti n f.r ..a l t' ~ il li~i , .. ~ Ia "·
m' ~hr ; it ya' a" l verdm . iim û rüe ülü k y a s akt,.; d evlet , en....k , t e nlPl.,;i)' i k orur, J",
. Ia n u ... ho:r ~e)'i düaenter , 'l'ürk, öv ün, <.: ah~ , I'(ü",,,,, (A l a tij r k~;;hl k i ~ i" ' 0 11 u!an,l l, ""'.
Pr of . Dr. SUil" K ili : K~m .. /ism, R"hrrl K olej , htll nl,,,I . 1969 ).

Ru a1.nd.. r l.. al muak ~on konuia'. yin r K IJ' tld!" Hili,l" ka ,~. la,>t .nlma l
üure tu nl. rd .. : ~u 1"pi ." laT. "d f'\·lrt To m a nl. n" (Alm. S r• • 1 ~ro m a n" ) ve " p rf'n,l..rio
ayn.6'" ( F, . mi. oir dee prineee, Alm . Fü ....l en~piq:rl ) .
a . Utopia : U r" pi... a dm. I" l:iliderucn S ir Th"m• • ' t " r.·· un 1:>16·.l a Y.~' '''' ·
l.do.l;l ~Ul0i'i."dan ah'u ~.a d • • o lld . 11 1>oco: bu "i1..li kl e ula ll ili b. n ·.p'l }· . z.l n" ~ ·
u e, biri En.tull. ö l,ü, ü CiCCTO t . T.fmd.n. Bi~ bura.i• • "n ö llr m li ulopi.larl biu~
.)'TInt.h ol. r. k I.mt ..ca k. obüT b.,hc. }·. I'ltlan .la l.ic iJ.i ~ .. Ilrl . " ild"."<:1<1,, yd i'
necet:i:l.
 112 A. DII_AçA R

1. Ef!a IUIl ( PI~.I.; " , M. Ö, 421-317; "Hê Po/iteia i' p eri tis di ki s" = De vlet ya da
a<l alt'! i i~ " ri,lf' , M. O . .18'1 H" .16<l aru smd a ya1,llnll*t lr) : G<:n"" ..I" rak " 0 ",,1,,1" ya ,Ia
'"(;" ", I", riy" l " '''llyl" Illm nllll, y" k.lrd a ,Ia ~ö~ ko n" s" " I.." , 10 l,ijlii", lii h .. d iy al ,,#u ll
i; ~ " ' ml i I.. "!lulan . ],a ~ h "a k O ' IU ~ a l~ Sok rat ..Im ak üze re, ~ u n [ a r.-l ' r; Ahl iik la "iya. " t
1" rhi ri,,,len ayrûama z; ya l,,1Z en lem li1er gc r çek "aa,le te er lsrnc ) o[un u hilir ; in ba"
I..." ",l~ni "nl.."'e w rla ma l,d,r : ,)"\ [el in ödevi e r"emli k i~ i F I i~l i, rn"kt ir ; bieey d evl...
l Ul bir ó~,', i, l i r; rl/h la iil: höl üm im ll/Ildllg u gihi , *ehirde de iiç 'llllf'-a.. [rr : EI se n a t çs-
1 ~l r' ,I" rrga tl ar, Ilsku, hu ku k\'ula rla f'Ilozof'la e ; bir fn..i srmf t a ,Irn,bllk, ikineiàe yig it -
h l., ;içiin"iid,. <I e bilgelik bulrm lllah; hireysel adalcttc ol,lu g n I:ihi, to plums al a.-lalet
,l ~ hu ,;: " m f.n. hir]' ir iy le llyu *ma s, yo lu n.. sag la nm ah dJr; hll i~ i k"l ayla~tU'mak için
l-iroylc riu he " ... I1 ,gini . k i~ i"el ':Ikarlarl ye nm ek ge rekir; I", nlln içi" ,1.- mal, mülk ,
,;,...uk v" I..",lm, 10pl,ltllUn onak mah I,alin e get irilmeli, erkekli. ka omh, çoeuklu ola-
ra k IJirlik l" y a~ arn ah , çah~ ma h, ye mcli, iemeli, yatmah; dc vle t , evlen m ele ri de net-
l..mcli: <:o<: uk ,kdH\'e )"eli~ti rihneli ; ür cticilere, isçilere vc k'irlülere ye le ri ka dar
"~al hakkr lan lHmah : herkevin to plum" aki ycri ve a ~ama"" ntukhk ve yetene/j:ine
!\":~ r"_, o l m a h; 1',,1'..,,1.... • yct em-kfi ki~i1l'r ata nmah ; d evl..t , ,Iüzen ve uyg ulu , hilgil i,
)l:",;lu , ak,II,. adil VI' ,I o ~ rll olmah ; y önet im, hilginlige dayanmah; askerler ak mcr de.
~il, "a\' I1I1 I/<: U ve ko ru yue u clm aln gcreksiz incelik ve kahahkta n sa km m a h ; v üc ud u
jimna-t ikh-. r uh" da m üzilJe e ~itm eli ; de \'le !i yönetm"k için ra y ênet icile r filozof,
y a da f ,r"zo n ar yiine l iei olm all ; filozof, tü ", bilg iye aueanus , bil bilg iyi, yamlau kamu.
:)"~m Y kat~' koran ki~i.-lir; "adalet devlct.in old ugll gibi bir eyleri n de erdemid ir",
. I.. r "rrlemin Ç.. ~ U Il U dcvlette hul m am. z, aZml hireylerde h ulmaIlllza yard un ed er " ;
lIl<anlllrln çog u, karanl, k bir m agar ara git mi~ olan ve d rsarda yanan ate~in ba,ka
iu'an ran n ma ga ra nlll içinc ) 'a" slt tl gl göIgeleri görüp gölgey i gcrçek varhk san e n
ah lllllklara bl'nzl'r ; f iloz"f y êue tici , hu yanh~1 ha lka göst erip J üze1tmeye çah§mah.
,lrr . Efl atun, Sölefl (Sym p".ion) adh yapm nda d e heneer konulun tart l,ml§tlr.

.? Mar cu s Tullius Cicero (1\1. Ö. 106-43 : De republica = Cum huriyct iize rine,
M, (J..q ): A[" I,<ilijm"i hu ,liyal ..!:la Cicero, Eflatun.-lan e_inlenmi§tir. Yaplt, Dpv.
ir'/I" II d a ha IIUllh ve ge rçege daha yabndlr. Roma'nm tarihi ve 0 çagd a ki durumu
<:"a" a[Jrllnr~tlr. El e alman uç kouu sun la rd n-: Devlet ~ekli, an ay"sa, adele t , Öne"
monars r, ari st..kr asi, demokrasi t an l' llml" b unlan n ayr. lIyn t ek baqla rma dl'gerli
o!ma, hg ' .<öy1e nm i, . Ro ma '.-Ia oldug u gib i, bel' üç *ekli n k atis tmlar ak d üegü n brr h ü.
l ün haline geli ri!rnesi uygun !!:'irül m ii§t ür. An ay asa m n tek bir kiei ta ra fmdanJegil,
y iizy,llan n te cr ü be si p:öz ö nü nde bulu ndurularak, haik tarufmdun yapllni.a~, önf'~il.
mistir, Teplum y a.<ala n, gerekl ikt l'n ve gü çt en dogar, buna .la adalct àl'nir. Yapltlll
souu nd a Scipif> Aemj]janus bir d ü* görû r, babah~ Scipio Africanu s ona gör tln ür ve
, at ana iy; lik e,l"nlere öJüm 6ül,Iük v aat ede r.

:'1, Sir T ho ma s Mor e (Lat. Morus, 1478-1 535 : De opti m us rei publicae slat u sioe
dp "om ins uIa U-Iopi a (= En iyi c umh uriye t durumu y a da "Hiç-bir yer '" adli ye n i
1],1<1 ,151 6): La tince h u y aprti ya zarken More, öro ek "Iarak K senophön 'un Kyrou
p ai d,i a'slll i öniill de hu lundur mu * y a da ondan gene101a rak esinlen mi, olabilir.
Ut0l' ia'nm yazJlrna"md a, Efllll un' " n I' Q/it,'ia'"" 1498'<1" Anw ri ka' Illll una y" ~' l ka ­
r ilIJ''''' ' Th .. tll.., :'-10rf""" Avru I'1I ;,;.d,·r;" i" ;:;, l i~ i ii7"·ri,,, l..k i ;:i>_,,·l iml,-. ri ...' , I i i ~ i "' ,,' ,,­
Ier l ,I" r..1 0 Y"III11' ~ ,,11I 1,il; r. Ki t " l' l" ki UI" l'i a, ,lii ~ , i , ,,, ' 1 lJir ".1" ,1" ' " y,,"i [,j , ,Iya
l... m,H . S<i1.dc , ur ad all Hal'loa d H y l lrl...I" y a.l ll" llll ,;ri II1):ill" ' l)'Yl' "ii"",ii ~ ,,' '1'1" "" 11'
More'a ada dak i d ur urn iit "rine hi lgi .."rlll"k l..,li r, \'" ril"" bIJ IJilgiy" g;;r", iill, ii",l loir
cUlllhu riy et olal\ lJU a"a d.. ;,·t h iiy iiJ.. v,· "Y'" lil ,te Y" I " l rrll ~. giiu l ~ ..I rir \'a r,h .. G,'·
leue k, gö ren"k. k urum , orgiil V" ya; ala n IJi.. li r. ij .. de r v,' IJ a~ ka l\larr . "rr .. rtu I,.. ylll-
larlolall Amaurotc ad h hir kim scdir . H "r ~ ..hrill aY' Ll ,ay,,[ a çif,l jkkri v.' orad,. ,'a ir·
~all ta TlOlC1lan ,-a..hr . llulI[ann y a.. ' . I,..r p I ~ e h r" diiner, ~ chi rd cn de a y'" ~a)" "l a
yu r tt,,~ çif tl ikl"rf' gi,ll)r. ""r 30 ailc, "~i l' h l) !:r a nl ·' (1 ,' " i l ~ lI hir gör.."' i ,,, ,,',,r; 10... 10
~" ; pJ ' og r " n !'" " Ira " ilo or,," ,kn il,,!] ,lal ", yi ik"" k a ~ ," ,, "lt I,ir g<i r"" liy " loa/1:I,,1Ir. C" ,,;.
Jer, k"l " "Ia ra k ':alr~t . r .h r, "f"l'lu", ,,u k a \' ramlarr ,,1,," \ 1"." , hu yal' ll lIIrlll l ng ilt<'T("-
deki yol' llzlukla r" i ~ar'" "' m i~ , IllrOlzl" Im i,lan , <'o1 i!r)l", iui, t "l'r akt a n " Im a n y iiksek
k irlllan , tepr uklaruu . ür lll('Y"1l !o pra k , ,,hip"' rini, larrr neJIIgm ~' ·r i" "", '. i n i , y a ~ a l>\
l' alral ,hjl;:L lll, al , lf,k,, ~h~ l , piy,,' a)"' I"k,·]],'r i ,,11110 " " I Ill '~ ..Ia n a':g,;dü z<'Ilgillkri 1", 1' kl-
lI a 'lIl~I' r , Ut "pi,,'.l a ya , a rn t" l' hllll, ,,I.I,r ; 1 ('1Il 1"'lli ~<,, I' i.; g;;z Yll lll U l lll"~, fal..at z"r" ,,·
Iu '.' " h ~ m " klsa t "t u l llL "~l u r ; fa bri kalu r g,' ,wl !:i; n ~ lI ..i ' a~ l ay a hil " ""k ka ,la r ': ah~ lr .
Il... h , i" Öj1: r<'lliIll Î ta m dIr , !J"rke < ki ih iirlii , fay .h,h e,k['iyMla ilg ilellir. H orkr-s lupl u
h" l,k (r olllrrlullal) y a~ a (h~l içiu, \'a lr ~ ma, l an . iir..li "" I" n, t ükctinuh-n W' "i ~ ;;1,;;;,[,- t a·
_'a rrul" c.lil m ekt"d ir. faki r r ok tur , Faxla ma l Ioi ri kl im,,' k ki"" cni n a lJmll gel"",!. .
Alt", V,-. gii lllÜ~ her giinlük k al'l ar, ke1(' I' ~'" \'1) a ya k l "I ~ 1 v. h , ~ " yl " r i';in I.. "llalllll <,
,kmir , ha ku gi IJi; alt uun ba~ka hir ,Iegeri yok t ue. Eli yi ib"k ülk,i, ge", '1 , aa,I"l ill , "
göncn cin sagl an masldlr, G,,"d ~;;re di l c r Lire vlet den ü<liin tu tulul': y a<"ya ay b n
d aHa n a,J an Il ceZR'1 k ölelikt ir, Yasalanu "a)' ,'1 I,,,k az tl,r , çiin kü im a nlan bi r','..k ya-
setare ha glamak, bu nllln n ezhe rlen mesini zorunlu tu l m ak , bi re yle r! ge ,,'k~ i l. ..la rak
u ~ r a ~ tlnr, )"or ar vc ö>.giirl ük l"rin i kls,tl ar . Sa \'a~ l kinr-e "eVmeZ, B <J ~ k al"' l ~ ola l\ tul"
ra j1:1 i ~l e ll",k i.<tey etllc ri "ngell")""nlere k ar1' , a ' a ~ l h r. l ;tol,ia ' r1 a tii rl ii ,l in ler vard rr,
f" kal p ut , -,' , ,,rl'! )" a~" k t Jr. ll" rk ," , [,,,j:( ,~I ,, , h i1:' nim"ll... i,:itl Ta lln ' y" ,IUll "" I,";" kkü r
ed,·r.

4. F ran';oi" Ha belais (149,t- 1553: GarWI1!/WI el Pafltag r u ~ 1 ( ,"" G a r ~a n l u a ik

Pan tag rll,d, 5 hö lüm , 1533- 1567): A[aylr hie kahra manhk r", ,,,{1lJ hkim ir" I,' y azll.
m l ~ hir ut opi a' .-Irr. Sir T llOma s Mo re' uIl "U to p ia" smd an ,-.tk i le llmi ~ ..1aIJili... B a~l l<'a
ka hramanlan ~U lll a rd , r : Dev },jr kr al olan Gran;:osier , (= Iri bo~a z ) ..glu dc\ Gar -
ga nt ua, t onlllll de.... Pan t ag ruel, b un un aç lkgiiz , -.: çal' klll a rk ndas r P a n u r j n-, dinç
v c etkin hir din adallll ola n F rh c Jea n. ll Ö l1\: , a n ~ \'agmd a )' a~"I " " h u ulop ia' ,la
H a bela i" ortaçaglll sko la, tik t u l um lln ll ye rmc ktc, hilgiy i H' y a~a llll onull d ar
gö r ü~lerin "f:n YC ha skrsmda u k urt an p, g,, " i ~ ~' e\r,," ler ... "c ~"ye, g" ne "",,-, all., ik[o-
pedik etrafh ög re nim f: ka, u ~ t u r rn a k i' Icmek t ..dir : D in , -r- mezhe!, aYrJ/L kla n nede ni
ile y a prlan sav eslar g ülü nctii r, rah ip v,-. rah il,<'I er erkin yas am al r cvlenll", ]i, in sa nlar
yemclr, içmeli, b or~' l a nm ah , ç a h~1 1' ödemel i vc hu giizd dÜIl)"ayr g<illeIlnlcli,lir.
Ya §amlllm bel giler i *u,J a rdlr; " DiI,,<l igi ni Yllp" ( Fay <:c que vou l(lr" , ) n' "'i ç"
 '" A. Dfr, AçAR

(T r~"d,!) , ~ ; i " kü i""an !:ül"lO' k içi ll }'ar" lIl nll~t lr. Rahelai~ ge ndig in d e rahip! ik ten
,.,·k l[,·r.-" M"" ll'dh," C,,;vc"it(·, ill',j •. "k"lIIu ~ H ' l'cki", olmu~tLl.

li"
c.. .J"",),,,. V", I" nl i" . A,,, rn'ii (1511IJ -16S.1. : Rpi P U 1["
' IfU
e h ' ,. . .
" S ltlll QP o/tfUllae Jes."p"
. ( -- l: n"l l"' '''puh, - " Il ri" i}""" sehri" - "unili u ri ye lirlin 1'''li rn!cmesi 1619).
Dm ,, '] JHr uI"l' ia"h r, "p iet ;., " V" " m ist i!..", • .

'J' " 6. T om",,,,,, Ca rnl''' t>,·Jja (I S61:1-1637- C' ,",.

. . ,I~' as SQ IS = r ( G··
u n"~ §"hl'i , 1623) :
.
rr 1t,t1ya ll f,luzof Lar a fm ,la n La ti ncc ola.,,!.. 1 L ' •
K ' '/ . , ya z. all u u t opia, K ~enopII OI\ 'UII
, :. r,,,, p au f'lu ., mda n, Efl a tu n' un d a P olil eia 'smdan csinlen mist ir B ..
(,,,u,'- bü v ük J' I ' ,. G" . . ' • Una gore,
r ' d ' . k' .' u Hr ~e,,Jlr, Ir ; ,u ll e~.'.' I"'II1.. ö'g ülii ve yae a nu ' Eflat Uil da ve Th omes " o-
e a a çl 'man tul' um~al h ir d UZl:'lI ua erine klJ." lmu~t ur Zen,. inli k .. , . , .
"al . I I . '" , y o" " 'nl , um,
. rs m a. ~ a " a ~ lel' l0l' u ms al ka vr amlara uy g u n c dara k g ö s te ':illn i~t i r,
7, Si r F.anc is Baeon ( 1561- 162 6 ' N lw a All ,. y . , .
W" -iik ( ." . , a ll IS = en . A I a ntis, 1626) :
U }ll , ozol Bacu n d a hu yapr u La tinc e olar k . . , .
" __ ,. . a y eznus ve ulo p,a snuhir adada ku -
u • "'II
_ .
~ "111.,,,,,11,,. toplu l",,- ula. a k lwl illlle' ml.> ti. • S uz,
" , e, P a~lHik
.
Ok yanusun d a bul u na n
,
:h " .al,'", a d " ulak l bu ad a y. goacn IJit k imse orall a H ' I' Ik ' .,. ,
I" 1- ' ., . _ ' . " Iy a n I , " Ims e ata~ tlrma
ve e ,de uzt'r ln,le k ur ulmu s IJlr dC\ l" tl." .a't la r. Ara _h.ma öze~i~ill ad ,-,S ··' '
F -'" I" (S I ' > I; ' u ey ma n lil
,' " ' :: , 0 ",mo n " II' lu _~,' ) , Uu ad ."lan k ill"u aynlrnaz. Y ahll z, aeada hiT ''- I ~ l k 'rue,

", arla .. _ 'o( kM" ." ., u.I" L 'g ltl) ,Il." n ilen k i",s"l t'r. !t"'1 '' l' dü
' r< it' a"l . tl I '
ullya ) I () a~,r, ye lll hul u ~lan
,. Y" lll !' ,rlen ogrl." lllJ' ao1ava • ha h..r g"l iri r]('r ' "\ " tl a ll t Is
· ·" , t ar thten
" o.. nee Atlas Ok ya -
n.u: ullo1a h a t nll ~ oldu gu . s antlan b i. ka raya vc rilen ad d,.. Bacon 'a göre "Yeni Atlan-
t IS , 1)( 01101 1, P a"i f, k Oky an o ~o llJ a Llllunm ll~ ole n bir he n zeridi r,

R, S. G01l: N ova So /yma ( = YI'n i Ku d ûs, 1M B). Te o k.ra~ i Î lk esi üze rine kor ul_
m u~ h ir ,liu ut opia's rdn.

. 9, .~ a 1l1 ~' H a rri ng l on (161I - 1677 : Th " Comm onwealth of O.-eana = Oeeana
C"mhu n y"I I. 16SÓ), Bu In g ili 7. devh-t k u ra me ' "" " n y ap't uu Ja y ine Ok 'I
() ' '' 'III' ;' ,.. I, " ,·ti lo- 'l ],uva li bir a,I ",la,"I~.. A,lad .. Ol i M 1 , y~'~~sY" , a
I. . . I' la uS eg ll <'lor ,.. IIHI.. lun ülk ü",",
' ~.< " ""'louri?"' 1 l..1I'."" '~ l lI r, BUlla giit l' " lIl n lt u ri y~ t t'u i)"i d e" let rl."j irni,l ir . Ada,l a mül.
kll " .01 " "g,.• , " 10""1(1 """ C", YÜII <'! " "'n " l..ea '" ~ llll h"!
I ' rIrIr "'k .' ,
' ., lllU \ O",UII o ki.. toprak!lr'
l lJl' ra k .d ~lIl ~ 1 1l I: O~llJ( ~ Il i-':un "Jilule ka lma h, aZ llll l~lIl e line I(,'ç mc llId i< lir; I, ükülll el .Ö:
.. ·, I,k" ,1>llIlla I",Jli I.ir ,li re içiu " y la Hr d lmdi d ir , I;

lil. Gahr i..1 d.. Fo ign y (1630-1692 : L a Jerre aa~lra le i n<'on nw': les aventures
de J arq"e., Sadeu r = Bil imry eJI güney k ar asl ' Joe,"", S. -, , .. _,
l ó"6 ) , ~ . ueur un m a ccr.......1
• . Sread an hir k~~i ~ ol a ll y az a r, Orta Avrupa'da kssa bi. gea ide n sonr a mana_~t l~
" U il k"I""Ill"~ ve h ayal; ,l. i. dü ny a "" zi,i ni n h ik ii " U. Ol"·k b Ir' Dl
" ~.'lllld e yaznJ1~ tJr.
K' ,.,. - ye 'ln'
Itab m kahramam Jae'! ues Sa de u r, T h o ma8 ~t ore'a u ya ra k illk üscl I ' d ü •
t' I . I . n . unyaYI ...e_
l,~ "1Il"y" <; ~ '~ :'"~ . mü lk,i t0l' lu m ull m a lt ola. ak !!:ö8 ter m i~, din in ti .. ögretisÎz , p a -
pa z", z v" a Ylll"lZ 'd oga l l ,ir ,Iin" ulma ",m i s le m;~ l i r.

1677)11.(J D . , Va i. as8e : L'h islr>ir<' des Semra .

mb P.' ( -_ S eva. a m Lu" " arln hlld.
• •
ye~I ,
. cel lllld" orl akla~aeall k (e oll"c t i " i~ m e) ilkes i Uzerin .. kucuImll ~ bir top lumu n
 KUTAD(;U HIJ.l r. I N CF. I.EME~ I 17';

u t 0l'i a'"d lr . X IX , yi.izytlm ilk ya rJsfHJa FTa,"' 7. i" l i"a l<;, la ron,l all Clt at J,.., F,,,, r in
ilc E tien ne üahcr'de, lngili zlerd e n ti" Hohn t O l' en' ,l,· l'" llll ll d ki, i f('ir iil'ir.

12, B... na rol, lt, MIlIt< levi lle (1670- 17:J:J: TIl<' I',,/d,' of Ih.. 11...·•. A rt larlIl ~l a '
Hl.ll, 171 4). A l l- h a~ hg llld a " ya da ki ~ isel e rd..m , jzik ler, lo plu m ,al ya ra tl a r" (I'ri-
v a te , ';,-es, I'llhlic bene fit s) d enmektedie. ~ i i r ula ra k 1705' t..k i ilk yaYlllllll<la I ' a ~ h k
"Ho murday a n an k u valll y a na nllJllm lu k i~ill" l:' çe vr ih'n lIil"" il"r " (T he G . um hl ill ~
Hi ve, ur Kn Jl, 'e8 T nr n',l Ho ne st ] idi. 1714 ' t ek i ha ~k" l a t1iiz)"a ll I,i. ön"ö z , anI " .
ln g jlte re'ye yerle~m i~ ola n JIoliamlah h u he k imin ya rullll da l n f!: ilt "re'n ill 1705'l ek i
dIl r IlmIl (Ye,li Y,I Harbi) ye rilmekte die. Ay n e a, doga l " Iara k ill,auw alça k h i. yar a ·
nk old ugu s ëylenmek t .., t op lum ve devl e t h irh irini ""k.ul' yok e l m,·g" ca hsan art la r
kov a runa benee tilmekte di r. Y a zar a g ë-e ills a nm da vr umslun iyi v.. k üt ii )'a da tll."gl"-
li ve J ege r.ii l , a lçak " e )"ük, ek biçiminde ik; ye a y rrlamuz ; I", r erdl'lUi" k ök imd .. Io ,.n-
eill ik bulunue. Insan ,I og u ~tall kötüd ü r. Frlozo f farla d l'd l't adumln rr, y""" l illl i " .
t opl umun d a)'a,"~m a" m l yalllll a~unn a k amll "l y l.. "yü b ek Yll~am" ka, rill llllll ya rut -
1I1l§lar ..l tr, k i ge rç..k te bi. ha yaltl ir. D üny a y r y önl'l ell gü ç, er<k ll" id ik, z e ll~ i " Ji k H
gün üll ü gü n e t me i, t eg i ve çab a, " hr. I", an Ja ima 1"'" Ull i ~'i ll <.; a h~l r vc }'a1a r. ll u "i -
t elikt e, ya ni ol u Jl(su ~ ohm bir u t ol,i a'y a "anri -u topia" (Alm . (; "!-{""ol0 l' il') d "" ir.

13 , Da n',·1 D,·C" .. (1(,(,O--17J l ; R o/,illsorl Crng,,,,,1 71'J). B ir ~ ,' z i '" "'l" "' ra , ..-
mam , ha tt a <.;oc" k v ,' ge n<;Jik h ikiiyel er in' " b a~ yaJ' lll a,,, ,,I ,, n I,' , i "'lytI... " I", romu n,
!(er<;d<.t e, k ök li; h ir "i)"a"a l ro ma lldIr . Ya za rl Dan i ~1 Uefo.. "i)"a' '' II.. lIl' uj::r ll~ a n hir
adamdl. Pa nt-I hü k iimd e. k in i y it irine c, Defoe, üzü n ii h u ru "' a n, }' azlll akl " doy urd u:
"S iya, ett e yeuildim, a ma yaraH'gl m a da mn k . alr ,,1,l u lll," ,I""h"k i~ l<' .r i . l J y r ll ~ll da
vard l, lIir cuma gü"ü ya ba nû kl y,e,larJan k urta r<hgl ,e Eu m a {Fride y] a, I"'1 ~I'fdi gi
adam. Ad a d a Rub in sun egemou dir, Uyru gUllll ll kend uro k" s in boy uJl cg JllC"in i icte r
vc on u )"ere ya tua ra k ayagm ' ha~lllln us tu ne koya•. Bu luto m , D" C" "' '' UI\ o luri l<,r,
J,ireyeil (in,l iv i,luali, le), uy ga r ve di ' ipl ini s" " er " l.lu g" " " ~i; ,l, · .ir , " Huh i n~" "
Crllsoe" hi T ro m a n l il ,i ul m o~, flrt llla ~u n u ll d a ],;;)"1.. ,>" z aJ al a ra Jii~n ll' "Ia y"" I",,, ,,
alan rouranlaea " roIJillsona d e" denmis. J .J . Hou ~~cau " t1oga l hay a l"l l,o" tlllll e,i" I,,-
nl:'r~k iJeri 8 ü r m ü~ (t'mile romanI, 17ó2 ), Lu yolda WIl'11' I- vi ,;•..Ji Alma n )"ua n
Johan n Hu d olf Wy, s, l svio;reli Robin son (DH ~eh wci zer i"d , .. n Olli" ' ,, ,, ) IId h h ir
roman yaz m l ~ t l r.

}4, Jon a t ha n S wif t (1667- 1745 : Gull,,'er's T ra .'../s in/Q Set'e7" / D is lmll He-
mOl.. N a/rons oft he W or/d = G uUiver'lll , yc ryüzûnd ck i bi rç"k uzak ul uslaea yap'
tIgl gcz ile r, 1726). B u ya p't da, t'SIiSllId a, cü cele r ve ,1".-]et yurtla m ll a n latan WT \'U-
euk romalll clmayrp , Cd , e ri b ü )"ük ve ..~ "jz yergidir, a CI bir " k a '~ ' L - u t 0 l'ia " (an t i-
u topia ). R omaOi n ka hr am am Lemuel Oull iver, cerra h , kapt an ve gez gi " ula. ak gö rd ii-
g ü ye rl eri vc inaan la n anlatIr : Lillipu t'tak i uüe ..Ier , B. obdi n g"ag' ,jaki de vle r , La-
puta'da ki "s oy ut a ydmla .", Balniberb t'd ekl - Yaee Aka d emi" , C lu LLd ubdr ib' d..ki
. ih irba:r.lar, Lu ggllllgg' d ak i Stru ld brug d enîle n "ölü","iizle r", a usl z b ir adada Ya l"",
d enilen ap tal in"anlarl y öne ten H ouylmh n m adh akllh u lar , k i~i ogl ll nu, d iin )"a k iil_
 A. DILÁÇAR

l ü riinii. u Yf(arhk d",w" ,IUTu m u köküne ka d a r yer en kOTkullÇ hir tab loJu,; ênemsiz
~" )' I ere iil <; ii~ü" , I ~i:" r
veren, pi r':ri dc vc )'a pan inhan la r (d evier) gerçek t e çok ön emli
" Ia n ~" y l,,,i , J.. i i~·iik gil,e n , ij""'l\,emey en in,alliar (eüe der) v. b.
15 . JUhal lll Go llfrie,l Sd llla bd (1692- 1752: Die l ns el F elsellburg : Mmderliche
Fut" "iuig'·r SNj ahrn = Fd ~<: llhurg _ ka y" §eb ri _ udasr: Birku ç ,Ie llizcillin yal-
glll!, 4 d it . l j :l l -l j ·I:I). Bir l'a l'''zm oglu clan r az a r, bir ara bcr berlik, eerral,hk y ap -
"I...ta", ,,· I.....n· ,l.. gi ll ;I...l "" " ", ra, gezg; n olarak ~urap hu ra YI <!{>Ia~lll l~ ve bu " r oLin -
" m a d,·" l nw) d a na g '· l irrn i ~l ir . .\Il",.t J u l i u ~ admtla hi ri flt tm a , ollu n,h dü~tiig ii gii-
z,.] H ' "rituli l,ir a<la d<l, ülki i" '1 !.ir seh ir-dcvlct kurar : " K a,- a ~ eh ri " [F els enb urg).
Hu, " Hohi " , "" Cru-oe" <Ia ria ,,1,1 'lgU gibi, uygarhk t.au hir " ~ü rg ü l]" rlc!:il, bir "sr -
~ " "" a· "lt r . )"I,,"a, X VII. , X VIII. )' üz)' 11 Alillan yas l'fl J"k; ,l"rum , adadaki ülkü"cl,
" t opik ,1" r" ", la k " r_,; , I " ~ ' 1fl l ll 11 ~ , -e cl c~liril mi~tir.
l û. Ll" h ig lI" ll' ..rg ( I(' R·1- 175·t : Nicotai Klimi i iu . s..blermll"um (= !'\i d ,
K lim'in Y<: ral lma tni~i , 174 1). Ünnima rkah b üy ük sa hlle y az a n nln La t in c<: r az tllgl
hu )" 'r gili \l10l' ia'", MOllt<:"'l " ieu'll iin Fars lHeklup /an [Lett res persanes, 172 1)
k alilJllula. to pl u""al ah~J...dan , yanlt~ ögrc ti vc iuançlarr, dins c! ön ye rgrlanm , s i·
Y" ,al )'a ~nnll , a~ k ili;kileril1i, ka,h nlan , capkmla rr, zenginle-i kmamaktadir. H ik a-
y..d,' , l\ids tdim , I,ir gUn ku yuya inJig inJ e ip kopae, Klim HJIlSuZ olaeak dii~er, öncc
i\I aZa r g" ~" g" n i ll " " Ia ~ lf , so nr u Martinia' ya gc çcr ve oralarda görd üklerini , l. a~lnd a n
;,::"\'e nl" ri ",oIa ll r. Ya yr",lanll' )' a Y I ", l a n ll~az biiyilk tar1 I~t)l ala fa yol açan Lu ya-
IJlt a l " "'fa " :'\ i"' ~ Kli,m u ndcrj oediskc Rejsc" ba~hglylc Dauca ya J a çe\'f i !llli~ ·
tir, Hollwrg'm a )'m n it ..likt e olan Sganarels R ejse lil ,1"1 philos0l'hiske Land
(Sg an a re llc·.in fels..r e )'u r.lun a )'aphgl yo leu lu k, 175 1) adh I.ir ral'l h <la vard1r.
Saana n-lle . 'It"lih,,' in r a ra n l);l. " h aik u, sa gduyusu'tnu tc m-il e d en bi r tipt ir.
17. S. /l, 'ring !<ll] : V eni.-u'iinli8keite" Gouden /i". n H! Lucc c ( = Lueea' h
l ;aud.." li" ' ''''1 amlan, 17SJ ). Alm allca bir "r obinson a(I,," dIT.
111. Mor "liy (ijl adl ve (jogum, i;Iüm yrlla n hell! rlcgild ir : XYIlI. yüzyil; Nau!'
rflfV des i lcs f!ol/ an tes ou la Basifiude dil dlèbre P ilpai = Yi izer AJalardaki
n..nil Fa";a", ya da Û n!ü P ilpa y' m [ = ü nlii Hintli brahm in hilg ini , " K elile ve Dim -
ne'd eki B"y,l ..ha 1$ ah lla me,i, 1753). XVII I. yilzyrlm Lu Frausiz filozofu ve "Bebeuf"-
,:iilük ' ü n {ba bo u vis me ] ëne üs ü, hu utopia "robinsonade'mda, t oplamun kurulu~
ilk..!,,';"e \"C " <l oga ra,a.'l"na deginmi§, "e~i tl,,';n bild iri,i" [Ma nife ste des Egaux )
" i t "l i ~ i , ,, l e olan f ikiTI...; sav Ullm u§t u r. A YIII yazarll1 Code de la ,wtur~ all la véri -
,,,bie e"I' , il d,' ..e.. lui! (Dog a ko <lu y a da Joga )"asa smUi gCr<;..k r uilU, 1755 ) atlh bir
yaplt 1 ,Ia ,";!r.lrr.

19. St all i"las L eH e7.)"n~k; (P olea ; S la nis /a w Le szc pl,ki, 16'17-1766 : Elltre-
lier' .' 11'"" F ural'éen at'ee " " in sulai re da royaltme de Dumomla = B ir A" rup al "1I1l1
1)u mo('3la A,la H K1ralhg1 Y urUa~ l tic Görü~mesi , 1756 ). P olon ya krahlll n F ranslz,
r a olarak )"a z ,h ~ l bir ut0l'ia\I If, bu türün bi r kmi larafllld an ya zlla n biricik Örlleg i.
'\ y <l rn kralhk d evlet ~"k1 i ~ avU nU l m llqt ur .
 KUT ALJGU Bl IJ ;; INCE LI':.\I ESI 177

20 . Dr. Sam u'" .Iohnson (1709-1784 : Ra ..sda.., I'rin ee of Abyssilliu = R a ,.; -

sela. , Ethiopia P re n"i , 1759 ). üeru t llgil iz )"aZam llr' fplsen I,i r k"a roman,,!.r . E sa s
k on u, k ul (aaadel) aea ma k tu-. E ,;ki Erhio pia'da ( J1 " I ,..~ i , t ,"' ) , k ra l a r<l"" "" p t a llUl<
c ay a kadar, pr en" ' "C }lfcll,.; cs1cr uza k bir ye..le kllp a t lllr,ll. I'r ClIS Ha >seia s ,Ia k a r,le~
ve kl zkarde~leriy lp bielikte hu d ur uma JÜ~e r. Ka l'a lll, h kla n rcr g iizel ve verimli bir
vadi.H r. Ra s"ela s hir s üre som-a lnknr vu kraka- d esi N eka ya h, h edim"hi l'ekuah ve
~air Imlac ile Lirlik le, k u t uIl IIe oldu ii;unu " " la ya hilme k i<; ill k utl ll in sa n a ra m agn <;1-
k arlar. Hi, ara kut , u" ve anla )"l§lll ö lle m in i, i, tekJeri ir de ,lizg inini çek nwyi IJilell hir
fil ozo fat" bulundugu ,amirr, fakat 1"1 adam pklllla ug raYlllca bu ügrctill in ifl as eU i-
gi anla~d1f. Hasseln s vc yanuul akiler Ircr r""l c ku ra act v<: ta sa k a fl~ lIgllll göri jr!cr.
Sonu nda P <'ku..h hi r manas.tna gir nlt'ge, Nc ka ya h ögre lmcn, R asselna ria IJilgin ve
kral ol maya, Inr l" c ise ya~amllll gt'li~ i g üzcl s ü rme ge karar ve rir lcr, H epsi yur ll:mlll
araule rler ve ycryiiziinà <, <'11 iyi yeTin orasr old u~ ll llU k a lmI cd erler .
21. Lou is Sébastien Mercier (1740 . 18 14: 1:a .. 2440 : .éve s 'ij en fut jamaü
= 24·W Yrh, Eger G<,rçekten Ol mu~s a , Bi r Dü~, 1770). Bi T haya! ve öne elem e (a nt id·
pation}, r ani yillar son ra olac ak, olma~l heklen en, sa m la n , umu lan ve dil enen ~cy­
lerin hayalini k'Jfma u topia'suhr, Y aza T1770 y .lm da, 1670 yil Soor a Fransa'da gö-
rüimesi istenen güael eeyl eri dü§lemi~, r uh u nda k i istek ve dHekl er i cisimlc~t ire rek,
bunlan bir dü~ olarak a nla t m rvt rr .
22. J ames B u rgu : Account of Cessores, 11ll(iliz"e bir " robinsona d e" ulopia'".
23. Nicelas Edme Re stif de la Breton ne (17.H - I R06 : La décolJl'eT'e uustmle
p ur lJn homme lIol"'l! = Uçan Bie Adamsn Gün <:rdeki BlIlu~u , 178·1). üe tu Fr anarz.
r om a nClSlnln "robinsonade" utop ia'sr.
24. Johann .Ie cob Wilhelm Heinee (1746- 1303; Ardinghelfo "nd die g/iiekseeli.
8en b,seln = Ardi nghella ya da Kut lu A,lala r, 2 d it , 178 7). Ah La ~ llg llla glire,
XVI. yüzrddan hi r Italyan hikáyes.i olup A hn an ..,Id,iyatmlll ;;F1rt m a V C ll iirtü"
(Sturm u nd Dr a ng) çag mdaki "e st etik ahlêksaxhk" vc "g üe ellik kiil tü "nün IJi ü rü·
nüdür. Mek tuplar seklinde yazJlm1~tlf. Özgü rlü gü, giize lligi ve gü eü be ven .Ard in-
ghello ad 1nda bir ltalyan gen ci F loransa'Ja, Ga rda'Ja, Cenova'da. R om a'da v e \"ene -
d ik 'te a~kl ya~ar, At ina'daki Pantheon'da yapilan hir görü§mede Sokrat iinc<:., i Joga
felsefesi ve koemik Eros ululamr, "Biit ün 'e hatl l' gö mülme k" istenir, Sonund a, Pa-
' os ve Nakso~ a d alannd a Özgürliik.GÜç -G Üz<:llik üçlii~ iiniin temeIi üzcr ind e llt opi k
bir <:umhuriyc t kurulmaSl k ararla~tJrl!n . N iet zsdlP ö n<: ülcrind en bir y a p' U n .
25. F riedrieh Leo pold ' con Sto lbc rg-S tollJ<''1:; (1750 - 1819: Di e I ns..1 = AJ a,
17811). Goethe ve lI erd er' lIl arkada~ l olan hu Alman ~ a i t i ye d ip lomatJ <l a " h rl m a
ve Dürtü" (St u rm und Drang ) çag mll\ hir adaml , Ro u bbeau'nun iizgüdük iJke"i "i n
\'e çag .n ha bta hgl ola n " r uh erksi zligi" nin bir )"oI J a ~ 1 olmu~tur. Ko ~ uk ve d iiz)"a7.l
katl~lm, olan Adu , bu etkinin a ltlllda ya z d m l ~ ro m n tik hir ~ roh inso na d e" dir,

26. J<'an-Baptist e Sar (17 67- 1832: Olbie 011 E . ..ai sur les mo)"ens de rifarmer
les mOeurS d' un e nu/i on = Olbie y a da Bi , UlUSUll T ör<:s ini D üzeltinc Çarelcri ûz eri '
 A. DI LÁÇAR

lH' Hir D CH cm", IBOO ). Adam Sm i!h t arafçl ~1 olan Lu ya7.ar, faydacr (u tili ta ire) iJ.
k d " ri or la ya koy makta, rna k im- , oe , erln a) 'C et rnenlerinin d üzcuc k'mrn a'lni is tem ek -
tedir.

FraJl' I7. De,-.imi srrasm d a P a ri, 'le arka ark aya « l ns an ve Yurtta~ H akl a n Bil -
<lid._i" (Dédar at ion Jes Jroit s d e l'heunue et d u c it oy en. 1789) ik " t ns a n ve Yurt-
ta ~ Bil.lirj,i" (D ,:d a ra t ioJl dl" I'hommc et ,lu citoyen. 1793 ve 1795 ) y aynnlannus,
1898 ',le ,Ie " tnsa" H a kl ar r flirlj~ i" (Lif(u r ,Ic , Jroil, d e I'homm..) k"rulmu~, X IX.
y ii1·YII ort alanua dogru d"gal j,ilimle nl e ilcr feruelee ollllu~,topl \lm sal gcl i~Jlleie r se-
riill1lii ~ , l <:-kllikI c~lllc geJi ~ rlI i ~, h u na g iire ya~aml d a köklü olarak )'c ni d e n diizcnle-
m<:-1.. ve tnl'hllll,al giiçliik leri y en mek I'''rck m i~ t ir.
1863'te Amer ika Birl " ~ik Devlctlcr i Ba~kalll Ahraham U" enln, m oJern dem ok;
r asinin teltl"H olan " ha lkltl hükültlcti, halkin c liylc ve ha ll.. yararma" ilke-Ini or -
taya koYlllu~lur.

27. Eti,""' '' Cal,.. t (17118-1R.;(j: Le t'oYllgr rn le ari c = l1..a ria'da get. i, IB45) .
Sa llayi J c i ~l) i r! i g i ("o"I"' ra t ion) t a-a fm n olan l ng iliz Bo li" rt O wen' in yo lu nu tu -
lan L " t0 l'l"fiIcul fil",,,,r, l,u y a lJltmd a Lonl Cari ,dal1 a d m d " IJir IngiJiz' i s özdo Yu -
u"u i,tan'daki [karia hölg ceind e g,·zJiri r. OraJa , Lu t e zin i lam tlamak için, sözde Efla-
tun , l ,a, H" ,,"eau , Mout<'s'lu icu . R ob e' p ier r\', i"a l'0léon ilc lorJ u lIörü~türijr. bunlar-
da loplum,al ilerlcme fikir1cri lJUlur : T Ol'l u m , he r ecyiu sahihi d ir; ki~i, JogaJan ya.
IJ aJlnl a~ml~tlr ; höyle oluncu ki~i ki~iJ"n ,Ic ya IJanc Jla~Ir.

28. 136:-1 -1897 araSI, Julcs Veme'Iu (1823 - 190 5) u~ (Jp ik fik irler Je kal',aya u
"gcl cceklik romanlarr" (Alm. Z u kuuftr oUla'''') y rllarrdrr : na/oml" [,C$ huftu (Cinq
, em a ia es en hallml, lB63). Yeri" iHerkczille Yolcu lu k (Voyage au cc u tre ,Ie la Ie r·
n' , 136.t), Y<:-,dell AJ" ( IJ;, la lcr rc a I" lune, 18(5), Kaptu" U " II1'ra s' n m MIlfeTa'
/" " (I"" a,,'ullm.;",lu (''' I'ila iu" lIa U "nl" , 18( 6), K 'I JHU If (,'''1111'", ÇO{'uklar! (Les
"U(""'I S ,lu " al, i ta i" " t : ra JlI, Ill(,7 -lll (,ll), [J,-"i:/e,ill Alll"JU ::011110 F :rsuh (Vingt
", iU.· li..."" M"'.' I," me," , 1870 ), A)' l''''iftrlda (Aulo" r de I" I" "" , 1870), UI<Z Çölii
( I.e ' [,:, ,,rl .1" lila ,,,,, 1870), Yii:,'" Bir $ehi, ( Un" viUe flo Uau t.., 187 1), S eksen
(;ü", l" Dii" Ju T a ", (Lc tou r Ju mond e Cu qualre -viugts jours, 1873 ), Esrarlt AJa
n.n., my, t éri euw, IB74 ), Aficlie! StroMoff, 1876; Jki YllIlk Tal il (Deu x an s d e
va ea"" "" HI88 ), Cfsar CascalJeI, H190; AJnalur Sfc"ksi (Le sphinx d es gla cb, 1897) .
29. E d ward Georg e Bul wer-Ly(!oll (18 03-1873: Tlte COlllllling R a ce = Ge-
1e<:- ,'k Irk, 1871). O"lü t ..g ili z ro ma"emm hir ulopia'M,hr. Gi ze",li h ir ye raltl d(jnya.
~ " "I a Vr ilya ya ,Ia Alla J""ile" ha yalî hi r Irk }'a ~ a m a k ta':hr, Ruular hü tün g iiçlerin
k "y u ,, ~ , " Ian ""iI" giidi"i i H' t üke nm ez SO li ' uz I~ Jg l Lulmu~l ardlT; (]~ abilirler Je.
ll "" la rd a i~\' i , uu f, y" kt ur; maki,,,' , lm ,,!a n u yerill i alm J~tJr , Tam hir "t0l'lumsal
,'~il lik" V" a,l ald va r,hr; t.eLî . gü " iin y.. rilli alnll ~tlr . KaJ mlar, i~lcrinJc l",lu uan
"vril" ,l,' u <InlaYI, er kc k.lerJe n ii ~ tiind iir ; a~kla kadUllar ön .;Jerlik e(lcrle r ; · erk..kIer
y a lmz l eknik le öl\,l e ~ d i rier. F el, ef" Ve din gör ü~leri u d e fiklr birl i;;i va r, tel.. T ,m n ' ya
 KUTADGU au.te IN CF:LEUES I

iuamhe, Ru yeralti dünyasua bulan bir N ew York' ludur. 0 , Amerikan demokra.'lisiy.

Ie öv ün ër, ("k a t Vrilya dilinde hu n a Koom-Bos h (= Bi lgi~iû"r h ük üme-i] d enmekte-
_lir. Yeralt l dünya~1 güne~i d iiny adau Jaha ilerdedie. Ürada roman , §iir, müzik gihi
~eylcr yoktu r; ne,.c anilere r astlanrr ue de kahramanla ra . Yasam, k öt ühi kle rd en arm-
muur, h arp yoktur, para peginden ko eulmae, fakirligin ne olJ ug u !>iIilJm cz . O rada
},erkcs ve he r ~ey eski Yu u an felsefeainin "ataraksiat' sr [r uh uu t iim rahat hg ,)) için-
dedir,
•
30. Sa mue l Bu tle r (1835 - 1902: ErewhQn = Hiç B ir Yer , 1872 , vc Er<:-whon
R evi sil ed = E rewhon' u Ye nidc n Ziy aret, 1901). E rewh on, Î n gilieccd e "I,iç bir ye r"
d ernek olan nowher e'i n çCVTigi' d ir [t ersine yazl ~ , Fr. pa li ndro me) . Tammme lngil iz
romanCIS Jnm t ugil iz to pIuIuk ya~amml, gelenck ve gör cncklerin i ye ren bu utop ia' -
Ie-de, h ikêyenin ka h ram am Ge or ge Hi gga i~ bulmak i,;in Y en i ZeianJaya {::id er, ora -
J a Chowhock admda bir yerli onu d ev ler ülkesi olau Er ewhon'e gölürü r, Orada ha~·
[tea çaba saghk d urumunu bozm am aktJ r. Ne zle olu .. ag lr cezaya \'a rl't lnhrken, ah.
la k ku rallar m l çignelllek d og el hir ha,lahk BaytlIr ,'e cee a görme7.. Vere m olan ömii r
hoyu nca ha pseJ ilir, y ûde 20000 st erl in kaz an an ki 'ji list ·adam say dar ak ve rgi Ödcmez.
Ora d a "l't1antJ1..Olzhk Ko lej i", "Tutmazhklar Ok ulu" , " K a ça m ak Ok ulu" gibi kuru-
lus lar ve rdie. B uu tara göre mant Ikh vI' t utarh duvrumelar insani h ayvanla~tJran
alç akhklardn. Sonunda Hi ggs sev di gi bir k, û a hirl ik te ha la nla l ogtltc re'ye ka çar,
R omanm d eva ml OlaJl 1901'deki y ap Jtta, H iggs 20 y ,l sOllfa yine h u yurda gelir Ve
büyük d eg i~ ikl iklcr gÖrü r. E ski krlav usu Chow lw ck, admJ d"gint ir crek l' iBk "p os
K ah aLuk a olmustur, Yerliler Hfgge'I, 20 yil öu ee balonle kaçtlg l için, günc~ t a uns i
Bam I' onun a dma h ir ana killee yap ml~, "güne~ ogulc ul u1\'u" (Su nehilJ reuis m) a dmda
yeni bir din k urmu slard rr. Kilise ba balan dinso l ho k ka bazhkl a rIa ugra~maktadlr.
Higgs, kendini yanhs anlad J..k1aTJnl görür, (akat on larJ lalllhra maz, Son u nd a yerliler
on u giz!ie e yurrt an uz aklast rrrrlar .

31. EJward Bellamy (1850-1898 : Looki ng Bfj(,ktf'lIrJ : 2000 - 11187 = G,··

riye nalu~ : 2000 - 1888; ve EqualitJ = E~ill i k , 11197). Amerika dün)' 11 JÜ 7...,,·
leyicici vc iktisat dcvr imciai B ella m y'nin hir utop ia ' BHhr. lI ik iiy "ye gö re, J ul ia n Wesl
ad md a hir aJam B o- t ou' d e Lir gece u yk u ilaCJahr, 113 YJI, 3 a y ,.1' II gün uy uya ka-
bt. 2000 y thnda hUl 30 ya~lD<1 a hi r genç giLi yatakt an ka lkar, k ar~ J~md a Or , Leete'i
ve eski lJi~anh8 lnm ad lm ta~IYlln genç Edith'i görür. Boston degi~mi~tir, XIX. yüz-
ytl ka nl l i~~i kavgalan hi t llli~, kanera bi t devrim ol",u~, insanlar kut ve gönenç için'
d e y a~amaktaJll'. P ar a Jenilen ~ey y oktu r; heikesiu (lcvI etçc verilen bi r gelid vard ..
ve I) para iJe idare «tmck 7.orunda<1Ir. rttagaz alarJa )'aln,z bi rer tanc ör nek c~ya , 'a r ;
ist eycn bu örnekl ere bakar, hirini seçer, sip ari~ini verir, kendisi daha cve va rmadan
malleslim eJi lir. H e rkeB 21 ya~ma kaJ ar ögr e lim göriir; gcrcksiz ~eylcr programdan
kaldJTJlmi~t Ir. 21 ya~ lua ui~en ler 3 y t! dev let hizme tiude hulu llu r ; 3 y uson r a Slllavla
dev let mcslek okullanna ah nll'. Smavda kazanamaya"Iar i, alanma ahhr, ke ud ilc ri" ",
uyguu bir j ~ huIuncaya kaJar yer degi~tircbilirlcr, Dokto r da duvare l da a y nl ücre t i
aw. Cinayet, bir alul h ast ah gl sayilir; eaniler b astaulere y a u rilir; p ar a d e nilcll ~ e)'
 A. DILAç AR

ortaclun ka lk t ,gm<lan l.er i l'inayet u al m'~Ur; h lrs lZl,k <I a arrrk gerek. i'l: ohnuetu r,
çii n kii he rle. her §cyi ...linehili r. Hiik ü mct ill ha §m d a hir Ha§ka n va.," r, bun u COng re8S
delLetle<; öjlrctim ve h ck iml ik , Da§kanm .eçtig i h ir ku r ulc a .lenetlen ir. K ad m "akIa -
r uu, k a tillilarm aeçtj~i h ir ka,hn h a~kan se v u nur. Yurt t a ho~nut8l1 zlu k v e siailt i yo k.
t ur. H e r evdc tel efo"la müzik dinlen ilir; ha ik k itaphklanda ya rd ,r ; bunlar kü hürü
yay ma kt a, alm at yup ill an llllla )'l §la he gelli lmek te d ir . Julian West , y u rd un 113 yd
;;Ile.·k i t ar ilti"i hil.J i ~ i içiu I'wfe.örlügc a t alu r, esk i nis anhsrm n to ru n lln u n t e eunu
olan Edit h L eet e'!e evk-nir,

32. Ber tha VOn Suttncr (1813-1914 : Dos Afasch inenz eilaiter = Maki ne Çag l.
189 9). Die Waff en aieder (Sil:ihla r A~ ag l, 2 dit, 1889 ) adh ro m smy le 1905 No hel
l:l an ~ Ö, ];iliinii k aza nan, 1891' d e de "Avu"t urya Darl~Slwericr K urumu"n u k u ran
Av u.tur)·a h hi r kadul, Jl. f" ki" e Çagl'nd a t oplu m 80r UlLla rull ha n§ çl a çrsm d a n ele
a lm, § ve h u yolrla bi r u topia il ori 8iirrnܧtÜr.

:l3. TJwou or H e rlzk e (111,1-$- 192 4: Freiland, ein sod 01es Zu kunfubi1d = Öz.
f:iir Yu tt , D ir T OI,lu m "al Gelceckl ik Tah]" . u, 11190; E ine R eise nach F,eiland =
Özgü r Y u rda Dir Y olcll luk, 1893 ; Ent,ückt in die Z uk unft = Gelccegin I çine Uza.
JU~, 11195). Ya h lld i aMlh Av ust ur ysh h u ik tisatç i ve gaz eteci, b ashc a p ar a ve toprak
reCor m u ile ug ra ~ m .§, t op rak t ümiiniin d eyle tle§tit ilm esin i. kis ieel miilkün k aldml-
m asmi n~ ~' iflçi1e rill iit eti m k llr ulu§Iarma dag tlmaSln l is t em ist ir, Yaprrl armd an Oz-
gii r ii/keye bi, J olm iuk. Orla Afrika ' da h if t oplu mu ele alml~t'r.

31. \\'illiam Morris (1834 - 1896: N ews f rom Nowhere = Hiç Dir Y erden H a.
her , 1119 1 vc A Dream of Joh .. B ull = J ohn Bull'm h ir dü~ü , 1888). û n lü l n gil iz
pi'; h u oto p ik y ap rt lanyle tng ilt er e' y i t opl u D"1sa l bir " com mon wea lt h" ola rak gör-
mek ist emi srir , Ya zar , biz i Orta çag A nnp asl'n daki y elm, uy u ml u, scvg i ve gue ellikle
d oln y a§a m a vc ülk üdil ügc çagu m akl a d n·.

35 . He rbe et Georg e W eUs (18 66-1946) : T he Time Mll chi .. e = Z a m a n Makine-

si , 189.'5 ; The Wlmderfu/ Vieit = Yebeusr Blr Ziyare t , 1895 ; T h" I sland of Doe-
lO r Jl1o reou = Do kt or Mor eau'nu n a d asr, 1896; T he Wa, of Ihe Wo,fd~ = D ûn -
y al a rm H ar hi , 1898 ; When Ihe S /eeper Awakes = Dy uyan D ya mn ca , 1899 ; An-
lici p fJIion.• = Gelr"ek lîg i On eele me, 1901 ; Th " Fïrst Afen in the "1-100n = Ay -
d a k i ijk ins anlar, 1901; Afankind i n the Ma ki ng = Olu§an lnsanhk, 190 3; The
Faod of I" e Gods = Tann1ann Desi n i, 1904 ; A Jl10dern Utopi e = ...Modern Bir
Utopia. 190 5; In Ihe Days of Ih e COl1U1f = K u y rukl uy tld,z m Giin ler in d e. 1906;
Ncw Worfds for Old = Eski Diin ya lar Yerin e Yeniler 1908 ; M m Lik " Gods
= Ta lln Jara ll en zeyen l nsanlar, 1923. T opl u mhi lim ci, d iril bilim ci, "hil im ro ma nCi-
81" (scienee fieli oll), u to pia'Cl olar ak belire" b u ü nlii tngili z roma~ e mm iJk ön ernli
yapl tl olan Z aman AIllkinesi 'nde, za m am d ör d ü ne ü b oy u t sayrnl§, "zam an y oleu-
su" nu (T ime T ra veller) " za man m akinesi " ne hi ndiren,k M. S. 8027 01 YIJm a Va rdir.
rn l~; Ween a a uh hi r kl Zlll kd a vu zlugu He. Morloek d enilen t a nslk61 h ir ins a n Uktn lll
ya~ adl~l yu rJ u ge'l:mi~ , aon r a geris in g" ri bizim düny aya d önmii~. ha ik onu n görrn ü~
 KtJTADGU nu.ie JNCE I.E~tE~t rar

old";,, ~"yIHl' in''''r)lam.~; a d a m ik incÎ l..,·z yo k u l ,,~a \'Iklll l ~ . " urtI~ .<i <i llfJl""'i§.
Yab:"s l Bi, Ziv ",,'!"te h ir mel <;>k y.,.yiiz ünc inil' ,lotu>;" . 'e ~i'nlllk lcrlJ" y".t"" da-
arak an lallr. Dr. ,\ lorc" ,,' nu" AJu"I' nd a. " y" r;"l a,," ola raI. lal\.r~la~m"k ~_ l ' ? ""
~u dokto r ve yar,hmcl_1 Mont gomc ry'y i giir iiriiz. P rl'w li" k adm'!" b tr adam 1 "l~ 'bk'
l> ik i a <l " "' [(1 ha)'van la n insan la~t , rmaI.
t ek .l iou a ,Iay a g. 'l' 1l'r, ora. Ia "u ' . . a.§l ~ c aTll" 'yal
_ I -
Ia r1a OnIa n ,j ,' ', >;-iill,l iir lllck "" konu ~l"rlllak is t edikle rin i g"r ut . \i a rh kla r", y al' b l ot
- • • I kl
k ,l a r esne k "1"J:,,h~ . iç in hu ,Ieney h' r ha~ a' I " ' 1, k uhr, anwhya l.U g In '" "ar I ar Y:H I
.a I 'a la va n hayvan-Ins nu olurlae. SOJluJlu a güç lü lu r Ylrtl c' hayv an ,Iok -
rn sa n- ,ayvan) ' . I I . _ lar ha. k aldmr cv i d e yandlk t a n "outa
ter e ve yardl lllclsllli parça ar , l ay~'all - ms all > ' .

P ren ureI · k k "uçu_ok I"', k')'lkl a aJ a d an ka ça r. Dii ny ,, 'arlll II arbi' nd e ".l.atsI gcz."'.' .lll l."
d en lll'ania r Ye r' in li7.c. akm edetler. Hunlann gdi~mi~ ça.~p I~m a ma~lI\~ CTl.'".'''
' 11
u:
.. .. l ' J
rueu l a l' ~ lll art~ ar Ir.
Yer 'd eki askcr jer smhr, faka l h ir <ure sonra, I er d ek, nuk,
Cl 11"" 0l'
la- a ka '~ ' koru na ma ya n , ars' as k er ICrI , ' yo k olu r . Hi r dell cm l'i<;>r kitalu
. ola" e ,'fe, 'P
" 'l im )'o lllil da ilcr i. i ió" J,irt
ux nu I l' ml', y al)lCI .' ''1' Iu .'nb, .
ak ,m . mllla r, asrlama-
or an lu
" .. .. .
lar Vl' i., t"k1cr or lav a k oy m u~t u r. Modern bi , U/op,a'da, ust u nl u k, elde b U! UlI~n
ü st;; n a id Vl' m a k i;,clcrle cld e cdilir" "un cIc ulmuns VC s av ~nu ~.mll§.tur. Bu Ut"I' I~ .
'L.' ..
I>lz , m gllnc§m• .J
u'l: ü -
. e'm (Si rius) ;;te" inde Illlllllla ll bir g une~1Il etrafmd a .10-
' Akvrldi
·, '

· gezegenu0 e ,I>U I". m akt ad,r O rad a h iç hir ~cy b o~una bar~an m az, her §eyIma-
nen I,11" U · A ,
kiIne1esrms. t u-, • ~ i~lel"'
. e I" k •u-iklc ~ • ki~hcl
~ mü Jk kalk manust rr a ma ka rla s ah~ ra l" ma z,
ü ret ici em ekçi, tiiketici i§h irli~ i ) ap arlat. usakhk kal k rr ustu , n am u~l u )"a§am r, tem ·
"I~iisüz
' k'' v
b e III'k yo , . yemek - yc nmemes i içi n, i~tah a \"'" iç kil er yo k; ..a~kl .a, da. ,,h"
_ kal ma ."
ok , ka<lmla r namuslll kalrr , ç ab uk evl cnir ve çocu k <!og:.u t u r. Yone t ll~ l :,~ m" r a '
~ ..
oenen "'" rey , er 1'1 " .......
~ •.• , ' , bunla r E fIatun'un "bckçit'Icrine hen zer, D m, lIl~all l. 'k
. . .
kültü'td iir, herkes yslda hir h aft a ya paya llll z yab a n" çckilip do~aua vah~, gIl .. ) ".
111". Esk i D üny alar Ye rin e Yen i/e r' ue §U J ii~ ü neder or tay a konmust ure D e. let s n-

•n aYll .. <1ene."lffi a I'., '" alm ah • t o"lum'al

,- ' ad ulot i ,Iey rim lc uegi l, yaYa~ ya"a~
. gcrç ..Ik.
I t' rm eli' devlet h ulk,. olmah, h alka h izmet ed.,,,ek he r ~cyi yiiue t iml altma" l",a I;
he~ylük 'le~ginlik vc gclitlere yü ksek yergi konm ah; iicr etin cn a~ai": l_
d e re.,c, i saptan·
h ' "'"c u k bak lm nIl. e;;i t im- ö ~ re ti mini ,leviet ü zeri ne a lm al, ; Illc,lek okullnn a, tima-
ma " . ., ki " I " lk" te dan
h ; h a milr ka dml at, yashlar vc h aatalar ko ru n m ah; a ilcy i ve 1 ~'.C IIIU \t o r a .a .
kaldlrmamah : yuk neda aç lkla na n yö n temlc , türlü yurtta~la rlll gone" ç derecclcrin i
hirb ir i"" y a klu§IIrlll ah: '
36 . P aolo Man t cgazz a (18 31- 1910 : J,'anno 300D: sogno = YI1 30 ~0 : Bir Dü~ ,
1897 ). lt al yan fieyoloji , p atol"ji, e n tropoloj i ve sag ltk hi lillli profe sörlc nll.den ~fa.nt.e­
g azza'mn h u y al"" iJir " gd eeek lik ro m a lll''<hr (Zuku nf tsroman ). Da ha .m Ce Snllr -
Iili k vüzY lh" (Il sccolo ne ur otieo , 18R7) ve " t kiyiizJiihik y ii7.y,]'" (11 seca lo t a; t ~f~ ,
18Rn ) giM kon ulur iio:erinde dl' durm u ~ olan yaza r, M. S . 300f} y ,lml ~rek :'l~ara •...u:
görmc biç irninde ya z Il m l ~ b n gcle eeklik utoI,ia'sml. llzrnanl Im lllndugu !>iIJllIler u ze
r illd e kurmu ~tur.

37. Thc od m llet zl (1860-1904 : Altneu/<md = E ~ki ye n i )"u rt , 1(02). Siy~­

"izm in kurueusu olan Yah ud i a81m d an Av usturyah yazar, bu y aIHlm d a, F I-
 A, DILAç AR

li. lill<l.· ile r' ,I" k u r u la'~ag m a i tl all,1J'~ 1 , -,. hUIluIl j . " .
los ullu bir u1ol,ia Ilali' "l e "iz . , _ "I' ~ m ';:ah~lJg> YlIh'Hh d ev ldi lli'l tab-
, . trl , ~ 'r. uman yazrld r,. d FT . d L- "
luni sj" kllrul mu~ hulu lluyo rdu . 1,,1Il a J rstm c Ir Siyuni ~t ko -

Oiin ya 19 14- 1918 ydlarm da Bi rinei Dünv a H b ' . .. .. ,

r ÎmÎ kopm\l~, harJ,in son u na cl g 1918 ) 1 I. a r Inl go rm u~, 1917 de R us Dev_
W",,,lrow Wll, on ü" lü " I ' k, o"ru, rn YII . asrnda Am erika Cumbu rba skem
, nu a " 1111 I an e t nus ( . r di I .
lanma koala ca k, d cuider d ai m a öz ü J k " .. pz .1. lp oma" olmayacak, ~ilah-
Yersnilles nan~ A tltla{m aMvJc " JL:I:raC;u, "'om~,rgcClI~~ ~Oll Lul~c~k v.b.} , 1919'd a
1923' t e d e, Yuuanh Iiir k' d,' t ' , m m u (SuelCte d es N a llOlls) kuru lmu§ ;
'un _orUIlU 0 a n balJaM F I
q J
de Ame ri ka Birle§i k De vIelleri u rtt a l bI ' : aman, alla"! ap onl u, kend iai
neurop a" ad, alt md a (,üt ün A : ~ Ik unan R lchar d Koudcn ho vc-Ka ler g i, "Pa·
u
'rul''' a .ve d e" letierin in bi r1e,""'sini ta sarl"'lII~tlt.

D _ 38 .GGeor " g e H" r,ianl Shaw (18.'>6- 1950 .' R acle. to lI-fetuseiah = l'tfetll§elah'
o!(ru e rblll Geri , 192 1; Metuscla h "Eski Ahit " e " . a
I B'" _ , , " gor e, en ma m omü rlii ki~i ol
, ya~lIl' a >aba olmu •• 969 YII yaHalm~tlr) 0 I" t "]' , ' up
f:d "'''' gi i.;:i ll ~ alan 5 , h ~lüml" b " ,..' k , . ' .u U , lIgI I Z oyun y asarnu n geç m i ~ i ve
u U) u Hr utopra oy u u d r A 100
inc elemc-a çrklamas r da b i , ,, u u. yuca sayfalrk bir
!I (" u Ulla u Lu 0YUIlUI\ hólumler i ~unlardIr ' 1 " B I
. f. J. ·1004 (Ad e n ba h.;:e_iude l'" ? " G " .. .. d .. a~ an g rçta,
" " v. uuu m ue e: Ba rnabae ka rd e 1 r' t '1'"
3. Olan oluyor , M. S. 217 0" . 4 " Y , L' , . ~ e In ncr I ;
._ " , . a ~ I I r ,aym fa el a"" M. S. 3000" ; 5 " Dü ü .
eu~eh i leeeg i k ad a r u ~ ak M 5 31920" 0 . . , neerun
k' .' . . . YUlIu n "Metab,yo lojik Be~ Ha p h bi r T evr "
~~ hml" hir alt- beshk ta~lI11akta<l' r. (A l'rIetahiological Pc t t hl 0 .. at .
"ya rauci evrhn" (crea t ive evolutio nfdir B .. . n a cue . yu nun oze~l
erfskin oldugu z T' . h . una gore , msaJllu ya~am l klsadl r, ta m
, . a m a l' ." ur, u ya~aml uza t m a hd ,,; inea n bu d uv u u , k
itzeri nd e direni rse , içd ür tü ya~am l uzatahilir. tki perdeli I. hiiJü,, ;;e YÁdg"re ~er ve.
ve ~eyt an il e lJirHk t e cenne tteyie. Genç bir gev ' k . ' cm , avva
kork usu u u d o ~ - ', I y a v rusu n u n cesed i, H a vv a' d a ölüm
gur ur , Adem de u-u ndmci rek-düeenltkten brkrms f kt "
ko §u hl )le va.am k ',t :;; -" a a yenI esme
,lt. r ili t h 'd l' I ' a k I~ e r. «y t au, ,Jogur mauln 11" old ugu n u, kendiHinin v e Á.-lem'in
.. .: , a , lIr 11 mdan , I Og tl lll ~ Lul m ' du gullU bildi rmeklc sor un u öz "
:"'ll1mill~ ikinci l)e.. I.. ~i,,,le, ]'ir k.a.;: y üzy .1 so n r a , d ü ny a n m ilk k' Ylcm ~ai~mler. :u
la' UIl górmege gel ir , 1T;, lJil ' i ii[d iiroliikt ,' n hu yana b' k i k ,ana a·
"" lo:".h k u, a llll 'l ,r ._ Ir a ua man as er olm u~tll r;
, . . , y _ ) e ,I "y e,l" r. B,n , ti, ill " " " tl klY'clh k t lln _, la h.. iikt iiu ' ..yI _ ," .
""-' !tll l" er 11 1"1 " I , . . v - ' f ( . "t.e,,·
• . . 0 UIlt< C , ,IZIIll Y"~ ''' tlakt a uJdugurnuz \'ag d ay ,z I D " H L'
d ell ],{'mcn son r a 1919 K . . ' . unya ar Jn-
rad vc Fr kl ' , a' n yen ;;, k a z a u m l~t lr, mil yonIarea illsan ölm ü~tiir. Con'
h 1 I an Yll I Barnaha s a du lt1a Idyol o"'=' vc te olog k.,d·.I ~,- er, y a§a m, çok k I' al m ,§
LUlu.yo r a r; t ol' u rn slk m t'"! ve te .-l irginl i[d bund andlf; hiç olm llzBa 300 y d ya~ I
' ç~J ';'~ '~~ ,llllrg,' a dlt,,1a iki ha~Lakan Lu kard,'~leri giirme ge gelid cr ; ya.aml uz:t::~
I In "~ I .a ~lll Lul ul1" u~ t1 tlll 'lI111""kla,hrl a r; b u nu poli likad a' Se\'illl ler~ 'd " I' "
man k ",,, I S I gl I " !>l za -
1 I k 11 a n a rm UZU ll ya~ a m aS1t ll Uyglll\ },ul llluyorlar ; ne va r ki ortada da ha ], ir
" I u ~ yo l u r, 1II. I, ölü " " I" . )" 12 170, t " g il1er.. a rtl k Lir cu m h u ri Y"U ir Barn
de~ler,l"n birilllll d am a,1" H a,lam , "B3 ~
, _,I Y"a§a IUI~ ~l' m d'I L Jr
' La§pl.'
sko a(,ak,;' kkar-
<110 hizmet.;:ileri <Ie 274 Y'I ya~alltl~, t,;i~kri
Ba kam Mrs. Luters triug • ol'.:'~~t:sr Br~:
tau ya Arlalun CUllIiIuriyct ini Çinli lcr Yölle t mek te, yazrn an hk.lara da Afrik a'd a k; ze~-
 ....
KUTADGU nlLIG I NCELEMESt
'"'
ei k a dutl ar ahnml ~ur. Cum h u rba, kanr, öne eki L uhin ve Du rge'm tor u nla rmdand.. ,
Ba rnabas'Ierm bir t or u n u d e c u mhu riy et in " ya~a m a sü res i isleri" daire"ini ll ba~say­
manItgmda b ulunma ktadrr. U ç perdelik IV . b ölümd e, -yd M. S. 3000, t llgilt er e yÖn..-
t ieilerinin k orktugv gibi, uzun ya~amh, genç yeni uk ayak.lanarak " esk i" leri adad a n
kovmu~tur. Ingiltere a rtak Mesopotamya'da, Bagdat ba ~kent olm ak üzere, bil Com ,
mo nw ealtb'fir, " T u ra nia" im pa ra t orl ugu d a en yakm kom~ulandlr. Bagda ttau yash
bil bay, da ma~1 ba~bakau Mr. Badger Blue h in , k .Z1ve torun u ile Ielanda'yr ve UZ UII
ya~ a mhl ar)/l kahinilli görm ege gel mi ~t ir. Ber aherlcrinde, "Turania" imparatoru,
ünlü askee ve "kader ada nu" Cain Ad amson Charles Napoleon d a Vardlf. Sa vasçd
t uturou i§i boza r , ona t elsi st e i~ten el çek t iri rler. Irfandà'da Falstaff adm a hir
"Korkakhk Am h " d ikilm i§t ir, hir d e kadm kahi n va rdar. Konuklerm "tllgili'"
uy gar hg .mn son u U" ula c llk, han g i parti ka zan aca k ?" ecr u.• unu , kûhin kadm
" H ay d i, d ef olu n, Imdalala r. " §ek.linde ceva pl a nd m r. Anla,amazlar, kahînin Bert
bir hakl§1 ya §h ba YI öld ürüe. V. h ölümdc yil 1\1. S. 31920. Bilinen insan lrk,
y ok clmustur. Çocuk lar 17 y asmde olarak, YUlIIurtad a n do àer ve so ns U?
ya~arlar. B unla r dört yil ived ili geli§ im v e egîtim gördükte n eonr a, oynar,-dalls
eder; dogurdukl an som-a "eskj u k 'a döner ve yemek içmektell doymue ola rak ,
"c isimsiz art d ü,ünce"ye çevrdirler, Oyu nun so n un da gene hir P ygmalion, hir
kadm b h de erkek heykeli ni birl e, ti r ir, bir ki my ae> da bunJara ca n ve y a,a m
b a~ I~lar. Ad em ve H av va'nm enneler i Li lith sa h ned" ~ö rülür ve bu sis te m in
s ürüp gideecgini söyl " r.
39. Karel Capck (I BB7- 1945 : R . U. R. 1921; Kraki l, 1924; R. U . R., " R os-
su m's Un h e rsa l Rohot6"m, yani Rossum' un Evrense l Hobc tlan'mn krsaltmasrd rr ;
Ros sum, ki~i ad ld rr, rozum , Çek çed e "akii" , robota da aynl dild e " çah, ma" an laml-
nadtr; " K t akit " d e bir m a d d e a d ldrr). Bunla rd an bi ri ncisi ü ç perdelik bir oyund ur .
Av rupa'dan ço k uzakta bu lunan bi , adade R ossum hir formul bulue, bunun le seri
h ali nd e rnak in e ad am (roh ot) yap ar. Bu nter tam makinele~mi§t ir, .1uygulan yoktu r .
ü ret im b old ur; Ro ssum hi r tann olmak i "te ~ indedi r, oj!;l u da mühendisti r. R o],ot
fabrikasmm gellel mü d ü rü Harry Do m in, i ~letme mü<!ürü d e Alqu i,t a d m d a hiri tlir .
R ossu m' u n b ZI ve " t nsa n h k B irli gi" ü)' esi Helena Glury bu adaYI get.ii' d enetlem..y{'
gelir. RoLotlafl gör iir, hunla fl rnak ine gibi ya~aJ"ak kökli~ill,l"l1 kurt a rmak i, t er .
Harry Domill i~iu tek lligini anlatlr ve robotlanll gerçek in san o lmadl~llll, <1uygullu tl
lle old uguuu bilmediklerini "öyler. Domin, bülUn dünyap robotla~ma yoluyle ar i.••
tokrat yapmak, Hele na He de evlen m ek niye t inde d ir. Bir Süre son ra Helena , fizyol o!\"
kimyacl D r. G aU'\ k an d m r ve roLotiatm yaplmlllda onlara bir a z d u ygu ve ruh ka-
n~tlfllrr, ya plm formülü de yaluhr. Robotlar ba~ k ald m r, h"r ~ ey i y ,kar, herkesi öl-
dürür , yalmz Alq uist kurtulur. Son u nd a, duygu ve ruh knzal1nU~ ola n rob ot Primus
ile robot ka<lllliardau Hetena sevi~ip yeryüzü nde y"ni Adem ve Havva olu rlar.
_K rak it madd esi, K rakata yanard agmdan ah nma bir m a d e n olup en gü.;:l ü patlaYICl
maddedir. !tlucidi Prokop admda biridir. Roma nda, Alm anl ar hu maddeyi ele geçir-
m ek için P raha'ya aj a n gönd erirl"r,- P rokop v erme z, AlmanJar d a ouu esir ederIer .
Faka t Prokop metres; olan kadmla kaçar. Daimon adillda bir ajau ouu yine elI' ge.;:;-
... Á. DIL Aç AR

r;1' l.i • • n . r ~ i , t mr '},,' ·";n .. I(';\ü, ;;" na imo n'tl ." git.li ..' ..ku iL..lalF.'1 iJe 3000 km .yl'
, .çllah ilr " .... k in "n hi . I, ar .;" ' -.rolt •. K :w ga "Ik n , Dll imon ka..a. , P rokop u ve Onu n
mrn... ini J.irl ikte !:ö lü riir , kr ak it i p at.lat .rr ve esk i anar~i.t ar k llda~ l a Tl m r ok "d r r,
I' rnk npa d iin ya YI h u ~ ..k il<l,· d e g..çirme yi (inr r ;r. Prokop k ahu l etmrz ve ka ça '. So-
Ilu n.la P ro J., op bi . ihli yad a ka r~ l l at l r. t ht;y• • on a t ilyl.. d r, : " ç., k b üyük eey l..re
ö7_rnmi}'in. imanlara faydah olan kü çiik ~,,)·I ..r ,ra p." nu , öz ona T llnn'nm ... ~ i gib i
J:.-l ir \t' onu ,l o~ru )'ola t1nn .liiriir._ Cap"k'in h u yolde yaZl.l m l~ Makropulo$ St".i
(" ;ic Mak." I,,,I,,. , 1922) \'c Yllrud<l n Ádem (Ad a m Su";'t,-]. 1927) ad IJ oy unla n
.la \'3.,h •.
10. I1'YII G. E rr,,]' u' g (1891- 1% 7: N t'Ob,çll.Ylllr po~ojd<'niya {Iolio (tu, mito
i .80 u ~ni"o" = J ulio J ur !'nito ' nu n n ' Müritl('r inin Gü rülmedik :\b ('( ',.I.n,I922).
Ala yh vc y..r/::i1i Lir Sov1'U ro rn.md ll. ;'Il ek; ik a h d eveimci J ul io J ur eDito' n UD ve
onun Hu ,o. Arn..rika n, S"I1...~ al , lt alya n, Fr a tl~'z vc Alma n a. ,lh y....1j müril inin 1913
- 1921 karf:a ~ ahkl a n ~ ' r a' Jn . l a k i y .. ~ a nll llllll ,l atlr . r naa ulu. lard an ola n hu mli-itle r
k..ntl i ul" , al nit ...l ikJe rini J e )·a u' ltlrla. , d ijnya",n g idi~ini kö tijm. erl ikl" ('1f1tiri. le "
ul o"i k h ir ,Iiin,·a. ul op ik bi r u ygölrhk için çli~llkl a rma Înöln.r1ar.
11. E V·/il...ni y I. Za m)'a tin (1884 -193 7: .\t. = Diz. 192 2; RU5ça m"li n t am
ola rak : 1 9.~ 2 ) . Yd 3000. G..1....egin ut opia ' "1 olara k bü t ün dü n ya t ('k bh d evl..t d uru-
mUna g\"l LiI", i ~ ti r. Ba ~ mat"'o alikçi D· 503. Lu d im y a r nn betimlcn m e'ini Fünce.ioin
10 , a"fa,ull' J:('ç id r. D n 'I" 1 Laba'lO m a~ 1 Mty ili k Ba ba . ....hr, D ün y e, m.te mat ik
ill",ligi" I(' çah~ an , I'-U"u ....uz bir m . kine örgüt ii ol. r.k i ~l('ml'k.t('di r. t D. a ni.. bir('r
Mn um ar . ... hr; numa ra d a )'Urtt a~ de mekfir. B un l. rm b..yioll'ri d..netlenerek . )'TII
•l üee ye !tör!' ay arl a nabilir . Evl('r u mda nd .r, gizli t . ra nan yo k t ur. D "vl..t l urla rla
\·..vrrlidi r, kimse l açamaz . Üzg ü rl ük va h, i bi. d u.um sa y,h •. " Mü yo nla r a.ab a.," ·
IUIl bek çi, i vc ko. uy ucu la r l va u h • . Ha d a hk k i~ i l,,1 hi. i. t okt ir ; bu ola r b&yindeki
h . r al k ur m a öz..k1..ri ni n rönt !:en " lOlan)'le yok r d ilm e. i yoluy le ~.I:.h ,]ll. H ... ,r)-in
" a k t i va .dn , ye mek, içmr k, a~k v. b. A~kl he rke• • ne . k p..m lt.- b.m ol.. k . r',]'i!:Uld.
,.t k.~ burosunda n ..Id e e d..bil ir. Ki m i lt.d'n " n um ar a" la r hili nç..izIiltle d evlen t ehlike-
y e ,.ok ar: hu nla r " l yilik 8 /1ba"," om a rabasr altm.la eailir. Bu rad a ar eu, aClma gih i
du yg ul ar )'o kl u r. Insa n m hayal k u rm a yetkisi, a,k d uygu ~u . sö z "e r mi, oJm. bili,,·
ei ya k ..d ilm ;~t ir. K ul:, kö lt' olmaltl a eId e ed ili r. E..ki " cen net" lta v ra m V I!! h.yalinin
,:r rç..kl ..em....i.lir h u d r vlet .
4-~ . AI ,Iou 8 He xley (189 4-- 1963: B,at~ Nt!W W", ld = t , t e Gür.el Ye ni Düny . ,
1932). 1'0I'IulOu y..r..n b; r re ma ndrr , H en ry Fo rd 'd an 6 32 ytls on ra Lond ra'da k uru-
lau bu )·..ni d iinyad a bir Jabo ralu va r v. rd tr, or ada insa n ka d md a n do gm akl a d e·
jiil. ~-"mu rl adan ....,kmakl. r1 ü ny" y. (ii:irer . Bokanov eky ..yle m iyl... . iAt r m1i ol. ..lt, y• •
~ . nll o t,..r tü rü v r l a t ma m n" " Y(ii:un iou nl. r m.-ydana get iril ir. 11'1540 (ab riltas,o'o
a.h " L..n rlra Ku lu çlalama , ... Af ar lama Mer kr zj" d ir. T .h·im F. Ü. (= Fo rd ' d .n
"nrr) v.. F, S ( = Fo rd'.lan ,.on ra) görr h... aplamr. Fo rd .ö zc ü~ ü a' • •lra F reud bi ·
çimi n" k ay Oret illl v.. t ük d im, r a, a mm t "k amar ultr. E de biy at , Aa na t, (eIA,,(e y a·
,.a"" r. H ..r t r y . Ia" d . rd ir.e....liIm i, t ir. hçil...r d uru mla n nd .n mr mn un ud ur ; en y ük8elt
 KUTAIl(; U RII.Ie; 1"\(".J: U: ·\IE,01
'"
v... i ,"l i ·i ,~ i l t'Tr M·\I I,h. A.I, Jo'i" i• .'1..1" " ,," . rn ,· ,., j ",~iz ula'''"a ,I.. - E I,,.il,,,, E" . i
Moron " .Ie" ir. n ü" ya n ..n r t . . isi. :'I(" " al, l,a ) 10,,,1 arl" " Ja I.ir i<l ir. T oplu ", ,, ,, I,el~ j ~ i
" ll irlik l.. Ii". Ö z. k~lik . n"nl:"l ilik" " Iara k ka l,ul .·,Iilmi : l ir. Yll t lt " ~l ,, r ar a>ltl,la B,·r·
na . ,1 Ma. _" il" "" "j: i l i~i Le nina Cru ,.-"e J,':;'z,' ~ a r l' a ', 11.. t Ul' luluj::un . \ m.' rik. ·.I'I" i N.. w
:\le x i ~o ('ya leti".!.. ~ \-a h~i kr K a"'I ' I" de m'u Io i, ,I,·n..n... " ... , "(' ~ i h ul l1 uDlak la.I,r, fi u'

ra .la e-, J.i )·a~a n"l. n kalm a ki ~ ilrr ," üz..)·.. J..."llm ll ~t ur. fiT)'a z t ..,,1i '· ah ~ il. · .. lo·n 1 01",.
hu ",ü~...liJ.. ki ~il " r,I ,-n I.iri.li•. lI..rn;l... 1 il,' I.•·" i,,;, l.i. ".k,",I<· I, " r " ~·1I ~.-Ij rl.· •• .I..!", ..n-
la ... - a,m e" ik M I . a l ' a "~1ll . 1 a lt ,0;" <'!Iigi,ul ". ~ a~ "rl ,.,. ';iink i; .. ·"oIil,·.
1o i Y"Ulll rl a.I" "
( ,k " " ~ t l r, .I" lm"", a n<lll:' f'ï !,..k.... I"· a r..·i rI.· ""\"n a~. l ll " .I" h" ·,, 1.00"lr,,·)' a ~i;ti i .. lii k·
Ie rInd e ad a m ~a~ln r ; h u la .ar ('. k i anla" l~ a J!Ö t .. ahl à h ,,,h k ió",I.·. J oh n, 1..."i na ' lIm
. ~k ön~ ril"r ilt i ~rri it er, 1hin ya n..n..t .... il i :'Ilu. t a" höl il.' J ..h.n u)'I:",.l1k l"""' ""d ,,
I . rt .~ 'r ; :\l u' l al ,h• • ~ ü zell ik .I... t , .. d rnJ! id ik )' u a ll ' Ï\' için . a nat ll' af.,rtl1 " ,liMi-
j!:in i. Loi lim "r " ' kni g.. ö u..,,' yerilrlij:,in i. ,\ini " ,I.. kl' ll la.. ,i>gllll siiyl,'•. J oll1ll", nla rll
illilll" la1, ..~ k i a ll l a Y' ~l a "\ Ioagh ka l,r . L"",I.a·" l1l , h~, ,,tl a "' u' u' , Iw. k..s IJo acuy ip
)·a . atl j::. ii:ö r lll"~" ~ ..Ii ., ga1o'1"dlrr. 1e I "v- i ~.yonrll la r v. h. Lr " ina <Ia .1..1",' " ~ ö r m "f:'"
ll-e ld i~ i ll ,I .., J ohn k""tli n<l..,, gr ç... , "nu lta " ,(lIaya ra k öl,lü,ü e, k..." li"i .Ir a'-ar.

1939 --I <J·t5 Ylllarmda Iki" d D ii" ya H .., hi "l u. ; 1915'1" Ili rl,'~ " li ~ :\lill" llt'l Ü r~ ii ­
t ii l Unil" ,I N al i.. " . O r~all i ' ati 01I) k llrulJl ": 10 a raltL.. ]?IR" ,l,: " Bi rl .., ,,, i ~ " m" l l.-r I,,·
la n H . klarl UI" ,la.ara., fi il<lir i, i" ( Unit.·.1 :'I' a, i,," ~ Un;'-,-r... 1 D....l;:a t ali,'" o r lI" ma n
Ri gh lS) i1ä n ('.l ilir. Y,~dl ~ , .... hi rr )·"ÎzI..~m'· to·hl il ....i k a .~ I ' m'la )·.." i Ilt " l'ialar Y"'I·
In •

n. K a ri n :'o1ar ia U..y.. ( I<JOO- 19 H : K,d um i" .1 910). 1;..,,( ya~l a i" li ha . ..<I,' "
1 " ~· ....li b " ka <l m yau r hu "1 .. "ia'",~·I" g..I......$:i ha )·aU.. m i ~ ,\.. ". u" "I , illoan ,," . kiilt ;;r '
lü I,ir tol alilrr d e \'let in uMo.u.. " .... i l m i ~t i'.

44-. S ref an And re8 (.log . 190tl: Wi , silld Ufop i" = Hiz Ut ..pia)'1-, 19·B :
D ie Silliflut : I. Da~ T ter uus J,., Tirf p. IJ. Die Ar dw, 111. Der grau e R pgen.
""S"" = Tufa n ; 1. De ri nd en Ç,k atl lI a y , 'a ll. 19 19. 2. ;'01,,1.1,1" G" lIli ~i . 1951, 3. lI uz Gi,\..,
lt..,ag•• 1959). T..oloj i. sa n..t l ar ilti \ e f.-I., ·r" okUlllu t ola " bu ,\l III&n y a u rllun " lI i"
Uto j,ia'yi>:" . ül kiieü lu . öl bir rom ."tl". t r.. ir,,-i )''' 1'' 11'' ise ~...rF-i-all"got i ~ck.li " tl " "'0·
d..rn bi r <lülly a "a ll l a n d ltl l ,m~ t l r : ~ü",' )' ll alya,la rillà morf" ( = au ~,·"i r ) . Or ada
N ietz "che 'c i L...c Ok h . et ra fmd a I li r i k m i ~ I''' ll\'lerle y" n i d ün ya, ye lli ad a m w: yenl
t ëreyi " n..rm a" . ~ok m ölk is te r, T ri lt>j inin Li.i nri hó hi m ü nd c, d.., i"'\"11 ç,ka n hap-an
e,.ki "ün) ·a y. y,k • •, iI..i nri d" y r ni ,l, in yöl g" rülIlll" Sr La~l ar, ü"ünei iJ e .1" göl l" L.n~
ku ~ai:l gö. ülür.

1 5. lI "rm allll 1I " .~ .. ( 18 77- 1')62 : /1,,_ . G/" ,. /",l",u l' irl = 1I" ,,,,,,k "Y" " '"
19·n ). On lii Alm au yaz a'l Lu ro malllOa a lt' ], a~ l l k olar ak t U Il U k" y m" , t ur ; Oyu n
öt r..t mr ni J o:.....f K ItE'C h t ' i" l,iyogra rya'"l1 y.z m a , I r nr mr~i \'r' o llu n (.. rak l 'j;1 y"zll..
 ,•. •\ . OlL1çAR

( V" ""Ud l .. illl"r ulwll~L..-~, h r.. iu u n/!: J e:» M II.~Î~t ..r Ludi J ....o:f K n r d,t n m t Kn ed.tes
"illl..r1a ~~l· ll"n Sd, riCh."n). Ya" a r, 1 933 -19,~5 yil le rrm H itJe.. Ah"lI.u y a ' . 'lld an ka ça rak
ln o;., " I.. I!o><:i rmi,. hu I< itah. yaz ml~ ve I ~\'içn:·d .. yap mla m., lu : Polil ika ya kar~1
rul. ,l i l\ i ~ i. Yap llla ü~t·l! e r\~k (s urr':a1i'lr) ut ol,ik. . Urgo rik bi.. tutu m va rd ,, ; bu
y ü u l,·u, yuula g~"" loirçok ad lan n kim .. ld u k la rt deh• •nl. ~a1l1. m .ml~tlr. Hik à p 'l
.\1. S. 2000 Y,)I011. ka tlar u zar. H arpt t'D ~u n r • • ~Ö7d ... dü n)"a n rn ru h du rumunu d ü ~ ..It.
",r k içill ~ Kbla1i" n" .h-nil..n ilJ e. m an a'l.r ö rsü lünr he nee r, " Be nc uk ~YllIlU " a .
tl m .J:.,. bi.. kne uen m..p lan. geri eilir, Bu oyunu yän..ten .I.. J o're Ko ec hl ad m da bid.
.Iir. O' ·UI\. b i....y in .. ~ nzc r ve tutum u ..Iduko;. k. ra nhlri. u r. Gt n..1 ola ra k, in u .n ln Li.
lint a lau m ,la k i I,iit ü n , ..rirnl ..ri unk r.. uk Lun e u klarla l e m LoII..~t i . il m i~tÎ r_ Oy u n
ü~fl"1 m..nÎ b.. boncukJan ..l..kt . oni k a.ad a rla oy na t lp ,...ni d..i; e r1..r W · lIIl.. rl,'.. lU..r ..Id ..
..di y..r . ~ K a ' t aH"n-'_ Goet h e -n in u t op ik " F;f:i l irn i1i"ni (Padal(ol!:iKh e Pro" in z) ha -
lulatu. t: j:it im i_ öj::r<"t imi ve k ült ü rü .lüz..nl.. rne am ."l iJ... y u ,l. n Lu rnmand a g~"'n
J.. i~i l,· ••I.." P al ('. J akohu ~. Hu.ckha.d t ol. a 1:" re 10., Thoma l von d... Trav e .I e Thomas
!lla uli. Yaplli a. l ose f Kn""hl -in Ç<><: u kJuk l a n oyun öjl:. .. tmellj i~ iru·, ondan d a " a n
. u h··", J.. a '· " ~ lllak için " "n lij::i karar a kadar bütü n ~'a~a m aptn t da n , ·. .. 1••. Se n u n-
•Ia. I,,, ·;t hi. ( 0 .. .. 1.. 'ig . ..t lllt' nligi ya p ll l..ta n s on re, jo~..r K II«ht bi r d ag j:;ölü nd .. Lo-
gul u r ,

46 . F.a",.. W..rfel (1890--19 -1-5: SÛ tll ti..r UnSt bo,..nen ; t in RtiJ... oman =
()"l:m.,,"da.m Ydd,z, : B i. Cu i Roma lll,1916 ). Yahud i a. lnwl a n ola ll ta"Lnm'~ Av us.
l u. )"a h ~ a i r ' " rOlUann . Hi t I... Ahua n)'a"',, ,lan k a ~a tal.. 19 ,U -1 915 yrlla rrnda, y urt
,h~ ""I ;l Im r.. "' a m ha Zlrl a rm* ,." ,t,. w ,\·' t.. J ay,," I ;lrnl~ t l r. Ol,' I" ihj mlii ut 0l' ik h ir ro-
m arull . ; Ilikayt' d.· )'azar konu~ .. r. Oç hü lü m . 1t..1,,<'..k utopil.. dün )·..,la , "(l ogrn a nll~la­
nu )'11,liL," " ,la I:''' l,'i ril"o iil,' ~ü"dü r. ",... f..1. Lu ;;0; j::ünlill.. z iy ar t'tilLdl:" , " a kJi" iman_
1,k 0; <l1;" ,,1a1 i ,iüll)"a .la giin l iikl ..rini a n lat l. ; Inrey, ai lc, .h " ld. 'un: llrh k. kü !til r v. b.
{;,.lo-....1.. ':u)7: '"I,·k" ik """rl,,' \'lll;' " "Iu"uk ; hi r iirn""l uklu Yllp L1 11 n I.itk i "rd ru go'uh.." i
(I:" ri- i" g,·. i .1")7:"~ ) I:: il,; . )';ik",· 1.. ilk.-l,' " "1I "1"l lIJll~ , y,,~ l a~lJll~ ..r,I,·" ,I..r Y" lIi,I,." ,.;.:, .•
U"," " I", '"kt ,r.
17, I,;"'. t .Ii' u;.:..r (. I,,~. Ill% ): Ifd i lll wli.• : 1lii<-kf,li ,.k II U! I·j".· Sllllit ( ;...,. lidi-
" f", I;, ; (; "riy" 1J,,!;r u Uir :;iel".. B"k, ~ , 1fH'J). 11" u1" I.ik rOllla ll iki l,üJi;,uli iolür , Hiri u-
"i , i )' a'/_I Jrl II g"u " 1 ;.:ürii~jj uii k apsar ; dah a üUl:"ltIli "Ian i!.. iud I,(jliimol" ,liy ..lug. lIJon O.
Jog i.i>;i llliHCk giin lü k am l..r, (I" ll('n,,·I..r VC h ikÎl)'{'I..r "e rj[Jr1 i~tir, Knl1LI , .." ....n . T a" " ,
in'an. I" LIJu n s iir e, iz bi r u)"una a lt' t ..lm aS! "" in~ll.ll [,~Ln ka, IHiolir . Di jny a bir mu de l.
,Iir. "'JL IH ik I,ir rt' sim; ~ a~lar ,iölIt'r "" y..n il..n ir , c.ksizlik gii~ I,' r j ,[i ;z,'" gilçl e rh' le
.,-a q>L~ , r . Sa illW, ;':el,'l\li~lik l ..u g..lcc..Ui gr ka,la r· u za r. lI ik ;Îyrnill öu~ir"lt' lI ar p O k u.
I" !.."mula,,, I.u ..ius V U il G,·er' , haik k a rg"~ ll h kl a r ll .. lan k"rt arJI ~ 1 I'II. si k,z, Bu <lur
I''''i'y i 1" ,l lI. Uz. S.. ,,,, y , k , h~ .I,·gil . yi ik" ..l i ~ " <' y" r. ,,1 m ad, l i .1" vi"II" lL yuk ar ,la k i
1;" . ('1 ,1.·,1.-\,· rr ; ~",,· k. -I( i i ll"~ ~,· ln ; ··Il .' ( 1I"li" p"l i_) g irm..k .. I~ r_ Ev....n (Ko_ mll")
Talltl' IJln r.. ",an"h. _ .

18. C ..orl:" 0 . .......11 ( 1903---'19 50: ,v inet...." F.isht)'-Fou, = Bin Doku z Yüz Sek.
'''11 J);; rl, 19-19). In g ili L yazarm ~ ; y a . a l yer~i . 0 m a m J ..: 1984 y,lJnJ a ld durum. Dir
 K UTA DC U BILIG I I'iCE LE .\l.E..·q
'"
d ev r unden l o n r. Ok yanu sya·d . Oc rallia admde l ol a lit" r Lir 101,lolul..· .I" , '10"I ku rol·
mu ~ tu r, Dii, ma" l olall hk i E Ulluia (Av ras )'a ) d evl et i iJe ~a '·a, m a l.. l a , I ••. IJ.., -Iet .Hli
"ilir w~ peak " (= ye " i k"nu ~lIIa. yen i dil ) d e ne n d iJd ir. Orada bü yük hi r p la n "8"-
m..ndi r : H.. r ~e~' ~çt en .i d i ld '" ya p..Jn, he rkes birhiri n in k" y u '''"'' " aLar. I.irloi_
rÎnd t'n ku ~k u lanl r, her k.. n~ 0 8l u k ya pa r, "telesc ree n"]« b rr ~e }' göz~t l"n i r, izl..ni r•
f iki rl..r kentrol ..,liIir. I g.." ilm ..y...n k ~ilt'r n. tad a n rok .,dili r. Ui l' ~S<.I. ... K ar tl Sa-
, .• ,.. ku t umu "ar. a <I g izl i .~k , k a r. berea , sahtd "h hk da ahm~ y ii riilltii~t ii t, Dt ,·.
It't ve part iba t lr. anma " Big Brctber" (= h ü y iik kard ~. agab..y ) de uir ; ••" .. mti bir d e, -
le t Laka nh~1 J . " C..rl,'...l, Bakanhg,"dlf (1tlini~t ry nf T r utb ], GoIJ'I..i" admda h ir i
d", ·I.·t e k.", hi r YU I yu .n'~ tlld ug u il,' in " pa rti d ii~m a rn" ilin r,liI nli~t i t ; h..r I(ii" i ~­
'., •., ;k i d ak ik _ a ra ...",.i1..r..k I,... k.... h.. h" ;n; làn etl..r. r.ha n inf':ton .,Im.la birin in it ·
i e tt igi . nlik aCI dii l.Julnln d a. ya.ak ya z,lar da l;idice "a l lhr . P art i" in hi r ol.. ~ tl,' . Pa r ­
ti " hö lii m ü v arJ, r ; O·S.i.." bunu y iint trnrkt..di r. P a. ti F'i."...lilt'ri",I.." ",,'i"' 1" "
Smit h, J uli a a,im<la Lir gö. ",· \i kula ye sak ask )"a: am aktad U'. C!O• • r in glnll'ln
dükk inmdan J . lI:izli )'azllar almaktad U', F a ka t Charrinl,!:l"n hafi y.. ololug u i.,-i"
Wi ....ton yaka lanarak " t..mi z.l..n ir " •
49, Con.la" l ill \'rg il Ch('(lrgbiu (dug. 1916 : 0." 25. 19-11, F•. " La 'i"llt-e in.
qu i"m .. b.... r.... . 19-1-9 = Yi rm i " e,ind Saat). R.. mall yah y aza fll' ka. a ", ~ar hi r u t o-
pia'e rd... "Yirm Î 1>t'1J i" d u a t ", "giin ü n 24 sa a l i geçm it . ;.:ün l a mamlan 'n1 ~. Il: e ç k al", ·
m., . I•• da bi d ü nya )'1 korl aramaL" d..m"k t ir. Yapatta I,a l l <Iii"~' a " , -t' ha ll k iilt iirii
v" rih lJf'k t ..die. Ho rna n", ka h ra ma m Traj ~" Ko..uga a.lmela a~-,I", I,i. Humrn . r, ir
kam p. , -e Liiro ktatlar hüro~u halinc gNi.il ..n .1un ya, lan anrak inti harl a kurtulur,
Maki"..I.., m i~ in_ an h k t a n h,kan ikind bil' k ahram an .l a j"I,an Mori l z·ti r. 0 11 ii" )'11
..sir kaldikten . " " ra . l il , D ün ya H a rh i srrasinda Ban dünya"llln n"~,, . lilny a 'lrJa
k a r~1 a ~· t , ~ , harbe i. t " rllt' y.·r r k gönüllü ya7.,lma kla k url " lur ,

50 . H . G"h<l..: V,., arhl" Tug ( = Sekiainc i g ÜI l , 19:;0, ) Di n. r1 hir UI"I.i...· ,I,t .

lI uf' lLn LtL y,·,I; "i,,,ii ,,,, I,ir ,,"u ,'k l,·",e.
:; 1. Il u.I,,11' 11"" 1. (,I"l: . IH'J7 : 1),., 'I'",m rI,·, Ir '''' { Il i;" y" KII I..__ i, 1'):; 1).
[)jn•.-\ !oir u t"pia"," r. Av u. L"ry a K lltnli ld" ri hu lk !..ülllir ii , 1 " " "'A i" i ll l ,,,~k "Jll I,u "I ,,·
pia ' y' "pik ~; i r " la rak YaL Ltll~t,r; BahiJ k ule.i ye ri"e ,li; IlYIl k " I,~" irw yiik... ·li, .
52. j ..an F t a nl,'" is R cw l: Sn"" ;\!" , x ni jh".. = :'rl a rx \ lz vr ha '."., 1911.
GaZ<' lcd "tnl' Îa'Md.., E Acr in.anILk ya~ ayac aksa, ant'a k iJir ,1t'Him ""'1L1I,,1... y a~aYll '
h ilir. nu <I"Him i~ i lL r n uy g ull ye r Ameri ka B i .I,,~ik [)..d etl e ri"lir. 5 i)'a"al h ir " "t:~ i 1 '
me" (o. rno.e) t;.. rekJiJi r. Bu '"ged, mc" d e n ye ni "diinya hiiküm..t i" n , ")'t'lIi ad a"' "
( Ho mo nO" uM) çlk m al..lLr,
53. Hu n ],us Fr.·,I..';c Sk in n..r : Walden T W II = Ik illd WaM, ·n . I'nl ; 11,,·
) 'ond Frrt dom ,md DiS" 'ly =- ÖzgiU liik ve A ~IC" a ~ IlI ' glll ÖIo·.i. I'n l. If'ald"II ,
0' Lift in lht WooJ~ ( .\1111 . WaM"" = " rmanla . ). ya"; özgü •• , ln~1I1 ya~. 'n l a nla·
la n kita l' , Amt' rik .h .1ü~ii Jl ür H r n ry Da vid T ho ruu'"u n (18 17- 18b:!) 185·1 y ,I" .. I.
yaYlmla d l#, ki t aLIII . ,h ,h •. ~ i m<li , H a n "a rd OnÎ\"..il... i I', ikoloj i I.",fesi\rü Sk in", ·r.
 ., A. LJIL ÁÇAR

I,,, " h. i" ..j W;,I,I,-" "I,, " k " ~ ,, I , u z ö7.gii r Y. ' lI,n"l jsll·mek l..di r, )"an i " l opi k bir h 'p"
I" Ul, ''<la '' ra ul, ' (1...1111\ ior ) ku ra nlll ll ç iAnrYl' re k . uenetl,· m,," i ~. Î) ' j niye t , gü v c' l v e
"YJ,: u i ~' ill <1 (' ya~ U lt1B k. . çahs mu k, ~ .. d ~ru ,.J1.j ye te ri kad ar yiypl'ek. içecek, giye cekr
1" IIl;'" ha va, t .. ",i" o rl a m; 'liikJ .. rr " I';'h l. relsu korunm a, "rt aJ,.l Il ~ 1I l opra k 'lre k on u! ;
,·rk,·k· kall lll .. ~ i l li ~ i; . 8" 011, ... ih ik w .. . I..l>iyat ~e~'f!isi; ya plel i~l ..r ve ça h>j m a la r içiu
;,,1;,1; k._k....;I. k• •INli k."I .. ~jJ.i e rd..msidilUerin kal d lrl lm a.". ve ülkü sel özg ürl ük.
" iÎ'Ll:"ü rl iik H;" .\ ~ lr l. a ~ h h ~ m Öt...s i'· ..d h k il a " , " I kinci Wal .lr n" m , rom a n 0Im8)·. n
~.· L.I i .l i r.

l :' ''I,;" ' I,,, " , ".)·I~ I lou•••I.. 1=",;;1.... ~ .)· "I. rl çok k a b a n k t,t. n.. t'irl ..rd e.. , " .1.., --
1" 1 . " ". " " la n " ,,, I,an ( ,\ 1",. Staal ••uma ne) v e ~. i)· ...e t na ", .." le.. I<'11 ba, k" k.onu , ·a ,18
'u tu lllia n " ' '' I . i a·~· a 1" ·u>;l". I,iro,:nk. fik i. o n... md ,·. i. ö >;cni~ ' -I' Il.lm ,h .la. olm uet ur ,
l l' '' '·j:.ill. I" r i li ~ .i) a- " I y"."r vc ro ma ,..-,I" .. ndau W illiam (;,,,I,, in (175(,-1113ó).
A " E"IJlli.)' C"""" 'fl iflll [ '" Ii /i m l J u.<lia all d it , [ " /lU" " " f I'" Cener«/ Virtll f (lnr /
lI"pp i "".~ .~ (S iya<lIl A.l akt tl zerine R i. A . a ~ t ' .ma ve Bu nun G eu ..1E ede m vc K Ull ul uk
(I u r in" Et ki-;' 179 3) adh yaI)ltm ,l a. R,m <. ea u·nu n etki, i alt m d" ola r uk, g ünün dc var
.da n h iit iin hük iiul" t • •lin. ailc vc ki, i~ d ung inligi t a n'i1nll yk or tada n kalJ lrm aYI
'i " '·r1ui, !ir. J, ·",, -.1<I"' III"S R O'"' ...·1I1I (18 12- 1778), lmile 'w d~ I'Mu rali cm [E mile
P ' .Ia ()~r'· l i fl\ fl1.Prhw. 1 7 6~ ) adh y al' lt llHla " do gal og rel im" i o rl aya koym akJa.
....I"mlu eJ::i l illl" i " "I Il' ll' llZ ö~ rt'l i m" ,I..n ~ y'rm akJ a . I!l"nd ój!:rfo limin ilk ~ ü r ....ini
1- :, ~"a,l a r"' a. il..i nl"i . ii.l",illi 5- 12 ya~lan na, üo; ünü s ür""i n i 12-1 5 )· a~l a nn a . dörd ün-
.·Ü ~ ÎÎ . .. ~in i .11" 15-20 p. ~la .. n " balilam al..la " e ,la im a d ogay" "a ~ h kalmap k~i n Lir
1.... ~ u l . a ym akla. l.i . ~ " ~ rr t i m ut ..pia··.. ro.mülll"m i~t i r. IlIgilia tai. le ri nd..n S amu~1
T. Cul... id t:.. (1~ ~:! -IR:l-l) ile RO.... r1 SQul hey (1771-1843) Il"~n d ikll".inde , R oussea u
il.. (; od " i" "''' n ,,' inl"'I1". "'1... l j9·~·t<' • .'\ me. ikalllll Pf'nm)"h-a nia I .öl~f' ..indf' k i S U"iUfo '
hallllól I.. na~. k ,~' .I" tltHl a " Pamisoereey" (Vun. pon = h~r . h ütün + i~okralia
'"'" ..~ i l li k ..rk i) ...!ln.1a IU'rk <'-ill hi.I, irin.. f1 it old u ~u ve ..~i l e rk . ah ibi l,ulund ugu hir
" to plulllsal ii.giit " I.. urm agl ' C k" ' l' h" ll'ri' lIl" i (Yun. a_ =yo k ~ ll n lay 'cl el.. +
, phe.
/" ros ='" mulk sa hi" i olm,,). uygulam ayr, yan i ki ~i8d m;ilk ü YMakl am ay . ta ~ "rl a'
""~ I ,r . i llgili7. ,l ii ~ ii n ii r ü Tho ma s Carl)·I"·1Tl (1795- 1881). $ a rlor Rcs<lr/u, (Gi)"lli.
.i lm i, T... zi. 18 36 ) a,1I1 y e prnrun kal .rama nl H en Diogene~ T~ uf..l.d. üt·k.h.bir ut opi a'.
.la ya~ " r : y e rin a,iJ " Wl"i_.snic hl wo·' d ur (Alm,----= n... e ol.tu~ u n u bilmiyo ru m ) ve
··Gr ne] ~ ..yl..r" (Th i "l:~ in G" lll'r al) prof..~ö r üd ü . [Is koç t llgil iu ....ind e hu k""Tam a
- K..nn a'lll ha ir"· (Inl':. I kno w not whe re = u_ta pia J d eni r, yan l "hi l i n mey~ n ha ra-
Ii I,i. )·er). Yin <,.Ingilit parlame nt eri J a me1 Silk BUl"k.ingham ( 1786--1855). l\'a tion -
,,1 F.r i/ . a n" Pm rtü nt R..m,Ji..~ (Ul ,, ~ al K Ölülükl er ve KUj;!1h Car..I.... 18-18) ad h )"a·
I" u nd a ul op ik Ili t~l i~ .. ya kJ a~an 10 rl um~.1 ona..m la r on..r m i ~ l i r. Amerika b t opl u m
ona r.l"'" J uhn lI u mr h.l"Y N o~..es (1811-1886) ön"~, tnl"Îrrl~n e~i n lC' n ..rC' k iJl H ri8ti-
~·a ll l • •,~ . götü lr n "Ol l.l..Ia ,a·· (r o m munal ) ya~a ml diri hmek iló tr mif (1836). !IOnn Er-
lal un' lln l"lk i_i a ll m,la, " ó >; gü. "tk"" ve o;o kkar.hlJga (poln :a mir) ó",n n.i, ve Putne)"'-
.1.. ho)"l.. bir 101.lu lu k k u rm u ~ tu r (1846). D aha io nra One id . hö liimü nde lttndine a y'
 ".
n1 11.11 özg ih hi r 1';' lll: e,l.. t Ol,lunl sa l ol'·" " Ill.'I.·ri" i , ii lClii r m ii~ t i , r ( IIH ll ): j,u 1" l umu"

ad •• ke"di dcyimi il", " Ku toal Kit,,!, K Ol1l ii l\ i~ll i j:. i · ' (lJiM.. (."""m 'Hl i~m ,,,lh ki tal " .
1848) olm ust u r. Din ala nm da X VI. y iizy .I,la J\n al,al' l i' l· k.in ( ~o" n k , ·a fl i'.in i ka bul
et mey enler). XV II I. yüzy ll,la ~1 ..m llon ' i ~ l l ..ri l\ h" faga ta p,,,uar ). Morevia Ka.d "l ·
lerin ( ~lor. ," i ll Prot e~ l lI nl arl ) " e Shaker·la . m (e \'I.·nmeyl''' , T a nn ' pl'l'lll ..rk..k 11..,,,
,H,i t a m)·an lar ; Qu a k..,. boeuneusu], XI X, yü zy.l.la dll M" . mOIl·lat. n (Ameri l ll·...a.
J ""ep h S lRil h tarafu.d a n Igl O' ,l a )"ay.m la nan ,Hormon I( i' ob, ' mn I... y . ukl ar llla
gore o;olla n h ya,aya n ' ·e _Slib La k.. City')·j III.. . I...·>; ala . .. k (Jla " hölli llliilld .. olu ran
tari kat o;lIar) ulopik hirlikIeri de me)·d an a gelm i ~tir. Hunla n la n ya lmz Morm« n·la r.
Ya hud i ut opi_tlr ••lell d.. Siyo,,;';t·I... (lioniol) l ut ll n aJ. i1m i~lr r,l ir.

b. DeI'i.., Romon.a:
..
Ul a pia' la rd lln " d., ,' I.·1 rom allllln " na [St aa tero ma ne]
~ ..<; t i ~ ; ", i7-dl" . ba~ 1 1I Yuna nh K" ·''''P''' ''I ·llll (M. Ö . 13,I - J :;:;) Kr'o" l'" i,l..io·''' 11
(K ilruf ' un Egit.imi} buluru e. Seki~ hllphk ta riJl ~d l,i. ro m a n d a sa yJ!aIJil..n IHl y a]'ll .
Ab am ani~ soy unda n I' er. krah K(i. ll ~ ·un (Kyr o. , hük. M . Ö, -121 -4 01) yalmz egi-
tillli l\i d c gil, bü tü n Ylit a mllll el" aler a k ülkü sel bh durum a lld i. m i§ti r. Bur ad a
K ürll§, ge ro;"k d ,§. da ul~a, Sokrat il kd c rin e ~ö r c ye lÎ~l iri l m i , ü lkü~ e l bi. kral H
mo del Lir in .<an ola rak t a mt llm akt atllr. Jo:flll t un'JlIn alUllllo. J.i ro;ok d ü~ü nre ve ilkder
de hu ya:l:, y a kat um" I" . Ejit im J üzeni ola. ak to plu ~g i t i m övül mekt e ve og üI ola-
rak ,la ogullara, bir bielerini M'Vm enili. d oj::ru olma nm ve h .n~ i<; ind .. y~a m amn
int ün eed eml er ~lrulnd . bulu nd ugunun allla t J.! m3.!;, ist ..nm.... led ir.
B u ho lü ",.. D lInl e' nin (1265-1321) D. monarrhia ( ~tollal1 i Ouri n..) a.lh w,-
t in e.. ya pl; . dl' almaLili r. Bu ra d a D a nt e ~ iya~al l..u ram m l a nlal m ak la , p apa il.. im l,a'
ee to r iliflilerine degin mekte ve im paratoeun ~,lu d ll' ''a'lm vUll ög ülle m..ktedi r.
XV I . -yüz)"lld a hu .land . ik i t t al ya n Luluru:<; nal d a~~are Ca. l iglio ne (1,178-
1529) iJl' Ni l"l"oló Mar hiav e Ui'yi (11(,8-1 527). D iploma l kont Ca. t igl ione. Mila no ve
Vrbino ~ ara)·l an n da e,lin digi górgü yü d.. k ala rak Tl rortf8 iOllll (Sa ra y Giire, -li. i,
1528) adh ünlü Y"p ltl ortRya kc y m uetur , Bunda ülk ûsel sar ay ya ~ alll m . ve ~ "r ay gor-
gü~ünü en k üçü k iueelikle-ine kadar anl at nll~t\f, Dórt hölüm lü bi r di yalog olun hu
ya plt , gereç baknnmd a n Arist o. Pl uta rk hos cH oeatiu s, ûvid illS. Q uinrilie nus gib i eeki
yua. la ra ve iizd likle Cicero·nun Oml or ve De 07010r. ad h y azJ!lIrma d a hcrçlu-
d ur. Ama ,.. k us urs ua, ü! kü~d hir sa ra y gö re ~·lis i nd c bulu nm a<1 gl"rt' k" n nit..likl eri
tlImtrnaktir. Diyal')gll o; aglU tanmml' ediple rt ve ~iyas c t ve 80I ray adil lllia n ,Ia k ilt .lu .
K w adg u Bilig'J e ü1kü .el bir elo;iden t a, -Ia. eieit, o;e\-g..n ve av b i l:; i~ine ka da r hir·
0;010. , ey hek.len dij:i gibi . Ca.liglione·n in ... ay götl:\i i..in de de o;~itl i ydenekl..ri n bu·
lunm all' ist en ", ..kted ir : Soy lu olm alo.; a.knlikun anl a mak: güç lü. a llla ~·I~h , J..um lll
ve da \·liIrn~l . nnd a - óJ.d likle kadmlar . 1..-1)1 - Huil olm a"; küh ürlü " e iy ; kun ufur
olma k ; YUDanCll. La li n..e hil mek. m üzik ve resimden IInlamak.
t1o.an~lIh hir d 'n 'let ad a ml ve ~ iya ....t fi lozoru ollln :\la rl, iavfoUi. kü çü k tt alyan
d ev letle. ind ... F ra naa' d a ve Alm .ny . d a ~iy.saI l,il:m.. t1.. r g'. rdükten s" nEll. S lIn Cas-
dano yakmmda ki ~ ato~ u n a çek iler..k Tl prind~ (P rens, h u . 1532) ad h ünlü yap1-
 '''' '\ . DILAÇAR

!l.m r.aZllll~I,'r. K'~ll<li,jlljn d",ld yii nl'l i m i k Ur a lllllll , \'I" kllg'ill <lr vid Lilgi ,iuf' d g_
I >l r~'"k ",.o1"rÎ~''''i. rko)'n"".la
;:1Il
,1~v1"1 J' l ' ,
I"J,lutm, olnn :;6 iJiiliim lü hu va, 'ltm , 'end ko e
. , n u.' u,
. "'': . ".Il Il L l~' 1I1!' - t):: l, tlirl"ri , IJlI Im~kanh~1I 1 ua -rl I"lde etlilol i~i vc na srl cld <J t u -
lu lal" I"" ',,,I ,,, '\ " 1"111' iJk .l" kuz 1,,,lmul,,, kaç t ür .1.,,'ld ha~kalLh~1 " "lulI,lu " U " f'
J"",l..r lll " " , d .-1:1.' ":~ il,l i:::i k..,,,,. ,, .·r., "rlt" "',:I", 0 "" ", ·" I.al" .1," \" I i" I.ir ,1;;;'''11'''
I.• ,,,,••1 ~a\ ": " I " I ,,, (,, , ; 11. I'''l''a ··k il i..,- .1.., 1.'1'"• I -·' _ I ·~ . I '''1'
· - , 'Ir' , a
. ' , c' Id Ul
. .1 \' I.~I,·n.
I
.,. .. .. u. ..I.,• ahu"ll ~ . ii' ·n 'll ' _' -al'''''TI ,,,k.-r,'..ri,\!" ulu .sal 0" • "AU " " a r" m a si o. ur n.,lUI_tir
. .
O~ •. I~.~""'I !>aplan :,!.l. I,al ,a k ,.. la .. "I"" J,"ilüm ,le a~.1 -1'..t'Il-~ '; " Ir ahnnll~ ve bil ~o'ru~
~u , "k gn ,:.. k~,L.I " .'" 1;,i l.hU.. i" .·..I..lUni~ li ... IJu k.. n u,la ...;'" ~"i ~ lellli ~ ol." {il"t,,{ ve
~ ..az arl
. "Ia" ,..J'·~
. , IIt1l nll~ , IJU " l ar g......
• rli l::..r.....1. ~a,·.l m a ml. '\,'(. h" v
. a IJ..re k ' rn" m...,
apu , ög ü-
t~. ~ ,' n 1l 1l~ llr .. 1''''''.'' . I,a..a i ~ lt'ri ll , l .. tu t umi .. olmah ; l.a U.1 " .....,:i1••r1.. "z lIle mt'li : ):..r.,k -
I ~.;! ~ , 7,a"'a " .~ . k , ,Ia\ rau .ual, ; p· ri.,," /l;,r.. 10"111 I iII..i h"lIl a~,l a ll uima -m i Lilmdi: , ·..rd ig i
~ol
1 ". I::e ' .ma. k.ta ll kao,:mm ama h '' , um u• • l y ûr r k' I,'
' r..k, "'...., .t. u t ma · , ,,;:ru . . ""ant'!
. , . ee n-
• an , ' lu,la r j.;o r'Ul lll..!'. la"ka' g.... , k l i ~ i , ,, I t' lu lUIJlUIIU . 1 ,·,~ i ' l i r ll ll' l i· h ununla Mrl 'kt
ii!<;ü" ii,w ::'ir e, iv ili l..I'·1I . a"nam al,· Ir..r " ' Y ""t'rekl"J,". ~ ~ I 1 I ~ .. .... I e,
'li"'.-e ". k I _I' '. " , . '. . . .. ' > • '" " l1~'" ( ugu rçm, Lu t un au-
, . "" a r [,u ;:, ft "I," ,. ( I (al. " '''' ''''Itato) Lag l, ],u l""ll1al"h r; ...uuk n ,ju,'m lj
"Ia " ""tlll ~'1 ue , ,I" , k t "'I<'al.. I,u ~, ..I,I" yiir i; II,t'k1" "yakla lul u[" loilir: E n'k , I ululau )' 0 1
I'" "I.u,a "r,,,", ),,,[,, I,akll ...k.a... r . .~,,,, -" ~ - "6 - I ar . I a , I ta , )'a ' "m" g ü" l" rtl,.J.;,j .Iu '
~ . I"'1'
r um u ,·Ie al m ll"'i ,r 1ta l)'.... Je,k tl" riui " I.a rl,a r " Ia rm. Fr" " ,, 7. ,arJl~ ve . I ' 1' '' 11)"'']['' -
"n a,I.IIlI." .. "" J.. "r~I .I... euura )'u ll" ... j.;ii' I,·ri hni tl ir. \'al.,t , I'..Ua r.... 'n m " h ali" Illia"
(R.'" '''' .lI alya lll) ~ i i r i .il.. I~"'''' ,·n n..kl ,·.l ir. 1Ju"uI1 ,...ut . Ii;v~i ~i;,·I.·,lir-
' . . "'X..I",·,
, ,. .
a~1
: ..r ' ''''.' .. d"':"" 1II....
t .. • ( "', I~'a .. larlll yiir '"l~i ,Ialoa ö l",.. ",i ~ l i r) . Tarihte ,r.. ,i )·a~ ..tte
.'bel
11 k.• ,a ]" 'lh. l.];." (:'< lar hia..dl.i'",r) .I..n.·" ... ..ü.I"'.. b uJu r . 1" .a' l\'. a"u a ..\ ragon . , .. Ca~ -
ti a ra I l' er llol llJu d C" lól,,·o. h al y".I .."la F ra' lc" """ Sr..rza il... c..,. a re Burlt ia hu
yo ldan poru"",:l,, ·r.li". Pr u>va . . krah lJ iiv ' iik .....i....h ,·.-I,, •,ut:
." u. .. .n.. .....
v... uz.... • ru I mu ,
rl..emli ~iic ü nc ."
"t m_ 1..,·... 1..l:'-'. " in -..n..r ek 1739' ,la .'\l a •·l. ia, ...111·"';':1 . ~ , ...a
- ' lIdll ~ , m a k i.izc re,
A "f' m '~" I" """ 'h a.lI. I.ir ,-al"t ya)' lIllla llll~ t 'r.

' . i7. ~;. .i ri Ve p'rg i"i , ; J"I"I Barda..

1";(il. • (158"-16"
_ ~ ' ) . , u .. , , IJlt ' a k ·I ' Iy,ua
· I y" ~ " m l ,
' ];i7."" . ' 7.I ' 1...1,'., '·t· klYJll~' t a, a rl a )';",lllll ..Uegori k I,ir ~ ..ki],l,· y'.·.. ·n .. e iyi ö~i.itl" r "C.
r.,,, Irg"" , , ., ( H,""
. _ _ ) ' " 11 I I .a t iIIW" I' "
" r Y"I' " Y "Y"ll l allll~l or. 1\ )' 11' yii1.y,I,la All1uml..r-
,Ia ll .·\ nl ull Ulr,,·], ven ll raumdn..·..ig 'lll Octat'la (1611) 1I,l lJ ·"I".. lo- t ro m a ll' " J a
\' l k nll ~ l l r.
 KUTAOCU enrc INCE L'EMF.s l

He, T ' o ia harbind e kayLolan L ab a~' UIY8~e~'i (Y u n. Od y ,,~e u ~) 1,"l m ..k. içi" .liiny;,}',
,,, --
do l"" r: Fe uike, M I~ ", Gid ' , K lbr'~ , O ,IY '8e u~ ' a göniil ve r il' «nu on)'ll ya llllldll 1"1 •
mu~ olan .-l e " i~ kl ZI K alypsê'nun ya~adl~ 1 Ög)"gi a ad a~l , hatta " el~l· ]llle m . B uralll r,]"
Té lém a' lu e Lir çok . av .~l ar, den iz aelilakla ll, k.yomla r, t iirlû ins" nla r. t ücc a el.. r 'e
ef:.i t id " "'I1..ler, ..I" yla.., ye ..le r gör iir , S"n ull,l.. ~l" fl t "r. l(i/,l..mÎni ala r v.. '\Ii", ·,,·.
uln llk. ort" ya .:.It".., T~ lb"a 'lu e 'a .1" h .I,a~ m l h ul a"" i:m a ....iz " 'ri r " . ,,)'.. 1.. . F,:",,·
10;"', okuye ne ..rd ..rn, ~t\' g i ve iyilik du ygu eu a ~ da)'an I,u hi !." >''' )"' · I..ral .-e .I", lel i.I. ·
resin e d egg in l ..n.li .lü~ün"e1eri n i .1.. k"t auk ~'ap.t"'l I,i r " ~i y,,~elnalfl ..".-e - uto l,i...•
d uru m un a Ja l:ldi rmi ~t ir, Si)",,~et alolilu m v.. kr alhk j!ör""illi a" llIl .. k.." a~m d •., t i.. ..;
...Idu gu ndan J ..la)·, k ra h n gözünd..n dü~ m ü~ t i.ir.

XY III. yü-zy,lda yi n.. F raW' .zJa rdan , yazar " .. ~ i ya"d fiI ..-z..fu (ha ri.., .10' ~tu "l e~ .
qu ieu ( 1689 - 1755 ), Leltre! /Wr! lInfS ( Flol n ~t ..k 'ul,l"n, 1721) ".l h ;ra l'l t"" la U, I,,·k
ve B iea a,lm d oi iki Ira nh gezgin i o rt a ye koy " ra k., o l\l..rm a ~-z l yll· , ,\ \'lu !';!'.l ak.i. '"11:" ]'
likJe Fra,,~a·Jak.i t" I,!um u ygarl.gllll, ev!" n mey i, l> o~ a m IlY ', I,al,a y' , t e ol"ji)' i, hlik ü" ,,,·
ri, adalet i, n- rgil" ri, ~öm ürge" ili~i, yasaY I, t OI,]um l " '7.u l..l\l~U"\l ill"e ala)"la yer lll i ~ .
tir. Y a plt 160 llle1<tup L i~imi n d t' ya~.Llll,,~t ,r . Hu nda" joir s \lr" S" 'U II l n g il i ~ )'..,.•,,'
UH..e. G"I J s mi lh (1728- 17701 ), !l-[ollt esq uie u' J e n ".inlr"" r,·k., Th,. Cil i zl'/' r.>f rl,,·
lf 'orl d (D ü" y a \'u r l t a~' , 1762) adh " e 126 nwktupl"" "Irna I,i.. Y"I,' I Y " Y' m la" " ~­
I". Rund a .la , ~ÖtJc Lon d r..' )'a gehn i, ol.. u Lien e h i ,\ h a ngi " d m .llI Çinli I,ir r,],,·
-zof,lngili ;l. tUl' lum )"a~ a lll1 n', gel....ek.ve gö..r "e U ,·riJli, türhi "Miok vc ya7.TTI " ' ,.].
likl erini (" ru ..~ in, olu.rtmah atlp tutu cu flt.au T il'l" ile ..li >lLI " ~I ,, " in 111 1....
~iyah e II,i",,]i lilll",) yenni , , ... in~.mn "'d üny'a )" u r tt ol ~ '" ..Illlakl a I,ir lil..t ua
y urd un. hagu k. lmal'lIu i,ternittir. Du al a nda h k a,lIh Fr iln,I E , e F':ud ,," ' uu
taklitçki And ..é Mich ..J de R am ~ ay l l686--1713) L ,'oJ"!:u de C) 'ru. ' û ( K ü r" ~ ' _
uft Gu ileri, 1727).. Akad.. mÎ ü)"hi J u n Terra'''''" ( 1 67~ l750) .la Silho. (lj31)
adIJ fd".. fï r"wam o et aya koy ar ak La.'lu )'ö nelimill i ve aa"at . Lötû l"mi ~ l" rJ ir.

Ru y iizy .11Il 10" alanJ ak ; 1" ' 1y a p" " " ünlii Fran~lz y.. ~ ar ve f ilol." f.. Fr ll" ':" ;"·
Me rie Arout't Vulta ir.. (1694- 1778 ), ZlIdig 011 111 de,;l jll~P , '"-' Zadi!: ya ,I.. K" ,[,·r.
1747) ad h rom uluy!e ve rm i1ti r. Y a plt , dü ny a gi;rii1ii " I..ra k, , afl Ik];, " ,ulla ,l, ~,
kllr~ I ka r1.)'a k"y mu ~ \' e ra,tlantl1arm ",k .. k a,l u,,,I,,ra ya lll 'llI I'l t i ~i Jli , I.ir 1"1']"'"
ye rgiû olarak, helir amek is temit tir, R om a na göre, e..kideu Bahi l k rah Moa l"] ur',,,
gününd.. Za,lig ed md e zeng in v.. okumu s hi r gen.; , ·armlt. G.. nç, Jo u n itt'li kJ~rirl" j:: ü·
vener..k k ut . ra mag " çlka r. Sémire . d UlJ " Lir lt,zl , adam ka o,:"a" lar.lan kurt ll"I ,j::.
,ll'aJa hi r ;;Ü~Ü ll Ü y il irir, rakat ni,.ol", uy olan I.u I.. z Lu YÛ'l,I..n Ol'" hlla k.p I,i.. I ' M ~'
l " ,u\" lll\·"r . Runu .\ ü~t üll" Zadig .le , ..h rin ..n alall. lo tl ol a n __\z or il" ..d .." ir. ,\ t
l on ra hu kad", d Il " n u alJatlr. Günün loirilld .. klali çenilllöl"'~i il.. k.ralu. a U url ll.la."
yuk "lu.., Zatlig ilo..i h" y"""1 gönneJell, Lirine h u"lar", n" ".1 ..1,lvkl ..r"' l lI " llI tl I~I i,;i..
h"p.e at d.r, Dir ' u'ukl unun l """ 'ê;ml e:örü p d e 1.."I...i]..r.. I,,,I...r ",·rm e.1ii:i \'f-' I'.." ' ··..
reye b"kltjll için l.ara « za. m a ça rp t ln l.r. Arim a z ad lntla Io.. ,,,kano: bir k om 1u, U. Za-
di g'in yazd,~. bir , ii rin ya n • •nl b ul . r"k " .. onda k r" hn e l..t l irild ii;in i gör... "k. 1...,lil::· ;
ele v..nr, faka t hi r pa pag an ~ii r in öbür yan~m. lual", k ut'llgma Jii1û riir, bun.l" '''1= ''
'" A. n lLAÇAR

~i; r ; i hi r. Z,.. l i ~ ,1 ~ l .a~l.ak an .. lu •. Za.lig l rali ... A . I .rtl·y~ ÎI{ lk oh" . So n ll n J. !ol"" ...
l a po"" M, .. nd .. kahr. Or . Ja i~ l e mey"r..k hi . !oli. ,r hm .. ölümü n.. ~ ..b'1' old u~u iÇÎD
I..<il..l;!':., ,), j' (;I' ti;..c• • Stl""·un c vine gö lii rül iir. Za Jig, hilg;";y l... efendis ini bi. d ..ve-
•1a k a r a ll,llT1 . .... tl a ö d ül o la rak Za.l ig'i aza l c d il' So-re n,li b'" (St.-y la n ) g ênderfe. Za <l il(.
''' I a ~·,: 'y j ],,,],,, ..k ;\';11 ,1 "l a ~ma ya b a~ lll r ' "e Arl.o ga.! ad m ,). bi. hayduu lIfI A. tar .
I':''' ;''. hi r ")'"I..la o ,,,. yü.;;",I ,-" t ahtt a u dii,ü l' a rt ,k lö!" haline gt'IJiA:ini ve Ogul
a.lmda !oir 7.,-n"io ...al ll<i lgllll iigr..ni r . Ajl:I' h". ta oJan Ogu l'u . agall ara k A.! IHlé' yi
kaza,ur. ik; I(.. n\' Babi l'e döne. ..k tahta ot u r url ar . Voltaire 'in verm ek istedi jl:i den :
i nsa n hu <liinya,la kade -in t u-ru oyunla rme , tep lum eal haksrahklara , t ür lü Jeliliklere
, ~ h ~kl ~ n m ..(lik seyle ee, yoksu lluga hazl' olmahd lr , çünkü b\ m lann kan~ lm . ku ta
~öl " rl;r , -e l:(~ nd uYUJIlU "a gJamak tçm iyi ve kölü u mla n ~ "yl("r i~ birligi y a pa rl a r.
X VI I I. )" If.y,hn " O U ya rlSlnJ a h u abnJa ün lü Alm an y aza r la n nd a o AJbr« ht
\ on 1I.II..r' l" ( 1 7 08 ~ l n 7) Chri, to p h Ma.i n W i~land ·. (1733-1 813) d. bu lu ru •. H all",
UW,,! a,lh I.ir tril<>ji yal m l~ ( 1. d e"rutlu~u ele a htn Dt'~poIie. 1771 ; 2. s mu h
mo na r~ i y i .. I ~ alan Alfrrd, 1773; 3. dt mokra.iyi "I"
a la.. FobiU5 .." d Cato. 1774) .
\\1..Jan,1 <Ia, V.., Gold..ne Spiegd txkr di" K I ni! " L-on Sdleschi an (Alli n Ayn a ya d a
~i)· a'l Kra llan. 1772 ) a dh yapr tmda Çin imparatoru ~ab G"ba l iJ" filozof D an j"ch-
mend'In ( D ani, m"l" l) d evlet )·ön "limiy l" ilgili ko n u ~ m al an D1 Tomanla ,tU'mqtlr.

r, Pren .•l..,i n n) 'o O:I$' : ~ D .., -Iet rom an lan" (Staauro ma n e) sU'all nd. , Kula Js u
Bilig'l e k a r~ Ll a ~ t lfllma "l g" re L.en bi r t ü r d e " P re nale ri n .ynssl·· (Lat. Specul u m
p rindpor ulII, F r . :tlir uir d"s p rinees Alm . F ü rs t en spi"gd ) Y. da " P re ru<lu in Dümen i"
( F r. Go uH'rna il d" 5 p riuc es] den Îlen türdÜr. Do~ud . h u tü re " Ain n i m e" ve "SiyAset .
Illu lle" d em i~ I"f<lir. Bu nlar üz cr indt b u ra da Ju rm ay.c.~lm. çü n L.ü Dogu bred e i, l" n'
mi~ l i r : Do~u <l aki Yllpu lardan k aq.la~t lf maya gi flu,,~i ge re ken ilk "peud ne me t'lerde n
hh+, T a L"r i. t an · K û his ta n hükümJal"l K iihü ~ (K c )-·U.vus) ibn Va~m grr'in , o~ lu
Giyliin~ah Î\Îll 1082'de Farsça olarak Yllzdagl , UOO su ala rm d a AkklldlO~lu tara·
fUldan a g,lal , ola rak Tü rkç ..mi ze ak t arrld ik t e n ~ oll ra 11. :'Il u r at 'm istegi üZHine
;'.le rc im c k A I "u~ t ' i l1 1431'd e ye ni de n T ü rkç em ize çcvi rdi g i KlIb u~o äm t·d ir .
·U h iili im lii b u )'lIll1t ahlak, görgü, t op lumbilim, uy un, a~k, zen ginli k , ev lilik ,
egitim, ticaret, hekirnlik, sauat , gök bili m, , ü r, m ü zik, a vo ~ a ra y yas a rm ve yö·
llet irn Lil;lIIi k on u~ un da fa yd ah ögüde r v('rm ek te, uya rLlar Yllp maktll, f.k ralar
a nl al m ak ta , -e Pyth a gorll ~·l a n. Sokrat· t . n. Ena t ull' d a n, Ari 8t o\hm. H ippok.
f.ti's· t ..n ~ ül l"r akt a rtnaktad U'. N fUihalnä m" Y. d a Ka bu5näm.. dene n hu y a-
F"t X IX . )'u zy tlda :'o t..hm"t Rl:Iia Àgll bt' n in (1809 -18 U) eli)'le çagatay Tu rlr..
çe~in" d e ç.. .-r ilmi, t ir. Kabu~ nám .. iç in ~ an alar.k hb. Orhau ~.ik Gö lyay :
Ka bu5näm..•• Ö' IOÖZ. ~özl ük , 'e not lar . ll illi E~ iti m B aL.a nhgl y aym.. 19"".
DOjlud a L. i "~i y a ''' l n i me · l..r için d e Lk z. Agi h S. rl"l Lev en d : ··Siyaset-n. me ler".
Turk Dili •.frQJlm.ltllnTl }·d l,S' - B"llrlrn. 1962 yili • . 167- 194.
BatlJa. EO.tun·un Polirîko~ i p"ri 6a.ikiQ' (Siy• ..ctçi Y. d. KraILl Ourine)
• dh yar ' h odan , 'e ArÎ-f, to'nun Politikn ·••ndan eonr • • h u t ÜT La tinee o l.rak o rta·
 KUTADGV au.re I:-;CELEMF.SI

ça~,I. ba~lll lnl~ V" ",ogu nca d in a da mla ll I.raf' ndan i ~l"lIln i~l ir. na~ hea örllf'I..I... i
~unl ard lr : I n{::i ltl' re de Sali~bury'l i J oh n' u n (John uf Sal i ~" u ry. o lm. 1180 ) 1159'<111
yu. I I~1 l',,/i(fn/Î...u; b u ra da n ra y f"f<l..ml..ri vr ~iya'''1 kura lla n ..Ic a hnm l, llr.
" Mrlrk dokter" [ Doc t or an gelieu s) ~.m)-"Ie a,ula'l Lü yük hal )"a" 1.."log fil ozof.. .\quÎ'
no'Ie Thom a~ (T ho mas Aquinu , lta l. T ummaso d ' Aq ui no , 1225 -1 271). Hun"'l 0 ..
r"B;"';"" pri"rip u m (l' rem l..rin yö ne ti m i) YII .Ia }J .. rrww (lI i;k i;" " la rltk ;17. e•
r in.., 1265) ll dh ya p' t, nd a " ha ik için YÖ II"t id bi r i1k.." (ali'lllo.l ' ''j.!il iv llDl) I.ulllll-
m a'lOm lte r..k t ig iu i, Lunu n Ja kral ol,l lIj!;unu ileri gür m..kt e, y iinel im.i.. <I.. toplu -
mu n "~" Il li~ i , Lirlik [uni tas) ve bali ' (1'IIlt) ~ira_et inin fl; ü.liilm... in i ist eun-ktr-dir,
T a tlt1 du ny ayr yönf'lti~ i {::i bi, kr lll,J a devl .. u ·" lugr ulu k." la )·ö nçl ir. lIu r..l't.,,,}"..
göre ,Iem o kr asi ve o ligar, i k öt ü ,eyl..r,Jir, n\U ll ar~ i y i lul mak ger..ki r, fakat 7...,ba
kr . lla r (ty ra n) o!<lü rüm r. Fr a n.~a,l . I V, Hen ri ol tlü rü l,liii: i; 7.a llllln Aq uill o lu Th ,,-
m.'·... I... ;;j;rf'lj ~i ka,,;,la' ''m~ l lf. Thom . ~·U1 iii:r..n,· i~i '1'1",1010"'" d e L U""" (1t. 1.
'1'ulomèo . 1... L uc...a ). ha~ka Li r .dla Ba rt olu... ..n F ill,lun i ( 1:!10-1327 ). iillr..tmc llinill
fiki rle ri n i Ece....m..ron (Yara tlh ~ m altt günü. 1272) ad h yar"t.n.l. )"lln'il OlI, llr.

AIm an pIda I,ir mana.tlno ha~ .... ~ i~ i ...Ia n ." ,lmo n t' Iu E ngelbert (En{::"Ih.. rt '"on
Admonl, 125ll-1331 ), D .. ....~min .. prinr ipum (P ,., n, l..rin Yönet im i, l.a •. 1725 ) adh
yapumda bal -papa ka'·galarml.-l...lar ll1<. Y" n<'lilll,l.. o:.; itlik i'l em i" )"r r Yl'"r de
p a pa y..t" il...r inin ilH, t1anm. sml o n" rmi , l ir. nu ara.l a R OOlad a l u51itia /unJnm<'lltu ",
"A' noru m (S alt . na ll n T em t:'! Ad aleli) 1I,lmd a "i r )'apil d. ya)· lml. nll"~I If . h al -
ya nla rd. n Tho mas Aquinu '1I\ ögr..ndd , ... F ransa krah bi; üz..l" P hil ip pe ' in (l' h iHp pe
I.. Ü ..I, 1268- 1311 , t ai ll a ç.k~ : 1283) ö~r ..tm"n i A e~i du H R oman UKya d a CoIo nna ( ltaL
E,v: id io Ro.n a no , Fr. G ille d e Home ne, 12.16-13 16) . i )"a~al ö~ r"n im iç in V .. rrgim"n ~
prindp u m ( P rf'nslerin ög rl'"nim i, 1290 ) aJ h bi r "~ i ya .. ·tname" )'azm'~, h Ullda I" e nsin
....ndme (e r.lt m ed in mc v.h. } a ile. ine (.na. l.a l.a, e§. çoeuk ) ve d e vlct e ( I.a~hca ,Io[:ru-
luk) k ar ,. ,,11In gö re v v.. b or~' la rm uele r ol d\l ~ unu hild irm i ~tir. Bu y ap,t . on ra lHiTtm rr
enmplcû rr 0 11 gO lwetnemrnl des priTIt U ( Ö rn ~ k aynll ya d. pr rnMI<' rin y iinf't imi.
X IV. y il ~yJl ) 1'II§h[;lyle F r a n••Z<"aya çevrihn i ~ l i r.
Hu tüf R önesan s \"e KI asik çag la rmda,Ja sü regclmis tie. F ra n",zl.. ed en hu k ukçu ,
fil O1:of v e ikli sllt ÇI Jean Bodio (1530 - 1596) .'lice liL'Tu d.. la Ri p ubliqut (Alt i k i.
t apt a cu mhu riyet, 1576) a d IJ ya p' tl nd .. K at ..likti k • P ro t es ta nl ,k d in k llvg a[an nl
de alara k k a r~ lltklt ho,görü i. tem i, ; di n, .M'k ve allalet 801'unlllfl nl. yön..ti m e ' a...
olan " a iIe içgüdü.ü" n ün önrmin i belirt mi ~. "yu rt "e haik lu.h n m .h ,Ie~ildi r, k. mu
o)·u n. d a ya nm ahd u " d..m i,tir. Isp. n yol J es ui t 'i Ju.n J e ~l lIri . na ( 1 53 5- 1 62 ~)
1) .. r"g~ ei rrg i5 ios,;tutione (K r.1 v" K u ru lu ~ DIa ra k K,ral hk Ol..rin ... 1599) .dh
ya p'l ,nda. b ülü n 1I. lk, n h.kklnl Un lmaIJa bi rl ikl" . k il;'"yi ha ,t. t ut m ..,lur. Alman·
la r<lan J oh a nn... A1lhu . ÎU8 (155 7- 1638 ). yin.. Lalinc," oIa rak Poli ti ea "'rtodi .... b--
g,,""'5 ..n mplil I4ern ei pro/ani~ ilIW1Tnla (D in Î ve dün)"e,-j örn..kl ..r1e gii..te ril -

mi , m..todlu . iy....t. 1603) .dh y.pIl IDd. ya u)'l. mon.'lii ..Ie a lm., ; eg..m..nli ~în .
"s.embolilr. bi l toplul ula:". (c0 '1'us symbolku m) ola n ulusu o ol du~unu . yiinetmr )'e t k i•
sinin u al .....m. n..t .. olar.la: verildiiioÎ bi ldi rmi" b unun yu.". b ir anl.,m. s a yll-
\<)1 A. DILAçAR

m a M, ha lk m da " d oga l tluygu" larlllm [naeurhe affeet io) deyu rulmast gerektigini be-
Iirtmi{ti r. On lü tS}lariyo l yasa n F rencisco Quevedo y Villegas'm (158 0-1648) siya-
set alanmda da bh yapltl vardir; La politica de Dios (Tannmn Siyaseti, 1626).
Bu nda, devlet siy asetini T anr r' r un tut umuna u y dur ma k gerektigi s ëylenmis, bütün
krallaria hükü met )'etkililerini hu yo la ve ödeve çaglr1lm l~, -m on arçi ve ls panya kr a h
ÖvülmÜ~tÜr. Fransada ·ülllü din adanu ve y a"'a r .lec q uee- Béntgne Boss.lel (162 7-1704
XIV. Louis'"in og[u DauJIhiu'inögret meni oldugu aa man y a zdlg l Palitique lir~e des
p rop Te. parales do. I'Eeriture sainle (K u t sa l kitapt a n ahuau sê ale re göre slyaee r,
1678-1679) a dh on h aphk kilapta, den ola rak , Tann'ya ha glJlgl , insanla r ar asmd a
karde slik d uyg usu nu , dogru lugu , ya rdunlasmay i gerekJi göster m ie, sonra ha rp, I,ara
i~ leri, ve rg t g ih i konula n de alnustrr,

B a tI dü ny aSlnda aiyasetin t oplumsa l hir bili m olar ak de ahll dlg l ça ga k adar bu

aleude tline, a hl5.ka yada d o ~ a l d u yg uya go re yas rlen "siyasetname" le riu saym p ek
ç.. ktue. Yalnlz tngiltert'.le XV -XV I, yüzYJll a rd a tammm~ ~ a i r w )·az arla r t a ra f m-
dan " . ta ya konmu{ olan yaprtlard an seçtigimiz ~lJ êrnekler bu ge rçegi tann la r: Tho-
flJas Uecicve ya .la H oed en : " De regimiue prineipurn" ( Pre n~ler i n yö netim i, veliaht
Henry io; in , Aegidus Homanus'un yapllI e~M ahna rak ya •.Jl nll~ 2000 lrllsrahk bir ~iir,
1411-1412 ); J ulm Lyd gate , " T he r ail of Princes" (l'renslerin J ü~ü~ü, h ikäyeli ~i ir,
1-130); Si r Thomas EIF't : " The C overnc ur" (Yönetrnen, VII I. lI en ry' ye sun ula n
»iyaeet ögre-timi, (lüzyazJ, 1531); 1skoçy ah Sir D a vid Lyndsay ya d a Lindsey : "Com-
"Iai"t to Ki llg" (Krala swlanma.toplum ya~ammm .1üzelm esini t1i1eyen ~i ir, 1529),
"Te~taJlLellt alld Complaynt of our Sov ranc Le edis Papyngo" (lIükü m da r efe ndimie
PapYIl~o'll uu vas iyeti ve slzlanmasl; bir papag a llln a g"'lyle k rala ereia nma ve "n u
ögütktlle, 15 30), "Ane Plesant Saryre of the T h ree E sta ites" (0." snufrn [ = se ylu-
la r, tli" ada mlan, haIk toplumu] ho~ yerg isi; Jevlet ve kilise d ck i yols ua lukla rm ye r-
gisi ; sahne ya "'lsl, 1540); ve "'The l'.Iona rehie" (MoJla r~i; bir saray görevlis i iJe gö r mü~
g"ç irmi~bi r ki{i a ra sllld a ge çen bi r di ya log h içim in de uzu n ~ i ir, 1554); Ge orge Ga s-
coig ne : "Th", Glasse of Gove rn m en t " (Yijn"'t im aynasl; "müsrif çoc uk ve b ag l~layau
beh a" kOllusund a bi r oy un, 1575), "Tbe Steel Gl a~" (Çelik a yna ; kra h n, görevtilorin,
as kcrl"rin , t üee a rl an n ve pa padar m yol~uzl ll kJarml gös te ren ve çiftçiyi erdemli h u-
lan ..di k bi r ay naYI konu alan bir yergi ~iiri, 1576); William B al d win ile Geo rge Fer-
rers: "'lirror for Magistrates" (Yönetieiler için ay na; tarihte yanh~ yö netim yüzün-
den ölüme gi.len 19 yonet iei üzerine yaz lhlll~ sahne yaZJS l ya Ja bi yo gr afy-a, 1559) .

Kuwdgu Bilig yalnn: h u turlerlc dcgi l, daha birçok balI yapltJar ly le kar{Iia~o
tmlabilir. Bir a lleg ori old ugune, "iyilik yapma" konusuuu ele al dlg.n a ve a bre t le
de ilgil i bulund ug una gor", he r ,"ytl"n öuc e ve çok kol a yhkJa. Orta ça gd a Flama nea
yazilall "Elcke eljjk" (H er hangi bir ki ~i, 1 495 ), sonra Ing tlteceye a da pte e dil en " E ve-
ry nla n" (1509 ) "ahliik piyeoi" ( mo rali t y) ile (ah rette iM anm en BlId Ik ~ef!, a l çlal:
yeryüzündc yaptlg l iyilikler); yine dünya ,e a hret ko n usu baklmmdan, t ngili z y ann
J oh n B llnyau'm (16 28-1688) "'Hacmlll bu dünyadan geleee k d ün y aya yapt lgl yo lcu·
 KUTADGU DILle INCELEMEsl
'"
lu k" (T hc Pilgriro's Progrees {ro m this Wo rld t o t h at whieh i~ to Come, 1678)ilo; alle·
goriJ.; olarek erde mlert ele aldI glll gë re , E dmund Speuser'll\ (1552-1599) "'P eriler Iua,
Iiçeai" si ile (The Faerie Queene;; erdeml er : Mutluluk, ÖI"ül ülülr., Siliklik, Baghhk,
Dogruluk, SaygiÎilik, 159 0, 1596); yine ahIäk allegoeiai olmaar baknnindan, Jean de
Ml."uug (1250-1305) v e Guill au me de Loreie'In F ra nsreea Gülün romam ile (Le ro·
man de la ro se,1230--1240 ara~l ; Ilfk ile us kar~lUhgl ; gül , a,k m aimgeai; kr~. d ogud aki
"g ill ve hülhill" wotifi); hit habarnn, oglu na verd igi ögüt türü b akl wm dan William
Sh akea p eare'i u (1564-1616) Hamln'indek j (160 1) baba Poloniu 8 ve og ul La eetee ile;
yine ay m baklmdan P hilip Sta u hope, Lord Chesterfield' in (1694---1773) " Oglun a ve
v aft iz ogluna me ktupl an" (Letters t o h is Son en d t o b i! Gods on, 1774 ve 1777-1778)
ile ; köt ü ms er lik ve ürkürüklük balummdan Sh akespe ar e' in "'At inah Ti mo u" u (T i.
mon of Athens, 1623) il e; ölüme " are aranmaal baJummda n Sumer'li ler in Gi lga me~
d estanI ile (M. Ö. 3500); erd em lerin euuf' le umaer bak.mmdan H ri 8ti yanlann "'yedi
ha ,hca erdem" i ile (Se ven Ca rdiual Virtuea: in anç , umut , sili kl ik, öngörü, do gruluk ,
daya m m, ilun hlrk]; çagd a~l oldugu t op lum d ak i h all. katmanl annw t oplu t ab108un u
çizmesi baklm m d a n Geoffrey Ch aucer' m (1340--14 0 0) "C an t erbury masallan" (The
Canlerbwy T ales; Prologue , 1387-1400) ile; ve aiu b a klmm JaU Eir d evei'nin (940-
1020 ) "'$ a hlla me" ~ i (980-1010) ve T ü rk hec e vezn i (pa r m ak beealu ] lIÎn ll'Jisi i1e
v.b., v .b .
 VI. SONUÇ

KwaJsu Bili~ hu ~ iy&" al )'.pltlann . , as m d an t~okr.lik. bil " ~ iY. 'd n.me"
oluak befirie, T ..a kr at ik ol.lu jlu halde " h.ali fe" den ve -un r..t " ten ..ol. edilmemi,.
" Yalavao;" V I" - Turl ~" lr )·"' in i l nl i~ l ir. Yuk.rd. belirl ilJiji jl:iLi Fal.Li're ve tbn ;
Sin.'ra Il:öt.., - ("ra" yr - s u.ln'" )'oluyl.. "orbi" (peyga mbe r ). " m ü teali Li, \". I.d ..l"
n ' " Akh evv.. I" uyJlaD Taun ' d an ye ry ü:r.üne in roi, . " v . hiy", " tec elli" ve - llha m " il..
Tann'ya L ai; l a n m.~tlT. F a. al,; ')-e g öre, " d evI<:t" in b .~ 1 01&0. " hükü md . , " ~ .nkj " ye-
la va çhk h'lk. ,, " III [hr rka -i nu büvvet ) giym i, 01. 0 bi , ha t k_ u o la ra k, ulu eu nu güd en
hi r ijstu n kit itlir. Bal asag u nlu Yu su( .Ia Fa•• bi'mn öl;, e ncîs i old u,lu idn bu . Iand.
b a, h Liçimd.. d ü,ü nemez di. Dü, ünü,ü bu yold a y ii r ii t n .. k. yan i K utads " Bilig'.
d ek i " i1ig" e (bey) yalnaç lurka"'nl ghd irme k, u lu ~al M ü~lü ma nhkt an ba , h bir , ey
,I..~il<.l i r. KIIf..ha nh Türk l"r i her sey d eu ênce ulu sçu ve T ü rkç ü ol m u ~l ar<.l 'r" K a ra -
I,anh bir l,r N l' olan K a~ g arh ~I ahm u t , K iw b· ii D ivlln-1 L Û8.l/i' ,-Tiirk' ü Do[;u T iir-
kj . ta,.. l a yazd ,kt a n sonea, Ab b asi h allfe lerin e n görk e mli bir ça~ md., Anpçanw d a
hiitü" 1. lin\ .liin ya"Jnm di" ~ e hil im d ili ~ ayll d 'g' bir ~"aJ a . 1072-1074 y aJlarm da
K a, g llt'<Ia" kalk,l'_ hiläfet merk ezin e, Da~d a t ' a g it mi; ve y alu tml J,ali fe EL ul K a·
_Im Ab d ulla h' a s una ra k, " T an n ye ryü sü nd eki erki T iiriJere ~' er mitt ir, bu nl a rm d i-
lin i ö~ re nm ekt e fa)"d a va r<.lu; h u kita b. Ar apla r. T ü rkçe ögretme k. için y aedrm, b u-
y ut un" " emi~t ir. Bu y i~i tlig i göste rell K.ra1 an lllar M ü ~l ü m allll ktll ulu ~ ç u lu k.l an
ha ,ka hit yol iû eyem ezl..rd i. Bala.agunIu Yus uf ,l a, K Uladgu Rili 8' in i A ra pç. y a
d a F., .ça d egil, T ürk..e olarak yazm\~ V I' onu ls là mh ga g lre .. Tthklere Hk basyap rt
{kos ukl u 661-5 beyt] oIarak tarihe ge çirmis ve hat köt eye utU rtlJl u ~t u r.

KU far/gu 11ilig' in hize betimled i ~i ütop ya , t eokr atik he ,Ie, ili g ne bit Ji"-tatör
ne d e bir Ma..hiave lli prototil'idit. Türlü at a malar da hu lu na n hirç ok dan ' ~ m a nl an
va td ". O t ama unyle ulusçu ve t oplum eu d em okr atik bi r hef <l lr ; ulus unu g üd" n bir
U"l ü" ve h ilgi .. k.1la vuz , ulu. - h..ij: d ay a nltmagma ina ua n bir ön der, halJÜn u mutlanm
I..e" <l i,,jnd e 1 0f'l a llU~ ola n bir y öne tmen, onla n k u t ve gëueuc için d e ya ,at nlaya çaiJ-
~an bi r ha ba dr e, 0 , " köni tö rü" (d ogtn y asa ) yapa r, ad il ve me rh ametlid ir, halka
,Iogru yolu gös te rir, er<.lem Ieri ög r"tir, bilg iy i h"r ~ey în ü. tü n <l" l ulaJ': Y üzyill ar ~onr a
lI a u d a " a yd lll h ük ümd a r" de nil en kr alIa TIn ti pindedi r_ Ena t u n' u n, Ar i. lo'nUD,
F..rah r ni n ka \"Ta)'l~lIl a gore, bilg i e n büyiik erde m o ld uAu g ibi, Da ln a ll;unlu Y U ~l1f'a
!töre d e biît ü n e rd eml er hilgi d e n d oglll', in&an ab re tte ua. ibin i y"ryüzünd e ka za nd 41
hilgiy" go r" . h r. Bil gb izin, hayvandan fa rkJ yokt u r. " Bilgi bi l, in8an ol. b nd in i yü k.
~I'It, yok•• blIYV.1l a d Ull al , inllllnllll'd.1l u aU .... (B il ig bij, kit i bo l, ht'd ütg il Ózü'].
 K lITAUGU nu.re I :'I O :U :MESI
'"
y. }',lkJ .UIIIlII, ki ~i .l" )'l ra) wzü b un lln en j:: üçlü a nla t 'nluh r. " 1\l'lIOlin i yi; k~ ..h "
ög iil ii d e L..ra.i.. ö n..mlid ir . Yukard a ht' li. ti ld igi g ib i, Am erikah ü nlü . I ü~iin ü r n .ll,h
'U". ld a Em ..r. o n ( 1803 - 1882) , Hri~ti)"a u h g l n " t"sli s" inÎ y a.-l l..d,];"t. n, " llizlik lrn t eki l-
d ik t.." , a" .. n.." . ',. e. '. e nin lJü y ük. R u h u u. Mf:" ,ulo.ta " ... in. a" ,n y'"r)"ii~ ii ... I"'d
b.~ h e. ö<l"v iniu, bilt' i e d inllld ., !.;" ndini ),üL<..ltmek., i in d..ki ruhu .on ~"I .. ~ " n.la
eYunin B Ü)'ük It..h u" •• gd i, mit, bil gi ile d olmu, . yük,dm i, hir rllh ola rak t,.,.li m ..t -
m ..k oldugunu ~ö)' lrmi~t i r. Hu b al"m dan Bala. agunJ" "i " . " f, X IX. YÜI)",I . onlafl n-
d . Aml'. ika', la E ml'"oll'''' ..tra f,uda t opla"m't olan Con ..ord g rubund.ki " a ~k m fl"
(tr a n_cl'lld..n ta li. l) d üt iin ü r!" rin Lir öneii . ü .a)",I" .
" X u ta dpl BiIö/l:"d" raydaelhk. o lu me ulu k , ,..r• •"II.k ; "ilhin ita . "m yau. b. , md a
.. h um . nit•••••
H ala ' a ~un l u Yu.u f, fayd."1 ( ut ilitari. n), ..lumcu (I',,-ili,i"t ) n' ya ra r... (1" 011;-
mali_t ) bi r . Iü ~ iilli; r ve yat.ar d•. Alh ,.1' f ik ri daim a j::iill"J.tl' " I' l.u lu t la t<l a .Iula , -
mu.l. , Yl'ryii ziin.. tl.. l;a~h id i, a ma d ün y. ze~'iJl'finl' d e~il . imanlara, in . an hj1: a, 0"-
I.rm iy iligin" h aAh bul unuyordu ; LiI ~ i " diue... k keml;n i y iik. elt mt'k, ~<> nra hu hil·
g iui.. kuamh rd 'F;1 I'r dt'mlc in Aanlatl kap rmak , a.... d <» "u r m a k, s u•• m 't ' k a nd IT ma k,
1;' I, la~ ' g iyd irm~k ,o nla ra iy ilil _ do~ru l uk oj:: tetm ek. Shakespeare'In d t'di jl,i Itil,i,
" ken <l i özülle, .log ru ve Io;('rç" kol , böylt' ol ur san , Laj-ka la rm a hi ç Lir zamau "1:ri ve )'a-
la nel ol. ma:r.sm " , ya ni K ulaJ8 u Hili ! ' in her kost en ist r d igi " kön i" lik., d u~ ru l u k .
Hala _a !!: u nl.. Yu suf, a r nl zam an d a, T iirk du,ün ..". i t a rih ind e I,i"i m ilk ,·.. I,iiy i;k
h um a uizm . "'lII' Zol. ra k L~l i r ir. B u .ö ze ii ~ ii h ay a ~ ,l a ~ m a n\l~ kla.ik d l'~ ..r iy'" \'(' in.&n-
"e.'(' r (h u m . nit:l irt') ni1 1'1i~i ylr k llllan \yoru m. O nu h vr a d a o nee, Bi-inci D üny a H . r·
l,i" ,I..u . Ollra y,·ry ii1o ü n,lt' ~.,J i' lIl i ~ VI' y..tl..t m ; ~ .. lan "i n_a n h k .h ~l" (" ru t.li la;,. ,) ka v-
'. y' ~ ve .l a vr a lll ~ l ara 1.1tllu la m ol u a k k ull a nry or, sonra ~ .i Î\' i ll j l ai t,," (ilóÎhiYllt l. iJ·
g ili) kav-an nHe k ar ,\lattmyoru m , Avr ul' ada hu rn an;zm a L ali n....dr " in" an , insa n ml"
a" Jam m . gt'J..n /rumanu.' . özcüp;ü nü n kiik a nla rlllua ba~h ola ra k ,l o~ d u . 0 ça /i;a ka,
d a r y ük"r k okulla r h"l ' "Tan n bilgi «i" , " ilá hi ya t, thé olog ie" , "Jl,inil ~ , divjnity"
(La t. ,li" i n i ta ~ ) ,I..n..n "alJi" 1,i1imir rie ug r a ~ .. la rd\ " F ak a t hi . 108maU g..Idi ki, insan -
lar D il';ni,a" ' I" y.m h a ~lt\da " ins a n hilgi.i" , Huma nita s'lll .Ia n ~ ra ~mak istrrlil <:' r,
y a ni iU hi ya t ll1 , h ~Ir\ll a ola u ius an , in san lJk, i"s a nl Jkl a i1gili Il er~ey, insanla rm .I üzr n-
led ip;i eski ve ye n] hil g i Vil bil imler v.b . H uma nizmalll n gerç ek a nl a m , h" ,lu r.
Pa.•e al' m ,le d iAi gibi.' " In. a n Lir ka m" p a rças rdr r , do g ad a en zay,f n"s ne,
a ma d ü ~ ü ueu hit k am '~ .' · nu a la n,h, Halasllgu nlu YUSUf' Ull k a\'taY I ~l 1i;y l"
olmu,tur : Gauali (ó lm . 1111) v r Ah met Y" , c, '; (ülm" 1166) ile ye nl . liizrn l<:' n.
me kte olau IflMJl'l'uf'u n ( < Yun. Ihui SfJphi a = T a nfl h ik m" t i hilg i"i) k ar~ " Lnda,
Y uguf, T an w lan ay n lma m ak, On u k uçd mse mem ..k , iba d et t e k usue e t me mek
k01uluyle, in_an', da d ii ~ündü. Ya~am. m,zlll, çabal lltl m lZm ' -e iç Jl:iieiirnliziill
t ü m ü y . lm z V"
yalm<l T an ,, 'y a ayrllm aSl nu d ogr u olaellk tl , )'o kn iM a n'1
ua d ü, üllm('k gerekiyorl l,, ? Yu su f, !>ir t a rafa m ünz.., -i IlIhi l Od g u rmlt ' "öLii r
t a rafa d a K ü n-Togd , iJ" Ög dü l mit'i koyarak , h...r iki l a ra f'n d a s..' ·u n m . . . "' ya l,Uk-
la n so n'a s ITa y. rS'ya geli nce, illu llel' lllrlll t a rafml tult u. " H aik:> dü §ün, o nu kalkm-
'" A .DtLAçAR

d, r" düs üneeai v", ögü tü on unrlur, " T a nrl s an a na srl iyilik e utyse . ...n d e b8~kalarma
cyilik ede n k gö xctle", Ve ah5in ~· ... mii ahsen Allaha ileyke (K Ma" su resi; ay et 77)
bu yru gu Tann V I" Kur 'an buyrugudu r. Bu haknnd an di,';n ira! X humaniras kar~lla~'
maSIJIJn bisd ek i ilk kalu-a rnam llalasa gu nlu Yusu f'tur. Eger de yim 0 eamamn t öre-
sine uy gun gör iHiirs e, Türk t oplulu gu n u n ijk la y ik' i d e adur. tU"all el! tn giliz eairi ,
Po pe 'ull ve l d ig ; ögüt ö nümiizrledir : "Kendini hiJ Tanr l)'l ölçü~tiirmeye kalkma, in -
"a ulIga yara~a n ara§lIrma insa m n kendisidir" [K now t hou thyself, pree urne not
Go,] fo sca n, tiJ" proper ~tudy of Mankind is man, "Essay On Man" ).

Balaeagunlu Yu suf , kaderci , köt ümse r ve kader in ancl önünde devim siz ka la n,
i ~l ..r i olac a gJna hrrekan !>ir rlü~ ü nHr ''',gild ir . Klifadgu
Ril ig' in s onu n rla, ili g K Hn-
T ow h iI " ~ n i< Ögdü1",i~, yurrlarrm vI.' yönetimlerinÎ iy i yo la get ;rm i~, h alkl ka l-
klJldlta< ak onlara kut ve mut yolunu a<;ml~ hulunuyorlar. Böyle olmakla hirlik te, Ba -
la8a gunlu Yuauf, ya~a{hg ' ~'ag l heg"nmiyor, onu he r bakrmdan bczuk h uluyor; en
çok, hilgiye .leger verihnedi~';i iç in üe ü lüyor,
ülküsii V I' mesajs ." bilig bil, k öni bol, as.ghg bol" (h ilg; h il , rlog<u ol, fa) 'rlah ol)
ola n Ha!as a gu nl u Yusuf, Ank ara'da GH"e n lik AnttJnI s ü ~ l eyen "Türk, övün , çall~,
güven" seklindeki ya :tltm " ö \.'ün " s öeün ün ve anlamnnn en eski V I.' en gü"l ü tantt .n .
yarat a n kisidi e. Ru amt yapurl.ktan az s on ra, Atatürk'ün ~ of<a s lll d a Lu yaenta yer
alan "ö zcü k ln in siraa n'a eleetirenler olrlu . H e r keai nd e d e Atatiirk hu sêzc ük srrasr-
n'n aa \"Un m a81111 ~öyle yap tl: "Akl.mda oviin, fah~, g üven sözciiklerini bu siraya göre
rlizen T ü rk taril ri kendieidi r, Tarib alanmd a der inIere in il dikçe a t ala n mUlll görke m-
li Lh~la <l ile kart.la~lrIz , Bu nla n n karsrsmda .Ia övgii kendiliginden dogar. Du, ger-
çekten T ü rk ü n h akkidrr, Öv gü , dviinme, b ir i~ e haalarken iç im izd e hir g iû i gü çgihi,
ça h~arllk olaua hlo;aid mr. Hu hrela d a ç ah~llu, h asarthr VI.' g üven ili r." Atatürk h u "ÖZ _
cükler; bu slr aya gör e dizerken, yalIll"lTü rk ba§buglar.n., Tii rk orlluaunu ve askerler ini
,Iegi! , fiki r vI.' sanat alanmda h a ~aTl ve yeng i kaza n ml~ olan T ürk biiyükleri ni Je d ü-
~ünrnii~tiir. Atatii rk . t ilIllgl olrlllguma göre, 1932 y ihn d a t opl an a n Birinci Tü rk Dil
KllrultaYlllda K~laJgll Bilig'i biliyordu. 19H 'teki Ikinct Ku ru lte'yde d a y al"tlU
Fergaua n üshasllllll foto kopi sini g ördü. Kutadgu B ilig 'in Kitab -;; Divan_, Lû.
J('ui't -Tiirk" iin ve "" E~ k i T iirk YaZltl" n"llI n ha"llmaSlIll i ~ t,·di.
Kwatlgu llilig bizi m i~·itl ges-eekte n ~ o ns u z övünülecek, tukenmez h ir Îç guç
kaynafpdl r. Ba la sa g u nl u Y usuf'un çah~mas l h ize övü nmek hakkllll kazandlrm.~t.r.
0 , TürkçÜ . Tiirkçed , Iel êmcr , ülkücü , devletçi, toplumeu biiyiik h ir fiiozof, ahJakçl ,
~ a i r. turihçi, yas acr, t ~l'l u mhilim ci , budunbilimd ve u ru k bi!im d d ir. Tü kenmez bir
göme ç ola n Kutatlg u Bilig'i , hilim~d ve k ar~u a~tlrmah ineeleme lerle diinya ede-
biyan çerç ev eai içinde y üksek lere çlkarmak b aehc a ëd evleeimieden bieidi r, Shake-
spea re' in t oplu ya"la la rlllll\ iJk yay.mllll y apa n yay. mcI, kiteb m ba~ .nda ~öyle d e mi~ti :
"Onu ok u yunuz , ok uyunuz, eev eceksinia, ve eg" r beg enmezs eniz, b üy ak h ir t ehlikede
bul untlugunuzu bil in." Balaaagunlu Yusuf'un ve K utadgu Bi/ig'in in 900 . Ylldö-
nümü dolay.a.yle ya Y"Il III,h g. m bu yaZ'ffi' hitirirken, 900. YUI ~on "uz allu~ ve övgü
ile kullal', yu kllrdaki ~ö z ü d e okurlanma y inelemek i~terim.
 BIBLlYOGRAFYA

ALBE RTS, Qlto : " Z ur Textkrilik des Kudotku Bilik" [Zeitschrift d e r De" .
t eeh en Morgenländiseh en Gesellschaft de rg i"i, cilt l.I , Leipzi g 189 7, s. 715~7I i ).
ALBERT5, OUo: "Der Dichter des in uiguri .rh-tiirkischem gesrhrieb".nen Ku d-
tuku Bilik ( 1 069~ 1 07 0) ein SchUIer des Avic en,,,," (" Archiv f ür Phi l""<>phie" t1erg i,i,
cilt VII, Be rlin 190 1, a. 319-336).
A RAN, Mahmut Sa d.k: " T iirkiin Allin Kila/" Kutadglt Bi/ig", htanbul, 194·t,
ARAT, Re~it R a h m et i: "KuradgIt BiIig'de TabiMer ,'e Ejsuncularla Miin a.'"./'rt
Hakkmda" r ü1k ü" dergisi, s ap 46 , e. 292 ~293. A nka ra, 1936 ).
ARAT, Ree it Rahmcti: " K utadgu B ilig, J. rHetin" , VII + XXV II I Giri~ of-
656" Istanhul1947, Tü rk D il K u ru m u y aym •.
';RAT, Resh Rahrnct i ; " Kura dgu Bilig" (""Îslam Ans iklopedis i," eilt VI , '.
1038 - 1047, Ist an b ul , 1952).
ARAT, Re~it Rahmeti: " K utadgû Bilig, TI. T erriime" , XXXV III + 477 a.,
Ankar a 1959 , T iirk T a rih Ku rumu yaym•.
RARTû L 'D, Yas iliy V.: " T u rkr.i la n v epo!!u manga/'skaga na~rswiya", 2 r ilt ,
St. Pe t erahurg 1898~1900. Bun un tng. çevirish "Turke~tan Down 10 t hc Mangol In-
vasion", Oxford, 2. bas. 1928 , Husça 2. ha • . 1963 .
HARTOL ' D , Vnsiliy V.: "The Bughra Khan , menti aned in the Quda/'l" Bi/ ik"
("Bullet in of the Sch ool of Ori ent..1 Stu d ies" , dit 111, s, 151~1.~8 , Lond ra I fn .I).
T ûek çeye ç"viri~i , Rag lp Hulû~i (Özdem): " K utad gu B ilig' in Zikrcltigi Bugea Ha n
Ki mdir?" (" T iirk iya t Mecmu as i" I, e. 221~226, I sta nbul 1925).
UAHT üJ. ' U V",i liy V, : "Orta A .•ya Tii rk T""h' JI"kko",l" IJ,'''/er'' . Tü<ki y~L
E natitü.ü, Ist anbul 1927; Almancaya çevirtsi r "Zwölf Yorle"ungcn tibcr die
Geachich t e d er Türken Mittdasiens" (T heod or Meuzcl}, B erJin 1935. _
BERTEL'S , Evge n iy E , : " Uy gurskay a poema Kuwdgu Bil i/( i eSa maçenir "
(" ~ark Hakikah", s aYI 1~2 14-5 }, s. 14-15, Taskent 1944 ).
BERTEL'S, Evgeniy E .: ""Podgotot'ka k izdani ylt N amanganskoy rukapisi Ku-
tadgu Bilig" (" L iteratu tl~aya Gazeta", 10 m art 19-15, Mosko va ].
RERT EL'S, Evgen iy E .: " K utad8u Bilig - faks imile" ("So vet sko e Vustokove -
d enie", ei lt V, Maskova 1948, a. 327~328) .
"" A. DILAç AR

ll <H l nA CI , t\ l,'~" i,, : " K w "" g " Hili " lI'1k kl flda Baz. M ii/<lhlUul"," (" Fl,Iad Köf'"
, " Iii Arm agan' '' . 1-181\1,,,1 , 1'}5.1).
IlOMBACl , AJ ~ s" i(J : "Stori.. d,'II" Im~rawra lu'Ca", 8, 8.1-96, Milanc 1956 ve
" lI i " l " i r ~ dl' I" (in h ul" ,!, 1" "1'''''' ' s. 76-87 . Pari _ 1968.
110:\ 1':1.1 .1, I.u i ~i: " 1),,/ " urm/ k.. nW k. poema luua d, /j' XI &~ola" (" '\Jl"llh
•1d ti. 1'I;t ut n Ori..nl. le d i "'ap"i i" d" rgi..i. d it VI . 1933, 8. 3 -~ 8).
B HOCK t:U t '\:" :'\, C" r1: "''t"usuf Ij tIH l;ItIdj ib" ('"E neydo pt:d ie de " hlam " ,
,-ih 1\' . 8. 1277. Leiden 1933).
CAF E ROr. LU. Ahmtt : ~ Tij rk Dili Tari" i ]\'or/arl , IJ , 5. 58-75 , ht &llhul. 19 U .
C \ F F.R O(;I .U . Ah OI"' : " La ii" ir a' ,," l" rlJlU' <k flP IHl"''' oU., K arokh" nid.....
(HI' ltil.. I"Jti... Tu n·j.·... Fun,la m.." t .. ", 11.... 267- Z75. \\'i.., b. dt' :l l %t).
CL \USO:'O , Sir <;r.rard : " Ery mological Di~ion ary of P ,e-Thir lt n uh u nt u,,..
Tu, ki . h" (Oxf,,,J. 1972 yrh nd a y . )·.ml a nacak ). •
CLE RMO:"lT-GA!"iNE AlJ, Ch a de~ : " .'Vo/t . u, un p '....as e du Kuda/k" Bi/ik "
(" J ourn al A. iali,!u"," .Il'r~i,i , "ill 9, X I , e. 334- 335, P ad , . 1898).
ÇA(;.ATA Y, Sa.t1 ,'t : " K lIladgu Ri/il de Odgurm /~' 1n K;~ililli " (" T ürk Dili A ra ~'
1"" ".1.. '1 YLihih - II,·IJ", ..,," , 1967 YUI A. y .~ ., 8 . 39-49, An k.r . 1968).
ÇA(; :\T AY. Su,I..' : " KI/ Mdgu Bilig' de Ogdülm i~" (" T ürk K üh ürü" dcrgi, i,
" 'Y ' '18, A" 27~ n. Ank ar a I ( 70).
DA\'IDS, A, th ur J.u!lIle)": ··Grammor oftM T urkish Lon~ulltie". Lon d ra 183::,
Fr a n" z<' a~ra <;<,~·i ri"i : ..r. n m m.i.... T urJ.e" , Lo od r. 1836. ö nwz , ~ . XXX I I· X X X " I.
DI L-\ ÇÁR . A.: " K u/Gdgu Bilig'in 900. Y lldoniimü ( 1069- 1969) I·e Bol(U~unlu
""UU} ' ("Türk Vil r ' .I..rgi. i, ' a)"1 211. 8.6-17. An kara 1%9. T. O. K .),
OI LAÇÁR, A.: " Ri: t .\l ön,.,.j CihtUI....may . OArmn K UIGdg u Bifig" (K onfe ra n.
,juti , 12 A. mim ....g raf. )fàne~ i Ciha :zla nma Cf'miyd i. An kara 1969),
FI :"ODiKOCL U, Ziy aetl.-l in Fahri : " X l . (U. ,da bir T üt k mÜl#!ekkir i t·" ah-
I,U i du~ii nalui" ' (Cu lllhu riyt'l Haik P a rt i. i yaymlarr. KOllfe ran dar . "ri ,i, 2,
Ki tap 7, Ankara 1938) .
EJT R ÄT · H ACI B-1ETf : "Q,,'adYlI Bi/ig" ("Ungari" ch~ J lI1arLü"hl'r" t1l'r gi, i.
,·ill VI. s, 154 -1 58. lIerlill-Lr ipzig 192 7), Ta~lent'teki "Maarif v", Okutguç," ad h
.l ,·r jl: id..n a lm m ' ~I II , _ap 2.". ('8- 74, 1925,
IIA UT~IA N N , Mar li n : ~Zur ",../,i,(hM Farm dps K u/oJs u Bi/ik" ('"'K t'I..t i
:- ~r n.lr·· d.. rgi.'i , eilr 111, 8. }.I1- 153, 8udapt'5t 1902 ). "
HAHT~l A N N . ) 1. rt in : ~ lJi .. m",ri ,(h.. Fa, m tUs QUdOI'l" Bili k" (" Ori,.n t a li ~.
l i...,b,. Lit teraturse ieung'" .I...gi, i, d it V , ~. 349-351. v ipt;ig 19(2).
I~ AX , Ah,liiH..a,li r : K u/tlJ" .. Bi lig Viyano nUJhlUln1n tlpk l iHu lm, .. daki " G iri, "
boliimü. ~. n -ras. Iol a nh ul 19'J2, T . D. K ,
t :\' :\ N, AI.. lülla,li r : " "' us u! lIiü H ári b I"" Es eri K Uladgu Bili ! O: uin" /'IOlla, "
(" T ürJ. K ü!ti irü" tle rgi.i, ~ a)'l 98, ~. 44-58, Ank ara 1970).
 JA UIl EH T. A" ,('.I':.' : " Nul' ,r d· " .. ",,,,,",,,,,,i, lu" en o,,,,, ,,\, r••>ui l(" u,,' ,'u!"U}"
P'" lH. d; Ham", .., ,l A bri Rém"..,,(' (" J " " rII111 A _~ial i'lu,, " ,I..rf( i ~ i , Pilt VI , , . 39 52;
78--9:;, Pari, 1825 ).
.I ETTMAH. K. · IIA LISSI G. H.W ,· S l' l II. E B. 1l.· I'E TE Cll , 1..: ··(;p,,,'hi. h,
I~ ,l lillr/" . it'fu "
·· II,,".II,u,·11 d" r f)r i '> lI llt li ~ l i J. ·· a.lh ,lir i,l,' , ,·ih \' , (,' il' i'" 5•
l. " i,I'·Il/KÓJn 19(6 ).
KÖPR OLtl ZAot: , ~l ..h med Fu ad : "l'u'" f :J..ltÎ)"utl Ta, ihi" , •. 198- 1'J<1, h.t a n-
bu l 1928.
KÖSE H Al F (' :\ :;'AO C L U, ~le h m ..t ru u : " K udaz!" B ilik" (" Öz Dilimize
Do~ru" d crF-i ~;, ~a Y I 10, ~ .
171-173, h l a nh ul 1933)_
I. EV E ~J) , '\ fl '' '' s,.. >: ~ Si.v"s"' _"""'./u·· (" Tii rk D ili .\ . ", II. n,. I. .. Y.Il' f ' -
B.,Ud ..n" , 1962 )".1. Aa YI>I, ~. 167 -1 9.J. Ank ar a IW' 3).
LEVE!\O, A/(ä h S,,,,: " Ya%l" ~"" n 900 . " ',/diîniirni' nb KUladg.. Ri/ig " (" Tü rk
t un'' ,JHgi~i , AaY I2 11, 5. ,J-5. An ka ra 1961l, T . 11. K .)
MALOY , S.. rll: ~ )·l·: , : "r.
lre" "y mkoJ,i .• i I( uwd/{ u /-Wi!':" (" !t.vr'l iya Akad e",ii
Na uk SS H H. "I<lr l. jI;" milll. ua uk ., ' ay' 9.". 7:17- 75,1, J\t" , l" ~-a 192'1).
MALO V. S.. rgr-y K : " K u/ad!,: u Wli g , ! u4,. imile" (" SOH 1"ko" VlI_,t oko v,', I,' ni.."
dit V, ". :127-32 n, Mo.ko va-v lIingr ad 1'I'IIl ). '
~l A LO\', S... ~<')· K : " P umYGlniki dr "l"Il"'y ..rhko)· pi,' m..nn u_
. ti " , •. 22 1- :nH .
I","in jl:rad IQ:>9.
~t o\ !\S U R O r. L U, ~l,,<'t1 u t : " Da.• K ..rnkh..niJi.., h. " (" P I, i l o l,,~ i .... T ureieae Fua-
tl. m..nra", I, 5. 87- 112, Wi... ba d..n 1959).
)l E LtOH .ol, ,,"SKIY . Pla t on ) 1.: "0 K w.adk u Biliki Çin~i= t l ana" (""Zal' i.l i
VO' I ~ n ago Ol del"ni,.. Hu...... ka go A r ~eol ..ll: iÇf'. hgo Ob~V'I ...... derf!: i~i , <:- ih XIII.
". 015-.-{123, St. P t'I..rshurg 19 00 - 190 1).
MIYA ]'\HEZERK (T iirki, t a nh): " Tii,ki.~·1If Ilaltrrf",i : T iirki_,,,, " d.. K ula.l!!.u
l/ ilil{" (" T ürkiyal M.... m" .~J ", cilt J. '. 343 - 3-11 : N..m..nfta b'tll h" lu nau hu y a7.m a ijl'
i1gili " ilgi, Ta~k" "l l e Öd,..k Tü rkç.., iyle \'lk Bll " Maa rif v" Ok ulgllÇI" ,ll'r gi,in.kn alm'
n1J~tJr, ' a;" 2, 1925, •. 611 -7 4. Bk. yukartl " Fiträl - Hach m"li ):
NEe) 11 (iJillll..n) Ibr a him : " K liladgu mli~ïrl V..zni '· (" Ya rm " der gi ' i, JHa n'
1,,,1 1'121, . af ' 5, •. 3).
N f; ~lET H. G YOI la : " Ko,o, i Csoma Sá",lu, ..i /j ,," (M E l iiad".~ k K ö r'-;~ i Cso m a Sá n-
do r E m l':k.-z..lt:r,.·' • .tl, k'm f..ra n,l ar , 'ay. 1 0, ~ . 1:\ -16, B..,h [>'""1.l935).
OH K UX , H ii_.cy ;" fIi .nllk : ·· K w adg.. Ri/i~ h.."k uadu· ' (" Va rI,!.." J ",rgi. i,
. a YI In , 5. 196- 197, An kara 19tO).
I' RI TS AK . Om .. ljan : " K a' G·1wnl,la.. / 840-1212]" (" I. lam .o\n. iki opt'J i.i"'
d it \ '1. 5 . 25 1- 173. 1 ~ I . n b ul 1952),
R ADLO FF, Wilh..tm : " K utadgll BW k, f"u<" i mil.. drf" Uigr" Î..,hrr l l andMhrif/
de. K . K. lIofi ibliolh",k i n W im", St. Po:'t ,.r~" u rg 1890.
 ~1 ) 2
A. DILAçAR

IU D LO FF. Wil hdm ; " Das Ku/ad k u Ri/i k d".' Ju ~".rCha~sh a,fsrh ib aus Hii/a-
.•ag"n , Thei! I. Der T er t i n Transrripl ion " . S t. Petersburg 1891.
HADLOFF. Wil hdm : " Z um KU/aflk" B ifi k" (" Zeitsc hrift de r Dr-utsr he n "lor -
gt' " liin<! i, d,,·]) G e~{'II "'hnfl ",h'r~i < i , d it LIl , s. 1.~ 2 v c 289 , L"' ; l' ~ i ~ 1898).
IlA DLOF F, WillH'[rn: "O/ler ,·i",· i'1 Kniro aufwfunilea f' ZIt'eiIC l1alld ''''llrift des
Kutadgu Rilik" (" Jzvrs t iya Ak a,lem ii Na uk", cilt IX, saYI ,1, s. 309 - 319, S I. Pet ers-
hurg 1898).

HADLûFF, Wilhdm : " Dil" Kwadkll Bi lik des .l u,ml C/w."hwl'ehib tuts Bälao
Th cil 11, Tu/ u",i ÜbersrtzlI ng /l(u·h drn llandsrilriftN! VOII WiN! und Kairo",
"agU Il ,
St. Petl'T,Lurg 19(1(J- 1910.
SAl\IOYLoVtÇ. Aleha ndr N.: "Srednl'aûat.<Jdya nadpi..i na glinyarHwm /,oUl'-
" j"e i z S 'ml)"çl~'a" (" Zap i,ki Vosto ,:nago O t d l'l~ n i ya Ru.,.'kago l\r~en["gi\'esk'lgoOh.
~çest\"a ", I'ilt XXI , ~ . 038 --IH7, St, 1'<:,II'f.•I,Ufg 1912).

SA ~t()Y LO\j(_:. \Il"k-m "lr :\. : " Il o/wl,lr lli,. k p rrrUoj. 1(,,</I"I'rm i T Olllsonrm
I'Nev",I"", ",lu ogo ..,;t'" KW'lf/gU lIilig" (" J)" ld a û I Akade mi i Na u k", 1928 pIJ. s. 23-
2;;, .\I o, ko" ,, ).

SAM OYLOY IÇ, A[I'k,andr N.: "/z popral"ok k izdani)"u i pe reooda Kwadgrt B i-
lig" (" Doklad l Akad em ii J\-,, ~k" 1912 yill, 8. 148-151, :\lo, ko,,'l).
SCIIO T T, \l 'ilhel m : "H, V"",bhy : Uig urisch e Sl'raeh m'>rI umrnlr und das Ku -
d<l/k" Rili /,o" ("Zo ilsC'hrift ,I,-r Dc ul sehell Mor~l'nli(ll dischen Gesdlsch aft" der gisi,
,-ilt XXV, -'. 288- 291, L<:'il'~. ig 1871).

SOVYET nlLt~I1.EH A KADEM tSt: " Dret'nel)"urks h)' Slo l'ar"" Len ing raJ
1969.

S PU L E R, Iie rt ,,!" : "Ge"ch;..hle .l/illelas ien s" (" GcsC'hiç ht e Asi en~" adh kol.
Ickl if y al'l tl a, s. :lU9-:l60, Mün chen 1950).

T E ;"' l~ E V, !-;I lu-Ill n., " K u/m ig" lIilig va (J/u" 1':r ik" ,( " UzI...k ru: va A,L.I,i,'! i"
' ["r g;, i, ' ''P 1'J70 /(" s . ao-ae T ut k,' '' !) .

T IHHtS EN , Vill", lm : ün(O(O tl lu, la ra ras. j) ogu Bilginlerin in 1897\k I'a ris'te
I" p l"na n X I. K ' ", g[".' " " le hilirns..II ,il,l iri olar ak " Im n m u ~ , -'onra: " SI" I#J s)'sûme de~
e01t.<on" es da"s /" /"'Igue olligo"r,," b a ~ h ~ . y l c " K r le t i Sze mle" d"rgi'inde babllm ,§_
hr, e ill Il, s, 24 1-1 ;;1, ll ud ap est 190 L D a ncase " S a mle de A fJ,a nrllin ger", eilt lIJ,
". 269- 292, K openhag 1922.

TH URY , Jóuef : "TiJrök ny rh'rmlék r/,o a X I V .uäzad "' giifl," (Mac8r BiJirnler
Aka ,ll" rniH i, s. 12-1 3, Bud a pe Ht 11)0:1); T iirk\' eyr R all: lp H ulÓj Hi (Öz<lr m) \'e" i ri~i:
" On J ö[di incii ""lf Bo" lart na ka<lar Ti irk .m i ya tligád a r," (" Mîlli T e n-bbüler Mec mu a.
'I", ' ap2, s. RI- D3, " K ut aol g u I:l ilig" lJölümü : s. 89-9 1, ,18I8n l.uI1915 ).

Tü RK DIL · KUHU MU : " KlI /ad;l u Ri/ig. Viyana " ÜSI'a'l . T'pkIbas, m" , 190
s., h t a uh lll 1942.
 K UTADGU BIL1G INCE I.E MF..s1

TûRK Dt1. KURUMU: " K uladgu Bilig. K ahire nu,h"". T'pk,I''' Blln ''. :f'J2
8., htanhul 1943.
T üRK Dt L KUR UMU: "Ku/adg l~ Bilig . Ferga na niish asr. T ll'luhaH, m , 4.15 ' "
htllnbul 1913.
" T ü R K KüLTüRü" d ergi5i: "K uladgu B ilig S aYM.", y J1 I X, sap 98, Ankara
1970; yazarlar: Almlel Te mir, Heeit R ah m eti Arat, M. ;lakir ülkü ta' lr, Saadet ça.
gatay, Abd ülk ad ir lnan , Ali F. K arema nhoglu , Emel Esin, T uneer GÜle" Hoy. \ ai1e
Bina k. 41

VAL tD t (Togan), Ah met Zeki: " VoslOçnly e rl/kop;si IJ Ferganskay o/)'Iasti"

" Zap i8k i Yost ocnago Ütd elêniya R usskago Arbc ologiçeskagn Dbs çeetva" dergi ' i,
ei lt XX II , s. 312-3 13, St. Pet erBbu rg 1914.

VALtTOVA, A. A. : "K "oprosu 0 klussov oy priroile K am l;anidskofl,o gorudu, .< l-

I'a" (" T rud, Ki r iZ8kago fil iale Akad em ii Nauk SSSH" , cilt I /I , ,.127-136, F n1ll7.,'
1943).

YALtTOVA, A.A.: " K vnprosu 0 fo l'klorrul; moliva~ v p aem e Kutudgu Bi lig"

(" Sov eh k oe Vost akovedenie" dergisi , d it XV , a. 89 -1 02 , Mo,kava 1958).
VAM B~RY , H erm a nn: "Uigurische Sp rach manUmelll€ un d das K udatku B i/ik" ,
I nns bruck 1870.
KARAHANLI DEVLETiNiN
KRONOLOJiSi
(840 - 121 2)
 &1-0 K lrgu; Türklerinin Uy gu r Türk d e vletiei )'llunUI Ilzer ine, K arlukla-
n n K arahanh kolundan Kill Bilge ka ganJn ö ndulip )'le' Süyab'da
( Balasag un) Karahanb de v leti nio kuntl masl .
870 Bü yük Türk filozofu Farabj'nin. Farab höle:esinJeki Wu ic b ucagm-
d a dogu mu.
8 75 Buhara'mo, lran'daki Sa ma nhog ulla n na ge çrneai.
893 Ogu lca k kag8mD K llljg a r'l Ka rahanh devl etinin ba~kl'nt i yapmasl.
94Z S üy a h' ln yi ne Ka ra hanh lara ge çme sl.
950 Büyük Türk tJlozofu Fa ra bi 'o in lIIümü .
955 Karaha nh Ab d ülker im Satuk Bugra H a n'lD ölü mü ve Arti,' te gllm ül-
mesi ,

960 Cedieuv' dak i [Yedisu) Türk1eri n tslàmbgl kabu l etmesi.

960 Ha run Musa Bugra H an 'm Ba lasn glln' u ha~kl' nt ya pmu i.
960 970 : ls lAmlllljma nm. Ahdülkc rim Sa t uk Bug ra l l an' m ogl u Bayta,
Musa Han aamamnda tamamla n ma-n,
975 ~afij hilgio~ Ehuhekir el . Karralü'~-:;ilÎ.,î'ni n :;ià!;l'ta (T a!;lkent ) ölmesi,
980 Hüyük Türk Itlozofu lhni Sina'm n, D uha ra'OI~ Ef~e ne köyünde do -
gumu.
992 Harun Bu gra Han 'ID, Buhara'Y I SamanllOglu Nult' un elieden geri
alm e sr .
993 Harun Bugra Han'ID ölümü .
996 :;ia!;l'm (Çaç, T a!;lkent), Samanhoi;ullan'odan Kanhanllla ra geçme si.
99(, Karahanh tng Nasl r Han'la Gundi Sevük-T igio'i o Mavera ünnehir' e
giru e k bir a ntlllljma ya pmalan : SIr-Dery a bö lges i K a ra ha nbl ar a. Am u
Derya bölgesi Gaz nelile re.
999 : Ka rahanIJ tlig Na slr Hao'ln 8uhua'YI .lIP, S. man bogu llap s.lta-
natma son Vl'nnesi.
100 1 Ga"Dl'l i l'tl ahmu t'uD Ka rahaDh tlig Nun HaO'ln !uZi iJe evl e nme.i.
1006 K ar a hanh tli g :'<IasIr Han'm Ni~ apur 'u . Tus'u W' lldlt' j a l ma~ 1.
1007 - 1008 Yeni bir K arahanh alu runm ya prlmasr.
10U - 1012 l lig Nas n Han ile Ka~ garh Tu ga n Han 'm ha n~mala n.
1014 K a ~gar 'da Yak up K ad ir H an'm sa ltanata ha~l amu l .
1016
.
Kar a han lJiarda iç 88va,: Hareemli lenn a eaerhk yal' maM.
1018 8nala n : 8 alasa(l;lIn'1u Yu suf'un dogum ll.
1019 : Sü ley man Anla n Ha n'l a Yakup Kadie H an 'an Gaz nelil.' r yunluna ak i'
ID .

1026 Yusuf K a.l ir Han 'm Bel sagun' u ahp K a ~gar 'd aki merkt"ûne La~l a -
masl.
10 31 Ga zn..li )f..sur ' un Ka!;lgar'a e1çi gö ntil'rmf"si.
1032 YU ~lIf K a.1ir Ha D'1R ëlü mü ,
1037 Bü yük T ürk filozofu I l.on i Si na' mn ölü mü .
1039 Na sn Han'ln oglu Ih rahim Böri-Tigin'in. :\Ia ve ra ünnehir'i egem..nli-
gi altma almalli.

Jo." Ka raha nh de vl..tinin üçe -hölün mes i: Doguda {Kasgar] Sü leym a n

Anlan Han; o rtada (Fe rgana) Ma hm ut Bugra Han ; bauds [ênee
Ozk enJ, eun ea Sem erkand ) T ug ru l ile H ar un Ha nla r.
1056 Süleyman Anla n He n'in . ölüm ü VI' oglu Hasa n Bug ra Han 'ln tabta
ot uem as r.
1058 U U : lIo rua nh Lüyük filoaof ve ilalli yatçl Gaualî.
1058 Ke sga eh Mecdeddin Mehm ed 'in , Ihrahim Hau'a , ~im di yltl k ulan
"Tarih·i Türkistan ve Ultay" ad" ya pltlm sunmas r.
1068 Buh e m VI' Se me rkand Ham Ibrahim Böri.Tigin'in ölümü.
1069 Be lasagun'lu YUS Uf'UD, Kutlldgu Bilig'i h itirip H asan Bu gra lI an'a
ëu n m as r,
1072 1074 : Ka,gar' h Mahm ut'un Kilab- ü Divan- , Lûgali',·Tütk'ü YU lp.
Bagdat'ta Abbasi halifu i E bü1 K aslm Ab du llah'a SUnmll8l.
1074 Mah rout Bugr. Han'm ölÜmü .
1074 Oz.kend h. kam Tu ~rul H an 'm ölü mü.
1083 Tari" ·i Ka ~gari yaun E bül-Futuh el·A sma'j'n in ÖJÜmü.
1095 1097 sJrala n : Meh met Se merkandi 'oin "Agràzu'lI.siyul' fi ilm i'r-
riya , e" ad ll y. pltl yallp Ka ,gar'! 1 }Il'sut Han' a 'unmasl.