Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Pensar
a Literatura
no Sc. XXI
Organizadores
Joo Amadeu Carvalho da Silva
Jos Cndido de Oliveira Martins
Miguel Gonalves
Ficha Tcnica
Faculdade de Filosofia
Universidade Catlica Portuguesa
Praa da Faculdade de Filosofia, 1
4710297 BRAGA
Tel. 253 208 080 / Fax 253 208 081
http//www.facfil.ucp.pt
Setembro 2011
ndice
Nota introdutria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
15
I
Novos horizontes
A ps-teoria: eclipse ou metamorfose da teoria?
Os estudos literrios na Universidade
Jos Augusto Cardoso Bernardes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
53
69
89
101
105
109
121
129
137
149
II
Teoria e comparatismo
A instituio literria e o ensino da literatura: o passado e o presente
Rosa Maria B. Goulart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Literatura e Antropologia
Manuel Gusmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ndice
165
177
187
195
209
223
233
241
257
271
279
287
299
307
319
III
Histria e ensino
Formar leitores capazes de ler o mundo desde uma idade precoce.
Os lugares daliteraturainfantil e juvenil na sociedade contempornea
Fernando Azevedo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
hospitalidade
de Maria Gabriela Llansol
Paula Mendes Coelho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ndice
327
339
351
365
377
Its not dark yet: keeping literature alive in a foreign language degree
Juliet Perkins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV
Tendncias
Yasmina Khadra et le lecteur occidental
Karl gerup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sbolos rios que vo de Antnio Lobo Antunes: quando as semelhanas no podem ser coincidncias
Ana Paula Arnaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
385
395
403
417
423
439
451
463
479
487
10
ndice
493
499
509
523
531
539
551
559
565
575
11
Nota introdutria
Quer ao nvel da pesquisa e do ensino no campo de estudos literrios e das humanidades em geral , quer mesmo das imagens ou representaes sociais deste domnio de
estudos, atravessamos um tempo rico de dvidas e desafios, cenrio que nos deve estimular reflexo oportuna e consistente. Repetidamente, tem-se invocado a palavra crise
para falar da decadncia do ensino da literatura, da investigao e da cultura literria, no
ensino secundrio e universitrio, questionando-se os contedos curriculares, os mtodos
didcticos ou as funes da arte literria, a par do poder simblico da literatura na sociedade actual
Todos sabemos como, tambm de um modo cclico e numa pulso quase tanatolgica,
se tem proclamado o fim ou a morte da prpria literatura, por exemplo agora face ao impacto
triunfante e avassalador dos novos media. Contudo, apesar de atravessarmos tempos turbulentos, a excessiva nfase numa abordagem emocional e sobretudo numa retrica da crise
revela-se estril, no se mostrando seguramente o caminho fecundo que devemos trilhar.
Em todo o caso, no deixa de ser sintomtico que nos ltimos anos se tenham publicado diversos ensaios cujos ttulos contm formulaes desafiantes e inquiridoras, no
quadro mais geral da crise dos estudos literrios (ou do ensino da literatura) e da progressiva deslegitimao das humanidades El Destino de la Literatura (Michael Pffeifer, 1999);
Qu Va a Ser de la Literatura? (Lothar Baier, 1996); Literary Culture in a World Transformed
(A Future for the Humanities) (William Paulson, 2001; A Che Cosa Serve la Letteratura?
(Antonio Spadaro, 2002); LAdieu la Littrature (William Marx, 2005); La Littrature, pour
quoi faire? (Antoine Compagnon, 2007); La Littrature en Peril (Tzvetan Todorov, 2007);
Not for Profit. Why Democracies Need Humanities (Martha Nussbaum, 2010) , entre muitos
outros exemplos, com reflexes mais ou menos sombrias e cpticas. Se tradicionalmente as
relaes entre as Letras e outros saberes foram caracterizadas por tenses nem sempre pacficas, os tempos actuais marcados pelos media, pelas novas tecnologias da comunicao e
da informao, bem como pela ditadura da rendibilidade econmica de um mercado globalizado radicalizaram este debate, impondo novas reflexes.
Ora, este volume tem a ambio de contribuir para esse debate sobre a actual situao
dos estudos literrios e das tendncias da literatura contempornea, numa altura em que se
colocam dvidas e tpicos recorrentes sobre: o lugar da literatura nos programas escolares;
os mtodos de ensino; as novas teorias crtico-literrias; o confronto da literatura com outras
formas de arte e de comunicao; e a prpria necessidade de repensar ou revalorizar o lugar
das humanidades. Em tempos de aceleradas transformaes e no contexto mais alargado
da interpelao das "novas humanidades", questiona-se, de modo frontal, interna e externamente, o campo dos estudos literrios, face a novas orientaes polticas, econmicas, sociais,
estticas, culturais e outras, que globalizam e complexificaram a actual sociedade.
12