2

Kubonga

kasi kumahiwa bhuku legi ga wuhlengeli, ginyikaku wutivi ni mamahela, ginyikaku

wutivi ga tirisela ni tindlela tineni, hilezvo ni zin’wani zvabonga a Univhersidhadhi Save hi
gondzo ka lirimi ya Citshwa ka malembe ya (2020-2021). Kamibi ndzabonga zvineni vagondzili
Eusébio vilanculo na Lina Honorata hi heleketu ni wuvhikele kavhuselu ka cikola ca kaGolwe.

Ndzabonga nguvhu mugondzisi wa bhuku Horácio Mucivame, hi wutivi ga magondzisela

hi lirimi ya Citshwa, ni minayu ya lezvi zvilavekaku kasi kumaha tiru wuneni, kuhlonipa
zvigondzani kambi vagondzisi.

Ka mugondzisi PPPLEU, ndzabonga hiku ndzitirile nayena, kambi hi kugondzisana

matirela maneni ni kundzikomba minayu lomu saleni. Ndzabonga nguvhu ka votlhe vagondzisi
va cikola. Vanakulori votlhe vangandzivhuna ka wogondzisi.

Ka vontle ndzanyika kubonga!

 4

Kandzakanyu

Acibiku leyi citakombisa mitiru yimahilweku lomu ka cilawu ca kaGolwe, nandzi

kombisa wutivi legi ndzingalondzowota ka bhuku ga wuringisi kasi kuvhunetela gondzo ni
kambi kutiva lezvi a minayu ya gondzisela hombe yi wumbaku. Kambi lomu ka cibiku
kutahlawutelwamitiru yontlhe leyi yinga mahiwa, lezvi zvingawoniwa kasi zvineni kasi zvobiha.
Zvitacuwukiwa ni kuglawutwlwa kasi lezvi citirisaku zvona cikola kambi ni kuwona zwananu
ka vagondzisi ni vavhuneteli hikusa zvapeisa moya laha ka cikola, kasi kufambisa khwatsi
gondzo.
 5

Gezu gosangula

A mubiku lomu ka bhuku ga wuringisi yi patsanu wa mitiru yimahekilweku ka cipandzi

ca wumbiri laha kunyika ka cigondzani tindlela tineni ta gondzisela. Ka gondzo wa bhuku legi
kukumekile wutivi ca cikola ca ka Golwe matsamela ya zvilawu, magondzisela ka kama lowu
wamababze. A bhuku legi ganmaga cigondzani citiva hakuneni a ku gondzisa hi ku gondzisa
laha malaviwaku wotlhe mathinga ni wutlhari ni wutivi. A mubiku lowu wukomba mitiri ka
bhuku xungetanu hi gondzo kalirimi ya timbunuku.
 6

Zvigava

Dias (2010), wakomba zvigava zvinharu: pré-observação, observação e pós-observação.

Pré-observação é a breve consideração sobre a cadeira e as actividades que o estudante

realiza na sala de aula.

Observação acontece quando o estudante vai ao campo para assistir as aulas e fazer a
descrição da área organizacional, área pedagógica e área administrativa.

Pré-observação

Desde o início das aulas, oi docente apresentou de forma sistemática o foco da cadeira,
apresentou de forma breve a importância da cadeira na formação de um professor, orientou as
actividades que seriam realizadas na cadeira.

Observação

Esta etapa diz respeito as actividades propriamente ditas, realizadas em sala de aula.
Onde cada estudante deveria fazer uma observação das apresentações dos grupos, em simulação
de aula para que pudesse ter a mínima ideia de como se encarra uma turma no campo de
trabalho.

Matamu mayelanu ni wusunguli ga gondzisela ya lirimi ya Citshwa

Cikola ca cigava cosangula ni wumbiri ca ka Golwe. Cikanikisu calokalidhadhi ya

kaGolwe, lomu ka Manyike cifundza hombe ya nyambani. Acikola leci cisasekile nguvhu.
Kambi ca hombe. Cinani zvifilori ni kkuhlu wahombe. Kunani thangi gamati, midin’wa,
mikovha, mikhokho, kapu ya bhola ni wuthamu gohlakanela kona. Kambi cini basiselu. Cinani
tlhanu wa zvilawu ni cin’wi zvomahiwa hi ribzi., tlhanu ni zvinharu zvomahiwa hi tisinya ,
hambi zvitsongwani kalezvi zvamingome, kunani cilawu ca hombe lomu kumahelwaku kona
mitlhanganu ya cikola, kunani gabhineti ya mugrangeli wa cikola , cilawu ca vagondzisi ni
cilawu ca vavhuneteli va cikola. Kunai tsengu wa mukhumi manharu wa vagondzisi kami
avagondzisi vavanuna vatele nguvhu kuhundza vavasati. Avagondzisi ipimu wa gidhi ni
khihlanya. Avafana vafamba na vabasile kufana ni vanhanyana
 7

Fambela

Ka siku ga kumi ni gin’we ka wheti ya hukuri zvikumeni votlhe zvigondzani ni

vagondzisi va varangeli laha mangeni wa cikola Save, kasi kufamba hotlhelele kasi kukota
kutirisana khwatsin ni cikola ca kaGolwe. Loku hi chikeli, ka cikola, co saseka, comahiwa hi
ribzi ni maxapa, hi yamukelilwe hi murangeliwa cikola, loyi angabasisa tiru hi mbilu yineli.
Akombisa hi tsengo wa zvigondzi a mugondzisi lewi wa kalasi leyo, kasi kubhulisana hi masiku,
matirela. Loku hi mbetili kutivana, hiyo tlhela cikoleni Save, hi ka kama lomu a tiru wa
wugondzisi ka Golwe awuvalili.

Zvirilanganya zva cikola

Ka ciikola ca cigava cosangula ni wumbiri ca ka Golwe, zviwonekile lezvaku zvin’wani

zvilawu zvini maxjanela yopandzeka, gqeke ya cikola cisasekeli makuni akuvhaliwanga cotlhe
cikola, zvingaha vitana makhamba.

Mugondzisi murangeli wa kalasi

Mugondzisi ndzinga gondza matirela lomu ka cilawu hi Ppleu, wawanuna. Ka zvigondzo

ndzinga kari ndziwonwlwla, zviwonekile lezvaku mugondzisi wahlonipa zvigava zva gondzo.

Wukombisi ga mititu

A mitiru ndzinga maha cikoleni ca ka Golwe, yi avanyisiwa hi zvigava zviharu:

 Kuwona magondzisela;
 Kugondzisa;
 Kuwonelela zvigondzani ka cibambhelu

Cigava co sangula: kuwona magondzisela

Hiku vala tiri lomu ka cilawu, ndziyili cikoleni kasi kuwona matirela ya mugondzisi kusa
kuwona mamahela maneni, kasi kutiviwa hi zvigondzani. ka cikati leci ndzingaha wonetela
gondzisela, zvikhili nongometu ka mugondzisi, ka zvotlhe zvilavekaku loku ukari ugondzisa.

Kugondzisa
 8

“Hosi ya zvinyanyani” kuve hlokomhaka ka gobdzo. Kambi loku ndzivalile kugondzisa

zvilavekile ku mugondzisi angena kasi kundzikomba lezvi ndzingamahisa zvona. A siku legi
give givhuna ku tlhanganyisa khwatsi magondzisela ya mina. Zvive zvinenei kunga ndzitivili
magondzisela, hakuva zva tiyisa wutivi ga mina, kani kuhlonipha kani kulandzelela mamahela
maneni.

Kuwonelela zvigondzani ka cibambhelu

Zvikambelu zvawugamu zva lembi

Acigava leci cikomba mitiruya zvigondzani ka lembi. Hikumahaloku, ndzinyikeli minayu

kasi zviyilandza ka cikambelu. Kusungula, kuhlamusela matsamela ya cikambelu, lezvi
zvifanelweku kumahiwa, kukombisa nongometu ga gondzo. Ndzitsalile vitu ga cikola,
zvikambelu ka cileti, kasi kutxusa zvigondzni ku zvivala kumaha cikambelu. Kambi ndziwa
vhuna leci cingakarateka, kutlhamusela khwatsi zviwutisu.
 9

Kugama

Ka kama wumaha tiru lowo ka cikola ca ka Golwe, zvitivekile zvotlhe zvilu zvineni lomu
ka cilawu kambi lomu ka mitiru ya mugondzisi lomu cikoleni ni halhe. Kota tsovelu wa tiru
lomu, ndzini kutsaka nguvhu hi cikati leci nzdinga teka seyo, kasi kutiyisa magondzisela maneni.
A tiru wa kugondzisa wulava katalu kasi kubasa hikusa loku mugondzisi afamba hi cisindziswa
angatakuma chachazelu wuneni ni kukambi atafayelisa zvigondzani ni zvigondzo kama lowo na
agoha wutomi ga zvona. Hi kugama, ndzawula ku tiru wa wugondzisi wivhunile mina kota lezvi
zvigondzani zva tlawa.