Você está na página 1de 4

10/11/2016

:: Le Monde Diplomatique Brasil ::

Imprimirpgina
Voltar

CONCENTRAOEDEVASTAO

OsimpactosdaespeculaocomterrasagrcolasnoBrasil
Ocapitalfinanceiropromoveaterceirizaodosnegcioscomterras,emanalogiaaotrabalhoterceirizadopredominanteno
cortedecana.Deformasemelhante,fundosinternacionaisseisentamderesponsabilidadeporimpactoscausadoscoma
especulao,jquenosoproprietriosdiretosdasterras,masscios
porFbioT.PittaeMariaLuisaMendona

Acriseeconmicamundialquesetornouaparenteem2008intensificouopapeldocapitalfinanceironomercadode
terrasagrcolasnoBrasil.Aespeculaocomterrasexerceopapeldefacilitaracirculaodocapitalfinanceiroem
umcontextodeinstabilidadeeconmicaemnvelinternacional.
Essatendnciaestimuladaporfundosdeinvestimentosestrangeirosembuscadevalorizaodeseusativosepor
sistemasdecrdito.AcriseeconmicagerouumamudananoperfildoagronegcionoBrasileincentivoua
presenadeempresasestrangeirasdediferentessetores,nosagrcolas,mastambmfinanceiras,automotivase
petroleiras.
Talprocessoocorreprincipalmentepormeiodefuseseaquisies,causandomaiorconcentraodecapitais.As
empresasoptamporesseprocedimentocomaintenodeaumentarseucapitaledemaisativos,comomquinas,
terras,subsidirias,entreoutros.Assim,opreodesuasaespassaaserpartefundamentaldovalordemercadoe
tornaseparmetroparaqueconsigamcrdito.
Aelevaodospreosdascommoditiespossibilitou,apartirde2002,maiorendividamentodasagroindstriasno
Brasil,quepassaramacontrairdvidasemdlarcomaexpectativadeexportaofutura.Issoaconteceu,por
exemplo,comasusinasexportadorasdeacarjuntoatradings.Asusinasfizerampromessasdeproduofutura
parajustificarsuaexpansoterritorialemecanizao,oqueelevouopreodaterra.Aspromessasdeproduopara
pagardvidasanterioresfomentaramnovoendividamentoetambmnovaexpanso.

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=2187

1/4

10/11/2016

:: Le Monde Diplomatique Brasil ::

Apartirde2008,quandoopreodoacarcomeouacairjuntocomaquedadascommoditiesemgeral,1diversas
usinasentraramemfalncia.Porm,areduonovalordascommoditiesnoafetouopreodaterraagrcolano
Brasil,quecontinuouasubireaatrairinvestimentosinternacionais.Osimpactosdesseprocessocontinuamna
atualidade.2
OpapeldaRadarPropriedadesAgrcolasS/A
Apsacriseeconmicade2008,apossibilidadedeoagronegcioacessarcrditocombaseempromessasde
produofuturadiminuiusignificativamente.3Muitasusinasdeacareetanolendividadasemdlarentraramem
falnciacomafortequedamundialnospreosdascommodities.Nessecontextoocorreramadiversificaode
negcioseasfusesentreempresasparaacessarnovoscapitaisacrdito.4
UmexemplofoiaconstituiodaempresaRadarPropriedadesAgrcolas,em2008,tendocomoprincipaisacionistas
aCosan(com18,9%)eaMansilla(sciamajoritrianaquelemomento),5paraespecularcomterras.Dadosde2012
indicamqueaRadarjcontrolava151.468hectares,avaliadosemR$2,35bilhes.6Emrelaoa2011avariao
deseuportfliofoide93%,quandoopreodasterrassubiuemmdia56%.7Atualmente,aRadardetm555
propriedades,comaproximadamente270milhectaresdeterrasnovalordeclaradodeR$5,2bilhes.8
AprincipalfontedessecapitalaempresaTiaaCref,queadministrafundosdepensonosEstadosUnidos
avaliadosemaproximadamenteUS$1trilhoepossuiaTiaaCrefGlobalAgriculture(fundosIeII),queatuanos
mercadosinternacionaisdeterras.ATiaaCrefcaptacapitalajurosdeoutrasfontes,comodosfundosdepenso
AP2,daSucia,CaissedeDptsetPlacementduQubeceBritishColumbiaInvestmentManagementCorporation
(bcIMC),doCanad,StichtingPensionenfondsAEP,daHolanda,rzteversorungWestfalenLippe,daAlemanha,
CumminsUKPensionPlanTrusteeLtd.,EnvironmentAgencyPensionFundeGreaterManchesterPensionFund,da
Inglaterra,eNewMexicoStateInvestmentCouncil,dosEstadosUnidos.
ParaatuarnoBrasil,aTiaaCrefGlobalAgriculturecriouaempresaMansilla,umasubsidiriabrasileiradecapital
estrangeiro,proprietriadaRadaremsociedadecomaCosan.Diversasespeculadorasimobiliriasagrcolas
surgiramapsesseperodo.ASLCAgrcola,maiorprodutoradegrosdoBrasil,administraaSLCLandem
sociedadecomfundosinternacionais.
Ocapitalfinanceiropromoveaterceirizaodosnegcioscomterras,emanalogiaaotrabalhoterceirizado
predominantenocortedecana,queisentausineirosdaresponsabilidadepelascondiesdegradantesedoscasos
detrabalhoescravo.Deformasemelhante,fundosinternacionaisseisentamderesponsabilidadeporimpactos
causadoscomaespeculao,jquenosoproprietriosdiretosdasterras,massciosdosnegcios.
Aexpansodomercadodeterrascombinaaatuaodeempresasbancrias,seguradoras,imobiliriaseindustriais.
OEstadocumpreumpapelcentralcomoagentedefinanciamentoedeconcessodeterraspblicasparaosetor
privado.
AsprincipaisreasdeinteressedaRadartmpotencialdeexpansodomonocultivo,comfortepossibilidadede
precificao(subidainflacionriadopreodeumativoconformeaumentodesuademandanomercado).ARadar
atuaemdiversosestadosondeprevaleceomonocultivodecana,soja,milho,algodo,eucalipto,entreoutros,
principalmenteemSoPaulo,Gois,MatoGrossodoSul,MatoGrosso,MinasGerais,Maranho,Tocantins,Piaue
Bahia.
Aoespecularcomterrasagrcolas,aRadarestimulaoutrasempresasanegociarnomercadodeterras,
retroalimentandoumcontextodeinflaodoativoterra,oqueporsuavezretroalimentaointeressenonegcio.
Omecanismodeterceirizaoconsisteemcriardiversasempresascomosmesmosadministradores,assimcomo
subsidirias,fazendoparecerquesodeproprietriosdistintos.Taisempresaspassamentoanegociarterrasentre
si.Dessemodo,CosaneTiaaCrefGlobalAgricultureHoldCo(estapormeiodaMansillaedaTerraVivaBrasil
ParticipaesLtda.)sosciasnaRadarenaTellus,respectivamente.
ATiaaCrefGlobalAgricultureHoldCopossuiaindaoutrasempresasnoBrasilcom100%desuapropriedade,como
aNovaGaiaBrasilParticipaes.ATelluslanadebnturesnomercado,quesocompradaspelaRadarepelaNova
Gaia.Porm,oinvestimentoinicialsemprepartedaCosanedaTiaaCrefGlobalAgricultureHoldCo,masparecevir
dediversosoutrosinvestidores.ATellususataisrecursosparacomprarterraspormeiodeoutrassubsidirias,9
chamadasveculosfinanceiros.ATelluspagaaosinvestidoresosjurosdasdebntures,explicitandoocaminhoque
odinheiropercorreatvoltaraosseusinvestidoresreais,acrescidodosganhoscomonegcio.
Acriaodediversasempresasserveparadificultaralocalizaodasterrasnegociadas.Aterceirizaoentre
empresas(inclusivedefachada)fazquetaisinvestidoresnosejamconsideradosproprietriosdiretosdasterras,o
queosisentaderesponsabilidadeemrelaoaosimpactossociaiseambientais.
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=2187

2/4

10/11/2016

:: Le Monde Diplomatique Brasil ::

Agrilagemdeterras
nosuldoMaranhoedoPiau
AregiodoNordestebrasileirochamadaMatopibaincluiosestadosdoMaranho,Tocantins,PiaueBahia,que
fazemdivisaentresi.Areadecerradoqueseverificatransversalmentenessesestadostemsidoalvoda
especulaoimobiliriaagrcolaedaexpansodoagronegcio,10quecontacomincentivosfiscaisecrditos
subsidiadospeloEstadoparafinanciaraproduodesoja,milho,eucalipto,algodoecanadeacar.
OagronegciocontounosltimosanoscomprojetosdeinfraestruturafomentadospeloEstado,comoaconstruo
deferroviaseestradasqueconectamaregioaosportosdeescoamentodecommoditiesnolitoraldoNordeste,
principalmenteaosportosdeItaqui,noMaranho,dePecm,noCear,edeSuape,emPernambuco.
AescaladadopreodaterranoMatopibatransformouaregioemzonadeinteresseparaosnegciosdaRadar.A
possibilidadedacompradeterrasapreobaixoocorrenoprocessodeformaodasfazendas,comdesmatamento
docerradonativonasreasdechapada.Depoisdeformadaafazendaparaaproduodecommodities,opreoda
terrasobevertiginosamente.Osganhosdecapitalcomavendadessasterrasestoentreosmaisaltosdopas.
Essasfazendasseestabelecememterraspblicas,pormeiodocercamentodeumareaatentosemttulode
propriedade.NamaioriadasvezesissoacontecesobreterrasdevolutasoudoEstado,nasquaispequenos
agricultorestmvividoeproduzidoalimentoshmaisdeumacentenadeanos,pormeiodaposse.
Aprincipalmaneiradeformarumafazendasobreterrasdevolutaspormeiodagrilagem,queconsistenoatoilegal
deforjaratitularidadeecercla,expulsandoosagricultoreslocais,paraposteriormentevenderouarrendaranova
propriedadecomoseestivesselegalizada.
Oavanodaproduodecommoditiesedaespeculaocomterrasnaschapadasafetatambmasreas
conhecidascomobaixes,quesolocaisdemoradiaedasroasdessascomunidades.Muitosdessesbaixes
tambmtmsidogrilados,causandoaexpropriaoeexpulsodapopulaolocal.
Nosbaixescorremosriosnascidosnasreasdechapadas.Geralmenteasempresasutilizamaschapadasparao
monocultivoextensivo,mecanizadoeirrigado,paraaproduodecommodities,eexpropriamosbaixespara
registrocomoreservaflorestal.Assim,desmatamocerradoecercamobaixo,expulsandoapopulao.
AsterrasadquiridaspelaRadarS/AepelaTellusS/AemBalsas(MA),AltoParnaba(MA)eSantaFilomena(PI)tm
relaocomesseprocessodegrilagem,jquenessareadechapadapredominamterrasdevolutas.11Mesmoque
umaimobiliriaagrcolanoadquiradiretamenteasterrasgriladas,seusinvestimentosespeculativosfomentamtal
prtica.Porm,pormeiodaterceirizaodonegcio,asempresasnoseresponsabilizamporseusimpactos.
AexpansodoagronegcioeaespeculaocomterrasnoMatopibageramexpropriaodaspopulaes
camponesas,indgenasequilombolas,oquecausapobrezaefomeelevaessesmoradoresasesubmeterema
condiesdegradantesdetrabalhonasfazendas,muitasvezesanlogoaoescravo.Aelevaododesemprego
pioraascondieshabitacionaisnascidadesemrazodafavelizao,comoresultadodaexpansodocapital
financeiroeespeculativonocampobrasileiro.
FbioT.PittaeMariaLuisaMendona

*FbioTeixeiraPittadoutoremGeografiapelaUniversidadedeSoPauloepesquisadordaRedeSocialdeJustia
eDireitosHumanoseMariaLuisaMendonacoordenadoradaRedeSocialdeJustiaeDireitosHumanose
professoranoProgramadePsGraduaoemRelaesInternacionaisdaUerj.

1GuilhermeDelgado,Docapitalfinanceironaagriculturaeconomiadoagronegcio:mudanascclicasemmeiosculo,
EditoraUFRGS,PortoAlegre,2012.
2Ver:www.social.org.br/files/pdf/RevistaREDE2015paranet%202.pdf.
3FbioT.Pitta,Astransformaesnareproduofictciadocapitalnaagroindstriacanavieirapaulista:doProlcoolcrise
de2008,tesededoutorado,USP,2016.
4Ver:www.social.org.br/revistacosanshel.pdf.
5ContratodecapitaldaRadar(MinistriodaFazenda,27ago.2008).Disponvelem:
www1.seae.fazenda.gov.br/littera/pdf/08012009447200882.pdf.
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=2187

3/4

10/11/2016

:: Le Monde Diplomatique Brasil ::

6NegciodeterrasinventadopelaCosanjvaleR$2,3biepodeajudaraes:aRadar,umaimobiliriahightechde
fazendas,quesegundoanalistaspossuivaloresescondidos,passarafazerpartedobalanodaempresa,IGNotcias,So
Paulo,28nov.2012.Disponvelem:http://economia.ig.com.br/empresas/20121128/negociodeterrasinventadopelacosan
javaler23biepodeajudaracoes.html.
7LourenoMoreira,AcorporaoCosaneaconquistadeumterritrioemtornodesuausinadeetanolemJata,Gois(2007
2012),dissertaodemestradoemGeografia,InstitutodeGeocincias,UFRJ,2013,p.5859.Asinformaesforamobtidas
juntoCosan.
8Fonte:RadarS/A.Disponvelem:www.cosan.com.br/ptbr/negocios/radar/performance.
9ConformedocumentodaprpriaTiaaCref,aTellusS/AeaRadarS/Ainvestemseucapitalemalgumasoutrasempresasde
fachada,queacabamseresponsabilizandopelapropriedadeemsidasterras.ElaspossuemnomescomoNovaIbiajara
PropriedadesAgrcolasS/A,TerraInvestPropriedadesAgrcolasS/A,TerradoSolPropriedadesAgrcolasS/A,AgroBio
ParticipaeseInvestimentosS/A.Disponvelem:goo.gl/jqaeT7
10VicenteEudesAlves,Omercadodeterrasnoscerradospiauienses:modernizaoeexcluso,Agrria,SoPaulo,
n.10/11,p.7398,2009.Disponvelem:www.revistas.usp.br/agraria/article/view/154
11Ver,porexemplo,atesededoutoradodeRobertoMiranda,Ecologiapolticadasojaeprocessosdeterritorializaonosul
doMaranho(2011),especialmenteadiscussoacercadagrilagemdaschapadasemBalsas,noMaranho,ondehojese
encontraaFazendaSagitrio,depropriedadedaTellusS/A.

Palavraschave:terra,agronegcio,Radar,Cosan,agricultura,agronegcio,alcool,canadeacar,etanol,soja,commoditie,Shell,
Matopiba

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=2187

4/4

Você também pode gostar