Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
FUNGOS NO
CONTROLE DE
FITONEMATOIDES
Discente: Nathália Nascimento Guimarães
Orientador: Dr. Adenilson Henrique Gonçalves
1
Coorientador: Dr. Décio Karam
2
Fitonematoides
◦ Vermiformes;
◦ Microscópicos;
◦ Endoparasitas ou ectoparasitas;
◦ Habitam o solo;
3
Fitonematoides
◦ Corpo: cilíndrico e alongado;
◦ Extremidades afiladas;
◦ Meloidogyne, Heterodera, Globodera, Pratylenchus,
Rodopholus, Rotylenchulus, Nacobbus e Tylenchulus.
◦ Presença de reboleiras,
◦ Plantas atrofiadas e cloróticas;
◦ Cistos;
◦ Morte prematura de plantas.
Figura 4. Sintoma de ocorrência do nematoide-de-cisto-da-soja em
lavoura: A) Lavoura de soja com reboleira de Heterodera glicynes; B)
Nematoide-de-cisto-da-soja. Fonte: Favoreto et al., 2019.
5
Sintomas
Figura 5. Galhas causadas no sistema radicular devido ao Figura 6. P. brachyurus nas raízes de sorgo. Fonte: USP,
ataque de Meloidogyne spp.. Fonte: Agropós, 2022. 2018.
6
Figura 7. Prejuízos por fitonematoides em diversas culturas e espécies. Fonte: Syngenta, Agroconsult e Sociedade
Brasileira de Nematologia, 2021. 7
Fungos nematófagos
◦Organismos heterotróficos enzimáticos;
◦Eucarióticos unicelulares ou multicelulares;
◦Grande capacidade de adaptação;
◦Importantes agentes no controle biológico.
8
Fungos nematófagos
Maioria:
◦Necrotróficos;
◦Pode ser isolada em meios de
cultura simples.
Figura 9. A) Visão macroscópica de P. lilacinum AUMC
10149 incubado por 10 dias em meio Czapek; (B) Visão
microscópica (400X) de P. lilacinum AUMC 10149 indicando
as cadeias de conídios elípticos com ramificações
divergentes. Fonte: Isaac et al., 2021.
9
Distribuição
200 diferentes organismos inimigos
naturais dos fitonematóides
11
Obtenção
◦ Coleta: 1g de solo;
◦ Isca: fitonematoides
12
Forma de agir
São divididos em cinco grupos:
◦ Predadores;
◦ Oportunistas ou ovicidas;
◦ Endoparasitas;
13
Forma de agir
◦ Produtores de toxina;
◦ Produtores de dispositivos de ataque especial.
14
Fungos predadores
◦São a maioria;
◦Sistemas de hifas no meio ambiente;
◦Armadilhas que capturam mecanicamente ou
adesão;
15
Fungos predadores
◦Utilizam armadilhas aderentes;
◦Substância adesiva cobre toda a hifa ou estruturas especializadas.
16
Fungos predadores
Estruturas de captura:
17
Fungos predadores
Anéis constritores
•Ação ativa;
•Células se expandem;
•Estrangulamento (0,1s).
Figura 19. Desenho esquemático de
anéis constritores de Drechslerella.
Fonte: Chandra. Figura 20. Anéis constritores de
um fungo nematófago.
Fonte: Chandra.
19
Fungos predadores
Sésseis
Botões adesivos
Esféricos
sobre um • Célula inflada;
pedúnculo
Hifas
• Conídios em germinação;
•Orifícios naturais;
Figura 23. Pratylenchus coffeae com
•Velocidade menor; o corpo totalmente consumido pelas
vigorosas hifas assimilativas de
•Micoparasitismo. Arthrobotrys dactyloides. Fonte:
Moura.
21
Fungos predadores
Rede Adesiva
• Ramos de hifas vegetativas;
•Rede de loops: cerca de 20 µm;
•Rede tridimensional;
• Conídios em germinação. Figura 24. Micrografia eletrônica de
varredura de armadilha de rede
adesiva típica de Arthrobotrys
oligospora. Fonte: Nordbring-Hertz,
2004.
22
Fungos predadores
23
Fungos predadores
◦ Ritmo endógeno;
◦ Armadilhas espontâneas.
24
Fungos predadores
Arthrobotrys
◦ Alvos: Formas móveis de nematoides;
◦ Ação: Anéis constritores;
◦ Parasita facultativo;
25
Fungos predadores
Arthrobotrys
◦ Frequente nos solos;
◦ O mais conhecido;
◦ Diâmetro do nematoide.
26
Fungos ovicidas
•Parasitas de ovos;
•Formam ramificações miceliais;
•Hifas penetram os pequenos poros;
•Colonização e morte do juvenil;
27
Fungos ovicidas
◦ Utilização de enzimas;
◦ Adesão: glicoproteínas e apressórios;
◦ Sobrevivência no solo: matéria orgânica.
28
Fungos ovicidas
Pochonia chlamydosporia
◦ Principais alvos: Nematoides das galhas, cisto,
reniforme e Nacobbus;
◦ Colonização dos ovos;
29
Fungos ovicidas
Pochonia chlamydosporia
◦ Ação enzimática: Proteases e quitinases;
◦ Colonização superficial ou endofítica das raízes;
◦ Solubilização de fósforo;
30
Fungos ovicidas
Pochonia chlamydosporia
◦ Parasita facultativo;
◦ Pode tornar solos supressivos;
31
Fungos ovicidas
Pochonia chlamydosporia
◦ Estrutura de resistência: Clamidósporos;
◦ Grande produção in vitro: Fermentação e
microfiltração.
Figura 32. Cristais (setas) e
clamidósporos de Pochonia
chlamydosporia var. catenulata
cultivada em meio BDA por 6 meses.
Fonte: Monteiro et al., 2020.
32
Fungos ovicidas
Purpureocillium lilacinum
◦ Alvos: Nematoide das galhas, cisto e reniforme;
◦ Nematoides migradores;
◦ Captura de formas móveis e imóveis.
33
Fungos endoparasitas
34
Fungos endoparasitas
◦ + Dependentes por nematoides;
◦ Hifas: conteúdo interno;
◦ Hifas reprodutivas: tubo de evacuação e conidióforo;
◦ Produzem grande quantidade de conídios e clamidósporos.
35
Fungos endoparasitas
◦ Ação enzimática e força mecânica;
◦ Conidióforos bulbos nas pontas das hifas tróficas nematoide
morto.
36
Fungos endoparasitas
Phanerochaete chrysosporium
◦ Basidiomiceto de podridão branca;
◦ Alvos: Ovos e nematoides das galhas;
◦ Ação: Esporos, enzimas, substancias tóxicas;
38
Fungos endoparasitas
Phanerochaete chrysosporium
◦ Remoção de poluentes tóxicos de águas residuais;
◦ Decomposição de matéria orgânica;
◦ Solos supressivos.
Basidiomycota
Ascomycota
41
Fungos produtores de toxinas
◦ Colonização de células de alimentação;
◦ Interferência com a localização de raízes de plantas;
◦ Indução da resistência e aumento da tolerância das plantas;
◦ Aspergillus, Pleurotus, Penicillium, Trichoderma e Myrothecium.
42
Fungos produtores de toxinas
Trichoderma
◦ Principais alvos: Nematoides das galhas;
◦ Modo de ação: glioxina, viridina e tricodermina;
◦ Alta capacidade reprodutiva;
Trichoderma
◦ Eficiência na utilização de nutrientes;
◦ Capacidade de modificar a rizosfera;
◦ Alta agressividade contra fungos fitopatogênicos.
44
Fungos produtores de dispositivos especiais
◦ Estruturas específicas;
◦ Hifas ou pinos de penetração: perfuram os nematoides fazendo com
que extravasem o conteúdo destes.
45
Fungos produtores de dispositivos especiais
46
Fungos produtores de dispositivos especiais
Coprinus comatus
◦ Bolas espinhosas: cortes cumulativos na cutícula;
◦ Toxinas potentes: imobilizam e matam nematoides.
47
Fungos produtores de dispositivos especiais
Coprinus comatus
Figura 42. Imobilização e lesão mecânica de P. Figura 43. Micrografia eletrônica de varredura das
redivivus por C. comatus. Fonte: Luo et al., 2007. bolas espinhosas do fungo C. comatus. Fonte: Luo
et al., 2004.
48
Fungos produtores de dispositivos especiais
Espécies de Stropharia
• Florestas, pastagens, pilhas de
compostagem e esterco animal;
• Acantócitos.
49
Fungos produtores de dispositivos especiais
Hyphoderma
◦ Estefanocistos: adere à cutícula;
◦ Hifas: penetram na cutícula e colonizam o
interior do nematoide.
50
Vantagens x Desvantagens
51
Conclusão
Os fungos nematófagos eliminam vários estágios dos fitonematoides, e
com isso demonstram alto potencial no controle biológico.
52
Referências
Barron, G. Hyphoderma - stephanocysts with captured nematode, 2013. Disponível em: <
https://atrium.lib.uoguelph.ca/xmlui/handle/10214/6701?show=full>. Acesso em: 26 abr. De 2023.
De Ponte, C. G. G. Análise in vitro da infecção de macrófagos murinos inos-ko por purpureocillium lilacinum,agente
causal da hialohifomicose. Orientador: Paulo Renato Zuquim Antas. 2017. Dissertação (Mestrado em Medicina Tropical) -
Instituto Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro, 2017. p. 98.
Isaac, G. S., El-Deriny, M. M., & Taha, R. G.. Efficacy of Purpureocillium lilacinum AUMC 10149 as biocontrol agent against
root-knot nematode Meloidogyne incognita infecting tomato plant. Brazilian Journal of Biology, v. 84, e253451, 2024.
.
Luo, H., Liu, Y., Fang, L., Li, X., Tang, N., Zhang, K. Coprinus comatus Damages Nematode Cuticles Mechanically with
Spiny Balls and Produces Potent Toxins To Immobilize Nematodes. Applied and Environmental Microbiology, v. 73 , n. 12,
p. 3916 - 3923, 2007.
53
Referências
Soares, F. E., Sufiate, B. L., & Queiroz, J. H. Nematophagous fungi: Far beyond the endoparasite, predator and ovicidal
groups. Agriculture and Natural Resources, v. 52, i. 1, p. 1-8, 2018.
Ward, E., Kerry, B. R., Manzanilla-López, R. H., Mutua, G., Devonshire, J., Kimenju, J., Hirsch, P. R. The Pochonia
chlamydosporia Serine Protease Gene vcp1 Is Subject to Regulation by Carbon, Nitrogen and pH: Implications for Nematode
Biocontrol. PLOS ONE, v. 7, n. 4, e35657, 2012.
Zhang, Y., Li, S., Li, H., Wang, R., Zhang, K. Q., & Xu, J. Fungi-Nematode Interactions: Diversity, Ecology, and Biocontrol
Prospects in Agriculture. Journal of fungi (Basel), v. 6, n. 4, 206 p., 2020.
54
Contato: nathalia.guimaraes1@estudante.ufla.br
55