Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Poemas de Raimundo Lullio PDF
Poemas de Raimundo Lullio PDF
Desconsolo (1295)
Canto de Ramon (1300)
O Conclio (1311)
Ricardo da Costa e Tatyana Nunes Lemos
Prefcio
Alexander Fidora
ICREA Research Professor
Universitat Autnoma de Barcelona
Instituto Brasileiro de Filosofia e Cincia Raimundo Llio (IBFCRL)
Angelicvm
Instituto Brasileiro de Filosofia e de Estudos Tomistas
CEMOrOc
Centro de Estudos Medievais Oriente & Ocidente
2009
2
2009, Stimo Selo Ltda.
www.edsetimoselo.com.br (021) 2242-7634
Ttulo Original
Poemas de Ramon Llull
Prefcio
Alexander Fidora
Imagem da Capa
Detalhe da iluminura 4 do Breviculum (Breviculum ex artibus Raimundi Lulli electum Handschrift der Badischen
Landesbibliothek Karlsruhe aus der Klosterbibliothek Sankt Peter Signatur: St. Peter perg. 92).
Arte
BMP Graphic Design & Propaganda (bmgraphic@yahoo.com.br)
Coordenao Editorial
Octaclio Freire e Sidney Silveira
ISBN
978-58-99255-10-0
__________________________
CIP-Brasil. Catalogao-na-fonte
Sindicato Nacional dos Editores de Livros, RJ
L773p
3
ndice
Prefcio
Alexander Fidora
ICREA Research Professor
Universitat Autnoma de Barcelona / IBFCRL 05
Apresentao 07
Ricardo da Costa e Tatyana Nunes Lemos
Desconsolo (1295) 10
O Conclio (1311) 60
4
Prefcio
O filsofo maiorquino Ramon Llull (1232-1316) foi um pensador crtico avant la lettre. Em suas
obras abundaram crticas aos trovadores, aos cavaleiros e a muitos outros segmentos sociais.
Com efeito, toda a sua vasta obra pode e deve ser lida como uma apaixonada crtica Filosofia e
Teologia imperante em seus dias.
E mais: Llull foi, antes de tudo, um pensador em crise. Com isso, no nos referimos suposta
crise psicolgica que sofreu, a chamada Crise de Gnova (1292/1293), da qual o prprio Llull nos
contou como se fosse uma enfermidade, e que j foi interpretada como uma profunda
depresso. Referimo-nos prpria crise da razo: dessa que trataram as poesias que aqui
foram, pela primeira vez, traduzidas para o portugus.
Ramon Llull acreditava na fora da razo como poucos pensadores antes e depois dele.
Convencido de que o discurso argumentativo era o nico caminho possvel para resolver os
grandes problemas e conflitos da Humanidade, ele dedicou toda a sua vida criao e
propagao de um sistema racional que pudesse ser aceito por todos os interlocutores possveis,
independente de seu particular contexto cultural ou religioso: a Ars. Com esse sistema, Llull
acreditava ter chegado a destilar a essncia da prpria racionalidade, descobrindo, com isso, o
remdio universal para todos os males de seu tempo. Assim pensava Llull. Mas e seus
contemporneos? Aqui se encontra a crise da razo, tanto no tempo de Llull como nos dias de
hoje.
A razo no solitria: sempre foi e ser, por sua prpria natureza, intersubjetiva. No basta
saber (ou crer) que temos razo, necessrio a confirmao por parte dos demais, da
comunidade discursiva a qual pertencemos como seres pensantes, pois a verdade no a
descoberta de um s: deve ser validada e reconhecida de maneira intersubjetiva.
O Desconsolo (1299) e o Canto de Ramon (1300) tratam precisamente dessa tragdia da razo crtica.
Quem aceita de maneira incondicional o veredicto da razo, tal como Llull o fez, se submete
simultaneamente exigncia do reconhecimento intersubjetivo, porque no h racionalidade
sem intersubjetividade. Em outras palavras: aceitar a razo como instncia nica e autnoma
significa, paradoxalmente, fazer-se dependente, em boa medida, da comunidade discursiva. Por
isso, a razo, embora seja a capacidade mais forte de que dispomos j que s ela pode dar um
fundamento slido s nossas convices e aos valores que defendemos , , por sua vez,
infinitamente frgil, e torna o ser racional sumamente vulnervel.
5
frustrao de suas propostas e projetos intelectuais. Mais que o inegvel elemento biogrfico que
contm, essas obras so a sublime e comovedora expresso potica do prprio sofrimento da
razo, uma experincia humana universal que no perdeu nada de sua vigncia.
Contudo, Llull no se desesperou diante de tal condio, pelo contrrio, mostrou-nos como
aceitar o desafio da crise da razo, isto , contrapondo-o com a virtude da pacincia e a
confiana na fora da argumentao. Assim, Llull reiterou, mais de uma vez, suas propostas de
reforma racional, como o demonstra a terceira poesia contida nesse livro, O Conclio, pea escrita
para o Conclio de Vienne (1311) durante os ltimos anos de sua vida, onde, finalmente, foram
aprovadas algumas de suas propostas, como, por exemplo, a fundao de studia linguarum para
ensinar os idiomas dos infiis.
Ao traduzirem pela primeira vez essas obras para o portugus, Ricardo da Costa e Tatyana
Nunes Lemos no somente fizeram um importantssimo trabalho de difuso da riqussima obra
potica luliana, at ento pouco conhecida fora dos Pases Catales, mas tambm colocaram nas
mos do leitor brasileiro um conjunto de textos que transmitem uma mensagem de uma
atualidade tremenda: a importncia de cultivar a confiana nesse bem to frgil e vulnervel que
a razo, mesmo que a conjuntura histrica e poltica possa s vezes nos fazer duvidar de nossa
misso humanizadora nesse mundo, e de armar-nos de pacincia e poesia! para defendermos
essa razo crtica diante de todos aqueles que a instrumentalizem, ou mesmo cheguem a neg-la.
Alexander Fidora
ICREA Research Professor
Universitat Autnoma de Barcelona / IBFCRL
6
Apresentao
Desconsolo (1295) Canto de Ramon (1300) O Conclio (1311)
H muitos sculos, em sua obra Potica, Aristteles afirmou que a Poesia, por se referir ao
universal, era mais filosfica e sria que a Histria, pois esta dizia respeito apenas ao particular
(1451b). Universal versus particular: para o filsofo, os pensamentos e aes de um indivduo, de
um poeta, que expressavam poeticamente a natureza universal da humanidade, ultrapassavam o
seu tempo e tornavam a poesia uma expresso transcedental, quase divina.
Como historiador, sempre reli essa passagem da Potica com certo desdm. Afinal, concordar
com o Estagirita era reconhecer o carter inferior dessa cincia humana que sempre me foi to
cara.
Quase seis anos depois, conclumos nossa proposta: traduzir trs textos do filsofo catalo: O
Desconsolo (1295), O Canto de Ramon (1300) e O Conclio (1311), que hoje apresentamos pela
primeira vez em lngua portuguesa.
O Desconsolo a principal obra rimada de Ramon Llull (1232-1316), com o tom mais pessoal.
composto por sessenta e nove estrofes dodecsticas, isto , com doze versos, e isomtricos (com
a mesma medida), totalizando oitocentos e vinte e oito versos. Llull utilizou versos alexandrinos,
isto , com doze slabas mtricas. No fim do poema, o filsofo nos informa que o Desconsolo
deveria ser cantado ao som do poema pico carolngio Berart de Montdidier.
Escrito em sua velhice, aps passar uma vida e presenciar a rejeio de sua Arte, dada por Deus,
o Desconsolo reflete o desencanto diante de seu aparente fracasso no projeto que se props aps
sua converso.
O poema comea com um relato biogrfico (at a quinta estrofe): Ramon est melanclico
porque faz trinta anos que se dedica sem xito causa da converso dos infiis e da exaltao da
f. Aps a sexta estrofe, comea o dilogo com um eremita, que incentiva Ramon a fazer um
exame de conscincia para ver se sua Arte efetivamente uma boa causa.
7
Ramon pensa que est livre de pecado, limpo da culpa de negligncia, indiscrio, avareza ou
vanglria porque tem o amor a Deus e um autntico impulso de caridade. As reticncias do
eremita no consolam Ramon, o incomodam. Aps um momento de controlada ira, Ramon
passa a discutir questes importantes, como as relaes entre f e razo, a base da
demonstrabilidade da f nos termos da Arte, e a necessidade de trabalhar para converter os
infiis.
Finalmente, o eremita tocado pela imagem do lutador que abandonou tudo por seu ideal,
considera que Ramon dizia a verdade, e reconhe que a obra que ele iniciara boa e agradvel a
Deus. O texto termina com uma emotiva despedida e uma nova dose de esperana, nascida do
comprometimento do, at ento, crtico de Llull com sua causa.
O texto tem um contedo que mescla desnimo, pelo desencorajamento recebido ao longo de
sua vida, e esperana, posta nas futuras redaes da nova Arte. A inesperada e apaixonada
converso final do eremita uma amostra dessa esperana.
O eremita que debate com Ramon no um personagem com personalidade prpria, mas a voz
de um antagonista domesticvel, que o instiga com perguntas que mostrem ao leitor o drama da
incompreenso do qual o poeta objeto e que lhe d a possibilidade de fazer todas as
justificativas morais que pensou.
***
O Canto de Ramon foi escrito em 1300 e divide com o Desconsolo a categoria de lrica
autobiogrfica luliana. uma verso sinttica do Desconsolo, sem o trao dialtico.
formado por quatorze estrofes hexsticas (com seis versos) monorrimas de versos
octosslabos, totalizando oitenta e quatro versos. Possui momentos muito emotivos que
parecem indicar que Llull encontrou uma nova funo para a poesia trovadoresca, renegada em
sua juventude.
uma composio com uma elevada fora lrica. Comea com a converso de Ramon e repassa
os principais acontecimentos de sua vida, da fundao de Miramar redao da Arte. Remonta,
ainda, sua vontade missionria e rememora algumas de suas frustraes.
Redigido em primeira pessoa, contm queixas sobre o pouco xito do seu trabalho e pedidos de
proteo a Deus. Alm disso, Ramon pede que Deus lhe conceda companheiros conscientes que
lhe ajudem a levar adiante o seu projeto.
***
8
O Conclio foi redigido em Vienne, Frana, em 1311, possivelmente motivado pela realizao do
qinquagsimo Conclio Ecumnico (Vienne, Frana, 16 de outubro de 1311 a 6 de maio de
1312). Trata-se da ltima obra versificada escrita por Ramon.
formado por oitocentos e nove versos heteromtricos, ou seja, que no possuem a mesma
medida. Do primeiro ao setingentsimo, encontram-se cem estrofes heptsticas (com sete
versos) com os quatro primeiros versos octosslabos rimando entre si, e os trs ltimos divididos
em dois tetrasslabos (o primeiro e o terceiro) e um octosslabo, tambm rimando entre si (a8, a8,
a8, a8, b4, b8, b4). Do setingentsimo primeiro ao octogentsimo nono encontra-se a seguinte
formao: um estribilho monorrimo trstico (com trs versos) de versos tetrasslabos, mais
quinze estrofes tetrsticas de versos octosslabos monorrimos, alternadas e sempre seguidas da
repetio do refro (A4, A4, A4 // b8, b8, b8, b8 // A4, A4, A4).
Mostra-se menos iludido que em outros tempos e parece ansiar justificar sua vida e trabalho
diante de Deus. Porm, mesmo velho e sem muitas iluses sobre obteno de xito nesse
Conclio, possvel vislumbrar um Ramon to decidido e enrgico quanto nos tempos de sua
plenitude quando seu esprito ardoroso se inflama ao dirigir-se ao papa e aos altos dignitrios
eclesisticos, ameaando-os e admoestando-os.
No texto, o poeta-filsofo atribui importantes funes ao papa, aos cardeais, aos prncipes, aos
prelados, aos religiosos, e elencou algumas qualidades que julgava fundamentais para a realizao
do Conclio, tais como a contrio e a devoo.
***
Nossa traduo
Nossa traduo utilizou como base trs edies: Josep Batalla (RAMON LLULL. Lo Desconhort.
Cant de Ramon. Barcelona: Obrador Edndum, 2004), RAMON LLULL. Obres Selectes I [OE].
Barcelona: Editorial Selecta, 1957, p. 1308-1328 e RAMON LLULL. Poesies. Barcelona: Editorial
Barcino, 1928. H algumas divergncias nas edies, devido aos diferentes manuscritos.
9
Desconsolo (1295)
10
Desconsolo (1295)
Ramon Llull (1232-1316)
Trad. e reviso: Tatyana Nunes Lemos e Ricardo da Costa (Ufes)
I I
Dus, ab vostra vertut comen est Deus, com Vossa virtude comea este
desconhort, Desconsolo,
lo qual fas en xantant, per o que men o qual fao em canto, para que me
conhort, console
e que ab ell reconte lo falliment e el tort e com ele narre a falta e o dano
que hom fa envers vs, qui ens jutjats en que o homem faz contra Vs, que nos
la mort. julgastes na morte.
E on mais mi conhort, e menys hai lo E quanto mais me consolo, menos o 05
cor fort, corao est forte,
car dira e dolor fa mon coratge port; pois de ira e dor meu corao porto,
per qu el conhort me torna en molt por isso, o consolo retorna como um
gran desconhort. grave desconsolo.
Per a estaig en treball e en deport, Por isso, estou em trabalho e distrao1,
e no hai null amic qui negun gauig e no h nenhum amigo que alguma
maport, alegria me traga,
mas tan solament vs; per qu eu lo faix mas to somente Vs, para que eu O 10
en port torne um porto,
en caent e llevant, e sn ai en tal sort na queda e na ascenso. E estou assim
em tal sorte
que res no veig ni auig don me venga que nada vejo ou escuto que me traga
confort. conforto.
II II
Quan fui gran e sent del mn sa vanitat, Quando cresci e senti a vaidade do
mundo,
comencei a far mal e entr en pecat, comecei a fazer mal e entrei em pecado,
oblidant lo Deus glorios, seguent esquecendo o Deus glorioso2 e seguindo 15
carnalitat; o que carnal.
mas plac a Jesucrist, per sa gran pietat, Mas agradou a Jesus Cristo, por Sua
grande piedade,
que es present a mi cinc vets crucificat apresentar-Se a mim cinco vezes
crucificado,
per o que el remembrs e en fos para que O relembrasse e me
1 Isto , distrao com o sentido de sair mentalmente. Ver Llibre dEvast e de Blaquerna, 98 (OE I, 259).
2 Em OE, Deus glorioso; na de Batalla Deus verdadeiro.
11
enamorat enamorasse,
e que eu procurs com ell fos precat e fizesse que Ele fosse predicado
per tot lo mn, e que fos dita veritat por todo o mundo, e que fosse dita a 20
verdade
de sa gran Trinitat e com fo Encarnat. de Sua Trindade, e como encarnou.
Per qu eu fui espirat en tan gran Porque fui inspirado em to grande
volentat, vontade,
que res ls no am mas que ell fos que nada amei mais do que Ele fosse
honrat; honrado
e adoncs comenc com lo servs de grat. e, ento, comecei a servi-Lo de bom
grado.
III III
Quan pris a consirar del mn son Quando me pus a considerar do mundo 25
estament, o seu estado,
com sn paucs crestians e molt li quo so poucos os cristos e muitos os
descreent, descrentes,
adoncs en mon coratge hac tal ento, em meu corao tive tal
concebiment concepo
que ans a prelats e a reis eixament, que fosse a prelados e a reis, igualmente,
e a religioses, ab tal ordenament, e a religiosos, com tal ordenamento,
que se,n segus passatge e tal precament para que ocorresse a Passagem3, e com 30
tal pregao
que ab ferre e fust e ab ver argument que com ferro e fogo, e verdadeira
argumentao,
se ds a nostra fe tan gran exalament se desse nossa f to grande exaltao
que els infeels venguessen a ver que os infiis viessem converso.
convertiment.
Ez eu hai o tractat, trenta anys ha, E isso tenho tratado, verdadeiramente,
verament; h trinta anos,
no nhai res obtengut, per qu nestic mas no obtive nada, pelo que estou 35
dolent doente4,
tant, que en plore sovent e en sn en tanto, que choro freqentemente, e estou
llanguiment. em languidez.
3 Na Idade Mdia no existia o termo Cruzada; os textos citam Passagem (com o sentido de
peregrinao, caminho com ascenso espiritual, elevao).
4 Estou doente Doente de paixo, de sofrimento.
12
IV IV
Dementre que enaix estava en tristor Enquanto estava assim, em tristeza,
e consirant sovent en la gran deshonor considerando freqentemente a grande
desonra
que Dus pren en lo mn per sofratxa que Deus recebe do mundo por falta de
damor, amor,
com a home irat que fuig a mal senyor, como um homem irado, que foge do mal 40
senhor,
me nan al boscatge, on estava ab plor, fui a um bosque, onde estive em pranto,
tant fort desconhortat, que el cor nhaic to fortemente desconsolado, que o
gran dolor; corao estava em dor.
mas per o car plorava e sentia dolor, Mas como chorava, sentia doura5,
e car a Du parlava faent a ell clamor, e a Deus falava fazendo-Lhe clamor,
con tant pauc exoeix li just e el pecador, como to pouco escuta o justo e o 45
pecador
quan laoren e el creuen tractar sa honor; quando Lhe adoram e crem tratar Sua
honra,
car si mais los donava dajuda e fervor pois se lhes desse mais ajuda e fervor,
tost convertirien lo mn a sa valor. todos converteriam o mundo ao Seu
valor.
V V
Enaix com estava ab malencolia, Assim, enquanto estava em melancolia
a lluny guard e viu un hom qui venia, ao longe observei e vi que vinha um 50
homem.
un bast en sa m e gran barba havia, Tinha um basto em sua mo e uma
grande barba,
e en son dors cilici portec, pauc valia. em seu dorso cilcio trazia, e pouco
vestia.6
Segons son captener ermit paria. Parecia eremita, segundo seu
comportamento.
E quan fo pres de mi, dix-me qu havia, E quando chegou a mim, perguntou-me
o que tinha
ne lo dol que eu menava, e don me e de onde vinha a dor que eu trazia, 55
venia,
ni si ell per nulla res aidar-me podia. e se ele de alguma forma poderia me
5 Nessa passagem seguimos a edio OE; na de Batalla, o sentido de ao simultnea: mas per o car
plorava e sentia dolor.
6 Na edio de Batalla, ...e en son dors cilici portec, pauc valia, isto , o homem valia pouco ao
contrrio de OE, que seguimos.
13
ajudar.
Ez eu, las, resps-li que tal mal sentia, E eu respondi, ai, que tal ira sentia7
que per ell ni per altre no em consolaria; que nem por ele nem por outro
consolar-me-ia,
car, segons que hom perd, creix la pois, conforme o que o homem perde,
fellonia. cresce a felonia.
E o que eu perdut hai, e dar qui ho E o que eu havia perdido, diz-lo quem 60
poria? poderia?8
VI VI
Ramon, dix leremit, vs, qu havets Ramon, disse o eremita, o que haveis
perdut? perdido?9
Per qu no us consolats en lo Rei de Por que no vos consolais no Rei da
salut, salvao,
qui abasta a tot o qui per ell s vengut? que basta a tudo o que Dele vem?
Mas aquell qui el perd no pot haver Mas aquele que O perde no pode ter
vertut virtude
en sser consolat, car trop s abatut. para ser consolado, pois est muito 65
abatido.
E si vs no havets null amic qui us ajut E se vs no tendes nenhum amigo que
vos ajude,
digats-me vostre cor e qu havets hat; dizei-me vosso corao o que houve,
car si flac cor havets ne si sts decebut, pois, se tiverdes corao fraco ou
estiverdes decepcionado,
b poria sser que us fos acorregut bem poderia ser que fsseis socorrido
per la mia doctrina, tant que si sts pela minha doutrina, tanto, que se 70
venut estiverdes vencido,
que us mostrar a venre vostre cor mostrar-vos-ei como vencer vosso
combatut corao combalido
de ira e dolor, ab que Dus hi ajut. de ira e dor, para que Deus vos ajude.
VII VII
Nermit, si eu pogus portar a Dom eremita, se eu pudesse levar a
compliment cumprimento
la honor que eu tract por Du tan a honra que por Deus tratei por tanto
llongament, tempo,
14
no hagra re perdut ni en fera clamament, no haveria nada perdido nem faria 75
clamor,
ans guasanyara tant que a convertiment e sim ganharia tanto que converso
ne vngron li errat, e lo Sant Moniment viriam os errados, e o Santo Sepulcro
hagren los crestians. Mas per defalliment teriam os cristos. Mas, por falta
daquells a qui Dus ha donat mais daqueles a quem Deus tem dado mais
dhonrament, honramento,
qui no em volon ausir, ans tenen a nient que no desejam ouvir e no consideram 80
mi e mes paraules, com hom qui nem a mim nem minhas palavras, como
follament homem que loucamente
parla, e res no fa segons enteniment; fala e nada faz segundo o entendimento;
per qu eu per ells perd tot lo para que eu perca por eles toda a
procurament procurao10
que fas per honrar Du e dhmens que fao para honrar a Deus e ter dos
salvament. homens a salvao.
VIII VIII
Encara us dic que port un art general, Ainda vos digo que trago uma Arte Geral, 85
que novament s dada per do espirital, que me foi dada, recentemente, por dom
espiritual
per qui hom pot saber tota res natural para que o homem possa saber toda
coisa natural,
segons que enteniment ateny lo sensual. conforme o entendimento atinge o
sensual.
A dret e medicina e a tot saber val, Vale para o Direito, para a Medicina e
todo o saber,
e a teologia, la qual ms mais coral; e para a Teologia, a qual me mais cara, 90
a soure qestions nulla art tant no val, nenhuma arte vale tanto para resolver
questes
ne errors destruir per ra natural; e para destruir os erros atravs da razo
natural.
e tenc-la per perduda, car quaix a hom E a tenho por perdida, porque ao
no cal. homem quase no interessa.
Per qu eu en planc e en plor, e nhai ira Por isso, estou em pranto, em lgrimas e
mortal: em ira mortal:
car null home qui perds tan precis pois nenhum homem que perdesse to 95
cabal, precioso cabedal
no poria haver gauig mai de res terrenal. poderia ter novamente gozo de coisa
terrenal.
IX IX
Ramon, si vs faits o que a vs se Ramon, se vs fazeis o que vos
15
cov, convm,
en procurar honor a Du e far gran b, procurar honra para Deus e fazer grande
bem,
e no sts escoltat ni ajuda no us ve e no sois escutado nem a ajuda vos vem
daquells qui han lo poder, ges per o no daqueles que tm poder, por tudo isso 100
us cov no convm
que en siats despagat, car Cell qui tot ho que estejais descontente, pois Deus, que
ve, tudo v,
vos nha aitant de grat, com si es compls vos to grato como se cumprsseis
dess imediatamente
tot o que demanats; car hom qui b es tudo o que pedistes, pois o homem que
capt bem se porta
a tractar sa honor, aconsegueix en se para tratar Sua honra, conseguir, para si
mrit e esmenda, do, pietat, merc. mrito e correo, dom, piedade, merc. 105
Per qu fa gran pecat qui en son cor ret Por isso, comete grande pecado quem
em seu corao retm
ira ni desconhort, faent Dus a ell b ira e desconsolo, fazendo Deus a ele bem
qui es concorda ab gauig, esperana e fe. que concorda com gozo, esperana e f.
X X
Ramon, de vostra art no siats consirs, Ramon, com vossa Arte no fiqueis
preocupado,
ans en siats alegre e estats-ne jois; e sim, estejais alegre e jubiloso, 110
car, pus Dus la us ha dada, justcia e pois j que vos foi dada por Deus, justia
valors e valores
la multiplicaran en lleials amadors. multiplic-la-o em leais amantes.
E si vos en est temps nen sentits E se vs sentirdes amargor nestes
amargors, tempos,
en altre temps mellor haurets ajudadors em outro tempo tereis melhores
ajudantes
tals qui lens apendran, e en venran les que lentamente a aprendero, vencero 115
errors os erros
daquets mn, e en faran molt bon fait deste mundo e faro muitos bons feitos
cabals. importantes.
Per qu us prec, mon amic, que conhort Por isso, vos rogo, meu amigo, que o
sia ab vs, consolo esteja convosco,
e dhui mai no plorets contra fait virtus; e de agora em diante no choreis por
16
feitos virtuosos,
enans vos alegrats contra fait vicis, mas alegrai-vos contra feitos viciosos,11
e de Du esperats grcia e secors. e de Deus esperais graa e socorro. 120
XI XI
Ramon, per qu plorats e no faits bell Ramon, por que chorais e no fazeis
semblant, belo semblante?
e com no us conhortats del vostre mal E como no vos consolais de vosso mal
talant? talante?
Per aquesta ra, mi faits sser duptant, Por essa razo, fazeis-me duvidar
que estiats en pecat mortal, tan que estejais em pecado mortal, to grave,
malestant;
per qu siats indigne a far res benestant; que sois indigno de fazer algo bom, 125
car Dus no es vol servir per null home pois Deus no deseja ser servido por
enpecant. nenhum homem pecador.
E si no ve a fi o que desirats tant E se no chega ao fim o que tanto
desejais,
no s culpa daquells de qui us anats no por culpa daqueles a quem fostes
clamant, clamar,
car no vol Dus que vostre fait vaja gens pois Deus no deseja que vosso feito v
avant adiante
si estats en pecat, car de b tant ni quant se estais em pecado, pois de nenhum 130
tipo de bem
no pot hom pecador dell sser o homem pecador pode ser princpio,
comenant,
car lo b e el pecat en res no han pois o bem e o pecado em nada so
semblant. semelhantes.
XII XII
Nermit, no mescs que no haja Dom eremita, no me escuso de ter
pecat pecado
mortalment mantes vets, de qu me sn mortalmente muitas vezes, do que sou
confessat; confesso,
mas, deps Jesucrist a mi es fo revelat mas depois que Jesus Cristo a mim foi 135
revelado
en la crots, segons que desss vos hai na cruz, conforme o que antes vos
contat, contei,
e hagui en sa amor mon voler confermat, e tive em Seu amor meu desejo
11 ...mas alegrai-vos contra feitos viciosos, alegrai-vos com o sentido de manter o esprito alerta contra os
vcios.
17
confirmado,
no pequ a cient en null mortal pecat. no pequei ciente em nenhum mortal
pecado.
Mas poria sser, en o qui s passat Mas poderia ser que no passado,
quan era serf del mn amant sa vanitat, quando era servo do mundo, amando 140
sua vaidade,
que non sia per Cristo en far b ajudat; no estivesse bem ajudado por Cristo em
fazer o bem.
emper, si no ho era, tort faria e pecat Contudo, se no o fosse, faria dano e
pecado
si ell no me aidava deps que lhac amat se Ele no me ajudasse depois de t-Lo
amado
e per la sua amor lo mn desemparat. e, por Seu amor, o mundo desamparado.
XIII XIII
Ramon, hom negligent no sap b Ramon, o homem negligente no sabe 145
procurar o bem procurar
estant si negligent, car molt no vol e, estando negligente, no deseja muito
membrar lembrar
o que entn acabar. Per qu em faits o que tenta acabar. Por isso, me fazeis
molt duptar muito duvidar
que lo pblic negoci que volets acabar que o negcio pblico que desejais
acabar
ab los molts grans senyors qui no us com os muito grandes senhores que no
volon aidar, vos querem ajudar
no es perda, per o car molt no ho volets no se perca, porque muitos no o 150
amar; desejam amar,
car ab pauca amor gran fait no es pot pois, com pouco amor, um grande feito
menar. no se pode encaminhar.
E si ets perers de tu et deus rancurar, E se s preguioso, de tudo deves te
queixar, 12
e de ton falliment no deus altre encolpar, e de tua falta no deves a outro culpar,
ne tu, estant ocis, no et deus nem tu, estando ocioso, deves te
desconhortar desconsolar
per altre, mas per tu, qui no et vols por outro, mas por ti, que no desejas te 155
esforar esforar
en far tot ton poder con Dus pusques em fazer todo o teu poder para a Deus
honrar. poder honrar.
18
XIV XIV
Nermit, vs vejats si eu sn ocis Dom eremita, vedes vs se estou
ocioso
en tractar pblic b de justs e pecadors, em tratar o bem pblico, de justos e
pecadores,
car muller nhai lleixada, fills e possessis pois deixei mulher, filhos e possesses,
e trenta anys nhai estat en treball e por trinta anos estive em trabalho e 160
llangors, langor,
e cinc vets a la cort ab mies messis e cinco vezes na corte, com minhas
despesas,13
nhai estat, e encara ab los Precadors estive. E mais: com os Pregadores
a generals captols tres, e als Menors em trs captulos gerais, e, ainda, com os
Menores
a altres tres generals captols; e si vs em outros trs captulos gerais. E se vs
sabets qu nhai dit a reis e a senyors, soubsseis o que falei a reis e a senhores, 165
ne con hai treballat, no serets dupts e como trabalhei, no estareis duvidoso
en mi que sia estat en est fait perers, de mim, que neste feito fui preguioso,
ans nhaurets pietat, si sts hom piads. e sim tereis piedade, se fsseis um
homem piedoso.
XV XV
Ramon, tot hom qui vol adur a Ramon, a todo homem que deseja dar
compliment cumprimento
algun fait qui sia de molt gran estament a algum feito que seja de grande 170
estamento
cov que ell spia tractar discretament; convm que saiba tratar discretamente.
mas si vs no sts hom discret ni Mas se vs14 no sois um homem
entenent discreto, nem entendeis
segons que al fait cov, e en faits segundo o que convm ao feito, fazeis
rancurament recriminao,
rancurats-vos a tort e sts-ne reprendent amargurando-vos erradamente se
repreendeis
daquells qui sn discrets e fan sviament aqueles que so discretos e fazem 175
sabiamente
o qui a fait bo es cov, e a lexauament o que convm ao bom feito a exaltao
de la fe crestiana. Per qu us consell da f crist. Por isso, vos aconselho
breument brevemente
que estiats consolat en vostre falliment, que fiqueis consolado de vossa falta,
19
consirant que no sts a lo fait convinent, considerando que no sois conveniente
ao feito,
estats enfre vs humil e pacient. estejais assim entre ns humilde e 180
paciente.
XVI XVI
Nermit, si eu no s de tal discreci Dom eremita, se eu no tenho tal
discrio,
que en fait tan cabals abasts ma ra; em feito to importante bastaria minha
razo.
e si eu, ignorant, ves ell fas falli E se eu, ignorante, cometo falta contra
ele
per sofratxa dentendre e car discret no por falta de entendimento e de discrio
s,
segons que el fait s gran, per o vull pelo feito ser grande, desejo companhia 185
company
qui el majut a complir; mas no em val que me ajude a cumpri-lo, mas no me
pauc ni pro adianta nada
requerir companyia, ans sn sol a band; requerer companhia, e sim estou s e
abandonado.
quan los guard en la cara e els vull dir ma E quando os olho cara-a-cara e desejo
ra, lhes dizer minha razo,
no em volon escoltar, ans dien que fat s eles no querem me escutar. Diz que sou
louco,
los de ms, per o car los dic aital serm. a maioria, porque digo tal sermo. 190
Per parr al judici qui haur discreci, Porm, aparecer no Juzo quem tiver
discrio
e qui de sos pecats atrobar perd. e quem dos seus pecados encontrar
perdo.
XVII XVII
Ramon, lhom qui s avar e vol algun Ramon, o homem que avaro e deseja
fait far, fazer algum feito
o que vol no ho pot complir ni acabar. no pode cumprir nem terminar o que
deseja.
On, si vs sts avar e no volets donar Logo, se vs sois avaro e no desejais dar 195
del vostre, per o que Deus ne faats do que vosso para que a Deus faais
honrar, honrar,
de vostra cobeitat vos deurets clamar de vossa cobia devereis se queixar,
car ella vos empatxa lo bo fait procurar. pois ela vos impede do bom feito
procurar.
20
O, si dar no podets, paupertat pot estar Ou, se no podeis dar, a pobreza deve
estar
contra vostre negoci, e deurets pensar contra vosso negcio, e devereis pensar 200
que els senyors mais se clinen per dar que os senhores mais se inclinam a dar
que per preicar que a predicar
a los precs que hom los fa. Per qu us aos pedidos que os homens lhes fazem.
vull consellar Por isso, quero vos aconselhar
que, si donar podets, pensats tost de que, se pudreis, pensais rapidamente em
lanar, dar,
car per donar porets tota res acabar. pois, ao dar, podereis todo o resto
terminar.
XVIII XVIII
Nermit, certs siats que anc mais Dom eremita, estejais certo que nunca 205
cobeitat mais a cobia
de diners ni dhonors en mi no ha de dinheiro ou de honras em mim
habitat, habitou,
e en aquest negoci de mon patrimonat e, neste negcio, de meu patrimnio
hai tota vets desps e aitant llarguejat, tenho tantas vezes despendido, e to
largamente,
que tuit li meu infant nestan en que todos os meus filhos esto em
paupertat; pobreza.
don davarcia no dec sser reptat; Logo, de avareza no devo ser acusado 210
ni donar eu no pusc a los hmens de nem posso dar aos homens de bom-
grat, grado,
car no s home ric ni senyor de ciutat; pois no sou um homem rico, nem
senhor de cidade.
per qu no mencolpets, ans mhajats Por isso, no me culpais, mas me
excusat. desculpais.
B us dic, si eu fos senyor demperi o E bem vos digo: se fosse senhor de
regnat, imprio ou reino,
tant del meu hi donara tro que fos daria tanto do meu at que acabasse, 215
acabat;
mas home qui pauc dna no s b mas o homem que d pouco no bem
escoltat. escutado.
XIX XIX
Ramon, glria vana fa hom a si amar, Ramon, a vanglria faz o homem se
amar
per o que hom faa de si les gents para que de si faa as gentes falarem,
parlar,
21
dient de hom llausors, per o que els sia dizendo dele louvores, para que seja
car estimado
e que lamen e lhonren en sovint e que o amem e honrem-no ao ser 220
nomenar. nomeado freqentemente.
On, si vs treballats per vs meteix Logo, se trabalhais para louvar a vs
llausar, mesmos,
ergull, glria vana vos fan tant orgulho e vanglria vos fazem
menysprear menosprezado
a cells ab qui volets vostre fait acabar por aqueles com que desejais vosso feito
terminar,
que no us dnyen veser ni us volon e eles nem desejam vos ver nem vos
escoltar, escutar,
car null fait tan honrat, vil hom no deu pois nenhum feito to honrado, um 225
menar, homem vil deve fazer,
e tot home s vil e est en pecar e todo homem vil e est em pecado
qui mais que no li tany se vulla far se deseja se fazer honrar mais do que lhe
honrar. pertence.
Per qu de vostre tort vullats null Por isso, de vossos erros desejais algum
encolpar. culpar.
XX XX
Nermit, eu no sai per qual entenci Dom eremita, eu no sei por qual
inteno
vs havets de mi tanta mala estimaci; tendes de mim to m reputao, 230
car ans deu hom haver bona presumpci pois antes o homem deve ter boa
presuno
dhome qui no coneix que mala opini. de quem no conhece, que m opinio.
E per qu no us pensats que a fait qui s E por que vs pensais que a um feito to
tan bo bom
se pusca tot donar home qui pauc ni pro se possa dar um homem que nada
no valla en lo fait? Car, si eu tot mal s, valha ao feito? Pois, se em tudo sou mau, 235
segons que ho requer natura e ra, segundo o que requer a natureza e a
razo,
tractara lo contrari; e, si Dus me perd, trataria o contrrio. Mas se Deus me
perdoou,
anc mais en mon coratge entenci no fo nunca mais existiu inteno em meu
corao
que per haver llausors parls daital de obter louvores ao falar tal sermo,
serm;
car en hom pecador null llaus pot sser pois no homem pecador nenhum louvor 240
bo. pode ser bom.
22
XXI XXI
Ramon, per aventura vs no sts Ramon, porventura vs no sois
conegut, conhecido,
e per o podets sser en lo fait decebut; e por isso podeis, no feito, estar
decepcionado,
car null tresor qui sia en terra abscondut pois a nenhum tesouro que na terra
esteja escondido
no es cov que sia desirat ni volgut. convm que seja desejado ou apetecido.
On, si vostre saber no s apercebut, Logo, se vosso saber no percebido, 245
co us pensats que per o ne siats creegut? como pensais ser reconhecido?
Mas mostrats qu sabets, per o que vos Mostrais que sabeis, para que vos ajudem
ajut
vostra art e saber; car hom desconegut vossa Arte e saber, pois o homem
desconhecido
no ha, per ignorar, honrament ni vertut. no tem, por ignorar, honramento ou
virtude.
E si vs, mon amic, amats dhmens E se vs, meu amigo, amais a salvao 250
salut dos homens,
o honramento de Deus, e que no seja
e de Du honrament, e no sia perdut perdido
faits que vostre saber sia b conegut. o feito, que vosso saber seja bem
conhecido.
XXII XXII
Nermit, co us pensats que eu tal Dom eremita, como vs pensastes que
saber cels, tal saber eu ocultaria
ab lo qual nostra fe tan fortment se com o qual nossa f to fortemente se
provs provaria
a los hmens errats, per o que los salvs aos homens errados, pelo qual salv-los- 255
ia
Dus, lo qual tant desir que tot home Deus, O qual tanto desejo que todo
lams? homem ame?
Ans siats ben segur que en demostrar Estejais bem seguro que estou cansado
sn las. de demonstr-lo.
Mas si hom en mos llibres fortment Mas se o homem estudasse fortemente
estudis meus livros,
e per altre saber en res no els oblids, e por outro saber eles no fossem
esquecidos,
jo en fora conegut; mas com gat qui eu seria conhecido. Mas, como gato que 260
passs passa
tost per brases los lligen, per qu ab ells rapidamente por brasas, lem-nos, pois
23
no fas com eles no fazem
quaix res de mon negoci. Mas, si fos qui quase nada de meu negcio. Mas, se
els membrs, existisse algum que os lembrasse,
e qui b els entess e en res dubts, os entendesse bem, e deles no
duvidasse,
pogra hom per mos llibres metre lo mn poderia, por meus livros, colocar o
en bon cas. mundo em bom estado.
XXIII XXIII
Ramon, o que dic fas per vos Ramon, o que digo, fao para vos 265
aconhortar; consolar,
mas per qu no us volets abstenir de mas como no desejais abster-vos de
plorar, chorar,
por sser ben lleu que men vulla utjar. podereis rapidamente desejar me
desgostar.
Emper escoltats e vejats si es pot far Mas escutais e vejais se podeis tratar
o que vos demanats al Papa; car no par o que vs pedistes ao Papa, pois no me
parece
que sia possible la nostra fe provar, que seja possvel a nossa f provar, 270
ni que home pogus aitals hmens nem que o homem pudesse tais homens
atrobar encontrar
qui si mateixs donsson a greu marturiar que dessem a si mesmos para um
doloroso martrio
als malvats sarrans, per ells a precar. aos malvados sarracenos, para lhes
predicar.
On per a, amic, no us devets Por isso, amigo, no vos deveis
meravellar, maravilhar
si el Papa e els cardenals no us volon se o Papa e os cardeais no desejam vos 275
atorgar outorgar
o que les demanats, pus que no si pot o que lhes pedis, posto que no se pode
far. realizar.
XXIV XXIV
Nermit, si la fe hom no pogus Dom eremita, se a f o homem no
provar, pudesse provar,
doncs Dus als crestians no pogra ento Deus no poderia aos cristos
encolpar culpar
si a los infeels no la vlon mostrar, se aos infiis no a desejassem mostrar,
e els infeels se pogren de Du per dret e os infiis poderiam, por direito, de 280
clamar, Deus se queixar,
car major veritat no lleix argumentar. pois a maior verdade no se deixa
24
argumentar.
Per qu lenteniment ajut a nostre amar, Porque o entendimento ajuda o nosso
amar
com mais am Trinitat e de Du quanto mais ama a Trindade e de Deus o
lEncarnar, Encarnar
e a la falsetat mais pusca contrastar. e falsidade mais pode contrastar.
Escrit hai lo Passatge on hai mostrat tot Escrevi a Passagem para com clareza 285
clar, mostrar
com lo sant Sepulcre se pusca recobrar como o Santo Sepulcro se pode retomar,
e com hom atrob hmens qui vagen e como encontrar homens que iro
precar predicar
la fe sens paor de mort e qui ho sabran a f sem pavor da morte, e que saibam
far. atuar.
XXV XXV
Ramon, si hom pogus demostrar Ramon, se pudssemos demonstrar
nostra fe, nossa f,
hom perdria mrit; e per o no es cov perder-se-ia o mrito e, por isso no 290
convm
que es pusca demostrar, pus que sen que se possa demonstr-la, pois se
perds b; perderia o bem,
car, en perdre lo b, fora lo mal dess e ao se perder o bem, o mal
imediatamente seria
causa al demostrar, qui contra el mrit causa da demonstrao contra o mrito
ve,
lo qual hom ha per creure veritat que no que existe no homem que cr na verdade
es ve que no se v
per fora dargument, ans solament per por fora do argumento, somente pela 295
fe. f.
Encara, que l hum entendre no cont E mais: o entendimento humano no
compreende
tota vertut de Du, qui infinida es mant toda a virtude de Deus, que se mantm
infinita,
tant que causa finida tota ella no t. tanto que ela no tem causa finita.
Per qu vostra ra no par que valla re, Por isso, vossa razo no parece valer
nada,
e car no us consolats, faits o que es e como no vos consolais, fazeis o que 300
descov. no convm.
25
XVI XXVI
Nermit, si hom fos a si meteix creat, Dom eremita, se o homem tivesse se
criado,
o que entenets provar contengra veritat; o que tentais provar conteria a verdade,
mas, car Dus cre home, perqu en sia mas como Deus criou o homem para
honrat, que fosse honrado,
qui s pus noble fi e ha mais daltetat que um fim mais nobre e mais elevado
que la fi que hom ha en sser gloriat, que o fim que o homem tem em ser 305
glorificado,
no val vostra ra; e ja s damunt provat, no vale vossa razo. E j foi acima
provado
que la fe es pot provar, si b havets que a f se pode provar, se estais bem
membrat; recordado.
e, si b es pot provar, no es segueix que E se bem se pode provar, no segue que
creat algo criado
contenga e comprena trastot lens contenha e compreenda todo o ente
increat, incriado,
mas que nentn aitant, con a ell se ns mas que entenda tanto quanto a ele 310
dat, dado,
per o que hom haja de Du plena para que o homem tenha de Deus sua
bontat, vontade,
son membrar e entendre, poder e sua lembrana, entendimento, poder e
volentat. bondade.15
XXVII XXVII
Ramon, com vos pensats que hom, per Ramon, como pensais que o homem,
precar, por predicar,
pogus los sarrans adur a batejar? pudesse levar os sarracenos a se batizar?
Car, segons que Mafumet ha volgut Pois, segundo o que Maom desejou 315
ordenar, ordenar,
qui diu mal de sa llei no pusca escapar aquele que falar mal de sua lei16 no
poder escapar,
e que aitals raons no vullen disputar; e tais razes no desejar disputar.17
per qu a mi no par utilitat lo anar. Por isso, no me parece til viajar.18
15 A edio de Batalla altera a ordem dessa seqncia: ...para que o homem tenha de Deus sua bondade
/ sua lembrana, entendimento, poder e vontade. No entanto, adotamos a ordem exposta em OE,
que coloca a vontade em primeiro lugar o que, de resto, a seqncia costumeiramente adotada
pelo filsofo. Veja, por exemplo, a rvore da Cincia, 5, 3 (OE 1, 617).
16 Em OE, no h ...de sua lei.
17 Em OE, escutar ao invs de disputar.
26
Encar que hom no sabria la llur llengua E mais: o homem no saberia falar,
parlar,
qui s llenguatge arbic, e per enterpretar a lngua rabe, e por interpretar 320
no poria ab ells negun b enanar; no poderia com eles nada avanar,
e si el lenguatge aprn, por-hi trop e se a lngua aprendesse, muito poderia
trigar. demorar.
Per qu us do de consell que anets Du Por isso, vos aconselho que vades a
pregar, Deus pregar,
en una alta montanya ab mi Du em uma alta montanha comigo Deus
contemplar. contemplar.
XXVIII XXVIII
Nermit, els sarrans son en tal Dom eremita, os sarracenos esto em 325
estament, tal estamento
que cells qui sn savis, per fora que aqueles que so sbios, por fora do
dargument argumento,
no creen en Mafumet; ans tenen a nient no crem em Maom, antes desprezam
lAlcor, per o car no visc honestament. o Coro, porque ele no viveu
honestamente.
Per qu aquells venrien tost a Assim, eles viriam converso
convertiment, rapidamente
si hom ab ells estava en gran se estivessem com eles em grande 330
disputament, disputa,
e la fe los mostrava per fora e lhes mostrassem a f por fora do
dargument, argumento,
e aquells convertits, convertrien la gent. e aqueles, convertidos, converteriam as
gentes.
E en pendre llur llenguatge hom no est No precisa muito tempo para aprender
llongament, sua linguagem,
ne no cal que hom blastom Mafumet nem preciso blasfemar Maom
mantinent. imediatamente.
E qui fa o que pot, lo Sant Espirament E quem faz o que pode, o Esprito Santo 335
fa o que a ell cov, donant lo faz o que a ele convm, dando o
compliment. cumprimento.
XXIX XXIX
Ramon, quan Deus volr que el mn Ramon, quando Deus desejar que o
sia convertit, mundo seja convertido,
adoncs dar llenguages per lo Sant dar linguagens pelo Esprito Santo
27
Espirit
a convertir lo mn, segons que havets para converter o mundo, segundo o que
ausit haveis ouvido
de Crist e dels apstols, don s fait mant de Cristo e dos apstolos, de quem 340
escrit; foram feitos muitos escritos;
e aquell convertiment ser pel mn sentit e aquela converso ser sentida pelo
mundo,
tant, que en un ovili seran li hom unit, tanto, que em um rebanho os homens
sero unidos
lo qual mais no ser en est mn departit. e este mundo nunca mais estar dividido.
Aquell ser nostre e per Du estabilit, Aquele ser nosso e por Deus
estabelecido,
e ja mai null pecat no hi ser consentit. e jamais qualquer pecado ser 345
consentido.
Encar que en aquest temps cascun hom Mas como nestes tempos cada homem
ha fallit tem falhado
tan fortment que no vol que sia exausit to fortemente que no deseja ser
escutado
Dus a far miracles, pus que tant lhan Deus para fazer milagres, j que tanto O
aunit! tem afrontado!
XXX XXX
Nermit, en tots temps ama Dus Dom eremita, em todos os tempos
veritat, Deus ama a verdade
e vol sser per home conegut e amat; e deseja ser conhecido e amado pelo 350
homem.
e per o en tots temps ha home libertat Por isso, em todos os tempos o homem
tem liberdade
en far b e no mal; e seria forat de fazer o bem e no o mal, e seria
forado
si, en est temps on som, no havia se nos tempos em que estamos no
potestat houvesse poder
en tractar honrament a Du, e caritat em tratar o honramento de Deus e
caridade
a son prosme haver. Per qu eu no sn a Seu prximo ter. Por isso, eu no estou 355
pagat satisfeito
de o que dit havets, don havets gran com o que haveis dito e tendes grande
pecat pecado
en o que afermats, que tot ens s lligat; quando afirmais que todo ente ligado;
en est temps hom no pot convertir li nestes tempos ningum pode converter o
errat errado,
28
ni per Du no pot sser a sa honor nem por Deus pode ser em sua honra
ajudat. ajudado.
Per qu en vostre parlar estaig Por isso, em vosso falar estais 360
desconsolat. desconsolado.
XXXI XXXI
Ramon, molt mellor seny s qui sab Ramon, muito mais sensato reter
retenir
o que ha guasanyat, que anar convertir o que se ganhou, que ir converter
los sarrans malvats, pus no vlon ausir; os malvados sarracenos, pois no
desejam ouvir.
per qu als crestians deu hom tant de b Por isso, deve-se dizer aos cristos to
dir bem
de Du en precant, que els faa Dus de Deus na prdica, que lhes faa servi- 365
servir. Lo.
Encara que hom no sab si b se pot Alm disso, o homem no sabe se algum
seguir bem pode conseguir
danar als sarrans; car poria-hi fallir ao ir aos sarracenos, pois poderia falhar
en tant que ells volguessen hom aix a tal ponto que desejariam mat-lo,
destruir;
e, a que mais s, no poden devenir e mais, no poderiam se tornar
null temps bons crestians, car no es nunca bons cristos, pois no podem 370
poden partir deixar
de o que han costumat. Per qu us plaa o que esto acostumados. Por isso, vos
jaquir agradaria deixar
vostra ira e mudats allor vostre desir. vossa ira e mudar, a partir de agora,
vosso desejo.
XXXII XXXII
Nermit, si fossen pauc li precador, Dom eremita, se fossem poucos os
pregadores,
e li clergue seglar e li frare menor, os clrigos seculares e os frades menores,
e encara li monge, tant abat e prior, e, alm disso, os monges, tanto abades 375
quanto priores,
o que vos havets dits fra consell o que vs dissestes seria o melhor
mellor. conselho.
Mas car en nostra fe ha mant hom de Mas como ainda h em nossa f muitos
valor homens de valor
19 Isto , os sarracenos.
20 Em OE, amor f.
29
qui desiren morir per far a Du honor, que desejam morrer para fazer a Deus
honor,
e qui poden bastar e a tuit ns e a llor, e que podem bastar a todos ns e a
eles,19
per o hai desplaer, car cells qui sn tenho desprazer, pois aqueles que so 380
major maiores
no fan o que deuen en dar de Du no fazem o que devem para dar a Deus
llausor. louvor.
Si els paires convertits no han a la fe en E se os padres convertidos no tm f
cor, no corao,20
hauran-la llurs infants; e disets gran tenham-na suas crianas. E dissestes
follor, grande loucura,
car null hom no perd, si mor pel pois nenhum homem perde se morre
Creador. pelo Criador.
XXXIII XXXIII
Ramon, segons que auig dir, mant hom Ramon, segundo o que ouvi dizer, 385
s anat muitos homens tm ido
precar als sarrans e pauc han enanat, predicar aos sarracenos e poucos tm
progredido,
e encara als tartres, don sn maravellat e tambm aos trtaros. Por isso estou
maravilhado
can aix estats forts en vostra volentat; de como estais forte em vossa vontade,
car de tot fait on hom se sia fadigat, pois de todo o feito do qual se esteja
fatigado,
e majorment con veets que tants lhan principalmente quando se v que tantos 390
assajat, o tm tentado,
se deu hom departir, pus que sia deve-se abandonar, ainda mais se for
assenyat, sensato;
e, si no sen parteix, fas hom tenir per e, se no abandona, faz com que o
fat. tenham por louco.
Per qu us consell, germ, que hajats Por isso, vos aconselho, irmo, que
pietat tenhais piedade
de vostre cor mateix, que tant havets de vosso prprio corao, que tanto
ujat, haveis afligido,
e estats en un lloc on sia reposat, e ides para um lugar onde fiqueis 395
repousado
e dels vostres damnatges estiats consolat. e dos vossos danos estejais consolado.
30
XXXIV XXXIV
Nermit, cell qui vol molt servir e Dom eremita, aquele que muito deseja
honrar servir e honrar
son bon senyor no el deu per nulla res seu bom Senhor no deve por nada
lleixar, deixar,
ni dell b a servir no es deu mai enutjar. nem de servi-Lo bem deve se enfadar.
Mas car en vostre cor ha fretura damar, Mas como em vosso corao h ausncia 400
de amar,
no sabets vs meteix ni altre consellar; no sabeis a vs mesmo nem a outro
aconselhar;
car si hom en un temps no pot fait pois se um homem em um tempo no
acabar pode seu feito acabar
en altre ho por far, si b lo sab menar; em outro o poder terminar, se bem o
souber guiar;
e qui bon fait comena no lha a e quem um bom feito comea, no o
comenar, consegue principiar.21
e si els primers fan pauc, altres poran E se os primeiros fazem pouco, os 405
molt far. outros podero completar.
Per qu us prec, per merc, que mi Por isso, vos peo, por merc, que me
lleixets estar, deixeis estar,
car no em par que ab vs pogus res pois no me parece que convosco possa
guasanyar, algo ganhar,
ans on mais me disets, mais me faits pelo contrrio, quanto mais me dizeis,
entristar. mais me fazeis contristar.
XXXV XXXV
Ramon senfellon, e no volia ausir Ramon se enfureceu, e no desejava mais
escutar
lermit, qui el pregava con se degus o eremita, que lhe pregava como deveria 410
jaquir deixar
del gan dol que menava, e comen a dir: a grande dor que trazia, e comeou a
falar:
Senyor Dus gloris! Ha al mn tal Senhor Deus glorioso! H no mundo
martir tal martrio
com aquest que sostenc, con tu no pusc como este que suporto quando a Ti no
servir? posso servir?
Car no hai qui majut, com pusca Pois no h quem me ajude para que
romanir possa continuar
esta art que mhas dada, don tant de b essa Arte que me foi dada, de onde tanto 415
31
es pot seguir, bem se pode seguir,
la qual tem que es perdr, aprs lo meu a qual temo que se perder aps meu
fenir, fim,
car null hom no la sab b, segons mon pois nenhum homem a sabe bem,
albir, segundo meu arbtrio,
ni eu no pusc forar null hom della nem eu posso forar ningum a escut-la.
ausir.
Ai las! Si ella es perd, a tu qu porai dir Ai de mim! Se ela se perde, o que Te
poderia dizer,
qui la mhas donada per ella enantir? que a deu a mim para ela enaltecer? 420
XXXVI XXXVI
Ramon, li filosof qui foren antigament, Ramon, os filsofos que existiram
antigamente,
desta art, que tu has, no agren coneixent; desta Arte, que tu22 tens, no tiveram
conhecimento;
per qu apar no sia de gran profitament; porque parece que no seja de grande
aproveitamento.
e, si ella fos vera, fra al comenament E se ela fosse verdadeira, seria no
princpio
per ells atrobada, car llur enteniment por eles23 encontrada, pois seu 425
entendimento
fo pus alt que lo teu. Emper si eu ment foi mais elevado que o teu. Contudo, se
eu minto,
e que lhages hada de Du, fas falliment e tiveste a ajuda de Deus, cometes falta
com tems que aprs ta mort ella vinga a quando temes que aps tua morte ela
nient, acabe,
car tot o que Dus dna ve a bo pois tudo o que Deus d chega a um
compliment. bom cumprimento.
Encara, que els antics, dementre eren Alm disso, os antigos, enquanto eram 430
vivent, vivos,
les arts que faen no hagren estament, nas artes que fizeram no tiveram
exaltao24,
enans sn exalades per li altre segent. mas foram exaltados por seus sucessores.
32
XXXVII XXXVII
Consolar-se volc Ramon, emper fell Ramon desejou consolar-se, mas se
fo, irritou
quan ve que lermit havia opini quando viu que o eremita tinha opinio 435
que els flosofs antics, en los quals fe no que os filsofos antigos, nos quais a f
fo, no existia,
sien estats comen de tot o qui s bo tinham sido o princpio de tudo que
bom,
coneixent Trinitat e Encarnaci; conhecendo a Trindade e Encarnao,25
car filosof antic no hac opini pois estes filsofos antigos no tinham
opinio
que en Du fos trinitat, ni ab hom uni, que Deus fosse Trindade, nem com o
homem unio, 440
ni lobra que ha en si Dus per producci nem a obra que Deus tem em Si por
produo26
no am ni conec. E dons, per qual ra amavam ou conheciam. Ento, por qual
razo
li fllosof antic hagren mais de visi os filsofos antigos tiveram mais viso
en llur enteniment, que aquells que aprs em seu entendimento que aqueles que
sn, vieram depois,
qui han llig e creena de resurrecci? que tm lei e crena na ressurreio?27
XXXVIII XXXVIII
Ramon, no pusc dir res don sies Ramon, nada posso dizer para que 445
consolat. fiqueis28 consolado.29
Entn esta ra e no sies irat: Entende esta razo e no fiqueis irado:
en qu ns Dus si el mn no s en bo em que Deus afetado se o mundo no
estat? est em bom estado?30
33
car no lleva ni baixa a ell quant s creat, Pois nada do que foi criado O eleva ou
O rebaixa,
con sia en si complit, no havent j que Ele em Si completo, e no tem
necessitat necessidade
de nullla creatura. Don deus sser pagat de nenhuma criatura. Logo, deveis ser 450
grato
del compliment que Dus ha en si per sa do cumprimento que Deus tem em Si
bontat, por Sua bondade;
e tu, foll, ests trist, quaix si Dus fos e tu31, louco, ests triste, quase como se
mirvat Deus fosse diminudo
per lo mal estament en qu el mon s pelo mal estado em que o mundo se
trobat. encontra.32
Foll! Com no talegres en plena detat? Louco! Como no te alegras com a
plenitude da deidade?
E git a no cura tot o qui s creat, Despreocupa-te com tudo que foi criado, 455
per o que a ton cor bast Dus complit, para que a teu corao baste Deus
no mermat? completo, no minguado.
XXXIX XXXIX
Nermit, mal me fa lo vostre consolar. Dom eremita, mal me faz o vosso
consolo.
Que fo fort aquell punt on vos pogu Quo forte foi o momento em que vos
trobar! encontrei!
E si no fos que tem vergonya e mal estar, E se no temesse a vergonha e o mal
estar,
de hui mais en avant no volgra ab vs de hoje em diante no desejaria mais 460
parlar. convosco falar.
E, doncs, com podets dir que em pusca Ento, como podeis dizer que possa me
consolar consolar
en veer Dus aunir, no servir ni ao ver Deus ultrajado, no servido, nem
membrar, lembrado,
ni conixer ne amar? E, si b pot bastar nem conhecido, nem amado? E se bem
pode bastar
tot Dus per si mateix, a mon cor per Deus por Si mesmo, ao meu corao,
amar por amar,
no em basta, car no el vei molt fortment no basta, pois no O vejo muito 465
32 Ramon exprime nessa passagem a viso agostiniana do mal, que no existe como substncia objetiva, e
sim como mal moral existente em decorrncia da livre escolha da criatura humana, que opta
livremente pelo pecado e nega a Deus (ou, na terminologia agostiniana, tem averso a Deus e amor
ao pecado). Agradecemos a explicao dada pelo Prof. Dr. Jorge Augusto da Silva Santos (Ufes).
34
b honrar; fortemente honrado;
e car per tan vils causes lo veig tant e como por to vis coisas O vejo to
menysprear, menosprezado,
estaig en desconhort, e no em pusc estou em desconsolo, e no posso me
alegrar; alegrar,
mas en o que Dus s estaig en mas, no que Deus , estou confortado.
confortar.
XL XL
Ramon, tot quant Dus fa, tot ho fa Ramon, tudo o que Deus faz, f-lo
justament, justamente,
e, si met en infern li malvat descreent, e se coloca no Inferno o malvado 470
descrente,
no devets per tot o haver desolament; no deveis33 por isso ter desolamento;
e, car vos sts irat car Dus fa jutjament, mas como estais irado com o que Deus
faz justamente,
vostra ira s pecat, e fallits malament vossa ira pecado, e falhais mortalmente
contra Du, e amats aquells qui contra Deus, e amais aqueles que
falsament falsamente
cron contra ver Du e estan desobeent. crem contra o verdadeiro Deus, e so 475
desobedientes.
E, si en vs fos bo e lleial amament, E se vs fsseis bom e leal amante,
vos seets pagat; car Dus dna turment sereis grato, pois Deus d tormento
a cells qui tot dia fan ves el falliment; queles que todos os dias fazem faltas;
car home qui b am no fa rancurament pois o homem que bem ama no cria
rancor
de o que fa lamat, pus que ho fa do que faz o Amado, porque Ele o faz 480
dretamet. retamente.
XLI XLI
Nermit, eu no em dull per o que fa Dom eremita, no me queixo do que
el Senyor, faz o Senhor,
ans en tot o que fa lo llou e lo aor; mas em tudo o que Ele faz, O louvo e O
adoro;
mas, per o cal volria que hom li fas e por isso, desejaria que o homem Lhe
honor, honrasse,
e que sobre quant s hom li hagus e acima de tudo, que Lhe amasse.
amor,
me dull e mi complanc, e nestic en Assim, di-me muito, me lamento e 485
35
tristor; estou em tristeza;
e car vs no sabets don ve ma greu e como vs no sabeis de onde vem
dolor, minha grave dor,
no em sabets conhortar ni donar negun no sabeis me consolar nem me dar
secor. qualquer socorro.
Per qu s bo que em llexets estar en ira Por isso, bom que me deixeis estar em
e plor, ira e choro,
e aprenets com siats millor consolador, e aprendais a ser melhor consolador,
car fort pauc ne sabets; e ja li pecador pois muito pouco sabeis, e os pecadores 490
per vs mais no valran, car no havets ves por vs no valero, j que no tero
llor vossa
caritat, con Dus sia dells gran caridade, pois Deus deles grande
perdonador. redentor.
XLII XLII
Ramon, per o car am que en gauig Ramon, como amo que estejais em
estiats, gozo,
e que ira e dolor en nulla res hajats, e que ira e dor nunca tenhais,
vos vull b consolar e prec-vos que desejo vos consolar bem e vos peo que 495
aujats: escuteis:
Dus sofer que lo mn sia aix malvats, Deus suporta que o mundo esteja assim
malvado
per o que ell mills pusca perdonar a tots para que Ele melhor possa perdoar por
llats; todos os lados,
car, on mais ell perdona, mais ha de pois quanto mais Ele perdoa, mais existe
pietats, piedade,
e mais lin cov grat. Per qu segur siats e mais Lhe convm gratido. Por isso,
estejais seguro
que Dus ha a son poble tan alta caritats, que Deus tem to alta caridade por Seu 500
povo,
que quaix tots los hmens del mn seran que quase todos os homens do mundo
salvats; sero salvos;
car, si mais non eren li salvats que els pois, se no fossem mais os salvos que
damnats, os danados,
seria sa merc senes gran caritats: existiria Sua merc sem grande caridade:
per qu en la gran merc de Du vos por isso consolai-vos na grande merc de
consolats. Deus.
36
XLIII XLIII
Nermit, tot dia em tenits en Dom eremita, conversastes comigo 505
parlament, todo o dia
e no em lleixats membrar mon angoixs e no me deixastes lembrar meu
turment, angustioso tormento,
e faits-ho per o que git a oblidament e o fizestes para que lanasse ao
esquecimento
lira e el desconhort don me ve a ira e o desconsolo de onde me vem o
llanguiment; abatimento;
mas res no acabats, e faits advocament mas no acabastes nada, e fizestes defesa
mais de gran pietat que de gran mais da grande piedade que do grande 510
jutjament. julgamento.
Per qu en a errats, car en Du Por isso, errastes, pois em Deus
egalment igualmente
sn jutjar e perdonar, segons esto o julgar e o perdoar, segundo o
ordenament ordenamento
de les sues vertuts; car nulla no consent de Suas virtudes, pois Ele nunca
consente
que en sa justcia sia null minvament; que em Sua justia haja alguma
diminuio.
per qu deu pecador haver gran Assim, o pecador deve ter grande horror, 515
espavent;
e s o per qu eu plor, car no ha e por isso que eu choro, pois no h
honrament. em Deus honramento.34
XLIV XLIV
Ramon, aquells hmens qui son Ramon, queles homens que so
predestinat predestinados
cov per gran fora que els sion salvat, convm, por grande fora35, que sejam
salvos,
car, si no ho eron, poria sser mudat pois, se no o fossem, poderia ser
alterado
lo saber que Dus ha en contrarietat contrariamente o saber que Deus tem, 520
en lo qual mundament no est e tal mudana no possvel,
34 Nessa ltima frase optamos em seguir o texto de OE, pois na edio de Batalla a frase no tem Deus
como complemento nominal ...pois no h honramento, o que dificulta o entendimento da idia.
35 Em OE, ...convm, por fina fora.
36 O sentido da frase particularmente teolgico: a verdade humana se equivoca, a divina, nunca. E
mais: esta pode conferir veracidade quela. Por exemplo, veja o Livro das Maravilhas (OE I, p. 439-
441).
37
possibilitat,
car, si estar hi podia, no seria acabat pois, se assim fosse, no seria perfeito
lo saber que Dus ha, ans seria mermat; o saber que Deus tem, mas diminudo.
e, car est complit, siats, doncs, consolat Mas como ele perfeito, estejais, ento,
consolado
en lo seu compliment contra el qual faits em Sua completude, contra a qual 525
pecat, cometeis pecado
en quant no us conhortats en o qui s ja quando no vos confortais no que j foi
jutjat julgado,
e, per la voler de Du, enaix autrejat, e, pela vontade de Deus, assim
outorgado,
com ho sab son saber e ho fa ver veritat. como o sabe Seu saber, e o faz a
verdadeira verdade.36
XLV XLV
Nermit, si fssets home prou bem Dom eremita, se fsseis um homem
lletrat muito bem letrado,
mills sabrerets parlar dhome predestinat, sabereis falar melhor sobre o homem 530
predestinado,
ne hgrets en oblit de Du sa llibertat nem esquecereis a liberdade de Deus,
la qual ha en si lex e en quant ha creat, a qual tem em Si mesmo e no que criou.
per la qual ha a home donada llibertat Essa liberdade Ele deu ao homem
col vulla molt servir, no que sia forat, para que desejasse servi-Lo sem que
fosse forado,
con Dus sia tan bo que es deu servir de pois Deus to bom que deve ser 535
grat; servido de bom grado,
lo qual servir no pot si, de necessitat, o qual servir no pode existir por
necessidade,
per hom predestinat fos servit e amat, nem Deus ser servido e amado pelo
homem predestinado,
e fra hom salvat e no fra jutjat; pois o homem seria salvo sem ser
julgado,
car judici no pot sser sens llibertat, e no pode existir juzo sem liberdade,
ni llibertat costreny prescits ni nem a liberdade constranger precitos37 540
predestinat. ou predestinados.38
37 Precito (do latim praescito) sabido de antemo, isto , os rprobos (que se acham de antemo
condenados).
38 Ou seja, os precitos sabem que sero condenados, enquanto os predestinados podem exercer o livre-
arbtrio se optam pela salvao ou pela danao.
38
XLVI XLVI
Ramon, si en vs fos molt gran Ramon, se em vs a esperana fosse
esperana, muito grande,
si tot lo mn est en molt greu balana, e se todo o mundo est num grave
desequilbrio,
del seu mal estament no hgrets do seu mal estado, no tereis desventura;
malanana;
car Dus, qui es tot ple de gran pietana, pois Deus, que pleno de grande
piedade,
aportar lo mn en breu en bonana em breve trar ao mundo uma bonana 545
tant que cascun home nhaur alegrana. to grande, que cada homem ter alegria.
E que a sia ver hajats-hi fiana E para que isso seja verdade, tenhais
confiana,
per o car Dus don a hom porque Deus deu ao homem princpio
comenana,
ab merc e bontat qui h en sa com merc e bondade que tem em Sua
semblana; semelhana.39
e si vs per a no lleixats tristana, E se vs, por isso, no deixardes a 550
tristeza,
no haurets ab bontat ni merc ni fiana, no tereis bondade, merc nem
confiana,
e serets contra Du e la sua amistana. e sereis contra Deus e a Sua amizade.
XLVII XLVII
Nermit, ans que el mn sia en bon Dom eremita, antes que o mundo
estament, esteja em bom estado
ser fait a Du molt gran avilament; ser feito grande vituprio ao verdadeiro
Deus.
encara que no veig far null ordenament E mais: no vejo fazerem nenhum 555
ordenamento
con lo temps sia prop, car o que en cort para que os tempos sejam prprios, pois
present o que apresento na Corte,
lo Papa e els cardenals no ho prnon ao Papa e os cardeais, eles no o fazem
mantinent, rapidamente,
39 No princpio, o homem foi criado imagem e semelhana de Deus (Gn 1, 27). Assim, a passagem
tem o seguinte significado metafsico-transcendental: a bondade e misericrdia presentes em Deus no
instante da criao so os fundamentos da f que o homem deve ter nEle para que o mundo seja
salvo ou, nas prprias palavras de Ramon, ...para que o mundo esteja em paz, isto , para que a paz
chegue ao mundo e isso deve principiar nos coraes dos homens bondosos que esto
atormentados pela misria do mundo.
39
ans ho van allongant; don hai marriment pelo contrrio, o vo protelando. Por
isso, tenho grande langor,
tant, que no en pusc haver negun tanto que no posso ter nenhum
consolament; consolo,
car o que eu los present mostra tot pois o que os apresento mostra to 560
clarament claramente
lordenament del mn, qui es pot far o ordenamento do mundo, que se
molt breument, poderia fazer brevemente,
e no ho tenen a re, ans sen fan gabament e no o consideram, e fazem escrnio
com si eu fos home fat qui parls como se eu fosse um homem louco que
follament; falasse loucamente,
per qu daitals hmens hai por isso, de tais homens tenho
desesperament. desespero.
XLVIII XLVIII
Consir lermit si per res poria O eremita considerou se de algum modo 565
poderia
aconhortar Ramon, qui tan fort planyia; consolar Ramon, que to forte
lamentava;
per o dix a Ramon: Que sancta Maria, e disse a Ramon: Que Santa Maria,
e ab ella ensems cascuna jerarquia e juntamente com ela cada hierarquia
dels ngels e los sants, prgon nit e dia dos anjos e dos santos40, pedia noite e
dia
a Jesurist, son fill, que per merc sia a Jesus Cristo, Seu filho, que por Sua 570
merc
que en breu do al mn ordenament e via, desse ao mundo, em breve, ordenamento
e caminho
en ell onrar, servir. Per qu a us deuria para honr-Lo e servi-Lo. Por isso, vs
devereis
consolar, Ramon, car Crist toda via vos consolar, Ramon, pois Cristo sempre
fa o don s pregat per sa maire pia, faz o que pedido por Sua piedosa me,
per los ngels e els sants; per qu us prec pelos anjos e santos; pelo que vos peo 575
o sia que tenhais
conhort vostre, e gauig ab vs dhui mai vosso consolo, e que o gozo esteja
estia. convosco.
40 O tema da hierarquia dos anjos (angelologia) foi tratado pelo Pseudo-Dionsio, o Areopagita, em sua
obra Da Hierarquia Celeste (sc. V), e amplamente adotado na Idade Mdia. Portanto, ele recorrente
em Ramon Llull, que inclusive escreveu uma obra dedicada aos anjos (Livro dos Anjos, c. 1274). Ver
tambm LLINS, Carles. Ars angelica. La gnoseologia de Ramon Llull. Barcelona: Institut dEstudis
Catalans, 2000.
40
XLIX XLIX
Nermit, can consir que la Dona Dom eremita, quando considero que a
damor, Senhora do amor
e Dona de valor, de just, de pecador, e Senhora do valor, do justo e do
pecador,
e casc dels sants prguen nostre Senyor e cada um dos santos pedem a Nosso
Senhor
con tot lo mn faa a Jesucrist honor, para que todo o mundo faa a Jesus 580
Cristo honor,
e veig , que lo mn li fa tanta de e vejo que o mundo Lhe faz tanta
deshonor, desonra,
adoncs en cuit morir dira e dolor, ento penso em morrer de ira e dor,
e car sn tan indigne li malvat peccador, pois so to indignos os malvados
pecadores,
que Dus quaix no sost que hom prec que Deus quase no suporta que o
per llor; homem pea por ele,
e enaix lo mn roman en sa error, e assim o mundo permanece em seu 585
erro,
e quaix no s qui de Du vulla donar e quase no existe quem a Deus queira
llausor, dar louvor,
ans llausa si mateix, son fill e son austor; e sim, louvam a si mesmos, seus filhos e
seu aor.41
doncs, qui deuria haver null gauig sin Portanto, quem deveria ter gozo e no
tristor. tristeza?
L L
Ramon, a mi no par siats hom pacient, Ramon, no me parece que sejais um
homem paciente,
per o car per re volets consolament. e por isso no tereis consolo por nada. 590
E com no membrats Job, qui tant fo E por que no lembrais de J, que
perdent perdeu tanto,
e qui en sa persona sostenc tant de suportou tantos tormentos
turment,
e esdevenc tan paubre que en si no hac e se tornou to pobre que no tinha nada
nient? para si?42
41 Aor (do latim accetore). Designao s aves de rapina do gnero accipter, acciptrdeas, que tm hbitos
diurnos, se assemelham ao falco. Interessante passagem em que Ramon assinala a ordem social
receptora do seu poema: a nobreza (a que poderia, de fato, iniciar a mudana do estado de coisas do
mundo).
42 Jo 1, 13.
41
Emper consols, e vos per res vivent Contudo, consolou-se, e vs, por nada
vivo
no us volets consolar, e estats sanament, desejais vos consolar, e estais so, 595
e havets heretat, diners e vestiment, e tendes herdade, dinheiro e vestimentas,
infants e daltres causes don hom ha filhos e outras coisas nas quais o homem
pagament; tem satisfao.
e car a Du no plau home impacient, E como a Deus no apraz um homem
impaciente,
no sost que per vos vengua a no suporta que por vs tenha
compliment cumprimento
lo seu fait que menats que haja o feito que conduzes, nem que tenhais 600
honrament. honramento.
LI LI
Nermit, no s molt si hom s Dom eremita, no muito se o
consolat homem est consolado
en perdre sos infants, diners ou heretat, em perder seus filhos, dinheiro ou
herdades,
e en estar malalt, pus que a Dus ve de e em estar doente, pois isso agrada a
grat. Deus.
Mas, qui es consolar que Dus sia Mas, quem pode se consolar por Deus
oblidat, ser esquecido,
menyspreat, blastomat, e tan fort ignorat, menosprezado, blasfemado e to 605
fortemente ignorado,
com de tot o sia Dus fortment e que Deus com tudo isso esteja
despagat? fortemente descontente?
Encar que no sabets con eu sui E mais, no sabeis como eu fui
menyspreat menosprezado
per Du, ferit, maldit e greument por Deus, ferido, amaldioado, e
blastomat, gravemente blasfemado,
e en perill de mort, e per barba tirat, em perigo de morte e a barba cortada,
e per vertut de Du pacient sui estat; e por virtude de Deus fui paciente; 610
mas que Dus sia al mn tan pauc grat, mas por Deus ser to pouco agradecido
honrat, e honrado pelo mundo,
no s hom en lo mn qui men fes no existe homem no mundo que me
conhortat. deixe consolado.
42
LII LII
Ramon, segons que em par, tu fas tot Ramon, segundo me parece, tu fazes43
ton poder tudo o que podes
con Dus per tot lo mn honor pogus para que Deus possa ser honrado por
haver; todo o mundo.
per qu Dus just ten deu aitant de grat Por isso, Deus deve ter por ti grande 615
haver, gratido
con si el fait se complia. Per qu et deur como se tivesses cumprido o feito. Isso
valer dever valer
ai a consolar e ton dol remaner; para te consolar, embora tua dor deva
permanecer,
car mrit nhars gran, e pots nhaver pois ters grande mrito, e poders ter
esper esperana
de molt gran guasard; e gita a noncaler de uma grande recompensa. Assim,
expulsa com indiferena
lo falliment dels folls que a Du fan as faltas dos loucos44 que a Deus causam 620
desplaer, desprazer,
e alegrat en tu e en ton captener, alegra-te em ti e em teu comportamento,
e no sies trop forts en o que vols haver, e no fiques muito inquieto com o que
desejas ter,
ni en o car fos altres no fan a ton voler; nem porque os outros no fazem tua
vontade.
e a tu abast Dus per amar e tmer. Para ti, que baste amar e temer a Deus.
LIII LIII
Nermit, no s hom creat Dom eremita, no existe homem 625
principalment criado principalmente
per o que haja gran gloriejament: para ter mrito e glria,45
ans s per o que Dus haja gran mas sim para que Deus tenha grande
honrament honramento
en el mn per son poble. Per qu eu no no mundo por Seu povo. Por isso, no
sui jausent estou contente
si hai gran guasard, ni no estaig dolent se tenho grande recompensa, nem estou
doente
si nhai pauc, car no s o mn se tenho pouco, pois no meu 630
comenament; princpio.
ans s tota ma ira, mon dol, e marriment, Mas toda a minha ira, minha dor e
43
melancolia existem
car no s en lo mn fait tal ordenament porque no foi feito no mundo tal
ordenamento
con Dus fos mais amat e honrat per para que Deus fosse mais amado e
tota gent, honrado por toda a gente,
e que tot home fos en fe de salvament. e que todos os homens tivessem f na
salvao.
E, car vs me volets dar consolament E, como vs desejais me dar consolao 635
da don no es pot dar, parlats-me per do que no se pode dar, falai-me em vo.
nient.
LIV LIV
Ramon, qual s lo fait que vs tant Ramon, qual o feito que vs46 tanto
desirats, desejais,
per lo qual en lo mn fos Dus tant fort e pelo qual Deus ser no mundo to
honrats? fortemente honrado?
car poria sser que en lo fait no siats, Pois poderia ser que ao feito vs no
fsseis adequado,
e que altre sia al fait que procurats, e que outro ao feito fosse melhor 640
indicado,
per lo qual lo mn sia a bona fi menats. atravs do qual o mundo seria a um bom
fim levado.
Car, si altre es lo fait, per nient treballats, Pois, se de outro o feito, por nada
tendes trabalhado,
e podets treballar, si mil anys viviats, e podereis trabalhar, se mil anos
vivsseis,
e no vendrets a fi d on treballats; mas no vereis o fim desejado,47
car hom no pot complir fait on s pois o homem no pode cumprir um 645
desviats. feito do qual est desviado.
Per qu us prec que lo fait clarament me Por isso, vos peo que me digais
digats, claramente o feito,
e que ambds vejam si el fait on vs e que ambos vejamos se o feito onde vs
estats estais
s aquell per qu Dus pot sser mais aquele pelo qual Deus pode ser mais
amats. amado.
44
LV LV
Nermit, la manera con Dus fos mais Dom eremita, a maneira como Deus
amat, pode ser mais amado 650
ja la vos hai contada, si b ho havets j vos contei, se bem o lembrais,
membrat:
o s, que el Papa hagus mant valent isto , que o Papa tivesse muitos homens
hom lletrat, letrados48
qui volgusson per Du sser marturiat, que, por Deus49, desejassem ser
martirizados,
per o que en tot lo mn fos ents e para que, em todo o mundo, Ele fosse
honrat; entendido e honrado.
e a casc daquells llenguatge fos E que a todos eles a linguagem fosse
mostrat, mostrada50, 655
segons que a Miramar ha estat ordenat, conforme o que em Miramar tem sido
ordenado,
- e concincia nhaja qui ho ha afollat! - e que tenha conscincia quem o
malogrou!
e que al passatge fos lo de donat E mais: que Passagem fosse dado o
dzimo
de tot quant posseeixen li clergue e el de tudo o que possussem o clrigo e o
prelat; prelado,
e que a tant durs tro que fos e que isso durasse at que fosse
conquistat conquistado 660
lo Sepulcre. E da llibre nhai ordenat. o Sepulcro. Sobre isso, um livro foi
ordenado.
LVI LVI
Nermit, s encara altre ordenament Dom eremita, ainda existe outro
ordenamento,
lo qual ser al passatge gran enantament, que daria Passagem um grande avano
e a destruir lerror de la gent: para destruir o erro de tanta gente:
que lo Papa fes que a son uniment que o Papa fizesse que a ele
vengusson cismtics per gran viessem os cismticos para uma disputa, 665
disputament,
del qual bon disputar havem fait sobre isso fiz um tratado.
48 Em Batalla, ...que o Papa tivesse muitos valentes homens letrados. Optamos por OE e suprimimos
a palavra valente.
49 Em OE, ...por Jesus, significativa diferena entre os manuscritos!
50 ...a linguagem fosse mostrada, isto , a lngua rabe.
51 Isto , o Santo Sepulcro.
45
tractament;
e els cismtics cobrats, qui sn mant E com os cismticos, que so muitos,
hom vivent, recuperados,
no s hom qui pogus contrastar no haveria quem pudesse contrastar
malament maldosamente
a lEsgleia, per ferre ni per null argument; a Igreja, nem por ferro, nem por nenhum
argumento.
e del Temple e Espital fos fait un E que do Templo e do Hospital fosse 670
uniment, feita uma unio,
e que llur major fos rei del Sant e que seu maior fosse rei do Santo
Muniment; Monumento51;
per qu a honrar Dus no sai tal pois, para honrar a Deus, no existe mais
tractament. elevado tratamento.
LVII LVII
Consir lermit si Ramon deia veritat, O eremita considerou se dizia a verdade;
e enfre si mateix estec molt apensat, e esteve muito pensativo,
e no poc atrobar pus profits tractat sem poder encontrar mais proveitosa 675
soluo
que cell que diu Ramon; don li pres que aquela que disse Ramon. Por isso,
pietat, apiedou-se52,
e peneds molt fort con tant lhac e arrependeu-se muito fortemente pelo
treballat; tanto que o fatigou,
ab Ramon volc sser trist e desconsolat, e com Ramon desejou estar triste e
desconsolado.
e pregl carament que li fos perdonat, Pediu-lhe ternamente que o perdoasse
en plorant, sospirant, e dix: Ah, veritat, chorando e suspirando, e disse: Ah, 680
verdade,
devoci, caritat! E ves on s anat devoo e caridade! Onde est
lo bom grat que a Du deuria sser a gratido que a Deus deveria ser dada?
donat?
Quan Ramon lermit viu ab el acordat, Quando Ramon viu que com ele o
eremita concordava,
adoncs lo va baisar: Ensems han molt beijou-o. E juntos choraram muito.
plorat.
52 Nesse momento, por piedade, o eremita muda sua posio em relao s propostas lulianas.
46
LVIII LVIII
Ramon, dix lermit, con porem Ramon, disse o eremita, como 685
mover poderamos mover
lo Papa e els cardenals, e lo fait obtener? o Papa e os cardeais, e o feito obter?
car en tan noble fait vull tots temps Pois em to nobre feito desejo sempre
romaner, permanecer,
e a ell a tractar vull far tot mon poder e para trat-lo, quero faz-lo com todo o
meu poder
car fait s per qu lhom por molt mais pois se o feito estiver no mundo, mais
valer; ele poder valer.53
e car abans no el v, hai-ne molt gran E por no t-lo visto antes, tive muito 690
despler, desprazer,54
car si ans lhagus vist res no em pogra pois se o tivesse visto antes, nada poderia
tener deter
que eu prengus arbic e lo vostre saber, que eu aprendesse rabe e o vosso saber,
per anar als sarrans per la fe mantener para ir aos sarracenos para a f manter
senes paor de mort, e gran plaer haver sem pavor da morte, e ter grande prazer
en morir, per Jess honrar e cartener, em morrer para a Jesus honrar e querer, 695
mais val per ell morir que per si vida pois mais vale por Ele morrer que para si
haver. mesmo viver.
LIX LIX
Nermit, eu sn las daquest fait Dom eremita, eu estou cansado desse
amenar feito explicar
en la cort, pus no hi puis nulla re acabar; na corte, pois no h mais nada a acabar.
e si vos volets en la cort procurar E se vs desejais na corte procurar
est fait de Jesucrist e vostre poder far este feito de Jesus Cristo e vosso poder 700
realizar
en la cort llongament, b poria estar longamente na corte, bem podereis
tentar
que el fait vengus a fi si us volon o feito terminar, se vos desejassem
escoltar escutar
lo Papa e els cardenals; si no que quaix o Papa e os cardeais, ainda que jogral
joglar
vos fssets en la cort e los Cent noms precisasse fazer na corte, e os Cem Nomes
cantar, cantar,55
53 Em Batalla, pois com o feito o homem poder mais valer. Optamos por OE, j que o objetivo da
Arte de Llull converter muulmanos e judeus ao cristianismo e, assim, unificar o mundo.
54 O eremita se refere misso maior de Llull, que , alm do estudo de sua Arte, a propagao de
escolas para missionrios aprenderem o rabe e sarem pelo mundo difundindo o cristianismo.
47
los quals hai faits de Du e posats en o qual fiz sobre Deus, de forma a rimar 705
rimar
per o que els hi cants e parls sens para que eles o cantassem e falassem sem
duptar; duvidar,
mas no ho hai de consell, per o que mas isso no aconselhvel, para
menysprear ningum menosprezar
no faa los meus libres que Dus mha os meus livros que Deus me fez criar.
faits trobar.
LX LX
Ramon, seu en la cort estaig, vs on Ramon, se eu estiver na corte, onde
irets? vs estareis?
Ne per qu llai ab mi vs no procurarets Por que no procurais comigo 710
lo fait de Jesucrist, pus que mogut o feito de Jesus Cristo, j que o
lhavets? comeastes?
Ne, si hom vos escarneix, e vs en qu E se de vs escarnecerem, onde estareis?
en serets?
Vs manats a mi far o que far no volets! Vs me mandais fazer o que no
desejais!
Per qu em par que en est fait ni en altre Porque me parece que nem neste feito
no valets. nem em outro valeis.
Mas anem a la cort, e en res no dubtets, Mas vamos corte e de nada duvideis, 715
e no siats daquells qui don: Senyors, e no sejais daqueles que dizem: Senhor,
fts! fazei!
o que ells no farion. Per qu da o que eles no fariam. Porque disso
devets deveis
sser envergonyit, e escusa no havets, envergonhar-vos, e desculpa no tereis,
ans faits hipocrisia, de qu pecat havets, e sim fazeis hipocrisia, e por isso pecais,
e lo b que havets fait per vergonya e, por vergonha, perdeis o bem que 720
perdets. tendes feito.
LXI LXI
Nermit, eu preps als sarrans tornar Dom eremita, eu proponho aos
sarracenos voltar
per o que a la fe los pusca aportar; para que a f possa lhes mostrar.
55 Trata-se da obra Os Cem Nomes de Deus (Cent noms de Du, Liber de centum nominibus Dei), escrita em
Roma em 1288. O livro aspirava ser uma refutao da tese islmica da inimitabilidade do Coro. No
prlogo, Ramon props que seus versos fossem recitados nas igrejas da mesma forma que as suras do
Coro so recitadas nas mequitas. HAMAMOUCHE, Fatma Ben. Ramon Llull y el mundo islamico:
una relacion apasionada. In: Revue dHistoire Maghrebine, 77-78, 1985.
48
e vaig sens por de mort, que fa pus lleu E vou sem medo da morte, que mais
portar, leve suportar
que vergonya sofrir, per Jesucrist honrar, que sofrer vergonha por Jesus Cristo
honrar,
la qual en res no tem, ans la deu hom e no temo nada, e sim devo amar. 725
amar.
Mas per o que ma art no fassa Mas para que minha Arte no possam
menysprear menosprezar
en tenir la manera que tnon li joglar, por ter a forma que usam os jograis,
encar que en altre lloc crei mais de b a ainda que creia fazer melhor em outro
far, lugar,
per qu ads no preps a la cort retornar. agora no desejo corte retornar.
E car vos tan forment me volets E como vs to fortemente desejais me 730
encolpar, culpar
pot sser que ho faats per vs a escusar talvez o faais para vos desculpar
a anar a la cort; per qu ho lleixem estar. por irdes corte. Por isso, melhor nos
separarmos.
LXII LXII
Peneds lermita con hac Ramon reprs, O eremita se arrependeu por ter
repreendido Ramon,
e dix-li que per o que ab ell en cort e lhe disse que, para que fosse com ele
ests, corte,
lhavia tan fortment enaix escoms. havia to fortemente assim lhe atacado. 735
Ramon, dix lermit, dos anys preps o Ramon, disse o eremita, proponho dois
tres anos ou trs
a estar en la cort, sotsposat que no res estardes na corte, supondo que nada
hi faa; mas aprs preps que eu tengus ali faais, mas proponho que eu v
per lo mn a e lla, a prelats e marqus, pelo mundo, a prelados e marqueses,
religioses e reis, e fer o que pogus religiosos e reis, e fazer o que posso 740
en menar aquest fait don me havets para acabar esse feito que me haveis
escoms. encomendado.
Mas volgra que en mon lloc altre en cort Mas desejaria que em meu lugar outro na
estegus, corte estivesse
e que tot enaix un tal clergue sen fes, e que um clrigo se encarregasse56
tro que aquest fait en la cort se press. at que esse feito na corte fosse
realizado.
56 Em OE, E que assim um tal crculo fosse feito, isto , um crculo de instigadores dedicados
empresa luliana.
49
LXIII LXIII
Nermit, dix Ramon, b havets Dom eremita, disse Ramon, bem 745
consirat, haveis considerado
car per aital clergue pot sser acabat pois por tal clrigo pode ser terminado
lo fait qui s bo e gran a la crestianitat. o feito que bom e grande para a
Cristandade.
E digats a e lla, a reis e a prelat, E digais aqui e ali, a reis e a prelados,
que si el fait tost no es pren, que ja s que se o feito no comea rapidamente,
ordenat que j est ordenado
per sarrans que els tartres a ells son pelos sarracenos que os trtaros a eles 750
girat, sejam convertidos,
e ja nhan convertits una gran quantitat; e que j converteram uma grande
quantidade,
e els tartres, convertits en sarranitat e os trtaros convertidos em sarracenos
lleu poran destruir quaix tota crestiantat, logo podero destruir quase toda a
Cristandade,
en tant que no ser cristi ab regnat, a tal ponto que no existir cristo com
reinado,
ne null prelat haur cavall gras, sejornat. e nenhum prelado ter cavalo 755
descansado.
Vejats, doncs, nermit, lo mn a qu s Vejais, pois, eremita, no que se tornou o
tornat. mundo.
LXIV LXIV
Ramon, dix lermit, fort volria saber Ramon, disse o eremita, muito
desejaria saber
per qual ra se vol Dus aix captener por qual razo Deus deseja assim se
comportar
del mn, qui s seu, e gita al noncaler com o mundo, que Seu, e indiferente
de la sua bontat; com ho pot sostener Sua bondade. E como pode suportar 760
que tants pecadors vagen en infern mal que tantos pecadores vo ter o mal no
haver. Inferno.
Per qu us prec, Ramon, que men digats Por isso, vos peo, Ramon, que me
lo ver, digais a verdade57,
car on mais me direts, mais sabrai pois quanto mais me disserdes, mais
retener, saberei reter,
e lo fait que em lliurats mills porai e o feito que me entregais, melhor
mantener. poderei manter.
Car, pus que elmn fo fait tro ara, a mon Pois desde que o mundo foi feito at 765
50
parer, agora, a meu parecer,
si s un home salvat, mil ne sn en doler se um homem salvo, mil esto em dor
en infern per totstemps. E a, co es pot no Inferno por todos os tempos. E
fer como isso pode ocorrer
que lEsgleia ne hom no en fa son poder? sem que a Igreja nem os homens faam
todo o seu poder?
LXV LXV
Nermit, ja us hai dit, si b vos pot Dom eremita, j vos disse, se bem
membrar, podeis lembrar,
que Dus mais cre hom per si servir, que Deus criou o homem mais para 770
honrar servi-Lo e honr-Lo
que per o que en hom hagus gloriejar. que para que ele pudesse ser vangloriado.
E car hom no est en la fi de crear, E como o homem no est no fim para o
qual foi criado,
en quant mais desira per si procurar e mais deseja para si procurar
salvaci que a Du honrar e benestar, a salvao, que a Deus honrar e o Seu
bem-estar,
per a aital hom no pot en grat estar, ele no pode em graa estar, 775
ans est en pecat, asss en labissar. e sim est em pecado, e sentado beira
do abismo.
Per qu lo mn se perd e no es vol Por isso o mundo se perde e no deseja
despertar, despertar,
e gens no em meravell si Dus no el vol e no me maravilho se Deus no o deseja
amar amar
ni si lleixa el demoni en lo mn tant mal ou se deixa o demnio fazer tanto mal
far, no mundo
per qu del tort que pren se pusca fort para que dos erros que recebe possa 780
venjar. fortemente se vingar.
LXVI LXVI
Lermit e Ramon presseren comiat O eremita e Ramon se despediram,
e sn-se, en plorant, baisat e abraat, e, chorando, beijaram-se e abraaram-se,
e casc dix a laltre que a Du fos e um disse ao outro que a Deus fosse
comanat confiado
e en oraci lu per lautre membrat. e em orao um pelo outro fosse
lembrado.
Al partir seguarderon ab molt gran Ao partirem, olharam-se com grande 785
caritat, caridade,
pietat e dolor e, ab lo genoll ficat, piedade e dor, e ajoelhados
e casc seny laltre e pus, agraciat, abenoaram-se e agraciaram-se,
51
lo u es part de laltre ab mant suspir e um partiu do outro com muitos
gitat, suspiros,
car mais no preposaven que fossen pois no acreditavam que iriam mais se
assemblat encontrar
en est mn, mas en laltre, si a Du ve de neste mundo, mas no outro, se a Deus 790
grat. agradasse.
E quan lu de lautre se fo un petit To logo estiveram um pouco afastados
llunyat, um do outro,
tantost foron casc per laltre desirat. um foi pelo outro fortemente desejado.
LXVII LXVII
Lermit remembr lo treball e lafan O eremita relembrou o trabalho e o
esforo
en qu Ramon havia estat en mant an, que Ramon havia feito por muitos anos,
e encar que es metia en perill qui s molt e, alm disso, expunha-se a muitos 795
gran. perigos.
Al cel llev sos ulls, mans juntes, Levantou seus olhos aos cus, uniu suas
genollant, mos, ajoelhou-se,
ab gran zel e amor a Du dix en plorant: e com grande zelo58 e amor, a Deus disse
em prantos:
Oh Dus gran, piados, per merc vos Oh Deus grande59, piedoso, por merc
deman Vos peo
que ab vos sia Ramon e que el guardets que convosco esteja Ramon e que o
de dan! protejais dos danos!
A vs, Dus poders, amic Ramon A Vs, Deus poderoso, confio meu 800
coman, amigo Ramon,
e al mn trametets hmens que hagen e ao mundo enviai homens que tenham
talant disposio
de mort per vostra amor, e qui vagen para morrer por Vosso amor, e que
mostrant mostrem
veritat de la fe, per lo mn precant, a verdade da f, pelo mundo pregando,
segons que ja Ramon ho va b segundo o que Ramon muito bem
comenant. comeou.
LXVIII LXVIII
Quan Ramon remembr la molt gran Quando Ramon relembrou a grande 805
tempestat tempestade
en la qual llongament hac estat tabuixat sob a qual por longo tempo esteve
58 Em OE, piedade.
59 Em OE, humilde.
52
transtornado,
e membr lermit que a ella sera dat, e lembrou-se do eremita que a ela se
lanou,
adoncs plor molt fort e hac dell pietat, ento chorou muito e teve piedade dele,
e dix a Jesucrist, mans juntes, genollat: e, mos juntas, ajoelhado, disse a Jesus
Cristo:
Oh vs, ver Dus e hom, per qui eu Oh Vs, verdadeiro Deus e homem, 810
hai treballat por quem eu trabalhei
con fssets per lo mn conegut e amat! para que fsseis conhecido e amado pelo
mundo!
Si a dretura plau que vs me nhajats Se ao direito apraz que por mim vs
grat, tenhais gratido,
plcia-us que lermit sia remunerat, peo-vos que o eremita seja
recompensado,
pus que ss ms tan fort en ma societat, pois ele se ps to forte em minha
companhia,
e faits per ell complir o on ay pauc e faais com que ele cumpra o que pouco 815
enanat, avancei,
e a mi ajudats a enanar crestiantat. e me ajudeis a expandir a Cristandade.
LXIX LXIX
Fenit lo desconhort que Ramon ha escrit; Findo est o Desconsolo que Ramon
escreveu,
en lo qual del mn lordenament ha dit no qual disse o ordenamento do mundo,
e en rimes posat, per o que no soblit; e em rimas ps para que no seja
esquecido,
car poria sser que mant home ardit pois poderia ser que muitos homens 820
corajosos
se metra en lo fait, tro que sia complit ponham-se no feito, at que seja
cumprido
o que tant ha Ramon al Papa requerit. o que tanto Ramon requereu ao Papa.
Car si per lo Papa lo fait s establit Pois se pelo Papa o feito fosse
estabelecido
e que li cardenal hi hagen consentit, e os cardeais60 o consentissem,
poran sser del mn tot li mal departit, poderiam do mundo fazer todo o mal 825
partir,
e tot lo mn ser a Du tant abellit e todo o mundo seria to atrado para
Deus
que a la fe crestiana no ser contradit. que a f crist61 no seria refutada.
53
Aquest bell desconhort do al Sant Este Desconsolo confio ao Esprito Santo
Espirit.
61 Em OE, a f romana.
54
Canto de Ramon (1300)
55
Canto de Ramon (1300)
Ramon Llull (1232-1316)
Trad.: Tatyana Nunes Lemos e Ricardo da Costa (Ufes)
62 Planta umbelfera medicinal. Ademais entre a vinha e o funchal era o locus amoenus da poesia
medieval: O tema da natureza paradisaca muito recorrente tanto na literatura medieval como um
todo quanto nos escritos lulianos. Ele possui um ttulo: locus amoenus. O ambiente paradisaco to
belamente descrito no Livro do gentio que ultrapassa o prprio sentido de cenrio que serve de
ambiente para o futuro debate e passa a ser mais um personagem. Os conceitos de flor, fruto e
rvore remetem a coisas agradveis, belas, boas, e que predispem os protagonistas e o prprio
leitor a uma felicidade dialtica e amorosa graas fora potica do ambiente. Essa uma caracterstica
cultural do sculo XIV: a jardinagem, isto , a jardinagem com um sentido metafsico e transcendental. O
tema do jardim como refgio do mundo e local ideal para a discusso intelectual (ou mesmo a
procura do amor), mais do que remontar tradio clssica de Virglio (70-19 a.C.), possua ento
uma forte influncia da esttica islmica. COSTA, Ricardo da, e PARDO PASTOR, Jordi.
Ramon Llull e o dilogo inter-religioso: cristos, judeus e muulmanos na cultura ibrica medieval: o
Livro do gentio e dos trs sbios (c.1274) e a Vikuah (c. 1264) de Nahmnides sobre a Disputa de
Barcelona de 1263. In: LEMOS, Maria Teresa Toribio Brittes e LAURIA, Ronaldo Martins (org.). A
integrao da diversidade racial e cultural do Novo Mundo. Rio de Janeiro: UERJ, 2004 (cd-room).
56
Dus Paire, Fil, Dus Espirat, Deus Pai, Filho, Deus Espirado63, 20
de qui s Santa Trinitat, que Santa Trindade,
tract com fossen demonstrat. tratei como fosse demonstrada.64
Dus Fill del cel s davallat; Deus Filho, que desceu do cu,
de una verge est nat, nasceu de uma Virgem,
Du e home, Crist apellat. Deus e homem, chamado Cristo.
63 O verbo espirar em catalo medieval e especificamente na filosofia luliana se refere ao ato de amor
divino de criar o Filho e o Esprito Santo, mas tambm o ato do Esprito Santo de iluminar a criatura
humana (ver GGL, vol. II, 1983, p. 355). Portanto, ultrapassa e muito o sentido em portugus, que
o de exalar, desprender, emanar, emitir sopro.
64 A demonstrao (prova) da Santssima Trindade aos incrdulos dar-se-ia por meio de sua Arte.
65 A palavra trtaro deriva de Ta-ta (ou Dada), tribo mongol que habitava a Tartria, regio ao noroeste
da atual Monglia no sculo V. Foi utilizada pela primeira vez no sculo XIII para designar os povos
que dominaram partes da sia e Europa sob a liderana mongol. Contudo, Ramon Llull distingue
mongis de trtaros. Veja a Doutrina para crianas, LXXII, 3. Para a questo mongol na filosofia
luliana, ver GAY, Jordi. Ramon Llull en Oriente (1301-1302): circunstancias de un viaje. In: SL
93, 1997, p. 25-78.
66 Nos anos seguintes, Llull viajou a Chipre, Armnia e provavelmente Jerusalm.
67 Dona, denominao medieval de Santa Maria
57
Som hom vell, paubre, menyspreat, Sou um homem velho, pobre,
menosprezado,
no hai ajuda dhome nat no tenho ajuda de nenhum homem
nascido,
e hai trop gran fait emparat. mas comecei um grande feito. 45
Grans res hai de lo mn cercat; Grande coisa do mundo tenho buscado,
mant bon exempli hai donat: timo exemplo tenho dado,
poc som conegut e amat. mas sou pouco conhecido e amado.
On que vage cuit gran b far, Aonde vou penso grande bem fazer,
e a la fi res no hi pusc far; Mas no fim, nada posso fazer,
per qu nhai ira e pesar. pelo que tenho ira e pesar.
Ab contrici e plorar Com contrio e pranto, 70
vull tant a Du merc clamar desejo tanto a Deus merc clamar
que mos libres vulla exalar. que meus livros quero exaltar.
58
Santetat, vida, sanitat, Santidade, vida, sanidade,70
gauig me do Dus e libertat, gozo me d Deus e liberdade,
e guard-me de mal e pecat. e guarda-me do mal e do pecado. 75
A Du me som tot comanat: A Deus estou totalmente confiado,
mal esperit ne hom irat nem mau esprito, nem homem irado
no hagen en mi potestat. no tenham em mim potestade.
Man Dus als cels els elements, Ordene Deus aos cus e aos elementos,
plantes e totes res vivents plantas e todas as coisas viventes 80
que nom facen mal ni torments. que no me faam mal nem tormentos.
Dm Dus companyons D-me Deus companheiros conhecedores,
coneixents,
devots, leials, humils, tements, devotos, leais, humildes e tementes,
a procurar sos honraments. para procurar seus honramentos.
59
O Conclio (1311)
60
O Conclio (1311)
Ramon Llull (1232-1316)
Trad.: Tatyana Nunes Lemos e Ricardo da Costa (Ufes)
I I
71 O Conclio de Vienne ocorreu do dia 16 de outubro de 1311 ao dia 06 de maio de 1312 (sua
convocatria citava o tema da passagem a Ultramar, isto , a cruzada).
72 At 1, 8.
61
En concili hajats consell No Conclio, tenhais conselho
ab hom ardit e no volpell, com um homem corajoso, no covarde, 30
a consellar per bon cabdell, recebeis conselho de um bom lder.
e si no havets serets molt bell; E se assim fizerdes, sereis muito belo,
car hom vestit pois o homem vestido
de vicis e mal esperit de vcios e mau esprito
s mal garnit. mal guarnecido. 35
62
En concili guardats la fi No Conclio, guardais o fim
de Du, qui est lo cam de Deus, quem est no caminho 65
de parads, verai fi; do Paraso, ver o fim.
e si hi anats vespre e mat E se a fordes, pela vspera75 e manh,
segur irets, ireis seguro,
barat ne tort, mal no tembrets, fraude nem erro, mal no temereis,
perfait serets. e perfeito sereis. 70
II II
Del Papa Do Papa
74 Capo qualquer animal castrado. No poema, faz-se meno docilidade do animal castrado e sua
menor agressividade.
75 Vsperas uma das horas cannicas (Matinas [meia-noite], laudes [trs da manh], primas [primeiras
horas do dia, ao nascer do Sol ou cerca de seis da manh), vsperas [seis da tarde] e completas [(hora de
dormir]).
76 Trata-se do papa Clemente V (1305-1314).
63
Snyer En Papa, tal vos riu Senhor Dom Papa, sois to generoso
que volria no fssets viu! que desejaria que no fsseis vil!
Guardats que no siats altiu Resguardai-vos para no serdes altivo
al concili, qui est riu no Conclio, que rio 95
e bon cam e bom caminho
per qu hom va a bona fi para chegar a um bom fim
ab voler fi. com vontade.
64
e sens eixir. e sem sada.79
III III
Dels Cardenals Dos Cardeais
79 Quem no fizer todo o possvel para que o Conclio chegue a um bom termo, isto , para que a
cruzada seja efetivada e as propostas lulianas de criao de escolas sejam implementadas, ser
severamente julgado no dia do Juzo Final!
65
Cardenal que vol destrobar Cardeal que desejar perturbar 155
que el concili no es pusca far, para que no se possa fazer o Conclio,
lo concili sir clamar o Conclio ir clamar
a Du, qui el venjar ben car. a Deus, que o vingar bem caro.
Las! Qu es far Ai! O que se far?
car no li en valdr puig ne pla Pois no lhe valer monte, nem plano, 160
ne tot quant ha! nem tudo quanto h!
Cell qui no fa el b que por Aquele que no faz o bem que poderia
spia que Dus sen venjar saiba que Deus se vingar,
e en far b null mal far; e ao fazer o bem, nenhum mal far,
car en no far b mal far; porque ao no fazer o bem, mal far.
e, doncs, senyors, Portanto, senhores, 180
puis que el poder est en vs, j que o poder est em vs,
estiats bos! sejais bons!
66
Senyors cardenals, ab voler Senhores cardeais, com vontade 190
podets tot lo mn conquerer podeis todo o mundo conquistar,
ab qu donets vostre poder dais o vosso poder
a Du, e podets-ho lleu fer, a Deus, e podeis rapidamente fazer,
pus que us vullats: assim que desejardes:
si no ho faits ser car comprats. se no o fizerdes, ser porque fostes 195
comprados.
Ah, b us guardats! Ah, bem vos protegeis!
IV IV
Dels Prnceps Dos Prncipes
67
diguen: ns som aparellats, digais: ns estamos preparados.
senyors, anats! Senhores, ides!
80 Nessa passagem, Llull incita os prncipes a se comprometerem com o fim do domnio mouro sobre as
terras de Jerusalm.
68
e que lhonor de Du loblit. e a honra de Deus est esquecida.
Ah, gran bar, Ah, grande baro,
mit tota ta entenci coloque toda a tua inteno
que sies bo! para seres bom!
Cavaller s per dret servir Cavaleiro existe para o direito servir 260
e que lo mal faa fugir, e o mal fazer fugir
e que lo b pusca venir para que o bem possa vir,
e que lo d per obeir e ser dado para obedecer
al Du damar, ao Deus de amor,
ab qu vaja en Ultramar com O qual ir Ultramar 265
b exalar. para o bem exaltar.
V V
Dels Prelats Dos Prelados
69
Prelat tant quant ha de poder Prelado tem tanto poder
en far lo b li quer em fazer o Bem81 lhe querer,
que d a Du de son haver; que d a Deus do seu haver.
e lo donar s son b fer E o dar seu bem fazer82
en son bon lloc; em seu bom lugar, 285
sin de llai no els parr joc. seno, o Alm no lhes parecer um alvio.
Ah, fort los toc! Ah, que isso os sensibilize!
81 Trata-se do Bem Supremo, ou Sumo Bem, noo filosfica aristotlica que indica aquilo que desejado
por si mesmo, no em vista de outro bem. necessrio que haja um Bem Supremo para evitar o
processo ao infinito (tica a Nicmaco, I, 2, 1094-18). Os medievais empregaram essa expresso para
indicar o prprio Deus.
82 O dar sem esperar nada em troca o conceito cristo de amor (caritas), considerado o amor mais
perfeito jamais pensado (ver, por exemplo, Hannah Arendt, O conceito de amor em Santo Agostinho,
Lisboa: Instituto Piaget, s/d, p. 35).
83 A Avareza era um dos sete pecados mortais diretamente associado aos cavaleiros, que, durante o
feudalismo, endividavam-se constantemente para adquirir e atualizar seu armamento. O cavaleiro avaro
, ainda, largamente representado na iconografia medieval e moderna. Em uma iluminura do Livro das
Horas (c.1475) de Robinet Testard, um cavaleiro monta um lobo voraz, que simboliza o apetite do
avaro pelo dinheiro, enquanto exibe e despeja uma bolsa vermelha repleta de moedas (h ainda outra
bolsa, preta e igualmente cheia, em sua cintura). O diabo o acompanha. Ver COSTA, Ricardo da. A
noo de pecado e os sete pecados capitais no Livro das Maravilhas (1288-1289) de Ramon Llull. In:
FILHO, Ruy de Oliveira Andrade (org.). Relaes de poder, educao e cultura na Antigidade e Idade Mdia.
Estudos em Homenagem ao Professor Daniel Valle Ribeiro I CIEAM VII CEAM. Santana de Parnaba,
SP: Editora Solis, 2005, p. 425-432.
70
Prelat, no pots Dus enganar Prelado, no podes a Deus enganar,
ne en res no lo pots forar, nem a nada O podes forar.
e si de seu no li vols dar E se do teu, no Lhe desejas dar,
de tu es por fortment venjar! de ti poder fortemente se vingar! 305
Si no est bo Se no s bom,
no haurats excusaci: no poders se desculpar:
dir-tha de no. dir-te- no.
84 Trata-se da segunda vez que o filsofo se vale da metfora do bestirio, e com os mesmos animais (o
carneiro e o leo): na primeira, o ignorante carneiro engana o lobo e o leo; aqui, todo leo faz o
carneiro tremer.
71
de o en qui ha gran rais do que tem grande razo
pauc s temut; pouco serdes temido.85
bo li fora que ests mut, Bom seria que fsseis mudos, 335
no recret. desacreditados.
VI VI
Dels Religiosos Dos Religiosos
72
Religis contemplatiu, Religioso contemplativo
temor ds Du est son niu, traz o temor de Deus em seu ninho,
no tem menaces ne null briu no teme ameaas nem qualquer brio, 360
ne no vol sser sejorniu. nem deseja estar descansado.
Vai precar Ide predicar
que anem tuit en Ultramar que todos vo para Ultramar
per Dus honrar! para Deus honrar!
73
en Ultramar. para Ultramar.
VII VII
De Contricci Da Contrio89
74
Contricci, cell qui no us vol Contrio, aquele que vos deseja
sens fina amor est tot sol, sem o fino amor91 est totalmente s,
e si lo cor contrit no es dol e se o corao contrito no tem dor
de tot en tot serets en sol. sempre estareis em solido.
Ja gras cap Pois um gordo capo 425
no us valdr a dampnaci de nada vos valer contra a danao92,
precs ni perd. preces nem perdo.
89 Aps se dirigir aos poderes laicos e religiosos, o filsofo passa aos sentimentos necessrios boa
execuo do Conclio (a contrio, a satisfao, a orao e a devoo).
90 A contrio o sentimento pungente de arrependimento por pecados cometidos e pela ofensa a
Deus, menos pelo receio do castigo do que pelo amor e gratido divindade. Em Llull, a penitncia
...a contrio do corao e a amargura da alma pelos pecados que fazes, dos quais se arrependes ou
propes nunca mais faz-los. Isso d aflio ao corpo do homem, com jejuns, oraes, peregrinaes
e outras coisas semelhantes a essas. (Doutrina para crianas, XXVI, 1). E no Livro dos Mil Provrbios: 1.
Quem tem contrio est prximo da satisfao; 2. A conscincia com contrio d paixo vontade;
3. Quem tem contrio no ri; 4. Quem conta seus pecados com risos no tem contrio; 5. Sem
contrio no podes ter perdo; 6. A contrio dispe o pecador a desejar o perdo; 7. Que a
contrio te faa chorar para que possas rir no Paraso; 8. Uma paixo por contrio vale mais que
todas as bem-aventuranas por risos; 9. A contrio a mensagem que o pecador envia piedade de
Deus; 10. A contrio sem esperana no tem forma; 11. A contrio e a graa de Deus so vizinhas
no homem pecador; 12. Quem chora com contrio chora com doces lgrimas; 13. Se freqentemente
pecas, freqentemente tens de ter contrio; 14. Quanto maior o pecado, maior a contrio; 15. Quem
tem lenta contrio ou quem a enfraquece vizinho do demnio; 16. Tua contrio est mais viva
pelo amor que tens a Deus que pelo pavor que tens dEle; 17. Em todos os tempos a contrio
amiga leal; 18. A contrio fonte de suspiros; 19. Quando com a contrio choras, a tua alma
engorda; 20. A contrio por amor e contrio por pavor so vizinhas; 21. O tesouro de Davi e a
sabedoria de Salomo no valem mais que a contrio, XX. Da Contrio.
91 Fino amor (fina amor), isto , o amor corts.
92 Isto , o vcio da glutonia, dos excessos alimentares que, alm de se oporem ao delicado amor da
verdadeira contrio, ainda dificultavam a dor sincera do corao contrito.
75
lo concili, vostra llan o Conclio, vossa l
de falsetat mant hom vestr; vestir a muitos de falsidade;
per destruir para destruir
lo concili, fa jaquir o Conclio, deixe de 440
Dus a servir. a Deus servir.
76
e per tot va cap eret, por tudo vai de cabea erguida
e s ardit e corajoso,
pus que est de mal eixit, j que est livre do mal 475
per vs guarnit. e por vs guarnecido.
VIII VIII
De satisfacci Da Satisfao93
93 A satisfao a qual Llull se refere a do sentido teolgico: uma reparao do mal causado a algum ou
da injria feita ao prximo, ou a Deus pelo pecado. No Livro dos Mil Provrbios: 1. Cumpre a satisfao
de acordo com o que tens pecado; 2. Se tiveres comido muito, satisfaz comendo pouco; 3. Se tens
pecado por nobres vestimentas, satisfaz com humildes vestes; 4. Se com pouco amor pecas, cumpre a
satisfao com grande amor; 5. Do tempo perdido no podes fazer satisfao; 6. Se com a mo no
podes fazer satisfao, f-la com a vontade; 7. A satisfao, a justia, a penitncia e a contrio so
primas; 8. Se estiveres tentado contra a expiao, ajuda-te com suas parentes; 9. A misericrdia satisfaz
com a justia, sua irm; 10. A satisfao com dinheiro no vale tanto quanto a penitncia; 11. Se tens
pecado por ver e falar, satisfaz com o chorar; 12. Quanto maior a satisfao, maior a paixo; 13. Se
tiveres feito pecado em tudo, satisfaz tu de tudo com a penitncia; 14. Quem pratica a satisfao bem
pede o perdo; 15. Se pecas com mau exemplo, satisfaz com bom exemplo; 16. Se pecas contra a
caridade, satisfaz com ela; 17. Para tal pecado, tal satisfao, por contrrio; 18. No podes fazer to
grande satisfao quanto o for teu pecado; 19. Pede perdo do que com satisfao no podes cumprir;
20. Satisfaz a Deus porque tudo o que existe em ti dEle, XXIV. Da Satisfao.
77
a ton membrar e a ton poder, o teu lembrar e o teu poder
que els dons a Du ao d-los a Deus 495
per o que trastot sia seu para que tudo seja teu
ab tot son feu. com todo o seu feudo.
78
Ah, cavaller, Ah, cavaleiro, 530
sies bo e valent guerrer sejas bom, valente guerreiro
e va-hi primer! e v primeiro!
IX IX
De Devoci Da Devoo95
94 Em portugus, a palavra traspassamento tem o mesmo sentido que a do catalo do sculo XIII
(traspassament): morte, passagem dessa vida (efmera) para a outra (eterna).
79
Devoci, de volentat Devoo, da vontade
siats cosina, de bontat, sejais prima, e da bondade,
denteniment e do bon grat, do entendimento e do bom grato,
e que no hi sia null barat e que ningum seja fraudado
ne dir de no nem diga no 565
al concili, com sia bo ao Conclio, porque bom,
de gran perd. de grande perdo.
Devoci, tot quant havets, Devoo, que tudo quanto haveis 575
sia amor, llausor e prets, seja amor, louvor e preces;
e si no faits quant far porets e se no fazeis o quanto podeis,
fals e debades planyerets. falsa e inutilmente chorareis.
Vostre plorar Vosso chorar
e els sospirs faits per enganar e suspiros, fazeis para enganar 580
contra b far. contra o bem fazer.
95 1. Se desejares ter grande devoo lembra, entende e ama freqentemente as grandes nobrezas e
perfeies que Deus possui por essncia e por obras; 2. Sem a santidade no podes ter devoo; 3.
Podes ter maior devoo contemplando do que falando; 4. A contemplao a fonte de onde nascem
devotas palavras; 5. A devoo faz os olhos chorarem e o corao se alegrar; 6. A devoo satisfaz,
engorda a alma e debilita o corpo; 7. Com a devoo falas e participas com Deus; 8. Com a devoo
sabers se ests na graa de Deus; 9. Com a devoo pedes a Deus amor e com devoo Deus o d;
10. A devoo te faz suspirar e o suspirar te faz amar; 11. Quem tem devoo possui todos os bens;
12. Tudo que precisas te trazido por Deus pela devoo; 13. Com a devoo foge da tentao e ters
paz; 14. Tem devoo e ters Deus; 15. O maior inimigo que tem o pecado a devoo; 16. O homem
devoto freqentemente chora e tardiamente ri; 17. A devoo filha da caridade e da piedade; 18.
Quem pede perdo com devoo no se fadiga; 19. No podes ter melhor amigo que a devoo; 20. A
amizade sem devoo no dura; 21. Tem devoo e no ters pavor, Livro dos Mil Provrbios, XXIX. Da
Devoo.
80
e per plorar! e pelo chorar!
Anats los altres enganar Ide aos outros para enganar
e baratar! e fraudar!
81
sia nostre pa e piment, seja nosso po, pimenta
e bon talent. e bom talento.
X X
Doraci Da Orao96
82
Oraci, en mant hom sots Orao, muitos so os homens 645
qui Dus prega, per o dessots que rogam a Deus, por suas desgraas
plora, sospira al sanglots, choram, suspiram com soluos
e de Du no el cal una nots; e a Deus no do uma nota;
perqu fallits, por isso, erram,
car est en hmens mal nuirits porque os homens esto mal educados 650
de bon faits dits. de bom feitos ditos.
83
Oraci, veig-vos xantar Orao, vejo-vos cantar 680
molt e petits miracles far, muito, e pequenos milagres fazer,
ab petit vos vei destorbar, por pouco vejo vos perturbar
par que no hajats gran amar para que no tenhais grande amar
mais en cos, como um primo,
en sejornar e en bon vi e em descansar, em bom vinho 685
e en aur fi. e em ouro, o fim.
Ramon, tot o que pot far Ramon, faz tudo o que puder
per bon concili ordenar para o bom Conclio ordenar 695
ab la senyera, e precar com o pendo, e pregar
aquells qui el poden ordenar queles que o podem ordenar
per gran amor, por grande amor,
e qui han fora major e que tm a fora maior
per lo Senyor. pelo Senhor. 700
XI XI
Senyor Dus, pluja, Senhor Deus, chova,
per qu el mal fuja, para que o mal fuja,
car pecat puja! pois o pecado aumenta! 98
98 Segundo Josep Romeu i Figueras, estes versos parecem ter sido inspirados em um canto popular, uma
espcie de splica para que venha a chuva.
84
Quan el concili er justats, Quando o Conclio estiver reunido,99
ver Dus, justcia donats verdadeiro Deus, dai justia
per conseller a los prelats, para aconselhar os prelados,
car no hi ser null barats. porque ali ningum ser fraudado.
Al concili, ver Dus, aidats. Ao Conclio, verdadeiro Deus, ajudai. 715
Senyor Dus, pluja, Senhor Deus, chova,
per qu el mal fuja, para que o mal fuja,
car pecat puja! pois o pecado aumenta!
85
car pecat puja! pois o pecado aumenta!
86
Si al concili va ergull Se ao Conclio vai o orgulho
ab null hom, ne en ell lacull com algum, e nele acolhido,
tot hi ser de mal escull: tudo a ser de mau estorvo:
no hi cal anar Ramon Llull! no deve ir Ramon Llull! 785
Senyor Dus, pluja, Senhor Deus, chova,
per qu el mal fuja, para que o mal fuja,
car pecat puja! pois o pecado aumenta!
87