Você está na página 1de 38

HISTORIA DESENVOLVIMENTO

ENFERMAGEM IHA MUNDO NO


TIMOR - LESTE

EQUIPA DOCENTE –
FUNDAMENTOS TEORICO
NO PRATICA – DEP – ESE –
2018
Objetivo Geral :
Hafoin tuir PA espera katak estudantes bele
komprende konaba :

Objetivo Especifiko
1.Definisaun Enfermagem

2. Enfermagem iha Mundu no Timor Leste

3. Historia Enfermegem iha Presente

2
INTRODUSAUN
Enfermagem hanesan : forma serviso
professional no integra husi serviso basea
ba siencia no dikas ( kiat ) iha servisos
enfermagem ho nia forma ba biopsikososial
no Espiritual nebe’e komprensivo hodi
hato’o ba individu , familia, sosiedade
nebe’e ho saude saudavel no moras nebe’e
abrange ba proceso vida humana .

3
DESENVOLVIMENTO
ENFERMAGEM IHA MUNDO / HUSI
LIUR TIMOR – LESTE
 Tempo antigo ( Zaman Purba )

 Tempos Religiosos ( Zaman keagamaan )

 Hahu iha tempo Cristo ( Zaman Masehi )

 Inisiu sekulu XVI ( Permulaan abad XVI)

 Antes atu funu mundial II (Masa sebelum Perang dunia II )

 Tempo durante funu mundial II (Masa selama Perang Dunia II )

 Periode Pos – husi funu (Masa Pasca Perang Dunia II


 Desde Tinan 1950 ( Sejak tahun 1950 )

4
TEMPO ANTIGO (ZAMAN PURBAKALA )

Tempo Antigo (Primitive Culture)

Animismo : Fiar liu ba forsa Invisivel/ mistiko


( gaib/mistik) nebe’e fo influensia ba proceso vida
humana.

Moras  tamba forsa husi natureza / mistiko : fatuk


bot , foho, no ahi bot .

Tempo nebe’e knar Enfermeiro seidauk iha


desenvolvimento .

Fenomeno ita hare ba Istoria iha Egito( Mesir) no Cina .


5
TEMPO CRISTO ( ZAMAN KEAGAMAAN )

 Templos (Kuil) mak hanesan centro ba atendimento mediko,


tamba ema fiar katak moras kausa husi pekado no malisaun
husi Maromak .

 Lideres Religiosos ema fiar ou tane as hanesan medikos .

 Enfermeiro/ a konsidera hanesan escravos (Budak) no simu


rekonpensas nebe’e menos .

 Serviso baseia ba instrusaun husi Lideres Reliagiaun nebe’e


halao nia knar hanesar medikos ( Tabib) .

6
INICIO IHA TEMPO CRISTO (PERMULAAN
MASEHI)

Religião Katolika hahu iha desenvolvimento .

Enfermagem hahu nia progresso , hamutuk ho ritmo


desenvovimento husi religião katoliko .

Progresso Enfermagem hahu estabelece wainhira hari


Hospital Monastic iha Roma ho fasilidade
Enfermagem .

Enfermagem desenvolve iha nasaun ASIA (iha

7
Sekulo VI  Medio Oriente (Timur Tengah)
Desenvolvimento husi Medio Oriente hamutuk ho
suceso Profeta Muhammad SAW hodi espalha
religião Islamiko .

Iha tempo neba, Jazirah Arab desenvolve rapidu ba


siencias Siensia Exata, Siensia Kimika, Higiene , no
aimoruk .

Enfermagem desenvolve prinsipio basiko 


Higiene Pessoal , Nutrisaun, Liquidu, Ambiente .

Figura( Tokoh) nebe’e mak desenvolve nia naran


mak : Rafidah
8
Inicio sekulo XVII
 Orientasaun sosiadade transforma : ba orientasaun Religiosos
 mak kaer poder .

 Orientasaun poder  Funu , halo eksplorasaun ba riko soi husi


natureza , no mos desenvolvimento ba conhecimento .

 Igreja mos sai hanesan fatin atu halao aktividade religiosa tenke
taka ba publiku tamba fo influensia ba enfermagem .

 Atu prenxe necessidade enfermeira , ba feto sira nebe halo krime


no hetan arrependimento mak simu sai hanesan Enfermeira .

 Reputasaun Enfermagem iha diminuisaun tamba enfermeiro/a


simu salario menus husi total servisu nebe’e kleur no serviso iha
kondisaun nebe’e ladiak .
9
ANTES FUNU MUNDIAL II (SEBELUM PERANG
DUNIA II )

Kuidadus Enfermagem foka liu ba queixa prinsipal husi


expresaun Domin .
Alvo  Ba ema moras .
Atividade kuidados Enfermagem foka liu atu fo ajuda
ba ema moras atu diak  Saudavel nebe’e as .
Enfermeiro menos no laiha edukasaun formal .
Escopo ba kuidadus Enfermagem ho nia natureza foka
liu ba Kurativo  atu prenxe necessidade basiko husi
ema moras .

10
TEMPO DURANTE FUNU
MUNDIAL BA II

Hahu conhece no implementa teknologia moderno .

Mosu moras tamba iha funu .

Desafio foun ba enfermeiro  maka prenxe necessidade


husi sociedade ba serviso saude .

11
TEMPO DEPOIS HUSI FUNU II
 Desenvolvimento iha kampo Enfermagem ho rapidamente iha
Nasaun Amerika . Desemvolvimento hetan influensia :
1. Konsiensia husi sosiedade iha aumento iha kampo
Emfermagem .
2. Aumento husi populasaun  problema foun iha serviso
saude .
3. Desenvolvimento ba conhecimento prinsipal iha siencia ba
Saude .
4. Promove nebe’e ativo no kreativo  kurativo , preventivo ,
promotivo .
5. Desenvolvimento iha edukasaun Enfermagem .

 Hahu iha desenvolvimento ba enfermagem profesional.

12
TINAN 1950
 Desenvolvimento profesionalisme  Edukasaun Enfermagem
(bachelorMaster)

 Enfermagem mak hanesan proseso

 Ho aspeto importante 4 mak :


 Nursing at patient.
 Nursing to patient
 Nursing for patient
 Nursing with patient

13
kontinuasaun ba tinan 1950 :

 1967  proseso enfermagem komposto husi Assesmento ,


Plano , Implementasaun , Evaluasaun .

 1973  International council of Nurses (ICN)  Definisaun


enfermagem  funsaun nebe’e uniko husi Enfermeiro/a mak
ajuda ema moras no saudavel ho nia esforso atu manten saude
no kura , no mos prepara paciente atu enfrenta escassez mortal (
sakaratul maut ) ho konfortavel mak hanesan : esforso nb halao husi
kliente ho nia forsa rasik , motivasaun, konsiensia atu halao ho
didiak to pasiente independente .

14
NATUREZA ENFERMAGEM (HAKIKAT KEPERAWATAN )

 Atividade enfermagem mak hanesan atividade fo ajuda .

 Forma assistensia mak hanesan : atividade atu halo funsaun


diariamente nb normal bele halao husi individu ida idak ho
kondisaun saudavel .

 Limitasaun no inkapacidade atu halao atividade funsaun loron


– loron tamba fraqueza fisiko , menus husi motivasaun , no
menus husi konhecimento .

15
DESENVOLVIMENTO
ENFERMAGEM IHA TIMOR
LESTE

 Tempo Kolonial Portugues


 Tempo seidauk independensia ( Integrasaun ho
Indonesia )
 Tempo depois de independensia :
1. Periode Tinan 2001 – 2007
2. Periode 2008 – 2012
3. Periode tinan 2012 - to’o agora

16
IHA TEMPO OKUPASAUN
KOLONIAL PORTUGUES
Governo Portugues , Enfermeiro husi Timor oan ita
konhece ho enfermeiro auxiliar , nia serviso maka ajuda
no atu kuida pacientes .
Desenvolve  Departemento Saude husi militar maka
ita bolu naran Maqueiro . Serviso Saude ba forsas Timor
oan sira . Maibe’e laiha desenvolvimnto .
Iha fase  sira mos fo apoio ba sosiedade .

Ita iha Hospital ida deit mak HospitaL Nacional Antonio


Carvalho ho Centro saude mak Delegasia de Saude mak
agr ita bolu Centro Saude Formosa no cada distrito iha
Centro saude ida hamutuk 13 .
17
IHA TEMPO INTEGRASAUN
 Periode tinan : 1975 ita nia nasaun mosu funu mak Indonesia
halo invasaun ba Timor Leste .

 Iha tempo neba enfermeiro timor oan uituan los nb forma husi
Kolonial Portugues labele kobre atu fo atendimento saude ba
sociedade .

 Entaun hare RH menos  hahu halo desenvolvimento maka’as


liu iha area Enfmagem .

 1980  ESKOLA PERAWAT KESEHATAN (SPK) nia fatin iha


Lahane .

 Estudantes  husi Reguler no Mos Maqueiros troka fali ba


naran melayu Poskes

18
 Total estudantes  30 alunos maibe maioria mai husi Poskes
( Tugas Belajar ).

 Habilitasaun literaria  Remata SMP .

 Tinan 1983 to’o 1999 hamutuk angkatan 13 ho numerus de


total 1.873 enfermeiros basiko nebe’e halao nia knar iha
Rumah Sakit , Puskesmas , Puskesmas Pembantu iha Distrito
Timor – Timor ( Referensia Assosiasaun Dos Enfermeiros )

 Tinan 1990 tamba hare ba forsa Politika Timor Entaun Sr.


Governador Mario Carrascalao loke  iha Baucau to’o 1999,
(SPK klase parallel iha baucau).

19
• Periode neba Enfermagem laiha desenvolvimento tamba
ita tenke simu orientasaun husi kementerian Kesehatan
Indonesia .

• Forma atividade Enfermagem nia orientasaun foka liu ba


ketrampilan dasar dan prosedur .

• Iha RS Wira Husada ba Militar no RS Bidau Toko baru ba


Ema civil ho nia tipe B – C . Ita mos iha Hospital Referal iha
Baucau , Maliana , Suai .

20
Eksistensia Eskola PAM-KT iha
Dili, Timor – Timur, 1995.
Eskola superior PAM – KT Dili, Timor – Timur esiste
iha fulan Junu 1995.
Eskola superior PAM – KT Dili, kompostu husi
Jurusan/ Departementu 3 mak hanesan :
 Akademi Perawat (AKPER)
 Akademi Nutrisi (AKZI)
 Akademi Kesehatan Lingkingan (AKL)
Komposizaun estudantes enfermajen :

 Ba ano letivu 1995-1996, total estudantes


40 pesoas;
 Ba ano letivu 1996-1997, total estudantes
42 pesoas;
 Ba ano letivu 1997-1998, total estudantes …
39 pesoas;
 Ba ano letivu 1998-1999, Referendum.
23
Komposizaun estudantes enfermajen :

 Ba ano letivu 1995-1996, total estudantes


40 pesoas;
 Ba ano letivu 1996-1997, total estudantes
42 pesoas;
 Ba ano letivu 1997-1998, total estudantes …
39 pesoas;
 Ba ano letivu 1998-1999, Referendum.
Desenvolvimento Organisasaun Enfermagem
Profesional
 ANA (American Nursis Associaton)  organisasaun profesional
Substitui Enfermeiro iha lista AS .
 NSNA (National Student Nurses Association)  sustitui mewakili
Estudantes Enfermagem hahu husi associate
to ‘o doutoramento no hetan lisensa.
 NLN (National League for Nursing)  organisasiaun nebe’e iha
misaun atu aumenta kualidade ba edukasaun Enfermagem .

 ICN (International Council of Nurses)  organisasun


internasional primeiro no bot iha profisaun saude .

25
DEPOIS DE INDEPENDENSIA
Assosiasaun Enfermeiro Timor Leste  Hahu iha
Tinan 2003 ho nia Presidente : Enfermeiro Luis
Lobato no Vice Enfermeiro Diamantino de Jesus .

Hari primeiro ho nia objetivo atu identifika membros


nb sei ativo ho identifika mos nia grau akademiko
maioria ho SPK .

Alvo ba fo assitensia baseia liu Kurativo no


Prevensaun

26
Periode II 2008  Presidente mak nafatin enf. Luis
Lobato ho nia Vice Enfermeira Madalena Hanjam .

Periode III 2013  Presidente Enf . Jose Amaral no


nia Vice Enf. Jose Paixao .

Periode 2014  Presidente mak Enf. Joaquim


Grigorio ho nia Vice mak Enf. Santana Martins

27
 Periode 2001  Untaet ita nia Chefe DHS mak naran Padre Filomeno ho
nia Vice dr. Joao Martins . Ita seidauk iha governo difinitivo nebe ita naran
DHS .
 Periode 2006  Transisaun Governo husi Untaet ba Primeiro governo
RDTL mak ita foin iha Ministro Rasik mak : Dr . Rui Maria Araujo, no nia
Vice Ministro : Luis Lobato, LA .
 Periode 2011  Ministro Prof. Doutor Nelson , Vice Ministra Madalena
Hanjam.
 Periode 2016  Minsitro Dr. Sergio Lobo ho nia Vice 1, Dr Maria do Ceu,
Vice II . , Parteira Natalia Araujo . E dps ministro Sergio nia halao knar too
tinan rua troka fali Ministra manten ho Dr Maria do Ceu no nia Vice Prof.
Doutora Ana Isabel Soares .
• Periode 2017  Ministro Dr RUI no Vice Doutor Luis Lobato durasaun 9
meses
• Periode 2018  Ministro Dra Ela Amaral no nia Vice Enf. Bonifacio

28
Estabelecementu CNFPC iha
Lahane, dekretu lei……
CNFPC hahu loke iha lahane iha tinan 2001 ho
funsaun atu halo Formasaun kontnua ba profesionais
de saude no finalize Formasaun kontinua ba Eskola
AKT no SPK ne’ebe pendent iha 1999 depois de
referendum Timor Timur hakarak ba ukun rasik an.
Eskola superior sira ne’ebe persiza finalize mak
AKPER, AKZI no AKL inklui mos eskola superior
nebe eskola iha rai liur.
Sekolah Perawat Kesehatan (SPK).

29
CNFPC muda naran ba fali National Center for Health
Eduacation and Trainning (NCHET) iha tinan 2003 no muda fatin
ba Comoro.
NCHET muda fali naran ICS iha tinan 2005
ICS Nakfilak an ba INS 2013.
Ho nia Misaun no Visaun atu halo Formasaun kontinua ba
profesionais de saude iha teritoriu laran tomak no Fo Formasaun
kontinua ba DI Parteira, DI Farmasista, DI Oftalmolojia, DI
Tekniku Laboratoriu no mos DIII Enfermajen no Parteira.
 Iha tinan 2011 Eskola superior nebe esiste iha INS tuttela mai iha
FMCS – UNTL. Baseia dekretu lei nu. 14/10/2008 ho objetivu
atu hetan akreditasaun.

30
 Periode 2008 tamba baseia lei no …… Educasaun katak atu
hetan acreditasaun ba formasaun DIII tenke muda mai iha
UNTL .

 Periode 2008 – 2011  kontinua halo formasaun ba Diploma


III iha UNTL .

 FMCS  Hahu iha tinan 2010 . Ho nia Ramo Rua mak


Enfermagem no Parteira . Ho nia Estrutura Decano ho Vice
Decano 1,2,3, Diretora Escola no Vice Diretor no corpo
docente .

 Periode 2012  Hahu halo konversaun husi Diploma III ba


Licenciatura de Enfermagem . Gradusaun foin halo primeiro
turmo iha tinan 2018 .

31
ENFERMAGEM IHA TEMPO
PRESENTE
Enfermagem  Arte e Siencia (Seni dan ilmu pengetahuan)

Enfermeiro Professional  Fo kuidados ho


domin, atensaun, respeito , ba dignidade kliente .

Hanesan siencia  Siencia tenke desenvolve no


tenke iha mudansa foun ho inovasaun .

32
Kontinuasaun ,

Servisos Saude nebe fo tenke tuir kriteria estandarte


ba pratika no tuir kode (ANA, 2010 )

Praktika profesional  Siencia Sosial, Atitude ,


Biologia , Fisiologia , Teoria Enfermagem , no baseia
ba valor sosial , autoridade profesional,
komitmento , sociedade no kode etika .

33
Kontinuasaun ,

Enfermagem  Protége , promosaun ,


optimalisasaun ba saude no kapacidade , prevene
moras , desastre , no diminui paciente liu husi
diagnostiko enfermagem manipulasaun ba reasaun
paciente no halo advokasia iha kuidadus de saude ba
individu, familia, sosiedade no populasaun . (ANA,
2010 )

34
Konklusaun
Estuda konaba Historia Enfermagem fo satisfasaun ba
ita nia an rasik tamba fo hanoin konaba Enfermeiro
dahuluk ho nia serviso nebe’e makas mak ho nun’e ita
bele hetan resultado nb diak hanesan agora .

Historia Enfermegem hahu iha kedas iha wainhira Nai


Maromak cria ita mai iha mundo hamutuk ho Adão no
Eva tamba nia iha atu ajuda fo sentimento konfortavel
ba ema no kuida ema nia moras .
35
Tuir Historia mane no feto halao nia knar nudar
Enfermeiro , maibe’e feto hahu iha 300 M (Shryock,
1959; Donahue, 1995). Iha sekulo VI total enfermeiro
aumenta iha Mundo Enfermagem

Inicio Historia enfermagem hahu konhece husi forma


kuidadus ba comunitaria no nia forma tamba iha
relasaun ho motivasaun natural atu fo protégé ba
familia (Donahue, 1995).

36
Referensia
Carpenito ., L.J.1997.Nursing Diagnosis Application to
Clinical Praktice

Doengeus , M. E. dan Moorhaouse, M. F. 2001 .

Hidayat , A. Aziz , A. 2004. Pengantar Konsep Dasar


Keperawatan. Jakarta: EGC.

37

38

Você também pode gostar