Gramática Do Sânscrito para Estudantes de Vedanta - Volume 2 - Fonética e Sandhi - Nov - 22

श्रीः
Gramática do Sânscrito
para estudantes de Vedānta
Volume 2
Fonética e Sandhi
Medhā Michika
AVG Anaikkatti, 2017
Copyright © 2017 by Medhā Michika
Todos os direitos reservados.
Traduzido para o Português por Henrique Castro (sanscrito.vedanta@gmail.com).
Os conteúdos desta obra não devem, em qualquer configuração ou forma, ser reproduzidos sem a
permissão da autora Medha Michika.
Todo o lucro da venda deste livro original é destinado as atividades iniciadas por Śrī Pūjya Svamī
Dayānanda Sarasvatī.
Versão original digital deste livro em inglês está disponível em:

Arsha Avinash Foundation
www.arshaavinash.in
Versão original impressa deste livro em inglês está disponível em:

Arsha Vidya Gurukulam, Coimbatore, TN, India
www.arshavidya.in
Swami Dayananda Ashram, Rishikesh, UK, India
www.dayananda.org
Arsha Vidya Gurukulam, Saylorsburg, PA, USA
www.arshavidya.org
Amazon de seu país
www.amazon.com etc. (Buscar por “medha michika”)
Videos tutoriais para acompanhar essa série de livros em breve estará disponivel online. Busque no
YouTube “Medha Sanskrit”.
Sumário
Tópico I – Fonética (शिक्षा [śikṣā]) 1

1. Classificação dos sons 1
Tabela 1: Letras/Sons usados no Sânscrito 2
A. Pontos de articulação (स्थानाशन [sthānāni]) 3
B. Esforços (प्रयत्ाीः [prayatnāḥ]) 4
2. Variedade de Vogais 6
Tabela 2: Variedade de vogal 6
3. Sons similares (सवराणीः [savarṇāḥ]) 7
Tabela 3: Lista de sons similares 7
ु [guṇaḥ] e वृशधीः [vṛddhiḥ]
4. गरीः 8
Tabela 4: Lista de letras guṇa e vṛddhi 8
Tópico II - Māheśvarasūtrāṇi (माहेश्वरसूत्राशर) 9

1. Māheśvarasūtrāṇi (माहेश्वरसूत्राशर) 9
Tabela 5: Māheśvarasūtrāṇi 10
2. Como entender a tabela 5 11
3. Pratyāhāraḥ (प्रत्याहारीः) 11
Tópico III – As Bases de Sandhi (सशधीः) Mudança fonética no encontro de dois sons 14
1. Os Conceitos Básicos de सशधीः (sandhiḥ) 14
2. Três tipos de सशधीः (sandhiḥ) 14
3. Onde aplicar सशधीः (sandhiḥ) 15
Tópico IV - Sandhi de Visarga (शवसगणसशधीः) 17

Tabela 6: Visão geral sobre Sandhi de Visarga 18
1. अीः + अ (शिवोऽहं सशधीः [śivo'haṃ sandhiḥ]) 19
्
2. अीः + आ/इच (अर् नणु उवाच सशधीः [arjuna uvāca sandhiḥ])
् रा
e आ + अि (ग ु गरे
ु ष ु सशधीः [guṇā guṇeṣu sandhiḥ] 21
्
3. अीः + हि (नमो नमीः सशधीः [namo namaḥ sandhiḥ]) 25
् शवसगणीः + अि (ग
4. इच + ् रुर्ब्ण
ु ह्मा सशधीः [gururbrahmā sandhiḥ]) 28
् शवसगणीः + क/
5. अच + ्
् ख (दीःखं सशधीः [duḥkhaṃ sandhiḥ])
् शवसगणीः + प/फ
अच + ् ् (पनीः
ु पनीः
ु सशधीः सशधीः [puna≍ punaḥ sandhiḥ]) 31
् शवसगणीः + outras consoantes surdas
6. अच +
(रामश्च सशधीः [rāmaśca sandhiḥ]),
(नमस्ते सशधीः [namaste sandhiḥ]) 34
7. Exercícios práticos de todos os tipos de Sandhi de Visarga 37
i
Sumário
्
Tópico V – Sandhi de Vogal (अच-सशधीः [ac-sandhiḥ]) 43
Tabela 7: Visão geral sobre Sandhi de Vogal 44
As bases do entendimento dos Sūtras de Pāṇini sobre Sandhi 45
1. सवरण-दरर्-ण सशधीः [savarṇa-dīrgha-sandhiḥ] 46
ु
2. गर-सशधीः [guṇa-sandhiḥ] 48
3. वृशध-सशधीः [vṛddhi-sandhiḥ] 51
Regra geral (उत्सगण [utsarga]) e Exceção (अपवाद [apavāda]) 54
्
4. यर-सशधीः [yaṇ-sandhiḥ] 55
5. अयवायाव-सशधीः [ayavāyāva-sandhiḥ] 57
6. लोपीः िाकल्यस्य [lopaḥ śākalyasya] 59
ण प-सशधीः [pūrvarūpa-sandhiḥ]
7. पूवरू 61
8. पररूप-सशधीः [pararūpa-sandhiḥ] 63
्
Tópico VI - Sandhi de Consoante (हल-सशधीः [hal-sandhiḥ]) 64
Visão geral sobre Sandhi de Consoante 64
1. नलोपीः [na-lopaḥ] (8.2.7) 65
्
2. कुत्वम [ku-tvam] (8.2.30) 67
्
3. षत्वम [ṣa-tvam] (8.2.36) 69
्
4. र्श्त्त्वम [jaś-tvam] (8.2.39) 70
्
5. धत्वम [dha-tvam] (8.2.40) 72
्
6. Segundo रुत्वम [ru-tvam] (8.2.66) 73
ु
7. अनस्वारीः [anusvāraḥ] (8.3.23, 8.3.24) 74
8. ङमटु ्-आगमीः [ṅamuṭ-āgamaḥ] (8.3.32) 76
9. मूधन्य ्
ण त्वम [mūrdhanya-tvam] (8.3.59) 78
्
10. रत्वम [ṇa-tvam] (8.4.1, 8.4.2) 79
11. श्चत्वम ् त्वम [ścu-tvam/ṣṭu-tvam]
ु /ष्टु ् (8.4.40, 8.4.41) 81
ु
12. अननाशसकीः [anunāsikaḥ] (8.4.45) 83
्
13. र्श्त्त्वम [jaś-tvam] (8.4.53) 84
्
14. चत्वणम [car-tvam] (8.4.55, 8.4.56) 85
15. परसवरणीः [parasavarṇaḥ] (8.4.58) 87
16. तोशलण [torli] (8.4.60) 89
्
17. झयो होऽन्यतरस्याम [jhayo ho'nyatarasyām] (8.4.62) 90
18. िश्त्छोऽशट [śaśco'ṭi] (8.4.63) 91
ii
Tópico I – Fonética (शिक्षा [śikṣā])
Tópico I
Fonética
शिक्षा [śikṣā]
शिक्षा [śikṣā], fonética é a primeira dentre as seis disciplinas auxiliaries ao estudo do

Veda (वेद-षड ्-अङ्गाशन [veda-ṣaḍ-aṅgāni]). Uma vez que a tradição de ensinamento é करण-परम्परा
[karṇa-paramparā] (tradição passada de ouvido a ouvido), antes do estudo de qualquer
outra disciplina é muito importante saber como os sons são produzidos pelo órgão da fala.
Para o estudo de सशध [sandhi], que lida com mudanças fonéticas, शिक्षा [śikṣā] é muito
importante e deve ser estudada adequadamente.
1. Classificação dos sons

Como demonstrado na tabela 1, todos os sons usados no Sânscrito são
classificados com base em dois aspectos.
A. Pontos de articulação (स्थानाशन [sthānāni])
Existem seis pontos de articulação.
1. Garganta; 2. Palato; 3. Céu da boca; 4. Dentes; 5. Lábios; 6. Nariz
B. Esforços de pronúncia(प्रयत्ाीः [prayatnāḥ])
Existem dois tipos de esforços:
i. Esforços internos (feitos antes da pronúncia)
1. Contactado, 2. Semicontactado, 3. Semiaberto, 4. Aberto, 5. Apertado
ii. Esforços externos (feitos durante a pronúncia)
▪ Sonoro ou surdo
▪ Aspirado ou não aspirado
▪ Acentuação
Mais detalhes são dados após a tabela.
1
Tabela 1: Letras/Sons usados no Sânscrito

B. Esforços Semi
Contactadas contactadas
Semiabertas Abertas
Surda Sonora Surda Sonora
Não Não
aspiradas
Aspiradas aspiradas
Aspiradas Não aspiradas Aspiradas
A. Pontos
(Nomes das 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª da Semi
letras de acordo
classe Sibilantes Vogais
da classe da classe da classe da classe (Nasais) vogais
com o ponto)
Garganta क ख ग र् ङ ह अ*/आ
(Guturais)
ka kha ga gha ṅa ha a/ā
Palato च छ र् झ ञ य ि इ/ई
(Palatais)
ca cha ja jha ña ya śa i/ī
Céu da boca ट ठ ड ढ र र ष ऋ/ॠ
(Cerebrais)
ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa ra ṣa ṛ/ṝ
Dentes त थ द ध न ल स ऌ
(Dentais)
ta tha da dha na la sa ḷ
Lábios प फ ब भ म व ** उ/ऊ
(Labiais)
pa pha ba bha ma va u/ū
Garganta & palato (gutural-palatal) – ए e, ऐ ai Garganta (gutural) – अीः ḥ Nariz (nasal) – अं ṃ (anusvāraḥ)
Garganta & lábios (gutural-labial) – ओ o, औ au *Esforço do अ a – apertado **Dentes & lábios (dental-labial) – व va
2
A. Pontos de articulação (स्थानाशन [sthānāni])
1. Garganta (कण्ठीः [kaṇṭhaḥ])

2. Palato (तालु [tālu])
3. Céu da boca (मूधाण [mūrdhā])
4. Dentes (दन्ाीः [dantāḥ])
5. Lábios (ओष्ठौ [oṣṭhau])
6. Nariz (नाशसका [nāsikā])
Nome dos sons pronunciados de cada ponto:
1. Guturais (कण््ाीः [kaṇthyāḥ]) são os sons pronunciados com a garganta.

2. Palatais (तालव्ाीः [tālavyāḥ]) são os sons pronunciados com o palato.
3. Cerebrais (मूधन्य
ण ाीः [mūrdhanyāḥ]) são os sons pronunciados com a ponta da língua
no céu da boca.
4. Dentais (दन्त्ाीः [dantyāḥ]) são os sons pronunciados com ajuda dos dentes.
5. Labiais (ओष्ठ्ाीः [oṣṭhyāḥ]) são os sons pronunciados com ajuda dos lábios.
6. Nasals (अननु ाशसकाीः [anunāsikāḥ]) são os sons pronunciados com ajuda do nariz.
As Classes (वगाणीः [vargāḥ])

25 (5 x 5) consoantes são classificadas em cinco classes de acordo com os cinco
pontos de articulação.
1. Cinco guturais क,् ख, ् ग, ् र्, ् ङ् são classificadas como क-वगणीः [ka-vargaḥ], ou कु [ku].
2. Cinco palatais च, ् छ ्, र्, ् झ, ् ञ são
् classificadas como च-वगणीः [ca-vargaḥ], ou च ु [cu].
्
3. Cinco cerebrais ट ्, ठ ्, ड ्, ढ,् र são classificadas como ट-वगणीः [ṭa-vargaḥ], ou टु [ṭu].
4. Cinco dentais त, ् थ, ् द ्, ध, ् न são
् classificadas como त-वगणीः [ta-vargaḥ], ou त ु [tu].
5. Cinco labiais प, ् फ,् ब, ् भ, ् म são
् classificadas como प-वगणीः [pa-vargaḥ], ou प ु [pu].
3
B. Esforços (प्रयत्ाीः [prayatnāḥ])

Esforços são de dois tipos: i. Esforços Internos e ii. Esforços Externos
i. Esforços Internos
Esforços internos são feitos antes da pronuncia ser realizada.
Existem cinco tipos de esforços internos de acordo com o modo como os pontos de
articulação estão fechados ou abertos. Eles são indicados na linha superior da tabela 1.
1. Contactado
• ्
O स्थान [sthāna] é tocado completamente (स्पृष्टम [spṛṣṭam])
• Sons com esse tipo de esforço são as 25 consoantes pertencentes as cinco classes
(क-वगणीः, च-वगणीः, ट-वगणीः, त-वगणीः, e प-वगणीः), e são chamadas “consoantes 5 x 5”, ou स्पिाणीः
[sparśāḥ].
2. Semicontactado
• ् ष्टम [īṣat-spṛṣṭam]).
O स्थान [sthāna] é levemente contactado/tocado (ईषत-स्पृ ्
• Sons com esse tipo de esforço são य, ् व,् र,् e ल,् e eles são chamados semivogais,
ou अन्ीःस्थाीः [antaḥsthāḥ].
3. Semiaberto
• ्
O स्थान [sthāna] é levemente aberto (ईषद ्-शववृतम [īṣat-vivṛtam]).
• Sons com esse tipo de esforço são ि, ् ष, ् स, ् e ह ्, e eles são chamados sibilantes ou
ऊष्मारीः [ūṣmāṇaḥ].
4. Aberto
• ्
O स्थान [sthāna] é aberto (शववृतम [vivṛtam]).
• Sons com esse tipo de esforço são आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ॠ, ऌ, ए, ऐ, ओ, e औ, e são
chamados vogais ou स्वराीः [svarāḥ].
5. Apertado
• ्
Apenas para o अ (curto), o स्थान [sthāna] é apertado (संवृतम [saṃvṛtam]).
4
ii. Esforços Externos

Esforços externos são feitos durante a pronúncia. Eles são divididos em 3 categorias.
Categoria 1: Distinção entre consoantes sonoras e surdas

• Consoantes Sonoras
▪ Corda vocal vibra ao pronunciá-las.
▪ 3ª, 4ª, e 5ª das classes, semi-vogais e ह ् são consoantes sonoras.
• Consoantes Surdas
▪ Corda vocal não vibra ao pronunciá-las.
▪ 1ª e 2ª das classes e ि, ् ष, ् स são
् consoantes surdas.
Categoria 2: Distinção entre consoantes aspiradas e não aspiradas

• Consoantes Aspiradas (महा-प्राराीः [mahā-prāṇāḥ])
▪ Sente-se o ar expelido vigorosamente a passar pelos lábios ao pronunciá-las.
▪ 2ª e 4ª das classes, e sibilantes são consoantes aspiradas.
• Consoantes Não aspiradas (अल्प-प्राराीः [alpa-prāṇāḥ])
▪ Quase não se sente movimento de ar passando pelos lábios ao pronunciá-las.
▪ 1ª, 3ª e 5ª das classes, e semi-vogais são consoantes não aspiradas.
Categoria 3: Acentuação nas vogais

• Média
• Baixa
• Alta
5
2. Variedade de Vogais
Vogais variam com relação a três fatores:
• Extensão
1. Curta (ह्रस्वीः [hrasvaḥ]) = 1 tempo (1 मात्रा [mātrā]) e.g., अ, इ, उ

2. Longa (दरर्णीः [dīrghaḥ]) = 2 tempos (2 मात्राs) e.g., आ, ई, ऊ
3. Alongada (प्ल ुतीः [plutaḥ]) = 3 tempos (3 मात्राs) e.g., आ३, ई३, ऊ३
• Acentuação
1. Média (उदात्तीः [udāttaḥ]) e.g., अ, आ, इ, ई

2. Baixa (अनदु ात्तीः [anudāttaḥ]) e.g., अ॒ , आ॒, इ॒, ई॒
3. Alta (स्वशरतीः [svaritaḥ]) e.g., अ॑, आ॑, इ॑, ई॑
• Nasalização ou Não nasalização
1. Nasalizada (अननु ाशसकीः [anunāsikaḥ]) e.g., अँ, आँ, ङ्, न, ् म, ् अं (अनस्व

ु ारीः)
2. Não nasalizada (अनननु ाशसकीः [ananunāsikaḥ]) e.g., अ, आ, क,् त, ् प ्
अ possui 18 variedades. (3 extensões x 3 acentos x 2 (nasalizada ou não))
Tabela 2: Variedade de Vogais
अनननु ाशसकीः अननु ाशसकीः

ह्रस्वीः दरर्णीः प्ल ुतीः ह्रस्वीः दरर्णीः प्ल ुतीः
उदात्तीः अ आ आ३ अँ आँ आँ३
स्वशरतीः अ॑ आ॑ आ॑३ अँ ॑ आँ ॑ आँ ॑३
अनदु ात्तीः अ॒ आ॒ आ॒३ अँ॒ आँ॒ आँ॒३
Igualmente, इ e उ possuem 18 variedades.
ऋ e ऌ são consideradas सवरण (sons similares, ver próxima seção) uma da outra.
Assim, ambas possuem 30 variedades (ऋ possui 18 = 3 extensões x 3 acentos x 2, e ऌ possui
12 = 2 extensões x 3 acentos x 2, pela ausência de दरर्ण).
ए, ओ, ऐ, औ possuem 12 variedades (2 extensões x 3 acentos x 2, pela ausência de ह्रस्व).
6
3. Sons similares (सवराणीः [savarṇāḥ])
Sons são considerados similares, सवरण [savarṇa], reciprocamente, quando seus

pontos de articulação (स्थान [sthāna]) e esforços internos são os mesmos.
Tabela 3: Lista de sons similares
Estes sons são सवरणs Ponto de articulação Esforço interno

reciprocamente ्
(स्थानम [sthānam]) (प्रयत्ीः [prayatnaḥ])
18 variedades de अ कण्ठीः [kaṇṭhaḥ] शववृतीः [vivṛtaḥ]
18 variedades de इ तालु [tālu] शववृतीः [vivṛtaḥ]
18 variedades de उ ओष्ठौ [oṣṭhau] शववृतीः [vivṛtaḥ]
18 variedades de ऋ e मूधाण [mūrdhā] शववृतीः [vivṛtaḥ]
दन्ाीः [dantāḥ] शववृतीः [vivṛtaḥ]
12 variedades de ऌ
12 variedades de ए कण्ठतालु [kaṇṭhatālu] शववृतीः [vivṛtaḥ]
12 variedades de ओ ्
कण्ठोष्ठम [kaṇṭhoṣṭham] शववृतीः [vivṛtaḥ]
12 variedades de ऐ कण्ठतालु [kaṇṭhatālu] शववृतीः [vivṛtaḥ]
12 variedades de औ ्
कण्ठोष्ठम [kaṇṭhoṣṭham] शववृतीः [vivṛtaḥ]
(ह ् não possui सवरण) कण्ठीः [kaṇṭhaḥ] ईषशिवृतीः [īṣadvivṛtaḥ]
य ् e यँ ् तालु [tālu] ईषत्स्पृष्टीः [īṣatspṛṣṭaḥ]
व ् e वँ ् ्
दन्ोष्ठम [dantoṣṭham] ईषत्स्पृष्टीः [īṣatspṛṣṭaḥ]
(र ्não possui सवरण) मूधाण [mūrdhā] ईषत्स्पृष्टीः [īṣatspṛṣṭaḥ]
ल ् e लँ ् दन्ाीः [dantāḥ] ईषत्स्पृष्टीः [īṣatspṛṣṭaḥ]
क् ख ग
् र्
् ङ्
् कण्ठीः [kaṇṭhaḥ] स्पृष्टीः [spṛṣṭaḥ]
् ् र् झ
चछ ् ञ
् ् तालु [tālu] स्पृष्टीः [spṛṣṭaḥ]
ट ् ठ ् ड ् ढ ्र ् मूधाण [mūrdhā] स्पृष्टीः [spṛṣṭaḥ]
् द् ् ध न् ्
तथ दन्ाीः [dantāḥ] स्पृष्टीः [spṛṣṭaḥ]
् ्ब भ
पफ ् म
् ् ओष्ठौ [oṣṭhau] स्पृष्टीः [spṛṣṭaḥ]
्
(ि não possui सवरण) तालु [tālu] ईषशिवृतीः [īṣadvivṛtaḥ]
्
(ष não possui सवरण) मूधाण [mūrdhā] ईषशिवृतीः [īṣadvivṛtaḥ]
्
(स não possui सवरण) दन्ाीः [dantāḥ] ईषशिवृतीः [īṣadvivṛtaḥ]
7
ु [guṇaḥ] e वृशधीः [vṛddhiḥ]

4. गरीः
ु [guṇaḥ] e वृशधीः [vṛddhiḥ] são nomes técnicos dados a certas vogais para
गरीः
facilitar explicações de algumas operações gramaticais.
• ु [guṇaḥ]
अ, ए, ओ são chamadas गरीः
• आ, ऐ, औ são chamadas वृशधीः [vṛddhiḥ]
Tabela 4: Lista de letras guṇa e vṛddhi
ु (guṇaḥ) अ [a] ए [e] ओ [o]

गरीः
(gutural) (gutural-palatal) (gutural-labial)
आ [ā] ऐ [ai] औ [au]

वृशधीः (vṛddhiḥ)
(gutural) (gutural-palatal) (gutural-labial)
Esses termos são usados principalmente para explicações de dois tipos de mudanças:
• na mudança de sons quando dois sons se encontram (regras de sandhi).

• na mudança de bases quando sufixos são adicionadas a elas.
Exercício I:
Adicione essas importantes palavras ao seu vocabulário de Sânscrito:

▪ 6 स्थानs: कण्ठीः, तालु, मूधाण, दन्ाीः, ओष्ठौ, नाशसका
▪ ण ाीः, दन्त्ाीः, ओष्ठ्ाीः, अननु ाशसकाीः
6 tipos de sons: कण््ाीः, तालव्ाीः, मूधन्य
▪ 5 classes: क-वगणीः, च-वगणीः. ट-वगणीः, त-वगणीः, प-वगणीः
▪ महा-प्राराीः, अल्प-प्राराीः, ह्रस्वीः, दरर्णीः, प्ल ुतीः, अननु ाशसकीः, अनननाशसकीः
ु
8
Tópico II – Māheśvarasūtrāṇi (माहेश्वरसूत्राशर)
Tópico II
Māheśvarasūtrāṇi
माहेश्वरसूत्राशर
1. Māheśvarasūtrāṇi (माहेश्वरसूत्राशर)
É dito que o sábio Pāṇini recebeu quatorze sūtras, chamados माहेश्वरसूत्राशर

[māheśvarasūtrāṇi], diretamente de Śiva, o Senhor. Eles são listados abaixo:
अथ माहेश्वरसूत्राशर [atha māheśvarasūtrāṇi]

Agora tem início os Māheśvarasūtras.
1. अ इ उ र ।् 6. लँ र ।् 11. ख फ छ ठ थ च ट त व ।्
2. ऋ ऌ क ् । 7. ञ म ङ र न म ।् 12. क प य ।्
3. ए ओ ङ् । 8. झ भ ञ ।् 13. ि ष स र ्।
4. ऐ औ च ।् 9. र् ढ ध ष ।् 14. हल ् ॥
5. ह य व र ट ् । 10. र् ब ग ड द ि ।्
इशत माहेश्वराशर सूत्राशर । [iti māheśvarāṇi sūtrāṇi]

Assim, os Māheśvarasūtras se concluem.
Todos os sons usados na Língua Sânscrita são representados nesses quatorze sūtras.
Do ह, no 5º sutra, em diante, apenas as consoantes são intencionadas. A vogal अ é
adicionada apenas para a pronúncia.
्
A última consoante de cada sūtra é denominada इत [it]. ्
Letras इत [it] são conhecidas
como letras indicatórias. Seu propósito é discutido na próxima seção.
Exercício II:
• Tente memorizar os माहेश्वरसूत्राशर [māheśvarasūtrāṇi] mantendo a atenção nos pontos
de articulação (स्थानाशन [sthānāni]) de cada som.
• Ajude outros a memorizar os माहेश्वरसूत्राशर [māheśvarasūtrāṇi].
9
As letras nos माहेश्वरसूत्रs estão arranjadas especificamente para formação de प्रत्याहारs

[pratyāhāra]s, abreviações de grupos de letras. Esse arranjo pode ser facilmente entendido
observando a tabela abaixo.
Tabela 5: Māheśvarasūtrāṇi
अ इ उ र ् ऋ ऌ क्
V Vogais
O simples
G
ए ओ ङ् ऐ औ च ्
A
I
Ditongos
S
ह य व र ट ् लँ र ्
ह+
Semivogais
ञ म ङ र न म्
S
O 5ª da classe
N (= Nasais)
O
झ भ ञ ् र् ढ ध ष ्
C
R
O 4ª da classe
A
N
S
र् ब ग ड द ि ्
S
O 3ª da classe
A
N
ख फ छ ठ थ
T 2ª da classe
S
E
U
च ट त व् क प य्
S
R
D 1ª da classe
A
ि ष स र् ह ल्
S
Sibilantes
्
Na tabela, letras इत [it] estão circuladas. Letras इत ् encontradas nos माहेश्वरसूत्राशर
[māheśvarasūtrāṇi] são letras indicatórias para formação de प्रत्याहारीः [pratyāhāraḥ],
abreviações que são discutidas na próxima seção.
10
2. Como entender a tabela 5
Na tabela 5, os 14 माहेश्वरसूत्रs estão separados em linhas, mantendo a ordem original.

्
Cada linha contém 4 ou 5 letras (excluíndo as letras इत [it]).
• Vogais aparecem nas duas primeiras linhas.
o Vogais simples estão na primeira linha.
o Ditongos estão na segunda linha.
• Consoantes
o Semivogais estão na terceira linha.
o 5 x 5 consoantes estão listadas começando pela 5ª da classe.
o Sibilantes estão na última linha.
o ह aparece duas vezes.
3. Pratyāhāraḥ (प्रत्याहारीः)
Os माहेश्वरसूत्राशर [māheśvarasūtrāṇi] são arranjados de tal maneira que प्रत्याहारs

[pratyāhārā]s, abreviações para grupos específicos de letras, podem ser criadas a partir
deles.
Cada प्रत्याहारीः [pratyāhāraḥ] consiste em duas letras;
• A primeira indica a letra inicial do grupo denotado pela प्रत्याहार
• ्
A segunda é uma letra इत [it], apenas para indicar o final do grupo denotado.
Dessa maneira, cada प्रत्याहार denota o grupo de letras começando pela primeira letra
da प्रत्याहार, e terminando com, mas não incluindo, a última letra इत .्
Por exemplo, अक ् é uma प्रत्याहार para todas as letras começando por अ e terminando
com, mas não incluindo, a letra इत ् क ् (i.e. अ, इ, उ, ऋ, ऌ.)
Veja como o arranjo dos माहेश्वरसूत्रs na tabela 5 permite a fácil identificação do
conteúdo de uma प्रत्याहार:
Por exemplo, em uma प्रत्याहार “झय”् :
• A primeira letra é झ, primeira da linha “4ª da classe”.
• A letra इत é् य, ् última da linha “1ª da classe”.
Assim, o grupo de letras abreviadas como झय é् entendido como todas as letras
desde as 4ªs das classes até as 1ªs das classes.
11
= Exercício =
1. Liste a प्रत्याहार para os seguintes grupos:
Todas as vogais = ______ Todas as consoantes = ______
Todas as vogais simples = ______ Todas as sonoras = ______
Todos os ditongos = ______ Todas as surdas = ______
Todas as letras = ______ Todas as sibilantes = ______
2. Liste o número de letras, tipo de letras, e as letras das seguintes प्रत्याहारs:
अक ् _ 5_ _Todas as vogais simples_____ _अ, इ, उ, ऋ, ऌ _________
अच ् ____ _____________________________ ______________________________
अर *् 1 ____ _____________________________ ______________________________
अर *् 2 ____ _____________________________ ______________________________
अट ् ____ _____________________________ ______________________________
इक ् ____ _____________________________ ______________________________
इच ् ____ _____________________________ ______________________________
इर *् 3 ____ _____________________________ ______________________________
एङ् ____ _____________________________ ______________________________
एच ् ____ _____________________________ ______________________________
ऐच ् ____ _____________________________ ______________________________
खर ् ____ _____________________________ ______________________________
चर ् ____ _____________________________ ______________________________
र्ि ् ____ _____________________________ ______________________________
झल ् ____ _____________________________ ______________________________
झि ् ____ _____________________________ ______________________________
यर ् ____ _____________________________ ______________________________
हि ् ____ _____________________________ ______________________________
हल ् ____ _____________________________ ______________________________
अल ् ____ _____________________________ ______________________________
12
* 1 अर é् geralmente formado com o primeiro र. ्
* 2 Há apenas um sutra de Pāṇini onde अर é् formado com o segundo र. ्
* 3 इर é् sempre formado com o segundo र. ्
Observações:
्
अर (com o segundo र)् nos माहेश्वरसूत्रs representa todas as सवरणs. Portanto, अ no
माहेश्वरसूत्र representa todas as 18 सवरणs de अ. Da mesma forma, य no माहेश्वरसूत्र representa
्
ambos य nasal e não nasal. Referir a Tabela 3: Lista de sons similares para detalhes.
Existem certas formas específicas de apresentar as vogais para indicar restrição na
extensão do som. Por exemplo:
Para indicar apenas as 6 variedades de अ (curto) as palavras “अत”् ou “अकारीः” são usadas.
Para indicar apenas as 6 variedades de आ (longo) as palavras “आत”् ou “आकारीः” são usadas.
Para indicar todas as 18 variedades de अ, as palavras “अ” ou “अवरणीः” são usadas.
13
Tópico III – As Bases de Sandhi (सशधीः) – Mudança fonética no encontro de dois sons
Tópico III
As Bases de Sandhi (सशधीः)
Mudança fonética no encontro de dois sons
Os Conceitos Básicos de सशध (sandhi)
A palavra सशध [sandhi] significa literalmente “conexão” entre duas coisas.

Enquanto termo gramatical, सशध é uma mudança fonética que acontece quando dois
sons se conectam.
सशध é puramente fonético. Mesmo quando as palavras estão fonéticamente conectadas
pelo sandhi, e escritas juntas sem espaço entre elas, ainda assim, o significado de cada
palavra não é afetado. Elas não se tornam uma só palavra.
सशध é diferente, portanto, de समास [samāsa]. समास é uma palavra composta, na qual
palavras, conectadas em termos de seus significados, se juntam para formar uma única
palavra composta. सशध pode ocorrer entre quaisquer palavras que entrem em proximidade,
não apenas entre palavras dentro de uma समास.
Três tipo de सशध (sandhi)
सशध é classificado em três categorias, de acordo com o tipo de som que é substituído.
Elas são:
1. Sandhi de Visarga (शवसगण-सशधीः [visarga-sandhiḥ])
▪ Regulações de mudança fonética onde visarga é substituída.
्
2. Sandhi de Vogal (अच-सशधीः [ac-sandhiḥ])
▪ Regulações de mudança fonética onde vogal (अच)् é substituída.
्
3. Sandhi de Consoante (हल-सशधीः [hal-sandhiḥ])
▪ Regulações de mudança fonética onde consoante (हल)् é substituída.
14
Onde aplicar सशध (sandhi)
सशध deve ser aplicado em duas situações: ou numa letra não localizada no final de
palavra (अपदान् [apadānta]), ou numa letra localizada no final de palavra (पदान् [padānta]).
A explicação a seguir será útil para entendermos onde aplicar सशध.
Quanto à terminologia usada aqui, como पद, सबु न्-पद, शतङन्-पद, उपसगण, धात,ु समास, e वाक्य,
seus significados foram explicados em detalhes no Volume 1.
1) सशध dentro de uma palavra (पद)
Aqui, पद significa palavra सबु न् (terminando em सपु )् ou शतङन् (terminando em शतङ्). Se

tivermos letras sujeitas a सशध (mudança fonética) dentro de uma पद, tal सशध é obrigatório.
Note que a primeira letra das duas é chamada अपदान् (aquela que não está no fim da पद).
ु
सबन् ou शतङन् पद
letra letra
सशध
2) सशध entre उपसगण e धात ु
उपसगण é uma partícula significativamente conectada a uma धात ु e é prefixada antes da

धात.ु उपसगण é considerada uma पद por si mesma. धात ु aqui recebe o sufixo शतङ्, tornando-se,
portanto, शतङन्-पद.
Quando um सशध é aplicável entre a última letra de uma उपसगण e a primeira letra de
uma धात,ु tal सशध é obrigatório.
उपसगण (पद) letra letra धात ु (शतङन्-पद)
सशध
15
3) सशध em palavra composta (समास)
Duas ou mais सबु न्-पदs podem ser compostas em uma única प्राशतपशदक (base nominal).
Tal प्राशतपशदक é chamada समास.
ु
Quando um सशध é aplicável entre a última letra de uma सबन्-पद e a primeira letra da
seguinte सबु न्-पद dentro de uma समास, tal सशध é obrigatório.
ु
Note que mesmo dentro de uma palavra composta, a última letra de cada सबन्-पद é
chamada पदान् (aquela que está no final da पद).
समास (palavra composta)
सबु न्-पद letra letra ु

सबन्-पद
सशध
4) सशध entre palavras (पदs) numa frase
Quando um सशध é aplicável entre a última letra de uma पद e a primeira letra da

seguinte पद dentro de uma frase, tal सशध é obrigatório. No entanto, se o falante faz uma pausa
ao final de uma palavra, quebrando o fluxo, o सशध não é aplicado.
वाक्य (frase)
सबु न्-पद ु
सबन्-पद
letra letra
ou शतङन्-पद ou शतङन्-पद
सशध
16
Tópico IV – Sandhi de Visarga (शवसगण-सशधीः)
Tópico IV
Sandhi de Visarga
(शवसगणसशधीः)
शवसगण [visarga] é o som gutural aspirado representado por “:” ou “ḥ”. Quando
imediatamente seguido por um som, a शवसगण pode se transformar em outro som. Essa
mudança é chamada शवसगण-सशध [visarga-sandhi].
Essa mudança da शवसगण é determinada pelo som que precede a शवसगण e pelo som que se
segue à शवसगण. Uma vez que शवसगण só existe depois de vogal, o som que precede (पूव ण [pūrva])
será uma das nove vogais. O som que se segue (पर [para]) à शवसगण pode ser qualquer letra.
som पूव ण som पर

शवसगण
(só vogal) (qualquer som)
substituto
A Tabela 6: Visão Geral de Sandhi de Visarga, a seguir, apresenta todas as combinações

possíveis de sons पूव ण e पर com relação a शवसगण. As correspondentes mudanças da शवसगण são
mostradas nas interseções entre os sons पूव ण e पर. Essas mudanças estão agrupadas em seis
áreas. Essas áreas estão numeradas como #1, #2, etc. e apelidadas de acordo com seus
exemplos típicos. Cada área é explicada com exemplos na próxima seção.
(Nota: शवसगण também é chamada शवसर्णनरय [visarjanīya].)
17
Tabela 6: Visão Geral de Sandhi de Visarga

परीः खर ्(consoantes surdas)
आ / इच ् हि ्
अ (vogais (consoantes sonoras)
diferentes ् ख्
क/ ् ्/ि ्
च/छ ट ्/ठ ्/ष ् ् /स
त/थ ् ् ् ्
प/फ
पूवीःण de अ)
र् (gutural) (palatal) (cerebral) (dental) (labial)
#1 #2 #3 र ्(não nascido de रुँ ) #5 #6 #6 #6 #5

अ
ओऽ अ (visarga cai) ओ लोपीः & दरर्णीः em
शर्ह्वामूलरयीः ि् ष् स् उपध्मानरयीः
ou ou
- शिवोऽहम।् - अर्नणु उवाच। - नमो नमीः। पूव ण अर ्
शवसर्णनरय: - रामश्च। - रामष्टरकते। - नमस्ते। शवसर्णनरय:
[śivo'ham] [arjuna uvāca] [namo ु रमते।
- पना - दीःखम।्
namaḥ] [rāmaśca] [rāmaṣṭīkate] [namaste] ु पनीः।
- पनीः ु
[duḥkham]
- मनोरथीः। [puna≍ punaḥ]
Opcional शवसर्णनरय:
आ #2 आ (visarga cai)
quando िर ्é o som que se segue:
ु ा गरे
- र्ना आगच्छशन्। गर ु ष।ु [guṇā guṇeṣu]
- िाशन्ीः िाशन्ीः िाशन्ीः।
इच ् #4 र ् लोपीः & दरर्णीः em - मनीःषष्ठाशन।

ु
- गरुराशदीः। - गरुु रेव। - गरुु र्ब्णह्मा। पूव ण अर ् - यीः स महेश्वरीः।
- दािरथर रामीः। Se खर ्é seguido por िर,् somente शवसर्णनरय: - समदीःखसख
ु ीः क्षमर।
[gururādiḥ] [gururbrahmā]
(exceção)
सीः/एषीः ओऽ #1 अ
- सोऽहम ।् ु
- स एव। - स परुषीः। ु
- एष परुषीः।
[so'ham]
18
1. अीः + अ (शिवोऽहं सशधीः [śivo'haṃ sandhiḥ])
letra पूव ण letra पर

#1 na tabela :
अa अa
अीः + अ [aḥ + a]
= ओऽ [o']
ओऽ
 Quando uma शवसगण é precedida por अ curto, e seguida por अ curto, tudo isso junto torna-
se ”ओऽ”.
e.g. 1) शिवीः अहम ।् e.g. 2) नमीः अस्त ु ।

= शिवोऽहम ।् = नमोऽस्त ु ।
śivaḥ aham | namaḥ astu |

= śivo'ham | = namo'stu |
= Exercício =
1) Resolva o sandhi de शवसगण.
1. प्रथमोऽध्यायीः = + ्
2. लोकोऽयम = +
1. prathamo'dhyāyaḥ = + 2. loko'yam = +
3. अर्ोऽशप = + ्
4. देशहनोऽशिन = +
3. ajo'pi = + 4. dehino'smin = +
्
5. िाश्वतोऽयम = + 6. नमोऽस्त ु = +
5. śāśvato'yam = + 6. namo'stu = +
7. तृप्तोऽहम=् + 8. प्ररतोऽशि = +
7. tṛpto'ham= + 8. praṇato'smi = +
9. एकोऽशस्त = + 10. रसोऽशप = +

9. eko'sti = + 10. raso'pi = +
19
11. कू टस्थोऽक्षरीः = + 12. अतोऽशि = +

11. kūṭastho'kṣaraḥ = + 12. ato'smi = +
2) Aplique a regra de शवसगण.
1. क्रोधीः अशभर्ायते = 2. पञ्चदिीः अध्यायीः =

1. krodhaḥ abhijāyate = 2. pañcadaśaḥ adhyāyaḥ =
ु
3. परुषीः ु =
अश्नते 4. कमणरीः अन्यत्र =
3. puruṣaḥ aśnute = 4. karmaṇaḥ anyatra =
्
5. पूरीःण अहम = 6. भक्तीः अशस =
5. pūrṇaḥ aham = 6. bhaktaḥ asi =
्
7. कुतीः अयम = 8. सशमधीः अशनीः =
7. kutaḥ ayam = 8. samiddhaḥ agniḥ =
9. नमीः अस्त ु = 10. शस्थतीः अशि =

9. namaḥ astu = 10. sthitaḥ asmi =
11. यीः अवशतष्ठशत = 12. शप्रयीः अशस =

11. yaḥ avatiṣṭhati = 12. priyaḥ asi =
13. कीः अन्यीः अशस्त = ु ल

14. तम ्
ु ीः अभवत =
13. kaḥ anyaḥ asti = 14. tumulaḥ abhavat =
20
्
2. अीः + आ/इच (अर् नणु उवाच सशधीः [arjuna uvāca sandhiḥ])
् रा
e आ + अि (ग ु गरे
ु ष ु सशधीः [guṇā guṇeṣu sandhiḥ]
#2 (Elisão da Visarga) letra पूव ण letra पर

:
अ [a] ्
आ/इच [ā/ic]
अीः + आ/इच ् [aḥ + ā/ic]
= अ + आ/इच ् [a + ā/ic]
Elisão
्
 Quando uma शवसगण é precedida por अ curto, e seguida por आ/इच (qualquer vogal
com exceção de अ curto), a शवसगण some.
e.g. 1) अर्नणु ीः आगच्छशत । e.g. 2) अर्नणु ीः इच्छशत ।

= अर्नणु आगच्छशत । = अर्नणु इच्छशत ।
arjunaḥ āgacchati | arjunaḥ icchati |
= arjuna āgacchati | = arjuna icchati |
e.g. 3) अर्नणु ीः ईक्षते । e.g. 4) अर्नणु ीः उवाच ।

= अर्नणु ईक्षते । = अर्नणु उवाच ।
arjunaḥ īkṣate | arjunaḥ uvāca |
= arjuna īkṣate | = arjuna uvāca |
e.g. 5) अर्नणु ीः ऋच्छशत । e.g. 6) अर्नणु ीः एव ।

= अर्नणु ऋच्छशत । = अर्नणु एव ।
arjunaḥ ṛcchati | arjunaḥ eva |
= arjuna ṛcchati | = arjuna eva |
e.g. 7) अर्नणु ीः ऐक्षत । e.g. 8) अर्नणु ीः औषशधीः ।

= अर्नणु ऐक्षत । = अर्नणु औषशधीः ।
arjunaḥ aikṣata | arjunaḥ auṣadhiḥ |
= arjuna aikṣata | = arjuna auṣadhiḥ |
21
= Exercício =
1) Aplique a regra de sandhi de शवसगण .
1. रामीः + आप्नोशत = 2. रामीः + इच्छशत =

1. rāmaḥ + āpnoti = 2. rāmaḥ + icchati =
3. रामीः + ईट्टे = 4. रामीः + उन्नयशत =

3. rāmaḥ + īṭṭe = 4. rāmaḥ + unnayati =
5. रामीः + ऊरोशत = 6. रामीः + ऋच्छशत =

5. rāmaḥ + ūrṇoti = 6. rāmaḥ + ṛcchati =
7. रामीः + एधते = 8. कामीः + ऐशहकीः =

7. rāmaḥ + edhate = 8. kāmaḥ + aihikaḥ =
9. पक्वीः + ओदनीः = 10. प्रत्ययीः + औत्सशगणकीः =

9. pakvaḥ + odanaḥ = 10. pratyayaḥ + autsargikaḥ =
2) Resolva o sandhi de शवसगण .
1. अन्वन् इमे = + 2. अव्य ईश्वरीः = +

1. antavanta ime = + 2. avyaya īśvaraḥ = +
3. योग उच्यते = + 4. काम एषीः = +

3. yoga ucyate = + 4. kāma eṣaḥ = +
22
#2 (Elisão de Visarga) letra पूव ण letra पर

:
आ [ā] ्
अि [aś]
आीः + अि ् [āḥ + ā/aś]
= आ + अि ् [ā + ā/aś]
Elisão
्
 Quando uma शवसगण é precedida por आ, e seguida por अि (todas as vogais e consoantes
sonoras), a शवसगण some.
e.g. 1) देवाीः अस्यशन् । e.g. 2) देवाीः आगच्छशन् ।

= देवा अस्यशन् । = देवा आगच्छशन् ।
devāḥ asyanti | devāḥ āgacchanti |
= devā asyanti | = devā āgacchanti |
e.g. 3) देवाीः इच्छशन् । e.g. 4) देवाीः उच्यन्े ।

= देवा इच्छशन् । = देवा उच्यन्े ।
devāḥ icchanti | devāḥ ucyante |
= devā icchanti | = devā ucyante |
e.g. 5) देवाीः ऋच्छशन् । e.g. 6) देवाीः एव ।

= देवा ऋच्छशन् । = देवा एव ।
devāḥ ṛcchanti | devāḥ eva |
= devā ṛcchanti | = devā eva |
e.g. 7) देवाीः ऐक्षन् । e.g. 8) देवाीः औषशधीः ।

= देवा ऐक्षन् । = देवा औषशधीः ।
devāḥ aikṣanta | devāḥ auṣadhiḥ |
= devā aikṣanta | = devā auṣadhiḥ |
e.g. 9) देवाीः वदशन् । e.g. 10) देवाीः गच्छशन् ।

= देवा वदशन् । = देवा गच्छशन् ।
devāḥ vadanti | devāḥ gacchanti |
= devā vadanti | = devā gacchanti |
23
= Exercício =
1) Resolva o sandhi de शवसगण.
1. देवा अशप = + ु आगच्छशन् =

2. सरा +
1. devā api = + 2. surā āgacchanti = +
3. मशरगरा इव = + 4. देवा ईक्षन्े = +

3. maṇigaṇā iva = + 4. devā īkṣante = +
ु ा उपासते=
5. शनत्ययक्त + 6. र्ना एव = +
5. nityayuktā upāsate= + 6. janā eva = +
ु गरे
7. गरा ु षु= + 8. र्ना र्टन्े = +
7. guṇā guṇeṣu = + 8. janā ghaṭante = +
9. भोगा दीःखयोनयीः = + 10. परुु षा धमणस्य = +

9. bhogā duḥkhayonayaḥ = + 10. puruṣā dharmasya = +
11. र्ना बहवीः = + 12. देवता भक्ताीः = +

11. janā bahavaḥ = + 12. devatā bhaktāḥ = +
ु क्त
13. बशधय ु ा शह = + 14. पापा ये = +
13. buddhiyuktā hi = + 14. pāpā ye = +
15. आशदत्या वसवीः = + 16. आहारा रार्साीः = +

15. ādityā vasavaḥ = + 16. āhārā rājasāḥ = +
24
्
3. अीः + हि (नमो नमीः सशधीः [namo namaḥ sandhiḥ])
#3 (Muda para ओ) letra पूव ण letra पर

:
अ [a] ्
हि [haś]
अीः + हि ् [aḥ + haś]
= ओ + हि ् [o + haś]
ओ
्
 Quando uma शवसगण é precedida por अ curto, e seguida por हि (consoantes sonoras),
a combinação de अ + शवसगण é substituída por ”ओ”.
e.g. 1) कृ ष्णीः हसशत । e.g. 2) कृ ष्णीः यतते ।

= कृ ष्णो हसशत । = कृ ष्णो यतते ।
kṛṣṇaḥ hasati | kṛṣṇaḥ yatate |
= kṛṣṇo hasati | = kṛṣṇo yatate |
e.g. 3) कृ ष्णीः वदशत । e.g. 4) कृ ष्णीः रमते ।

= कृ ष्णो वदशत । = कृ ष्णो रमते ।
kṛṣṇaḥ vadati | kṛṣṇaḥ ramate |
= kṛṣṇo vadati | = kṛṣṇo ramate |
e.g. 5) कृ ष्णीः लभते । e.g. 6) कृ ष्णीः गच्छशत ।

= कृ ष्णो लभते । = कृ ष्णो गच्छशत ।
kṛṣṇaḥ labhate | kṛṣṇaḥ gacchati |
= kṛṣṇo labhate | = kṛṣṇo gacchati |
e.g. 7) कृ ष्णीः र्यशत । e.g. 8) कृ ष्णीः ध्यायशत ।

= कृ ष्णो र्यशत । = कृ ष्णो ध्यायशत ।
kṛṣṇaḥ jayati | kṛṣṇaḥ dhyāyati |
= kṛṣṇo jayati | = kṛṣṇo dhyāyati |
e.g. 9) कृ ष्णीः भवशत । e.g. 10) कृ ष्णीः नम्यते ।

= कृ ष्णो भवशत । = कृ ष्णो नम्यते ।
kṛṣṇaḥ bhavati | kṛṣṇaḥ namyate |
= kṛṣṇo bhavati | = kṛṣṇo namyate |
25
= Exercício =
1. योगेश्वरो हशरीः = + 2. मनो हृशद = +

1. yogeśvaro hariḥ = + 2. mano hṛdi = +
ु ाय =
3. ततो यध + 4. यो वेशत्त = +
3. tato yuddhāya = + 4. yo vetti = +
्
5. नो राज्यम = + 6. यिो लभस्व = +
5. no rājyam = + 6. yaśo labhasva = +
7. अधो गच्छशन् = + 8. नष्टो र्टीः = +

7. adho gacchanti = + 8. naṣṭo ghaṭaḥ = +
9. तेर्ो र्ायते = + 10. काको डरयते = +

9. tejo jāyate = + 10. kāko ḍīyate = +
11. यो देवीः = + ु रीः =

12. पाथो धनधण +
11. yo devaḥ = + 12. pārtho dhanurdharaḥ = +
13. मोहो नष्टीः = + 14. अर्ो शनत्यीः = +

13. moho naṣṭaḥ = + 14. ajo nityaḥ = +
ु =
15. मनो बशधीः + 16. समो भूत्वा = +
15. mano buddhiḥ = + 16. samo bhūtvā = +
्
17. श्ेयो भोक्तुम = + 18. अतो शियते = +
17. śreyo bhoktum = + 18. ato mriyate = +
26
2) Aplique o sandhi de शवसगण .
1. उक्तीः हृषरके िीः = 2. अतीः शह =

1. uktaḥ hṛṣīkeśaḥ = 2. ataḥ hi =
3. ततीः याशत = ्
4. ध्यायतीः शवषयान =
3. tataḥ yāti = 4. dhyāyataḥ viṣayān =
5. कीः रमेत = ्
6. यीः लोकत्रयम =
5. kaḥ rameta = 6. yaḥ lokatrayam =
7. नीः गररयीः = 8. ततीः र्टीः =

7. naḥ garīyaḥ = 8. tataḥ ghaṭaḥ =
9. अतीः र्ायते = 10. ततीः डरयते =

9. ataḥ jāyate = 10. tataḥ ḍīyate =
्
11. मनीः दशन णग्रहम = ्
12. तपीः दानम =
11. manaḥ durnigraham = 12. tapaḥ dānam =
13. तेर्ीः धृशतीः = 14. शनमणमीः शनरहङ्कारीः =

13. tejaḥ dhṛtiḥ = 14. nirmamaḥ nirahaṅkāraḥ =
15. प्रत्यवायीः न शवद्यते = 16. आत्मनीः बधीःु =

15. pratyavāyaḥ na vidyate = 16. ātmanaḥ bandhuḥ =
्
17. महतीः भयात = 18. योगीः भवशत =
17. mahataḥ bhayāt = 18. yogaḥ bhavati =
27
् शवसगणीः + अि (ग
4. इच + ् रुर्ब्ण
ु ह्मा सशधीः [gururbrahmā sandhiḥ])
#4 (Muda para र)् letra पूव ण letra पर

:
्
इच [ic] ्
अि [aś]
् शवसगणीः + अि ् [ic + ḥ + aś]
इच +
्
= इच + र् + अि ् [ic + r + aś] र्
्
 Quando uma शवसगण é precedida por इच (qualquer vogal com exceção de अवरण) e
्
seguida por अि (todas ्
as vogais e consoantes sonoras), a शवसगण se torna ”र”.
e.g. 1) ऋशषीः अशस्त । e.g. 2) ऋशषीः भवशत ।

= ऋशषर ्अशस्त । = ऋशषर ्भवशत ।
ṛṣiḥ asti | ṛṣiḥ bhavati |
= ṛṣir asti | = ṛṣir bhavati |
e.g. 3) श्रीः अशस्त । e.g. 4) श्रीः भवशत ।

= श्रर ्अशस्त । = श्रर ्भवशत ।
śrīḥ asti | śrīḥ bhavati |
= śrīr asti | = śrīr bhavati |
e.g. 5) गरुु ीः अशस्त । e.g. 6) गरुु ीः भवशत ।

= गरुु र ् अशस्त । = गरुु र ्भवशत ।
guruḥ asti | guruḥ bhavati |
= gurur asti | = gurur bhavati |
e.g. 7) हरेीः अशस्त । e.g. 8) हरेीः भवशत ।

= हरेर ् अशस्त । = हरेर ् भवशत ।
hareḥ asti | hareḥ bhavati |
= harer asti | = harer bhavati |
e.g. 9) गरु ोीः अशस्त । e.g. 10) गरु ोीः भवशत ।

= गरु ोर ् अशस्त । = गरु ोर ्भवशत ।
guroḥ asti | guroḥ bhavati |
= guror asti | = guror bhavati |
28
Nota: Quando seguido por ऋ/ॠ, o र ्é geralmente escrito como “रृ/रॄ”. E.g., मशु नीः ऋच्छशत =
ु ऋच्छशत = गरुु रृच्छशत ।; महशधणीः ऋधीः = महशधणरृधीः ।

मशु नरृच्छशत ।; गरुीः
= Exercício =
1) Aplique a regra de sandhi de शवसगण .
1. शनरािरीः + अपशरग्रहीः = ्
2. क्षाशन्ीः + आर्णवम =
1. nirāśīḥ + aparigrahaḥ = 2. kṣāntiḥ + ārjavam =
3. िशु धीः + इशत = 4. हशरीः + ईशडतीः =

3. śuddhiḥ + iti = 4. hariḥ + īḍitaḥ =
5. मशु नीः + उच्यते = 6. बशु धीः + एका =

5. muniḥ + ucyate = 6. buddhiḥ + ekā =
7. शर्ज्ञासीःु + अशप = 8. बधीःु + आत्मा =

7. jijñāsuḥ + api = 8. bandhuḥ + ātmā =
9. उत्सरदेयीःु + इमे = 10. गरुु ीः + ईशडतीः =

9. utsīdeyuḥ + ime = 10. guruḥ + īḍitaḥ =
11. धनीःु + उद्यम्य = 12. गरुु ीः + एव =

11. dhanuḥ + udyamya = 12. guruḥ + eva =
्
13. हरेीः + अयम = ्
14. हरेीः + आगमनम =
13. hareḥ + ayam = 14. hareḥ + āgamanam =
्
15. हरेीः + इयम = 16. हरेीः + उदयीः =
15. hareḥ + iyam = 16. hareḥ + udayaḥ =
17. उभयोीः + अशप = ्

18. गरु ोीः + आगमनम =
17. ubhayoḥ + api = 18. guroḥ + āgamanam =
19. वायोीः + इव = 20. सेनयोीः + उभयोीः =

19. vāyoḥ + iva = 20. senayoḥ + ubhayoḥ =
्
21. एतयोीः + एकम = ्
22. गरु ोीः + ऐश्वयणम =
21. etayoḥ + ekam = 22. guroḥ + aiśvaryam =
29
23. िशु चीः + दक्षीः = 24. ग्लाशनीः + भवशत =

23. śuciḥ + dakṣaḥ = 24. glāniḥ + bhavati =
25. गरुीः ्
ु + गररयान = 26. मृत्यीःु + धावशत =
25. guruḥ + garīyān = 26. mṛtyuḥ + dhāvati =
्
27. प्राहीः + योगम = ु संमढू ाीः =
28. प्रकृ तेीः + गर
27. prāhuḥ + yogam = 28. prakṛteḥ + guṇasaṃmūḍhāḥ =
्
29. क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोीः + ज्ञानम = 30. भ्रवु ोीः + मध्ये =
29. kṣetrakṣetrajñayoḥ + jñānam = 30. bhruvoḥ + madhye =
्
1. अशनरहम = + 2. ऋशषभणवशत = +
1. agniraham = + 2. ṛṣirbhavati = +
ु
3. भृगरहम ्
= + 4. यर्रु ेव = +
3. bhṛguraham = + 4. yajureva = +
ु ह्मा =
5. गरुर्ब्ण + 6. गरुु शवणष्णीःु = +
5. gururbrahmā = + 6. gururviṣṇuḥ = +
्
ण ात =
7. प्रकृ तेवि + 8. शवभूतशे वणस्तरीः= +
7. prakṛtervaśāt = + 8. vibhūtervistaraḥ= +
9. तयोन ण = + ्
10. एतयोरेकम = +
9. tayorna = + 10. etayorekam = +
11. योगैरशप = + 12. पूवरै शप = +

11. yogairapi = + 12. pūrvairapi = +
ु ाीः =
13. िन्द्वैशवणमक्त + ्
14. सवैरहम = +
13. dvandvairvimuktāḥ = + 14. sarvairaham = +
15. सेनयोरुभयोमणध्य े = + +
15. senayorubhayormadhye = + +
16. के वलैशरशियैरशप = + +
16. kevalairindriyairapi = + +
30
् शवसगणीः + क/ख
5. अच + ् ् (दीःखं सशधीः [duḥkhaṃ sandhiḥ])
् शवसगणीः + प/फ
अच + ् ् (पनीः
ु पनीः
ु सशधीः सशधीः [puna≍ punaḥ sandhiḥ])
#5 (Muda para शर्ह्वामूलरयीः) letra पूव ण letra पर

:
qualquer ् ख [k/kh]
क/ ्
शवसगणीः ्
+ क/ख ् [ḥ + k/kh] vogal
्
= शर्ह्वामूलरयीः + क/ख ् [ḥ (≍) + k/kh]
≍
शर्ह्वामूलरयीः
 Quando शवसगण é seguida por क ् ou ख, ् a शवसगण se torna शर्ह्वामूलरयीः [jihvāmūlīyaḥ]

opcionalmente.
 शर्ह्वामूलरय [jihvāmūlīyaḥ] é um som para pronunciar a शवसगण antes de क ् ou ख. ् O som
é produzido pela vibração da raíz da língua. Pode ser escrito como ≍.
e.g. 1) रामीः कथयशत । e.g. 2) रामीः खादशत ।

= राम ≍ कथयशत । = राम ≍ खादशत ।
rāmaḥ kathayati | rāmaḥ khādati |

= rāma ≍ kathayati | = rāma ≍ khādati |
् ख, ् que por sua vez é seguido

 Existe uma exceção. Quando शवसगण é seguida por क/
por िर,् a शवसगण não se torna शर्ह्वामूलरयीः, e é pronunciada normalmente.
e.g. 3) रामीः क्षाम्यते । letra पूव ण letra पर

: ् ख+् िर ्
rāmaḥ kṣāmyate |
qualquer
vogal क/
≍
शर्ह्वामूलरयीः
31
= Exercício =
1) Aplique o sandhi de शवसगण.
1. कै वतणकीः + के िवीः = 2. योगीः + कमणस ु =

1. kaivartakaḥ + keśavaḥ = 2. yogaḥ + karmasu =
3. योगस्थीः + कुरु = ्
4. शवद्मीः + कतरत =
3. yogasthaḥ + kuru = 4. vidmaḥ + katarat =
ु वीः =
5. यज्ञीः + कमणसमद्भ ्
6. शनग्रहीः + शकम =
5. yajñaḥ + karmasamudbhavaḥ = 6. nigrahaḥ + kim =
7. योशगनीः + कमण कुवणशन्= 8. प्रसक्ताीः + कामभोगेष ु =

7. yoginaḥ + karma kurvanti= 8. prasaktāḥ + kāmabhogeṣu =
9. यीः + खनशत = 10. र्नाीः + शखद्यन्े =

9. yaḥ + khanati = 10. janāḥ + khidyante =
्
11. शस्थतधरीः + शकम = ्
12. हेतोीः + शकम =
11. sthitadhīḥ + kim = 12. hetoḥ + kim =
्
13. शवदीः + कृ त्स्नम = ्
14. वायीःु + खम =
13. viduḥ + kṛtsnam = 14. vāyuḥ + kham =
15. प्रकृ तेीः + शक्रयमाराशन = 16. योगैीः + कमाणशर =

15. prakṛteḥ + kriyamāṇāni = 16. yogaiḥ + karmāṇi =
्
17. कमेशियैीः + कमणयोगम = ्
18. एत ैीः + कुलघ्नानाम =
17. karmendriyaiḥ + karmayogam = 18. etaiḥ + kulaghnānām =
19. सशु खनीः + क्षशत्रयाीः = ु + क्षमर =

20. सखीः
19. sukhinaḥ + kṣatriyāḥ = 20. sukhaḥ + kṣamī =
21. धृशतीः + क्षमा = 22. तेर्ीः + क्षमा =

21. dhṛtiḥ + kṣamā = 22. tejaḥ + kṣamā =
32
#5 (Muda para उपध्मानरयीः) letra पूव ण letra पर

:
qualquer ् ् [p/ph]
प/फ
शवसगणीः ् ् [ḥ + p/ph]
+ प/फ vogal
् ् [ḥ (≍) + p/ph]
= उपध्मानरयीः + प/फ
≍
उपध्मानरयीः
् फ ् , a शवसगण se torna उपध्मानरयीः [upadhmānīyaḥ]

 Quando शवसगण é seguida por प ou
opcionalmente.
् फ.् O som é produzido ao
 उपध्मानरय é um som para pronunciar a शवसगण antes de प ou
soprar com os lábios arredondados. Pode ser escrito como ≍. Mas, mesmo quando
a visarga é mantida na escrita, ainda assim é pronunciado como upadhmānīyaḥ.
e.g. 1) रामीः पश्त्यशत । e.g. 2) रामीः फशलतीः ।

= राम पश्त्यशत । = राम फशलतीः ।
rāmaḥ paśyati | rāmaḥ phalitaḥ |
= rāma ≍ paśyati | = rāma ≍ phalitaḥ |
= Exercício =
1. यीः + पश्त्यशत = 2. पनु ीः + पनु ीः =

1. yaḥ + paśyati = 2. punaḥ + punaḥ =
ु
3. परुषीः ु
+ परुषीः = 4. मामकाीः + पाण्डवाीः =
3. puruṣaḥ + puruṣaḥ = 4. māmakāḥ + pāṇḍavāḥ =
्
5. कमणरीः + फलम = 6. कृ पराीः + फलहेतवीः =
5. karmaṇaḥ + phalam = 6. kṛpaṇāḥ + phalahetavaḥ =
ु + प्रशतयोत्स्याशम =
7. इषशभीः ्
8. तमाहीः + पशण्डतम =
7. iṣubhiḥ + pratiyotsyāmi = 8. tamāhuḥ + paṇḍitam =
9. हेतीःु + प्रकृ शतीः = ्
10. बधु ीःे + परम =
9. hetuḥ + prakṛtiḥ = 10. buddheḥ + param =
्
11. के िवार्नणु योीः + पण्ु यम = ्
12. पूवीःै + पूवतण रम =
11. keśavārjunayoḥ + puṇyam = 12. pūrvaiḥ + pūrvataram =
13. साङ्ख् ैीः + प्राप्यते = ु ते =
14. सवणपाप ैीः + प्रमच्य
13. sāṅkhyaiḥ + prāpyate = 14. sarvapāpaiḥ + pramucyate =
33
् शवसगणीः + outras consoantes surdas

6. अच +
(रामश्च सशधीः [rāmaśca sandhiḥ]), नमस्ते सशधीः [namaste
sandhiḥ])
#6 (Muda para ि, ् ष, ् स)्

letra पूव ण letra पर
:
qualquer vogal ् ्/ि [c/ch/ś]
च/छ ्
् ्/ि ् [ḥ + c/ch/ś]
शवसगणीः + च/छ
= ि ् + च/छ
् ्/ि ् [ś + c/ch/ś]
ि्
(palatal)
qualquer
्
ट ्/ठ ्/ष [ṭ/ṭh/ṣ]
शवसगणीः + ट ्/ठ ्/ष ् [ḥ + ṭ/ṭh/ṣ] vogal
:
= ष ् + ट ्/ठ ्/ष ् [ṣ + ṭ/ṭh/ṣ]

(cerebral) ष्
् /स
शवसगणीः + त/थ ् ् [ḥ + t/th/s] qualquer
: ् /स
त/थ ् [t/th/s]
्
= स ् + त/थ
् /स
् ् [s + t/th/s] vogal
(dental)
स्
 Quando शवसगण é seguida por consoantes surdas palatal, cerebral e dental, as
subsituições são ि, ् ष, ् e स, ् as sibilantes pertencentes ao mesmo स्थान.
 Quando शवसगण é seguido por ि, ् ष, ् स, ् a substituição é opcional.
e.g. 1) रामीः चरशत । e.g. 2) रामीः छोटयशत । e.g. 3) िाशन्ीः िाशन्ीः ।

्
= रामि चरशत । ्
= रामि छोटयशत । ्
= िाशन्ि िाशन्ीः। (opcional)
rāmaḥ carati | rāmaḥ choṭayati | śāntiḥ śāntiḥ |
= rāmaś carati | = rāmaś choṭayati | = śāntiś śāntiḥ |
34
e.g. 4) रामीः टरकते । e.g. 5) रामीः ठक्कुरीः । e.g. 6) मनीः षष्ठाशन ।

्
= रामष टरकते । ् ु रीः ।
= रामष ठक्क ्
= मनष षष्ठाशन । (opcional)
rāmaḥ ṭīkate | rāmaḥ ṭhakkuraḥ | manaḥ ṣaṣṭhāni |
= rāmaṣ ṭīkate | = rāmaṣ ṭhakkuraḥ | = manaṣ ṣaṣṭhāni |
e.g. 7) रामीः तरशत । e.g. 8) रामीः थडु शत । e.g. 9) रामीः सरशत ।

्
= रामस तरशत । ् डु शत ।
= रामस थ ्
= रामस सरशत (opcional)
rāmaḥ tarati | rāmaḥ thuḍati | rāmaḥ sarati |
= rāmas tarati | = rāmas thuḍati | = rāmas sarati
= Exercício =
1) Remova o sandhi de शवसगण.
1. मनश्च = ्
2. मनशश्चत्तम =
1. manaśca = 2. manaścittam =
3. पाण्डवाश्च = 4. अनन्याशश्चन्यन्ीः =
3. pāṇḍavāśca = 4. ananyāścintayantaḥ =
5. आशदश्च = ु =
6. वेपथश्च
5. ādiśca = 6. vepathuśca =
्
7. हरेश्चररम = ्
8. गरु ोश्चररम =
7. hareścaraṇam = 8. guroścaraṇam =
9. वेदश्च
ै = 10. गौश्च =
9. vedaiśca = 10. gauśca =
11. रामष्टरकते =
11. rāmaṣṭīkate =
13. यस्त ु = 14. मात्रास्पिाणस्त ु =

13. yastu = 14. mātrāsparśāstu =
ु
15. बशधस्तदा = ्
16. प्राहस्तान =
15. buddhistadā = 16. prāhustān =
35
ु स्तदा =
17. बधे 18. अनयोस्तत्त्वदशिणशभीः =
17. buddhestadā = 18. anayostattvadarśibhiḥ =
ु ै स्त ु =
19. शवमक्त 20. गौस्तरशत =
19. vimuktaistu = 20. gaustarati =
1. रामीः + च = 2. रामीः + शचनोशत =

1. rāmaḥ + ca = 2. rāmaḥ + cinoti =
3. हशरीः + चरशत = 4. गरुु ीः + चरशत =

3. hariḥ + carati = 4. guruḥ + carati =
्
5. कवेीः + शचत्तम = ु क्ष
6. मम ्
ु ोीः + शचत्तम =
5. kaveḥ + cittam = 6. mumukṣoḥ + cittam =
्
7. इशियैीः + चरन = 8. गौीः + चरशत =
7. indriyaiḥ + caran = 8. gauḥ + carati =
्
9. रामीः + टरकाम = 10. एषाीः+ टरकाीः =
9. rāmaḥ + ṭīkām = 10. eṣāḥ+ ṭīkāḥ =
11. रामीः + तरशत = 12. पत्रु ाीः + तथा =

11. rāmaḥ + tarati = 12. putrāḥ + tathā =
13. हशरीः + तरशत = 14. गरुु ीः + तथा =

13. hariḥ + tarati = 14. guruḥ + tathā =
15. हरेीः + तथा = 16. एतयोीः + तथा =

15. hareḥ + tathā = 16. etayoḥ + tathā =
17. एत ैीः + तरशत = 18. गौीः + तथा =

17. etaiḥ + tarati = 18. gauḥ + tathā =
36
7. Prática de todos os Sandhis de Visarga
1) अीः + todas as combinações possíveis
1. रामीः + अशस्त = 21. रामीः + डयते =
2. रामीः + आगच्छशत = 22. रामीः + ढौकते =
3. रामीः + इशत = 23. रामीः + तरशत =
4. रामीः + ईक्षते = 24. रामीः + थवु शण त =
5. रामीः + उपवसशत = 25. रामीः + ददाशत =
6. रामीः + ऊहीः = 26. रामीः + धारयते =
7. रामीः + ऋच्छशत = 27. रामीः + नमशत =
8. रामीः + एधते = 28. रामीः + पश्त्यशत =
्
9. रामीः + ओदनम = 29. रामीः + फलशत =
10. रामीः + ऐक्षत = 30. रामीः + बाधते =
11. रामीः + औषशधीः = 31. रामीः + भवशत =
12. रामीः + कथयशत = 32. रामीः + मरयते =
13. रामीः + खादशत = 33. रामीः + यतते =
14. रामीः + गच्छशत = 34. रामीः + रमते =
15. रामीः + र्टते = 35. रामीः + लरलयते =
16. रामीः + चलशत = 36. रामीः + वदशत =
17. रामीः + छाया = 37. रामीः + िङ्कते =
18. रामीः + र्ानाशत = 38. रामीः + षष्ठीः =
19. रामीः + झशटशत = 39. रामीः + सरशत =
20. रामीः + टरकते = 40. रामीः + हसशत =
37
2) आीः + todas as combinações possíveis
1. रामाीः + अटशन् = 21. रामाीः + डयन्े =
2. रामाीः + आगच्छशन् = 22. रामाीः + ढौकन्े =
3. रामाीः + इशत = 23. रामाीः + तरशन् =
4. रामाीः + ईक्षन्े = 24. रामाीः + थवु शण न् =
5. रामाीः + उपवसशन् = 25. रामाीः + ददशत =
6. रामाीः + ऊहाीः = 26. रामाीः + धारयन्े =
7. रामाीः + ऋच्छशन् = 27. रामाीः + नमशन् =
8. रामाीः + एधन्े = 28. रामाीः + पश्त्यशन् =
्
9. रामाीः + ओदनम = 29. रामाीः + फलशन् =
10. रामाीः + ऐक्षन् = 30. रामाीः + बाधन्े =
11. रामाीः + औषशधीः = 31. रामाीः + भवशन् =
12. रामाीः + कथयशन् = 32. रामाीः + मरयन्े =
13. रामाीः + खादशन् = 33. रामाीः + यतन्े =
14. रामाीः + गच्छशन् = 34. रामाीः + रमन्े =
15. रामाीः + र्टन्े = 35. रामाीः + लरलयन्े =
16. रामाीः + चलशन् = 36. रामाीः + वदशन् =
17. रामाीः + छाया = 37. रामाीः + िङ्कन्े =
18. रामाीः + र्ानशन् = 38. रामाीः + षष्ठाीः =
19. रामाीः + झशटशत = 39. रामाीः + सरशन् =
20. रामाीः + टरकन्े = 40. रामाीः + हसशन् =
38
3) इीः + todas as combinações possíveis
1. हशरीः + अशस्त = 21. हशरीः + डयते =
2. हशरीः + आगच्छशत = 22. हशरीः + ढौकते =
3. हशरीः + इशत = 23. हशरीः + तरशत =
4. हशरीः + ईक्षते = 24. हशरीः + थवु शण त =
5. हशरीः + उपवसशत = 25. हशरीः + ददाशत =
6. हशरीः + ऊहीः = 26. हशरीः + धारयते =
7. हशरीः + ऋच्छशत = 27. हशरीः + नमशत =
8. हशरीः + एधते = 28. हशरीः + पश्त्यशत =
्
9. हशरीः + ओदनम = 29. हशरीः + फलशत =
10. हशरीः + ऐक्षत = 30. हशरीः + बाधते =
11. हशरीः + औषशधीः = 31. हशरीः + भवशत =
12. हशरीः + कथयशत = 32. हशरीः + मरयते =
13. हशरीः + खादशत = 33. हशरीः + यतते =
14. हशरीः + गच्छशत = 34. हशरीः + रमते =
15. हशरीः + र्टते = 35. हशरीः + लरलयते =
16. हशरीः + चलशत = 36. हशरीः + वदशत =
17. हशरीः + छाया = 37. हशरीः + िङ्कते =
18. हशरीः + र्ानाशत = 38. हशरीः + षष्ठीः =
19. हशरीः + झशटशत = 39. हशरीः + सरशत =
20. हशरीः + टरकते = 40. हशरीः + हसशत =
39
4) उीः + todas as combinações possíveis
ु + अशस्त =
1. गरुीः 21. गरुु ीः + डयते =
ु + आगच्छशत =
2. गरुीः 22. गरुु ीः + ढौकते =
ु + इशत =
3. गरुीः 23. गरुु ीः + तरशत =
ु + ईक्षते =
4. गरुीः 24. गरुु ीः + थवु शण त =
ु + उपवसशत =
5. गरुीः 25. गरुु ीः + ददाशत =
ु + ऊहीः =
6. गरुीः 26. गरुु ीः + धारयते =
ु + ऋच्छशत =
7. गरुीः 27. गरुु ीः + नमशत =
ु + एधते =
8. गरुीः 28. गरुु ीः + पश्त्यशत =
9. गरुीः ्
ु + ओदनम = 29. गरुु ीः + फलशत =
ु + ऐक्षत =
10. गरुीः 30. गरुु ीः + बाधते =
ु + औषशधीः =
11. गरुीः 31. गरुु ीः + भवशत =
ु + कथयशत =
12. गरुीः 32. गरुु ीः + मरयते =
ु + खादशत =
13. गरुीः 33. गरुु ीः + यतते =
ु + गच्छशत =
14. गरुीः 34. गरुु ीः + रमते =
ु + र्टते =
15. गरुीः 35. गरुु ीः + लरलयते =
ु + चलशत =
16. गरुीः 36. गरुु ीः + वदशत =
ु + छाया =
17. गरुीः 37. गरुु ीः + िङ्कते =
ु + र्ानाशत =
18. गरुीः 38. गरुु ीः + षष्ठीः =
ु + झशटशत =
19. गरुीः 39. गरुु ीः + सरशत =
ु + टरकते =
20. गरुीः 40. गरुु ीः + हसशत =
40
5) सीः + todas as combinações possíveis
1. सीः + अशस्त = 21. सीः + डयते =
2. सीः + आगच्छशत = 22. सीः + ढौकते =
3. सीः + इशत = 23. सीः + तरशत =
4. सीः + ईक्षते = 24. सीः + थवु शण त =
5. सीः + उपवसशत = 25. सीः + ददाशत =
6. सीः + ऊहीः = 26. सीः + धारयते =
7. सीः + ऋच्छशत = 27. सीः + नमशत =
8. सीः + एधते = 28. सीः + पश्त्यशत =
्
9. सीः + ओदनम = 29. सीः + फलशत =
10. सीः + ऐक्षत = 30. सीः + बाधते =
11. सीः + औषशधीः = 31. सीः + भवशत =
12. सीः + कथयशत = 32. सीः + मरयते =
13. सीः + खादशत = 33. सीः + यतते =
14. सीः + गच्छशत = 34. सीः + रमते =
15. सीः + र्टते = 35. सीः + लरलयते =
16. सीः + चलशत = 36. सीः + वदशत =
17. सीः + छाया = 37. सीः + िङ्कते =
18. सीः + र्ानाशत = 38. सीः + षष्ठीः =
19. सीः + झशटशत = 39. सीः + सरशत =
20. सीः + टरकते = 40. सीः + हसशत =
41
6) एषीः + todas as combinações possíveis
1. एषीः + अशस्त = 21. एषीः + डयते =
2. एषीः + आगच्छशत = 22. एषीः + ढौकते =
3. एषीः + इशत = 23. एषीः + तरशत =
4. एषीः + ईक्षते = 24. एषीः + थवु शण त =
5. एषीः + उपवसशत = 25. एषीः + ददाशत =
6. एषीः + ऊहीः = 26. एषीः + धारयते =
7. एषीः + ऋच्छशत = 27. एषीः + नमशत =
8. एषीः + एधते = 28. एषीः + पश्त्यशत =
्
9. एषीः + ओदनम = 29. एषीः + फलशत =
10. एषीः + ऐक्षत = 30. एषीः + बाधते =
11. एषीः + औषशधीः = 31. एषीः + भवशत =
12. एषीः + कथयशत = 32. एषीः + मरयते =
13. एषीः + खादशत = 33. एषीः + यतते =
14. एषीः + गच्छशत = 34. एषीः + रमते =
15. एषीः + र्टते = 35. एषीः + लरलयते =
16. एषीः + चलशत = 36. एषीः + वदशत =
17. एषीः + छाया = 37. एषीः + िङ्कते =
18. एषीः + र्ानाशत = 38. एषीः + षष्ठीः =
19. एषीः + झशटशत = 39. एषीः + सरशत =
20. एषीः + टरकते = 40. एषीः + हसशत =
42
्
Tópico V – Sandhi de Vogal (अच-सशधीः [ac-sandhiḥ])
Tópico V
Sandhi de Vogal
्
अच-सशधीः [ac-sandhiḥ]
्
अच [ac] é a प्रत्याहारीः [pratyāhāraḥ], abreviatura, que representa todas as vogais.
्
Portanto, अच-सशध ्
[ac-sandhiḥ] significa sandhi de vogal. अच-सशध é uma mudança fonética
quando uma vogal é seguida por outra vogal.
O som que vem antes é chamado पूव ण [pūrva], e o som que vem depois é chamado पर
[para]. Uma vez que temos nove vogais de acordo com o माहेश्वरसूत्राशर [māheśvarasūtrāṇi], a
Tabela 7: Visão Geral de Sandhi de Vogal, mostrada a seguir, é uma tabela 9 x 9 que cobre todas
as combinações possíveis entre vogais. (Lembre que todas as variedades de vogal, longas e
curtas, são representadas pelas nove vogais mencionadas nos माहेश्वरसूत्रs.) Na interseção dos
sons पूव ण e पर a mudança correspondente é mostrada.
As mudanças estão agrupadas em cinco áreas. Essas áreas são nomeadas de acordo
com o tipo dos sons das mudanças:
1. दरर्णीः [dīrghaḥ] (vogais longas: आ, ई, ऊ, ॠ),

ु [guṇaḥ] (अ, ए, ओ),
2. गरीः
3. वृशधीः [vṛddhiḥ] (आ, ऐ, औ),
्
4. यर (प्रत्याहारीः para य, ् व,् र,् ल),्
5. अयवायावीः (अय, ् अव,् आय, ् आव)्
्
Após estudar as regras de अच-सशध, note os seguintes pontos:
• ु e वृशधीः são os substitutos no lugar de ambos os sons पूव ण e पर.
दरर्णीः, गरीः,
• यर e् अयवायावीः são os substitutos no lugar do पूव ण apenas.
• ु ीः e वृशधीः são os substitutos apenas quando पूव ण é अवरण (todos os 18 tipos de अ).
Note que गर
• Se पूव ण é इक ् (as restantes vogais simples), o substituto é यर, ् com exceção do caso em que o
substituto é दरर्णीः.
• ्
E se पूव ण é एच (ditongos), o substituto é अयवायावीः, com algumas exceções.
43
्
Tabela 7: Visão Geral de Sandhi de Vogal ्

Os sons पूव ण e पर estão agrupados em प्रत्याहारs, com a letra इत nos pentagonos.
इक् क् एच् च्
पर
अ/आ इ/ई उ/ऊ ऋ/ॠ ऌ ए ओ ऐ औ
पूव ण
दरर्ीःण आ ु
गरीः वृशधीः ऐ
अ/आ ए ओ अ+र् अ + ल् औ ऐ औ
यर ् य् दरर्ीःण ई यर ् य ्
इ/ई
व् दरर् णीः ऊ व्
उ/ऊ
इक्
र् दरर् णीः ॠ र्
ऋ/ॠ
क्
अयवायावीः अय ् * 2
ए एऽ * 1
एङ्
ओ ओऽ अव ्
ङ्
ऐ आय ्
एच्
औ आव ्
च्
ण पम)्
*1 Quando ए/ओ ao final de uma पद é seguido por अ curto, apenas ए/ओ permanece. (पूवरू
् ao
* 2 य/व ् final de uma पद cai opcionalmente. (लोपीः िाकल्यस्य।)
44
्
Entendimento básico dos sūtras de Pāṇini sobre sandhi

Regras de sandhi são descritas na forma de sūtras escritos por Pāṇini. Sūtras são frases
minimizadas e precisas. (Estudaremos a definição de sūtra num outro volume.)
Em seu sistema de metalinguagem, ao usar as palavras nos sūtras, Pāṇini inventou
significados extras para os sufixos nominais do 5º, 6º e 7ºcasos. Esses significados artificiais
são usados apenas nos seus sūtras, e apenas quando os significados comuns das शवभशक्तs
(terminações de caso) não transmitem o sentido apropriado.
Em um sūtra de Pāṇini, uma palavra no:

 1º caso é o substituto. (आदेिीः)
“ … é o substituto”
5 6 7  6 caso é o ocupante do lugar onde haverá substituição.
º
(स्थानर)
“No lugar de …”
1
 7º caso é o que se segue ao lugar de substituição. (परशनशमत्तम)्
“Quando … segue.”
 5º caso é o que precede o lugar de substituição.(पूवशण नशमत्तम)्
“Quando … precede.”
Neste livro, o estudo dos sūtras de Pāṇini pode ser postergado inicialmente pelos
iniciantes. Regras e exercícios podem ser estudados antes, e os sutras podem ser estudados
após como uma revisão.
45
्
1. सवरण-दरर्-ण सशधीः [savarṇa-dīrgha-sandhiḥ]
Quando uma vogal simples é seguida imediatamente por uma vogal simples similar, as
duas juntas se tornam uma única vogal longa.
o अ/आ + अ/आ =आ
o इ/ई + इ/ई =ई
o उ/ऊ + उ/ऊ =ऊ
o ऋ/ॠ/ऌ + ऋ/ॠ/ऌ = ॠ
्
6.1.101 अकीः 5/1 सवरे 7/1 दरर्णीः 1/1 । ~ पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 अशच 7/1 संशहतायाम 7/1
 Quando अक ् é imediatamente seguido por um som similar (सवरण, voltar ao Tópico I), a
vogal longa é a substituição no lugar das duas.
5 7 o अक ् =
अक ् सवरण
6
1
दरर्णीः
अ/आ अ/आ
e.g. 1) वेद + अथीःण = वेदाथ णीः
इ/ई इ/ई e.g. 2) अशस्त + इशत = अस्तरशत
् सूक्तम ्
e.g. 3) स ु + उक्तम =
उ/ऊ उ/ऊ
ऋ/ॠ/ऌ ऋ/ॠ/ऌ ् शपतॄरम ्

e.g. 4) शपतृ + ऋरम =
ॠ 46
्
= Exercício =
1) Aplique a regra de दरर्ण-sandhi entre as duas palavras.
1. इह + अमत्रु = 2. र्ब्ह्म + अण्डम ् =

3. परम + आत्मा = 4. तथा + अस्त ु =
5. धमण + अधमण = 6. शवद्या + अशवद्या =
7. शनत्य + अशनत्य = 8. रार्स + अंिीः =
9. इशत + इदम ् = 10. अशप + इह =

11. अशस्त + इशत = 12. गच्छशत + इशत =
13. श्र + ईिीः = 14. मशु न + ईश्वरीः =
15. साध ु + उक्तम ् = 16. वधू + उत्सवीः =
2) Resolva o दरर्ण-sandhi.
1. नाशस्त = + 2. इहाशप = +
3. िमाशद = + 4. सत्त्वांि = +
5. र्ब्ह्मात्मा = + 6. कताणहम ् = +
7. तथाशप = + 8. अत्रायम ् = +
9. आत्मानात्मा = + 10. र्रवात्मा = +
11. अस्तरशत = + 12. अपरह = +
13. श्रिीः = + 14. पाररशियम ् = +
15. मनु रिीः = + 16. ध्यायतरव = +
17. वस्तूपदेिीः = + 18. रर्ूत्तमीः = +
19. गरतासूपशनषत्स ु = + ु पसदनम ् =

20. गरू +
47
्
ु
2. गर-सशधीः [guṇa-sandhiḥ]
Quando अ/आ é imediatamente seguido por इक,् então गर

ु [guṇa] é o substituto no lugar dos
dois sons.
् गरीः
6.1.87 आत 5/1 ्
ु 1/1 । ~ अशच 7/1 पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 संशहतायाम 7/1
 Quando अवरण (qualquer tipo de अ) é imediatamente seguido por अच, ् uma letra गर
ु éa
substituta no lugar dos dois.
5 7 o अच ् =
अवरण अच ्
ु ीः =
o गर
6
1
ु ीः
गर
ु (guṇaḥ) é o nome para estas 3 letras: अ, ए, ओ.

 गरीः
 अ é gutural. ए é gutural-palatal. ओ é gutural-labial.
ु se torna a substituta depende do स्थान (ponto de articulação) das

 Qual destas letras गर
letras originais.
▪ अ/आ é gutural
अ/आ इ/ई
▪ इ/ई é palatal
▪ ु ए é gutural-palatal
A letra गर
ए
e.g. 1) च + इशत = चेशत
e.g. 2) राम + ईश्वरीः = रामेश्वरीः
e.g. 3) गङ्गा + इशत = गङ्गेशत
e.g. 4) गङ्गा + ईश्वरीः = गङ्गेश्वरीः
48
्
अ/आ उ/ऊ ▪ अ/आ é gutural

▪ उ/ऊ é labial
ओ
▪ ु ओ é gutural-labial
A letra गर
e.g. 1) च + उक्तीः = चोक्तीः
् चोर्ध्णम ्
e.g. 2) च + ऊर्ध्णम =
e.g. 3) यथा + उक्तीः = यथोक्तीः
् यथोर्ध्णम ्
e.g. 4) यथा + ऊर्ध्णम =
 Há uma regra adicional. Quando ऋ/ॠ ou ऌ é substituido por अर, ् a letra substituta
deve ser seguida por र ्ou ल,् respectivamente.
▪ अ/आ é gutural.
अ/आ ऋ/ॠ
▪ ऋ/ॠ é cerebral.
अ+र् ▪ ु अ é gutural.
A letra गर
▪ र ् segue ao अ.
e.g. 1) कृ ष्ण + ऋशधीः = कृ ष्णशधणीः
e.g. 2) गङ्गा + ऋशधीः = गङ्गशधणीः
अ/आ ऌ ▪ अ/आ é gutural.

▪ ऌ é dental.
अ + ल् ▪ ु अ é gutural.
A letra गर
▪ ल ् segue ao अ.
e.g. 1) तव + ऌकारीः = तवल्कारीः
49
्
= Exercício =
ु
1) Aplique गर-sandhi entre as duas palavras.
1. च + इशत = 2. कताण + इशत =
3. न + इशत = 4. प्र + ईक्षरम ् =
5. योग + ईश्वरीः = 6. सरु + ईश्वरीः =
7. गर + ईिीः = 8. उमा + ईिीः =
9. गर् + इिीः = 10. देव + इिीः =
11. गङ्गा + उदकम ् = 12. यथा + उक्तम ् =
13. सवण + उपशनषद ् = 14. िरत + उष्ण =
15. माया + उपाशधीः = 16. पर + उपकारर =
17. देव + ऋशषीः = 18. पाप + ऋशधीः =
19. र्ब्ह्मा + ऋशषीः = 20. परम + ऋशषीः =
ु
2) Resolva o गर-sandhi entre as duas palavras.
1. तथेशत = + 2. यथेच्छा = +
3. ज्ञानेशियाशर = + 4. कमेशियाशर = +
5. सरु ेिीः = + 6. गङ्गेिीः = +
7. नेशत = + 8. तथेह = +
्
9. यथोक्तम = + 10. पूवोक्तम ् = +
्
11. सूयोदयम = + 12. नो = +
ु तीः =
13. गरोपे + 14. शहतोपदेिीः = +
्
15. कठोपशनषत = + ्
16. के नोपशनषत = +
17. महशष णीः = + 18. ग्ररष्मतीःुण = +
19. एषकण ् = + 20. नते = +
50
्
3. वृशध-सशधीः [vṛddhi-sandhiḥ]
Quando अ/आ é imediatamente seguido por एच, ् uma letra वृशध [vṛddhi] é a substituta
no lugar dos dois sons.
् पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 संशहतायाम 7/1

6.1.88 वृशधीः 1/1 एशच 7/1 । ~ आत 5/1 ्
 Quando अवरण (qualquer tipo de अ) é imediatamente seguido por एच, ् uma letra वृशध é a
substituta no lugar dos dois.
5 7 o एच ् =
अवरण एच ् o वृशधीः =
1
वृशधीः
 वृशध (vṛddhi) é o nome para estas 3 letras:: आ, ऐ, औ
 आ é gutural. ऐ é gutural-palatal. औ é gutural-labial.
 Qual destas letras वृशध se tornará a substituta depende do स्थान das letras originais.
अ/आ ए
▪ ए é gutural-palatal
ऐ ▪ A letra वृशध ऐ é gutural-palatal
e.g. 1) च + एव = चैव
e.g. 2) तथा + एव = तथवै
51
्
अ/आ ओ
▪ ओ é gutural-labial
औ ▪ A letra वृशध औ é gutural- labial
e.g. 1) र्ल + ओर्ीः = र्लौर्ीः
e.g. 2) गङ्गा + ओर्ीः = गङ्गौर्ीः
अ/आ ऐ
▪ ऐ é gutural-palatal
ऐ
▪ A letra वृशध ऐ é gutural-palatal
् देवश्व
e.g. 1) देव + ऐश्वयणम = ै यणम ्
् महैश्वयणम ्
e.g. 2) महा + ऐश्वयणम =
अ/आ औ
▪ औ é gutural-labial
औ ▪ A letra वृशध औ é gutural-labial
् देवौषधम ्
e.g. 1) देव + औषधम =
् महौषधम ्
e.g. 2) महा + औषधम =
= Exercício =
1) Aplique o वृशध-sandhi entre as duas palavras.
1. इह + एव = 2. तत्र + एव =
3. शवशदत्वा + एनम ् = 4. कृ त्वा + एतत ् =
5. गङ्गा + ओर्ीः = 6. कृ ष्ण + औत्कण््म ् =
52
्
2) Resolva o वृशध-sandhi entre as duas palavras.
1. र्ब्ह्म ैव = + 2. तथवै = +
3. एकै कम ् = + 4. यथवै म ् = +
5. स ैषा = + 6. मैवम ् = +
7. शबम्बौष्ठर = + 8. महौष्ण्यम ् = +
53
्
Regra Geral (उत्सगण [utsarga]) e Exceção (अपवाद [apavāda])
O conceito de उत्सगण [utsarga] e अपवाद [apavāda] é usado ao longo dos sūtras de Pāṇini
para apresentar regras que abrangem o mesmo escopo de operação.
उत्सगण e अपवाद são termos relativos. उत्सगण é uma regra geral, enquanto अपवाद é uma regra
especial cujo escopo está totalmente dentro do escopo de उत्सगण. Quando tal relação é
observada entre duas regras, अपवाद é aplicado negando उत्सगण.
Geral Exceção
उत्सगणीः अपवादीः
अपवाद não tem seu próprio escopo fora daquele de उत्सगण. Portanto, se अपवाद nunca fosse
aplicável, seria inútil, o que é inaceitável.
ु सशध, e वृशधसशध, encontramos relações de उत्सगण e अपवाद.

Entre दरधणसशध, गर
▪ ्
Quando अवरण como पूव ण é seguido por अच (qualquer ु
vogal) como पर, a letra substituta é गरीः.
् गर
Essa é a regra geral (उत्सगणीः). (6.1.87 आत 5/1 ् )
ु ीः 1/1 । ~ अशच 7/1 पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 संशहतायाम 7/1
▪ ु .
Quando अवरण é पर, a letra substituta é दरधणीः. Isso é uma exceção (अपवादीः) à गर
▪ Quando एच é् पर, a letra substituta é वृशधीः. Essa é outra exeção (अपवादीः) à गर
ु .
ु é chamada “उत्सगण” (regra geral à princípio), e a regra दरर्ण e a

Nesse caso a regra गर
regra वृशध são chamadas “अपवाद” (exceções).
पर अ/आ इ/ई उ/ऊ ऋ/ॠ ऌ ए ओ ऐ औ
अच ्
पूव ण
सवरणीः इक ् एच ्
अ/आ दरधणीः ु ीः
गर वृशधीः
54
्
्
4. यर-सशधीः [yaṇ-sandhiḥ]
Quando इक ् é imediatamente seguido por अच, ् então यर (य

् , ् व,् र,् ल)् é o substituto de इक.्
् अशच 7/1 । ~ संशहतायाम 7/1

6.1.77 इकीः 6/1 यर 1/1 ्
 Quando इक ् é imediatamente seguido por अच, ् há o substituto यर no

् lugar de इक.्
्
* दरर्णसशध é um अपवाद de यर-सशध.
 A substituição é decidida pela स्थान dos sons.
o इ/ई (palatal) => य ् (palatal)

o उ/ऊ (labial) => व ् (dental-labial)
o ऋ/ॠ (cerebral) => र ् (cerebral)
o ऌ (dental) => ल ् (dental)
6 7
इक ् अच ् o इक ् =
o यर ् =
1
यर ् o अच ् =
e.g. 1) इशत + अत्र = इत्यत्र

इ/ई अच ्
e.g. 2) नदर + अत्र = नद्यत्र
ु ते
e.g. 3) इशत + उच्यते = इत्यच्य
य्
e.g. 4) नदर + उच्यते = नद्य ुच्यते
e.g. 1) त ु + अत्र = त्वत्र

उ/ऊ अच ्
e.g. 2) त ु + इशत = शत्वशत
् त्वेवम ्
e.g. 3) त ु + एवम =
व्
55
्
e.g. 1) कतृ ण + आ = कत्राण

ऋ/ॠ अच ्
e.g. 2) कतृ ण + ए = कत्रे
र् e.g. 3) कतृ ण + ओीः = कत्रोीः
= Exercício =
्
1) Aplique o यर-sandhi entre as duas palavras:
1. इशत + अतीः = 2. इशत + आह =
3. यशद + अशप = 4. नदर + अशस्त =
5. इशत + उक्त्वा = 6. इशत + उच्यते =
7. इशत + एवम ् = 8. नदर + एवम ् =
9. वस्त ु + अशस्त = 10. गरुु + आदेिीः =
11. अस्त ु + इशत = 12. वस्त ु + इदम ् =
13. अस्त ु + एवम ् = 14. अस्त ु + ओम ् =
15. धातृ + अंि = 16. शपतृ + उक्त =
्
2) Resolva o यर-sandhi entre as duas palavras:
1. इत्यथ णीः = + 2. इत्यशभधरयते = +
ु
3. इत्यक्तम ्= + 4. इत्याशद = +
5. ह्ययम ् = + 6. इत्यत्र = +
7. पश्वाशद = + 8. धात्वथ ण = +
9. इत्येषीः = + 10. अप्येतत ् = +
11. खशिदम ् = + 12. साशर्ध्शत = +
13. कत्राणशद = + 14. ित्रादेिीः = +
56
्
5. अयवायाव-सशधीः [ayavāyāva-sandhiḥ]
् -आय
6.1.78 एचीः 6/1 अय-अव ् ्
-आवीः 1/3
्
। ~ अशच 7/1 संशहतायाम 7/1
 Quando एच é् imediatamente seguido por अच, ् então एच (ए,

् ओ, ऐ, औ) é substituído por
अय, ् अव,् आय, ् आव respectivamente.

्
 A substituição é decidida pela ordem de aparição no sūtra.
1) ए => अय ्
2) ओ => अव ्
3) ऐ => आय ्
4) औ => आव ्
6 7
o एच ् =
एच ् अच ्
o अच ् =
1 o
अय, ् अव,्
आय, ् आव ्
e.g. 1) हरे + अीः 1/3 e.g. 2) हरे + ए

ए अच ्
् अीः
हर ्अय + ् ए
हर ्अय +
अय ् = हरयीः = हरये
e.g. 3) ने + अशत e.g. 4) गमे + अशत
् +
न अय ् अशत ् +
गम अय ् अशत
= नयशत = गमयशत
57
्
e.g. 1) गरु ो + अीः e.g. 2) गरु ो + ए

ओ अच ्
् अीः
गरु ्अव + ् ए
गरु ्अव +
अव ् = गरु वीः = गरु वे
e.g. 3) भो + अशत
् +
भ अव ् अशत
= भवशत
ऐ अच ् e.g. 1) न ै + अकीः e.g. 2) गै + अशत
्
न आय ् अकीः
+ ्
ग आय ् अशत
+
आय ् = नायकीः = गायशत
e.g. 1) पौ + अकीः e.g. 2) असौ + इशत

औ अच ्
्
प आव ् अकीः
+ ्
अस आव ् इशत
+
आव ् = पावकीः = असाशवशत
= Exercício =
1) Aplique o अयवायाव-sandhi.
1. र्े + अशत = 2. श्े + अशत =
3. क्षे + अशत = 4. कारे + अशत =
5. द्रो + अशत = 6. स्रो + अशत =
7. ध्यै + अशत = 8. गै + अशत =
9. त्रै + अते = 10. रै + औ =
11. पौ + अक = 12. लौ + अक =
13. असौ + आत्मा = 14. उभौ + अशप =
15. पूर्ाहौ + अशरसूदन = 16. बालौ + इह =
58
्
2) Resolva o अयवायाव-sandhi.
1. ियन = + 2. क्षय = +
3. र्य = + 4. श्य = +
5. भवन = + 6. लवन = +
7. नायक = + 8. ग्लायशत = +
9. पावक = + 10. वागथाणशवव = +
11. िाशवमौ = + 12. परुु षावभ

ु ौ= +
6. लोपीः िाकल्यस्य [lopaḥ śākalyasya]
8.3.19 लोपीः 1/1 िाकल्यस्य 6/1 । ~ अपूवयण ोीः 6/2 व्ोीः 6/2 पदस्य 6/1 अशि 7/1
 A elisão de uma letra é chamada लोप [lopa] em termos gramaticais.
 पद [pada] é um termo gramatical que se refere a uma palavra, quer do tipo substantivo
्
ou do tipo verbo. Técnicamente falando, पद é aquilo que termina com सपु -प्रत्यय ou शतङ्-
प्रत्यय. (Ref. Volume 1 Tópico II – Estrutura da Língua Sânscrita.)
् está
 Quando य/व ् ao final de uma पद, e é precedido por अवरण (qualquer tipo de अ), e é
imediatamente seguido por अि, ् temos uma elisão opcional de tal य/व
् .्
6 7 o अि ् =
पद अवरण ् ्
य/व अि ्
1
लोपीः
e.g. 1) हरे + इह e.g. 2) शवष्णो + इह
् इह
हरय + (6.1.78 एचोऽयवायावीः।) ् इह
शवष्णव + (6.1.78 एचोऽयवायावीः।)
= हर इह / हरशयह (2 formas) = शवष्ण इह / शवष्णशवह (2 formas)
59
्
ु सशध (guṇasandhi) ou
 Após aplicação dessa regra, outras regras de sandhi, tais como गर
दरर्णसशध (dīrghasandhi), não podem ser aplicadas.
= Exercício =
1) Aplique o लोपीः िाकल्यस्य-sandhi entre as duas palavras:
1. देि े + इह = 2. काले + इशत =
3. वतणन् े + इशत = 4. एधते + इशत =
5. तिै + अहम ् = 6. तस्य ै + इह =
2) Resolva o लोपीः िाकल्यस्य-sandhi entre as duas palavras:
1. त आहीः = + 2. उच्यत इशत = +
3. एत इह = + 4. त आहीः = +
5. तिा इह = + 6. तस्या उक्तम ् = +
7. वा अरे = + 8. वा इह = +
60
्
ण प-सशधीः [pūrvarūpa-sandhiḥ]
7. पूवरू
् अशत 7/1 । ~ पूवरू

6.1.109 एङीः 5/1 पदान्ात 5/1 ् पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 संशहतायाम 7/1
ण पम 1/1 ्
 Quando dois sons, de पूव ण (aquilo que precede) e पर (aquilo que se segue), se tornam o
único som de पूव,ण tal modificação é chamada पूव-ण रूप (o som do precedente).
 Quando एङ् (ए/ओ) ao final de uma पद é imediatamente seguido por um curto अ, então
ण प é a substituição no lugar dos dois.

पूवरू
5 7
पद ए/ओ अ
् ए/ओ
ण पम =
पूवरू
6 o
• 1
ण पम ्
पूवरू
पद ए/ओ अ e.g. 1) काले + अशप e.g. 2) सो + अहम ्
= कालेऽशप = सोऽहम ्
ए/ओ
* O अकार que se segue pode ou não ser escrito como “ऽ”, símbolo que é chamado अवग्रह
[avagraha].
61
्
= Exercício =
ण प-sandhi:
1) Aplique a regra de पूवरू
1. लोके + अशिन ् = 2. ते + अद्य =
3. आरभते + अर्नणु = 4. एते + अत्र =
5. काले + अशप = 6. ते + अहम ् =
ु ात ् =
7. मोक्ष्यसे + अिभ 8. शनररक्षे + अहम ् =
9. लोको अशस्त = 10. सो + अशप =
11. सवणतो + अशस्त = 12. तृप्तो + अशि =
ण प-sandhi:
2) Remova a regra de पूवरू
1. सवेऽशप = + 2. कुरुतेऽर्नणु = +
3. एतेऽत्र = + 4. िरररेऽशिन ् = +
5. अन्येऽशप = + 6. मेऽमृतम ् = +
7. इमेऽवशस्थताीः = + 8. अपशरहायेऽथे = +
9. मेऽच्यतु = + 10. नमस्तेऽस्त ु = +
11. भासयतेऽशखलम ् = + ु ौ =
12. नरके ऽिच +
13. सोऽशप = + 14. लोकोऽयम ् = +
्
15. िाश्वतोऽयम = + 16. सोऽर्नणु = +
62
्
8. पररूप-सशधीः [pararūpa-sandhiḥ]
् पूवपण रयोीः 6/2 एकीः 1/1 संशहतायाम 7/1

ु 7/1 । ~ अपदान्ात 5/1
6.1.97 अतीः 5/1 गरे ्
 Quando dois sons, de पूव ण (aquilo que precede) e पर (aquilo que se segue), se tornam o
único som de पर, tal modificação é chamada पर-रूप (o som do que se segue).
ु dentro de uma पद, então

 Quando um curto अ é imediatamente seguido por uma letra गर
पररूप é a substituição no lugar dos dois.
ु ीः = अ, ए, ओ
गर
5
o
7
पद
अ ु
गर
1
् गर
पररूपम = ु
पररूपम ्
o
verbo अ अ/ए/ओ e.g. 1) भव + अशन् e.g. 2) लभ + ए
= भवशन् = लभे
1
अ/ए/ओ
= Exercício =
1) Aplique a regra de पररूप-sandhi:
1. गच्छ + अशन् = 2. लभ + अन्े =
3. मन्य + ए = 4. दृश्त्य + अन्े =
2) Remova a regra de पररूप-sandhi:
1. नमशन् = + 2. शवद्यन्े = +
3. सृज्य े = + 4. योत्स्ये = +
63
्
Tópico VI – Sandhi de Consoante (हल-सशधीः [hal-sandhiḥ])
Tópico VI
Sandhi de Consoante
्
हल-सशधीः [hal-sandhiḥ]
्
Visão Geral de हल-सशधीः
Antes do estudo desta seção, o conceito de सवरण visto no Tópico I e o conceito de पद,
पदान्, e अपदान् explicados em “Onde aplicar सशध” no Tópico III, devem ser revisados.
्
हल-सशधs nesta seção devem ser estudados juntamente com as Declinações de Bases
्
Nominais terminadas em Consoantes, no Volume 1. Mais tarde, como revisão, हल-सशधs
podem ser estudados independentemente na ordem numérica dos sutras desde o início.
Para aqueles interessados nos Sūtras de Pāṇini:
्
Todas as regras de हल-सशध neste livro são encontradas nos 3 últimos quartos do
Capítulo 8 do livro dos Sūtras de Pāṇini. A seção constituída desses 3 quartos é chamada
शत्रपादर. Uma vez que um sūtra do शत्रपादर é aplicado, apenas os sutras que numéricamente se
seguem a ele serão aplicáveis. Isso é dito no sūtra 8.2.1 पूवत्रण ाशसधम ् ।, que governa todos os
्
sūtras nos últimos 3 quartos. Por conta disso, as regras de हल-सशध neste livro são listadas na
ordem numérica dos sūtras.
Outro sūtra a ser notado é 8.2.108. Este sūtra contém a palavra संशहतायाम, ् que governa
् “dentro
todas as regras de sandhi desde 8.2.108 até o fim. O significado da palavra संशहतायाम é:
do tópico de sandhi, quando dois sons se encontram e devem ser pronunciados juntos sem
intervalo.” Isso deve ser levado em consideração nos sutras depois de 8.2.108.
64
्
1. नलोपीः [na-lopaḥ]
8.2.7 न 6/1 लोपीः 1/1 प्राशतपशदक 6/1 अन्स्य 6/1 । ~ पदस्य 6/1
्
 Quando न está no final de uma प्राशतपशदक e पद, ocorre a sua elisão.
पद प्राशतपशदक न्
1
लोप
 Este सशध é frequentemente visto na declinação de प्राशतपशदक masculina ou neutra
terminada em न, ् em 1/1 e na seção पद (3/2, etc.) das सपु -प्रत्ययs.

् (Referir ao Volume 1.)
E.g. 1) प्राशतपशदक masculina terminada em न, em 1/1

् स 1/1
योशगन + ् स é् a 1/1 dentre as सपु -प्रत्ययs.
् ्
Com सपु -प्रत्यय ् स ganha
no fim, योशगन + ् o status de पद.
्
योशगन + ् 1/1 deve ser elidido depois de consoante.
स de
Mesmo depois da elisão de स, ् ele deixa o status de पद para o que sobra.
योगरन ् Sendo प्राशतपशदक terminada em इन, ् em 1/1 o penúltimo इ é alongado.
O fim desta पद é न, ् que é também o fim da प्राशतपशदक. Portanto, esse न deve
् ser elidido.
योगर ् प्राशतपशदक é elidido. (नलोप por 8.2.7)
Ao final da पद, o último न da
e.g. 2) प्राशतपशदक terminada em न, ् em 3/2

् भ्याम 3/2
आत्मन + ् भ्याम, ् o 3/2 dentre as सपु -प्रत्ययs,
् é adicionado.
्
A अङ्ग que é seguida por भ्याम ganha ्
o status de पद. Assim आत्मन aqui é पद.
O fim desta पद é न, ् que é também o fim da प्राशतपशदक. Portanto, esse न deve
् ser elidido.
आत्मभ्याम ् ् प्राशतपशदक é elidido. (नलोप por 8.2.7)
Ao final da पद, o último न da
65
्
= Exercício =
1) Aplique o नलोप. (Referir ao Volume 1)
्
1. योशगन (masculino) + 1/1 = ्
2. ज्ञाशनन (masculino) + 1/1 =
्
्
्
7. र्ब्ह्मन (masculino) + 1/1 = ्
8. आत्मन (masculino) + 1/1 =
्
्
्
13. र्ब्ह्मन (neutro) + 3/2 = ्
14. नामन (neutro) + 3/2=
्
15. र्ब्ह्मन (neutro) + 1/1 = ्
16. नामन (neutro) + 1/1 =
्
17. र्ब्ह्मन (neutro) + 3/2 = ्
्
19. र्ब्ह्मन (neutro) + 7/3 = ्
्
2) Encontre a प्राशतपशदक terminada em न que sofreu नलोप.
1. र्ब्ह्मचारर = 2. र्ब्ह्मशवद्या =
3. आत्मतत्त्वम ् = 4. सामवेदीः =
्
5. अशधकाशरत्वम = 6. भूमशवद्या =
66
्
्
2. कुत्वम [ku-tvam]
8.2.30 चोीः 6/1 कुीः 1/1 । ~ झशल 7/1 पदस्य 6/1 अन्े 7/1 च 0
 Ocorre कुत्व (entrada de क ् ख ग

् र्
् ङ्
् ) no lugar de च ु (च छ
् ् र् झ
् ञ
् ),् respectivamente, quando च ु
é seguido por झल ् ou quando च ु está no final da पद.
 Qual letra de च ु (च-वगण) deve ser substituída por qual letra de कु (क-वगण) é decidido pela
ordem em que aparecem. च, ् a primeira letra de च-वगण, é substituída por क,् a primeira
letra de क-वगण, e छ ्, a segunda letra de च-वगण, é substituída por ख, ् a segunda letra de क-वगण,
e assim por diante.
o च ु (च-वगण) =
6 7
चु झल ्
o कु (क-वगण) =
1 o झल ् =
कु
or
6
पद चु
1
कु
 Este सशध é frequentemente visto na declinação de प्राशतपशदकs terminadas em 1/1 e

também na seção पद. (Referir ao Volume 1)
 Este सशध também é visto no processo de fazer प्राशतपशदकs apartir de धातsु terminadas em
् pela
च/र् ् adição de sufixos iniciados com झल,् tais como शत e त. (Esses sufixos são
्
chamados कृ त-प्रत्यय, e são estudados no Volume 3.)
67
्
Exemplos de कुत्व quando झल ् segue:
् त
ु +
e.g. 1) मच ् शत
e.g. 2) भर् +
च् त्
ु ्+ त
= मक ् शत 8.2.30 चोीः कुीः ।
= भग +
= भक ् + शत 8.4.55 खशर च ।
क्
(Referir à चत्वण)
् मच
Nesses exemplos, च de ु e् र् de
् भर् são
् च,ु seguidos por त, ् que é झल.् Portanto, च e् र् ्
são substituídos por क ् e ग, ् as correspondentes letras de कवगण.
ु e भशक्त são derivadas de मच
As प्राशतपशदकs मक्त ्
ु -धात ्
ु e भर्-धात ु pela adição dos sufixos
derivativos त e शत respectivamente.
Exemplos de कुत्व ao final da पद:
् स 1/1
e.g. 1) वाच + ् ् भ्याम 3/2
e.g. 2) ऋशत्वर् + ्
पद च् ्
= वाच + ् भ्याम ् 8.2.30 चोीः कुीः ।
= ऋशत्वग +
= वाक ् 8.2.30 चोीः कुीः ।

क्
e.g. 1) प्राशतपशदक terminada com च, ् em 1/1

् स 1/1
वाच + ् स é् o 1/1 dentre as सपु -प्रत्ययs.
् ्
Terminando com सपु -प्रत्यय, ् स ganha
वाच + ् o status
de पद.
्
वाच + ् 1/1 deve ser elidido depois de consoante.
स de
Mesmo depois da elisão de स, ् continua o status de पद para o que sobrou.
वाक ् Ao final de पद, a letra च é् substituída por क.् (कुत्व por 8.2.30)
e.g. 2) प्राशतपशदक terminada com र्, ् em 3/2

् भ्याम 3/2
ऋशत्वर् + ् भ्याम, ् o 3/2 dentre as सपु -प्रत्ययs
् é adicionado.
्
A अङ्ग que é seguida por भ्याम ganha ्
o status de पद. Portanto, ऋशत्वर् agora é पद.
् भ्याम ्
ऋशत्वग + Ao final de पद, a letra र् é् substituída por ग. ् (कुत्व por 8.2.30)
68
्
्
3. षत्वम [ṣa-tvam]
8.2.36 व्रश्च-भ्रस्र्-सृर्-मृर्-यर्-रार्-भ्रार्-च्छ-िां 6/3 षीः 1/1 । ~ झशल 7/1 पदस्य 6/1 अन्े 7/1 च 0
 A última letra destas sete धातsु listadas no sūtra ou de uma धात ु terminada com छ ् ou ि é्
्
substituída por ष quando seguida por झल ् ou quando a धात ु aparece no final de uma पद.
6 7
7 धातsु ou धात ु o झल ् =
झल ्
última
terminadas letra
com छ ्/ि ्
1
ष्
ou
6
7 धातsु ou धात ु
पद
última
terminadas letra
com छ ्/ि ्
1
ष्
् त्वा
e.g. 1) दृि +
दृ ि् त्
= दृष ् + त्वा 8.2.36 व्रश्च-भ्रस्र् ० ।
= दृष ् + टवा 8.4.41 ष्टुना ष्टुीः ।
ष्
= दृष्ट्वा
् final de दृि-धात
ि ao ् ु é seguida por त, ् que pertence à झल.् Portanto, a última letra da धात ु
é substituída por ष. ् त्वा é um sufixo discutido na seção sobre “अव्यs derivados a partir de धात”ु
no final do Volume 1.
् ,ु uma das sete धातsु listadas no sūtra,
O próximo exemplo é sobre o caso em que रार्-धात
aparece ao final da पद.
e.g. 2) शवरार् + ् स 1/1
्
= शवरार् ्
पद रार् ् = शवराष ् 8.2.36 व्रश्च-भ्रस्र् ० ।
= शवराड ् 8.2.39 झलां र्िोऽन्े ।
= शवराट ् 8.4.56 वाऽवसाने ।
ष्
69
्
्
4. र्ि-त्वम ्
[jaś-tvam]
् र्िीः 1/3 अन्े 7/1 । ~ पदस्य 6/1

8.2.39 झलाम 6/3
 No final de uma पद, झल ् é substituído por र्ि. ्
 Em outras palavras, झल ् no final de पद se torna consoante sonora.
 Dentre as cinco letras em र्ि, ् a mais próxima ao स्थाशनन é् escolhida como a substituta.
6 o झल ् =
पद झल ्
o र्ि ् =
1
र्ि ्
 Este सशध é frequentemente visto na declinação de प्राशतपशदक terminadas em consoantes,

em 1/1 e na seção पद. (Referir ao Volume 1)
् स 1/1
e.g. 1) मरुत + ् ् भ्याम 3/2
e.g. 2) मरुत + ्
पद त्
= मरुत ् = मरुद ् + भ्याम ् 8.2.39 झलां ० ।
= मरुद ् 8.2.39 झलां ० ।

द्
= मरुत ् 8.4.56 वावसाने ।
त, ् que é parte de झल,् está no final de पद. Portanto, é substituída pela letra mais
próxima dentre र्ि, ् que é a letra dental द ्.
 Esse सशध também é visto em frases e समासs (palavras compostas).
70
्
= Exercício =
् na declinação. (Referir ao Volume 1)

1) Aplique o sandhi पदान् र्ि-त्व
्
1. मरुत (masculino) + 1/1 = ्
2. शवद्य ुत (feminino) + 1/1 =
्
3. मरुत (masculino) + 3/3 = ्
4. शवद्य ुत (feminino) + 3/3 =
्
5. सशमध (feminino) + 1/1 = 6. वाक ् (feminino) + 1/1 =
्
7. सशमध (feminino) + 3/3 = 8. वाक ् (feminino) + 3/3 =
्
9. अच (masculino) + 1/1 = ्
10. अच (masculino) + 3/3 =
* प्राशतपशदकs terminadas em चवगण primeiro sofre कुत्व ao final da पद por 8.2.30 चोीः कुीः।. No entanto, por
्
convenção a प्रत्याहार अच não sofre कुत्व porque se tornaria outra प्रत्याहार, अक.्
् em frases.
1. वाक ् + इशत = ् अशस्त =
2. मरुत +
3. वाक ् + गच्छशत = ् गच्छशत =
4. मरुत +
् इशत=
5. तिात + ् इशत =
6. सत +
् भवशत =
7. तिात + ् गच्छशत =
8. ग्रामात +
् em palavras compostas.
1. वाक ् + ईिीः = ् आशदीः =
2. अच +
् ईिीः =
3. र्गत + ् अन्ीः =
4. अत +
् अन्ीः=
5. सपु + ् उत्पशत्तीः =
6. सपु +
् भगवत +
7. श्रमत + ् गरता =
्
2) Resolva o sandhi पदान् र्ि-त्व.
1. मरुद्भ्याम ् = + 2. शचदात्मा = +
3. सदेव = + 4. र्गदरश्वरीः = +
5. अर्न्ीः = + 6. अदन्ीः = +
7. सदसद्‍भभ्याम ् = + +
71
्
्
5. धत्वम [dha-tvam]
8.2.40 झषीः 5/1 तथोीः 6/2 धीः 1/1 अधीः 6/1 ।
् थ quando
Ocorre ध-त्व no lugar de त ou ् estes são precedidos por झष. ्
5 6
झष ् =
झष ् ् ्
o
त/थ
1
ध्
 Este सशध é frequentemente visto no processo de fazer प्राशतपशदक a partir de धातsु

्
terminadas em झष com ् tais
adição de sufixos iniciados em त/थ ् como शत e त.
5 6 e.g. 1) बधु ् + शत
ध् त् = बधु ् + शध 8.2.40 झषस्तथोधोऽधीः ।

= बदु ् + शध ्
8.4.53 झलां र्ि झशि ।
1
ध् = बशु ध
5 6 ् त
e.g. 2) लभ +
भ् त् ् ध
= लभ + 8.2.40 झषस्तथोधोऽधीः ।
् ध
= लब + ्
1
ध् = लब्ध
= Exercício =
1) Aplique o sandhi
् शत =
1. िधु + ् त=
2. िधु +
् शत =
3. लभ + ् त=
4. शसध +
2) Resolva o sandhi.
1. शसशध = + 2. बध = +
3. आरब्ध = + 4. उपलशब्ध = +
72
्
्
6. Segundo रुत्वम [ru-tvam]
् । ~ पदस्य 6/1 अम्परे 7/1 रुीः 1/1

8.3.7 नीः 6/1 छशव 7/1 अप्रिान 6/1
् final de पद, quando seguido por छव que

 न no ् por sua vez é seguido por अम, ् é substituído
pela sibilante (ि, ् ष, ् स)् correspondende as próximas letras, e a vogal precedendo o न se
्
ु ार (ँं) é adicionado.
torna nasalizada (ँँ) ou अनस्व
7
6 o छव ् =
् ्
च/छ
पद न् ट ्/ठ ् अम ् ्
o अम =
त/थ् ्
् ँंि (com
ँँि ou ् च/छ ् ्) 1
् ँंष (com
ँँष ou ् ट ्/ठ ्)
् ँंस (com
ँँस ou ् ् )्
त/थ
e.g. 1) ् चरशत
पमु ान + ् टरकते
e.g. 2) पमु ान + ् तरशत
e.g. 3) पमु ान +
= पमु ाँश्चरशत / पमां
ु श्चरशत = पमु ाँष्टरकते / पमां
ु ष्टरकते = पमु ाँस्तरशत / पमां
ु स्तरशत
= Exercício =
1) Aplique o sandhi
् च=
1. सन + ् च=
2. योशगन +
् च=
3. रामान + ् च=
4. हररन +
ु +
5. गरून ् च= ् च=
6. धातॄन +
् टरकते =
7. रामान + ् टरकते =
8. हररन +
् तथा =
9. रामान + ् तथा =
10. हररन +
ु +
11. गरून ् तथा = ् तथा =
12. धातॄन +
1. प्रज्ञावादांश्च = 2. अगतासूश्च
ं =
3. सखींस्तथा = 4. ऋषींश्च =
73
्
ु
7. अनस्वारीः [anusvāraḥ]
ु
8.3.23 मीः 6/1 अनस्वारीः 1/1
। ~ हशल 7/1 पदस्य 6/1
् fim de uma पद é substituido por अनस्वार.

 Quando seguido por qualquer consoante, म no ु
6 7
o हल ् =
पद म् हल ्
1
ु ार
अनस्व
् चतभ
e.g. 1) िशिवरणम + णु म ्
ु र्
पद म् हल ्
= िशिवरं + चतभ णु म ् 8.3.23 मोऽनस्व
ु र् ु ारीः ।
ु ार
अनस्व
= Exercício =
ु
1) Aplique a regra de पदान् अनस्वार.
् हरशत =
1. पापम + ् िरररम =
2. शकम + ्
् यर्शत =
3. देवम + ् रामम +
4. तम + ् नमाशम =
् आत्मा =
5. अयम + ् सवणम +
6. इदम + ् आसरत =
्
् र्ब्ह्म =
7. प्रज्ञानम + ् करोशम =
8. अहम +
ु ार.
2) Resolva o sandhi de पदान् अनस्व
1. शकं करोशत = + 2. ओदनं खादाशम = +
ु ं लभते =
3. सख + 4. इदं पठनं भवशत = + +
74
्
ु ारीः 1/1
8.3.24 नीः 6/1 च 0 अपदान्स्य 6/1 झशल 7/1 । ~ मीः 6/1 अनस्व
 म e् न não
् ु ार, quando seguidos
localizados ao final de uma पद são substituídos por अनस्व
por झल.्
 Aqui temos 3 diferenças com relação ao sūtra anterior:
o 1) न, ् assim como म, ् está sujeito a mudança de अनस्व

ु र;
o 2) eles não estão no final de पद;

o 3) quando seguidos por झल.्
6 7
o झल ् =
पद ् ्
म/न झल ्
1
ु ार
अनस्व
 Uma vez que este sandhi é dentro de पद, isto é observado em conjugação de verbos e
declinação de substantivos, como por exemplo nas bases nominais neutras terminadas
्
com अस em 1/3 (Ver Volume 1.)
् इ 1/3
e.g. 1) छन्दस +
पद न् स्
् +
= छन्दान स ् इ
ु ार
अनस्व = छन्दां स ् + इ 8.3.24 नश्चापदान्स्य झशल ।
= Exercício =
ु
Aplique o sandhi अपदान् अनस्वार no processo de declinação ou conjugação:
(neutras terminadas com अस ् em 1/3)
् +
1. तपान स ् इ= ् +
2. तमान स ् इ=
् +
3. मनान स ् इ= ् +
4. रर्ान स ् इ=
् +
5. वचान स ् इ= ् +
6. वासान स ् इ=
75
्
्
(masculinas terminadas com अस em 1/2 e 1/3)
् +
7. शविान स ् औ= ् +
8. शविान स ् अीः =
् +
9. श्ेयान स ् औ= ् +
10. श्ेयान स ् अीः =
ु
11. पमान ् +
स ् औ= ् +
12. पमु ान स ् अीः =
(Conjugação de verbos)
् स्यशत =
13. नम + ् शस =
14. हन +
8. ङमटु ्-आगमीः [ṅamuṭ-āgamaḥ]
् अशच 7/1 ङमटु ् 1/1 शनत्यम 0् च 0 । ~ पदस्य 6/1

8.3.32 ङमीः 6/1 ह्रस्वात 5/1
् ao
 Quando ङ्/र/न ् fim de पद é precedida por vogal curta (ह्रस्व), e seguida por qualquer
vogal (अच),् ङ्/र/न

् são
् ् (i.e.,
adicionadas àquelas ङ्/र/न ् ् ् são duplicadas.)
ङ्/र/न
7 o अच ् =
5 6
पद ह्रस्व ् ्
ङ्/र/न अच ्
1
adição de
् ्
ङ्/र/न
् आत्मशन
e.g. 1) पश्त्यन +
पद अ न् आ
= पश्त्यन न् +
् आत्मशन 8.3.32 ङमो ह्रस्वा०।
adição de न ्
् final de पद, que é precedida pela vogal curta अ, e seguida pela vogal आ, recebe um
न ao
्
न adicional. Assim न é् duplicada.
76
्
1) Aplique o ङमटु ् sandhi.
् अशप =
1. पश्त्यन + ् आस्ते =
2. गायन +
् इशत =
3. भगवन + ् ईक्षते =
4. शतष्ठन +
् उपशविशत =
5. पचन + ् एतत =
6. वदन + ्
् इशत =
7. तशिन + ् उ=
8. कशिन +
2) Remova o ङमटु ् sandhi.
1. कुवणन्नशप = 2. कुवन्न
ण ाप्नोशत = /
्
3. शवषरदशन्नदम = ्
4. गृह्णन्नन्मु िषन =
77
्
्
ण त्वम [mūrdhanya-tvam]
9. मूधन्य
8.3.59 आदेि-प्रत्यययोीः 6/2 । ~ अपदान्स्य 6/1 मूधन्य ् 5/1

ण ीः 1/1 सीः 6/1 इरकोीः
ण (ष)् é o substituto no lugar de स, ् quando as seguintes condições se cumprem;

 मूधन्य
1. O स é् um आदेि (substituto) da modificação anterior, ou parte de uma प्रत्यय
2. Quando o स é् precedido por इर ou

् क-वगण
्
3. Quando o स não está no final da पद
5
o इर ् =
पद ्
स como आदेि
् ु
इर/क ्
स de uma प्रत्यय 6 o कु (कवगण) =
ण (ष)्
मूधन्य 1
Nos exemplos seguintes, sufixos nominais são adicionados a bases nominais.
e.g. 1) रामे + स ु 7/3 e.g. 2) हशर + स ु 7/3

् स-ु
स de
पद ए
प्रत्यय = रामे + ष ु = हशर + ष ु
ण (ष)्
मूधन्य
= Exercício =
Aplique a regra de sandhi अपदान्-मूधन्य

ण -त्व no processo de declinação ou conjugação.
1. सवे + स ु 7/3 = 2. हशर + स ु 7/3 =

3. गरुु + स ु 7/3 = 4. कतृ ण + स ु 7/3 =
5. नदर + स ु 7/3 = 6. मशत + स ु 7/3 =
7. ऋक ् + स ु 7/3 = 8. वाक ् + स ु 7/3 =
् स ु 7/3 =
9. शदक+ 10. योशग + स ु 7/3 =
् इ 7/1 =
11. चक्ष ु स + 12. करो + शस II/1 =
78
्
्
10. रत्वम [ṇa-tvam]
् नीः 6/1 रीः 1/1 समानपदे 7/1 ।

8.4.1 र-षाभ्याम 5/2
 र é् o substituto para न quando

् o न é् imediatamente precedido por र ्ou ष na
् mesma
palavra.
5 6
पद ् ्
र/ष न्
1
र्
्
8.4.2 अट ्-कु-प-ु आङ्-नमु -व्वाये 7/1
अशप 0।
् e् न sofrem
 O रत्व ocorre mesmo quando र/ष ् intervenção de uma ou mais das seguintes
letras em qualquer ordem.
5 6
Qualquer
पद ् ्
र/ष न्
ु आङ्/नमु ्
अट ्/कु/प/
1
र्
o अट ् =
o कु (कवगणीः) =
o प ु (पवगणीः) =
o आङ् = uma das उपसगणs
o नमु ् = um tipo de आगम
8.4.37 पदान्स्य 6/1 । ~ न 0 नीः 6/1 रीः 1/1
्
 Essa mudança de र não deve ocorrer no final da पद.
79
्
= Exercício =
1) Examinando se रत्व é aplicável, escreva as formas das seguintes palavras masculinas em
3/1 e 6/3.
1. राम 2. परुु ष
3. शवषय 4. तकण
5. पत्रु 6. अर्नणु
7. लक्ष्मर 8. कृ ष्ण
9. आचायण 10. शिष्य
11. हशर 12. ऋशष
13. शगशर 14. नृपशत
15. गरुु 16. इष ु
ु क्ष
17. मम ु ु 18. शवष्ण ु
19. पशक्षन ् 20. वैशरन ्
2) Escreva as formas das seguintes palavras neutras em 1/3, 3/1 e 6/3.

1. इशिय
2. पत्र
3. परण
4. िास्त्र
5. करर
6. लक्षर
7. वाशर
8. दारु
9. र्ब्ह्म
10. कमण
80
्
ु /ष्ट् त्व
11. श्चत्वम ्
ु म [ścu-tvam/ṣṭu-tvam]
8.4.40 स्तोीः 6/1 श्त्चनु ा 3/1 श्त्चीःु 1/1 ।
् ु (त थ
 As dentais स/त ् द् ् ध न् )् são substituidas por suas correspondentes palatais (तालव्),
् ु (च छ
que são ि/च ् ् र् झ
् ञ
् ),् quando a dental स/त
् ु tem contato com ि/च
् .ु
3 6 o च ु (च-वगण) =
् ु
ि/च ् ु
स/त o त ु (त-वगण) =
1 O som तालव् que for mais similar ao

् ु
ि/च original se torna o substituto.
ou ्
o स→ ्
ि (sibilante)
6 3
o त ्→ (1º da classe)
् ु
स/त ् ु
ि/च
o थ ्→ ( da classe)
o द् → ( da classe)
1
् ु
ि/च o ध ्→ ( da classe)
o न ्→ ( da classe)
= Exercício =
ु
1) Aplique o sandhi श्त्चत्व.
् नीः =
1. रार् + ् नर =
2. रार् +
् िेत े =
3. रामस + ् शचनोशत =
4. रामस +
् चलशत =
5. मनस + ् च =
6. रामस +
् िेत े =
7. तत + ् शचत =
8. सत + ्
9. ईश्वराद ् + र्ायते = ्
10. तद ् + ज्ञानम =
् छात्रात =
11. तिात + ् ् र्य =
12. योशगन +
ु
2) Resolva o sandhi श्त्चत्व.
1. सच्च = + 2. उच्छेदीः = +
3. तिाज्जायते = + 4. आचायाणज्ज्ञातीः = +
81
्
8.4.41 ष्टुना 3/1 ष्टुीः 1/1 । ~ स्तोीः 6/1
् ु (त थ
 As dentais स/त ् द् ् ध न् )् são substituidas por suas correspondentes cerebrais (मूधन्य
ण ),
् ु (ट ् ठ ् ड ् ढ ् र)् quando a dental स/त

que são ष/ट ् ु tem contato com as cerebrais ष/ट
् ु.
3 6 o टु (ट-वगण) =
् ु
ष/ट ् ु
स/त o त ु (त-वगण) =
1 O som मूधन्य
ण que for mais similar ao
् ु
ष/ट original se torna o substituto.
ou ्
o स→ ्
ष (sibilante)
o त ्→ (1º da classe)
6 3
o थ ्→ ( da classe)
् ु
स/त ् ु
ष/ट
o द् → ( da classe)
1 o ध ्→ ( da classe)
् ु
ष/ट
o न ्→ ( da classe)
= Exercício =
1) Aplique a regra de sandhi ष्टु-त्व.
् त=
1. तषु + ् शत =
2. पषु +
् ता =
3. द्रष + 4. ईट ् + ते =
् षष्ठीः =
5. रामस + ् टरकते =
6. रामस +
् टरका =
7. तत + ् ढौकसे =
8. चशक्रन +
2) Resolva a regra de sandhi ष्टु-त्व.
1. तिाट्टरकते = + 2. दृशष्टीः = +
3. शिवष्षष्ठीः = + 4. शिवष्टरकते = +
82
्
ु
12. अननाशसकीः [anunāsikaḥ]
8.4.45 यरीः 6/1 अननु ाशसके 7/1

अननु ाशसकीः 1/1 वा 0। ~ पदस्य 6/1
 पदान् यर,् quando seguido por अननु ाशसक (som nasal), é substituído por seu correspondente
ु
अननाशसक (som nasal).
o यर ् =
6 7
पद यर ् अननु ाशसक o अननु ाशसक =
1
अननु ाशसक
् /म
् /न
 Os sons कवगण/चवगण/टवगण/तवगण/पवगण se tornam ङ्/ञ/र ् , ् respectivamente.
 य, ् व,् ल ् se tornam यँ, वँ, लँ respectivamente.
 र,् ि, ् ष, ् स permanecem
् como são, pela ausência de sons nasais similares.
e.g. 1) तद ् + न
पद द् न्
् न 8.4.45 यरोऽननु ाशसके ऽननु ाशसको वा ।
= तन +
न्
= Exercício =
ु
1) Aplique a regra de sandhi पदान्-अननाशसक.
1. वाक ् + मे = ्
2. ङमटु ् + शनत्यम =
् नािीः =
3. तत + ् मन्यसे =
4. एतत +
2) Resolva o sandhi पदान्-अननु ाशसक.
1. प्राङ्मोक्षात ् = + 2. इशण्नत्यीः = +
3. तिान्न = + 4. र्गन्नाथीः = +
4. र्गशिथ्या = + 5. बधनािृत्योीः = +
83
्
्
13. र्श्त्त्वम [jaś-tvam]
् र्ि 1/1
8.4.53 झलाम 6/3 ् झशि 7/1 ।
 र्ि é् o substituto para झल,् quando झल ् é imediatamente seguido por झि. ्
6
o झल ् =
7
झल ् झि ्
्
o र्ि =
1 ्
o झि =
र्ि ्
 Em outras palavras, झल ् seguido por consoante sonora se torna não-aspirada.
Nos seguintes exemplos, sufixo त ou शत é adicionado a uma raiz, para criar uma nova
base nominal.
e.g. 1) ् त
बधु +
ध् ध्
् ध
= बधु + 8.2.40 झषस्तथोधोऽधीः ।
= बदु ् + ध ्
द्
ध, ् que é parte de झल,् é seguido por ध, ् que é parte de झि. ् Assim, o primeiro ध é्
्
substituido pelo र्ि mais próximo, que é द ् pois ambos são dentais.
Da mesma maneira, भ, ् que é parte de झल,् seguido por ध, ् é substituído por sua letra
correspondente não-aspirada ब. ्
e.g. 2) ् त
लभ +
भ् ध् ् ध
= लभ + 8.2.40 झषस्तथोधोऽधीः ।
् ध
= लब + ्
ब्
= Exercício =
Aplique a regra de sandhi र्श्त्त्व.
् ध=
1. दर् + ् ध=
2. दर् +
् ध=
3. िधु + ् शध =
4. शसध +
् ध=
5. लभ + ् शध =
6. आरभ +
84
्
्
14. चत्वणम [car-tvam]
् चर ्1/1
8.4.55 खशर 7/1 च 0। ~ झलाम 6/3
 चर ्é o substituto para झल,् quando झल ् é imediatamente seguido por खर.्
6 7
o झल ् =
झल ् खर ्
o चर ्=
o खर ्=
1
चर ्
 Em outras palavras, झल ् seguido por consoantes surdas, torna-se surda e não-aspirada.
Nos exemplos seguintes, sufixos nominais são adicionados às bases nominais. Ver o
tópico “Declinação de Bases Nominais terminadas em Consoante” no volume 1.
e.g. 1) ् स ु 7/3
मरुत +
द् स्
= मरुद ् + स ु 8.2.39 झलां र्िोऽन्े ।
् सु
= मरुत + 8.4.55 खशर च ।
त्
e.g. 2) ् सु
ऋच +
ग् ष् ् सु
= ऋक+ 8.2.30 चोीः कुीः ।
= ऋग+् स ु 8.2.39 झलां र्िोऽन्े ।
क् = ऋग+् ष ु 8.3.59 आदेिप्रत्यययोीः ।
् षु
= ऋक+ 8.4.55 खशर च ।
= Exercício =
1) Aplique a regra de sandhi चत्वण.
् च=
1. वाग + ् त=
2. त्यग +
3. तद ् + कालीः = ् सु =
4. सशमध +
5. तद ् + ते = 6. तिाद ् + परीः =
2) Resolva o sandhi चत्वण.

1. तशत्कम ् = + 2. सवणशवत्स ु = +
85
्
् चर ्1/1
8.4.56 वा 0 अवसाने 7/1 । ~ झलाम 6/3
 A substituição de चर ्é opcional quando झल ् é imediatamente seguido por अवसान

(ausência de letra/ponto final), que se observa no final de uma frase.
6 7 o झल ् =
झल ् अवसानम ्
o चर ्=
1 ् ausência de letra
o अवसानम =
Opcional चर ्
् स 1/1
मरुत + ्
अवसानम ्
e.g. 1)
द्
= मरुत ् Elision of स ्
= मरुद ् 8.2.39 झलां र्िोऽन्े ।
Opcional त ्
्
= मरुत /मरुद ् 8.4.56 वाऽवसाने ।
= Exercício =
Aplique a regra de sandhi opcional चत्वण antes de अवसान.
1. रामाद ् = ou 2. तिाद ् = ou
3. मरुद ् = ou 4. शवद्यदु ् = ou
5. सवणशवद ् = ou 6. उपशनषद ् = ou
्
7. ऋशत्वग = ou ्
8. वाग = ou
9. सिाड ् = ou 10. शवराड ् = ou
86
्
15. परसवरणीः [parasavarṇaḥ]
ु
8.4.58 अनस्वारस्य 6/1
यशय 7/1 परसवरणीः 1/1 ।
ु ार quando o अनस्व
 परसवरण (som similar ao próximo) é o substituto para अनस्व ु ार é
imediatamente seguido por यय. ्
6 7 o यय ् =
ु ार
अनस्व यय ्
1
परसवरण
् torna a nasal correspondente à letra

ु ार seguido por यय se
 Em outras palavras, अनस्व
seguinte.
e.g. 1) िं + का
ँं कवगण = िङ् + का ु ारस्य यशय परसवरणीः ।

8.4.58 अनस्व
= िङ्का
ङ्
ँं चवगण ँं टवगण ँं तवगण ँं पवगण
ञ् र् न् म्
e.g. 2) पं + च e.g. 3) दं + ड e.g. 4) गं + तृ e.g. 5) कं + प

पञ्च दण्ड गन्ृ कम्प
ँं ् /ल
य/व ् ् ्
e.g. 6) सं + याशत = सयँ याशत/ संयाशत
e.g. 7) सं + वादीः = सव्ँवादीः / संवादीः
ँ ् व/
य/ ँ ् लँ ् ् सल्ँलक्षरम /
e.g. 8) सं + लक्षरम = ् संलक्षरम ्
Em पदान् isto é opcional pelo próximo sūtra.
् /स
 Quando र,् ou ि/ष ् /ह
् ् segue, अनस्व
ु ार permanece अनस्व
ु ार, como em अंिीः, कं सीः, संशहता, etc.
87
्
8.4.59 वा 0 पदान्स्य 6/1 ।
 Esta regra é opcional quando é no final de पद.
6 7
पद ु ार
अनस्व यय ्
1
Opcional
परसवरण
= Exercício =
ु
1) Aplique अनस्वार ु ारस्य परसवरण sandhi dentro das पदs
sandhi (ver 8.3.24) e as regras de अनस्व
listadas abaixo. Por não ser no final de पद, este sandhi é obrigatório.
् का =
1. िन + -> ् ख=
2. लन + ->
् गा =
3. गम + -> ् र्न =
4. लन + ->
् चन =
5. पन + ् -> ् र्ना =
6. अन + ->
् शडत =
7. पन + -> ् थ=
8. ग्रन + ->
् दन =
9. नन + -> ् पन =
10. कन + ->
् तृ =
11. गम + -> ् तृ =
12. हन + ->
ु
2) Aplique अनस्वार ु ारस्य परसवरण sandhi entre as duas पदs
sandhi (ver 8.3.24) e as regras de अनस्व
listadas abaixo. Estando ao final de पद, o sandhi é opcional, portanto temos duas formas.
Note que उपसगण é gramaticalmente considerada uma पद independente.
् करोशम =
1. कायणम + -> /
् चरशन् =
2. क्षेत्रम + -> /
् तरशत =
3. िोकम + -> /
् कािीः =
4. सम + -> /
् तापीः =
5. सम + -> /
88
्
16. तोशलण [torli]
8.4.60 तोीः 6/1 शल 7/1 । ~ परसवरणीः 1/1
 Quando तवगण é seguido por ल,् ele se torna परसवरण (som similar ao seguinte), isto é, ल ् ou लँ .्
6 7 o त ु (तवगण) =
तु ल् o सवरण ou ल ् (पर) = ल ् e लँ ्
1
परसवरण
् ँ )्
(ल/ल
 Entre os परसवरणs, o som mais similar em termos de स्थान deve ser o substituto. Neste caso,
o substituto para त, ् थ, ् द ्, ध é् ल ् porque todos eles possuem दन्ाीः como स्थान. Mas o
substituto para न é् लँ ् pois ambos possuem दन्ाीः e नाशसका como स्थान.
तद ् + लयीः
द् ल् e.g. 1)
= तद ् + लयीः 8.2.39 झलां र्िोऽन्े।
= तल ् + लयीः 8.4.60 तोशलण।
ल्
न् ल् e.g. 2) ् लभते
श्धावान +
= श्धावालँ ् + लभते 8.4.60 तोशलण।
लँ
= Exercício =
1) Aplique o sandhi.
् लक्षरा =
1. र्हत + 2. उद ् + लेखीः =
् लोकान=्
3. इमान + ु
4. हनमान ् लङ्गते =
+
1. अर्हल्लक्षरा = 2. उल्लङ्र्यते =
3. िभ ्
ु ाल्लोँकान = 4. पश्त्यशल्लँ खशत =
89
्
्
17. झयो होऽन्यतरस्याम [jhayo ho'nyatarasyām]
8.4.62 झयीः 5/1 हीः 6/1 अन्यतरस्याम 0् । ~ पूवस्य

ण 6/1 सवरणीः 1/1
 Quando ह ् é precedido por झय, ् o ह ् é substituido pela mais similar entre as letras सवरण
ण वरणs).
relacionadas à letra anterior (पूवस
5 6
झय ् ्
झय =
ह् o
(पूव)ण
1
Opcional पूवस ण वरण
् /ढ
(र्/झ ् ्/ध/भ
् )्
 Entre पूवसण वरण a letra mais similar a ह ् é determinada por बाह्यप्रयत् (sonora ou não-sonora, e
अल्पप्रार ou महाप्रार), uma vez que não podemos determinar por स्थान. Como बाह्यप्रयत् de ह ् é
sonora e महाप्रार, as quartas letras de cada classe (र्, ् झ, ् ढ ्, ध, ् भ)् são as mais similares a ह ्.
कवगण ह् चवगण ह् टवगण ह् तवगण ह् पवगण ह्
र् ् झ् ढ् ध् भ्
् हशरीः
e.g. 1) शदग + ् हरनीः
e.g. 2) अर् + e.g. 3) शलट ् + हरशत ् हस्तर
e.g. 4) दराद ् + हूते e.g. 5) अब +
् र्शरीः
शदग + ् झरनीः
अर् + शलट ् + ढरशत दराद ् + धूत े ् भस्तर
अब +
= Exercício =
1) Aplique o sandhi.
्
1. वाग +हृदये = ् ह्रस्वीः =
2. अर् +
3. स्याड ् +ह्रस्वीः = 4. तद ् + हरनीः =
् हस्तर =
5. अब + 6. समदु ् + हताण =
1. इग्रस्वीः = + 2. अज्झ्रस्वीः = +
3. रत्मड्ु ढरशत = + 4. दूराधत
ू े = +
5. तधेतीःु = + 6. उधत ्
ृ म= +
90
्
18. िश्त्छोऽशट [śaśco'ṭi]
8.4.63 िीः 6/1 छीः 1/1 अशट 7/1 । ~ झयीः 5/1 अन्यतरस्याम 0्
 छ ् é opcionalmente o substituto para ि, ् quando ि é् precedido por झय, ् e seguido por अट ्.
5 6 7 ्
o झय =
झय ् ि् अट ् o अट ् =
1
Opcional छ ्
e.g. 1) तद ् + िास्त्रम ्
च् ि् आ = तद ् + िास्त्रम ् 8.2.39 झलां र्िोऽन्े।

् िास्त्रम ्
= तर् + 8.4.40 स्तोीः श्चनु ा श्चीःु ।
= तर् + ्
8.4.53 झलां र्ि झशि।
Opcional छ ्
= तच + 8.4.55 खशर च।
् छास्त्रम ्
= तच + 8.4.63 िश्त्छोऽशट।
= Exercício =
1) Aplique o sandhi छत्व.
1. वाक ् + िेत े = 2. शलट ् + िेत े =
्
3. यद ् + िोकम = ्
4. उद ् + िोषरम =
5. श्रमद ् + िङ्करीः = ु ा=
6. तद ् + श्त्व
2) Resolva o sandhi छत्व.

्
1. िश्वच्छाशन्म = + 2. सच्छब्दीः = +
ु ाच्छ्रे यीः =
3. यध + ्
4. उशच्छ्रतम = +
्
5. तच्छरलम = + 6. तच्छृर ु = +
91

Gramática Do Sânscrito para Estudantes de Vedanta - Volume 2 - Fonética e Sandhi - Nov - 22

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Gramática Do Sânscrito para Estudantes de Vedanta - Volume 2 - Fonética e Sandhi - Nov - 22

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

श्रीः

Traduzido para o Português por Henrique Castro (sanscrito.vedanta@gmail.com).

Versão original digital deste livro em inglês está disponível em:

Versão original impressa deste livro em inglês está disponível em:

Tópico I – Fonética (शिक्षा [śikṣā]) 1

Tópico II - Māheśvarasūtrāṇi (माहेश्वरसूत्राशर) 9

Tópico IV - Sandhi de Visarga (शवसगणसशधीः) 17

शिक्षा [śikṣā], fonética é a primeira dentre as seis disciplinas auxiliaries ao estudo do

1. Classificação dos sons

Mais detalhes são dados após a tabela.

Tabela 1: Letras/Sons usados no Sânscrito

A. Pontos de articulação (स्थानाशन [sthānāni])

1. Garganta (कण्ठीः [kaṇṭhaḥ])

Nome dos sons pronunciados de cada ponto:

1. Guturais (कण््ाीः [kaṇthyāḥ]) são os sons pronunciados com a garganta.

As Classes (वगाणीः [vargāḥ])

B. Esforços (प्रयत्ाीः [prayatnāḥ])

ii. Esforços Externos

Categoria 1: Distinção entre consoantes sonoras e surdas

Categoria 2: Distinção entre consoantes aspiradas e não aspiradas

Categoria 3: Acentuação nas vogais

1. Curta (ह्रस्वीः [hrasvaḥ]) = 1 tempo (1 मात्रा [mātrā]) e.g., अ, इ, उ

1. Média (उदात्तीः [udāttaḥ]) e.g., अ, आ, इ, ई

• Nasalização ou Não nasalização

1. Nasalizada (अननु ाशसकीः [anunāsikaḥ]) e.g., अँ, आँ, ङ्, न, ् म, ् अं (अनस्व

अ possui 18 variedades. (3 extensões x 3 acentos x 2 (nasalizada ou não))

Tabela 2: Variedade de Vogais

अनननु ाशसकीः अननु ाशसकीः

Igualmente, इ e उ possuem 18 variedades.

3. Sons similares (सवराणीः [savarṇāḥ])

Sons são considerados similares, सवरण [savarṇa], reciprocamente, quando seus

Tabela 3: Lista de sons similares

Estes sons são सवरणs Ponto de articulação Esforço interno

ु [guṇaḥ] e वृशधीः [vṛddhiḥ]

Tabela 4: Lista de letras guṇa e vṛddhi

ु (guṇaḥ) अ [a] ए [e] ओ [o]

आ [ā] ऐ [ai] औ [au]

• na mudança de sons quando dois sons se encontram (regras de sandhi).

Adicione essas importantes palavras ao seu vocabulário de Sânscrito:

É dito que o sábio Pāṇini recebeu quatorze sūtras, chamados माहेश्वरसूत्राशर

अथ माहेश्वरसूत्राशर [atha māheśvarasūtrāṇi]

इशत माहेश्वराशर सूत्राशर । [iti māheśvarāṇi sūtrāṇi]

As letras nos माहेश्वरसूत्रs estão arranjadas especificamente para formação de प्रत्याहारs

2. Como entender a tabela 5

Na tabela 5, os 14 माहेश्वरसूत्रs estão separados em linhas, mantendo a ordem original.

Os माहेश्वरसूत्राशर [māheśvarasūtrāṇi] são arranjados de tal maneira que प्रत्याहारs

अक ् _ 5_ _Todas as vogais simples_____ _अ, इ, उ, ऋ, ऌ _________

अच ् ____ _____________________________ ______________________________

अर *् 1 ____ _____________________________ ______________________________

अर *् 2 ____ _____________________________ ______________________________

अट ् ____ _____________________________ ______________________________

इक ् ____ _____________________________ ______________________________

इच ् ____ _____________________________ ______________________________

इर *् 3 ____ _____________________________ ______________________________

एङ् ____ _____________________________ ______________________________

एच ् ____ _____________________________ ______________________________

ऐच ् ____ _____________________________ ______________________________

खर ् ____ _____________________________ ______________________________

चर ् ____ _____________________________ ______________________________

र्ि ् ____ _____________________________ ______________________________

झल ् ____ _____________________________ ______________________________

झि ् ____ _____________________________ ______________________________

यर ् ____ _____________________________ ______________________________

अच ् _ ______

अर *् 1 _ ______

अर *् 2 _ ______

अट ् _ ______

इक ् _ ______

इच ् _ ______

इर *् 3 _ ______

एङ् _ ______

एच ् _ ______

ऐच ् _ ______

खर ् _ ______

चर ् _ ______

र्ि ् _ ______

झल ् _ ______

झि ् _ ______

यर ् _ ______

हि ् _ ______

हल ् _ ______

अल ् _ ______