Você está na página 1de 16

CASIMIRO AMADO

EDUCAO
COMPARADA

Guio para apoio ao estudo individual
( para uso exlusivo dos alunos da disiplina!
Universidade de "vora
verso #$%$
1
APRESENTAO
No ano lectivo de 2007-2008, quando lecciono! "ela "#iei#a ve$ a di!ci"lina de
Educa%&o 'o"a#ada vio-no! o(#i)ado! a con!titui# u con*unto con!i!tente de te+to! de
#e,e#-ncia ,undaentai! "a#a a inicia%&o ao! )#ande! "#o(lea! de!ta 'i-ncia da Educa%&o.
/a ve$ !eleccionado!, ,o#a di)itali$ado! e di!t#i(u0do! ao! aluno! elect#onicaente. Ali!,
de!de e!!e "#iei#o oento de t#a(al1o ne!ta #ea !e to#nou cla#o que e Educa%&o
'o"a#ada n&o "ode 1o*e ,a$e#-!e nada de uito vlido !e n&o ti#a#o! "a#tido da! nova!
"o!!i(ilidade! que a 2nte#net no! d "a#a ace!!o e inte#c3(io de in,o#a%&o. 'ada ve$ ai! a
in,o#a%&o e!!encial e!t e e!ta# di!"on0vel online. E deveo! ta(4 n5! cont#i(ui# "a#a e!!a
,o)uei#a "a#til1ando o ,#uto do no!!o t#a(al1o e da no!!a inve!ti)a%&o.
A! )#ande! di,iculdade! !entida! "elo! aluno! ne!!e ano 6e que n&o "udeo!
conto#na# ne!!a "#iei#a edi%&o do cu#!o de Educa%&o 'o"a#ada7 ,ica#a-!e ce#taente a
deve# ta(4 ao ,acto de l1e! !e# "#o"o!to e e+i)ido u ti"o de t#a(al1o aut5noo de #ecol1a e
t#ataento de in,o#a%&o "a#a o qual a !ua "#e"a#a%&o ante#io# n&o o! 1a(ilita#a. 'o
e,eito, "a#a u aluno #ec4-c1e)ado ao En!ino Su"e#io# n&o 4 nunca ,cil a t#an!i%&o de u
odelo de e!tudo a!!ente e anuai! "a#a ua con!t#u%&o do con1eciento co (a!e na
iniciativa individual e na ca"acidade de !elec%&o "e!!oal de docuenta%&o #elevante "a#a a!
a"#endi$a)en! a #eali$a#.
A!!i, na !e)unda edi%&o do cu#!o, e 2008, decidio! ela(o#a# u 9:ui&o "a#a a"oio
ao e!tudo individual;. Teeo! uito na altu#a e continuao! a tee# que ele "o!!a !e# toado
coo ua e!"4cie de 9vo$ do dono; e ten1a coo de!tino !e# "a!to de ua de)luti%&o ac#0tica.
Na ve#dade, t#ata-!e a"ena! u e+e#c0cio, ainda uito inci"iente, de o#)ani$a%&o e !i!teati$a%&o
da )#ande quantidade de in,o#a%&o co que teo! de lida# na Educa%&o 'o"a#ada. <ue "o!!a
!e#vi# "a#a a"oio ao t#a(al1o "e!!oal, que "e#ita, co #a"ide$ e e,iccia, e!cla#ece# e!te ou
aquele a!"ecto, que d- ua no%&o )e#al do! tea! a(o#dado! na lecciona%&o da di!ci"lina, e!!e!
!&o o! no!!o! =nico! o(*ectivo!.
Na ve#!&o "#e!ente, a de 2010, aqui e ali ,a$eo! al)un! ac#e!cento! e alte#a%>e!. Po#
out#o lado, a o#de da! "a#te! ,oi odi,icada e ,un%&o de ua l5)ica que a)o#a no! "a#ece
ai! adequada.
A"e!a# do cuidado "o!to na #evi!&o do te+to, ele co"o#ta ainda, ce#taente, al)ua!
)#al1a! e at4 e!o e##o! ate#iai! cu*a detec%&o a)#adeceo! no! !e*a counicada. O e!o
!e a"lica ao! links que "o!!a a"a#ece# 9que(#ado!; e vi#tude da con!tante udan%a no
ci(e#e!"a%o. <uanto ? qualidade lite##ia do te+to, laentao! que n&o !e*a ainda t&o !i"le! e
cla#o quanto conv4 a qualque# te+to e "#inci"alente ao! que t- ua ,inalidade didctica.
@vo#a, Aa#%o de 2010
'a!ii#o Aado
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
2
1. EDUCAO COMPARADA: UMA CINCIA DA EDUCAO
Objectivos:
'on1ece# a o#i)e etiol5)ica do te#o 9Peda)o)ia;.
E+"lica# e que ci#cun!t3ncia! !u#)iu a no%&o de 9'i-ncia! da Educa%&o;.
'o"#eende# a! #a$>e! do! que con!ide#a 9Peda)o)ia; e 9'i-ncia! da Educa%&o;
coo !in5nia!.
'o"#eende# a! #a$>e! do! que n&o con!ide#a 9Peda)o)ia; e 9'i-ncia! da
Educa%&o; coo !in5nia! e de,ende a !u"e#io#idade de cada ua da! no%>e!.
Be,ini# o que !&o a! 9'i-ncia! da Educa%&o; e quai! !&o.
E+"lica# e que con!i!te o #i!co de a! e!a! !e to#na#e 9!a(e#e! e o!aico; e
indica# coo ele "ode !e# !u"e#ado.
E+"lica# e que edida a educa%&o 4 ua a#te e !iultaneaente ua t4cnica.
E+"lica# coo a ,o#a%&o e Peda)o)iaC'i-ncia! da Educa%&o "ode cont#i(ui#
"a#a a ,o#a%&o do! educado#e! "#o,i!!ionai! e do! e!"eciali!ta!C)ene#ali!ta! e
Educa%&o.
'o"#eende# que lu)a# te a Educa%&o 'o"a#ada no !eio da! 'i-ncia! da
Educa%&o.
1.1. E!tatuto e"i!teol5)ico do! !a(e#e! ace#ca da educa%&o
Objectivos:
'on1ece# a o#i)e etiol5)ica do te#o 9Peda)o)ia;.
E+"lica# e que ci#cun!t3ncia! !u#)iu a no%&o de 9'i-ncia! da Educa%&o;.
'o"#eende# a! #a$>e! do! que con!ide#a 9Peda)o)ia; e 9'i-ncia! da Educa%&o;
coo !in5nia!.
'o"#eende# a! #a$>e! do! que n&o con!ide#a 9Peda)o)ia; e 9'i-ncia! da
Educa%&o; coo !in5nia! e de,ende a !u"e#io#idade de cada ua da! no%>e!.
Be,ini# o que !&o a! 9'i-ncia! da Educa%&o; e quai! !&o.
E+"lica# e que con!i!te o #i!co de a! e!a! !e to#na#e 9!a(e#e! e o!aico; e
indica# coo ele "ode !e# !u"e#ado.
E+"lica# e que edida a educa%&o 4 ua a#te e !iultaneaente ua t4cnica.
E+"lica# coo a ,o#a%&o e Peda)o)iaC'i-ncia! da Educa%&o "ode cont#i(ui#
"a#a a ,o#a%&o do! educado#e! "#o,i!!ionai! e do! e!"eciali!ta!C)ene#ali!ta! e
Educa%&o.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
D
BREVE ANTOLOIA
EA "eda)o)ia 4 a teo#ia "#tica da educa%&oE. 6Bu#F1ei7
EA educa%&o 4 a at4#ia da "eda)o)iaE. 6Bu#F1ei7
EA "eda)o)ia 4 a ci-ncia e a a#te da educa%&oE. 6@ile Planc1a#d7
EPe#ante a! a(i)uidade! do te#o Pedagogia, 6...7 ce#to! "en!ado#e! de
onte e de 1o*e o!t#a#a a !ua "#e,e#-ncia "o# ua no%&o que 4 !iultaneaente
ai! e+ten!a e eno! a(icio!aG a de Cincias da Educao. 6...7 E"#eendiento de
equi"a! de e!"eciali!ta! que !e encont#a na enc#u$il1ada da! dive#!a! ci-ncia!
1uana!, a! 'i-ncia! da Educa%&o #eali$a inconte!tavelente ua "#oo%&o da
"eda)o)ia, a!!e)u#ando-l1e condi%>e! de o(*ectividade e de #i)o# cient0,ico. Aa!,
devido ? dive#!idade do! !eu! o(*ecto! e ? co"le+idade da! t4cnica! que utili$a, a!
'i-ncia! da Educa%&o e!t&o aea%ada! de con!titui# H!a(e#e! e o!aicoI,
a#ti,icialente *u!ta"o!to! e cu*o! #e!ultado! !5 "ode !e# e,ectivaente totalizados
at#av4! de ua ,ilo!o,ia da educa%&oE. 6Paul Jui, e Ke#nand Bove#o7
EA! ci-ncia! da educa%&o !&o con!titu0da! "elo con*unto da! di!ci"lina! que
e!tuda a! condi%>e! de e+i!t-ncia, de ,uncionaento e de evolu%&o da! !itua%>e! e
do! ,acto! de educa%&oE. 6:a!ton Aiala#et7
9Anti)aente 1avia ua ci-ncia educacional =nicaG e#a a Peda)o)ia, na qual
!e en)lo(ava todo! o! con1eciento! #elativo! ? Ea#te de educa#E. A "a#ti# do !4culo
LLM "o#4, o! con1eciento! !o(#e o educando e a !ua educa%&o !e ala#)a#a e
a"#o,unda#a de tal anei#a que 1o*e n&o 1 ai! uma ci-ncia da educa%&o e !i
nue#o!a!. A Peda)o)ia, a!!i, o con*unto da! ci-ncia! "eda)5)ica!.;. 6Aa#al
Kontou#a7
1
E,ectivaente, coo e!c#eve Aa#al Kontou#a, a anti)a Peda)o)ia cedeu o lu)a# ?! ai!
ode#na! 'i-ncia! da Educa%&o. / !a(e# que e#a uno e n&o e!"eciali$ado, de (a!e ai!
,ilo!5,ica e intuitiva deu lu)a# a ua "lu#alidade de !a(e#e! ou ci-ncia! cu*o 4todo !e anco#a
1
Auto#e! 1 "a#a que in!i!te e ante# e con*unto a! de!i)na%>e! de Peda)o)ia e de 'i-ncia! da Educa%&o co
a a)#avante de a "#iei#a a(andona# o !eu e!tatuto )lo(ali$ante que 1i!to#icaente teve e que, na "#tica continua a
te# N tal coo !e #e,lecte no u!o co##ente do ad*ectivo 9"eda)5)ico; a"licado ao la#)o e!"ect#o da! que!t>e! que de
al)ua ,o#a ve#!a ou t- ua dien!&o educativa N e "a!!a# a !e# ua da! di!ci"lina! que inte)#a o novo
con*unto da! 'i-ncia! da Educa%&o. Ou !e*a, ant4 coo de!i)na%&o de ua da! "a#te! do todo aquilo que out#o#a
- e ainda continua a ,a$--lo N de!i)nou o todo. E!!a 4 a "o!i%&o, "o# e+e"lo, de <uintana 'a(ana!G EA Peda)o)ia 4
ua ci-ncia da educa%&o, *untaente co a! out#a! ci-ncia! da educa%&o, e(o#a di!tin)uindo-!e dela! "o# cau!a do
!eu ca#cte# cient0,ico e, "o# con!e)uinte, ,o#ando u )#u"o ? "a#te. A! ci-ncia! da educa%&o inclue a Peda)o)iaG
a! a Peda)o)ia n&o inclui a! E'i-ncia! da Educa%&oE. 6...7 ten1ao! e conta que a "eda)o)ia deve ,undaenta#-
!e na! E'i-ncia! da educa%&oE 6...7E.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
O
na! dive#!a! ci-ncia! 1uana! e !ociai!. Na ve#dade, ua ve$ e!ta! 6!ociolo)ia, "!icolo)ia, etc7
de!envolvida! e autonoi$ada! a "a#ti# do !4culo L2L, c1e)o! a eado! do !4culo LL co
#ao! 6"!icolo)ia da educa%&o, !ociolo)ia da educa%&o, etc7 de cada ua dela! a"licado! ao
e!tudo do ,en5eno educativo. O vel1o "eda)o)o deu lu)a# ao! e!"eciali!ta! !e que, ent#etanto,
ten1ao! dei+ado de !enti# a nece!!idade de ua "e#!"ectiva 1ol0!tica e uni,icado#a
#elativaente a e!!e ,en5eno e ?! !ua! ,o#a!.
E eado! do !4culo LL, quando a 'i-ncia e a T4cnica "#oetia e cu"#ia #eali$a# o
vel1o !on1o de do0nio 1uano da Natu#e$a e do "#5"#io undo 1uano, a "alav#a 9"eda)o)ia;
a"a#ecia co u a# dea!iado retro e demod. E !eu lu)a# ,oi colocada a de!i)na%&o (e
"a#ecida de 9'i-ncia! da Educa%&o;. N&o ,oi di,0cil *u!ti,ica# a !u(!titui%&o. Po# cau!a da
9co"le+idade da! !itua%>e! e do! ,en5eno! que "e#tence ao do0nio da educa%&o; 4 que,
a#)uentava ent&o :a!ton Aiala#et, 1 a 9nece!!idade de ,a$e# a"elo a u )#ande n=e#o de
di!ci"lina! cient0,ica!, "a#a tenta# di!ce#ni# o! ,acto#e! que ent#a e *o)o, e a! #ela%>e! ou a!
lei! que #e)e o con*unto do !i!tea.;
E!te auto# cla!!i,icou a! ci-ncia! da educa%&o e t#-! cate)o#ia!G
P a! que e!tuda a! condi%>e! )e#ai! e locai! da educa%&oM
P a! que e!tuda a !itua%&o de educa%&o e o! "#5"#io! ,acto! de educa%&oM
P a! da #e,le+&o e da evolu%&o.
E!!a cla!!i,ica%&o #e,lectiu-a :a!ton Aiala#et no quad#o !e)uinteG
2
<uad#o enue#ativo da! ci-ncia! da educa%&o
1. Cincias que estudam
as condies gerais e
locais da instituio
escolar:
Qi!t5#ia da educa%&o
Sociolo)ia e!cola#
Beo)#a,ia e!cola#
Econoia da educa%&o
Educa%&o co"a#ada
2. Cincias que estudam a
relao pedaggica e o
prprio acto educati!o:
'i-ncia! que e!tuda a!
condi%>e! iediata! do acto
educativoG
- Ki!iolo)ia da educa%&o
- P!icolo)ia da educa%&o
- P!ico!!ociolo)ia do!
"equeno! )#u"o!
- 'i-ncia! da counica%&o
'i-ncia! da didctica da!
di,e#ente! di!ci"lina!.
'i-ncia! do! 4todo! e
t4cnica!
'i-ncia! da avalia%&o
D. Cincias da re"le#o e da
e!oluo:
Kilo!o,ia da educa%&o
Plani,ica%&o da educa%&o e
teo#ia do! odelo!
2
:a!ton A2ARARET, $s Cincias da Educao, Ao#ae! Edito#e!, Ri!(oa, 187S, ". O8.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
T
Aa! o que "ode#ia "a#ece# a"ena! ai! u aggiornamento ,e!tivo ao )o!to da 4"oca,
de"#e!!a levantou ua e+ten!a !uce!!&o de de(ate! e"i!teol5)ico! inconclu!ivo! e, "o#tanto,
ainda 1o*e a(e#to!.
A "#o(letica e"i!teol5)ica n&o 4, natu#alente, lon)e di!!o, e+clu!iva de u
qualque# ti"o ou )#u"o de ci-ncia!. A ve#dade 4 que nal)un! ca!o! o! "#o(lea! "a#ece ai!
vivo! e de ai! di,0cil 9!olu%&o;. A ,o#a dive#!a que a!!ue a cienti,icidade da! dive#!a!
ci-ncia! e o! ecani!o! de c#ia%&o do con1eciento ca#acte#0!tico! de cada ua !&o at4#ia do
de(ate e!"eciali$ado do! e"i!te5lo)o!. O#a, no no!!o ca!o, a di!cu!!&o !o(#e o e!tatuto
e"i!teol5)ico do! !a(e#e! ace#ca da educa%&o cent#a-!e de!de lo)o na di!cu!!&o da!
de!i)na%>e! de Peda)o)ia e de 'i-ncia! da Educa%&o. E!!a "#o(letica #evela-!e uito
!u"e#io# a ua e#a que!t&o te#inol5)ica. /a (oa !0nte!e do! "#inci"ai! "#o(lea!
e"i!teol5)ico!
D
no ca"o da! 'i-ncia! da Educa%&o aio#e! o,e#ece-no-la Aa#ia de Je!u!
Kon!eca
O
no te+to que !e)ueG
UVW 1o*e, a e+"#e!!&o 'i-ncia! da Educa%&o, int#odu$ida "o# :a!ton Aiala#et, veio
!u(!titui# o te#o "eda)o)ia, !e*a "o#que o te#o e!tava ca##e)ado de a(i)uidade! e equ0voco!
no !eu u!o t#adicional, !e*a "o#que 4 inadequado, "oi! a educa%&o * n&o 4 a"ena! o
co##e!"ondente ao !eu !entido etiol5)ico Eac%&o !o(#e a! c#ian%a!E, e e!tende-!e a todo! o!
indiv0duo!, ao lon)o de toda a vida. Tentou-!e o te#o and#a)o)ia a! o !eu !entido 4
i)ualente #e!t#itivo e, de qualque# ,o#a, n&o ,e$ oda. X ,alta de el1o#, e a"e!a# de !e
#econ1ece# que 4 "#o(letica, lacuna# e e!o i"#5"#ia, vin)ou a te#inolo)ia Eci-ncia! da
educa%&oEM a! nela o"e#ou-!e ua odi,ica%&o e!!encial, a !a(e#, a(andonou o !in)ula# e
in!talou-!e no "lu#al. E!ta E"a!!a)e do !in)ula# "a#a o "lu#al n&o 4 a"ena! u "o#eno#
)#aatical ou ua coodidade te#inol5)icaM ela te u !entido e u alcance "#o"#iaente
e"i!teol5)ico!E.
T
P#iei#o, n&o 1 ua =nica ci-ncia da educa%&o, a! v#ia!M !&o, "oi!,
"lu#ai!. Q que de,enda e!ta "lu#alidade (lindando-!e na a"litude e na co"le+idade do !eu
o(*ecto, o(*ecto e!!e que !5 ua a(o#da)e "lu#idi!ci"lina# "ode e!cla#ece#. Po#tanto, e!!a
"lu#alidade 4 con!titutiva e #adica na "#5"#ia natu#e$a de!ta! ci-ncia!. Pa#a out#o!, "elo
cont##io, e!!a "lu#alidade 4 a"o#4tica e con!titui o calcan1a# de Aquile! de!ta! ci-ncia!.
Aa! "e#)unta# "elo e!tatuto e"i!teol5)ico da! ci-ncia! da educa%&o e+i)e #ecua# a
que!t>e! ante#io#e! a e!ta. A!!i, coe%a-!e "o# que!tiona# !e !&o ci-ncia!, o que 4, "a#a al)un!,
duvido!o
S
, "e!e e(o#a o ,acto de a! in!t3ncia! "ol0tica! e !ociai! a! #econ1ece#e. Be qualque#
odo, a #e!"o!ta a e!ta "e#)unta n&o 4 un3nieG "a#a un! !&o ci-ncia!, "a#a out#o! n&o o !&o, e,
en,i, "a#a out#o!, ainda n&o o !&o a! !--lo-&o nu dia ai! ou eno! "#5+ioM !&o, "o#
enquanto, "#4-"a#adi)tica! ou ci-ncia! e via! de con!titui%&o.
T#ata-!e, a !e)ui#, de !a(e# "o#que !&o 6ou n&o !&o7 ci-ncia!. O que a! !u!t4 e *u!ti,ica 6ou
D
Adal(e#to Bia! de 'a#val1o dedicou a e!ta tetica ua o(#a ,undaentalGEpistemologia das Cincias da
Educao, Po#to, A,#ontaento, 1888. / out#o te+to ta(4 e!!encial !o(#e e!ta at4#ia 4 o de Al(ano E!t#ela
% &empo e o lugar das Cincias da Educao' Po#to Edito#a, Po#to, 1888.
O
Bi!"on0vel na 2nte#net via YYY. /RRG 1tt"GCCZZZ.i"v."tCilleniuC"ceS[*,.1t. A#quivo ca"tu#ado e 1T
de Keve#ei#o de 2010.
T
:u\ Avan$ini 6di#.7, A Peda)o)ia no !4culo LL, 2] vol., Ri!(oa, Ao#ae! Edito#e!,1878, ".107
S
Ent#e n5!, Al(ano E!t#ela 4 de!ta o"ini&o. A! ci-ncia! da educa%&o ainda n&o "o!!ue u aut-ntico e!tatuto
cient0,ico. S&o, ante!, ci-ncia! Ee via! de con!titui%&oE. Al(ano E!t#ela, Pedagogia' cincia da educao(,
Po#to, Po#to Edito#a,1882, ".11
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
S
n&o7 coo ci-ncia!^ E que con!i!te a !ua cienti,icidade ou a !ua ,alta de cienti,icidade^ E, !e
ainda n&o o !&o, o que 4 "#eci!o "a#a !e con!titu0#e coo ci-ncia!^
7
Pa#a al4 de!ta! que!t>e!,
!u#)e ent&o o ,acto de, adeai!, !e#e "lu#ai!. E!ta "lu#alidade
8
co##e!"onde a ua !i"le!
!oa do con*unto da! di!ci"lina! que inte)#a a! c1aada! ci-ncia! da educa%&o, !endo, ne!!e
ca!o, a !ua o#de a#(it##ia^ E cada ua de!!a! di!ci"lina! t#ata, do !eu "onto de vi!ta e co
4todo! e!"ec0,ico! que !&o o! !eu!, o !eu o(*ecto^ 'ada ua dela! ol1a, a !eu odo, "a#a a
educa%&o e, "o#tanto, 4 e#aente ca!ual o ,acto de toda! ela! !e inte#e!!a#e "elo e!o
o(*ecto e, "o# i!!o, a"ena! oca!ional o con*unto que ,o#a^ Ou, "elo cont##io, t#ata-!e de ai!
que de ua !i"le! *u!ta"o!i%&o de di!ci"lina!^ Ou !e*a, 1 ou n&o ua unidade ne!te con*unto^
Po!!ue ou n&o ua o#)anicidade inte#na^ Po!!ue ou n&o ua unidade !u(!tancial, ,uncional
e ,undante^
/a out#a )#ande di,iculdade, que !e "#ende co o e!tatuto de cienti,icidade da! ci-ncia!
da educa%&o, 4 a da !ua autonoia. 'on!i!te ela e !a(e# !e !e t#ata de ci-ncia! aut5noa! e
inde"endente! ou !e, (e "elo cont##io, !&o de"endente! e t#i(ut#ia! de out#a! di!ci"lina! que
l1e! e!tive#a na o#i)e e da! quai! !&o !i"le! e+ten!>e!, diluindo-!e nela!. Ne!te ca!o, n&o
"o!!ui#ia autonoia e !e#ia, "o# con!equ-ncia, a(!o#vida! "ela di!ci"lina "#inci"al ou &e.
2)ualente, o !eu o(*ecto ca#ece#ia de autonoia "o#quanto !e t#atava de u !u(-"#oduto, ai!
ou eno! a#)inal, de u o(*ecto "#inci"al.
1.2. O lu)a# da Educa%&o 'o"a#ada no !eio da! 'i-ncia! da Educa%&o
A Educa%&o 'o"a#ada, !endo ua da! 'i-ncia! da Educa%&o, 4 !olid#ia co o
ea#an1ado de "#o(lea! e"i!teol5)ico! que ca#acte#i$a e!ta! 'i-ncia!. O !eu e!tatuto
e"i!teol5)ico te !ido o(*ecto de inte#invei! di!cu!!>e! !e que, "o# i!!o, !e "o!!a
con!ide#a# que e!tao! ai! con,o#tavelente e!cla#ecido! 1o*e do que onte a e!!e #e!"eito.
A #e!"eito da Educa%&o 'o"a#ada, Aiala#et de,ende a !ua nece!!idade co (a!e no
"#inc0"io !e)undo o qual n&o !e "ode co"#eende# (e al)ua coi!a ou al)u ,en5eno a n&o
!e# at#av4! da co"a#a%&o co out#a! coi!a! ou co out#o! ,en5eno!. Sendo a!!i, 9A
va#iedade do! !i!tea! de educa%&o 4 de tal ,o#a que ua anli!e co"a#ativa ,o#nece
eleento! "#ecio!o! "a#a o e!tudo da evolu%&o e "a#a a co"#een!&o da !itua%&o actual.;
Aiala#et conco#da co a "e#!"ectiva que J. RauZe#\!
8
te ace#ca da educa%&o
co"a#ada coo !endo Ha "a#te da teo#ia da educa%&o que di$ #e!"eito ? anli!e e ?!
inte#"#eta%>e! da! di,e#ente! "#tica! e "ol0tica! e at4#ia de educa%&o no! di,e#ente! "a0!e! e
7
Ent#e n5!, Al(ano E!t#ela 4 de!ta o"ini&o. A! ci-ncia! da educa%&o ainda n&o "o!!ue u aut-ntico e!tatuto
cient0,ico. S&o, ante!, ci-ncia! Ee via! de con!titui%&oE, 2idem' i)idem.
8
E!te! e!o! "#o(lea! * !e "u!e#a nout#a! ci-ncia!. O ca!o ai! t0"ico, "o# u lado, e ai! !iila#, "o#
out#o, 4 o da Aedicina. Aa! 1 out#o!, o da en)en1a#ia, "o# e+e"lo.
8
Jo!e"1 RA/YER_S, *a pdagogie compare: son d!eloppement' ses pro)lmes, in &rait des sciences
pdagogiques, t. 222, ca". 2.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
7
di,e#ente! cultu#a!. P#eocu"a-!e e "#iei#o lu)a# e #euni# e cla!!i,ica# toda! a! in,o#a%>e!
6do "onto de vi!ta de!c#itivo tal coo do "onto de vi!ta quantitativo7 #e!"eitante! ao! !i!tea!
e!cola#e!, ?! e!cola!, ? adini!t#a%&o e ?! ,inan%a!, ao! "#o,e!!o#e! e ao! aluno!, ao! "#o)#aa! e
ao! 4todo! de en!ino, ?! di!"o!i%>e! le)ai!, etc. E !e)uida, a educa%&o co"a#ada tenta
e+"lica# "o# que #a$&o a! coi!a! !&o o que !&o, anali!ando o! dado! #eunido! ? lu$ da evolu%&o
1i!t5#ica do! di,e#ente! !i!tea! ou o!t#ando qual ,oi a in,lu-ncia do! ,en5eno! !ociai!,
econ5ico!, teenol5)ico!, #eli)io!o! e ,ilo!5,ico!, (e coo "#econceito! #aciai! ou nacionai!. O
!eu o(*ectivo 4 tenta# o,e#ece# u con*unto de "#inc0"io! )e#ai! que au+ilia#ia o! #e,o#ado#e! a
"#edi$e# a! con!equ-ncia! "o!!0vei! da! edida! que "#o">e. A educa%&o co"a#ada n&o 4
no#ativaG n&o "#e!c#eve #e)#a! "a#a o (o andaento da! e!cola! e do en!ino. N&o "#e!c#eve o
que deve#ia !e# ,eito. Tenta a"ena! co"#eende# o que !e ,a$ e "o# que 4 a!!i.I
Be!de 1817 ao "#e!ente e!ta 'i-ncia da Educa%&o que 4 a Educa%&o 'o"a#ada te
vindo a "e#co##e# o !eu cain1o e te vindo a con!titui# u corpus de con1eciento! ace#ca da
educa%&o que !&o 1o*e e!"ecialente cultivado! "o# o#)ani!o! inte#nacionai! coo a /NES'O
e a O'BE.
No quad#o !e)uinte "odeo! con,i#a# coo e!ta 'i-ncia que aqui no! inte#e!!a, o#a
de!i)nada coo 9Peda)o)ia 'o"a#ada; o#a coo 9Educa%&o 'o"a#ada;, 4 u do! eleento!
coun! a cla!!i,ica%>e! "#o"o!ta! "o# di,e#ente! auto#e!G


!UADRO "IN#PTICO DA" CLA""I$ICA%E" DE CINCIA" DA EDUCAO
E&e'e(tos
co')(s
V.
*+ci*
,o-
R. ,)be+t L)-)+i*
.*
Mi*&*+et N*ssi/ O&ive+os
1.1. `iolo)ia da
Educa%&o
`iolo)ia
Educativa
Kacto#e!
(iol5)ico!
Ki!iolo)ia da
Educa%&o
`iolo)ia
Peda)5)ica
`iolo)ia Educativa
1.2. P!icolo)ia da
Educa%&o
P!icolo)ia da
Educa%&o
P!icolo)ia
Educativa
Kacto#e!
"!icol5)ico!
P!icolo)ia da
Educa%&o
P!icolo)ia
Peda)5)ica
P!icolo)ia da
Educa%&o
1.D. Sociolo)ia da
Educa%&o
Sociolo)ia da
Educa%&o
Sociolo)ia
Educativa
Kacto#e!
!ociol5)ico!
Sociolo)ia da
Educa%&oM
Beo)#a,iaM
Econoia
Sociolo)ia
Peda)5)ica
Sociolo)ia da
Educa%&o
1.O. Kilo!o,ia da
Educa%&o
Kilo!o,ia da
Educa%&o
Kilo!o,ia da
Educa%&o
Peda)o)ia
No#ativaM
2deai!, Kin!,
E!t#utu#a da
educa%&o
Kilo!o,ia da
Educa%&o
Kilo!o,ia da
Educa%&o
Kilo!o,ia da
Educa%&o
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
8
2. 1. Peda)o)ia
E+"e#iental
'i-ncia
E+"e#iental
da Educa%&o
T4cnica!
2nve!ti)a%&o
e+"e#iental
e!tat0!tica
2.2. Educa%&o
'o"a#ada
Peda)o)ia
'o"a#ada
Educa%&o
'o"a#ada
Educa%&o 'o"a#ada
D.1. O#)ani$a%&o
e!cola#
O#)ani$a%&o
E!cola#
2n!titui%>e!
E!cola#e!
O#)ani$a%&o,
2n!titui%>e!
da Educa%&o
Plani,ica%&o
da educa%&o e
Teo#ia do!
odelo!
O#)ani$a%&o
educativaM
Re)i!la%&o,
Ad. e!cola#
Adini!t#a%&o e
Re)i!la%&o
D.2. Bidctica
)e#al
Bidctica O! A4todo!
Peda)5)ico!
A4todo! da
Educa%&o
'i-ncia de
A4todo! e
T4cnica!.
Avalia%&o
Aetodolo)ia
educativa
didctica
Bidctica )e#al
D.D. Bidctica!
E!"eciai!
Bidctica da!
di,e#ente!
di!ci"lina!
Bidctica! e!"eciai!,
di,e#enciai!
D.O. O#ienta%&o
E!cola# e
P#o,i!!ional
O#ienta%&o e
Ko#a%&o
O#ienta%&o Educativa
O.1. Peda)o)ia
:e#al
Peda)o)ia
:e#al
Eleento! da
Educa%&o
Peda)o)ia
:e#al e
Si!tetica
Peda)o)ia :e#al
O.2. Qi!t5#ia da
Educa%&o
Qi!t5#ia da
Educa%&o
Qi!t5#ia da
Educa%&o
Peda)o)ia
Qi!t5#icaM
Qi!t5#ia da
Educa%&o, da
Peda)o)ia
Qi!t5#ia da Educa%&o
T.1. Peda)o)ia
di,e#encial
Peda)o)ia
di,e#encial
S. O/TROS A#te da Educa%&o Ac%&o
Educativa
Educa(ilidad
e Educado#
'i-ncia! da
'ounica%&oM P!ic.
do! "equeno!
)#u"o!
Ao#al P#o,i!!ionalM
P#o(lea!
Educativo! nacionai!M
T#a(al1o e
counidade
Ada"tado de :2AENO, Jo!4 `lat, e 2`AaEb, Rica#do Aa#0n, $ "ormao do pro"essorado de
educao prim+ria e secund+ria, '.R.`., Ri!(oa, 1882, ""., TO-TT.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
8
N&o 4 aqui o lu)a# "a#a a di!cu!!&o de!!e! "#o(lea! e"i!teol5)ico! ai! )e#ai! da!
'i-ncia! da Educa%&o
10
. Po# u lado, tudo "ode#ia #e!ui#-!e a u u")#ade da anti)a Peda)o)ia
co o e!tudo da educa%&o a dei+a# de !e# o(#a de ua ci-ncia )ene#ali!ta de "endo# ai! ou
eno! ,ilo!5,ico e a "a!!a# a !e# ,eito "o# u con*unto de ci-ncia! !ociai! e 1uana!, toda! ela!
de o#i)e #elativaente #ecente enquanto ci-ncia! aut5noa!. O#a, a!!i !endo, ela!
"a#til1a#ia u o(*ecto cou N a educa%&o N que t#ata de e!tuda# cada ua dela! co o!
!eu! 4todo! "#5"#io!. E que 4todo! "ode#ia !e# e!!e! !en&o o! 4todo! da! 'i-ncia!-&e de
que cada ua dela! eanaG a P!icolo)ia da Educa%&o o! 4todo! da P!icolo)ia, a Qi!t5#ia da
Educa%&o o! 4todo! da Qi!t5#ia, a Kilo!o,ia da Educa%&o o! 4todo! da Kilo!o,ia, a Sociolo)ia
da Educa%&o o! 4todo! da Sociolo)ia, etc. O#a, no ca!o da 'i-ncia da Educa%&o que aqui no!
ocu"a N a Educa%&o 6ou Peda)o)ia^7 'o"a#ada - coo !e coloca# o "#o(lea^
E "#iei#o lu)a#, teo! de #e!olve# o "#o(lea de !a(e# !e !e t#ata de educa%&o ou de
Peda)o)ia 'o"a#ada. Po# analo)ia, de aco#do co o "#inc0"io cou de de!i)na# a! ci-ncia! a
"a#ti# do 4todo de e!tudo e n&o do o(*ecto e!tudado, "a#ece que deve#ia con!ide#a#-!e ai!
co##ecta a de!i)na%&o 9Peda)o)ia 'o"a#ada;. O =nico e i"o#tante !en&o 4 que, !endo o
eleento 9Peda)o)ia;, ? "a#tida, a de!i)na%&o do todo a que !e "a!!ou a de!i)na# de 9'i-ncia! da
Educa%&o;, ent&o a 9Peda)o)ia 'o"a#ada; !e#ia !in5nio de 9'i-ncia! co"a#ada! da
Educa%&o;. 'onven1ao! que !e#ia dea!iado va)oVe at4 e!o con,u!o. Pelo cont##io, a
o"%&o "ela de!i)na%&o 9Educa%&o 'o"a#ada; a"e!a# de te# u to an)lici!ta uito a)#advel
ao ouvido cou do! te"o! que co##e, te a de!vanta)e de de!ta ,o#a ua di!ci"lina do
!a(e# 1uana !e# de!i)nada "elo o(*ecto e n&o "ela ci-ncia que o e!tuda. Aa! te a vanta)e de
"a#ticula#i$a# e!!e o(*ecto que 4 alvo de ua a(o#da)e Ucient0,icaW co"a#ativaG "e#ce(e-!e que
!e t#ata de co"a#a# a educa%&o tal qual ela e+i!te, tal qual !e ,a$ e conte+to! Unacionai!W que,
"o# !e#e di,e#ente! a! ta(4 n&o !e#e a(!olutaente e!t#an1o!, "ode !e# o(*ecto de u
e!tudo co"a#ativo. E!!e e!tudo 4 o que !e "#o">e ,a$e# e!!a ci-ncia da Educa%&o a que, a!!i
!endo, de!i)nao! coo 9Educa%&o 'o"a#ada;.
A 9#e!olu%&o; do "#o(lea da de!i)na%&o n&o adianta )#ande coi!a e te#o! de
e!cla#eciento do e!tatuto e"i!teol5)ico de!ta ci-ncia da 9Educa%&o 'o"a#ada;. A "e#)unta
4, (a!icaente, !a(e# que ti"o de ci-ncia 4 e!!a. O que a ca#acte#i$a e ,a$ a !ua e!"eci,icidade^
Tal coo a! #e!tante! 'i-ncia! da Educa%&o ela deve !e# ca#acte#i$ada "elo !eu 4todo o qual
ne!te ca!o n&o 4 o de nen1ua 9'i-ncia-&e; coo de!i)no! a! 'i-ncia! Sociai! e Quana!
que !&o a at#i$ da! deai! 'i-ncia! da Educa%&o.
N&o adianta# uito, a! a leitu#a da "lu#alidade de de,ini%>e! de Educa%&o 'o"a#ada
que t- !ido dada! "ode a*uda# a ,a$e# lu$ !o(#e o! ,in! e o! eio! de!ta ci-ncia. Ei! ua !4#ie
de tai! de,ini%>e!G
9O! co"a#ati!ta! e educa%&o encont#a-!e nua !itua%&o e!"ecial. Sa(e
que a Educa%&o 'o"a#ada e+i!te. Aca!o n&o t- diante o! !eu! ol1o! u n=e#o cada
ve$ ai! i"#e!!ionante de o(#a! #elativa! a e!ta di!ci"lina^
E, no entanto, n&o !a(e e+actaente qual 4 a e!!-ncia e o! liite! da !ua
e!"ecialidade O! co"a#ati!ta! ai! einente! #euni#a-!e v#ia! ve$e!, a! n&o
c1e)a#a, todavia, a "c#-!e de aco#do "a#a ,o#ula# ua de,ini%&o. Qave#ia que
10
Bua! o(#a! de #e,e#-ncia cl!!ica! "a#a o a"#o,undaento de!te a!!untoG :a!ton Aiala#et, $s Cincias ,a
Educao, Ao#ae! Edito#e!, Ri!(oa, 1880M e Adal(e#to Bia! de 'a#val1o, Epistemologia ,as Cincias ,a
Educao, Edi%>e! A,#ontaento, Po#to, 1888.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
10
coe%a#, "oi!, "o# u e!tudo co"a#ado da! nue#o!a! de,ini%>e! de Educa%&o
'o"a#ada.
Enquanto c1e)a e!!e oento, deveo! contenta#-no! e "#o!!e)ui#
e"i#icaente; 6Ro!!ell5, 1878, 177.
9O ,i da Educa%&o 'o"a#ada 4 o de de!co(#i# a! di,e#en%a! na! ,o#%a! e
cau!a! que "#odu$e di,e#ente! !i!tea! educativo!. Seu aio# valo# #e!ide na anli!e
da! cau!a! que dete#ina o de!envolviento do! !i!tea!, na co"a#a%&o da!
di,e#en%a! ent#e o! di!tinto! !i!tea!, no! otivo! !u(*acente! e, "o# =ltio, no e!tudo
da! !olu%>e! tentada!;. 2!aac R. dandel, Educao Comparada
9O "#inci"al o(*ectivo da Educa%&o 'o"a#ada con!i!te e e!tuda#
analiticaente e!!e! ,acto#e! U#a%a, l0n)ua, #eli)i&o, "olitica...W de u "onto de vi!ta
1i!t5#ico, e e co"a#a# a! !olu%>e! tentada! "a#a o! "#o(lea! #e!ultante!;. Nic1ola!
Qan!, Educao Comparada
9Peda)o)ia co"a#ada 4 a ci-ncia que, ediante a co"a#a%&o do! ,acto!
"eda)5)ico!, no !entido e!t#ito ou nu !entido cultu#al ai! a"lo, "e#tencente! ao
"a!!ado ou ? actualidade, ao "#5"#io "a0! ou a "a0!e! e!t#an)ei#o!, t#ata de #e!"onde# ?!
que!t>e! "eda)5)ica! individuai! ou de e!ta(elece# conceito! "eda)5)ico! ou lei!
unive#!ai!;. K#ied#ic1 Sc1neide#, *a Pedagogia de los Pue)los
9A Educa%&o 'o"a#ada 4 o e!tudo co"a#ado de ua da! ,o#a! ai!
co"le+a! da conduta 1uanaG o "#oce!!o educativo. A Educa%&o 'o"a#ada n&o deve
e!ta# con,inada ao e!tudo do! !i!tea! e!cola#e! ou ao e!tudo de qualque# out#o ti"o de
e,acto! !in)ula#e!f, a!!i coo n&o 4 ua de!c#i%&o ine#te de "#tica! e in!titui%>e!
educativa! e!t#an)ei#a!, coo !e e!ta! "ude!!e !e# ado"tada! e i"o#tada! "a#a !ua
e+i(i%&o e u!eu!. E!t inte#e!!ada na! "ecula#iedade! do "#oce!!o educativo,
con!ide#ado coo u "#oce!!o total;. Edund din), Comparati!e Education -e!ie., n
gD
9A Educa%&o 'o"a#ada, e !eu !entido ai! a"lo, "ode !e# de,inida coo a
co"a#a%&o inte#cultu#al da e!t#utu#a, do "#oce!!o, da! eta!, e do! 4todo! e do!
#endiento! do! di!tinto! !i!tea! educativo! e !eu! eleento!;. A#nold Ande#!on,
/nternational -e!ie. o" Education, v. 7, 1101
9A Peda)o)ia 'o"a#ada 4 a "a#te da Teo#ia da Educa%&o que conce#ne ?
anli!e e ?! inte#"#eta%>e! da! di,e#ente! "#tica! e "ol0tica! e at4#ia de educa%&o,
no! di,e#ente! "a0!e! e di,e#ente! cultu#a!;. A. RauZe#\!, in A. B. A#que$, Educacin
Comparada
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
11
9A Peda)o)ia 'o"a#ada 4 ua di!ci"lina que inve!ti)a e tende a e+t#ai#
con1eciento! novo!, de o#de te5#ica e "#tica, "o# eio da con,#onta%&o de doi! ou
ai! !i!tea! de educa%&o e u!o e dive#!o! "a0!e!, #e)i>e! ou e di!tinta! 4"oca!
1i!t5#ica!;. A.he+lia#d, *a Pdagogie Compare
9Peda)o)ia 'o"a#ada 4 o e!tudo co"a#ativo de que!t>e! "eda)5)ica! de
dive#!o ti"o, e e "a#ticula# do! !i!tea! educativo! do! di,e#ente! "a0!e!;. J. A.
<uintana 'a(ana!, Educar, ngD
9A Educa%&o 'o"a#ada ,a$ "a#te de u "lano ai! a"lo "a#a e+"lica# o!
,en5eno!, "#iei#o dent#o do! !i!tea! e in!titui%>e! educativa!, e !e)undo, a(#a%ando
e vinculando a educa%&o co o !eu a(iente !ocial;. Noa1, A A. EcF!tein, &o.ards a
0cience o" Comparati!e Education
9A ,inalidade da Educa%&o 'o"a#ada 4 o e!tudo da! inte#-#ela%>e! que t-
lu)a# ent#e a educa%&o e a !ociedade, n&o !5 na !itua%&o nacional a!, ta(4, na
inte#nacional, co o "#o"5!ito de entende# "#o(lea! tanto locai! quanto unive#!ai!;.
dnelle#, in A. B. A#que$, Educacin Comparada
9A Educa%&o 'o"a#ada "ode !e# de,inida coo a ci-ncia que te "o# o(*ecto
e!cla#ece#, anali!a# e e+"lica# a! !eel1an%a! e a! di,e#en%a! ent#e o! ,acto! educativo!,
eCou a! !ua! #ela%>e! co o a(iente que o! #odeia 6"ol0tico, econ5ico, !ocial,
cultu#al7, e de inve!ti)a# a! lei! eventuai! que o! dete#ina na! di,e#ente! !ociedade! e
e di,e#ente! oento! da 1i!t5#ia 1uana;. R- T1?n1 d1ci, *1ducation compare
9A Educa%&o 'o"a#ada 4G a7 a co"onente "lu#idi!ci"lina# da! 'i-ncia! da
Educa%&oM (7 que e!tuda o! ,en5eno! e o! ,acto! educativo!M c7 na! !ua! #ela%>e! co o
conte+to !ocial, "ol0tico, econ5ico, cultu#al, etc.M d7 co"a#ando !ua! !eel1an%a! e
!ua! di,e#en%a! e dua! ou ai! #e)i>e!, "a0!e!, continente!, ou a n0vel undialM e7 a,i
de el1o# co"#eende# o ca#cte# =nico de cada ,en5eno no !eu "#5"#io !i!tea
educativo e de encont#a# )ene#ali$a%>e! vlida! ou de!e*vei!M ,7 co a ,inalidade de
el1o#a# a educa%&o; 6Baele, 188D, 1S-177
UE+t#a0do de KERRE2RA, Ant5nio :oe! Alve!, Educao Comparada, KP'E,
'oi(#a, 1888, "". 18-2D.W
Q ai! de dua! d4cada! E"!tein ou!ou con!ide#a# que a! que!t>e! e"i!teol5)ica! e
etodol5)ica! ,undaentai! no 3(ito da! 'i-ncia! da Educa%&o e da Educa%&o 'o"a#ada e
"a#ticula# e!t&o na de"end-ncia de ,acto#e! e+5)eno! n&o eno! deci!ivo! "a#a a di!ci"linaG
9A ca"acidade de !o(#eviv-ncia da no!!a di!ci"lina te que ve# ai! co
a!"ecto! "#a)tico! 6ca!aento! de conveni-ncia, "o# a!!i di$--lo7 nua
!itua%&o ca#acte#i$ada "elo "equeno! n=e#o de inve!ti)ado#e!, a e!ca!!e$ de
#ecu#!o! di!"on0vei! "a#a "u(lica%>e! e con)#e!!o! e u inte#e!!e cou "ela
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
12
co"a#a%&o 6de,inida de ,o#a! uito dive#!a!7 do que co u unive#!o de
di!cu#!o e u con*unto de "#e!!u"o!to! e"i!teol5)ico! co"a#til1ado!;
11
.
Pa!!a#a * ai! de 2T ano! !o(#e e!te dia)n5!tico !o(#io de E"!tein #elativaente ?
no!!a 'i-ncia, a! n&o "odeo! )a#anti# que ele n&o continue a ,a$e# tanto !entido a)o#a coo
e 188D. A "u*an%a da Educa%&o 'o"a#ada e a 9e"#e)a(ilidade; 6"a#a u!a# ua no%&o ca#a
ao! no!!o! dia!7 do! !eu! e!"eciali!ta!, de!i)nadaente no 3(ito da! in!titui%>e! inte#nacionai!
e t#an!nacionai!, continua, e no!!o entende#, a n&o !e# !u,iciente "a#a e!conde# il ,#a)ilidade!
no do0nio e"i!teol5)ico. Ae!o !e n&o teo! nen1ua !olu%&o !i"le! "a#a o6!7 "#o(lea!,
ne a!!i no! e!cu!ao! de o! tenta# enuncia# convicto! de que iludi-lo! !e#ia a "io# "ol0tica.
A t5nica de E"!tein e te#o! de de(ilidade e"i!teol5)ica vai "#inci"alente "a#a o
,acto de, e !eu entende#, a Educa%&o 'o"a#ada n&o te# con!e)uido evolui# coo #ea de
con1eciento unit#ia, a! coo u a)#e)ado de tend-ncia! !e"a#ada! e!o !e ,lo#e!cente!.
E!!a! co##ente! - que ele con!ide#a !e#e na! =ltia! d4cada! "#inci"alente t#-!
6neo"o!itivi!o, neoa#+i!o e neo#elativi!o7 N "#ocedendo de 9teo#ia! ,ilo!5,ica! da
ve#dade; inco"at0vei! e de 9ideolo)ia! i##econcilivei!;, aca(a "o# "#odu$i# cada ua dela!
u con*unto de con1eciento! que aca(a "o# !e# ai! o "at#i5nio da co##ente do que da
Educa%&o 'o"a#ada enquanto tal. O! #e"#e!entante! de cada 9t#adi%&o;, di$ E"!tein, #ecu!a-!e
a aceita# a validade do! 4todo! do! da! out#a!. E o que 4 "io# ainda 4 que a"e!a# da ,ilia%&o do!
e!"eciali!ta! e t#adi%>e! inco"at0vei!, uito "ouco! de ,acto !e a"e#ce(e#a da!
incon)#u-ncia! ideol5)ica! que o! !e"a#aV
O que "#eocu"ava E"!tein ne!te !eu ,ao!o te+to, e#a que o! !uce!!o! da Educa%&o
'o"a#ada n&o l1e "a#ecia te# ua (a!e iniaente !5lida. E a! (a!e! !5lida! de ua
ci-ncia #e!ide na con!i!t-ncia e"i!teol5)ica que d a a!!un%&o de ua teo#ia da ve#dade
)ene#icaente "a#til1ada "elo! !eu! e!"eciali!ta!. Pa#ece que n&o c1e)ou ainda o dia "o# que
an!iava e que de!cu(#ao! 9u 4todo e ua e"i!teolo)ia 5"tio! "a#a todo!;
12
. Re!ta-no!
continua#o! a ta#e,a que E"!tein !eCno! di!t#i(uiuG a"#o,unda#o! a con!ci-ncia do!
"#e!!u"o!to! e"i!teol5)ico! no!!o! e do! out#o!, "a#a o que "ode !e# =til ta(4 a cla#i,ica%&o
da! ideolo)ia! que l1e! e!t&o a!!ociada!.
O "#5"#io E"!tein ,e$ e!!e e+e#c0cio de cla#i,ica%&oG
A) O! de,en!o#e! do "o!itivi!o, a0 inclu0do! o! neo"o!itivi!ta!, 9c#-e na "o!!i(ilidade de
a(!t#ai# do te"o e do e!"a%o con,i)u#a%>e! o#denada! e #e"etitiva! de "#oce!!o! !ociai!
#elacionado! co a educa%&o e de ve#i,ica# !i!teaticaente a! !ua! "#o"o!i%>e!;
1D
.
Natu#alente, "#ocu#a#&o a"lica# 4todo! e"0#ico! !i!tetico! ?! !ua! o(!e#va%>e! da
educa%&o, natu#alente, "#ivile)ia a identi,ica%&o de #ela%>e! cau!ai! e e "a#ticula# a
11
E#Zin Q. E"!tein, 9Ra i$quie#da \ la d#ec1aG la ideolo)ia en la Educacion 'o"a#ada;, in ART`A'Q, P1ili" :.,
e dERR_, :ail P., 2ue!os En"oques en la Educacin Comparada, Aondado#i, Aad#id, 1880, ". 28D 6t#adu%&o
ada"tada7. Note-!e que o te+to o#i)inal 4 u a#ti)o "u(licado no volue 27, n]1, da Comparati!e Education
-e!ie.' e Keve#ei#o de 188D.
12
/dem, ". 28O.
1D
/dem, ". 278.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
1D
"e#!"ectiva de a educa%&o "ode# con!titui# ua va#ivel inde"endente e n&o a"ena! ua
va#ivel que co-va#ia co out#a! va#ivei!
1O
.
`7 O! a#+i!ta!
C) O! #elativi!ta! e neo#elativi!ta! 6de,en!o#e! de ua a(o#da)e 9"o# "#o(lea!;7, tal
coo o! a#+i!ta!, n&o aceita o "en!aento e o 4todo do! "o!itivi!ta!. Buvida da
"o!!i(ilidade e da validade de !e e!ta(elece#e teo#ia! )e#ai! #elativa! a v#io! "a0!e!, "o#
con!ide#a#e que ela! !e deve liita# a con!ide#a# conte+to! "a#ticula#e! e, tal coo o!
a#+i!ta! aca(a "o# conco#da# na ideia de que a co"a#a%&o !e#ve ai! do que "a#a
e+"lica#G !e#ve "a#a el1o#a# a educa%&o e ci#cun!t3ncia! #eai! e conc#eta!
1T
.
1O
/dem, ". 27T.
1T
/dem' i)idem.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
1O
ACTIVIDADE" DE CONTROLE DA APRENDI0AEM
I. !)estio(1+io
1. 'oente a de!i)na%&o 9Be"a#taento de Peda)o)ia e Educa%&o;.
2. / "#o,e!!o# Cu educado# de in,3ncia 4 u "eda)o)o ^
D. O que 4 a Peda)o)ia ^ <ual a !ua #ela%&o co a! 'i-ncia! da Educa%&o^
O. O que !&o a! 'i-ncia! da Educa%&o ^ <ual a !ua #ela%&o co a Peda)o)ia ^
T. E+"lique e que ci#cun!t3ncia! !u#)i#a a! 'i-ncia! da Educa%&o.
S. Bi!tin)a 9Peda)o)ia; e 9'i-ncia! da Educa%&o;.
7. E que ca!o "ode a! de!i)na%>e! Pedagogia e Cincias da Educao !e# toada!
coo tendo o e!o !i)ni,icado ^
8. E que edida ,a$ !entido a "ol4ica 9Peda)o)ia !ersus 'i-ncia! da Educa%&o; ^
8. E+"lique a! #a$>e! do! que "#e,e#e 9Peda)o)ia; a 9'i-ncia! da Educa%&o;. T-
#a$&o^
10. E+"lique a! #a$>e! do! que "#e,e#e 9'i-ncia! da Educa%&o; e ve$ de
9Peda)o)ia;. T- #a$&o^
11. <ual a #ela%&o ent#e a Peda)o)ia e a! 'i-ncia! da Educa%&o ^
12. 'oenteG
9... a! 'i-ncia! da Educa%&o 6...7 devido ? dive#!idade do! !eu! o(*ecto! e ?
co"le+idade da! t4cnica! que utili$a, e!t&o aea%ada! de con!titui# H!a(e#e! e
o!aicoI, a#ti,icialente *u!ta"o!to!;.6Paul Jui, e Ke#nand Bove#o7
1D. E+"lique e que !entido !e a,i#a que a! 'i-ncia! da Educa%&o co##e o #i!co de
!e to#na#e 9!a(e#e! e o!aico;.
1O. Bi)a "o# que 4 )#ande o #i!co que a! 'i-ncia! da Educa%&o co##e de con!titui#e
9!a(e#e! e o!aico; 6Jui, i Bove#o7, e e+"lique coo !e "ode co(at--lo.
1T. Sendo a educa%&o ta(4 ua a#te, "a#a que !e#ve a ,o#a%&o "eda)5)ica do!
"#o,e!!o#e! ^
1S. A"#ecie c#iticaente a "e#)unta EA Peda)o)ia 4 ua ci-ncia ou ua a#teE.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7
1T
17. <ual o lu)a# da Peda)o)ia quando a educa%&o ,o# conce(ida coo e#a arte ^
18.<ual a el1o# de,ini%&o de Educa%&o 'o"a#ada ent#e a! que !e t#an!c#eve
acia^ Ju!ti,ique.
18. A Educa%&o 'o"a#ada te al)ua #ela%&o "#ivile)iada co al)ua da! #e!tante!
'i-ncia! da Educa%&o^ Se !i, di)a qual ou quai! e *u!ti,ique. Se n&o, e+"lique "o#
qu-.
II. E&*bo+e te2tos *+tic)&*(3o os se.)i(tes co(ceitos e e24+ess5es. I(tit)&e6os.
1. E'i-ncia! da Educa%&oE, Ea#te de educa#E, E,o#a%&o "eda)5)icaE.
2. EPeda)o)iaE, E'i-ncia! da Educa%&oE, 9H!a(e#e! e o!aicoI;,E
inte#di!ci"lina#idadeE, Ea#te de educa#E.
D. ;'ont#i(uto da Educa%&o 'o"a#ada "a#a o !a(e# "eda)5)ico.; - e!c#eva u te+to
ace#ca de!te tea.
BIBLIORA$IA
7Leit)+*s co'4&e'e(t*+es8 Activi3*3es 3e +e'e3i*9:o;
'A`ANAS, Jo!4 Aa#0a <uintana, EPeda)o)0a, 'iencia de la Educaci5n \ 'iencia! de
la Educaci5nE, in AAvv, Estudios so)re Epistemolog3a 4 Pedagog3a, Salaanca, Ed.
Ana\a, 188D, "". 7T-107.
'ARhARQO, Adal(e#to Bia! de, Epistemologia das Cincias da Educao, Po#to,
A,#ontaento, 1888, "". S8-87.
'ARRAS'O, Joaqu0n :a#c0a, $s Cincias da Educao' Pedagogos para qu (, Po#to,
`#a!0lia Edito#a, 1887, "". 80-88.
J/2K, Paul, e BOhERO, Ke#nand, Guia do estudante das cincias pedaggicas, Ri!(oa,
E!ta"a Edito#a, 187O, "". 11-2O.
A2ARARET, :a!ton, $s cincias da educao, Ri!(oa, Ao#ae! Edito#e!, 187S, "".
7-18M D7-82.
PRAN'QARB, @ile, /ntroduo 5 Pedagogia, 'oi(#a, 'oi(#a Edito#a, 1878, "".
11-2O.
'a!ii#o Aado, Educao Comparada. Guio para apoio ao estudo, /nive#!idade de @vo#a, 2010
6docuento "a#a u!o e+clu!ivo do! aluno! da di!ci"lina7

Você também pode gostar