Você está na página 1de 20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

Fatimasantoswebfolio'sBlog

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto

AassociaodaEscoladePaloAlto,ouMentalResearchInstitute,tambmdesignadade
InvisibleCollege,porquenuncaserevestiudecarcteroficial,emboratenhacontribudo
significativamenteparaodesenvolvimentodapragmticadacomunicaoedosseusefeitos
aonveldoscomportamentos.

SegundoBatesoneWatzlawick,citadosporMatoseCosta(2007:22),amelhorformade

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

1/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

SegundoBatesoneWatzlawick,citadosporMatoseCosta(2007:22),amelhorformade
compreenderumsistema(escolaoufamlia,porexemplo)atravsdosseuspadresde
comunicaoanalgicaedigital.Nanossaprofisso,deparamonos,sistematicamente,com
situaesemqueacomunicaonoverbal(analgica)tooumaisimportantequea
comunicaodigital(codificadaeessencialmenteverbal),poisproporcionanosapercepo
sobrearecepodacomunicaoefectuadanasaladeaula.Aobservaodocontexto
relacional,porisso,extremamenterelevantenacompreensoeatnaprevenodoconflito.
Umoutroaspectopertinente,naesteiradasteoriasdaEscoladaPaloAlto,adefesadaideia
dequetodasasrelaescomunicacionaissosimtricas(rivalidade,competio,minimizao
dasdiferenas)oudecomplementaridade(solidariedadepormaximizaodasdiferenas)
conformesefundamentemnaigualdadeounadiferenadepapis,gerandoperigosde
escaladaparaasprimeirasederigidificaoedecomunicaoparadoxal,paraassegundas
(MatoseCosta,2007:23).
Aescaladaconstituiumadisfuncionalidadedacomunicaoqueseevidenciapor,numa
relaosimtrica,haverumalutaporessarelao,oquevisvel,porexemplo,aquando
dadisputadecargosentrepares,nasescolas,aspectoque,athalgumtempo,noera
evidente.Noobstanteaexistnciadedisfuncionalidadesdacomunicaoentreosalunos,a
verdadequetambmseconstataumalutapelopoder,porpartedosprofessores.
Arigidificaoresidenaincapacidadedemudarospadrestransaccionaismedidaque
ocorreodesenvolvimentoeasrelaesmudam.Comopais/meseprofessores/professoras,
sabemosquedifcilaadaptaoaocrescimentodosjovensoque,porvezes,dorigemao
conflito.
EstetemadaUnidadedoiscontribuiuparaumareflexosobrealgumas
problemticasassociadascomunicaonasaladeaula,nomeadamenteaquestoda
metacomunicao,aquetantasvezesserecorre.Defacto,paraalmdoaxiomada
comunicao,aescoladePaloAltopostulaaimportnciadametacomunicao,queexplicao
quereferidonocontedo,ouseja,verificaseumacomunicaosobreacomunicao.Porm,
quandoametacomunicaonoexplcita,oucontradizocontedodamensagem,oreceptor
poderficaremsituaodeconflitoeainteracodificultada,oquepoderconstituirum
obstculoaoprocessodeensinoedeaprendizagem.

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

2/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

Paraalmdabibliografiarecomendada,efectueialgumaspesquisassobreastemticasdesta
Unidadee,entreoutrosartigos,encontreiumsite
(http://cyberdemocracia.blogspot.com/2007/07/interaccionismosimblicoecomunicao.html)
quemepareceuconterinformaofidedignaquepassoatranscrever:
Ointeraccionismosimblico,formulaotericaoriundaprincipalmentedocampo
dasociologia,amaisamplaperspectivasobreopapeldacomunicaonasociedade,
fornecendoumexcelentepontodepartidaparamuitasoutrasteoriasdainteracosocial.De
facto,osproponentesdointeraccionismosimblicosustentamquemuitasdasteoriasda
comunicao,linguagemesocializaoestorealmenteincludasnessequadrodereferncia
maisamplo.Narealidade,ointeraccionismosimbliconoumateoriamasantesuma
problemticatericaquepodeenglobarnumerosasteoriasespecficas.Asteoriasinter
relacionamse,sobrepemseeinseremseempadrestericose,frequentemente,difcil
saberondeterminaumateoriaecomeaoutra.Noentanto,todasessasteoriasaceitamo
princpiofundamentaldointeraccionismosimblico,asaber:acomunicao
primordialmenteumprocessodeinteracosimblica.
PREMISSASCOMUNS.Ointeraccionismosimblicobaseiasenumncleodepremissas
comunssobrecomunicaoesociedade.ManiseMeltzerisolaramseisproposiestericas
bsicasdointeraccionismosimblico:
Aprimeirapremissadizqueamente,oeueasociedadenosoestruturasdistintasmas
processosdeinteracopessoaleinterpessoal.
Emsegundolugar,ainteracosimblicaumpontodevistaqueenfatizaalinguagemcomo
omecanismoprimrioqueculminanamenteenoeudoindivduo.
Emterceirolugar,amenteconcebidacomoainteriorizaodeprocessossociaisno
indivduo.
Emquartolugar,osinteraccionistassimblicosdefendemqueoscomportamentosso
construdospelapessoanodecursodasuaaco.Ocomportamentonopuramentereactivo,
deummodomecanicista.
Emquintolugar,oveculoprimrioparaocomportamentohumanoadefiniodasituao
dadapeloactorsocial.
Finalmente,oeuconstitudo,naperspectivadamaioriadosinteraccionistas,pordefinies
tantosociaiscomopessoais(denaturezanica).Nessesentido,apessoacontmasociedade
emsimesma,sem,noentanto,serapenasumespelhodosoutrossignificativos.
BREVEHISTRIA.Cronologicamente,ManfordKuhndividiuodesenvolvimentodo
interaccionismosimblicoemduasetapasprincipais:
Aprimeira,aquedeuonomedetradiooral,foioperodoinicialduranteoqualse
elaboraramosfundamentosprimriosdainteracosimblica.
DepoisdapublicaopstumadeMind,SelfandSociety,daautoriadeGeorgeMead,floresceu
osegundoperodo,quepodeserdesignadocomoaidadedaindagao.
Obviamente,oconceitodeinteracosimblicanosurgiudanoiteparaodianamentede
algumpensadorsolitrio.ElepodeterasuaorigemremotanapsicologiadeWilliamJames.Os
principaisinteraccionistasnatradioprimitivaforamCharlesCooley,JohnDewey,I.A.
ThomaseGeorgeHerbertMead.AntesdapublicaofinaldasideiasdeMeadsobre

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

3/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

comunicao,aperspectivainteraccionistafoiprincipalmenteanimadaesustentadaatravsda
transmissooral,especialmentenasaulasdeMead.EmboraMeadnotivessepublicadoas
suasideiasemvida,eleconsideradoograndeinstigadordointeraccionismosimblico.
TRADIOORAL.Foiduranteesseprimeiroperodomeadinoquesedesenvolveramas
maisimportantesideiaseconceitosdateoria.Meadeoutrosinteraccionistassepararamsedas
perspectivassociolgicasprimitivasquedistinguiamconceptualmenteentreapessoaea
sociedade:Meadviaossereshumanoseasociedadecomoinseparveiseinterdependentes.O
interaccionismodesseprimeiroperododestacavaaimportnciadodesenvolvimentosocial,
bemcomodosfactoresbiolgicosinatos.Almdisso,osprimeirosinteraccionistassimblicos
estavammenosinteressadosnomodocomoaspessoascomunicavamentresidoqueno
impactodessacomunicaosobreasociedadeeosindivduos.Sobretudo,osprimeiros
interaccionistasenfatizaramopapeldosmboloedosignificadocompartilhadocomofactor
aglutinantenasociedade.Finalmente,elespreocupavamsesobremodocomanecessidadede
estudararelaodossereshumanoscomasituaosocial.Sustentavamqueocomportamento
dapessoanopodiaserestudadoindependentementedocontextoemqueocomportamento
ocorriaedapercepoqueelatinhadoseumeioambiente.Umresultadodessapreocupao
foiofactodefavoreceremvigorosamenteashistriasdecasoscomomtododepesquisa.
IDADEDAINDAGAO.NosanosqueseseguirampublicaodeMind,SelfandSociety,
duranteaidadedaindagao,duasescolasdivergentescomearamadesenvolverseno
mbitodointeraccionismosimblico.AsformulaesoriginaisdeMeadnoeram
inteiramentecoerentesederammargem,definitivamente,ainterpretaeseaextenses
divergentes.SurgiramassimasescolasdeChicagoedeIowa.
AEscoladeChicago,lideradaporHerbertBlumer,deucontinuidadetradiohumanista
iniciadaporMead.Blumeracredita,sobretudo,queoestudodossereshumanosnopodeser
conduzidodamesmaformaqueoestudodascoisas.Asmetasdopesquisadordevemserestas:
empatizarcomosujeito,penetrarnoseudomniodeexperinciaetentarentenderovalor
mpardapessoa.Blumereosseusseguidoresdetestavamasabordagensquantitativae
cientficanoestudodocomportamentohumano.Emvezdisso,destacavamasbiografias,
autobiografias,estudosdecasosindividuais,dirios,cartaseentrevistasnodirigidas.Blumer
realouparticularmenteaimportnciadaobservaoparticipantenoestudodacomunicao.
Almdisso,natradiodeChicago,ohomemvistocomoumsercriativo,inovadorelivre
paradefinircadasituaodeummodonicoeimprevisvel.Oeueasociedadeso
consideradosumprocesso,noumaestrutura.Imobilizaroprocessoseriaperderaessncia
dasrelaeshomemsociedade.
AEscoladeIowaadoptouumaabordagemmaiscientficadoestudodainteraco.Manford
Kuhn,oprincipalprogenitordatradiodeIowa,acreditavaqueosconceitosinteraccionistas
podemseroperacionalizados.Emboraadmitisseanaturezadeprocessodocomportamento,
Kuhndefendeuqueaabordagemestruturalobjectivamaisfecundaparaainvestigaodo
queosmtodossoftusadosporBlumer.Kuhnfoiresponsvelporumadasprincipais
tcnicasdemensuraousadasnapesquisadainteracosimblica.
Largamentecomoresultadodessadivisobsicanatentativaderesolveralgumasdas
ambiguidadesdeixadasporMead,numerosostemasdesenvolveramsenosltimos30anos.
Kuhnenumerouseissubreasprincipais:teoriadopapelsocial,teoriadogrupodereferncia,
perceposocialepercepopessoal,teoriadoeu,teoriainterpessoalelinguagemecultura.
Restaversetodosessestericosprestamobedinciaaointeraccionismosimblico,mas
provvelquetodasessasreastenhamsidoimensamenteinfluenciadaspelosescritosdos
principaisinteraccionistassimblicos.
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

4/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

OSFUNDAMENTOS:GEORGEHERBERTMEAD.Emborasejaumequvocoatribuirtodas
asideiasbsicassubentendidasnointeraccionismosimblicoaumanicapessoa,George
HerbertMeadfoi,indubitavelmente,ogeradorprimordialdomovimento.Nessesentido,
Meadpodesermuitobemchamadoopaidointeraccionismosimblico.Comoquasetodos
ostericos,Meadfoiumprodutodoseutempo.Noperodopsdarwiniano,noscomeosdo
sculoXX,Meadacompanhououtrosnotipodepensamentonecessrionessepontodahistria
dasideias.Meaderasimultaneamentepragmtico,psiclogosocialebehaviorista.Entretanto,
emaspectosfundamentais,afastousedosseuspredecessoresecontribuiuparamuitasideias
deles.
DepoisdateoriadaevoluobiolgicadeDarwin,filsofosemdiversasdisciplinasafins
voltaramoseupensamentoparaaperspectivaevolucionista.Passouasertarefadopragmtico
conjugarideiasdabiologia,psicologiaesociologia,afimdeestudarapessoacomoumser
evolucionrio.Meadera,desdelongadata,umcolaboradordeJohnDewey,umdosprincipais
pragmticosnorteamericanos.DepoisdeseconheceremnaUniversidadedeMichigan,Dewey
eMeadtornaramse,socialeprofissionalmente,grandesamigos.Leccionaramjuntosna
UniversidadedeMichiganedepoisnadeChicago.Comotodosospragmticos,Meadnose
deixavailudirpelacondutahumana.Tentouexplicaroindivduoeasociedadeemtermos
significativose,emltimainstncia,observveis.
PSICLOGOSOCIAL.Profissionalmente,Meadconsideravaseumpsiclogosocial.Noera
primordialmenteumpesquisador,poisnoconsideravatarefasuacolectarnovosdados.
Preferiutrabalharcomasprovasfacilmenteacessveissuavoltaparaformularexplicaesda
condutaemquesteshumanas.Assuasobrasestorepletasdeilustraescomuns,nopara
provarmasparademonstrar.AsconcepesdeMeaderamcompatveiscomasdeoutros
interaccionistasdoseutempo,mascriticouospornodesenvolveremosconceitosdementee
eucomoprodutodainteracosocial.Comopsiclogosocial,Meadnoevitouosfactores
biolgicosnasuateoria;defacto,eleconsiderouopotencialbiolgicoherdadodeumapessoa
umantecedenteparaoprocessointeirodesocializaoqueculminanoeuenamente.
BEHAVIORISTA.Meadtambmeraumbehaviorista.Mas,aousarmosestetermo,devemos
sercuidadososnaespecificaodosentidoemqueMeadaceitavaobehaviorismosocial.Tal
comoosbehavioristaspsicolgicosdoseutempo,nomeadamenteWatson,Meadrespeitavaa
importnciadeseinvestigararealcondutahumana.Entretanto,Meadestavadispostoa
ultrapassarosnveisinfrahumanosquepreocupavamosbehavioristaswatsonianos.Para
Mead,oorganismoentreestmuloeresposta,apequenacaixanegra,noerainatingvel.Por
conseguinte,apsicologiadeMeaderadistintamentehumana,eeleusouoactosocialcomo
unidadebsicadeanlise.Esseactosocial,comoveremos,incluiumareamanifestaou
pblica,eumdomnioencobertoouprivado.
Meadrompeucomobehaviorismomaisrgidoelimitadoaoproclamarqueocomportamento
humanoqualitativamentediferentedocomportamentosubhumano.Aocontrriodoque
acontececomoratonumlabirinto,acondutahumanadeveserbasicamenteexplicadaem
termossociais.OutramanifestaodobehaviorismodeMeadfoiasuaconvicodequeo
mundofsicoestudadopelacinciasempremediadopelaexperinciahumana.Osobjectoss
setornamobjectosporcausadapercepoeexperinciadelesporumapessoa.
AsobrasdeMeadforamcompiladaseeditadasapsasuamorteem1931.Emconsequncia,
oslivrosdeMeadparecemepisdicos,emcertostrechos,enemsemprebemorganizados.De
facto,oseumaisconhecidolivro,Mind,SelfandSociety,foicompiladoapartirde
apontamentosfeitospelosseusalunos.ThePhilosophyofthePresent,publicadoem1932,um
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

5/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

conjuntodeliessobrefilosofiadahistria.Mind,SelfandSociety,abbliado
interaccionismosimblico,foieditadoem1934.MovementsofThoughtinthe19thcentury,
confernciassobreahistriadasideias,veioalumeem1936.E,em1938,publicouse
PhilosophyoftheAct.
TEORIADEMEAD.OstrsconceitoscardeaisnateoriadeMead,expressosnottulodasua
obramaisclebre,sosociedade,euemente.Entretanto,mostraremosqueessascategoriasno
sodistintas.Pelocontrrio,sonfasesdiferentessobreomesmoprocessogeral:oactosocial.
BsicanopensamentodeMeadanoodequeohomemumactorenoumreactor.Oacto
socialumconceitoabrangentesoboqualpodemabrigarsequasetodososoutrosprocessos
psicolgicosesociais.Oactoumaunidadecompletadeconduta,umaGestalt,aqualno
podeseranalisadaemsubpartesespecficas.Umactohumanopodeserbreve,comoamarrar
umsapato,oupodeserarealizaodeumplanodevida.Osactosinterrelacionamsee
estruturamseunssobreosoutros,emformahierrquica,aolongodavidadapessoa.
Osactoscomeamcomumimpulso;envolvempercepoe,atribuiodesignificado,
repetiomentaleponderaodealternativasnacabeadapessoa,econsumaofinal.Emsua
maisbsicaforma,umactosocialumarelaotridicaqueconsistenumgestoinicialdeum
indivduo,umarespostaaessegestoporoutroindivduo(encobertaouabertamente),euma
resultantedoacto,aqualpercebidaouimaginadaporambasaspartesnainteraco.Num
assaltomoarmada,porexemplo,oassaltanteindicavtimaoquepretendefazer.Avtima
respondeentregandodinheiroe,nogestoinicialenaresposta,ocorreuaresultantedefinida
(umassalto).
SOCIEDADE.Comessanoobsicaemmente,examinemosmaisdepertoaprimeirafaceta
daanlisemeadiana:asociedade.Basicamente,asociedadeouvidaemgrupoum
aglomeradodecomportamentoscooperativosexibidosporpartedosseusmembros.Os
animaisinferiorestambmtmsociedades,masestasdiferemdasociedadehumanaemcertos
aspectosfundamentais.Sociedadesanimaiscomoasdaabelhabaseiamsenanecessidade
biolgica.Elassofisiologicamentedeterminadas.Logo,umasociedadeanimalcomportaseo
tempotododemaneiraprevisvel,estveleinalterada.Oquequedistingue,pois,o
comportamentocooperativohumano?
Existemduasimportantesfunesnacooperaohumana.
Emprimeirolugar,umapessoadevechegaraentenderasintenesdooutrocomunicador.
Eladeveperceberasacesdooutro,mas,numsentidomaisimportante,deveimaginaro
queooutropretendefazernofuturo.Umavezquereflectirmentalmenteoupensarum
processodeimaginarqueacesseroempreendidaspelapessoanofuturoprximoou
distante,partedoprocessodesondarooutroconsisteemtentaravaliarcomoooutro
planeiaresponderaseguir.Assim,acooperaoconsisteemlerasaceseintenesda
outrapessoaeemresponderdeummodoapropriado.Issoaessnciadacomunicao
interpessoal,eessanooderespostamtuacomousodalinguagemfazdo
interaccionismosimblicoumateoriavitaldacomunicao.
Ora,osanimaispodemcomunicarsemedianteprocessoselementares;masesse
comportamentonicodousodesmbolosquedistingueacomunicaodohomemem
sociedade.Dizsequeasespciessubhumanasrealizamumaconversaodegestos.Masesses
gestossoapenassinais,poisevocamrespostasinstintivasprogramadaseprevisveis.Por
exemplo,umagalinhapodecacarejareosseuspintoscorreroparaela.Ouumcorosnare
arreganharofocinhoquandodepararcomoutrocohostil.Masnoexisteumsignificado
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

6/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

internonessesactosparaosanimaisemquesto.Osanimaisnoatribuemumsignificado
conscienteaosgestos;elesnoreflectemsobreassuasrespostas.Essetipodecomunicao
desinaisnasespciesinfrahumanasrealizaserapidamente,seminterrupo.
Poroutrolado,ossereshumanosfazemusodesmbolosnasuacomunicao.Aspessoas
levamaefeitoconscientementeumprocessodemanipulaomental,demorandoarespostae
atribuindosignificadoaosgestosdeoutras.Osmbolointerpretadopeloreceptor.
Vejamosumexemplo:Suponhamos,porummomento,quedoishomensestosentadosladoa
ladoembancosdeumbar.Oprimeirohomem,acidentalmente,apanhaabebidaerrada.O
outrohomemenfurecese;fechaopunho,levaobraoligeiramenteatrsediz:Eh,voc
.Oprimeirohomempercebeogesto.Emsuaimaginao,calculaaintenodooutro:dar
lheumsocononariz.Interpretaossmbolos,atribuilhesumsignificadoeplaneiaasua
prpriaresposta.Nummomento,responde:Oh,nomeagrida.Foiumacidente.Asua
explicaoaooutro,nessemomento,evitaumaexperinciasumamenteembaraosae,digase
depassagem,dolorosa.claro,issoumexemplomuitosimplesdeumactosocial,masilustra
anaturezacooperativa,adaptativaereceptivadocomportamentoconscientequerecorreao
usodesmbolos.Seosnossosdoispersonagensfossemceseumtivessevioladooterritriodo
outro,odesfechoteriasidomuitomaisprevisvel.
Houtroaspectoimportantenessaideiadasociedadecomoumasriedeinteraces
cooperativas,fundadasnousodesmbolos.Ossmbolosusadosdevempossuirumsignificado
compartilhadopelosindivduosnasociedade.Naterminologiameadiana,umgestocom
significadocompartilhadoumsmbolosignificante.Emsuma,asociedadenascenos
smbolossignificantesdogrupo.Emvirtudedanossacapacidadeparavocalizarsmbolos
significantes,podemosliteralmenteouvirnose,assim,responderansprprioscomoos
outrosnosrespondem.Podemosimaginaroqueseroreceptordasnossasprprias
mensagens,empatizandoassimcomoouvinteeassumindoopapeldeouvinte,completandoa
respostadooutronasnossasprpriascabeas.Essainteracoentreresponderaoutrose
responderaoeuumaconcepoextremamenteimportantenateoriadeMeadeforneceuma
excelentetransioparaosegundomembrodatrade:oeu.
EU.Afirmarqueumapessoatemumeusugerequeoindivduopodeactuaremrelaoasi
mesmo,talcomopodeactuaremrelaoaosoutros.Umapessoapodereagirfavoravelmentea
simesma,podesentirseorgulhosa,feliz,encorajada;ouficarfuriosaconsigomesma,punitiva
ourevoltada.Omodoprimriocomoumhomempassaaversetalcomoosoutrosovem
(isto,possuiumconceitodeeu)aadopodeumpapel.Evidentemente,issoseria
impossvelsemlinguagem(smbolossignificantes),vistoque,atravsdalinguagem,acriana
aprendeasrespostas,intenesedefiniesdosoutros,incluindoasdefiniesqueeleslhe
atribuem.
Meaddescreveuduasfasesexplcitasdedesenvolvimentodoeueumafaseinicialimplcita,ou
seja,trsestgiosatravsdosquaisumapessoaaprendeadesempenharpapisadultos:
Oprimeiroestgioopreparatrio(13anos).Nele,acrianapequenaimitaaspessoas
suavolta,reproduzindoosgestosdelasdeummododesprovidodesignificado.Durante
esteestgio,acrianaimitaocomportamentoadulto,sementenderrealmenteoqueesta
fazer,comoquandoameninaabraaabonecaedepoisusaacomoumbastoparabaterno
irmo.Obebpodeapanharumjornaloucalarossapatosdopap,ouespetarumpedao
decarnecomumpequenogarfo.Issoumafasepuramentepreliminar,emqueacriana
nopossuisignificadosparaosactosqueimita.
Maistarde,porm,noestgioteatraloudeactuao(34anos),acrianarepresenta
literalmenteopapeldeoutrossignificativosnoseumeioambiente.Aorepresentarmame
pap,ouodoutor,ouobombeiro,umacriananoestgioteatralfingirseroutrapessoae
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

7/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

actuaremrelaoaumreceptorque,narealidade,elaprpria.Oestgioteatral
desenrolaseemsequncia,namedidaemquecadapapeladoptadoseparadamente,
semelhanadeumactorrepresentandopapisprescritos.marcadopeladesorganizaoe
pelomovimentoespordicodeumpapelparaoutro.Nosemantmumpontodevista
unitrioe,assim,acriananodesenvolveumaconceposingulardesimesma.Embora
tenhamumcertoentendimentodocomportamento,ascrianaspassamdeumpapelpara
outroerraticamente.Numdadomomento,omeninoumconstrutor,empilhandoblocos,e,
nomomentoseguinte,jumastronauta.
Finalmente,vemoestgiodejogooudaactuaodeacordocomasregrasdojogo(45ou
maisanos),quandoocomportamentodepapelsetornacoerenteedeliberado,comuma
habilidadeparaperceberopapeldosdemaisjogadores.Oindivduopassaaresponder
simultaneamente,deummodogeneralizado,amuitosoutros,maisprecisamenteaooutro
generalizadoque,nofundo,aprpriasociedade.Meadforneceuaanalogiadojogode
beisebol,emquecadajogadordevepossuirumavisosimultneadetodososnovepapise
adaptarse(responder)emconformidadecomeles,ouseja,precisainteriorizaroseu
prpriopapel,bemcomoodosdemaisjogadores.Oqueocorrenesseestgioqueapessoa
devegeneralizarumpapelcompsitodasdefiniesdelaportodososoutros.Assim,
atravsdabrincadeirainfantil,apessoadesenvolveahabilidadeparaveroseuprprio
comportamentonasuarelaocomosoutrosesentirareacodaspessoasenvolvidas.
UmadasprincipaiscontribuiesdeMead,portanto,oconceitodooutrogeneralizado.
atravsdestaconscinciadospapis,sentimentosevaloresdosoutrosquetomaformanas
nossasmentesooutrogeneralizado.Esteaproximadamenteequacionadocomospadresou
valoresdacomunidade.Ooutrogeneralizadoopapelunificadoemdecorrnciadoqualo
indivduopassaaverseasimesmo.apercepodoindivduodomodoglobalcomoos
outrosovem.Oconceitodeeuserfinalmenteorganizadoeunificadoatravsda
internalizaodesseoutrogeneralizado.Tomandorepetidamenteopapeldeoutro
generalizado,umapessoadesenvolveoconceitodoeudaespciedepessoaque,ao
mesmotempoqueaplicarepetidamenteosjulgamentosdesteoutrogeneralizadossuas
prpriasaces.Afalhaemdesenvolverestacapacidadeparaadoptaropontodevistade
outremouassumiropapeldeoutremparecefazerclaudicarodesenvolvimentoda
personalidade.
Vejamosumexemplosimples:Suponhaoleitorquesevasimesmocomoumapessoa
industriosaecriativa.Esseoutrogeneralizadooseuconceitounificadodecomoosoutros,em
geral,percebemoleitor.Talconceitofoiaprendidoaolongodosanosdeinteracosimblica
comoutraspessoasnasuavida.
Oeupossuiduasfacetas,cadaumadelasservindoumafunovitalnavidadoserhumano.
Meaddesignouasporeumesmoemim.
Oeumesmoousimesmoapartenica,impulsiva,espontnea,desorganizada,no
dirigidaeimprevisveldapessoa.
Omimooutrogeneralizado,compostodepadresorganizadoseconsistentes
compartilhadoscomoutros.
Todoactoprincipiacomumimpulsoprovenientedoeumesmoequepassarapidamentea
sercontroladopelomim.Oeumesmoaforaimpulsoraemaco,enquantoomim
fornecedirecoeorientao.Meadusouoconceitodemimparaexplicaro
comportamentosocialmenteaceitveleadaptativo,eoeumesmoparaexplicarosimpulsos
criativoseimprevisveisdentrodapessoa.
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

8/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

MENTE.Oeu,ouacapacidadedeactuaremrelaoaoeu,criaumasituaoqueno
encontradanosanimaisinferiores.Acapacidadedeusarsmbolossignificativospara
respondermosansmesmoslevapossibilidadedeexperinciasinterioresedepensamentos
quepodemounoserconsumadosnacondutamanifesta.estaltimanfasequeconstituia
terceirapartedateoriadeMead:amente.
Amentepodeserdefinidacomooprocessodeinteracodapessoacomoseuprprioeu.Essa
capacidade,quesedesenvolvesimultaneamentecomoeu,crucialparaavidahumana,pois
parteimportantedetodoequalqueracto.Reflectirenvolvehesitao(protelaraacoaberta)
enquantoapessoainterpretaconscientemente,atribuisignificadoaosestmulos.Areflexo
ocorreemtornodesituaesproblemticasemqueoindivduodeveponderarofuturo.A
pessoaimaginavriosresultadosnasuacabea,seleccionaeexaminapossveisaces
alternativas.
OmotivopeloqualareflexomentaltoimportanteparaMeadqueelaforneceo
fundamentolgicoparaverapessoacomoumactorenocomoumreactorpassivo.Osseres
humanosconstremliteralmenteoactoantesdeoconsumarem.Oratonumlabirintopassa
porumlongoedemoradoprocessodeensaioeerro,mas,nossereshumanos,esseensaioe
erropodeocorrerdeformaencoberta,namentedapessoa,antesdeelacomearsequera
movimentarse.Issoconstitui,necessariamente,umprocessodeimaginao,reflexoe
pensamento.
Normalmente,nomundoanimal,oorganismobombardeadoporestmulosprovenientesdo
meioambiente,mas,navidahumana,oorganismofazobjectosapartirdosestmulos.Comoas
pessoaspossuemsmbolossignificantesquelhespermitemdarnomesaosseusconceitos,elas
podemtransformarmerosestmulosemobjectosreais.Osobjectosnoexistem
independentementedaspessoas.Oobjectosempredefinidopeloindivduoemtermosdas
espciesdeactosqueumapessoapodeexecutaremrelaoaoobjecto.Umlpisumlpisse
possoescrevercomele.Umapaisagemmarinhaumapaisagemmarinhaquandodouvalorao
actodecontemplla.Umagarrafadeusqueumabebidaquandoformuloaideiadeabeber
(ounobeber,conformeocaso).Osobjectostornamseosobjectosquesoatravsdoprocesso
dereflexosimblicadoindivduoe,quandooindivduoimaginaacesnovasoudiferentes
emrelaoaumobjecto,estetransformadoparaele.
Emsuma,Meadviuapessoacomoumorganismobiologicamenteavanado,comumcrebro
capazdepensamentoracional.Atravsdousodegestossignificativosedaadopodepapis,
apessoatornaseumobjectoparasimesma,isto,elavsecomoosoutrosavem.Apessoa
internalizaessavisogeraldoeuecomportasecoerentementecomtalviso.Atravsdo
processodereflexomental,apessoaplaneiaerepetementalmenteocomportamento
simblico,preparandoseparaasubsequenteinteracocomosoutros.
HERBERTBLUMEREAESCOLADECHICAGO.HerbertBlumerfoi,semdvida,omais
destacadoapstolodeMead.Defacto,oprprioMeadnuncausouaexpresso
interaccionismosimblico.FoiBlumerquemcriouotermoem1937.Blumerreferiuseaesse
rtulocomoumneologismoalgobrbaroquecunheideummodoimprovisado.[]Seja
comofor,otermoagradouetornousepopular.EmboraBlumertivessepublicadoartigos
dispersosaolongodasuacarreira,somenteapsasuapublicaoem1969deSymbolic
Interactionism:perspectiveandmethodquesetornouacessvelumavisounificadadoseu
pensamento.Noprimeirocaptulodesselivro,Blumerafirmouclaramenteasuadvidapara
comMeadeasuadedicaoampliaoeaperfeioamentodaperspectivainteraccionista.As
formulaesdeBlumerforaminteiramentecoerentescomasdoseumentor,maselenose
limitouarepetirmeramenteMead:Fuicompelidoadevolveraminhaprpriaverso,
tratandoexplicitamentedemuitasquestescruciaisqueestavamsomenteimplcitasno
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

9/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

pensamentodeMeadeoutros,ecobrindotpicoscrticospelosquaiselesnoestavam
interessados.
Blumeriniciouoseupensamentosobreinteracosimblicacomtrsimportantespremissas:
(1)Ossereshumanosagememrelaoscoisasnabasedossignificadosqueascoisastm
paraeles;
(2)[]osignificadodetaiscoisasderiva,oudecorre,dainteracosocialqueumindivduo
temcomosseussemelhantes;
(3)[]essessignificadossomanipuladosemodificadosatravsdeumprocesso
interpretativousadopelapessoanotratocomascoisascomquesedefronta.
Comoveremos,Blumercriticavaemnumerososaspectosaprincipalcorrentedacinciasocial
eumdessesaspectoseraotratamentodosignificado.Blumermostroucomoamaioriadas
teoriasdacinciadocomportamentodepreciavaaimportnciadoconceitodesignificado.
Muitasteoriasignoramcompletamenteosignificadoeoutrascolocamnonacategoria
subordinadageraldefactoresantecedentes.Mas,nointeraccionismosimblico,osignificado
assumeumpapelcentralnoprprioprocessosocial.
SegundoBlumer,osignificadopodeserencaradodetrspontosdevista.
Oprimeiroverosignificadocomoinerenteaoobjecto.Estaperspectivaprovmdo
realismo,umaabordagemmaissobreanaturezadoquesobreasociedade.
Asegundateoriadesignificadoatribuioaoacrescentamentopsquico.Sobeste
paradigma,osignificadosurgecomoresultadodecertasorientaespsicolgicasinternas
dapessoa.
Masaterceiraperspectiva,nitidamenteinteraccionista,identificaosignificadocomo
produtodavidasocial.Sejaqualforosignificadoqueumapessoatemparaumacoisa
sempreoresultadodosmodoscomooutraspessoasagiramemrelaoaela,arespeitoda
coisaqueestsendodefinida.Umapessoanopodetersignificadoparaalgumacoisa
independentementedainteracocomoutrossereshumanos.
Oquedistingueaconcepointeraccionistadosignificadoasuanfasesobreainterpretao
consciente.Umobjectopassaatersignificadoparaapessoanomomentoemqueoindivduo
consideraconscientemente,reflecteepensasobreoobjecto,ouointerpreta.Esseprocessode
tratamentodesignificadosconvertesenumaconversaointernaoudiscursointerior
dentrodapessoa:Oactorselecciona,confere,suspende,reagrupaetransformaossignificados
luzdasituaoemqueestcolocadoedadirecoqueimprimiusuaaco.Esseprocesso
interno,recordese,idnticoaoconceitodeMeaddereflexomental(mind).
Blumersublinhouaimportnciadessanoodesignificadoparatodaaperspectivade
interacosimblica.Essastrspremissassobresignificadosooesqueletoparaopensamento
deBlumereacarnefornecidopeloqueelechamouassuasimagensradicais(rootimages).
Essasimagenscobremostpicosdavidaemgrupo,interacosocial,naturezadosobjectos,
pessoascomoactores,naturezadaacohumanaeinterligaesdasacesindividuaisna
sociedade.Examinemos,umporum,cadaumdessestpicos.
SOCIEDADEEINTERACOSOCIAL.BlumerreiterouopontodevistadeMeaddequea
sociedadenascedasinteracesindividuais.Nenhumaacohumanaexisteseparadada
interaco.Quasetudooqueumapessoaefazformadonoprocessodeinteractuar
simbolicamentecomoutraspessoas.Ainteracoconsistenummtuolevarememcontae

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

10/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

responder,easociedaderesultadecadapessoacoordenarasuaprpriacondutacomoados
outros.Masavidaemgrupoeacondutaindividualmodelamseatravsdoprocessoemcurso
deinteracosimblica.
OBJECTOS.Omundodapessoaconsisteemobjectos.Blumertratouosobjectosdeummodo
essencialmenteidnticoaodeMead.ParaBlumer,osobjectoseramdetrstipos:fsicos
(coisas),sociais(pessoas)eabstractos(ideias).Osobjectosadquiremsignificadoatravsda
interacosimblica.Osobjectospodemtersignificadosdiferentesparapessoasdiferentes,
dependendodanaturezadasacesdosoutrosemrelaopessoa,noquetangeaoobjecto
definido.UmagentepolicialemWatts(bairronegrodeLosAngeles)podesignificaralgo
muitodiferenteparaoscidadosdessareadoqueumagentepolicialsignificaparaos
cidadosdeBeverlyHills,porcausadasdiferentesespciesdeinteracesentreosresidentes
dessasduasreasgeogrficasimensamentediferentes.
PESSOAEACOHUMANA.OtratamentodaacoporBlumerfoiessencialmenteo
mesmodeMead.Blumerviuohomemcomoactor,noreactor.Ohomemcapazdeactuar
porquepossuiumeu,e,reiterandoaconcepomeadiana,ohomemtemcapacidadepara
actuaremrelaoasimesmocomoumobjecto.Aoassumirimaginativamenteospapisde
outrossuavolta,umapessoavsecomoosoutrosavem.Essacapacidadeparaactuar
implicaqueoindivduopodelidarcomsituaesproblemticas:Emvezdesermeramente
umorganismoquerespondeaojogodefactoressobreouatravsdele,oserhumanovisto
comoumorganismoquetemdelidarcomaquiloqueobserva.
Ora,essarelaoentreacoeeuacaractersticadistintivadavidahumana.Apessoa
defrontasecomumasituaoapsoutra,fornecendodecadavezindicaesasimesmaacerca
dascontingnciasnasuapercepoconsciente.Eladeveavaliareinterpretarasituao,e
planejarumarespostaapropriada.ComodisseBlumer:Apessoapoderrealizarumtrabalho
deplorvelnaconstruodasuaaco,mastemdeconstrula.Oquevistocomoaco
socialoudegrupomeramenteoprocessoampliadodemuitosindivduosdeajustamentodas
suasacesmtuas.
ACOSOCIAL.UmadasreasprimriasemqueBlumerampliouopensamentodeMead
foiaacodegrupoousocial.Blumerreconheceuaimportnciadaacogrupaleadoptou
medidasconcretasparaadefinir.Umaacoconjuntadeumgrupodepessoasconsistena
interligaodassuasrespectivasacesseparadas.Masaacogrupaldistinta.Noamera
somadasacesindividuaisqueaconstitui.Instituiestaiscomoocasamento,ocomrcio,a
guerraeocultoreligiososoacesconjuntas.Entretanto,Blumerdeuimportantedestaqueao
perigopotencialnoestudodaactividadegrupal.EmboraaacodegruposejaumaGestaltem
simesma,elabaseiase,entretanto,emactosindividuaiseerrneoconsideraraconduta
grupalindependentementedasacesindividuaisdosparticipantes:Osparticipantesainda
tmdeguiarosseusrespectivosactos,medianteaformaoeusodesignificados.
Blumerformuloutrsobservaesbsicasacercadasinterligaesouinteraces.
Emprimeirolugar,assinalouqueamaiorporodaacodegruponumasociedade
avanadaconsisteempadresaltamenteestveiserecorrentes.Essasinstituiesnuma
sociedadepossuemsignificadoscomunsepreestabelecidos.Emvirtudedaaltafrequncia
detaispadres,atendnciadosestudiososparatratloscomoestruturasouentidades.
Contudo,Blumeradvertiunosquenoesquecssemosqueasnovassituaesdecorrem
sempredeproblemaspresentesquerequeremajustamentoeredefinio.Mesmonocasode
padresgrupaisaltamenterepetitivos,nadapermanente.Cadacasodevecomearde
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

11/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

novocomaacoindividual.Pormaisslidaqueumaacogrupalpareaser,ela
permaneceaindaenraizadanoeudecadaserhumano:oprocessosocialnavidagrupal
quecriaesustentaasregras;nosoasregrasquecriamesustentamavidagrupal.
AsegundaobservaofeitaporBlumeracercadegruposanaturezaprofundaeamplade
algumasdasinterligaes.Asacesindividuaispodemserligadasatravsdecomplicadas
cadeias.Actoresdistantespodem,emltimainstncia,serinterligadosdediversas
maneiras,mas,aoinvsdopensamentosociolgicopopular,umacadeiaouuma
instituionofuncionaautomaticamenteporcausadealgumadinmicainternaou
requisitossistmicos;elafuncionaporqueaspessoas,emdiferentespontos,fazemalgoeo
quefazemumresultadodecomoelasdefinemasituaoemquesochamadasaactuar.
Aterceiraobservaovinculaasprimeirasduas.Comacompreensodequeos
macrogruposnumasociedadesebaseiamnainteracosimblicaindividual,podemos
perceberagoraqueosantecedenteseaformaobsicadosindivduossodesuma
importnciaparadefiniraespciedeinteracoqueiradquirirexistncia.Oponto
principal,repetidamentedescritoporBlumer,queosgruposeinstituiesnasociedade
nosoorganismosouestruturasperse.Emprimeirolugar,eacimadetudo,so
interligaesdeinteracessimblicashumanasbsicas.
METODOLOGIA.AsegundaamplareaemqueBlumerfoimaisalmdeMeada
metodologia.Comoametodologiaconstituiadiferenaprimordialenotvelentreasescolas
deChicagoeIowa,especialmenteimportanteanalisarasideiasdeBlumersobremtodo.
impossvellerqualquertrechomaisextensodolivrodeBlumersemnosapercebermosde
comoessetpicoeravitalparaele.EmboraMeadnoenfatizasseomtodo,Blumersustentou
queaprprianaturezadointeraccionismosimblicoestcontidanoseumtodo.Blumertinha
algumasopiniesvigorosassobreessetpico,mas,depoisdelermosalgunsdostrabalhosde
Kuhn,percebemosqueopontodevistametodolgico,nombitodointeraccionismo
simblico,notosingularquantoBlumernosinduziaacrer.
Ofundamentomaisbsicoparaacinciadocomportamento,segundoBlumer,devesero
mundoemprico:Essemundoempricodevesersempreopontocentraldeinteresse.o
pontodepartidaeopontoderegressonocasodacinciaemprica.Entretanto,nopodemos
subestimaropapeldoobservadornaverificaoemprica.Coerentecomaperspectiva
interaccionistasimblica,arealidadesexisteatravsdaexperinciahumana.Naspalavrasde
Blumer,impossvelcitarumnicocasodecaracterizaodomundodarealidadequeno
sejavazadonaformadeimagensmentaishumanas.
Nessecontexto,existemdoisperigospotenciaisparaapesquisa.Oprimeiroaconcepode
quearealidadenomundoempricoimutveleexisteparaserdescobertapelacincia.
Outroperigoafimaconvicodequearealidademelhorconsubstanciadaemtermosda
fsica.Ambasessasconcepesjespalharamadevastaonocampodapesquisadacincia
social:Forartodoomundoempricoaajustarseaumesquemaquefoicriadopara
determinadosegmentodessemundodogmatismofilosficoenorepresentaaabordagemda
genunacinciaemprica.
Ainvestigao,nasuaformaideal,deveenvolverseisaspectosprincipais.
Emprimeirolugar,opesquisadordevepossuirefazerusodealgumquadrodereferncia
oumodelodomundoemprico.Apesquisanopodeserabordadaemnveisabstractosque
noincluemumquadroprviodomundotalcomorealmente.
Emsegundolugar,opesquisadorprecisaformularinterrogaessobreomundo,asquais
devem,emltimainstncia,serequacionadascomoproblemas.
Emterceirolugar,deveexistirumadeterminaodaespciededadosaprocurar,euma
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

12/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

avaliaodosmtodospelosquaisosdadospodemserobtidos.
Emquartolugar,opesquisadorprecisadeterminarpadresderelaesentreosdados
colectados.
Emquintolugar,necessriaainterpretaodosresultadosobtidose,
finalmente,oinvestigadordeveconceituaroquefoidescoberto.
FoinessepontoqueBlumerdesfechouassuascrticasmordazescorrenteprincipaldo
mtododacinciasocial:
Aesmagadoramaioriadoquehojepassaporsermetodologiacompostadepreocupaes
taiscomoasseguintes:criareusarsofisticadastcnicasdepesquisa,usualmentedeum
carcterestatsticoavanado;construirmodeloslgicosematemticos,guiadoscomexcessiva
frequnciapelocritriodeelegncia;elaboraresquemasformaissobrecomoconstruir
conceitoseteorias;aplicarcomvalentiaesquemasimportados,comoaanlisedeinputoutput,
aanlisedesistemaseaanliseestocstica;conformismoestudiosoaoscnonesdoplanode
pesquisa;epromoodeumprocedimentoparticular,comoapesquisasistemtica,comoo
mtododoestudocientfico.Espantameasupremaconfianacomqueessaspreocupaesso
proclamadasasubstnciadametodologia.Muitasdessaspreocupaes[]sogrosseiramente
inadequadas,nasimplesbasedequelidamsomentecomumaspectolimitadodoactoplenode
investigaocientfica,ignorandoquestestaiscomopremissas,problemas,conceitos,etc.
Maissriooseufracassoquaseuniversalemenfrentaratarefadedescreverosprincpiosde
comoesquemas,problemas,dados,conexes,conceitoseinterpretaesdeveroser
construdos,luzdanaturezadomundoempricosobestudo.
Atravsdetodosessesmtodostradicionais,quatroprocedimentosgeneralizadosso
seguidos,deacordocomBlumer.Essasabordagensfracassamcomomtodosrealistaspara
validaoemprica.Soeles:(a)aadesoaumprotocolocientfico,(b)areproduode
estudosdepesquisa,(c)aconfiananaverificaodehipteses,e(d)oempregodoschamados
procedimentosoperacionais.
Seosmeiosusuaisdepesquisasoinadequados,oquefoiqueBlumerpropscomo
alternativa?Sustentouelequeospesquisadoresdevemdesenvolveroconhecimento
participativoemprimeiramodosfenmenosinvestigados.Ocientistapoderchamarsoft
observaoparticipativa,mas,narealidade,umprocessorigorosodedescobertada
verdadeiranaturezadomundo.Essetipodemtodoconsisteemdoisestgios:
OprimeiroestgiooqueBlumerchamouexplorao.Aexploraoumatcnicade
sondagemminuciosaealtamenteflexvelemqueoinvestigadorusaqualquermtodoticode
obtenodeinformaes.Noestgiodeexplorao,oinvestigadordeveavanardetcnica
paratcnica,demaneiraflexveleconfortvel,afimdeobterumquadroamploerealistada
reasobinvestigao.Astcnicaspodemirdesdeaobservaodirectaentrevista,desde
escutarconversaesatanlisedebiografias,desdealeituradecartasediriosat
consultaderegistrospblicos.Noexistemdirectrizesformaisaseremobedecidas,equaisquer
procedimentosusadostmdeseadaptarsituao.
Osegundoestgiomaisfocalizado.Depoisdesedeterminaranaturezageraldofenmeno,o
pesquisadoriniciaainspeco.Adiferenaprimordialentreexploraoeinspeco
profundidadeefoco.SegundoBlumer,ainspecoumexameconcentradoeintensivo.
Esseexamedeveserfeitonocontextodareaqueestaserinvestigada.
ERVINGGOFFMANEAAUTOAPRESENTAO.impossvelapresentaremalgumas

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

13/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

ERVINGGOFFMANEAAUTOAPRESENTAO.impossvelapresentaremalgumas
linhastudooqueseordeneemsociologiasobotermodeinteraccionismo,deBlumerao
grupodePaloAlto,passandoporGoffmanNosoospapis,asnormaseosvaloresque
comandamaacosocial,masasrelaescaraacaranasquaisosactorespememprtica
estratagemasecompetnciasquefixamassuasidentidadeserealizamasdeoutrem.Aindaa
asnoesdesociedadeedeindivduoestolongedeseremfundamentais,porqueaquiloaque
sechamaasrealidadessociaistosoprodutodessasinteraces.
Sobreservadeseconsiderarainteracocomoumnvelmicrossociolgiconoqualsemovem
osmecanismoscentraisdosistema,oqueno,falandocomrigor,uminteraccionismo,o
objectodointeraccionismoconsideradocomoumarealidadeindependenteecriadoraque
noreclamaaideiadesistemasocial.oquemuitobemdizGoffman:Eunomeocupoda
estruturadavidasocial,masdaestruturadaexperinciaindividualdavidasocial.
Pessoalmentedouprioridadesociedadeeconsideroosempenhamentosdeumindivduo
comosecundrios:estetrabalhonotratapoissenodaquiloquesecundrio.Maneira
elegantededizerqueoactoreosistemaestoseparadosequeoindivduonodefinidopela
interiorizaodosocial;naverdade,osistemaquenotemimportncia.
OactordeGoffmandefinidopelainteraconaqualestempenhado;todavia,elenotem
emvistanemasnormasnemosvaloresderradeirosdasociedade,massimplesmenteosucesso
quelhepermiteserreconhecidoporoutrem.Osucessoassenta,noemcritriosobjectivos
globais,masnacapacidadedemanterainteracoedefazercomquesejanelaaceitecom
proveitoseu.,poroutrolado,estanecessidadedemanteraprpriainteracoquereclama
estratgiasdeevitaoedecivilidade.Oproblemamaiordoactor,pois,odaface,da
encenaodesinoseiodeumavidaquotidianaquefuncionaelaprpriacomoumaencenao.
EstafacenoaexpressodoindivduoclssicoedoseuEgo,porquenadahpordetrsda
face,eoleitordeGoffmanmovesenummundosemmotivaes,seminterioridade.
ProsseguindonasmetforasdequeGoffmangosta,digamosquenohpessoapordetrsda
personagem,nadaparaalmdoexteriordosencontros.Asinteracesnoresultamde
acesjorganizadasquesecruzameseharmonizam,elasdesenrolamsenoseutempo
prprioenumespaodeapresentaesdesiquenotemoutrafinalidadequenosejao
reconhecimentodeoutrem.Oindivduosurgecomoumempreendimentodepapisquetem
porfinalidadequeelesejacredvelparaosoutros.Ainteriorizaodospapissefectivana
medidaemquenecessriaacredibilidade;deoutromodo,oactorrepresentariaemfalso.A
aconoaunidadeprimeira,porqueelasexistenainteracoquelhefixaoslimitese
aquiloqueestemjogo.Anaturezamaisprofundadasrelaesentreaspessoasestflorda
pele,apeledosoutros.[]OEgooquepodemosdizerdoindivduoquando
interpretamosolugarqueeleocupanaorganizaodeumaactividadesocial,interpretao
confirmadapeloseucomportamentoexpressivo.
CompreendesefacilmenteporquerazoateoriadeGoffmanpodeservistacomocnica:Eis
umapinturadasociedadenaqualexistemcenas,masnointrigas.Domesmomodoqueno
hnemintriganemhistrianestasociologia,topoucohnelacaracteres(nosentidoteatral
dotermo):asacesdaspersonagensnadamudamnavidadelas.Hsomenteumasriesem
fimdeadaptaes.Lapeyronniesublinha,noentanto,queexisteumsegundoGoffman,odos
Asiles,paraoqualainstituiototaldestriaindividualidade.Quandoainteraco
estigmatiza,elanodestrisomenteoexteriordoindivduo,elaatingeaquiloaquehque,
defacto,chamaroseuEgo.Opodermobilizadoporunsearesistnciamanifestadapor
outrosconduziriamentoaressocializaraimagemgoffmanianadoactor.Masforoso
verificarquenosetratadeumacorrentecentraldeumaobrasemindivduoesemsociedade,
pelomenosnosentidodadoaestesconceitospelasociologiaclssica.
UmdosmaisprolficossocilogosdosnossosdiasErvingGoffman.Comointeraccionista
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

14/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

simblicodatradiodramatrgica,eleanalisaocomportamentohumanocomoumametfora
teatral.Ocontextohabitualdeinteracoumpalco.Aspessoassoactores,estruturandoos
seusdesempenhosparaimpressionaraplateia.SegundoGoffman,acomunicao
interpessoalumarepresentaoatravsdaqualsoprojectadosvriosaspectosdoeu.As
anlisesdeGoffmannosseusvrioslivrossomicroanlisesemseumbitoeextremamente
detalhadas.Seriaimpossvelapresentaraquitodososseusconceitos.Optamosporexaminaras
suasprincipaisideiasepremissas.
AsobservaesdeGoffmandequase20anosestodisseminadasnosseusnumerososlivros,
tornandoasntesemuitodifcil.Felizmente,oprprioGoffmanforneceuumquadrode
refernciatericoquedescreve,emlinhasgerais,asuaabordagemglobaldoestudodo
comportamentohumano.Depoisderecapitularmosesseconjuntoinicialdepremissas,
retomaremosaalgummaterialqueestespecificamenterelacionadocomacomunicao
interpessoal.
Goffmaniniciouasuaargumentaocomopressupostodequeapessoa,aodefrontarsecom
determinadasituao,deveatribuir,dealgummodo,umnexoouorganizaroseventos
percebidos.Oqueemergecomoumacontecimentoorganizadoparaoindivduoconvertese
narealidadedomomentoparaessapessoa.Issoumapremissafenomenolgica,aqualafirma
queoquerealparaumapessoaresultadadefiniodasituaonessapessoa.(Issoconstitui
umdesenvolvimentodeumdosconceitosfundamentaisdointeraccionismosimblico.)
Umareacotpicadeumapessoaaumanovasituaoainterrogao:Oqueesta
aconteceraqui?Adefiniodasituaopelapessoaforneceumaresposta.Comfrequncia,a
primeiradefinionoadequadaepoderfazersenecessriaumasegundaleitura,comono
casodeumtrote,umequvocoouumainterpretaoerrada.Estaltimanooimportante
paraGoffmanporqueeleobservousermosfrequentementeludibriadoseenganarmonosuns
aosoutrosnasnossasrelaes.
Vriostermoselucidamessaabordagemgeral.Umafaixa(strip)qualquersequncia
arbitrriadeactividade.Umaestrutura(frame)umelementobsicodeorganizaousadona
definiodeumasituao.Aanlisedeestrutura(frameanalysis)consiste,pois,noexamedos
processospelosquaisaexperinciaorganizadaparaoindivduo.Oqueaestrutura(ou
quadrodereferncia)fazpermitirpessoaidentificareentenderoque,deoutromodo,so
eventosdesprovidosdesentido;conferesignificadosactividadescorrentesdavida.Uma
estruturanaturalumeventonoguiadodanatureza,comoqualoindivduodeveenfrentar
se.Umaestruturasocial,poroutrolado,vistacomoguiadaecontrolvelporalguma
inteligncia.Assim,ossereshumanospossuemalgumsentidodecontrolequandoingressam
naestruturasocial.claro,essesdoistiposdeestruturasprimriasinterrelacionamse,uma
vezqueosseressociaisagemsobreaordemnaturaleso,porsuavez,influenciadosporela.A
importnciadasestruturasprimriasparaaculturademonstradanoseguinteexcerto:
Consideradasnoseuconjunto,asestruturasprimriasdedeterminadogruposocial
constituemumelementocentraldasuacultura,especialmentenamedidaemqueemergem
entendimentosarespeitodasclassesprincipaisdeesquemas,asrelaesmtuasdessasclasses
easomatotaldeforaseagentesqueessespropsitosinterpretativosreconhecemestarsolta
nomundo.
Estepontodevistadequeumaculturadefinida,emparte,porsuasdefiniesdesituaes
compatvelnoscomasideiascentraisdointeraccionismosimblicomastambmcom
muitasteoriasdesignificado.
Oquadroderefernciaprimrioaunidadebsicadavidasocial.Goffmanassinalou
minuciosamenteosvriosmodoscomoasestruturasprimriaspodemsertransformadasou
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

15/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

alteradasparaquediferentesfinssejamsatisfeitosporprincpiosorganizacionaissemelhantes.
Umjogo,porexemplo,tempormodeloumcombate,masasuafinalidademuitodiferente.
Assim,umagrandepartedosnossosquadrosdereferncianosoabsolutamenteprimrios,
emboratenhampormodeloeventosprimrios.Osexemplosincluemosjogos,oteatro,osardis
(bonsemaus),asexperinciaseoutrasinvenes.Comefeito,oqueacontecenacomunicao
interpessoalcomumenvolvecomfrequnciaessaespciedeactividadesecundria,incluindo
representaesteatrais,inveneseembustes.
Eagora,tendocomobaseessaabordagemtericageral,chegamossideiascentraisde
Goffmansobrecomunicao.Asactividadesdecomunicao,comotodasasactividades,
devemserconsideradasnocontextodaanlisedeestrutura.Comearemoscomoconceitode
interacofaceaface(faceengagement).Umainteracofaceafaceouencontroocorre
quandoaspessoasseentregamaumainteracofocalizada.Aspessoasnumainteracoface
afacetmumnicofocodeatenoeumasactividademtuapercebida.Nainteracono
focalizada,aspessoasemlocaispblicosreconhecemapresenaumasdasoutrassemprestar
atenomtua.Nessasituaonofocalizada,oindivduonormalmenteacessvelao
encontrocomosoutros.Umaveziniciadaainteraco,existeumcontratomtuopara
continuarainteracoatalgumaespciedetrmino.Duranteessetempo,desenvolvesee
mutuamentesustentadaumarelao.Asinteracesfaceafacesoverbaisenoverbais,eas
pistasresultantesdeumencontrosoimportantestantoparasignificaranaturezadarelao
comoparaadefiniomtuadasituao.
Aspessoaseminteracofaceafacefalamcadaumaporseuturno,representandopequenas
cenasteatraisumaoutra.Contarhistrias,queusualmenteanarraodeeventospassados,
consisteprincipalmentenumaquestodeimpressionaroouvintemedianteumarepresentao
dramtica.ConformesugereGoffman:
[]frequentemente,oqueosfaladoresseempenhamemfazernodarinformaoaum
ouvintemasrepresentarpequenaspeasdeteatroparaumaplateia.Naverdade,pareceque
consumimosamaiorpartedonossotempoempenhadosnoemdarinformaesmasem
oferecershows.Eobservesequeessateatralidadenosebaseiaemmerasexibiesde
sentimentosoufalsasdemonstraesdeespontaneidadeouqualqueroutracoisaaque
pudssemoschamardepreciativamenteumaencenaoteatral.Oparaleloentreopalcoea
conversaomuitomaisprofundodoqueisso.Aquestoque,ordinariamente,quandoum
indivduodizalgumacoisa,noadizcomoumadeclaraofrancaedesassombradadeum
factobaseadonasuaprpriaconvicoeemseunomepessoal.Eleestsimplesmente
recitando.Percorretodaumafaixadeeventosjdeterminados,paraencantaroucativaros
seusouvintes.
Aocativaroutraspessoas,olocutorrepresentadeterminadopersonagemdiantedopblico.A
pessoadivideseemcertonmerodepapise,talcomooactornopalco,representaesteou
aquelepersonagememdeterminadopapeldeinteraco.Assim,naconversaocomum,existe
oactoreopersonagem,ouoanimadoreaanimao,eoouvinteestperfeitamentedispostoa
envolversenacaracterizaoquelheestaserapresentada.
Existem,claro,outrassituaesdecontactoparteaconversao,emqueoindivduo
tambmtemaoportunidadedeapresentaroeu.Mesmonainteraconofocalizada,
pequenascenassoapresentadasaosoutros.Goffmanacreditaqueoeuliteralmente
determinadoporessasdramatizaes.EiscomoGoffmanexplicouoeu:

Umacenacorrectamenteencenadaerepresentadalevaopblicoaatribuirumeuaum

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

16/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

Umacenacorrectamenteencenadaerepresentadalevaopblicoaatribuirumeuaum
personageminterpretado,masessaatribuioesseeuumprodutodeumacenaquese
representaenoumacausadela.Oeu,portanto,comopersonagemrepresentado,nouma
coisaorgnicaquepossuiumalocalizaoespecfica,cujodestinofundamentalsernascer,
amadureceremorrer;,outrossim,umefeitodramticoquedecorredifusamentedeumacena
querepresentada,eaquestocaracterstica,oproblemacrucial,seelaserapreciadaou
depreciada.
Aotentardefinirasituao,apessoapassaporumprocessoemduaspartes.Primeiro,apessoa
necessitadeinformaosobreasoutraspessoasnasituao.Segundo,elaprecisadar
informaessobresimesma.Esseprocessodetrocadeinformaohabilitaaspessoasa
saberemoqueseesperadelas.Usualmente,essatrocaocorreindirectamente,mediantea
observaodocomportamentodeoutroseaestruturaodocomportamentoprpriodemodo
asuscitarcertasimpressesnosoutros.Aautoapresentao,emboaparte,umaquestode
administraodeimpresses.Apessoachegaainfluenciaradefiniodasituaoprojectando
determinadaimpresso:Elapodedesejarqueosoutrospensemmuitobemdela,ouque
pensemqueelapensamuitobemdeles,ouquepercebamoque,defacto,elasentearespeito
deles,ouquenoobtenhamqualquerimpressoclara;apessoapodedesejarassegurar
suficienteharmonia,afimdequeainteracopossasermantida,oudefraudar,livrarse,
confundir,ludibriarouinsultarosoutros.
Comotodososparticipantesnumasituaoprojectamimagens,emergeumadefinioglobal
dasituao.Normalmente,essadefiniogeralbastanteunificada.Umavezfixadaa
definio,ocorreumagrandepressomoralnosentidodemantla,suprimindocontradiese
dvidas.Umapessoapodeampliarassuasprojecesmasnuncacontradizeraimagem
inicialmenteestabelecida.Aprpriaorganizaodasociedadebaseiasenesseprincpio.
Porconsequncia,quandoumindivduoprojectaumadefiniodasituaoedessamaneira
formulaumapretensoimplcitaouexplcitaaserumapessoadeumtipoparticular,eleexerce
automaticamenteumaimposioaosoutros,obrigandoosaapreciloeatratlodamaneira
queaspessoasdessetipotmodireitodeesperarqueastratem.Tambmrenuncia
implicitamenteatodasaspretensesasercoisasqueelenoparecesere,porconseguinte,abre
modotratamentoqueseriaapropriadoparataisindivduos.Osoutrosdescobrem,pois,queo
indivduoosinformousobreoqueesobreoqueelesdevemvero.
Searepresentaovacilaoucontraditadaporoutrascenasulteriores,aconsequnciaparao
indivduoeparaaestruturasocialpodesergrave.Goffmanusouessaposturabsicanassuas
detalhadasanlisesdavidapblica.Elemostroucomoessanoodeautoapresentaoocorre
nocomportamentoverbalenoverbaldetodososcontextospblicos.Parans,Goffman
demonstraaimportnciadaautoapresentaoparaacomunicaointerpessoal.
BIBLIOGRAFIA
AUSTIN,JohnL.(1990).QuandoDizerFazer:Palavraseaco.PortoAlegre:ArtesMdicas.
BECKER,H.(1963).Outsiders.NewYork:FreePress.
BERGER,PeterI.(1986).PerspectivasSociolgicas:Umavisohumanstica,7.edio.Petrpolis:
EditoraVozes.
BERGER,PeterI.;LUCKMANN,Thomas(1985).AConstruoSocialdaRealidade:Tratadode
sociologiadoconhecimento,6.edio.Petrpolis:EditoraVozes.
BLUMER,Harold(1969).SymbolicInteractionism:PerspectiveandMethod.EnglewoodCliffs,NJ:
PrenticeHall.
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

17/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

BLUMER,Harold(1969).SymbolicInteractionism:Perspectiveandmethod.EnglewoodCliffs,NJ:
PrenticeHall.
BRUNER,Jerome(1997).ActosdeSignificao.PortoAlegre:EditoraArtesMdicas.
BULMER,M.(1984).TheChicagoSchoolofSociology.Institutionalization,diversity,andtherise
ofsociologicalresearch.Chicago:UniversityofChicagoPress.
CICOUREL,A.(1979).LaSociologieCognitive.Paris:PUF.
COULON,Alain(1995).AEscoladeChicago.Campinas:PapirusEditora.
DAYAN,Daniel;KATZ,Elihu(1995).LaHistoriaenDirecto:Laretransmisintelevisivadelos
acontecimientos.Barcelona:EdicionesG.Gili.
DEWEY,John(1970).Liberalismo,LiberdadeeCultura.SoPaulo:EditoraNacional,Editorada
USP.
DEWEY,John(1971).ExperinciaeEducao.SoPaulo:EditoraNacional.
ECO,Umberto(1976).AEstruturaAusente:Introduopesquisasemiolgica,3ed..SoPaulo:
EditoraPerspectiva.
EVANSPRITCHARD,E.E.(1976).Brujera,MagiayOrculosentrelosAzande.Barcelona:
EditorialAnagrama.
GADAMER,HansGeorg(1984,1992).VerdadyMtodo,2vols..Salamanca:EdicionesSgueme.
GARFINKEL,Harold(1967).StudiesinEthnomethodology.EnglewoodCliffs,NJ:PrenticeHall.
GEERTZ,Clifford(1989).AInterpretaodasCulturas.RiodeJaneiro:EditoraGuanabara.
GIDDENS,Anthony(1989).AConstituiodaSociedade.SoPaulo:LivrariaMartinsFontes
Editora.
GOFFMAN,Erving(1979).RelacionesenPblico:Microestudiosdelordenpblico.Madrid:Alianza
Editorial.
GOFFMAN,Erving(1985).ARepresentaodoEunaVidaCotidiana,3ed..Petrpolis:Editora
Vozes.
GOODMAN,Nelson(1995).ModosdeFazerMundos.Porto:EdiesAsa.
HEIDEGGER,Martin(198889).SereTempo.2vols..Petrpolis:EditoraVozes.
HUIZINGA,Johan(1980).HomoLudens:Ojogocomoelementodacultura,2ed..SoPaulo:
EditoraPrespectiva.
JAMES,William(1995).AsVariedadesdaExperinciaReligiosa:Umestudosobreanaturezahumana.
SoPaulo:EditoraCultrix.
JAMES,William(1997).OPragmatismo:Umnomenovoparaalgumasformasantigasdepensar.
Lisboa:ImprensaNacionalCasadaMoeda.
JENSEN,K.B.;JANKOSWSKI,N.W.,eds.(1992).MetodologasCualitativasdeInvestigacinen
ComunicacindeMasas.Barcelona:BoschCasaEditorial.
LEVINAS,Emmanuel(1977).TotalidadeInfinito:Ensayosobrelaexterioridad.Salamanca:
EdicionesSgueme.
LYOTARD,JeanFranois(1987).OPsModernoexplicadosCrianas.Lisboa:PublicaesDom
Quixote.
LYOTARD,JeanFranois(1989).ACondioPsModerna,2ed..Lisboa:Gradiva.
MEAD,GeorgeH.(1972).Espiritu,PersonaySociedad.BuenosAires:EditorialPaidos.
MERLEAUPONTY,Maurice(1996).FenomenologiadaPercepo.SoPaulo:LivrariaMartins
FontesEditores.
RICOEUR,Paul(19941995).TempoeNarrativa,2vols..Campinas:PapirusEditora.
SACKS,H.(1992).LecturesonConversation,2vols..Oxford:BasilBlackwell.
SCHUTZ,Alfred(1974).ElProblemadelaRealidadSocial.BuenosAires:AmorrortuEditores.
SEARLE,JohnR.(1981).OsActosdaFala:UmensaiodeFilosofiadaLinguagem.Coimbra:Livraria
Almedina.
SENNETT,Richard(1988).ODeclniodoHomemPblico:Astiraniasdaintimidade.SoPaulo:
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

18/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

CompanhiadasLetras.
SILVERSTONE,Roger;HIRSCH,Eric,eds.(1996).LosEfectosdelaNuevaComunicacin:El
consumodelamodernatecnologaenelhogaryenlafamilia.Barcelona:BoschCasaEditorial.
TOURAINE,Alain(1994).CrticadaModernidade.Lisboa:InstitutoPiaget.
TUCHMAN,Gaye(1978).LaProduccindelaNoticia.Barcelona:EdicionesG.Gili.
WITTGENSTEIN,Ludwig(1987).TratadoLogicoFilosfico/InvestigaesFilosficas.Lisboa:
FundaoCalousteGulbenkian.
XIBERRAS,Martine(1996).AsTeoriasdaExcluso:Paraumaconstruodoimaginriododesvio.
Lisboa:InstitutoPiaget.
VYGOTSKY,L.S.(1995).PensamentoeLinguagem.SoPaulo:MartinsFontes.
VYGOTSKY,L.S.(1988).AFormaoSocialdaMente,2ed..SoPaulo:MartinsFontes.
KARDINER,Abram(1975).ElIndividuoysuSociedad:Lapsicodinmicadelaorganizacinsocial
primitiva.Mxico:FondodeCulturaEconmica.
VYGOTSKY,L.S.,LURIA,A.R.(1996).EstudossobreaHistriadoComportamento:Smios,Homem
PrimitivoeCriana.PortoAlegre:ArtesMdicas.
LAMBERT,WilliamW.,LAMBERTWallaceE.(1981).PsicologiaSocial,5ed..RiodeJaneiro:
ZaharEditores.
GOFFMAN,Erving(1982).Estigma:Notassobreamanipulaodaidentidadedeteriorada,4ed..Rio
deJaneiro:ZaharEditores.
WINNICOTT,D.W.(1975).OBrincar&aRealidade.RiodeJaneiro:ImagoEditora.
PEIRCE,CharlesS.(1998).AntologiaFilosfica.Lisboa:ImprensaNacionalcasadaMoeda.
PEIRCE,CharlesS.(1990).Semitica,2ed..SoPaulo:EditoraPerspectiva.
PEIRCE,CharlesS.(1993).SemiticaeFilosofia.SoPaulo:editoraCultrix.
MORRIS,Charles(1994).FundamentosdelaTeoradelosSignos,2ed..Barcelona:Ediciones
Paids.
BAKHTIN,Mikhail(1992).MarxismoeFilosofiadaLinguagem,6ed..SoPaulo:Editora
HUCITEC.
EaindaalgumaspalavrasapropsitodePaulWatzlawick:
MorreunoSbado,31deMarode2007com85anosemsuacasa,PaloAlto,Califrnia.Leia
seoseuobiturioporWendelA.Ray.Umdosmaisimportantesinvestigadoresdareade
Comunicao.Umaimportnciaqueemparteatribuoaoseubackgroundpsiquitricoes
condiespropciasquesegeraramnasEscoladePaloAltonaqualtrabalhoucomGregory
Bateson,HallouGoffman.
Dosseustrabalhosomaisimportantepodesedizerquetalveztenhasid0acriaodeuma
abordagemdacomunicaodenominadadePragmticaqueprocurouestudarosestdiosda
comunicaocomoumtodo,oumelhorcomoumsistemarelacionalaberto.
Humaninteractionisdescribedasacommmunicationsystem,characterizedbytheproperties
ofgeneralsystems:timeasavariable,systemsubsystemrelations,wholeness,feedback,and
equifinality.Ongoinginteractionalsystemsareseenasthenaturalfocusforstudyofthelong
termpragmaticimpactofcommunicationalphenomena.Limitationingeneralandthe
developmentoffamilyrulesinparticularleadtoadefinitionandillustrationofthefamilyasa
rulegoverenedsystem.[1]
Oaxiomaquedefinetodoestesistemabemconhecidodosestudosdacomunicao,tanto
pelosquevemneleumarealidadedacomunicao,comoaquelesqueacreditamqueesta
visonofazqualquersentido(c.fNiklasLuhmann).
https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

19/20

07/05/2015

Interaccionismosimblico,EscoladePaloAlto|Fatimasantoswebfolio'sBlog

Itisdifficulttoimaginehowanybehaviorinthepresenceofanotherpersoncanavoidbeinga
communicationofonesownviewofthenatureofonesrelationshipwiththatpersonandhow
itcanfailtoinfluencethatperson[1]
Ouseja,Watzlawickdefiniaaquioprimeiroaxiomadacomunicaocomo:A
ImpossibilidadedenoComunicar.
Averdadequeesteaxiomadefinetodooprocessodeorganizaosocialhumanoeanimale
porissoesttambmintimamenteligadoaosistemaemocional.Comomamferoeinserido
numecossistemasocial,anocomunicaoverbalagecomocomunicaonoverbalque
grandementedependentedacomunicaoafectiva.Anossaemocionalidadesendo
provenientedeumsistemaautomticoebiolgico,noreguladonafonte,impossibilitaoseu
controloconscienteedessemodogeraumacomunicaoabertacomooutro.
TemosassimqueMarode2007,ficadesdejmarcadopelamortededoisdosmaisreputados
investigadoresdopensamentodacomunicao:
PaulWatzlawcik,31deMaro,2007
JeanBaudrillard,6deMaro,2007
http://virtualillusion.blogspot.com/2007/04/rippaulwatzlawick.html

BlogemWordPress.com.TheAlmostSpringTheme.
Seguir

FollowFatimasantoswebfolio'sBlog
BuildawebsitewithWordPress.com

https://fatimasantoswebfolio.wordpress.com/interaccionismosimbolicoescoladepaloalto/

20/20

Você também pode gostar