Você está na página 1de 13

Artigo

Diagnsticos Clnicos e
Laboratoriais das Onicomicoses
Kedma de Magalhes Lima, Rossana Sette de Melo Rgo e Francisco Montenegro

1 Biomdica. Mestranda em Medicina Tropical/UFPE


2 Mdica. Supervisora da Micologia Mdica/NKB-PE
3 Mdico. Gestor Tcnico/NKB-PE

Resumo
Summary
Onicomicose a infeco fngica que acomete as unhas Clinical and laboratory diagnostic of
das mos e dos ps. Esta patologia pode ocorrer na Onychomychosis
matriz, no leito e na placa ungueal. Alm de funcionar Onychomychosis refers to a fungal infection that
como porta de entrada para infeces disseminadas em affects the toenails or fingernails. This infection may
pacientes imunocomprometidos, a onicomicose pode occur in any component of the nail unit, including
causar dor, desconforto, limitaes fsicas e ocupa- the nail matrix, nail bed, or nail plate. Yonder can
cionais freqentemente srias. Os efeitos psicolgicos be considered life threatening in inmunosuppressed
e emocionais que resultam dos aspectos clnicos da patient, it can cause pain, discomfort and often serious
onicomicose so difundidos e tm um impacto signifi- physical and occupational limitations. Psychological
cativo na qualidade de vida dos portadores. As formas and emotional effects resulting from onychomychosis
clnicas de onicomicose dependem da porta de entrada are widespread and have a significant impact on
e agente infectante. Entre os agentes etiolgicos que quality of life of the patients. The clinical forms of
causam estas leses destacam-se as leveduras, os der- onychomycosis depend on the door of entrance and the
matfitos e os fungos filamentosos no-dermatfitos. Os infectious agent. Fungis committed are dermatophytes,
dermatfitos geralmente so considerados os principais yeast and nondermatophyte mould. The dermatophytes
agentes causais, seguidos pelas leveduras. Entretanto, generally are considered the main agents, followed
a onicomicose causada por fungos filamentosos no- for yeast. However, onychomychosis caused by
dermatfitos tem se tornado cada vez mais freqente. nondermatophyte mould, if has become each more
Neste contexto, torna-se essencial uma insistente busca frequent. In this context, an insistent diagnostic search
diagnstica para deteco correta da etiologia das oni- for correct detention of the etiology of onychomychosis
comicoses, visando oferecer tratamento mais especfico becomes essential, aiming to offer more specific and
e adequado para o paciente, principalmente naqueles adequate treatment for the patient, mainly in those
casos clinicamente evidentes, com exames micolgicos evident cases, with negative mycological examination
constantemente negativos ou com deteco de fungos or detention of fungi considered infectious.
considerados contaminantes.
Palavras-chaves: Onicomicoses, fungos, Keywords: Onhycomycosis, fungi, diagnosis, nails
diagnstico, unhas

184 NewsLab - edio 83 - 2007


NewsLab - edio 83 - 2007 185
Introduo inferiores em pacientes diabticos (10). Alguns estudos demonstram
(3, 4, 5). que pacientes portadores de mi-

A s unhas tm vrias fun-


es, entre elas a de
apreender e manejar objetos,
Os fatores predisponentes mais
importantes para a ocorrncia da
onicomicose so imunossupres-
coses interdigitais constituem um
grupo com significante risco para
acometimento ungueal (11, 12).
proteger o tecido da ponta dos so, idade avanada, disfuno No caso especifico de onicomicose
dedos, alm de refletir, atravs hormonal, deficincia circulatria, por fungos no-dermatfitos, a
de suas alteraes, doenas e diabetes mellitus e traumas un- transmisso ocorre principalmente
condies graves cutneas ou gueais (6). Os fatores que podem por contgio direto como o solo,
mesmo internas. Cobrem um contribuir para o crescimento da entretanto especificamente para
quinto da superfcie dos dedos e prevalncia de onicomicose na po- o gnero Scytalidium j foram
chegam a cobrir 50% do hlux. pulao mais idosa incluem a taxa descritos casos de transmisso
So compostas por queratina, reduzida de crescimento da unha e antropoflica (13).
protena endurecida encontrada o aumento de trauma em relao
tambm na pele e nos cabelos e ao grupo mais jovem, oferecendo Aspectos Clnicos
produzidas pelas clulas da matriz ao organismo maior oportunidade das Onicomicoses
da unha. Essa protena da lmina de invaso fngica e doena no De acordo com a via de en-
ungueal, bem como a rea que a leito ungueal (5). trada do fungo, as unhas podem
rodeia - tecido sub e periungueal - Alm disso, algumas atividades apresentar diferentes formas
podem ser facilmente colonizadas profissionais podem favorecer a clnicas, geralmente classificadas
por uma imensa gama de germes, ocorrncia desta micose, princi- de acordo com a localizao, a
inclusive fungos (1). palmente mulheres que mantm extenso do comprometimento e
As onicomicoses so infeces maior contato com gua (cozinhei- a colorao (14, 15). As onicomi-
fngicas nas unhas causadas por ras e lavadeiras) e homens que coses podem ser classificadas em
leveduras, dermatfitos ou fun- desempenham atividades como la- onicomicose subungueal distal e
gos filamentos no-dermatfitos vadores de louas, manipuladores lateral, onicomicose subungueal
e constituem uma das principais de frutas, jardineiros e operrios proximal, onicomicose superficial
causas de enfermidades ungueais de curtume (7). A presena de branca e onicodistrofia total ou
a nvel mundial, representando fungos em unhas dos ps, tambm parcial (16).
20-40%, e tendo aumentado sua pode ser influenciada pelo uso de
ocorrncia nos ltimos anos (2). calados fechados e por utilizao Onicomicose Subungueal Distal e
Estas micoses superficiais so re- coletiva de duchas (8, 9). Lateral (OSDL)
levantes devido alta freqncia e As onicomicoses podem ser Na OSDL, a infeco geral-
interferncia na qualidade de vida transmitidas de forma direta, por mente se inicia no bordo livre
das pessoas, principalmente pela contato pessoa a pessoa, ou indi- da unha, onde o fungo invade a
reduo da auto-estima e capaci- retamente, por roupas de cama, poro inferior da placa ungueal,
dade funcional, inclusive prejudi- vesturios, calados e utenslios na camada crnea do hiponquio e
cando o desempenho profissional, contaminados com propgulos no leito ungueal. Como resultado
alm de agravar outras afeces fngicos, que so originados do da ao do patgeno ocorre a
clnicas, especialmente no que se solo, liberados juntos com plos formao de material amarelado e
refere a amputaes de membros ou material de descamao da pele frivel e com a evoluo da doena

186 NewsLab - edio 83 - 2007


NewsLab - edio 83 - 2007 187
pode ocorrer o comprometimento Onicomicose Superficial Branca neste caso a placa ungueal se
do leito ungueal e descolamento (OSB) torna frgil e fragmenta-se. Na
parcial ou queda da unha. Tambm conhecida como leu- forma clnica de paronquia ocor-
conquia, a OSB caracteriza-se re comprometimento do tecido
Onicomicose Subungueal Proxi- pelo aparecimento de manchas periungueal decorrente da reao
mal (OSP) de colorao branca em um ponto inflamatria das dobras da pele
Na OSP, a invaso fngica se qualquer da superfcie da unha, em torno da unha, podendo atingir
inicia abaixo da borda ungueal podendo se estender progressiva- tambm parte das dobras laterais.
proximal, penetrando na camada mente. Com a evoluo da leso, Neste caso, pode ocorrer edema e
ventral da parte proximal da as manchas brancas podem se eritema, com dor mais intensa nas
placa ungueal. Manchas brancas tornar de colorao amarelada. fases de agudizao.
emergem da poro interna da Apesar das caractersticas cl-
borda ungueal, podendo se espal- Onicodistrofia Total ou Parcial nicas das onicomicoses, existem
har e com a evoluo ocorre um Pode resultar de qualquer uma algumas enfermidades que mime-
deslocamento da unha na prox- das formas de infeco anterior- tizam essas micoses superficiais,
imidade da cutcula, tornando-se mente mencionadas ou pode se como psorase, lquen plano, in-
turva e espessa. desenvolver na forma primria, feces bacterianas, dermatites

A B C

Figura 1. Aspectos clnicos


das onicomicoses - A.
Onicomicose subungueal
distal e lateral; B.
Onicomicose subungueal
proximal; C. Onicomicose
distrfica total; D.
Onicomicose superficial
D E branca; E. Onicomicose
Fonte: Dra. Rossana Sette 2006 distrfica com apresentao
de paronquia.

188 NewsLab - edio 83 - 2007


de contato, onicodistrofia traum- do fungo em parasitismo ou no esculpidor discide-cleide e tem
tica, paronquia congnita, tumo- isolamento, ocasionando resul- demonstrado ser uma metodologia
res do leito da unha e a sndrome tados falsos-negativos (18). As mais rpida e minimamente inva-
da unha amarela. formas de coleta devem ser real- siva, como tambm apresenta a
A Figura 1 demonstra exemplos izadas de acordo com os aspec- vantagem adicional de contribuir
das quatro apresentaes clnicas tos clnicos de patologia ungueal para diminuio de agentes con-
das onicomicoses. (Tabela 1). taminantes. indicado principal-
Em casos de onicomicose sub- mente para avaliao de estrias
Diagnstico Laboratorial das ungueal proximal pode ser uti- ungueais e dermatofitomas, termo
onicomicoses lizado o mtodo de coleta por utilizado para designar massas
Para investigao dos agentes via transungueal ou tcnica da densas de estruturas fngicas no
responsveis pela onicomicose janela (19). Este procedimento centro da unha, sem ocorrer on-
necessria realizao do exame di- realizado com a utilizao de um iclise (Figura 2).
reto, que envolve a observao de
Tabela 1. Coleta de escamas ungueais de acordo com os aspectos clnicos da leso
estruturas fngicas em parasitis-
mo e o cultivo com identificao do Forma Clnica Coleta

fungo, com base na observao de Onicomicose subungueal Realizada com bisturi de ponta fina por baixo da lmina
aspectos macro e micromorfolgi- distal e lateral ungueal, retirando o material existente entre a zona s e a afetada
cos da cultura e, em alguns casos,
Onicomicose Obtida da superfcie externa da lmina ungueal
realizao de provas bioqumicas
superficial branca mediante raspado intenso da zona afetada
adicionais (6).
A coleta uma etapa impor- Onicomicose Deve-se fazer um raspado ao nvel da lmina externa da unha e

tantssima para o estabelecimento subungueal proximal progressivamente abrir um orifcio em profundidade para se realizar

de um diagnstico correto. A a coleta da amostra

amostra obtida deve ser ad- O exudato coletado com auxlio de swab e/ou realizado
Leses com paronquia
equada em quantidade e quali- raspado feito por debaixo da regio periungueal, ou ambos
dade, evitando a inviabilizao do Onicomicose As amostras so retiradas da regio superficial e subungueal da
crescimento do patgeno. A unha distrfica total unha; se houver exudato tambm deve ser coletado
dever passar por um processo
de anti-sepsia com a utilizao A B
de gua e sabo ou lcool a 70%.
Este procedimento minimiza o
desenvolvimento de microrganis- Regio cleide
mos contaminantes, que podem
ser confundidos com os agentes
etiolgicos da onicomicose (17).
Regio discide
Antes da coleta, o paciente
dever ser interrogado quanto a Fonte: Dra. Rossana Sette - 2006
utilizao de antifngicos que in-
Figura 2. Tcnica da janela. A, Esculpidor discide-cleide. B, Aspecto da
terferem no resultado do exame, unha apresentando dermatofitoma, aps a coleta de material subungueal por via
podendo dificultar a visualizao transungueal

NewsLab - edio 83 - 2007 189


Aps a coleta do material O exame direto considerado agente de micoses superficiais
ungueal, a amostra clnica pro- positivo quando se observa pre- como tambm de infeces dis-
cessada para exame micolgico sena do fungo em parasitismo, seminadas (21).
direto atravs da clarificao no entanto, a confirmao do
com KOH a 20% (Figura 3), diagnstico baseada no cresci- Dermatfitos
como tambm para cultura em mento do agente etiolgico em Os dermatfitos so fungos
meios de Sabouraud e Mycosel .
meio de cultura (20). filamentosos, septados e hialinos
A ocorrncia de exame direto cujas hifas penetram no extrato
positivo e no-crescimento do crneo da pele e das unhas pro-

A fungo em cultura pode ser decor- duzindo enzimas como proteases


rente da falta de habilidade na queratinofilcas que os permite
obteno de material ou utilizao invadir essas clulas (22).
prvia de agente antifngico (1). As dermatofitoses so trans-
missveis e apresentam-se como
Etiologia das onicomicoses as infeces fngicas mais co-
Um grande nmero de esp- muns em pases tropicais. Es-
cies fngicas tem sido relacio- tes fungos tm sido citados
nado com patologias ungueais, com responsveis por 80-90%
B destacando-se como agentes eti- das onicomicoses e afetam
olgicos trs grupos bem defini- principalmente as unhas dos
dos, os dermatfitos, consid- ps (23). O habitat normal dos
erados como responsveis pela agentes pode ser o solo, hos-
maioria das infeces primrias, pedeiros humanos ou outros
as leveduras e fungos filamen- animais (24). Os dermatfitos
tosos no-dermatfitos (Figura incluem fungos pertencentes
4). Estes ltimos, na maioria das aos gneros Trichophyton, Mi-
vezes, tm sido referidos como crosporum e Epidermophyton.
C invasores secundrios, princi- Os responsveis por onicomicose
palmente aps traumatismos so Epidermophyton floccosum,
(8, 12). Microsporum canis, Microsporum
Em pacientes imunodep- gypseum, Microsporum racemo-
rimidos, as onicomicoses apre- sum Trichophyton interdigitale
sentam variaes nas formas Trichophyton rubrum e Tricho-
clnicas e agentes causais, desta phyton violaceu (25).
forma, espcies fngicas que
eram anteriormente considera- Leveduras
Figura 3. Exame direto com KOH
das como contaminantes podem As leveduras so fungos uni-
a 20% (400x). A, Artrocondios
representar o agente primrio celulares que se apresentam
arredondados em cadeia. B,
de patologias ungueais, princi- como clulas pequenas, ovais,
Clulas de leveduras blastosporadas
hialinas. C, Filamentos micelianos palmente espcies de Fusarium, arredondadas ou esfricas, de
septados hialinos e irregulares fungo descrito no apenas como paredes finas e hialinas. Estes

190 NewsLab - edio 83 - 2007


NewsLab - edio 83 - 2007 191
organismos so responsveis por dermatfitos. Os FFND podem Concluses
cerca 5 a 17% das onicomicoses, ser demceos (fungos escuros) e
sendo citadas como principais hialinos (fungos claros). Os mais Dentre as afeces ungueais a
agentes dessa micose espcies freqentemente diagnosticados onicomicose a mais freqente,
do gnero Candida, Trichosporon em nosso meio so: Henderso- tornando-se um importante prob-
e Malassezia (26). nula toruloidea ou Scytalidium lema de sade pblica pela sua
As leveduras do gnero Tri- dimidiatum, Scytalidium hyali- elevada prevalncia alm de ser
chosporon so agentes de oni- num, Acremonium sp, Fusarium a micose superficial mais difcil de
comicoses de distribuio geo- sp, Scopulariopsis brevicaulis, diagnosticar e tratar.
grfica universal, habitualmente Aspergillus sp e Penicillium sp. importante destacar que as
se encontram no solo e caracte- Os fungos filamentosos no- formas clnicas de onicomicose
rizam-se por apresentar blasto- dermatfitos podem ser isolados dependem da porta de entrada
condios e cadeias de artrocon- em associao com dermatfi- e agente infectante. A OSDL,
dios. As espcies mais comuns tos e leveduras, nestes casos, forma clnica mais comum,
em humanos so Trichosporon no so considerados agentes causada fundamentalmente por
cutaneum, T. ovoides, T. asahii, causais, e sim, contaminantes dermatfitos, com destaque para o
T. inkin, T. asteroides e T. mu- (32). A freqncia deste grupo Trichophyton rubrum, entretanto,
coide (25). de fungos oscila, segundo dife- pode ser produzida por Hender-
Ultimamente tem se discu- rentes autores, entre 1%-10%, sonula e Scytalidium (9). A OBS
tido a presena de espcies do dependendo da regio geogrfi- mais freqente em unhas dos ps,
gnero Malassezia em escamas ca e da zona de procedncia da sobretudo nas unhas dos primeiros
ungueais (27). Estes organis- amostra (12, 33). Segundo estes pododctilos (Hlux) e tem como
mos se apresentam ao exame autores, esses fungos, por no agente etiolgico mais comum o
direto com clulas de leveduras possurem queratinases, no so Trichophyton mentagrophytes var
globosas e ovais agrupadas e considerados patgenos prim- interdigitalis (16, 23), outros fun-
filamentos micelianos curtos, rios, por tanto, no podem ser gos no-dermatfitos como Asper-
encurvados e hialinos (15). Nes- considerados como causadores gillus terreus, Acremoniun potronii
te contexto, vrios estudos de- de distrofia ungueal significa- e Fusarium oxysporum tambm j
monstram que este gnero est tiva, tratando-se de espcies foram observados nesta forma de
diretamente relacionado com invasoras secundrias em unhas onicomicose (24).
onicomicose (28, 29, 30, 31). ou comensais secundrios no A OSP considerada marcador
invasores. clnico prvio da SIDA (Sndrome
Fungos filamentosos no- A espcie Scytalidium dimi- da Imunodeficincia Adquirida)
dermatfitos diatum constitui uma exceo, e afeta igualmente as unhas
Os fungos filamentosos no- pois universalmente conhe- das mos e ps, sendo causada
dermatfitos (FFND) so saprfi- cida como patgeno primrio por Trichophyton rubrum, en-
tas da natureza e se alimentam em unhas e pele por possuir tretanto, pode ser a caracterstica
de matria orgnica em decom- q u e ra t i n a s e , c o m o t a m b m clnica dos casos de candidase.
posio. Os FFND produzem o Fusarium solani, que com A onicodistrofia total representa
infeces no aparelho ungueal menor capacidade degrada a o estgio final da onicomicose
semelhantes s produzidas por queratina (34). causada por dermatfitos, fungos

192 NewsLab - edio 83 - 2007


NewsLab - edio 83 - 2007 193
filamentosos no-dermatfitos e volvidas torna-se essencial, no coses. O envolvimento crescente
Candida spp. sentido da busca de tratamento de novas espcies fngicas em
O diagnstico micolgico com mais especfico das diferentes patologia ungueal uma reali-
a identificao das espcies en- apresentaes clnicas de onicomi- dade, sendo necessria a adoo
de procedimentos laboratoriais
que envolvam, desde tcnicas de
coletas adequadas como tambm

A B processamento correto de amos-


tras e conhecimento de aspectos
distintivos de uma ampla varieda-
de de espcies fngicas.
Alm disso, o reconhecimento
da mudana de padro epidemiol-
gico da etiologia das onicomicoses
e do potencial invasivo de algumas
espcies, principalmente em pa-
Figura 4. Microcultivo
C cientes imunocomprometidos, per-
em lmina (400x). mitir uma maior interao entre os
A, Microsporum canis. laboratrios e a classe mdica.
B, Candida albicans.
C, Aspergillus sp
Correspondncia para:
Kedma de Magalhes Lima
kedma.biom@gmail.com

Referncias Bibliogrficas
1. Ramos e Silva M. Onicomicoses - diagnstico diferencial. Dermatologia atual, Rio de Janeiro, v. 6, n. 1, p . 27-34,
2000.
2. Dahdah MJ, Scher RK. Onychomycosis An Overview. US Dermatology review (Reference Section), 2006.
3. Lubeck DP. Measuring health-related quality of life in onychomycosis. Journal of the american academy of dermatology,
Philadelphia, v. 38, n. 5, p. 64-689, 1998.
4. Scher RK. Onychomycosis is more than a cosmetic problem. British journal of dermatology, Finlndia, v.130, n. 43, p.
15, 1994.
5. Arajo AJG et al. Ocorrncia de onicomicose em pacientes atendidos em consultrios dermatolgicos da cidade do Rio
de Janeiro, Brasil. Anais brasileiros de dermatologia, Rio de Janeiro, v. 78, n. 3, p. 229-308, 2003a.
6.Arajo AJG et al. Onicomicoses por fungos emergentes: anlise clnica, diagnstico laboratorial e reviso.Anais brasileiros
de dermatologia, Rio de Janeiro, v. 78, n. 4, p. 445-455, 2003b.
7. Esteves JA, Baptista AP, Rodrigo FG. Dermatologia. Lisboa: Calouste Gulbenkian, 2 ed, 1643 p., 1992.
8. Deenning DW et al. Fortnightly Review: Fungal nail disease: a guide to good practice, report of a Working Group of
the British Society for Medical Mycology. British medical journal, Edinburgh, v. 311, p. 1277-1281, 1995.
9. Rippon JW. Dermatofitosis y dermatomicosis. In: Rippon J.W, ed.Tratado de Micologa Mdica, ed. Mxico: Interameri-
cana, p. 186-298, 1990.

194 NewsLab - edio 83 - 2007


NewsLab - edio 83 - 2007 195
10. Godoy P, Colombo AL. Biologia e Relevncia Clnica das Espcies do Gnero Fusarium spp. Prtica hospitalar, So
Paulo, Ano VI, n. 34, 2004.
11. Gupta AK et al. Prevalence and epidemiology of toenail onychomycosis in diabetic subjects: a multicentre survey.
British journal of dermatology, Londres, v. 139, n. 4, p. 665-671, 1998.
12. Midgley G, Moore MK. Onychomycosis. Revista iberoamericana de micologa, Barcelona, v. 15, p. 113-117, 1998.
13. Zaitz C et al. Compndio de micologia mdica. Rio de Janeiro: Medsi, 1998, 434p.
14. Baran, R.; Berker, D.; Dawber, R. Doenas da unha: tratamento clnico e cirrgico. Rio de Janeiro: Revinter, 2000, 92 p.
15. Sidrim JJC, Rocha MFG. Micologia mdica luz de autores contemporneos, Rio de Janeiro: Guanabara Koogan,
2004, 388p.
16. Roberts DT, Evans EGV, Allen R. Fungal nail disease. London, England: Gower Medical Publishing, p. 86, 1990.
17. Ballest R, Mousqus N, Gezuele E. Onicomicosis. Revisin del tema. Revista mdica del Uruguay, Montevideo, v. 19,
p. 93-106, 2003.
18. Minami PS. Micologia: mtodos laboratoriais de diagnstico das micoses. Barueri, Manole, 2003, 199p.
19. Taglialegna, T. Tcnica da janela Mtodo de coleta de material subungueal por via transungueal. In: IV Congresso
Brasileiro de Micologia, Ouro Preto, MG, outubro, 2004, 68p.
20. Elewski BE, Hay RJ. Update on the management of onychomycosis: highlights of the Third Annual International Sum-
mit on Cutaneous Antifungal Therapy. Clin Infec Dis, v. 23, n. 2, p. 305-13, 1996.
21. Cribier B, Leiva-Mena M, Rey D. Nail changes in patients infected with human immunodeficiency virus. Archives of
dermatology, London, v. 134, p.1216-20, 1998.
22. Hay RJ. Fungal skyn infectionts. Archives disease in childhood, Syhiligraphie, v. 67, p. 1065-7, 1992.
23. Elewski BE. Onychomycosis: pathogenesis, diagnosis and management. Clinical microbiology reviews, Washington, v.
11, n. 3, p. 415-29, 1998.
24. Zaias N, Glick B, Rebell G. Diagnosing and treating. Onychomycosis, J Fam Pract, v. 42, p. 513-8, 1996.
25. De Hoog GS, Guarro J, Gene J, Figueras M.J. Atlas of clinical fungi. 2a. ed. The Netherlands-Spain: CBS/Universitat
Rovira I Virgili, 2000,1126 p.
26. Hazen K. New and emerging yeast pathogens. Clinical microbiology reviews,Washington, v. 8, n. 4, p. 462-478, 1995
27. Ashbee RH, Evans EG. Immunology of disease associated with Malassezia species. Clinical microbiology reviews,
Washington, v. 15, n. 1, p. 21-57, 2002.
28. Civila E, Conti-Daz I, Vignale R, Calegari L. Onixis por Malassezia (Pityrosporum) ovalis. Medicina cutnea ibero-
latino-americana, Barcelona, v. 10, p. 343-346, 1982.
29. Crozier WJ,Wise KA. Onychomycosis due to Pityrosporum. Australian journal of dermatology, Sidney, v. 34, p. 109-12, 1993.
30. Silva V et al. Isolation of Malassezia furfur from patient with onychomycosis. Journal of medical and veterinary
mycology, Norway, v.35, p. 73-4, 1997.
31. Escobar ML, Carmona-Fonseca J, Santamaria, L. Onicomicosis por Malassezia. Revista iberoamericana de micologa,
Barcelona, v. 16, p.225-9, 1999.
32. Ellis DH, Marley JE,Watson AB,Williams TG. Significance of non-dermatophyte moulds and yeast in onychomycosis.
British journal of dermatology, Edinburgh, v. 30, n. 43, p. 7-8, 1994.
33. Greer DL. Evolving role of non-dermathophytes in onychomycosis. International journal of dermatology, Philadelphia,
v. 34, p. 521-4, 1995.
34. Oyeka CA, Gugnani HC. Keratin degradation by Scytalidium species and Fusarium solani. Mycoses, Berlin, v. 41, p.
73-76, 199.

196 NewsLab - edio 83 - 2007

Você também pode gostar