Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
DIAGNÓSTICO URBANO
01 TEMÁTICA I
10 TEMÁTICA II
17 TEMÁTICA III
32 TEMÁTICA IV
45 TEMÁTICA V
50 TEMÁTICA VI
01
O Bairro Moura Brasil,
mais conhecido como
Arraial Moura Brasil,
está localizado entre
o Centro de Fortaleza
e a Praia da Leste e
está incluso na
Regional I.
02
Fonte: IPECE
O A r r a i a l M o u r a B r a s i l e s t á s i tu a d o n a Z o n a O e s te e n t re a R eg iã o L este,
b e m e s t r u t u r a d a , e a R e g i ã o O e s te , d e f i c i e n te e m in f ra estru tu ra e
s e r v i ç o s e o c u p a d a p o r u m a p o p u l a ç ã o d e b a ixa ren d a . E sta s
diferenciações podem ser observadas pela análise de dados de alguns
b a i r r o s d o e n t o r n o d o A r r a i a l . E s te s b a i r r o s , a p esa r d e viz in h o s,
a p r e s e n t a m g r a n d e d i v e r s i d a d e e m te r m o s p a i s a g ístic o s, d e ren d a ,
d e n s i d a d e p o p u l a c i o n a l , i n f r a e s tr u tu r a e s e r v i ç o s u r b a n o s.
A o c o n t r á r i o d a Z o n a O e s t e ( M o u r a B r a s i l , J a c a r e c a n g a e P ira m b u ), a
R e g i ã o L e s t e ( M e i r e l e s , P r a i a d e I r a c e m a ) e s tá h a b ita d a p o r u m a
p o p u l a ç ã o c o m m a i o r p o d e r a q u i s i ti v o e c o m c a p a c i d a d e p a ra d esf ru ta r
d o s g r a n d e s i n v e s t i m e n t o s p r i v a d o s e g o v e r n a m e n t a is e, a in d a , c o m
p o d e r d e p r e s s ã o p a r a f o r ç a r o E s ta d o a i n s ta l á - l o s .
03
O Bairro Arraial Moura
Brasil é considerado um
dos Bairros mais pobres
de Fortaleza. Apesar da
pouca quantidade
populacional, cerca de
3765 habitantes, seu IDH
é muito baixo, 0,284
segundo os dados do
IBGE, similar ao de
Moçambique, na África, o
quinto pior do mundo.
O Moura Brasil apresenta
uma grande diferença de
potencial econômico em
relação aos bairros
vizinhos, principalmente
à Leste, onde se encontra
o Centro e mais à frente
Fonte: IBGE
Meireles e Aldeota, os
dois maiores IDH de
Fortaleza, 0,953 e 0,866
respectivamente,
enquanto o Moura Brasil
está em 77º lugar, com
0,284.
Fonte: IBGE
04
Q u a n t o a o s s e r v i ç o s l i g a d o s à e d u c a ç ã o , o b a i r r o é a ten d id o p el a s
seguintes escolas públicas:
E s c o l a E s t a d u a l d e E n s i n o F u n d a m e n ta l e M é d i o M a rc íl io Dia s, E sc o l a
E s t a d u a l d e E n s i n o F u n d a m e n ta l M o u r a B r a s i l , te m a C rec h e- E sc o l a
I P M , m a n t i d a p e l a P r e f e i t u r a M u n i c i p a l d e F o r ta l e z a
N o A r r a i a l M o u r a B r a s i l n ã o e x i s te m p o s to d e s a ú d e , h o sp ita l , c l ín ic a o u
c o n s u l t ó r i o . Q u a n d o a p o p u l a ç ã o n e c e s s i ta d e s te s s erviç o s, d esl o c a - se
p a r a o P o s t o s d e S a ú d e n o s b a i r r o s v i z i n h o s , c o m o o P o sto d e S a ú d e
C a r l o s R i b e i r o , n o B a i r r o J a c a r e c a n g a , q u e a p resen ta g ra n d es
d e f i c i ê n c i a s e m á q u a l i d a d e d e a te n d i m e n to .
O b a i r r o t a m b é m a p r e s e n ta g r a n d e c a r ê n c i a d e e sp a ç o s d e l a z er,
c o n d i ç ã o e s s e n c i a l a o c o n v í v i o h u m a n o . E s te s e s p a ç o s sã o resp o n sá veis
p e l a o c u p a ç ã o d e c r i a n ç a s e j o v e n s , e v i ta n d o e n v o l v er- se n o m u n d o d a
m a r g i n a l i d a d e . U m a s é r i e d e f a to r e s r e d u z i u e s te s e s p a ç o s. A s á rea s d e
l a z e r i n t r a - b a i r r o s ã o p r a t i c a m e n te i n e x i s te n te s , e xiste u m p eq u en o
e s p a ç o q u e f i c o u c o n h e c i d o p e l o s m o r a d o r e s c o m o P ra ç a d o M u riç o c a ,
e m h o m e n a g e m a u m a n t i g o m o r a d o r . M a s u m d o s f a to res q u e l im ita m
o u s o d e s t e e s p a ç o s ã o a i n s e g u r a n ç a e o a l to í n d ic e d e vio l ên c ia ,
p r o v e n i e n t e d e “ g u e r r a s ” d e g a n g u e s r i v a i s d o M o u r a B ra sil e b a irro s
adjacentes.
Q u a n t o a o c o m é r c i o , o b a i r r o d o A r r a i a l M o u r a B r a s il revel a - se a in d a
m u i t o c a r e n t e , p r i n c i p a l m e n te p e l a f a l ta d e s e g u ra n ç a , b a ixíssim a
r e n d a d a p o p u l a ç ã o l o c a l e m a u g e r e n c i a m e n to d o s n o vo s c o m erc ia n tes
q u e , m u i t a s v e z e s n ã o d ã o u m a b o a s e q u ê n c i a n o tr a b a l h o d a s g era ç õ es
anteriores.
05
E m 1 9 3 2 , u m a s e c a s e a l a s t r o u n o v a m e n te p e l o C e a r á , exp u l sa n d o
o s s e r t a n e j o s , q u e b u s c a v a m c o n d i ç õ e s d e v i d a m el h o res n a
C a p i t a l . M a s a s a u t o r i d a d e s l o c a i s te n ta v a m i m p e d i r a to d o c u sto ,
p o i s e m 1 8 7 7 , o g r a n d e n ú m e r o d e p e s s o a s n a C a p i ta l tro u xe u m a
s é r i e d e p r o b l e m a s c o m o , d o e n ç a s , c r i m e s , p r o s ti t u iç ã o , en tre
o u t r o s , e i s s o n ã o p o d e r i a s e r e p e ti r .
O s q u e c o n s e g u i a m b u r l a r a v i g i l â n c i a e c h e g a v a m à C a p ita l , era m
p r e s o s e i s o l a d o s n o s d o i s c a m p o s d e c o n c e n tr a ç ã o existen tes em
F o r t a l e z a , u m d e l e s f o i i n s ta l a d o e n tr e o C e n tr o e a p ra ia , se
c h a m a v a A r r a i a l M o u r a B r a s i l , m a s d e p o i s f i c o u c o n h ec id o c o m o
“ C u r r a l ” . A l i n o l o c a l , v i g i a d o s p o r s o l d a d o s , o s r e ti r a n tes p o d ia m
f a z e r t u d o , d e s d e q u e n ã o s a í s s e m d e l á . O g o v ern o f o rn ec ia
a l g u m a a l i m e n t a ç ã o , á g u a e p r o m e ti a a l g u m a s s o l u ç õ es q u e
nunca chegaram.
N ã o s e s a b e a o c e r t o a t é q u a n d o o g o v e r n o m a n te v e vig il â n c ia o u
a s s i s t ê n c i a s o b r e o c a m p o d e c o n c e n tr a ç ã o , m a s n o s a n o s 19 4 0 , o
lugar, ainda chamado de “curral”, já era conhecida como uma zona
d e p r o s t i t u i ç ã o , e c o n s i d e r a d o u m l u g a r b a s ta n te p erig o so p a ra
p e s s o a s d e f o r a . E m 1 9 4 5 , f o i c o n s i d e r a d o u m d o s d o i s b a irro s m a is
pobres de Fortaleza.
A h i s t ó r i a d o B a i r r o M o u r a B r a s i l c o m e ç o u a m u d a r a p a rtir d e
1 9 7 5 , c o m a i n a u g u r a ç ã o d a A v . P r e s i d e n te C a s te l o Bra n c o (A v.
L e s t e - O e s t e ) , q u e l i g a v a a z o n a i n d u s tr i a l à B a r r a d o C ea rá . A
p a r t i r d e s s e m o m e n t o o B a i r r o v o l to u a s e r c h a m a do d e M o u ra
B r a s i l e f o i i n c o r p o r a d o à M a l h a U r b a n a d e F o r ta l e z a .
Mas, apesar da melhoria da mobilidade, o c o rreu uma
d e s e s t r u t u r a ç ã o d o s l a ç o s d e v i z i n h a n ç a p a r a c o m u n id a d es q u e
r e s i d i a m n a á r e a d o B a i r r o M o u r a B r a s i l , q u e p r e c i s o u se d ista n c ia r
d e v i z i n h o s e a m i g o s , a l g u n s d e l o n g a d a r á , e o a f a sta m en to d a
p o r ç ã o d o c e n t r o c o m e r c i a l , o n d e m a n ti n h a m em p reg o s o u
ocupações informais.
Trecho desaparecido da comunidade do Oitão Preto, O final da Rua General Sampaio, conhecido como “Cinza”,
também desapareceu
as casas ocupavam até a beira da praia.
C a p e l a D e S a n t a T e r e z i n h a - T o m b a m e n to
Municipal
·
Bens de interesse afetivo
09
ASPECTOS
AMBIENTAIS
10
F o r t a l e z a e s t á e m 2 4 m a c i m a d o n í v e l d o m a r e o c l im a é tro p ic a l .
C h o v e m u i t o m a i s n o v e r ã o q u e n o i n v e r n o . A c l a s s i f i ca ç ã o d o c l im a é
A w ( c l i m a t r o p i c a l c o m i n v e r n o s e c o ) d e a c o r d o co m a K ö p p en e
G e i g e r . A t e m p e r a t u r a m é d i a a n u a l e m F o r ta l e za é 26 . 3 °C . A
pluviosidade média anual é 1448 mm.
Gráfico que relaciona temperatura com meses do ano em Fortaleza
Fonte: Climate-Data.org
C o m o m o s t r a o m a p a a s e g u i r , a Z E I S M o u r a B r a s i l e s tá situ a d a a u m a
a l t u r a d e 1 8 m e m r e l a ç ã o a o n í v e l d o m a r , e a p r o x i m a d a m en te d e 5 a
6 m d e a l t u r a e m r e l a ç ã o a A v . L e s te O e s te . C o m isso a l o c a l id a d e
c o n s e g u e g a n h a r e m r e l a ç ã o a v e n ti l a ç ã o e a v i s ta e m rel a ç ã o a o m a r,
m a s p e r d e n o q u e s i t o d e s e g u r a n ç a g e o g r á f i c a , d evid o ser u m a
e n c o s t a d e t e r r e n o a c i d e n t a d o , e p o r a o l o n g o d o s a n o s ter so f rid o p o r
c o n s t r u ç õ e s i r r e g u l a r e s e d e s o r d e n a d a s , o s o l o p o d e so f rer ru p tu ra s,
p o d e n d o v i r a e n t r a r e m c o l a p s o . E n tã o s e f a z n ec essá rio u m a
c o n t e n ç ã o p a r a e s t a b i l i z a ç ã o d e s s a e n c o s ta , to r n a n d o - o está vel e
seguro.
Mapa topográfico da região onde fica a Zeis Moura Brasil
Fonte: Topografic-map.org
11
VEGETAÇÃO
A v e g e t a ç ã o n a c o m u n i d a d e é c o n s ti tu í d a d e p o u c a s á rvo res n a s ru a s e
n o s l o t e s e á r e a s a b a n d o n a d a s o n d e h á o a c u m u l o d e m a to
j u n t a m e n t e d e e n t u l h o e l i x o . P o r c o n ta d o a d e n sa m en to a s ru a s,
c a l ç a d a s e a t e m e s m o o s l o te s s e to r n a m e s tr e i to s d if ic u l ta n d o o
p l a n t i o d e á r v o r e s . A p o u c a v e g e ta ç ã o e x i s te n te é c o m p o sta p o r
á r v o r e s n a t i v a s , c o m o m a n g u e i r a s , c a s ta n h o l a s , co q u eiro s, e p o r
á r v o r e s i n v a s o r a s c o m o o n im i n d i a n o .
A p e s a r d a m a i o r i a d a s r u a s p o s s u í r e m c a l ç a d a s e s tr e ita s é p erc ep tível
t r e c h o s q u e é p o s s í v e l a i n s e r ç ã o d e v e g e ta ç ã o .
12
BACIA DA VERTENTE MARÍTIMA
A Z E I S d o M o u r a B r a s i l e s tá s i tu a d a n a B a c i a d a V erten te M a rítim a ,
q u e p o s s u i á r e a d e 3 4 , 5 4 k m ² e c o m p r e e n d e a f a i x a l ito râ n ea en tre o s
r i o s C o c ó e C e a r á . P o r e s t a r l o c a l i z a d a to ta l m e n te n a z o n a u rb a n a d e
F o r t a l e z a e s t a b a c i a é e m s u a m a i o r i a r e s i d e n c i a l , c o m p reen d en d o
bairros que possuem uma grande densidade populacional.
T a m a n h a d e n s i d a d e f a z c o m q u e h a j a a o c u p a ç ã o d e reg iõ es sem
c o n h e c i m e n t o e c o n s e q u e n te m e n te a o b s tr u ç ã o n o p erc u rso n a tu ra l
d e e s c o a m e n t o d a s á g u a s , s e j a a te r r a n d o r i o s , d e s p ej a n d o l ixo em
l o c a i s i n a d e q u a d o s , o u a tr a v é s d o e s g o ta m e n to irreg u l a r. A s
c o n s e q u ê n c i a s d a o b s t r u ç ã o m u i ta s v e z e s s ã o ref l etid a s em
a l a g a m e n t o s d u r a n t e o s p e r í o d o s c h u v o s o s , tr a z e n d o p ro b l em a s d e
s a ú d e p ú b l i c a , c o n g e s t i o n a m e n to s n o tr â n s i to , d a n o s a m b ien ta is,
entre outros.
A B a c i a d a V e r t e n t e M a r í ti m a p o s s u i g r a n d e p a rte d a red e d e
d r e n a g e m v o l t a d a d i r e t a m e n te p a r a o o c e a n o . É c o m p o sta p o r 7 su b -
b a c i a s , s e n d o a m a i s p r ó x i m a d a á r e a d e e s tu d o a su b - b a c ia A - 2 d o
r i a c h o J a c a r e c a n g a . O r i a c h o p o s s u i o tr e c h o d a f o z a té a A v. L este
O e s t e c o m p o s t o p o r g a l e r ia s e a p a r ti r d a a v e n i d a se tra n sf o rm a em
um canal.
13
IMPACTOS AMBIENTAIS CAUSADOS PELO HOMEM
O B a i r r o A r r a i a l M o u r a B r a s i l p o s s u i u m d o s p i o res ín d ic es d e
i n f r a e s t r u t u r a e n t r e o s b a i r r o s d e F o r ta l e z a . O d e s n í v e l d a c o m u n id a d e
e m r e l a ç ã o à A v . L e s t e O e s te to r n a - s e u m a e s p é c i e de l im ite en tre a
c o m u n i d a d e e o u t r a s á r e a s d a c i d a d e . L i m i te s e s te s q u e a sso c ia d o à
d i s p o s i ç ã o d a s c o n s t r u ç õ e s i r r e g u l a r e s c r i a m r u a s m u ito estreita s,
i m p e d i n d o a t é m e s m o o a c e s s o d e a l g u n s s e r v i ç o s , p o ssu in d o a ssim
u m a d a s m a i s b a i x a s p o r c e n ta g e m d e d o m i c í l i o s c o m serviç o d e c o l eta
d e l i x o r e a l i z a d o p o r s e r v i ç o d e l i m p e z a , a p e n a s 9 0 ,8 6 % . P o r esse
m o t i v o , o s m o r a d o r e s a c a b a m u ti l i z a n d o o u tr a s f o r m a s in c o rreta s d e
d e s c a r t a r o l i x o , j o g a n d o e m te r r e n o s b a l d i o s , n a s e n c o sta s o u n o m a r.
Lixo e entulho na encosta da Av. Leste Oeste
15
FORTALEZA CLIMA. Climate-Data. Disponível em: <https://pt.climate-data.org/america-do-
sul/brasil/ceara/fortaleza-2031/>. Último acesso em: 27/10/2020.
16
USO E OCUPAÇÃO
DO
SOLO
17
Como bem se observa
no mapa, as
características de
ocupação do solo da
ZEIS Moura
Brasil são boas
indicações do viés
eminentemente
residencial, muito
devido ao fato da
região ter sido, no
final do século XIX,
um campo de
concentração dos
sertanejos fugindo da
seca de todos os
cantos do Ceará.
A m a i o r i a d o s c o m é r c i o s e x i s te n te s f i c a m à s m a r g e n s d a A v. P resid en te
C a s t e l o B r a n c o . A o u t r a c a te g o r i a d e c o m é r c i o e n c o n tra d a é o u so m isto ,
o n d e o c o m é r c i o f i c a n a p a r te d e b a i x o d a e d i f i ca ç ã o e a resid ên c ia
e n c i m a . A s i n s t i t u i ç õ e s p r e s e n te s s ã o d e c u n h o rel ig io so , sa ú d e e
educacional.
A l g u n s p o u c o s s e r v i ç o s c o m o b o r r a c h e i r o , p o s to d e g a so l in a e u m a
pequena pousada também foram observados.
Á r e a s d e l a z e r f o r a m i d e n ti f i c a d a s m a i s n o e n to r n o do q u e p ro p ria m en te
d e n t r o d a Z e i s , o n d e s o m e n te d u a s p e q u e n a s p r a ç a s , sem estru tu ra , f o ra m
encontradas.
V a z i o s u r b a n o s f o r a m m a p e a d o s d e f o r m a r e c o r r e n te s , a l g u n s ed if ic a d o s e
outros somente o terreno vazio.
Antigo Prédio Panorama Artesanal, hoje um vazio urbano.
O m a i o r v a z i o u r b a n o m a p e a d o tr a ta -
s e d e u m e d i f í c i o j á c o n s tr u í d o e
totalmente finalizado, porém não
exerce nenhuma função. Conhecido
como o Panorama Artesanal, o prédio
t e m 1 0 0 l o j a s e 9 0 a p a r t a m e n to s e
f i c a s i t u a d o n a A v . P r e s i d e n te C a s te l o
Branco em frente ao Marina Park
Hotel.
O projeto é que ele venha a ser uma
escola de hotelaria, mas hoje, ainda
continua sem função.
Fonte: Google Earth 18
O m a p e a m e n t o d o s e q u i p a m e n to s p ú b l i c o s q u e a ten d em a Z E I S M o u ra
B r a s i l f o i f e i t o e m u m r a i o a p r o x i m a d a m e n te d e 5 0 0 m .
Equipamentos de saúde foram observados 3.
O H o s p i t a l S a n t a C a s a d e M i s e r i c ó r d i a , n a R u a S e n a d o r P o m p eu , f ic a h á
c e r c a d e 2 8 0 m d a á r e a d e e s tu d o . O p o s to d e s a ú d e C a rl o s R ib eiro , n a ru a
M o n s e n h o r D a n t a s , f i c a h á 5 0 0 m . E o p o s to d e s a ú d e C a rl o s R o g ério , o
ú n i c o s i t u a d o n a á r e a i n ti tu l a d a Z E I S M o u r a B r a sil , f ic a n a T ra vessa
Saudade.
E q u i p a m e n t o s e d u c a c i o n a is f o r a m e n c o n tr a d o s 3 : E s c o l a M u n ic ip a l M o u ra
Brasil, na rua Padre
M o r o r ó , a ú n i c a d e n t r o d a á r e a d e e s tu d o ; E s c o l a E sta d u a l d e E n sin o
F u n d a m e n t a l e M é d i o S a l e s C a m p o s , n a r u a T e n e n te L isb o a , f ic a h á 5 0 0 m ;
e uma unidade do CEJA, na rua Guilherme Rocha, há 500 m.
C r e c h e s f o r a m o b s e r v a d a s d u a s ; u m a n a p r ó p r i a á r ea d e estu d o , n a R u a
A d a r i a s d e L i m a , e o u t r a h á 5 5 0 m , n a r u a J a c i n to M a to s
P r a ç a s , f o r a m m a p e a d a s d u a s d e n tr o d a Z E I S , m u i to p e q u en a s e sem
expressão ou equipamentos de lazer, e 8 no raio de 500 m.
O P o l o d e L a z e r d a J a c a r e c a n g a , P r a ç a M a r c í l i o D i a s , P ra ç a N o ssa S en h o ra
d o s N a v e g a n t e s , P r a ç a S a n ta E d w i g e s , P r a ç a d a E sta ç ã o , P ra ç a d o s
M á r t i r e s , P r a ç a C a i o P r a d o e P r a ç a d a r u a M o n s e n h o r Da n ta s estã o b em
e q u i p a d a s c o m q u a d r a s , e q u i p a m e n to s d e g i n á s ti c a e á rea s a rb o riz a d a s.
E q u i p a m e n t o s d e s e g u r a n ç a f o r a m e n c o n tr a d o s d u a s u n id a d es d o C o rp o
d e B o m b e i r o s . A m b o s n a A v . P r e s i d e n te C a s te l o B r a n co .
H á u m a u n i d a d e d a P e r í c i a F o r e n s e d e F o r ta l e z a n a A v. P resid en te C a stel o
Branco.
N e n h u m a u n i d a d e d e P o l í c i a f o i m a p e a d a n o l o c a l , n em m esm o n u m ra io
de 500 m.
19
A g r a n d e m a i o r i a d a s e d i f i c a ç õ e s e x i s te n te s n o tr e c h o têm a l tu ra d e a té
3,0 metros grande parte delas residências.
C o m a l t u r a e n t r e 3 , 0 e 6 , 0 m e tr o s s ã o a l g u m a s r e s i dên c ia s, c o m érc io s e
uso misto.
P o u c a s e d i f i c a ç õ e s r e s i d e n c i a i s e c o m e r c i a i s f o r a m m a p ea d a s c o m a l tu ra s
entre 6,0 e 9,0 metros.
E s o m e n t e u m a e d i f i c a ç ã o , a I g r e j a S ã o F r a n c i s c o d e A ssis, tem en tre 9 ,0 e
12,0 metros.
N o m a p a d e g a b a r i t o d a s e d i f i c a ç õ e s l o c a l i z a m - se essa s d if eren tes
tipologias.
E s s a s e d i f i c a ç õ e s , e m g e r a l te m a s te s ta d a s m en o res q u e a s
p r o f u n d i d a d e s e s ã o d e a l v e n a r i a . M u i ta s s e m a c a b a m en to o u em
estado de conservação ruim.
O u t r a s e s t ã o e m m e l h o r e s e s ta d o s d e c o n s e r v a ç ã o e sã o m el h o res
e s t r u t u r a d a s c o m g r a d e s n a s j a n e l a s e p o r tõ e s d e a l u m ín io .
20
Percebe-se que a parte oeste da ZEI S, por ter si do ocupada há mai s
tempo, possui casas em condi ções mel hores que na parte l este. .
22
N o m a p a d e t i p o l o g i a d o s l o te s , a s s i m c o m o d a s q u a d ra s, p erc eb e- se u m
p a d r ã o n a p a r t e o e s t e d a c o m u n i d a d e e o u tr o p a d r ã o n a p a rte l este.
N a p a r t e o e s t e , n a s u a q u a s e to ta l i d a d e , s ã o r e ta n g u l a res o n d e a testa d a é
b e m m e n o r q u e a p r o f u n d i d a d e . E m m é d i a 5 m e t r o s d e f r e n te p o r 2 0 m e tr o s
de fundo.
J á n a p a r t e l e s t e e s s e p a d r ã o r e ta n g u l a r c o n ti n u a , p o r ém a d im en sã o d o l o te,
b e m c o m o a o r g a n i z a ç ã o e s p a c i a l d e n tr o d a s q u a d r a s n ã o seg u em o m esm o
p a d r ã o . A l g u n s l o t e s t ê m m e d i d a s d e f r e n te d e 3 m etro s e d e f u n d o s 5
metros.
C o m d i m e n s õ e s t ã o p e q u e n a s , o c o n f o r to n a s e d i f i c a ç õ es d a p a rte l este f ic a
b a s t a n t e c o m p r o m e t i d o , a t é m e s m o i n e x i s te n te e m a l g u n s c a so s.
23
C o m o a m a i o r i a d a s c o m u n i d a d e s e m q u e a f o r m a d e o c u p a ç ã o se d eu
d e s o r d e n a d a m e n t e , a m a l h a u r b a n a d a Z E I S M o u r a Bra sil n ã o seg u e u m
t r a ç a d o r e g u l a r . A s v i a s f o r a m s u r g i n d o a m e d i d a e m q u e a s p esso a s f o ra m
c o n s t r u i n d o s u a s c a s a s . A p e n a s u m a r u a n o i n te r i o r d a via , a R u a S a n to
I n á c i o , s e g u e u m s e n t i d o r e ti l í n e o .
L i n d e i r a a o s l i m i t e s d a c o m u n i d a d e , a R u a A p r e n d i z es M a rin h eiro ta m b ém
s e g u e u m p a d r ã o e m l i n h a r e ta . O r e s ta n te d a s v i a s i n tern a s n ã o tem p a d rã o .
Algumas vias sem saída também foram observadas.
O m a p a d e c h e i o s e v a z i o s d e s e n h a e s s a i r r e g u l a r i d a d e d a m a l h a u rb a n a n a
região.
Rua Santo Inácio.
No mapa de população,
foi mapeada a população
do Bairro Moura Brasil.
Ressalta-se o fato do
último censo feito já ter
10 anos e que esses dados
podem estar defasados
agora em 2020.
25
Com a
proximidade da
região a um dos
maiores hotéis da
cidade de
Fortaleza, o Marina
Parque Hotel e ao
shopping popular
Centro Fashion,
esperava-se que os
imóveis dessa
região fossem bem
valorizados, porém
não é isso que se
observa no mapa
de valores
imobiliários a
seguir.
P o d e - s e o b s e r v a r q u e o v a l o r d o m ² d a s e d i f i c a ç õ e s n a c o m u n id a d e g ira m em
torno de uma média de R$ 550,00.
A s m a i s v a l o r i z a d o s s ã o p r é d i o s c o m e r c i a i s e r e s i d e n c ia is n a A V . P resid en te
Castelo Branco.
F o i f e i t a u m a p e s q u i s a a tr a v é s d e s i te s d e b u s c a p o r a l u g u éis d e im ó veis
t a n t o n a r e g i ã o d o b a i r r o M o u r a B r a s i l c o m o n o s a r r e do res, a f im d e f a z er u m
c o m p a r a t i v o e d e s c o b r i r s e o s v a l o r e s e s ta v a m p ertin en tes a o p o d er
aquisitivo das pessoas que moram na comunidade.
C o m e s s a p e s q u i s a t a m b é m p o d e - s e o b s e r v a r a v a l o r i z a ç ã o o u d esva l o riz a ç ã o
dos imóveis.
Apartamento para aluguel na AV. Presidente Castelo Branco.
Um apartamento de
20,00 m² com 1
quarto situado na
Av. Presidente
Castelo Branco,
avenida lindeira à
comunidade, custa
R$ 450,00 o
aluguel.
Apartamento com
33,00 m² de 1
quarto na Rua
Santo Inácio, via
lindeira à
comunidade custa
R$ 400,00 o
aluguel.
Um apartamento de
50,00 m² com 1
quarto na Rua
Princesa Isabel, há
100 metros dos
limites da
comunidade, custa
r$ 1300,00
I n f e r e - s e n e s s a p e s q u i s a a d e s v a l o r i z a ç ã o d o s i m ó v e is q u e estã o in serid o s n a
c o m u n i d a d e , p o i s a f a s t a n d o - s e a p e n a s 1 0 0 m e tr o s , o va l o r en c o n tra d o em u m
a p a r t a m e n t o n o s m e s m o s p a d r õ e s d e d i m e n s ã o , f i c a 325 % m a is c a ro . V a l o r
esse incompatível com a renda das pessoas que vivem no local.
N o v a s t i p o l o g i a s e s t ã o s e n d o c o n s tr u í d a s n o s a r r e d o res d a c o m u n id a d e e o s
v a l o r e s e s t ã o , m a i s u m a v e z , i n c o m p a tí v e i s c o m a r ea l id a d e d a s p esso a s d a
comunidade.
Apartamento na Rua Padre Constantino para venda
Na Rua Padre
Constantino, há
400 metros da
comunidade, está
sendo construído
um edifício
multifamiliar onde
o apartamento de
62,00 m2 com 3
quartos está à
venda por R$
320.000,00. Fonte: Imóveis Web 27
De acordo com
o PLANO
DIRETOR DE
FORTALEZA, LEI
COMPLEMENTA
R Nº 62 de 02
de fevereiro de
2009, a área de
estudo é uma
Zona Especial
de Interesse
Social do tipo 1
(ZEIS 1) e está
inserida em
uma Macrozona
de Ocupação
Preferencial 1
(ZOP 1).
O a r t i g o 1 2 2 d a r e f e r i d a l e i f a l a q u e a s Z E I S c o m p reen d em á rea s d o
t e r r i t ó r i o q u e e x i g e m t r a t a m e n to e s p e c i a l n a d e f i n iç ã o d e p a râ m etro s
r e g u l a d o r e s d e u s o s e o c u p a ç ã o d o s o l o , s o b r e p o n d o - se a o z o n ea m en to
u r b a n o , o u s e j a , a s d i r e t r iz e s p a r a Z E I S s e s o b r e p õ e m a s d iretriz es d a
ZOP1.
O a r t i g o 1 2 6 d e f i n e q u e a s Z E I S d o ti p o 1 s ã o c o m p o sta s p o r
a s s e n t a m e n t o s i r r e g u l a r e s c o m o c u p a ç ã o d e s o r d en a d a , em á rea s
p ú b l i c a s o u p a r t i c u l a r e s , c o n s ti tu í d o s p o r p o p u l a ç ã o d e b a ixa ren d a ,
p r e c á r i o s d o p o n t o d e v i s ta u r b a n í s ti c o e h a b i ta c io n a l , d estin a d o s à
r e g u l a r i z a ç ã o f u n d i á r i a , u r b a n í s ti c a e a m b i e n ta l .
A s Z o n a s E s p e c i a i s d e I n te r e s s e S o c i a l ( Z E I S ) sã o in stru m en to s
u r b a n í s t i c o s q u e d e f i n e m á r e a s d a c i d a d e d e s ti n a d a s p a ra c o n stru ç ã o d e
m o r a d i a p o p u l a r . A s Z E I S s ã o u m a c a te g o r i a d e z o n e a m en to q u e p erm ite
o e s t a b e l e c i m e n t o d e u m p a d r ã o u r b a n í s ti c o p r ó p rio c o m reg ra s
e s p e c i a i s , m a i s p e r m i s s i v a s , p a r a d e te r m i n a d a s á r e a s d a c id a d e. E xistem
d o i s t i p o s d e Z E I S : a s Z E I S O c u p a d a s , o n d e j á e x i s te a ssen ta m en to d e
p o p u l a ç ã o d e b a i x a r e n d a q u e p r e c i s a s e r u r b a n i z a d o e reg u l a riz a d o , e a s
Z E I S d e V a z i o s , q u e s ã o á r e a s v a z i a s o u m a l a p r o v e i ta d a s q u e p o d em ser
d e s t i n a d a s à c o n s t r u ç ã o d e H a b i ta ç õ e s d e I n te r e s s e S o c ia l (H I S ).
28
A demarcação de ZEIS ocupadas visa reconhecer, incluir e regularizar, por
m e i o d e u m z o n e a m e n to e p l a n o e s p e c í f i c o , p a rc el a s d a c id a d e
c o n s t r u í d a s f o r a d a s r e g r a s l e g a i s , p e r m i ti n d o a i n tr o d u ç ã o d e serviç o s d e
i n f r a e s t r u t u r a e e q u i p a m e n to s b á s i c o s , m e l h o r a n d o a s c o n d iç õ es d e vid a
d a p o p u l a ç ã o . A s s i m , p o d e - s e a d m i ti r , p o r e x e m p l o , sistem a s viá rio s
c o m p o s t o s p o r v i a s m a i s e s tr e i ta s , a d o ç ã o d e l o t es m en o res, rec u o s
d i f e r e n c i a d o s q u e s e a d a p te m à s o c u p a ç õ e s e x i s t en tes, d im in u in d o a
n e c e s s i d a d e d e r e m o ç ã o d e m o r a d i a s n o p r o c e s so d e reg u l a riz a ç ã o
f u n d i á r i a . O i n s t i t u t o p e r m i te ta m b é m q u e s e j a m i m p l a n ta d o s m ec a n ism o s
q u e i m p e ç a m a p o s t e r i o r e x p u l s ã o d o s m o r a d o res d o s n ú c l eo s
r e g u l a r i z a d o s p o r s e g m e n to s s o c i a i s d e m a i o r p o d e r ec o n ô m ic o , a tra íd o s
p e l a v a l o r i z a ç ã o d e s s e s t e r r e n o s . E x e m p l o s d e m e c a n ism o s d este tip o sã o :
a r e d u ç ã o d e g a b a r i t o d e a l tu r a , a p r o i b i ç ã o d e r e m em b ra m en to d e l o tes
( e v i t a n d o q u e a l g u é m a d q u i r a v á r i o s l o te s r e g u l a r i z a d o s, tra n sf o rm e- o s
t o d o s e m u m ú n i c o l o t e m a i o r e f a ç a n o v a e d i f i c a ç ã o n esta n o va c o n d iç ã o )
e a f i x a ç ã o d o t i p o d e u s o d o s o l o a d m i s s í v e l ( p o r exem p l o , a d m itin d o
a p e n a s r e s i d ê n c i a s u n i f a m il i a r e s ) .
29
TABELA SÍNTESE DO USO E OCUPAÇÃO DO
SOLO NAS ZEIS MOURA BRASIL
30
MAIA, Geimison. Moura Brasil já foi campo de concentração de retirantes da seca. O Povo .
05 set. 2013. Disponível em:<https://tribunadoceara.com.br/especiais/violencias-invisiveis/>.
Acesso em: 26 out. 2020.
31
SISTEMA VIÁRIO,
MOBILIDADE E
ACESSIBILIDADE
32
A m o b i l i d a d e n o s c e n t r o s u r b a n o s é o b j e to d e c r e s c e n te p reo c u p a ç ã o
p a r a o s g e s t o r e s d e p o l í t i c a s p ú b l i c a s . O a d e n s a m e n to p o p u l a c io n a l em
á r e a s d e p e q u e n a e x t e n s ã o r e l a ti v a , a n te s s i n a l d e p ro g resso e
m o d e r n i d a d e , a t u a l m e n t e a p r e s e n ta p r o b l e m a s s é r i o s d e vá ria s o rd en s
q u e r e v e r b e r a m n a c a p a c i d a d e d e d e s l o c a m e n to d o s in d ivíd u o s. A
m o b i l i d a d e u r b a n a d e f i c i e n te é u m p r o b l e m a d e m ú l tip l a s c a u sa s e,
p o r t a n t o , e x i g e e s f o r ç o s e m v á r i a s d i r e ç õ e s . A o m esm o tem p o , essa s
s o l u ç õ e s e n v o l v e m g r a n d e s c u s to s d e p l a n e j a m e n to e d ep en d em d e
s o l u ç õ e s e m o u t r a s d i m e n s õ e s ta m b é m p r o b l e m á ti ca s, c o m o a m a n eira
p e l a q u a l o t e r r i t ó r i o u r b a n o é o c u p a d o o u a q u e s tã o a m b ien ta l .
A s e g u i r , t e m - s e u m d i a g n ó s ti c o a c e r c a d o s i s te m a viá rio , m o b il id a d e e
a c e s s i b i l i d a d e d a r e g i ã o d a Z E I S M o u r a B r a s i l b e m c o m o d o b a irro M o u ra
Brasil na cidade de Fortaleza - CE.
No mapa a seguir
observa-se as
tipologias dos acessos
de veículos do trecho
estudado. No estudo
não foi verificada a
presença de viadutos
ou ciclovias. Porém, o
trecho estudado fica à
beira de duas
importantes avenidas
da cidade. Ruas e
travessas fazem parte
das tipologias
encontradas, em sua
grande maioria bem
33
A L E I D E U S O E O C U P A Ç Ã O D E S O L O , l e i c o m p l e m e n ta r N º 236 , DE
1 1 D E A G O S T O D E 2 0 1 7 , A r t. : 2 3 8 , d e f i n e q u e a s v i a s d o S istem a V iá rio
B á s i c o C o m p l e m e n t a r d e s e m p e n h a m a f u n ç ã o d e c o l eta r e d istrib u ir o
t r â n s i t o , c o m a s s e g u i n t e s c a r a c te r í s ti c a s :
· A r t e r i a i s I I : v i a s d e i n t e r l i g a ç ã o d e á r e a s d e g r a n d e in ten sid a d e d e
t r á f e g o e p o l o s d e a t i v i d a d e s c o m V i a s A r te r i a i s I , visa n d o a m el h o r
d i s t r i b u i ç ã o d o t r á f e g o n a s C o l e to r a s e L o c a i s , c o n c i l ia n d o esta s f u n ç õ es
c o m a d e a t e n d e r m e l h o r a o tr á f e g o l o c a l , c o m b o m p a d rã o d e f l u id ez .
· V i a s C o l e t o r a s : d e s t i n a m - s e a c o l e ta r e d i s tr i b u i r o tr â n sito d e en tra d a
o u s a í d a d a s v i a s e x p r e s s a s e v i a s a r te r i a i s , a s s i m c o m o c o l eta r o trá f eg o
d a s v i a s c o m e r c i a i s e l o c a i s e d i s tr i b u í - l o n a s v i a s a rteria is e exp ressa s,
d e s e m p e n h a n d o a f u n ç ã o d e h i e r a r q u i z a ç ã o d o s f l u x o s d e trá f eg o u rb a n o ;
s e r v e m d e r o t a d e t r a n s p o r te c o l e ti v o e a a te n d e r n a m esm a p ro p o rç ã o o
t r á f e g o d e p a s s a g e m e l o c a l c o m r a z o á v e l p a d r ã o d e f l u id ez ;
· V i a s C o m e r c i a i s : d e s t i n a d a s a a te n d e r a o tr á f e g o l o c a l e d a r su p o rte a o
comercio e serviço geral;
· V i a s L o c a i s : d e s t i n a d a s a a te n d e r a o tr á f e g o l o c a l , c o m b a ixo p a d rã o
de fluidez.
O m a p a d e h i e r a r q u i a d a s v i a s m o s tr a q u e o tr e c h o estu d a d o f ic a l in d eiro
a u m a v i a A r t e r i a l d e g r a n d e f l u x o - A v . P r e s i d e n te C a stel o Bra n c o , e a u m a
V i a C o l e t o r a b a s t a n t e i m p o r ta n te p a r a d a r a c e s s o a o sh o p p in g p o p u l a r
C e n t r o F a s h i o n - A v . F i l o m e n o G o m e s . D e n tr o d a Z E I S M o u ra Bra sil so m en te
vias locais foram observadas.
T o d a s a s v i a s t ê m s e n t i d o d u p l o , e m b o r a a s v i a s l o c a i s in terio res a o trec h o ,
m u i t a s v e z e s , n ã o t e n h a m d i m e n s õ e s a p r o p r i a d a s p a r a ta l .
34
Por se tratar de uma
área majoritariamente
residencial, a maior
intensidade do fluxo
de veículos se dá pelas
vias lindeiras, fato que
se agrava devido às
larguras das vias locais
internas ao trecho.
O mapa abaixo mostra
maior fluxo de veículos
na Av. Presidente
Castelo Branco, que é
uma via de acesso para
outras regiões da
cidade; na Av. Filomeno
·
G o m e s q u e d á a c e s o a o c e n tr o c o m e r c i a l C e n tr o F a sh io n ; n a R u a P a d re
M o r o r ó , R u a S a n t o I n á c i o e T r a v e s s a S a n to I n á c i o , p o r serem via s d e a c esso
ao IML.
N o q u e s e r e f e r e a o u s o d a s v i a s , o m a p a a b a i x o m o s tra q u e a l g u m a s via s
s ã o s o m e n t e p e d o n a i s , i s s o s e d á p e l o f a to d a l a r g u ra d a via ser m u ito
e s t r e i t a e p e l a s d e s c o n t i n u i d a d e s , o q u e i m p e de a p a ssa g em d e
automóveis.
N a R u a A p r e n d i z e s M a r i n h e i r o h á u m a d e s c o n ti n u id a d e c o m rel a ç ã o à
l a r g u r a , f a z e n d o c o m o f l u x o d e v e í c u l o s te n h a q u e ser in terro m p id o ,
embora a via não seja sem saída. Descontinuidade na
Rua Aprendizes Marinheiro
Descontinuidade
na Rua Vila Valença
Parada 1 na Rua Filomeno Gomes Parada 2 na Av. Castelo Branco Parada 3 na Av. Castelo Branco
Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View
36
Parada 4 na Av. castelo Branco Parada 5 na Av. Castelo Branco Parada 6 na Av. Castelo Branco
Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View
Parada 7 na Rua Filomeno Gomes Parada 8 na Av. Castelo Branco Parada 9 na Av. Castelo Branco
Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View
37
A q u a l i d a d e d a s f a i x a s d e p e d e s tr e e s e m á f o r o s s ã o r el a tiva m en te b o a s,
p o r é m e s s e s e l e m e n t o s d e s i n a l i z a ç ã o s ó f o r a m e n c o n tra d o s f o ra d a á rea
de estudo.
D a s 4 f a i x a s d e p e d e s t r e e n c o n tr a d a s , 3 e s tã o n a A v . P resid en te C a stel o
B r a n c o e 1 e s t á n a A v . F i l o m e n o G o m e s . T o d a s estã o a sso c ia d a s a
semáforos como mostra o mapa a seguir.
Faixa de pedestre 4 na
Faixa de pedestre 3 na Av. Castelo Branco
Av. Castelo Branco
Fonte: Google Street View Fonte: Google Street View
M u i t o o b s e r v a d o a o l o n g o d a s v i a s , f o i o e s ta c i o n a m en to im p ro visa d o
rente aos passeios, tomando o pouco espaço de circulação que há nas
vias estreitas do local.
N e n h u m a á r e a d e c a r g a e d e s c a r g a f o i o b s e r v a d a n o tr ec h o .
40
N o q u e t a n g e a m o b i l i d a d e e a c e s s o d e p e d e s tr e s , o l eva n ta m en to f eito
n a r e g i ã o m o s t r a q u e a q u a l i d a d e d o s p a s s e i o s , m u i ta s vez es c o m a su a
t o t a l i n e x i s t ê n c i a , é i n s u f i c i e n te .
R a m p a s d e a c e s s o a o c a d e i r a n te s ó f o r a m o b s e r v a d a s n a s á rea s d e l a z er
d a R u a A p r e n d i z e s M a r i n h e i r o e n a P r a ç a M a r c í l i o D i a s, a o l a d o d o C o rp o
de Bombeiros.
Rampa de acesso na Rua Aprendizes Marinheiro. Rampa de acesso na Praça Marcílio Dias
N o q u e s i t o i l u m i n a ç ã o p ú b l i c a , a s v i a s l i n d e i ra s sã o servid a s
s a t i s f a t o r i a m e n t e , c o m o é o c a s o d a T r a v e s s a J o ã o F e l ip e. E m o u tra s via s
m a i s i n t e r n a s a o t r e c h o , a i l u m i n a ç ã o é i n e x i s te n te, a exem p l o d a
Travessa Saudade.
A f a l t a d e i l u m i n a ç ã o a g r a v a o p r o b l e m a d a i n s e g u r a n ç a n a á rea .
Travessa João Felipe com iluminação pública Travessa Saudade sem iluminação pública
41
D e a c o r d o c o m a L E I D E U S O E O C U P A Ç Ã O D E S O L O , l e i c o m p l em en ta r
N º 2 3 6 , D E 1 1 D E A G O S T O D E 2 0 1 7 , A n e x o s 9 . 2 , 9 . 4 e 9 . 6 , q u e d ita m ,
r e s p e c t i v a m e n t e a s d i r e t r i z e s p a r a a s v i a s A r te r i a l I , C o l eto ra e L o c a l ,
n o q u e d i z r e s p e i t o à s a ti v i d a d e s d e s e n v o l v i d a s n a s m esm a s ,
nenhuma irregularidade foi observada .
J á o a n e x o 3 . 2 d a r e f e r i d a L e i , tr a ta d a s d i m e n s õ e s d a s via s d e
circulação conforme imagem abaixo:
Tabela de dimensões das vias de circulação
42
Rua Valença
A rua Valença, Via
Coletora, não tem
dimensões
mínimas de
passeios nem de
caixa carroçável.
exemplo de via
local, está em
desacordo em
todos os aspectos
dimensionais.
Passeios com
menos de 1,00 m
de largura e caixa
carroçável com
menos de 6,00 m Fonte: Google Street View
de largura.
Travessa sem nome
É recorrente a falta
de passeios nas
vias Locais que
ficam no interior
da área de estudo,
como
exemplificado na
Rua Santo Inácio
44
ASPECTOS
SOCIOECONÔMICOS
E INFRAESTRUTURA
DE SERVIÇOS
URBANOS
45
C o n s i d e r a n d o o a s p e c t o d e r e n d a d a c o m u n id a d e, tem - se o
l e v a n t a m e n t o p e l o I B G E d a r e n d a m é d i a d a p o p u l a ç ã o sen d o R $ 37 2,7 0
( T r e z e n t o s e S e t e n t a e D o i s R e a i s e S e te n ta C e n ta v o s ) p o r H a b ita n te. N o
e n t a n t o s a b e - s e q u e e x i s t e u m a d i s p a r i d a d e d e r e n da n a c o m u n id a d e,
q u e a r e n d a c h e g a t r i p l i c a r , c h e g a n d o a a p r o x i m a d a m en te R $ 9 10 ,6 3
( N o v e c e n t o s e D e z R e a i s e S e s s e n ta e T r ê s C e n ta v o s) d e ren d a m éd ia
l o c a l , c o n f o r m e m o s t r a o m a p a d e D i s tr i b u i ç ã o d e R e n d a .
46
Em toda poligonal da Zeis
Moura Brasil conta com
91,7% dos seus domicílios
abastecidos por linha de
esgotamento sanitário, e
somente 8,3% não possuem
a coleta, conforme dados
disponibilizados pelo IBGE.
Tendo em vista os dados de
abastecimento de energia
elétrica, esgotamento
sanitário e coleta de lixo,
vemos que a comunidade
do Moura Brasil é bem
abastecida em sua Fonte: IBGE, CENSO 2010
i n f r a e s t r u t u r a u r b a n a , p o r é m a i n d a e x i s te m u m a p e q u en a p o rc en ta g em
d a p o p u l a ç ã o q u e c a r e c e d e s s e s s e r v i ç o s b á s i c o s e q u e se en c o n tra m - se
sem acesso a infraestrutura básica.
A comunidade possui
99,5% dos seus 1.050
domicílios abastecidos
com energia elétrica, tendo
somente 0,5% de seu
território parcialmente ou
totalmente sem
abastecimento de energia
elétrica, o que representa
de uma visão geral uma
boa distribuição de
abastecimento de energia
na localidade, tornando-o
Fonte: IBGE, CENSO 2010
u m d o s b a i r r o s b e m a s s i s ti d o s n a q u e s tã o f o r n e c i m en to d e en erg ia d a
c a p i t a l , s e g u n d o d a d o s d o I B G E n o C e n s o d e 2 0 1 0 e F o rta l ez a em M a p a s.
47
A c o m u n i d a d e M o u r a B r a s il
possui 90,9% dos 1.050
domicílios do seu território
contemplados com coleta
seletiva de lixo e 9,1% não
possuem qualquer tipo de
coleta, conforme dados
disponibilizados do
Instituto Brasileiro de
Geografia e Estatística
(IBGE) com dados
coletados no Censo de
2010. O bairro não possui
pontos de apoio as coletas
de lixo, porém segundo Fonte: IBGE, CENSO 2010
d a d o s d o F o r t a l e z a e m M a p a s e m b a i r r o s a d j a c e n te s e n c o n tra m o s 3
e c o p o n t o s d i s p o n í v e i s e q u e r e c e b e m r e s í d u o s s ó l id o s a tra vés d e
c o l e t a s f e i t a s p e l o s m o r a d o r e s i n c e n ti v a d o s c o m d i m i n u iç ã o d e va l o r n a
c o n t a d e e n e r g i a e l é t r i c a e m tr o c a d e d e s c a r te s c o r r e t o s l ixo . Os p o n to s
f i c a m l o c a l i z a d o s n a R u a C o s ta M a to s n o b a i r r o P i r a m b u , R u a C a rn eiro
d a C u n h a n o b a i r r o J a c a r e c a n g a e R u a P e s s o a A n ta .
M e s m o c o m e s s e s t r ê s p o n to s d e c o l e ta p e r c e b em o s o d esc a rte
i r r e g u l a r d e l i x o n a p r i n c i p a l a v e n i d a d o b a i r r o , p o i s o d esl o c a m en to
d o s p o p u l a r e s a t é o s e c o p o n to s a i n d a é i n v i á v e l p e l a d istâ n c ia , en tã o
d i a r i a m e n t e é d i s p o n i b i l i z a d o a té 7 ( s e te ) c a ç a m b a s r ef eren te a c o l eta
e s p e c i a l , p a r a c o l e t a d o d e s c a r te i r r e g u l a r q u e f i c a l o c a l iz a d o n o
c a n t e i r o c e n t r a l d a a v e n i d a L e s te O e s te .
O acesso à rede de
abastecimento de água é
bem assistido com 95,33%,
a comunidade Moura Brasil
tem água diariamente, a
pequena parcela de 4,67%
da população que não tem
acesso a água fornecida
pela concessionária se
utiliza de poço artesiano
para suprir suas
necessidades, segundo
dados do IBGE no Censo de
2010 e Fortaleza em Mapas.
Fonte: IBGE, CENSO 2010
48
TABELA SÍNTESE
49
AGLOMERADOS
SUBNORMAIS
50
A s a s s o c i a ç õ e s s ã o u m t i p o d e o r g a n i z a ç ã o e p o d e p o s su ir o s m a is va ria d o s
o b j e t i v o s . S ã o d o m e i o p r i v a d o e n ã o te m c o m o p rin c ip a l in teresse a
a t i v i d a d e e c o n ô m i c a , m a s s i m a b u s c a p e l a m e l h o r so l u ç ã o d e p ro b l em a s
e n f r e n t a d o s . O s t i p o s m a i s c o m u n s d e a s s o c i a ç õ e s s ã o a s seg u in tes:
· Associação filantrópica
· Associação de pais e mestres
· Associação em defesa da vida
· Associação de consumidores
· Associação de classe
· Associação de produtores
· A s s o c i a ç õ e s c u l t u r a i s , d e s p o r ti v a s e s o c i a i s
A l é m d e o u t r a s f i n a l i d a d e s c o m o p o r e x e m p l o : r e l i g i o s a ; p r e sta r a ssistên c ia
s o c i a l e c u l t u r a l ; d e f e n d e r o m e i o a m b i e n te ; a tu a r c o m o c l u b es d e serviç o s
e etc.
51
Alunos em reforço escolar na Escola de Surf Moura Brasil
ESCOLA BENEFICENTE DE
SURF MOURA BRASIL
Fonte: FindGlocal
Turma em direção ao local das aulas
práticas da Escola de Surf Moura Brasil
Fonte: FindGlocal 52
“ [ . . . ] O b s e r v a n d o o i n t e r e s s e d e s s a s c r i a n ç a s e m q u e r e r su rf a r e a o
m e s m o t e m p o t e r o e s p o r t e n ã o s ó c o m o e s ti l o d e v i d a , m a s c o m o su a
p r o f i s s ã o , e m 3 0 d e m a r ç o d e 2 0 0 7 c r i a m o s a E s c o l a B en ef ic en te d e
S u r f d o M o u r a B r a s i l c o m o b j e ti v o d e d e s e n v o l v e r e p r o m o ver a ç õ es
s o c i a i s , c u l t u r a i s , e d u c a t i v a s , d e s p o r ti v a s e f i l a n tr ó p i c a s n a
c o m u n i d a d e d o M o u r a B r a s i l , ti r a n d o a s c r i a n ç a s e a d o l esc en tes d a
v i o l ê n c i a e c r i m i n a l i d a d e q u e é o q u e m a i s v e m o s e m c o m u n id a d es
carentes e de todo Brasil.
A E s c o l a d e S u r f d o M o u r a B r a s i l b e n e f i c i a a p r o x i m a d a m en te 130
f a m í l i a s c o m a r e a l i z a ç ã o d e r e f o r ç o e s c o l a r n o p e r í o do d a m a n h ã e
t a r d e , a l f a b e t i z a ç ã o p a r a a d u l to s n o p e r í o d o d a n o i te , rea l iz a
a t i v i d a d e s d e e s p o r t e s ; c a p o e i r a , a u l a s d e s u r f q u e a c o n tec e d e
s e g u n d a a s e x t a d u r a n t e t o d o o a n o , p r o m o v e o p r é - c a rn a va l d o b a irro
c o m o c o r t e j o d o B l o c o U n i d o s d o M o r r o p e l o s b e c o s e viel a s c o m a
p a r t i c i p a ç ã o d e c r i a n ç a s e a d o l e s c e n te s n o s q u a tr o f i n a is d e sem a n a
que antecede o carnaval.”
Fonte: FindGlocal
Fonte: FindGlocal
53
Desfile do Bloco “A Turma do Mamão” na Av.
Domingos Olímpio - porta bandeira e mestre sala.
54
ASSOCIACAO DE CATADORAS E CATADORES DE
MATERIAIS RECICLAVEIS DE FORTALEZA
· P e r f i l d o s m o v i m e n t o s : a s s o c i a ç õ e s d e d e f e s a d e d ir e i to s s o c i a i s
· Tempo: 01/2016 - hoje
· P r i n c i p a i s c o n q u i s t a s : - P r e s i d i a d a p e l a E s p e d i ta M a r i a De Jesu s a
a s s o c i a ç ã o d e c a t a d o r e s a tu a n a r e g i ã o d e s d e 2 0 1 6 c o m o f o c o n a
d e f e s a d o s d i r e i t o s s o c i a i s d a p r o f i s s ã o e r e a l i z a n d o a tivid a d es c o m o
c o l e t a d e r e s í d u o s n ã o - p e r i g o s o s , a ti v i d a d e s d e c o n s u l to ria em g estã o
e m p r e s a r i a l , r e c u p e r a ç ã o d e m a te r i a i s p l á s ti c o s , rec u p era ç ã o d e
m a t e r i a i s m e t á l i c o s e s u c a t a s d e a l u m í n i o e u s i n a s d e c o m p o sta g em .
Fonte: O Estado CE 55
ASSOCIAÇÃO MANÁ
P e r f i l d o s m o v i m e n t o s : a ti v i d a d e s d e a r te s , e n tr e t en im en to e
recreação
· Tempo: 04/2010 - hoje
· P r i n c i p a i s c o n q u i s t a s : - P r e s i d i a d a p e l o L u i z E s te v e s d a Ju sta a
a s s o c i a ç ã o M a n á a t u a n a r e g i ã o d e s d e 2 0 1 0 p r o m o ven d o a ç õ es
voltadas para o lazer da comunidade, sendo elas locação de charretes
p a r a p a s s e i o , a l u g u e l d e s í ti o s d e l a z e r , s h o w s d e n a tu rez a
r e c r e a c i o n a l , l o c a ç ã o d e e m b a r c a ç õ e s p a r a f i n s r e c r e a tivo s, l o c a ç ã o d e
m i n i b u g g y , l o c a ç ã o d e c a r r i n h o s e l é tr i c o s e m c a m p o d e g o l f e, a q u á rio
p a r a v i s i t a ç ã o , s e r v i ç o s d e e s ta d i a p a r a e m b a r c a ç õ es d e esp o rte e
l a z e r , c o l ô n i a d e f é r i a s , l o c a ç ã o d e p e d a l i n h o s , e x p l o r a ç ã o d e p eb o l im ,
f u t e b o l d e m e s a , t o t ó , e x p l o r a ç ã o d e tr e n z i n h o p a r a p a sseio s tu rístic o s,
a t i v i d a d e s d e r e c r e a ç ã o c o m p a i n tb a l l , e x p l o r a ç ã o d e ka rts, l o c a ç ã o d e
bicicletas para fins r e c r e a ti v o s , p r e s ta ç ã o de serviç o s de
e n t r e t e n i m e n t o i n f a n t i l , a t i v i d a d e s d e a n i m a ç ã o e r e crea ç ã o em f esta s
e eventos, aluguel de pranchas de surf.
Fonte: Facebook
56
SEBRAE. Conheça os tipos de associações existentes no Brasil . p. 1-1, 5 jan. 2017. Disponível
em:< https://www.sebrae.com.br/sites/PortalSebrae/artigos/artigosCoperacao/conheca-os-tipos-
de-associacoes-existentes-no-brasil,1dee438af1c92410VgnVCM100000b272010aRCRD>. Acesso em:
25 out. 2020.
ESCOLA Beneficente de Surf Moura Brasil. FindGlocal , Meados de 2010. Disponível em:
<http://www.findglocal.com/BR/Fortaleza/106279482752342/Escola-Beneficente-de-Surf-Moura-
Brasil>. Acesso em: 26 out. 2020.
ESCOLA Beneficente de Surf Moura Brasil. Mapa Cultural do Ceará , Meados de 2018. Disponível
em:< https://mapacultural.secult.ce.gov.br/agente/28076/#/tab=sobre>. Acesso em: 26 out. 2020.
BLOCO A Turma do Mamão. Mapa Cultural do Ceará , Meados de 2018. Disponível em:
<https://mapacultural.secult.ce.gov.br/agente/17309/>. Acesso em: 26 out. 2020.
ASSOCIAÇÃO Mana - Ações Que Transformam Vidas. Cpnj.biz , Meados de 2010. Disponível em:
<https://cnpj.biz/12631278000146>. Acesso em: 26 out. 2020.
57