Você está na página 1de 60

«LO, HERE I LEND THEE Act I, Scene ii,

lines 176–183
Anne vs. Richard

THIS SHARP-POINTED SWORD»


ARMAS, ARMADURAS
E ARTES MARCIAIS
NA GUERRA DAS ROSAS

Diniz Cabreira | Arte do Combate


v.GZ.20221005.1 | CC BY-SA 4.0
Dupla fição: cena do iminente The Lost King
com Sally Hawkins como Philippa Langley e
Harry Lloyd como Ricardo III.
O ARNÊS DE RICARDO III - Reconstruído
O ARNÊS DE RICARDO III - Por baixo
O ARNÊS GÓTICO
O ARNÊS MILANÉS
O ARNÊS INGLÊS- reconstruíudo
O ARNÊS GALEGO- por reconstruír
1066
1244
1485
RICARDO II - Esta vez de verdade
DOMINIC SMEE e a escoliose

Com um desvio na coluna semelhante a Ricardo III

Treinado por David Rawlings e Tobias Capwell.

Protagonista
no documentário
Richard III
The New
Evidence

Descobrem que o arnês e


a sela do cavalo ajudam a
compensar a assimetria.
Armadura = ortopedia.
É um estudo biomecânico.
UMA SEGUNDA PELE - Daniel Jaquet (as imagens são links a vídeos)
REFERÊNCIAS - Tobias Capwell, Arne Koets, Dierk Hagedorn
Dominic Sewell e Tobias Capwell ESCORTANDO RICARDO III
AS FERRAMENTAS - Pollax, Mordaxt, Axt, Agst, Azza, Hache, Acha
Uma do XII,
para comparar.

AS FERRAMENTAS - A espada
AS FERRAMENTAS - A adaga (de rondeis, ou não)
COMO ERAM USADAS?
ARTES MARCIAIS
HISTÓRICAS
POR QUÊ ISTO É ARTE MARCIAL…
…MAS ISTO NÃO?
ESQUECIDAS, MAS NÃO PERDIDAS
EXPLÍCITAMENTE TÉCNICAS
O Schillerhaw Ao te chegares à outra pessoa, coloca a perna esquerda por diante de modo que o fio falso
por ambos fique para baixo. A seguir, dá passo com o pé direito, e passa a maçã por baixo do braço
os lados direito e coloca a ponta.
Se te atacam com a ponta desta forma: afasta-a e imediatamente faz Winden ao Zwirch, e
pendura a tua espada contra o Zwirch no teu lado direito, e sai com o pé esquerdo.
A seguir, faz Winden com a ponta entre os braços de forma que o fio falso fique para cima.
Se te fizer Winden com a ponta entre os teus braços desta forma: afasta-a usando o fio
verdadeiro. Ao tempo, pressiona para baixo e deixa o fraco deslizar-se e atingir com o fio
verdadeiro na sua cabeça.
UMA ÚNICA ARTE para qualquer (?) circunstância
HEMA - O que são?

Tipologia de Chidester para as Artes Marciais Ocidentais (WMA) [fonte]:

- WMA Tipo 1: com tradição viva → Boxe, esgrima olímpica, Jogo do Pau, tiro…
- WMA Tipo 2: com registo documental → HEMA
- WMA Tipo 3: sem registo documental → Combate gladiatório ou víquingue, sabre polaco...

HEMA = Artes Marciais Históricas Europeias


A parte distintiva é a história. É reconstruir sistemas de combate perdidos. Arqueologia experimental.
Isto é importante porque é o único que une as HEMA. Polo demais, são artes totalmente diferentes.
Trabalhamos com técnicas documentadas de forma explícita: manuais escritos, Fechtbücher.
Se não há documentação, não é HEMA propriamente, já que não é história (é pré-história).
Mais informação: uma cronologia bastante completa, um artigo explicando o que é e o que não é HEMA.
O manifesto original da HEMA Coalition, indicando entre outras cousas que atividades não consideram HEMA.
Comparar com a descrição da atual IFHEMA acerca do que é e o que não é HEMA.
HEMA - Um coletivo diverso

- Espada e Broquel (S.XIV)


- Espada «curta» em armadura (XIV - XVI)
- Espada «longa» sem armadura (XIV - XVII)
- A cavalo com armadura, lança e espada (XIV-XVI)
- Armas de haste de infantaria pesada (XIV - XVI)
- Espada de ponta e corte (XVI)
- Armas de haste de infantaria ligeira (XVI - XVII)
- Espada roupeira (XVII - XVIII)
- Espadim do XVIII
- Sabre militar (XIX)
- Técnicas de cavalaria (XVIII - XIX)
- Luta corpo a corpo (XV - XIX)
- Pugilismo clássico (XIX)
- etc, etc.
Múltiples mestres a documentar tradições e armas diversas em contextos
culturais e marciais distintos em diferentes tempos e lugares.
HEMA - Artes diferentes (as imagens são links a vídeos)
HEMA - Situação internacional

HEMA nasce de muitas pessoas, em muitos lugares, constantemente,


que descobrem a Wiktenauer ou compram um manual e começam o estudo.
- Comunidade descentralizada
- Consideravelmente anárquica
- Sem regulamentação homogénea nem centralizada
- Nem em matéria de proteções
- Nem em matéria de torneios
- Nem no plano técnico
- ...nem sequer na definição do que são as HEMA, realmente.
- Basicamente, cada clube ou grupo cria a sua própria cultura
- Mantém-se uma certa coesão promovendo a comunicação:
Publicações, foros na internet, seminários, encontros, competições…
HEMA - Península Ibérica, Brasil, Portugal, Galiza

Federações na Península Ibérica: Federação AGEA


(Associação Galega de Esgrima Antiga)

- Portugal (sudoeste): HEMA-PT


● Coesão das salas galegas desde... 2007?
- Galiza (noroeste): AGEA ● Academia da Espada, Arte do Combate, EAMEC,
- Espanha (norte e sul-este): FEEH ALEA, ANEA, AOUREA, SVEA.
- Espanha (centro, sul e leste): AEEA ● Boas relações internacionais
Portugal, enquanto estado, está na IFHEMA porque tem apenas
(FEEH, AEEA, HEMA-PT, HEMA-BR, IFHEMA…)
uma federação, embora haja salas fora da mesma. ● AGEA Editora
O Estado espanhol não, por ter três, embora isso possa mudar ● Encontro Torre de Hércules
no futuro se a IFHEMA rever os seus critérios de admissão. ● Encontros galegos de HEMA
● Podcast «Diálogos de Acero»
Federação do Brasil → HEMA-Brasil
Foros lusófonos: Há salas fora da federação: Falcata, CEHEPo, 100Tolos.

- HEMA do Brasil, a Galiza e Portugal Liga Galega de HEMA: Circuito competitivo organizado
Há também um mapa internacional dos grupos lusófonos. por SVEA, CEHEPo, 100Tolos e ANEA.
- (HEMA) em Portugal
- Foro da HEMA Brasil Serviços: Arcensis (loja), Bellatore (espadeiro).
AS FONTES INGLESAS - Man yt Wol, Cotton Titus, Ledall
~1440
«Man yt Wol»
MS Harley 3542,
ff 82-85

~ 1450 - 1465
MS Cotton MS Titus A ⅹⅹⅴ,
ff 94-105
Potencialmente irlandês.

~ 1535 - 1550
Additional MS 39564, «Ledall»
(um só pergaminho)

+ «Poem of the Pell» (Vegetius)


Knyghthode and Bataile
1458 - 1460, by John Neele
AS FONTES INGLESAS - Man yt Wol

The Use of the Two-hand Sworde O uso da espada de duas mãos

The ferste pleyng & begÿnyng of the Primeira técnica e começo da matéria
substansce of ye too honde swerde / da espada de duas mãos / o primeiro
ye ferst gronde be gynyth w an hauke [ground] começa com um [hauke]
beryng inwt ye foote wt a double rownde acompanhado do pé, com um [round]
wt. iij . fete howtewarde & as meny duplo três pés para fora, e outras tantas
homward makyng ende of ye play wt [homeward]. Marca-se o final da peça
a quarter cros smetyn wt an hauke com um [quarter cross] dado mediante
snach settyng down by ye foote. um [hauke snatch], e pousando
ao carom do pé.

(Tradução em rascunho, tratar com cautela)


AS FONTES INGLESAS - Cotton Titus, Ledall

Strokez off ij hand swerde The dragonys tayle wt the pendante

ffyrste a rownde for the waste sengyll A profor wt a Rake ſtondyng ſtyll wt your
with a fune Also a quarter with a fune A ryght honde ploy a voyde quartr a boue
rake sengyll with a fune A dowbull hys hede and as the ſwerde wavyth a
rownde a dowbyll rake with a nawke A bowte. Our your hede ſett in youre lyffte
quarter & a rake & a wype with a spryng fote then lyghtly, wyth the Ryght honde
vydyng with the lyfte hand with a quarter and foote throſte forth A foyne at hys face
with a fune skypyng with a wype Than a and throſte a bowe foyne att hys bely then
quarter & byeke a fune atte þe ryght ſmyte a full quatr And an other voyde And
shulder with a robecke be att youre Stoppe.

Metade do texto sobre a espada no Cotton Titus Uma de 41 técnicas do Ledall


AS FONTES INGLESAS - Interpretação
À direita o único livro (que me conste) a tratar as artes
marciais britânicas.

Há poucas fontes, mas nelas está ainda quase todo o


trabalho por fazer.

Identificar termos consistentes entre as três.

Identificar esse léxico noutra literatura.

Aventurar significados.

Fazer uma interpretação técnica autónoma, sem introduzir


conteúdo doutras tradições.

Estudar o que foi dessas artes, e se houve qualquer


continuidade.
KUNST DES FECHTENS - Onde e quando

A tradição melhor documentada.


Império Romano [de Ocidente = Sacro Império Romano]
● Não é «a esgrima alemã»:
● A Alemanha atual não existia: termo geográfico vago, cultural e linguístico.
● Partes da atual França, Luxemburgo, Bélgica, Holanda, Alemanha, Suíça, Áustria,
Liechtenstein, Itália, República Checa, Eslovénia, Polónia.
● Geselschaft Liechtenauers: lista de mestres «internacional» — ver mapa.
● Há outras tradições no Império. Fiore dei Liberi, Nüremberg, Gladiatoria, I.33...
● Fora dele: existem restos fragmentários de outras tradições inglesa e ibérica.
Séculos XIV(?) - XVII
● Primeiro tratado: pudera ser o 3227a, 1389 ou posterior. RDL: 1400-1450.
● Derradeiro tratado: Theodori Verolini, 1679, Der Kůnstliche Fechter.
● KdF antigo, médio e serôdio aproximadamente por séculos (XV, XVI, XVII).
KUNST DES FECHTENS - O que é

Um sistema de combate integral


Para toda a panóplia (armas + armadura) do seu tempo
Atribuído a um «grande mestre» mais ou menos lendário: Johannes Liechtenauer
Coletado e explicado polos seus discípulos ao longo dos séculos
Documentado em várias dezenas de manuais contemporâneos
Que geralmente descendem dos «quatro evangelhos» iniciais:
3227a + [ Ringeck + Danzig + Lew ]
KUNST DES FECHTENS - Os Mestres

Stephen Cheney, 2020.


KUNST DES FECHTENS - As Fontes

(«Danzig»)
(«Lew»)

Chidester, 2016.
KUNST DES FECHTENS - Para quem

Arte marcial da cavalaria


● Literalmente o inicio da Zettel:
«Jovem cavaleiro, aprende:...»
● Ideal da nobreza medieval
Apropriada pola burguesia
● Muitos dos mestres serão burgueses
(Meÿer, Syber, Sollinger, Rast...),
ou ocuparão um território intermédio
(Mair, Lecküchner)
● Diferente cultura e contexto material
● É uma nova camada social apropriando-se dos
símbolos da nobreza medieval para se legitimar
...sabemos que estas divisões não eram tão absolutas.
A EXTENSÃO DA CULTURA MARCIAL - Quem a pratica?
Homens - cavaleiros e burgueses.
Os que mandam, sim, mas também…

● Mulheres
[← Walpurgis, Maria de Pozzuoli,
a Ordem da Hacha de Tortosa,
a Ordem da Banda de Plasencia…
mais referências, e mais ainda.]
● Judeus
[Ott Jud, Jud Lew,
Andres Juden… todos mestres]
● Negros
[vid. as representações
de Paulus Hector Mair,
onde as pessoas suspeitamos
eram amizades ou
contemporâneos seus.]
KUNST DES FECHTENS - Para quê

● Não para o campo da batalha,


em formação, contra vários.

● Ernstfechten, Ernst
○ Para defender a vida
○ Duelo judicial

● Schulfechten, Schimpf
○ Atividade social
○ Desportiva e cultural
○ Lúdica

...aparentemente aproximações contraditórias, mas é uma falsa dicotomia.


Comparar com a motivação de diferentes pessoas para estudar uma mesma arte
marcial na atualidade: competição, saúde, autodefesa, cultura, vida social...
KUNST DES FECHTENS - Para quê: Ernst vs. Schimpf Atenção aos
detalles :) ↓↑
KUNST DES FECHTENS - Con quê

Ringes gut fesser | glefen sper swert unde messer

● Ringen: luta corpo a corpo sem adaga e com adaga. «Origem de toda a Arte»
● Glefen e Sper: na Zettel e glossas aparecem usadas em forma ~intercambiável.
○ Sper: lança a pé, da que nascem outras armas de haste: mordaxt, stangen, etc.
○ Glefen: lança a cavalo, embora não demasiado longa. Poderia-se usar a pé.
● Swert. A espada de duas mãos, «longa», «de mão e meia», «bastarda», etc.
● Messer: É possível que na Zettel refira uma adaga. No S.XV é com clareza a
espada-cutelo. Modelo para as espadas de uma mão.
Mais detalhes: http://artedocombate.gal/practica/equipamento/

O estudo das diferentes ferramentas dá melhor compreensão de diferentes aspetos da Arte.


KUNST DES FECHTENS - Con quê
KdF - Como (links a vídeos)

Roßfechten

Langes Swertes
Langes Swertes
und Ringen

Messerfechten Harnischfechten
OBRIGADO
POLA ATENÇÃO

Escola: www.artedocombate.gal
Facebook | Instagram | YouTube | TikTok

Blogue: nureyne.artedocombate.gal

T-shirts de HEMA: artedocombate.redbubble.com

Biografia/currículo:
nureyne.artedocombate.gal/about/#biografia-e-curriculo

Contacto:
diniz@artedocombate.gal ← Mail, Delta Chat
+34 622 26 26 42 ← Telefone, Telegram, WhatsApp
APÊNDICE
COMO MORRE
RICARDO III ?

Por quê não leva o capacete posto?


Que significa a ferida perfurante no crânio?
Foi realmente uma adaga?
Como cai do cavalo?

Spoiler: e se foi derrubado por uma acha


que perfura o capacete, arrasta o rei ao chão
e arranca a proteção no processo?
x
ARMET
CELADA
CARGA DE CAVALARIA (vídeo)

Você também pode gostar