Você está na página 1de 6

AArteeoCrebronoProcessoda

Aprendizagem
Profa.CelesteCarneiro

FACILITANDOAAPRENDIZAGEM

Comasrecentespesquisassobreofuncionamentodocrebro,aTeoriadasInteligncias
Mltiplas,aavaliaodasaptidescerebraisdominantes,etcnicasqueforamcriadaspara
aceleraraaprendizagem,tornousemuitomaisfcilaprenderegravarnamemriaoque
estudamos.
Psiclogos,neurologistasepesquisadoresvmescrevendoosresultadosdessesestudos,
esclarecendonosedeixandonosentusiasmadoscomosresultadosobtidosporquemutiliza
essastcnicas.

OLADODIREITODOCREBRO

Agrandemaioriadaspessoasfoiacostumadaapensareagirdeacordocomoparadigma
cartesiano,baseadonoraciocniolgico,linear,seqencial,deixandodeladosuasemoes,a
intuio,acriatividade,acapacidadedeousarsoluesdiferentes.
AntnioDamsio,respeitadoepremiadoneurologistaportugus,radicadonosEstadosUnidose
commuitostrabalhospublicados,emseurecentelivroOerrodeDescartes,afirmaqueoponto
departidadacinciaedafilosofiadeveseranticartesiano:"existo(esinto),logopenso.

Avisodohomemcomoumtodo,achaveparaodesenvolvimentointegraldoser.

Utilizandomaisohemisfrioesquerdo,consideradoracional,deixamos
deusufruirdosbenefcioscontidosnohemisfriodireito,comoa
imaginaocriativa,aserenidade,visoglobal,capacidadedesntesee
facilidadedememorizar,dentreoutros.

Atravsdetcnicasvariadaspoderemosestimularoladodireitodo
crebroebuscaraintegraoentreosdoishemisfrios,equilibrandoo
usodenossaspotencialidades.
Umadessastcnicasconsisteemfazerdeterminadosdesenhos,de
formanoconvencional,demodoqueohemisfrioesquerdoachea
tarefaenfadonhaedesistadeexercerocontroletotal,entregandoo
MandalaAutora:Iraci cargoaohemisfriodireito,quesedeliciacomoexerccio.
Santana.

Ousodemsicaapropriadaquediminuioritmocerebral,tambmcontribuiparaquehaja
equilbrionousodoshemisfrioscerebrais.
Hpesquisadoresquesugeremamsicabarroca,especialmenteomovimentolargo,quecausa
ascondiespropciasparaoaprendizado.Elatemamesmafreqnciaqueumfetoescutae
nosdirecionaautomaticamenteaoladodireitodocrebro,fazendocomqueasinformaessejam
gravadasnamemriadelongoprazo.
Msicaspararelaxamento,comoasnewage,surtemosmesmosefeitos.
Nossamenteregulasuasatividadesatravsdeondaseltricasquesoregistradasnocrebro,
emitindominsculosimpulsoseletroqumicosdevariadasfreqncias,podendoserregistradas
peloeletroencefalograma.Essasondascerebraissoconhecidascomo:

Beta,emitidasquandoestamoscomamenteconsciente,alertaounossentimos
agitados,tensos,commedo,variandoafreqnciade13a60pulsaesporsegundonaescala
Hertz

Alfa,quandonosencontramosemestadoderelaxamentofsicoemental,embora
conscientesdoqueocorrenossavolta,sendoafreqnciaemtornode7a13pulsaespor
segundo

Teta,maisoumenosde4a7pulsaes,umestadodesonolnciacomreduzida
conscinciae

Delta,quandohinconscincia,sonoprofundooucatalepsia,emitindoentre0,1e4
ciclosporsegundo.

Asduasltimassoconsideradaspatolgicas.
Geralmentecostumamosusaroritmocerebralbeta.Quandodiminumosoritmocerebralpara
alfa,noscolocamosnacondioidealparaaprendermosnovasinformaes,guardarmosfatos,
dados,elaborarmostrabalhosdifceis,aprendermosidiomas,analisarmossituaescomplicadas.
Ameditao,exercciosderelaxamento,atividadesqueproporcionemsensaodecalma,
tambmproporcionamesseestadoalfa.
Deacordocomneurocientistas,analisandoeletroencefalogramasdepessoassubmetidasatestes
parapesquisadoefeitodadiminuiodoritmocerebral,orelaxamentoatentoouoprofundo,
produzemaumentossignificativosdebetaendorfina,noroepinefrinaedopamina,ligadosa
sentimentosdeclarezamentalampliadaedeformaodelembranas,equeesseefeitodura
horaseatmesmodias.umestadoidealparaopensamentosintticoeacriatividade,funes
prpriasdohemisfriodireito.
Comofcilparaestehemisfriocriarimagens,visualizar,fazerassociaes,lidarcom
desenhos,diagramaseemoes,almdousodobomhumoredoprazer,oaprendizadoser
melhorabsorvidoseesteselementosforemacrescentadosformadeseestudar.

USOINTEGRALDOCREBRO

Oidealquenosutilizemosdetodoopotencialdocrebro,riqussimo,surpreendente!
Quandolevamosumavidainteiraexercitandoquasequesasfunesdohemisfrioesquerdo,
ousoladodireito,ocorremasdoenascerebraisdegenerativas,totemidas,comoomalde
Alzheimer,porexemplo.
Necessitamos,portanto,estimularasdiversasreasdonossocrebro,ajudandoosneurniosa
fazeremnovasconexes,diversificandonossoscamposdeinteresse,procurandonosconhecer
melhorparaagirmoscommaiorprecisoeacerto.

HowardGardner,opsiclogoamericanocriadordaTeoriadasIntelignciasMltiplas,identificou
inicialmentesetetiposdeinteligncianoserhumanoquesoestimuladaseexpressasdeformas
diferentes,deacordocomcadapessoa.Soelas:

verbal/lingustica
lgica/matemtica
musicalcorporal/cinestsica
visual/espacial
interpessoal
intrapessoal.

Atualmentefoiacrescentadaainteligncianaturalistaeaexistencial,estandoestaltimaainda
emestudo.
ATeoriadasMltiplasIntelignciasdeverseraplicadanoapenascomosdiversosindivduos,
paraatingircadapessoa,deacordocomoseupontodeinteresse,masemnsmesmos,
buscandodesenvolvercadatipodeintelignciaquetrazemosemestadolatente.

FoidesenvolvidonosEstadosUnidosumsistemadeavaliaodasaptidescerebrais
dominantes,utilizadotambmporalgunsescritoresnacionaisequemostracomclarezaquaisas
reasdocrebroquedamosmaiorprefernciae,da,feitoumperfilpsicolgicodapessoa,sua
maneiradeagirnavida,qualolugardesuapreferncianumasaladeaula,comomelhoraprende,
etc.Aesseresultado,temosacrescentadooutroselementos,dentrodeumavisoholsticadoser
humano,quetemajudadobastanteaspessoas.

Conhecendoasreasquesomaisestimuladas,passaseentoapraticarumasriede
exercciosparaativarasregiesmenosutilizadas,demodoque,comopassardotempo,nossa
capacidadedeagircomoumserhumanointegralestarbastanteaprimorada.
Seremoslgicoseintuitivos,prticosesonhadores,racionaiseemotivos,seguiremosospadres
vigenteseutilizaremosanossacriatividade,teremosospsnochoeacabeanasestrelas...
Seremos,enfim,docuedaterra,captandotodososensinamentoscomfacilidade,independente
dafaixaetria.Istonostornarmuitomaiscapazeseautoconfiantes.

EXPERINCIACOMOHEMISFRIODIREITO

Desde1992,quandoiniciamosacoordenaro
cursoDLADICDesenvolvimentodolado
direitodocrebro,ondeutilizamosodesenho
comopretextoparaatingirosnossosobjetivos,
quevimosnossurpreendendocomo
manancialriqussimoquepossumos,
armazenadoemnossocrebro,aguardando
ascondiespropciasparasemanifestar.
Nesseperodo,passarampelocursomaisde
trezentaspessoas.Cadaumacomum
interessediferente,comumamotivao
prpria.
Quasetodas,nosprimeiroscontatos,
afirmavamserincapazesdefazerqualquer
tipodedesenho,decriaralgumacoisa,de
prestaratenoouseconcentraremalgo.
Nodecorrerdoprocessodedesbloqueamento,
essaspessoasiamficandosurpresascomos
resultadosvisveisnosseustrabalhos
artsticosecomadescobertadeumanova
formadeveromundoedeverseasi
mesmas.
Umdosprimeirosexercciosodeateno,
concentrao,meditao.Utilizandouma
folhadepapeltamanhoofcio,semtirarolpis
dopapel,oalunovaitraandolinhasretas
Figurahumanadeimaginao(acima)e,direita,de
horizontaiseverticaisquesecruzam,
observao.
formandoumacomposio.Apspreenchera
Autora:NazarethBastos,1993.
folhadeacordocomoseugosto,pode

consertaraslinhasqueficarammaistortase,
emseguida,contornlascomhidrocorpretoe
pintarasformasqueaslinhasfizeramde
modoquedesliguetemporariamenteo
hemisfrioesquerdoafimdedarvazoao
hemisfriodireito,enquantoouvesemsica
relaxanteousubliminar,emprofundosilncio,
meditandosobreasseguintesquestes:

Oquesenticomalimitaodenopodertirarolpisdopapel,despoderfazerlinhas
retashorizontaiseverticais?
Comoreajoquandosoulimitadonosmeusgestos,quandotenhodeseguirorientaes
vindasdeforademimmesmo?
Comoconvivocomissonomeudiaadia?
Oquesentiquandofuiliberadoparaconsertaroqueerrei?
Oqueoerrorepresentaparamim?
Comoconvivocomascoisassimples?
Emqueodesenhoseparececomigo,comaminhaformadeser?
Naminhavidatemmuitoslabirintos?Temmuitosespaosinacessveis?umavidaclara,
alegre,abertaparaacolherooutro?
Comolidocomaminhavida?
Tenhofacilidadeparamedeixarconduzirpelofluxodavida,noapressandoorio?

Soquestionamentosqueapessoavaifazendoerespondendoasimesma,semexternarparaos
outros,seassimoquiser.Inclusiveosprpriosdesenhos,quesoutilizadoscomopretextospara
teracessoaoladodireitodocrebro,noprecisamsermostradosaningum.ummomento
ntimo,pessoal,ondenosdamosodireitodeseroquesomos,comerroseacertos,semcensuras
nemjustificativas,arriscandoaexploraodeumcamponovoecheiodesurpresas.um
caminhoparaoautodescobrimento.

Nesseexercciovemosalunosrealizandotrabalhosquaseperfeitosnumprazodeumaaula,e
passandoduasatrsaulasparacorrigiroquefoifeito!Outros,senegamaconsertar,dizendo:
minhavidaassimmesmo,cheiadetraostortuosos,noquerocorrigilos.Algunsmostramse
confusoscomasimplicidadedaproposta,toacostumadosestocomacomplexidadedos
desafiosqueenfrentamdiariamente.Erefazemoexercciovriasvezes,atconseguirem
atenderacontentoaorientaodada...
Estandoprontootrabalho,aalegriaestampadanorostodiantedacomposioinesperada.s
vezescolocamnoquadro,emoldurandoa,sentindoseartistas.

Dessacomposio,estimulamosacriatividadesugerindoainfinidadedenovostrabalhosque
poderosurgirapartirdepequenosdetalhesampliadoseexploradoscomosmaisdiversos
materiaiseparaasmaisvariadasfinalidades:mural,divisria,painel,quadrosaleo,colagens,
objetostridimensionais,etc.Noexerccioparadesenvolveropodermental,vemosaquelesque
estoacostumadosmeditao,buscadocrescimentoespiritual,seentregaremtarefacom
determinao,conseguindocolocarnopapeloquevisualizouedandoumcoloridoforte,ricoem
contrastes,prosseguindoemcasacomasvariaesdessemesmotrabalho.Josquenose
preocupammuitocomestasquestessentemmaisdificuldadeeprecisamdeummaior
assessoramento.

Trabalhandocomacriatividade,aproveitamosodesenhodeobservaoparaumanova
composio,ondeoobjetododesenhodissolvido,passandoaserpartedoprocessocriativo,
misturandosecomotodo.Tiramospartedessetrabalho,oudetalhesparanovascriaes,como
sefosseumacornucpiadeondesaemsemprenovasidias.
Comesseexercciochamamosaatenoparaotrabalhoemequipe.Aimportnciadecada
componenteparaqueogrupoouaempresasobressaia.Quandodestacamosalgumdaequipe,
pormaisinsignificantequeseja,poderemosestimulloeversurgirumricopotencialdegrande
utilidadeebeleza.Quandovalorizamosumpequenogrupodaequipe,orendimentotambm
podeserbemmelhor.Tambmressaltamosaimportnciaderespeitaroslimites,osespaos.
Numestgiomaisadiantadotrabalhamoscomodesbloqueiodosvciosdeobservaoea
flexibilidademental.
Nastarefasrecebidas,oalunovaiesqueceronomedadoscoisaseprocurarveroreal,sem
simbolismoalgum,exatamenteoqueestsuafrente.Porvivermosdistanciadosdoreal,do
verdadeiro,sofremostanto!Imaginamostantascoisasdiantedeumfato,deumgesto,deum
acontecimento,quandoosignificadorealeraoutro,completamentediferentedoimaginado!

Nestetrabalho,solicitadoaverassituaespordiversosngulos:pordentro,porfora,
comparandotamanhos,aberturas,distncias...Saindodaparteparaotodoeviceversa,de
formaconstante,numestadoderelaxamentoatento,esquecidodotempoedaspreocupaes
quetinhanosmomentosqueantecederamaaula.sugeridoqueleveaexperinciaparaodia
adia,procurandodescobrirsemprenovassoluesparaosproblemasedesafiosdavida,
evitandonocristalizaridiasepontosdevista.

Estimulamosaobservaoatentadocompanheiroquetrilhaconoscoomesmocaminhonavida,
flexibilizandoamenteparaolhlosemosconceitosepreconceitosqueenraizamosemns
mesmosaolongodaconvivncia.Pormaistempoquetenhamosdeconvivncia,no
conhecemosningumosuficiente,poistodosnsestamosemprocessocontnuodemudana.E
cadapessoasempreumaincgnitaquenossurpreende.
Utilizamosnesseexerccioafigurahumanaemdesenhosrealizadoscomtraos,alpisoubico
depena.
Nodecorrerdocursoalgumaspessoassaemedoumtempo.Depoisvoltamemedizemque
determinadotrabalhomexeutantocomelasqueresolveramfazerterapiaousetrabalharem
melhoremdeterminadoaspectoquenotinhamdadoadevidaimportnciaantes.
Outras,comumpequenoestmulo,descobremopotencialartsticoquetmeselanamno
mundodasartes,criandoepintandoquadrosquesolevadosexposioatemoutroestado
doBrasil.Umadessasalunas,fezapenasummsdeaulaepassouapintarquadros,viajando
emseguidaporvriospases,descobrindocoisasnovas,deixandodoispainisseusnum
restaurantedaNovaZelndia.

Vemoscrianasconseguindoconcentrarseemcasaparafazerosseusdeveresestudantis,
adolescentesencontrandomaisfacilidadenaaprendizagemdasmatriasescolares,adultos
escrevendomelhor,compreendendoacomunicaonoverbal,lendomaiseconseguindoum
maiorrelaxamentodiantedastensesdirias.Idososempregandooseutemponaaquisiode
maioresconhecimentos,narealizaodeantigossonhos,nadescobertadesuaspotencialidades.

Amsica,osilnciointerioreexterior,osexercciosdedesenho,decriatividade,asmandalase,
emalgumasocasies,avideoterapia,tmsidofortesaliadosnaconquistadessariquezantima
quepossumosenosabamosserpossuidores.
Comosavanosdaspesquisassobreocrebro,acrescentamosnovasabordagensaestecurso,
visandoousodetodoopotencialdocrebro,procurandoequilibrarohemisfrioesquerdocomo
hemisfriodireito.PassouentoaserchamadoCriatividadeeCrebro,paraaulasemgrupoeEm
buscadaharmonia,parasermaisfeliz,paraoatendimentoindividual.
Atualmente,encontramsedisposiodequantosqueiramestarpreparadosparaonovomilnio,
osmaisdiferentesrecursosdecrescimentointerior,divulgadospelosmaisdiversosmeios,
atravsdeprofissionaisinteressadosnaformaodeumanovasociedade.sbuscar...

Osdesenhosenviadossodepessoassemnenhumaexperincianessarea,quetinham
dificuldadedeconcentrao,memorizaoecriatividade

Bibliografia:

DesenhandocomoladodireitodocrebroBettyEdwardsEdiouro
AprendizagemecriatividadeemocionalElsonA.TeixeiraMakronBooks
Crebroesquerdo,crebrodireitoSpringereDeutschSummusEditorial
AlquimiadaMenteHermnioC.MirandaPublicaesLachtre
ViverHolsticoPatrickPietroniSummusEditorial
RevistaPlaneta,n201junho1989
RevistaGloboCincia,ano4,n39
RevistaNovaEscolaSetembro1997

Autora

CelesteCarneiro
orientadoradocurso
CriatividadeeCrebro,
Facilitandoa
Aprendizagem,Mandalas
Teraputicas,eoutrosque
visamestimularos
hemisfrioscerebrais.
artistaplstica,
educadoraeterapeuta.E
mail:cel5@terra.com.br

Copyright2000UniversidadeEstadualdeCampinas

Você também pode gostar